YEN BULUNMU

MEKTUPLAR
Trkesh Kmuran ipal

>. y

cem yaynevi

KAFKA KTAPLARI DZS

YEN BULUNMU M EK TU PLA R

F ran z KAFKA
Trkesi: Kmuran ipal
3. Basm: Evll 2012 / Cem Yaynevi
ISBN 13: 978-975-406-842-9
Dizgi: Mustafa Balaban
Bask: Umut Matbaas
(212) 637 09 34
Sertifika No: 22826
CEM YAYINEV
pek Soka No: 8/A
34433 Beyolu - stanbul
Tel: (212) 293 41 70 Faks: (212) 244 15 33
www.cemyayinevi.com
info@cemyayinevi.com
Sertifika No: 10823

FRANZ KAFKA

YEN BULUNMU
MEKTUPLAR
Trkesi:
Kmuran ipal

cemrn
yaynevi

NDEKLER

Giri ..... 7
M ektuplar ..... 25
D ipnotlar ..... 95
Editrlerin Sonsz .....
K aynaka ..... 133
R esim ler ..... 137

GR

Y aznsal yaptlarn tm editrlerince kavuulm as zle

nen b ir am a v ardr, m etinsel m alzem eye eksiksiz ulaa
bilm ek. D eneyim lerin o rtay a koyduuna gre, m alzem e
m ek tu p lard an oluuyorsa hepsinden g bir itir bu. D o
al o larak danklklar nedeniyle m ek tu p lar editrlerin
eksiksiz bir m alzem eyi ele geirm e abasna hepsinden
uzun sre diretir; nk genellikle sz konusu dank
lk, okluk eldekinden baka m antiskrilerin de ileride
kefedilebilecei u m udunu ayakta tutar. G e rek saln
da, gerek l m nden sonra K afka - m anskrilerinin
zel yazgs d ik k ate alnnca, d ah a bakalarnn b u lu n
m as hl olanaksz deilse de, son on yllarda ele geen
yeni m an sk riler hem en yalnzca m ek tu p lard an oluu
yor. D olaysyla, P rag 'd a arka arkaya iki kez K afka'ya
ait yeni m ek tu p larn ele gem esi artc olm asa gerek:
A ltm l yllarn banda aile eyalar arasnda bir to m ar
m ek tu p bulundu. E n kk kz kardei O ttla'y a, bazla
r d a anne ve babasyla dier iki kz kardeine ve O ttla'n n kocas Jo sef D a v id e K afka'nn yazd m ek tu p lar
1974 ylnda k ad erin b ir cilvesi olarak yabanc bir lkede
"B riefe an O ttla und die Fam ilie" (O ttla'y a ve A ilesine
M ek tu p lar) ism iyle yaynland. 1986'da D lzden ulice'd ek i bir sah af K afka'nn otuz iki adet m ektup ve k a rt
postalm sata kard ve satt. Sz konusu m ektup ve
k artp o stallarn da yolland kiiler yine aile yelerinden
oluuyordu. B u kez m ek tu p lar sata karan kiinin ne
K afka'yla, ne ailesiyle b ir kan akrabal, ne de aileyle
d o ru d an b ir ilikisi vard.

Y aam nn son iki ylnda yazlm b u m ek tu p topluluu

K a fk a'n n eldeki bir b t n l k te n uzak m ek tu p lar a r a
snda yeni b ir fragm an oluturur. B ir kez aile yelerine
yazlm d ier m ek tu p lar iinden b u n larn ne zam an ve
nasl karlp alnd bir bilm ecedir. M ax B ro d un
m e k tu p lard a n birini nceden biliyor olm as ve onu
- ta m deilse d e - otuzlu yllarda K afka-Y aam yks ne alm as sz kon u su bilm eceyi d ah a d a zlm ez
k lm akta. B u durum , K a fk a'd a n kalan yaptlarn zel
yazgsyla ilgilidir kukusuz. E le yeni geen m ek tu p p a
keti, F ran z K afka m alzem esinin bir bl m o larak g
n m zde P rag 'd ak i U lusal Y azn M zesi'nin E d eb iy at
A riv i'n d e saklanm aktadr.
D o k u z m ek tu p la yirm i iki kartpostal ve bir m anzara k a r
tndan oluan sz konusu m ektup paketi K afka'nn anne
ve babasyla, ayrca ailenin dier yeleriyle yaam nn
son iki ylndaki yazm asn ieriyor. lk m ek tu p 1922'de
G ney B oh em ya'daki P lana n ad Luznici'de, son m ektup
ise yazarn lm nden hem en nce K ierling'te kalem e
alnm tr. M ektuplar, K afka'nn 1922-1924 yllar arasn
daki yazm alarnda zellikle belirgin boluklar doldur
m akta, bylece hastalnn doruk noktasna ulat yl
lara ilikin K afka literatrnde, nceki yllara gre pek
az belgeye rastland bu yaam dnem ini ayrntl ekil
de tanm am za katk yapm aktadr. E le geen m ektuplar
1974'te H a rtm u t B inder ve Klaus W agenbach'in F ra n k
fu rt M ain 'd ak i S. Fischer Y aynevi'nde kardklar "O ttla'y a ve A ilesine M ektuplar" cildinin sonradan ele geen
b ir blm n ve bu ciltle birlikte hl fragm an niteliini
koruyan bir b t n oluturuyor. Y olland kiiler dikka
te alnarak K afka m ektuplarnn ayr ayr kitaplarda to p
lanm asna devam edilm esi, aile yelerine yazlan m ek
tuplarn geniletilm i ve gzden geirilm i yeni bir bask
snn yaplm asn hakl gsterecek bir n eden saylm aldr.

P ra g 'd a o rtay a kan m ek tu p lar arasn d a K afk a'n m a n

ne ve b ab asn a yazd bir m ektup, o n u n 23 H aziran 'd an
19 E yll 1922ye k ad a r P lana nad L uznici'de ay kal
nn bir belgesidir. K afka, ay b u ra d a kz kardei O ttla'n n yan n d a geirir. O ttla, kendisi ve b ir buuk yan
daki kz V era iin im diki P ricna u lice'de 145 n o 'd a
H nilicka iftinin evinde yaz iin b ir yer kiralam tr. Sz
ko n u su ev bugn de hl yerinde du ru r; n cephesi o n a
rlm sa da ii hi deim em itir. P ragl k o n u k lar iin
evin ilk ya da d ah a ok at k atn d a iki o d a ayrlm , ay
rca k en d ilerin e b o d ru m d a kk bir m utfak verilm itir.
B yk oday zverili O ttla g r lt d en rahatsz olan aa
beyine brakm , kendisi ise kk V era, hizm eti ve
h afta sonlar yazla gelen kocas D a v id le at katndaki
eik tavanl kk o d ad a kalm tr.
P rag 'd a kalem e alnm aya balanan, K afk a'n n son d ere
ce m em nun b ir dille szn ettii "ato" rom annn ya
zlmas P la n 'd a da srdrlr. N e var ki, A ustos so
n u n d a k arar verir K afka, b u n d an byle rom an zerinde
kesinlikle alm ayacaktr. G r n rd e nem siz n ed en
lerle d rt kez sinir krizi geirir art arda, kendisi bunlar
"knt" diye niteler. N e d en lerd en birincisi, kald
o dann altnda oynayan ocuklarn kard grltdr,
P la n 'd a n yazlm d ah a nce sz geen m ek tu p ta da
b u n a deinilir. B tn b u sinir krizlerinin dou ve seyri
ni P lan 'd an biri dnda M ax B rod, O sk ar B aum ve F e
lix W eltsch gibi en yakn dostlarna yazlan, hepsi de ya
ynlanm yirm i be m ek tu p ta okuyabiliriz. K afka P la
n 'd a evresiyle ok canl bir iliki ku rar, ev sahibesi ile
yine yle sk bir iliki iinde yaar; P la n 'd a n yollad
m ek tu p lar yaad m ikrodnyaya, kald evin ii ve ev
resine, ayrca ev sahibesinin kpeiyle h er gn dzenli
klan yrylere ilikin ilgin gzlem ler ierir; Luznice
Irm a boyunca hep ayn ynde yaplan yryler So-

ukenik D e irm eni'ne ve P racov'daki m alikneye kadar

srdrlr.U) Birinci D nya S ava'ndan sonra, P lan 'd a
erk en d en yz gsteren yaz serinlii K a fk a'y yle fazla il
gilendirm ez; P la n 'd a geen aylk sre, zellikle has
talanp yava yava iyileen babasn ziyaret iin iki kez
P rag 'a gidiiyle kesintiye urar. B ata sz edilen m ek
tu p ta babasnn geirdii am eliyata d a deinir K afka. A y
n m ek tu p ta kz kardei Elli iin ayrlan kapsam l bir b
lm de, B erlin'deki E w er K itabevi'nde yaan tahm in
edilen kk bir m ahcubiyetin p ek gvenilem eyecek bir
yoldan giderilm esine ynelik satrlara yer verilir; m ektu
bun sonunda E lli'nin kznn S aksonya'nn H ellerau k en
tin d e K a fk a'm n b o u n a savunduu Jaq u es-D alcro ze
O k u lu 'n d a eitim grm esi tevekkl ieren bir yorum a
konu edilir. P lan 'd a geirdii zam an K afka'm n yaam
nn grece m utlu dnem lerinden birini oluturur ve
P rag 'a dnnden sonra bu dnem i G n l k 'e dlen
u szlerle deerlendirir: "A rada baz kesintilerle m utlu
gnler; O ttla'y a borluyum hepsini."
P rag 'd a ele geen m ek tu p lard a B erlin 'd ek i yaam d n e
m i, K afk a'm n bu k e n tte kald ayr evden yazlm
on sekiz m ek tup ve kartp o stalla geni biim de yanstlr.
K afk a'm n B erlin 'e tanm as yaanan bir krizin, aile ev
resinden, aileye bam llktan ve P rag 'n o boucu kska
cndan yakay k u rtarp kendi ayaklar zerinde durm a
abasnn, ayrca D o ra D ia m a n t'la o rtak bir yaam p ay
lam a kararllnn bir sonucuydu. E kim 1923'te K afka
kz kardei O ttla 'y a yle yazar: "B tn b u B erlin 'e ta
nm a ii ok nazik bir konu; eldeki son gle baarld
ancak ve b en d e byk b ir duyarlln olum asna yol a
t." B alangta yalnz b irka gnlk ziyaret olarak d(1 ) B u tem a y la ilgili d ah a ayrn tl b ilgi iin bkz: J o s e f C ern ak , 'Franz
K afka P lan nad L u zn ici'd e (1922 yaz)'; k t yer: S v eto v L ite
ratura, 1989/1, s. 219-237.

n lm B erlin 'e tanm asndan "lgnca bir eylem " diye

sz ed e r K afka ve onu N a p o ly o n 'u n R usya seferine b en
zetir. te yandan, B erlin 'in kendisi iin bir kurtulu ola
ca dncesi uzunca zam andan beri kafasnda yaayp
olgunlam tr; B erlin "P rag 'a kar b ir ila" yerini tu ta
cak, ayn zam an d a 23 E k im 'd e gereklem esi planlanm
F ilistin 'e g iin b ir ara istasyon oluturacakt. N e var
ki, iinde b ran ice renm enin de yer ald hazrlklar
hayli p lato n ik nitelik tayordu. K asm 'd a M ilena Jesen sk 'y a yazdna gre, F ilistin'e g, yatandan asla
b ir yere km ldayam ayacak b ir adam n k u ru n tu su n d an
b ak a b ir ey deildi.
K afk a B erlin ziyaretini b enzer d u ru m lard a okluk yapt
gibi te k ra r te k ra r uzatm , sonunda istese de artk bir
geriye dn olana kalm am t. E k im 'd e b irka gn
iin P ra g 'a giderek b u rad a zm lenecek baz ileri ya
p p karm a niyetinden de vazgem iti sonunda. B ylece B e rlin de kalp hzla ktleen ekonom ik durum un,
fiyatlarn "sincaplar gibi" d u rm ad an y u k arlara trm anp
m ad d i skntnn bagsterdii k ara gnlerini b u ra d a ya
ad - ekoslovak parasnn M arkla deitirilm esinde
re sm k u ru n o lum suzluu dolaysyla e v d e k ile rin
P ra g 'd a n yolladklar em ekli m aana el atm ak zo ru n d a
kald. P arasal sknt iine den K afka ve D o ra h arca
m alarn alabildiince ksm a yoluna gittiler; b u n u n d
na k arak yapacaklar en ufak bir harcam a, rnein bir
ift terlik alm bir sorun oluturuyordu. K afk a'n m sz
k o n u su d n em d e anne ve babasna yazd m ek tu p lara,
ailesinin P ra g 'd a n yollad eitli yiyecekleri ve gnlk
y aam da en ok gereksinim duyulan kim i nesneleri ie
re n p ak e tle r, ayrca salt karn doyurup ay ak ta kalm aya
ynelik kayglar dam gasn vurdu. D evrim havasnn ge
rilimli gnlerini ve sokak gsterilerini uzak tan da olsa
B erlin 'd e yaad K afka. D o ra D iam an t'la ilk o tu rd u k la

r yer, M oritz H e rm an n 'm B erlin-Steglitz, M iguelstrasse, 8 n o 'd a k i evinde b ir odayd ve 24 E y l l'd en 15 K asm
1923'e k a d a r b u ra d a kaldlar; doru d r st alm ayan
havagaz tesisatyla stlan, gzelim bir kanepesi, am a iyi
k ap an m ay an kaplaryla balkonlu bir odayd buras. s
telik ev sahibesi enerjik ve karc bir kadnd; ok ge
m ed en o nlar sm rm eye kalk arak iki aya y arm adan ev
den km alarna yol at. A m a kadn K afk a'n n yaznsal
yaptlar iinde de b ir iz brakm am deildi ("K k B ir
K ad n "). K afka'nn bu ilk o tu rd u k lar evde en ok vg
kon u su yapt ey, kendi betim lem esine gre gzel ve
salkl, nerdeyse tara havas tayan evreydi, burcu
bu rcu k o k an baheler ve onu yrylere, gezintilere
ay artan zgr doayd.
A yn sem tten ayrlm ayan K afka ve D o ra , yalnzca iki so
kak ted ek i Seiffert iftinin G runew ald C addesi 13
n o 'd a k i villasna tand. 15 K asm 1923'ten 1 ubat
1924'e k ad a r o tu rd u k lar bu evin ilk k atn d a biri b y
cek salon, br sabah gneini alan kk bir yatak
odas o lm ak zere m obilyal iki o d a kiralam lard; k alo
rifer ve elek trik vard evde. E v sahipleri zem in k a tta k a
lyorlarsa da yatak odalar birinci katta, K afka ve D ora 'n n od alarnn arasndayd. B aheli ev gzeldi, am a
yksekti kiras. K afka kz kardei O ttla'y , anne ve b a b a
sn, en b ata days Siegfried olm ak zere ailenin dier
yelerini bu raya davet ettiyse de K asm so n u n d a bir tek
O ttla kp geldi. K afka ve D o ra im diki yerlerinde de
nceki evlerinde olduu gibi ev sahibesiyle belli bir geri
lim iinde y aam aktan geri kalm adlar, am a anlald
kadaryla d ah a nce o tu rd u k lar evdeki gibi gl deil
di bu gerilim . H e r zam anki gibi so n rad an anne ve b a b a
sna yollad bir m ek tu p ta k endisinden "sevgiyle ve
d uygulanarak" ayrldklar ev sahibesinin kz kardei
O ttla'y s m rdn yazd. D a h a b ir ay ncesinden ev

d en kacaklarn ev sahiplerine duyurm utu. 1924 ub a t'm d a d a tanm a ii gerekleti. E v d ek ilere yazdna
gre, ev sahibesi ken d ilerin d en aldklar kirayla y etin
m ek istem iyor, b t n kat d ah a yksek bir p ara karl
nda b ak a b ir aileye kiralam ak istiyordu. D ier bir d e
yile "dem e gc olm ayan yoksul ve yabanc K afka'ya"
evden km alar gerektiini sylem iti.
M iguel C ad d esi'n d ek i gnler de G rnew ald C addesi'n d ek i evde olduu gibi byk b ir yoksunluk iinde
gemiti. O g n lerde bu k ad a r kstl olan ak larla yaam
n s rdrm eye alan bir y azar p ek gsterilecek gibi d e
ildir. D ard an yardm eli uzanm asayd, K afka ve D ora 'n n B erlin 'd ek i o skntl dnem i atlatabilecekleri
p ek dnlem ezdi kukusuz. K afka, anlam l b ir taktik
uygulayp "m asum yalanlara" bav u rarak ailesini h er za
m an yapt gibi skc h ab e rlerd e n k o ru m ay a alyor,
b u t r h ab erleri genellikle ancak sonradan, gecikm eli
olarak, gerekliklerini yitirdikleri bir srada aile yeleri
ne d u y u ruyordu. O n larn evden bir ey yollam alarna
srekli kar kyor, kendisi ve D o ra 'y a m utlaka g erek
m eyen yiyeceklerin ve dier gnlk ihtiya m ad d eleri
nin yollanm asn istem iyor, ucuza satn alnan bir ey ya
da fiy atlarda b ir indirim sz konusu oldu m u hem en b u
nu ailesine h a b e r veriyordu. P rag 'd an henz p a ra hava
le edilm edii ilk zam anlar skntl gnler yaam, h atta
b ak alarn d an b o r edinm ek zo ru n d a kalm , yksek fa
izle ald b o rcu so n rad an glkle dem iti. Istm a gi
d erlerin in ykseklii karsnda d eh ete kaplm , am a
rhanede ykanan am arlar iin d en en p aran n oklu
u ndan yaknm t. E n flasyonun hzla ykselm esiyle
po sta giderleri de ba d n d r c bir hzla artm t; m ek
tu p lara yaptrlacak pullar iin y eterli paray b u lam a
yan K afka m ek tu p yerine saa sola k artp o stallar yazp
yollam , b u n lar da bir m ilim etre bo y er brakm ayacak

ibi silm e yazyla doldurm utu; k artlarn d rt bir yanm a

ek lenen yazlarn d a yine buydu nedeni. B ylece yazar
iler acs b ir yoksunluk iinde yaam , leyin b ir re s
to ran d a karnn doyuracak p a ra bulam am , v itrinlerde
asl yem ek listelerini okuyarak kahrolm u, yine p arasz
lktan tiy atroya gidem em i, am a tiyatro p ro g ram la n ve
bilet fiyatlaryla d a ilgilenm ekten kendini alkoyam am t. U m arsz koullarda evde D o ra 'y la P rag 'd an yollanan
yiyeceklerle, en b ata kat yala karnlarn d o y u ru y o r
lar, B erlin 'd ek i b ir pazard an da kolay tanabilen ve h e
sapl b u lduklar baz ihtiya m addeleri satn alyorlar, yi
yecekleri yem ei ister istem ez m um kalntlar zerinde
styorlard. te yandan, anne ve babaya yollanan m ek
tu p lar teek k r szcklerinden geilm iyor, yazar ev d e
kiler zerin d e d u ru m larn d a ikyeti olm ad izlenim i
ni u y andrm aya alyor, gelecee ilikin pem be bir ta b
lo iziyordu.
1925 so n larn da N o e l'le ylba arasnda K afk a'n n salk
d u ru m u b ird en ktleti; deti olduu zere bir gecik
m eyle ev d ek ilere kendisi bildirdi durum u. A ilesi oulla
rn a desteini a rtra ra k bu n a karlk verdi, bu d a akn
la srkledi K afka'y, h a tta iinde bir k ukunun u y an
m asna yol at. E v d ek ilerd en gelen b ir n erid e B e r
lin 'd en ayrlm as, 1920'de de bir ara kald M e ra n 'a gi
dip dinlenm esi isteniyordu. B unun zerine K afka B erlin
dnda kalaca b ir y er bulm aya alt, am cas H einrich 'in so n radan ikinci kez evlenm i eski ei olan yenge
sinin yaad L itom erice kenti aklna geldi. B urasn a k
ra b a ziy aretlerinden ve kurum ca grevli o larak kt
gezilerden biliyordu. A m a sz konusu k en te tanm ak
iin tm urap didinm esi sonusuz kald.
"Y oksul gm enin" b u n d an sonra kald y er Z ehlend o rf ta , H eidi C addesi 25-26 n o 'lu ev oldu ve K afka 1

 u b a t'ta n 17 M art 1924'e k ad a r bu evde o tu rd u . P rag 'd a

ele geen p ak e tte k i 14 n o 'lu m ek tu p ta hayli yam urlu
b ir hav ad a ve yazarn ktlem i-salk d u ru m u n d a yeni
eve tanm ann nasl gerekletii anlatlr; K afka'nn
kendisi aresizlik iinde tanm ay bekleyen eyalardan
b irid ir adeta. T anlan yeni yer, Y azar D r. C ari Busse'n in dul ei olan B ayan D r. B usse'nin evi ncekilerden
b iraz d ah a g r ltldr, am a K afka ailesine yazd
m ek tu p ta evde bulduu bir dizi olum lu zellikten sz
eder. O d alard an by d o rudan gne grm ektedir,
h a tta veran d ay a kp gnelen eb ilm ek ted ir K afka. K al
dklar o d alar evin dier b l m lerin d en uzaktadr; o tu r
d u k lar ilk k at k endilerine byk bir h a re k e t olana
salam akta, evre S teglitz'tekinden d ah a taram s bir
gr n m ierm ekte, snm ak iin evde soba yaklm akta,
aada, holde b ir telefon gerektiinde kullanlm ak ze
re hazr bek lem ek tedir; ne var ki, K afka dardan k en
disine telefon edilm esini istem ez. A nlalan D o ra 'n n
yokluunda gelen telefo n lara cevap verm ek zere birin
ci k a tta n hole inm eyi kendisi iin g ve rahatszlk veri
ci bulur.
D a h a nceleri K afka aile yelerini, en b ata annesini ve
daysn B e rlin 'e d av et etm i, kendisini ziy aret e tm e le
rini istem itir. A m a 19 ubat 1924'te d o k to r olan days
S iegfried'den b ir m ektup alr, anlalan son B erlin ziya
re tin d e K afk a'n n salk d u ru m u n d an d eh ete kaplan
M ax B ro d 'u n tevik ve uyars zerine daysnn anszn
gelip kendisini grm ek arzusunu renince, b u n u hi de
h ay ra yorm az, on u k ararn d an vazgeirm eye alr. Ne
var ki, days yine de kalkp gelir ve K afk a'd an B erlin'i
terk edip b ir san atoryum a, A v u stu ry a 'd a P ernitz d o la
yndaki W ienerw ald S an ato ry u m u 'n a gidip dinlenecei
k o n u su n d a sz alr. S anatoryum da tand bir d o k to r
vardr, hem erisidir daysnn. O lm azsa dinlenm ek iin

D av o s'tak i sanatoryum a d a gidebilirdi K afka. yle a n

lalyor ki, bu dinlenm enin yeri k o n u su n d a aile yele
rin d en ve e d o sttan gelen eitli n erile r sz konusu ol
m utur. lk b ah a r banda, 17 M art 1924 gn K afka
o tu rd u u gne gren byk evden, B erlin 'in k enar
sem tindeki o gzelim evreden ve tek ilere benzem eyen
o sevimli ev sahibesinden ayrlp yola der.
P rag 'd a ele geen p a k e tte k i m ek tu p ve kartp o stallard a
K afk a'n n A v u stu ry a 'd a kald k r yerlerinden, en b a
ta W ienerw ald S an ato ry u m u 'n d a n ve V iy an a'd a Prof.
H a je k 'in K linii'nden, ayrca K ierling'teki D r. H offm an n 'n san ato ry u m u n d a geirilen gnlerden uzun u za
dya sz edilir. K afka h em en h e r gn, h er gn olm asa da
en azndan gn ar bir, olm ad birka gn arayla m e k
tu p lar yazp yollar. M ek tu p lar ksadr am a olup b iten ler
den y ana zengindir ierii, bu b ak m d an K afka'nn y aa
m na ilikin ayrntl bilgiler sunar.
K afka B erlin 'd en ayrlrken ilkin P ra g 'd a iki, gn k al
m ay dnm tr; am a h em en h afta geirir burada,
b u n u n b ir nedeni kukusuz hastalyla ilgili ikyetlerin
artm as (rnein sesi kaybolm utu), dolaysyla ailesinin
hekim e b avurup yardm istem esiydi. W ienerw ald Sanato ry u m u 'n a ancak 5 N isan 1924'te gidebildi K afka. D o
ra D iam an t birka gn V iy an a'd a kaldktan sonra san a
tory u m u n yan bandaki bir ky evine yerleti. Y azar,
W ienerw ald S an ato ry u m u 'n d a 5 N isan 'd an 10 N isan'a
k ad a r ancak be gn geirdi. G iyinik 49 k g 'a dm t;
k sre kar gnde defa piram idn alyordu; bo a
zndaki ikyetler endie vericiydi. D ays Siegfried'in
szn ettii kollanp gzetilm eden sanatoryum da en
ufak b ir ey sezildii yoktu. d en ecek crette bir indi
rim yaplacana sz verilm ise de verilen sz tu tu lm a
mt: D ay beyin tan olan d o k to r tam da o sra izne

km bulu n u y o rdu. A yrca, sanatoryum daki koullar

d an da m em nun deildi K afka; am a evreye baylyordu.
S o n u n d a b o azdaki ikyetlerin giderilm esi konusunda
aresiz kalan san atoryum dakiler, K afka'y Prof. M arcus
H a je k 'in V iy an a'd ak i larengoloji kliniine havale ettiler.
K linie tanm a ii M ax B ro d 'u n bildirdiine gre kt
bir hav ad a ve st ak bir arabayla gerekleti. D ora,
b t n yol boyu arab a iinde ayakta dikilerek K afka'y
yam ur ve r zg rdan korum aya alt.
Prof. H a je k 'in kliniinde de K afka 10 N isan 'd an 19 Nisan 'a k ad ar b ir haftadan biraz fazla b ir sre kald. H as
talna kesin o larak grtlak t b erk lo zu tans konm u
tu. K linikte W ien erw ald 'd ak i havann eksikliini duydu
K afka, am a b irk a gn sonra havalarn dzelm esi zeri
ne p en c ere d en ieri dolan gne yzn gldrd,
yatann tera sta k i baheye karlm asna sevindi, b u ra
da gzel b ir m an zara karlam t kendisini, b t n V iya
na ay aklar altn d a serilm i yatyordu. D o ra h er gn le
saatlerini K afk a'n n yannda geirm ekteydi. K afka iin
yem ek yapm asna klinik ynetim ince izin verilm iti,
am a K a fk a'n n okluk azna bir lokm a b ir ey koyduu
yoktu, grtlanda bir ikinlik belirm iti, susuzluk eki
yor, am a su iem iyordu. D o ra, K afk a'n n ailesine bavu
rup b ir yorganla yastk yollam alarn rica etti. K linikten
h astalara son derece gerekli eyalar dnda hibir ey
v erilm iyordu. R o b ert K lopstock ve D o ra el ele verip a
larak so n u n d a K afka'nn m oral bozucu b ir havann es
tii ve y eterli b ir beslenm enin sz konusu olm ad H ajek K lin i i'n d en evde baklm ak zere tab u rcu edilm esi
ni b aard lar, am a gerekte K afka eve gtrlm eyerek
D r. H o ffm an n 'm K losterneuburg dolayndaki Kierling
S a n ato ry u m u 'n a yatrld. D o ra gneye bakan, balkonlu
ve irin b ir o d a salam t burada.

