|iii|lii||ilfl!3illfiS|ii|!

QUAESTIONES CALLIMACHEAE

SGRIPSIT

GEORrxIUS PASaUALI

t)1^^

GOTTINGAE
OFFIGINA HUBERTIANA TYPIS EXPRESSIT
MGMXIII

Index
De hymno in ApoUinem
De fabulis cyrenaeis
ni. De aliquot hymnorum forma
I.

II.

93
et figura

143

De

I.

Non

hj inuo iu Apollmem.

a singulis ordine versibus interpretandis ordimur,

verum

nonnulla de universa huius carminis compositione praemittimus,

qua nisi aliquatenus certe perspecta, singula explicare non possumus;

neque tamen omnia statim uiitio exsequi in animo est, sed pauca
in praesentia monere, quae satis sint ad interpretationis iter
muniendum.
Primis versibus Apollinis templum oculis subicitur, in quo ipse
deus mox adfuturus est. Qui loquitur, e numero piorum est, qui"
deum exspectant testatur enim (v. 1) se conspicere lauream, etiam
totum templum concuti; ipse ex altero pariter de turba quaerit,
nonne palmam nutare viderit; ipse (v. 5) cycnura sublime canentem
audit ipse portarum repagula et fores patefieri, adulescentes canere
Hi tamen aHquanto post etiam tum
et saltare hortatur (v. 6
8).
stant et tacent; denuo enim (v. 12) idem optat ut ad citharam
canant et saltent. V. 16 iussis obtemperarunt, laudantur enim
quod fides iam non sUeaut. Dum iste homo pius v. 17 sqq. recitat
turbamque monet ut adulescentium carminibus Unguis faveat, isti
iam citharam et arcum ApoDinis laudant, ut docet illud, quod mare
silet, dum aoedi haec carminibus prosecuntur; iam primum li] U]
;

naiflov sonat,

quotiescumque

nam

Thetis dicitur

(v.

20

voces sacras audiverit.

illas

ululatum reprimere,

sq.)

Is igitur

qui recitat,

choro auscultat; ad chori verba verlja sua appHcat, V. 25 iam chorus

illud

li]

If]

resonet.
singillatim
V. 80,

naiiiov iterat; pius

enim iUe turbam

rogat, ut iUas voces

quasi ignarus et invitus ad laudes ApoUinis

Inde vero

expHcandas delabitur, ut choro iam non auscuUet. Sed

iUo die celebrabatur enarrandum quasi

cum ad sacrum quod

fortuito pervenerit, sacras illas voces

sciUcet pronuntiatas
Pasciuali,

neque enim aUter

Quaestiones Callimachuae.

Ir/

Ir]

f acile

rursus audit, a pueris

expHcatur, quod
1

deum

hymno

i)e

Apollmem

li] It]

KuqveU

7ioX-6XIixe rursus invocat. V.

verbis profitetur se denuo

scilicet

11] li]

quot populus sumus

quandoquidem

cliori

Apollinis

naifiov audrre

vero 97 disertis

li] li] Tiaifiov

dxovo/nev",

atque illarum vocum originem declarat,

carmen iam concluditur,

Extremae pericopae

quam nondum aggredimur.

In cogitationum conexum mox accuratius inquisituris haec in
praesentia satis sunto; ex his enim iam apparet GalHmachum se
hoc carmine praeconem fingere, vel unum e tur])a qui praeconis
vicibus fungatur; simulare pariter, dum ipse loquatur, rem sacram
ratio toto caelo diversa est,

agi.

Eadem, postquam singula deinceps interpretatus

persequar

ero, pluribus

^).

Ad ipsam primam cQ"minis pericopam iam accedamus. Quin

enim recte Wilamowitzius vv. 1 24 in tres octonorum versuum

pericopas

diviserit,

dubium

esse

non

potest,

cum

v.

9.

17 ipse

Callimachus Apolline nominato doceat se quasi de integro ordiri

cumque

post vv.

Nam versu

8. 16.

24 quoddam sensus interstitium observetur.

8 adulescentes ad saltationem et cantum vocantur, versus

non ab omnibus sed a puris tanturaItem v. 16 GaUimachus pueros miratur,

17
iam ad turbam orationem convertit,
iam
sonent;
quod fides
v.
quam ut Hnguis faveat, monet. Atque equidem in hanc opinionem
incHno, ut censeam recte Wilamowitzium etiam vv. 25 31 quasi
quartam quandam pericopam discripsisse. Interstitium enim sensus
pariter inter vv. 24 et 25 statuendum est; dixerat enim omnes
omniaque tacere, cum li] li] naif]ov audirent; dictum exempHs
stabiHverat compluribus, quorum extremum Niobe fuerat, quae in
lapidem conversa fletum tamen iii diem posterum reiceret. Xunc
vero ipse populum hortatur If] Ir] resonare, li] If] sciHcet pueri

vero 9 eo spectat, quod

modo

di

se conspici patiuntur.

tum, ut adiungeret xaxov /laxaQEaatv eqI^eiv, sane

Niobae exemplo commotus est, quae proprio sensu ApoHini aemulata
esset; sed illud li] li] (pd-iyyEod-E cmn Niobae aemulatione ApoHinis
non ipsum per se coliaeret, neque enim Niobe propterea punita
Sententiarum
est, quod recusasset quominus iussis obtemperaret.
cecinerant;

Universam huius hymni compositionem primus magna ex parte recte

illi iter Wilamowitzius praeierat
(Griech. Lit. 209), cum Calliraachum in hoc hymno recitatione actioni aemulatum
esse scripsisset, De praeconiis poetarum et hellenisticorum et romanorum cfr.
')

explicavit Ludolplms Malten (Kyrene 43 sqq.)

^*

Reitzenstein, N. Jahrb.
(Helleiiistische

fiir

das

kl.

Alt.

1908. 84 sqq. 97. 36.5 sqq.

Wundererzahluugen, 156 sqq. 160) significaverat.

talia

iain

De prima

cumque

Favete linguis, choro

igitur progressus hic fere est:

clanianti auscultantes

pericopa

li]

Ir]

naiTjov

ut tacere solent et Thetis et Niobe, quoties-

voces audiverunt, Thetis quae filium Apollinis odio

amiserit, Niobe quae ab Apolline propter arrogantiam punita sit."

Tum

illas

paullo post:

plenum

cum

est

cum

^lrj

dis

Iri

rursus audio;

pugnare, qui quominus

dis

li]

irj

canite; periculi

enim

pugnare". GaUimachus vult intellegi non minus

b']

canant, recusent

quam

aemulati sint; vult intellegi utrosque pariter punitum

qui

illi

deo

Nihil

ii'i').

vero contra hanc et interpretationem et discriptionem valet, quod

reliquae

pericopae

octonorum versuum,

haec

septenorum

est;

pericopas enim, non strophas distingui voluerunt et Wilamowitzius

et

Galliraachus.

Hic enim binas octonorum versuum pericopas

ect, extremae tantum unum versum

inde a vv. 97. 105 denuo orsus

adiunxit, qui,

quamquam cum

pericopa

quodammodo

cohaeret, per

quoque totum hoc carmen concluderetur Wilamowitzius

vero demonstravit Theocritum pericopas item distinxisse, non
distinxisse strophas, quae inter se responderent^), demonstravit
illum, cum hoc faceret, id quaesivisse ut, qui legerent, quasi carmen
sibi lyricum legere viderentur, voluisse tamen motuum, ut ita loqua'mur, hbertatem placere').
se staret

Prima pericopa haec fere continentur: Qui concutitur ramus

laureus, qui totum templum: procul procul este scelesti. Phoebus
iam pede valvas pulsat, quae scilicet sonant." Tum post breve
silentium:

cycnus

Nonne vides?

in aere suaviter

ApoUo iam
instruite."

subito leniter nutavit

palma deha; iam

canens percipitur: claustra ai^erimmi,

nam

vos vero, adulescentuh, cantum et saltationem

Gupiditatem dei conspiciendi timore et anxietate peradest:

mixtam GaUimachus hac oratione

effingere studuit. V.

tota

domus

concutitur, iam deo praesente profani removentur,

fores qui loquitur sibi

deUa

(v. 3)

audivisse visus est;

iam crepantes
sed (v. 4) pahna

tantum concuti observatur, cycnus (v. 5), qui dei

currum trahit, subUme, e longinquo videUcet, canens auditur.

leniter

scilicet
^)

Haec tam non brevibus disputavi propter Vahlenum, qui contraria

(Berliner Sitzungsber. 1896, p. 799

sentit

sq.).

Textgeschichte der Bukoliker 137

sqq., potissimum 150.

^Gerade die Freiheit der Bewegung bewirkt den ungemeinen Reiz dieser
Dichtung; der Efftkt ist lyrisch, musikalisch, aber die Mittel sind diejenigen der
-)

^)

Rezitation, der Epik.

ist eine

Diese in die taktmaijige Responsion der Musik zu zwingen

Verirrung des Verstandes."

1*

De hymno ApoUinis

Inter vv. igitur 3 et 4 intervallum,

silentii

statuendum, non

gendum

est; is

quamvis

sit

cum Wilamowitzio

licet

brevissimum,

levissime

interpun-

enim qui loquitur, sensit se exspectatione deceptura,

in errorem tamen statim rursus rapitur. V. 6 Gallimachus portas,
quas idem v. 3 deum pulsasse dixerat, rursus orat ut ipsae patefiant

nondum ergo Apollo advenit. Singulari evidentia illius persona potius

agitur quam descril^itur, qui animo suspensus, simulatque vel
crepitum audisse vel aliquid nutans oculis deprehendisse

deum

sibi visus

praesentem se percepisse
Simili arte in carmine multis nominibus simili, hj^mno
existimat.
in lavacra Palladis, statim initio poeta puellas monet ut iam exeant
sit,

appropinquantem,

se enim deae

etiam

equorum hinnitum iam auribus percipere tum

;

versibus interiectis

v.

aliquot

14 rursus profitetur se currus crepitum audire.

Minerva tamen v. 33, iterum v. 43 nondum praesens invocatur ut

tandem aliquando exeat; v. 55, qui loquitur, tertium deam orat ut
prodeat, ipse interdum puellis historiam narraturus; historia deraum
absoluta

138) claraat: eqxez' 'Ad-avaLa vvv dzQenEg ,,nunc pro-

(v.

fecto venit",

(v. 4)

ipsam deara

(v.

140) salvere iubet

tandem praesentem.

In ApoUinis templo laurus vel certe ramus laureus et pahna

1.

Laurum apud aram ApoUinis dehara iam Uhxes

^162 At^Aco SrjTioTE lolov ^AjioAZayvog naqa ^(Ofi0

conspiciuntur.

miratiis

erat

Atque huius loci imitationi

tribuendum est, quod non laurus, sed lam-i surculus commeraoratur; nisi, quod praefi'acte negare non licet, non laurus in
In lauri fi'uticeto
iUo templo educebatur, sed laurea suspensa erat.
oraculum
ante ApoUinem
Delphis serpentem Pythonem TeUuris
natum custodivisse testimonio est Euripidis Iphig. Taur. v. 1244 od^i
(poivinog VEov ^Qvoc, dvEQXofiEVOv Ev6r}oa.

fortasse

(scUicet in cacumine Parnasi) 7ioiKiZ6v(OTog oivionog dQaxcov, okleqci

xatdxaZKog EvcpvXlto ddcpva ydg tieAcoqiov tQag, dfi(pE7iE fiavTEiov
Xd-oviov ^). Verbis, non re propius ad huius, quera tractamus, loci
siraUitudinem accedit, quod Ghremyius (Aristoph. Plut. v. 212 sqq.)
narrat ipsum ApoUinem lauro concussa oraculum edidisse: Plutum

enim bono animo esse iubet; nam se eum

redditurum

esse,

e'xo)

e caeco acerrime videntera

xiv^ dyad-ijv kXnid'

0oT^og avxbg Ilv&ixi^v oEioag

Et,

d)v Eins fioi, inquit,

scholiasta adnotat, fuisse aj^ud tripodem laurum,

^)

Ubi

vox naTayaAKog non

intellegitur

Ubi non sufficiunt quae

6dq)vr]v.

quam

Pythia,

cum

naidxQVTtTog vel vox eiusdem

significationis requiritur, quae ad traditas litteras propius accedat; xatdtpaQHTog

coniecit Bruhn.

De

Immo

oracula ederet, concuteret.

non Pythia sed

V. 1

prodigium eo continetur, quod

ipse deus Chi-emylo

vaticinatur;

oeiaag ergo ad

deum referendum est, qui lauri ramum manu gerit, ut solent vates,
cum oraculum edunt, Eodem spectat illud Valerii Flacci, quod
Spannheimius attulit, de Phineo I 548 hic demum vittas laurumque
capessit

numina nota

Apolhnis vero in templo delio limina

ciens.

tremuisse laurumque dei responsum Aeneae reddentis Vergilius

90

omnia visa repente, liminaque laurusque

dei), cuius tamen loci ea de causa minor auctoritas est, quod ipse
fortasse de Gallimacho expressus est ^).
Quod palma delia dicitur,
inde profecto concludere Ucet hunc hymnum ad festum deUum
cecinit (Aen. III

treynere

non pertinere
qui enim Deli certa arbos deha appellari potuit,
cum omnes dehae essent? At quo iure certam laurum Gyrenis
deham vocare Hcuerit, ostendet AeHanus (v. h. III 1), vel potius
Theopompus') cum Hesychio coUatus. IHe enim narrat Delphos
'^)

quotannis aliquot adulescentes

ramum

Tempe

mittere soHtos esse, qui inde

coronam ApoHo repetivit

Pythone interempto. Theopompi testimonium idem iam GaUimachus
confirmat lamborum fragmenti nuper reperti (Oxyrh. Pap. VII)
V.

eius lauri decerperent, e

qua

sibi

230, ubi laurus glorians inducitur:

xE(.ivovoiv

oQEcov

t(bn6XXa)voc,

iqcc

dji'

yivtjtai.

aUa enim ^ iv toig

vocari potuit?)
certa laurus in

ccxQoyv

nal

ol AcoQifjg

(pEQOvoiv

6e TefiJiod-sv

sg AEXcpovg ejiijv

[ie
to,

Hesychius*) vero eandem laurum (quae

TEiiJtEoi

ddcpvt]

definito

articulo

praeposito

deHam dictam esse testatur. Vix fieri potuit ut

cuHu ad memoriam" iUius homericae ^126 deHa

XXV 1890, 403) opinionem

laurum surculo de paHna deHa decerpto
ortam. Simile est quod Hercides ab eo qui mirabiles auscultationes
pseudoaristoteHcas scripsit dicitur (p. 834 a 23 sqq.) surculo de olea
illa portentosa decerpto, quae Athenis in Pantheo reHgiosissime
coleretur, oleam. sevisse e qua athletis in certamine Olympico
vocaretur^), ut potius in Maassii (Herm.

traheremur,

*)

deham

dici

Cautius loquor, quod hoc mihi non tam certo constat

Aen. VI 255):

nam omnia

quam Nordeno

(ad

treraere in quavis dei praesentis descriptione sollemne

concussa in quavis Apollinis quidem praesentis.

Quod moneo propter Studniczkam Herm. XXVIII 1893, 6 sqq.
*) E. enim A. de Stefani (B. ph. W. 1911, 92) demonstravit Aelianum haec
Theopompo expressisse.

erat, laurea
^)

*)

s.

Y.

AvaQeia' fj iv zolg TefAneai ddq)vr]'Td Se avxb

y.al

ArjAta.

Hoc enim de laurea Callimachea contendit Maltenus (p. 43,

IIvd-iMrjv ddcpvijv Chremylus laurum delphicam vocat, cum Athenis
^)

p.

52 adn.

degat.

1);

De hymno ApoUinis

Atque peropportune

victoribus coronae pararentur.

accidit

quod

Cyrenis (ad festum enim cyrenaeum hunc hymnum spectare demonstraturi sumus) titulus inventus est vestibuli tempH Apolhnis,
velut ex ipsis inscriptionis verbis colhgitur, quo eqvoc, dvEQxofievov,

commemoratur quamquam etres est

ut in Odyssea,
tituh

arguunt, ipsa recentissima

quodam
2.

incerta,

fragmenta tantum servantur,

nemo sanus
Callimachus, cum
niti

est*),

quoniam

et inscriptio, ut htterae unciales

ut hoc fundamento quasi firmo

audeat.
ekuc,

fxdg

ooxic,

dPujQog clamat, consuetam

sacrorum formulam aliquanto detorquet: veteres enim non scelestos

sed profanos a re sacra faciunda arcere solebant; ut scripsit Horatius
(c. III 1)

odi profanutn volgus

et

non

arceo,

scripsit scelestum volgus.

Pariter Alcibiades (apud Platonem conv. 2i8h) mysticam

quandam ora-

tionem recitaturus servos xai d xigdPJ^og eaxlv ^^7]P^6gjyMi dyQoixog,

jivAag Jidvv fiEydZag tolg cooiv Ijii^Eivai iubet; qui quam sacrorum

formulam pauho mutatam exprimat,docebitOrpheifr.4Ab. q^d^iy^o/nai

&vQag 6' ijiid-Eo&E ^i(i7]Xoi. Sane nuUum Graecorum
rehgionum ritum praeter m^^steria Eleusinia novi, a quo improbi
excluderentur ^i^t]Aoi enim hli sunt qui nondum initiati sunt:
olg d-f4ig ioTi,

fiiaQot

vero non universi miprobi, sed qui certo fiidofiaTi poUuti

sunt.

Sane animi puritatem

ut Plato (legg. IV 716 de)

in sacrificus philosophi postularunt,

eumque secutus Cicero

(legg. II 22. 41)^).

Ahter se rem habuisse in mysteriis Eleusiniis docemur Aristophanis

miitatione qui mj-starum chorum (Ran. v. 355) fecit monentem ut
discederet quicumque yvcbfir] fii] xad^aQEvEi; quis vero spondet

hanc formulam sophistarum aetate vetustiorem esse? Atque totus

Callimachi locus ita comparatus est, ut, quae ad puritatem sacralem
pertinebant, ad animos transf erantur ita paucis versibus interiectis
(v. 9) clamat non omnes ApoUinem conspicere, sed bonos tantum.
At Vergihus cum CaUimachum latine redderet (Aen. VI 258), procul
procid este vrofani scripsit, id est a rara ad consuetam formulam
;

^)

berichte

na
V.

Titulum de Fourmontii schedis depinxit M. Frankel, Berliner Sitzungs7iq6[ji]vAov

primae versuum litterae servatae sunt.
1903, 87;
*]

[A^tjToi^d^rjv 8e.
r^j /[Ip eycjy [e^Qvog [d]vsQx6[fiVov]
') Nihil ad contrarium demonstrandum valet scholium ad Aristoph. Pac.
|

968 anivdovTsg

yccQ iAeyov, Tig Tf/de dvrl

dq>rifAi^6fievoi eZeyov,

avveiSoreg

causam

xl

quaeri,

totus pendeat.

zov zig TcdQeaTiv' elta ol naQovveg

noAAol ndya&oi' tovto Se inolovv

iavToig utotiov iy./ojQoTev

iy.

hanc vero scholiastae arbitrio

tojv

ol anevSovTeg, iva ol

anovSaiv.

fingi, qui a

Patet moris

attici

philosophorum doctrinis

De

vv.

2-4

Ouin tanien Uli hoc Gallimacheum ante oculos obversatum sit, dubitari non potest; eodem enim modo p)'ocul procul
iterat atque ille exug exdg, ut alterum iil producatur atcjue ictu
feriatur, alterum corripiatur; quae fere diUgit Calhmachus: cfr.
riirsus deflexit.

h. I 55.

Quod extremam

vocis exdg s^^llabam ante alterum ixdg

produxit, exemplar epicum nimirum imitatus est: apud

enim

illa

productio ante

Homerum

vocem fsxdg, quae a consona

initium

capiebat, legitima erat, id est positione illud exdg producebatur;

quod sane CalHmachus non

Sed Ulud Odysseae ^ 435

novit.

^i^ai

yuQ kxdg elxov haec scribenti obversatum est.

V. I{ fores crepantes iam audit. Ouod Apollinis pes xaXog dicitur,
ad morem hellenisticum pertinet, ut ipse deus xaXog appelletur.

Ut Rhianus A. P. VI 278, 1 scripsit nalg 'AaxAt^mddso) xaAco xaXbv

etaaTO 0oi^co FoQyog dcp" IfiEQxdg iovto ysqag xecpaXdg utque Apollo;

nius Argonautas
nisse, ubi

702) fecit xaXbv 'Ir}naii]ov' lr]jiairjova 0oi^ov ceci-

(II

tamen

indicia sunt, quibus demonstretur

totum illum locum

a Callimachi hymno expressum esse. Atque Lucilius cognomen pulchri

romanum

inteUexit, quasi idem significaret atque

enim iUum deum querentem (1923) ahos
patres vocari, se vero pulchrum quasi puerum exoletum. Nescio tamen
an ipse sive pristinam iUius vocabuU vim, quae multo latius pateret
quam vis vocis quae est xaXdg, iam non senserit aut ludere maluerit
graeca significatione in iocum usus; neque enim unus TibuUus unum
ApoUinem (II 5, 7) nitidum pulchi'umque" invocavit, sed iam
Ennius Romulum dixerat (ann. 80) pulchrum, id est potius fortem
quam beUum item a VergiHo non tantum Aventinus (Aen. VII 657)

ApoUinis

xaXdg graecum:

ita

fecit

satus Hercule pulchro" dicitur sed etiam Vul)ius Hippolyti proles

pulcherrima beUo"

(ibd.

VII 761) laudatur ubi etiam iunctura antiqua

Ennio expressa*).
4. De palma DeUa ad v. 1 iam satis superque disputavimus.
Ad neutrum adiectivi accusativo casu positum saepe ti, ut hic
videtur, id est de

ijiEvevaev 6 ArjXiog fjdv %i cpotvi^ in litteris graecis cuiusque aetatis

adiungitur.

E CaUimacho

anQxo[iEvri [lEya

6fj

ti

enotavi

11

24 oi^vQOv

xai ov (paxov;

IV 189

%bv EiaExi yaaxEQi, fidvTiv; IV 244 'JoTEQir]

IV 247 EXTiayXdv
%dv ExaQdv;
^)

%i aE^it,ofiai;

58 novXv

77 dixpdaag d^dcpaxov

xi;

Locos suppeditavit Marxius (ad Lucil. 19

Lucilii loco iudicasse videtur.

d'

ii

%avovorig;

IV 60

aivrjoeig [lEya Srj ii

ovdev

ti

VI 57

xi

xal nsQi

^aQvvopiai;
drj

cpiXato

AafidxrjQ 6' dcpaxov

sqq.) qui

non onmino recte de

De hymno ApoUinis

8
Ti

xotEoaato^).

5.

Quod unus cycnus^)

in aere

canens auditur, recte

ad cycnuni Apollinis currum trahentem rettulit iMaltenus (p. 43).

6 sqq. Quod non solum xatox>ii, idem scilicet qui plerumque oxfisg

vocantur repagula", sed xZi]idg ipsae patefieri iubentur, vox xZi]ig

non eas quas claves" vocamus, sed claustra in universum significat;
claves enim illae templorum ingenti magnitudine non in ipso portae
foramine relinqui poterant, ut nunc saepius facimus, sed a sacerdote

vocem in eum sensum accepit

quam veriloquium praestare videbatur. Fores Medeae incantationibus

gestabantur^). Itaque Gallimaciius illam

se sponte patefacientes

commemoravit ApoUonius IV 41

xfj

dk xal

adTOfiaroi d-vQECov vnoEi^av 6yj]Eg cbxEiaig dtpoQQOi dvad-Qcbaxovxeg

vehementius

doidaig, ubi iUud dtpoQQOv dvad-QCjaxovTeg,

docet tamen quae vis in eo quod

quidem,

id

Quod

est dvay.livEa&ai lateat.

vocativo vel nominativo vocativi vicibus fungenti Calliraachus

articulum addidit, sacrorum linguam imitatus est; ut Aristophanes

Dicaeopolin phallophoriam instruentem

esse fecit (x4charn. v. 252)

Ex

ipso

ita xijv xavrjfpoQOv

xb nQoad-Ev oAiyov

cum

(Gonv.

p.

Sk

ol

olyixai

GaUimacho conferendus

nvXag
V 47
.

h.

aUocutum

yMvijfpoQog.

f)

quem locum

218b,

laudavimus) servos monet ut

superius

claudant

aures

jiQOid-' ig

platonicus,

Pariter Alcibiades

paullo

mvsticae

orationi

xolg

(holv

emd-Ead-E.

(pariter dei EJiKpdvEia

adfiEQOv ai dojXai xug ydZTiidag Ifg Ovaddsiav

exspectatur)

i]

ig

Quae loquendi consuetudo inde exphcatur,

'AfivfiMvav
quod, qui sacra praeit, officio et auctoritate summi imperatoris
fungitur, cum maxime intersit iUa rite celebrari; magistratum
vero decet imperio suo subiectos ita aUoqui ut erum servos*).
otaEtE.

8.

XE

fioAnf]v

ig

y.al

x^QOi^

ifa

dictum

est,

Gallimachus (ab eo enim exemplum quaerimus)

^)

Multa

similia

pauca enotavi.

Toaovd' dytyfidvTj;

cum IV 244

cfr.

omnes

Cum
cum

et poetae et scriptores.

Callimachi

IV

60,

189

cfr.

ut

idem

243 sdQaf^E

plurima Euripides suppeditabit

Electr. 57 ov

Androm. 114S itp&iy^aTO deivov

1105 xal yuQ o{)% ovxois &yav %aiQ(a

11 21 cfr.

Electr.

scripsit

h. III

XQelas is

zi y.al

(pQHiwdss;

6)\

tl,

vskvov, zots

dedQa/A^evois if^oi.

De cycno Apollinis ministro cfr. IV 49.

De repagulis et clavibus templorum cfr. Diels, Parmem. 117 sqq., potissimum
tum Berl. Sitzungsber. 1908, 27 sqq.
*) Cfr. quae de nominativi
cum articulo coniuncti usu in vocativi locum
^)

')

128;

Wackernagel, Antike Anredeformen, prooem. Gotting, a. 1912,

est illud Xenophontis inst. Cyr. V 3, 42 iiziuiXea&e
noQevea&ai oi re dQ%ovTes ^al jidvTes ol aoxpQovovvtes; articulus enim

adhibiti disputavit
p. 8/10.

Sk Tov

Toto caelo diversum

aiojTtfi

idcirco additur, ut dQ%ovzes e participio

nomen substantivum

fiat.

De w. 512

^dqdiag ^g re vofibv BsQSHvvd^iov) utque Aeschylus scripserat

(Pers. V. 492) Mayvriiixijv de yalav ig %e MayiEdovoiv xoiQav dcpiHdPraepositionum ad bina substantiva ])ertinentium, ante
(ieai>a.
alterum tamen positarum plura exempla collegit Wilamowitzius ad
d^fjx^^

Herculis euripideae

v.

287.

Altera pericopa iam sequitur, quae inde initium capit, quod,

dum Apollo iamiam adest, sive poeta sive praeco turbam monet
non omnibus deum ostentum iri; fore qui eum non conspiciant:
ApoUo a bonis tantum se cerni patitur" tum rursus indicium,
;

ab Apolline perspecto repetitur: qui eum videat,

excelsus; quin videat, humilis ille; nos vero eum videbimus neque
iam humiles erimus". Profecto hoc monitum cum scelestis statim
quis bonus

initio

sit,

remotis

quodammodo

coniungitur: illud enim innuitur,

si

qui

legem sacram migratam nulhus usus

fore, neque enim ilhs Apohinem conspectum suum concessurum^).
Sed sententiarum interstitium etiam eo declaratur, quod qui lo(juitur
non extrema praecedentis pericopae verba prosequitur, sed ad v. 2
quodammodo revertitur, Tum ad turbani conversus optat ut pueri
neque citharam silentem neque immotos pedes habeant, cum iam
mali in templo manserint,

illis

siquidem cupiunt se ad nuptias, etiam ad senectutem

moenia, urbis scihcet, in antiquis fundamentis manere.
lam pueros miratur, qui ad citharam canant atque saltent; iam ilhs

Apollo

adsit,

provehi,

silentium facit.

12 Structuram iUorum verborum ^yite aio)7if]h)v Hid-aqiv

drpoq)ov i'xvog tovc, naldag ^'xeiv

si

fifjx'

dihgenter perpendemus, iam

faUi, cum sumant eum qui recitat, cum

enim cum pueris coUoqueretur, non xovg naldag
naideg scripsisset quotiescumque enim modus infinitus im-

perspiciemus interpretes
ipsis pueris loqui.

verum

ol

Si

perativi vicibus fungitur, subiectum,

si

alterius

personae loco

est,

casu

si tertiae, casu accusativo adiungitur; ut opus sit statuere

virum Ulum pium sive cum turba coUoquentem sive ipsum secum,
quod sane non minus placet, optare ut pueri iussis obtemperent,
non iUos hortari; id quod interpretes, quantum video, fugit.
Pueros omnes canere, saltare, fidibus psaUere usque adhuc inteUexisse

nominativo,

videntur

interpretes,

quam tamen

interpretationem

fateor

mihi

neque necessariam neque probabUem videri. NuUum enim choreae

exemplum novi, in quo universi psaUerent; sed inde a vasculo iUo
nobihssimo Frangoisu, ubi Theseus citharam manu tenens effingitur,
*)

Quod moneo adversus Vahlenuin

(p.

798).

De hymno

IQ

unus fides
et chorum,

tractat, reliqui saltant,

id est

ad cantum

Apollinis

Pueri profecto

(v. 8)

et saltationem vocantur,

ad cantum

sed hoc loco

quem disceptamus, non ut citharam ipsi tradant, monentur, sed

ne eam tacitam neve immotum pedera teneant, quod calHdissime
dictum etiam ad unum psallentem, dum reUqui saltant, referre Hcet.
Etiam f]yaau^ii]v xovg Tcaldag, ^nel x^^vg ovyJx' cleQydg in hunc sensum
accipere certe hcet;

tam arte cohaeret,

moneamur: .,pueros

nam
ut

cum

ad citharam

saltatio

altera

commemorata

alterius

ipsa cithara

statim

ad-

quod cithara iam non otiosa est, iique

scilicet ad eam saltant". - 14 ydfiov tehlv proprie dictum est,
Senes graecos
TeZog enim ydfioto iam apud Homerum sollemne.
nunquam barbam totondisse nisi hberis amissis ne Schneiderus
miror,

quidem demonstravit, qui in noh^v %e y.eqelo^ai offendit. Telelv

est scihcet tempus futurum; fieAAeiv ita dictum est, ut homericum
(B 38) vtjjiiog, ov%e %a '^di] d ^a Zevg (ir]6E%o l'Qya'&r]aeiv ydq
eV efieV.ev iji' dZyea %e a%ovaydg %e Tqoiai %e y.al Aavaoiai, ubi ihud
efieAXev quasi item atque ilhid fUiSeto interpretari certe poterant,

quasi esset meditari,

exspectasse,

601 sqq. legimus lovem

Ita pariter

vehe.

dum prima

navis arderet: ex ydq

Si]

rov fielXe naPdoi^iv

TiaQa vr]Oiv d-riaefievai TQcboiv, Aavaolai Se y.vSog 6Qec,eiv.

quoque

Sequitur

21 jiev&exo yuQ KvjiqovSe fieya

%d cpQoveoiv

etc.

yJJog

'Ayaiol eg TQOir]v vr^eaaiv dvccjiAevaea&ai efieAXov, ubi

ot)Vfx'

Gfr.

profecto fir]Sov%o substitui poterat.

15

Nescio an CaUimacho

earfj^eiv %b telxog ejiuQxuioiai Q^efA.ed-Xoig scribenti

pindarici succurrerit Pyth.

7io%e

IV 14

praeconh ^ledeae

sqq. cfUfilydQ %daS' e^

ydg 'Endcpoio xoquv dateojv Qitav (pv%evaea&ai

dhnMyy%ov

fie?.r]aifi^QOxov

quod Galhmachus recte ad Gj^renas

tamen in hoc haerebat,
rettulerit: ita iam
quomodo lovis Ammonis fundamenta, cuius templum satis longe
distaret, cum Ula urbe coniungerentur. At saepenumero in nummis
cyrenaicis caput lovis Ammonis repraesentatum est ^), ut non audacius
Aibg ev "Afifioivog

d^efied^/.oig,

scholiasta inteUexit, qui

sit

Ammonis" vocatas esse. Itaque voluit

eum redeamus, Medeae promissum, ibi

conicere Cyrenas moenia

fortasse GaUimachus, ut ad

urbem staturam,

sancire et quasi renovare

Gyrenas enim hoc carmen pertinere

mox

eadem voce
per

se

usus; ad

elucebit.

1) Cfr. Head hist. numm. - 865 sqq. Eodem fortasse spectat, quod Cyrenis permultae tegulae ab Ameiicanis inventae sunt Zevg nomine impressae; ad templum

lovis

Ammonis pertinere suspicatus

estXorton, Bull. ofarchaeol.Iustit.ofAmer.il 152.

De
16 Aoristum ^yaadfii]v,
stabilivit

Vahlenus

(p.

ibi

Quomodo

voces

^Ti

praesens exspectamus,

ubi

Aristojibanis Eq. v. 696 ijad^rjv

I)

cum secunda cohaereat, modo decum puerorum chorum iam ad citharam

illae

quasi praeco silentium facit:

(v. 16), ei

dumApollo

ab Achillis
17

11

tertia pericopa

sgJtantem videat

positum

799, adn.

monstravi; qui enim loquitur,

dum

1417

kyiXaoa xpoZoxofiniaig comparato.

djiEiAalg,

audite,

vv.

ii]

fletu,

dum ApoUo Lycoreus

canitur;
ii]

naifjov sonant, tacet mare,

debuit,

'ATtoAZojvog doidfj ad

quam
cum

pluribus ad h.

eijcpr^fieiTe

trahendum

tacere

III v.

cum

mare

et

non cum

est,

Sequitur eadem

Dicere

i^ sqq prosecuturi sumus.

Apollo ab aoedis praedicetur

jiaifjov audiatur, et

ut diceret,

desistit Thetis

Niobe in rupem conversa lacrumas intermittit".

diovxeg coniungendum, quae est inaudita structura.

figura,

Silentes

ab aoedis canitur,

Thetin

silere;

cumque
haec vero

chori

illud

*/)

ita distribuit,

arma canerent, mare tacere,

audiret.
Sed illa figura hoc

aoedi Apollinis Lycorei

autem Thetin, cum

ir^

naiflov

quod Thetis a mari vix distiuguebatur,

aetate saepenumero hoc sensu poneretur.'

loco ea de causa emoUitur,

cum

illius

nomen

Ut Lycophron
.... andd^atg,

(v.

iUa

22) scripsit naves naQd^Evoaxovov @etiv

id est

d^Eivov

Hellespontum, qui puellam Hellen necavit,

Quid

Vergihanum afferre (ecl.

IV 32) temptareThetimratibus? Egregio autem iudicio Horatius
illa figura usus est, cum significare vellet mare Thetidis fUium
AchiUem domum ad Thessaliam non revecturum f ecit enim Ghironem
Gentaurum parvo alumno praedixisse (epod. XHI v. 12) invicte
mortalis dea nate puer Thetide, tu non redibis, nec (v. 16)
mater domum caerula te revehet, ubi Ulud revehet ad
deam marinam filium quasi manibus sustinentem pariter atque ad
ipsum mare pertinet ^). Similiter fluviorum deos atque ipsos fluvios
h. in Del. v. 75 non distingui infra monebimus. Neque huic interpretationi obstat, quod Thetidis lamentationes iam ab Aethiopidis
remis percutiebant".

attinet

illud

poetis celebratae erant, si Proclo fides est (chrestom. 5, 4); ab

Aethiopide enim qui sine dubio pendet alterius vExviag poeta fecit
{(O 47) Thetin i^ dZog venisse ad filium flendum; facile autem

potuerunt recentiores deam et mare confundere. Atque accedit ad

hanc GaUimachi interpretationem firmandam, quod ipsa Niobe (v.
20 sqq.) potius rupes quam femina inteUegitur.
')

Exempla suppeditavit Reitzenstein

GgA

1904, p. 'J53 adn.

1.

De hymno Apollims

12

cum deorum invocationibus tantam vim

non solum hominum turl)a, verum etiam animantia
omnia silerent, sacrorum consuetudinem secutus est; nam magos
multo recentiore aetate rerum naturam tacere hortatos esse, nuper
didicimus e fragmento papyri Mimautianae, quod edidit Ludovicus
Fahz '). Haec enim SoKs invocationi praeponuntur (v. 198 sqq.)
Callimachus vero,

tribueret ut

'fjavxov iv axofiaTeaai ndvxEc, HaieQvy.ETS q)[covi']v]^ aid^eQog d/iq)idQOfioi

aiyrjv dQvid^sg ^xoite, axiQtcbvxEc, 6EXq)ivg vjieq dXioio Jiavead^e, fisivatE

fioi

noTaficov xe Qoal

y.al

vdjiiaTa v[aa/ii(bv], oicovol jiTtjvd

jiTrj/iaTa bn aid^Quv, EQTiETa (pcoAeioiai ^otjv

diovTU

vvv aTtjaaTE

(po^elad^e, daifio-

veg iv cp&ifievoig aiyrjv TQOfieovTeg e[xoiTe], dQQrjToig eneeaai n6afi{og

avaaei^ETai avTog.

Atque nescio an

ilkid

Theocriteum

ceutriis (v. 38) rjvide aiyfji fikv ndvTog, aiyCjVTi d' dfJTar

aiyfn aTeQV(x)v evToa&ev dvia ita

illa

etHecatae sacra

carmine

victi,

accipiendum

effecerint, describatur

nondum

tacet aegritudo".

sit,

in

PharmaS' ifid

ov

quasi, quid ivy^

iam tacent mare

Magorum

et venti

invocationibus

est, quam ajjud multo vetustiorem auctorem

Aristophanem legimus; qui Agathonis servum nQo&vaofievov eri
Tfjg noi7)aeo)g fecit precatum esse (Thesmoph. v. 39) evq)7]fiog ndgeaTa)

invocatio siminima

Xedjg aTOfia avyxXeiaag' inidrifiel

yaQ d^iaaogMovad)v ivdov fieXdd^QOJV

T(bv deanoavvoiv fieZonoiojv i%eTOi 6e

novTOv

fii]

nvodg

vfivefiog aid-fjQ, xvfia dk

xeAaSeiTO) yXavyov, nTf]V(bv Te yevrj yaTayoifidad-(o, d-ijQoiv

nonne haec et Galliraachi

fii] Xvead-ov
magi simiilima? Atque in carmine altero delphico de ApoUinis
yovaXg (Fouilles de Delphes HI 2, 160) v. 10 eadem fere verba
legimus quae apud Aristophanem, vrfvefiovg d' ea/jv aid-f]Q de[AA(ov
Taxvne]TeTg 6Q6fiovg: nimirum formula fuit.
18 6ie y.Aetovaiv uoidoi ab illo homerico (a 338) i'Qy' dv6Q(j)v
Te d-eojv re, Td Te KXetovaiv doi6oi manasse iamdudum perspectum
est; ad eiusdem autem versus imitationem fortasse pertinet, quod
h. in lov. V. 51 'I6aioig iv oQeaai, xd Te xZetovai UdvuHQa eadem

TdyQio)v n66eg vXo^QOficov

et

vox pariter in paene ultima sede collocatur. Simili vero ratione

aoedorum in re sacra officia cum evcpr^fiia coniunxit Aeschylus
19Extremae
Suppl.694tig)ajW0is 6'inl ^copiolg fiovauv t>f/af'dof(5o/.
vocum xid-uQiv et &eTig syUabae ante caesuram semiternariam productae ita inter se respondent, ut v. 17/18 in 'Jn6AAo)vog doi6f]
et 6't xXetovaiv doi6oi.
IUo &eTig eo facilius quasi iambo Gallimachus usus est, quod Homerus 2 383. 424 rinTe &eTi TavCnenXe,

1)

Arch.

f.

ReligioLsw.

XV

1912, 410 sqq.

De

88 dqao Seti xaXeei

ambobus prioribus

Tf

scripsit,

1722

13

quamquam Zenodotus nominativos

locis sive legit sive potius coniectura fretus sub-

Githara et arcus praecipua Apollinis insignia sunt, ut ipse

stituit.

haec

vv.

sibi

detralii

prima vindicaverit

(h. in

Ap. homerici

impune

xal xa/ii7ivAa xd^a), rehqua

(pi?.i]

passus

Maiddog

vie,

sit,

his

tantum timuerit

didxTogs noivuXonfixa,

xai xafinvXa xo^a).

19.

firj

v. IBl eit] fioi aid-aQig

(h. in

fioi

a Mercurio fratre

sibi

Merc.

v.

514

deidia,

dpaKAitprjg yJd-aQiv te

ApoUinis Lycorei cognomen rarius

est.

Callimachum ab Apollouio Rhodio IV 1490 vlojvog iPoipoio AvxuQsioio KdcpavQog) expressum esse, non vice versa, mihi idcirco
verisimile videtur, quod epitheta etiam non vulgata deorum nominibus in hymnis adiungere sollemne erat, non ita in carminibus
epicis.
essent licet illa docta ').
Euphorion (fr. 92 Scheidw.)
bnXoxEQOv

^AxiAijog dxovofiEv EvqvZoxoio, AsAcpidEg

t'

dvTrjEiaav

liliov

KQiaav

& vno xaAov

noQd-rjoavTi AvxoiQEog oixia 0oiov illud

epitheton inde fortasse derivavit, unde ipsam fabulam, ex eiusdem

Gallimachi aho loco. Gallimachus enim, ut Stephanus

s. v.

AvKcoQEia

Lycorean operis nescio cuius ev xcp tQixo) commemorarat

(fr. 31); solet vero Euphorion Gallimachum exscribere^). Recentiores"
non curamus.
Gallimachus fortasse credidit Delphos primum
Lj^coreae vnEQ xov Ieqov habitasse, unde ApoHinem delphicum

testatur,

AvKOiQEa dictum, ipsos AvytoiQEig^).

Inde ab Homero {Q 614) Niobae fletus in saxum
fuit. Niobae lacrumas GaUimachus humorem

22 sqq.

conversae nobilissimus
dicit e Sipyli

rupe delabentem, ut Sophocles Antig. 827 scripserat

nai viv ofi^Qoi taxofiEvav,

XEjyEi

6'

tn

ocpQvai

(bg (pdxig

phoclis loco (v.823 sqq.) ijxovaa

^)

dvdQojv, xkjjv

nayxXamoig dEiQudag.
di)

ovdafid AsinEi,

AvyQOtdtav dXiod-ai tdv 0Qvyiav

Quod idem barbaro Amyci ministro

momentum non

x'

28 sqq. Ex eodem Sonomen

AviicoQea

indidit

(II 51),

facit.

Quae adversus Wilamowitzium moneo, qui (Sappho u. Simonides, 294)

Euphorionem ex ipso hoc Callimachi loco epithetum, quod est
AvncoQevs, iu suum usum convcrtisse: dvTr/eiaav ex dvir^ycoviaav sive dvTeyorjaav
^)

iudicare videtur

fecit

Wilamowitzius.

*) Cfr. de Lycoreae situ et incolis Strabo IX 418 p. 590, 1 M.

de Delphorum
cognomine quod erat Av/.wQetg cfr. schol. ad Apoll. Rhod. IV 1490. AviimQea
Parnasi cacumen commemoravit Lucianus Timon. 106. De Lycoro vel Lycoreo
;

rege Lycoreae eponymo, Apollinis e

nympha Corycia

iam collegeratO. Jahn, Sachsischo Bcrichte

6.

2.

filio

416 sqq.;

testimonia diligentissime

cfr.

putissimum Pausanias

De hymno

14

Apollinis

^Evav TavxdXov 2mvZq) jiQog dvxQCp, xdv yuaaog <hg drevrjg nsTQaia
Xdata ddfiaoev) nescio an illud iv ^Qvyh], id est in Sipylo, fluxerit.
Quamquam multi ex antiquis scriptoribus Lydiae partem circa

Sipylum Phrygiam dixerunt, ut Strabo (XII 571, p. 803, 1 M.)

Sinvkov 0Qvyiav oi naXaiol xaXovaiv, ddrjAov
iTE xfjg /iiydZf]g ehe xfjg fiixQdg fieQog ovaav, fj xal tov TdvxaXov
0Qvya xai %bv UiXona xal ttjv Ni6(ir]v. Eodem fortasse spectat,
quod Aeschylus in Nioba Tantalum in Ida habitasse compluriens
dixit, ut testatur idem sive Strabo sive Demetrius') (XII 579,
In variis saxi vocabulis mire ludit, ut idem
p. 814, 28 M.).
testatur: xai tijv tieqI

daxQvoEig nsxQog,

tum

diEQog Zid^og,

enim Nioben ab omnibus

nomen

sacro

ei in

scelestae feminae

ne

Ev(pT]fiiav violaret.

est,

liceret,

in Del. v.

96 sqq.) Nioben item

ad obscuritatem in oraculis quae-

nisi forte illud potius

sitam referendum
fiEXoi/ir]v,

(h.

/ndQfiaQov appelletur. Voluit

cum tamen

commemorare non

Simile est quod idem Apollo

non nominat,

tum

intellegi,

sed qui diceret Evayicov dk xai svayEEaai

iUe fieri potuit

ut EvayEig nominare nollet.

Verbo

XavElv idem regimen quod dicendi verbis additur Aristoph. Vesp.

342 iam contulit Schneider lom x6Afir]a' 6 fiiaQbg xavEiv 6 Ai]fio;

Xoyox2,(ov 86' 8tl liyEig xi nEQi tcdv vecov dXrj&ig; Aiacis v. 1226

iampridem coUatus
vai xad-'

f]fi<jjv

d)d'

est ak dij

xd dEivd

dvoifLOXxi xccveIv.

quae rupes inteUegenda

esset,

non minus atque nostra aetate

Ramsay

ibd. III 1882,

QYifiux'

dyyikXovai

fioi

TXfj-

lUo oaTig fortasse significatur,

etiam tum in controversia fuisse,

(cfi'.

Sayce, JHSt.

341 sqq.; Cowper

XXVI

1880, 88 sqq.

1906, 179); neque

lUud fidQfiaQov genere

enim GaUimachus oaxig cum og confudit.
neutro primus, quantum scio, posuit GalUmachus; consuetudinem
autem suae aetatis secutus est, siquidem Romani, qui tales voces
ex hellenistica avvr^&Eia in suum usum converterunt, ,,marmor"
non masculmo genere posuerunt; quamquam enim illud

neutro,

nomen ad simUitudinem vocum

in -or

exeuntium deflexerunt, non

erat cur genus mutarent.

Nexum
explicavi;

tertiae pericopae

cum

praecedenti supra

(p. 9)

brevibus

nunc eundem pauUo pluribus verbis prosecuturus sum.

Turbam enim, qui loquitur, obsecraverat ut pueris canentibus sUeret

exempla deam et heroinam proposuerat, quae, cum acerrime ab
^)

IV

Ad hunc enim

2810).

uterque locus rectissime a Schwartzio relatus

est.

(P.

W.

De

V.

De

23 sqq.

tertia pericopa

Apolline punitae essent (Thetidis enim quoque

Apolline interfectus est:
vLrtutes

filius

359), tacerent tamen,

Nunc chorum denuo

prosequerentur.

15

cum

It]

Itj

Achilles ab

aoedi eius

invocantem

cum audierit, turbam iubet ipsam sacras illas voces resonare:

turbam enim, non chorum alloquitur, qui iam canit. Inde exphcatur quod in eadem ])ericopa paucis versibus interiectis rbv
Xoq6v (v. 28) nominat, id quod non faceret, si ipse cum eo coUoqueretur*).
Monuerat sane, ut populus taceret; nunc vero etiam
hortatur formulam illam iterare, in qua re progressum quendam
Popukim, ut dixi, hortatur illas voces tollere:
facile dispicimus.
pericuh enim plenum esse cum dis EQi^eiv, contendere. Tota huius
verborum complexus vis in illo iQi^eiv posita est. Sane non solum eos
qui legant, Niobae non obhvisci vult, ut Vahlenus monuit, sed etiam
eodem verbo usus iUius scelus cum eorum scelere comparat, qui
non lij Itj in ApoUinis sacris clament. Non minus hi quam ilh
cum dis iQi^ovaiv dis repugnant, dis aemulantur" quae sentenItem
tiae apud Graecos una eademque voce iQi^eiv notabantur.
enim Lycurgus &oigiv ejiovQavioiaiv 1'qi^v (Z 131), cum illis litigavit, qui Liberi patris nutrices percussisset, item ab eodem Homero
;

puella praedicatur Veneris pulchritudinem aemulari

'AcpQodixri TidXXoc, iQi^eiv, vel

quod {& 225) xai

Plura exempla praesto sunt.

laudantur,

qui

ita

audax

sit

ut

cum

(I

389), xQvoeirj

etiam Hercules et Eurytus ea de causa

dd^avdxoiaiv

Deos

EQi^eoHov neQi

fidxaQac, dixerat:

beatis pugnet, iste etiam

lot^oiv.

sequitur

cum ApoUine

pugnare possit, cum ApoIIine pugnare non dubitabit". Optativi

vim potentialem agnovit Vahlenus (p. 800/801) stabilivitque cum
aliis aUatis tum potissimum hoc Ovidi loco (am. III 9, 41 sqq.) comparato: Tene, sacer vates, flammae rapuere rogales, pectoribus pasci nec timuere tuis? Aurea sanctorum potuissent templa deorum urere, quae tantum sustinuere
nefas. Item persimUe est illud, quod idem laudat, amor. I 7, 4.
Flet mea vaesana laesa puella manu; tunc ego vel caros
potui violare parentes, saeva vel in sanctos verbera ferre
deos.
Ab ApoUine per beatitudinis notionem ad regem transgreditur; voci enim [idaaQ, quae beatitudinem significat, quaeque
plerumque ad immortales refertur, multo plus tribuo quam usque
adhuc interpretes fecerunt. In eo deorum rex similis est, quod,

*)

Haec adversus Vahlenura

qui existimant Callimachum

(p.

799 sqq.) et Maltenum

cum populo

agere.

(p.

44) disputavi,

De hymno

16

Apollinis

Sed ultra progreditur, cum dicat

ambos enim quasi pares,
quasi unum esse affirmat, cum contendat quod alterutri fiat, alteri
pariter fieri.
Qui negarit Gallimachum naQaV^riXia^ov quendam
inter deum et regem statuisse, ille versui 26 interpretando satisfacere poterit, versui 27 non satisfaciet; quin etiam, si recte concludet, illum supervacaneum esse iudicabit. Dixerat quam graviut

ille,

dazig

beatus iure dici potest.

efi(p ^aoilfjL,

xal 'AnoXXoivi fidxoiTO

ter di illos ulciscerentur,

quam timendus

qui sibi repugnarent;

intellectum volu-

quominus Iri ipsi canerent,

recusarent.
Praemi mentio iam sequitur, quo Apollo illos affecturus sit qui sil^i debitum carminis lionorem non denegent. Qui
ex x\pollinis sententia canit, illum chorum Apollo lionorabit; potest
erat,

enim,

cum

esset Apollo, qui,

illis

lovis a dextra sedeat".

cedentibus cohaereant, iam apparet.

Qua ratione haec cum praeNeque igitur opus est cum

Vahleno (p. 802 sq.) hos versus a praecedentibus seiungamus,

cum puerorum cohortatione coniungamus, quasi fuerit de Thetide
At
et Nioba inde a v. 20 usque ad 27 quasi quidam excursus.
comprobavimus recta hucusque perrexisse hoc carmen; si vero
excursus statuendus esset, qua iam ratione ilkid U] Iri q^d-eyysad-e
Cur excursui de Nioba hoc quasi imperium
(v. 25) expHcaretur?
invito inculcaretur? Sequitur: ,,Ut Apollo, quippe qui facile possit,

chorum honore afficiet, ita chorus Apollinem non unum diem

canet; Phoebus enim evv^vog est, ut quisquam eum facile canat."
Vult scihcet eos qui legant, reminisci
18

= 207

Trdjg

enim corrigere
henditur;

dQ

illius

a' vfivijaoi JidvTOic

studet,

immo

homerici

h.

evvfivov EovTa;

quod studium item

in h.

I v.

in

ApoU.

Homerum

60 sqq. depre-

facillimum esse illum laudare, cuius tam multae

lam haec pericopa concluditur; insequenti carminis

quae non iam in pericopas divisa est, Apollinis virtutes

virtutes sint.
parte,

t'

Sententiarum conexus qui sit, facile elucebit: illuenim quot ApoUinis virtutes a choro laudari possint; v. 42
concluditur nullum alium deum artibus tam late patere quam illum.
Tum inde a v. 47 ab artibus pauUatim ad certa iUius dei cognomina
deflectit oratio; cum cognomine quod est KaQVElog (v. 71) relienumerantur.

stratur

gionis

ApoUinis

cyrenaeae,

ad

quam

ipsa

epitheta

Nofiiog

et

Denique tandem
qui recitat, ad puerorum ululatum /// lij KuQVEie no(v. 80),
XvZAiTE rursus convertitur. lam universa huius carminis structura
perspicitur: quae enim a v. 82 usque ad v. 80 decurrunt, vel iUuc
'AQxijyhrig

spectabant,

aixiov

consociatur.

De
spectant

vel

demonstretur,

De

tertia pericopa.

introducuntur ut

ita

quam

ApoUo

evvfivog

minibus quam plurimis et

quam

25

v.

spectare

illuc

quam

sit,

17

in

videantur,

promptu eum

ut

car-

variis prosequi*).

ut v. 2 Exag exdg. Sed

hoc loco tenendum Gallimachum non tantum vocalem ante vocalem corripere, quantum vocibus ilhs sine sensu vel ululatu e hbi-

25 In

li]

uti,

eas

dine

omnibus

id

Nam

in

quantitates ita variant,

h]

ita

producere,

corripere

ut

Atque

conducat.

ei

hcebat: etiam carmina in sacris recitata exemplo erant.

formuhs recurrit non tantum apud poetas, si

in paeanibus sacerdotum
cura lapidibus insculptis: ut in paeane iho Aesculapii sacro,
cuius iam tria exemplaria tenemus, aliud Ptolemaide in Aegypto
Is

certis

profanos verum etiam

loqui hcet,

ita

repertum,
niense

circiter

vel

annum

recentius,

tasse ineuntis saecuh

100

ahud

IV

a.

Ghr. n. incisum,

p.

contra

Ghr. n.

^),

erythraeum
vv.

aliud

medii

9. 11. 13.

athe-

vel

for-

16 exemplaris

enim unum optime servatum est) Ve & Ie naidv

Ve naidv invocatur, vv. 14. 18 vero lij naidv.
Item IV. saeculo Philodamus paeanis Liberi in honorem compositi,
qui Delphis repertus est (BGH XIX 1895, 400 sqq.), vv. 5. 18. 31."
57. 109. 122. 136. 148 Liberum ^of & ib Bdytx & lEnaidv invocavit, vv. 11. 24. 37. 62. 115. 128. 142 lEnaidv.
Item Aristonous
in carmine quod ipsi Delphi in templo inscribendum curarunt,
ii] Ie naidv et (S Ve naidv alternat.
Praeterea Isyhus Epidaurius
(hoc

aegyptii

legimus, vv. 15. 18

(p.

13

WU.) lEnaidva

d^sdv

scripsit,

His e testimoniis concludimus et

lEnaidv.

tum
/r/

vv. 22. 25
et

lEnaidv

in sacris pro-

esse, ut non hceat credere poetas dactyhcos

quo facilius illas voces numeris constringerent.
Atque iam apparet Pindarum in paeanibus formula sacrorum usum
esse, cum non solum paean. I v. 5 lij Irj scriberet, quarum vocum
quantitates ecjuidem non novi, sed etiam p. II v. 35. 36. 71. 72.

miscue pronuntiatum

ex

fecisse,

Iri

Vahlenus (p. 803) eorum commenta redarguit qui opinati

puerorum cantum initium capere; rectissime (p. 803 805)
statuit inde ab illo versu explicari quo iure Apollo e^vfivog dictus sit, quamquam minus recte de sede et instituto versuum 28 31 sentit. Idem summo
1)

sunt

Rectissime

inde a v. 32

iure

eos

in

serant

invectus est,

eundem Apollinem

patre regni
statuisse

societate

credere

qui inde quod Apollo lovis a dextra sederet, conclu-

necesse

ac Ptolemaeum Euergeten

intellegi

donatum.
est,

a Philadelpho

At

Callimachum parallelismum'' quendam

quamquam regem cum deo ab eo confusum esse

omnino negamus.
2)

Cf.

R6v. Arch. XIII 1889, 71

Pasquali, Quaestiones Callimacheae.

Wilamowitz, Nordionische Steine 42

2

sqq.

De hymno ApoUinis

Ig

107. 108 0] Ie naidv, p.

v. 37.

43

li]

Ad?u "AjioZXov. Similiter

le

sacrorum formula paAtque iam constat apud Sophoclem Oedipodis regis

in V. 154, 1096 potius It] U intenectiones quara vocativum /^te
scribendum esse. Quod vel magis perspicuum erit ApoUonii 11
scripsit Tiraotheus

fr.

25

v.

d>

te

Jiaidv

riter usus.

712 sqq.

d-aQovveoxov ejieeoglv u)

collatis

nymphae

Ie y.Ex/.7]yviai:

enim non ApoUinera cognoraine nuncupato vocant, sed illi animos

Atque ipse Apollonius versu insequenti testatur illud
non cognomen sed icpvfiviov esse^). Libertatem in quantitatibus
addunt.

iara notavit Heraclides

duabus
31
V.

(fr.

f]Qc^ov esse,

sumpsisse

raonuimus.

Jiojg t' ()' a^ vfivr^au)

Pariter illam

36) daifiovEc, E^vfivoTatoi,

IV

V.

ef),

li]

Delo

sacrae

jiaidv

homerici

Tiuvzoyg Evvpivov idvxa;

Non

cum omnibus

5 idem adiectivum

ApolHnis

insulae

701

correptis iafi^Eiov^).

vocem ad deos rettuHt in Brancho

0oi(Se ie y.al Zev Aidvfioiv yEvdqxa,

ubi priore tamen loco Phoebus invocatur.

li.

XV

Callimachura ex hyrani in Apollinem

E-Ovfivog

= 207

19

iara

Ponticus (apud Athen.

prirais syllabis productis

fuit

tribuit:

dissimile est,

quod

tum potissiraum

insuHs

sciHcet

ihud

quasi

sollerane quoddara ApoUinis epithetura.

Primo aurea esse ApoUinis

et

et vestis et fibula et lyra et arcus

pharetra et calcearaenta praedicantur: iUura enim auro locu-

pletem esse

et

non solum

quod ipse

iUo auro locupletera

gerat,

sed ingentera suppeUectilis vira thesauris reconditara habere.

Locura horaericum iV21 sqq.

obversatum esse

raentera

(cfr. etiara

& 42

docuit Vahlenus

sqq.) GaUiraacho ante

(p.

807),

ubi orania

quae ad Xeptunum quovis modo pertinent, aurea dicuntur {^v^a

%E 01 x?^vrd dojfiaTa ^ev&eoi

lai

Evd^ /Md)v

?.ifivr]g,

vjt' dx0(pi

XQvaf]aiv i&EiQrjaiv xofiooivxE,

yivxo
bis

6'

ifidad-/i7]v

y^QvoEa fiaQfiaiQovTa lExEvya-

xnvay.Exo xaAxojiod'

xQvabv

d'

avxog

fecit

Euripides lon.

v.

887

(hxvjiEta,

i'dvv jieqI

Creusam

xQvoEirfV Ivxvxtov. In ApoUinera

invectam esse

ijijio)

^/.d-ig

xQ^^'-'

his ver-

fioi

x,Qvaoi

Xaixav fiaQfiaiQOiv. Vocem tamen jioP.vxQvaog e Pmdari carraine

cyrenaeo Pyth. IV 53 surapsit, quod in hoc hymno identidem
respicit; voluit etiara id eos qui legerent,

')

Hunc locum

pluribus disceptaturus

sum ad huius carminis

pariter de qualitate vocalis e et spiritu vocalis

')

non fugere;

iUic

v.

97

enim
ff.,

ubi

disputabo.

Pleraque exempla collegerant Crusius ad Aristonoi carmen, qui tamen de

minus recte iudicat, Wilamowitzius ad Asclepii paeanis exemplar

correptione

erythraeum.

De

Medea

vv.

3138

19

vaticinatur Apollinem jioAvxQvaco iv d(b/iaxi

Battum Uvd^iov

vabv ingressum moniturum ut ad Gyrenas condendas naviget; hic

statim adiungitur Kal 6e noXvKTiavoc,- Ilvd^oJvi ys tsxfzrjQaio.

33 Avxziov arcum vocat,

cum plerumque

arma Gretica
mercennarios originem duxisse, testimonia sunt quibus comprobetur.
Ut
idem Gallimachus Menitae L3 ctio epigramma 37 composuit, qui
arma Sarapidi suspendit, Pausanias (IV 19, 4) narrat Lacedaemonios bello messenio altero xo^dxac, ek %e Avkxov xal IxEQOiv noXsoiv arcessivisse, Lyctiam dixit pharetram Leoiiidas Alexandrinus
AP VI 326 Avmiov ioddxtjv v.al jcafinvAov, "AQxefii, rd^ov Niyug b
Avaifidxov nalc, dvEd-i]XE Al^vg, nisi forte totum carmen e Gallimachi epigrammate expressum est Paulum Silentiarium t6 Avxtiov
6nlov scribentem (AP VI 75, 7) ne curamus quidem.
Sequitur sempiterna et pulchritudine et iuventute Apolhnem
nunquam eius genas paene muhebres prima lanugine obumfi'ui
brari; comas unguenta odora stiUare, quae tamen non unguenta
sint verum panacea
quae quocumque in terram ceciderint, in illa
urbe omnia sana et incolumia fore.
36 (Dol^og adversus crie L^xto

sed

dicantur,

sive

multos

Lytto^)

talia

xo^oiaq

ticorum
I

potius varietati

V.

TO

i]

39 ov Xinog

'

utrobique sive secundo sive tertio casu

dei

nomen nunc

quod discrimen

inter

37 ovd' doov

multis

quidem")

tutatus

XLVI

et

Vahlenus
9).

ov linog 'An6XZo)vog dnooTa-

excipitur: quid vero aliud sunt i'd-EiQai nisi x6fiai?

i'd-EiQai

adiecit

dnooTdCovaiv
locis

est

(op. I

coUatis

et

et

442,

adn. 42)

*)

*)

unum

(ne

porro

lanugo

exemplum
(ep.

38 i'Aaia unguenta significat vel unguentorum genera

Ai^KTog in

GDI

intercedit?

ex eodem Gallimacho

minime rara

Theophrastus (fragm. de odoribus 20)

Blass

/tEi^ovoiv

interpretatus

Schneider^),

varia; quae loquendi consuetudo

cfr.