K afka, yaam nn kalan alt haftasn (19 N isan-3 H aziran

1924) D r. H ugo H o ffm an n 'n K ierlingteki sanatoryu
m u n d a geirdi. D ostlar, zellikle Felix W eltsch Viyan a'n n en byk tp otoritesi, "V iyana akcier hastalkla
r hekim lerinin kral" saylan bir p ro fes r tarafndan Kafk a'm n m uay eneden geirilm esi iin elden gelen abay
harcad. ok byk bir olaslkla V iyana'daki bir kulak
b u ru n boaz kliniinde alan Prof. H einrich N eum ann
idi bu tp otoritesi. A m a K afk ann hastalna tan ok
tan konm utu. N eu m an n 'n asistan D o. O scar Beck,
Felix W eltsch'e yollad ve sonradan M ax B ro d 'u n da
bir blm yle 'F ranz K afka' yaam yksne ald bir
yazyla grtlak kapaknn bir blm ne de sram
grtlak tb erklozu tansn dorulad. K ansnca cerrahi
b ir giriim sz konusu olam azd artk; dolaysyla, N ervus
laryngeus su p e rio r'a alkol enjeksiyonlar uygulanm akla
yetindi, Prof. H a jek 'in K linii'nde de ayn enjeksiyonla
ra bavurulm utu. Prof. N e u m a n n 'a gre hastann yakla
k aylk bir m r kalm t. Do. B eck, D o ra Diam a n t'a K afka'y alp P rag 'a gtrm esini salk verdi.
A m a sz konusu haftalar iinde R o b ert K lopstock'la bir
likte K afka'nn bakm ve sorum luluunu stlenen D ora
b u n a yanam ad, byle bir davrann du ru m u n d ak i
um arszl hastann gzleri n n e serecei dncesindeydi. D a h a baka uzm anlarn da arlp bir konsltas
yon yaplm asn rica edecek olduysa da, Do. B eck b u n
d an byle hibir uzm ann K afk a'y a yardm elini uzatam ayacan, arlarn ancak p an to p an ve m orfin kullan
larak dindirilebileceini aklam aktan kendini alam ad,
Felix W eltsch'e hastalnn ne k ad ar ciddi olduunu
K afk a'n n yaknlarna aklam asn tavsiye etti.
D o k to rlard an artk yardm um udu kalm am t. "K onu
m a y ap rakklarndan" birine iziktirip "yardm , yardm
ed em ed en d np gidiyor yine" szckleriyle K afka'nn

son d erece gzel dile getirdii bir d u ru m o rtay a km

t. A ileye yazlan m ek tu p lar b u n d an byle D o ra 'n n k a
lem e ald m e k tu p lara gid erek ksalan eklem elere d
nm , D o ra 'n n m ek tu p lar da N isan so n u n d a pratik
n itelik te k k bilgi ve h ab erlere indirgenm iti. B ir
m ek tu p ta D o ra K afka iin, evden, b u san ato ry u m d an da
verm eye y anam adklar ku ty bir yorganla b ir yastk
yollam alarm rica etti, odayla balkon arasnda o n u n ge
zinm elerini an latt ve kendisine ne k a d a r iyi bakldn
d n p dolap v urgulam aya zen gsterdi. M ays'ta ya
zlan 31 n o 'lu m ek tu p tak i bir cm le b u bakm dan k arak
teristiktir: "Fazla d a yazlacak b ir ey yok buradan."
evredeki doann K afka'nn salna ne iyi geldiine
ilikin m ek tu p da D o ra 'n n nasl davrandn gsteren
b ir bak a belge o luturur.
P rag 'd a ele geen m ektuplardan sonuncu karsnda sar
slm am ak elde deildir. K afka, susuzlukla giderek daha
um arszlaan bir sava srdrr. ocukluk ve genlik yl
larna dner, akldan km ayacak bir "iki yaantsnn"
aralarnda bir ba oluturduu babasyla konuur. A m a
bu, byk bir tem ann kapsn aralam ak zere bavuru
lan b ir b ah e n ed en biridir yalnzca. A n n e ve babas
F ran z' gelip grm ek istem ektedir. K afka, yazdklarnn
sonuncusunu oluturan bu m ektupta byle bir ziyaretin
cen n etten kalr yeri olm ayan tablosunu tasarlar kafasn
da; am a ok srm ez, evdekilerin isteini bir dizi m antk
sal ned en ler ileri srerek geri evirir. A n n e ve babasnn
ziyaretinden ko rk ar, onlarn kendisini bulunduu durum
da grm elerini istem ez. M ektubun yazl srasndaki o
km senm eyecek fizik gerilim , sonunda ben d en buraya
k ad a r diyecek glerle srdrlen sava sezilm eyecek gi
bi deildir, bu yzden de bitirilm eden kalr m ektup. A m a
K afka'n n anne ve babasna yazm ak istedii, geciktiril
m eye gelm eyecek bir ey daha vardr; dolaysyla, kalem i

onun elinden alan D o ra s rd r r yazmay. A m a Kafk a'n n evdekilere bildirm ek istediklerine giri oluturan
b ir cm le yazp iki noktay kor nne, o kadar. Bylece
K afka iin karakteristik bir belge, iki kez yarm kalm bir
m etin doup ortaya kar. K afka'nm artk birka saatlik
m r kalm tr, m ektup yazldnda tarih 2 H aziran'
gsterir, 3 H a ziran 'd a da K afka hayata yum ar gzlerini.
P ra g 'd a ele geen m ek tu p paketi, K afka'nm 1922-1924
yllar arasnda ailesiyle yazm asndaki boluklar ks
m en de olsa d oldurur. "O ttla'y a M ek tu p lar"d a 1922 y
lnda ailesine yazlm b ir m ek tu p yer alm az, b u yla ili
kin boluk P la n a 'd a n yollanm m ek tu p la en azndan
sim gesel o larak kltlr. B u rad a kald ay iinde
K afk a'n m kafasnn babasnn am eliyat gibi aile so ru n
laryla dolu olm as, b u yzden de ailesine yazam ay ya
d a kendisiyle ilgili o larak evdekileri bilgilendirm ekle kz
kard ei O ttla'y grevlendirm esi olaslktan tm yle
uzaktr. zellikle 1924 ylna ilikin km senm eyecek
b o lu k lar B e rlin 'd e n yazlan m ek tu p larla giderilir. A m a
bu d n em d ek i m ektuplam a da - zellik le B erlin 'd e k al
d ilk aylar sk sk ve hayli dzenli o larak ailesine m e k
tu p lar y o llam tr- rnein yazlan k artp o stallara n u m a
ralar k o n d uu E k im ve K asm aylarna ilikin pek ok
eksii ierir. B irbirini izleyen sekiz, dokuz k artn k ay b o l
duunu saptayabiliyoruz. D olaysyla, A v u stu ry a'd ak i
salk y u rtlarndan yazlan m ek tu p lar faktografik deer
tar. O ttla 'y a yazlan m ek tu p lard a ok seyrek olarak bu
d nem e ilikin b ir bilgiye rastlam aktayz. K afk a'n m d a
h a n ce y ay n lan a n ailesin e m e k tu p la rn k ap sam
P rag 'd a ele geen m ek tu p larla, zellikle bunlarn son
ksm yla nem li lde genilem itir.
Y eni b u lu n an m ek tu p lar, B e rlin de kald sre iinde
K afk a'n m P rag 'la ilikisine k tu tar, B erlin 'd ek i gnlk

y aam a ilikin ayrntlar ierir, b u ra d a o tu ru lan evlerin

i ve d g rnm , enflasyon dnem inde ekilen m addi
skntlar ve ar yaam koullar zerinde bize uzun u za
dya bilgi sunar. te yandan, ilerinde yer alan p ek k
k olaylarla bu m ek tu p lard a anneyle itenlikli ve b a
b ayla biraz kapal ve karm ak bir ilikinin dile getirildi
i g r l r (an n e ve b abaya yazlan m ek tu p larn banda
ebeveyn szc yer alrsa da gerekte K afka'nn ses
lendii kii annesidir). A yrca, "Froylayn" W e rn er'd en
ve Siegfried D ay 'd an , B erlin 'd e o tu ru lan evlerin sahibi
k ad n larla ilikilerden sz edilir m ek tu p lard a, aile yele
rinin p lan lan p g erekletirilem eden kalan B erlin ziya
re tlerin in yks yazya dklr. te yandan, bununla
bir eliki iinde ailesiyle arasndaki olum lu ilikiye d e
inilir. H e r eyden nce m ek tu p lar b ir yazarn yaad
sknt ve sefalet k o n u su n d a insan sarsan som ut belgeler
ierir. rnein, bir gaz lam basnn satn alnm asnn bile
y azar iin akl alm az bir olay oluturduu grlr. B e r
lin 'd en yazlan m ek tu p lard a K afka salk d u rum undan
to p u to p u iki kez sz ed er, oysa hastalk srekli ktye
g itm ek ted ir ve d u ru m yle grlyor ki 1923 ylm a giri
lirken ileride b agsterecek trajik geliim iin kesin
nem tayan b ir krize yol aar. B una karlk, B erlin
m ek tu p larn n pei sra V iy an a'd an yazlan m ek tu p lard a
balca salk d u ru m u n d an sz edilir. B erlin m ek tu p la
rn d a hi deilse zam an zam an belli b ir ra h atlk havas
eser. B e rlin 'd e gerek fizik, gerek psikolojik bakm dan
henz belli b ir yedek g b u lu n u r elde, K afka, d u ru
m u n d ak i perianln b ir oul titizliiyle stesinden gele
bilecektir. O zam ana k ad a r ayrntlaryla bilm ediim iz
o laylara ilikin ok ksa da olsa som ut betim lem elere
rastlan r B erlin m ektuplarnda. rnein, 12. m ek tu p ta
Steglitz tek i ylba kutlam as, 15. m e k tu p ta Jehlend o r f a , 14. m ek tu p ta suya den L itom erice'ye tanm a

plan b u n lar arasndadr. B erlin m ektuplar, hastal

hzla ilerleyen K afka'y B erlin 'd en ayrlm aya raz etm ek
ve b u n a kar d iretm ek ten vazgeirm ek iin harcanan
aba k o n u su nda derli toplu bilgi edinilm esini salar.
K afk a'n n A v u stu ry a 'd ak i salk y urtlarndan yazd
m ek tu p lar arasnda W ienerw ald S anatoryum u ve Prof.
H ajek K linii'nden ailesine yollad m ek tu p lar im diye
k ad a r eksikti. K ierlin g 'ten ise yazlm ok az m ektup
vard P ra g 'd a ele geen; 7 N isan'la 2 H aziran arasnda
k alem e alnm on m ek tu p la k artlarn o vakte k ad ar
sz ko n u su y erlerd en yazlm m ek tu p lar kapsam b a k
m n d an at grlr. H a sta yatann d o ru d an evre
sine ve san ato ry u m d ak i ynetim e ilikin b ir sr kk
bilgi dnda gerek h asta K afka'nn, gerek onun anla
lan gc elverm edii iin b itirm ed en b rakt m ek tu p la
r tam am layan D o ra D iam an t'n nasl g iderek byyen
ruhsal b ir gerilim iine srklendii, m ek tu p lar d ik k at
le okuyanlarn gznden kaacak gibi deildir. N isan so
nu n d a deiir roller, K afk a'n n y erine D o ra geer, h asta
nn ailesine yollayaca m ek tu p lar yazm ann etin d e
vini D o ra stlenir, K afka, yazlan m ek tu p larn sonuna
b irk a cm le ekler yalnzca. D o ra 'n n m ektuplar, h asta
nn salk d u ru m u n u n acm asz gereini yattrc ieri
iyle gizlem eye alr. A m a bu d a onun ruhsal bakm
d an ne k ad a r zorlandn o rtay a koyar. Son haftalar y a
zlan m ek tu p lard a K afka babasyla arasndaki bir b ak
m a kopm u ilikiyi anszn yeniden kurm aya alr, b u
n un iin genlik yllarnn anm sam alarna b rak r k en d i
ni, kafasnda bir vakit babasyla itikleri ikinin yaant
s ve b ab asnn askerlik hayat canlanr, iki erk ek o larak
birbirini an lam ann aralan r kaps. l m n d en bir, iki
saat nce yazlan ve B erlin 'e gelip kendisini grm ek is
teyen annesiyle babasn "Talm udsu" bir diyalektie
b av u rarak bu niyetinden vazgeirm eye alt son

m ek tu p , K afk a'n n ne byk ruhsal bir bask altnda b u

lunduunu, var olan glerini seferb er ed e rek ne u m ar
sz bir boum aya soyunduunu o rtay a koyar. A m a bylesine ok ac ve sevgiyle, bylesine ok istek ve isteksiz
likle b aetm ek te yazar ister istem ez yetersiz kalr.
B u k itap ta ilk kez yaynlanan m ektuplar, ed it rlerin dip
n o tlard a deindii b irka n o k tad a olgular belirlem e ya
da b u n lar d ah a b ir titizlikle saptam a ve K afka m ek tu p
larnn im diye kadarki editrlerinin iine dt kimi
h atalar dzeltm e olanan bize sunm aktadr. E n bata
da m ek tu p larn tarihlendirilm esinde, dank m alzem e
nin tasnifinde, b azen de yaam yksel olgularn betim
lenip y o rum lanm asnda yaplan yanllar gelm ektedir.
B u bak m d an da balca "O ttla'y a ve A ilesine M ek tu p
lar" sz k o n u su d ur, P ra g 'd a ele geen m ek tu p larn so
nuncular sz konusu k itap tak i m ek tu p lar nem li l
de tam am lar; d ah a sonra M ax B ro d 'u n "1902 ve 1924
arasndaki yllara ilikin M ek tu p lar", ayrca birka n o k
tad a J rg en B o rn ve M ichael M ller'in hazrladklar
"M ilena'ya M ek tu p lar "m yeni ve geniletilm i basks
akla geliyor. te yandan, D o ra 'n n ve dier kiilerin
K afk a'n n m ek tu p larn a eklem elerinin de dikkate aln
m am asnn bir baka h ata oluturduu anlalm tr.
P rag 'd a ele geen m ek tu p lard ak i bilgiler K afk a'n n b u
gne k ad ar yaynlanm m ek tu p larn d ak i kim i yerlerin
d ah a salkl anlalm asna ve zam ansal ilikilerin daha
bir titiz saptanm asna olan ak verm itir. B ylece, P rag 'd a
b ulunan m ek tu p lar K afk a'n n son iki yldaki yaam n
d ah a eksiksiz ve d ah a doru biim de anlam am z salar.
Bu da K afka yaam ndaki som ut olaylarn ayrntl ekil
de aratrlm asnn, yaptlarnn k arak teri ve yaam g er
eiyle ilikisi b akm ndan m etinlerin serbeste y o ru
m u nd an d ah a ok deer tad bir zam anda zorunlu ve

olum lu bir katkdr. A m a som ut ayrntlarn dile getirili

i, dolaysyla bu n larn daha yce bir anlam dzeyine
karl tarz b akm ndan da m ek tu p larn n d e erlen d ir
m e ko n u su yaplm as gerekiyor. K afk a'n n belli kiilere
yazlm ok sayda m ek tu p larn byk b ir parasn
olu turm ayan P rag m ek tu p larn a bugne k a d a r y eterin
ce edebi yapt gzyle baklm am , "G nlkler" k ad a r
bile deerlendirm e konusu yaplm aya layk grlm em i
tir. im diye k ad a r K afka lite rat r n d e b u n lara h er ey
den nce yazarn kiiliinin betim lenm esini ya da yapt
larnn yorum lanm asn destekleyici alntlar yapm ak
iin b avurulm utur. zellikle son zam an lar K afka'ya
ilikin yaplan titiz alm alarda -a n c a k b u alm alardr
ki keyfi y o rum lara d u r d iy eb ilecek tir- m ek tu p lard a da
yazarn slubundaki parlakl sezinleyip o rtay a k ar
m ak, d n celerindeki etkileyicilii, bizim b u kitap tak i
m etin lerd e karlalacak ayrntlarda sakl gc grm ek
ve b u n lar tanm layp d ah a yce b ir anlam n tem eli y ap
m ak gerei o rtad ad r. G r n rd e birbiriyle balantsz
b u iki y eten ek K afk a'n n edebi sylem inin ift k u tu p lu
luunu o lu turur. V e K afka okuyucusu, gnlk re a lite
nin fazla nem tam ayan ayrntlarndan kalkp y ap tla
rn gizli anlam nn derinliklerine uzanan yolu d np d o
lap yeni b atan yrm eye alm ak durum undadr.

J o se f Cerm k

MEKTUPLAR

1922
/ Plan nad L uznici, 26-27 T em m u z 1922]

Sevgili anneciim, babacm! O lum lu haberleriniz iin

ok teekkr. A ncak, ayrntlar renm ek, bilseniz beni
ne ok sevindirirdi ve bunlar iki satrla yazlacak eyler:
B abam ne durum da? Sen, anne, sk sk gidiyor m usun
hastaneye ve h er seferinde orada ne k ad a r kalyorsun?
D ikileri ne zam an alnacak babam n, ne zam an eve dn
mesi bekleniyor? Ben ancak o dndnde gelirim, sana
toryum da 12 gn gibi bir sre kalacandan sz ediliyor
du, 12 gn de yaklak bugn sona eriyor. - Biz ok iyiyiz
bu rad a, O ttla V era'yla gezm eye kt, h er gn birka defa
sylyor (O ttla dan sz ediyorum ) size yazmay ok iste
diini. A m a ne yapsn ev ona bakyor, bir elinde tencere,
bir elinde V e ra nn kundak bezleri, nc bir elinde de
p en cere altndaki oyun yerlerinden kandrarak, rica ede
rek, paylayp azarlayarak uzaklatraca ocuklara da
tlacak bonbonlar, nasl yazsn! V e sonra kendisi iin bir
ka sekreterlik iini stlenm esem (ben genel sekreter), o
zam an durum nasl olurdu kim bilir. Diyeceim , benim
yazdm m ek tup onun tarafndan da yazlm dem ektir.
E n candan selam larla.

Sevgili Elli, bir trl bir yerde k arar klam adna gre, bu
m ek tu p da seni imdi P rag 'd a bulam ayacak kukusuz.
yle ya. d aha nce sana B ru n sh au p ten 'e yazm, bir m ek
tup ve kart yollam, E w er K itabevi'ne gidip beni m ahcu
biyetten k urtarm an rica etm itim . seenek var bunun
iinde: Y a B erlin'den oraya gitm ek (Berlin N W 7 D orot-

heenstrasse 35), belki B ru n sh au p ten 'd en dnerken yapa

bilirsin bunu, byle yapm an da dorusu tavsiyeye deer,
ne de olsa durum u oradakilerle yz yze konuup gr
m ek en iyi yoldur, daha kararl davranabilir insan bylece. Y a da yazyla kitabevinden bir siparite bulunur ve si
parii P rag 'd aki adresine gnderm elerini istersin. Son bir
yol da, sipari edecein kitaplar B ru n sh au p ten 'e gnder
m elerini bildirirsin, bylece de ikinci seenekte deyece
inden yzde 25 d ah a az p ara dersin. B ak, Elli, yapaca
n sipariin byk apta olm as gerekm ez, birka kitap
alrsn o kadar. A m a, E w er K itabevi'nin ayaa kalkm a
sna yardm etm ek deil, zaten ayaklan zerinde sapasa
lam d uruyor o; am a, benim yalanc biri, kendilerinden
m ektup, katalog, bir n fatura koparp da btn bu yap
tklarna karlk senin (kesin rzan alarak, h atta nerin
zerine) ahsen kitabevine gideceini bildiren haylaz bir
okul ocuu saylm adm o nlara gsterm ek, hepsi bu.
D iyeceim , n olursun, sevgili Elli, benim bu arm a ku
lak ver. lk kitap listesi belki kaybolm utur diyerek sana
bir kincisini yolluyor ve b u listeden tekrarlyorum :
T em pel basks, Schiller - b ak tn ki senin iin fazla p a h a
l, nihayet d ah a ucuz, baka ahane basklar vardr; r
nein, C o tta basks, o n d an da ucuz, ancak p ek de iyi d e
nem eyecek B ong basks. A m a kitab ev in d ek iler d ah a
b ak a hangi basklarn sz konusu olabileceini sana
syleyeceklerdir.
D nya Tarihi, U llstein Yaynevi, am a oradakiler daha
baka basklarndan da sz edeceklerdir sana, renkli bir
dnya tarihi kitabn evde bulundurm ak sanrm gzel bir
eydir, yle deil mi? O lm azsa bir kltr tarihi, sanat ta
rihi, edebiyat tarihi, B rehm 'in H ayvanlarn Yaam kita
b? Diyelim bu n lar da olm ad, btn bilim lere yer veren
b ir bavuru ansiklopedisi. Y a da u sra birinci cildi yavn-

^Lwei^T t^1 <^a~, i^ v. v^~ t< U . wi-^tv ^C fc^-5.

t

CjUs. T~t

^o^t*

l^l-, *Vv^

UC fr'jj-' r^-*^ U/^c'

^AXa^v *^.0 vAtc^ W ^

J^A-^Ttrv ^

lv> LK^aT
^eJL 'k ^L Jlrvt'

[Z rw j^

" ^ dUK-V
^T-'

1^

(
>

>^fc'

-t^v^ -uSU^lo*

6 t(k
Jka

vl

^ >t^'u
^A^vP-t-

^/U>v^-ev I /jL^ >c

u* owivc^rr:

W^-' *V\t- cLaC t1*-^ A*-*> cAjA JU^t^

" \* 6 r ^ lo " r y V

0^1 L-/^v*^ jL^S*~

A*-"> ^lA* C*-\a

11 V

*-~ (/j^v ctav-.lft''-'

p\_t

aT^v .

^ v K r t^

u&^ ^\t "VNrw (Au. \ k / J > ^

~
\a*A.

^\x~, *A^ p^xv-

-^v* i^u_ ' A^-

^a* YyVUw^,

/v-*

/u T"-^,

/ju

oC-^aT

UVi " i/C tA-A C3*~\ -^0^

w^ t'Cj^.
g^L ^ lX^S^.

/^V>C

c(x/*f ^ c^Ca .

\\*^4

c/j-\^ IMJ^vK*.

/\aa ^"k, .A^aJa*^a*!.

u<-^ 1fc&**%

: i-**'' - ^ ^ Sa.

\ rj ^ ru

K a^o^

W^-W ^

^ kA, {j^Vy/ln^'G v

o^c^a.

J ^ L \ Cf~ v t e
0s3yy-' A j^ -^ H. ^

OvaTtxL ^ -> r^

\ L ^ 'tA -,^j\_iis-v4

MC

(w. ^
kr (c/, V 'dl^

|A t " i ^ '
a*~ ^

laan H erzl'in G nlkleri; ok zengin bir ierii var, K ari

iin de ilgin olacaktr, insan etkileyici bir kitap.
O da olm ad, sipari edebilecein kitaplardan renkli bir
liste sana: G rim m M asallar (B t n m asallar, 3 cilt, G e
org M ller Yaynevi. G zel bir servet dorusu), D ubnow
Y ahudilerinin Y akn Tarihi; R ichard D eh m el'in M ektu p lar', Schiller'in M ektuplar (bir cilt, Langew iesche
Y aynevi) ya da G o e th e 'nin M ektuplar (iki cilt, ayn ya
ynevi); T ain 'in Fransz D evrim i ya da G o rk i'n in zyaam yks (im diye k ad a r iki cildi kt; U llstein Yaynevi;
K ari ve Felix iin) ya da -y a d a - ya da - kitap agzll
m n zincirlerini asla gevetm em eliyim , yoksa sonu
gelm ez listenin.
G enel olarak Ew er K itabevi'ne yle yazm an yeterli:
"Kendim kitabevinize gelemediim iin zgnm . O n
M ark tutarnda falan falan kitab sipari etm ek istiyor, ay
rca aabeyimin szne gvenilem eyecek biri olmadna
ilikin bir yazy ekte yollamanz da sizden rica ediyorum ."
Sipari edecein kitaplar ne kadar ok olursa, kitabevindekilerin gzndeki gvenilmezliim o lde klecektir.
M ektubundan anladm a gre, G erti'yi okula yollam yor
sun? M ektubundan m anladm bunu, yoksa aabey kal
biyle mi sezinledim, aklm dan kt. Belki de yalnzca
K arl'n verdii bilgiden renm iim dir. Byle bir giriimin
bizim, biz hepim izin boyunu aacak byklkte olmas
kukusuz insann iini szlatyor. Sana ve herkese selam.
Senin F.