Item articulus ante

Item ihud al dk xofiai

uti.

ponitur nunc omittitur.

d-vdsvTa nidco lei^ovoiv sAaia iUo

^ovoiv

(opusc.

cum doceret GaUimachum cum ahbi tum hoc loco

quam aequabihtati consuluisse; eum enim XQ{)OEa
%' EnmoQnlg v. 32
t ivSvTov
scripsisse, tum
AnoAAojvog dnooTd^ovaiv i'd-iQai, cum ei hceret

442) defendit,

x(bn6ZAo}vi

0oi^to arbitrio substituentium Vahlenus

fastidia

nummis
III

est, quandoquidem
numero plurah hoc

antiquissimis appellatur, postea cives Avttov dixerunt:

III 2, p. 347;

ApoUonius

i'Zaia

Head,

hist.

numm.2

471.

519 oiSi neg 5aaov inuvd^tdoivtag iovAovg Callimachum

exprimere videtur.
2*

De hymno

20

Sed

sensu posuit.

latet fortasse

Apollinis

eadem sermonis

quam apud Athenaeum (XV 688 c)

in capite

ds Tou fivQov dv6f.iaTi 7iQU)Tog

T(p

OvK &v

31 B.):
fisv

0'^^

XQ^}^'-^

{W

jiivQoiai

186)* 'PodoEvxi

6'

plurali

opus

uti

(fr.

b ds "Ofi}]Qog tI]v

avra y.aXel fier' sjiid-etov

Ubi non necessario Kaibelius
videtur; nam ipsi fortasse Athenaeo
E?Mia

(5'

EXQiEv iAaio}.

sAaiov pro EAaia scripsisse

numero

Aqxi^oxog yJxQV'^'^ Xiyoiv

ijXeiqjETO ..."

yqavg iova
f^vQOiv,

''-^^'

epici observatio

de odoribus legimus

hic

ut

erat,

Homerus enim,

cum

vocis fivQOV

plurali

unguenta siquidem fivQov

adiectivo addito dixit, unguenta in universum i'Aaia appeUasset.
Itaque Callimachus, cum varia unguentorum genera EAaia dicecongrueret:

Homerum

ret,

etiam

olivo opponit.
fir]

sequi voluisse videtur; ipse vero

unguenta composita

alibi

IV 16

singula

41

TiQcby.Eg

{fivQu,

(h.

x.Qifiaxa

proprie roris guttae sunt:

TiQwxag ani^Exai &a7iEQ 6 xixTi^

15. 16. 29)

fiEixxd)
cfi\

masculo
Theocr.

scholium ad illum

et

Ut guttae roris crehro stillantes quasi audirentur, Galhmachus adversus consuetudinem suam alterum pedem ita confor-

locum.
mavit,

ut

cuius prior primo

posteriore vocis parte constaret,

pede contineretur.
42 Hucusque Gallimachus se in Apolhnis facie describenda
continuerat: xQ^^^i enim quodammodo ad faciem pertinet; illud
vero TioAvyTEavov quasi quoddam tov ttoAvxqvoov yivovg addita-

mentum
late

erat.

patere

Mox

quam

ad artes transgreditur
huius

ApoUinis;

Ut

cantores augures medicos.

illius

sunt;

esse

artem tam
sagittarios

hoc quoque loco varietatem

aoedum sorte duxit; augures et

medici vero artem morandi mortem ab eo

Prioribus binis

dicerunt.

nullius dei

solet,

aucupatur: Apollo sagittarium et

thriae

provinciam

artibus insignia adduntur:

di-

(Doi^co yccQ

xal TO^ov iniTQinExai yal doiSi], arcum enim et citharam Apollo

perpetuo gerit; biuis posterioribus addi non poterant; nulla enim

Vahlenus
quidem ApoUo gestans effingi soleat*).
809, adn. 1), hanc quattuor Apollinis artium enumerationem
quae

sunt,
(p.

^)

Vahlenus (opusc.

suspicatus est hic

bus reliquerit quos

talis

est,

ut

h. I v.

I 438,

70 sqq.

disputationis

adn. 1;
respici,

sibi asseruerit,

uhi

de

hoc

hymno

p.

80H)

quos artifices luppiter dis minori-

enumeratur.

Sed neque verborum similitudo

significationem statuere necesse sit neque notio tov ka%etv expli-

catione indigebat et Apolliuis potestas etiam minuitur,

cuius in dicione reges sint,

quorum rursus

in onines

si

cum

imperium

love comparatur,
sit.

De

soUemnem quandam
dariim Pj^th.

esse

vv.

4146

21

demonstraret,

iit

testes

Pin-

attulit

63 in epinicio de Gyrenis, Platonem Gonv. 197a,

Diodorum V 74, 5, Horatium carm. saec. 71, Vergiiium Aeneid.

XTT 396 testimonium tamen facile gravissimum neglexit. Plato
enim Gratyli p. 405 a Socratem inducit demonstrantem nullum nomen aptius (juam Apollinis esse ev bv zextaQai dvvdi.iEai xaig
;

d-eov, &a%e naaiv igximea&ai 'Aal drjZovv xQonov %iva fiovai45 Auguribus d-Qial
x^v xe xal fiavziyJ]v xai iatQixijv xal xo^ixrjv.
quodam pondere adiciuntur, id est vaticinium per lapillos; hoc

tov

enim a multis Apollini abiudicabatur,

Mercurio tribuebatur. Suidas
phico

s.

Minervae, fortasse etiam

v. Ilvd^dj testatur

templo del-

in

super tripode phialam fuisse, in hac calculos qui resulta-

quotiescumque vates deum rogasset, nuUos alios opinor, nisi

Nymphas Thrias, ApoUinis nutrices, Parnasi incolas
Philochorus (apud Zenobium cent. 575; ab eodem manarunt,

rent,

has x^Qidg.
dixit

quae leguntur Etym. M. p. 455, 49). Alii dicebant t7]v did xprjcpcjv
a Minerva inventam, lovem vero Apollini gratificatum
iUam mendacem reddidisse (cfr. Zenob. cent. 575) '), sive etiam
ipsam Minervam, insimulatam quod alienam artem exerceret, calculos abiecisse (cfr. Et. M. 455, 34). Mercurio ab ApoUine Thrias
concedi hymni in Mercurium homerici v. 552 sqq. plerique credunt, nescio an recte.
Tres enim sunt aefivat (neque enim est

fiavTixfjv

cur tradita arbitrio nostro refingamus d-Qiai substituentes), virgines

alis

praeditae, Parnasi incolae, pecuharis divinationis magistrae,

quae,

quotiescumque mel ediderint,

falsa.

Numerus

ddaxaXoi

(v.

et

sedes

congruunt;

vera proferunt;
in

fiavteiac,

sin

aliter,

undvev&e

556) illud dndvevd-e nihil aliud significat

quam

6i-

re-

motae ab hominum commercio", ita ut eas quaerere necesse sit;

Apollo enim ab ilHs eruditus est, cum in montibus desertis greges
Hermanni igitur explicatio, si non prorsus certa, at
pascebat.
saltem verisimilis est. Apollodorus autem (bybl. III 15), quoniam
narrat Mercurium ab ApoUine Ti]v did tcov ipricpov fiavTixriv
accepisse, in reliquis vero cum hymno concinit, iUud carmen ita
ut Hermannus inteUexit, non e simili narratione haec in suum
usum convertit.
Quod duobus vel fortasse tribus dis divinatio
per calculos tribuebatur, inde coUigimus hanc primo quasi artem

^)

Stephanus

hausta suut.

s. v.

QQial eadem

fere

verba praebet,

nisi

quod multa lacuna

De hymno

22

Apollinis

quandam magicam peculiarem nuUius

quod saepe

inferiore aetate adiectos;

dei

ita

in tutela

fuisse,

erat,

quas

canit,

qua-

Hucusque Gallimachus laudes ApoUinis prosecutus

nemo

illi

deos

factum esse constat.

denegaret; mox pastorum deum Apollinem

Atque forte accidit ut religionis

colebatur.
Nomii thessalicae nullum ahud testimonium supersit
Quin etiam intra unius
praeter hunc ipsum GaUimachi locum.
Peloponnesi fines Apollo Nomii nomine invocatus est; nam in
lis

non

ubique

Apollinis

Arcadia,

Epidauri,

Patris

quibus demonstretur

*),

et

rehgiones fuisse testimonia sunt

ahbi fuisse certe

dorus Platonis vitae cap.

Pani et Nymphis

illius

nondum

narrat huius

constat.

parentes

in

ApoHini Nomio sacrificare voluisse.

Olympio-

Hymetto
At non

longe ab uno ex Hymetti cacuminibus in spehmca et donaria et

tituli

inventa sunt, e quibus didicimus illam Panis et

Nympharum

et

^AnoZXovog "Eqgov sacram fuisse, non Nomii*^; prochvis ergo

coniectura est eum minus accurata narrare. Sane in illo specu ApoUo
cum Pane et Nymphis consociabatur ut Nomius Gorcyrae cum
Nymphis, ApoUonio Rhodio (IV 1218) si credendum est. Unde
nescio an concludere hceat Hersum pastorum deum fuisse hincque
exphcari.
Quod vero Apollonius
facile
fuisse testatur,
Nomii
Gorcja^ae
ApoUinis
templum
poeta doctus
consentaneum est iUam rehgionem inde originem duxisse unde

Olympiodon

errorem

ipsos coloHos corcj^raeos, a civitate peloponnesiaca Gorintho.

Hesiodus 'AnoXXcdva
in

N6(jliov,

ut Servius ad Georg.

At

14 testatur,

carmine de heroina thessahca Gyrena nominarat, quo GaUimachus

hymno conscribendo utitur").
Utcumque id est, ApoUinem Nomu nomine Gyrenis excultum

identidem in hoc

esse ex ipsis GaUimachi vocibus coUigimus.

Nam

Nofiiov mxZrjaxofiev i^hi xeivov, inquit, e^ox'

eji

ylxidac, exQe(pev

gi potest nisi

naeis?

mjiovg.

de turba quae

Ita prorsus

1) Quae
IG IV numero

Qui vero

collecta

hymni

iUi

aliter

iUud

sunt a Wernickio

t,ev-

xiycXrjaxofiev inteUe-

deo rem sacram

orphici

47 0oi^ov xal

'AiKpqvoac^

facit,

de Gyre-

saepenumero ab iUo vocabulo

PW

II 60;

titulus

epidaurius nunc in

insignitus est 1080.

illa spelunca rettulerunt Americani, Amer. Journ. of Arch.,

VII 1903, p. 263 sqq. 271. 296 sqq. Talia cognomina qualia sunt
IIolf*viog Nanatog similia, non curamus.
*) Cfr. quae de Cyrenarum originibus in capite altero disputabimus.
*)

Cfr.

quae de

alterius seriei

De
ordiuntur, ut h.

Xiov vv^fpai

XX
.,

vv.

4755

jtixZrjmKo fieyav

"biidc, KiKAi]ax(x);

23
.

XXV

Aia;

XXIV

Nrj()og Elva-

IlQiotm xmAi^axo), multo

Atque ab hac consuetudine ij[ivoi nZrjTixoi ') appellati

sunt ilh quorum forma GalUmachus sectatur, At dixerit quispiam
eo tempore quo Apollo No/iiog dici coeptus sit, Gyrenas nondum
At GaUimachus in universum de omnibus hominibus cofuisse.
gitat qui Apollmem Nofiiov appellaverint; eos tamen potissimum
intellectos vult, (jui iUo die in templo cyrenaeo rem sacram faciant.
Ut quae effecisse nobis videmur, paucis comprehendamus,
qui recitat, cum iam sacro quodam furore raptus enarrare
is
coeperit quantam argumentorum vim choro ApoUo praebeat, cumque iUius dei eas virtutes quas omnes Graeci agnossent, extulerit, iam ad facuUates deflectit quae ApoUinis cja-enaei propriae
sint: Nemo artibus tam late patet quam ApoUo; ApoUinem Gyrenaei ex Ulo tempore Nomium vocamus, cum Admeto armenQuibus armentis armentorum deus faveat, facUe
tarius servivit.
iUa floreant, id quod nobis precamur."
Admeti amore commotum ApoUinem armentarii officio apud
eum functum esse nemo, quantum scimus, ante GaUimachum'
narravit. Antea enim ApoUo plerumque narrabatur Ula servitute
vel certe opera mercennaria lovi Gyclopum interfectorum poenas
pependisse^). Sed GaUimachus de Ulo amore, quasi de fabula iis
nota qui legant, quasi in transcursu loquitur. Etiam non verisimile est omnes, qui postea Admetura ApoUinis amores dixerunt, ab hoc GaUimachi loco pendere, cum praesertim GaUimachus
ApoUinem Admeti equos pavisse narret, reHquorum nuUus equos
commemoret, non pauci boves, ut TibuUus II 3, 11 (ubi nomen
si non traditum est,
at certa coniectura restitutum), Lygdamus
saepius.

III 4, 67,

Ovidius her.

Alcest. v.

pidis

volentem

151, art. ara. II 239.

In scholio ad Euri-

legimus Rhianum narrasse ApoUuiem Admeto

servivisse,

cum Ulum

amaret.

Sed Rhianus cum a Suida

aequalis dicatur, non est cur fide Ulius testimonio

opinemur GaUimachum hoc loco eum respicere potius
quam statuamus iam ante Rhianum ApoUinis amorem erga Admetum a poeta quodam fictum esse''). Atque duae certe iUius
fabulae forraae inde ab heUenistica aetate fuerunt. Gum enim et

Eratosthenis
detracta

1)
'-)

')

Cfr.

Menander rhetor

III 334,

25 sqq. Sp.

Testimonia paene innumera collecta sunt a Wernickio PW. I 378.

Quod moneo adversus Wilamowitzium (Herakl.'^ I 68, adn 125).

24

hymno

1^6

Apollinis

amorem
aemulum Herculem
XVIII cap. 13 narrat

Callimachus et reliquorum testium plerique Apollinis unius

Admeti commemorent, sunt tamen qui

ut

dicant;

Augustinus

de

civitate

ApoUinem cum Hercule Admeto

ticet.

Plutarchus Erotici

vasse,

cum

ipse

[ivd^o/.oyovoiv
Eig

EviavTov^,

cumque modo

cum
ret.

et

Admetum

Herculem

Quae

illius

adicere
et

conclusio

causam

re-

76 e narrat Herculem Alcestin seri

amasset; addit

yccQ

y.ai

Apollinis

est,

erga

Apollinem amantes

ei

xov ""AjioAZova

naQa&rizevaai [xeyav

,,'Ad^irjTO)

yaQ ratio obscura

voluit

nisi fortasse

quo-

Admetum amorem,

idem auctor praebe-

Glementis Alexandrini testimonio firmatur;

qui(Strom.I107): ApoUo, inquit,

xal ' HQaxAEl fiEyav Eig Eviavxov.
chis conscriptum

dei

servivisse, servitutis

yevo^Evov

EQaoiijv

ubi

p.

eius

Glemens

y.al ^AdfirjTO) d-7]TEva)v

Unum carmen

EvQiaxEtai avv

sive herois sive disti-

et Plutarchus respiciunt,

quo Hercules

ApoUo narrabantur Admeto propter amorem simul servivisse.

Atque fuit istud carmen et carmine recentius quo unus ApoUo
Admeto amans servivisse narrabatur (huic enim quasi novum
quoddam acumen additur) et fortasse minus nobile, cum plerique
unum ApolUnem servivisse narrent, pauci etianiHerculem, nemo unum
Herculem. Tempora in Rhianum certe quadrant; quadrat quod
et

Rhianus Heracleam conscripsit; quare equidem existimo recte

Stahlinum in Glementis editione iUum versum Rhiano tribuisse,
quamquam minus apta confert. Voluit sane Rhianus expHcare, qua
de causa Hercules eurij^ideus in Admetum tam propensa volunetiam immanem ApoUini
simul heroem ingentem,
tate fuerit,
deo

beUo

et

cultu elegantissimo insigni

aemulantem ocuHs

su-

bicere.

Quis ante Rhianum ApoUinem

Admetum amasse f ecerit,

coniecturam fortasse proponere Ucet.

metum cum Brancho

consociat;

PhUostratus

epist.

nescio

57 Ad-

ApoUinis vero et Branchi castos

amores GaUimachus cecinit carmine lyrico, quod quantum fieri

Ropotest restituit Knaackius, Analectorum Alexandrino
manorum p. 48 sqq. In procUvi est conicere ipsum GaUimachum
hoc hymnorum loco suum carmen respicere, id quod ab iUius
Hoc vero carmen quicumque
consuetudine minime abhorret.
scripsit, quam nobUe iUud fuerit, hinc etiam demonstratur, quod
inde al) aetate alexandrina fluminis Amphrysi nomini in hac fabula
Quod quamquam GaUimachus commemorat, parum
certus locus.
verisimUe est Ulud ea de causa nobUissimum factum esse, quod

De Rhiano

unus poeta,

nem

et Callimacho.

clarissimus,

esset licet

fecisset.

De

vv.

illius

4951

in

25

transcursu mentio-

iam in carmine de Admeto

Callimachus sequitur et post eum

Itaque Amplirysus

commemoratus erat, quod et

multi, horum antiquissimus Vergihus (Georg. III 2), qui ApoUinem
pastor ab Amphryso, tam nota erat iUa
invocavit memorande
.

fabeUa^).

49

Quod ApoUo Admetum '^id^eov, adulescentem, caehbem,

cum Alcestide amasse dicitur, alexandi'inum

scUicet ante nuptias

nescio quid iUa vox redolet: succurrit Ulud horatianum

(c.

nec tenerum Lycidam mirahere, quo calet iuventus nunc oninis

virgines tepebunt.

50 ov6aiov

boum armenta

1,4, 19)
ct

significat:

mox
voce

eiusdem formae ov^ooiov Homerus ita utitur, ut potius gregem

suiUum quam haram indicet A 0,11 sqq. IrfCda d' ek nediov gvveZdooafiEv ijAi&a noAX^v, nEvx^y.ovxa ^oibv dyEXac,, xooa noiEa oi(bv,

zdooa ovajv ov^oaia, xdo' ainoXia nAaxs' aiyd)v^), innovg dk ^avd-ag Exaxbv xai nEvtrjxovxa.
Ubi e numeris appositis adhuc

aUeram signineque enmi quodvis armentum iUa voce

indicatur sed certus porcorum numerus, qui una hara contineatur.
Illae igitur interpretationes, quae lexicis exhibentur {ov^ooia- %d
xd)V bd)v vofiifia Etym. M.
ov^6oiov
ov^ooia' av(p6qia Hesych.

apparet, qua ratione iUud vocabulum ex altera in

ficationem transierit:

quadam certe ratione iUi loco homerico

aptae sunt ov6oiov armentum Galhmachus inteUexit, siquidem hic
eodem sensu ^ov^6oiov scripsit, qua voce Aratus pascua boum
notarat (v. 1120 AEifid)vog
51 Vocem iniaai ^ov^ooioio).
firjXddEC, ipsa varia lectio tuetur, quam scholia praebent fisvEfii]10 xoiQOcpOQ^Eiov Suid.),
;

Xddsg,

quae

in

est

qua iam Mauricius Schmidt, Hesychii glossa adhibita

sfifiriXddag

alyag'

tdg fxExd xd)v nQo^dxoiv vEfiof^Evag

Ulud ^fifiriXddag agnovit; quae tamen voces

accusativo non recto positae sint, minus verisimile

(yEvofiEvag codex),

cum

casu

^) Testimonia coUegit Wernickius PW. I 878.

Opportunitate data moneo
Servium ad hunc versum scholium in hunc Callimachi locum, quem interpretamur,

in

suum usum

circa

quem

convertisse:

scribit

enim:

Amphrysus

fluvius est Thessaliae,

Apollo, spoliatus divinitate ob occisos Cyclopas,

Admeti

regis

pavisse armenta dicitur : unde eum nunc invocat; qui Nomius vocatur
vel dnd t^s ^o/*^g, id est a pascuis, vel d,nb xiav v6/.4 0}v, id est a lege chordarum; at Nomius a Vergilio non memoratur. Pariter moneo Prohum ad hunc
ipsum locum, cum Admetum Molossorum regem diceret, cum Admeto illo eum
confudisse, qui Themistoclem hospitio excepit.
') Qui versum | 101 scripsit, hunc Iliadis versum ante oculos habuit.

De hymno

26
est eas

ex

Apollinis

quam
CalHmachum

ex hoc Callimachi loco, quem disceptamus, fluxisse

qui fortasse Callimacho exemplo

alio poeta,

fuit.

persuasum est; quod quid significet,

Nam, ut
v. 53 sequitur, vnaqvoi.
vv. 53 sq. optat ut oves ne sine lacte neve infecundae sint, sed
suos quaeque fetus nutriat, subter se e mammis pendentes habeat,
ita hoc loco sperat haedos capris non defuturos, sed eas quoque
scripsisse mihi

ejii/ii]Mdsg

ex ea voce elucet,

in

subter se

fore,

ETiifirjXddag

quae

aiyeg devoivzo Qe(peo)v,

autem, ut varietati, ut

Potuit scribere

habituras.

Jidaai

de '/ elev emiiriXddeg^

consuleret. iir^Xa de

solet,

ovde xev
contraxit

caprarum alum-

Home-

nis fortasse ea de causa dixit, ut in scholio indicatur, quia

184

rus

^fiXa quodvis pecoris genus appellasset

alyeg) vel
(t

quod idem ovium

vn

245. 809. 342

tuit,

oieg xe y.al

(////i',

caprarum alumnos efi^qva vocasset

Facile enim fieri po-

et

efx^Qvov fjxev eHdaxrf).

ut grammatici alexandrini inde concluderent

Homerum

alum-

norum aetates non discrevisse.

53 oueg quandoquidem scripsit, CalHmachum ante Aristarchum Homeri i 425 uQaeveg oiieg f^aav
daavfiaZPiOi legisse

evTQeg)eeg

quod,
ante

cum haec
oculos

habuit,

nostrae faveat.

iamdudum perspectum

scriberet, illam de Cyclopis gi'egibus

nescio

atque,

est;

narrationem

an vocis ijiifirjMdeg interpretationi

53 dxvd-og lexicographorum testimoniis stabih-

quod enim Hesychius 2702 dxvrog- droxog aTeQi^prj, item Et}'mologicum Magnum 54, 53 dxvxog praebent, cave inde colligas vocem
huius formae unquam fuisse. Nam ipsum Etymologicum et 55,
12 glossam dxv&og' f} dyovog ut exemplo muniat, hunc CalHmachi
locum praebet ea forma (juam etiam nunc in codicibus legimus
tur;

CaUimachum unam Htteram mutasse ait et utrobique

iHam vocem, sive dxvd^og sive dxvxog fuit, cum xvo) xvxog coniunet

54, 53

git.

Hinc

apparet

iUud

dxvrog

gratia

veriloqui

fictum

esse.

M. 55, 18) dxvd-ov .,seminis, iUius rei quae est xvd-og

expers" explicabat. dxvd-og in Etymologico Genuino affertur, ut

Methodius

(Et.

E. A. de Stefani testatur ad Gudiani p. 78,

1.

Quae

Et.

M. 54, 54

de CaUimachi errore in huius vocabuH usu admisso disseruntur,

non inteUego,
vofievov idg

pretandum
CaUimacho

vum
esset.

nisi fortasse
fnri

est,

fii]

quasi Etymologus

1)

Ae^ig eveQytjtixbv ar^fiai-

xvovaaig traditum)

contendat

significatione activa positum esse,

verbale in -xog exiens una

yaQ

drjXol

xvovaag {%aig

ita

inter-

Ulud vocabulum a

quamquam

adiecti-

significatione passiva praeditum

53 vnaQvog apud Euripidem legitur Androm. 577 vnaQ-

De

vv.

5154, 54

vog ydQ Tig org dndXkvaai (ubi

tixvov

d}g

vnaqvov nQO^axov

(bg traditur,

restituit

sed saepius antiquos poetas

scilicet;

27

sqq.

olg e scholio fiexa

cum

Hartung),

illa

filio

xov

infanti

voce usos esse colligimus

vnaQvog noifivrj- aQvag Exovoa\ illud enim

neque apud Gallimachum neque apud Euripidem
Apollonii in lexico quod vnaQvog- dQvag 'xovaa iv tfj
legitur.
yaaxQi legitur, nescio utrum ille ipsum Euripidis locum an aQvag
^Xovaa, quod vetustior grammaticus scripsisset, non intellexerit
unum spoponderim vnaQvog gravidam nunquam significasse. Etymologici Magni glossa vnoQQfjvov -OnaQvov (782, 18) documento
ex Hesychi

dnaQvog

glossa

noifivi]

nominis memoriam tanto recentiore aetate

est illius

nondum

eva-

neque enim expHcatur, verum interpretamenti loco ad-

nuisse;

hibetur,

54

didvfir^TOKog

pro

didvfiotoxog

ante Gallimachum,

Philippum Thessalonicensem AP VI 99, 5 scripserat Hecataeus, si Stephano Byzantio s, v. 'AdQia credimus; itaque
haec vox ex exemplari epico manavit*).

Theocritum

Ab

25,

Graecorum ignotae essent, ad

peculiare cognomen, quo Gyrenis invocabatur, Gallimachum v. 47
transgressum esse iam adnotavimus: Nos deum Ndfiiov inde a
Thessalica origine vocamus, is armenta nostra facile fecunda redMox vero simulat se ad dei artem quam nemo non noverit
dat."
reverti; improviso tamen oratio ad aliud Apollinis cognomen deflectit, quod Apollinis Gyrenaei proprium est; deinde ad fabulam
Apollinis artibus, quae nulli

de Gyrenis conditis.

Hic fere sententiarum conexus

minis parte est: Hominibus Apollo exemplo

fuit,

derent: neque enim solum conditis delectatur,

suis

manibus fundamenta

omnium

invenit,

natus

hac car-

verum etiam

ipse

etiam omnino artem aedificandi

antiquissima ara Deli exstructa.

meam non tantum

ditori

iacit;

in

ut civitates con-

condendi auctor

fuit,

Givitatem vero

sed ipse praesens con-

locum monstravit eiusque quae fata futura essent, vaticiFacile perspicitur eum
est, neque ius iurandum violavit,"

qui recitat,

quasi inscium

et

invitum

ad laudes

suae civitatis

dum Phoebum urbium conditorem laudibus efferre

nescit se suum deum praedicare, tum improviso ani-

recidere; ipse,
incipit,

quasi

madvertit nullam
invocare.

^)

urbem Gyrenis

Universa totius

Cfr. Solmsen,

loci

rectius

compositio

ApoUinem conditorem
talis

est,

ut vv. 55

65

Untersuchungen zur griechischen Laut- und Verslehre

23.

De hymno

28

Apollinis

per se stare et possint et videantur, sequentibus tamen in-

ipsi

serviant.

Primis versibus tales EnixXrjasig spectat quales sunt dQxrjyETrjg,

Atque Apollinem his

oiy.htjQ, oiTiiat/^g, yaiait]g.
nominibus multifariam apud Graecos invocatum esse novimus^).
cognomen ex his omnibus maxime unum pervul'AQxt^yh^)'^
ayriTOiQ, f^yEficov,

gatum est.
illo nomine
AdXov

videtur

dixisse

Ariston

(BGH

noribus affectus est

v^aov

(fr.

eum

lam Pindarus Apollinem dQxayiiav

140, 32

Schroderi minoris).

editionis

poeta Phocensis a

fiUus

Acrisii

eig xrjv

natus erat, consentaneum est

Deli, ubi Apollo

esse appellatum.

Dehorum

ho-

civitate

XIII 1889, 251), quod jiaQayevofisvog

AjioZXova y.al tovg dAXovg

vfivrjasv xbv dQxi^ysTrjv

&EOvg Tovg y.aTExovtag Ti]V vfiaov y.al tov dfifiov T<hv 'Ad^rjvaioiv.
Dedicationum iUius in honorem tituU inventi sunt (BGHII 1878,
10 saepius). Saepe in templi rationibus, cum opera fabris adsignata
recensentur, aedificium quoddam commemoratur variis nominibus
ut To Ieqov tov AQxi^yETov, To TEfiEvog Tov AQxi]yT0v vel brevius

Exempla

6 AQxi]yTt]g.

FeUx Diirrbach

qui coUegit

(BGH XXIX

utrum iUud templum ApoUinis sacrum fuisset,

forsitan Anii in titulo enim attico de Delo insula

1905, 455) dubitavit,

an herois potius,

IG

1,778A

II

ita

male mulcatus

coUigi

mutUus

et

est,

ut

titulus

inde vix quicquam certi

(BGH XXXII

SchuUiofius vero

queat.

At iUe

6 rJQcoog dQ[x]7i[y]Tov IeqeI iegi.

V.

1908, 32),

inde

idem salarium meruisset quam aedituus Tov AQxtjyETOv quodque nunquam tov AQxr^yETOv templum
in eodem documento quam tov dsov temphim commemoraretur,
conclusit Tov ^AQxr]yETr]v in omnilms his tituUs ApoUinem inteUegen-

quod

fere aedituus tov ^o

^

dum

Prorsus incertum

esse.

rum ex

UUs,

uno enim

quae Schulhofius

titulo

et

templum

est

quid credamus:

attulit,

dei et

namque

argumentis falsum

alte-

est:

in

Archegetae templum recensen-

XI 2, 287, hieropoeorum rationum later98 Gtesias dicitur suscepisse Tag d^dQag tov vaov
Tov Ano^doivog 7ioif]aai] tum sequenti versu Blepsias et Botrys narInscriptionem dico

tur.

culum

ubi

v.

'

rantur item suscepisse nUvd-ovg noif]aai xal

Paucis versibus

[SoZov lov ^AQXTiyETOv.

denuo commemoratur
^)

(Griecli.

Laterculos

Myth. 1232

tum

oixodo/iifiaai

tov

tieqL-

107) b ''AQxrjyErr^g

(v.

Nicias dicitur officiura in se recepisse

Wernickio (PW.

sqq.)

ixifi'a

11, 44),

Jessenio

(ibd. 11, 441),

compositos e titulis postea inventis pro

supplere studui, ut ipse tamen sciam nonnulla

me

fugisse.

Gruppio

virili

parte

De

invocatione 'A^xVY^^VS

29

xai

fiiZa&QOv ifi^aZelv eig xbv olxov xbv iv

T/]g

dQocpfjg %a nejiovrjxoTa enioxevdaai.

vabc. %ov d^eov et

me non

fateor

Anio heroi

sine

''AQxi]yeTi]g

quadam

ita

'AQxriyEXEi xal

ratione 6

At tamen

se variant?

inter

dubitatione

xibi

Qua demum

animum inducere posse

obscuro a Deliis tantum honoris esse tributum,

satis

templum
quoddam eiusdem dei nomine Arcliegetae fanum in
Ut ab insulis
illa insula fuisse ^).
Res vero prorsus incerta est,
ad Asiam transgrediamur, Erj^thris [^AQ]xt]yeTov nomen inventum
est GDI 5690, 349 B6; nescio an Apollinis intellegere prorsus
ut potius opiner praeter nobilissimum illud Apollinis Delii

obscurius

opus

cum complures

sit,

simile

est

nere").

di

^AQxrjyeTai

appellentur;

atqui veri-

haec ad Apollinem migrationis ionicae ducem pertiIn titulo Mytilenensi IG XII 2, 61, 15 pariter nomen

^AQxayha legimus, in quo tamen non iisdem indiciis commovemur,

Gyzici in colonia Miiesia
ut hunc esse Apollinem credamus.
rehgionem

illam

fuisse Aristides

civitatem (XXVII, vol.

126,3

II

jioZeaiv e^fjyTjTtjg Iotiv,

tj]

testatur in

panegyrico

illam

in

Keil), cura scribit Talg fiev

dXXaig

de noXei TavTf] xal dQxi]yeTf]g' Tag fiev

yuQ dX?Mg ndXeig 6id twj^ oixiatojv ^xiaev, oDg dneazeiZev exaaTaxoae, TavTr]g de ex tov evd^eog yeyovev oixiaTfjg; nescio tamen

utrum Aristides fabulam cyzicenam respexerit an potius (nam

quae Keilius in apparatu comparavit, non ita apte huc facere videntur) ipse se Gyzici origines nosse simulet.

Halicarnassenses

quinto vel quarto saeculo crediderunt eos qui suam urbem condiderunt, Troezene

coloniam Iloaeiddivi xal 'AnoXXoyvi deduxisse,

ut titulus (Syll.^ 608) testatur altero vel primo

^)

vel in I

testimoniis quae inde a Durrbachii disputatione vel nova accesserunt

XI denuo

repetita sunt, satis multis

XXXII

1908,

v.

10.22.

Satis

commemorantur

ptavimus XI

2,

ante

esse: pariter

AQ^riyeTov,

non

2,

144

v. 34. 46.

49;

XXXV

1911,

tabulae paginae 243

grave est quod 156 A 23 rd moifAaTa za iv tGh tov

'AQx^fiy^^ov

tertio

quidem, non multum lucra-

illis

A 28. 38; 147 A 10; 148, 64; 154 A 35;

5. 66; 159 A 42; 203 A 54. 61; 205 B 14; 219 A 13.
tabulae paginae 14 additae v. 28.38; XXXIV 1910, 173,
IG XI

tabulae paginae 173 adiectae

adiectae

Ghr. n. saeculo

mur: exempli causa affero

155 B 2; 156 A 23; 158 A

BCH

a.

his

enim vocibus cum

titulo

quem supra

disce-

287 collatis efficimus templum Apollinis Archegetae, quippe quod

Chr. n. saeculo

iam

grave quod 156

A 23

de iayaQwvi, quod esset iv twi Teftivei tov

illa

enim verba de parvo sacello cogitare iam

verba fiunt;

per

fatisceret,

satis

autiqua

aetate

aedificatum

licet.
"^)

Erythrum heroa

intellexit

Wilamowitzius, Nordionische Steine 28'.

hymno

I^e

30

Atque

multo vetustiore transcriptus.

lapidi inscriptus, sed a

nunc dedicationem legimus

GTQmevoafiEvoiv iv

Apollinis

satis

III

xqIov xal TQiT]QdQxov ^AvdQood-Evovg xov "AvdQ(ovog

Sacerdotes

chegetae et Aesculapio factam.

1890, 102)').

'

recentioribus nominantur (B

402, nr. 13;

XIV

commemorantur

Goo

in titulo

Cario titulus repertus

quidem

ille

AQyj]yOia ieviae Halicamassenses

Myndi

105, 13. 16 Pat.-H.

in oppido

quo scriptum est d-olg najQc^oig

(BCH XII 1888, 281, nr. 6), aetatis ro-

et Traiani

temporibus inferior; sacerdos enim

Festa

Traianus appellatur.

M. Ulpius

nr. 4; 401, nr. 12;

in

est,

xai 'AjioXZcovi 'AQxrjyExr]

manae

Ai]fiT]-

Apollini Ar-

dei titulis multo

illius

IV 1880, 397,

etiara

504) xatv

vavaQXovviog ^L^AyQOv xov

iexqtjqei

xfi

antiquam (Lebas

'

AnoXXoiVEia sive 'Anok-

Cois (104, 14; 105,

quae ibi
20, consentaneum est, in oppidulo praecipue, conditoris vel deductoris in honorem, non Apollinis, instituta esse. Etiam in civifacta esse didicimus e

XoiviEia,

tatibus aetate

V.

67;

demum

hellenistica

Pamphyha

Attaleae in

265, nr.

aetate

sima certum coUegium

xov 'AQXi]yExov

larii,

'

conditis

id

ut

viguit,

VII 1883, 263 nr.

Maeandrum

orjfiiacpoQoi,

oi

Ano/JMvog

reHgio

illa

(BCH

romana

Hierapoli ad

6).

titulis

5,

fuit aetate recentis-

est

(Altertiimer

ut

arbitror

vexil-

von Hierapohs

nr.

153,4); secundo vel tertio saeculo theatrum 'AnoXXoivi 'AQX)]ytj]

xal xolg d-Eoig adzoxQaTOQOi dicatum erat (nr. 4;

imago

ilhus civitatis Apohinis

(cfi-.

Head,

hist.

numm."

676).

cfr. nr. 2);

nunc a Turcis Oturak vocatur, quomodo vero

prorsus ignoramus,

commemoratur

quo

1)

238 sqq.
Myth.

Cfr.

quae de

Multo

I 257, 3,

in

rehgio

his

anni

olim vocatus
p.

^AQxi]yTov

sit

Chr. n. 315, in
XQT^OfiodoTov^).

monuit Wilhelmius, Osterr. Jahresh. VIII 1905,

titulis

deus nuUo

quibus tamen

quibus comprobetur:

IV 1880. 295 sqq.

cum 'Ad-rji>altj et

(Doi^ov

est

plures titulos Halicarnassenses indicant Preller-Robert, Griech.

Sed Apollinem Halicariiassi

dicia

repertus

titulus

nummis

nomen

'AQxriyEir^g incudebatur
Quin etiam in vico Phrygio, qui

et

Syll.

ille

cognomine addito commemoretur.

quoque cognominibus excultum

aliis

enim ApoIIo, a quo exeunte

211) complures cives multa,

IlaQ&evq), non

cum Neptuno

domus

ut Archegetes

sunt in-

esse,

saeculo

fundos,

(B

emerunt,

(Syll. 608),

con-

sociabatur.
^)

illum

Tituli sententia mihi

edidit,

Ramsayo

'A&dvaTog 'Eitizvyxavos IlCov

ratus

est,

zovgyiav.

ab

illis

quidem non tam obscura videtur, quam ei qui

and bishoprics of Phrj^gia I 2, 566, nr. 469 b).

(Cities

filius

sacerdos a dis vaticinandi facultate hono-

vaticinium recepit; nescio an praeter vaticinium etiam ^aw^ita-

De invocatione 'Aqxv/^^VS

31

Ghalcidenses Siciliae coloni Apollinem migrationis dqxriyexriv usque

ab antiquissima aetate venerabantur Thucydidis enim (VI 3. 1)

temporibus Naxi in colonia, quae omnium una antiquissima sive
:

fuit

sive esse

qua

theori,

credebatur,

extra moenia ara ilhus dei stabat, in

quotiescumque e

etiam tum anno 36

a.

Sicilia solverent, sacrificarent.

Chr.

Atque

simulacrum stabat
appuhsse narratur ab Appiano
n.

iUius

dei

ad

enim Gaesar Siciliae

bell.
civ. V 109, 454 sq.
Dores paiiter Peloponnesiaci illum deum religiosissime colebant
num ex Halicarnassi religionibus Troezene illum observatum esse
concludere liceat, mihi sane dubium est: 'Agxi^yet^g enim ApoUo
HaHcarnassi, quod coloniam Troezene deduxerat, idcirco vocabatur.
In vico Epidaurio qui nunc vocatur Ligurio, ineunte HI a. Ghr. n.
saeculo @m(>//g 'Aji62.Xo)vi ^AQx^jyE^ai dedicavit (IGIV906).
In
Troade in ApoUinis Sminthei templo tabula II a. Ghr. n. saeculo
pendebat, in qua lionores quibus multae civitates Gassandrum
Menesthei f. Alexandriae Troadis civem affecerant, recensebantur;
e quibus fi n6hg fi MeyaQEoyv eum Sdcpvrjg axEcpdvco donaverat
naQO, %ov An6Xl(i)voc, %ov xfjc, Ti^Zscog dQxrjyetov (SyU.^ 295 VI 3).
lUum deum hoc nomine a Megarensibus cultum esse, etiam simulacrum ^AQXfjyErov prope Ilv&iov et AExaxTjcpoQov stetisse testatur Pausanias I 42, 5; atque consentaneum est eundem hoc
nomine a civibus invocatum esse, quorum moenia ipse Alcathoo
Pelopis fUio gratificatus aedificasset, ut narrant Theognis (v. 773),
illud

Megarensis iUe quidem, Pausanias

(I

42, 2 sqq.), multi ahi.

Num

vero ipsis Gyrenis ApoUo in re sacra facienda ita appeUatus sit,

mihi dubium est: quod enim Pindarus in carmine de Gyrenarum
originibus,

quodGaUimachum hocloco

demonstrabimus,

Pyth.

60,

respexisse

cecinit

fugasse Batto minantes Gyrenas condituro (6

^

AnoXXoiv ^fiQag

(advv. 69sqq.)

dQxriyhrjv feras

dQxayhag ^doiyC
KvQavag dxeAijg yeinde concludere necesse est ApoUinem coloniam

aivcp (po^qj,

voLxo fiavTEvpidTOJv),

mox

ApoUinem

ocpQa

fiij

(5'

xa/iia

deduxisse, non opus est concludere iUam fuisse Gyrenis inixXrjaiv

soUemnem,

enim pariter sive miatag sive olmaxdg sive

Sane ApoUinis 'AQx^jyE^ov rehgionem nuUam novimus neque Spartanam neque Theraeam.
In urbe vero dorica Peloponnesi Aeginae Pythaenetus hi-

dei

potuit

oixETag sive dy^tojQ

appeUari.

storiarum scriptor, qui ante

schol ad

Nem. V 81

= IV

Athenaeum fuit, narrat (apud Pindai-i

p. 487 M.) mense Delphinio 'An6Uo)vi

De hymno

32
OiKiaifi

(CIG

1446;

Spartae e

sacrificatum esse.

xai AojfiaTkrj

recentibus

Apollinis

i(p.

titulis

sane

aQx. 1892, p. 19, nr. 2; p. 25, nr. 8, 2)

novimus Claudios Pratolaos sacerdotes fuisse hereditarios Kagveiov

Boixeta xal KaQveiov AQOfiaiov; iam Pausaniae (UI 13,3) aetate
istud Oixexag quasi quoddam Carnei cognomen erat; quaraquam
non nescio foiyJzav potius incolam quam conditorem dici '). Lacedaemonii vero

fuit

enim

Hyperteleati

cum ApoUinem ducem

in

(Ann. of the British School

non multa

'AytjtoQa vererentur:

vico Laconiae lapis inventus

est, in quo
Athens XII 166, 13) quamquam

at

dispiciuntur, verba ^AjielAojvi "^AyriTOQi

certa sunt: positus est iUe titulus saeculo

cum Carneo ab

a.

Chr.

AaT(J!)[i]

prorsus

^HyijTOQa

n. III.

Argivis saepius confusum esse legimus in scholiis

ad Theocr.

appeUatum

esse.

Carnum enim ab illis et lovem

Lacedaemonios autem Xenophon

et ^HyrjTOQa

83^);

scripsit

(rep.

lovem 'AyriTOQa religiosissime observare; nunquam

enim regem e finibus Lacedaemoniorum egressum beUum inferre,
quin 7ivQ(p6Qog ignem ex ara iUius dei portans comitetur et quam
dUigentissime ne exstinguatur, curet. Proclivis coniectura est
Lac. XIII 2/3)

schohastam Argivos cum Lacedaemoniis

quamquam

confudisse;

negare non Hcet fieri potuisse ut omnes Dores Peloponnesiaci

antiquom deum peculiarem 'AyrjTOQa et cum ApoUine et cum love

cum ApoUine Carneo documentum

Confusionis

confunderent.

Hesychii glossa dy?/T^g

ev 6e

xolc,

est

KaQveioic, 6 teQ(bfievog tov

Sacerdos enim eodem

ReUgiones spartanae facUlime
Cyi'enas propagari potuerunt; cognomen vero ApoUinis "AytjTOQog
ad fabulam de iUius civitatibus originibus optime quadi-at'). Non
eodem pertinet, quod iam saeculo V in civitatibus ionicis orae
(t^S traditur) d-eov, aal

nomine vocabatur quo

1)

fj

eoQTt] dyr^toQia.

ipse deus.

Nescio an aetate romana. ciim

illis

sacerdotiis aliisque

quae recensere

unus fuugeretur. plerique crediderint KaQvslov BoineTuv deum

domesticum, domus incolam, KaQvefcp AQofiaicp, deo qui cursu delectaretur,

nihil attinet,

opponi.
^)

Haec non

Tbeopompo hausta

sunt, cuius

testimonium

i,

laTOQca naQo.

6eo7i6fin(p concluditur. sequitur aliud scholium 6ti zbv aiiov etc.

fuisse signiiicationem nominis quod est IlQoy.a^riye^djv,
*) Eandem

certo persuasum

est;

romana (B C H VIII 1884, 28). Sidymae in

romanorum leQevg xat TiQocp^TTjg dia ^Cov
Y.al

TeJv IlQorjyeTcjv d-eoJv

""AnoAAaivos

'AQTeyiSog (Benndorf et Niemann, Reise im sudwestlichen Kleinasien

nr. 45).

mihi

Calymnae sacerdos aetate

Lycia fuit item aetate imperatorum

Apollinis nQoy.a&tjyeuovos fuit

I 69,

De

invocatione OUiatrjg similibus

33

septentrionalis Ponti Euxini Apollo 'HyEi^ioiv colebatur; ad septen-

trionem enim montis Gaucasi phiala argentea inventa

est,

opus

AndAloivoc, 'Hysfidvog dfil

xd'fi

0dai,

ionicum, cui inscriptum est

ut recte Kieseritzky tradita distinxit (Arch. Anz. 1901, 56), hoc

est %ov

E(i

tionem,

quo Ghii

vocabant,

0dai.

Eandem

(GDI

Hesychii glossa

Emestus Frankel

(Glottae

fuisse vocabuli 'AyQexrjc,

5666 'AjioZAcovog 'AyqEXEOi)

dyQExav
I

281,

fjyEfidva d^Edv

significa-

deum

in-

collata docuit

1).

KTiaxag Gyrenis ApoUo observatus esse non solum in titulo

sane recentissimo GIG 5141 traditur, ubi L. Valerius Ariston Ieqo)fiEvog Tov KTiaxov ^An6kXo)vog appeUatur; sed nuper documen-

enim cyrenaeo, quod Maximihanus Frankel (Berliner Sitzungsber. 1903, 85) e Fourmontii
schedis in lucem protuht, honores Phao Glearisti f. tribuuntur
propter multa merita, inter quae et legati munus in bello Marmarico, quod Augusto imperatore fuit, enumeratur et ApoUinis
sacerdotium pie et munifice administratum. Neque enim facere
possum quin iUud (a 12) naQ[Xa\^6)v te tbv x(b miaza xdg nd^Eog
&fi(bv 'An6Mo)vog azEcpavov ad tale officium quale in aUis civitatibus axE(pavri(f6Qog xov d-Eov appellatur, referam, non cum
FrankeUo ad coronam in Garneis reportatam iste enim non adulescentulus fuit, sed vir aetate provectus, siquidem iam legationem gesserat.
Atque estiUud cognomen satis rarum: ApoUoniae
vero una in colonia Ulyrica Gorinthiorum nummi excusi sunt NeNe creQ(i)vi ^An6XZo)vi Kxlaxri in honorem (Head h. n." 314).
damus ApoUoniatas, quod assentandi studium iUius saeculi fuit,
Neronem yalaxriv vocasse, tum cum deo suo ApoUine Neronem
axiaxriv confudisse, epigrammate in donario olympico ApoUoniatum

tum

accessit multo vetustius: decreto

inscripto prohibemur,

quod Pausanias (V 22,3)

'AnoXlo)viag dvaxEifiEd^a,
aEx6fiag.

Trjv ivi

exscripsit: fivdfiax'

n6vT(p ^Iovi(o 0oi^og

^ma

dxsQ-

ApoUoniatas credidisse suam urbem ab ipso deo con-

ditam esse ipsum 'AnoXXo)vla nomen docere poterat. Inde colUgimus non Neronem conditorem ipsum appeUatum sed cum ApoUine
conditore esse confusum.

Huiusmodi

inixAi^aEig, eas

tum Gyrenis

potissimum quas cum in

aliis

ci-

usu fuisse vel traditum legimus

vel concludimus, GaUimachus respicit easque ita expHcare studet,

vitatibus doricis

quasi plerisque in civitatibus

quod

et

in

ApoUo ea de causa

urbes primus dimensus

Pasquali, Qnaestiones Calliinacheae.

sit

et

conditor vocetur,

aedificandi artem primus

De hymno ApoUinis

34

unas tamen Gyrenas ipse condidisse iure dicatur; Batto

invenerit,

enim uni illum praesentem urbis locum monstrasse.

55
altera

Sententiarum quae inter se

sq.

cum

Ooi^ci) d'

non

coniungitur,

eojiofiEvoi

prior

noAiag

fiEv-de:

additis

diefi%Qj]aavTO

iugantur
dvd-Qcojioi

quam loquendi consuetudinem

aptis

Vahlen opusc. acad. I 315 sq.; hic

enim locus ita fere intellegendus est: Phoebi exemplum secuti
homines urbes dimensi sunt; ille enim non solum urbibus conditis delectatur, sed ipse fundamenta statuit, etiam primus iecit
Ortygiae quattuor annos natus.
57 Vocis tcpaiveiv hac significatione positae exempla satis sunto quae in Thesauro coUecta
sunt; hv9^v(pElc, dofiovg illud aeschyleum Prometh. 450 contuUt
Et nriyvvvai et hcpaivEiv et nkEv.Eiv ea de causa
Schneider.
Callimachus usurpavit, quod ApoUo non saxorum neque laterculorum molem exstruxit, sed cornua caUide conseruit, ut fundamenta soUda e laxa lentaque materia fierent.
61 avvEyhc, aisi
ex i 74 deprompsit; idem iam fecerat Aratus v. 20 ndvr' fifiaxa
64 De voce syEiQEiv sufficiunt quae in Thesauro
avvEXEc, aisi.
adnotata sunt; unum adiciam, ita prorsus iUam vocem adhiberi
in titulo iUo l^-cio aetatis Hadrianeae RhodiapoU invento, quo
exemplis

coUatis

explicavit

Opramoae UberaUtates praedicantur (t6 ieqov tfjg 'EXEvd-sQag iyEiQEi

Heberdey, Opramoas p. 50, col. XIX A 11; cfr. quoque XHI D9);
ita

prorsus etiam in titulo

p.

Ghr. n. saecuU Mantineae invento

(Fougeres, Mantinee 530, 35) dvEyEiQEiv vulgatum est.

lam ad fabulam aggrediamur. Phoebus quattuor annos natus
prima fundamenta struxit. Fundamenta et aram et circum aram
;

muros e cornibus conseruit, quae iUi Diana soror capras^) in

Phoebus ita festine
Gyntho cacumine delio venata portabat.
maturus repraesentatur, ut, cum omnes di in hoc carminum genere
quo iUorum yovai narrantur, tum potissimum idem deus in h^^mno
Qui ubi primum natus est, sibi iura in citharam et in arcum sagittamque asseruit (v. 130sqq.) atque Delphos festinavit, ut sibi oraculum adipisceretur (v. 182 sq.). Item
ApolUnis homerico.

1)

(in

Ob capras Kvvd^tdSag

epigr. 63 exscripsit Suidas

codice Anthologiae Palatinae

Wilamowitzius, audacter

animos
pendere.

facit;

At

ille

Kw&lSeg

traditur)

quidem sed fortasse

recte.

arma enim, quibus earum iaevaioev dQog

illa

ubi

tamen illam vocem

corruptam esse conteudit

Venator enim Kvv&idai

fiiya,

iam Dianae Deli

aetate Delus templis aliisque aedificiis tam, ut ita dicam, ob-

ruta erat, ut nuUus iam capris silvestribus locus esset.

De

ad ingenium

Phoebus
ca

d-Ev

indolis

dei

dicitur

festine

vv.

5564

35

maturum depingendum

&efieUia

jiQibta

ludendo aiiem

^iia-

a)(5'

ApoUo puer divinae

quae hominibus magno

0ol^og iyeiQeiv.

discit,

quod

pertinet,

prima fundamenta aedificare didicisse:

simul invenit,

Mercurius citharam iocando fabricatus

Neque casu factum est ut versus quibus fabula et intr-oducitur et

concluditur, 58 et 64, tam accurate inter se respondeant; initium
enim tantum et exitus discrepant, reliqua concinunt: Texqahric,
5)6^ i'fiad-ev xa TtQGtTa ^exa nqGixa ^epieiXia 0ol^og eniq^ev
Nam
his
versibus communia sunt,
quae
eyeiQeiv.
0oi^og
fieUia
ApoUinis
homerico bis leguntur, v. 254
eadem fere in hymno
294 S)g einoiv die&rjxe d-efieUia 0oiog 'AnoMcov, ubi ille deus
tempH fundamenta primi primum ad Telphusam fontem boeoticum tum Delphis iecisse narratur. Nonne inde concludendum est,
usui

sit,

ita ut

est.

CaUimachum
legerent,

oratione ita composita id

ilHus

adversus iUud pugnare?

studuisse

primum natus

cum

affirmat

Phoebum non

Telphusam, inde Delphos petivisse,

sed DeU prima fundamenta iecisse,

quae fuerunt fundamenta zov KeQativov ^cofiov.

Quera non unus GaUimachus sed complures
vel describunt vel
98, qui

qui

esset, statim

ubi templa ipse aedificaret,

XXI

ut,

sentirent ipsum

Antiquitatem enim reUgionis deUae ad-

versus Delphorum postulata tuetur,

ubi

unum

carminis reminiscerentur atque

certe leviter perstringunt,

tamen

genes Laertius VIII

alii

scriptores

ut Ovidius Heroid.

GaUimachi Gydippam exscripsit, Diounus potissimum Plutarchus Thes. 21 et

fortasse
13,

de soU. anim. 983 e; MartiaUs spectac. 1, 4, ut Plutarchus altero

septem miraculorum in numero recenset. Fabulam e GaUimacho deprompsit Besantinus Arae ionicae v. 9 sqq. WU. sed
tale ahiov Deli narratum esse inde demonstratur, quod PIutai'chus
loco,

non apud GaUimachum legere

structam esse (de soU, anim.
in

Theseo affirmaret e

heimius).

aram

Neque

aram

potuit
p.

983 e

e dextris cornibus ex-

eundem vero

errasse,

cum

iam perspexit Spannnon credamus ipsum iUam

sinistris aedificatam,

igitur

est,

cur

ei

GaUimachus sine dubio e scriptore de antiquitatibus

deUis iUam fabeUam deprompsit, atque nescio an non audacius sit
suspicari eum iUam primum in Ubris Ahioiv narrasse, hic narrationem
ipsum suam eorum qui legerent in mentem revocare voluisse.
Arae iUius corneae locum invenisse sibi visus est HomoUius
vidisse.

(BGH

VIII 1884, 417),

cuius

sententiae,

cum

initio

diutissime
3*

De hynmo

36

repugnarim, nunc adstipulor.

Aedificium

sunt,

effossae

reliquiae

ficii

Apollinis

in

enim vel potius aedi-

nonnullae

his

pilae,

quarum

capitula taurorum genibus innixorum in figuram conformata sunt,

et

moles

Gum

illius

saepe in

mercedem

marmoris quod nunc ab

deliis

titulis

solutam

artificibus

Italis

granito" appellatur.

commemoretur operae
aedificio

cuidam,

satis grandem
quod KeQutoiv

vocatur, vel resarciendo vel expoliendo impensae

cumque Plutarchus

aram

^oi fiov appellaverit,

altero loco (Thes. 21)

inde Homollius concludit

KEQaxoJva

illam xbv

illi

nomen KEQazibvi

aedificio

pilarum capita cornibus ornata fuerint, moles

Aedificium vero quale

Qaxivov ^cjfiov fuisse.

aram

chitectus deUneavit, ut

illam

illas

fuisse;

quod

basin xov Ke-

fuisset,

Nenotus

ar-

non ante aedificium sub divo

sed in conclavi postico fuisse indicaret, ubi

illae

moles inventae

Et HomoUii disputatio et Nenoti deUneatio mihi diutissime non omnino probari potuerunt. Plutarchi enim auctoritas
mihi non tam gravis videbatur quam Homolho: nam ille quovis
modo aram corneam et aedificium confudit; e documentis enim
dehis^) satis apparet tov KEQazcbva aedificium tectum fuisse satis
magnum, cui expohendo non parvus sumptus impenderetur. Si
autem Phitarchus duo diversa in unum confuderit, quis iam spondeat non KeQazivov ^cofiov atque KEQazojva Deh ambos quidem
essent.

sed diversis locis fuisse,

iUis nihil

prorsus

commune

interfuisse?

Accedit ut non iUa una in terris capitula capitibus taurorum ornata sint, verum aha Persepoli in domibus regum Darii et Xerxis,

opus fortasse lonum artificum, alia Ephesi in aedificio I. a. Ghr. n.

saeculo exstructo: plura quisque antiquae artis peritus indicabit*),
ut minime opus sit certam requirere causam, cur Ula capitula in
taurorum figuras formata sint. Praeterea, cum GaUimachus aram
e caprarum comibus contextam narret, quo iure censemus tau-

Quae

rorum capita eodem pertinere?

diu existimarem

HomolUum KsQazcjva

tanti

ponderis erant, ut

aram vero iUam

effodisse,

Quonim testimonia in Homollii disputatione diligenter et collecta

Ex his quae nuper accesserunt (exempli causa nomino I G XI

^)

proposita sunt.

144

15. 33;

205 b 20; 219

158

39;

76;

161

B C H XXXIV

[tov]

KeQaTuivog confirmatur
-)

Cfr.

101;

287

271, 4;

tituli

1910,

162

66.

48;

199

36;

203, 47. 48;

et
2,

204, 57;

111) nihil fere novi didicimus, nisi quod

tabulae paginae 122 adiectae e

illud aedificium

tectum

v.

29 [i^v dQo]q>iiv

fuisse.

imagines capitulorum Persicorum apud Springer-Michaelis, Kunst-

geschichte P, 205 a, ephesiorum apud Wilberg, Osterr. Jahresh. XII 1909, 102 sq.

De ara cornea

37

cornutam Francogallos adhuc fugisse. Atque multa alia dubitationem faciebant, num 6 KeQaxojv revera templum fuisset; oecus
enim ille, quem nunc Germani Stierhalle" vocant, multo longior
est quam latior; nec vero omnes ilhus aedificii partes ad libram
sunt, ut iam fuerit qui suspicaretur in illo templo, si id templum
appellare fas est, lacum sive lacunam hominum manu effossam
Quae utcumque fuerunt, nondum omnia expHcata esse
fuisse.
mordicus teneo.
Atque tamen in contrariam iam sententiam inclino, ut opiner tov KEqdiivov ^(Ofiov illic fuisse ubi eum fuisse
Nenotius indicavit, basin arae corneae lapideam vel certe eius

a Gallis reperta esse.

vestigia

Apollinem muros

illi

Nam

ipse

Galhmachus testatur

arae cii-cumdedisse, id est circum illam aram

muros fuisse; id quod quamquam non est inauditum (ne enim longe exempla arcessam, ara Pacis Augustae
muris cincta erat), est tamen quodammodo singulare. Gum illis
aetate hellenistica

vero Gallimachi vocibus

(v.

63) HSQaovg 6s tceqi^ ^nE^dlXExo xoi-

Xovg optime concinit, quod Homolhus et Nenotius aram muris

conclusam esse e rehquiis demonstrarunt.
Neque enim necesse

sequamur conicientes aram tectam fuisse; rehquias enim

quidem tegularum marmorearum nihil impedit quin
ad oeci tectum referamus, qui proprie ^StierhaUe" dicitur, credamus
est illos

exiguas

illas

vero Tov KEQdxivov oi[i6v post

eum

fuisse,

muris cinctum illum

Atque his suspicionibus Plutarchus favet,

cum adfirmet (de soll. anim. 983 e) se aram admiratum esse, muros
ne per transermam quidem tangit; at fecisset, si ilh quoque non
e marmore sed e cornibus exstructi fuissent. Non abhorret Gallimachi auctoritas, qui non sine causa cautius loquitur: narrat enim
ipsam aram de cornibus aedificatam, ihis scilicet quae capris
cynthiadibus interfectis Diana fratri adportasset, hoc unum de
muris affirmat, ApoUinem illos cornutos fundasse. Nisi fahor,
quidem, sub divo tamen.

variationi

illi

dEif^axo fisv

nEQdsaaiv idEd^ha, nfj^E dk ^o)[ibv ix

xEQdoiv, nEQaovc, 6e TiEQi^ vTiE^dllExo xoi^ovc

certum

subest:

capitula

enim

taurinis

consiHum quoddam

cornibus

omata

intel-

legi vult.

KsQaxoiv quando aedificatum

iam no64 sqq.)

titulum atticum IG 11 1054g, quem ipse denuo coUatum edidit, ad
KEQatdJva aedificandum rettulit; quo quam maxima cura cavetur
ut exempla capitulorum integra atque incolumia Athenis Delum
Aedificium

vimus.

illud 6

sit,

Rectissime enim Lattermannus (Bauinschriften

p.

De hymno

38

Apollinis

Illa Lattermanni coniectui'a hinc

quoque confirmari
quod recentiore aetate in Demaris rationibus (Syll.^ 588, 72),
qui titulus Lattermannum fugit, xvjioi ^ibhvoi xEQafA,ida)v xcov Inl
Tov KsQatdjva recensentur pariter enim atque capitulorum exempla

vehantur.
potest,

rehgiosissime servabantur.

Ille

ut e htterarum formis apparet,

sequitur tov KEQatajva

omnia sed multa

Deh

ita

eadem

vero titulus circiter

lapidi insculptus est;

annum

unde con-

fere aetate aedificatum esse.

exphcari posse mihi persuasum

340,

est:

Non

fuisse

inde ab antiquissima aetate aram caprarum e cornibus ex-

quam ApoUo aedificasse diceretur; postea vero ahquanto

post annum 340 Athenienses iUi arae muros circumdedisse, ante
aram oecum aedificasse. Tum vero narrari coeptum esse ApoUinem
non modo aram caprarum cornibus contexuisse, sed murorum
structam,

NihU vero amphus GaUimachus

sive muri iam fuerunt anteaedificarunt sive non fuerunt.
65 sqq. Sequitur: Phoebus meam urbem Batto indicavit et
Dores Libyam ingredientes corvi forma duxit et iuraxdt se nostris
regibus moenia daturum, neque unquara ApoUo iusiurandum violavit."
Gonexum huius loci cum praecedentibus satis superque
exphcavi. Tota verborum comprehensio singulari arte exaedificata est; id quod elucebit, si i'q}Qaaev non nuntiavit, promisit" vertes, quae notio nuUius fere usus est, cum statim ^/looev simUi sensu
vocabulum sequatur, sed cum Garolo Meister (apud Malten. p. 50,
adn. 1) ostendit, monstravit". Inde enim consequitur, ut quoddam
voTEQOv jiQdTEQOv, ut Ulam figuram appeUant, agnoscamus, hoc loco
id quidem elegantissimum. Nam ApoUo dicitur locum urbi statuendae ipse digito intento Batto monstrasse, postquam idem corvi
figura iUi dextra apparuisset ilhusque populum Libyam ingredientem duxisset; tum id subiungitur quod GaUimachi maxime intererat, ApoUinem promisisse se regibus cyrenaeis Ula moenia daturum. lam polysj^ndeton interrumpitur singularis ApoUinis fides
lUud igitur quod est xai Aialia particula adhibita adiungitur.
^V7]v EioiovTi xoQa^ t^yrjoaio Zaco dE^ibg oiKiotijQi temporum nuUa
ratione habita quasi parentheseos loco inter duas sententias, quae
inter se cohaerent, interponitur. Eodem pertinet quod xoQa^, quod
vocabulum Apolhnis appositio est, in altero tantum membro commemoratur, ad quod unum referendum sit: iuravit enim sine
dubio ApoUo propria, non corvi forma; eodem quod corvus non
cornutorum fundamenta

iecisse.

amphus
quam Athenienses oecum

narrat, ipse nihU

distinguo,

De w. 6568

39

BccTTcp dexter apparuisse dicitur, sed olxiax^Qi alia voce usurpata

primo membro.

atque

in

tissime

ponderatum

oiyuaTfjQi

ille

cum lohanne Vahlen

destruet, qui

cum ^aw coniunctum

Haec vero

Verborum aedificium pruden-

67

Ansiedlervolk"

(p.

814)

interpretabitur.

ad refutandum. Neque enim

interpretatio facillima est

casu factum esse iudico ut idem Battus et a Pindaro in carmine

quod Callimachus perpetuo in hoc hymno respicit, Pyth. IV 6, et
in oraculo a Pythia Batto reddito,

Gyrenarum

quod Herodotus narrationi de

originibus inseruit (IV 155), oimaTriQ diceretur.

Nam-

que ut Pindaro illa forma et legitima est et saepius usitata (cfr.

enim 01. VE 30, Pyth. 131; voce avvoiKiaxrjQ utitur 01. VI 6, fr.
186, 1), ita in dialecto ionico-attica prorsus inaudita. Recte enim apud
Aeschylum Sept. 19 oiHi]T^Qag scribi mihi certe persuasum est:
Eteocles enim praedicat Terram iuvenes eduxisse qui arma
pro se ferrent:

fj

viovg EQ7iov%ag svfisvei

yctQ

oixrjTf]Qag dajiidricpdQovg,

maxovg dnov

Jiedq)

ed-QexpaT'

yevoiad^e TVQog XQ^^G xode.

maxo^g prolepsin omittimus, rehqua perspicua:

Recte autem
aptos" dicit, non conditores".
ilUs
tantum
verbis in'
lonas
ex
monuit
apud
Ernestus Frankel*)
illam

vocis

incolas

armis

Si

exeuntibus quae

-i^Eiv

nomina agentis

sint,

in

a radice in

-id

exeunte rursus derivata

exeuntia repeti.

-xrjQ

Gur

igitur

iUam

formam, qui oraculum ementitus est, usurpavit? Equidem existimo

eum Cyrenarum conditorem ita appellasse, ut Gyrenaeorum in
rehgionibus appeUabatur. Huic suspicioni nescio an Pindari consuetudo scribendi faveat, qui iUud vocabulum ad conditores civitatum doricarum tantum refert, Rhodi, Aetnarum, Syracusarum,
68 Reges
scUicet ad usum iUarum soUemnem se applicat.
nostros" is qui fingit se in templo cyrenaeo (id quod infra ad
V. 80 sqq. pluribus confirmaturus sum) unum de turba Cyrenae-

orum

loqui,

non

alios voluit nisi

Cyrenarum

reges.

Atque,

cum

I septimo iam anno Aziri Gyrenas migrarit (cfr. Herod.

IV 158), numerus plurahs non inde repeti poterit, quod ApoUo
Gyrenarum moenia non ipsi Batto sed iUis qui post eum reges
At potius inteUegendum est Ulum deum
fuerunt concesserit.
iUis
Gyrenas tum
regibus promisisse, qui GaUimachi aetate Cyrenas regerent, hincque concludendum Ulis demum temporibus vel

Battus

^)

Griechische nomina agentis

108

sq.

153.

Hic mihi locos suppeditavit

de Aeschyli vero versu, pariter de oraculo non recte iudicasse videtur.

De hymno ApoUiuis

40
ante Gyrenas

paullo

illorum

in

regum potestatem, quos

Calli-

Qui vero secus interpretabitur *), frustra quaeret, cur tanto pondere Gallimachus
summam Apollinis fidem presserit, qui tamen iam tot saecuhs
ante Battiadis illam urbem concessisset. Fieri autem non potuit
ut Gallimachum fugeret omnes qui hunc versum legerent, versuum

machus nostros"

redactas esse.

dixit,

Inde

25/26 recordaturos.

rent, illius loci reminisci.

disceptabo,
Batti

non

in

cum de

etiam voluisse,

in praesentia

qui lege-

non premo, pluribus

De

huius carmiais temporibus disseram.

altero capite disseram.

est cur

eum

efficitur

Haec

Gorvum

moneamus, cum constet

Apolline missus colonias duxisse

ad Aristophanis Nub.
oraculum respondisse

inter

saepius narratur^).

In scholiis

133 Boeotis a Thracibus pulsis ApoUinis

v.

dicitur, ut ibi consisterent, ubi albos

vidissent; illos vero ad

fabula

sacrum esse
omnes. Gorvus vero ab
Apollinis

sinum Pagasaeum, ubi

corvos

tales corvos circum-

Atque fuit certus

Gyrenarum originibus quod enim Galhsthenes ementitus est duos corvos Alexandrum itinere deerrantem
ad Ammonis oraculum duxisse (apud Strabonem XVII 814, p. 1135,
8 M), hoc mendacium aegre aliunde repeti potest, nisi e certo iUius
scriptoris consUio, ut Alexander ad templum cyrenaeum ab eadem avi
duceretur, a qua Gyrenas Battus qui illas primus condidisset. Heravohtantes conspexissent, habitare constituisse

^).

locus corvis in ipsa fabula de

chdes vero qui

dicitur,

cum

in Givitatibus narret

(FHG

II

212, 4)

oraculum praedixerat, Arcesilao regnante

corvum,
apparuisse qui Batti fUii*) exshium significaret, quid ahud qui
hanc fabulam composuit, voluit nisi docere ApoUinem, qui corvo

album

ut

misso Battum

darum fugam
^)

Libyam duxisset, corvo rursus misso Battiaquodammodo vaticinatum esse? Apparet Galli-

in

Secus enim interpretatus est lohannes

Gerckius, Rh. Mus.

XLIV

Vahlen

1899, 253; MaaBius, Herm.

p.

XXV

814 sqq.

ante

1890, 410 sq.

eum

Nostrae

quem tamen non omnino sequor.

Exempla iam coUegerat Maltenius (p. 46), non ita tamen illis usus ut ego.
ol 6' iv SeaaaAla eldov TteQimTafiivovs tovg tov 'AnoAAoivog leQohg
noQaKag oi)g naldeg dtprjKav yvipd)aavTeg tnb [A.e^&rig. Qui haec leget, statim
perspiciet extrema a tali ficta esse qui iam dis remotis omnia e ratione vel e

opinioni propius accedit Maltenius,

")

'')

eiusmodi narrationes ante oculos habuit, quales Ergias, si

in libris 'Po6i,aKolg praebuerunt (cfr. Athen. VII

fortuna repeteret.

Is

nomen sanum,

Polyzelus

et

360dsqq.).
*)

Nihil nostra interest, confuderitne Heraclides hunc

lao postremo

Cyrenarum

rege, ut suspicatus est

Battum cum

Eduardus Meyer (PW.

ArcesiIII 148).

De

vv. 65

68.

De corvo

41

albo

machum haec e fabula de Gyrenarum originibus repetivisse. De

qua mox disputaturus in praesentia satis babeo effecisse in illa
fabula corvum album commemoratum esse.
Atque ex Heraclidis fabula (Gallisthenes enim vel qui eum
excerpsit Strabo de colore tacet) hoc satis superque demonstratur
est credidisse eandem avem ab
urbem condendam Battum duceret atque
ut Battiadarum fugam et interitum nuntiaret. Atque nescio an aliud
argumentum praesto sit: in Magnesiae ad Maeandrum historia,

Cyrenaeos enim consentaneum

Apolline missam, ut ad

folium

cuius

titulo servatur,

qui a Kernio nr. 17 insignitus est,

Magnetes narrantur, postquam a Thessaha discessissent, aliquantum temporis in Creta commorati esse, dum corvi albi apparerent, quos vaticinium pollicitum esset; tum vero Delphos misisse
qui deum rogarent, nonne sibi domum redire liceret; illum autem
eos monuisse,

Asiam pergerent.

ut ad

demum

historia est, altero fortasse

a.

oracula contra paullo vetustiora, quae

Recentissima utique

illa

Ghr. n. saeculo composita^);

cum

historia

non omnino con-

cinunt; in hac enim albi corvi vel leguntur vel v. 12 certo supplentur; in vaticinio contra

unus corvus commemorabatur

nxEQvyEOGi Gvv dQyevvfjiGiv idovxEg iy fieZavog)

album corvum

simile est

in vetustiore fabulae

nuntii sed etiam ducis partes explevisse?

Cyrenarum
primum in

insula

cum

qui

q)EQTo (IV 157);

partes.

Libyam transgrederetur. In fabula sane

Batto insulam habitabant, idcirco Apollinis

si

Gcpi

%Q7]GTbv avve-

sed apud Herodotum nullus corvo locus est; in

quam Gallimachus

Quid,

sequitur, necesse est fuisse huius avis

fabula Magnesia collata statuamus

Cyrenas condendas duxisse'*)?

Cfr.

veri-

forma non tantum

Haec fabula fabulae de

Theraeis insulam incolentibus apparuisse

1)

oicovofi,

Nonne

quam ovum ovo; Battus enim

aliquantum commoratus, tum Apollinis oraculo

oraculum qui rogarent, miserunt, quod ovdsv

ea fabula

17

originibus similior est

adito monitus est, ut in

herodotea,

^).

(v.

Wilamowitz, Herm.

XXX

corvum album

eosque in Libyam ad

Sed coniecturam premere nolo;

1895, 188 sqq.

sed hoc vocabulum incaute

usurpatum esset, ubi duo vel plures corvi commemorantur.
^) Equidem arbitror,
qui fabulam de Magnesiae originibus primus ementitus est, fabulam cyrenensem secutum esse.
Cum autem ipse concedam hoc
demonstrari non posse, tum existimo illas similitudines ipsas satis esse ad id
quod volumus demonstrandum.
^)

eo loco

Scio oloivov

augurium

significare potuisse;

De hymno ApoUinis

42

corvum contra in fabula quam Calliraachus respicit, album fuisse

demonstratum esse spero ^).
Gallimachus usque adhuc cum piorum turba collocutus nunc
ad ipsum deum se convertit. Professus erat Apollinem urbium
condendarum artem ara deha exstructa quasi invenisse, unam
tamen ipsum urbem ei qui illam conditurus erat monstrasse, Cyrenas. Nunc pergit: Te, Apollo, omnino multis nominibus appellant,
ego vero nomine quod mihi patrium est, Cameo. Te enim, Camee,
is qui urbem condidit, Battus, ita Thera Cyrenas portavit, ut ille
qui Theram condidit, Lacedaemone e templo tuo primo Theram
portarat, tibique et templum et annua sacra hic constituit. " Templum
vult in quo loquitur, sacrum quod tum fit.
Ubi primum haec
KaQVEiE invocantes audit; ipse
cum adulescentibus deum invocat, sacrum describit, illius ahiov
narrat. Simulatque illum non iam de Apolline cum turba loquentem sed ipsum deum compellantem audivimus, ad carminis umbiadulescentes

pronuntiavit,

hcum nos

Ir]

pervenisse sentimus.

69 sqq.

deum

illum

It]

Initio

haeremus^ quo iure Calhmachus dicat multos

BoridQOfiiov

vocare,

multos KMqiov;

neutrum enim

honim cognominum pervulgatum

monstrari potest.

fuisse ex ipsis mentionibus dePraeterquam enim quod Boedromii Apohinis

rehgionem atticam e

fuisse

feriis Bor]dQOfiiois

sive

conclu-

ipsi

dimus sive ab antiquis grammaticis conclusum") legimus,

deum Thebis observatum

^)

Corvus in Hesiodi Eoeis narrabatur

Coronida puellam ab eo

fecisse
^)

esse Pausanias testatur

amatam

(fr.

Apollini locum fuisse.

Alii enim.

17,

148 Rz.) Apollinem certiorem

est

nuUum

primitus in

ut Plutarchus Thes. 27,

Macrobius

narrant Apollinem ea de causa Bor^dQo^iov appellatum esse,

sat. I 17, 18,

iUum
Sed

rupta Ischyi nupsisse.

quod mihi persuasum

Propterea caute loquor,

illis feriis

fide

IX

2.

quod

Theseus adversus Amazonas pugnaturus illum eo nomine, ut oraculum monuerat,

invocasset vel
tibus

illi

opitulatus

sacrificasset.
est,

absens concessit; id

^STon

igitur deus praesens Atheniensibus

pugnan-

verum Apollo Thesei precibus victoriam, ut ita dicam,

quod recentem originem redolet. Philochorus autem (FHG

apud Harpocr. s. v. Bori^Qo^ia) credidit hoc festum idcirco instituquod lon Xuthi filius Atheniensibus cum Eumolpo, Eleusiniorum scilicet rege, dimicantibus succurrisset; eadem fere praebent Etyni. M. s. v. ^orjdQofielv (202, 42), Suidas s. v. Bor]6(j6/iit.a, nisi quod pro lone Xuthum patrem

389

tum

fr.

33,

esse,

substituunt.

Idem Etymologicum

s.

v.

BorjdQOf^iwv (202, 50) ApoIIinem bello inter

Athenienses et Eleusinios ita inculcare invito studet, quasi ex exercitus ululatu

ille

BoijdQOfAKbv appellatus

sit;

quod ineptum

est.

Ut rem paucis

verbis ab-

De

mensium

talia

BaiQOfiiog,

nomina

vv.

6970

qualia

demonstrant aetatem

Mensem

43

sunt

atticum

BorjdQdfiiog,

BorjdQOf^ii(bv,

cum

fuisse,

liaec

religio

nemo

multo

est quin

latius

pateret

norit,

sed mensis eiusdem nominis fuit Olbiae in colonia Milesia

^).

II III

saeculo

p.

Bo7]dQOfiid>va

Ghr. n. (Inscr. Ponti Euxini

22 Lat.

GIG

quorum tituli plura testimonia praebent quam ut hoc loco enotem (collegit Hiller de Giirtringen ad calcem collectionis suae p. 256); apud Parios (IG
XII 5, 471, 30)'); apud Perinthios (lib. Gloss. V 172, 17 Gotz);
apud Amorginos (IG XII 7, 60, 1), nisi quod [Bot]]dQOfiia}vo[g\ hoc
2059, 6); fuit item apud Prienenses,

Sed constat in nulla civitate *) ionica

Lampsaci in Phocaeensium colonia,
ubi ille mensis BadQOfiicjv appellatus est (GIG 3641 b 8), ut dubitari non possit quin illud supplementum prudenter excogitatum sit.
Dores contra illum mensem sive BadQdfiiov appehabant, ut Rhodios
loco supplemento continetur.

aliam formam

inveniri

nisi

monumento Eudemi

fecisse titulus

Heberdey, Reisen

in Kilikien

p. 109), sescentae

amphorae

(Newton, Hahcarnass

758

Galymnii

ut

BaxQOfiiov,

II

Seleucensis inscriptus (Wilhelm-

[Wiener Denkschriften

XLIV

p. 44, nr.

(Syll. 512, 26).

Ba]dQOfiio}); sive

firj^vog

autem illum tum

Goi

BadQOfiiov (29, 18 Pat.), tum BaxQdfiiov dixerunt

Syll.

617

Lampsacenam quae

est

Pat., 1. 8.

solvam,
illo

12;

1896]

testantur*), Gnidios inscriptio Gnidia

= 39 Pat,

(Syll, 598
27
Apparet iUam formam

12).

BadQOfiicjv

ex lonum

BoridQOfiioiv

et

apparet vel nullum certum deum vel deum singularem Boi^dQof^iov in

festo

invocatum

esse:

qua de causa grammaticis opus fuisse quaerere,

Constat enim iam inter omnes, ritus saepe

cuius in honorem institutum esset.

antea institutos

quam

certa

deorum nomina excogitata:

cfr.

quae docuit Deubner,

N. Jahrb. 1911, 330.

1)

(PW. III 595) ipse, ut soleo, e titulis nuper

quidem mihi praesto essent, supplere studui.
Paro enim Oliarum lapidem illum deportatum esse Hiller de Gartringen

Kubitschekii laterculum

repertis, qui
^)

recte statuisse videtur.

^)

Confiteor

concinere;

nomina theophora, quibus tamen minus

nibus theophoris 56) collegit, tria Ephesia sunt,

*)

demiae

tribuo,

non omnino

quattuor enim nominis BadQofiiog exemplis, quae Sittig (de nomi-

unum Smyrnaeum.

Testimonia ex amphoris nunc et collegit

Danicae

a.

1909

Nilsson;

cfr.

et

pp. 127. 131,

disceptavit in actis aca-

item Hilleri testimonia

Theognidem Rhodium (apud Athen. VIII 368 bc) mensem

BorjdQOfiiojva Rhodiis inculcantem nihil moramur; cum enim ^feit^ovta^ov
Rhodi mense Boedromione fieri communi lingua narret, consentaneum est illum
mensis nomine ionico-attico, non dorico uti.

IG XIII,

p.

237.

De hymno

44

Apollinis

Dorum BadQd/niog contammatam esse. Similem Delphorum religionem praestat mensis Delphicus Bodd-oog si\eBoad-6iog Apollinis
*).

minus late patuisse videtur: ahud enim est iUius dei

templum et oraculum Glarium in agro Colophonio positum apud
omnes gentes, maxime vero apud Romanos imperatorum aetate
summa auctoritate viguisse"), ahud multas civitates suum deum
'AuoMojva KMqiov appehasse. lUud lihenter concedimus, hoc
facile esse ad demonstrandum negamus,
Ihuc enim, non huc
pertinet, quod ta KMQia iam heUenistica aetate ineunte civis
Atheniensis epigrammate in patria Cecropia posito obscm'0 iUo
quidem (IG H 1311) se vicisse gloriatus esf); iUuc, quod Smyrnaei
Alexandri aetate ApoUinem Clarium consuluerunt, sibi liceretne
sedes mutare Alexandri imperio obtemperantibus (cfr. Pausan.
Clarii rehgio

VII

iUuc pariter, quod Tacitus narrat Germanicum (Ann.

oraculum Clarium adusse, Agrippinam idem (Ann. XII 22)

5, 3);

II b4)

^)

num usquam unquam

Apollo contra Bodaojv

me vehementer

du-

At4ov 2ovoov Boaaovi, id est "Aficov Zoivoov Bodaojvi

nensis antiquis litteris

cum

inscriptum

fuerit,

Maximilianus enim Frankel ranae aeneae antiquarii regii Beroli-

bitare fateor.

legisse

(IG

visus esset

sibi

tam antiquo

FV

e litterarum formis et e

357),

mira conclusit ranam a Corinthiis dedicatam

esse, Bodaoiva Apollinem Auxiliatorem fuisse statuit. At, ut mittamus de B in
nomine Bodawvt, minime constare. ipsum autem Frankelium aliquatenus certe
diphtliongo ov in

concedere

nihil

titulo

quominus hunc titulum pari iure ad Sicyona

obstare,

vel

ad

Phliunta referamus, ut id mittamus, quo iure Bodacov opitulatorem, auxiliato-

rem" explicat?

Nam, quod Usener demonstravit

saepe idem fere valuisse

^o>',v

atque auxilium, inde non consequitur, ut fiodv auxiliari significaverit, non tantum
clamare, quiritari, auxilium petere. Accedit ut, etiamsi quis concesserit Bodaoyva

nomen

recte

formatum

dei

auxiliatoris

fuisse,

nondum demonstratum sit tam

quam deum singu-

antiqua iam aetate Bodaojva potius Apollinem dictum esse

nondum cum Apolline

larem,

qui

(p. 42,

adn. 2) de Boedromiis atticis exposui

coaluisset.

Huic iudicio etiam quae supra

nescio

moneo, nondum constare deum Bodaojva unquam

-)

Testimonia collegerunt Buresch

(PW.

an faveant.

Unum

rursus

in terris fuisse.

libello illius oraculi

cognomini (paginis

multa enumerat; quae

tamen nos distinguere studemus, permiscet atque confundit. Ego pauca addidi
praecipue

29

quae sive

illos

Wernickius

sq.);

fugerunt sive

II

54

sqq.),

qui

nondum innotuerant; plura de

sacerdotiis Clariis

ambobus Nicandris (Studi ital. di fil. class. XX 79 sqq.).

Ta KAdgia item commemorantur in titulo Coo Syll. 678 (= 105 Paton),

quaesivi in disputatione de
')

12

KXdQia

feriis Clariis

iv KoAoqjcJvi.

Colophonii decreta

a praecone legenda curabant,

templo Clario incidenda,

apparet Prienae invento

KAagcoig [Toig fieydAotg ^at toig]

leQov zov 'AnoXXoivog rov KAagiov. At<iue tituli Colophonii

saeculi a. Chr. n. III,

Toveiotg ; 7 elg tb
Clari inventi sunt

sua in

ut e titulo

cfr.

57,

5 Hill.

Totg

6k

dissertationis meae,

quam supra

attuU, p. 82.

De

vv.

6970

adversus Lolliam aemulam instigasse

45

quod responsum altero

datum ibi inventum est^). Singularem illius templi auctoritatem numerus et
nomina civitatum praestant, quas vel chorum vel qui oraculum
consulerent illuc misisse tituH alterius p. Ghr. n. saecuH a Macridy
p.

ibi

p.

^)

illuc,

Chr. n. saeculo Trocettanis civitatis Lydiae incolis

VIH

1905, potissimum

1912, 46sqq., potissimum 56); item

tituli latini legio-

inventi et editi testantur (Osterr. Jahresh.

XV

171;

num romanarum

omnes iisdem verbis

tres,

concepti,

quorum

alius

Borcovici in Britannia (GIL VII633), ahus in Africa in vico Gabiliae

(GIL VIII 8351), ahus Garini in Dalmatia (GIL III 2880) positus
est: in omnibus legitur dis deabusque seamduni interpretationem Clarii
Apollinis; quibus commovemur, ut credamus legiones romanas
complures oraculum Glarium de prodigio quodam singulari inter-

responsum esse ut omnibus

rogasse,

rent

dis

deabusque aram statue-

').

Perpauca contra testimonia supersunt quibus comprobetur

ApoUinem Ulo cognomine praeter Golophona in aliis regionibus
invocatum, Glario aras constitutas esse.
(11 2, 8)

Glarii,

ApoUinem aeneum

quod

fuit

servatus est (Lanckorohski Petersen

und Pisidiens II
Romanas pert. III 342),
p.

p. 226,

nr.

Niemann, Stadte Pamph}^= Inscr. Graecae ad res

200

qui testatur illud [em KoQvrjZiov] IlQdxZov

-^ysfiovolg]

Eiusdem

Ghr. n.

Templi Apollinis

Sagalassi in oppido Pisidiae, titulus dedicatorius

liens

Tov aefivozdxov

Gorinthi Pausanias vidit

KXdqiov.

ijiixAtjaiv

fere

consecratum
aetatis

esse, circa

reliquae

annos 140

eiusdem

142

civitatis

scriptiones videntur, in quibus dyojveg KPmqeioi ibi habiti

in-

comme-

Inscr. Graecae ad res Romorantur (Lanckorohski II nr. 195

manas pert. III 361; Lanckorohski II 201, 3; 202, 8). Atque, quod
saepius Phihppiani Vari dyovod^Exai did iov dycbvcov KXaQEicov
in his tituhs dicuntur (Lanckorohski II 195, 2; 202, 13), quod T. Fl.
^)

Recte enim Bureschius, oraculum cum scriptum feratur interrogatum-

que ApoUinis Clarii simulacrum, emendasse videtur (p. 39. adn. 3).
") Hle titulus denuo post Bureschium editus est a Josepho Keil et Antonio
de Premerstein (Erster Reisebericht aus Lydien [= Wiener Denkschr. 53], nr. 16).
Quam pestilentiam Apollo removisse praedicetur, ambigitur (cfr. Keil et Premerstein, p. 10);
*)

non de maiore tamen spatio litigatur quam de decenniis.

Aliud testimonium,

cum minus notum

videatur, hoc loco repeto

in Bulgaria titulus inventus est mutilus aetatis

Noviseli

romanae, quo 'AvxiaAeTe nescio

quid [xara XQV]^f*o^S ^ov[g 'A7t6AA]covog KoAo(pct>[vlov\ se posuisse testantur(Arch.ep. Mitteil.

1886, 148).

De hymno

46
Varus

Apollinis

templum marmore incrustandum,

in

testatur

(v.

axomZcoaiv xibv

6e

Ti]v

ut titulus dedicatorius

xov vaov 6 avxdg

%oix(i)v

0A. KoAZrjyag aai T. 0A. [Ov]dQog), pecuniam impendit, quod deni-

que

in titulis

195

OvuQEioi

d(bvioi

dyojveg KXdQEiot

201

et

OvdQEioi vel

et

concludere

inde fortasse

consociantur,

Varorum gentem hanc religionem

fere aetate Sagalassenses cliorum

Sagalassi

''Po-

licebit

Eadem

instituisse.

Colophona ad templum Glarium

misisse

docuit titulus Oesterr. Jahresh. VIII 1905, 166 editus (nr.

III 3, V.

sqq.)

numero Diomedem Rhodonis

(Aolnoiv

in

fuisse legimus, nescio

an Rhodonis Vari, a quo

filium

dyibvec, 'PoSojveioi

Atque fortasse suspicio non inepta erit,

eodem. tempore chorum missum atque Glarii religionem Sagalassi
institutam; item nonnuUas certe e rehquis civitatibus, quas chorum
misisse in iUis lapidibus legimus, eadem fere aetate templum
OvaQEioi

conditi

sint.

ApoUinis Glarii vel ludos Glarios

demum

instituisse.

p. Ghr. n. saeculo ApoUinis Glarii

Unum

constat, altero

religionem Sagalassum

propagatam esse. Atque id, quod de Sagalasso asseveramus,

nescio an ad totam Fisidiam pertineat; Isindae enim ab Arthurio
Woodward dedicatio inventa est (Ann. of the School of Athens

XVI

113, nr. 4),

quam

laETfiQiKov iposuerunt.

GVGXE(pavo)[^EVTE]c, dyoJva

ol

Tituli

forma unciaUs arguit; qui

dicitur.

aetatem

dyoivod^ETsl,

satis

KMqi[ov

7i]ev-

recentem Utterae

o)

ApolUnis sacerdos did ^iov

Grediderim eadem fere aetate hos ludos Isindae ac Saga-

PauUo

lassi institutos esse.

vetustior titulus Atticus videtur ana-

glypho inscriptus, quo ApoUo cum cithara et plectro repraesentatur IG III 175 "AnolXojvog 'AyviEwg IlQOG%aTriQi[ov] IlaxQcbov
At muUitudo cognominum hominis
Ilvd^iov KXaQiov Ilavioviov.
studium prodit, qui
tes

quam

coniungere optaverit

plurimas imxXtjGEig inter se abhorren-

atque nescio an hoc oraculi cuiusdam

consUio fecerit: Glarium enim certe syncretismo, ut aiunt, favisse

tituli

strEint.

legionum,

Nomen

incerta sed

quos

supra

(p.

45)

perstrinximus

ephebi pergameni KXaQiog, qui

romana superiore (Athen.

Mitt.

XXII

fuit

demon-

aetate satis

1907, 462, nr. 390)

patrem filium in ApolUnis Golophonii tutela

posuisse; idem docet nomen KXuqi- in titulo Erythraeo circa
annum 300 a. Ghr. exarato (WUamowitz, Nordionische Steine
p. 20, adn. 1)*); de religionibus contra iUarum civitatum nihU inde

nihU aliud docet

nisi

*) Contra
nomen KAuqos {KZdQog KXaQov Ai^biVE^g in titulo Attico
Samothraciac reperto annorum 160180 p. Chr. n.; KaiAyQiog KZuQog in titulo

De w.

47

70, 71 sqq.

Decretum vero ^nl nQvxdveoig Kl. ModEOTOv firjvb^

KkaQEibvog d datum, quod inter titulos Magnesios a Kernio nr. 1 14
insignitum est, cum iam constet (cfr. Wilamowitz GGA 1900, 570)
illud ad Magnesiam omnino referri non posse (nam nomina et
seriem mensium Magnesiorum diversa esse, pariter eponymi titulum,
qui GTEq)avi]q)6Qog, non jiQvravig dictus sit), nescio an inscriptio
colophonia sit: apud Colophonios enim eponymi illo nomine
lucramur.

Atqui confido fore ut

appellabantur.

quibus

innotescant,

tituli

comprobetur Glarii religionem latius patuisse quam e documentis,

quae quidem exstent, effici possit; tantum Gallimachi auctoritati
in istiusmodi rebus tribuo.

70

omnino"

jidvTrj

gendum

esse,

hoc loco

respici; ipse

oivi]Q^g

dji

Xiov

71 sqq.

intelle-

enim

jioXvoivvfiiav

115 eQXSTai noXvg fisv Aiyalov diaTfirj^ag

fr.

dfi(poQEvg,

noXvg 6h AEO^irjg doiTOV vsHTaQ

121 novXv-ETog contuHt.

et

exemplo

nullo

sensu collectivo

perspexit lanius p. 102 sqq.

dyoiv

vdvd-rjg

significare, tioAv

Vocabuli

oi-

usus

TcdvTrj

indiget.

Gallimachus ApolKnem Garneum illum

deum

vocat:

enim patrium esse ita facere. Garnei rehgionem apud omnes

Dores floruisse inde vere concludere videmur, quod de tot civitatibus testimonia supersunt^); quo tamen iure ipse potissimum
sibi

IG IV

Cleonensi

^Adoviog

490,

KMqos

Heraclidis Thiani pater in Amiseno,

ni

romanum

7a) cognomen

VIII

53, 6)

Mus.

Lin

.,Clarus* est.

ab love KAuQltp

id est

Item nullus

1898, 157.

*)

Quae

IG VII 1772

KAdQog

Tribus tegeatica K/taQscozig (Paus.

KQUQiq) nomen accepit:

in

cfr.

Solmsen,

Rh.

hac quaestione locus est Aeschyli Suppl.

KAaQiov; responsione enim demonstiatur versum

versui 369 iKeaCa Qe^ig Aidg

in dicreticum exire:

in Thespiensi

Anderson-Cuinout-Gr6goire, Studia pontica

Zevg, cui KAijQog cordi

est, intellegitur.

in adnotatione hac lege indico, ut

plurimum

ipsius dei sacerdotiis

tum mensem KaQvelov, qui ab eo nomen duxerit,

habeam, quamquam menses non solum religionibus sed etiam

sacris dedicationibus tribuam,

aliquo certe loco

commerciis continentur;

enim civitate
esse, in

illa

multa

qua pauca

vel

nomina contra theophora prorsus reticeam.

in illa aliis de causis constabit

sint,

In

qua

Carneum excultum

unum, quis est qui spondeat non patrem filium ab amici

Atque illa nomina cuivis praesto sunt in opusculo

peregrini nomine appellasse ?

illo

Ernesti Sittigii doctissimo de nomiuibus theophoris

Gruppii (Myth. 1243, adn.

2) et

Wernickii (PW.

(p. 56).

ut supervacanea et quae huc non facerent, demerem, ipse e

innotuissent,

Cameum

testimonia nova

adicerem.

Indicem

meum

II 55) laterculis ita concinnavi,

testimoniis

titulis,

ordior,

quae nuper

quae

falso

ad

referuntur: Thuriis in colonia panhellenica illam religionem fuisse e

testimonio minus idoneo colligitur: quod enim Theocritus (V 83) pastorem Thu-

De hymno

48
patriam

sibi

mox

asseveret,

Apollinis

72 sqq.) indicat Pindari vocibus

(v.

mentes eorum qui legerent revocatis.

mine de GjTenarum originibus cyrenaeo

Pindarus enim in car-

in

honorem com-

victori in

rinum rd Sh KaQvsa y.al dhj iq^iQnet. dicentem fecit, ille pastor non minus aut
Syracusanus aut Cous est quam Thuilnus, nam Comatae gratia, servi poetae
cuius personam a fama accepisset, scaenam in agro Thurino collocatam esse a
Theocrito perspexit Wilamowitzius

quum perperam huc

nomen

pertinet

dei

(cfr.

huius mimi hypothesi;

cir.

quoque Text-

KaQvtjaaoTtoAig nomen civitatis Lytti anti-

illud

Aly,

Kret. Apollonkult

refertur:

gx-aecum quidem videtur

(in

geschichte der Bukoliker 166).

r^aaog

enim pariter atque

adn.

8,

2).

Carneus in titulo latino in Lusitania invento

aaaog ne

Neque huc

CIL

II 125;

quod miror ab Holdero in thesaurum celticum receptum esse, cum editores

Pausanias III 13, 4 (similiter
tam vehementer dubitent, num recte lectum sit.
III 26, 7) testatur omnes Dores Carneum honorare; omnibus Doribus mensem

Carneum sacrum

esse testatus erat

Thucydides

54, 2.

De

religione

Camei

spartana non est cur testimonia congeramus, cum sescenta sint. Satis erit admonere iam Herodotum (VII 206) Camea spartana commemorasse (quae enim

Vni

72 perstringit, nescio an ad totam Peloponnesum pertineant), item Thu-

cydidem

(nam num

75, 2

locus

alter

76, 1

genuinus

sit.

ambigitur).

lam

Hellanicus KaQveoviy.ag et versibus et oratione soluta conscripsit, ut Athenaeus

ait XIV 635 e, cuius testimonium immerito in dubium revocari ostendit Felix
Jacoby (P. W. VIII 143). Sed fere omnes glossae de illius festi ritibus et personis ad sacrum spartanum aut diserte ab ipsis testibus referuntur aut refeNuper vero testimonium innotuit omnibus quae tenerendae esse videntui-.

bamus
of

vetustius,

titulus

the Brit. School

XV

fortasse

82),

VI

saeculi ^ovaiQoq^r^dov exaratus

(Annual

quo AlyXdtas toc KaQveioi anaglyphum dedicat,

quo arietis cornua repraesentantur; ubi dignum est quod commemoretur, Cameum
Quae victoriae primo loco dicantur, fortasse item
appellari.

nondum Apollinem

Atque non solum in ipsa urbe, sed multifariam

ad agones Carneos spectant.
Carneus excultus est; ut Pausanias testatur. Gythii (III 21, 8),

in agro laconico

Oetyli

(III 25, 10),

Leuctris (III 26,

Cnacadium ubi ilUus religionem

5),

floruisse

Cardamylae (III 26, 7).

Ad montem
idem docet III 24, 8, nuper herma

quem recte a Schrodero (Athen. Mitt. XXTX

quandam Carnei effigiem explicatum esse nunc anaglj-pho
Idem glossographi y.dQvov' KQiov explicantes docere pospartano comprobatur.
In eam opinionem inclino, ut existimem KQaviov Tifisvog illud inituerunt.
inventus est arietis capite insignis,
1904, 21 sqq.)

quasi

nArjaiv UTefi/^axiov (Paus. III 20, 9) in agro laconico ad viam, quae in Arcadiam

positum Carnei sacrum fuisse; vocabulum enim cognatum quod est azeficum Carneis lacedaemoniis quodammodo cohaeret (cf. Hesych. s. v.

ducit,

ftaTiatov

Anecd. Bekk.

1736;

305, 31):

neQi&iiievog cucurrisse narratur,

pariter

aTUfpvAodQOfiog in

Anecd. Bekk.

305, 25.

Carneis azififiaTa

Nonne Carnion, urbs

ut Wernickius conn. h. IV 30 commemorata, eodem faciat,

non omnino constat; to KaQvtov apud Asinem Polybius commemorat
Ut Lacedaemone
4, ad meridiem igitur versus Lacedaemone profectis.

arcadica a Plinio
tendit,

19,

cum Pindaro

et

Callimacho Theram transgrediamur,

ibi

Apollinis Carnei reli-

De

posito, Pyth.

mone

V.

71 sqq.

49

chorum cyrenaeum

72,

canentem: Lacedae-

fecit

yEyEVvafievoi txovro SriQavdE (pojiEq Alyetdai,

Efiol

naxEQEc,,

Quae verba Gallimachus

ov d-EOiv dxEQ dXXa fioiQa xig dysv.

ut-

gioDis documenta praecipue Hilleri excavationibus plurima in lucem prolata sunt.

Vetustissimum testimonium inscriptio praebet perobscura rupi insculpta IGXTI
3, 324 'AyAoriAijs nQuTiatog ayoQav ]ily,d6i Ka[Q\vriia '&eov deiuvi^ev hoviTiav-

tlda

(i.

e.

oi)vinavTi6u,

tellegendum
ut

sit,

'Evmavii6a) ytal AaKttQTwg, ubi qui illud S^eov inMihi una maxime Hilleri interpretatio probatur,

ambigitur.

cum munus

&i(ov: Aglaoteles scilicet

sit

munus

scilicet

staphylodromi

sortitus

esset

potissimum Anecd. Bekk.

(cfr.

currendi in Carneis,
I 305, 25;

Hesychius

tam perspicuus est), primus omnium illius muneris

collegarum dyoQciv, cives ad ceuam vocavit. Templum Apollinis Carnei Hiller
effodit (Thera I 275 sqq.
III 62 sqq.), ante quod planities erat, hominum opera
scilicet ea de causa coaequata ut pueri saltarent, quorum et agilitatem corporis
et formae praestantiam tituli amatorii laudant illi nobilissimi, quorum pars
s.

V.

aTacpvAodgofioi 1673 non

quidem non longe ab

illo

templo saxo insculpta

Consuetudinem illam tov

est.

6afio&oivdv in Carneis praestat inscriptio in puteo sub ipso templo inventa

XII

335 non tam antiqua

3,

IG

Atqui Carnei religionem non inde ab

quidem.

illa

Theraeorum fuisse, inde recte Hillerus (Thera HI 69) collegit, quod Delphinium, non Carneum adulescens quidam antiquissima aetate testem domiti
origine

pueri invocasset (IG

antiqua,

cum

idem (Thera

XH

insula

illa

Sed Theram introducta tamen est aetate satis

regum imperio obtemperabat non minus enim recte

3,537).

conclusisse

I 153)

videtur

tulos quaerentibus,

pariter quibus

servi

et KaQvsla).

A,o)v

Aesculapii

quibus unus et alter ex

illis

regibus

tum

(cfr.

originem

repe-

Apollinis Carnei.

Ti-

sacerdotibus commemorantur,

KaQveloig iv dyojvi manumittuntur,

gentissime confecti praesto erunt

locos,

cum

sacerdotium hereditarium fuisse

teret,

quae

genti

Hilleri

fasciculi 3 pp. 252. 255.

344

indices
s.

vv.

dili-

An6X-

Si Cyrenas transmittimus, praeter Pindari et Callimachi

quos discepto, Carnei religionis documento sunt Plutarchi quaest. conv.
717 d.
In Peloponneso praeter Laconiam ille deus colebatur Sicyone

Vin

2. 11, 2), Argis, ubi epigramma in Maeniae T. f. Smyrnae sacerdotis

tumulo etiam nunc legitur (IG IV 620), mutilum illud quidem et difficillimum
ad intellegendum (velim teneas eam etiam lovis fuisse sacerdotem aut se futuram
sperasse in supplemento tantum versus 11 positum esse vxpiaTov 6' f,Qiov dlyyj

(Paus. II 10,

Atdg]

ipsum

elegantissimo sane et quod complures difficultates expediat, alias autem

taciat). Epidauri illum cultum e mense eiusdem nominis colligimus, qui

saepius in tholi aedificandae rationibus, qui est titulus

IV

1485),

Andaniensis

(Syll.

Carnei sive rd KuQveidaiov nominatur quaque iubetur

tum

IV

a.

Chr. n. saeculi

(I

Religionis Carnei messeniae testimonio est lex sacra

653 = Ziehen, legg. sacrae nr. 58), qua saepenumero templum

memoratur.

Apollini Carneo res divina

fieri:

no 1912.

Mysteria dearum

Magnarum

IV33,

4;

idem testatur

alia

fuisse

(IV 31,

1).

in

quo de

(v. 34.

69)

cum

aliis dis

titulo plura dedi in Atti di Tori-

in Carnasio facta esse docet Pausanias

Messeniae urbe Pharis ApoUinis Carnei nemus

Apollo KuQlvog

saxum

Megarensibus excultum esse apud Pausaniam

Pasquali, Quaestiones Callimacheae.

in

pyramida formatus, quem a

legimus, num cum Carneo
4

(I 44, 2)

De hyinno

50

cumque

Apollinis

intellexit (sunt enira controversa),

Theram

deret Pindarum

ita

ut cre-

intellexit,

a certo genere spartano

Aegidarum con-

scio eandem pyramida quam in nummis megaricis, in nummis

quoque byzantiis incusam esse (cfr. Head h. n.^ 393 Drexler, Ztschr. f Numism.
XIX 1895, 128), apud Byzantios vero Megarensium colonos mensem Camium
Si iam a Peloponneso
fuisse, ut Glossarum liber (V 175, 22 Gotz) testatur.
ad insulas doricas minores transgredimur, Rhodi rursus in urbe cui Camirus

cohaereat. nescio

nomen
1,

705)

fuit,

dedicationem reperimus,

cum multi

Apollinis Carnei

(v.

quam

III

fere a. Chr. n. saeculo

(IG XII

tum

sacerdos

posuerunt, in quibus Pythii sacerdotes,

alii

18) peculiaris; in alio contra titulo

(IG XII

eadem

697) in

1,

unus commemoratur, qui simul sacerdos fuit ['A7t\6AXo>KaQ]veiov y.al MvZavT[iov]. quae omnia quin recte
y.al
[v]og
[Ilvd-iov
suppleta sint, non dubito. In eadem insula Lorymis certum Apollinis sive tem-

urbe

invento

plum

sive

item

simulacrum primo

845, 14 {legevs)

Chr. n. saeculo fuit,

a.

Philippi filium leQfl 'AS-dvag Atv[diag]

y.oiag,

pariter Agaurida

citer 42 a. Chr. n.

ut titulus docet

['An6A]A(ovos KaQveiov [xov xard] AtoQVfia.

y.[al

Aiog IIoAt]eci)g

IG XII

'AQTCiuizog

y.al

uxorem effiugendam curarunt. statuas posuerunt,

cum multi

alii

1,

Item Philippum

Kb-

a. cir-

sacerdotes, in quibus sacerdos Apollinis Hvd^iaetog,

tum etiam

sacerdos Apollinis 'OAiov, sacerdos Apollinis ig Kdfivvdov,

sacerdos

KaQveiov (Blinkenberg-Kinch, Explor. de Khodes III 56 sqq., 25. 85).

De mense Carneo non solum ex universae reipublicae rhodiae decreto 11 a. Cbr. n.
saeculi constat, sed etiam ex amphoris sescentis per totum terrarum orbem disApollinis

persis

et

Xn

91, 10

3,

dissipatis.

Fuit

mensis Carneus pariter Msyri, ut decretum

docet circa

Syll. 263)

annum 200

factum.

(I

KaQveiag nescio

quas Coi tertio quoquo anno celebrabant: to (iTeQov enim iTog i(p' ol> y.a ecovTt
Syll. 617), 11. 15. 22. Mensis Cameus fuit
in fastis legitur (38 Pat.

KaQvetai
Calymnae

(GDI

dedicatio Apollini

venta

est,

6.

12. 30. 80. 98. 100;

Cameo

aetate illa quidem

3593,

cui nuper similis titulus accessit in ripa maris opposita in Chersoneso

(BCH XXXIV"

1910,

425),

posuerunt; credo potius Cnidi in urbe

quam

Cnidia inventus

ille

Cnidi nirsus
3567bll; 3(i09).
romana posita (Lebas 1572) in-

titulus inventus est, fuisse dicitur.

inventa et edita est

icp.

gionis Carnei cretensis

quem Romani

Patmi quoque

&q%. 1862, 262. 231

in

urbe habitantes

Bybassi, quod oppidum eo loco, ubi

'

dedicatio

illi

A7i6XP.ojvog KaQ[veiov].

iam nuUum aliud testimonium superest

uisi

deo facta

Reli-

mensis nomen,

(GDI 5009b Kav[v]}]io)),

tum in foedere
(GD 15025, 21 Kawet
saeculo pacto (GDI 5015, 3 Kaw^to), at 5 Kag-

id vero in titulis Gortyniis alterius II saeculi a. Chr. n.

altero exeuntis III vel ineuntis II

inter Gortynios et Cnosios 11
vi,ioj).

KuQo)vio} 5149, 21 nescio an non recte lectum

sit.

.),

In SicUia fuit

mensis Carueus uon solum apud Geloos Rhodiorum colouos (quamquam nullum
aliud documentum superest uisi decretum Phintiadis incolarum, qui profecto se
Tov 6fif4ov Twv FeAtpoiv
colonos (IG

XIV

952, 8:

dixerunt,

IG XIV

256, 5)

Geloorum
a.

cir-

200 factum), verum etiam Syracusis ea aetate qua Nicias eas obsidebat,
Plutarcho credimus (Nic. 28), pariter apud Tauromenitas, ut in fastis illis

citer
si

et Agrigentiuos

decretum est in honorem Demetri Syracusani,

clarissimis

(IG

XIV

425. 427. 429 saepius) legitur.

De

ditam dixisse.

V.

51

Sequitur noX-dd-viov ^qavov evd^ev dvads^dfievoi,

noXiv.

KaQvsiE ev danl
Quas voces Gallimachus

poetam

rettulit,

"AnoXXov,

71sqq.

xEo.

Kvgdvag dyami^evav
dubio ad chorum, non ad

Ge^tt,opiev
siiie

dvadexead-ai suo iure ita accepit quasi esset sua

vice recipere", easdem epulas Garneas sciHcet quas coloni Lace-

daemonii domo Theram portarant.

Totum nimirum locum in hanc

quem morem
Theram Lacedaemonii introduxerant, inde acceptas cum Gyrenaei
fere sententiam interpretatus est: epulas Garneas,

celebremus, Gyrenas civitatem nostram honore afficimus".

machum

Galli-

revera ab hoc Pindari loco pendere inde demonstratur,

quod uterque continuo non iam Battum sed Aristotelem dicit in

Libyam Theraeos duxisse, quod Batti nomen, nisi quod Herodotus
quoque illud respexit*), non aUbi commemoratur: Pindarus enim
G^Tenaeos di>dQag dixit (v. 86), xovg 'AQioxoxeXf^g dyaye
vavol d-oalg dXbg ^a&elav xeZevd^ov dvoiyov; Gallimachus autem
scripsit (v. 76) Battum Garneum Thera in Libyam portasse: odXog
'AQiororeXT^g ^Ao^votidi jidQd-ezo yair]. Neque hic concentus casu
evenire potuit: utroque enim loco idem poeta voluit, eos qui legepriscos

rent, mirari, quis hic Aristoteles esset, qui

voluit praeterea

erat;

GalKmachus

illos

nondum commemoratuS

huius Pindari loci recor-

quae exscripsimus verba sequitur apud Pindarum:

d-eoJv viamque aedificavit pompis Apollineis, apud Gallimachum deifie de %oi fidXa aaXbv dvdxjoQOv.
Quis iam dubitabit quin Gallimachus Pindarum quasi digito indice
monstret?
Post

dari.

xxiaev

d'

Ad

71

quod

in

substituit

illa

dXaea fiei^ova

ifioi

illo

naxQonov

verbum xaXelv intellegendum

quasi latet.

KaibeHus: rdde, quod Vahlenus

mendavit, Ghoephor.

bus enim t6
illud Tdde

ovtoj

y.aXeovai (v. 69)

d'

v.

(p.

72 xb

di]

est,

pro tb db

816, adn.

1)

com-

59 comparato minime firmatur: in voci-

emvielv, rdd' Iv Qoxolg d-eog te xal d-eov nXeov

notitiam quandara et fere speciem infinitivo significatam

non certam rem, ut civitas est, proprio

nomine comprehensam.
eded-Xov sedem inteUego, non fundamentum, ut arae ApoUinis corneae fundamenta paullo ante (v. 62)
Utrumque vero vocabulum in utramque senkded^Xia vocaverat.
tentiam ponitur; ided^Xia ad fundamenta indicanda GaUimachus
hoc quem diximus loco usurpavit; ApoUonius iva t' eial nvXai
quasi denuo inculcat,

*)

Ut Malten, demonstravit (Kyr.

p.

100, adn.

1).

De hymno

52

Apollinis

Nvxxog (IV 630) cum scriberet, Noctis sedes inLycophron v. 800 6' t' amv vaiov TgafiTivag
Vocabulum quod est eded^Xov
Eded-Aiov voluit TqafiTivag daxv.
edQaofia significasse testatur Suidas; at, ut sedem designarent,
illo multi poetae usi sunt; ut Aeschylus Agam. v. 776 de Alxa
^movoa,
cum dicit tcc xQvoojiaoTa 6' ('ded-Aa ovv nivoi x^Q^'^'

xai

idi&Zia

voluit;

tellectas

regum domus

quam fundamenta.

sedes

indicat, potius igitur

Si

quis vero de hoc loco ambigat, praesto est illud Antimachi (ap.

Paus.

Vni

25,

item

Sded-Xov,

28 Ki.) Arjfi7]XQog to&i (paolv ^EQivvog slvai

Apollonianum IV 329 sqq. kn 6' ijiEQTjoav

fr.

illud

doidg 'AQxifiidog Bgvyi^idag dyxod-i vt']Oovg' tcov

d' i^xoi TQr]

fikv

Xam

templa siquidem dicunt, potius

sedem vel sacram sedem quam fundamenta in hanc sententiam
Id quod pariter in illud Lycophronis (v. 984 sqq.)
usurpant.
iv

eoxev

Ieqov

cadit Tiohv

d'

xoQt^v

(pQiav

EdEd-Xov.

dvodaifiovEg dEifiavxeg dXyvvovoi

ofioiav 'IXico

SdXTciyya

iv

df](boavtEg

va^

d-Edg

xovg

Aa-

TCQOod-^

Quae voces qui intellegi poterint

nisi Ionibus necatis, qui iUam urbem usquetum habitassent"?
Comparari potest vox de eadem radice deducta fdog, qua pariter
et fundamentum (cfr. Hesiodi Theog. v. 117 PaT' EvQvotEQvog,
EdEd-Xov Eovd-iSag cbxr]y,6xag.

ndvxoiv edog docpaAkg aiEi)

Edog ioTiv
d^Xiov

spiritu

usurpavit.

multi

360,
leni

et

sedes

scribuntur,

(cfr.

"OXvfinov, Iv d&avdxcov

Atque

loci).

alii

iUas

si

recte EdEd^Xoif idi-

voces poeta epicus antiquus

73 do%v KvQr^vr^g, quod fuit qui in suspicionem revo-

IV 260 doxv xqvoox^qovov diaKvQdvag. Hic iUius vocabuh syllaba prima semper
brevi usus est, item Hesiodus Eoearum fi\ 149, 1, neque ea producitur nisi in versus heroi arsi, ut ab eodem Gallimacho h. III
caret,

praeierat Pindarus Pj^th.

vEfiEiv d-Eiov

V.

206 atque antea ab Hermippo

(ap.

Athen.

27 e,

v. 4) ix fiev

KvQr]vr]g xavAov xal diQfia 6eiov), postea ab Apollonio II 502

{KvQf]vr]
(v.

TiicpaTai

213 KvQr]vr]

trimetri

t'

iambici,

xig

ndQa

IIf]VEioio),

ut scripsit Aristophanes

yuQ ovx 6q(7j dvdQ^

dicit meretricem

'^).

^)

E?^og

Dionysio Periegeta

Edinnog, 'AfivxZaTov yivog dvdQcbv^); item in arsi

o-ddiv

Thesmoph.

iv&dd^ ovxa, KvQr]vr]v

v.

d' dQco:

98

iydi

nobilem

Vocalis igitur quae est v saepe producitur,

eiJmnos ab eodem Pindari loco

deprompsit, a quo Callimaclius

(fr.

Pytli.

IV 2 EiLnnov ^aaikfia KvQavag

112) illud f*^Tr]Q Eiinnov natQidog ^fiEviQi^g.

*) Nihil
contra alteri Aristophanis loco (Ran. v. 1325 sqq.) tribuo, ubi
Aeschylus fingitur Euripidis numeros canticorum ridere Totavzl fiivzoi av noicjv

De

nunquam tamen

saepe corripitur;
cata

sit.

7276

vv.

Inde iam Maltenius

63
quin in arsi collo-

producitur,

recte adversus Studniczkam

(p. 71)

Kv suapte natura brevem fuisse; equidem

contendo productionem non illius, qui Gyrenaeorum consuetudinem loquendi ignoraret, sed poetarum quasi propriam fuisse,
qui numeris inservirent.
Neque haec conclusio forma responsi
conclusit illam syllabam

quam

Batto redditi,
factatur:

Bdxx'

nobis Diodorus (VIII 29) repraesentat, labe-

em

(po)vi]v

^A&Eg' dva^ de oe 0olog 'AjidZAov

xaAAiOTEcpavov Kvqrjvrjg EvQEirjg dqxEiv xai

eig Ai^vi]v Jiefinei

quae secuntur.

e'xiv

Nam

hanc oraculi formam recentiorem esse inde elucebit, quod, si eam cum oraculo comparaveris eiusdem sententiae, breviore tamen et pressiore, quod
Herodotus servavit IV 155 Bdvv Ini (poivijv fjXd-Eg- dva^ di ge
0oi^og AtzoAAcov ig Ai^vi]v tie/ztiei firjAojQocpov oiKiaiTjQa non
plura, tibi fatendum erit non ambas formas genuinas esse posse;
utra sit, et ipsam brevitatem declarare et vocem oixiatriQ, quam
^aaiXrjida

Tififjv,

doricam esse, e propria civium cyrenaeorum loquendi consuetudine depromptam,

commentatione demonstravi (Glotta

Nihil ergo impedit quominus illum versum aetatedemum"
1913).
heUenistica in eam formam redactum censeamus.
74 ixxov yevog OidiJiodao Theras dicitur 6 A-dxEaioivog tov
TeiaafiEvov xov SEQodvdQov xov IIoZvvEijcEog Oedipodis filii (cfr.
Herod. IV 147); stipes enim primus rationibus includitur, ut a
Pausania IV

15, 3

peculiari

Theopompi regnum

ig djioyovov

lixaQxov deve-

Anaxidamum Zev^iddfiov %ov AQxiddfA,ov xov SEondfinov. Exemplum vocis yivog ita positae ut generis gradum numero
apposito indicet quamquam nullum aliud praesto est, prope accedit illud Isaei XI 5 SeI 6ri aE xrjg dyxiaxEiag
xb yivog Einslv
nisse narratur

agnationis vinculum, gradum"; vel propius illud oratorum Atti-

corum pervulgatum
multi dixerunt.

oi

iyymaza yivovg;

dEvxEQog, xQitog dndyovog

76 GaLLimachus Gyrenaeorum agrum

AavaAa^vatag Libyas {tnsQ KvQi^vrjg habitantes

Herodotus appeUarat (IV 170). Idem Gallimachus flumen Ubycum Tritonem Asbj^stam vocavit vel potius vocarat libri Aetiorum
I fr. 13 oirj %E TQixoivog i(p^ ddaaiv ^Aa^vaxao. ndQ&Exo singulari
quodam pondere dictum est; nam naQaxid-Ead-ai genere medio potius
xida yalav dixit, ut

ToXfiag Tdua fidXrj tpdyeiv, &va zo dcodeyafirj^avov KvQiqvrig f*eAonot,wv; neque

enim
tiri,

perspicio,

ut

sit

cur non liceat versum glyconeorum seriei

pherecratius istius formae

^^

^^

^^

^^

^.

extremum

ita

dime-

De hymno

54

Apollinis

de committendo quam de apponendo usm^patur: cfr. Herod. VI

item Apollonius Rhodius
86 /? a tov naQadsfievov %a xqrifiata
Colchos cum Minyis pepegisse fecit, ut Medeam Dianae committerent, Dianae in tutela coUocarent, dum diiudicaretur, utris red:

deretur: jiaQd-Eod^ai y.ovQrj Arixoiidi voacpiv d/niAov, inquit (IV 346).

Quid iam

attinet illud Christi eig xelQac, oov naQaxi&sfiai xb nvEVfid

misisse narratur.

hnguae

suum deum, terrae ignotae comQuod Callimachus Battum sive Aristotelem

Battus Carneum,

fiov afferre?

sanatum esse

vitio

dicit,

eum fabulam antiquam

capite de fabuhs cyrenaicis demonstraturus sum.

vocabulum
teger,

desiderat, ovAog:

servatus"

sanus,

cum iUum versum

obversatum esse
nEQixaZZeog

sit,

ex

firjvl

d'

aaveoio,

voces

ita

evicit

118 ante oculos

343 dQxov

etiam

grammatici in hanc sententiam acceperunt,

ovXog idem Cahimachus

quod

unum

est in-

nescio an fuerit qui

sive

scriberet,

dQ^ ocAoj sive q

quas

illo

sequi in

Multa

Atque iam Janius

a Calhraachi schohasta.

dubitaret inde

Gallimacho,

quod hoc loco pro

quin positum

altero
falso

t'

odZov sAojv

loco
ilh

veteres

quidem');

usurpavit Hecalae fragmenti Vindo-

ei)v6Qov MaQa&cjvog
ey.dg oiXog d.7i
At Janius (p. 8sqq.) non ita rem administravii, ut iam supervacaneum sit universam de vocis ov?,og
usu Cahimacheo quaestionem rursus de integro proponere. Ihud
vero vel mordicus tenendum, hunc usum vocis vel potius vocum
(nam complures coaluerunt), de quarum accentu iara inter antiquos gramraaticos litigaretur'), totum in interpretatione homerica
versatum esse. Caveamus igitur, ne facile credamus CaHimachura

bonensis
t,o)bv

illi

Si^oevQ

ovy^

dyojv tbv xavQov.

voci significationes inauditas inculcasse, cura praesertira etiara

nunc

satis

raagna testimoniorura vis praesto

sit,

e quibus coUiga-

mus, qua ratione singulos Homeri locos grammatici interpretati

Fr. 507 CaUimachus oiiXov fif]zeQ' "AQr]og quoniam scripHomeri 461 ovAog "AQr]g, 717 ov^^ov ''AQt]a profecto torvum, perniciosum" inteUexit, ab eo quod est dZed-Qog iUara vocem
sint.

sit,

Primus Benndorfius docuit (Erani Vindobonensis p. 377) non panem sed

oblongam formam ductae genus quoddam intellegendum esse,
qua Asiani etiam nunc vescantur quaeque in cavam manum complicata colligitur, ut a Neapolitanis maccheroni manibus tractari solent.
134 repraesentabuntur quae
-) Quae tibi controversiae
scholiis A. &d
*)

pultis

potius in

videlicet ex Herodiani prosodia homerica fluxerunt

quoque Et. M. 640,

48.

(fr.

307; II 273, 31

L.),

cfr.

De
Fr.

derivavit.

140

dficpi ts

76

65

xe^Xijv siQyfisvog dyUd^oiv odAov ^xei

mollem coronam" intellexerim

alliorum

OTEcpavov

V.

quam

potiiis

complicatam, velut, ut hos solos exempli gratia commemorem,

ApoUonius lexici homerici 124, 1, Et. M. 640 oijXov Ta7ti]X(ov
224 quasi fiaXaxcov interpretantur. Sed non dubito quin et

Vesperh.IV
crispam intellegeresaltemliceat.
V. 302 ovAog Id-eiQaig dicitur, quae verba ab homericis illis oijAag
^xe xo/nag, vaKivd-ivc^ dv&ei b[ioiag ^ 231 t/; 158, yvqbg ev &fioi-

densam coronam

et

nemo est quin videat; reliAtilla acceperit.

(lallimachus
quomodo
quom est ut quaeramus
rettuHsse,
colorem
non
ad
que unura spondeo, illum vocem ovAog
oi fieAavoxQoog ovZoxdQrjvog fluxisse

nam

cum flore hyacinthino multi fuerunt qui illuc

eam vocem nemo, quidquid Janius dixit.

similitudinem

spectare opmarentur,

Gomplures,

et Etymologus, zQixag
Sed non minus apte in illos locos

lexicographus

ut Apollonius

GvvEoiQafifiEvag intellexerunt.

sensus crispi vel cadit vel cadere videri poterat: ovkag x^ccivag

{Q 646; 6 50. 299;

similia

338; k 451;

rj

lanosas" vestes intellegere poterant,

(p

oijZrjv

crispas,

89; x 225)

Mxvriv

K 134

densos,

Accedit quod vocis ovlog haec una signi^

ficatio non penitus interiisse videtur: testimonia satis sunto quae
lexicis praebentur: Aethiopas Libycos, qui omnium hominum ovcrispos

vestis

/.oxaxov

pilos.

TQixojfia

haberent,

Herodotus,

Aethiopibus orientalibus

Homines vero nigros,

qui ir^vTQiXEg essent (VII 70, 1), opposuit.
Aethiopas, Gallimachus in parte orbis terrarum occidentali habitare
noverat: h. in Ger.
nal

bna %d xQvaea

v.

fidla.

10

ot'

enl dvd-fidg, ^a%

Idem autem hoc

capiUis similes finxit, qui sub iUo sidere habitarent.

qui

stant,

unam eandemque

Tojg fiElavag

ijil

loco Vesperi capillos

eorum

Tres loci re-

ubique

interpretationem requirunt;

enim o^log vel ad saltationem vel ad incessum saltationis similem

spectat: h. I v. 52 odla dh KovQrjteg ge tceqI jiQvhv (hQxrjGavxo
zEVXEa nEJih]yovxg, i'va KQdvog ovaaiv r]xiiv danidog Eiaatoi xai
fii] GEO HovQi^ovTog; h. III v. 246 al ds nodEoaiv o^Xa KazEXQOtdZi^ov,

EnExpocpEov

6e

(paQEiQai]

ep.

pedibus per quietum mare reraigare, ut

vavxiZog,
kal(pog

dg nEidysaaiv insnXEOV,

dnb nQotovoiV

nooai viv, wot'

tentione,

pretatione

i'Qy(o

nomen

eI fiEV

se

suum

rei

dT]%ai,

praedicat

conveniat:

xEivag

oixEiov

dh FaArjvair] XmaQr] d-Eog, ovXog EQeaaojv

rovvofia avfi(pQEtai.

vehementer"
illius

eI

nautilus

v. 5

explicat,

Janius

magna cum

hanc significationem ab

homerici ovAov KExXf]yovtEg

P 756.

in-

inter-

759 de avium

De hymno

56

agmine

cum

de Achivis avium more

ei

At vehementiae notio a

repetit.

Apollinis

strepitu fugientibus dicti

certe loco prorsus

tertio

aUena

densa contra ut lana ita et nautili et saltationes cum Amazonum tum Guretum optimo iure dici poterant. Atque nihil adversus hanc interpretationem valet, quod altero loco ovZa cum
est;

xatexQoxdh^ov iungitur; neque enim necesse est ovAa ad rumorem

spectare; in Trodeaoi xatexQotd/u^ov enim saltandi notio quasi latet.
Fac autem nv/.va. pro ovla ibi traderetui^ quis iam in illa voce
offenderet?