Sevgili anne, baba ve Elli! H epinize ok, o k selamlar.

Elli, en azndan bir gn iin gelsin buraya. Sizin Ottla.
B u, g erekten ok gzel b ir fikir. Elli gel bize biraz.

1923

Sevgili anneciim , babacm ! Az nce iinde 50 K ile 18

tarihli sevimli m ek tu b u n u zu aldm . yle grlyor ki
arad a b ir m ek tu p , yani sizin cum artesi yolladnz ve
"ayrntl" diye nitelediiniz m ektup bu kez gerekten
kaybolm u. Yazk, yazk! inde ne ok ey bulunuyordu
kim bilir? P ara da var myd yoksa? M ek tu b u 3 n u m a
rayla num aralam sn; insan sanabilir ki, p a ra v ar iinde,
am a bu son m ek tu p tan olm ad anlalyor, yoksa p ara
iin B ayan G ro ss'a bavurm am istem ezdiniz. D n k a rt
ta yazm tm , bugn de yineliyorum : B ayan G ro ss'tan
1.000 K aldm , bugn elim e geen 50 K ile ad eta p ara
bolluundan ne yapacam bilem ez oldum , acaba bir
yol kalkp sinem aya gitsem mi diye ciddi ciddi d n
yorum . A m a im dilik doru drst beslen m ek ten baka
aklm da b ir ey yok. Ve sz aram zda, rnein bugn
le y em e in d e gvercin yedim . E n az n d a n B ayan
G ro ss'u n san ato ry u m u n d ak in d en ok d ah a iyi b esleni
yorum burada. U n utm adan: B ayan G ross bana kar ok
nazikti.
F.

Size ve h erkese candan selam lar.

IjUZ

r^V^K-.*

0fcW^-v f & r T
t* * * b

u W tfc e t^

fCu

ro*K.t tA * ^

O A S tf^ q tZ ,

Mtfw^i&v. l/t/
,v O ^ ^ ^ A ^ e i~ t

U <c | a j

/v< >~JT .

U /L ^

,oWw vtt,

^ jy s 0

Uv\

fl^Tk^s jW.^ K
^ ;tL

/K -

^JW- tvjLjjtvs

3 ...^ o*-

^ela^t'JUL

v J w V ^ A a a ^ y * *

w
H r^
oUs^

V ^ - / ^ ' 'vv
A V U j j ty ^

oAaa^

^ > \> C V -JN ^.

f>MiL-iK

s^v

(o u w u .
O) K

[ I xa* \

(^M +-\

k/cr^

\H \ilv >
t A

fcM^ cA^w ^A. (U Jfr \|fcu

fe%

U ^ -rv'

W-C

>

JUiAi' -{A-

v \)\

^ VAA^, (AJLa^V K V '^ Q W v

^'i^A

Sevgili anneciim , babacm ! B eni grm eye geleceini

zi h ab er v eren m ektubunuz, sevgili anneciim , tam za
m an n d a elim e geti bugn. M evsim engel deilse, A l
m an y a'd ak i koullar ya da sizin orada, evdeki durum
byle bir ey iin engel oluturm uyorsa, benim am dan,
bugn le ncesinden beri en ufak b ir engel sz k o n u
su deil. H l inanam adm senin b u ziyaret -d a h a n
ce beni yalnzca D obrichovvitz'e gelip g rm t n - b
yk b ir bayram yaatacak bana. im diye k ad a r tek engel
sz konusuydu, o da ev sorunu. im diki odam sa ahane;
am a uzun b etim lem elerd en holanm adnz iin odann
b etim len m esinden yoksun brakacam sizi ve bu s rek
li b ir yoksunluk olacak, nk 15 K asm da baka bir eve
tanyorum . im diki od am d a uyuyabilirdin de, gzel bir
k anepesi var, yine de ra h a t olm azd senin iin. E v sahi
besiyle ilikim ok iyi, yleyken aram zda gerilim hi e k
sik deil, bu da B erlinlilere zg enerji ve zeksyla
o n u n (Y ahudi deil) ben d en k at kat stn biri olm asn
d an kaynaklanyor. E v d en kacak olm am da ite bu
yzden. Sanrm kendisiyle ilk bir araya geliim izin daha
yarm saatin d e benim 1.000 K em ekli m aa aldm (o
zam anlar byk, bugn ise kk bir servet) renm iti,
o n d an sonra da kira ve benzeri giderleri d u rm ad a n a rtr
m aya balad. Sonu gelecei de yok bunun. D oru, ge
n elde fiyat artlar iin az buz denem ez, am a benim ki
ra ba d n d rc bir hzla ykseliyor, odam n esiz s
t n l k lerin i gz nnde b u lundursam bile fark eden bir
ey yok. rnein, oda A ustos sonunda benim iin ayl
d rt m ilyona tu tu ld u , bugnse yaklak 1/2 bilyona
kt kira. H aydi bu da pek fazla deil diyelim , am a kira-

m n ve b en zeri giderlerin h e r ay ba artrlm ayacandan

em in olm am ak insann keyfini karyor. B en de bu yz
den kyorum evden. Ev sahibesi h en z bir ey bilm i
yor, ancak ayn on beinde kendisine bildirm ek gibi bir
ykm llm var, sonra da hi durm ayp boaltacam
evi. U zaa deil, iki sokak ted e sevim li bir bahe iin
deki b ir eve tanyorum . Birinci k a tta dayal deli iki
oda; biri o tu rm a odas, im diki odam gibi bol gne g
ryor, kk o da da yatak odas, sabah gneini alyor
yalnzca. Tanacam yerin baka stnlklerine gelin
ce, k alo rifer var evde, sonra elek trik v ar (b u rad a ise
d oru d r st yanm ayan havagaz sadece, kn p ek snlam ayaca belli, o dam balkonlu nk, kap ve p en ce
re le r iyi kapanm yor, tanacam yer ise bu bakm dan
d ah a elverili. F azla da vm eyeyim hani, nk iinde
en azndan b ir yl o tu rm ad k tan sonra bir evin nasl ol
duu anlalm yor. T anacam yerin asl stn tara fla
rn d an sz ed ersem , kira im diki odann kirasndan d ah a
az deilse de zam anla artrlm as diye bir ey sz konusu
deil, bak a k u rn azlk lar da yok. A m a hepsinden stn
yan -u z u n uzun k onum am da b u n u n iin-, senin, sev
gili anneciim , artk cann istiyorsa g erekten buraya ge
lebilecek ve geldiinde de ra h a t bir o d a bulabilecek ol
m an. A yrca d ndm ki, daym Siegfried de bir sre
iin geleyim dedi mi, tanacam yeni evde kalabilir, ki
ra ve benzeri g id erlere -d o ru su hi de fena olm azd
byle b ir ey - k atk d a bulunabilirdi. .
A m a yine sylyorum , ancak zevk iin, sana da b an a da
zevk versin diye yaplrsa, buraya gelm en b ir anlam ta
yabilir. A m a benim bakm ve hizm etim i stlenm ek iin
b u ray a gelm enin hi gerei yok, nk b en harikulade
baklyorum b u rad a, P rag 'd an buraya bagaj tam ak iin
gelm en de yine gereksiz, nk M ax 9 K asm 'da geliyor,
b an a yazdna baklrsa valizi de alp getirecek yannda.

Ihn

so vtvL

^~/v
J J*r<bjLfh: ^ " S
di/Tt,

q^ a>M.

TU,<et,

tJric

iZ uutht' Lfua-^

r~ ^*x

^ aa. Au, lict^li^ 1/m.EvC

1*. ^ * ^ - y

^14-yt

A a a ^ j {,

j 'W i .

(>*-; /Ma'l ^ yt;^" ~Ll , \

yvwA yU-r^A.

flr* ^

tftSc

/ ^ eOf" J\itxA

*'"

Jjs^eL^

A^Twn^x ^y\Tt/~ t^o/

Lm *4_s

'y & s

Art\u, fa j
VW^^^L,

/wCx

^
A1'

jm *4

<a^~.e_

***
ijW^H^V

Lr

t. u vietu ^ ~ ^

*oU/\, !L>^l'>.'*1v ^ |t A ^

/^ k^X a-T^- (u;*CL .yvAS^^ ^ tK-P C*-v ^A. ^ajIm^I^

(jr ^ h i,

/bw t

^cA 4/nm L

U "1

^
/^oC

vjJy\rJU ^,

4 L j 'C% ./^,p,^
<

v^.

Ie"

sC/i io

t *^ aa~a^

jy^

J^f'^'-X-'*

yvAt, X

VW /**"<t

(K lk giysiler k o n u su n d a aklm dayken: D ier te b e ri

ler arasn a ayaklar scak tu tacak bir ift terlik de koy
m an k o rk arm gerekecek, b u ra d ak iler d u rm ad a n yrtl
yor, k o p u y o r b ir yeri. Froylayn bu terlikleri bilir, sk sk
orasn burasn o n aracam diye can km t. Sanrm
o n arlacak b ir yanlar kalm ad artk.)
T erlik ve b en zeri kk eyleri yazp sizden istem ektense b u ra d a n alsam d ah a iyi olu r elbet; am a ite alnacak
gibi deil, son h afta lard a pahallk rk t c b o yutlarda,
belki b u ra d a h ay at P rag 'd ak in d en biraz d ah a ucuz, am a
artk a rad a fazla b ir ayrm kalm ad. B an a yle geliyor ki,
yiyecek m ad d eleri dnda h er ey o ra d ak in d en d ah a p a
hal. rnein, tiy atroya gitm ek nerdeyse olanaksz. B ir
ara b ir tiy atro y a, yle en iyisinden birine gideyim d e
dim , bak tm en k l st r yer 14 K, ne bir ey grebilir, ne
b ir ey iitebilir, o tu rd u u n yerde bilet iin dediin m il
yonlarn ra h a t ra h a t hesabn yapabilirsin. Y ine ilgimi
eken b ir b ak a tiy atro d a b iletler d ah a ucuzsa da, pek
ok gn ncesin d en satlp bitm iti. Sanrm artk hibir
gazete yok ki, 1.50'den d ah a ucuza alnabilsin. B azen yi
yecek m ad d elerin e k ad ar uzanyor pahallk. G een gn
tanesi 50 F en ik e y u m u rta alabildiim iin kutladm k e n
dim i. B ugn bak tm tanesi 1.60'a km. A m a dediim
gibi genel o larak yine de p ek k t saylm az durum , h a
y at P ra g 'd a naslsa b u rad a da yle, o ra d ak in d en daha
p ah al deil.
D o ru su b en de im di pazarc k ad n lar gibi boboazlk
edip du ru y o ru m . Y e te r b u kadar, hem en so ru n lara gee
yim: B ugn m ek tu p la birlikte p ak e t geldi ve k ran la
alnp batac edildi. B enim takvim in hi, am a hi sesi
km ad bugn, dilini yutm u gibi susup d u rd u hep, ta
nacam ev k o n u sunda b ir ey sylem edi. U m arm onu
d a yanm a alp gtrebileceim .

Y u m u rtala rd an krlan olm am . A yrca sizin sorduu

nuz ve y u m u rtalard an ok d ah a nazik uykuya gelince,
ken d isin d en biraz fazla sz ettiniz mi, b akn o bir kaza
ya urayabilir.
H oa kaln, herkese selam .
Sizin F.

9) P azar) Sevgili anneciim , babacm ! A cele bir se

lam size. B ugn sevim li b ir k o n u u m vard , epey kald
y an m d a, v ak it ge oldu. - 7. ve 8. p a k e tle r geldi, k ile r
de p ek leziz y iy ece k ler iin ayrlan y ere, p e n c e re le r
arasn d ak i k eye y erle tirilip k o ru m a altn a alnd.
im diye k a d a r y o ld a k ay b o lan b ir ey yok, bu da ky
m etli m e k tu p la rn elim e sa salim geecei k o n u su n d a
u m u tla n d ry o r b eni. u an m addi b ir sknt sz k o n u
su deil, b ir ta n d k ta n b o r aldm biraz, yine de b u ra
ya p a ra y o llam ay a b alarsan z iyi olacak. (U n u tm ad a n :
C u m ad an b a la y a ra k yeni adresim yle: B erlin-S teglitz, G r n e w ald C ad d esi 13, B ay S e iffe rt'in y an n d a).
n k rn e in bu sabah b ir so n ra k i ay iin d en e cek
k m r fa tu rasn g r n ce b ir an aklm d u rd u (hani ok
k o lay b am a g eliy o r bu da, am a yle ciddi so n u lara
yol am ad an geip gidiyor). K m r p aras kira b e d e li
ne ed e er. kinci oday k iray a verm ey e bakacam .
te y an d a n , fiy a tla rd a k i bu o la an st ^ ) art (am a
k o lossal s zcn iki 1 ile yazm ak d a sanrm a b a rt
ya k a m a k tr) b iraz y apay n itelik ta m ak ta, dviz k u r
lar b u ra d a k i re sm m a k am larca d k tu tu lu y o r ( r
nein d n resm k u r ze rin d e n 1 ek K karlnda
yak lak 18 m ilyar, k a ra b o rsa d a ise yaklak 25 m ilyar
M aln y o rd u , oysa P ra g 'd a ele geecek p a ra 100 m il
y arn hayli s t n d e , yani b u ra d a k in in 5 k at); fiy atlar
ise ne yazk ki y n n g erek k u ra gre belirliyor, d o
laysyla im di b u ra d a K c ile yaam ak ite ylesine p a
hal. Y in e gevezeliim tu ttu .
(1) zg n m e tin d e "olaanst" v erin d e k o lo ssa l s zc b u lu n u
yor. ( .N .)

F.

Y azld k tan b ir h afta so n ra yollanan nceki k artn san

rm geerlilii kalm ad.

10) Sal) Sevgili anneciim, babacm! H em en size bu k ar

t yazp zr dilem ek istiyorum, nk 9 no'lu kart iin sa
nrm ek bir dem ede bulundunuz; o kad ar dikkat etm em e
karn posta cretindeki art (hani az buz d a deil) bu kez
gzm den kat. Balaynz. A m a aklllk edip yollad
m kart belki alp kabullenm em isinizdir. Byle bir olas
l dnerek belleim e bavuruyor, karttaki en nem li
n o k talan imdi yineliyorum: 7. ve 8. paketler geldi. - Ayn
16. gnnden balayarak adresim yle: Berlin-Steglitz,
G rnew ald Caddesi, No: 13, Bay Seiffert'in yannda. - G e
rekli paray bir tandktan bor aldm, u an bir skntm
yok. R esm kurun dkl dolaysyla (rnein cum arte
si gn 1 KcO) karlnda resm kur zerinden yaklak 18
milyar, karaborsada ise yaklak 25 m ilyar M alrken
P rag'da 100 milyarn stnde bir para geiyor ele. Fiyatla
ra gelince, ne yazk ki A lm anya dndaki kura gre belirli
yor ynn). B urada dviz bozdurm ak insan hayli zarara
sokuyor, dolaysyla hayat burada haksz yere pahal. Belki
rnein kredi m ektubu ya da bir baka yol denenebilirse
(am a o zam an da parann P rag'da M arka evrilmesi gere
kiyor) sz konusu zarara uram aktan kurtulabilir insan.
B unun iin de bir bankann, rnein P rag'daki bir banka
nn buradaki ubesinin m drne paray alacak kii iin bir
tavsiye m ektubunun yollamas gerekiyor. A m a bakarsn bu
da ie yaram az ya d a sadece o an iin bir yarar salayabilir.
B una benzer bir ey kulam a alnmtt. Diyeceim. Sen,
sevgili baba, bunu benden ok daha iyi bileceksin.
Size ve herk ese en candan selam lar.
(1 ) ek K ron u . ( .N .)

Sevgili anneciim , babacm ! H ayr, p erem b e gn y a

zlan 11 n o 'lu k artn gecikm esinde p o stan en in kusuru
yok. Sizi ek b ir pul creti d em ek ten esirgem ek iin 9
n o 'lu k art yeni tandm eve getirip b an a geri verdiler.
O ysa k a rtta gndericinin adresi de yazm yordu. Nasl,
B e rlin deki dzen e diyecek yok deil m i? - Y eni adresi
nc kez yazyorum size: B erlin-Steglitz, G runew ald
C addesi, No: 13, Bay S eiffert'in yannda. - O ttla geliyor
d em ek ? B am n zerinde yeri var. P eki, gelm esine g er
ek ten izin v eriyor m u P epa? Y anm da ra h a t edecei k e
sin. N e diyecektim , yeni evim den d ah a sz am adm si
ze. - F ro y lay n 'a ok teek k r (D r. K ra l'a da), d o k to r r a
p o ru yeterli, bu ra p o ru yeniden kartm ak zorunda k al
m am am ok iyi. te yandan, ra p o ru karm ann fazla bir
p aray a bak m ay acak oluunda D r. K ral hakl, nk g e
rek ti in d e hi p a ra dem eksizin b elediyeden k a rla b i
liyor. B erlin 'd ek i dzene diyecek yok deil m i? - G iysi
leri yollayabilirseniz sevinirim , am a acelesi de yok g er
ekten. B u rad a zerim e o k a d a r titren iy o r ki! rnein,
souk g nlerde sokaa kabilm em iin dn bir krk
yelek verdiler.
E n can d an selam larla.
Sizin F.

Son kartn z biraz telal bir yazyla kalem e alnm.

12) Sal) Sevgili anneciim , babacm ! B u k ez iki m ek

tu b u n u z, zellikle sevgili babam n salna ilikin yaz
dklarnz beni sevince bodu. Y azk ki yeterince pul yok
yanm da, m ektuplarnz ayrntl yantlayabileyim . A m a
ayn 1' in den balayarak deim eyen b ir cret tarifesi uy
gulan acak b u ra d a, o zam an p u l tasas diye b ir ey kalm a
yacak; ne var ki o zam an d a posta creti ate pahasna
olacak, insan bir ey yazp bir yere yollayam ayacaktr. im diki evim yle gzel ki, u ya d a b u n ed e n le yine
elim den kp gideceinden korkuyorum . K iras yksek
kukusuz. - Y olladnz p ak e tin b u gn geldiini re n
dim , yarn birini gnderip aldrtacam . ok p a ra h arca
dnz m b u n u n iin? - Y aadm z k o u llard a en iyisi
b u ra y a D o la r deil, Kc yollam ak. N eden m i? D o la r iki
d efa b o zd u rm a ilem inden geiyor, dolaysyla bir p a ra
k ay b n a yol ayor. - 1 0 . p a k e tte n h en z h a b e r yok; ayn
b an d a o tereya bolluunu grp yem ek lerd e m arg a
rin y erin e tereya kullanlm asn ister m isin, al ite! N e
d iyecektim , d n ok iyi b ir tereya bulup aldm . - B u ra
snn ilerisi iin b an a b ir gelecek v aat edip etm ediine
ilikin o larak ynelttiin soruyu, sevgili b ab a, yantla
m ak hayli zor. B u rad a p a ra kazanabileceim konusunda
im diye k a d a r en ufak bir belirti yok. K ukusuz b u ra d a
k en d im e san ato ry u m d a b ir h asta gibi davranyorum .
K ent iindeki b ir evde fazla ra h at edem eyeceim kesin,
hele im di S teglitz'in havas da beni m arttk tan sonra.
te y andan, A llahn gn h er trl h avada S teglitz'ten
k alkp k en te de inem em pek. nceleri b ir ara k e n tte
o tu ra c a k olm utum , am a caydm sonunda.

14) C um a) Sevgili anneciim , babacm ! P ak et geldi,

bir y erine b ir ey olm am , sapasalam . inde eksik yok,
hibir ey unutulm am . T erlik ler ayaklar b ir scak tu tu
yor ki, eskileriyle karlatrlacak gibi deil. P ak et iin
ne k a d a r p o sta p aras dediniz kim bilir. A celesi yoktu,
yine de gerekli h er eye sahip olm ak ho b ir ey. K uku
suz bu yl so n b ah ar yle geiyor ki, sanrm b t n m
r m d e byle gzel bir so n b ah a r yaam adm . H e rh ald e
sert bir k b ekliyor kapda, am a ben h er bak m d an iyi
h azrlanm durum daym . - 1 1 . p ak e t geldi, 10. p ak e t h e
nz gem edi elim e. Froylayn B ugsch'un p ak e tin d e te re
ya varm , bu ok iyi. P eki, ya graham ekm ei?(]) B u
rad a ok nefis bir ekm ek bulduum u sanrm ikide bir
yazdm size. P ra g 'd a byle b ir ekm ei b o u n a arayp
durm utum . Y azk, hl b an a inanm yor g r nyorsu
nuz. - B ay G ro ss'ta n paray bugn alyorum , ltfen artk
ek deil, yalnzca Kc yollayn. O ttla 'y a b ir m ek tu p y a
zp b u n u ayrntl o larak aklayacam kendisine. - B a
km ve hizm et yarnda tasalanm ana g erek yok, sevgili
anneciim , senin yerini kim se kapam az. Y ine de son
gnler n eler yollanm ad bana! E n kalitelisinden bir ie
krm z arap; keyifle koklayp duruyorum . S onra, evde
yaplm koca bir ie ah u d u d u u ru b u ve 4 tabak. F en a
saylm az, yle deil mi?
E n can d an selam lar.
Sizin F.

(1 ) K ab a t lm undan yap lan bir eit m a y a sz ek m ek . ( -N .)

Sevgili anneciim , babacm ! Sizden byle bir m ek tu p

alm ak, p az ar ikindisi sizinle bir arad a olm ak, babam
din ad m larla yolu tutm u P o d o l'a giderken (D olfi ne
yapyor?), seni b anyodan sonra k an ep ed e oturm u (ne
yazk ki yar k aran lk ta ) gazete o k u rk e n grm ek beni
nasl sevindirm ez. N e gzel m ek tu p lard r bunlar! S onra
yannda iki b rani kzla Valli (ne zam an branice m e k
tu p yazacaklar b an a?), ayrca P epa; kutlarm kendisini,
alt y erde im za yetkilisi olm u! N e ho haberler;
evet, byle h ab e rler dorusu ilgin b enim iin. - 80 K bir
kazaya u ram adan geti elim e, sizin biraz sinirlerinizi
b ozduum un farkndaym . N ered en mi karyorum b u
nu, iinde p a ra olan za rf ak deil, kapal (ak d a olsa
yine b ir W erth eim kasasndaki gibi gven iinde d em ek
ti). - M ek tu p ta yazdm gibi 10 ubat'a kadar bana hi
bir ey gerekli deil, o n d an sonra ihtiya duyacam tek
ey tereya olacak (F roylayn d a p ak e tte k ilere biraz
Linz peyniri ya da baka bir ey eklerse, b u ra d a artk
ve ve b itirem em kendisini). B aka ey yollam anz pos
ta cretin e dem ez, isterse yu m u rta olsun, u sra tanesi
20 Pf. b u rad a, yani 1.70-1.80, k o rk u n pahal, yine de
p o sta p aras dnlrse P rag 'd ak in d en d ah a ucuza ge
lir, o ra d an y o llanacaklarn hepsinin de sapasalam elim e
geecei yok kald ki. S onra, bulgur, pirin ve un d a yol
lam anza kesinlikle dem ez, yalnzca tereya gnderin
yeter. B ir bak a k o n u d an sz edeyim imdi: B u rad a a
m ar ykatm ak ate pahas. stediin k ad a r tutum lu ku l
lanm aya al, 2 ayda yaklak 120-160 K d em ek ten
ku rtu lam y o rsu n, t yok sonra, kullanlan tem izlik m al
zem esi de p ek gvenilir gibi deil? H e r bir buuk ayda

bir kirli am arlar P ra g 'a yollam ak d ah a iyi mi acaba?