77 dvdy.TOQov

nomen

(p.

47)

templum

solum

quo iure ^laltenus proprium Apollinis templi

fuisse

contendat,

Apollinis

non assequor.

delphicum

(lon. v. 55)

non temere

compluribus,

arreptum sed consulto delectum

mox

(v.

79) sequeretur.

Iv de

est,
jidArji

sed

Sane illud
quae praesto

Thetidis (Androm. v. 43) dvdxxoQov dixit.

a Callimacho

non
templum
vocabulum

Euripides

cum

invocatio

illa

erant,
cD

dva

quodam pondere

singulari

enim templum ampHssimum, splendor sacri in urbe

facti Garneorum parsimoniae opponuntur, quae prima in Libya ipse
celebrarit;, cum nondum Theraeis hceret Gyres fontibus appropin79 Boves
quare, quaeque tamen Apollini magnopere placuerint.
dictum

est

Batti

non procumbunt sed resupini cadunt, ut animi equi illi platonici,

si
memoria ipsam pulchritudinis speciem contemplata dveneaev
bmia et lora tam vehementer retrahere coacta est, &o%' inl %d
io%la d^(f)0) xad^ioai tw iTino) (Phaedr. 254 bc).
lam Galhmachus

Gameum

simul adulescentium chorus:

,,/t/

iisdem
li]

vocibus

neque vere neque hieme florum expertes

temus
erat;

ardet."

nunc rursus ad Garnea

tenebant sed AzUi habitabant.

in

coUe

sunt,

ignis

quibus

nunquam

tibi

sempi-

Garneis annuis ad ritus cottidianos transgressus

revertitur,

feminis Libyssis circumstantibus saltarunt,

stravit

invocat

KaQvsiE, tuae arae

]\Iyrtosio

gregibus infestum necarat.

stans,

quae

prima Theraei

cum nondum Gyrenas

ApoUo saltationem uxori demonubi ipsa leonem iUum EmypyU

ApoUini nuUus chorus tantopere pro-

quantum Gyrenis, virginis raptae memor; Battiadae vero nuUum deum tantum honorarunt quantum ApoUinem.
Tota pericopa summa arte exaedificata est, si eam iam pericopam appeUare licet. UmbUicum hunc carminis esse ipse GaUibatus

est,

nuUi

civitati

tantum iUe

tiibuit

De w. 7779, 80 sqq.

machus monstrat: unius enim

unius

ritus,

57

civitatis religio diserte describitur,

Garneorum, origines quaeruntur atque enarrantur.

Prior pericopae pars in apparatu templi splendidissimo versatur,

posterior

in Garneis

illis

priscis

simplicibus

et

Eosdem

parcis.

animos spirat atque Properti 1. IV elegia prima /loc, quodcumque

vides, hospes, qua maxima Romast, ante Phrygem Aeneam collis et
herba fuit, atque uhi Navali stimt sacra Palatia Phoeho, Euandri
profugae concuhuere hoves; eosdem atque Vergili liber Aeneidos
VIII, ubi ritus prisci civitatis

Euandri palatinae oculis subiciuntur.

Atque eo potissimum carminum aetiologicorum pulchritudo continetur, quod originum cuiusque rei agrestis simplicitas cum
magnitudine et magnificentia eorum quae inde originem ceperunt,
in uno conspectu componitur. Ncque carmina aetiologica teraere
et fortuito, sed consulto commemoravi; quas enim choreas Theraei
Garneis saltarunt, adulescentium cyrenaeorum saltationi, quae fit
dum GaUimachus loquitur, exemplo fuerunt. Pericopa in Apollinis
laudes

exit,

qui

quantis Gyrenas,
tribuerint

nuUam civitatem
tum Battiadarum

quantum ApolHni.

qui nulli deo tantum honoris

V. 28 sqq.

riam revocantur, quibus praedicatum

tium cyrenaeorum

cum ApoUine

muneribus cumulaverit

tantis

erat,

dedita opera in

quid choro

intercederet,

illi

quot

memo-

adulescendei

laudes

promptu essent, quanta eos mercede ApoUo remuneraturus

Atque quantum huic carminis parti ipse qui scripsit, tribuerit, vel inde elucet, quod in hac pericopa et imaginibus et
genere dicendi praeter consuetudinem luxuriatur. Gomparatio
enim florum copiae ApoUini oblatorum cum eorum florum numero,
quem Horae coUigunt Zephyro rorem spirante, magis exornatur
quam huic arti sobriae plerumque et quasi severae consentaneum
est.
Verbi tam audacter usurpati quam verbum neQi^doxsTai in
V. 84 adhibetur, ubi faviUa hesterna carbones pasci vel potius circumedere dicitur, non multa exempla ex hymnis coUegeris.
Priusquam ad singula interpretanda accedimus, qui huius
quem umbUicum diximus, in hymni compositione locus fuerit,
pauUo dUigentius quaeramus. Rehquis enim duobus hymnis, quos
ab ipso GaUimacho cum hoc carmine iunctos esse pro certo habemus, hymno in Dianam et hymno in Delum, singuhs pariter
locis una certa reUgio enarratur, vel, ut accuratius loquamur,
iUis in

esset.

quamquam multae

tractantur,

apparatus laudantur.

Hymni

unius origines describuntur,

in

Dianam

v.

unius

237 sqq. Amazones

De hynino

58

Apollinis

praedicantur Ephesi simulacrum Dianae statuisse; subicitur templum

illi

postea circumaedificatum esse Delphico splendidius, quod etiam

Hymni

Delum

300 sqq. quanta religione illa

adulescentium per Thesea a
Minotauri faucibus servatorum circum Veneris simulacrum saltatio
describitur; inde origo Atheniensium moris, ut certam quotannis
tunc

stet.

in

v.

insula observetur, laudibus toUitur;

navem Delum

mittant,

causa

descriptio,

repetitur

adicitur

Addere

subicitur.

pariter

etiam

alterius

poteram

ritus

religionis

dehae perpetuitatem hoc loco (v. 302 sq.) pariter efferri atque in
hjanno quem interpretamur rehgionis Garnei cj^renensis. Equidem nego has trium carminum inter se similitudines casui tribui
posse. Immo consulto Calhmachus carmina sua ita exaedificavit.
Inde, si quid video, colligitur eum in his hymnis pangendis civi-

Gyrenas Ephesum Delum respexisse, hos illis quodammodo

dicasse.
Neque tamen affirmo haec carmina mare transmissa et
a choris pubhce cantata esse; neque enim Gallimachi aetas aetatis
Pindari similis fuit. Alexandrini, quae scripserunt, eadem ratione
pubhcanda curarunt atque nos facimus exemplaribus sive divenAtqui potuit, potuit tamen Gahimachus
ditis sive dono missis.
tates

carmina
tes,

certis civitatibus certo die festo dicare, ut

quae

Italos dico, carmina,

laudando versantur, die iUius

versario

poetae nostra-

pugna nobili vel in

pugnae vel obitus ilhus
in

viro claro
viri

Illum contra haec

pubhcanda saepe curant.

anni-

carmina

caneret, vel ex hoc, quem disceHic enim hominem se e vulgo GaUiturba coUoquatur, tum in laudes Garnei

non choro destinasse qui iha

ptamus,

machus

hymno
fingit,

efficitur.

qui

cum

se quasi pietate abripi patiatur,

tum vero

rursus una

cum

choro

Qui in carmine pubHce canendo his partibus, huic

personae locus esse potuit? At huius generis laudes is tantum
percipere poterit, qui, cum legat, sibi turbam in templo ad sacrum
faciendum congregatam menti, non ocuhs repraesentet. Etiam

iUum

invocet.

fateor mihi

omnino non constare, num

nam

in

uUa

ApoUo praesens

creditus

potius poetarum

heUenisticorum pietati mj^sticae

sit;

civitate

Garneis

tahs enLcpdvEia seu jiaQovaia

quam genuinae

atque rudi Graecorum rehgioni mihi consentanea videtur.

Haec in praesentia satis sunto; iam ad singula transeamus.
Statim

initio

expertes

Carnei arae praedicantur

esse

neque hieme

croci.

nunquam neque vere florum

80 Vocem ^ojfioi numero

plurah positam scite defendit Vahlenus

(p.

818) ApoUonii IV 1219 sqq.

De

80 sq.

vv.

8081

59

cum florum copiam, quos vere Carnei

comparat quos Horae effundant, simulatque Zephyrus rorem flatu congregarit, Gypriorum locum illum
nobilissimum respicere videtur, quem etiam nunc apud Athenaecollatis,

um (XV

682

Ttoirjaav

floribus

ei/^axa fisv

xal

Venerem
XdQneg xe

legimus, ubi Gratiae et Horae

c)

describuntur

Gallimachus

cum

altaria portent,

i'^ail)av

%a

e'a%o,

XQO'^

ol

vestientes

xal ^Qqai

ola (poQova' ^QQai.

iv uvd^eoiv eiaQivoIaiv,

Atque equidem suspicor GalHmachum non ola sed oaaa legisse:

illud ola enim omni acumine et paene sensu caret; Saaa cum
sequentibus optime cohaeret; plurima enim florum genera iam
recensentur; daaa q^eQova' ojQai iam temptavit Hecker, verisimiHter ut saepe, nisi cpoQova^ cur soUicitarit, non intellego '). Gallimachus vero**) (poQovaiv ad aras transtulit significatione omnino
mutata, ciyivelv de Horis in illius vocis locum substitutum ita
posuit, ut saepius in Odyssia, saepissime in

merico usurpatum

dono mittere,

est,

ut

non tantum agere

suppeditare;

ita

hymno

Apollinis ho-

significaret

quantum

dicuntur Procis

pastores

iifiXov,

omnes homines ApoDini iKaTd/ii^ag (h. in ApoU. 57. 249. 260. 366). Horae finguntur scilicet Apollini flores portare, quos non ipsae verum terra
alyag dyivelv

(|

non

104; x 198;

dissimihter v 213),

subito effuderit, simulatque Zephyrus rorem spirans veris initium

fecerit.

IUud

igitur

Zephyri mentione adiecta GaUimachus

effecit,

ut

qui legerent ingentem florum vim Zephyro spirante uno temporis

puncto eterra emergentem sibi repraesentarent. Zephyri enun vel, ut

loquamur, Favoni aura genitabiUs existimabatur, qui simul-

latine

atque primum spirasset, inde ver initium capere. Omnino Ula Lucreti

nobUissima conferenda sunt (19)

diei

et

pariter iUud VergiU (Georg.

phyrique trementibus
^)

Hic

collato Told
*)

nam simul

ac species patefactast verna

reserata viget genitabilis aura Favoni,

Scio

versus

neg

aiiris

satis,

si

330)

iUa quae secuntur;

vere parturit almus ager Ze-

laxant arva sinus; pariter iUud horatianum

opus

est,

defenditur

illo

v.

233

poma dicit.
Horas cum floribus

con-

nicandreo

Ther.

ojquc eiagival (poQiovatv ivetpi^ifiaTa KovQatg,

equidem non tantum hoc Cypriorura

loco

Hesiodus enim pariter Horas finxit Paudoram floribus coronasse (op. 74)
6h Triv ye ^StQai KaAAixofiot avi^pov div&eatv eiaQtvotatv. A Pindaro non

sociari;
d,[Aq>l

XIII 17) noAvdv&eftoi dictae sunt, verum idem narravit in

composito ver Horarum thalamo reserato flores in
terras detulisse (fr. 75, v. 13) ivaQyia 6' iiA.h ad/^at^ oi Auv&dvei, (poiviTioedvcov
6n6T' oix^&ivTog 'Qquv d-aA.dfiov eiiodfiov iTtdyrjatv eaQ (pvTa venTdQea. Sequitur

tantum Horae

(0.

dithyrambo Atheniensibus

Tdre pdA.AeTai t6t' in' dfi^Q^TUv x^ov' iQaral Zcov (pd^at, ^66a Te ii6fiaiai filyvvTat.

De hymno ApoUinis

60
(c. I 4, 1)

solvitur acris hiems grata vice veris et Favoni,

versibus interiectis

nimc decet aut

(v. 9)

aut Jiore, terrae quem ferunt solutae^).

(LXIV

simillimus est Gatulli

At ex omnibus unus locus

282): Ghiron flores Pelei obtulit, quos

aura parit flores tepidi fecunda Favoni.

83 Gyrenaei hieme, cum tanta florum
praesto esset, crocum in
et

vii-et

Gamei

ara deponere solebant, qui

spectat veriloquium, quod in Etymologico

schoho

non iam
bruma
34; eodem

varietas

XXI

ut scripsit Plinius nat. hist.

colligitur,

tum paucis

caput impedire myrto

viridi

Magno

539, 48, item in

hunc Gallimachi locum legimus.

ad

Gyrenarum regiotestantur, horum in

VI 6, 5 caus. plant.

nem crocum efferre multi antiqui scriptores

numero Theoplu-astus hist. plant. IV 3, 1
VI 18, 3; Plmius XXI 31; Synesius epist. 134 Herch.
multi
ahi^).
Atque non solum Plinius sed antiquissimus testis, Theophrastus (h. VI 6, 5; c. VI 18, 3), adseveravit Gyrenis praeter ceteras regiones crocum acutissime olere, causas quaesi"\at. Fuerunt
autem insequenti aetate, quiGorycio pahnam deferrent, sed plerumque
unguentum crocinum potius quam flores significant. At quaestionem de unguentorum praestantia instituere nolo.
devaov nvQ
nescio an GaUimachus e Pindaro suo prompserit qui (Pyth. I 5)
;

%bv

xeQavvbv

aixfirjxav

aevdov

pro certo habere Hceret, iam constaret

rum devdov

legisse,

Schroder,

109 ev

est

^'

non
6'

alevdov,

IjdaT'

TivQog scripsit.
Quod si
GaUimachum apud Pinda-

quod

confidenter

vdovxa coUato.

aie

restituit

At fatendum

iam Pindarum interdum hac voce usum esse in perennis, pernon tantum perpetuo fluentis, decurrentis, significationem

petui,
cfr.

Nem. XI 8

^aig;

01.

XIV

y.ai

11

^eviov Jtog day.elxai

aievaov ae^ovri

d^eiiic,

naxQoc,

devdoig ev tQane-

'OXvfinioLO

xifidv,

ut

non esset necesse GaUimacho certum exemplar imitari. devaoc,

GaUimacho iam constans" erat, ut iUi liceret del eidem sententiae
addere.
84 neQi^oGy.etai de faviUa vel cinere mteUego qui a foci
margine ad medium ignem pauUatim progressus, dum hic ex-

stinguitur,
^)

Nam

carbones quasi pascatur,

hoc solutae

dum, quasi contrarium

illi

cum

illo

circumedat.

solvitur coniungendum

impedire

sit,

est.

Verbi neQi^onon

ita explican-

ut Kie51ingius scripsit (ad loc).

Fa-

queni
candidu, primo restituent vere Favonii IV 9 frigora mitescunt Zeet hirunphyris, ver proterit aestas interitura; ep. I 7, 13 cum Zephyris
dine prinia.
Testimonia magna e parte iam collegerat Spannheimius ad loc.
vonio in veris primi descriptionibus horatianis certus locus est:
tibi,

c.

III 7, 1

"^)

De
axead-ai ita prorsus positi

vv.

nuUum

8384

aliud

61

exemplum novi sed vejiiead-ai

;

de igni omnia devorante iam usurparat Homerus

eum

TtvQOQ [iEvoc, ^y.s oidijQEov, 6(pqa vefiono, post

igni

tum de volnere

177

ix

dh

cum de

carnem depascente. Elegantia

quod ignis iam non vorat, sed cinere

vel de cancro

huius loci in eo posita

voratur.

2^''

multi

est,

Cyrenaei igitur nunquam

patiuntur cinerem carbones

sed nova cotidie reponunt.

hesternos depasci,

Gyrenaeorum ara
Olympiae qualis ara lovis, e cinere congesta (Paus. V 13, 11; 15, 9), nisi quod Carnei ara perpetuo ipsa
ardebat, cinerem ad aram Olympicam augures Elei e foco Prytanei uno certo die in anno portabant, non ara sed focus in
Prytaneo ut nunquam exstingueretur, curabant. Talis religionis
ut ignis perennis ardeat, exempla graeca supersunt pauca^), in
civitatibus tamen ita inter se remotis haec consuetudo fuit, ut in

Camei

talis fortasse fuit

proclivi sit coniectare

Non

aetatem

fuisse,

cum

templum

fuit,

Panis sacellum

cui

erat,

perennis

ardebat
et

KdQrjg

delphicus perennis, pariter atque olym-

Ignis

2).

ubi Asajioivrjg

loco

ignis

honorem Cereris

(Paus. VIII 37, 11); item Mantineae in

(Paus. VIII 9,

ea multo latius pateret.

eodem

longe ab Acacesio in Arcadia,

communis: Orestes enim AeschyH

Choeph. V. 1036 sqq. narrat se confugisse ad fiEadfiq^aZdv d-' Uqvfia,
Ao^iov Tiedov, nvQog xe cpeyyog d(pd-i%ov xEx^^ijfiEvov'^), (pEvyo}v
picus, focus fuit totius civitatis

tum

x6d' alfia xoivdv, matris scilicet;

tQanead^ai Ao^iag icpiExo.

addit odd'

Inde sequitur ut

illa

iq)'

kaxiav^) dAZf]V

lux quoque taxiag

sit.
Atque recte iamdudum eodem referunhymni homerici XXIV tres primi ^Eatiri, rj xe dvuKiog

fulgor interpretanda
tur versus

'AndXXoivog txdxoio ITv&ol iv

aiel adjv jiAojtdficov

pascebant.
^)

Non

in prytaneo^)

Laterculum a Gruppio

augere studui

Recte

(griech.

At plura habui

adderem; velut lucernam

^)

7]yad-t]

ieqov ddfiov dfi(pmoAEVEig,

flammam

dnolei^Exai 'byQov i'Aaiov; oleo enim

in

quae,

sed in templo Minervae Poliadis

Myth. 727, 1) comparatum pro virili parte
illuc non facerent, demerem quam quae

cum

templo Veneris Agyrinensi, de qua

Wilamowitzius,

ut

illud

iq)'

taxlav Turnebus restituit.

nenArjfidvov

mox

enuclearet,

loquar.

rdTcov

iv&a

KiKArjTai similia comparavit.

')

itpiaTiov tradi videtur;

Nescio quo indicio freti Frazer (ad Paus. VIII 53, 9) et qui eum secuntur
Angli paene pro certo venditent in omnium civitatum graecarum prytaneis ignem
*)

Bempiternum

arsisse.

{iarCav vult)

6'

Polluci

&v KVQicoiaTa

Sa^eaTov &vd7iTeiai.

enim nimium tribuunt,

y.aA.oli]s

rrjv

qui

iv jiQvraveitp,

(I 7)
icp'

scripsit
fjg

rd

oHztn

nvQ

rb

At, ut mittamus ijii zLvog d,vdmea&at, aptius in lucernam

De hymno

62

non focus sed lucerna ardebat

Xv%vog) a Callimacho

Apollinis

aurea inextincta

illa

(6

da^saxog

qua miracula Pausanias

narrat (I 26, 6. 7), oleum illi semel in anno certo quodam die infundi, illius linamentum e filo Carpasio constare, quod unum
flammis non sit obnoxium^). Lucerna pariter Veneri Agyri ad
mare sub divo ardebat, quam neque ventus exstingueret neque
pluvia aspergeret, si testibus Ampelio VIII 16, Augustino de civ.
dei XXI 6, 1 credimus, qui daemonibus haec tribuit; at fuit
haec rehgio in urbe primitus non graeca fortasse ipsa barbarica.
Ita prorsus non longe ab Aetna Adrani, non Vulcani in
templo ignem perennem arsisse comprobavit L. Malten (Arch. Jahrb.
XXVII 1912, 244). De lucerna quae pariter in templo Ammonis
ardebat^), Plutarchus Gleombrotum maiora mrracula narrasse
cadere

sium

quam

de

ficta,

in focum, verisimile ergo esse illum xov

Toluisse,

distincte

artifice

prytaneum vero cum Poliadis templo

ut

loquitur

ei

credamus.

facile

Accedit

ao^eaxov

M^vov

Athenien-

non tam

confudisse, Pollux

quod Pausanias focum pry-

nunquam exstinctum quasi novum quiddam et mirabile narrat.

Quod semel in anno Lemnii omnibus ignibus exstiuctis Delum navem mittebant,
quae dnb rijs y-oivTig larlag ignem reportaret, dum ipsi urbem purgant (cfr.
tanei olympici

Philostrati heroici

XIV p. 325),

deliam perpetuam

pugnam Plataeensem

inde f ortasse licebit, silicebit, concludere hanc ^trr^av

ut delphicam.

esse,

lovi

enim 'EZevS^eQlip Graeci cum post

aram statuere vellent, illis a Pythio responsum est,

ne facerent, priusquam ignem purum Delphis dTtd zfjs Koivrig iatias repetivissent,
Persas enim focos polluisse id quod narrat Plutarchus Aristid. 20. Etiam certo
intervallo Athenienses ignem Delphis arcessivisse e titulis Delphis Atheniensium
Plataeis

thesauro inscriptis colligitur:

cfr.

quae Dittenberger monuit.

syll.

^611,

testimonia e titulis delphicis nuper collegit Colin, Fouilles de Delphes III

39 sqq.

tanta dico rituum similitudine fortasse concludi potest Delios hac in re

At ultra progredi omnino non licet.

Piscatoribus pseudotheocriteis (XXI 34 sqq.) tl yaQ noislv &v Mxoi

gionem delphicam imitatos

in

adn. 1;

2,

vos iv q)vAAois notl

esse.

y.v{A,aTi [A,ri8h

reli-

Legimus
zis nei/Ae-

Kad-evdcov dXX' ovog iv ^dfivq) to ve

^v^-

vlov iv nQVTaveiq}' (pavzl yaQ dyQvnvCav toS' i%eiv. Fateor lucernae prytanei insomniae exemplum alicuius ponderis esse; at quid lucernae cum foco
commune? Pr}i;anes noctu ad parvam lucernam vigilabant, rei publicae adoperam dantes. Ad hanc vero quaestionem nihil
Euphorionem narrasse (ap. Athen. XV 700 d) Dionysium II. Tarentinis
^vyvelov candelabrum 'donasse, quod tot candelas caperet quot dies annus haberet; nam profecto omnes una ardebant, non ita ut alia aliam consequeretur.
ministrandae custodiendae
attinet

Non omnino

recte iudicat Sufi

*)

Reliqua de

")

Nonne

illa

PW

VIII 1288

sq.

lucerna testimonia collegerunt Jahn Michaelis.

Vergilius,

cum de larba Hammonis filio scriberet (Aen. IV 199)

inimania regnis, centum aras posuit vigilem-

temjila lovis centuni latis

que sacraverat ignem, excuhias divum aeternas, ad ritum

Ammonis se applicavit?

religionis

De
finxit (de def. orac.

8384;

V.

410 b

sqq.)

de

w.

85sqq.

63

quam quae Pausanias de lucerna

Ammonis ritu expli-

Atheniensi iactat. At ne religionem Garnei ex

cemus, obstat quod

niic lucerna, hic, ut e cineris

mentione apparet,

focus perennis ardebat.

Callimachus iam a ritibus cottidianis ad aetatem revertitur, qua

Garnei caerimoniae

Libya

et

annuae

perpetuae institutae

et

Theraei bellatores describuntur patriae reHgionis memores

sunt.

Garneis Apollinis in honorem saltantes

feriis

et

in

cum uxore

praesentis

Fabulam in praesentia neglegimus, nisi

88 colhgimus Gallimachum pariter atque Herodotum

benigne aspicientis.

quod e vv.

(IV 157. 169) credidisse Theraeos aliquantum temporis Azih ha-

antequam Cyrenas conderent. Id quod ea de causa grave

bitasse,

est,
quia nescio an demonstraii possit Galhmachum hoc loco
Herodotum ante oculos habuisse. Gui suspicioni non obstat, quod
GaUimachus illum locum "A^iAig, Herodotus "A^iqiv appellavit;
quis enim mirabitur graecos in voce barbara pronuntianda interdum haesitasse? Atque CaUuTiachus illam vocem ita scripsit,
quidni? ut eius cives illa aetate efferebant, non ut in Herodoti
exemplaribus scriptam legerat. Utramque formam novit Stephanus '). Favet contra ilH opinioni verborum mirus consensus:

Herodotus enim (IV 157) Azirin locum dixit, xov vdjiai

xdAhaim
in dfi(p6zEQa avyxZrjiovai, GaUimachus eandem AzUui (v. 89) silvis
densam, Tcvxivrjv vdnaig dixit; iUud vero quod est vdnai non
.

In transcursu tamen moneo non prorsus constare quomodo Callimachus

1)

Legimus enim apud Stephanum Byzantium

scripserit.
fivtjg'

s.

v.

neQl 2!aAovaTiov oi tioAiv, d.Xka zonov (paaX

6h

ol

"A^iAig- ndAig Aiv,a\

noxa^bv

elvat.

Salustium interpretem illum Callimacheum dicit nobilissimum. a quo etymologos,

lexicographos permulta
disseruit

Sallustius

mutuatos

nisi

in

esse

nunc inter omnes constat; uhi haec

ad hunc ipsum Callimachi locum?

adnotatione

Accedit quod scholiasta item adnotavit "A^iAig oQog aal nora/idg Ai^-drig; penpariter a Sallustio.

det scilicet

ille

fieza Tov Q

Aeyovai tov xu^qov.

Sequitur apud Stephanum tivhg dh "A^iqiv

Cum

Herodotus omnino non afferatur,

verisi-

mile est haec quoque e Sallustii commentario fluxisse; verisimilius tamen Calli-

machum

"A^ik.tv scripsisse, "A^iqiv a scribis vel a grammaticis Herodoti

ribus interpolatum esse

Quantopere
nus

illa

Charace

quam

nomina barbara

affert

memo-

illum "A^igiv voluisse, "A^iAiv corruptelam esse.

varient, ostendit forma "A^iqov,

quam Stepha-

ostendunt formae vd^aQ-rjv et va^dQiSog in codice Stadiasmi

Ethnica ab "A^iQig Stephanus

Maris Magni 46, 47, etiamsi depravatae sint.
ipse finxit, non apud scriptores legit, id quod ipsa eius verba paene confitentur:
pariter

explicat

enim
:

illa

a neutro atque a feminino derivat, utriusque formae rationes

locos ergo Callimaehi et Characis novit, nullos alios.

De hymno

g4

tam saepe

in

hunc sensum, ut

Apollinis

saltus

sensus casu factus esse videatur.

Gallimachum
fecisse, non

nympham Cyrenen

fecisse

in Thessalia.

usurpatur, ut hic con-

sit,

Pariter e

concludimus

91

v.

leones in Africa inter-

Sed haec hactenus; Gyrenarum enim

historiam fabularem in alterum caput reicimus; nunc singula inter-

pretamur.

85 sqq. plerique vel potius omnes

quasi Callimachus diceret Theraeos

videntur,

ita intellexisse

cum

feminis Lihyssis,

con-

At fateor me exempla desiderare, ubi

Scio fieri
fiExd cum tertio casu in sensum societatis iungatur.
potuisse ut Callimachus locorum quorundam homericorum memor
Ut Homerus scripserat
sibi hac structura uti Hcere arbitraretur.
quod sane
/3 148 Tw (5' ecoc /lev ^' etietovxo ixeia nvoifja^ dvefioTo,
iugibus futuris, saltasse.

prorsus singulare est

E 85

scripserat

Tvdetdriv

d'

ovx

ctv

yvoir]g

TQcoeaaiv dfiiAeoi ^ fiet^ Axaiolg. Intellegendum est: a qua parte staret, utrum inter Troianos an inter
noTEQOiGL

fieTelfj,

ife

fieiu

At potuit quispiam

Achivos.
Troianis";

fuit

etiam

qui

ita

cum

interpretari:

Achivis,

nam

interpretaretur,

cum

Aristonicus

(ex huius enim copiis illam observationem fluxisse ipsa scholii

forma ostendere videtur) disertis verbis cavet ne quisquam ita
intellegat.
Locus gemellus est E 834. Similis quoque E 702 ojg

invd^ovTo

fiexd

Tqoieaaiv "AQ7]a;

bus Troianorum" vertere.

tamen discrimen

potes inter",

potes a parti-

At nolo exempla congerere. Aliquod

hunc Gallimachi locum et reh-

intercedit inter

Utcumque vero

quos quos proposui.

id

est,

GalHmachum

ita

minime nego, nego fecisse: saltatio enim illa ritus

Garneorum cyrenaei ahiov est; Gallimachus vero pueros saltare
Intellegamus opus est Theraeos inter flavas
iussit, non puellas.

loqui potuisse

Libyssas saltasse.

Quasi tabulam quandam

sibi oculis

repraesentat

Callimachus: in medio adulescentes armati saltant, feminae Libycae peregrinos circumstant saltationemque inauditam stupent; de

summo coUe Phoebus

et

Gyrene

arrident.

Fulgent saltantium

arma, fulget flava Libyssarum coma.

85

Ab

avmatis Garnea saltata esse ex

coUigo; quid inde ad

illo

^ojaxfiQeg

'Evvovg

Carneorum indolem cognoscendam redundet,

propediem brevissime perstringam (cfr. p. 66). ^oatrjQeg 'Evvovg

Quid GaUimachus sibi voluerit,
prorsus singulariter dictum est.
nuUus e Graecis poetis tam bene sub ocuHs ponet (iUud enim Aeschyleum Agamemn. 375

satis

diversum

est)

quam

Isaiae interpres

De w. 8591
in vaticinio

nobilissimo de Messia

illo

65

XI

5 xal ^oxai Sixaioavvt]

i^ayofiEVog ttjv 6o(pvv ai)XOv y,ai dXrjd-ela ElArjfiEvog xag nZevQag.

Pariter milites Theraei bellum lumbis circumdederant, lumbos bello

cinxerant.

87

vox Pindarica
usus

est,

(N.

XI

sonorum ratione demonstratur,

VI 28), qua Gallimachus saepius

ut ipsa

TEd-/ziog,

est

27,

I.

praeter hunc locum h. in Dian. v. 174,

nomine

fr.

110

v. 2;

Hic autem prorsus item

de festo sollemni usurpatur atque a Pindaro Nemeorum loco iUo
quem attuHmus TiEvxaExriQid^ ioQxdv 'HQaxAEog xEd^fiiov.
KaQVEiddsg ojQai ita comparatum est ut illud poetae aequahs, Theocriti VII 31 d ^' ddog ddE d-alvoidg.
Atque, nonne KaQVElac seu

pariter

xed-iidg

105

(fr.

v. 2).

KaQveiddeg cura &Qai non ipse GaUimachus iunxerit sed e sacroillam structuram deprompserit, qua nescio quem

rum consuetudine

rehgiosae vetustatis
dubitavi.

situm

carmini induceret,

huic

Saepe enim Goorum

in

(38 Pat.

fastis

diu

anceps

Syll. 617,

hog

E(p' ov xa eo)v%i KaQVEiai, non KaQenim hcet Garnea tertio quoquo anno
esse celebrata, Garneorum tempus tertio quoquo anno, non quotannis recurrisse.
At haec, utpote quae prorsus incerta sint,
non premo. Nescio etiam an illud euripideum Alc. 449 SndQxa
jivxXog avixa KaQVEiov nEQiviooExai ojQag /^rjPog, ubi iUud ojQa

vv. 11. 15.22) t6 uxeqov

legimus;

VEia,

intellegere

redundat,

quasi

lemnem formulam

eodem

spectet,

secutus

sit.

At

Euripides
fieri

videlicet

ipse

sol-

potuisse ut GaUimachus

Euripidis vestigiis insisteret, concedo.

cum commemoret ut Gyrenarum

Gyrenarum nomen ab Ulo fonte deri-

88 nr]ydg K^dQtjg GaUimachus

locum

Idem

vare.

ut

significet, indicat se

hceat

ei

fecerat Pindarus:

domum

reverti

in

nam cum

ipse

DamophUo

optat,

'An6XXo)v6g %e xQuva ovfinooiag

IV 294), verisimile est iUum de Gyrae nomine cogitasse.

Accedit quod ApoUinis templum, in quo scUicet Garnea agebantur,
prope fontem positum erat^). Galhmachus igitur haec fere inteUegi vult: Aziri Theraei Garnea prima celebrarunt; nondum
enim Ucebat fonti appropinquare, ad quem nunc congregati sumus".
Vocabulum KvQt] ad Herodiani doctrinam naQo^vxovElTai: testimonia congessit Schneider ad hunc locum; at fatendum
iUum secundum canonem hoc vocabulum accentu insignivisse, non
pronuntiationem observasse.
91 Quem locum GaUimachus Mvqiq)Eniv (P.

^)

Cfr. in praesentia

Malten. 204.

Pasqaali, Qaaestioaes Callimacheae.

^^ hynmo

66

eundem Apollonius (Argon.

rovaaav,

Hic formam Cyrenaeorum

ionico huius

hymni

II

505) MvQZ(baiov alnoc, dixit.

praetulit, iUe

colori aptavit.

ut potius furem

obiecti iugatur,
in

Apollinis

Epigonorum fragmento

nomen

collis

92 oivig

ita

quam vastatorem
tioAecov

Avt6?>.v'aov

illo

myrtis obsiti

cum

genetivo

significet,

ut

axedvoiv aiviv

lamdudum enim perspectum

est, qui in schoKo

378 Sophochs nomine insigniti sunt hexametri, eos Epigonis reddendos; qui ex Epigonis laudati, Sophocli
tribuendos *). Leonem aivxfjv iam dixerat Homerus A 480 2* 164.

"AqyEi y.oUcp.

ad Oedip. Golon.

v.

93

Quod chorus

d-elog

homericum

dicitur,

est;

sed quod

d-

264

xoqov d-elov noaiv de planitie saltantium pedibus

percussa dictum erat, ipsos hic ad saltantes translatum est.
7iin?,riyov

de

Huius partis interpretatione absoluta non prius ad sequentem pericopam transgrediemur quam paucis monuerimus ex hoc
loco ahquid ad Carneorum indolem cognoscendam redundare. Cum
enim Demetrius Scepsius (ap. Athen. IV 141 e) testaretur Carnea
apud Lacedaemonios quasi quandam militaris cultus (ita enim
,

aTQaxioitixfjg dywyfic, interpretor) imitationem esse, in

enim omnes convivari, omnia signo dato

ut S.

Wide (Lakonische Kulte

81),

fieri,

tabemaculis

fuerunt tamen qui,

Demetrium

illud

signum

vel

praeconium, yJjQvyfia dico, falso interpretatum esse opinarentur,

signum necessarium esse, quotiescumque opus esset multitudinem

certum aliquid universam una facere. At ut omittamus, quod a Nilssonio (Griech. Feste 123) observatum est,
Carnea ab Hesychio dytjzoQia appellari (cfr. supra p. 32 adn.),
CaUimachus, cum iUud festum Cyrenis a beUatoribus institutum
dicat, paene disertis verbis testatur saltationem iUam sacrara
virorum armatorum fuisse. Atque consentaneum est hoc testimonium Demetrii testimonio fulcire, non alterum ab altero divellere, indeque concludere non alium fuisse Carneorum ritum
Spartae atque Gyrenis, Neque enim mhum est colonos civitatis
novae novum ahiov excogitasse, ut antiquom morem cur sequerentur, pecuharem sibi causam vindicarent.
Quando vero hoc
ainov excogitatum sit, incertum; neque video, cm' non ipse demum CaUimachus id fecerit, hanc narrationem fabulae de Cyrenis
dispersam

conditis

soUemni inseruerit

^).

Wilamowitz, homerische Untersuchungen

345 adn.

26.

^)

Cfr.

^)

Opportunitate data moneo inde quod Euripides dixerit poetas, aoedos

p.

Spartae Carneis Alcestin cautaturos, non licere concludere hanc fuisse in

-

illo

De

vv. 91

93.

Adulescentes t^

De

De pericopa paene ultima

Carneis.

Gredas dxo^dofiev non

naiflov invocant.

li]

67

de turba congregata sed de omnibus qui unquam illud cognomen

audiverint, de omnibus hominibus usurpari; at pace Vahleni (p. 818)

qua de causa quaestio quae non ad

hoc demum hymni
Qui
loco, non longe ab exitu proponatur, frustra requiritur.
contra statuerit GaUimachum simulasse se puerorum clamore
aures identidem percutiente commotum orationem huc illuc deflectere, eundem consentaneum est concedere adulescentes Gyrenis
0] 0] naifjov Garneis cecinisse, Galhmachum, cum illas voces audiret,
dicam, et hoc frigidius

sit

commotum

et,

qui carmen recitant,

eos potissimum attinet,

esse, ut rursus praeconis partes in se reciperet et ex-

quando ille deus primo ii] Irj naifiov invocatus esset.

Nai'rat autem illum Delphis draconem confixisse populo hortante
Hanc vocis, quae est li] H] Ilaidv (nam
lij naiijov, Ui ^eXoc,.
lij
pUcaret

ITaidv IIaif](ov Ilauov raro distinguuntur) originationem multi iam-

pridem narraverant,
Strab.

IX 422)

et

quantum

antiquissimi,

Aristotelis

Ephorus

video,

(ap.

Glearchus Solensis (ap.

discipulus

XV 701 c)^). In hac vero re testes dissident, quod alii, ut

Ephorus, Delphorum populum illas voces sustulisse narrant, alii
Latonam, ut Glearchus, Duris (Et. M. s. v. 'If]ioc), Apollodorus

Athen.

Atheniensis (ap. Macrobium Sat.

modi discrepantiae

At quam leves huius-

I 17,7)^).

docebit ApoUonii Rhodii locus Argon. II

sint,

iUis vocibus sublatis Phoebum

Pythonem transfigere hortatae esse narrantur. Atque tamen tam
non grave discrimen inter GaUimachi locum, quem disceptamus.

nymphae Goryciae

711 sqq., ubi

festo

consuetudinem, ut ea heroina celebraretur.

avina KuQVEiov neQivlaaexai wQag

addidit

quo

XmaQalat

Qui non solum

[A,rivbg

dA^laig 'A&dvaig.

r' i^v

illud

tfj

sive

iri,

Apollinis facinore explicare ausus est:

etiam tum

deiQOfievag

Non

igitur

non solum
KixAog

27ta,QTa

navvv%ov aeXdvag, sed

certum festum

dicit,

in

sed significat omnes poetas illam celebraturos.

in primis Alcestis laudetur,

1)

Euripides enim

445 sqq.) TioAAd ae i^tovaondAot fA,sAipovai

scripsit (Alc. v.

verum etiam

id

quod

est naiojv ex illo

ilium enim nal, id est puer",

cum puer

invocatum esse.
^) Macrobii enim quae hoc capite continentur, ex ApoUodori copiis fluxisse
demonstrarunt Miinzel, de Apollodori neQl S^eiov libris (Bonnae 1883), p. 14sqq.
Hefermehl, studiorum in Apollodori neQl S-ewv fragmenta genavensia (Berolini
esset,

1905), p. 5sqq.

C. Reinhardt,

Apollodorus scilicet illud

le'vai

de Graecorum theologia (Berolini 1910, 101 sqq.).

ad rationem suam detorsit ad solemque

Carminis Atheniensis Delphis

incisi (B

C H XVIII

rettulit.

352, 17) nulla est auctori-

quandoquidem tantopere Atheniensium postulatis favet, ut genuinam fabulae

formam prorsus neglegat. Accedit, quod hic locus male mulcatus est.
tas,

5*

De hymno

gg
et

Apollonium

Apollinis

ut opus

intercedit,

sit

credere alterutrura alterum

imitatum esse; quin Apollonius Callimachum imitatus sit, dubium

esse non potest. Atque cum hanc quaestionem solvisse permagni
ad vim extremae pericopae percipiendam, in ea aliquantum commorari non gravabor.
Apollonius scripsit Ai^gonautis ciixum ApoUinis aram saltantibus et 'IriJiairiov ^lrjuairjova Qol^ov vocantibus Orphea cecinisse
(II 705) o3g rroTf TiexQair] vnb deiQccdt IlaQvrjaoolo AeAq)vvf]v xo^oiintersit

oi

JieXcbQiov

Twg

i^evaQi^ev, xovQog eojv eri yvfivog,

yccQ d-eiiig'

oiod-i

veay.ov ineaaiv,

nXoyid^oiai

d'

avvi] ArjTOj

Koioyeveia

cpiXaig ev xeQolv

KoiQvy.iai vviKfai, HXeiaroio ^vyaxQeg, d-aQav-

nolld de

dcpdaoei'

eti

aiei roi, dva^, ccTfi^TOi ed-eiQai, aiel ddrjXt]zoi'

^IXijKOig'

yeyi]d-d)g.

"Ir]

Ve y.exAr]yviai'

evd^ev

di]

%6de y.aXbv ecpvfiviov

Ambos eandem fabulae formam sequi luce cla^nXexo 0oi^oj.

rius est: GaUimachus enim quamquam brevissime loquitur, quasi
rem notam potius in mentem revocet quam ipse exponat, tamen,
ApoUinem enim cum
quid voluerit, dubium esse non potest.
draconem

configeret,

puerum

Delphi testantur clamantes

(v.

vel

potius

infantem fuisse

103) evd-v ae

fir]tr]Q

yeivat

ipsi

doa-

quod popuhis delphicus primum

i(pvfiviov Ulud invenisse dicitur, scUicet priusquam ApoUo aUud
audivisset.
Eodem pariter pertinet, quod Ule deus narratur imdeiyvva&ai, demonstrasse artem suam: neque igitur ea antea usus
erat. lUam igitur falDulae formam CaUimachus secutus est, quam

Idem inde

ar]Tr]Qa.

antiquissimus

Taur.

V.

concluditur,

nobis in htteris graecis praebet Euripides

1248sqq.

ezi

fiiv

(draconem

dicit)

scripsit,

nQoreQOj neQi IIuQoifJLiojv

cum Latona ambos

eri cpiXag

Item Clearchus
quem locum nuper attulimus,

eni fiareQog dyy.dXaiai d-Qcoaxojv ey.aveg,

EV T(p

eri ^Qecpog,

Iphig.

cb

Woi^e.

pueros Delphos duceret cumque

al-

terum manibus gestaret, Pythonem in iUos impetum fecisse; Latonam vero, cum peropportune accideret quod ApoUo arcum
SimUia narrat
teneret, vocibus Uhs Xe nal animos ei addidisse.
Duris. Delphos autem iam inde a satis antiqua aetate haec credidisse e vascuhs coUigimus: vasculum enim nigris figuris pictum
etiam nunc exstat (tA. ceram. II 1 A), quo ApoUo infans, quem
Latona manibus gerat, in draconera sagittas coniciens repraesentatur.
Atque umbUicum et laurum delphicam nobis iu Ula
pictura dispicere videmur.
Eadem fere ostendit vasculum berolinense 2212, rubris figuris depictum generis Ulis quidem seve-

De

pericopa paene ultima

Item Glearchus deam

rioris*).

in

lapidem

qui aetate sua sub pede Latonae aeneae etiam

69
ascendisse

tum

esset

scripsit,

fuit

ergo

Delphis signum aeneum Latonae Apollinem arcum intendentem

Apud Plinium vero legimus (XXXIV

sustinentis.

77)

Romae

in

aede Concordiae opus Euphranoris servari, Latonam puerperam

Apollinem et Dianam infantes sustinentem. Atque ad exemplum
Euplu-anoris statuarum duas compositiones exculptas esse, alteram
in

museo

cipem

alteram item

Gapitolino,

servatam,

pariter

Romae apud Torlonia

nummos civitatum

complures

prin-

Asiae

imperatorum esse incusos contendit Theodorus

At rectissime adversus eum monuit Aemihus Reisch ")
signum certe Gapitohnum, quod resarcitorum rabiei minus obnoxium fuit, genus sculpendi prae se ferre, quod a quarti saeculi,
quo Euphranor floruit, elegantia et quasi moUitie toto caelo distet, deae vero Latonae corpus ita et vestitum et formatum esse,
ut et matronas et artem annorum inter 470 et 460 a. Ghr. n.
deceat.
Quae sane omnia et acute observata et recte conclusa
videntur: contra haec signa, pariter nummos quos nuper diximus
ab exemplo Ulius statuarum compositionis pendere quam Glearchus
descripserit, mihi quidem iUe non persuasit.
Nam cur Glearchus
dixerit Latonam alterum tantum e hberis sustinere, quamquam
Latona ambos gestans efficta esset, frustra exphcare conatus est.
Nec magis probabUem causam invenit, cur Latona in utroque
vasculo unum ApoUinem portans facta sit, siquidem ambo a compositione iUa clearchea pendeant. Quid? signum Delphis stetisset,
quo Latona ambos hberos portans repraesentaretur, Glearchus
Minoris

aetate

Schreiber *).

qui Ulud vidisset, pictores, incisores qui ad iUius

cula pinxissent

nummos

excudissent,

exemphim

unum ApoUinem

vas-

descri-

concedam hoc fieri potuisse, quibus

freti id contendimus quod iam demonstrari non potest,
statuas Ulos nummos a signo tam dissimih necessario pen-

psissent effinxissent ? Atque, ut

argumentis
Ulas

Ego vero

dere?

credam
efficta

et

in

nummos

esse,

contrariam
et

prorsus

opinionem inchno,

ut

statuam ad exemplum operis nobUissimi

quod Ephesi

in

templo Dianae

fuisset;

quod

scio

demonstrari non posse, sed inde contendo facUhme exphcari, quod

eadem compositio excusa

est in

nummis civitatum Asiae

Minoris,

^)

Imagines praesto sunt in Roscheri lexico III 3406 sqq.

2)

Apollon Pythoktonos (Lipsiae 1879), 76sqq.

Festgtuii aus Innsbruck an die XLII. Philologenversammlung, 153 sqq.

De hymno

70

Apollinis

Attudae caricae, Mastarnae Tabalae

h'diarum, Stertorii Colossarum phrygiarum ^), nuUius contra civitatis continentis graecae; neque enim illud hinc repeti potest,

Ephesi

ionicarum,

Mileti

quod Latona dea

asiatica

fuit;

nam

aetate

certe

imperatorum

romanorum etiam in Graecia, quae proprie dicitur, colebatur.

Ut iam ad Gallimachum et ApoUonium revertamur, ambo
eandem eiusdem fabulae formam exprimunt; ambo non ApoUinis
epitheton i^^LOv, sed invocationem Itjie exphcare student. Quod in
CaUimacho statim apparet, ApoUonii contra
bant d-aQGvvEOxov

EJieaaiv,

casus vocativus adiectivi quod est

Agamenm.

sunt Aeschylus

v. 146,

v.

XExZrjyviai,

'Irjie

irjiog

712 sunt qui

sit iUud

quasi

scriirjiE

ab idad^at derivati, quo usi

Sophocles Oedip. reg.

v. 174, Ari-

At ipse ApoUonius monet ab Uhs Nj^mpharum coryciarum vocibus non IjTlKArjaiv sed Eqjvfiviov formatum
esse; quo autem iure certum quoddam cognomen Ecpvfiviov appellaretur? Quae vox tantum in versum vel in versus partem quadrat,
quae intervaUis interiectis recurrat, ut iUud U] U apud GaUimachum.
Quid plura? Etiam nescio an quaerere liceat, qua ratione Ulud
vocabulum irjiog formatum sit; nam ipse certe nuUam aham eiusdem formae vocem novi. Tragoediarum scriptores salutarem"
voluisse sensus et structura locorum, quos laudavimus, paene
stophanes Lysistr.

v. 1280.

clamant, sed qui

cationem

cum
(v.

499 avTCCQ
nal

ejii]V

afi

Efiol

lEc,

TXQoc, ITvd-oj

irj

a idofiai

derivatum esse potest?

etiam adiectivum,

iam

i7]jiaii](ov

adyoLEV

iriioc,

ii^jiaiiiov,

in

si

ita loqui licet,

Invo-

hj^postati-

hymno ApoUinis homerico deprehendimus

ahoio

[lEXixpQovoc,

Et,

1'qov

fia&E,

EQXsad-ai ^'

naifiov dEideiv', 516 ol dk ^f]aaovxEc, etzovto KQf]-

yMi U] Jiair^ov dEidov; at v. 272 dAAd xoi

^Ir]jiair]OVi

commixtum

dcoQa).

Nonne

irjiog

ab

/^

(hg jtqo-

formatum, tum

cum

At obstat spiritus asper, quem et fabula

delphica requirit et paean ionicus Aesculapii, quem supra (p. 17)
laudavimus, oculis paene subicit: iUud enim l, a quo vocabulum
lenaiav orditur, consonae vicibus fungitur^). At constat lonas,
iUos quidem qui in Asia habitarent, spiritum asperum efferre non
potuisse; praeterea inde quod l in paeanis numeris pro consona
est, nescio an demonstretur fuisse cum littera iUa adspiratione
quadam praedita esset, sine dubio demonstratur eandem iUa iam
idad-aL

est?

^)

Cfr.

Head

*)

Cfr.

Wilamowitz, Nordionische Steine

hist.

numm.*

in ind.
p. 45.

De
spoliatam esse.
(paean.

pericopa paene ultima

Item ab

VI 121 fihQu

li]

illud

tr^xe

71

pindaricum formatum est

jiairjovcjv I^te veoi), ut recte

Schroder ob-

servavit.

Utcumque id est, hoc mihi effecisse videor, et Apollonium

Gallimachum originem vocis in sacris sollemnis lij U exphcare
studuisse ^). Nunc vero demonstrare in animo habeo CalHmachum
Qua enim de causa
ab Apollonio expressum esse, non secus.
hic iusto carmini epico ipsa Orphei precantis verba inseruit IXrjKOig' alei toi, civa^, dtfirjroi t'd-iQai, aihv ddriZi]TOi' rwg yccQ d-fA,ig,
quae cum oratione obHqua praecedenti pugnant, nisi ut Gallimacho gratificaretur? Etiam illud rwg yccQ d-efiig ita supervacaneum est, ut ipsum confiteri videatur se invitum carmini a poeta
inculcatum. Quid plura? Nunc demum intellegitur, quid ille
versus i'v&ev drj xode xaXov ecpvfiviov enAexo 0oici> sibi hoc loco
vebt: ApoUonius Gallimachi carmen laudat^).
lam omnia transacta essent, nisi scrupuH restarent; neque
enim sumere licet, quae ApoUonius narrat, omnia ex hoc GalHmachi loco fluxisse. A GaUimacho enim PHstus fluvius hoc loco
non commemoratur, sed in aho hymnorum loco iUius mentio fit,
ubi de oraculo delphico narratur, h. in Del. 91 sq. dZX" exi xelvo
Item apud GaUid^rjQiov aivoyeveiov dnb IlXeioxolo aad^eQJiov.
machum Delphi ApoUinem Pythonem ferire iubent, apud ApoUonium nymphae coryciae. At nymphas corycias nemo reUgionis
delphicae vel mediocriter peritus fuit qui ignoraret, siquidem iam
et

Cfr.

^)

tamen quae

de Callimachi

infra

hac originatione ad pronuntiationem litterarum

non

v.
vj

104 disputabimus.

tam graves

ex

vocabulorum derivatione fingenda prorsus negle-

in

grammatici documento sunt,

geret:

Nihil

poeta iocans dissimili-

ita similiter sonarent, fieri potuit ut sive volgus seu

tudines illas non

redundat, nam, etiamsi illae

ei

quantam

sibi

libertatem veteres in hoc ge-

nere vindicarint.
^)

referret,

Vergilius,

cum

Herculis

Apollonium, ut

solet,

hymnum

enarraret,

tum

partis postremae verba

secutus est: Aen. VIII 287

Mc iuvenum

chorus,

senum, qui carmine laudes Hcrculeas et facta ferunt, ut prima novercae monstra manu geminosque premens eliserit anguis, ut bello egregias
idem disiecerit urbes, Troiam Oechaliamque, ut duros mille labores rege sub
Eurystheo fatis lunonis iniquae pertulerit. tu nubigenas, invicte, bimembris, Hylaeum Pholumque manu, tu Cresia mactas prodigia et vastum
Nemeae sub rup^e leonem" et quae secuntur. Rem vero multo prudentius administravit quam Apollonius: neque enim tantum invocationem sed Herculis virille

tutum iustam enumerationem chori verbis prolatam

Theos p. 153.

adiecit.

Cfr Norden, Agnostos

De hymno

72

Apollinis

Aesch^dus Eum. 22 P}i:hiam illas venerantem fecit: ae^co de vdfi^pag,

e'vd-a KcoQvxig JihQa xoiAt], (piAoQvig Saipiovcov dvaoTQocpr}. Sequitur
BQdfiiog

'^^^ xcxiQov,

sx^'-

ovd' diivt]fiova),

e^ obxe Bdxxccig eaxQa-

Item Socaverna saltantes BaxyJSag

appellavit Antig. v. 1126 sqq.: ae (Liberum dicit) d' bneQ dUocpov
ueiQag OTeQoip Sjicojie Xiyvig, ev&a KcoQvxiai vvfi(pai aieixovoi
Aayo) dixt]v ITevd^el y,a%aQQdipag /hoqov.

iriyrioev

d^eog,

phocles

nj^mphas

corycias

in

Baaxideg, KaoxaAiag xe vdpia.

illa

Euripides pariter Bacch.

v.

556 sqq.

Liberum cum cacuminibus Gor^^cii delphici coniunxit: ndd^i Nvoag

dQa %dg Q^riQoiQOcpov d^vQOocpoQelg &idaovg, d) Aidvvo', i) xoQvcpaig
At e tiKcoQVJiiaig: sedi enim dei delphicae Nysa opponitur.
qui in ipso iUius antri aditu inventi sunt (Athen. Mitt. III 1878,

tulis,

elucet iUas nj-mphas in religione delphica

154),

sed

cum Pane

consociatas esse.

ostendit Pausanias,

Nympharum

cum

non cum Libero

Confusio prochvis unde orta

sit,

narret (X 32, 7) cavernam iUam quidem

Panis sacram esse, in ipsius Parnasi cacuminibus

et

Thyadas Libero et ApoUini bacchari. Atque idem Gallimachus

Cydippae fi-agmenti nuper reperti (Oxjrrh. Pap. VII 27) v. 56
Xenomedis historias enarrans refert nymphas corycias Geum ad
insulam tum prorsus desertam venisse,
pepuhsset:

aQXf^svog

naQvrjooov Xig idicoKe

tota Acontii epistula
ryciis

quondam

tbg

vvfKprjoiv

fieyag.

cum ingens

ivaieio

leo eas Delphis

Ko)Qvxir]oi,

GaUimachum Ovidius

tum potissimum cum

xdg djib

expressit ut

scriberet(v.221): insula Co-

celeherrima nymphis cogitur Aegaeo, nomine Cea, mari.

Idem Ovidius naiTat DeucaUonem

uxorem, ex ormiibus hominibus solos dUuvii superstites, Parnaso appuUsse atque deos delphicos adorasse: Metam. I 320 Corycidas nymphas et numina montis
et

adorant fatidicamque Themin

ScUicet,
quae tunc oracla tenebat.
siquidem omnia tmtra inde ab UUxis homerici aetate nympharum

domus existimabantur, in nrUlum iUa opinio aptius quadrabat quam

cavernam coryciam aureo Ulam quidem colore mirabilem; id
quod PhUoxenus (fr. 12 B ap. Antigonum Carystium 141 adrol yuQ
did IlaQvaooov xQvooQocpcov vvfKpeoiv eiooi d-aXdfioiv) quodammodo
testatur quodque cum Pausaniae (X 32, 7) narratione optime con-

in

cinit,

etiam sine facibus in Ula caverna satis longo spatio procedi

ApoUonius igitur Ulam nympharum coryciarum mentionem

undique in suum usum derivare potuit; unde verisimUe sit eum
Ulam derivasse, mox elucebit.
posse.

At,

dixerit

quispiam, GaUimachus draconem non Delphynen

De
appellat*).

Fateor

thonis,

etiam

saltem

posse.

illud

nomen non tam

plerosque qui

Nam

73

pericopa paene ultima

Suidam

illo

nobile fuisse

usi sunt,

(204,

4),

quam Py-

ab Apollonio pendere

Etymologicum Magnum

(322, 3), lexicographum Grameri (Anecd. Par. IV 14, 23) nil moror,
cum constet eos non pauca de Alexandrinorum carminibus prompNeque scholiastis aut Euripidis Phoenissarum ad v. 232. 233
sisse.
aut Gallimachi hymni in Delum ad v. 91 aut Lycophronis ad
V.

207

multum

exscripsit.

nomen

custodis,

posuisset,

quorum

tribuo,

Minus

hic

inchnamus,

eo

quam Tryphon

inferiore hausisse credamus:

ApoUodorum

bybl. I 42

antro corycio in Gilicia sito im-

draconem

AeXq)vvr]v,

hos Apollonii versus etiam

ut

feminam,

fabula

nam manifestum

Apollonio

quotiescumque

est,

eadem nomina eaedemque fabulaa ad antrum corycium delphicum

atque ad cilicium relata sint, de Delphorum gloria detrahi, id est
non poetam hellenisticum sed fabulam antiquam delphicam et
Neque tamen tah testi in hac quaestione
respici et impugnari.
multum dederim. At testimonia sunt quibus comprobetur illud

nomen

antiquius esse

enim Apollonii ad
xovTog

De

01 fiev

v.

quam

ut ab Apollonio fictum sit. Scholiasta

706 adnotavit AeZg)vvfjv %b dvofia tov dQci-

dqqeviyi&c,,

ol

de

d-f]Xvxa)g elnov,

cuius nominis genere grammatici dissenserunt,

'6

xal ^eliiov^).
illud verisimile

antiquom fuisse atque in non paucis fabulis occurrisse. Sed

coniectura opus non est ahud enim schohum eidem versui appictum
est, OTi AeZ(pvv}]g ixaAeho 6 (pvXdaooiv xb tv AeZq)oig xqfiaxriQiov,
Maidvdqiog ^) xal KaAM/naxog elnov. lam testem et Galhmacho et
Apolionio vetustiorem, Maeandrium Milesium rerum scriptorem
est

nanciscimur; atque,

cum Diogenes

machum

ea quidem parte quae nobis nuper papyro

in lambis,

Laertius

(I

28) testetur GaUi-

reddita est (Oxyrh. Pap. VII p. 31 sqq., v. 103 sqq.), historiolam de

Bathyclis poculo quod,

sapientissimo cuique addicendum.

quisque e septem sapientibus non

^)

ficare

sibi

Illum draconi nomen indidisse nuUum,

mox demonstrabimus.
^) Hunc rursus locum Anonymus

unus-

sed ahi adiudicasset,

IIv&u} hoc loco Delphos signi-

Crameri, cuius supra mentionem fecimus,

expressisse videtur.
*) Aedvd^iog cum multis aliis locis tum hic traditur, sed pauci sunt, quibus genuina Maeandrii nominis forma servetur. Rhodiis iniquis litium iudicibus
de finibus inter Samios et Prienenses non credimus historias quae Maeandrii

nomine circumferrentur a multis falsas existimatas esse (titulorum prienensium

ab Hillero coUectorum nr. 37 v. 123).

De hymno

74

Apollinis

Maeandrio sumpsisse, iam arbitramur Gallimachum etiam in fabula

de dracone adversus ApoUinem pugnante Maeandrium expressisse.
Id quod in illius consuetudinem aptissime quadi'at ita enim pror:

sus Gydippae historiam de Xenomede Geo rerum scriptore ionico

non solum deprompsit, sed etiam se deprompsisse gloriatus est
Gydippae fragmenti nuper inventi v. 53 sqq. (Oxyrh. Pap. VII 27).

Sequitur in schoho dQdxaivav dk avTrjv

HaXovfiEvriv

AeXcpvvav

avxbc,

(pTjGiv

KaZXliiaxog.

elvai d-i^lvaoic,

Equidem

huius

schohastae accurationi non tantum tribuo, ut credam necessario

statuendum

esse

mascuhno genere,

Gallimachum draconem

loco

altero

AeXq)vvi^v

nam

altero AeAcpvvav feminino appeUasse;

veri-

simihus videtur in priore adnotatione non tam accurate, ne putide

dicam, inter AsAcpvvi^v,

AiZcpvvav

mum

qua forma Maeandrius usus

erat,

atque

ihud caUimacheum distinctum esse, in posteriore de-

vocis caUimacheae

formam genuinam adiectam

esse^). Sed
At GaUimachus

nolo ea diiudicare quae Ln opinatione posita sunt.

semel certe draconem delphicum Aelcpvvav dixit. Gum vero

ApoUonius in fabula conformanda sine dubio a GaUimacho pendeat, consentaneum est Ulum nomen pariter AeZcpvv7]v ab eodem
Atque totam iUam fabulam de serpente
auctore deprompsisse.
ab ApoUine transfixo GaUimachus hbro twv Aicicov quarto enarraverat; versum enim ex hoc hbro unum Stephanus Byzantinus
(s. V. Aemvidg, fr. 32 Schn.) servavit, quo ille deus narratur, postquam se Tempibus purgarat, Deipniada se in vicum Thessahae
recepisse ibique primum cenavisse, quod graece demvelv dicitur:
demviag evd-ev /iiv Seidexaiai, id est ApoUinem Tempibus profectum. Eodem TertuUiani in hbro de corona VII (I 432 Ohl.
Schn.) testimonium pertinere videtur habes Pindarum
f. 414
atqne Callimachum, qui et Apollinem memorat interfecto Delphyne
dracone laiiream. induisse qua siqyplicem. Quid? nonne censemus

descriptioni piacuh interfectionis descriptionem praecessisse? Atque,

cum GaUimachus pentametro

narrarit

Neptunum pristinum domi-

num
eg

Delphos Galauria insula mutasse {fieacpa KaZavQeirjg fjZ&ev

dvTidoaiv fr. 221), ne hoc quidem fragmentum Uli narrationi

vindicare dubitabo.

^)

Fr.

450 AeXcpbg dvi]Q e^bg leQoeQyog ipse deus

Callimachus serpentera AiAcpwav propterea

merico Python non dQuy.wv sed dQuxaiva

idcirco fictum est, ut inde

nomen

(v.

dixit,

quod

300) dictus erat.

hymno

in

Nomen

Ae/icpoi derivaretur, ut Ilv-d-d) a

ho-

Ae/tq^vvrjg

Pythone.

De pericopa paene

ultima.

De

v.