B yle giderse "ileride artk alktan nefesim iz kokar" di
yebiliriz kukusuz. - H av ad an yaknyorsunuz; im diye
k a d a r k t saylm azd burada, kuru bir hava, ok douk
deil, yle fazla sis de yok. Bir, iki gn saym azsak h e
m en h e r gn dardaydm . u sra yam ur yayor, am a
hava iin k t denem ez. - O dam a tem bih ettim , daym
gler yzle karlayacak, kol k an at gerecek zerine. H e
pinize en candan selam lar.
F,

B ayan L ise'n in srtna para dnda bak a bir yk ykle

m eyin ltfen.

 aram ba) Sevgili anneciim , babacm ! P a ra iin te

ekkr. B ayan Lise ltfedip b ir m ek tu p la paray b an a
yollad. Size gelebilm em iin uzun bir yolculuu gze al
m am gerekiyor, u sra hava da bir soudu ki! D n 10
R (') stndeydi scaklk. B erlin 'd e im di olaanst g
zellikte m ine iekleri v ar ve sudan ucuz, bu da benim
gid erek hepsinden ok deer verdiim bir ey. P ek ya
k nda B ayan L ise'ye urayacak, sizden an lattrp dinle
yeceim , im dilik b a n a telefo n d a yalnzca V e ra 'n n
m ek tu b u n u okudu. Senin p a ra yolladn m ek tu p ta s
zn ettiin uzun m ek tu p henz elim e gem edi. B ana
gelen uzun m e k tu p lara h ep el koym ak isteyenler mi var,
yoksa N oel postasn datan p o stan e alanlar b u n la
rn b an a iletilm esini yalnzca geciktiriyorlar m bilm iyo
rum , nk b an a gnderilen son k a rtla rd a da besbelli
yapm t bunu. Y ollanaca sylenen koliyi teekkrle
karlayacam , am a dediim gibi 10 u b a t'a k a d a r b an a
b ir ey gerekli deil, sonras iin de b ir tek tereya isti
yorum , olm azsa o nl Linz pastasndan da yollayabilir
siniz (nasl eydir zerindeki gizem sel nefislikteki o re
el?). P o sta creti zerine binince elm a ve p o rtak a l bura d ak in d en d ah a pahalya m al olacak, dier eyler de
b u n u n gibi. - K u rum dan yollayacaklar p a ra bu kez za
m an n d a elim e gem eyecek, nk yaptm bavuru u
sra tatil gnlerinde yle abuk sonulandrlacaa b e n
zem iyor, b u n u da ho greceksiniz artk. - D aym h e r
h ald e gelm itir P rag 'a, T riesc h 'ten ayrlm ak kendisine
(1 ) S cak lk lar R e o m r'd e su yu n d o n m a n o k ta sy la k ayn am a n ok tas
aras fark 8 0 'e. C elciu s'ta ise 100'e b l n m e k te , b y le c e 1 R 5/4
C 'a d en k g e lm e k te . ( .N .)

zor geliyor olm al, b u n u anlayabiliyorum ; b en de onca

yldan sonra hi ayrlam azdm yaadm k en tten , bu
yzden deil mi m asraflara, ne yazk, ne yazk, sizin m as
raflarnza b ak m ay arak o turduum yeri pek sk d eitir
m eden duram yorum .
E n can d an selam lar.
Sizin F.

1924

Sevgili anneciim , babacm ! yle grlyor ki byk

m ek tu p kaybolm u. H ep de senin byk m ektuplarnn
b an a gelir bu, posta idaresi b en d en ne ister anlam d e
ilim. M ek tu p yerine dn k art geldi, bugn de paket.
Y o llanan, ileride yollanaca sylenen bir sr teberi
iin ok teek k r. A ncak p ak etin u b at'tan nce gelii
ne canm sklm t ilkin, am a iindekileri grnce kz
gnlm geti. Eski tereya gerekten bitm edi henz,
ay o n u n a k ad a r da yeter. A rtk hi bozulm adan ylece
donm u d u ru m d a kalyor, h er seferinde p en cere arkas
na p erv aza koyuyorum , zlyor orada. yle ite, az
buz souk yok, am a benim o ahane, hafif ve kaln kuty yorgann alt scack. A ra d a bir gne de gsteriyor
yzn, p ark ta k i bir srada scak an lar yayorum . A rk a
m k alo rifere verdim mi yine gel keyfim gel. hele fazla
dan ayaklarm da ii krk kapl to rb an n iine sokm aya
ym. E lb et sizin o d ad a sobann ba d a hi fena deildir
(senin am eliyat ncesi o ra d a sndn zam anlar dnda
b u n u n ). - B ugn k urum dan cevap geldi, yeni yl dilekle
riyle p ek nazik bir m ektup. B ir yetki belgesi kalem e alp
yollam am gerekiyor im di, m d re de birka satrla bir
teek k r m ektubu. P e p a 'y a ok rica edip ekeye evir
m esini isteyeceim iki yaz, bugnk m ektup israfm n
d a nedenini o luturuyor. Y eni yln ardndan fiyatlarda
ok kk de olsa bir dm e var, politik olaylar araya
girm ese bari, am a girm ek iin de can atyorlar. Y eni yl
dan nce m etroyla P otsdam M eydam 'na 1 K 20 ile gidi
lirken, im di 80 h dyorsunuz.

Yeni yldan nce bir litre ispirto 6 K 40 iken imdi 3 K 60

h. Buna benzer daha baka ucuzlamalar ne yazk ki gre
medim, ama ksa sre nce kyda kede bir restorann
darya aslm yemek listesinde yannda kukonmazla
bir porsiyon Viyana pirzolasna 20 K denmesi gerektii
ni grnce insann dehete kaplm arpmaya balayan
yreini bunlar da serinletmeye yetiyor. - Alm anya'ya
hediye paketleri yollayan Yahudi Kadn Dernei'yle bel
ki ilikisi vardr diyerek bir sre nce Elli'ye birka adres
yollamtm. Cevap vermedi, herhalde sz konusu der
nekle bir alp verecei yok. Geenlerde byle bir hediye
paketi ilimiti gzme, bol yiyecekle dolu byk bir pa
ketti. G erekten saygyla karlanacak bir giriim; yine de
fazla umut balanacak paketler deil, ancak kesinlikle
gerekli nesneleri, irmik, un ve pirin gibi burada Prag'dakinden daha pahal saylmayacak besin maddelerini ie
riyor. Sz konusu paketlerin nasl hazrlanacan neden
sizden renm ezler sanki. yle, sizin reeteler de az pa
raya bakmyor dorusu. - Bunca yl Triesch kn yaa
m daymn Prag'daki k fazla sert bulmas tuhafma
gitti. M eran fena olmazd, ama imdilik buradaym, ama
M eran'daki durum u da ok m erak ediyorum. u sra san
mam ki ok ucuz olsun oras, nk lkelerindeki fiyat
larla artk ok rahat gezilere kabilecek Alm anlarn yine
bar dnemlerindeki gibi Gney Tirol' ve G arda Gl
kylarn tklm tklm dolduraca kesin, buralarn halk
da hanidir iyi bir sezon geirememi olmann acsn
karm aya bakacaktr kukusuz. A m a olsun, kafada M eran
dncesiyle oyalanabilir insan. En candan selamlar. Bir
arada birbirinizi stmaya bakn (hangi odada gzel gzel
oturuyorsunuz akamlar?)
Sizin F.

Sevgili anneciim, babacm! Hayr, hayr, gerekten

fazla oldu, "ok mu bir para sanki" sz doru deil,
gerekten ok para artk. Son paket ahane, iinde kali
teli, nefis ve zl, hayli de pahal, gzelce seilip bir ara
ya getirilmi ne yiyecekler yok ki! Am a ne olur uzun bir
ara verin de btn bunlar gnl rahatlyla yiyebileyim. Elimin altnda - yine bir uzman raporu size - ayn
sonuna kadar yetecek tereya var rnein, imdi yine
belki iinde tereyayla bir paket yollarsanz fazla olur,
fazlasyla masrafl stelik, fazlasyla masrafl, fazlasyla
lks, fazlasyla da m ahcup eder beni, hepsinin bedelini
geri demeye deyeceim doal olarak, ama ar bol yi
yeceklerle ne olur bu demeyi benim iin gereinden
ok zorlatrmayn. Btn paket iinde D.'yi hepsinden
ok sevindiren "iyi peri" oldu. - Buradaki pahallk do
rusu hi i ac deil (paketteki kutunun biri eski bir
"Prager Tagblatt" gazetesinin bir yaprana sarlm,
yapran zerinde de yle yazyor: "Berlin'deki yaban
clarn sefaleti. Evet, byle ite durum; hatta m etroyla
yolculuklardaki ucuzluk haberi bile doru kmad, do
ru olan yalnzca ispirto fiyatlarndaki ucuzlama. Prag'da
1 kg tereya 22 K mu, burada iki katndan fazla. Ama
pahalln iyi bir taraf da var, terbiye ediyor insan, da
ha alakgnll yapyor (yemek bakm ndan sylemiyo
rum, buna gcm yetecek gibi deil, en kaliteli, en paha
l yiyecekler var elimin altnda, imdi bunlar eskisinden
daha iyi deerlendiriyorum ). D aha baka olumlu etkile
ri de var pahalln, bunlara yalnzca inat vcutlarn
bazen kar kt grlyor. - Sizin o zengin ylba
kutlam anz (daym grem edim aranzca) ve dans edip

i i
, s

Ps

S ds

\4
. s .j
^ i % i
s

-* -i J
< ^
, 3

[*=-

i:

4 :- 4
j ^ ?
-
h

1 ^.-s

Vi ^

^ >1
< j^T *. 3
I y
^

. ia

- * j tf

i 3
t * j -I i J
3 ^ V
i
-
5 * ..,.?

jr

i
-3 -
*

U ^ i ' 4- i i ^
1 -^
i . , 4r>*
* r l^ . ^

i ~ * i ig
I

U?

--'=->
'

^
^

-4

-*?> '

^ * , r f-ix,
^ -^y
^ v
Mif-il i ^ - >>-<A j

>~H4 t

TI <1--v-A

oynamalarnz beni yle sevindirdi di! Yattm yerden

bile olsa ben de ylban kutlayanlar iindeydim. O tur
duum ev baheler arasnda; bir kent grnm ndeki
Steglitz olduka uzak, hele Berlin iyiden iyiye uzak ba
na. yleyken ak pencereden giren grlt korkuntu,
saatlerce de arkas kesilmedi, oysa buz gibi bir hava var
d darda, gkyz havai fieklerden geilmiyordu, m
zik sesleri ve barp armalar drt bir yan tutm utu. Ateim e gelince, oktan gemie kart, inanlmayacak
kadar da abuk, hem en ikinci gn kayboldu. Nasl o rta
ya kt derseniz, bir tm e ite. Neyse, geti artk. Son
ra, odann ii sandnz gibi yle katlanlmayacak kadar
souk deil, kaloriferin hem en yan banda oturuyo
rum, buras ok rahat. O dalardan birinin kiraya verilme
si bir tasaryd yalnzca, sonunda bu tasardan el ektim.
H em imdi bir komum da var, oturm a odasyla yatak
odas arasnda ev sahibesinin yatak odas bulunuyor, iki
odam dan her birinde kom u bana, ben de ona tabii.
O dalarn hibirini elden karmaya niyetim yok. B akar
snz tanacam evden, benden ald kira ev sahibeme
yetmiyor, yatak odas olarak kulland yeri de kiraya
verecek, anlayacanz btn kat bir kii tutsun istiyor,
karlnda eline imdikinden ok daha fazla para gee
cei kesin. Am a sizin ziyaretiniz iin bu asla engel olu
turm ayacak, imdiden bir baka yer var tutm ak istedi
im, bylece Berlin'in btn evresini tanyabileceim,
hi de fena olmayacak benim iin. Tutacam ev olaa
nst gzel, ama onun da baz kt taraflar var. H er
evin de kimi stn taraflar olduuna gre, sk sk ev de
itirdi mi zamanla pek ok yerin stnlklerini reni
yor insan; ancak ev deitirmede yeterince abuk dav
ranm al ki, her evin stnl yudumlanabilsin. Prag'da
ev deitirmek korkun bir ey olurdu, oysa burada faz
la bir saknca dourmuyor. - Froylayn'la ilgili niyetin

iin ok teekkr, ama kendisine yalnzca para verm ek

iyi bir ey deil. Bu kez ona kar irkin, hi de ho de
nemeyecek gibi davrandm kabullenm em gerekiyor,
ama bakarsn bunu telafi edecek bir frsat kabilir ileri
de. - Reform dergisini ltfen aln benim iin, sanrm fi
yat 10 Kc. Prager T agblatt'tan kesip gnderdiiniz yaz
lar iin teekkr etmeyi unutuyordum az kalsn. Bu ya
zlara Tagblatt'n eski saylarndan birka tane de ekle
yip yollayabilirsiniz, benim iin her zaman ilginliini
koruyor bunlar, B erlin'deki gazeteleri nasl olsa okudu
um yok, Berliner Tagblatt'n her says 2 K. G ndere
ceiniz Prager T agblatt'n eski saylar ok olmasn, azl
lsnde artar deerleri nk. - Bylece m ektup
bir ricayla balad gibi yine bir ricayla sonlanyor. Size
ve herkes candan selam ve teekkrler.
F.
Sevgili Ottla! eviriler iin ok teekkr. Neredeyse bir
m arm elattan kalr yerleri yok. Ne becerikli bir ift bu!
Ben de ne becerikli biriyim, her istediimi koparp alyo
rum herkesten! Odann yeni kiracsyla karlatrlmam
tuhaf bir duygu uyandrd iimde; birincisi, yeni kiracya
bana borlusunuz, dolaysyla aslnda Pepa'ya spor kya
fetini - (teekkr istemez, teekkre katlanam yorum ),
kincisi iki yl nce 2 K verip V era'ya resimli bir kitap
alan benim. Byle ite! - Burada tereya ate pahasna,
kesinlikle pek kaliteli denem eyecek yarm kilo tereya
iin 2.70 M dyorsun, Berlin'in gerek gzelliinin key
fini karacak durum da olmayan ya da gnn birinde
bunu yapabilme um udundan yoksun birinin hi durm a
yp buradan ekip gitmesi uygun olur. - A nnem e yaza
cam bir ey daha vard unuttum: Sabun burada yete
rince ucuz, ltfen sabun yollamasnlar. ilik denen ey

ok pahal Berlin'de, fiyatlar byk lde etkiliyor. Ev

sahibem evde amar ykanan yere sokmuyor beni, kir
li amarlar da mum kalntlar zerinde ykayamazsn,
ama belki amar fiyatlarnda bir ucuzlama grlebilir.
amar fiyatlarn grnce ilk anda kapldm korkuy
la evdekilerden amar yollamalarn istemitim, ama
yollamasalar da fark etmez. - O radaki fiyatlar dn
lrse, aslnda ok rahat geinebilmeniz gerekirdi, hl s
kntda msnz? Bu yaknda eiyle Dr. Kaznelson beni
grmeye geldi, kars bana V eradan anlatt gzel gzel.
Ne tuhafsa o da resmi grnce duraklad ve Fini'yi sen
sand ilkin. Ayrca pasta karlmt nne; pastadan
ok yediini syledi, bunu da pastann Prag pastas oldu
unu ekleyerek balatmaya alt, ama doru delidi
bu, pasta Berlin-Polonya-Rus pastasyd. K lopstock'tan
haber var m? Sanrm B udapete'de kendisi.
Az nce akam zeri her ikinizin birlikte kalem e ald
sevimli m ektubunuz geti elime. lk frsatta yantlayaca
m.
Ha, aklma geldi; bir, iki kg'da olsa burada tereya satp
birka kurun kazanabilir miyim acaba? O radan yolla
nacak ilk tereyanda bunu deneyeceim.

Sevgili anneciim, babacm! Acele birka satr size.

Max telefon etti, ikindi zeri geliyor, giderken m ektubu
da yannda alp gtrr sanrm. Doru, u sra tutum lu
davranp posta parasndan kamak niye? Nasl olsa para
iinde yzp duruyorum; Nisan gelmeden bu aya ilikin
maam sizden aldma, var olmayan borlar yznden
yolladnz paralar ileride hesabmdan dlmek zere
kabullendiime ve imdi var olmayan btn alacam
sizden tahsil ettiime, sonra O ttla'dan bilmem ne iin 100
K (belki de telefon parasndan sz ettim, kendisine; iyi
ama onun telefon konumas hesapta alabildiine az, ok
nemsiz bir kalem oluturuyordu) ve nihayet Elli'den hi
sesimi karmakszn 500 K aldma, ama bu hediyenin
ne anlama geldiini o kadar bilmek isteyip de byle bir
harcam a karsnda braklan Carl'dan utandm iin
sormayma, V era'nn eyizine el uzatmam yetmiyormu
gibi imdi de G erti'nin eyizi zerinde ayn eyi yapmak
isteyiime sevineyim mi, zleyim mi bilmiyorum.
Y eter bu kadar, bir baka konuya geeyim imdi: Yolla
dnz paket bugn geldi, gzel ve zengin bir paket,
byle bir eyin zamanszlna ve karnm n tokluuna
bakmayp iindekilerden attrm aya baladm hemen.
Elm alar bu kez zedelenm em ie benziyor, ama yum urta
lar iin pek yledir denemez, elm alarn stteki arlna
dayanam am lar anlalan.
Yaknda kavuacam yn hrka iin ok teekkr. Peki
ama, gereinden fazla alma gerektirm eyecek mi bu?
skambil oyununda, yem ekten sonra uzanp biraz din
lenm ek isterken, gazete okumaym dediinde, Vera'yla

iUa.

^
<(iv
aa^A. o~ <wXyij,^t!L tA t

*U/v

I w'v'

uvW. ak^viLa.u,

A^,t<.

c r ty ^

vT /*A / ^ Ow
Tm.C<A u''fV it^f
^ ^
^ JW -

,'(tv - m C iiv

A w r6 i

| a6T u ,

-\*L oic

"itL, 'yAJL. nZlv\

0|^^T
^ tv 'jC^rv,
dfl^' xdU. 4 'TH.fc- * l^ (w

^t"6^

*jk t

-Wv

tiN" K ^jd~T^~M^ ( 'f^-'

^JUfc uN^' v\tM&jLfr' u< \*JL

T ^ y ^ v'
fijCJk^ -*-4( s IaIwx \Lr^ Xdil^Jb^ y^jTfrC. urA
A** ^*A. UaAxZI ^ ^
( |^
,y
j
/^Ata n^Uc^j *^/C
^'*4 -\^C'tv WM
W ly |./>
^JkOfl
L 0j t *u j Jt ;; cW
1^ ijifLr*~^L tk}~

P. I

/q

'ft. ^||4i e j**"-^, r^t>l c^r^ '

L/Cjti i^j
^ fiOUT
Ji
MAcfj^f^ \jilt
'H

T '
*1
flfXt^.
L~- \(J\J>,A~{, fCtA ^U*
Vl^ *~,
^ jX~ . ^6>{j>^^4k, <3^ LjJ^'

(Alk^

A-^t4

'Z/C.
M iM m , i'eA.

^ ^
l'^jt'

o^jnM

t > k i .'tf xaT^ -M^re^ v^L W-

V ^-

ta^PjL AAT^tSTfiC^St,.
-

(^w-x "Refcj^y; tfk^* 0+Sjs ~^-^^t

oynamaya kalktnda ve benim paket gereksinimlerinin

bir kat daha oaltt dier bir sr ie koyulduunda
ayak ba olmayacak m sana?
K urum her ay benden burada bulunduum a ilikin bir
polis onay istiyor. Ben de byle bir belgeyi her ay kar
tp yollayacam yazdm. Belki de kurum un istei for
m aliteden te bir ey deil; yle ya, senin yazdn gibi,
Ocak maam benden henz byle bir belge alm adan ne
diye yollasnlar. Bakarsn ubat'ta da ayn yolu izlerler,
byle bir ey olursa bana yaz ltfen; baktm ki ayn ekil
de davranm yorlar, o zaman belgeyi yollarm kurum a.
Bana yazacak fazla bir ey bulamadndan yaknyorsun.
stersen hemen imdi pek derine kamadan, u an aklma
geldii gibi yardm elini uzataym sana? Diyelim ki bana
mektup yazacaksn da bir trl bilemiyorsun ne yazacan,
byle bir durumda -benim iin alabildiine ilgin bir ey
olacaktr b u - o gn le ve akam ne vard sofrada, kuluk
vakti ne yedin, leden nce, leden sonra ne yapt ba
bam, bana kzp sylendi mi (bunu yapmadysa neden yap
mad, yaptysa gerek yok nedenini aklamana, bilirim ben),
ocuklarn hangileri ve ne zamanlar yannzdayd, Elli, Vali
ve Ottla neler anlatt, Froylayn ne yapyor, daym sonra, ne
ler okuyorsun, babam neler okuyor vb. Al sana her gn ka
leme alabilecein uzun bir mektup. Ben imdi biraz gnee
kacam, Steglitz'e de veda edeceim bu arada.
Size ve herkese en candan selamlar.
F.
A m a belki yollanan 500 K hi de benim iin deildi, bel
ki bir yanl anlam a sz konusuydu; benim iin yollan
mas da dorusu tuhaf kaard. Neden bu konuda bir ey
sylemez Elli?

Sevgili anneciim, babacm! Nasl da kabark, zengin,

parayla dolup taan bir m ektup bu. Nasl da hepiniz b a
na kar iyisiniz byle, benim gibi aylak, bakalar ta ra
fndan yedirilip iirilen, yleyken imanlamaya bile ya
namayan birine. - Tam u an gzlerimi darya evir
dim, bahelere ve orm ana baktm uzun uzun, daymn o
ahane nerisi karsnda nasl bir tutum taknm am ge
rektii konusunda ie yarar bir are arayp durdum. En
iyisi Allah raz olsun diyerek paray alp cebe atmak; ne
yazk ki benim stesinden geleceim bir ey deildi bu,
korkarm cebe atm aya atacam paray, ama beni bir e
kilde huzursuz edecektir. zellikle bakalar iin ho sa
ylmayan bir durum. H er neyse, dayma bir kez ok te
ekkr; te yandan, belki burada durum imdi biraz d
zelecek, olaanst m asraflara girm eden geirdiim bir
ay olmad bugne kadar (belki akla hi gelmeyecek, ba
ka hi kimsede grlm eyecek m asraflar). Bakarsn m as
raflar kslabilir biraz. Buraya gelecek olursanz ne lks
bir hayat yaadm grrsnz. Daym a ayrca yazaca
m? Elli'ye de; bugn uzun bir m ektup aldm kendisin
den.
Cumartesiden beri yeni evimizdeyiz. Tanma ii bir p
rz kmadan gerekleti, en azndan benim iin. Sonun
da glklerle karlalmad deil, hava ktyd, amur,
yamur, rzgr, daha baka vr zvr bir sr ey, bunlar
da el arabasyla ister istemez istasyona tand (u anki du
rumumda benim kaldramayacam ykleri D. kolaylkla
tad istasyona, merdivenlerden kard, merdivenlerden
indirdi, sonunda kom partm ana gtrp yerleirdi hepsi
ni vb.), Zehlendorf'ta istasyondan eve on be dakikalk

bir yol vard, ama her eyden nce beni buradaki havaya
tamak gerekiyordu, galolar oktan Zehlendorf'tayd nasl olsa para bol, hemen karar verip bir araba ardm,
bir, iki dakika iinde yeni evimizde atk gzmz, 6
Mark verince buyrun size bir sihirbazlk rnei.
Yeni evimizde ok rahat edeceiz sanrm, ilk gn ev bi
ze ncekinden daha grltl geldi, nceki ev ite yle
sine sessizdi, ama bakarsn ilerideki gnler yeni evimiz
de de azalr grlt. Baz bakm dan buras daha iyi. u
sra yzn hi gstermiyorsa da gnein iinden eksik
olmayaca bir byk oda, ilk katta oturm ann salad
nceki evdekinden daha byk bir zgrlk, Steglitz'dekinden daha tarams bir evre. Bizim yer evin dier b
lm lerinden daha bamsz, snmak iin de soba var. Sa
nrm beeneceksiniz. Daymla gelirseniz -ancak m ev
sim imdilik erken bunun iin- senin burada kalacan
bir kez kesin (daha nceki evde ev sahibesinin O ttla'y
smrd gibi imdiki ev sahibemiz tarafndan sm
rlmeyeceksiniz; nceki ev sahibem izden gzel gzel ay
rldmz ve bu ayrln bizi duygulandrdn da be
lirtm eden geemeyeceim), davmn da kalaca uygun
bir yer bulacaz kukusuz. A m a ikiniz de yemekleri biz
de yiyeceksiniz. D., yemek konusundaki hnerlerini ser
gileyebilecek oluuna imdiden sevinmeye balad, ye
mek iinde gerekten ok m aharetli. Daym B erlin'den
bu kadar uzak bir yerde kalm ak isteyecek mi. onu elbet
bilemem, istasyona bir eyrek uzaklkta buras, Potsdam
M eydan da trenle yarm saat ekiyor. C harlottenburg
ve o evredeki semtlerle balant daha iyi. ama bu ba
lant konusunda henz fazla bir bilgim olduunu syle
yemem.
Prag'da tereyann 30-36 K olmasna ok m emnun ol
dum; nedeni de buradaki fiyatlarla oradakilerin birbiri

ne hayli yaklam olmas. Belki ok gemeden Prag'dan

buraya ya gnderm elerin arkas kesilir bylece. B urada
normal m andra yan 2 M 'ye, hatta bazen daha da ucu
za (dilediin kadar) alabiliyorsun; ayla kahvaltda tke
tilecek tereya iin 2 M 10, 2 M 20 dyorsun, Kalite
bakm ndan belki Prag tereyan tutm uyor, bilmiyo
rum, nk epey zam andr buradan tereya almyoruz,
am a aradaki kalite fark ok da byk olmasa gerek. Y u
m urtalarn fiyat yaklak 1 K 50.
Leitm eritz'den gelen m ektup fazla bir ey iermiyor. B
tn renebildiim, yengem pek iyi durum da deil; bir
takm skntlar bulunuyor, benim yeni bir eve tan
mam gibi byle sapa ve netam eli eylerle ilgilenecek faz
la vakti yok. A m a belki de biz derdimizi doru aktara
m adk kendisine. Bizim aradmz ev ille de mutfan
kullanacamz bir yer olsun demiyoruz; elektrii olan,
evdeki br blm lerden alabildiine bamsz, m obil
yal oda bize tam am en yeterli olacak, bizi son derece
m em nun brakacak; ne tutacamz yerin kendi mutfa
olsun, ne de evdeki bir baka m utfaktan yararlanalm is
tiyoruz. Byle odal bir yer neden Leitm eritz'te ele
gemesin bilmem? yle ya, irin baheli evlerde oturan
yeteri kadar pansiyoner var, bakyorsun zamanla evin
birinden pansiyonerlerin ortak yazgsn paylaan biri
kp gidiyor, boalan yere bir bakas tanyor. Skalitz bir
buuk saat ekiyor Leitm eritz'den, dolaysyla bizim iin
fazla uzak. Sonra, benim m addi durum um u yengem bil
miyor (kk bir kent iin bu da dikkate alnmaya deer
bir nokta), ayrca benim isteimi hi de fazla bir aba
harcam adan yerine getirebileceinin farknda deil anla
lan.
D em ek H ardt'n dinleti saatine gittiniz, dinleyicilerinin
de balca blm n oluturdunuz? Bizim buradaki ba-

ans daha bykt, dinleti saati kocaman bir salonda

gerekleti, btn biletler satlmt, D. de dinleyiciler
arasndayd. H ardt Prag'dan ektii telgrafla byle bir
etkinlik konusunda bilgilendirmiti bizi, ikimizden biri
nin dinleti saatinde hazr bulunmas gerekiyordu.
Yn hrkay sevinle bekliyorum, ama fazla acelesi de
yok hi, nasl olsa bir krk yeleim var imdilik, sen elindekini rahat rahat rm ene bak, her gn ilmik at yeter.
Bana selam iin Froylayn da birka ilmikle katkda bu
lunm ak isterse, bamin zerinde yeri var. Nasl Froy
layn?
Hepinize candan selamlar.
Sizin F.
H ayatta olduumu onaylayan belgeyi polisten gidip al
m adan kurum dan maamn size yollanp yollanmad
na ilikin haberinizi bekliyorum.
Ev sahibemin ismi Bayan Dr. Busse; adreste ismini yazmasanz da olur, ama yazmak isterseniz Dr. Busse dersi
niz o zaman.

Sevgili anneciim, babacm! Yeni eve tanm akla ye

rinde davrandmz anlalyor, ancak ev biraz daha ses
siz olabilirdi, bunun dnda gzel; ncekine gre yeni
yeni stnlkleri kendini belli ediyor. Ak pencere
nnde salncakl koltua uzanp birok kez yattm g
nete, pek yaknda da gzm karartp verandaya ka
cam. - Daymdan sevimli bir m ektup geldi. Tiyatro ko
nusunda yazdklarm biraz yanl anlam, ama hi ne
mi yok. Yannzda olm aktan bu kadar holanm asna pek
sevindim. Nihayet sizlere benden daha ok m em nun ka
lacanz bir oul olacaa benziyor. ey, aklma geldi,
doum gnn daym bizde kutlamam myd Ocak
aynda? - Polisten onay belgesini salamaya alaca
m, umarm alrm belgeyi. Yoksa yine benim iin ve
benim dmdaki baz kimseler iin o korkun eke ya
zmalar gndeme gelecek. - Telefon num aram: Z ehlen
dorf 2434; ama ltfen telefon etmeyin, daha iyi; yalnzca
korktuum dan deil, imdiki evde telefon ii beni hayli
zahm ete sokacak, nk birinci kattaym ben, telefonsa
aada, holn ortasnda bir yerde, hi ho deil konu
mu. te yandan, pek ho; nk aa inip telefon etm e
mi engelliyor adeta. Prag'dan bir telefon gelir de D. ev
de olmazsa, ben ne yaparm o zaman?
En candan selamlar.
Sizin F.
Paketleri ltfen benim adm a yollayn, bylesi daha pratik.

Candan selamlar. D.

VA, iC K-vAE-AIa*\
(aa,
-<^?f|,
^ ^,
'^vA^
'f ^
^-*U
^\T A
tA
^ \ w>*t V/^uCt
\*^
'^Wx ^ \p*^
(|t; ^Lyis** '^U*'H*- ^ *^*\- \lN*~t ^
K*^

*^r

v(^ UlU.'

1/k^

^jv/yA tiic
l/*^\ foj^siMs ctj^ "^h
-it^-s V'M Ttf-fct sJ^K>J* *uv, V^Cj^^iT (A
odo^L ^
^ ' ^m ^*^p
.0 r*~-,
* ;1
fuu^ftK V^\ ^til;t^^cA.
tA a-'A ^
tpX^^sAJE/v Vj^aaa, *\*&Aa>*\M( l1^ 6^v L}
-W,.
** k\A ^
U'^"
,.?..
- . r f i /.. m"-i i.
\!<^v, iri*-. tVX-K^"t-<
Pt

k v Vi

V'v^ |Wb i*"'"'**'

V7V K, Ui-UL
'?
e^L-, fL/^^s^Lk
-

iVAve^ tM.Au>^

V vfol
< vk-
\i$\
WvOW A t

mh J

^AiZ+.

-vyiwllO"^vwJ>vS7lJ
'^rf i
|="~v 1rtv^, "-qfW
l-^y
W)n -W
yI 'n ^ s ^ VV^^HV-.
> 'VT W W
> <-rc 4 ^
/ p - r r v t 1^
^ ^
w
F^ . ^ ' ' ^ ' M
^ S a L
vk^i-/ ^yj ^If*
i"AZ'^V V/i ^ .
"Vrw 7 > f ^ _
/7Y^ yy^ 'vwpVv) -in y ^ ctjv ^
^ ~ T 7 ~TT^<rj7f7jw5F
> ^ ' VjjV?-f ! >J w
~ryJ^r\T
jyio ^H'l >'3}/T*

O!

aramba akam: Sevgili anneciim, babacm! Az n

ce Siegfried Day'm n kartn aldm, akna dndm .
Baka koullarda sevincimden uardm, ama imdi bu
karta ne diyeceimi bilemiyorum. Kart sizin daha nce
yollayp sen - sevgili anne, ilkbaharda daymla buraya
gelmek istediinizi bildiren m ektuplarla ya da daymn
ne imdi, ne daha sonra Berlin'e geleceinden sz ettii
m ektubuyla ya da daymn Viyana'ya gitmek istediini
yazan Froyiaynnkiyle karlatrdm m hayretten ken
dimi alamyorum. Sizin paket m ektubunuzdaki baz kay
glardan sz eden bir yeri dnnce, korkarm btn bu
temelsiz kayglar, belki en ok istedii ey gzel gzel
Prag'da kalm ak ya da bilemedin o pek sevdii en Viya
na'ya gitmek dururken zavall daymn u sra k orta
snda pahal bir kent olan Berlin'e, hatta daha da uzak
taki Z ehlendorf'a gelmesine yol at diyorum, bu da
hapyli canm skyor. G erekten byleyse, ki byle ol
duuna da hi kuku yok grnyor, son derece zl
rm. Yarn sabahtan tezi yok, telefonla -num aray bula
lm yeter ki, tanma srasnda bir yere skp kalm tie el koyacaz. Sevimli iki gzel m ektubunuzla bugn
gelen gzel paket iin teekkr bir dahaki sefere sakl
yorum.

imdi verandada uzanp gnein bir gzel keyfini kara

cam.

Sevgili Julie!
Dresten 'de birka saat kaldm ancak, dolaysyla perem
be akam ndan beri buradaym. Yolculuk boyunca hava
ya diyecek yoktu, ancak biraz puslu, bulank burada.
Sonra buras biraz daha pahal, yoksa Berlin'den m em
nun kalm am am iin hibir neden yoktu. Bu satrlar Zehlendorf'ta Franz 'm yannda yazyorum , burada emin el
lerde Franz Gerisini kendisi iletecek size. En candan se
lamlarla.

Siefried
Sevgili anne, sevgili baba! Daym gnlme su serpti bi
raz, korkularm silindi. Tiyatroya gidiyor, Berlin'in key
fini karyor; bizden biri gibi fiyatlara kzyor, am a bu
raya geli nedeniyle ilgili bir kuku yine de varln sr
dryor iimde.

Sevgili anneciim, babacm! Kart iin, yollayacanz

sylediiniz hrka, ayrca 1.400 K iin teekkrler. Tereya
n asla dert etmeyin kendinize, burada bol bol var. Hem
burada uzun sre kalmayacam. Daym buradan uzakla
trmaya alyor beni, D. uzaklatrmaya alyor, ama
benim buradan ayrlmaya hi niyetim yok. inde zgrce
devinebildiim bu sessiz, gneli ve havadar eve, tatl ev
sahibeme, bu canm evreye, burnumun ucundaki Ber
lin'e, yava yava yzn gsteren bahara - btn bunlara
senin olsun diyeceim, bunu da geirilen allmadk kn
ateimde bir ykselmeye yol atndan, buraya olumsuz
hava koullarnda gelen daymn beni yalnzca bir defack
gnelenirken, buna karlk geen yl da Prag'da ayn du
rumu yaadmdan habersiz beni birka kez yatakta ya
tarken grdnden yapacam yle mi? Hi istemeye is
temeye ayrlacam buradan, ev sahibesine evden kaca
m bildirmek benim iin zor bir karar olacak. Ne yapar
sn ki dayma sz verdim, onun snrsz iyilikseverlii doal
olarak beni buna ykml klyor. Bu bir yana, belki insa
nn akln bandan alacak kadar pahal bir yerdir gidece
im sanatoryum. stelik her tarafta biraz sert geen k
dolaysyla salmda bir dzelmeyle dllendirileceim
ve bu kuzey kentinde ancak ilkbaharla yazn sz konusu
olabilecek biraz daha zgr yaamn beni bekledii bir s
rada ayrlacam buradan. G iler, g kararlar.
En candan selamlarla.
Sizin F.
Delix ve H anne'ye m ektuplar iin teekkrler. Paray
nasl aldnz kurum dan?

Sevgili anneciim, babacm! Buna hrka demeye insa

nn dili nasl varr, bu bir mucize, ite ylesine gzel, y
lesine scak! Nasl stesinden gelebildin bunun, D. de bir
trl akl erdirem edi. imdiye kadar srtm a geirip ze
rine toz kondurm adm btn hrkalar her bakm dan
nasl da glgede brakyor! Hrkayla kyaslanamasa da
tereyana da sevinmemek elde deil. ki gndr bura
daki tereyan yine yiyemez oldum, kalitesine diyecek
yok belki, ama naslsa sombalndan yaplm jam bon
tadn ieriyor, insan da durm adan sombal jam bonu
yiyemez ki! - Sz konusu durum da bakarsn M ax'la ge
lirim, ama yolculuk iin gerekli hazrlklar pazartesine
kadar belki yapp karam am, o zaman birka gn sonra
derim yola. R obert kesinlikle gelmesin! Biliyorum, bu
onun seve seve yapaca bir ey. ayrca insan onun ya
nnda tpk koruyucu m elekler bir aradaym gibi emin
ellerde hissediyor kendini, yaadm nk, biliyorum.
A m a bu ksa yolculuk iin hi kukusuz gerei yok, ne
olur kendisini bu fikirden caydrmaya bakn. - O dalar
konusunda yapmay dndn dzenleme en iyisi do
al olarak; odasn bana brakt iin Froyiayn'a teek
kr ederim, sanrm iki, gnden fazla srmeyecek. Daymn yardmcsnn pazartesi akam istasyonda bek
lemesi gereksiz, nk geleceim hl kesinlikten hayli
uzak. ey, alt ay nce benim bavulum u tayan ayn yar
dmc m bu? ok ho, yardm a komaya hazr biri.
Pazartesi gn ya da ok uzak olmayan bir tarihte gr
mek zere.
Sizin F.

Sevgili anneciim, babacm! imdilik hibir eyi vg

konusu yapmayacam, vglerle asla pek bir yere var
dm yok, dolaysyla yalnzca olgulardan yola koyula
cam, olgularn da vgye deer bulmadklarm dan.
Yaklak 50 kg geliyorum u sra, ateim de yava yava
decek, nk gnde kez pyram idon alacam, ks
rk durum um da dzelecek, bunun iin de ayr bir ila
verdiler, boazm m uayeneden geirildi, fena grnm
yor; ne var ki, bu konuda ayrntl bir bilgi edinebilmi
deilim. te yandan boaz iin de bir ila alyorum. Ba
ta hibir eyi vmeyeceim dedim ya yine de bir vgy
le kapatacam bu kart: Kaldm odaya diyecek yok,
evrenin m anzaras ahane. Eh, imdi yaplacak ey,
bekleyip grmek ileride olacaklar.
E n candan selamlarla.
Sizin F.

Bizden biri D ora'y grecek olursa, sylesin kendisine

de bana V iyana'daki adresini bildirsin ve ben bu konuda
bir ey yazmadan Pernitz'e gitmesin (sonu gelmeyen bir
yolculuk).
D ora'y gren olmad m, bu dnyann sonu deil. O za
m an ar derecede tem kinli davranm ak decek bana,
hepsi bu.

2) Sevgili anneciim, babacm! Postada balangtaki

bu dzensizlii ho grn, biraz sapa bir yer buras, ama
ok gemeden dzene girecektir. - Boazmn durum u
ksrn yan sra hepsinden tatsz, ama buna kar e
itli ilalar alyorum - bugn yeni iki ila, yarn da bir
iincs eklenecek bunlara, yle ya da byle i yoluna
girecek. Pek ok paraya bakaca kukusuz. Belki day
ma yazp kendisine sz verdikleri % 10'luk indirim e ge
rek olmadn bildirebilirsiniz, ben kendim bundan sz
amak istemiyorum. Hem daymn bir tand olan dok
tor dnden beri izinde. -- D. yanmda, bu da ok iyi be
nim iin, sanatoryum a yakn bir kyde kalyor, yalnzca
birka gn iin, sonra yine eve dnecek.
Hepinize en candan selamlar.
F.

Candan b o l bol selam. Eve dneceim henz kesin deil.

Yapabilirsem erteleyeceim bu dn. G zel ve sevim li
m ektup iin binlerce teekkr.

D.

3) Sevgili anneciim, babacm! zgnm, bugnden

balayarak adresim deiiyor. Boazmdaki sorunu bura
dakiler zmleyemiyor, nk sinire alkol enjeksiyonla
rnn yaplmas gerekm ekte, bu da yalnzca uzman bir ki
inin ii, dolaysyla aadaki adresteki yere tanacam:
Prof. Dr. M. H ajek'in niversite Klinii
Viyana IX Lazareth Soka 18
Sz konusu enjeksiyonlarn birka kez tekrarlanacak ol
mas can skc bir ey, bu yzden klinikte kalm birka
hafta srecek. Klinie hem en kabul edilmemi M imar
Leopold E hrm ann'n araya girmesine borluyum, her
zamanki gibi bu kez de bana son derece yaknlk gster
di. Yoksa akl almayacak kadar pahal o sanatoryum lar
dan birinin yolunu tutacaktm ve ineleri yapacak bir uz
mann oraya gelmesi gerekecekti. Hi deilse bu bakm
dan katlanlabilir bir durum sz konusu ve birka gn
iin burada sokaa atlacak para sineye ekilebilecek.
Btn bu ileri yanmda D. olm adan yapamazdm elbet,
onun yardmyla en azndan imdiye kadar iler tkr t
kr yrd. Bundan byle dzenli yazacam size, yolla
yacam m ektuplar V iyana'dan daha abuk elinize gee
cektir. Burada olmann bir avantaj ite.
En candan selamlar.
F.
D.'nin de selam var, eyalar topluyor kendisi.
Ltfen M ax B rod 'a benim adresim i iletir misiniz.
M mknse daymn ya da bizden bir bakasnn buraya
gelm esi iyi olacak.

4) Sevgili anneciim, babacm! Klinie yatrldm, her

ey gnlmce, V iyana'da sz konusu olabilecek en iyi
doktor gzetimi altndaym. Diyelim zel bir sanatoryu
ma yatsaydm cretlerini cebim den karlam ak zorunda
kalacam hekim lerce tedavi ediliyorum burada (yaz
m akta zorlanyorum, D ora beni engelliyor, ne getireyim
sana diye soruyor durm adan). imdi nemli olan klinik
teki tedavinin ne kadar srecei, nk buras ne kadar
gzel olsa da W ienerwald Sanatoryum u nu kukusuz tu
tamaz. Ama doru drst yemek yiyemediim sre, bu
rada kalm aktan baka are yok. Size ve herkese en can
dan selamlar.
F.

5) Sevgili anneciim, babacm! P em itz'e yolladnz

kart bugn le ncesi m ahm urluum dan ekip ald be
ni, uyandrd, kendim e getirdi. H er ne kadar eskimi so
rulara doal olarak bir yant bulup verem esem de imdi
ki durum a ilikin vereceim kt bir haber de yok. B u
raya iyi altm. Baz eylerin yoksunluunu ekiyorum
kukusuz, ama buradaki yaam nerdeyse W ienerwald
Sanatoryum u'ndakinden bana daha uygun. Ne var ki,
pencerelerden ieri dolan orm an havas yok burada. D.
iki ile drt aras hep yanmda, hatta saat daha bir olur ol
maz damlyor, korkarm klinikteki btn dzeni altst
edecek. Bugn ineyi yapacaklar, sonrasn bekleyip g
receiz.
Size ve hepinize en candan selamlar.
F.

B ay Hermann az nce geldi. ok da iyi oldu gelmesi. A r

tk her ey yine dzene girecektir. A m m a da kafaszm,
son m ektubunuzdaki o gzelim selam larnz iin binlerce
teekkr. Ben de sizleri alabildiine yrekten selamlarm.
D. Franz 'm neesi yerinde.

[Viyana, Prof. H ajek Klinii, 13 Nisan 924]

Sevgili anneciim, babacm! Dn ziyaret saatinin so

nuna doruydu, birden baktm koridorda Kari. Benim
iin gzel bir srpriz oldu. Sonra da sizin o sevimli, o d
nceli m ektubunuz; iinde houma gitmeyen tek haber
varsa, V enedik'te her Allahn gn yaan R...U) (benim
deil, D ora'nn dolmakalem inin hatas). Daymn gezisi
nin byle durup dururken, zellikle benim yzmden
bo yere sekteye uramas bsbtn anlamsz ve benim
iin zc bir ey olurdu. Umarm telgrafnz gemez eli
ne, tek tesellim bu. Dr. W .'ye fazla kzmayn, ancak l
l bir kzgnl hak eden biri; ne var ki, fazla tembel
davranp larengoskopu yannda getirmedi, tavsiye ettii
iklet de kukusuz ie yarar bir ey deildi. D n bir
m enthol inesi yaptlar, etkisine diyecek yok. te yine
Kari geliyor.
Size ve hepinize candan selamlar.
F.
Ltfen m m knse kutiiyii ya da sradan bir battaniyeyle
bir yastk yollaynz. Klinikten ancak en gerekli eyleri
veriyorlar, K afka da biraz nazlS z konusu eyleri bu
radan satr alm ak ok paraya bakyor.

tenlikle. D.

(1) Regen (ya m ur) szcnn ba harfi. (.N.)

Sevgili anneciim, babacm! kinci posta yolladnz

gazeteler imdi geldi, ok teekkr. A m a bir dahaki se
fer daha iyi ambalaj yapn ltfen, geldikleri zaman hayli
pislenmi oluyorlar. Ben ok iyiyim, Kari da size onayla
yacaktr byle olduunu. imdiye kadar ine yaptlar,
bugn ine yok, bu da kukusuz benim iin ok sevindi
rici bir ey. Havalarn snm akta olduu u sra zellikle
odamn stnlkleri aa vurmaya balad kendini - ko
caman pencere ak, ieri bol bol gne giriyor. Sonra,
ilerideki daha gzel havalar iin hazrlklar im diden ta
mam. O zaman yatakla terastaki baheye klacak, kli
nik bir tepe zerinde bulunduundan btn Viyana
ayaklar altnda olacak. Bu da hi fena deil sanrm. Y e
m ek konusunda da yaknlacak bir ey yok, abartm aya
ym ama rnein bugn leyin yum urtal tavuk suyu
orba, sebzeli tavuk, kremal biskvit tortesi ve kesinlik
le muz. Klinikteki herkes iin sz konusu deil bu ye
m ekler, D .'nin ahlm yapt kii bu yem ekleri yiye
biliyor ancak.
En candan selamlar.
F.

Franz iin yem ek piirm em e izin verdiler. Bugn krk

geldi. Durum ok daha iyi. Telaa kaplm ak ya da umut
suzlua dm ek iin neden yok.

Sevgili anneciim, babacm! Epey oluyor sizden haber

almayal. Burada hava iyice gzelleti, pencere btn
gn ak duruyor. kinci kez ara verildi inelere, bu da
gnleri daha bir gzelletiriyor. Benden iyi bir tavsiye
iitmek isterseniz, bol bol su iin derim. Kendim biraz
savsakladm bunu, imdi ise giderilme olana yok artk.
Buradaki hayat hl pek houm a gidiyor, yaanmam
askerlik yaamnn neden sonra telafisine ynelik ok
kk ve gsz bir katk. Y ataktan be buukta kalkl
yor, alt buukta her i tamam; el yz ykama masasnn
ba kukusuz fazla kalabalk olmuyor. (O dada scak ve
souk su var.) Bunun dnda asker yaam ndan deiik
baz eyler yok deil burada, hastalarn uykusu rnein.
Klinikte kan yemee kendi yediklerimden bildiim ka
daryla diyecek yok; yenecek yem ekler arasnda da her
zaman bir seme yapabiliyorsun.
En candan selamlar.
Sizin F.
Klosterneuburg-Kierling
Sanatoryum Dr. H offm ann
Bu arada o byk giriim dncesi olgunlat. Franz, cu
martesi gn sanatoryuma tanyor. Viyana 'dan 25 daki
ka uzakta. D oktor tedavi iin oraya gelecek. Ben bugn
oradaydm, gneye bakan bir odaya el koydum , ahane bir
balkonu var. evre ormanlk, sanatoryumun konumuna
diyecek yok. Cumartesiden balayarak adres: Sanatoryum
Dr. Hoffmann. Klosterneuburg-Kierling.

j/n*;tlLt' v*- U .
K W & :,r
^CLv -\i^^ (jUj^/Wv ( 0A^ T<*A^#l t**
V^ tv
^ ^ *}**
U*- *i*K li*to 'v^-' v . >
to^/wi/
( u^o i^Civ *^w
V(/^dLv^,'A4MAA- t^ ^M^ /iijt/Qjf*,
^Uva ^ J'b
CfcT
k^A.
U^1 Vr ^ i,V r
Vt'ii.
(
j^L*,
/VfcjXVA^f A*~^
tyM/tU~

**%vHpr4X',nrnt H-tr ,w>fotrm*

- r 7^
~-^f?> *r xy/wm^v L.

Ar w yfcyTty* %%"

UAavU^
A, ^u-L
^f" VM UiVw^.j^ IWtft K(A,
*>r*f
jl^ ^x.
?tv* ^ .y
/vtoiv^L (Ua, K .
i,,*, ^ 1~l'r ; ^ iU ^ . "fc/\a L ~ a
(A. (Mr ).
iifix
t i C<ajL;Q7 j*<i
\r
U^*\ ^\i^UU^-dj li/UiT? \La\A, V-o^*
t

Vt(aC\ 1

----1
CAA/*-Aa^ v

-1

X
?

(5

1. '^iv

Sonunda bir aksilik km adan tandk sanatoryuma.

Gerekten p ek g zel bir yere benziyor. Ne var ki , henz
biraz souk buras. Kutyii yorgan yollarsanz Franz
iin ok iyi olacak. Bu sanatoryum da da verdikleri yo k
bunu. Battaniyeler yorgann yerini p ek tutmuyor. M m
knse belki bir yastk da yollayabilirsinizFranz, at kln
dan bir ey olursa daha iyi diyor. Bunlar gelsin yeter ki,
her ey dzene girer. Franz yalnzca kartn sonuna birka
bir ey iziktirecek, evden bir haber alamad iin size
gcenmi. stelik yorgun.
En candan selamlar.

D.
Sevgili anneciim, babacm! D aha nce kaldm sana
toryum a en azndan u sra dnemezdim, oraya ilikin
hi ho denem eyecek anlarm var. Sonra da doktorlar,
biri despot, br yufka yrekli; ikisi de tp bilimine ina
nan, ama gerektiinde aresizlik iinde kiiler. H em Viyana'dan korkun uzakta bir sanatoryum (4 saat bura
dan); diyelim ki olmad, dndm yine oraya, yiyeceim
yemek de pek i ac deil, fazla baharatl, sebze az,
kom posto az - kala kala sanatoryum un o inanlmayacak
gzellikteki konum u kalyor. Dolaysyla, bu kk, g
ler yzl sanatoryum u setim ben de, setik daha doru
su, sanatoryum kendini setirdi. nk en azndan u s
ra hepsinden nemli olan ileriye doru kk de olsa
bir, iki adm atabilmek.
Sizin F.

zlerek syleyeyim ki p a k et ve ekteki giizel m ektup he

nz elim ize geemi deil. Bir kazaya uram olmasn?
Ben elbette Franz 'in hastane adresini verdim. Galiba geri
gitti paket. O ysa yastk Franz 'm ne ok iine yarayacakt.
A m a br p a k et henz yolda olmal. D rt gzle bekliyo
ruz. Franz olduka iyi, giiniin baz saatlerinde hl atei
ykselm esini srdryor. H avadandr , havadandr! A m a
yaknm olm ayalm . yilem ek iin elinden geleni y a p
yor, rpnyor Franz. Bugiln yine biraz dar, gnee
kt. Cumartesi Viyana 'dan bir doktor gelecek; akcier
hastalklar alannda herkesin vgsn kazanm nl
bir kii. Felix Weltsch 'in bir dostu gelmesine nayak o l
du. H erhalde hale yola koyaca baz eyler olacak. O ge
lir gelm ez size yazarm . Franz'n boaznn durum unda
deiiklik yok. Yem ek yerken ya da bakaca bir rahatsz
lk vermiyor, yalnzca ses ksk kyor biraz.