100

75

rem sacram facturi sint: id quod

in illud carmen optime quadrat. Atque Hyperboreorum sine dubio
pariter in Aetiis mentionem fecit: nullos enim alios Callimachi
elegos novimus nisi %a Jhia et Gomam Berenicis, fr. 188 autem
pentameter est {xsqnovGiv XmaQal 0oi^ov dvooq^ayiai). Num tamen
hic versus ad eundem Aetiorum Hbrum referendus sit, dubium est:
loquitur de sacerdotibus qui sibi

Hyperboreos enim Callimachus h. in Del. v. 278 sqq. fecit Delum,

non Delphos sacra sua mittere. Accedit quod xEqnovoiv Xinaqal
0ol^ov dvoocpayiai tam non distincte dicta sunt, ut difficile sit
ad credendum ilH versui in eo carmine sedem fuisse, in quo ApoUo
primas partes egerit').
At, dixerit quispiam, siquidem ApoUonius nomen draconis ab
Aiiioic, sumpsit, quid iam impedil quominus opinemur eum pariter

quae praebet inde deprompsisse, hymnum in ApoUinem

ne inspexisse quidem, qui fortasse iUo tempore ne scriptus quicetera

dem

At,

esset?

si

Nam

quis ita disputarit, speciosiora

quam

veriora

ApoUonium legunt,
offensioni est, qua ratione ex oratione obHqua in rectam improviso deflexerit; id quod e narrationis aetiologicae, quae uno tenore scripta sit, imitatione expHcari non potest, hymni ex imiUt igitur rem paucis comprehentatione repeti etiam debet.
dam, CaUimachus pericopa quam disceptamus, carmen quoddam
concludet.

potissimum

Ulud

iis

qui

suum, ut

atque imitatus

ApoUonius
hunc CaUimachi locum

tecte laudat;

solet,

componendis

et

in

Argon.

et iUud

II v.

705 sqq.

carmen respexit

est.

100 Ilvd-oi e nomine urbis delphicae, non draconis vel dracaenae derivatum censeo; nam neque talis huius nominis formae

uUa

est alibi vola aut vestigium, et xaTiovxi

requirit;

ApoUo enim

dicitur

complementum quasi

de Phocidis montibus ad urbem de-

iUam vaUem sive vdntjv, ubi Pythonem

peremisse narrabatur (cfi\ prolegomena ad Pindari Pyth. 7, 17
Drachm., Hesychius s. v. To^iov ^ovvog)^). Atque certum fortasse
CaUimachi consUium deprehendimus: Pythonis enim nomen eadem de causa vitavit qua Niobae nomen in re sacra facienda
scendisse

1)

vel

potius in

In carmine,

ut ita dicam,

delphico

restituendo partim Rauchii

des Kallimachos [Rastatt 1860]) vestigia secutus,

^)

I 241,

(Aitia

partim eidem oblocutus sum.

Huius versus sententiam recte perceperunt Preller-Robert, griech. Myth.

Exempla accusativi sine praepositione cum verbis quae motum indicent

coniuncti afferre nihil opus

est.

De hymno

76

Apollinis

Eodem pertinet quod Apollo h. in Del. v. 91 sqq. eundem

draconem non nominat: sed ocfii' fxiyav, tum daifioviov d^f^Qa
commemorat; eodem quod Xiobidae ibidem texpu xaxoyAcoaaoio
yvvaiaoc, dicuntur; eodem quod deus scelerum thebanorum nullam
mentionem facit, nisi se Ula nosse significat, cum minitetur (v. 97)

reticuit.

oi)

av y

tfiElo g)U7] TQOcpbc,

ovde Kid^aiQcbv eaaExai' sdayscov de xal

evayhoai fieAoi/ifjv. In vocibus quas postremas attulimus, Calli103 evd^v ad doaarprjQa

machus, quid veht, quasi confitetur.
trahendum est: simulatque natus es, matri opitulatus es." Simile est illud euripideum de Libero (Phoen. 649) BQofiiov ev&a

yuaabg ov jiEQiaxEcpr/g Ehy.oc,

xEy.Exo fidxr]Q Aibg ydfioiai,

^QEcpog

104

xkoriQocpoQoiaiv

dEidr]

cum

xeld-Ev

usque ab

i^ETL

illa

coniungendum

quantum

non cum

est,

e^eti:

xb

hi

6'

aetate" XEid-ev aEidr] inde celebraris".

Invidia ApoUini ad

Sequitur iam extrema pericopa:

insusurravit

e-d&vc,

EQVEaiv yaxaayJoioiv dZ[3laa EVoniaEv.

am-em

,Poetam non admiror qui ne tantum quidem canat

capit'. Apollo Invidiam calce percussit: ,Euphra,magnus fluvius est, sed plerumque luteus: Cereri

mare

tes' inquit

aquam e tenui sed puro fonte Melissae

mus eodem abeat quo Invidia."

portant'.

Ave, Apollo; Mo-

Quomodo, quaeso, haec extrema pericopa cum praecedenti

Quo tandem iure Callimachus carmina sua de tenui

cohaeret?

deducta

fonte

exitu

in

carminis

sacra cyrenensia oculis subiecerit,

finxerit?

quo iure

invidis,

unum

satisfactum

ita

cum hucusque

quemlibet de turba

etiam iudicibus minus

aequis quasi proprio nomine maledixit?

diu disputatur,

laudat,

ipse
se

De

benivolis

et

hac quaestione iam-

quidem ut mdii nondum a quoquam omnino

sit^).

Atque unum velim teneas, CalHmachum personam, qua se

tegerat, hoc loco abicere idque consulto, non fortuito, fecisse.
locatur ille quidem, quoniam, cum hucusque partes unius cuiushbet e multitudine sastinuerit, nunc improviso controversias ho-

minum
*)

sciat.

Totius loci a-

et acutissime et elegantissime de hoc

hymni quasi epUogo

litteratorum

Omnium unus

iUius

aetatis

penitus

disputavit U. de Wilamowitz-MoUendorff (Gottinger Nachrichten 1893, 743 sqq.),

quamquam neque omnia

iniuria credidit

recte extricavit et grammaticis,

Apollonium Rhodium

gravia addidit Timothei editionis

Momi nomine

p. 99.

qui ante

eum

fuerant,

hic vituperari; nonnulla satis

De

cumen ea

vv. 100

104.

De

pericopa extreraa

77

quod carmen e certa quadam forma in

Usque adhuc aliquis e Gyre-

re continetur,

aliam prorsus diversam deflectit.

naeorum plebe locutus erat, inde ab hoc loco ipse GaUimachus.

Usque adhuc novam artem, qua narratio actionem aemularetur,
mirati sumus; nunc poeta ApoUinis facinus insigne ita narrat, ut
hjTnnorum homericorum aoedi solent, et carmen eadem invocatione
conchidit qua illi: x^^Q^j etiam sibi in ipso exitu aliquid a deo
precatur ut

velut Veneris

illi:

X(paQe yZvxvfieiXixs, dog

6'

^VTvvov

d^voeaoijg

i'xovaai

dfj/iov

^ioiov

esse,

iv dycovi vixrjv tc^Se (peQeo&ai,

.,

ndxvia dyXaodoiQ'

xo^dQtj jieQitcaZZrjg

d-vfifjQe'

ifir]v

o)Qi}(p6Qe,

Arjol

UeQaecpoveia. jiQocpQoveg dvi

Nisi quod invocatio eo nomine et

quod Gallimachus profitetur se non rhapso-

djid^eiv.

singularis et faceta est,

dum

in voces exit ;^ar^' kXiTio-

hjnnnus Gereris concluditur dXX' dy ^EAevoivog

doiSfjv,

dvaaaa, avTt] xai

(^dfjg

d'

hymnus

qui victoriam in certamine vulgari vel etiam victum

tenuem cottidianum a dis hymni quasi mercedem repetat, sed

poetam nobilissimum ipsi Apollini carum, qui deum nihil ahud
flagitet, nisi ut iudices malivoH eodem abeant quo ApoUo obtrectatorum invidiam calce percussam iam miserit, in malam rem. Iter
a forma, ut ita dicamus, dramatica ad homericam caviUatione sibi
munit.

sit,

Quare vero in exitu carminis formam homericam sectatus

iam dubium esse non potest. Hymni enim in Dianam et in

Delum

et

homericam

in

universum formam praebent

homericis concluduntur; hic enim

XaiQe fiev avxr\, x^^^Qoi

hymnus

Dianam

ita exit:

'AnoA^MV

6'

taxifj

xcd

re

c5

et

formuKs

vtjocov edeoTie,

eXoxe-daaio Atjtcb;

fjv

x^^Q^ fieya xQeiovaa xal evdvrrjaov doid^.

Quid ahud est carmini favere nisi ab eodem nigrum Invidiae denin

tem removere?

ita:

At, nisi

hymni

in

ApoUinem

conformatus esset, nuUa omnino simihtudo

mericis interfuisset.

hymni

in

Restat
erga

se

exitus hac ratione

cum hymnis

ilH

Dedita ergo opera GaUimachus

ApoUinem pars extrema homerica quaedam

quaeramus,

ut

narrato

fecerit,

quare

id

facinore

effecit

hout

evaderet.

egregio ApoUinis

non, ut in prochvi erat, carmine

ita

terminato ut hymnis in Minervae lavacra et in Gererem, qui item

Hoc sane disApoUinem intercedit,

fere conformati sunt, dei praesentis invocatione?

hymnum
carminum demum exitu

crimen inter iUos hymnos

quod
V.

16

iUic

deus

adesse

creditur.

et

in

iam inde a
Sed quid obstabat quominus poeta se
prodisse, hic

De

78

hynino Apollinis

denuo ad deum praesentem converteret?

At Callimachus maluit

iocos de se obtrectatoribusque suis carraini inserere,

Atque

hymno

sales

quod voluit, ita sectatus

est, ut novam Apollinis dQextjv caneret, quae tamen paullo longius
a sacro cyrenaeo discederet, obtrectatores pede percussos.
SoLemne fuit hymnis GCfQuylda, poetae sigillum imprimi,
id est in fine sive etiam in medio carmine poetam de se loqui.
et facetias inspergere maluit.

id

In hymno Apollinis homerico aoedus a singulari iUius dei erga

Delum amore ad sacra deha atque virgines dehas pedetemptim
transgi^editur, tum virgines rogatas vult ut sui ne obhviscantur
utque confiteantur se omnium aoedorum unum ipsis maxime plaTimotheus vero a Graecis Paeana post pugnam salaminicuisse.

am

210 sqq.) laudantibus ad ApoDinis preces, ut poetae opiquem Lacedaemonii immerito vexent quod novum artis
genus intulerit, atque ad suas ipsius laudes non magis transcendit quam transilit, ut appareat illa aetate consuetudinem
(v.

tuletur,

tam pervulgatam fuisse, ut qui legerent non

mirarentur taha carmini nuUa excusatione petita quasi intrudi,
immo exspectarent poetam de se dicturum esse. Atque hanc
legem ne in Dianae quidem hymno CaUimachus migravit: ibi enim
a narratione de Diana sagittam in scelestorum urbem coniciente
ad eorum miseriam, qui in iUam deam peccaverint, describendam,
tum ad eorum beatitudinem, quibus Diana benivola sit, praedicandam transgreditur, tum iUam precatur ut sibi semper benigna
sit carmenque concedat, promittit in UIo et Latonae et ApoUini
Tum denique
et ipsi Dianae insignem semper locum futurum esse.
laudes, quibus deam prosecuturus sit, exphcat, id est ad eiusdem
Potuit in Ulis enarrandis recta
deae laudes denuo revertitur.
pergere nuUa de se mentione iniecta; maluit contra ocpQaylda
huic carmmis parti inserere. Neque igitur singulare est ocpQaylda
ApoUinis hymno adici, verum iUam narratione de ApoUinis facinore
contineri, non poetae professione de se ipso.
Sed a carmine
minime homerico, qui tamen hj^mnus dici voluit, ad epUogum
homericum sibi cavUlando iter munivit, quod ei prospere successit.
Qui enim verba 6 0&6vog ^AndZAcovog eti ovaza Xd&Qiog eIjiev
sigiUi

adiciendi

audiverunt, exspectant enarrationem de aha Uhus dei virtute seu de

aho ahico propositum

decipi,

hunc iam de

iri,

Pericopa quid in

tum pauUatim animadvertunt

se a poeta

non de ApoUine cyTenaeo loqui.

universum significet, inter omnes constat:

se,

De

pericopa extrema

79

Invidiam a Gallimacho grande opus repetere, Apollinem poetarum

deum indicare sibi tenue carmen omnibus numeris perfectum

magis probari quam longum carmen epicum, in quo non omnia
eadem diligentia perpoliri atque absolvi possint. Haec nobis grammaticorum alexandrinorum controversiarum documentum sunt. Gum
illis vero qui contendant Apollinem Ptolemaeum regem significare,
Phthonum

calce percussum quasi

quandam

effigiem Apollonii esse

Ptolemaeorum aula pulsi, ne pugno quidem ineptiora enim proquam quae refutare opus sit^). Diversa est eorum condicio, qui existiment Apollinem Apollinem, Phthonum Phthonum,
nihil ahud esse, atque tamen GaUimachum victoria de Apollonio
aemulo reportata haec scripsisse, cum ille iam se Rhodum contuHsset^). Atque fuisse cum Gallimachus cum ApoUonio discipulo
concertaret, iam negari non potest hoc loco Gallimachum adversus
ApoUonium pugnare pervicaciter nego, nam ApoUonium hunc hymnum imitando expressisse nuper (p. 70 sqq.) demonstravimus,
quod non fecisset, si GaUimachus hoc ipso carmine adversus eum
Dubium autem non est quin muUi GaUimachi aetate
pugnasset.
fuerint, qui ab eo carmen epicum iustae magnitudinis repeterent
etiam schoHis, satis ieiunis iUis quidem, facUe credimus iUum
Hecalam grandius carmen scripsisse, ut adversariorum calumnias
e

ferunt

;'

existumabit ei adversus unum ApolSi quis

carmine dimicare opus fuisse, manifesto errabit'').
Neque GaUimachus uno quidem verbo indicavit iUum qui sibi
Nam invidia non tantum aemulorum
maledixisset, poetam esse.
redargueret.

lonium

iUo

verum etiam iudicum minus benivolorum a poetis exprobrari solet;

quicumque enim de carmine minus benivole iudicaverit, Ulum
sibi

invidere poeta censebit.

ubi sibi optat ut ab

Horatius,

hominum commercio

eo loco (carm.

tantum aemulos spectat quantum omnes qui

^)

pretationis

non

debitum honorem

Knaack (PW

II 127).

Historiam huius inter-

inde ab Isaac Vossio narrat A. Gercke (Rh. Mus.

qui ipse minus recte sentit

2)

sibi

Doleo in hoc numero virum fuisse optimo iudicio et singulari litterarum

hellenisticarum doctrina Georgium

XXVm

II 20, 4)

invidia ^naior avolet,

(cfr. p.

146148).

Cfr.

XLIV

1889, 127),

Studniczka quoque, Herm.

1893, 15.

Horum

Wilamowitz

sectae adscribendus est vel U. de

(Gott. Nachr. 1893,

p. 746).
^)

2,

496).

Recte de hoc loco iudicarunt Vahlen

p.

826, Beloch (Griech. Gesch. III

De hymno

80

cum

an

Apollinis

de se praedicat Bomae principis

urbium diiam dente

minus mordeor invido (carm. IV 3, 13) adversus collegas pugnat?
an potius adversus obtrectatores, quicumque illi fuerunt? Etiam
silentium invidum dicit, quod bonis atque fortibus meritam glorecusent;

gnatur suboles inter amabilis vatum ponere me choros,

riam recuset

(c.

IV

q^uid foret

8, 22):

Iliae

et

Mavortisque puer,

si

Bomuli? Sequitur ereptum Stygiis

fluctibus Aeacum virtus et favor et lingua yotentium vatum divitibus
consecrat insulis: caelo musa beat^). Item obliviones lividas, id est
invidas dixit (c. IV 9, 30): non ego te meis chartis inornatum silebo
taciturnitas obstaret meritis invida

tuos patiar labores

totve

impune,

Lolli,

carpere

lividas

ohliviones.

extremo versu, quo Momum eodem

Phthonus ApolHnis calce propulsus, ipse indiPhthonum unum eundemque esse quicumque eius

Accedit quod GaUimachus

abire iubet quo
cat

Momum

et

eum

carmina reprehendat,

At, dixerit quispiam,

motum id facere.
adversus unum certum carmen
invidia

Num

quod lutulentum
Apollonium illa aetate carmina epica pepigisse?
fluat,

Gallimachus pugnat.

dissociari posse.

iaov elvai rcp fieyd/uo xaxcp

disertis verbis

(ap.

rationem reddidit,

unum

Gallimachus

neglegentiam aliquam vix ac

credidit ab ingentibus voluminibus

ne vix quidem

epicum,

opinaris

Idem enim

^iya ^v^Uov
359); idem
quare non magnum carmen per-

Athen.

III

dixit t6

72 a

fr.

petuum composuisset (fi\ 287 sYvehev ovx ev ccEiGfia dii]VEXc, f^vvaa);

idem poetis recentioribus recusationis" exemplum fortasse anti490 fitjd' dn ifiEv dKpdxE iikya
quissimum praebuit (fr. 165

xpO(pEovaav doidrjv TixtEad^af ^qovxdv ovx spidv d/.Ad Aiog^).

Quid,

28 poema cycHcum cum via celebri et cum pusionibus vulgaribus comparat? ]\Ie si audis, GalHmachus etiam
hoc loco quem disceptamus, non adversus unum certum poetam
epicum pugnat, sed adversus obtrectatores, qui exprobraverant

quod

in epigr.

eum nondum ahquid

cusat quominus ilHs

modestia id fecerat,
^)

XVI

Id est

quodammodo

re-

Ut aHo loco faceta quadam

tonare non suum esse sed lovis, ita nunc in

fioiadv dyad^dv

gerat.

y(A.eog

eQXsvav dv&QM.-coi-aiv , ut

etiam quae antecedunt similia sunt.

Coniunxit Dilthey analectorum callimacheorum

58 cecinit
^)

iy.

ingens scripsisse, pariter

morem

Theocritus

(diss.

Bonn. a. 1865)

p.

31 sqq.

Lucas (Festschr. fiir Vahlen 319 sqq.),

ea voce angustiore sensu utitur, ut tndicet poetam recusare quominus amico
morem gerat, gerere tamen carmine illi misso.

Vocabulum recusationis qui

invenit, Johannes

De

pericopa extrema.

De Phthono

et

Momo.

31

qui malivolo animo grande carmen a se flagitant, singulari

impetu invehitur.
Quanti momenti Gallimachi iudicium de carminibus epicis in
litteris graecis et latinis fuerit,
quot quam saepe poetae romani
ab eo pendeant, et saepe his exti-emis annis quaesitum est, praeillos,

cum

sertim
loci est

elegiae

romanae origo disceptaretur, neque huius

quaerere.

Neque Phthonus (v. 105) neque Momus (v.

quorum (|uidem religiones apud Graecos essent.
libet vel

poetae vel

suo deos fingere.

artifici e

112)

di

fuerunt,

Licuit sane cui-

virtutum vitiorum nominibus arbitrio

Ea lamen de causa Momi

condicio diversa

est,

iam in Gypriorum prooemio regis lovis quasi a consiliis

inducel)atur (id quod e scholiis A ad Homeri ^ 5. 6 elucet corruptis
illis quidem), quodque eidem
in Hesiodi genealogiis certus locus
fuit (Theog. v. 214).
Inde quamquam concludere non licet deum
illum a Graecis excultum esse (nam illi vetustissimi poetae eodem

quod

iure

ille

usi

sunt quo inferiores; quod

quid iam de Theogonia reliquom

si

Hesiodo non concesseris,

erit?),

facile

Momi personam ex hominum conspectu nunquam

Quin etiam

tamen explicatur
rursus evanuisse.

consuetudinem venerat perfectam et absolutam

cuiushbet rei speciem admirantes dicere ovd' d,v 6 Mcjfiog lo ye
TOiovTOv ^lfixpano, cuius usus testem antiquissimum Platonem
(Reip. VI 487 a) afferre satis est. Atque fortasse illud proverbium
a fabella quadam de dis vulgari derivatum est.
Nam Aristoteles
in

(de part. anim. 3 p.

Momi

664 a 34) taurinorum cornuum positionem a

cum hic improbasset

Eadem igitur fabella illa
aetate narrabatur atque Babrii temporibus, qui f. 59 eundem deum
fecit, deorum aemulationes diiudicantem,
cum aha tum taurum
ilHs

aesopii

accusationibus

defendebat,

non umeros sed caput muniri.

Neptuni opus eadem de causa reprehendisse. Itaque fabularum

si quid video,
Momi nomen ab Hesiodo receperunt,
illum in deorum servum ioculatorem, personam quandam soUemnem,
conformarunt. Plato rursus eum de fabellis vulgaribus sumpsit;
scriptores,

ante Platonem iam Sophocles

Achaeus; uterque enim fabulam

saecuhs post Lucianus illi
partes in deorum vita cottidiana praecipuas tribuit (cfr. potissimum
luppiter tragoedus, Deorum Goncihum), ut fuit ipse ad reprehendendum procHvis. Sed cum saepenumero illam fabulam laudaverit
et

satyricam ]\Iomum inscripsit.

Multis

idque non in dialogis tantum

fecerit,

Pastiuali, Quaestiones Callimacbeae.

in

quibus

di

agentes indu6

De hymno ApoUinis

g2
cerentur,
ceretui",

Momum

verum in opusculis, quibus illius dei mentio tantum iniconsentaneum est illum credidisse omnibus qui legerent
notum esse, scilicet eam fabellam illa aetate pervulgatam

fuisse').

Aristides (49, 136

18sqq. K.)

II 184,

transcursu narret, Veneri

cum

calceamenta

alienam fabellam

vituperasse,

aliud

nihil

aesopiam exprimere videtur.

Phthono contra neque in fabulis de

cum Momum

obicere posset,

eandemque

in

illius

fortasse

pariter

garibus certa sedes

depinxit,

Nam

fuit.

Arch. Zeit.

XXV

dis

neque

in fabellis vul-

vascularius qui Meleagri fabulam

figurae,

tab. 220,

quae iam

periit,

0d^6vov idcirco tantum inscripsit, ut indicaret Meleagrum Althaeae

occidisse, eodem iure usus quo Euripides, cum (Troad.

invidia

766 sqq.) Helenam diceret non uno patre sed compluribus genitam,
'AMaiOQog fiev 7iqo)tov, aha 6k Qd^ovov 06vov xe davdxov &'

oaa te y^

xaxd: extrema ostendunt etiam priora vix deos

tQecpei

Sane Pollux (IV 142) Phthonum in numero

Toyv ixaxevcov jiQoacjjKov comicorum quidem recenset, sed pari
iure Tov dUaiov et tov ddixov X6yov in Nubibus, pari lijv Ilevlav

intellegenda esse.

in Pluto Aristophanis deos vocaveris.

Philoctetes vero sophocleus,

cum Neoptolemum arcu tradito iubeat (v. 776) xdv (pd^6vov jiQoaxvvfiaai, non certum quendam deum dicit sed rbv libv &eo)v
Plutarchus etiam indicat se nullum deum 0&6vov no(pd-6vov.
enim vitae cap. 13 comicos vituperat xaig xatu

visse: PericHs

%(x)v

xQeixT6vojv pZaa(pi]fiiaig, &aTieQ dalpLOvi xax(p tc^ (pd^6v(o x(bv jioXX(bv djiod^vovxag; nisi oioneQ addidisset, fortasse liceret,

daemonem

conicere illum

(pd-ovov nosse;

cum

si

liceret,

vero scripserit, iam

pseudodemosthenicae adversus
Aristogitona (XXV 52) credimus, sollemne erat in picturis certam
sedem in Orco Phthono tribui fiejd 'AQug xal BXaa(p7]fiiag xal
E%doeo)g xai Neixovg. An credimus B?.ao(pr]iiiav certam deam

non

Hcet. Sane,

si

scriptori orationis

ahquando fuisse? axi tantum t(^ ^t]TOQix(o nd&ei oratoris Attici tribuimus,quieodem loco adversarium cum serpentevel cum scorpione,
qui aculeo sublato in vuhiera ruat, comparat, qui eodem loco

eum

dajieia%ov

ev "Aidov

dviSQvxov

d-eovg

pictores etiam

illa

ita

dfieiXTOv

repraesentavit

aetate

Phthonum

fingit?

ut
in

ei

Ipse
libebat.

similiter

xovg

Goncedimus

improbos vel post mortem

^) Parum interest, utrum Lucianus ipse Momo tantum concesserit, an iam

Menippus hoc fecerit, hic vero a Luciano expressus sit, ut demonstrare conatus
est Rudolphus Helm (Lukian u. Menipp 148).

De

pericopa extrema.

saevientem pinxisse; illum deum

negamus

esse pertinaciter

De Phthono
fuisse,

Momo.

et

83

de eo fabulas narratas

*).

Atqui demonstrari potest Callimachum illam historiolam de

pulso longe a dis vitam degente non ipsum

Phthono de caelo

invenisse, sed lepide et variasse et auxisse.

Momus

aetate helle-

deus Htteratus factus erat; idem Callimachus illum ])hilosophorum fuisse iudicem iniquum novit: voluit enim incredibilem

nistica

Diodori Croni sapientiam paucis vocibus facete adumbrare, finxit

ipsum

70)

(fr.

Momum

in parietibus scripsisse b

Epigrammatum poetarum

testimoniis,

Kqdvog

iaxi aog)6g.

Leonidae Alexandrini

(A. P.

TX

3bQ)oi'yvv/iiv ^ eTSQrjgjiofia 7ilda>cog, (bax' ciQvaaad-ai ^elvov fiovaojid-

Xov yQdfifia AEwvideo)' diaxixayaQ ipr]q)oiaiv iad^ETai' dXAa av, MwfiE,

^'^i&i Keic, tieQOvg d^vv ddovia iJaZe^) et Phihppi Thessalonicensis

XI

321) yQafifiatixoi Mcbfiov azvyiov texva propterea minus

quod a Gallimacho pendere possunt. Philippus Gallimachi
in eodem epigrammate mentionem facit").
An opinanmr etiam
Artemidorum Daldianum somniorum interpretem a Callimacho
(A. P.

tribuo,

pendere,

cum

in terris

Momum

quodam (IV 198,8 Herch.) esse

atque moneat adversus illum esse pugnandum',

doleat in prooemio

a deo Momo ad criticos deflectat: ^ (Momo

xara %b KaQxeQov ivlataad^ai eniaxdfievov bxi nXeioaiv dnAoig nQog %a XQeiztova xibv eQycov dyojvi^exai' xai yuQ vvv
alad-dvofiai xivov xoig ^i^Xioig eyxaZovvto}v d>g xojv fiev iv avrolg

deinde

inopinato

scilicet)

xq}]

ov6' btiovv

yeyqafifievoiv dZr^d-eiag fiev

Se

i^eiQyaafievojv

ovS'

fjtioZoyrjfievcjv,

dnode6v%o)v,
eaxi

Xeififievoiv

dvayxaioiv dv%o)v x^ vnod^eaei?

et criticos

quibus

dorus confessus

nunquam

est.

satisfiat,

Ut

ojv

xai

lUo xai ydQ

unum idemque

At credamus illum

Callimacho derivasse?

de

ov

talia in

ndvxoiv

nuQaXe-

Momum

esse Artemi-

suum prooemium

erat scriptor satis vulgaris, %6nov hel-

suum usuni convertit. Nihil ergo in ea re Gallimachus novavit, quod Momum in hominum litteratorum controversias introduxit. Pariter Momum de caelo expulsum esse norant

lenisticum in

omnes: Artemidorus, eo loco quem nuper diximus, narrat eum inter

homines versari dneXriXufxevov &eoJv xai Saifi6vo)v; Babrius disertis
*)

2473

Haec tam non brevibus disputavi, quod Hofer in Roscheri lexico (III
non omnia recte explicavit, Sophoclis et Plutarchi locos etiam perperam.
Comparandum est illud horatianum dente minus mordeor invido.

sqq.)
'-)

^)

Cavillari voluit,

cum grammaticos Momi

nominaret, eiusdem Callimachi qui

Momo

filios

KaZXifidyr^ov aT^uTtwrag

maledixerat.

6*

De hymuo

84

Apollinis

verbis testatur deoriim concertationem ea aetate fuisse,

adhuc
nuper

in caelo esset,

hi

in caelo acta essent, se narrare profiteretur,

Momum

cum Alomus
cum quae

Luciano,

yctQ ev d^eotg (^xei.

non

licebat con-

iam non habitare; atqui illum deum

fatentem fecit (lov. Trag. 22) sibi de honoribus quoquo modo parvam vel etiam nullam aleam fore; iamdudum enun nullos sibi
se nosse

fiteri

cum

esse,

ibi

prosperis rebus uterentur et soh sacrificia comederent.

di

fieri potuit, ut hic omnes ab una CaUimachi voce

penderent? Fabella profecto fuit, cuius iam haec tantum vestigia
servantur, Momum de dis pulsum, ab love opinor, nunc in terris

Atqui quomodo

versari.

Atque

Momum cum

fortasse

jjrimus consociavit; Babrius,

Phthono non Galhmachus

ipse Babrius clausulam iUius fabulae

si

composuit, qua doceret quid inde ad mores corrigendos redundaret

(iham enim interpolatam censent),

vita Isidori (apud

&GTE

^it]d^

Photium 340

a 19)

av tbv Mojfiov av%bv

illos

coniunxit;

Hermiam

Damascius

narravit talem fuisse,

E7iif.iojjnt]aaod-ai

fitjdk fiiafjaai

xbv

Leonidam Alexandrinum nuper (p. 83 adn. 2) monuimus

eundem dentem Momo tribuisse quem Horatium Invidiae. Recentes utique testes, sed quos minime verisimile sit a Gallimacho pendere, qui tam longe ab eo discedant
Damascius
0d-6vov;

etiam

Fabeha

conformatione

sententiae

fabeUa,

fuit,

Momus

qua

usus

esse.

ab love de

caelo

proverbio

arguitur

narraretur

pulsus esse.

Phthouus non tam certa persona

fuit

quam Momus;

atqui

omnes

norant illum longe a dis habitasse; Plato enim scripserat (Phaedr.

247

a)

(pd-ovog

^'^(o

d^slov

tiorum opiniones secutus,

crederent

xoqov iGtaxai, non ille quidem vetusimmo vero adversus eos pugnans, qui

(pd-ovEQov

(pvGEL

tb

d^slov

Eivai,

in

quorum numero

paene omnes veteres Graeci fuerunt. Atque iUe Phaedri locus,

quem dicimus, unus ex iUo dialogo nobiUssimus fuit.

Ut rem

comprehendamus, omnes GaUimachi aetate

deorum convictu, ab love opinor, expulsum in
malam rem abiisse, norant iUum deum grammaticum esse poetarum iudicem, norant iUum a Phthono non esse dissimilem;
hunc apud Platonem legerant longe a dis habitare. GaUimachus
lepidam fabeUam concinavit et exornavit, eamque reUquis Apollinis egregiis facinoribus addidit: finxit enim Phthonum, deum
litteratum ilhmi quidem, ea de causa ab ApoUine de caelo pulsum
esse, (juod GalUmachi gloriae obtrectasset
calce eum percussum
norant

i:)aucis

Momum

De

De pericopa extrema.
esse addidit, qiio festivior

quem

eius sodaleni et

illa

amicum

105

vv.

108

86
Optavit ut

narratiuncula evaderet,
esse inter

omnes

constaret,

Momus

homines versaretur, sed ipse, qui iamdudum de

caelo pulsus erat, ex hominum commercio ad inferos migraret.
Nonne haec omnibus, qui fabulas mente tenerent aesopias quique

non iam

inter

Platonis

Phaedrum

visa sunt

105 in odaxa. singulare

est,

nam

eic,

Nescio vero an

vel kv (hai dici soluit.

a motus notione, quae in Md-Qiog quasi

dum

etiam salsa atque

iucunda,

legissent,

ovg vel

faceta

onl, sig (bta

ii'

tni hoc loco potius

ilkid

pendeat, ut intellegen-

latet,

Phthonum ad ApolHnera clam repsisse ilHque in aures

insusurrasse. Non dissimile est illud homericum y 293 amEia elg
aXa jiETQTj, id est quae acuta in mare protenditur" pkira consit

Wilamowitzius

gessit

0d-6vog

'

AnolXoivog

ad Herculis
(v.

105)

et

euripideae

xbv Qd-ovov

v, 510,

wnbXloiv

107 b
(v.

107)

^emEv
concluditur.
Phthonus ita loqui coeperat, tamquam non multum
a poeta peteret non probo illum poetam, qui ne tantum quidem
canat quantum
"; sed iam sibi temperare non potest quin prodat
quantum flagitet; unde inconcinnitas quaedam exoritur periucunda animisque legentium vel magis imprimitur quam et iniquum
108 Fluvius
et ineptum sit carmina versuum numero metiri').
Assyrius Euphrates est; veteres enim Assyriam satrapiam Persarum Babyloniam Herodotus^), paene totam Asiam dixisse testimonio est Strabo XVI p. 736, confirmant multi cum scriptores
tum potissimum poetae antiquissimi Assyriorum imperii memores.
Id facere Callimacho illa aetate in procUvi erat, qua Assyriorum
imperium ab Alexandro eiusque successoribus resuscitatum erat.
Atque scripsit idem Gallimachus de Ptolemaeo Euergeta Seleucidas bello lacessente, si fides est CatuUo Comam Berenicis ex-

inter se respondent: uterque pariter versus voce slnEv sive

primenti

lutulentus

amnem,

sit,

qui

ipse

non

Singulari

*)

NGG

vastatum Jines iverat Assijrios.

(v. 12),

ita

iudicii

nescio,

cum tamen

velociter inter

subtilitate

de

hoc

Nonne Euphrates

verisimile

sit

magnum

luteas ripas decurraf), tur-

versu

iudicavit

Wilamowitzius,

1893, 743.

Eduardus Meyer, Geschichte des Altertums III, 84.

lAvcjdrjs ^) cc^^f] yn >al
5) de Mesopotamia
7toAA.ij ai)Tfjs. Ex iis qui nostra quidem memoria Syriam peragraverunt,

^)

Cfr.

')

Arrianus (Anab. VII 21,

nriAbg

ij

De hymno

86

Apollinis

bidum esse. At hoc Callimachi rainime intererat: voluit enim

quempiam magnum fluvium; Xilum sacrum amnem Alexandriam adlabens exemplum ponere non hcebat; Euphrates, utpote qui satis
remotus

esset,

speciem quasi fabulosam praebebat.

quasi scriptum

interpretor

yfjQ y.al jio?./.dv

ovQfpeTOv

esset

icp'

la noXXa

vdari:

id

est

e/./.si

109 sq.

no/da

ita

X.vfiaxa

ta no/J.d temporale

adverbium ad verbum ambabus

commune refero, nolXov
ad posterius obiectum positum etiam ad prius audiendum esse censeo si quis enim ahter inteUegat, la no/./.d adiectivum esse existimet atque cum illo /.v^iaxa iungat, quod iam discrimen inter za
noXud et noXXov sit? etiam quid sibi vult articulus ille adiectivo
sententiis

nam pleraeque sordes" sententiae parum accomodatum

Immo et xu no?.?.d et no?.Mv semel ponuntur, bis intellegenda

additus?
est.

sunt; Tu no/J-d sententiae initio collocatum est, nokXov posteriori

tantum obiecto additum. Voluit

minus

accurati

cum

scilicet

qui scripsit

Scribendi genus poetae

quasi in eiTorem induci.

eum
cum

qui legeret

tum

facihs

flumine lutulento pariter contuht Horatius

110112 Versibus qui iam

cum flueret J-utulentus.
secuntur parvum carmen omnibus numeris absolutum atque perfectum cum aquae puritate compai'atur, qua Melissae Cereris
simulacrum lavant; vSojq enim lavationis in usum a Melissis haustum
esse propterea accipio, quod, quantum scio, ab antiquis dis aqua
sm??.

I 4,

11

nunquam

sacrificatum

est.

At de Cereris simulacro a Melissis

At quot testimonia de Melissis

lauto prorsus nihil traditum est."

Cereris vel mj^stidibus vel sacerdotibus supersunt praeter

Callimachi locum

novhnus Argis Palladium

lavari solitum esse.

Consentaneum

talium rituum, qui fuissent cuiusque civitatis singulares,

aut

evanuisse aut ab uno teste,

vatam

esse.

hunc

quem disceptamus? Item per unum Callimachum

Accedit quod,

Cereris sacris alibi

gemus, necesse est

Porphyrius (de

docto aliquo alexandrino,

ni fallor,

est

memoriam
ser-

vestigium huius ritus in

quoque servatum est, quod antequam investinonnuUa aha tractare.

antr. nymph. 18) narrat Cereris sacerdotes ab

scripsit Sachau lutum riparum Euphratis equitibus obstaculo esse (Reise in Sj'rien
und Mesopotamien 261). Quud Plinius (n. h. XVIII 162) negat Euphratem Tigrimque limum invehere, sicut in Aegj^pto Nilum. non contra facit: vult enim ad
invehere vocem agris audiri non esse certa tempora, quibus Euphi-ates abundans
pinguem faecem agris illinat sicut Nilus, ut agricolarum opera quasi super:

vacanea

sint.

vv.

110112

*)

non sacerdotes sed

De
antiquis fiEXtaaag dictas esse

appellatas esse Hesychius

I

(s.

MeHssam

fivaTidag

ita

Servii interpolati ad Aen.

v.) tradidit.

430 testimonio haec quaestio non

narret,

87

cum enim fabulam

cum secreta sibi

dirimitur:

Cereris sacerdotem fuisse, quae

a Cerere commissa patefacere noluisset, a muHeribus

cerpta esset, ab ea apibus fisAiaaag

nomen inditum

iratis

dis-

esse, illam sa-

cerdotem vocat, de eadem tamen taHa narrat, quae non minus bene
in quancumque myslida cadant.
Item schoHastarum ad illum

quem

Pindari locum (P. IV 104),

primitus

alter

fivoTixa
e

Gereris

SiaTsAovaag,

est

id

fragmento,

Pindari

in adnotatione exscripsi, fteZiaoag

sacerdotes,

alter

hic

(juod

affertur

maiore numero 158 insignitur), elucet

enim aliud

neql

lac,

%a

&eia

Schroderi

(in

utri

credendum

xal

Neque

appellari affirmat.

initiatas,

editione
sit:

nihil

exscribitur, nisi iHae voces lalg leQaioi fieXiaaaig Teg-

Atque tamen cercausam necesse est fuisse cur in controversia esset, fieXiaoai
utrum sacerdotes an mystidas significaret. Nonne igitur iUud nomen
a reHgione sumptum est, quae Cereris m^^steriis contineretur?
a qua alia, nisi ab Eleusinia sive genuina sive alio translata?
Atque nomen Cereris Arioi inde pariter arcessitum esse, si

netai, deus scilicet nescio qui, forsitan Ceres.

tara

quis testimonia perpenderit, verisimile apparebit.

homerico, carmine Attico,

in

formula {noTvia

illa

Ai]d>

v.

cum

bis in

In hjnnno Cereris

errorum narratione idque

47.211) tum tertium in invocatione

deum proprio nomine

Atque hoc certe loco Ula vox non quasi quaedam Cereris
enixAtjoig adhibetur, verum quasi legitimum nomen: cognomen
extrema

ubi soUemne erat

Ar]d) appellatm*,

vocari.

')

Sequentibus vocibus

tamentum enim sunt

terea

apes

dictas

chg

Trjg

x^oviag

ipsius Porphyrii,

utpote

esse,

quae

d-sccg

fivoTiSag nihil tribuo: addisacerdotes

qui intellegi velit illas

inferorum

mysteriis

iuitiatae

Paullo ante scilicet dixerat mortuorum animas fieAlaoag appellatas esse.

sychium vero a Porphyrio pendere minime verisimile

dearani

antistites,

ut

Magnae Matris

et

Apollinis.

est.

prop-

essent".

He-

Etiam aliarum

fi^Aiaaai

appellabantur.

ApoUinis sacerdotem delphicam f^iXiaaav iam Pindarus Pyth. IV 104 appellavit

(5

fidxaQ vlk IIoXvfivuaTov, ah

AeXcpidog avTof^dTq) xeAdSq).

caperentur, ut Thriae

quod tamen

aliter

huius hymni

v. 45.

coUegit

h.

in

6'

iv TovTq)

Atque
Merc.

v.

Aoycfi

XQV^f-^S &Q&o)aBV fieXiaaag

cum auguria ab apium susurro

quaedam apes describuntur, id

fortasse fuit,

558 quasi

quoque explicari potest.

Cfr.

etiam quae disputavimus ad

Complura, non omnia, de MeAiaaaig sacerdotibus testimonia

Robert-Tomow, de apium melUsque apud veteres

(Berolini 189B), p. 91&qq.; nonnulla addidit A. B. Cook,

J.

H.

St.

significatione

XV

1895, 14.

De hymno ApolUnis

88

enim draaoa, qiiod adiectivo adiungi non poterat, additur; cum

nomeii KoQi^g proprium IlEQGEcpovEia iungitur atque
Ar^oj
copulatur (v. 490 sqq.)" dXl' dy ^EAEvatvog ^voEoor^g dfifiov Exovoai

illo

xai IldQov dfi(fiQvxt]v "AvxQOiva te jiETQfiEvra, n&cvia

Ci)Qi](p6QE,

At]oT

dy?<.a6di)Q'

dvaooa, avxr] xal kovqt] nEQiy.aAXi]g IlEQOECpovEia.

Item tragoediarum poetae non quamlibet Cererem sed unam cerillo nomine indicarunt.
Sophocles enim (Antig.
E?.Evoiviag Ar^ovg iv
V. 1119) Liberum dixit /nEdEiv nayy.oivoig
tam, Eleusiiiiam,

xdXjioig]

Euripides (Suppl.

eleusiniam Cereris

v.

290)

eleusinia escharam

in fabula

rursus (Hel.

oEfirccg Ariovg EoydQctg dixit;

v.

1322)

in narratione de Cereris filiam quaerentis erroribus, in narratione

id

id est eleusinia,

tceqI

naQ&Evoj

tium missum esse narravit.

ArjOi

d^vficooafiEvcx

ab love nun-

Aristophanes (Plut. 515)

ita agricolae

officium indicavit: yijg dQ^xQoig Qi]^ag ddnEdov y.aQJiov Ariovg dsQioaod^ai, scilicet

de fabula cogitat, qua Ceres Eleusinios primos et

quamquam minime
nego hoc loco liberioris iUius vocis A7]ovg usurpationis vestigia
prima conspici, quae mox aetate heUenistica pervaluit ^). Nostrae
vero opinioni non tantum favet, quod consuetudo usque ad aetatem infimam obtinuit in titulis sepulcrorum sacerdotum eleusiniorum illam deam Ai](b appellandi (nam et ilh tituh, quot quidem
serendi et metendi artem docuisse ferebatur;

novi omnes [IG III 700. 713. 718. 737. 900. 1311] aetate demum
imperatorum romanorum conscripti sunt, ut suspicari liceat illud
vocabulum a poetarum usu arcessitum esse, et sacerdotes cum
Lernaei [IG IV 666] tum Epidaurh [IG IV 1001
1002] III p.
Ghr. n. saeculo Cererem suam Ai^cb appeUaverunt), quantum quod
Clemens Alexandrinus, quo loco fabulas sive eleusinias sive certe
ab eleusiniis derivatas enarrat"), Cererem semper A7]co nominat,

ut Protr.

1 1

20 Stahl.

axiy.bv y.al ti]v nAdv7]v

Ar]6)
y.al

xal K6Qt] dQdfia

%i]v

dQnayi]v

EZEvolg dctdovxEl; 13, 2 ArjOvg fivoxr^Qia;

^g

di]

^)

ijdt]

y.al

13,

firjvig

x^Q''^ BQifid) nQOoayoQEVEad-ai XEyETai:

Afferre

IV 896.986;

AP

satis

sit

eiusdem Callimachi

fr.

48;

%b

EyEVEa&i]v fiv-

nEvd^og
.

13, 15

avxalv

T?/g Ai]ovg,

fiiyvvTai

Theocr. VII3;

d'

Apollonii

VII 209, IX 19,8; hymnos orphicos. Verisimile profecto

est Oallimachum eo loco ubi sacra describuntur, a consuetudine sacrorum sollemni non discessisse.
-)

VI

.31,

In hanc enim opinionem non levibus de causis incUnat Pringsheim

p.

49

egregiae dissertationis Bonnensis. quae inscribitur Archdologische Beitidge zur

Geschichte des eleusinischen Kultcs (Monachiae 1905).

De
add-ig 6 yEvrijoag obxool
/ifjTEQa

d-vyajQog
/3a>

15,

xr}v Ar](b;

KoQrjg

T/]g

ut

xt]v Ai]6)^

Zsvg

22

TJj

89

^EQQeqxxitri

d2.(i)fiEvrj

yccQ

f]

'EXEvoiva:

tieqI Trjv

eius

110112

vv.

animum

efferat,

d^vyarQl fisxa xijv

Tfj

jcata

Arioj

16,

saisius

^ dh (16, 8) TEQjiExai tfj oipEi /}

librum aliquem minime vulgarem in

^rjxrjoiv

4 ^Evioaoa

quam

t)

xrjg

Bav-

honestius

An credamus

iocatur*),

Arjo).

illum

suum usum conver-

tisse

ut ea
Ai](b

(quae enim narrat et accurata sunt et non tam pervulgata,

undique ])romere potuerit), nomini

vei'0 Arj^rjcrjQ

vocabulum

a poetarum consuetudine arreptum per iibidinem

quandam

At Stephani Byzantini testimonio impedimm', quo-

substituisse?

minus credamus unam Cererem Eieusiniam ita appellatam esse.

Sub voce enim FecpvQa ab hoc Tanagrae nomine antiquo FEcpvQaiav Ai](b appeliatam esse dicit, id est, ut aiunt, Gererem iliam
'Axaiiui', cuius religionem Tanagra Athenas transiatam esse narraverit Herodotus V 61, At iilud Ar](j) non in codicibus traditur sed
e codicum lectionibus ?^7/w, r]dvv restitutum est, verisimihter
id quidem,
sed tamen restitutum, ut non iiceat illa iectione
quasi tradita niti. At fingamus apud Stephanum i) FEcpvQaia Ay]6)
traditum esse, quid inde consequitur? Nam, ut mittamus fieri
potuisse ut

ille

hanc giossam

e poetis hellenisticae aetatis prorae-

Stephanum cultum Tanagraeum Gereris

Ex Herodoti enim (V 57) narratione hoc
xT]g rE(pvQaiag novisse?
unum conciudendum est, Gephyraeos, qui reiigionem Gereris
'Axaiag quasi quandam pecuiiarem et propriam colerent, gentem
ret,

quis iam spondeat

atheniensem

fuisse,

quae

se

primitus

Eretriae

habitasse,

inde

tum a Boeotis aiiquanto post Laodamantem

Eteociis fiiium Thebarum regem puisam Athenas concessisse
praedicaret. Opinationes iilae Gephyraeorum erant, inde fortasse
derivatae, quod Tanagrae nomen mytliicum riq^vQa esset, ut
Hecataeus (apud Stephanum s. v.) testimonio est. Quantura iilius
Tanagram

venisse,

gentis coniecturis

tribuaraus,

penes nos

graeum Gereris Gephyraeae Stephanus

est;

certe

cuitum vero tana-

non

testatur;

si

quis

enim nomen dei alicuius a certo ioco repetit, ipse confitetur iilam
Accedit quod reiigionis Gereris
religionera iam sedes rautasse.
FEcpvQaiag atticae testimoniura etiara nunc superest, in Et^-moiogico

Magno
^)

De

1907), 3sqq.

s.

his

v.

FEcpvQElg- di^fiog 'AxTixog, dd^Ev xai FE^pvQaia Ar]-

lusibus

cfr.

Dielesii

disputatio,

Miscellanea

Salinas

(Panormi

1^6

90

hymno

Apollinis

Sane lexicographus vehementer

(jirjxriQ.

gente confunderet

nem atheniensem

sed veriloquio

illo

Quid

respici.

erravit,

cum demum cum

demonstratur ab eo reUgio-

unum eiusdem
quam

si

deae voca-

bulum atheniense Etj-mologus a gente Attica,

sane falso

dfliiov appellat, Stephanus vero ab illius urbis nomine a quo se

oriundam ea gens credebat derivarunt, uterque suo periculo Herodotum exprimens? Nonne, hoc si sumimus, discrepantia illa facilhme expHcatur? Si vero rehgio illa attica fuit, nullo negotio

percipitur,

quomodo nomen

eandem

Gereris Eleusiniae in

trans-

quae huic conlatum sit. Atque etiam

fusioni faveret. Nam, sive Etj^mologo credimus reg^vQaiovg atque
r(pvQaiav cum ponte componenti in via Eleusinia, illo nobihssimo
certa fuit fortasse causa,

scilicet in quo sollemne erat m}'stas inter se vel etiam clarissimos

quosque cives et irridere et conviciari '), sive etiam ilh fidem recusamus, concedamus necesse est nuUo modo fieri potuisse, ut
Athenienses Gererem Fe^pvQaiav al) illa dea separarent, cuius in
honorem ol jEffVQio^ioi instituti crederentur. x\tque nescio an

Stephani testimonium ddigenter perpensum opinioni nostrae potius

favere

quam

obstare videatur.

Atque tamen, quamquam tam multa eo conspirare videntur

ut credamus GaUimachum AovTQocpoQiav eleusiniam respexisse, una
certa causa impedimur, quominus iUam sententiam recipiamus.
MeAiaaag enim Gereris sacerdotes iUe appeUavit, cuius cognominis neque in fastis Eleusiniis neque in rationibus neque in legibus sacris uUa mentio superest, cum tamen iUa documenta tam multa

tam accurate verbis concepta sint, ut casui et fortunae vix locus

detur. Dixerit quispiam GaUimachum iUas suo Marte ita nominasse,
ut imaginem quandam omnibus numeris absohitam atque perfectam sacri ahcuius purissimi ocuhs proponeret. Atque iUum id voMshaaai enim etsi
luisse,
etiam consecutum esse apparet.
et

sacerdotes

dicuntur,

nemo ex

iis

qui

legerent

erat quin simul

quae omnium purissimae haberentur,

coitu omnino abstinere crederentur ") et nuUo aUo cibo

cogitaret de bestiohs iUis

cum

et

') De
hac consuetudine cfr. potissimum,
quem modo exposuimus, Hesychius sub vocibus
")

Aristoteles hist. anim.

553 a 17

7i()l

praeter hunc Etymologici locum

yetpvQis et yecpvQiaTai.
Sh ttiv yeveoLv

zwv

fie/.izzwv

oi)

Tov aiTov TQonov TidvTeg hTToAafA^^dvovaiv ; sunt enim qui contendant ov liKTetv
oi6' dyeveo&ai zug fieAiTTug, d.X?M cpeQeiv tov yovov, nal (fjeQeiv oi fihv dnb tov

av&ovg Tov kuXAvvtqov,

ol 6'

dnb tov dvd^ovg tov

y.aAdftov, dAAot.

6'

dnb tov uvd^ovg

De

obtulisse fecit e prato,

ex

Aidcjg

diEQxeTCii,

prato

illo

innata

de noTa^iiaioi zrjnevei

flores colligere

Haec

sit.

eV^'

ome

illis

tantum

(v.

d^ioi

Sequitur

dQoaoig.

licere,

75sqq.)

7ioi[iijv

^iehaoa ^si^imv'

fjA&e noi oidaQog, dXX' dxrjQaTOV

(peQ^Eiv ^OTCt oin

fjQtvi]

91

Ut Euripides Hippohiuni

vescerentur nisi florum suco.

coronam Dianae

110112

vv.

quibus pudicitia

cum elegantis.simus tum senomen sacerdotum de religione

Callimachus

scio, at

verior, etiam putidior fuit

quam

ut

in religionem transferret.

Gonicere fortasse licet descriptionem illam non in caeremonias Eleusiniorum atticorum cadere, sed in mysteria quae
illa aetate in pago cognomine alexandrino habita sint, ubi ipse
Simile est
CalUmachus adulescens pueros Htteras docuerat^).
quod hymno sexto sacra describuntur eaque mystica Cereris in

honorem non

in Attica sed Alexandriae facta.

Alexandi^inum alexandrinam rehgionem,

quos exscripsi, respexisse

satis idoneis

non

Pariter

(p. 49).

bito,

quod fons sacer potius

quadrare videtur

quam

in

illis

locis

de causis conclusit Prings-

Ea tantum de causa certum aUquid

heim

Clementem

atticam,

adseverare du-

quospiam aUos
Alexandrinos, qui Nilum biberint.
in Athenienses vel in

ovx dnb navTog vSojq q)OQeovai fieZiaaai singulariter dictum

tamen ut praestet tradita interpretari quam coniectura

illud enim quod est navTdg a voce quae confestim sequitur vdoiQ sive ipsum verbum vdaxog sive notio cognata supplenda est.
Vel difficiliora sunt quae secuntur. Vahlenus enmi (p.826 adn. l)totam
est,

ita

temptare; ad

sententiam

donov

ita interpretatur,

oXiyTjc,

h^udog

dvEQnEi nidaxog e^
relativi,

ieQf^g\

quod ad eas

quasi scriptun: exstaret,

(poQEOvaiv,

voces

ijxig

dX?.'

dxQov

na&aQ'^ xe nai dxQaavxog

enim

6Aiyi]

Xi^dg

referatur, casu attractas esse.

pronominis
At,

si

CaUi-

machus ita scripsisset, omnem operam dedisse videretur, ut eos

qui legerent in errorem inducei'et quicumque enim liberamente hanc
verborum comprehensionem legerit, credet oUyi] Xi^dg et ukqov
uoTov ex nuQuAZrjAov, ut aiunt, posita esse. Quaesiverit quispiam,
cuius rei oAiyt] Xi[]ug, parva vena (nam venam inteUegi iam opus
est), dxQov donov sit. Atque concedendum est dxQov doixov eam
notionem flagitare quae plerumque genetivo partitivo exprimitur;
Callimachus enim iUam iuncturam e Pindaro prompsit, qui cum iUa
:

TfjS

i^Miag.

nascatur?
1)

Cfr.

Quod animal purius mente

Cfr.

de gen. anim.

Suidas

s.

v.

PTSOaS.

KaAAcf^axos-

effingi

potest

quam quod

e floribus

De hymno

92

Apollinis

semper ita utitur ut diximus, tum etiam (Isthm. VII 25) aocpiag
dxQov doixov scripsit. At ita prorsus ex iUo nidayioc, e^ leQfjg
id quod est vdarog ad dxQov dojtov cogitatione supplendum est
ut ex illo vdo)Q ad djib naviog notio cognata; atque etiam nescio an
hoc audacius dictum sit quam istud. Ita fere igitur ille locus
interpretandus est: Non ab omni (lacu vel flumine) Gereri
aquam meHssae portant, sed a vena tantum quae, aquae purissimus quidam flos, e sacro fonte saHt."
113 In hoc versu cur lectionem schoHi ad Gregoriura Nazianzenum 0d-6vog illi verbo, quod in C^aUimachi Hbris scriptura exstat 0d-6Qog, praetulerimus, e disputationibus nostris iam satis
supenpie eluxit: Qd-oQog enim nuHa certa persona fuit, quae cum
Momo coniungi posset; Phthonus cum Momo consociatus esse
etiam traditur. Quod Wilamowitzius (Gottinger Nachrichten 1893,
p. 745 adn. 2) structuram huius versus 6 dh Maj/iiog, Iv 6 0d-6vog,
Evd^a vEoiio cum theocriteis illis in Helenae epithalamio comparat
(XVIII 16) ^Qxof.iivoi Toi ig ^jiaQrav, uueq 5)AAoi. aQioiEEg wg
dvvoaio,

nodum

in

scirpo

Nam, quamquam
potuisse ut verbum sub-

quaerere videtur.

minime negamus CalHmachum ita loqui

stantivum reticeret, adverbium status cum adverbio motus confunderet, quod motus notio praecederet, multo planius ille locutus videtur esse: neque enim uUum aHud vocabulum reticuit
sententia
nisi in sententia relativa verl^um veniendi, quod in
Interpretandum est: Utinam Momus eoprincipali positum est.
dem, id est in malam rem, abeat, quo iam Phthonus caelo ab
love pulsus

abiit."

De

IT.

fabulis cyrenaeis.
1

Hymnuin

in

ApoUinem non penitus

de Cyrena heroina
laribus libellis

et

intelleget nisi

de Cyrenis urbe penitus

cum abhinc complures annos

norit.

([ui

fabulas

Quas singu-

Franciscus Studniczka*),

tum nuper Ludolphus Malten'^) ita prosecuti sunt, ut plurimorum

plausum ferrent. Ego vero, quamquam utriusque et diligentiae
et acumini meritas laudes non detrecto, facere tamen non possum
quin confitear nondum omnes mihi scrupulos esse exemptos, etiam

me

censere Maltenium de comphunbus rebus minus recte sensisse

quam Studiiiczkam. Totam autem illam quaestionem inde ab

umbihco rursus repetendam esse duco,

extricata

sint,

in

iis

quam

ita

tamen ut quae iam

minus gravia

brevissime commorer,

etiam omnino omittam.

A Cyrena ordior. Quam Callimachus (v. 90sqq.) Theraeos

Carnea primum in Libya agentes cum Apolline de Myrtussa
benivole spectasse fecit, ubi leonem Eurypyli gregis vastatorem
necasset. Pindarus cecinerat (Pyth. IX 5
70) Apollinem in Pelii
valle Cyrenen H^psei, regis ThessaH, filiam, quam Creusa nympha
Peneo genuisset, cum leone sine armis luctantem vehementer
mu-atum esse, ilHusque amore percussum e Chirone centauro quaesivisse, quis iha virgo esset. Cui Centaurum respondisse se mirari,
qua de causa qui omnia nosset, se de iUius nomine percontaretur
illam vero ei destinatam esse uxorem, quam in Libyani secum
raperet, ubi postea urbem clarissimam ab ea appellatum iri; in
praesentia fore ut puer ab ea nasceretur Aristaeus, quem Mer-

XX).

*)

F. Studniczka, Kyrene, Lipsiae 1890.

^)

L. Malten, Kyrene, Berlin,

Ex

illis

qui Maltenii

libri

Weidmann 1911
censuram

(Philologische Untersuchungeu

publici

iuris

fecerunt

vel

etiam

Maltenil copiis usi ipsi de fabulis cyrenaicis disputaverunt, honoris causa nomino:

V. Costanzi,

505

Ausonia VI 1911, 27 sqq., A. Ferrabino, Atti di Torino XLVII

Woch. 1912, 1033 sqq. Ante Maltenium plurima enucleaverat

sqq., Aly, B. ph.

A. Gercke,

Hermae XLI

1906, 447 sqq.

De

94

fabulis cyrenaeis

Horae educarent et immortalem redderent. Ghironis

mox impletum esse.
Inde quod Chiron Apollinem risisset, qui, cum omnia sciret,
semideum tamen quae futura essent interrogasset recte concluserat Studniczka (p. 41) Pindarum adversus certum poetam pugnare, quem, qua fuerat simplicitate rustica atque agresti, fugisset
Apollinem deum vatem ipsum vaticinio non indigere: neque enim
fieri potuisse, ut Pindarus ipse talia fingeret, quae sibi statim reAddere potuit verbis illis Chironis callidarguere opus esset.
curius

et

vaticinium

dissimis

(v.

51 sqq.)

xama

nooic,

ixeo

(Sdaaav tdvde

y.al

jneA^^eig

xdnov Evely.ai reprehensionem quanenim Centaurus: tecum ea communicabo, quae tamen ipse penitus noris; maritus, eo animo ut
G}Tenem uxorem ducas, huc venisti, illud licet dissimules";
eum scilicet mendacii tecte insimulat. Nomen carminis quo Ghironis cum ApolHne colloquium, Cyrene rapta, Aristaeus natus
vTiEQ jidvTov Aiog e^oxov tioxI

dam

Apollinis adumbrari: voluit

continebantur

schoHasta

Pindari ad

v.

suppeditavit

Eoeam; idem primos nobis versus servavit:

dno xd?J.og ^xovoa IlrjVeiov naq' &So)q ya/Jj
Studniczkae rationes
(p.

sqq.)

et

firmavit et

f)

oXri

0d^irj

Hesiodi

XaglTMV

valeoy.e KvQrivi].

exaedificavit

aliquantum tamen ultra fines progressus.

Maltenius
Apollonius

enim continuo post Gyrenae nuptias Aristaei vitam (II 606 sqq.)
enarrat, Musas eum eduxisse usque ad nuptias suique gregis pastorem fecisse; eum postea ab insularum incoHs arcessitum sociis
ex Arcadia congregatis
lovi

'Iy.iA.uiio

Ceum

migi'asse, ibi Sirii iram placasse ara

constituta et re divina

ambobus

illis

diis facta:

tum

enim statim etesias flare coepisse et quadraginta dies spirasse;

usque vero ab illa aetate Ceos religionem Canis coluisse. Quod
Apollonius hunc cxcursum de etesiis (nihil enim ad reliquam narrationem facit) ita introducit (II 500) KvQr/vt] necpaxai xig e?.og ndQa
Ilyjveiolo i.iri?.a vefieiv nQOTeQoiai nuQ^ dvdQuai, ita concludit yai
%d (lev ojg vdeovxai, inde Maltenius (p. 11 sq.) effecit totam historiam
iUinc manasse unde priorem partem, Cyrenae raptus descriptionem,
ex Eoea. Quae primo adspectu recte conclusa esse videntur, atque etiam Cydippae GaUimaclieae fragmento oxyrhynchio comparato potius stabiHuntur quam labefactantur: Callimachus enim
et Aristaeum et illos commemoravit (v. 33sqq), qui e sacerdotibus
sunt 'Jy.fiiov, oloi ^fii]/.ev ui ovQeog dfi^djveooiv nQr^vveiv %aXenriv MaiQav dveQxofievrjv, aixeto&ai %b 6' drjfia naQal Aiog ^ te &a-

De Cyrena
fiivol

nXijoaovTai Xiveaic, dQTvyeg iv ve(peAaig

sunt apollonianorum
ieQa

fiaioio,

d'

xal

^ioi^ibv

*).

Quae tam

similia

nobjoe fieyav Aibg 'Ix-

Kvvbg

yaiav ejiiifwxovaiv

exrjti

TeaaaQuxovxa'

iiftata

jidQoid-e

illorum

95

ev eQQe^ev ev ovQeoiv dareQi xeivco 2eiQi(p

t'

te KQOvidi] Aii' toTo

avQui

De Cyrenae Eoea.

rapta.