Yine gzel bir gn. Balkonda uzanm dinleniyorum , ra

hatm a diyecek yok. Felix ve D ora niyetlerinden vazge
mediler; yarn o byk akcier uzman, akcier alann
daki hekimlerin bu kral benim iin geliyor buraya. O n
dan korkum ok byk, daha nce de bir kez bir hasta
iin buraya gelecek olmu, ama karlnda milyon is
tedii iin gelmesi suya dm.
Candan selamlar.
F.

Ci\

<jiuh

i t y t k t ^j J

jlU ,

V jlL

iC ti

1i k

I titf p i lK n lk tu .

H - 'w'tjj- tw * Kt $u<ktk, J ^ y % i s
U t a , v i-U ^ U , te i U t e u t fM A iu ~ ^ * $ W 4 a X
'ilXn, ftic-,
M

U ih ,

H * W , W ,w , ^
4<Am.

^
r- U V t y i / e ^

il.

!i frftj- ^

LoA^t ^A/&
^ U

uhU

^'

^ v i k l r p m * y a M i i U tM l. u W - v * >MaAjI, tu*>fcL 't l f t ,

M M uJ

tk i

ric ttU tK . -vjc-ti" y\ b J^ - ^

'Vc l W l

U*

^ W lA '^

^l'm w 'lj Kcou-itoo- lu- &V i f i t - 'i*4u*JiAx& h *

^*L Avii *m Jfit*,, *-**- -ilAx. yWUx UjuS'^^L

W

^ ^ w - e o a ir

**|. h ^ lid iM ^ ^ A

"HRuaJ-U 'fAM, & K (t^UiL IimP" jrlU^* K *^ W Atiit,

d + & W h , y u d tfK

CtA.
* m J ^ ^ C tr

Ji !<d^U M "

ti

\ u ir

W' liA,

(Wk. ilit- tM^-r

k k i\ _

X Jl fi<MrtWu

>

p j j t l T*ol^*"-TtE;^ /Z^A. % i\A

td * -

i~> Qv-'txr^x ft.

ihty,

t <

" j ^
A _ t

\iA = t
t,

-- ^

/***

w u * IL

**

l ^> ~ 0 W w
f1,

V4vK

' 1

VWJ~ ,

>* ^ Vv

f -

fr ~ ,

V
^ ' ,l'

[Kierling, Sanatoryum Dr. Hoffmann, 1924, Nisan son-Mays ba /

Sanrm durm adan havadan konuabilir, havadan y a za

bilirdim. Btn glerin bu en giilsniin sonunda etki
sini gsterm eye balamas insann iini ite ylesine m ut
lulukla dolduruyor. Neredeyse rlplak soyunup saat
lerce balkonda kalan Franz dnd az nce, yatana ya t
t. Sanrm im di biraz uyuyacak. Elim i abuk tutmalym
ki, o da rahat rahat birka bir ey yazabilsin kartn sonu
na. Siz naslsnz, yine kendinize gelebildiniz m i vb. Bu
konuda sizden bir haber alm ak beni sevindirecektir. H e
p in ize candan selamlar.

D.
Sevgili anneciim , babacm ! O sevimli, gzel ve
olumlu m ektubunuz iin pek ok teekkr. H em en b u
gn balkona ktm, uzanp yattm glgede, ok hotu.
Bir konuum uz var imdi, benim zerim e titriyor:
Klopstock. Daym dan haber alamadm, neredeyse be
hafta oldu, gezip duruyordur.
Size ve hepinize candan selamlar.
F.

>h/u<< faifas
uuP" viW'l
'k^ fcilK. jjis <4 iiJ-o* fay&t'tfoyT
iiU, Mue, 'yLvlif/^vlt. i Uik. JoJ^k
^Kiik. cwMtlJ/iHi. 4 u ^ fccMA. i-dtK-t.

-mu.

< h J A ^ ,

'U

ik J -

5w<UJ{a. 'Ct^ H^l W

'HUl ^

u>4l tL. (h'uvU**

lt^A^.
'WVt

-tutit ,

AA s~

TM4 nti-ilA' $&Xtv~

h yU ui' Vu Ysnj*~-,
Qui- *~

lUiUM-, %L tr*k, t^ x .
hM', i'i- u
fyA*?
>4'. A. mJjlm, tiJ^,
umAizA^
luJh fcj?. it^ - ^tf_ \*t lUu'&it

<Hj^

fi*

J%k:
W * v U u (jvJJiy
M iJ i...
s i ' ^ t W e - it J /A -

I Iw;

^ Wi/Jk

i uTtU* 2,^Hv Tti^rvO^ ti,

J*X M 'A llL,

V A , 4 0*;- I " -''
I 4 ^ , /- ,./ J
f1' - C-'
I 1,~n,
' ,
f. <\, <
I jJ'I-- w,\' J-.' ">-1":'
-'-

% (,. \ l (.-V

J L
A-.*V
k , - ,--

"'- ;

yY'j,

IM

m ,....... y dtit. ....... fy& jtt L ...

[Kierling, Sanatoryum Dr. Hoffmann, 10 M ays 1924]

V icdanm hi rahat deil u an. Sevgili, iyi yrekli

K lopstock'un m ektubu bir yandan beni yattrd, bir
yandan iim deki sululuk duygusunu daha da glendir
di. Buradan size bildireceim fa zla bir ey yok. Bir ara
gelip F ra n zn nasl emin ellerde olduunu gz n zle
grm eniz iinizi daha ok serinletecek ve sizi syledikle
rimin doruluuna daha ok inandracaktr. Sabah yed i
de balkona kyor Franz, akam yediye, sekize kadar
uzanp dinleniyor. Saat ikiye kadar balkonda kalyor g
ne, sonra br tarafta yatan hastalara gidiyor. Ciine e
kilir ekilm ez, bu kez insan ahane bir esriklik iinde s
rkleyen bir koku giderek y kseliyor derinlerden, bir ik
sir etkisini gsteriyor. A kam a kadar bydke by
yor, bydke byyor, nerdeyse dayanlmayacak, ina
nlm az bir gce kavuuyor sonunda. A yrca, evrenin
m anzarasyla, sonra drt bir yandan gelen seslerle gz,
kulak ve solunum organlar bayram ediyor. Solunum or
ganlarna dnen duyular hep birden iyilem e denen e
yi, d rt bir yana bol b o l yaylm rahmet ve bereketi ekip
iine alyor. Ne ya zk ki bunu size daha g zel anlatabile
cek yetenek bende yok. Daha gzel, gerekte naslsa yle.
A m a benden daha yetenekli day bey ve Ottla ve M ax s z
lerin zam anla bu konuda gerek bir izlenim edinm enizi
salayacaklardr. Hastalkla savam yaln z ve yaln z bu
na bal, dolaysyla s z konusu savan baarya ulaa
cana da kesinlikle inanm ak ve bundan emin olm ak ge
rekiyor. Yer yer ortaya kan olum suzluklar uyank g z
lerle hemen saptanp elden geldiince giderilm eye all
makta. K im i zam an hafife ba gsteren boaz arlar
p e k bir nem tam yor ve boaz srekli tedavi altnda tu-

iL

JUUA^Jlf jrjl'UltslL

rt QtytiML-

ih'c.

iVaJutyiU-^

v iv ir

/f |C HU

M.

MilM-

1 4,xjAIu4u^

pj-

kuA>MJlu_,

Cy^faAULf llllM *-

rJ^ t

VH

L ^ tJU :*

Hb^A^.

w i t vuwuu. /w

7n<A/ ^

-.tJU

^ v

v^

'

U/Aj^-W^. ^
^

<w A-n *:*'

IS

4
^

Jka ^ve^'

At^

***

''itk ,

W H

SA $ -

'K / . u v

,hx

te*.

g \

' t i t

W h. ^ 4 e

U 4

fs

Ajif tU tX '-xMtP

\dr ^ '"Wt 'Vfd

totrfl. vJitMft Uviu4} rtuuu*.
W^L HMuli U k J j'ft- i l J. ^
tu. (vfAJ UJiAu j^'d {tViuMS^Ml

^ a_ve IkJu'
iuj^ \^?Sm-

-uJh

'^e- ^ ttyt*W kA ^
*a
Ri'0.
aa9" f k ^ Zoao^

K&&A.,

lJ ^ Ix- (i'<fp~ M^

U fL

\hx,

di

cWjLJi*

tulduundan telaa kapm ak iin kesinlikle bir neden

oluturm uyor. Ben de bu y zd en klinikten u zaktaki s z
lerin bu konuda kt eyler dnp zlm em eniz iin
son m ektuplarda bo a zd a uygulanan tedaviye seyrek
deindim. im di le yem eine aryorlar. Ben yu k a
rda K lopstock'un yanndaym , Franz aada uyuyor.
Umarm onu uyandrm ak zoru nda kalm am . A z nce
K lopstock'un anlattna gre, size y a zp Franz in atei
ne ve dier konulara ilikin bilgi vermi. N e olaanst
bir insan! M ektuplarda bana kar aa vurduunuz il
gi her defasnda beni yeniden m utlulua bouyor. A n
cak bilm iyorum bu ilgi bana m ? lginize layk olm ak
iin aba harcayacam.
P ek ok, p e k ok candan selamlar. Bana gsterdiiniz
yrekten scakla kar ben de kollarm uzatp sizi ku
caklayabilir m iyim ? Ne rahatlatc bir ey! Bir kez daha
en candan selamlar.

D ora

Sevgili anneciim, babacm! Size yazmaktaki enge

liim artk tm snrlar at, birlikte yazp beni ite yle
sine sevinlere boan m ektubunuz iin size daha teek
kr bile etmedim. A m a bebeklik dnem inden balaya
rak yalnzca yazm aktan deil, btn yaamm boyu beni
birazck zahm ete sokacak her eyden imdiki gibi uzak
tuttum kendimi. D ora ve R obert yannzda olur da nasl
uzak tutmazsnz ki! Ancak yemek yediimde, bir zaman
o sessiz sedasz meme em erkenkinden biraz daha ok
zorlanmam gerekiyor. Am a yemek yemeyi de kolayla
trm ak iin rnein senin, sevgili babacm, belki hola
nacan bir yola bavuruyor, bira ve araba el atyorum.
Doppelmalz-Schwechater ve Adriaperle. A m a sonuncu
sunu brakp Tokayer'e getim u sra. Ne kadar ve nasl

itiimi sylersem houna gitmeyecek. Benim de hou

ma gitmiyor nk, ancak baka trls de olacak gibi
deil artk. H em sen askerliini bu evrede yapmam
miydin? Yeni rnden hazrlanan arabn nasl ey oldu
unu kendi yaantlarndan bilirsin. Bir ara seninle otu
rup bu arab yle bir eye benzeyen, iri iri yudumlarla
imeyi ne ok zlyorum bilsen! Fazla iki kaldracak
biri deilsem de, susamlkta kimseden geri kalmam.
te bylece ikici yreimdekileri dktm ortaya. Size ve
herkese en candan selamlar.
u an paraya ihtiyacmz yok. Sonra, hayli yksek bir pa
ra arm aan geldi kulama, daha ayrntl bilgi edinmek
iin sormay gze alamyorum.

[Kierling, Sanatoryum Dr. Hoffmann, 2 H aziran 1924]

Sevgili anneciim, babacm! Bazen m ektuplarda sz

n ettiiniz u ziyaret ii. H er gn dnp tanyorum
zerinde, benim iin nemli bir konu. Ne gzel olurdu,
nk ka zam andr bir araya gelemedik bir trl,
Prag'daki beraberliimizi saymyorum, bu evdekilere
verilmi bir rahatszlkt, ama yle huzur iinde birlikte
olm ak gzel bir evrede, tek bamza, bunu ne zaman
yaadk, hi anmsamyorum. Bir ara Franzensbad'da to
pu topu birka saat. Ve sonra yazdnz gibi "iyisinden
bir bardak bira" imek birlikte; buradan anlyorum ki,
babam bu ylki rnden hazrlanacak ikiyi pek tutm u
yor, bira konusunda ben de kendisine katlyorum.
U nutm adan: u sra ar scak gnlerde sk sk aklma
geliyor, pek ok yl nce babam ne zaman beni alp yz
me havuzuna gtrse, her seferinde kendisiyle oturup
bira imitik karlkl.
Bu ve dier pek ok ey destekliyorsa da, pek ok ey de
karsnda yer alyor sizin bu ziyaretin. Birincisi: Pasa
port glkleri dolaysyla belki babam gelemeyecek, bu
da doal olarak ziyaretin anlam ndan byk bir blm
n yitirmesine yol aacak. Byle bir durum da yannda
kim gelirse gelsin, annem gereinden fazla zerime d
ecek, ilgilenecek benimle. Oysa benim durum um hl
pek gzel saylmaz, grlmeye demez hi. lk zam anlar
burada, Viyana'nn evresinde ve iinde ektiim skn
tlar biliyorsunuz; bunlar beni biraz ypratt, ateimin
bir an nce dmesini nledi, ate de benim giderek da
ha ok gszlememe yol at. Anszn ortaya kan
grtlak sorunu ilk gnler gerektiinden daha ok halsiz
brakt beni. A ncak imdi D ora ve R obert'in uzakta ol-

salar asla tasarlanam ayacak yardmlaryla (onlarsz nice

olurdu halim!) btn bu gszlklerden syrlmaya a
lyorum. Rahatszlk veren durum lar imdi de yok de
il, son gnlerdeki henz bsbtn nne geilememi
barsak nezlesi rnein. Btn bunlar bir araya gelip
olaanst yardmclarma, kusursuz hava ve yemee,
hem en her gn ak hava banyosuna karn hl kendi
me gelmemi nledi, hatta genel olarak Prag'a gelip yan
nzda son kaldmdaki durum da bile deilim u an. Siz
buna bir de ancak fsldayarak konum am a bile seyrek
izin verildiini ekleyin, o zaman ziyareti gnlden erte
leyeceksiniz kukusuz. H enz tm yle hastalk ok
olumlu bir balang evresinde. Geen gn bir profesr
grtlakta nemli lde iyileme saptad. zellikle bu
pek sevimli ve zverili adam a -h aftad a bir gn kendi
arabasyla kp geliyor, karlnda da hem en hibir ey
istemiyor; dolaysyla, onun szleri benim iin dorusu
byk bir teselli oluturm akta- dediim gibi hastalk t
myle ok olumlu bir balang evresinde; ne var ki, en
olumlu balanglar bile pek bir nem tamayabiliyor ve hele sizin gibi ziyaretilerin nne hekim olm ayanla
rn gzyle llebilecek ilerlem elerle kamazsam, en
iyisi vazgemek bu iten. Diyeceim, bu ziyareti imdilik
braksak bir yana, sevgili anneciim, sevgili babacm?
Hani benim buradaki tedavim e ziyaretin olumlu bir kat
k yapp ona bir zenginlik katacana inanmamalsnz.
Sanatoryum un sahibi benim le fazla ilgilenmeyen yal ve
hastalkl bir adam; ok tatl biri olan asistan doktorla da
ilikim hasta hekim ilikisinden ok bir arkada ilikisi.
A m a zaman zaman benim iin buraya gelen uzman he
kimleri saymazsak en bata yanmdan bir yere ayrlma
yan, kendi snavlarn brakp btn varlyla beni d
nen R obert var, kendisine byk gven duyduum gen
bir hekim var ayrca, haftada kez kp geliyor (yuka-

LvO-jti/

^- th\JL i^t-y^tLjU ^ vw

|^/t p*sJj^- tMAA*dL -| rA^|

T*"^ ( #U/w

|4 /s A*,

<o i'i^" j*T\ vw^'civ

/j

"X^t. ^'djy^

Kbjh. Y i4rh V*^ /t, ( V(yA, ie^

pX/eJ^c, -eJ-y /vJ> tA * cA*) kr-^SL

fb<s~z. y^+ tk. d (^ (
ijfr'uClkcA ujls^i

U^xs
" | ^

plUi^

^.v ( ^Aj

/vJtlAJr

fa )
I

J t-fct

;< ^

<Aj j j , u f t ; t k

t.i V i

*)

ve
y^- /^'r /
I
/
...
- /6 . . . .
r^.- j/. ,.
tfA/*- ,
|^J1>A-'
^
Ua^K, d / ^ " U L {TU , (S

^
vJ l

fc^A^si'

M
wT*^ Vs'^ *v>~. .

<w ^ el/'

U t

;tA uc
*Aa,

i^jl

k ^ ^n-, 1M^\^ v-i-A. iy

Uy'^^, fju^

#< ^/a

'Tt^.

Wl

V.V&N

<(/U y tv/^U ^v|^ 6^X

/Wv* 4.

V-AtPj

sT'ijs-)

^ jA s

i
;'^\

I a a ^

A~
llh f t

Al-,
s J J t-s

IA ^

W i-^

lr * l ^ t A ~ U A

u-m^a,

(xa.

^ e^w^' t/u

A^i tXsf*

^ /l<

ly K tJr t**^UU*~.

A^^ivA** , i s MA<A~~*s.
cTf^^ 'TcCC -^,^

\X^

<U^

V<~C%
t*-->

i^v
^^
( AAV- &ji(s^+

c--~
T T

i K^ u

-J

~ ,A .

H iU k ^ u ,

x - c ^UL

w ~r
w ^

fo r ^

r '" ^ '

MJ u ;v^ kL ?
A i, t ' S

KMak ^AaJU,
vwsl
/ I ka^

, ^^. ^
v7fc-rjA
^ ^ f 1'
>- A^A /M. I ^ i J.

pUm,

I i ' ^ , y'*' j^ 1-

y M T L J___

lr * M f A.dSr y j j c ^&C/^
WJ^Ir^K, %'SiX} UsJ. *f

v ^ -

AAA^~\

O5

uA L>

^ tlA

hl^t-

u,'c

v>n

/w^w- k i A ^ ^itdtu^ \
^
1-ftAa ^U. ^Wk f ^ w y X dvC ^iU ^t,
o-. ijAv\_
iLvv~ K ^ X J i '
^ ^
-vCt/U'' t l ^ ^ ' . Vf*'' ;T

lA^

/wst
\^\),y sr-Jj tfk-\Jxr*

jjy^

Aju^

<J>

A'l/t^ V
v ^ ' i-i'W,/ , o ^ 1lu ^

_l
pj^v*"
*4*( ^
^ /J ^
J K y.-vu.
'<v~\{y\,

(ljJ>l

\ k>Ll/

>.A- iUa, \Zuv/Vn. <v~%

i

vti-1^ ^ UX'0^v'~--''
t^ d jJ ]^ h A

'i

~'j-si

wWv
>i' t^; v ^
v>^ v \-^'^'A
v' L/~ '
4A C/-~
//~.t^
<
'*'
' ^1
^ '^ '^ , c^^r dJ>--^ ^

, v '*

I i<A
lyA^x^ ~iS^-vt,xJ A

'^

V''A''^ '
i^>'c, a'jA
l . M-^^ *' j

O'^-L-.i'-'-i -i

6- "
<*sJ

rda szn ettiim profesr gibi onun da benim le ilgi

lenmesini M imar E hrm ann'a borluyum ) henz arabay
la deil, alakgnlllk gsterip tren ve otobse bine
rek haftada kez kp geliyor bana.
M ektubu ekip alyorum Franz'n elinden. Az aba har
camad. Ricasna baklrsa pek nemli grnen birka
satr daha:

fJlL/V K C\ V-'-u-vC
y fiZ.
r'
^
V k
J! r A ^

^V,
X

-~X.

IjA,
uu A mA &
Jy, UHJL aJJUm^ [Aha. 'xnL
i<ttM'utMt.
'*Atku) -uMx. s u A l j'| -m
-t^K

DPNOTLAR

M ektup; 1 ift yaprak. 23,8 x 14,4 cm, m rekkepli k ale m le y a

zlm drt sayfa; O ttla ve Kafka'nn ku runkalem le eklem eleri.
Tarihsiz; ne zaman yazld m ektubun ieriinden yola klarak
saptand ("... nk sanatoryumda 12 gn gibi bir sre kalacandan
sz ediliyordu, 12 gn de yaklak bugn sona eriyor"). 6 Tem m uz
1922'de Oskar Baum'a yazlan bir m ektu pla da (Br. 94) u szler yer
alyor; "... on drdnde ikindi zeri Plana'dan bir telgraf aldm... H e
m en Prag'a gittim, ayn akam babam ameliyat edildi..."; 24 Tem m uz
1922'de Robert Klopstock'a yazlan bir mektupta da (Br. 398) u sa
trlara yer veriliyor; "Babam ameliyat edildi... dokuz gn nce..."
1) O ttla : (O ttilie, 1892-1943). Kafka'nn en kk kz kardei; e v
lilik soyad; D a vid ov .
2) V e ra : (d. 1921). Ottla'nn en byk kz; ilk evliliinde Projsov, ikinci evliliinde ise S au d k ov soyadn ald; gazeteci, e
virm en ve redaktr: u sra Prag'da yayor.
3) P a yla y p a z a rla y a ra k uzaklatraca o c u kla ra : Kafka, P la
na'dan yazp Felix W eltsch 'e ve Max Brod a yollad m e k t u p
larn birounda kald odann pencereleri altnda oynayan
ocuklarn grltsnden yaknr. Bu arada O t t la nn iki kez
ie el koyarak ocuklarn am atasn dan ke ndisini kurtardn
syler: "u anda Ottla bana gele rek (oysa ben ke ndisinden is
tem em itim bunu, grltye dikkatini ek m i deildim, kald
ki aada, avludaki m utfakta grlty iitmesi pek olas d e
ildi) ocuklar pencerelerin altndan uzaklatrdm onlarn
da - u s lu ocuklardan bir g r u p m u - h e m e n sz dinleyip gittik
lerini syledi." ( B R K 11, 387) - "Sabah 3.48, ocuklar,"[ekle
me] O ttla sonradan kovu p uzaklatrd hepsini; im diden kp
geldiler, alacak gzellikteki dnk gn den sonra e rk en de n
damladlar, ilkin yalnzca ikisi, ocuklarn kulland bir el ara
basyla. ama ye ter bu kadar!" (B R K 11, 394).
4) G e n e l sekreter: Kafka 122/1922 no'lu 14 ubat 1922 tarihli ka
rarla Prag'daki B o h e m y a i-Kaza Sigortas Kurumu'nun g e
nel sekreterliine getirilmiti (bkz. V y k a z Sluzby - L A P N P ,
FK, 2 no'lu dosy ada sakl hizmet izelgesi 11).
5) E lli: (G abriele, 1889-194); Kafka'nn kz kar deinden en
by: evlilik soyad: H erm ann.
6)

B rn s h a u p te n :

Baltk D e n iz i kysndaki M e c k le n b u r g ta yaz

kaplcalarnn bulunduu yer: bugn Khlungsb orn'un ilesi:
Elli 1922'de ailesiyle burada yaz iznini geirmiti.

E w e r: Berlin'deki E w e r Kitabevi; K afka'm n uzun bir z a m a n

dan beri bu kitabeviyle ilikisi vard, bkz. rnein 1921 ubat'nda Matliary'den O t t la ya yollad m e k tu p (O . 108).
8 ) G e rti'y i o k u la y o lla m y o rs u n : Kafka kz kardei Elli'nin o
cuklar Felix'in (d. 1911) 1921, Gerti nin (d. 1912) 1922 ylnda
H ellerau'da yeni alan uluslararas J a q u es-D alcr o ze O ku 7)

lu'na yollamasn cokuyla savunm utu. Salt r en im e dayal

okullarn tersine Bat A vrup a m odelin i b e n im se m i, beden
eitimini temel alan bir eitimin izlendii bu eitim kuruntun
da ilk zamanlar ngiliz uzm a n A . S. N eill alm aktayd (bkz.
B H 1, 456-457). Kafka, Felix in okul ana geldii 1921 yln
da kz kardeiyle pedagojik sorunlar zerinde bir hayli yaz
m, bu arada Swift'in anne ve babalarn ocu k eitim ine ili
kin gr v e d ncelerind en s z etmi, am a kz kardeini ne
o zam an, ne o ndan bir yl sonra ocuklarn sz k on usu okula
g n d e r m e y e raz edebilmiti.
9)

B u gerekten ok g ze l b ir f ik ir :

K afka'm n eklem esi.

No: 2
Kartpostal; 14 x 19 cm; alcyla (H er m a n n Kafka. Prag, Starom e stsk e n m e sti 6/111. T s c h e c h o s lo w a k e i) yollaycm n (Dr. K af
ka, Moritz H er m a n n 'm yannda; Berlin-S teglitz, M iq uel Caddesi
8 ) adresi de iinde, her iki yz m rekkepli k ale m le yazl. z e
rindeki pullar karlp alnm. P ostane dam gasn n yanna anla
lan annenin el yazsyla e k l e n e n B erlin-Ste glitz notu.
Tarihsiz; ne zaman k a le m e alnd p o stanenin 9.10 tarihli
dam gasn dan anlalmakta; bu tarih, K afka'm n kartn bandaki
cum a yazsna uygun d m ekte.
1) B ir m ektup ... Y a n i s iz in c um artesi yollad nz: 13 E k im 1923
tarihli m ektu p.
2) P a ra da v a r m yd y o k s a ? : Kafka, 1923 E kim ortasnda B e r
lin'de maddi g lklerle karlamt. B u karttan gn nce
yle yazd Ottla'ya; "... ltfen bana para yollam alarnn bir
yolun a bak. y anm daki para fazla deildi, a n n em in elin d e a vu
cunda da bir e y yok tu o zam an. E kim iin bana n c e d e n bir
ey verem ed i, b en de burada ne kadar kalacam bilm iy or
dum, ama an n em sz verdi, 1 E k im 'd e n balayarak her m e k
tupta bana biraz para yollayacakt. imdiye kadar bunu sk sk
hatrlattm ke ndisine, am a gelen bir ey yok, b u gn ay on al
ts, bu ay e v d e n aldm btn para 70 K; kurum dan k e n d ile

rine para yollam adlar m acaba? Y o k s a iinde parayla y o lla

nan bir m e k tu p y o ld a kayp m oldu? B e n i bu e kilde terbiye
e tm e k , alp para kazanm aya y n e lt m e k mi y ok sa n iy e tle
ri..." (O , 140-141).
3) B a y a n G ross: K afka'nm yazlarnda ve K afka literatrnde
ilk kez burada karlalan bir isim. B e rlin 'd e kald sre
K afka g e re k B a y a n G ross'tan, g e re k k o c a sn d a n birok defa
para ald (ayrca kr. N o: 8); 1923 ylnn E k im ve K asm a y
larnda para aldn kesinlikle kantlayabiliyoruz. K afka iK aza Sigortas K u r um u'n dan ald e m e k li m aan e vd e k ile r
zerinden B erlin 'e yolla tyordu. B y le bir y n t e m e bavur
masnn n e d enlerini sonradan ku rum un m d r Dr. Bedrich
Odstrcil'e 20 A r alk 192 3'te yazd bir m ek tu p ta aklar:
"Benim burada k a lm a m a kurum un izin verm esini, ayrca
e m ek li m aam n bu nd an b y le anne v e b ab a m n adresine
yollan m a sn sayglarmla rica ederim... zninizle u nu b e lir te
yim ki, m aam n tarafma bir baka trl y o llan m as beni
m addi zarara uratacak, olanak larm n kstll dnlrse
en ufak parasal bir kayp da hayli belirgin olarak k e nd ini h is
settirecektir. M a am n bir b ak a trl h a v a le sin d e bu nd an
zarar g r e c e k olm a m n n e d e n i, ha vale e d ile n parann bana
burada Mark z erind en d e n e c e k olm as ve b y le bir d u r u m
da kurdan kayn a kla na n kayb ve y aplacak ilem in g etirecei
masraf sin e ye e k m e m i n g e rekeceidir. M ark zerind en d e
ilse, d e m e e k o s lo v a k K ron u z e rind en yaplacak, o z a
m an da bu nun douraca m a sra f daha b y k olacaktr. O y
sa para e v d e k ile r e havale ed ild i in d e onla r bir yolun u bu lup
bu paray b an a masrafsz, b a z e n iki aylk bir arada, diyelim
A lm a n y a 'y a g e le c e k bir tandkla yollayacaklardr. M aam n
a nn e ve bab am n adresine havalesi d u r u m u n d a da h e n z h a
yatta o ld u u m a ilikin g e re k e n belgeyi k u ru m a ku k usu z y i
n e yolla yacam . B u b e lg en in ekli v e zam an k on u su n d a b a
na bilgi verilm esin i rica eder, hazrlayacam belg ey i d o r u
dan kuruma yollay aca m bildiririm." - G ro ss iftinin Lise
K a z n e lso n gibi (kr. No: 9, d ip n o t 7) e m e k li maan Kafka'ya
ve re n arac kiiler arasnda old u u varsaym hakl n e d e n e
dayanmaktadr. S z k on usu m aa o z am anlar 1.000 K kad ar
d. E m ekli m aann 1.000 K o ld u u n u K afka'nn kendisi b e
lirtir (kr. N o: 3); bu da o n u n B aya n G ross'tan aldn s y l e
dii miktara uymaktadr.

4)

B ayan G ro s s 'u n s a n a to ry u m u : B a yan G ross'un Berlin'de bir

sanatoryum ilettii sap tanam am , bilgi iin yetkili mercilere
yaplan bavurulardan bir son u alnamam tr. Belk i de Kafka 'sanatoryum " s z n latife o lsun diye kulland. te yan
dan. H er m a n n G ross adnda bir b an ka m e m u ru nu n BerlinSteglitz'te, Kafka'ya h e m e n yakn bir yerde, M iquel Caddesi
10 num arada oturm u olm as ilgintir.

No: 3
1 ift yaprak: bir de tek yaprak, 22 x 14 cm, m rekkepli k a le m
le yazl alt sayfa.
Tarihsiz: ne zam an k a le m e alnd ieriinden yola koyularak
belirlendi.
Kafka B r o d 'a yollad 5 K asm 1923 tarihli m ektup ta, a n n esi
ne "bir sre nce" yazdn belirtir: "Ne var ki. a n n e m e bir sre
n c e senin B e r l i n e geleceini yazm tm , imdi bu nun g e r ek le
m e y ec e in i bildirm em gerekiyor..." ( B R K 11, 443). Y in e B rod'a
yazlp 2 Kasm 1923'te Prag'a gelen bir m e k tu p da yaklak ayn
tarihte. E k im son un da ya da K asm ban da yazlm olabilir.
1) D o k rid u n v itz : (D ob ric h ovice ): Prag yaknnda bir tatil yeri.
M ays banda sz k o n u su yerde birka gn kalp dinlenen
Kafka buradan M ilena'ya iki kart yazd (M, 317-318).
2) 15 K a s m 'd a baka b ir eve ta nyorum : Bunun iin kr. 2 K a
sm 192 3te B rod'a yazlan m ek tu p ta bir blm: "Hem bugn
kafam da p e k yerind e deil, ok b yk bir olay beni zihnen
hayli yordu, 15 Kasm'da baka bir e v e tanyorum. y le g
rnyor ki, benim iin ok yararl bir tanma olacak. A m a ev
sah ib em in ayn ancak 15'inde r en ec e i bu kararm arkam
dan. om uzlarm n zerind en bakp yazdklarm o k u y a n e y a
lar arasnda sana aklam aktan korkar gibiyim adeta; ne '.ar
ki, en azndan eyalardan kimisi b e n im tarafm tutacaktr."
( B R K 1 1 .4 4 1 ).
3) 1.000 K e m e k li maa: Kr. No: 2, d ip no t 3.
4) Yakla k 1/2 b ily o n : Kafka bir ay n c e Brod'a yazd 2 Ekim
1923 tarihli m ektup ta e k o s lo v a k parasyla kiralarn art h
zndaki enflasvoist eilim e deinir: "Benim ayl 28 K'ye
tuttuum oda daha E vll'd e 70 K'y at, E kim 'de de en azn
dan 180 K y bulur." ( B R K 11, 432).
5) Denmi: B u n u n arkasndan gelen son nig en (g n e gren)
s zc sonradan izilmi.

6) B u b a km d a n o k daha iy i:

Kasm'n ikinci yarsnda G r n e

w ald C ad desi'n deki e v e tanan Kafka, M ilena'ya yollad bir
m e k tu p ta yle yazar: "... tarada yayorum sanki, bah e iin
deki kk bir villada; bana y le geliyor ki, im diye kadar hi
daha byle gzel bir e v d e oturm adm , burasnn da ok g e
m e d e n e lim d e n kp gidecei kesin, b e n im iin fazla gze!
nk, sonra buras im did en B erlin'de o turduum ikinci ev."
(M . 320). Aralk 1923'te de alt kurumun m dr Odstrcil'e e k e yle yazar Kafka: "Bahe iindeki kk bir vil
lada oturuyorum , bah eler iinden yarm saatlik bir y olla grunew ald'a gidiliyor buradan, botanik bahesi de on dakika
uzaklkta; dier park ve bah eler de yine o turdu um e v e y a
kn. dar knca izle n e ce k her yol bah eler arasndan g e i
yor." (L, 80; F K A S . 320).

7)

A m a b enim b a km ve h iz m e tim i stlenm ek i in b u raya g elm e

n in h i gerei y o k : A n n e sin in B erlin'e g e lm e iste in e kar gi
derek ilerleyen hastalk d n e m in d e taknd tutum Kafka'nn
ailesine kar karmak ilikisini aa vurur. Ottla'ya 8 E kim
1923'te yazd bir m e k tu p bu bak m d an ilgintir: "Bana ra
hatszlk verip v e r m e y e c e in d e n hi sz e tm e y e lim daha iyi.
D n y a d a her e y bana rahatszlk vere ce k olsa bile - i nerdeyse bu noktaya kadar da geldi saylr-, sen rahatszlk v e r m e z
sin. A m a se nin dndakilerden - b u n u s y l e m e d e n du ra m aya
c a m - korkum hayli byk? S e n d en bakalarnn Berlin'de
beni ziyaretleri iin zam an ok erken, buraya he n z salam bir
e kilde yerlem i deilim, ge ce le r fazlasyla sallantl henz.
Sen ne d e m e k istediimi kesinlikle alyorsundur. B u n u n seni
se vip s e v m e m e m l e , ziyaretinden hola np ho la n m a m a m la il
gisi yok; n e d e n i buraya ge le c e k kiide deil, o n u kabul e d e c e k
olanda. Btn bu Berlin ii ylesin e nazik bir ey ki, var olan
son gle e le geirildi ancak, bu da b e n d e byk bir duyarll
n olum asn a yol at. Biliyorsun, benim sorunlarm la ilgili
olarak ev de babam n etkisiyle nasl bir hava iinde k on u u lu
yor bazen. K t bir niyetten deil, dah a ok bir paylam a du y
gusundan. anlayl davranm aktan, pedag ojid e n vb. eylerden
kaynaklanyor, bir ktlk yok ortada, am a ite sevdiim
korktu um Prag bu. N e kadar iyi niyetli, ne kadar itenlikli o l
sa da benim hak km da b y le d e e rlen d ir m e ler i iitm ek.
Prag'n kolu nun buraya. Berlin'e uzanmas gibi geliyor bana:
bunlar da beni zntye sok acak , geceleri bana rahat v e r m e

y e ce k eyler. N e olur s y le bana, bu dediklerim i b tn o i ka

rartc incelikleriyle anlyor musun. B u sy le dikler im de n s o n
ra Berlin'e ge le b ile c e k misin bilmem..." (O , 137-138) - Ottla,
1923 K asm son un da Berlin'e g elerek aabeyini ziyaret etti.
Kafka, 25 Kasm 1923'te Brod'a yazd bir m ektup ta bu ziy a
r ette n s z e d e r ( B R K 11, 444). A n n e s i ise Berlin'e gelm edi.
Triesch'te (T rest) he kim lik yapan days Siefried Lvvy 1924
ubat'nda Berlin'e geldi v e Kafka'y bir s an atoryu m da tedavi
grp d in le n m e y e raz e t m e y e alt. K afka'nn, sevgilisi
E m m y Salveter'd en ren diin e g re (kr. Kafka'nn 2 Kasm'da Prag'a ulaan m e k tu b u ) B r od'un 9 Kasm da yaplmas
n g rlen Berlin ziyareti de g e r e k le m e d e n kald ( B R K 11.
443 v e 3 no'lu m ek tu b u n tarih lendirilm esine ilikin bataki
aklama).

8) Klk g iy s ile r:

Brod'un yazl tarihi olarak E k i m in 4. haftas

n belirled ii Ottla'ya yo lla nm bir m ektup ta, Kafka, klk
giysilerin e v d e n yolla n m as iin ricada bulunur, ayrntl ekil
d e bu giysilerden sz eder: "Klk giysileri bana M ax ge tir e c e
ine gre, buraya geli tarihini ailevi koullardan kayn aklana
cak bir engel y ok sa dier durumlar dik kate alarak rahatlkla
belirleyebilirsin. G e r e k e n giysilerin listesini h e m e n buraya
karyorum, listeyi a n n e m e ve F r o y la y n a ver ltfen... B a ba m
bu iten p e k anlamaz..." (O , 144). A r d n d an m e k tu p ta y o lla
nacak am ar ve elb iselere ilikin aklamalarla uzun bir liste
yer alr. Terliklerden sz edilm ez; buradan da anlalyor ki, 3.
m e k tu p bu m e ktup tan daha sonra yazlmtr.
9) F ro y la y n : M a rie W ern e rovd : K afka ailesinin yannda alp
evin ilerine bakan E l b e t e in itz li ( T y n e nad L a b e m ) ek Yahudisi kadn.
10) B e n im ta k v im in hi, am a hi sesi km ad bgi'm : Kafka'nn or
tanca kz kardei Valli'ye (Valerie Pollak, 1890-1942) yazd
bir m ektuptaki bir blm bu szleri akla kavuturur: ...
onunla, saatle aramda odadaki kimi nesneler gibi baz z el ili
kiler bulunuyor. N e var ki, sz k o n usu nesneler, odad an kaca
m ev sahibesine bildirm em den (ya da daha dorusu ev sahi
besinin bu nu bend en r en m ek istem esin den) beri bana biraz
srt eviriyora benziyor, en bata da takvim. O n u n hikmetli s z
lerinden daha n c e bir yol bizimkilere yazmtm. Son zam anda
deiti sanki, ya bsbtn iine kapanyor, diyelim acele bir k o
nuda bir akl ve rmesi iin kendisine bavurdunuz, btn s y le

dii reformasyon bayram, o kadar. Kim bilir, belki derin bir an

lam vardr bu szn, am a kim onu arayp da bulacaktr. Bir
baka sefer bakyorsu nuz hnzr, alayc bir tutum taknyor. r
nein. geenlerde bir ey okumu, bununla ilgili olarak parlak,
daha dorusu anlaml bulduum bir fikir uyanmt kafamda.
yle ki gidip u takvim ne diyor soraym dedim (gn iinde an
cak byle tesadfi durumlarda yantlyor sorulan, yle kl krk
yararcasna belli bir saatle gidip bir yapran kopardnz za
man buna yanamyor), verdii yant: "Bazen kr bir tavuk da
vb." Y ine bir baka sefer km r faturasyla ileden kmtm, o
zaman da dedii u oldu: "Mutluluk ve m em n un lu k yaamn sa
adetidir." Bu szde alayn yan sra aalayc bir dar grl
lk de yatyor kukusuz, benim takvim sabrsz ksaca, hele o d a
dan kacak olm am a hi katlanamyor; am a belki de bunun tek
nedeni, kendisinden ayrlmam kolaylatrmak istemesi, belki
e vd e n kacam gnn ertesind e takvimde bir yaprak yzn
gsterecek, benim artk g r em e y ec e im bu yaprakla da rnein
"Kesinlikle Tanrnn bir takdiridir v b . 11 bir ey yer alacaktr. Y o ,
insan takvim konusunda btn dndklerini yazya g eirm e
melidir. "O da nihayet bir insan." (Br. 402).

No: 4
Kartpostal; 1 4 x 9 cm, her iki yz m rekkepli kalem le yazl.
Yanlarda ku run kalem le eklem eler: m rekkepli kalem le alcnn
adresi: H e rm a n n K a fk a , Prag, S ta ro m e stke n m e sti c 7, 111 posch.
Tschechohnvakei. Kafka'nn e lind en km 9 rakam; kart zerin
deki pullar karlp alnm. Y o llanan kiinin isminin altnda be l
li ki annesi tarafndan Steglitz Kasm yazs eklenmi.
1) Kafka'nn karta k oyd u u 9 numarasn dan o d n e m d e anne ve
babasna yazd m ektup lardan bir b l m n n kaybolduu
anlalyor.
2) B u da k y m e tli m e k tu p la rn : Kr. No: 2, d ip no t 2.
3) C um ad an ba layarak: Y ani 16.11.19 2 3 ten balayarak. Kafka
bundan bir gn nce yeni e v e tanmt. Kr. No: 3, 5 v e 6
n o l u mektuplar.
4) k in c i oday k ira y a verm eye bakaca m: Kafka sonradan b u ni
yetin den vazgem itir (kr. No: 12).
5)

100 m ily a rn h a y li stnde: 10 Kasm 1923 gn pazar akam

kan P ra g e r T a g b la tt gaz ete sin e gre Prag'da resm kur 12 Kc
iin bir bilyon M idi.

Kartpostal; 14 x 9 cm, her iki yz yo llan d kiinin adresi

de ( H e r m a n n Kafka, Prag, S t a r o m e s t k e nnest c 6/111 p o s c h o di, T s c h e c h o s l o w a k e i ) iinde o l m a k zere m r e k k e p li k a le m le
yazlm; b an d a 10 rakam, zerind e 18 milyar M ark lk pul.
A d r e s i n s tn e belli ki ann esi tarafndan 14/11/1923 tarihi e k
lenmi.
Bir tarih iermiyor; ne zam an k ale m e alnd K a fk a 'mn kar
tn bandaki sal yazsndan ve postane dam gasn daki 14.11.1923
tarihinden yola klarak saptand.
1) Sen, sevg ili baba, b u n u benden ok daha iy i b ileceksin: A n l a
ldna gre Kafka anne v e babasnn Prag'da kendilerine
yollan acak e m ek li m aan e k oslova k ya'd ak i daha krl kura
gre M arka evirip kredi m e k tu b u eklinde Berlin'deki bir
bankaya yollayacaklarn v e kendisinin de bankaya urayp
paray alabileceini dnm t.

No: 6
Kartpostal; 14 x 9 cm, her iki yz alcnn adresi de (H er m a n n
Kafka. Prag, Sta r om estk e nm esti c 6/111 poseh odi, T s c h e c h o s l o
w a k ei) iinde olm ak zere m rekkepli k a le m le yazlp Kafka ta
rafndan 11 nu marayla numaralanm. z e r in d e 18 milyar M ark
lk pul. Alcnn adresinin altnda belli ki annenin k a le m in d e n k
m 15/11/1923 tarihi.
Bir tarih iermiyor; ne zam an ka lem e alnd K a fk a nn kar
tn bandaki perembe yazs ve po stane damgasn n 15.11.23 tari
hin den yola klarak belirlendi.
1) 9 n o 'lu k a rt g e tirip hana g eri verd ile r: Kr. Ottla'ya yazlan 17
K asm 1923 tarihli mektup: "9 no'lu kart g e rek ten geldi." (O.
142).
2) O ttia g e liy o r d em ek?: Ottla 25 Kasm 1923 te Berlin-Steglitz'e
geldi (O , 243; ayrca kr. No: 3, dipnot 7).
3) Pep: H u k u k doktoru Jo se f D av id (1891-1962); Ottla'nn k o
cas; 15.7.1920'den beri Ottla ile evli; kendisi e k ve Hristiyand. D i e r eyler arasnda Kafka'm resm m akam lara y o l
lad yazlar e k e y e evirdi.
4) F ro y la y n 'a: Kr. No: 3, dipnot 9.
5) D r. K ra l: Dr. m ed. Jindrich Kral; K afkalarm aile hekimi.
6) R a p o r: Anlalan B erlin'de Kafka'nn ev deitirirken g e r e k
sindii bir hekim raporu sz konusu. rnein. 20 Kasm

1918'de Kafka'nn zatrreye yakalandn a ilikin bir rapor

hazrlayan Dr. Kral eskiden hazrlanm bir hekim raporunu
Froylavn W e rn er o v a araclyla K afka'ya iletm i olacak.

Kartpostal: 1 4 x 1 9 cm. alcnn adresi de ( H er m a n n Kafka.

Prag. Star o m estk e n m e sti c 6/111, T schezhlovvakei) iinde olmak
zere her iki yz m rekkepli kalem le yazl. Kafka tarafndan 12
numarayla numaralanm; zerinde 36 milyar dee rin d e pul. A d
resin stnde besbelli Kafka'nn annesin in k a le m in d e n km
20/1 1/1 923 tarihi.
Bir tarih iermiyor; ne zam an ka lem e alnd Kafka'nn sal
yazsndan ve p o stan e n in 20.11.23 tarihli dam gasn dan y ola kla
rak belirlendi.
1) H i deimeyen posta cret ta rife s i: 1 Aralk 1923'ten b alaya
rak A l m a n y a 'd a zerinde hangi ulusun paras oldu u belirtil
m e y e n , 31 O ca k 1928'e kadar geerli pullar karlmt.
2) u ya da bu nedenle yine e lim d en kp gideceinden: Kr. No:
3. dip not 6. 1923 yl Kasm nn ikinci yarsnda M ilena'ya y a
zlan m ek tu p ta nerdeyse buna b e n z e r cm lelerin varl (M.
320) m ek tu b u n 20 Kasm'a yakn bir tarihte yazldn g s t e
riyor.
3) D o la y s y la b ir p a ra k a yb n a y o l a yo r: Kr. No: 2. dipnot 2-3.

No: 8

Kartpostal: 14 x 9 cm, alcnn adresi de (H e r m a n n Kafka,

Prag, S tarom estke n m e sti c 6/111, T s c h e c h o s lo w a k e i) iinde o l
m ak zere her iki yz mrekkepli kalem le vazh. K afka tarafn
dan 14 numarayla numaralanm. z er in d e 36 milyar M'lk pul.
A d re sin stnde belli ki Kafka'nn annesin in k a le m in d e n km
Berlin, 23/2/1924 yazs (tarih doru deil).
Kart bir tarihi ierm em ek te. N e z am an yazld K a fk a nn
kartn bandaki cm a yazsndan ve po stan e n in 23.11.23 tarihli
dam gasn dan yola klarak saptand.
1) E s k ile riy le kar la trlmayacak k a d a r: Kr. No: 3 ve bu m e k
tuptaki 8 n o i u dipnot.
2) F ro y la y n Bugsch: Froylavn ire n e Bugscl: M atliarydeki san a
toryum un sahiplerinden A le x a n d e r B u g s c h un kz. O da kz
kardei M argarete gibi, !921 'de Tatra'daki san atoryu m da kal
dklar srada Franz Kafka ve K lop stock'un edindii dostlar

arasnda bulunuyordu. 1921 'de Matliary'den dn d k te n sonra

Kafka'nn K lop stoc k 'e yazd mektuplarda Frl. Iree olarak
ad geer.
3) B a y G ross: Kr. No: 2, dipnot 3.

No: 9
Kartpostal: 14 x 9 cni, alcnn adresi de (H er m an n Kafka,
Prag, Star om estk e N a m e sti, c 6/111 p osch o d i, T sc h e c h o slo w a k ei)
da iinde o lm a k zere her iki yz m rekkepli k ale m le yazl.
z er in d ek i pullardan bazs karlm.
Tarihsiz; ne zam an k a le m e alnd p o s ta n e n in 19.12.23 tarihli
dam gasn dan yola klarak saptand.
1) P o d o l: B alam daki yeri saptanam ad.
2) D o lfi: Kim oldu u saptanamad.
3) V a lli (V a le rie ) P o lla k : Kafka'nn ortanca kz kardei (kr. No:
3, dipnot 10). ki branili kzla, V alli'nin kzlar M arianne (d.
1913) ve Lotte (1 914-1931) isimli kzlarnn anlatldna ku
ku yok. Kafka. Lotte'n in branice r en im in d e ilerlem e kay
dedip kayd etm edi ini 1923 Kasm'm n ilk yarsnda kz karde
ine yazd bir m ektup ta sorar (Br, 463). Ayrca, Kafka, L o t
te'nin 1920'de kurulmu Yahudi O k u lu 'n a yollanm asn sala
d ( B H 1 , 5 6 7 ).
Pepa: alt Fuchs firmasnda im za yetkilisi aam asn a y k
seltilen Valli'nin kocas J o s e f P ollak anlatlmakta.
5) F ro y la y n : Kr. No: 3, dip not 9.
6 ) D a y : T r ie sc h te (Trest) tara hekim lii yapan, kimi tatilleri ve
izinli oldu u zamanlar yannda geirdii ve m ek tu p ta sz
ed ile n Prag ziyaretinde Kafka'nn o d asn d a kalan Siegfried
L w y anlatlmakta.
7) B ayan L is e : Dr. S iegm und K a zn elso un ei (kr. No: 12, dip
not 14): Robert'in kz kardei ve Felix W eltseh'in kuzeni Lise
K azn elson . Kafka ailesinin yolla yaca paralar yazara ileten
arac kiilerden biri.

4)

No: 10
Kartpostal; 14 x 9 cm, alcnn adresi de ( H er m a n n Kafka,
Prag, Star o m estk e nm esti c 6/111 posch .) iinde olm ak zere her
iki yz m rekkepli kalem le yazlm. A lcnn adresinin stnde
27.12.23 tarihi. A yrca postan e n in 27.12.1923 tarihli, yani p e r e m
be gn n n (26.12.1923 tarihi aram baya geliyordu) damgas.

1)
2)
3)
4)

B a ytn L is e : Kr. No: 9, dipnot 7.

V e ra 'n u m e k tu b u : Kr. No: 1. dipnot 2.
O n ubat'a k a d a r b ir ey g e re k li deil: Kr. No: 9.
Yaptm bavuru: Kafka'nn 20 Aralk 1923'te i-Kaza

Si
gortas K urum u'n un m d r Dr. B edrich Odstrcil'e yazd
m e ktup tan sz e d ilm e k te (kr. No: 2, dip not 3). Kafka, 1923
ubat' so n u n d a kz kardei O t t la dan kurum un m d rn e gi
dip kendisinin B erlin'de kalm as gerektiini aklamasn, ay
rca kurum un Steglitz'te oturm asna izin verm esi, son olarak
da em ek li m aann evdekilerin adresine yolla n m as iin rica
da bulunm asn istemiti ( 0 , 145-146). K urum un istei zerine
K afka 20 Aralk 'ta bir dilek e k a le m e alarak kurum dan t e d a
vi am acyla B erlin'de kalmas iin izin rica etm i, enitesi Jose f D a v id de dilekeyi e k e y e evirmiti.
5) D a y : Kr. No: 9, dipnot 6.