Kew

d'

exi

vvv

leQijeg

^e^ovai d-vt]Zdg, ut necesse

sit

avxi^

ix Aibg

izrjaiai

dvxoXeoiv tiqo-

existimare Apol-

lonium etiam hoc loco, ut

solet, Gallimachum secutum esse: utroque enim loco non tantum eadem narrantur, sed sacrificia in
summis montibus fieri commemoratur, utroque loco venti sacri-

quasi coacti spirare dicuntur, utroque loco sacerdotes etiam

posterum illos i'itus servasse narrantur. Sed manifestum est
Apollonium non uno Gallimacho usum esse sed verba verbis GaUimachi aptasse, res ex eodem fonte derivasse e quo Callimachum.
Nam Gallimachus Maerae, unius e Pleiadibus, ortum, Apolficiis

in

lonius Ganis

ardorem commemorat; ApoUonius Aristaeum populum

reticet. Quae per se
communi tamen fonte

ex Arcadia congregasse narrat, Gallimachus

etiamsi aliter explicari fortasse possunt, e

Gallimachum illam fabulam

e vetustiore auctore derivasse. Hic vero
ita e transcursu eam potius adumbrat quam enarrat, quasi omnibus qui legant nota sit; quod certissimum argumentum est.
Usque adhuc Malteni rationes potius confirmavimus quam
labefactavimus. Atque tamen sunt, ut dixi, quae dubitationem
faciant. Pindarus enim scripsit Aristaeum heroina natum ab Horis
et Gaea immortalem deum nectare et ambrosia in labella instillatis factum esse: xal d' iniyovvidiov d^r]xdfA.evai Qe(pog avxalg,
repeti debebunt, simulatque constiterit

non ipsum invenisse sed

vexxuQ iv xeiXeaai kul dfi^Qoaiav OTd^oiai, d-i]aovTai xe viv d&dvarov, Zfiva xui uyvbv AnoXXoiv

uvdQuai x^Qf^^

dy%iaT0v

cpiXoig,

dndova fir^Xiov, 'AyQeu xui Ndfiiov, %olg d' AQLaxalov KuXelv. Atque haec ab Eoea fluxisse, non ab ipso Pindaro inventa esse,
testimonio est Servius ad Georg.

Hesiodus

dicit

14 Aristaeum invocat

Apollinem pastoralem.

Num

.,

quem

Aristaeus hic apolloni-

nam v. 33 neque sanum censeo ueque

Keiog yafi^Qdg 'AQiataiov
Tiog dfiq>^
leQoJv, sed rt incerta^ fi in dfiqtC, ut videtur, transductum.
Quae Wilamowitzius
ita emendata supplevit 'Aqioxalov \?^ri\i,tog d.fA.cp' leQu>v.
Sed ex ApoUonio discimus hoc loco Aristaeum, non lovem, 'TKfiaTov appellatum esse, sed "Jx^tov lovis
nomen fuisse, cui Aristaeus aram coiistituisset. Neque ergo Aristaei, sed lovis
*)

Quae praecedunt, exscribere

ipse sanare

possum: traditur aitaQ

sacerdotes exspectantur.

nolui,

^^

96
aniis se quasi

deum

fabulis cyrenaeis

praestat,

qui

orbem

terrae pererrat, ut ara

lovi constituta, Sirio re divina facta pestilentiam arcessat? Hercules

totum terrarum orbem pererravit, ut genus humanum a monstris

multa passus multa et magna gessit, sed morte demum
in superos sublatus est. At dixerit quispiam non tam multa exempla

lilDeraret,

heroum exstare, qui dei facti sint, ut certi quid concludere liceat.
Id quidem libenter concedo, quamquam ipse animum inducere non
possum, qui immortalis factus

sit,

Fortunae

subici;

sed mordicus

teneo non constare, utrum Apollonius ab una Eoea pendeat an

exstant uUa et Aristaeo in deorum

concludi poterat.

avdQUGiv

allatis

Nam

neque testimonia
Eoea optime
Neque quod Apollonius excursum nQoxEQoioiv

etiam a carmine peculiari de Aristaeo

').

numerum

relato

verbis xal %a fiev

introducit,

&>g

vdiovTai con-

omnia ex uno auctore prompsisse.

Utcumque autem res se habet, tiegu Hesiodum in Eoea
Actaeonis mortem, Aristaei et Autonoae matris maerorem cecinisse.
Quid? quod Autonoa in Theogoniae appendice (v. 977) commemoratur AdTOVor^v ^' yv yf^fiev 'AQiataiog iSad^vxccktjg, id testimonio est VII a. Chr. n. saeculo Actaeonis fabulam notam fuisse,
iUam in Eoeis exstitisse? Idque ea de causa quasi certissimum
sibi sumunt, quod haec Theogoniae pars a Pausania (13, 1) dnb tojv
At quis
3i6jv %(x)v eg xag yvvaiHag, id est ex Eoeis citatur.
spondet Autonoen non nomen fuisse ad stemmadelineandum fictum
ab eo qui Actaeona norit, eum a Diana caecatum nondum scierit?
Atque ipsum nomen idcirco compositum esse videtur, ut hexametro
cludit,

*)

inde efficere

licet illum

Discrepantiis contra inter

Pindarum

Apollonium non multum tribuo.

et

Pindarus narravit Mercurium Aristaeum infantem ad Horas et

Apollonius Chirouem illum educasse.

Gaeam

portasse;

Quod non tam genuinum videtur: Chiron

enim e priore fabulae parte in posteriorem tacile transferri poterat. Mercurius

nou tam facile inveniri. Pindarus cecinit Horas et Gaeam illum immortalem

ApoUonius Musas eum medicinam et vaticinium docuisse eique matriillum immortalem f actum reticet non sine causa, Aristaeum enim
heroem existimavit, hv v.aXiovaiv ^AyQsa y.al Kofiiov TtoZvXrjioi Alfiovifjsg. Pindarus fecit Cyrenem in Libyam raptam a dea Libya receptam esse. Apollonius a nymphis,
a7 Ai^vfjv ivsftovzo naQal MvQxwaiov alTioe, id est, ut Maltenius (p. 11) e IV 1230 sq.
Quae fabulae forma cum
recte conclusit, ab 'HQwaaaig, sive Matribus libycis.
doctiorem tum recentiorem speciem prae se fert. Haec omnia fieri potuit ut
ipse Apollonius primus mutaret.
Sane, simulatque demonstraverimus caimen
cyrenaeum fuisse, quo et Apollonius et Cailimachus usi sint, haec quoque non
iam ab ApoUonio sed ab illo carniine repetemus; sed illis discrepantiis in prae-

fecisse;

monium parasse,

sentia quasi

argumento

uti

non

licet.

De Cyrenae Eoea
insereretur,

non a

Stesichorus

(apud Pausaniam

97

religionibus in carmina esse translatum.

IX

2, 3)

et

At

Acusilaus (apud Apol-

lodorum personatum III 30 sqq.) Actaeonem a suis canibus laceratum esse narraverunt." Qui Stesichorus, quaeso? Complures enim
nuper rectissime distinxit Wilamowitzius (Sappho und Simonides
233 sqq.). At Acusilaus certe carmina hesiodea in orationem
pedestrem vertere soluit." Quis spondet iUum uno Hesiodo usum

cum praesertim illius

operis misera tantum frustula servata sint?

non
Equidem
nego iam satis antiqua aetate narratum esse
Actaeona, propterea quod deum quendam laesisset, in cervum
conversum a suis canibus laceratum esse. Nam et Stesichorus,
quicumque iste Stesichorus fuit, et Acusilaus et Polygnotus, quem
Autonoen et Aristaeum cervi pellom manibus sustinentem et cervi
esse,

peUi insidentem pinxisse testatur Pausanias

30, 5,

satis antiqui

testes ipsi sunt; sed pertinaciter nego Hesiodum in Eoea narrasse

deum Aristaeum fUium unicum amisisse et orbum maestam senectuSi testimonia
tem egisse; haec enim in deum non quadrant.
exstarent, aegre quidem, sed crederem tamen; at non exstant.
NihU enim inde conckidi potest, quod versus nonnuUi subrustici*
iUi quidem et antiqui de Actaeone a canibus discerpto ab ApoUodoro personato (bybl. III 32) servati sunt. Antiquos enim esse
acutissime demonstravit Maltenius (p. 22) iUius enim canes Diana
ad necem commovisse videtur, ipsi tamen Actaeonem Aiog tvvEid quod cum Stesichori fabula optime concinit,
oirioiv interf ecisse
quam non satis accurate iUe quidem Pausanias nobis repraesen:

IX

tat

2, 3:

2Tf]oixoQog 6 'I^eqaloc,

deQfia ^AxTaicovi

v<hv

d^dvarov,

xr}v

iva

d^eov,
dt)

[li]

eyQatpev

eXdcpov

neQi^aXelv

TiaQaotcevd^ovodv ol tov ix xo)V kv-

yvvalaa

2efieAfjv

Ad^oi,

item

cum

AcusUao, qui narravit lovem Actaeoni suscensuisse, quod i/tvrjoxevoaio 2e/iieXr]v. Quae fabulae forma et genuina (nam Actaeonis simUes heroes e fabulis antiquis

Tityum et Orionem)
machus enim iam narrat Actaeonem
nudam conspexisset. Sed antiqui
pla

afferam,

demum

hesiodei?

vel,

novimus complures, ut exemet Ipostea mutata est; GaUiin eo peccasse, quod Dianam
fuerint

iUi

versus

licet,

cur

quo argumento freti

Ai'istaeo referamus (nam ut

ut cautius loquamur,

Eoeam de Gyrena et
carmen de Actaeone Hesiodi nomen prae

Ulos versus ad

se ferret, fieri potuisse

libenter concedo)?

Quando

iUa

fabulae

forma loco

Pasquali, Quaestiones Callimacheae.

mota

recentiori

cesserit,
'

De

98

fabulis cyrenaeis

omnino non constat; utram Polygnotus secutus sit, e Pausaniae

Singularem sibi fabulam Euripides, ut
descriptione non elucet.
solet,

Dianam venandi aemulum

ipse concinnavit (Bacch. v. 337)

Timaeus vero aetate hellenistica iam ineunte scripsit

(ap. Diodor. IV 81) esse qui crederent Aristaeum spohis in Dianae
templo dedicatis huius nuptias sibi adipisci conatum esse; quam
fabulam e vetustiore ita detortam esse apparet, ut stuprum removeretur, quod multis iam offensioni esset, amor vero de Semela
in Dianam transferretur, quae Actaeonem ipsa punivisse narraretur.
Atque, ut quae sentio, aperiam, Actaeon Dianam nudam
ultam

esse.

aetate

vidisse

demum

fortasse

heUenistica

narrari

coeptus

est.

Nam

et tanta deae verecundia novicia videtur et consentaneum

Actaeonem primum deam non invitum conspexisse, sed iUam
eo animo aucupatum esse, ut eius pulchritudine frueretur. Illos versus
tamen, cum tam non elegantes sint, equidem satis antiquos iudico.
Ut onniia paucis comprehendamus, nullum testimonium exstat
Hesiodum in Eoea de Gyrena Actaeonem a canibus discerptum

est

narrasse; etiam constat illum res adversas et flebUem senectutem

Aristaei, quem deum existimaret, vix narrare potuisse; versus de
Actaeone apud ApoUodorum personatum traditos satis antiquos
Ulos quidem nuUa causa est cur ad Eoeam de Cyrena referamus ^).
At, si me audis, iUud carmen Aristaeo puero in deorum numerum
relato, vel etiam, quod mihi multo minus verisimile videtur, Sirii

eodem placato concludebatur.

furore ab

lam a vestibuhs

et aditu in ipsa quaestionis penetralia trans-

grediamur: Pindarus cecmit (Pyth.

patris a pecore arcuisse,

GaUimachus
coUe cyrenaeo leonem

dimicasse,

^)

inter

in

illi

refectam instituit.

Nam, ut omittam Eoeas

esse,

ut

v.

qui

Gyrenen

feras Hj-psei

cum leone sine armis

eam in Myrtussa

91sqq.)

Eurj^yh

comparationi tribuo

de Cyrena a se restitutam et

una aetate compositas

sqq.)

(v. 5) saltu

ApoU.

interfecisse,

Nihil in hac quaestione

Eoeam

Pehi

(h. in

V21

Eoeam

gi'eges

voraret.

quam Maltenius (p. 25)

WUamowitzio

de Coronlde a

sine dubio

non ab uno poeta neque

concinnitatem tam accuratam requirere liceat,

Nam
illa duo carmina intercedit, verum si fatemur, nuUa.
deorum donis cumulatur, non ipse peccat, ut Aesculapius, verum
ipsius filius Actaeon; non Apollo Actaeonem ulciscitur, sed Diana; Apollinis in
partes aliquae, Delphorum vel delphici
eo carmine, quod Maltenius finxit,
similitudo

inter

Aristaeus, qui

Apollinis prorsus nullae fuerunt.

Cyrene utram thessala an libyssa fuerit

Maltenius

99

57sqq.) contendit Callimachum pristinam huius fa-

(p.

repraesentare. Cuius argumenta quamquam mibi

non omnia pariter probantur, confiteor tamen illum id effecisse,
quod voluit; qua vero de causa Hesiodus C^Tenen Hbycam in

bulae

memoriam

Thessaliam transtulerit, quid e fabula ab eo composita vel mutata ad

historiam

Cyrenarum noscendam redundet, de

his rebus a Maltenio

Sed quae mihi illius opinionis sustentacula

infirma videantur, primo enarrabo; tum argumenta ab eo allata
vehementer

dissentio.

virili parte supplere conabor;

tum denique quas quaestiones
extremo loco commemoravi, breviter perstringam. In primis cavendum est, ne cum Maltenio (p. 58sqq.) CalHmachum fabularum

pro

omnium unum genuinum

fuisse credamus,
20G sqq.) Gyrenen virginem cursus
praemium inter duas canes, quas ei Diana donasset, currendo tulisse non in Libya sed in Thessalia ad rvfi^ov 'IojXkiov, id est, ut

patriae suae interpretem

qui concederet

Meinekius (ad

Dian.

(h. in

1.)

v.

Vahlenus (Berhner Sitzungsber. 1896, 821

et

sqq.)

rectissime docuerunt, kv cid-Zoig inl IleZl^^; qui etiam eo ipso loco,

quo Maltenius

byam?
et

nititur,

Cuius,

nisse.

Quo ergo

disceptat,

caneret Apollinem nQo%EQr]c, uQTiaxTvog memi-

quaeso, nisi

illius

nobilissimae de Thessalia in Liqui hos locos scilicet et affert

iure Maltenius,

quasi pro certo sumit Callimachum nobis fabu-

sibi

lam cyrenaicam servasse, qui utroque

morat, a carminibus

pendeat?
(p.

Cyrenen comme-

equidem non assequor, quo iudicio fi-etus Maltenius

non ante Callimachi aetatem narrari coeptum

affirmarit

54)

esse

Nam

loco, ubi

Graecia septentrionali compositis manifesto

in

Cyrenen

ludis funebribus

in

omnino pereunt,

elegantia et sales

cucurrisse

Immo

*).

nisi fabula

illius loci

adumbratur, quae

An Cyrenaei pristini narrarunt Gyrenen

adultam ab ApoIIine in Libyam translatam esse, ibi greges regis Euryp^di adversus leones defendisse?
Gonfidentius igitur Maltenius e fabula callimachea fabulam cyreiis

qui legant nota

in Thessalia

nensem
certo,

sit.

adolevisse,

restituit.

Nam nuUo

alio sustentaculo

aedificium illud in-

ut videtur, fundamento inaedificatum fulcitur.

enim, scriptor cyrenaeus

III.

vel

II.

a.

Acesander

Chi\ n. saeculi,

cui nescio

qua de causa tantum tribuerit Maltenius, pariter ab Hesiodo pendet, pariter enim (schol. ad ApoU. II 498) Cyrenen e Thessalia in
^)

Nimium

vero argumento e silentio prompto tribuit,

Callimachi enim nihil

cum

affirmat recen-

quod Cyrenae adversarii non commemorati sunt;

intererat e carmine vetusto nomina corradere.
7*

tiorem speciem prae se

ferre,

De

lOQ

fabulis cjrrenaeis

Libyam translatam esse fecit, pariter Phylarchus.

Cyrenaeorum delphico Gyrene cum leone dimicans
sed utrum Libya an

potius

Apollo

Gjrenae a

sinistra

ipse ]\Ialtenius (p. 57) confitetur e rehquiis diiudicari

Neque ergo

extricari poterit,

utrum

in

Libya an

qui sculpsit, leonem interfectum esse existiraaverit.

in

anaglypho

dum

romanae, quod Studniczka

aetatis

nomen

In thesauro
sculpta erat;

(p.

steterit,

non posse ^).

in

ThessaUa,

Quod vero
30) dehnean-

Gyrenen cum leone luctantem coronans repraesentatur, illud testimonium nuUius fere preti est, cum omnino non constet, quando
iUius operis exemplar (nam anaglyphum &7i6yQaq>ov est) sculpcuravit, Libya, cuius

tum

titulus adscriptus testatur,

sit.

Maltenius

(p.

69) contendit KvQi]vi]v longiorem

formam

esse

nominis fontis cyrenaei quod est KvQt]. Ego vero, quomodo illae
voces cohaereant, etiam num cohaereant, me omnino nescire con-

Xam

fiteor.

ex exemphs, quae attuht,

demonstrari possit.
altera

ex

nescio,

quo

altera

nuUum

est,

Multa enim formarum paria

facta

esset

suffixo

-tjvr]

quod huc facere

attulit,

addito

quarum
At
IHXXav

detracto.

iudicio fretus opinetur Meooi]v et Msoof]vr]v,

Pylen et Pylenen unam. eandemque civitatem fuisse.

navium catalogo urbem spartanam Mioor]v (B 582)
recenset, ApoUodorus sive potius nescio qui grammaticus, quem
ApoUodorus attulit, affirmavit (Strab. VIII 364, p. 516, 24 M) hanc
vocem per apocopen e Meoor^vr] factam esse. An testimonio uti
hcet, quasi id quod grammaticus suspicatus est, traditum esset?
Quin potius confiteamm^, quam urbem Homerus voluerit, nos plane
nesche? Stephanus s. v. "Aiiai e nomine urbis IIv?:.r] ethnicon
quo iure sumimus hanc urbem IIvAr]v, de
nvXf]%r]c, f ormatum dicit
qua nuUum aliud testmionium iam superest, eandem esse quam
urbem achaicam IIvAr]vr]v? Idem Stephanus s. v. Ilt^da urbem
huius nominis achaicam fuisse asseverat; MaUenius vero conteneandem voluisse, cum Olymp, IX 98 IlEXXdvav
dit Pindarum
commemoraret, quae sane urbs in Achaia posita erat. At qua de
causa non urbes duae nomine non eodem sed non prorsus dissimUi in Achaia fuerint? Ut quod volo, brevi comprehendam Maltenio, quantum video, non contigit, ut demonstraret binas fomias
nominum singularum urbium exstitisse, quarum aUera suffixo
et IIeZXr]vt]v,

Homerus

in

-r]vr]
^)

aucta esset, altera ab ipsa stirpe derivata.

Cfr.

Treu, Olympia

19 sqq.

Cyrene utrum thessala an libyssa fuerit

101

Adicit ex KvQt] etlinicum KvQt^vog ita derivatum esse,

Alfj

Ait]v6g,

vero

inde

accentu

me non

Equidem

confiteor

et illam,

quam nuper

retracto

nomen

quasi

Quarum

ambas uno verborum complexu Maltenius exponat.

alteram

alteram

recipimus,

esse necesse

falsam

Utcumque autem

id

phano

Aiov comparaverimus, ad quas

s.

v.

Ala

et

est,

si

ut a

KvQ^^vrj.

qua ratione hanc doctrinam

una atque eadem essent,

assequi,

redargui,

urbis

Eustathium

(p.

est

cum

Ste-

relegat,

iam

280, 35)
ille

si

credamus.

elucebit Airjvovg cives urbis in Goelesyria positae appellatos esse.

Atque

in universum frustra ethnica

ope formati quaerentur, nisi in Asia

istius suffixi -i]v6g sive

-avog

(Aafitl^axr^v^g, ^AdQa/iivTTi]v6g,

'AAa^avdi]v6g, nEQya(ir]v6g, IIaQiav6g) et in Thracia {2alv(i^Qia-

iam spondeat illa ethnica

graeca esse, quorum in Graecia ne vestigia quidem supersint?
Atqui, licet testes fabulae de Gyrena nympha cyrenensi germani atque genuini iam supersint nulh^ Ucet, quomodo nomen
nymphae sive urbis cum nomine fontis cyrenensis, quod fuit Kvqy],
cohaereat, certo definiri non possit, in eam tamen opinionem incUnamus, ut existiraemus Maltenium, si non omnino recte, at
tamen rectius de Gyrena iudicasse quam Studniczkam. Nam
fac Gyrenen fuisse deam graecam vel certe thessahcam, a cuius
nomine coloni Thessah urbem in. Libya conditam appellassent, in
difficultates iam incidimus multo maiores.
Rectissime enim Maltenius (p. 63sqq.) demonstravit praeter
hanc Gyrenem thessalicam ahas eodem nomine fuisse nullas. Quo
iam fundamento freti contendimus illud nomen graecum fuisse
deae minime graecae, jiOTviag d-r]Q0Jv? Non nego facile fieri posse,
ut dei cuiusdam vetusti vestigia non supersint nisi pauca eaque

vog,

KaQdiav6g).

incerta,

cumque

Quid igitm-?

quis

etiam ut ilhus memoria prorsus evanescat, sed, quotieshoc factum est, ultra suspicionem progredi non hcet. Sed,

ut hoc missum faciamus, quin etiam quasi pro certo

thessalicam Gyrenen

raptum

in

Libyam

ohm

sumamus deam

qua de causa Hesiodus iJlius

Quo vinculo Libya et Thessalia conquispiam, Gyrene olim leonem narra-

fuisse,

finxit?

iungebantur? Sane, dixerit

batur in Thessaha interfecisse, tum,

cum

urbis a colonis Thessahs

deae nomine Gyrenarum appeUatae gloria percrebuit, fuit

poeta gi-aecus, qui caneret nympham ab ApoUine raptam in Libya
iUi deo Aristaeum genuisse,
id est originem colonorum thessaliiUius

cam

vindicaret.

At mirum

esset leones a

ThessaUa

in

Libyam

De

1Q2

fabulis cyrenaeis

leonum aridam nutricem, iranslatos esse. Neque vero infitior fieri

ut leonum in fabula thessalica partes essent aliquae;
Hercules enim adversus leones Xemeum et Githaeronium pugnavit, leo Lesbi (schol. Theocr. XIII 16) nymphas exterruit, nj^mphas
sive Geo (Heracl. 71qI tioPuxeiojv 9) sive de Parnaso Geum (GaUimachi
Qui taha narrarunt, noverant leonem
G3'dippae v. 56) pepuht.
feram quandam atrocem esse; utrum in Graecia an in Asia habiAtqui minime veritaret, in fabula componenda non curabant.
simile est Gyrenaeos non ipsos credidisse suam deam adversus
leones pugnasse, quos rudentes noctu saepissime audu^ent, sed iUam
potuisse,

narrationem de Thessalia arcessivisse.

Qua

minime profligatur, ad exitum foriam quaeretur, quomodo Gyrene cum Aristaeo

cohaereat. Rehgio Aristaei in Libya fuit, quantum scimus, nuUa ^)
eodem pertinet, quod Pindarus canit Mercurium Aiistaeum infantem
a matre asportasse, ApoUonius narrat Musas eum pastorem sui
gregis fecisse in Thessaha, GaUimachus Gyrenaeos ApoUinem Nomium, non Aristaeum invocantes fingit. Inde concludimus Hesiodum primum Aristaeum in Libyam transtulisse. Restat ut quaeramus, utrum idem primus Ulum Gyrenae fUium dixerit an traditam
fabulam secutus sit. Aristaeus hesiodius dei atque heroinae fihus
est (nam fuerit hcet Gj^rene primitus dea, Hesiodus Ulam heroinam
esse vohiit, siquidem Uhus raptum in Eoeis perstrinxit), mortahs
igitur.
Qui autem legebant, unum Aristaeum non heroem sed
deum norant^), ut Hesiodo opus esset narrare Gaeam et Horas
eum nectare et ambrosia labeUis instUlatis immortahtate donasse,
Sane fieri potuit, ut antiqua dea thessaUca, quam sibi Studniczka
menti repraesentavit, Ulius Hesiodi aetate, quisquis iUe fuit, diviratione haec quaestio

tasse adducetur,

si

nitate privata atque ad feminae mortahs

atque pariter Gyrenaei

esset

suae

humUitatem redacta iam

urbis

eponymam heroinam,

non deam iam crederent; sed qui heroina deus nasci potuit? At
Liber Semela thebana natus est." At pater statun eum in caelum
rapuit.
Accedit quod Aristaei parentes priraitus non ApoUinem
et Gyrenen, sed prorsus ahos fuisse traditum est: apud schohastam
enim in ApoUonium Rhodium ad II 498 legimus Bacchjlidem quen^)

Cfr.

Malten,

Cyrenen
*)

in

p.

82

sq.

Infirmo fundamento nititur Ferrabinus,

deum et thessalicum
Libyam trausferret.

tendat Aristaeum

et

cum

libycum Hesiodum commovisse,

Testimonia de Aristaei religionibus coUegit Maltenius

p.

77 sqq.

con-

ut

Quare Aristaeus Cyrenae suppositus

dam complures

103

sit

distinxisse, quorum quartum Urani et

At Pindarus vel potius Hesiodus hoc stemma
norat, siquidem narravit non Horas tantum verum etiam Gaeam
nectar et ambrosiam infantuli labellis infudisse, id est illum in
filii
locum adoptatum ex homine deum, e mortali immortalem
Inde concludo Hesiodum primum non tantum Aristaeum
fecisse.
deum thessalicum e Thessaha in Libyam transtuHsse, tum de
Libya in Thessaham reportasse, verum etiam illum primum finAt si Gyrene ipsa thessala
xisse Aristaeum Cyrena natum esse.
fuisset, ei opus non erat Aristaeum ilh invitae invitum filium
inculcare legitiraae matri Gaeae ademptum; qua vero de causa
fecit, nisi ut Gyrenen heroinam non thessalam in Thessaliam quasi

Gaeae

Aristaeos

filium fuisse.

insinuaret?

Quae nobis

effecisse videmur,

ad sequentia muniamus.

paucis comprehendamus,

Aristaeus deus thessalus

fuit,

iter

Gyrene

Ubycae eponyma.
Poeta quidam hesiodius Aristaeum
fihum supposuit, ut hanc scilicet cum
et Gyrenae
Thessaha coniungeret. Filium mortalem nasci necesse fuit; iUe
poeta finxit eum infantulum a Gaea, quae oUm mater fuerat genuina, non adoptiva, in filu locum adoptatum atque in deorum
coetum receptum esse. Aristaeo, heroinae Ub^xae fiUo, in Libya
nasci opus fuit; Hesiodus narravit eum infantem in Thessaham
reportatum esse. Qui vero Gyrenen ad PeUae tumulum cucurrisse
urbis

ApoUini

Eoeam scripsit.
ReUquom est ut quaeramus, qua de causa Hesiodus fabulam
composuerit, quae cum Thessalorum opinionibus de Aristaeo tam
vehementer dissideret. Non profecto ut pulchrum carmen comcecinit, post

potuit enim fingere Gyrenen in quamUbet terrarum

regionem raptam quemUbet fiUum genuisse. Neque vero,
ut ApoUini Delphico gratificaretur, ut MaUenius (p. 10) contendere
quamquam Maltenium
videtur fuerit Ucet iUe Hesiodus Delphicus
id demonstrasse nego
quod enim iUud inde concludit, quod poeta
coraphn-es deos, Aristaeum, lovem Aristaeum, ApoUinera Nomium,

poneret;
orbis

Agreum, Opaonem in unam formam redegit, infirmiore fundamento nititur; nam quis spondet solos sacerdotes delphicos illud
voluisse? qua vero ratione iUud poetae institutum cum matre
Gyrena cohaeret?
sed fuerit licet iUe poeta Delphicus, qua de
causa poeta delphicus nympham Ubycara in ThessaUam transtuUsse putandus sit, non assequor. Immo in Boeotiam fecisset. Equi-

De

104

dem

confiteor mihi iter illud

nisi e certo

non aliunde

explicari posse videri

poetae consilio, ut colonorura cyrenensium origines

thessalicas vindicaret;
ipsi

fabulis cyrenaeis

id

vero

illi

in

mentem non

Gyrenaei thessalicam originem profiterentur.

tur, ut e fabula alia

initio

ordiendum

cyrenensi demonstrari potest.

venisset, nisi

At profitebanSed rursus ab

est.

Herodotus (IV 145 sqq.) asseverat Cyrenarum origines aliter

a Lacedaemoniis, aliter a Theraeis, aliter a Cyrenaeis narrari;

quae exponit ad singulos populos quasi ad certos auctores

neque est cur ilH fidem non tribuamus. In ipsas vero
fabulas ita inquu"ere in animo est, ut de fabuKs theraea et cyrenaea primum additamenta quaedam recentissima demamus, tum
iUas inter se comparemus aliorum quoque scriptorum, in primis
Pindari, testimoniis adscitis, tum demum ad fabulam, quam Herodotus primo loco refert, ad laconicam, transgrediamur. At, antequam ordior, unum ad eorum mentem qui legant revocare vehm,
quod gravissimum esse iam Maltenius (p. 97) monuit, Herodotum
ipse

refert;

testari Balto HI.

rege Demonacta arcadem Cyrenaeorum populum

in tres phylas divisisse,

staret, alia e

quarum aUa

e Theraeis et Perioecis con-

Peloponnesiis et Gretensibus, aha ex insulanis.

Idem

enim Herodotus narrat a BattoII. rege advenis ex omnibus Graeciae

partibus arcessitis CjTenaeorum priscorum, id est, si Herodoto
credimus, colonorum Theraeorum numerum auctum esse. Atque,
quominus de hac narratione arabigamus, nomina phylarum irapediunt, quae ficta esse oranino non possunt.
Advenas vero istos
narrationi de Cyrenarum originibus fila nova intexuisse ultro

nam maxime cuiusque intererat fabula concinnata

demonstrare civitatera cyrenensera non sibi nuper demura a Theraeis donatam, sed sibi ius quoddara in Libyam usque ab antiexspectamus;

quissima

aetate

compositione

fuisse.

dihgenter

Haec vero
examinata

suspicio
stabilietur

illarum fabularura

atque

confirraa-

bitur.

Cyrenaei narrabant (cap. lo4sqq.) Phronimae, Etearchi, regis

Oaxi civitatis cretensis, fihae, a noverca insidias atque necem paratam esse, quara viro persuasisse illara irapudicitiae criraini obnoxiara esse.

Etearchum vero Themisonem, hospitem Theraeura,

qui ipsi iurasset

se,

quidquid a se posceret, facturura, rogavit, ut

De Cyrenarum

105

originibus

111 um
filiam in mare mergeret.
vero, ne iusiurandum violaret
neve tamen piaculum committeret, puellam de funibus suspensam
in aquam demisisse atque statim retraxisse.
Phronimen vero
Polymnesto theraeo concubinae loco fuisse eique puerum genuisse

balbum,

quem hac de

causa, sicut Theraei et Gyrenaei narrarent,

Battum dictum esse; Herodotus enim aliud ei nomen impositum esse contendit, asseverat Battum vocabulum libycum esse regemque significare, illum Theraeura igitur non prius ita vocatum
Dlum vero, cum adolevisset,
esse quam in Libyam venisset.
Pythium de voce adiisse eique responsum esse:
BdTx', inl g)(ovt]v fiZd-eg' dva^ de ae 0oi^og ^AndXXoiv
Ig Ai^vrjv nefinei f^itjXoxQoq^ov oiKiaxfiQa.

Battum vero, dolentem quod Apollo se delusisset, Theram revertisse.

Theraeos autem complures annos adversa fortuna usos
Delphos misisse,
esset.

Pythiam vero

Lib}'^

condituro

et

oraculum rogarent,

qui

iis

auxilio

ut Batto

suasisse,

essent.

Illos

duabus navibus in Libyam misisse.

essent Theraeis invitis in patriam

Libj^ae ora posita, Platea,

urbem

quid

faciendum

sibi

urbem Gyrenen

cum

vero Battum

Quos,

redii"e,

cum

frustra conati

in insula

condidisse.

in

sociis

Quod

non longe a
iaro

sequitur,

postea in continentem terram transgressos Azirin, tum Gy-

illos

renas condidisse, iam ad nos in praesentia nihil attinet.

cum posteriore tam non cohaeret,

minimum quidem hanc opus sit mutari. Quid

Prior huius fabulae pars

ut

illa

sublata ne

enim interest, utrum Battus creticae originis sit an theraeus

germanus, siquidem Theraeos ipse civis theraeus in Libyam ducit?
Accedit quod in fabula theraea, quam mox percensebimus, Battus
easdem fere partes agit, originis vero peregrinae nullum vesti-

gium

est.

Batti

rit,

nisi a

lam apparet
stemma,

Gretensibus

ut agrorum

quod

narrationi quae ipsa iam per se constite-

Batti
illis,

distributione

exemplum

ii

matris

qui Batto

casus assutos esse;

II.

fruerentur?

Plironimen

Atque etiam

constat,

ad

aquam

demissam
In reHgionibus enim Gre-

funibus

statimque rursus sublatam finxerint.

a quibus

rege in Libyam migrarunt,

in

tensium deam se in mare praecipitantem repraesentatam esse e

fabuHs coUigitur: Dictynna enim se de promunturio saltu demi-

Minoa effugeret; a piscatoribus retibus comprehensa, dea

Theseus se de navi praecipitem dedit, ut se Neptuni
progeniem Minoi adprobaret. Si hoc quidem pristinae fabulae
sit,

ut

facta est;

De

106

fabulis cyrenaeis

additamentum a Cretensibus excogitatum est, necesse est fabulam

ipsam genuinam fuisse vetustiorem ^).
Eandem fere fabulam Theraeos narrasse testatur Herodotus

tiae

enim

affirmat

(cap. 154);

cum

a classe

cum Gyrenaeorum

illos

vero quas recenset, ad additamenta

ad narrationis, ut

ita

urbis conditoris,

cum

nepotibus

')

Theraei enim

Grinnum Aesaniae fihum, Therae,

Polymnesti

Batto,

respondisse

munus

comi-

uno e Minyarum
ut urbem in Lib}'

fiUo,

Pythiam vero ihum monuisse,

Eum

conderet.

tum

non

recentia,

insulae regem, Delphos adiisse

nepotem,

ahis

quaedam

dicamus, pulpam pertinent.

(cap. 150sq.) narrasse dicuntur

tantibus

narratione inde

Batto Gyrenas missa omnino consentire. Discrepan-

quam

gravius esse

gereretur; iunioribus deus imperaret ut id facerent,

ut a sene

Battumque

di-

Theraeos vero oraculum primo neglexisse;

cum autem septem annos in insula non pluisset, cumque oraculum de remediis consulentibus denuo respondisset ut coloniam in
gito

demonstrasse.

Libyam

mitterent,

rentur.

Lstos vero Itani

Gretam tandem

misisse, qui de

cum Corobio

Libya

sciscita-

piscatore congressos esse, qui

ohm ad insulam Plateam apud Libyam ventis raptus esset. Hunc

non invitum exploratores non multos Theraeos ilhic duxisse. Hos
autem denuo domum profectos esse ut plures arcesserent Goroquem pauUatim victum

bio rehcto;

deficere

autem, qui ad Aegyptum navigantes

^)

est,

Quandoquidem Batti origo

nego Maltenium

invenissent,
illius

(p.

studuisse

cretensis

Samios

coepisse.

delati essent, ei opitu-

cretensibus

a colonis

excogitata

100 sq.) recte contendisse, qui narrationem cyrenensem

de Battiadarum gloria detrahere,

balbum atque

gentis

illuc

iilium

spurium

fabulis certe atque in carminibus homericis

finxisse.

At,

eos

enim eponymum

ut mittamus spurios in

non tantum despicatui

fuisse

quantum

recentiore aetate, si(iuidem mater Batti fabulae addita est, plane nescimus,
in narratione pristina

sint

an

ille

Battus spurius

quilibet de populo

dem timeo ne Maltenius

omnino oSensionis
^)

correctio

Pindarum
constet

Mivvicov.

in

saepius in rebus offenderit,

quae

illa

aetate

nuUius

scriptum exstat Bdtxos 6 I[oAvfivi',aTov, iwv yivog

Paulmier pro Ei&v/A.ldt^g

Ei(prjfAi6rj scripsit,

quae

minime necessaria est; neque enim demonHerodotum plane eandem fabulae versionem secutum esse quam
IV. Pythico, neque omnium Argonautarum nomina novimus, ut

quamquam

stratum est

De

num

etiam utrum parentes commemorati

Equilinguae vitio mox disputabo.

fuerint.

In Herodoti libris

Ei>-&vfiid7]s Tojv

fuerit.

fuerit,

nuUum

est verisimilis,

Eii&vfiov esse appellatum.

Qui vero, ut Maltenius

mat Herodotum Minyas Euphemi progeniem

p. 107,

dixisse, is coniectura nititiu'.

affir-

Quid Cretenses

et Insulani pristinae fabulae addiderint

hos postea usque Tartessum venisse.

latos esse;

107

Theraeos vero

plurimos colonos Plateam misisse Batto duce.

Quo Corobius

cibus deficiens,

Samii Plateam delati

reversi,

enim

rehctus,

pertineant,

statim

Theram
neque

elucet;

augetur aut exornatur, verum certum

inventis fabula

ilHs

exploratores

ahquid quaeritur, ut Gyrenaei qui se Thera ortos profiteantur,

qui phylae xojv vr^aicoTOJv adscripti sint, beneficio obU-

Samiis,

Consequitur, ut Insulani hanc fabulae partem invene-

gentur.

Atque, quantopere Insulani maiores suos Cyrenarum histo-

rint.

riae

fabulari

msinuare

studuerint,

etiam e titulo rhodio nuper

anathematum enim descriptione

templo Minervae exstiterint (II. enim a. Chr. n. saeIn

iuris facto colligitur.

publici

quae oHm in
culo exeunte vel I. ineunte pleraque iam perierant) donum Lindiorum recensetur, qui cum Batto Cyrenas condiderint: B 109^)
Aivdi(jt)v Tol fiexa x<av Ildyxiog naidoiv Kvqdvav olxi^avTeg avv
BaTxoii] tum verba nonnuUa, quae nondum extricari potuerunt;

tum

sequenti

versu

in

quae pariter

missis,

yeyQamo' Aivdioyv

legi

'HQaaZevg;

non

%oi fiexa

possint,

tum
icp'

%oiV Hdyiciog

paucis

verbis

inter-

ojv (id est in donis) ixce-

naidoiv

KvQdvav

a[av]xeg avv [B]d[Txoii] ^Ad-avaiai aai 'HQaxZel [d^eadTav;

xxi-

deinde

quae nunc peius servata sunt, quam

ut legi possint, &g cpaii SevaydQag [e]v [loii A idg] XQOVixdg avvXenagoras quando fuerit, non omnino certum est; sed
xd^iog.
idoneis de causis is qui titulum edidit, Christianus Bhnkenberg

rursus vocibus intermissis,

eum

IV.

a.

Chr. n. saeculo fuisse contendit.

titulo igitur coUi-

gimus etiam post Herodoti aetatem (siquidem ex Herodoti silentio

quicquam concludere Ucet) Insulanos fabuUs fictis studuisse sibi
iura in Cyrenas vindicare; quin etiam Rhodios contendisse se
sociorum numero fuisse.
Neque Corobii historia cum his quae praecedunt, cohaeret.
Nam quare Theraei Cretam demum miserint, qui de Libya scisci-

in Batti

tarentur,

factum

pariter

sit,

quid

urbe

frustra requiritur.

in

insula Platea

Corobium qui

in

condita

Corobio

hanc fabulam

in-

troduxit, Cretensibus Libyae incoUs gratificatus est, atque pariter

se in narratione

componenda ad reUgionum cretensium exemplum

appUcavit atque qui finxit Batti matrem a Themisone in mare

mersam
1)

esse,

ut iuri iurando

satisfieret.

Causam enim

certissi-

Oversigt over det danske Selbskabs Forhandlinger 1912, 329.

De

108

fabulis cyrenaeis

mam

cm' piscator Itanensis, non Gretensis quispiam ad Theraeos

Libyam ducendos delectus sit, invenit Knapp (PhUolog. XLVIIl
Nummos enim Itanenses iam aetate antiquissima
1889, 498).

in

effigiem dei piscatoris gessisse,

cuius corpus piscis cauda praedi-

deorum vero marinorum cum sapientiam tum proclivem

in mortales voluntatem esse; ita ergo prorsus Corobium Theraeos
ad Libyam duxisse, ut Proteus Menelao {A 472 sqq.) reditum monstrasset. Accedit quod Itanus ex omnilDus Gretae urbibus Gyrenis
una proxima est. Restat ut quaeramus, quare Theraei sive quisquis
illam fabulam composuit Gretum auxilium Theraeis impertitum
quam Battum Gretensi matre ortum narrare makierit. Gausa

tum

illis

esset;

vocibus, opinor, continetur: Bdixoc, iayv yivoc,

id)v Mivveojv;

haec invenit, Battum Argonautarum nepotem credidit, quod teneas vehm.

Neque partes illius narrationis, quae Gorobio et navi Samia
demptis reliquae sunt, optime inter se cohaerent. Quod statim eluqui

scUicet

si fabulam de oraculo
C3^renensem" comparaveris. lUic
enim ipse Battus oraculum adiit atque de se rogat; ipse coloniam
ducit; hic contra Grinnus se Delphos confert atque responsum
impetrat, munus tamen sibi ab ApolHne impositum detrectat atque in Battum transfert. Quae igitur in hac fabulae forma re-

cebit,

gis sunt partes?

catum

est,

Eius enmi, ut

ita

dicam, officium in eo coUo-

quod nepos Therae, urbis eponymi,

Atqui huic fabulae quovis modo inculcatus

est,
est.

nuUum aHud est.

Qua demum de

Gyrenaeorum origines quodammodo ad hunc Theram

referrentur?
Sed de Thera nihil fere narratur, nisi quod idem
Herodotus in narratione spartana, quam theraeae praeposuit, iUum
dicit virum ipsum Lacedaemonium agmen e Lacedaemoniis et
Minyis mixtum ad insulam GaUistam, quae postea ab eo Thera
appeUata est, duxisse; nihU igitur aliud est nisi eponymus, nisi
stirps stemmatis causa ficta.
Quid ergo voluerit qui Grinnum
invenerit, iam elucet: narrationem scUicet Theraeorum et Gyrenaeorum communem de Batto theraeo Gyrenarum archegeta, quae
iam ipsa per se constiterat, cum narratione spartana de Thera
Therae insulae eponymo ita coniungere studuit, ut Sj^artae quoque ahquis certe locus in Gyrenarum originibus tribueretur. Inde
consequitur, ut Gyrenaei se iamdiu Thera ortos dixerint, antequam Lacedaemon se quasi Gyrenarum aviam quandam fuisse
causa, nisi ut

asseverare coeperit.

De Batti

fabulis theraea et cyrenaea

109

Cretenses et Insulanos ex ipsa fabularum compositione elucet

Cyrenarum originibus se sero immiscuisse, id est postea

fabulis de

Cyrenas venisse quam Theraeos. Nunc in ipsam de Batto narrationem inquii'amus cyrenensem (nam theraeam noviciam quandam fuisse iam e comparatione apparuit); quae vero non fuisse
genuina demonstravimus, iam omittamus. Battus theraeus, cum
balbus esset, oraculum delphicum de voce adiit; Pythia illi reIlle se eludi ratus
spondit, ut in Libyam coloniam deduceret.

Cum

oraculum neglexit.

vero Theraei adversa fortuna usi ora-

remedium portenderet, interrogassent cumque

responsum esset, ut Batto auxiliarentur coloniam in Libyam deducturo, hic Libyam invitus missus atque Plateae in insula sedes
collocare coactus est. lam secuntur quae nondum exposui. Coloni
culum, quod

sibi

cum

Theraei post duos annos,

Delphum

rursus

iis

nondum prospere

succederet,

Apollo respondit:

miserunt.

ai %v IfiEv Ai^vi]v firjZoTQdcpov oldag d/HEivov,

dyav dyafiai ao(pu]v aev;

continentem transgressi sex annos Azui habitarunt, tum ad ApoUinis fontem urbem Gyrenas condiderunt.
Herodotus se uno certe loco ab exemplo suo decessisse ipse
iXd^oiv iXd-ovTog,

(17}

illi

terram

in

Cyrenaeos narrare Polymnesti puero balbo nomen BdiTov impositum esse, se vero id non
credere, quod sibi compertum sit ^dixov Ubycum regis vocabulum
confitetur:

esse,

enun

dicit

Theraeos

et

et

demum

inde sequi ut Cyrenarum archegeta in Libya

appeUatus

At

sit.

id

credere non facile

animum

ita

inducimus*):

quanta enim levitate cum omnes Graeci tum potissimum Herodotus

voces peregrinas in sua lingua, in peregrina suas se invenisse
inter

asseveraverit,

omnes iam

Quod

constat.

regis

vocabulum

Herodotus, Unguae Ubycae ignarus, audiverit vel potius se audilUa autem fabula
visse existimaverit, quis iam est qui norit?

onmi acumine
balbus

fuit.

et

Ea

paene sensu

caret,

nisi

Battus re vera ^drxog,

enira iUuc spectat, ut ostendat

oraculum Battum

iUum enim,
lam quaesisimul atque in Libyam pervenerit, sanatum esse.
verit quispiam: Unde id nosti, quod Herodotus non rettuUt?"
AtreferrenonUcebat, ne credere quidem, quoniam existimavit nomen

rogantem

^)

Quam

Non

specie

elusisse,

recte de hoc

linguas

reapse

ei

satisf ecisse

nomine iudicat Maltenius

p.

101 adn. ad pag. 100

barbaras Herodotus non intellexerit, ostendit Ed. Meyer, For-

schungen zur alten Geschichte

192 sqq.

De

{{Q
regi

Battum

in

fabulis cyrenaeis

demum

Libya

impositum esse; neque tamen

fieri

Cyrenaei concederent se a balbo conditos esse. An

credamus Apollinem Battum re vera elusisseV Testimonia vero
etiam nunc
illius fabulae formae, quam e vestigiis restituimus,
Pindarus quid significarit cum scriberet (Pytb. V 57)
supersunt.
ut

potuit,

y.ELvov y xal (SaQvy.ofiTioi Aeovzeg

inEi acpiv dnevEiKev

Xo)v d-r^Qag aivco

^avxEvfxaoiv,

tieqI

vnEQnovxiav
6(pQa

cpo^oj,

rafiia

/ii/

mihi certe dubium non

fpvyov,

deif^iaTi

6 d'

uQxayhag

KvQccvag

est.

yAojaaav
'AnoA-

i'dojy

uiePJiC,

yevoiTO

Nam exsucum

et ex-

ut Didymus
sangue esset Battum feris
et Aristarchus (apud scholiastam ad hunc locum) interpretati esse
Gontra Battus significatur vocem suam quasi celatam
videntur.
trans mare portasse atque in Libya demum sustuUsse ^). Vocabulo

oraculum reddidisse

dici,

vero quod est dnoq)QEiv ea de causa Pindarus pro verbo simplici

quod oraculum nuntiasset, id

quod ipse Uhs quasi deberet, hnguam solutam, portasset. At de hoc
testimonio ambigas hcet, sed Cahimachus quoque (h.II v.76) scripsit
usus

quod Battus leonibus

est,

id

integi'um Aristotelem, id est Battum, terrae Asbystidi

commisisse

^).

lustinus (XIII

dedecus adulescentis

propter

7,

6)

*)

narrat Batti patri

nondum

filii

loquentis

oraculum respondisse ut Battus Africam peteret et

usum

conderet:
in

ibi

quidem

cum

primum

et

montem

C^^ran occupasset, linguae nodis

Atque,

coepisse.

quam

late iha fabula pa-

Nam

mihi

mnaculum ihum iocatum

esse,

Horati carmine arcessito facile demonstratur.

tuerit,

verisimile videtur in Batti

scriberet se

deprecanti

urbem Cyrenas

hnguae accepturum; atque hlum, simulatque

Africam venisset

solutis loqui

Carneum
Apohinem

mermem lupum

tentum neque militaris Daunias

generat, leonum aiida nutrix.

fugasse (carm.

latis

alit

22, 12) quale por-

aesculetis nec

Voces enim extremae

lubae

tellus

digito, ut ita

dicam, intento monstrant illum lupos apulos, leones vero hb^xos

significare
^)

cur autem a lupis ad leones deflexerit, nisi quod ad nobile

Ita fere Boeckhius interpretatus esse videtur.

quae de vocabulo quod est ovXos ad illum locum disseruimus.

cum multa confundat atque

*)

Cfr.

^)

Cuius sane in reliquis non multus est usus,

permisceat, quae ceteri auctores probe distinxerint. Velut Battum Aristaeum a nomine filii Cyrenae appellavit, non Aristotelem; Grinnum patrem Batti dixit;
montem, non fontem Cyran appellavit; Nomium atque Agreum, pariter deum

autochtlionum Autuchum Aristaei

fratres

universum

quam

sollertius

composita

auctoribus exscripserit.

est,

fuisse

finxit.

At Batti historia in
eam de probis

ut dubitare liceat, quin

De

Batti fabula cyrenensi

quoddam exemplum per ludum

et

111

iocum delegare voluerit? In

carmine igitur sive in historia, quam Herodotus mutavit, scriptum

erat Battum, simulatque in Libyam venisset, cpoivrjv ^fj^ai.
Herodoti fabulam cyrenensem iam pergamus ex

aliis

auctori-

bus supplere, siquidem iam constat Pindarum atque Gallimachum

eodem fonte usos esse. Uterque testatur (cfr. Pyth. V 87, h. II 76)

Battum Aristotelem quoque esse dictum. In nomine duplici nescio

cur tam multi offenderint; nam et in vita cottidiana fieri solebat
ut

nomen

a patre infanti impositum cognomini a vitio corporis

derivato loco cederet

'),

et

consentaneum

est illum qui

hanc fabu-

GaUilam composuit, vitae cottidianae exemplum secutum esse.

machus narrat (II 65 sq.) Apolhnem corvi figura Battum in Libyam
duxisse; quae fabulae forma cum ipsa antiqua videatur, facile

etiam demonstrari potest illam ahis fabulis

exemplo fuisse^).
a qua et Herodotus

antiquis
voluit)

et

cyrenaeis

ipsis

satis

(nam historia existimari

Pindarus et GaUimachus hauserunt,
historia

Illa

utrum versibus an oratione numeris soluta concepta sit, diiudiNam oracula ad decernendum omnino nuUam
care non ausim.
ansam praebent, quoniam eorum partes et in carminibus epicis

cum

recentioribus, ut

ahi

tum Marx demonstravit*),

et in historiis

magnae
non decerno, utrum Herodotus

pedestribus antiquissimis, ut ex ipso Herodoto concludimus,

et satis graves fuerunt.

Pariter

sit an potius, quae narrat, a Gyrenaeis audihuc tamen sententia ea de causa inchnat, quod ita facilius
explicatm' eundem esse apud eum oraculorum locum et in historia
Gyrenarum antiquissima et quasi fabulari quem in rebus quae
An
spatio historico" fuerunt enarrandis (cfi*. IV 159. 161. 163).
continebantur?
historia
mythologa
haec quoque carmine iUo sive
At Gyrenaei iisdem adminicuhs narrationes de casibus suis recen-

ipse iUo hbro usus

verit;

tissimis fulciebant quibus antiquas fabulas.

4
Quid nobis

effecisse

videamur, paucis iam comprehendamus:

narrationem de Batto theraeo ApoUinis instinctu colonos in Libyam ducente optime per se stare posse; cui postea originem Batti
^)

Abh.

Cfr. Bechtel,

NF V

Einstammige Personennamen aus Spitznamen, Gottinger

3ff.

quae supra

'-=)

Cfr.

"

N. Jahrb.

f.

(p.

d. kl.

40 sq.) disputavimus.
XIII 1904, 673 sqq.

Alt.

De

112
cretensem,

Insulanos

fabulis cyrenaeis

colonis

theraeis

opitulantes

additos esse.

Inde iam consequitur, ut G^^renaei se antea Theraeos quam Insulanos vel Gretenses crediderint vel quo idem accuratius et magis
;

perspicue significemus, ut
loni a

fabula excogitata

illa

sit

antequam

co-

Greta atque ex ahis insuUs vel omnino Gyrenas migrarent

vel aliquem certe

locum

illic

nanciscerentur.

Batto autem

II.

rege

legimus apud Herodotum (IV 159) Graecos Pythia iubente G^-renas

undique commigrasse; idem testatur (IV 161) Batto demum III.

rege Gyrenaeos a Demonacte iVrcade in tres tribus divisos esse,

quarum primam

e Theraeis

et Perioecis

secundam

constitisse,

Peloponnesiis et Gretensibus, tertiam ex Insulanis.

mus fabulam cjTenensem, quam

additamentis quasi

Inde coUigi-

quadam

veste

Battum II.,
sine dubio ante III., compositam esse; additamenta vero non ante
Battum II. ReHquom est, ut accuratius quaeramus, qua ratione
detractis in pristinum restituere studuimus, fortasse ante

fabula,

quam

thessaUcis,
(p.

spartanam vocat,

ipse Herodotus

cyrenensi cohaereat;

quibus

tum utrum ea cum

fabulam

de

Gyi'ena

cum

theraea et

originDDus

Gyrenarum

heroina

repetivimus

98sqq), concinat necne.

Herodotus narrationis de Gyrenis initio (IV 145 sqq.) narrat

Argonautarum progeniem Lemno a Pelasgis pulsam ad Laconiam
Lacedaemonios, cum
appuhsse atque in Taygetum escendisse.
comperissent eos Minyas esse Argonautis prognatos, libenter in

tatem eos recepisse.

potiri

conati

essent,

civi-

Quos mox mortis damnatos, quod rerum

ab

uxoribus

suis,

tum rursus

Lacaenis

ilhs

quidem,

Taygetum confugisse,
fraude structa servatos esse;
Tllis
temporibus casu factum esse, ut Theras Gadmeus origine,
Eurysthenis et Proclis, Lacedaemoniorum regum, avunculus, tuEum a
tela nepotum absoluta coloniam condere constitueret.
Lacedaemoniis non invitis impetrasse ut sibi liceret Minyas sibi
operis socios adiungere. Eos illo duce civitatem graecam Theram
in

condidisse in insula quae usque ad illam aetatem GaUiste vocata

Neque
a MembUaris Phoenicis progenie habitata esset.
tamen omnes Minyas eum secutos esse, sed etiam plerosque in
Pareoratarum et Gauconum agrum invasisse ibique complures
urbes condidisse. Sequitur, ut supra (p. 108) paucis monuimus,
Therae herois progeniem Grinnum, Therae insulae regem, Pythiae
imperium, ut in Libya civitatem conderet, in Battum comitem
atque

transtuUsse.

De

Multa

quae

sunt,

Batti fabula spartana

hac

in

historia

113
offendant;

velut

sin-

gulare est fabulae de Thera a Minyis Lacedaemonio duce condita

recto itinere ad eam regionem dequae postea Triphyha dicta est; quae cum instituto
scriptoris pugnant, qui demonstrare in animo habeat Theram
praecipuam quandam sive Lacedaemoniorum sive Minyarum coloniam fuisse.
Atque iure suspicatus esse videtur Benedictus
Niese^) Triphyhae colonis cum colonis Therae nihil primitus
commune interfuisse neque re vera neque in fabuHs. Item Phoenices insulam Theram tenuisse iam non credimus, postquam luHus
Beloch ^) demonstravit, quam nuper illi mare nostrum navigare
coeperint.
Sed aliud est fabulam inscite excogitatam esse, ahud

plerosque Minyas de

adici

flexisse,

eandem esse recentem. Hanc vero demonstrari potest et Theraeorum colonia in Libyam deducta et colonis Gyrenarum Thessalis
recentiorem esse.
Nisi

enim

condidisse,

is

illa

aetate

constitisset

Battum theraeum Gyrenas

qui illam narrationem composuit, sine dubio fecisset

non iUum sed ipsum Grinnum sive quempiam aJium regem spartana origine ortum in Libyam migrasse, non tam inscite finxisset"
Grinnum auspicia divina in se collata in Battum comitem transtulisse.
At, dixerit quispiam, cur non Hcebat ipsum Battum fingere e Thera ortum?

Huius rei explicatio inde a duabus causis

enim fabula spartana recentior est quam additamenta illa sive cretica sive insulana, aetate illa quidem demum
composita, cum Battum iam constaret matre cretensi natum; aut
vetustior.
Si vetustior est, nuUa aUa de causa Batto originem
spartanam tribuere non Ucuit, nisi quod constaret nuUos aUos e
Theraeis colonis Lacedaemonios fuisse nisi Theram, at Minyas,
Batto vero in stemmate regio nuUus iam locus superesset.
Utcumque id est, iam luce clarius apparet fabulam spartanam

repeti potest: aut

Herm. XLII 458 sqq. Idem utrum recte necne contenderit nulla alia forMinyas quam Lacedaemonios ad Elidem delatos esse quam
quod Minyarum in fabula theraea iam ccrtus locus esset, nostra non interest
*)

tasse de causa potius

diiudicare.
')

Cuius disputationes primo singillatim in ephemeridibus publicatae nunc

collectae sunt Griech. Gesch. 12-, 65sqq. 245 sqq.

iudicarat Studniczka

Malten

p.

cinationes

vulgo

illa

183 sqq.

p.

52 sqq.

De

Ad Phoenicum

iisdem
partes

Phoenices theraeos recte iam

subtiliora

quam

explicandas plus

veriora

quam

disputavit

istius

ratio-

Herodoti et Thucydidis testimonia valent, e quibus elucet Graecos

aetate credidisse ante se Phoenices toto mari dominatos esse.

Pasquali, Quaestiones Callimaclieae.

De

114
fabula

theraea

sive

fabulis cyrenaeis

cyrenensi de Batto

sive

Pariter autera post fabulara

Xerao

sita est,

deret,

enira, qui quidera

ementitus

esset

recentiorera

esse.

de Thera a Minyis condita compoLacedaeraoniorura gloriae stu-

non Lacedaeraonios

sed

^linyas Thera

duce insulara Therara condidisse; nerao finxisset

Minyas breviter tantura Spartae coraraoratos esse; nerao tanta
raole Minyas de Tajgeto Spartara, tum rursus Sparta in Taygetum transtuhsset, cum tamen iUi de Taygeto Therara navigare
lacedaeraonio

pariter

paucis

ante

annis

potuissent quara

paucis

pariter uxoribus lemniis

nondum

earura locura substitutis;

nemo, inquam, haec orania

suisset,

nisi

illa

repudiatis^)

et

post,

ita

corapo-

aetate vulgo pro certo habuissent Minyas,

nemo enim

Lacedaeraonios Therara condidisse;

cultates

annis

quara lacaenis in

inconcinnitates

quam

raaxiraas

studet sibi

parare,

nisi

non
diffi-

debet.

Minyas fabularura scriptores cura dicerent, eos Argonautas voluisse paullo infra demonstraturi, item, quoraodo Argonautae cura
Thessaha cohaereant, pauho infi^a exphcaturi suraus; quoniara
taraen haec quaestio raultura et spati et operae requudt, inter-

dum

in fabula spartana

coramorabimur.

lam multi in eo offenderunt, quod ad Taygetum montem

Minyae appulerint, e Ta^-geto denuo Therara versus solverint;
cur enini raons qui extrerao tantum promonturio ad raare pertineat,
potius

quam

hoc

portus

loco

commeraoratur?

Explicationera

idoneara nuper invenit sodalis raeus Ludovicus Pareti (apud Gonstantium,

p. S8):

fuisse in Ta^^geto

locum,

qui &fiQai diceretur,

Pausaniae enim voces, quaravis sint lacunosae, hoc taraen sine

dubio testari. Dixerat cizQa rov Tavyixov TaZexdv vnkQ BQvaeibv

tum ahum montem EvoQav comraeraorat; tum pergit

Ta?^%ov dh xb f^era^v y.al EvdQa &rjQag ovofidt^ovxec,
Sequitur Arj/iit]TQog
AijT(b (paoiv dnb xcbv dxQOJV tov TavyHov.
7iiyM]aiv 'EAevaiviag iaxlv Ieqov. Lacunam, quod ad sensum atdv%Eiv,

(11120,5):

tinet recte, ita fere (d-da&ai irjv d^vyaxiQa ivxavd-a d^fjQEvovaav}

supplevit Bekker.

Fabulam de Thera Lacedaemonio Therae conditore recentiorem

quam fabulara de Batto theraeo Gyrenarum conditore de-

fuisse

Neque vero MaaBio (GGA 1890, 378) concedere possum

)
Cfr. Herod. IV 145.
Minyarum partes, qui se adversus Lacedaemonios tam ingratos praebuerint,
miseras quasdam esse; nam tales fabulae ad bonos mores non spectant. Idem
neglexit Maltenius (p. 102), cum miraretur Battum balbum et rusticum effictum esse.

De Therae

monstravimus
dicere
ita

luce

clarius

originibus

115

tum Cyrenaeos

est

cum Theraei re vera Gyrenas

eum negare oportebit Theraeos

coepisse,

conchidet,

Thera ortos
Qui

se

migrassent.

inde

ab

origine

Lacedaemoniorum colonos fuisse. lclem negat qui illam insulam

suo sumptu excavandara curavit, Fridericus Hiller de Gartringen *). Nam Theraeorum phylae 'TXZaEg, Av/iidveg, IIdfi(pvZoi ^)
appellabantur, ut in

/lag^)

plerisque civitatibus doricis;

quantum scimus, non

contra,

distributi

nonne patet Lacedaemonios ab

Quid?

erant.

Lacedaemonii

tribus sed in vicos id est x(b-

in

antiqua rerum pubhcarum Doriensium disciphna descivisse, Theraeos

eandem servasse?
illo

Theraei vetustissimi pro

in

voce certe Zsvg

signo usi sunt quod in hnguis semiticis samech appeUatur*),

Theraei deam Aafiiav coluerunt

eandem Epidaurh (cfr. Herod. V 82), non LaceTheraei lovem Sioixalov venerati sunt (IG XII 3,

item Corinthii, non Lacedaemonii.

(IG XII

3,

361);

daemonii.

375

376),

eiusdem rehgio apud Sicyonios

floruit,

a quibus ph^dae

Bekker Anecd. II 790, 30), non, quantum scimus, apud Lacedaemonios. lam eo inclinamus, ut opinemur
Theraeos antea Dores quam Spartanos fuisse, antiquissimos vero
colonos Theram non Sparta sed ab Argohde transmigrasse.
axolxoi appehabantur

(cfr.

Theras condiderunt, necesse est eos id antiquissima aetate fecisse, nam e vascuhs quae in sepulcris theraeis
inventa sunt, lohannes Dragendorff ^) conclusit Theram iam saePraeterea Spartani

si

culo IX. exeunte vel VIII. ineunte habitatam esse,

')

Thera

Studniczka

p.

neque

indicia

Idem iam anno 1890 ante excavationes negarat

142 sqq.

p. 51.

-) IG XII 3, 377. 378.

Nomen Pamphylorum quamquam non servatur, consentaneum tamen est illud ut in ceteris civitatibus ita Therae cum duobus reli-

quis consociatum fuisse

^)

Vicos non

xwaaj

sed

(b^dg appellatos,

tribus gentilicias

Spartae ser-

vatas esse nuper demonstrare studuit Ludovicus Pareti, Rendiconti dei Lincei

Utcumque

1910, 455 sqq.

id

est,

illae

phylae

si

omnino fuerunt, nullius

fere

ponderis prae vicis fuerunt, id quod ipsum satis novicium videtur.

*)

cabulum

Cfr.

Kretschmer Athen. Mitt.

G XII 3, 350

XXI

53.

ita scribitur I

et significationes ostendunt

Thera

11 232;

XXH

1897, 342: illud vo-

Etiam litterarum formae

Theraeos neque a Lacedaemoniis neque ab ulla alia

civitate graeca sed a Semitis scribendi

5)

1896, 432;
1313. 1318.

artem didicisse

cfr. Hiller,

antiquissima enim vasa alia vasibus

Dipylo appellatur recentioribus similia sunt, aUa protocorinthia.

iudicium multis

XXVm

aliis

sepulcris

effossis

Thera

generis

I 155.

quod a

Dragendorffii

confirmavit Ernestus Pfuhl,

1903, 248. 285,86.

8*

Ath. Mitt.

De

116

fabulis cyrenaeis

supersunt, quibus freti statuamus colonos novos aliquando in illam

insulam invasisse, incolas pristinos pepulisse. At Spartae Angli,
qui et Orthiae et Chalcioeci templa effoderunt,

invenerunt, quod anno 900 vetustius videretur;

nullum vasculum
atque ipsi quae

ea tantum de causa ad illam aetatem

quod vasculonim geometricorum, quorum recentissima
anno circiter 750 ficta creduntur, tantum tamque altum acervum invenerunt, ut consentaneum videretur eum non uno et altero
anno sed annorum circiter 150 spatio congestum esse ^). Num
verisimile est civitatem nuper conditam cives trans mare misisse,
antiquissima iudicarunt,

rettulerunt,

qui coloniam in insula conderent?

At multo verisimilius
locum adoptatam

in filiae

est

Theram multo post

Nam

esse.

aetas

fuit,

a Sparta quasi

cum

civitas

illa

ceteris civitatibus graecis potentia et dignitate longe praestaret,

cumque

non interesset originem suam a LaceSaeculum dico VI. Quid, si demonstrabimus

quae se Sparta ortas praedicarunt, a Lacedae-

nulla esset, cuius

daemoniis repetere.

omnes

civitates,

moniis potius adoptatas

Herodotus

machus

(I

174)

cecinit (h.

quam

genitas?

VI

24) fuisse

Gnidiis ordimur, quos

Idem GaUicum Pelasgi nondum Chersonesum

Aaxedaifi-oviayv

Gnidiam sed Dotium habitarent,

dnoixovg

id est credidit

Strabo (XIV 653) narrat

Thessalos fuisse.

condidissent partem Rliodum et

dixit.

Gnidum

et

pristinos Cnidios

Dorum

Gon

et

qui

Megaram

Halicarnassum

Singulare certe est Thessalos quasi incolas pristinos

migrasse.

commemorari; neque tamen Strabo errare

videtur, cum non Spartanos sed eosdem Dores Gnidum condidisse
testatur, qui Rhodum et Con primi habitarunt. Nomen enim cernon cum
ti magistratus dafiioQyoi Cnido cum Rhodo et Nisyro,
Sparta commune fuitj Aesculapii religio non cum Sparta sed cum
Epidauro ^). Rhodii se non Lacedaemonios sed Argivos dixerunt,
Goi non Lacedaemonios sed Epidaurios, id est pariter Argivos,
Quid, si opinemur Thessalos primo, tum Dores ex Argolide Gniut Therae

dum
dis

ita

Cnidi

transmigrasse indeque barbaros pristinos incolas, Gares

placet,

1)

Cfr.

XVI 29sqq

pepuUsse?

Droop, Ann.

the

vero utcumque
British

Scliool

est,

omnino cum Sparta

lU

2,

3611.

Dawkins

at Athens XIII 135;

(ibd.

XVI

civitate graeca intercessisse.

Idem iam animadverterunt Bechtel,

Busolt, Griech. Gesch.

si

hoc unum pro

Drhi mycenaeae in Menelaeo, quae igne absumpta est

4sqq.), constat nihil

")

of

Id

Griech. Dial.-Iuschr. III

p.

221;

De Lacedaemoniorum

coloniis

117

Lacedaemonii incolae urbis Graecae Gnidi antiquissimi fuissent, nunquam eum qui fabulas illius civitatis composuit
vel in ordinem redegit, illis Thessalos aut Argivos quasi aemulos
addiiurum fuisse. Quando enim inde a saeculo VII., quo Lacedaemonii excellere coeperunt, Thessali aut Argivi tanta potentia
floruerunt, ut Cnidiis prodesset eorum colonos credi?
Id vero
quod postea adiungi non potuit, necesse est inde al) initio fuisse.
habeo,

certo

si

Paullo diversa est

Mehorum

condicio.

Qui se V. certe saeculo

Spartae colonos professi sunt, ut Herodotus (VIII 48) et Thucydides (V 84) testantur; de se contra aut

nuUam omnino fabulam

non
Gonon

narrarunt, aut talem e qua demonstraretur colonos pristinos

fuisse

Lacedaemonios

(Photi bybl. 137, 16

^).

Testis huius praecipuus nobis est

Bekk.),

Philonomus

qui haec fere narrat:

Spartiata Spartae Doribus proditae mercedem-Amyclas accepit, in

hanc urbem colonos Imbrios et Lemnios deduxit. Eius nepotes, cum
iam a Doribus dissiderent, paucis Spartiatis adiunctis, PoUide et
Delpho ducibus, migrare constituerunt. Pars Melum appulerunt
xai t6

Mi]Zis(ov yivog ivd^Evde (ivd-dde traditur: corr.

Tcijv

Hey-

ad Gretam navigarunt, ubi

Qui haec
Gort}Tiam una cum perioecis Gretensibus habitarunt,
scripsit, credidit non Lacedaemonios Melum primos habitasse, sed

nius)

oixsiovtai

^naQximaig.

Pars

catervam ex Imbriis et Lemniis cum paucis Lacedaemoniis mixtam

conubium et commercium cum pristinis incolis pepigisse.
Quomodo enim illud oixeiovxai SnaQxidiaig dici potuit, nisi po-

Meli

horum adventum

iam habitasse credebatur? Quomodo vero in urbe pura puta spartana haec credi coepisse potuerunt?
Atque sunt quae in suspicionem inducant hanc fabulam ut omnino male compositam ita etiam recentem esse. Velut
quid sibi vult quod Philonomus Spartiata dicitur? InteUegamus
At
e Lacedaemoniis incolis qui ante Dorum adventum fuerunt?
paucis versibus infra ipsi Lacedaemonii ^ljiaQXidxai vocantur;
qui enim MeUi Spartae concUiari potuerunt, nisi colonorum pars
Lacedaemonia fuisset? Sed haec in tardum testis Gononis ingenium reicere possumus; gravius est quod Gortyna, antiquissima
civitas iUius insulae, in qua dorici cultus sedes et domicUium
fuit, post Spartam demum condita esse dicitur; vel gravius quod
Meli coloni Imbrii et Lemnii dicuntur, ut Therae Leranii, quodque
pulus ante

ibi

^)

De hac

fabula non omnino recte disputavit Studniczka

p.

47 sqq.

1^6 fabulis cyrenaeis

118

cum Lacedaemoniis concordes fuisse, tum disseneaque de causa migrasse dicuntur; quod in utraque fabula
non omnes coloni sed pars insulam habitasse narrantur; quod
in utraque pauci Lacedaemonii comitati sunt. Similitudo augetur,

utrique primo
sisse

si

non iam hanc fabulae formam quam Conon

quam

nobis Plutarchus repraesentat, sequimur.

narrat,

sed illam

Qui (de muber.

247 a)*) narrat Tyrrhenorum filios e mulieribus Atheniensibus

quas Braurone rapuissent, susceptos, cum ab Atheniensibus expulsi ad Taenarum appuhssent cumque Lacedaemoniis in bello

virt.

adversus Hilotas auxiliati essent, ab

esse, ut magistratibus

liis

non fungerentur.

in civitatem ita receptos

Cum

postea novis rebus

tamen
uxores eos eodem dolo adhibito servasse quo Herodotus Lemniorum
uxores, qui postea Theram condiderunt, usas esse narravit. Tum
Laceeos ad Taygetum reversos ad hbertatem Hilotas vocasse.
daemonios ita cum iis pacem pepigisse, ut Pollide et Crataeda
lacedaemoniis ducibus migrarent. Partem Meh mansisse; partem
Si haec
post multos casus urbem Lyctum in Greta condidisse.
fabulae forma prae iUa, quam priorem exposuimus, genuina esset, de
totius narrationis fide actum esset. Nam quin ei qui haec ementitus
est, Herodoti locus ocuhs obversatus sit, dubitare omnino non hcet,
quamquam fuerunt qui dubitarent. Sed recenti haec fabula aetate
ab eo excogitata esse videtur, qui Atheniensibus faveret; isti enim
coloni Mehi quadam ex parte Athenienses sunt. Ex hoc consilio
exphcatur, quod Pelasgi Tyrrheni pro Minyis substituuntur constabat enim ex Herodoto (VI 138) Pelasgos lemnios puehas
athenienses Braurone rapuisse, de Minyis contra nihil simile trastuduisse viderentur, in carcerem proiectos esse; illarum

debatur; Pelasgos vero Tyrrhenos fuisse inde a Sophocle in htteris

Quando demum haec fabula inad decernendum fortasse primis ^) beUi pelo-

Graecis saepissime legebatur").

venta

sit,

difficile est

ponnesiaci annis,
sibi conciliare

cum Athenienses

studebant

cum iidem denuo

fortasse

civitatum doricarum gratiam

f oederis

maritimi

tertii

tempori-

quae foedus reciperent, captabant.

Sed etiam illa fabulae forma quam priore loco perstrinximus
quamque vetustiorem esse contendimus, dubitationi obnoxia est,

bus,

civitates,

^)

Non

^)

Cfr. Beloch, Griech. Gesch. I^ 2, 50.

^)

Ante annum

diversa refert quaest. gr. 296 b.

ferro ceciderunt

scilicet

417,

quo Athenienses

partim in servitutem redegerunt.

illius

insulae cives partim

De

119

coloniis spartanis

Quomodo vero

nonne ex Herodoti narratione quasi manaverit.

pura puta laconica credi potuerint, frustra

tales fabulae in civitate

requiretur.

Plura fortasse

quam

lucramur, in vico Melio

e fabulis,

factis,

qui

ex Anglorum excavaiionibus
nunc vocatur Phylacopi. Ani-

madverterunt enim, cum aedificia urbis quam ^Phylacopill" vocant,

domuum regiarum cretensium persimiles sint, domum contra regiam,
quae ad urbem III pertinet, propius ad similitudinem illarum

domuum

accedere, quae aetate

mycenaea

Eodem

in terra continenti,

ut

quod recentiora vascula

non iam creticorum sed argivorum similes sunt; eodem quod
neque anuli sigillo impressi neque tabulae litteris conscriptae in
Tirynthe, aedificatae sunt.

illa

dorao inventae sunt.

pertinet

Inde recte Duncanus Mackenzie^) con-

videtur, illa aetate populum novum eundemque satis

rudem e Graecia, fortasse ex Argohde, in illam insulam migrasse.
Nuper vero vascula quae ad eiusdem urbis tempora recentissima
pertinent, inventa sunt, sub iis vascula eius generis quod ialysium"
dicitur^).
At inter vascula lalysi reperta inventus est scarabaeus" regis Aegyptii Amenophis III, qui regnavit annis a. Ghr.
1375''). Domus regia fortasse pauUo vetustior est, neque
n. 1411
tamen tanto ut eam ad eandem aetatem referre non liceat, quae
clusisse

decurrit ab

anno

circiter

damus saeculo XV.

insulas

misisse?

vel

1580 usque ad annum 1200. Num crea. Ghr. n. Lacedaemonios colonias in

XIV.

VerisimUe

contra

est

Dores

illa

aetate,

non

Lacedaemonios, ArgoHde profectos et insulas et Gretam occupasse,

pristinos incolas in suam dicionem potestatemque redegisse.
Utrum, postquam illae insulae iamdiu doricae erant, miserunt
Lacedaemonii qui eas subigerent? An potius iUi sibi eas conciliare studuerunt, iUae civitates Hbenter se Sparta, urbe tum

nobilissima, ortas professae sunt?

Tarentum. Guius archegetam Phalanthum ex historia in fabulas suo quidem iure relegavit Studniczka (p. 175sqq.)*).
Sed fieri potest ut archegeta ipse fabula sit, a poeta tamen vel

Rehquom

est

ab hominibus superstitiosis comitibus adiunctus

2)

Excavations at Phylacopi 263 sqq.

Cfr. Ann. of the Brit. School at Athens XVII 119.

3)

Cfr.

^)

temporum tabula ad calcem

libelli

kretisch-mykenischen Kultur.
*)

Cfr.

Hberg, Koscheri Lexic. III 2237.

sit,

Fimmenii,

qui

Zeit u.

in

terris

Dauer der

^^

120

fabulis cyrenaeis

At antiquissimus qui servatur testis, Antiochus (ap. Strab.

VI 278 sq.), narrat Tarentum a Partheniis conditum esse, id est
a filiis quos bello Messenio primo vms absentibus Lacedaemoniorum uxores non solum peperissent, verum iam concepissent ').

fuissent.

Quae de

civitate,

de cuius origine laconica constaret,

quomodo

narrari potuerunt? Antiochus etiam narrat ante Parthenios Tarenti

cum Minoe in Siciham venissent.

Cretenses inltaham migrasse quamquam non credimus, ex hac tamen
fabula coUigimus Tarentinos ohm se non Lacedaemonios vel non

barbaros

et

Gretenses habitasse, qui

genuinos Lacedaemonios credidisse. At dixerit quispiam Tarentum

recentius esse quam ut credi possit ab aliis Doribus conditum

anno 706 conditum credidisse, Antiochum beUi Messenii primi aetate. At quis spondet haec tempora
Oui etiam tempora singularum
tradita esse, non arbitrio ficta?
rerum, quae saeculo VIII. gestae sunt, posteris tradi potuerunt?
At Tarentini dialecto laconica usi sunt, ab ephoris regebantur, civitatem in quinque phylas diviserant phjdarum laconicarum cognoSane; sed consentaneum est Dores ea aetate, qua
mines^).
Lacedaemonii omnibus potentia praestabant, iUorum exemplum
secutos esse: lingua vero non Tarentini laconica, sed et Lace-

Eusebium enim

esse:

illud

daemonii et Tarentini dorica usi sunt.

Effecisse

colonos trans
diutissime

cum

nobis videmur Lacedaemonios vetustissimos nuUos

mare

nonne consentaneum

misisse:

est iUos

qui

Messeniis de Peloponnesi parte meridionali pugna-

subole sua in propriis beUis usos esse, non iUam peregre

rent,

tamen c^^enaica paene

innumera Spartae ab x4ngUs inventa sunt; qui ergo negari potest
misisse? At obiecerit quispiam: ,,Vascula

^)

niis

Ephorus contra

(ap. Strab.

VI

279) ita fere narrat: Lacedaemonii Messe-

bellum intulerunt regem suum Teleclum

ultiu-i

atque iurarunt se

domum

non reversuros, priusquam illam urbem expugnassent. Decimo vero anno Lacaenas ad viros misisse, ut liberos e se generarent: si minus, patriam perituram
nii adulescentes miserunt qui

esse.

nondum

iure iurando tenebantur:

isti

pro-

Qui a virginibus nati

omnes cum omnibus virginibus concumberent.
eaque de causa IlapS-evioi dicti, cum se non satis honorari sentirent, cum
HUotis adversus Spartanos coniuraverunt Lacedaemonii illis tamen persuaserunt,
ut ad coloniam condendam abirent. Hi Achaeis cum barbaris pugnantibus opitulati Tarentum condiderunt.
Ephorus quoque confitetur colonos agri tarentini
pristinos non fuisse Lacedaemonios. Quod Parthenios virginum filios esse narravit, e nomine id conclusisse videtur.
Reliqui testes omnes ab alterutro pendent.
miscue

-;

Ofr. Beloch, Griech.

Gesch.

1,

239.

De

coloniis spartanis

Gyrenas Spartae coloniam fuisse?" Qui

tradita sibi sequi videbitur,
si

non

121

memoriae
Nam, Herodoto certe

ita concluserit,

sequetur.

credimus, non Lacedaemonii Gyrenas condiderunt sed Theraei

Lacedaemoniorum coloni, Therae vero vasculum cyrenaicum inventum est adhuc nuUum. Sed haec omittamus; quaeramus
contra quo iure e vascuHs quae cyrenaica dicuntur Spartae inventis concludatur Gyrenas Lacedaemoniorum coloniam fuisse.
Paucis rem exponere iam oportet.
lam annis 188081 Puchsteinius (Archaol. Zeit. XXXVIII
185 sqq., XXXIX 215 sqq.) demonstravit vel certe sibi demonstrasse visus est genus quoddam vasculorum, quae omnia inter
se cohaerere iam perspexerat Georgius Loschke (in appendice
programmatis
spartana),

universitatis

a. 1879 de basi quadam

pictum esse; nam nullus alius

dorpatensis

Gyrenis et fictum

et

locus uni certe ex iUis vasis aptior excogitari posse videtur, in

quo Arcesilaus, Gyrenarum scilicet rex, effictus est, dum silphio,

illi quidem omnium fruticum cyrenaicorum uni pretiosissimo,
ponderando ipse adsidet, Simia, panthera, avis quam Marabu"
frutici

dicunt, appictae ostendunt,

quam

penitus

is

qui vasculum depin-

cum formae
ornamenta
Aegyptium
aliquid
tum
redolere videntur.
Puchsteinii opinionem argumentis fulsit novis Studniczka (Kyrene
Isqq.), quorum tamen unum idque facile praecipuum iam in
nihilum recidisse videtur.
Nam quod in poculo cyrenaico"
Naucrati in Aegypto invento *) silphii ramum agnovisse sibi visus
septentrionalem Africae partem norit;

xit,

vestium

in primis

saltem incertius est

est, id

nitatur.

inventis

ut in ea opinione demonstratio

talibus vasculis sequentibus annis

iam multifariam

fuerunt qui de origine totius generis cyrenensi dubita-

cum

rent^),

Sed

quam

praesertim Angli talium vasorum

maximum numerum

Quin etiam Droopius sibi visus est e picturae

genere demonstrare posse haec vascula Spartae et ficta et
picta esse: sub vascuHs enim cyrenaicis" vascula inventa esse,
quae quamquam huic generi adscribi non possint, illi tamen proxima
Spartae effodissent.

')

Expressum

')

Testimonia de huius quaestionis historia diligentissime indicavit Mal-

tenius

p.

est Studniczkae operis tabula 10.

169, adn. 2.

Qui tamen de Bohlauii opinione falsa vel certe non satis

enim (Aus ionischen und italischen Nekropolen 131 f.)

non vascula cyrenaica ad loniam ipsa rettulit, verum affirmavit artifices cyrenaeos ab arte ionica pendere.
accurata

rettulit.

Ille

De

122

fabulis cyrenaeis

vocamus.

scilicet specimina eiusdem artis quam nunc cyrenaicam

Item vasculorum spartanorum recentissima e vasculis

cyrenaicis

quasi

sint,

sit

prima

artem

gradum

enata esse contendit, ita ut iam concludendum

cyrenaicam

quasi

quendam

cursus

Spartanae

artis

fuisse^).

At restant scrupuli: nam conexus omnium horum vasculorum

non talis est, ut de eo dubitari non liceat*^). Tum, quomodo factum sit ut in vasculo spartano Arcesilaus, Gyrenaeorum
inter se

tam accurate
effingerentur, Droopius non explicavit: Arcesilaum enim una cum
silphii mercatoribus Gythium ad portum
laconicum ahquando

rex

eiusque

item

caterva,

animalia

aegyptia

navigasse, quis est qui credat? Audacioris vero est vascula ab

illa

qua illud unum vasculum, quod originis

ahqua indicia ferat, factum esse videatur. Tum vasculorum cyrenensium" pecuhare est, non solum quod luteo vel roseo colore
depicta sunt, qui rursus figuris variatur, et quod animahum imagines seorsum a ceteris figuris quasi in anuhs quibusdam, quibus
totum vas cingitur, disponuntur, verum etiam quod loti et mah
granati imaginibus decorantur; lotus vero et malum granatum,
quod jDunicum dicebant, potius ad Africam quam ad Peloponnesum quadrant. Quid vero impedit quominus credamus haec
vascula potius Gyi^enis Spartam quam Sparta Gyrenas per mercatores portata esse? Taha in muhis ahis locis, Naucrati, Daphnis,
abiudicare,

civitate

in

Gorinthi, Argis, Olympiae, Aeginae, in Boeotia, Atalantae in vico

locrio,

Sami, etiam in Itaha, etiam Gordii in oppido phrygio, etiam

in Russia meridionali

'^)

inventa sunt. Argos et Olympia

cum

Sparta

mehus conveniunt, quamquam consentaneum est Gyrequorum urbs ad mare iaceret mari a rehquo terrarum orbe
separata, usque ab initio commerchs maritimis deditos esse;
Daphnaeos et Naucratenses Spartae, non Gyrenis fictilia coe-

fortasse

naeos,

1)

XXX

Cfr.

Droop, Ann.

of the Brit.

School at Ath. XIII 135;

XTV

30sqq.;

JHS

1910, 1 sqq.
^)

Dubitavit M. Heinemann, Landschaftliche Elemente in der alteren grie-

chischen Kunst 38,

Omnia

2.

indicavit Carolus Dugas, Revue Arch^ologique,

idem fragmenta a Waldsteinio in templo lunonis Argivo inventa neglexerat (Waldstein, The Argive Heraeum II 173); cj-^licem
Corinthiam effingendam curavit Droop, JHS XXVIII 1908, 175. Vascula cyrenaica
in Russia meridionali inventa esse affirmavit M. Heinemann (ibd.)
equidem quae
*)

seriei 4

1907.

fere

vascula

48sqq.

siguificaiit, nescio,

quamquam

diu quaesivi.

De

123

vasculis cyrenaicis

Quin etiam, quamvis conceconexum, quem dubium esse diximus, certissimum

esse, quid impedit quominus opinemur inde ab antiquissima aetate
vascula Cyrenis, quemadmodum in multas alias urbes, quas nuper
memoravimus, ita quoque Spartam exportata esse? Nonne in sepulcris tuscis vasa attica innumera ab antiquissimis usque ad recentissima tempora cottidie inveniuntur? An inde concludendum est, inde
misse non est facile ad credendum.

damus

illum

eadem etrusca esse*)?

At haec iam mittamus, iam concedamus haec vascula omnia

concluditur vasa attica falso attica vocari,

Spartae inventa ab artificibus lacedaemoniis et ficta et picta esse

(quod sane praefracte non nego

nam

f ieri

potuit ut artifices lace-

daemonii Gyrenas migrarent ibique poculum illud, quod unum

certa originis cyrenensis indicia prae se fert, fingerent pingerent);
quid tamen inde

redundet ad noscendum,

Lacedaemoniis cum Gyrenaeis

intercesserint,

unum poculum Gyrenaeum

niud

Arcesilaus

II.

esse videtur,

est;

quae necessitudines
nondura perspicio.

rex qui

ibi

effictus

est,

qui medio fere saeculo VI. regnavit;

quod compluribus ex argumentis concluditur; vas enim simile

Daphnis inventum peculiari de causa anno 565 necessario superius"
est; inter fi-agmenta vasculorum spartanorum eiusdem generis tituli
id

inventi sunt
Si

scripti*).

litteris

VII. saeculi

igitur

artifices

vel GjTcnenses

demum

ineunte

artera

Lacedaeraoniorura

saeculo

fecerunt.

con-

exeuntis vel VI. ineuntis

lacedaemonii Gyrenas
iraitati

migraverunt

sunt,

id

sexto

Gyrenas vero sexto deraura

saeculo a Sparta quasi adoptatas esse ipsi contendimus, quando-

quidem contendimus hac

cum

fere aetate fabulam de

fabula de Batto consociatam

esse**).

Thera condita

coraraerciis contra

populorura cognationibus quidvis concludere teraerariura

quis vero contendat poculura Arcesilai ipsum

nam

ratione

is iara

est.

de
Si

Spartae fictum, qua-

demonstrare poterit Gyrenas Sparta ortas esse

ponderatis? Nara Gyrenis nulla adhuc

nisi fabulis diligentissime

^)

Hoc argumentum

2)

Cfr.

protulit Studniczka, Arch. Jahrb.

Dawkins. Ann.

XVI

XXVI 1911,

158, adn. 2.

28/29.

Neque tamen urbi quam Dorieus lacedaemonius ad flumen Cinypem conHerod. V 42), multum in hac fabula tribuo; quamquam enim verisimile
sane est Cyrenaeos illi auxiliatos esse, cum praesertim Theraei illi ducum loco
fuissent, non facile eo inclinamus, ut existimemus exeunte iam VI. saeculo vel V.
')

didit

(cfr.

ineunte tales etiam tum fabulas excogitatas esse

crederet.

quam Herodotus

Accedit quod Cinyps satis longe a Cyrenis

fluit.

antiquissimas

1*6 fabulis cyrenaeis

124

neque Spartanorum

sunt

inventa

vascula
generis.

vero

fabulis

elucet originem

similia

neque

ullius

cum Theraeorum tum

Cyi^enaeorum spartanam additamentum esse recentissimum fabularum multo vetustiorum.

lam oportet nos ad Thessalos convertamus. At quaerat quispiam qua fiducia fi-etus coniciam tam multos populos sedes in

eadem Libyae ora

constituisse vel certe constituere conatos esse,

siquidem Gyrenae anno

tradit,

demum

631,

Eusebius

ut

in Ghronicis

At Eusebius Cyrenas anno 758

conditae sunt.

vel fortasse

762 et anno 1333 vel fortasse 1331 a. Chr. n. pariter conditas

naiTat; quae fides Eusebio adversus Eusebium iam est? atque
qua de causa plerique rerum scriptores annum 631 potius quam
1333 receperunt,
Theophrastus

quod recentior aetas potior videretur? At

VI 3, 3) trecentis fere annis ante Simonidem

nisi

(h. pl.

annum

archontem, id est ante

668

656

esse

a.

Inde

^).

311

10

conditas dicit;

Pausanias narrat Ghionem Spartanum,

Solinus;

Chr. Olympiae vicisset, Battum Cyrenas

unum

septimo

a.

Chr. n. saeculo,

Qui etiam

fuisse.

cum nuUi

598/97
fere

comitatum

Gyrenarum

certe concluditur, nihil de aetate

conditarum memoriae traditum

a.

annis

qui

potuit

tradi

annales scriberentur

libri

Qui primus ementitus est Lacedaemonios Theram condidisse,

ea aetate scripsit, qua constabat Minyas Therae antiquissimos
colonos fuisse quod nisi constitisset, iUe nunquam Minyis tantum
;

honoris

concessisset.

lis

Qui Minyae re vera

ad has, quas instituimus de Therae

fuerint^),

quaestiones,

cumque Minyas

nihU prorsus attinet;

nam

Thessalos voluit;

dixit,

fuerint,
et

Herodotus,

Ulum,

Theraeorum origine spartana composuit, eosdem

coUigitur, quod Pindarus, ut mox disputaturi

Theram

etiam

num

Cyrenarum fabuquoties-

qui fabulam

de

significasse inde

sumus,

pariter

a gente thessala conditam novit.

Haec optime disceptarunt Malten p. 190 sqq.; Beloch, Griech. Gesch.

qui tamen nescio quo iam iure, cum nihil de aetate Cyrenarum
conditarum traditum demonstrarit, easdem rursus (p. 219) VII. demum saeculo
^)

I 2,

236 sqq.,

exeunte conditas affirmet.

*)

Cfr. Beloch,

Griech. Gesch. I*, 63;

poetas, fabularum scriptores,

vellent,

Cadmeones

dixisse,

qui

tamen neglexit recentiore aetate

historicos pragmaticos,

cum Thessalos Minyas.

cum Boeotos

antiquissimos

De Cyrenaram

Quaestio iam restat multo gravior,

a

Thessalis

Theram

125

origine thessalica

conditam dixerunt,

id

utrum

traditum

illi

qui

Theram
an ad

acceperint,

quod in Gyrenas quadrabat, illa aetate transtulerint,

cum Theraei Gyrenas colonos miserunt. Hanc quaestionem ut
diiudicemus, oportet non iam in uno Herodoto contineamur, sed
id

etiam Pindaro auscultemus.

Qui in

carmine

Pythico

eum

IV.

sacerdotem

delphicam

Batto

Medeae vaticinium impleturum esse. Quae haec fere praedixit: Ex hoc

caespite, quem undique undae pulsant, multarum urbiura radicem
Libya recipiet. Augurium implebitur, quod, quasi donum quoddam
hospitale, Euphemus in paludis Tritonidis faucibus a deo recepit,
qui humana forma indutus illi glebam in manus tradidit. Iste
enim deus solitarius Argonautis, qui duodecim iam dies navem
dorsis per Syrtes portarant occurrit, seque dixit Eurypylum
Neptuni fihum iisque, cum ne manerent, recusassent, sese enim
festinare, glebam dextra arreptam obtuht, quam Euphemus acceIlla
vero gleba per servorum neglegentiam in mare
pit.
delapsa est; itaque in hac insula (Theram dicit) Libyae semen
ante tempus effunditur; quodsi Euphemus, domum reversus, illud
adTaenaron profudisset, iUius gens una cum Danais quarta generapraesagientem

facit

post sedecim generationes

enim aetate Spartae, Argolidis,

Mycenarum incolae Peloponnesum rehnquent. Nunc vero, quae
gens ab eo atque feminis peregrinis originem capiet, ad hanc insulam veniet, ex illa Battus prognatus Phoebo monente vaticinium implebit." Argonautarum navigationis, lasonis certaminis
enaiTatio iam sequitur, tum (v. 252 sqq.) commemoratur Argonautas Lemni cum feminis virorum interfectricibus concubuisse:
inde Battiadarum gloriam exstitisse, inde enim Euphemi progeniem
in maius provectam esse, hanc vero cum Lacedaemoniis conso-

tione continentem occupasset:

illa

ciatam Theram condidisse, inde Gyrenas.

Hesiodus

(cfr. fi\

64

editionis Rzachii maioris),

cum

fingeret Ar-

gonautas navem ab Oceano ad mare nostrum per Libyam humeris

portasse, nescimus an de Graecis iUius regionis colonis
cogitarit; etiam
lonii

scholiasta

cum

is

qui nobis iliud fragmentum servavit, Apol-

ad IV 259.

eandem narrationem
iUe

Hesiodo

tribuat,

testimonia contaminaverit,

graecamne

nondum

et

Pindaro

dubitari potest,

et

nonne

Antimacho
eorum

ipse

Neque, quid huic Hesiodo placuerit,

urbem Gyrenas

norit, eHci

inde potest, quod Eoea

^^

126

fabulis cyrenaeis

de Gyrena composita Hesiodum colonos Gyrenarum Thessalos vel

Nam quis spondebit de
certe Graecos respexisse demonstratur *).
Argonautis Libj^am peragrantibus narrationem in Eoeis fuisse?

uno poeta compositas esse? At, utcumque id est,

cecinit deum libycum fide Argonautis data
Pindarus
primus
non
Nam illum duas
illam terram eorum progeniei pollicitum esse.
quis Eoeas ab

traditiones inter se permiscuisse recte enucleavit Maltenius (p. 114).

Qui enim

humanam formam

induisse dicitur

(v.

28sqq. lOVTdyu

olonoXog daifi(ov ijirjA&ev, qjaidifiav dvdqbc, aldoiov nQoaoxpiv

xdfiEvog),

ille

semihumana plerumque

belluina vel certe

d'

d"rj-

utitur; id

est Triton in lacus Tritonidis faucibus Argonautis apparuit.

Eun-

dem quandoquidem Eurypylum Neptuni filium se dixisse Pindarus

narrat, duos diversos deos permiscet; Tritonem qui Syrti praesiEurypylum, qui

et

det,

deus proprie Gyrenaeus, siquidem

fuit

sed mortalem Gyrenis

qua Gyrene leonem, qui

Gallimachus illum non iam immortalem

regnasse ea aetate narravit

(h. II 91),

armenta vastaret, necaret.

illius

Qui fabulam

ita

composuit, duas

quarum utriusque satis gravis

Altera certe ex ahorum scriptorum testimoniis
qua de Pindari narratione quasi dempta altera

fabulas inter se conciliare studuit,

esset auctoritas.
potest,

restitui

pariter

nuUo iam negotio recuperabitur.

Herodotus
confecta

(IV

179 sqq.) narrat

a Peho

esset,

lasonem,

Delphos versus

simulatque Argo

chcum Peloponnesum

Libyam ipsum portatum, in Trivada navem proiectam esse; unde cum Argonautae
ipsi se expedire non possent, Tritonem apparuisse lasonemque iussisse sibi tripodem tradere, pollicitum se illos hac mercede itinere
indicato incolumes domum transmissurum. Eum autem tripodem
in suo templo constituisse, Argonautis vaticinatum tum centum urbes
graecas circum lacum Tritonidem futuras, cum iUorum progenies
tripodem reportasset; Libyas vero tripodem abscondisse. Fere

navigare voluisse

sed proceUa ad

tonidis lacus

Lycophron (886 sqq.), Medeam cratera itineris monmercedem Tritoni dedisse; deum vero vaticinatum esse
Graecos tum Libya potituros esse, cum Libyes illum craterem reddidissent; Asbystas vero, vaticinium timentes, iUum celasse; nisi
quod loca fortasse paullo incertiora sunt quara par est: primo enim
similia narrat

strati

Ginyps, KivvtpEiog ^oog

*)

Cfr. supra, p.

98sqq.

(v.

885),

commemoratur, qui per

illam regio-

De Earypylo

nem

Argonautis

127

quae nunc Tripolitania vocatur;

influit

(Herod. IV

et

70) vjieQ KvQi^vrjg oIxeovgiv.

Haec

tum Asbystae,

qui

in praesentia levia.

Apollonius vero omnia permiscet: narrat enim (IV 529 sqq.)

Pythiura lasoni duos tripodes donasse, qui ubi terrarum constituerentur, illam regionem ab hostibus semper immunem foi'e. Al-

terum tripodem (nam quid altero factum sit, ad hanc quidem

quaestionem nihil attinet) Tritoni donatum esse; nam, cum Argonautae (IV 1537sqq.) exitum e palude Tritonide diu frustra
quaesivissent, Orphea illis persuasisse, ut tripode de navi demisso
deos indigetas placarent.

vero paruisse tripode in ora ex-

Illos

Tum

Tritonem apparuisse glebamque porrexisse seque

paratum exhibuisse iter indicare; tum exitu monstrato se tripode
accepto denuo in paludem immersisse.
Quanta inscitia haec
consuta sint, apparebit Herodoto et Lycophrone collato. Nam
qui narrant tripodem a Libyis celatum esse, ilh confitentur
Libyam vel certe illam Libyae partem Graecis neque promissam
neque concessam esse. Apollonius tamen utramque fabulam ita
posito.

conglutinavit ut utrique sensum quasi demeret.

At Pindari copias
quoquo modo in suum usum convertere voluit; quin etiam illum
tam incaute tamque inscite imitatus est ut non iam unum eundemque Eurypylum et Tritonem dici caUide dissimularet, sed
faceret Tritonem se Eurypylum dixisse, quo vix quicquam minus
elegans excogitari potest.

Apparet Herodotum alterius fabulae esse testem unum genuinum, Lycophronem vero ab eo proximum. Qui istam fabulam
conposuit, Graecus poeta ipse credidit

surum

ut

Libya potnentur:

nunquam

Graecis succes-

tripodem vero Libyae regni pignus

invenire sv ddvvdtoig fuisse inteUegendum

est.

Qui haec invenit,

Libyam vel certe paludis Tritoniae

suam dicionem redigere conatos esse. At qui primus
narravit glebam a deo Libyae indigete Medeae concessam esse,
speravit brevi Cyrenaeos iUam regionem totam in suam potestatem

novit Graecos frustra saepius

litora

in

esse redacturos
sustinet.

').

Primas

Inde consequitur,

in

ut

fabula Herodotea partes Triton

Eurypylus, non Triton glebam

Argonautis tradidisse primo narratus

Reliquom

Quae
*)

quaestio

est,

ut quaeramus, utra ex

minime

facihs

Hucusque cum Maltenio

haec recte enucleavit.

sit.

(p.

est

liis

fabuhs vetustior

ad solvendum.

Si

sit.

enim con-

126 sqq.) in plerisque consentio, qui primus

^^

j^28

fabulis cyrenaeis

utramque fabulam ad totam Libyam pertinere, inde iam

nunquam Graeconim
illam regionem
illos
qui
brevi
fuisse
quam
affirmarent
prius
fore,
in Gyrenarum colonorum dicionem potestatemque redactum iri.
Nam illi Graecorum irritos conatus ut Libya potiantur, fortasse
staret

consequeretur, qui vaticinarentur illam terram

etiam clades respiciunt, hi contra Gyrenarum prosperitates secunAt, si quis fabulam herodoteam cum illa fabula,
dasque res.
quam Pindarus cum herodotea contaminavit, accurate comparabit,
iam ekicebit neque locos omnino congruere neque usquam vero
totam Libyam intellegendam esse. Herodotus enim (IV 179) testatur
flumen Tritonem per Machlyum fines fluere, qui ad occidentem

Lotophagorum

habitant,

satis

longe

scilicet

Gyrenis in

illa

quae nunc Tripolitania dicitur, quam Graeci, quantum

Pindarus contra voluit Eurypylum
scimus, nunquam habitarunt.
tradidisse; ineptum enim esset
Euphemo
glebam cyrenensem
illum Gyrenaeis Tripolitaniam pollicitum esse, quam sub dicionem
regione

redigere ne conati quidem,

quantum scimus,

sunt.

Gum

fabula

pindarica concinit quod Diodorus (IV 56, 6) narrat tripodem ab

Euesperitis, quae civitas in jmrte Gyrenaicae occidentaH

non longe

ab ipsa urbe Cyrenis erat, fitXQi TtDi^ veioxeQOJv xq6vojv servatum

esse; qui enim haec ementitus est, voluit hanc Gyrenaicae partem

demum

ab Euesperitis habitatam esse. Lycophron vero loca

v. enim 855 dicit Ginyphem, qui fluvius per Tripolitaniam influit, Ausigda rigare, quae fuit civitas cyrenaica.

sero

temere miscet;

Apollonius vero

nodum

potius discindere

quam

extricare studet,

ementitur enim Argonautas duodecim diesque noctesque navem

a Syrti usque ad paludem Tritoniam portasse. Qui haec scripsit,
paludem Tritoniam non in Tripolitania ad Syrtim sed in Gyrenaica non longe ab Euesperidibus collocavit.

Ex his omnibus testimoniis diligenter inter se comparatis

haec fere coUigas: Eurypyli sedes in Gyrenaica, Tritonis in Tripohtania fuit.
Qui de Eurypylo fabulam composuit, voluit
deum indigetem graecis Gyrenarum prosperitatem promisisse;
qui de Tritone narravit, Graecos monuit ne nimium copiarum in
impenderent: nunquam enim illam proQui Eurj^ylo cum Tritone confuso paludem
Tritoniam a Tripohtania in Gyrenaicam transtulerunt, lacus salsos
non longe ab Euesperidibus respexerunt ').
Tripolitania

subigenda

vinciam eorum

*)

Cfr.

fore.

Ferrabinus

p. oiy.

De Eurypyli

lam

fabula

1^9

patet hac ratione ac via decemi

vetustior

sit:

non

posse, utra fabula

enim ad Gyrenaicam, altera ad Tripolitaniam

a colonis Gyrenensibus victoribus, altera a Graecis

altera

spectat; altera

nescio adhuc quibus, sive repulsis sive certe de Tripolitania subest. Quo iam iure inter se comtantum spoponderim, fabulam de Tritone cum

igenda desperanlibus composita

Unum

parantur?
Doriei

Nam

spartani

ad Gin^^pem

colonia^)

deducta

duorum annorum

quis facile credat

non cohaerere.
enatam

spalio fabulam

quae brevi tantum auctoritatis nancisceretur ut Pindaro opus

eam 50 circiter annis post cum fabula genuina cyrenensi
contaminare ^) ?
Atqui mihi certe constat aetatem fuisse, cum Eurypylus
Graecis Libyae imperium non concederet sed denegaret. Eurypylus primitus nuUus alius fuit nisi Orcus. EvQvdimjv Orphei
uxorem ipsam inferorum reginam fuisse omnes iam confitentur;
esse,

esset

daemonem voracissimum
nihil

nisi

EvQvvofiov, qui mortuorum carnes edat,

a Polygnoto Delphis in Atheniensium

ossa relinquat,

Famulus
est Pausanias X 28, 7.
EvQVfiEdov ab Homero vocatur @ 114-,
A 620: Nestor ipse Nelei fiHus fuit, id est illius qui nemini parcit;
Neleus BaaUi]v uxorem duxit, reginam scilicet mortuorum; Hercules cum Orco Pyli pugnavit (iv IIvXio, sv vEnvEaai E SQl), id
lescha

pictum

Nestoris,

esse

auctor

Pjdius scihcet,

est in ipsa porta inferarum sedium*).

Incertiora mitto: velut

quod

Phaeacum regum stups ab Eurymedonte originem cepit (i^ 58),

fortasse concludere Hcet mortuorum populi progenitorem
(nam, quin Phaeaces primo mortui fuerint, nemo iam est qui
dubitet) ipsum Orcum dici; atque nescio an eodem spectet quod

inde

Nausicaae ancilla EdQvfiidovaa appeUatur

t]

8,

quamquam

dubi-

Sed haec quae commetationem facit, quod

moravi*) satis sunt, opinor, ad demonstrandum Orcum a Graecis
II{>Xov unas praeter omnes inferorum
E^jQvv existimatum esse.
ipsa 'ATiEiQairj erat.

^)

De qua

pluribus disputavimus p. 123, adn.

3.

Hucusque nisi omnino, at in plurimis cum Maltenio (p. 126 sqq.) et

Ferrabino (p. 518 sqq.) consentio; in iis quaestionibus, quae iam secuntur, toto
*)

caelo disto.
)

Cfr. Beloch, Gr. Gesch.

*)

Minos

Paria nympha

Philolaon (Apollod. bybl. III

7).

122, io3.
filios

suscepit

Minos,

tuorum iudex est; Nephalioni enim a

in honorem factis, nomen inditum est.
Pasquali, Quaestiones Callimaclieae.

Eurymedonta Nephaliona Chrysen

quicumque

vtiq^a/iiots,

is initio

fuit,

hoc loco mor-

id est libationibus

mortuorum
^

^^

130

fabulis cyrenaeis

portas appellatas ess^

modo non

dico demonstravi sed in

eorum

qui

revocare

studui.

W l^

571 EVQVJivZbg "Aidog

/l

legerent

vocavit.

dcb

mentem

domum Homerus

Orci

lam

dubitari

non po-

quo Eurypyli nomen spectet. Accedit quod Eurypylum

heroem mysium, Telephi fihum, Pergami in Aesculapii templo
nominare non licebat, quamquam ibi hymni a Telephi patris
nomine initium capiebant; nam quara causam Pausanias (III 26, 10)
profert, illum Machaona interfecisse, illud ahiov commenticium
esse manifestum est; immo in sacris dei salutaris deum orcinum
commemorare mah ominis erat. Eurypyh Euaemonis filii sepulcrum Patris in ora Graeciae occidentali monstrabatur (Paus.
VII 19, 1); per eandem urbem amnis fluit MEiPuyoc, (Paus. VII
19, 9): dis MeiZlxoig Myoniae in oppido Locrorum Ozolarum
test

cum

noctu tantuni sacrificabatur; luppiter MeiZixiog

est

cum

'Evodia,

Hecata, Larisae consociabatur, ut titulus testatur

XIII 1889, 392.

In

9.

procHvi

est

Patris,

ut

Pyh

in

id

BGH

Taenaro

Orci portas coUocatas esse.

alibi,

quamvis unum et alterum argumenlum per se infirmum,

at omnibus in unum fascem collectis iam id quod volumus ehiceQui vero
bit, Eurypylum ohm eundem fuisse atque Orcum ').
Sit

esse finxit, ille Libyam mortuorum terram

neque igitur illam sub Graecorum dicionem redactum
iri speravit neque finxit ipsum Orcum illam Euphemo pollicitum
esse^). lam inde consequitur, ut fabulae eurypyleae forma vetuHinc confirmatur
stissima fabulae de Tritone simillima fuerit.
hanc satis antiquam esse; nam simulatque Gyrenae conditae
essent, necesse est fabulam pristinam paene in contrariam mutatam
esse: Eurypylum ab Euphemo sive Argonautis non iam tripodem
Fabula igitur de Tritone
recepisse sed glebam iUis concessisse.

Orcum Libyae deum

credidit,

aut

Gyrenis

primis

vetustior

Africa desperarunt.

')

a.

Sed iani
^)

E.

MaaB

tum composita, cum Gyrenaei

de Graecorum fortuna in

Sane,

num

GGA

fabula de Tritone iam

(p.

inde ab

quaest. herod. (progr. univ. Rostochiensis

1890, 346; quoruni argumeuta repetivi, auxi, uovis

in iabula de Eui-ypylo libyca restituenda

Ferrabinus

518) contendit

ab

iis

discedo.

Eurypylum hac tantum de causa

in

hanc

quod caverna Gioh, quae non longe a lacubus euespeId quod non sufficere videtur.
distaret, Orci porta habita esset.

fabulam introductum
riticis

aut

Idem concluserant Ed. Schwartz,

1890) llsqq

fulsi.

fuit

a Libybus receptis,

cladibus

esse,

De Eurypyli

trium naufragorum fabulis

ad Ginypem et Tripolitaniam spectarit, nullo

initio

nam

et

131

modo

constat;

pariter fieri potuit ut a Cyrenaica illuc transferretur,

Fabulae de Eurypylo antiquissimae illam quam proposuimus

restitutionem et rectam et firmam esse similibus fabulis indicatis

Libya

iam comprobabitur. Nam alii heroes Thessali narrantur in

interfecti esse. Ut Lycophron v. 897 sqq. testatur Guneum,

Eurypylum Troia ledeuntes ad fjibyae scopulos navem

periisse.
Lycophron Gyrenaicae oram vult,

Protlioum,

misereque

ft-egisse

siquidem

rupes Tavx^iQOiv nilag,

perniciem tulisse

istis

dicit

(v.

896)

abscondisse

narravit,

Gyrenaicae

est

Eodem

877).

quam Asbystas donum, craterem

(v.

quae

scilicet,

addit

redit

civitas,

quod,

post-

kv x^ovbg veiQolg fivxoig

iv

fi

Kvq^aiwv

Svoiioqov

(Guneum dicit) vavzaig avvEX^Qaaovai BoQQatai Jivoai,

pariter rehquos.
Neque adversus hanc conclusionem valet, quod
semel Ginypem fluvium falso in Gyrenaica collocat; quem locum
iam satis superque disceptavimus. Factum tamen esse potest ut
aTQaxrjAdrip

tres naufragi postea in

sedes

constitutae

TripoHtaniam transferrentur, ubi iam Tritoni

essent.

Neque tamen tantum

auctoritatis

Tzetzae testimonio tribuerim, ut affirmem hoc prorsus constare;

cum

902 adnotaverit 'AjioAAddoQog de xai ol

Zomol oijTOi (paai' FovvEvg Eig Ai^iJt]v Xmdiv lag kavTOv vavg
E^d^oiv EJil Kivvna noTafjtbv xaToixEi. Nam, ut omittamus Tzetzem.
paene contaminationem ipsum ilHs vocibus ol Xomoi additis fateri,
ut neglegamus epitomam Apollodori sabbaiticam, pariter scholium
ad Lycophronis v. 899 Lib^^am tantum, non Ginypem commemorare,

ille

ad Lycophronis

v.

unde concludendum

scriptum

fuerit,

cum

est

nondum

constare, quid in b^-bhotheca

praesertim Lycophronis

versus qui ante-

cedunt Ginypis inserendi quasi ansam schoHastae praebuerint

ut haec omnia praeteream, manifestum est Apollodorum personatum, siquidem

ille

recte e Tzetza restitutus

fabulam repraesentare

est,

quam Lycophronem.

recentiorem nobis

Hic enim narravit

Libya periisse, Apollodorus eundem ilHc urbem condidisse; consentaneum vero est caedem iam tum fictam esse, cum
Gyrenaeis nondum successisset ut Libyas e maris ora in montes
peDerent; contra, simulatque ilh in summam potentiam provecti

Guneum

in

principatum in Libya adepti essent, clades

sas esse

in

contrarium conver-

').

Haec omnia adversus Maltenium

p.

129

sq.

disputavi.

^^

132

fabulis cyrenaeis

Ad

interrogationem illam

has disputationes

(cfi\ p.

nondum respondimus,

125) instituimus,

cuius gratia

utrum qui poetae Theram

a Thessalis conditam dixerunt, hanc fabulam traditam acceperint,

an

id

quod

in

Gyrenas quadraret,

cum Theraei G^Tenas

illa

aetate ad

Theram

trans-

neque nobis
contmget ut filum inveniamus, antequam cognoriraus quae gentes
deum Eurj^^pylum veneratae sint, quae Euphemum, Guneum, Prothoum suos heroes nominaverint.
Prothous Magnetas Ilium duxit (Hom. B 756); Apollodorus
tulerint,

colonos

misissent;

eundem Lycaonis filium, Arcadem scilicet,

Aenianum
et Perrhaeborum ducem fuisse Homerus
Guneum

bjbl. III 97

qui

novit,

fluvius in

Dodonam

cu-cum

Peneum

influit;

ad Titaresium

et

dicit;

B 758

habitarent,

qui

Stephanus, qui nobis doctorum alexan-

di'inorum de urbibus urbiumque nominibus opiniones repraesentat,

urbem perrhaebiam Gonnum (s. v. rdvvog) ab iUo appellanos contra concludimus eponymi nomen ab urbis nomine
Laonomen Gunei filiam, Amphitryonis matrem,
esse derivatum.
Pheneatam esse, civitatis arcadicae civem, unus testatur Pausanias (VIII 14, 2); ApoUodorus, qui idem stemma exprimit (II 50),
de Gunei patria tacet. Schohasta Pindari ad Pyth. IV 79 narrat
Laonomen alteram, Amphitrj^onis et Alcmenae filiam, Herculis
credidit

tam

esse;

Euphemo nupsisse; utrum in Thessalia an in Peloponneso,

utrum Guneus cum Hercule in Graecia septentrionah coniunctus
una in Arcadiam migrarit an Phenei demum foedus cum eo
sororem,

pepigerit, in praesentia

Eurypylum multae

dubium

est.

vindicabant; iUum antiquitus

Thessalum fuisse indicia sunt quibus comprobetur. Emypylum/),
Euaemonis fUium, iUos Thessalos Troiam duxisse, qui Ormenium
et fontem 'TnEQEiav et Asterium et montem Titanum obtinerent,
testatur navium catalogus homericus {B 734 sqq.).
Idem poeta
Goum EurypyH urbem appeUat (J5 677). Par est iUuc Eur^^pylum
e ThessaUa migrasse, siquidem Aesculapii reUgio pariter e Thessalia
in iUam insulam translata est"). Eurypylus Mysius Telephi Herasibi civitates

Eurypylum deum, qui Argonautis Libyam denegasset, atque Eurypylum

unum eundemque fuisse manifestum est; idem
voluerunt, qui utramque fabulam composuerunt; alter vero dei meminerat, alter
unum heroem homericum uorat.
^)

ad Libyae scopulos naufragum

^)

Cfr.

Wilamowitz,

Isyllos 52.

Peleus non Coi,

ut Wilamowitzius

anno

De
clidae filius a
interficitur

Pausanias

(ii

Eurypyli, Gunei, Prothoi origine thessalica

Neoptolemo

Achillis

519sqq.): ipse

III 26,

ab heroe thessalo,

id est

filio,

133

Machaonem Asclepiadem

necarat, ut

9 in IHade parva scriptum esse testatur. Machaonis

templum Gereniae
Pausanias narrat

in

Messeniae

(III 26, 8).

oppido

Eurj^^pylus

atque e Thessalia ut transferretur

fieri

monstrabatur, ut idem
in

Mysiam

potuit,

in

Rehqui EurypyH^) umbrae sunt,

Thessaha tantum.

pariter

Co

Laconiam e
non corpora,

quos iam omitto.

Eurypylum, Prothoum, Guneum multifariam offendimus; in

una tamen regione coniunctos, in Thessalia. Inde nostro quidem
iure concludere videmur e Thessalia in Libyam, a colonis scilicet
thessaUs, iUos portatos esse; idem fere omnes credidisse videntur, qui
Hinc confirmatur, opinor,
in Gyrenarum origines inquisiverunt.
recte nos fabulas de nj^mpha Cyrena hesiodeas, pindaricas, caUimacheas, fabulas de Argonautis et de Batto herodoteas in hanc
sententiam interpretatos esse, ut statueremus primo Thessalos,
postea Theraeos Libyam habitasse, tum demum Insulanos et Cretenses illuc migrasse, tum colonos, Dores plerosque iUos quidem,
Lacedaemonem quasi patriam adoptasse"). At Maltenius (109 sqq.)
asseverat ex iisdem fabuhs concludendum esse Aeoles sive Thessalos a Doribus e Peloponneso expulsos in Libyam migrasse.
Quam opinionem si quis receperit, iUe iam in multo maiores
difficultates

originis

quam

incidet

quidem

navigarunt, qui

fit

suspiceris

a Peloponneso

tamen

si

iUi

coloni

ad Libyam

ut in fabuhs de Guneo, de Prothoo, de Eu-

rypylo Peloponnesi ne
in

Nam

e quibus evaserit.

thessahcae

unum quidem

vestigium insit?

hoc Homeri auctoritate effectum

Thessalia coUocasset;

nam Lycophron

esse, qui

iUos

Cave autem
iUorum sedes

Thessalos utique

Prothoum vero certe in aha Thessahae parte constituit atque Homerus^); Cyrenaeorum ergo fabulas respexit. Prothoum
dixit,

1885 credebat, sed Icci mortuus

est,

ut ipse

a.

1909

(Herm.

XLIV

474

sq.)

de-

monstravit.
')

PW VI 1347 sqq.

Testimonia diligenter collegit Tiimpel,

oportet concedas, originem

Nunc unum

Cyrenaeorum tbessalicam ex
heroum certo effictam esse; Thessalos autiquissimos,
non recentiores colonos fuisse iam patet; reliqua, ut e ceteris fabulis demonstravi,
ita nullo negotio ex hac quoque fabula mox comprobabo.
^) Quamquam Wilamowitzio (Herm. XXX 1895, 196) concedendum est Catalogum qui scripsit, eum tam non accurate loqui, ut pateat eum de Perrhaebis
et Magnetibus perpauca novisse.
^)

origine thessalica illorum

^^

(34

fabulis cyrenaeis

enim Homerus IMagnetum regem

dixerat, qui ad

eundem tov

habitarent; hic (v. 899sq.)

t'

Peneum

et

Pelium

ex Ilalavd^Qcov eayovov

Tevd-Qt]d6vog, ^AfKpQvaioiv axtjTiTOvxov EvQvafAjiioiv appellat,

Aavd-Qa vero quae alia urbs esse potest

urbis et

tituli et

Ild-

^jicUavd-Qa, cuius

nisi

parietinae in Magnesia in lacerto, ut ita loquamur,

De Euryampiis

sinus Pagasaei nuper inventa sunt^)?

nihil

me-

moriae traditum est, sed Amphrj-sus non longe ab Halo fluit in

Achaia Phthiotide in opposita sinus Pagasaei ripa (Strab. IX 4-33
Si vero fabuhs istis cyrenaeis, quas
p. 610, 23 M; 435, p. 614, 17).
Lycophron exprimit, tam fidehter Thessaliae condicio repraesen-

quae erat illa aetate qua Thessali ad Libyam navigarunt,

ut adversus Homeri auctoritatem Prothoi populus in utraque ora
sinus Pagasaei collocaretur, quo post Gatalogum transmigrasset
undeque ad Libyam profectus esset (neque enim aliter mihi illa
discrepantia exphcari posse videtur)"), quo iure sumimus originis
tatur,

IGIX2,

p. 231. 245.

1)

Cfr.

"-)

Lyeophronem non ab Homero pendere sed condicionem

repraesentare primus acutissime observavit Ernestus

cum

MaaB

p.

recentioris aetatis

342 sqq.

veris falsa, certis incerta admiscuisset, rursus necesse erat

ouem de integro

Ut non

tractare.

recte negasse videtur

Qui tamen

totam quaesti-

Prothoum lycophroneum

non solum Phthiotidem sed etiam Magnesiae certam partem

rexisse.

Cuni Ly-

cophron Guneo Prothoo Eurypylo commemoratis vel potius illorum nominibus

circumscriptis iam adiciat: ,eorum

noS^ovvzeg, ol

nautarum

ol {lev

Alyujveiav d-&Aioi ndvQav

'Exlvov, ol 8e TivaQov ^Iqov ze nal TQaxlva xal IleQQai^iy.iiv

6'

Fovvov ^dXavvdv

z'

i]6^

^OAocFaovcov yvag

y.al

Kaaravaiav misere peribunt",

Quod dubi-

inde concludit MaaCius eorundem regna iam ordine inverso respici.

est. Nam Aegonia utique Eurypylo assignari fortasse poterit;

enim ad ipsum carmen adscriptis sive a Stephano s. v. exscriptis credimus, in Malide fuit; Ormenium vero, quod Homerus EurypyU regni caput censuisse videtur {B 734) non longe a Pelio ubi postea Demetrias condita est, ad

tationibus obnoxium
si

scholiis

septentrionem igitur Malidis, ab ea sinibus Pagasaeo et Maliaco seiunctum.

potuit

fieri

ut Eurypylus

Echinus vel aptius Prothoo

eadem sinus Pagasaei ora.

omnes urbes in Perrhaebia
quae

ad

ita

Sed

meridiem versus transferretur ut Prothous.

tribuetur,

Sed quo

iui'e

quandoquidem Palauthra obtinuit in

Gonnum, Phalannam, Olossona, quae

sitae erant ad septentrionem fluvii Penei,

Castaneam,

Magnesiae partis ora ad septentrionem paludis

Boebiae, eidem Gunei regno assignabimus, cui Trachina urbem illam quidem sub
ipso Oeta positam?
Nam, quod MaaBius ex hoc ipso loco efficit Trachinam
fuit in ipsa septentrionalis

alteram fuisse iu Thessalia septentrionali positam, nostrae artis leges manifesto

transgreditur.
lia

Accedit quod Irus,

septentrionali

'iQd Stephanus

sed in

derivat,

sinus

addit

quam idem Guneo

Maliensis ora fuisse

tamen

assignat,

non in Thessa-

videtur.

Nam

'iQievg tibv MaAiicov,

'iQevg

ex

cum unam urbem

'iQdv ipse se nosse confiteatur iu Messenia. Patet ergo illum suo periculo ethnicum

NuUum

arcadicae originis vestigium in his fabulis inesse

135

peloponnesiacae ex iisdem fabulis omnia iam vestigia evanuisse?

At nunquam fuerunt.
verisimilis videtur,

tempus

in

verisimilia ex

illa

consecuntur.

non
lam

eam proposuerit.
Guneum, Prothoum, Eurypylum
Arcadiam, Euphemum e Thessaha ad Taenarum

est inquirere,

Contendit enim
e ThessaUa

Maltenii igitur opinio hoc nobis nomine

quod non

translatos esse, inde

quibus argumentis fretus

(p.

il^sqq.)

demum

ut ipsos ita populos qui eos colerent

Libyam migrasse.
At Gunei et Prothoi sedes arcadicas recentiores tantum
scriptores et quorum non ita magna sit auctoritas testantur.
Neque Pausanias (VIII l^, 2; nam ApoUodorus de patria tacet)
ipsum Guneum Pheneatam sed Laonomen Amphitryonis matrem,
Gunei fiUam, Pheneatam dicit. Atque licet suspicari eam a
Pheneatis ea tantum de causa e Thessalia in urbem suam translatam esse, ut sibi in Herculem cognationis iura vindicarent, id
in

vero fecisse,

quo

facilius

explicarent quare hic nobilissima

Ut eandem

illa

rem proferam, verisimile

videtur primo I)arathrorum ahiov quaeri et narrari coeptum esse
unum semideum incredibiH robore illa fecisse, Herculem; tum
^(XQad-Qa

demum

cavasset.

aliter

Herculis aviam, putativam iilam ({uidem,

cum nomine
Callimacho

coniunxisse.

concludimus,

At urbem simili nomine ad sinum Maliacum fuisse e

h. IV 287
narrat Hyperboreorum sacra Dodona
MrjAlSos

affjg

ratione in Trachmis vicinia ultro exspectamus,

est.

venisse;

Igdv davv pariter de

Urbem ad sinum Maliacum

'I^d ac de 'I^os detorqucri potuit.

morata

transla-

qui

SevveQov 'IsQdv davv xal o^Qea

trionali

Pheneum

in hac enumequoniam Aiywveia iam comme-

Sed quid urbi sive phthiotidi sive maliensi cum Thessalia septenEtiam id incommodum Maafiii opinioni accedit, quod non

intercedit?

e Prothoi et Eurypyli regnis, e Gunei tam

Quare praestat illam prorsus abicere, credere Gonnum
Phalannam Olossonam Gunei fuisse, Castaneam Echinum Prothoi Magnetis, de reli-

intellegitur

quare singulae urbes

multae nomiuatae

sint.

quis urbibus iudicium cohibere,

nam

pariter Eurypyli atque Prothoi esse potuerunt.

Prothoum enim Phthiotidis partem possedisse iam comperimus: Eurypylum Typhresti regem dicit Lycophron, quem montem Strabo Dolopiae (p. 433) adsignare videtur (r^j "Od-Qvog ogovg ngdg dQnzov aecfiivov t^ ^d-ioiTiSi, 6fA,6Qov St

rip TvcpQi^avcp

nal Toig AoAoipiv), Stephanus Trachiniae; uterque rex facile iu Malidem transgredi
potuit.
Quam regionem Lycophron voluerit, cum Eurypylum SvvuaTrjv tov neTQO}&evTog Avxov dTioivoSoQKOv appellaret, equidem ignoro:
inde quod in schoUis Thetis dicitur

lupum saxum

nam quod

fecisse, conclusit

intellegendam esse, Thetis ipsa migrare potuit; quod Tiimpel

MaaBius,

Phthiotidem

(PW. VI

1348)

Locridem et Phocidem fuisse, nescio quo iure

pro certo sumat Antoninum Liberalem Eurytionem cum Eurypylo confudisse.
affirmat Lyci sepulcrum inter

^^

136

tam

Atque

esse.

raatis

cognationes

meraoria

affinitatibus

diversas

(III

me non

universum confiteor

quibus saepissirae Maltenius

tribuere,

volgus

dorus

in

fabulis cyrenaeis

coniungere

nititur,

nam non

poetae docti gentes

sed

retinere

raultum stera-

Pariter unus Apollo-

solent*).

Prothoura Lycaonis, Arcadum regis, filium dixit

97)

idque in steramate quinquaginta filiorum, quod faciem recentem

quandam et fucatam praebet. In eorura enim nuraero et Thesprotus commemoratur, Thesprotiae eponymus, quae satis longe ab
Ai'cadia distat,

et

Macednus, qui quid aUud

eponymus? Sed Macedonum

tuerunt

ante

III.

a.

quibus

coepta

sunt,

Eidera

saeculo

Ghr. n.
et

studiura

est nisi

Macedonum

origines ab Arcadia repeti

saeculum,

Theocritus
tribuendura

et

cura

'AQxadiHci

Galliraachus

est

orania

usi

non povulgari
sunt^).

Ai'cadiae

vin-

Eurypylura vero in Arcadia ahquando coUocatum

equidem nego, vel saltem testimonia desidero. Nam quod
ipse in Mysia Telephi Arcadis filius inde a carmine Odysseae
utique recentissirao (/ 519 sqq.) credebatur'), inde concludere non
Xara cum constet eura e Thessalia
licet ipsum Arcadem fuisse.
cura Aesculapio Goura transraigrasse, conici potest eum sive Go
sive e Thessaha in Mysiam venisse, iUic demuni a Telepho in
filii
Quae opinio eo noraine praestare
locum adoptatum esse.
videtur, quod Eurypylus unus Mysius Telephi fihus est, Eurypylus Thessalus Euaeraonis; in Thessaha vero antiquitus Eurydicandi.

esse

pylura habitasse nerao est qui neget.

Sed Eurypjium cyrenaeum eo nomine Maltenius ab Arcadia

quod Acesander rerum scriptor cjTenaeus Ulum Arcadica
origine prognatura credidisset quodque cum Euphemo consociatus
esset, quera ad Taenarura habitare iam Pindarus testatus esset.
At Acesander quando fuerit*), parura constat; quid eius auctori-

derivavit,

tas valeat, prorsus ignoramus;

etiara

cum

in universura oranibus

^) Maltenius
p. 134 huic stemmati stemma a scholiasta ad Pind. Pyth.
rv 76 relatum quasi addit, qui narrat Laonomen alteram Herculis sororem
Euphemo nupsisse; deinde Herculem quasi extrinsecus allatum demit, ut evadat
Euphemum Laonomae virum, Gunei generum fuisse. Quis iam spondet Guneum
Euphemi affinem in Peloponneso, non in Thessalia factum esse?
-)

Cfr.

'^)

Cfr.

Wilamowitz, Textgeschichte der Bukoliker p. 111, adn. 1.

Malten, 117 sqq. Wilamowitz, Homerische tJntersuchungen 152,
;

2,

Berliner Sitzungsberichte 1906, 62.

*)

II.

a.

Eduardus Schwartz

Chr. n. fuisse.

PW 1 1162 suspicatus est illum

saeculo III. vel etiam

Num

quicquam Cyrenis cum Arcadia

stemmatis tum potissimum stemmati quod

ad Pindari Pyth. IV 57)

Nam

diffido.

unam cognationem

diversos deos in

137

intercesserit

proposuit (ap. schol.

ille

quod tam multos tamque

dubitationem

redigit,

facit.

Sed ipsum stemma iam inspiciamus:

Atlas
I

Neptunus ^

./

Gelaeno

Eurypylus ^^

Triton

Lycaon

Quod

Sol

/ \Pasiphae

^^ Sterope

Leucippus

Triton et Eurypjdus fratres dicuntur,

Pindaro interpretando offenderit; neque enim

eum
unum

prodit

qui

in

atque eundem

neque prorsus diversos, sed eodem patre, Neptuno,

Sed quid SoH cum Eurypylo intercedit? An eodem iure
ille Rhodius quo hic Arcas? Immo multo meHore, quandoquidem
de Eurypylo arcade non constat, rehgio Sohs rhodia nobihssima
est.
Sed, si hoc concesseris (atque equidem ut concedas, non timeo), necesse erit credas hoc stemma tum concinnatum esse, cum
civibus Gyrenaeis Insulani accesserint, quorum in numero Rhodios
fuisse e titulo Rhodio concludimus, quem supra disceptavimus *),
et de huius stemmatis antiquitate et auctoritate iam actum erit.
Gelaenonem et Steropem Maltenius idcirco Arcades dixit, quod Maiae
sorores essent, quae Mercurium in Gyllenae spelunca peperit. At
Sterope certe in hoc stemmate non Atlantis filia, verum SoUs
est, id quod sane potius contra arcadicam Eurypyh ceterorum
originem facit; quid iam de Gelaenone affirmare audebimus?
Lycaonem Eurypyh et Steropae fihum eundem esse atque Lycaonem regem nium nobihssimum arcadem Maltenius credit;
eodem iure iUum lucis deum interpretaberis, cum fratre Leucippo
ad SoHs progeniem referes. Tritonem in Arcadia fuisse TQixoividoc, xQi]vrjg (Paus. VIII 26, 6) e nomine demonstrari concedo.
At
fluvius Triton fuit pariter in ThessaHa (schol. ApoU. I 109), Boeotia
fuisse contendit

natos.

(Paus.

IX

(Diod.

Tritonem

^)

33, 7;

Strab.

IX 407; Stephan.

iam

in

v.

"Aa^voxai), Gretae

Cfr. p. 107.

Quam multa inter Arcades

machi in lovem hymnus ostendit.
^)

s.

Atque idcirco minus dubifamus credere

ThessaHa cum Euphemo reliquis coniunctum

70, 4; 72, 3)^).

et Cretenses controversa fuerint,

ipse Calli-

^^

138

fabulis cyrenaeis

demum iii Arcadiam translatum esse, quod fabulam de

Minerva ad paludem Tritoniam nata quasi invitam sibi arrogasse
Arcades videntur, quandoquidem fi xQyjvri TqnMvic, illa Alipherensium necjue flumen neque lacus aut palus est, verum fons.
Atlantem antiquitus Arcadiae montem fuisse ') equidem concedo, sed prorsus alia de causa Eurypyli avum Atlantem dici
arbitror.
Nam consentaneum est illum qui caelum humeris impositum gerat vel etiam qui columnas habeat, quae caelum et
terram distineant (Hom. a 53), in extremis terrae oris ad solis occasum collocari. Atque iam Hesiodus (Theog. 518) dixit illum
hinc

caelum sustinere nEiQaoLV ev yair]g jTQonaQ 'EojieQidcov Xiyv(p6iV(i)v\

Hesperides vero in Gyrenaica habitare existimarunt qui urbem
cyrenaicam

EvEGJisQidag

vocaverunt.

gentis cyienaeae avus diceretur

Nemo

quam senex

dignior

ille

qui

erat

qui in C^a-enaica

caelum humeris gereret. An Arcades tantum Atlantem id facere

crediderunt? At Hesiodus Boeotus fuit, non Arcas; Gorinthii
artifices arcae illius nobilissimae fuerunt, quam Gypsehdae Olympiae lovi dedicarunt, in hac vero Atlas pictus erat non solum
caelum

portans

sed

"AtAag ovQavbv oMog

etiam
e^ei,

poma

tenens;

%a Se fidXa

iUi

inscriptum

(.lEd^fjaEi^).

De

erat

stemmatis

iam actum videtur.

Restat Euphemus.
Quem Pindarus Boeotum fuisse (Pyth.
IV 44 sq.) testatur, cum narret iUum ad Gephisum Europa, e Tityi
fUia, et Neptuno genitum esse, dicit tamen in Taenaro Laconiae
promunturio ad Orci portam habitare. Quis iUe fuerit, iam e noauctoritate

mine elucet, nuUus alius nisi Orcus ipse vel certe deus orcinus.
Neque qui populus Orcum ita a})])eUarit, dubitari potest, quandoquidem Lesbi lovein Euphemum vocatum esse testatur Hesychius
s. V. Evcpdfiiog
Una regio est, unde unus deus et
et Edcptjfiog.
in Boeotiam et Lesbum transferri potuerit, ThessaUa, id quod MalAnte Pindarura iam Hesiodus sive
tenius (p. 123) ipse concedit.
152 editionisRzachn maioris)
scripsit(fr.
quisquisEoeam deEuphemo
novit iUum Boeotum esse, existimavit tamen non Europae sed
Mecionicae fiUum, non ad Gephisum sed Hyriae natum. Quod

W)lamowitz ad Herculis euripideae v. 294.

II 212'J.
Multo plura monumenta indicabit Wernickius
quissimo geueris cyrenaici vase uti nolui, quod adhuc incertum est,
')

Cfr.

PW

2)

vascula picta sint

cfr. p.

121 sqq.

Anti-

ubi

illa

De Atlante
discrimen levissimum videtur ^)

et

Euphemo

scilicet

illi

139

coloni qui de Thessalia in

Boeotiam migrarunt, deum sive heroem suum

cis

arrogaverunt, prout

nis

at

thessalicae

commodum

nullum

vestigium

^)

Lebadeae templum

Cereris

variis heroinis boeoti-

videbatur Europae enim rehgio-

verum

exstat,

inixAfjmv

xi]v

si

fatemur;

EvQ(b7trjs

fuisse

Pausanias (IX 39, 4), id est veteris deae Europae quae

postea cum Gerere in unum coakiit; cum idem (IX 19, 1) tum

testis est

Antimachus (apud Stephanum s. v. Tsvfiijaaog) testatur lovem

cum ea Teumessi concubuisse. Golonos vero thessalos in Boeotiam
migrasse vel, per me Hcet credas, eundem populum ohm in Boeotia
atque in Thessaha habitasse ex ipsa dialectorum ratione elucet.
Qui fabulam de Argonautis composuerunt, Thessaliam et Boeotiam
vix distinxerunt.

Euphemi tamen
fuisse nemo est qui
Prothoi,

Gunei,

quamquam

ratio,

neget, eo

quod

in

isti

eum Thessalum
quam EurypyH,

antiquitus

nomine aha

est

fabuHs cyrenensibus in ThessaHa

habitasse dicuntur, ihinc in Lib^^am venisse, hic unus ad Taenaliabitasse.

Hoc argumento Maltenius nititur, ut non illum
solum verum etiam reHquos pariter Peloponneso vindicet, id est
genti iUi quae primum de ThessaHa in Peloponnesum migrarit,
postea hinc pulsa in Libyam.
Hoc iUi concedendum est, Pin-

rum

darum duas diversas f abulas in unum conf lasse nam qui scripsit
Si Euphemus illam glebam, Lib^^ae semen, domum ad Taenarum
portatam ihic apud Orci fauces deposuisset, quartum eius genus a
Peloponneso profectum Libyam subiecisset", ihum manifestum est
audivisse iam quartam Euphemi progeniem Peloponneso profectam
Libyam occupasse.
Pariter concedendum est Theram fabulae
vetustiori invitam inculcatam esse; nam, inde quod gleba custodum
:

incuria de navi delata

elucet hoc quasi

ihi

insulae fortuito

adnasse narratur, inde

additamentum quoddam novum

et

recens esse.

*) Nihili
est quod Hyginus fab. 157 Eupheraum Celaenonis filium, Ergei
nepotem dicit; siquidem enim iste Ergeus idem est atque Erginus Orchomeni
rex, consentaneum erat aliquando navis Argus gubernatorem cum Orchomeno

coniungi.
corinthio,

In Cypseli arca (Paus.

quod Hauser

et

17, 9),

elegantissime

item in

illo

quod inde pendet vase

depiugendum

curavit

et

scitissime

iudicavit (Furtwangler-Reichhold-Hauser, Griech. Vasenmalerei III, tab. 121, 122,

Euphemus utrum Cyrenensis an Thessalus victoriam bigarum in ludis

ad Peliae tumulum reportans repraesentetur, omnino non constat.
p. Isqq.),

-)

Europam cum love Eigvdna

gangus Aly Glottae

63.

ullo

modo cohaerere

recte

negavit Wolf-

De

140
Theraei enim de se

fabulis cyrenaeis

sponte non narrassent.

talia

Hoc

confiteri

eo minus dubitamus, quod et in fabula de n^^mpha Cj^rena Theraei

ne nominantur quidem et in fabulam de Batto in locum Thessalorum

interpolati sunt, ut demonstrasse nobis videmur.
Sed nondum
utrum
constat,
haec fabula peloponnesiaca de Eupherao peloponnesio genuina sit an ipsa vetustioris in locum substituta.
Nam eo minus Maltenio credimus illa res Gyrenensium antiquissimas repraesentari, quod, si gens thessalica e Peloponneso,
non e Thessalia in Libyam migi^avit, cur demum unus Euphemus
in fabuhs habitasse in Peloponneso dicitur, non item reliqui? Gontra
si opinamur (nam in opinatione res adhuc necessario posita est)
primo heroem thessalum Euphemum glebam accepisse domumque
portasse, facile causam idoneam invenimus, cur ille aUquando,
fortasse tum demum cum narrari coeptum esset glebam custodum
neglegentia in mare delapsam adversus fata Theram venisse, de
Graecia septentrionali in Peloponnesum translatus sit. Nam iam

satis

antiqua aetate

Euphemi nomen

et rehgio illuc translata sunt,

nam

rehgiones ab aha ad aUam

gentem migrare solent, non gentes tantum. Troezenem ex Orco
Liber Semelam, Hercules Cerberum portasse narrabantur (Paus.
II 31, 2); Homerus (5 846) dicit Euphemum Cicones duxisse, filium
ubi Orci portae esse credebantur,

Troezenii, Troezenis sciHcet eponymi.

ad

inf eros collocabatur

latus

Thessah

Pariter in Taenaro aditus

Euphemus

ea igitur de causa

illuc trans-

consentaneum est Gyrenaeos Euphemi

Taenarium m eius locum substituisse, quod

idcirco

ol^Htos esse,

Euphemi

De

Atque

est.

rehgio thessahca evanuerat, peloponnesiaca aucta erat

*).

Boeotia idcirco non prorsus removeri potuit, quod fortasse iam

Hesiodus illum Boeotum dixerat. Xam Hesiodum iUum in Ai^gonautarum numero commemorasse elucet e fragm. 143: quid autem verisimilius

lum

quam poetam boeotum iUum potius Boeotum quam Thessacum praesertim ille fortasse iam cum Europa con-

dixisse,

iunctus

esset?

Ad

taenariam

originem

stabiliendam accedebat

quod Lacedaemoniorum, qua aetate iam Taenarum obtinebant,

maxime intererat Cyrenaeos se de Laconia prognatos existimare;
quid

igitur

verisunilius

Hanc doctrinam
^)

si

Niliil intererit, si

credes

proprium sed multis commune.

in

Libyam

est

quam

ihos

huic

opinioni

favisse?

sequemur, iam simiUtudo evadet inter fabu-

venisse, Cyrenaeos

nomen Orci Euphemum non uni

Tum

existimandum

erit

genti graecae

Euphemum

de Thessalia

Thessalum postea cum Taenario confudisse.

De Euphemo

141

fabulam de Euphemo prorsus singuin utraque Thessali primas olim partes egerunt, tum Theraei

lam de Batto herodoteam

laris;

et

locum interpolati sunt, tum denique Lacedaemonii (nam

Lacedaemonios verisimile est etiam fabulam de Euphemo post
Theraeos demum mutasse). In utraque Lacedaemonii Thessalos
in Taygeto (namTaenarumTaygeti promunturium est) constituerunt.
At dixerit quispiam: Opinatio ista tua coniecturis conin illorum

tinetur; Maltenii doctrina Pindari testimonio, multis ahis argumentis

nititur".

quam

accipies,

me profectum esse equidem candide fateor,

rehqua iam consequentur; coniecturam vero
necessariam esse mox demonstrare studebo, in praesentia illud Maltenii argumentum, quod nondum in transcursu redai'gui, dUuere
si

coniectura

conabor.

Maltenius (p. 110) affirmat Pindarum, cum quartam Euphemi

progeniem Libya potituram fuisse dicat, nisi gleba in mare delapsa
esset, contra fabulam pugnare, qua Aeoles" narrarentur in Libyam
transmigrasse
creditum enun esse a Penthilo Agamemnonis e
fQio nepote migrationem aeolicam" ductam esse; Euphemum
vero una generatione Agamemnone vetustiorem fuisse, una enim
generatione Argonautas Troica antecessisse. Quae primo quidem
adspectu recte conclusa videntur; 011 opinioni etiam favet, quod
Pindarus adicit Tdte yuq (id est jsTQdtcjv naidoiv EniyivofiEvoiv)
fieydZag E^aviaxavxai AaxEdaifiovog ^Aqyeiov te ndZnov nal Mvxavdv,
Danai scilicet, certam igitur migrationem inteUectam voluisse videAt omnes fere recentiores PenthUum Aeoles trans raare
tur.
duxisse crediderunt *), non Pindarus. Qui contra existimavit (Nem.
XI 34) iam Orestem cum Pisandro fUio mare transgressum Tenedum pervenisse. Praestat confiteri nos ignorare, quam migrationem
;

quaeque tempora Pindarus

Goniectura contra,

spectet.

quam proponimus, compluribus de

causis

neque enim intellegitur, quare

Peloponneso diu commorati inde ad Libyam migrarint, unus Euphemus, non reliqui heroes, in Peloponneso habitasse dicatur;
quai-e Battus Theraeus e colonis Thessahs prognatus, non Peloponnesius fuisse memoriae tradatur; quare denique Gyrene ab

necessaria videtur:

ApoUine e Thessalia,

^)

si

non

Peloponneso

Thessali in

rapta esse narretur.

Testimonia omnium unus diligentissime coUegit, disceptavit R. Laqueur

Hermae XLII

1907, 515 sqq.

De

J42
dialectorum

Accedit

fabulis cyrenaeis

nam

ratio;

e Thessalia venerint, se

cum

linguae

Pelopibus priscis

Peloponnesiorum qui
permiscuerint, nullum

iam monumentum exstare ipse liberaliter concedit Maltenius (p. 145),

pariter monet vel nullam vel certe parvam affinitatem dialecto

cum

Gji^renensi

arcadicocypria

quibus comprobetur fuisse,

cum

intercedere.

Indicia

sunt

vero

Thessali simih dialecto uterentur

atque Gyi^enaei. Gjrrenaei enim vocalem o ante vo ex nti derivatam, simulatque nasaHs evanuit, ita produxerunt ut oi fieret,

non aut ov aut

co,

ut in reliquis dialectis, in

vo mutetur. Id anno

demum

1903 compertum

quidem

illis

est,

cum M.

in

quibus

Frankelii

soUertia titulus cyrenensis aetatis augusteae e Fourmontii schedis

lucem prolatus est, in quo formae illae dvijKoioav (Berliner

Sitzungsber. 83 a 12), jiQoyeyovoioag (ibd. a 20) apparent; nam
inscriptiones cyrenaeae vulgatae erant non multae eaeque et breves
Neque suspicari hcet Gyrenaeos aetatis augusteae
et recentes.
antiquam elegantiam affectantes peregrinas formas temere propriis immiscuisse. Nam cum his participiis praeter Gyrenaeos Lesbii
tantum uterentur, qui Gyrenensibus in mentem venisset sive
gentem cum qua, quantum scimus, nuUa cognatione coniungerentur, sive Alcaeum et Sapphonem, poetas melicos, imitari? Talibus
praeterea formis pariter poeta Gyrenaeus GaUimachus usus est
in

in

hymnis

xXaloioa

et

VI

{eloloa

95; i^eXdoioa

21;

^aAoloa

25;

Qsoioa

71;

141; naqaipvxoLoa VI 45; sijioloa VI

65; saepius ov traditur, ut consentaneum

est),

urbis patriae con-

suetudinem secutus. An
vel certe altero hexametris altero distichis conscripto Alcaeum et
At accusativis pluraHbus
Sapphonem h^ricos imitatum esse?
masculinis decUnationis II. utitur in og exeuntibus (VI 34 ndvxag
(5'
dvdqoyiyaviag olav n6?uv dqyuoc, dgai, quos cum et Arcades

credendum iUum in carminibus vel epicis

ThessaU et plurimae gentes doi"icae in quarum numero Theraei,

tum Gyrenaei ita formant (cfr. ex. c. GDI 4854,4); Lesbii contra
et

dqyAoic, dixerunt.

Gyrenaei

igitm',

ut

rem brevi comprehendam, E?.oloa pronunquantum scimus, nuUae. Mal-

tiarunt, item Lesbii; aliae gentes,

quod Euphemus pariter et Lesbius et Gyrenaeus

iUum antiquitus Thessalum fuisse; quid, si
dicitur,
quod ovo, quotiescumque vo e nti factum sit, apud Lesbios pariter atque Gyrenaeos in oio transeat, inde efficiamus fuisse hanc
mutationem quondam thessalicam, e ThessaUa has formas et Les-

tenius

inde

conclusit

De

bum

dialecto cyrenaea lesbiae affini

143

Cyrenas translatas esse? At dixerit quispiam Thessalos

Sane quos quidem novimus;
contra vc, prorsus non mutasse^).
at iiiter omnes qui linguarum historiae noscendae operam dederunt, constat saepe in quoque populo mutationem coeptam interrumpi, sonos pristinos, ut ita dicam, in integrum restitui. Velut s in
vocabulorum exitu Scipionis Barbati aetate paene evanuerat,
ei

Giceronis temporibus

in oribus rursus sonabat.

qua aetate Gyrenenses

potuit ut Thessah,

cesserunt,

omnium

-oioa pronuntiarent,

postea

ut

et Lesbii

Fieri igitur

ab

antea -ovaa.

illis

dis-

Neque

quae iuventutis suae partem in

Libyam misissent, ipsae in Thessaha manserint an detritae et
prorsus deletae sint ahis popuUs urgentibus, affines tantum superHaec omnia non nego in opinatione posita esse;
stites fuerint.
sed, quotiescumque in mentem venit Gyrenaeos se Thessalos credidisse, existimasse enim eponymam suae urbis a Thessaha illuc

novimus

utrum

illae

gentes

raptam, heroes Thessalos Libya potiri conatos esse, deum Thessalum heroi Thessalo eandem terram seu denegasse seu concessisse,
facere
lesbica

tim

non possum quin credam formas

communes e Thessaha utrobique

cum

constet dialectum

non possum quin

consensum casu factum
cere

dialecti

cyrenensis

translatas esse,

cum

praeser--

lesbicam e thessahca derivatam; fa-

pertinaciter

negem hunc tam singularem

esse.

Quaestionem quam iamdiu in suspenso rehquimus, iam in

transcursu paene inscii atque imprudentes solvimus, utrum iUi
qui Theram a Thessahs conditam dixerunt, id traditum accepissent an ipsi ad eam civitatem id quod in Gyrenas quadraret
transtuhssent.
Nam, qui hnguam cyrenensem e thessahca et
dorica permixtam affirmet, norit Theraeos dialecto cum a laconica
satis diversa^) tum genuine dorica usos esse, is necesse est confiteatur colonos Gyrenas prius e Thessaha quam Thera venisse,
fuisse

cum Theraeis et Thessalis prorsus nihil commune interEodem redit quod complures heroes thessah in Libya

cederet.

regnasse, mortui esse narrantur, nuhus,

Nihil vero adversus

')

Exempla

-)

Cfr. BlaB,

collegit Maltenius p. 144.

GDI

quantum scimus, Therae.

hanc opinionem valet quod qui aetate fortasse

III 2, p. 150.

De

144

fabulis cyrenaeis

romana Admetum Theuclidae filium, Apollinis Carnei sacerdotem

mortuum honorarunt, gloriati sunt illum non tantum ab Heraclidis,
Lacedaemoniorum regibus, verum etiam a Thessalis, a Peleo et
Pherete originem repetivisse (IG XII 3, 868, 3 ov iaovov evxovfiEV
Aaxsdalfiovog ex ^aaOJjoiv,
cfr. V.

vofifjv;

quoque

5;

^vva dk

869, v.

discimus e sequentibus verbis

1).

a(i>^(o

0STTa?.it]g

Quo
d'

ex

jiQoyovoiv ye-

tantus fastus nitatur,

'AdfttjTov xa^

laov x^iog

Ipse
homo
quod
d)g dvofi' evxo).
Admetus vocaretur, Admeti illius thessalici se progeniem esse.
At sescenti illa aetate ita appellabantur. Item nomini dei sive
herois Ghironis, quod in titulo lapidi inscripto exstat, antiquissimo
nam
iUi quidem (IG XII 3, 360), nemo sanus iam multum dabit *)
migentibus,
alia
aliam
gentem
cum
sed
de
ad
di non tantum
gloriosus contenderat,

sciHcet

grare solent.

Seu

demonstravimus

insulis

demonstrare

seu

Thessalos in Libyam migrasse,

civium numero additos

studuimus

primos

tum Theraeos; postea Graecos ex

esse compertum est. lam quaeret

qua de causa ThessaU migrarint, quo itinere ad tam

longinquam terram pervenerint. Fateor me id omnino nescire.
Sed gentium migrationibus tabulam populorum Graeciae pristinae
summopere mutatam esse inter omnes constat; hcet opuiari
Dores Thessalos de sedibus pepulisse. Huic opinioni favet quod
non omnes gentes thessahcae, quarum eponymi in Libyam translati
sunt, easdem sedes nia aetate quam nobis Lycophronis fontes
quispiam,

repraesentant,

obtinebant

atque

Catalogi

homerici

temporibus.

an per Peloponnesum iter fecerint, non diiudico. Nam neque linguae neque priscis fabulis cyrenensibus vestigia
peloponnesiaca inesse contendo; in Peloponneso tamen illos ali-

Utrum per

insulas

quantum commoratos esse, quis negare audebit? quis discernere

utrum annos an saecula? At colonos Thessalos Coum migi-asse
constat^).
Neque vero Cos a Creta neque Creta a Libya tam
longe distant, ut iUa freta non faciJe superari potuerint. Neque enim necesse est totum populum migrasse, sed aUquos
delectos^).
Dixeris neque in insuUs minoribus neque Cretae
1)

Recte iudicavit Maltenius

-)

Cfr. p.

'^)

Similia Gerckius p. 447.

132 sq.

p.

177. 188 sqq.

De colonorum

thessaloruin itinere

145

iam

inveniri,
At a Doribus subiectae sunt;
quae vero reliquiae manus fortasse satis exiguae fuisse potu-

vestjgia

thessalica

erunt?

Coi,

essent

Gnidi

fortasse

fuit

cum omnes

incolae

thessali

').

Nodos maiores extricavimus, restant minores. De Phoenicibus,

Theram ante Dores habitassent (Herod. IV 147), pauca p. 113

monui. Memoria oportet teneamus Herodotum iniuria credidisse
Phoenices omnes insulas maris Aegaei, fere totum terrarum orbem
tenuisse; hos contra mare Aegaeum tum demum navigare coepisse,
Idem narrat
cum Graeci iam Asiam Minorem occupassent
Gadmum, cum Theram appuHsset, illic cum aUos Phoenices tum
e suis cognatis Membliareum rehquisse; idem Theram ipsum civilam
tatis doricae Therae conditorem origine Gadmeum fuisse.
qui

'^).

una de causa Therae collocatos esse, quod

sive una certa gens se Gadmo prognatam
Verisimile est Herodotum primum pro Gadmeis

elucet Phoenices ea

omnes Theraei

sive

praedicabat*).

Phoenices substituisse.
Superest ut quaeramus quae gentes et spartanae et theraeae

Gadmum

sibi

fihum

fuisse,

Herodotus enim narrat (IV 149)

stirpem vindicarint.

Aegeum, Aegidarum

gentis spartanae nobihssimae

Therae ex

fiho

eponymum, Oiolyci

idem eodem loco

nepotem;

esse Therae in insula djib toJv avdqibv xomcov yeyovoxag.

darus item (Pyth.

ixovzo

[lEvoi

73sqq. djio SndQtaq

^QavSs

(pcoTEg

migrasse*).

migi-ai'it

an ex eo genere

1)

De

Cnidiis

-)

Id

quod lulius Beloch primus

sqq.),

cfr. p.

narrat

Pin-

ddsv yEyevva-

Aegidas

Sparta

116.

nunc omnes consentiunt.

Hoc iam Studuiczka

(Rh. Mus. XXXIV 1894,

nunc historiae giaecae edi-

demonstravit

Illius disputatio

tioni alteri inserta est (Gr. Gesch. 1-2, 65sqq.

^)

Utrum Aegidae, gens spartana, Gyrenas

alii Spartam ahi Theram sive Thebis**)

Theram

111

AiyEidai)

dicit

245

sqq.).

perspexerat.

^) Id ex
eo loco obscuro quidem et controverso certe concludere licet:
utrum vero Pindarus an chorus loquatur, quid narEQeg significet, quamquam ipse
in Wilamowitzii et Maltenii opinionem inclino, non est meum diiudicare, neque
illa quaestione soluta multum ad Cyrenarum historiam noscendam redundabit.
^) Gentem thebanam
hoc nomine fuisse male negavit Studniczka. Nam,

utut de Pindari
stotelis (schol.

Pyth.

V 96

stoteles u.

v.

76 iudicas, Androtionis (apud Tzetz. ad Lycophr. 495), Ari18), Ephori (schol. ad Pyth. V 101), scholiastae ad

ad Isthm. VII

testimonia quo iure in dubium revocautur?

Athen 128, adn. 6; Malten p. 171.

Pasquali, Quaestiones Callimaclieae.

Cfr.

Wilamowitz, Ari10

^6

146
sive

Thessalia^)

fatulis cyrenaeis

an complures gentes cognomines

migrarint

multifariam fuerint, quae non ante Pindari aetatem originem

communem

vindicassent^),

hanc potius opinionem

mentem

regis in

non

nam

in

ex una stnpe Aegidas thessalos dores

At omnes ab undarum deo

atticos ortos esse quis facile credat?

Hoc unum certum

originem repetiverunt.

sibi

quamquam

quotiescumque Aegei Atheniensium

inclino,

venit;

meum

est

iudicare;

videtur, illum

primum

Theraeos Gadmeos dixisse, qui in animo haberet Aegidarum

et theraeorum et spaiianorum gi"atiae et potentiae inservire.
At neque Aegidae lacedaemonii cum theraeis neque Aegidae
theraei originem cum lacedaemoniis communem quaerere potuerunt,

antequam

coloniam

fuisse.

inter

omnes

Nam

propterea

Theram Lacedaemoniorum
Theram Lacedaemoniorum colo-

constitit

niam dictam esse quod genus theraeum sibi originem spartanam

vindicaret, is tantum facile censebit qui magna a parvis expUcabit.
Contra concludendum est, postquam credi coeptum esset Theraeos
origine spartana fuisse, gentem theraeam eandemque spartanam
sive, quod nihil differt, gentes spartanam et theraeam cognomines praedicasse e Thera civitatis epon^^mo Aegidas prognatos
esse, sibi singulare quoddam ius in niam insulam propterea esse,
quod iam ante Theram cognati, Gadmeones scilicet, illam habiMaltenius vero

tassent.

(p.

178) Hillerum (Therae III 61) secutus,

quod nomen Maioiddag Therae in titulo legatur

sculpto (IG XII 3, suppl. 1440) qui e dextra ad sinistram
concludit satis antiqua aetate iUic fuisse qui ab Aegeo
repeterent: Spartae enim MaToiv, HjTaei filium, Aegei

inde

rupi

in-

decurrat,

originem

nepotem

Gadmi, Oiolyci, Aegei saceUa condidisse Pausanias testatur (III 15,

18); at quis erit qui ex uno nomine^) non dico communi sed
simUi sive ab eadem stirpe derivato quicquam coUigere audeat?
Atque ipse Maltenius (p. 181) negat Aegidas ante VI. saeculum
nomine raro illo quidem OioAvmg in titulo pharsalio ni. a. Chr. n.
2, 234) quicquam cum Maltenio (p. 179) coUigere licet.
^) Apollinem delphicum diiudicasse antiquissimam Aegidarum sedem Lacedaemonem fuisse legimus apud Pindarum (Pyth. V 96 ro 8' ifidv yaQvei, ApoUo
scilicet, dTid SndQTas ini]Qaxov v.Mog; yuQvei pro yuQveTai Wilamowitzius,
1)

Si e

saeculi (IG

IX

Textgeschichte der Lyriker 99, adn.

3)

Nam

leguntur

nomina Alyevg

et

litteris apicatis conscriptis.

est affirmare

Cfr.

2).

Malten

OloP.vKoe (IG

IX

3,

p. 171.

suppl. 1502, 1549) in titulis

Aegidas Cyrenis fuisse neque in animo

eum titulum in quo Boeckhius nomen

neque negare, sed monere

OldAvy.o^ recte restituit (CIG III 5258),

aetate

demum romana exaratum

esse.

De Aegidis

et Antenoridis

Lacedaemone Theram migrasse, neque

147

igitur illam inscriptionem

vetustiorem iudicat*).

9
Pindarus (Pyth. V82sqq.)
noridis hospitio

grassent,

receptos,

dicit

Theraeos in Libya ab Antecum Helena illuc mi-

qui Troia capta

postea quasi proprios heroes

illos

Lysimachus

coluisse'^).

vero tv jiQMTcp xiov Ndaxojv (apud schol. ad Pindari Pyth.

108)

mare ab Antenoridarum nomine

vocatum esse, qui Troia eversa apud Amnacem Libyum regem
habitatum concesserint.
ColHs igitur et sacrum Antenoridarum
Quando haec fabula orta sit, non facde enucleabitur
illic fuit.
collem

narrat

sed,

de

utut

inter

Gyrenas

tamen iam Sophocles

narravit, aut

nemo

iudicaveris,

illa

quam eiusdem

tribuet

et

Antenoris

in

Antenoridis cyrenaeis plus

Itaham

migrationi,

Strab. XIII 608,

(ap.

Romae ab Aenea

p. 805,

25

quam
Mein.)

conditae.

10

Meum

profiteri

est

quam Gerckium;

accedere

nuUum ad opinionem meam

a quo tamen

ita dissentio,

propius

ut facere

non potuerim quin hanc disputationem conscriberem.

^)

nisi

Haec tam brevibus

quod

missam

ille

esse

(p.

id

181)

disputavi, quod plerumque

existimare videtur coloniam

quod factum non

est,

cum Maltenio

siquidem demonstravimus Lacedaemoniorum

partes fabulae iam perfectae atque absolutae interpolatas esse.

erat p. 180:

theraische

,.Die

Ausgrabung Theras hat auch

Alphabet

zeigt,

datiert

der

EinfluB

hier Licht

Spartas

Cautius locutus

gebracht;

auf

Nam

vvie

das

Thera aus dem

VI. Jahrhundert."
^)

consentio,

a Lacedaemoniis Theram

recentibus interpretibus dubitans equidem accedo.

10*

IIL De aliquot liymuorum forma et flgura.

1

Gallimachi

Iwmni

I.,

III.,

IV.,

quamquam hymnorum home-

ricorum non prorsus similes sunt, id quod ahas demonstrare in

animo est, eorum tamen formae propius accedunt; h^niini contra
U., V., VI., ut inter se similes sunt, ita ab

illis

toto caelo distant.

unoquoque festum potius fingitur quam describitur; piorum

turbam non praeco sed unus de multitudine hortatur rem diviIn

nam

rite

facere,

dei

potentiam seu variis ihius

factis

enarratis

uno certo facinore praedicat. Unumquodque carmen dei

praesentis mentione concluditur.
Maxima arte iUud carmen, quod potissimum hoc hbeUo disceptavimus, compositum videtur; carmen in Pahadis lavacra
scriptum alterum locum obtinet; hymnus Gereris ut viride ingenium et egregiam indolem ita manus adhuc rudes prodere videtur. Feminae ^) per urbem Gereris in honorem incedentes eiusque
sacra portantes ocuhs subiciuntur; viri a viarum usu hoc die
paene excluduntur. Is qui loquitur, mulieres monet ne de fenestris neve de tectis cistam mysticam despiciant neve colhistrent:
neque enim cuiquam licere sacra intueri neque puelluhs neque
muheribus neque vu-ginibus quae crines in humeros demittant, ne
hoc quidem die quo omnes ieiunae os ai^idum habeant^). Quando
Vesper lucebit? Vespere enim demum Geres filiam quaerens bibit.
Ter omnes fluvios transgressa est, ter ad fontem eleusinium GaUichorum pervenit, neque tamen edit aut bibit aut lauta est.
At praestat ea reticere quae Gereri lacrimas moverunt; praestat
sive

')

De hoc cannine modo

in prooemio interpretationi

disputavit Udalricus de Wilamowitz-MoUendorfi

germanicae praeposito (Reden

egregie utique, sed ut de discrimine, quod inter hunc

quos

Vortrage' 271 sqq.),

minus recte iudicare videatur.

Callimachi versus paucis comprehendo, non interpretor.

dixi, intercedat,
2)

u.

hymnum

et reliquos duos,

De

hymno

Cereris

149

egregia narrare, quomodo leges generi humano

quomodo frugum artem Triptolemum docuerit, quo-

facinora

illius

concesserit,

modo

superbiam vitet) illa Erj^sichthonis deHctum punilam Erysichthonis Triopae fiHi historia enarratur, qui
inexplebih fame perierit, quod ar])orem deae saciam ceciQuae a v. 24 usque ad v. 117 pertinet. lam sacra adsunt;

(ut quis

verit')."

idcirco
disset.

iam Callimachus vel quisquis loquitur mulieribus formulam praeit

sollemnem, ipse edicit quibus fas sit deam usque in templum
comitari

usque ad prytaneum quibus liceat illam pro

quaeque possit; ipse denique deam praesentem

quibus

viribus sequi,

ut

alloquitur.

Eandem callide excogitatam carminis formam deprehendimus,

in hymno II. scitissime exculta est.
Sed complura sunt in
quibus offendamus. Nam Gallimachus Erysichthonis historiam cum
quae

ipse

narrat,

ridet

vel

neque enim profecto

certe subridet;

nos regii adulescentis miserere,

cum

dicit rllum

vult

etiam felem, quam

parvae bestiolae tremerent", comedisse. At Richardus Reitzenstein

elegantissimo Ubello de narrationibus portentosis hellenisticis"

demonstravit fuisse Callimachi

quod deorum
dis

cantilenarum

quaereret,

exemplum

CaUimachum ad istorum

applicare

easdemque leniter ridere

At num libera illa narra-

se

atque

festivitas

initii

et

(p. 287).

exitus gravitas

mihi dubium est; equidem in

sint,

offendo.

Eo mirabUius
subicere,

oculis

recte consociatae

tam improviso transgressu

Turbae ieiunae impatientia, quando demum Vesper,

qui iam de caelo furtive speculatus

tatur.

!)

genus,

ai^etalogos.

Wilamowitzius

scite observavit

tionis

hominum

potentia, egregiis facinoribus, virtutibus" celebran-

victum

sibi

certum

aetate

Cereris

sacra

niortem

reticuit,

est

quid in

illo

sit,

eluceat, egregie repraesen-

CaUimachum ne conatum quidem esse

muUerum animis evenerit, simidatque

sint.
Erysichthonis enim
eorum qui legerent stomachis parceret, non

longinquo conspecta

ut

({uod Ceres iam advenisset

nam quid ex historia redundet ad
Quis loquatur, minime permores hominum emendandos, addit.
spicuum est: nam viris in sacro muliebri nuUus Jocus est. Sunt
prufecto quibus haec nebulH et caUgo ipsa placeat, niihi vehe.Manifestum est CaUimacho non lafile sucmenter dispUcet.
'')

23 hiat lacuna.

^)

In

')

Hellenistische

')

Quod moneo adversus Wilamowitzium

V.

Wundererzahlungen (Lipsiae 1906j.

(p.

278j.

1^6 aliquot

150
cessisse

ut sibi

iter

hymnorum forma

et figura.

ad historiolam facetam narrandam muniret.

Arte singulari a Gereris peregrinationibus ad leges concessas, ad

panem inventum, inde ad superbum punitum transgreditur, sed

neminem

arte ut

tali

non naturam.

fugiat artem illam esse,

composita videntur.

Qui

loquitur, vel praeco est vel praeconis officium in se recepit.

lam

carminis

nulla

initio

re

alia

multo

lavacra

Palladis

a Minerva tenetur,
aliud

nihil

cogitet,

habetur,

sibi

videatur

identidem sese exspectatione deceptum confitetur.

nis initio, quasi ipsa

ut de

possidetur,

conspicere

nisi

Identidem tamen exspectatione decipi-

ipsam deam praesentem.

tur,

sollertius

dea

adsit,

Nam

carmi-

suum

puellas monet, ut officium

enim deae equorum fremitum audii^e.

V. 33, item v. 43 non iam puellas monet. sed ipsam Minervam
orat ut prodeat, a Minervae invocatione ad puellas monendas
In ipso tandem carminis umbilico (v. 55 sq.) sentit
convertitur.
Minervam serius fortasse adfuturam quam sperarat, puellis se
paratum exhibet historiam narrare, ut otium expleat. Neque iam
et rite et sedulo expleant:

^'^fS-'

6'

se

^Ad^avala invocat, sed n6%vi 'Ad-avaia xv

iyo) XI

deceptum non

spectatione

dammodo

ubi

xaicd'' iQso),

dico

Historia

significat.

voce

illa

fieaq^a

confitetur,

conclusa

/iiev e^i&i,

fieaq^a

interdum" se exsed

prodit

pudenter

quo-

quam

Minerva,

poeta non iam absentem, sed revera praesentem aUoquitur.

historia

non

Sed

e longinquo per rivulorum flexus deducta est, sed e

fonte uberrimo

eodemque proximo

hausta.

Cum

enim quasi

for-

pueUas monuerit, ne imprudentes e fonte

hauriant, periculosum enim mortahbus esse cum alios deos tum
Minervam conspicere, ei in mentem venit, ut nobUe huius perituito

culi

Callimachus

exemplum

narret,

historiam

quam

dixi.

addita ^qxex' 'Ad-avaia vvv utQExeg, nunc

nerva prodit", Ulius laetitiam oculis

exspectaverit.

tum
quis

videtur,
is

qui

tamdiu

fi'ustra

Atque id quoque mihi aiiis excultioris documenquod facihus nobis animis repraesentare possumus,

qui loquitur

Eandem

subicit,

Pariter una vocula

tandem revera Mi-

sit,

praeco videhcet.

fere artem in ApoUinis

hymno deprehendimus,

nisi

quod totum carmen multo caUidius compositum est. Saepius

monuimus, quanta arte CaUimachus se non praeconem consuetum
et mercennarium, sed hominem fingat de turba, qui sacro furore
correptus

praeconis

vices

puerorum chorum canere

in

se

saltare

recipiat,

hortetur,

multitudinem tacere,
ipse

dei

vu-tutes"

De

hyninis V. et VI.

151

versum intercalarem, simulatque

enarret,

audiveiit,

explicare studeat, ut ApoUinis gloriam praedicet.

imus

illum

iteret,

monu-

Pariter

hoc

carmine ipsum Callimachum a forma consueta discedere; egregiis enim Apollinis facinoribus unum ridiculum adicit, quo ille deus sibi gratificatus sit; in ea re iocatur,

iam

in

quod carmen miaime homericum epilogo homerico concludit, nopermiscet*).

Neque hoc

vum praeconium cum hymno homerico

nisi credidisset

potuit,

formam huius praeconii consuetam, quam

omnium qui
hanc formam

facete detorquet,

ut

sequitur,

hymnos V.

VI. scripserit

et

animum

legerent, ante

prius

ipse excoluerit,

quam

III.;

quod

id

Gon-

versari.

id
aliis

prius

est

de causis

plerique credunt.

Nam

illum hanc formam traditam accepisse, non invenisse,

ne vix quidem mihi persuaderi poterit. Carminis enim
genus, quod actioni aemulatur, necesse est legi, non agi. Calii-

vix

et

machus non haec carmina Gyrenas Argos Eleusim (vicum alexandrinum dico) misit quae agerentur, sed amicis ipse recitavit, bibliopohs tradidit ut venirent. Nostri ille multo similior fuit quam
Pindari aut Euripidis. Quando vero carmina scripta sunt, ut legerentur tantum, non agerentur, nisi aetate demum hellenistica,
Galhmachi temporibus? Si vero id ita est, quo iure tale carminum
genus inventum potius poetae aequali quam ipsi tribuimus, siqui-

dem

nullus

aetate poeta

illa

Nam

valeret?

fuit,

qui tantum et arte et ingenio

de Galhmachi ingenio

multos ab Augusti aetate usque adhuc

sentio,

ita

fuisse,

quamquam

qui de

scio

secus iu-

illo

Neque Theocritum poetam quidem elegantissimum GaUi-

dicarent.

macho antepono.
2

Hanc
multi

carminis

postea

formam a Gallimacho

receperunt

et

flexerunt.

et

inventam
Poetae

excultam

et

huius

generis

iam non exstant, nam Bionis Adonis, quicquid scripsit

Wilamowitzius '^, satis diversus est; carmina latina adhuc manibus
graeci

terimus

candum

unum

et alterum.

videtur,

Velut Horati

quamquam omnes

c. III

14 mihi

ita expli-

ahter interpretantm\

Homo

de vulgo inter muititudinem, quae Augustum ab Hispania reducem

1)

Cfr. p,

76 sqq.

2)

Reden

u.

Vortrage" 332 sqq.

De

152

aliquot

hymnorum forma

urbem ingressurum exspectat,

et figura

atque matronas duci obviam

stat

adventum talibus verbis

praeconem cadant HercuUs ritu modo
dictus,
plebs, morte venalem petiisse lanrnm Caesar Hispana repevicfor ah ora.
Hucusque scribendi genus praeconii
tit penatis
simillimum est, nisi quod laurus morte venalis poetae animos
prodit.
Pariter, quod sequitur monitum, ut matronae Augusti
uxore et sorore ducibus iam prodeant, neve pueri et puellae
sacrum silentium turbent, sacrorum formulas imitatur: unico
procedentes

Hic

conspicit.

Augusti

renuntiat, quae aptissime in

gaudens muLier marito prodeat

ducis

et

decorae suppUce

sospitum; ros, o pueri

et

operata sacris

iustis

soror clari

et

virginum matres iuvenumque nuper

vitta

puellae ...'), male nominatis parcit verhis.

At quae sequitur stropha, ostendit non praeconem quemlibet

mercennarium sed virum qui de patriae suaque salute timuerit,
nunc iam Augusto incolumi confidat, praeeonis munus in se recepisse. Hic non dubitat ipse de se loqui: hic dies vere miJii festus
atras exiget curas: ego nec tumultum nec mon per vim mefuam felam, qui legunt, quaerunt, quis

nente Caesare terras.

homo

tur;

qui

utique

multa

et

perpessus

gravia

ita

sit,

loquaqui

de

iam
poeta domum non dico profectus sed raptus est iam convivium
apparat: /, pete nngnentum, puer, et coronas et cadum Marsi memorem duelU, Spartacum siqua potuit vagantem faUere tesia. Qui
patria saepius desperaverit.

Multitudo iam dispersa est;

;

ita

loquitur,

iocatur.

murreum nodo

Sequitur:

Neaerae nomine

legit,

in

atque

illa,

dic

argutae properef Neaerae

et

Ouicumque

cohihere crincm.

haesit,

num

illa aetate hos versus

haec Neaera eadem esset

cuius a se discidium poeta multis annis ante epodo

per invisum mora

lamentatus

esset.

ahito;

alhescens animos capillus Ufium

rae,
legit,

lenit

illum voluntarium

tissimum
taha

si

et

ianitorem

fiet,

rixae cupidos profer-

non ego hoc ferrem caUdus iuventa consule Planco. Qui haec
statim sentit se recte suspicatum esse, sentit praeconem

se tunc

lam

Sequitur:

XV.

Horati versus laudare.

non talem esse qualem

adversus Neaerani

puellis

illa

fRlsam

et

repugnantibus non minatui-.

significat,

revocare studet,

qui
is

eorum

profitetur

Verba corrupta exscribere

carmen vehemen-

mendarem composuisset.
sed tolerat.

Qui de se

mentem qui legant suum carmen

se non hominem de vulgo esse, sed

in

vatem nobilem, Q. Horatium Flaccum.

')

Ipse poeta confitetur

aetate qua

nolo.

De Horati

c.

III 14

63

hoc carmen et Apollinis hymnum simUitudines

deprehendimus. Utrobique actio progreditur, dum poeta recitat;
utrobique carmini minime homerico acpQayig quaedam affingitur,
Utrobique poeta in
ut sollemne fuit in citharoedorum vo^oig.
ipso exitu se non nominat, de se tamen ita loquitur, ut neMiras

minem

inter

quis recitare fingatur,

fugiat,

cum

contra

initio

incertum

utrum praeco mercennarius an homo de turba silentium

faceret, formulas sacras praeiret. Utrumque carmen a sacri seveHoratius tamen multo
ritate orditur, ad risum et iocos deflectit.
Uberius rem administrat: CalHmachus enim vix ausus esset qui
legerent de platea in poetae domum, de sacro in convivium rapere
At Horatius non hymnum hexametris
potius quam transferre.
concepit sed cai^men lyricum composuit, quod genus singularem
vindicat.
Equidem non dubito quin Horatius
sibi hbertatem
fuerit,

aquam

potarit de lacu callimacheo rivuHs nescio quibus sub terra

Nam

illum de GalHmacho ipso hausisse

quod TibuUus elegiam scripsit odae
horatianae simiUorem quam hymni caUimachei atque tamen non
tam similem ut inde fluxisse videatur, elegiam dico II 1.
Qui loquitur, ferias conceptivas ^) indicit, non praeco sed

absconditis

derivatam.

ea de causa non crediderim

1)

*),

Minime nego Horatium Callimachi hymnos ipsum penitus novisse (quidni?

in scholis legebantur), sed contendo artem, quae ab

illis

Callimachum et Horatium auctam et exomatam

neque TibuUo necesse esset certum exemplar imitari.

inter

in

elegantissimis,

disputationibus

quid

Horatio

hymnis originem caperet,

ut neque Horatio

esse, ita

cum

Richardus Reitzenstein

poetis hellenisticis inter-

1908, p. 97. 365 sqq.), de hoc carmine minus recte

enim cum papyro quadam componit, quae a Kornemanno
(Klius VII 1907, 278) edita est. In hac Phoebus Hadrianum novum imperatorem
cesserit (N. Jahrb.

iudicare videtur.

renuntiat,

tum

f.

d. klass. Alt.

Illud

nescio quis cives suos hortatur laetari atque stratego liberalitatum

gratum animum praestare. At similitudo non tanta est quanta ei videtur, uam
d^fA,og, quem Phoebus alloquitur, aut vicus est, ut Kornemannus interpretatur
(nam haec papyrus una cum actis empta est a. II. aut III. Hadriani imperatoris
ApoUonio AjioAAcavonoZeizov 'EnTaxwfilag GTQatriyi^ datis), aut populus uniIllud vero deest, quod Horati proprium et peculiare est, transgressus
versus.
de sacro ad convivium. Accedit quod apud Horatium unus recitat, hic prius
Phoebus, deinde, ut videtur, civis. Qui hac papyro usus Horatium interpretatur,
de tenebris lucem promere conatur. Moneo priorem partem fortasse locum ex
alio scriptore allatum esse.
Papyrus ipsa integra est, ut ex imagine elucet,
sed fortasse de non integro exemplo transcripta vel ex integro imprudenter
'

excerpta.
"^)

Cfr. Reitzenstein,

Wundererzahlungen 159 sqq.

De

154

aliquot

hymnorum forma

et figura

pater familias, ut ipse primis verbis confitetur

et

^)

fruges lustramus

Di invocantur; hu-

agros, ritus ut a jirisco traditus exstat avo.

mus, arator, boves, ancillae requiescere iubentur; impuri a re divina faciunda arcentur, imperatur ut qui sacrum facere velint,

pura cum veste veniant, manus purgent. Sed iam actio progressa
Tibullus candidam turbam cernit quae oleis coroest:
V. 15

agnum ad aram

nata

ducit;

17

v.

et

agi'os

agrestes

V. 25 iam

deos rogat ut omnia sana salva incolumia concedant.

voti

compos

Tum

(v.

est;

nam hoc

fehcibus

victimae

lustrat,

significari.

extis

27) post breve silentii intervalhim poeta ita prorsus do-

mum

ad convivium rapitur ut Horatius. lam vinum petit, iam

favorem carmini recitando; iam, in convivio videhcet, rus rurisque deos canere incipit, quot et quanta beneficia
Dis agrestilDus Guet agi'icolae et vita communis illis debeant.
Messallae

admiscetur.

pido

quantis

ihos

caUide

iocari,

deos

Illum

Tibullus

quos prius

sed

prosequitur

laudibus

tantis

dixit,

ita

vel certe leniter subridere.

ut sentiamus

Deum

(v.

et

Phrygio

tibia

curva sono.

eum

palam

palam:

pecori, clam sibi quisque vocet, aut etiam sibi quisque

turba iocosa obstrepit

84)

nam

lam omnium

iam tempus ludendi est, nam Nox advenit,

mox Somnus et Somnia venient.
Hoc carmen multis nominibus Horatii, multis nominibus GaUimachi simile est. Festura accurate describitur, ipsae formulae
recitantur, res divina oculis subicitur, ut apud Galhmachum. Sed
animi

lasciviunt,

totus dies carmine concluditur,

quod artificium

ilhus poetae pecu-

hare videtur, qui a forma horatiana profectus iUius fines consulto

TibuUus celerrime a sacro ad convivium progretransgrediatur.

quod elegiarum
qua poeta
totus
potuit,
quod
non
melicus. Sphragis addi ea de causa paene
elegiarum liber generis autobiographici" est, ut qui legat, iam
sciat nuUum alium quam ipsum poetam de se loqui; quod in
Horati carmina non quadrat.
ditur.

scriptor

Quae hbertas idcirco

non eadem carminis

vel maior videtur,

brevitate

constringitur

3
In festorum descriptionibus caUimacheis antiquissimum iUius
artificu
^)

documentum nobis deprehendisse

Incertius

quam par

visi

erat iudicat Reitzenstein,

verisimile esse in pagis patres familias

sumus, quo in carquamquam

praeconum vices in

ipse concedit

se recepisse.

De TibulU

mine

omnino

sive

dum

sive fere lyrico,

27

c.

155

ipse poeta loquitur, actio

At haec scribendi consuetudo ab hoc genere

progredi fingitur.

ad

Horati

II 1,

el.

Exemplum

plus minus simiHa paullatim translata est.

gdia

(nam

nullum

Syracusanae et
Bionis Adonis aliter compositi sunt), e poetis romanis multa, quae
omnia colligere iam taedet, iuvat unum et alterum proponere.
novi

graecis

poetis

carmen

Singulari arte exaedificatum

in

dum

convivium venit,

scypho ahum

est Horati I 27:

minatus

usum

Horatius animos

est.

laetitiae scyphis

poeta

lam aHquis

convivae inter se pugnant.

iecit vel certe iacere

sedare studet: natis in

Theocriti

et

imgnare Thnicum

est:

harharum morem verecundumque Bacchum sanyuineis prohihete

Tum acinacem persicum animadvertit de pariete raptum,
rixis.
de quo, tricHnii ornamentum, pendebat vino et lucernis Medus acitollite

immane quantum

discrepat:

impimn

cubito remanete presso.

Impium

idcirco

naces

verecundum Bacchum

lenite clamoreni, sodales,

clamorem

Sequitur: voltis severi

peccat.

Quae verba non

sumere partem Falerai?

beatus volnere,
illa

igitur

Tum

machum.
voce

deprehendimus quod apud GalH-

qua

Poetam

ptereat sagitta.

leniter cavillari

heatus nostro iure coUigere videmur:

amantem

voluntas?,

cessat

luctari; itaque
et

artificium

addit Horatius: dicat Opuntiae frater Megillae, quo

sed taH amore, qui

quaerit

nisi

tertiam stro-

Horatio petivisse, ut iam longis orationibus dimissis ipse

Idem

biberet.

et

et

in

me quoque

possunt,

intellegi

concedas fingi aliquem in intervallo inter alteram

pham ab

quod

dicit,

est.

iam e

torqueris,

incredibih dulcedine afficiat." Qui

tum

animadvertit Opuntiae fratrem

re-

is

intervaUum quoddam

quartam statuendum

Amore

Tum

silentii inter

strophas tertiam

Horatius omnes machinas ad-

movet, ut adulescentulus tandem loquatur: non alia hiham mercede;

cumque domat Venus 7ion eruhescendis adurit ignihus inamore peccas; quicquid hahes, age, dqjone tutis
aurihus.
Sentimus adulescentulum, simulatque Ulas voces non
eruhescendis audiverit, statim erubescere, servam enim vel Hbertam amat. Quod stropha quinta cum quarta coniungitur, ad

quae

te

genuoque semper

poetae
minis,

hiat in

cardinem hic

ut ita dicam,

nomen Horatio
lahoras

impetum depingendum pertinet; at intermedia stropha, quo meHus sentiamus car-

orationis

vaUum denuo

in

in

aurem

Charyhdi,

verLi.

susurrat;

digne puer

tum

Adulescentulus amicae
iUe:

a miser,

meliore flamma;

quanta

tum ea nuUo

intervaUo interposito secuntur quae extrema stropha continentur.

De

156

aliquot

hymnorum forma

et figura

Similis est Ovidii Amorum libri III elegia altera.

Poeta
prope puellam in circo sedet: Non huc veni ut equos spectarem,
sed ut tecum loquerer. Utinam mihi contingat tibi, puella, curae
esse,

ut

equorum

agitator

aUoquitur, qui prope sedentes latere vel cruribus

modeste premunt: omnia enim

a dextra, qidcumqiie
tiii.

est,

Tu

suspecta sunt

ei

parce pnellae: contactu

illos

pueUam parum

(v.

21):

tamm

tii

lateris laeditur ista

pudor
Deinde ad pueUam denuo con-

qiioque, qui spectas post nos, tua contrahe crura, si

rigido nec

^;mwe terga genu.

vertitur: paUia

lam

es,

At iam

aha eius generis.

est,"

coUegit,

nimium demissa coUigat

nam

ipsa, aut se

statim versu sequenti

aperit: invida vestis eras, quae

(v. 27),

coUecturum.

quid voluerit,

tam hona crura tegebas: tum quan-

tam flammam anirao iUa crura

paratum exhibet tabeUa ventos

infuderint,

arcessere.

confitetur.

Tum

At improviso

(v.

se

41)

pueUae vestem pulvere sparsam esse animadvertit, vel potius

causam quaerit, cur iUam temptet.
Sed iam ponipa venit
In hoc Ovidius ad CaUimachi exemplum propius acce(v. 43).

quam Horatius eo quod postremum disceptavimus carmine,

quod ipse praeconis vices in se recipit: addit enim: linguis animisque favete, neque iam cum pueUa coUoquitur, sed cum omnibus
qui spectant,
Sed non praeco mercennarius est, verum vir
amans, ipse Ovidius: id enim sequentibus verbis significatur huc
ades et meus hic fac, dea, vincat amorl Tum denuo preces consuetae proferuntur, sed paene in contrarium versae: reUqui ceteros
deos orent, ipse unam Venerem: plaudite Neptuno, nimium qui
creditis undis! Xil mihi cum pelago, me mea terra capit. Plaude tuo
Marti miles! nos odimus arma: pax iiivat et media pace repertus
amor. Ita fere de Phoebo et Minerva, de Gerere et Baccho, de
PoUuce et Gastore loquitur. Tum (v. 55) ad Venerem et Amores
denuo convertitur: nos tihi hlanda Venus, puerisque poteyitihus arcu
dit

plaudimus:
confitetur:

inceptis adnue, diva, meis;

quid ipse ab ea optet, statim

novae mentem dominae!

daque

quoque, ut in oda Horati quae a vocibus

carminis cardo

nam

inter

non

prius

et

inter strophas sed in

patiatur

amari.

Hic

incipit Natis in usum,

media stropha

vertitur:

alterum unius distichi versum ahquid idque

facUe gravissimum agitur: adnuit

et

motu signa secunda

dedit.

lam

Ovidius vehementissime laetatur, iam pueUae fidem sempiternam

promittit.

Sed iam praetor quadrigarum cursum indicit: dum

Atque primo optirae aurigae iUius

poeta loquitur, currunt equi.

De

Amorum

Ovidi

equi currunt cui puella favet

ciimque favebis:

quid cupias,

vices mutantur,

nam

(v. 67):

ipsi

III 2

157

cui studeas, video; vincet, cui-

scire

videntur

Sed mox
me miserum!

equi.

auriga equos iam male regit:

spatioso circuit orbe. lam alter a tergo premit: quid facis?

admoto proxumus axe subit. Neque Ovidius sibi iam temperare
potest, quin ipsum aurigam iubeat puellae vota non perdere:

metam

quid facis, infelix? perdis bona vota puellae: tende, precor,

manu!

valida

una spes super-

At iam
cursum revocaturos; ipse Quirites rogat, id iactatis
togis faciant. Faciunt, sed togarum ventus puellae capillos turbat,
lam
quam poeta callide monet ut in suos sinus confugiat.
denuo curritur; iam omnia aurigae, cui puella favet, optime succedunt; iam palmam tenet. Nunc Ovidio tempus est illam palmam
lora sinistra
est,

alter prius advenit:

Quirites

petere,

quam

puella annuit (v. 81): S^mt dominae rata vota meae,

mea vota supersmit: ille tenet palmam; palmapetenda nieast. Sequitur:

Risit et argutis quiddam promisit ocellis: hic satis est; alio cetera
redde loco.
Totius carminis vim et sales perdunt, qui, velut
Brandtius Ehwaldius, ante
narratio

directa

v.

introducitur,

post

v.

82 signa statuunt, quibus

credunt enim Ovi-

concluditur;

dium postremo disticho indicare se haec narrare, quasi dicat:

Haec ego cum ea locutus sum, illa iam risit et promisit." Contra
haec verba non minus aguntur quam quae praecedunt. Inter
vv. 81

et

83 intervallum brevissimum

silentii

decurrit:

Ovidius

secum coUocutus erat, ita tamen ut puella audii'et, dixerat

sua vota iam superesse, ipse sibi animos fecerat, ut palmam suam
peteret. Haec audiens puella iam ridet. Animadvertit Ovidius et
ipse secum laetatur, tum puellam alloquitur haec satis in praesentia
ipse

esse, alia alio loco

imperativo

reddenda. Ipsis vocibusa^io cetera redde

modo demonstratur eum etiam nunc

loco, ipso

in circo sedere.

calHmacheum ab Ovidio ita excultum est,

nunc sentiat a sacrorum descriptione
illud esse profectum; amator enim, qui in circo spectat, si non
ineunte, at medio carmine praeconis officium non iam furore
sacro sed amore correptus suscipit. Horatius, poeta multo maior,
multo maiore Hbertate eandem formam in suum usum converterat.
Artificium illud

ut qui legat,

facile

etiara

Talia carmina, quale illud Horati est Donec gratus eram

neque praeconia sunt neque a praeconio derivata, sed mimi.

tibi,

iii^wini\a

PA

3945
Z5P3

ocoi.

^K

Pasquali, Giorgio
Quaestiones Calliraacheae

PLEASE

CARDS OR

DO NOT REMOVE

SLIPS

UNIVERSITY

FROM

THIS

OF TORONTO

POCKET

LIBRARY

2S