No: 11
M ektup; tek yaprak, 22 x 14,2 cm. her iki yz m rekkepli ka
lem le yazl.
Tarihsiz; ne zam an k ale m e alnd ieriinden yola klarak
saptand (''B ugn kurum dan c eva p geldi..."): Dr. Odstrcil'in, Kafka'nn 20 A r a lk 1923 tarihli dilek esine ceva p oluturan m ektub u
L A , P N P , F K 'd e k i ariv b elgelerine gre 31 Aralk 1923'te k a l e
m e alnd (kr. ayrca L, 81) v e 3 ya da 4 O cak'ta Prag'dan y o llan
d; buna gre 3 ya da 4 O c a k ta Berlin'e g e lm i olabilir. M ek tu b u
alan Kafka, O ttla 'dan biri i-Kaza Sigortas K urum u Mdrlii e, biri de D r. Odstrcil o lm a k zere iki te ek k r yazs ieren
bir m e k tu p yolla yarak her za m anki gibi kocas J o se f David'in lt
fen m e k tu b u e k e y e evirm esini rica etti ( O , 147-151), e k e y e
evrilm i iki yazy 8 O cak 1924'te Berlin'den ge r e k e n yerlere
postalad.
1) 10 ubat'tan nce: Kr. No: 9 ve 10.
2) S enin a m e liy a t ncesi: Kafka'nn annesi bir yl n c e , bir olas
lkla 1923 ylnn O cak aynda ar bir am eliyat geirmiti.
3) K u ru m d a n cevap m e k tu b u : Sigorta kurum unun mdr, Kafka'nn 20 A r alk 1923 tarihli dilekesini 31 Aralk'ta c e v a p la
d:
"Bay Dr. Jur. F a n z Kafka, B o h e m y a'n n Prag ke ntindeki i-K aza Sigortas Kurumu'da e m ek li genel sekreter, halen
Berlin-Steglitz'te oturmakta.

Bu ayn 20'sinde yolladnz m ek tu p la ilgili olarak, m aan

zn doruca anne ve babanza yolla nm as isteinizin m e m n u n
lukla ye rine getirileceini bildiririz; bunun iin anne ve b a b a
nz yetkili kldnza ilikin ok basit bir ak lam ay kuruma
yolla m an z yeterli olacaktr.
Ayrca hayatta o ldu unu za ilikin her ay. ama isterseniz bir
o k ay iin d zenlenip oradaki polis m akam larn ca o n a y la n a
cak bir belgeyi, zerinde em ek li maanzn size havale e d i l
mesini istediiniz ayn birinci g n n n ya da o n u izleveek
gn lerden birinin tarihi yazl olarak ltfen kuru ma yollaynz.
A y n z a m a nda salk du rum unuzun n m z d e k i ylda olabil
diince iyilem esini, imdi kalm akta oldu unu z yerin size ge r
ek ten ve srekli yararl olm asn dileriz.
Prag. 31 Aralk 1923.
Mdr: mza"
4)

ki k ii iik y a z :

H er yaznn ierii Kafka'nn O tt la ya yazd

m ektupta bu lunuyor (O . 152-153). B in d er ve W agenbach'in 1
O c a k ta yazldn kabul ettikleri m e k tu b u n tarihini imdi bi
raz daha eksiksiz 3-4 O cak olarak belirleyebilm ekteyiz.
5) Pepa: Kr. No: 6. dipnot 3.
6) Y a h u d i kad n derneiyle: Prag'daki Y ah ud i d e r neklerinden bi
ri olarak 1912'de kurulan (kr. rnein B H 1, 69) Y a h u d i K a
dn D ern e i. Birinci D n y a Sava'ndan sonraki dar zam anda
A lm a n y a 'd a k i yoksullar ve y etim lere h ediye paketleri y o llu
yordu. 1924 ylnn banda M ax B o d ' a yazd bir m ektupta
K afka m uh ta birka kiinin adresini kz kardei Elli'ye g n
derdiini belirtir ( B R K , 11, 451).
7) S iz in reeteler de az p a raya b a k m y o r: Kafka'nn sz konusu
pak etiklerden biriyle ilgili ben z e r bir s z n M ax Brod yaam y k se l m o no gra fisinde okuyuculara sunar: " nm zde
duruyordu les iy e ciddi, ne bir tabletik ikolatann, ne bir e l
mann, ne de buna ben z e r bir evin en ufak bir g l m sem e si
var yzn de, sanki yle diyordu: Al sana irmik, pirin, un. e
ker, ay ve kahve, birka gn daha yaa m a ya bak bunlarla,
sonra da gerekeni yap ve l. senin iin elim izd en gelen bu."
(Bi, 176).
8 ) D a y m n : Kr. No: 9, dipnot 6.
9) M e ra n : Kafka, tedavi amacyla 1920 N isan'ndan 1920 Haziran'na kadar burada kalmt.

No: 12
M ektup; tek yaprak, 28,5 x 22 cm. her iki yz m rekkepli ka
lem le yazl.
Tarihsiz; ne zam an k a le m e alnd ieriinden yola koyularak
("... eviriler iin ok te ekkr...'1, kr. No: 11, dipnot 4 ve Ottla'ya
yazlan m ek tu p ta (O , 152) besbelli ksa bir z am an sonrasna rast
layan Fini'nin O ttla'yia kartrlmasna ilikin ak la m aya dayan
larak sap tanm aya alld. O ttla'ya yollanan m e k tu b u n yazl ta
rihinin saptanmas k on u su n d a kr. No: 11, dipnot 4).
1) D : D o r a D iam ant; Kafka'nn yaam nn son aylarndaki hayat
arkada.
2) B e r lin 'd e k i y a b a n c la rn s e fa le ti: B ir o l a s l k l a H e l l a
R o h m 'u n ( B e rlin ) Prager T agblatt g a z e te sin in 297. saysnda
(21 Aralk 1923, s. 3) k an "Berlin'de zavall yabanclar"
balkl yazs.
3) M e tro y la y o lc u lu k la rd a k i u c u z lu k h a b e ri: Kr. No: 10.
4) D a y : Kr. No: 9. dipnot 6.
5) O d a la rd a n b irin in k ira y a v e rilm e si: Kr. No: 4.
6) S iz in z iy a re tin iz : Kafka'nn anne v e babasnn B erlin ziyaret
dncesi ge r e k le m e d i (kr. No: 3, dipnot 7).
7) F ro y la y n a : Kr. No: 3, dip not 9.
8) R e fo rm D e rg is i: W a r tsd o r f taki fizyoterapi dernein in bu ya
yn organ 1897'den beri yaynlanmaktayd. Kafka 1911 'de
"Fizyoterapinin havarisi" saylan W a r n sd o f 'lu fabrikatr
Moritz'i tanm, bu kiinin tedavi y n e tim in e hayranlk du y
m u ve Sclnitzer'in kard dergiyi sipari etmiti (B i. 97).
Dergiyi daha sonra kz kardeine (O , 72) v e R o b e r t K lopstock'a da (Br. 3 87) yollad.
9) e v irile r: Kr. No: 11 dipnot 4.
10) O d a n n y e n i k ira c s y la : Siefried D ay anlatlmakta, kr. No: 9.
dipnot 6.
11) Pepa: J o se f D a v i d (kr. No: 6. dipnot 3); spora ok m erak ly
d: anlalan Siefried L w y ona bir spor giysisi, daha n c e de
V e r a ya resimli bir kitap armaan etmiti.
12) V e ra: Kr. No: 1, d ip not 2.
13) M u m k a ln tla r ze rin d e : Kafka, 1924 O ca k banda m um ka
lntlarndan bir kez daha s z eder: "Y em ek piirm ek ok k o
lay, ylba ncesi ve sonrasn da ispirto bulmak olanakszd, yi
ne de y e m e k yerk en az kalsn azm ya kyordum , vem ei
m um kalntlar zerinde stmtm." (O . 153-154).

14)

K a rs y la D r. S ie g m u n d K a z n e lso n :

(1892-1959), 1913-1918
arasnda "Selbstwelir" dergisini kard; B a yan Lise'n in k o c a
s, kr. No: 9, d ip not 7.
15 ) F in i'y i sen in le kar trd: K afka'm n Ottla ya yazd bir m e k
tupta dah a n c e u cm le yer almakta: "Fini'ye gelince, resme
bakar b a k m az D . doru bir e y s y le y er ek se nin resim d e pek
tannacak gibi olm adn aklad." Fini, D a vid ailesinde hiz
meti olarak alyor, ailenin ocuklarna bakyordu.
16 ) K lo p s to c k : R o b e r t K lo p slo ck (1899-1972): tp rencisi; daha
sonra doktor. Kafka tedavi amacyla Tatra'da bulunu rk en ta
md kendisini; K afka'm n dostu, hastalnn k t ye gittii g n
lerde Kafka'ya bakt.

No: 13
M ektup; 1 ift yaprak, 22 x 14,2 cm, m rekkepli k ale m le yaz
l sayfa.
Tarihsiz; ne zam an k a le m e alnd ieriinden yola klarak
sap tand ( " A m a benim u sra biraz daha g n e e k m am , bu ara
da Steglitz'e ve da e t m e m gerekiyor."). 28 O cak 1924'te Felix
W e lts ch 'e v e Lise K a zn elso n 'a yollad tarihsiz bir kartta (Br,
476) 1 u bat'tan balayarak adresinin u e kilde d e ie ce in i bil
dirir: "Berlin-Zehlendorf, H eid e str asse 25-26, B av an Dr. Busse'nin y a n n d a . Kr. ayrca dipnot 10.
1) M a x : M ax B r o d un y a a m y k siin d e d e (Bi, 177) deindii bir
ziyaret s z k o n usu olabilir. Berlin'den Prag'a d n e n B r o d un
K afka'm n salk durum un un ciddi olarak b o z u ld u u n a Siefrie d D a v 'n n dikkatini ektii anlalyor (kr. No: 16. dipnot
2)
3)
4)

OC a rl: Karl H erm ann ; Elli nin kocas (kr. No: 1, d ip not 13).
V e ra 'n n ... G e rti'n in : Kr. 1, dipnot 2 v e 21.
E lm a la rn h a y li arlna dayanamam o la c a k la r: B u n u n ar

ka sn dan tek te k izilmi, bazlar dnda ok u n ac a k durumda

o lm aya n 27 szck g e lm ekte.
5) Y a k n d a kavuacan y n h rk a : Kr. No: 14. dipnot 18 ve 19.
6) K u ru m ... b ir p o lis o n a y is tiy o r: Kr. No: 11, dipnot 3. i-Kaza Sigortas K urum u M drl 18 O ca k 1924'te yollad bir
yazyla K afka ailesini, oullarnn e m ek li m aann kendilerine
havale edilebilm esi iin gerekli formaliteleri yerine getir m eye
armakta.
7) F ro y la y n : Kr. No: 9, dip not 6.

8) D a y :
9)

Kr. No: 9, dipnot 6.

S teg litz 'e veda etm ek: Steglitz'den

ayrlma gnll g erek leen

bir olay deildi. M ax B r o d a yollad bir m ektup ta (B r od
m ek tu b u n yazl tarihini 1924 O cak aynn ortas olarak sap
tar) K afka yle der: "... bizim ola an st gzellikteki e v im iz
den 1 u bat'ta kiray d e y e c e k gc o lm ay an zavall yaban c
lar olarak kap dar edilm emiz." ( B R K , II, 450) 26 Ocak
1924'te ise R o b e r t K lop stock'a yle yazar: "u anda e v skn
ts ek iyoruz; evle dolu p tayor ortalk, am a gzelleri geip
gidiyor n m z d e n , yanlarna varlacak gibi deil, geri kalan
lar ise ie yaramaz." (Br. 4 74) 28 O c a k ta da Felix W eitsch e
yle yazar: "Belki lm bir yazarn, salnda en azndan
b e n d e n nefret e d e ce i kesin Dr. Cari Busse'n in e v in e tan
m am doru deil... Y in e de yapyorum bunu, dnyann her ta
raf tehlik elerle dolup tayor, b ilin m eye n tehlik eler karanl
ndan imdi bu z el tehlik e de buyurup gelebilir. Sonra, ne
tuhafsa b y le bir durum da bile belli bir sla z le m i insan y a
kalyor, evi byleyici bir yere dn tryor g z m d e . N e var
ki bunun da tek nedeni, im diye kadar o turduum gzelim e v
den kiray d e y e c e k paras olm aya n bir yaban c olarak kap
dar edilm em." (Br, 475).

No: 14
M ektup; 1 ift yaprak. 22 x 14,2 cm , drt sayfann drd de
m rekkepli kalem le yazlm.
Tarihsiz; ne z am an k ale m e alnd ierikten yola klarak
saptand ("Saldan beri yeni e vdeyiz "). K afka 1 u bat 1924 cum a
gn le d e n sonra oturduu e v d e n yeni bir e v e tand (kr. No:
13): dolaysyla, m ektu b u n ertesi hafta iinde yazlm olm as g e
rekiyor.
1) D a y m n : Kr. No: 9, d ip not 6.
2) Tanma: Kr. No: 13, dip not 10 ve K a f k a m n L u d w ig H a r d ta
yazd m ektup ta Berlin'deki dinletisine g e le m e y e c e i iin
zr diledii yer: "N edeni yalnzca be nim kisi gibi b yk ev
yaamnn b tn o vr zvryla bu gn l e d e n sonra e v d e n ta
nm am deil (tanma ii Frovlayn R. F.'in sevimli yardm y
la kolay gerekleti), en bata hasta olmamd..." (Br. 476).
3) Sen ve d aym gelecek o lu rs a n z : Kr. No: 3, dip not 7.
4 ) L e itm e ritz : H astalnn giderek kt letii ve m addi b a k m
dan skntl g nler geirdii d n e m d e Kafka ke n d in e o tu r a

5)

6)

7)
8)
9)

ca yeni bir ev aram aya k oyu lm u , yengesi K a ro lina 'm n y a

ad Leitm eritz ( L it o m e r ic e ) k e n t in d e belli ki b y le bir e ve
kavuacam d nm t. E rken yata, 1886'da len amcas
H ein r ich Kafka'nn ei Karolina Y e n g e son rad an S icgm und
K ohn 'la yeni bir evlilik yapmt. K afka'nn p e k sevdii biriy
di K arolina Y e n g e : sk sk, z ellik le Laitm eritz b lg e m a h k e
m e sin d e ii old u u z am anlar y e n g e sin i ziyaret etmiti. (B u
k o n u d a daha ayrntl bilgi iin bkz. A n t h o n D . Norbert'in
"Kafka'nn Leitneritz'd eki Akrabas" balkl yazs: kt
yer: G er m a n ic n otes, 1975, s. 62-63).
S k a litz : (Skalice), Leitm eritz'in 3 km k u ze y do u su nda k i bir
ky.
H a rd t: L ud w ig Hardt; mnit, "pek ok ba kmdan kendisine
hayranlk duyulacak, pe k ok ba k m d an hayli se m patik biri."
(Br. 360). Kafka. 1921 E kim 'in d e Prag'da kendisiyle gr p
k o n u m u (Br. 358-360), o n a H e b b e l'in "Schatzkstlein" isim
li yaptn armaan etmiti ( B H 1, 557). 1924 ubat'm da
Prag'dan yollad telgraftan sonra Kafka 1924 u bat banda
Hardt'a iki avr m e k tu p yazarak B erlin'deki dinleti saatinde
bu lunam ayaca iin o n d a n zr diledi, ke ndisinin ye rine din
leti saatine D o r a D ia m a n t'n geleceini bildirdi ve Hardt'
B e rlin -Z e h len d o r f'a d a v e t etti (Br, 476-477). Ludwig Hardt
yaam nn son yl olan 1947'de K afka'yla ilgili bir an yazs
kalem e ald.
Y n h rk a : Kr. No: 13, 18 ve 19.
F ro y la y n : Kr. No: 3, d ip not 9.
K u ru m d a n : Kr. No: 13, dipnot 7.

No: 15
Kart; 15,5 x 10,5 cm; alcnn adresi de ( H er m a n n Kafka, Prag,
S ta rom estke nm esti c 6/111 posch., T s c h e c h o s lo w a k e i) iinde o l
mak zere her iki yz m rekkepli k a le m le yazl; zerinde 15 lik
pul.
Tarihsiz; ne zaman yazld zerindeki 12.2.24 tarihli postane
dam gasn a dayanlarak saptand.
1) P e k y a k n d a da g z m k a ra rtp verand aya kacam: Kr.
R o b ert K lo p s t o c k a yazlan ve Brod'un k ale m e alnd tarih
olarak 1924 Mart'n belirledii mektup: "Ayrca verandada
koltua uzanp gnein b e n i ve yan ba m daki kayn aacm
doal bir hayat yaam ak zere uyandrmak gibi glk d e r e

cesi birbirinden ylesin e farkl iki eylem i nasl g e rek letirm e

ye altn izle m e k yine de ok gzel bir e y - bu arada ka
yn aac b e n d e n ne g e m ie benziyor." (Br, 478).
2) D a y m d a n : Siegfried Lvvy o srada aileyi ziyaret iin Prag'da
bu lunu yo rd u (kr. No: 9, dipnot 6). ok g e m e d e n de Kafka'nn tedavi am acyla bir sanatoryum a yatm asn salam ak
iin Prag'dan kalkp B erlin'e gitti. Kr. N o: 16-18.
3) P o lis te n o n a y belgesini: Kr. No: 11. dipnot 3.
4) P a k e tle ri liitfe n : D o r a Dia m ant'n m ektub a ekledi i szler.

No: 16
Kart: 14 x 9 cm; alcnn adresi de (H errn H e r m a n n Kafka,
Prag. Star om estk e n m e sti c 6/111 posch., T sc h e c h o slo w a k ei)
iinde olm ak zere her iki yz m rekkepli k a le m le yazlm, z e
rine 15 feniklik pul yaptrlm.
Tarihsiz; ne zaman kalem e alnd K afka'm n kartn ban da
ki aramba akam yazsndan ve p o stanenin 20.2.1924 tarihli
( p e r e m b e ) g n k dam gasn dan yola klarak saptand.
1) S ie g frie d d a yn n yollad k a rt a ld m : K a fka 'm n salk du ru
m u g id e re k kt letii iin telaa kapla n ailesi ve M ax B r o d
K a fk a 'm n days h e k im Dr. Siegfried L w y 'y i duru m k o n u
su nd a bilgilend irm i, bunun zerine B e rlin 'e giden Siegfried
D a v da K a f k a mn salk du ru m u n u n a labild iin e b o z u l d u
u n u grm t . Kafka, daysnn B erlin 'e g e le c e in i bildirdi
i kartna te pkisini burada a a vurm akta. Kr. ayrca No:
17.
2) F ro v la y n 'n m e k tu b u : Kr. No: 3, dip not 9.
3) V e rand ad a: Kr. No: 15. dipnot 1.

No: 17
M anzara kart: 13.6 x 9 cm; zerinde B e rlin -B ra n d e n b u rg K a
yazsyla B r andenb urg kapsnn bir resmi: bir yzii Siegfried
L w y nin k ale m in d e n km adres de (H errn H er m a n n Kafka,
Prag. Sta r o m es tk e nam . 6, 111 p) iinde o lm a k zere bir yz m
r ekkepli k ale m le yazl; zerindeki pul kartlp alnm.
1) Perembe ak amndan b eri: 21 ubat'tan beri.

ps

No: 18
Kart; 1 4 x 9 cm: alcnn adresi de (H errn H er m an n Kafka.
Prag, Sta r o m estk e n m e sti c 6: 111 posch.. T sc h e c h o slo w a k ei)

iinde o lm a k zere her iki yz m rekkepli k a le m le yazl. A d re s

stne belli ki annesi tarafndan 1/3/1924 tarihi eklenm i; zerin
de 15 iik pul.
Tarihsiz; ne z am an k a l e m e aln d p o s t a n e dam g asn n
1.3.1924 tarihine dayanlarak saptand.
1)
2)
3)

Yollayaca nz syledi iniz h rk a : Kr. No: 13 v e 14.

D a y m : Kr. No: 16. dipnot 14.
O tatl ev sahib em : B a y a n Dr. Busse; kr. No: 13. d ip not

11 ve

N o: 14.
4)

nsann a k ln hasndan alacak k a d a r p ahal... s a n a to ry u m :

An lalan o tarihte ailesi oullar K afka'nm D a v o s'ta k i san a

toryum a yatmas d ncesin deydi. B r od 'a yazd bir m e k t u p
ta da ( B R K 11, 453) K afka bu san atoryu m un pahallndan
s z eder. So n un da yazar G n e y A vusturya'da. Ortmann d o la
yndaki WtnerwaJd S a n a to r y u m u na vatt. Kr. No: 19. dipnot

6.
5)

G k a ra rla r:

Kafka bir san atoryu m a yatm asnn leh ve aley

hindeki nedenleri, R o b e r t K lo p stoc k 'a yollad. Brod'un y a
zl tarihi olarak 1924 Mart n be lirledii bir m e k tu p ta sra
lar: "Belki - a sln d a ciddi olarak d n d m z bir ey bu
pe k yaknda Prag'a geliriz; V iyana'd a orm an iinde bir san a
toryum s z kon usu oldu mu. o zam an kesin bir ey bu. B e n bir
sa n atoryu m a yatm aya kar direniyorum , bir pa n siyo nd a kal
m aya da; am a atei d iirem ed ik ten sonra ka para eder diret
m e m . 38 derecelik ate gnlk nafak a m a dn t, btn ak
am ve gecenin b ir varisi b yle... Buradan a y rlm a k h i i im
den gelm iyor, am a sanatoryum d n c esin e de btn btn
kapy kapayam am . y le ya, m a d e m a teim den dolay hafta
lardr e vd e n dar ayak atmadm; yatarken kend im i yeterin ce
gl h iss etm e m e karn yle biraz yryey im d e se m daha
ilk adm atmadan g z m d e korkun b yyor bu, o zaman ya
arken - huzur iinde bir san atoryu m a g m l m e k d ncesini
kimi zam an hi de tatsz bu lm u yoru m . A m a sonra n m z d e
ki birka scak aylk zgrl kte n bile olacam d nn ce, yi
ne keyfimi karan bir ey gzyle bak yoru m buna. N e var ki.
sabah v e akamlar saatlerce sren ksrk nb etleri ve h e
m e n her gn balgam la dolan iecikler - sanatoryum yine n
plana kyor. A m a ardndan rnein yine san atoryum daki o
k orkun y e m ek y e m e zorunluu geliyor aklma." (Br. 477478).

6) F e lix ve H a n n e :

Kafka'nn kz kardei Elli H er m a n n 'n birinci

ve nc ocuklar; Felix iin kr. No: 1, dipnot 21: H a nn e
I920'de d n yay a geldi.

No: 19
M ektup; tek yaprak; 22,4 x 13,9 cm; her iki yz m rekkepli
k a le m le yazlm. Kafka'nn im zasnn altnda belli ki annesin in
kale m in d e n k m F ra n z 'in Z e h le n d o rf tan 5 /3 9 2 4 ta rih li m e k
tu b u yazs.
1) B u n a n a sl h rk a d e n ir: Kr. No: 13, 14 ve 18.
2) P a za rte si: K afka 17 Mart 1924'te M ax Brod'un eli inde B e r
lin'den Prag'a geldi (Bi, 178).
3) K e s in lik le gelm esin R o b e rt: Kafka, R ob er t K lo p s t o c k a. Brod'a
gre 1924 Mart'nda bir m e k tu p yazarak Berlin'e g e lm e m e s i
ni rica eder: "Sevgili R ob er t, hayr, g e lm e k yok, b y le sin e l
s z bir ie girim ek y ok , bu olm adan da ileride bu luup g
receiz nasl olsa, daha bir sessiz, gsz kem ik ler im e daha
uygun d e c e k bir o rtam d a gerek letireceiz bunu." (Br,
477). A n c a k K lop sto c k yine de kalkp gitti B erlin'e. Brod'un
bildirdiine g re (Bi, 178). R o b e r t K lo p sto c k ile D o r a D i
am ant 17 Mart gn K a fk a ya istasyona kadar elik ettiler.
4) F ro y la y n 'a: Kr. No: 3, dipnot 9.
5) S a n rm ik i, gnden fa z la srm eyecek: Kafka, Prag'da y a k
lak hafta kald. 5 N isa n 1924 gn yannda D o r a D iamant'la A v usturya'nn g n ey in de O rtm a n n K y yakn n da
ki W ien erw ald Sanatoryum u'na g itm ek zere yola koyu ldu i-Kaza Sigortas Mdr D r. Odstrcil'e 19 Mart 1924'te y az
d m e k tu p tan anlaldna gre, tedavi iin balangta D a vos'a g itm ey e karar vermiti (L, 82, F K A S , 322). talya, A l
m anya. A v u stu r y a ve sve iin geerli bir pasaport almak
zere doldurulan 27 Mart 1924 tarihli formdan grld gi
bi, D a v o s dnda baka sanatoryum lar da g n d e m d e y d i ( S U
A , P R . Fasz. Franz Kafka, Sign, K 85416, kart. - No: 7368). Bu
kon uy la ilgili olarak kr.: Johann B au e r (yani J o s e f Cernak),
"Kafka v e P rag", Stuttgart, 1971, s. 122. So n u n d a Siefried Day'nn doktorlarn dan birini tand W ien er w a ld Sa n atoryu
m u m d a karar klnd (kr. No: 21). San a toryu m a g itm ed en
Prag'da kald hafta b o y u n c a evin ilerine bak an Froylayn
Marie W e rn er o v a odasn K afka'ya brakmt, Kafka'nn o d a
snda ise days kalmaktayd.

No: 20
Kart: 14 x 9 cm; alcnn adresi de (H e r m a n n Kafka, Prag,
Altstiidter R ing, 6, 111 kat) iinde o lm a k zere m rekkepli k a
lem le yazl. A d re sin stnde belli ki annesin in kale m in d e n k
m Pernitz, W ien er w a ld yazs. z e r in d e 900 A v u sturya K ronu
dee rin d e pul.
Tarihsiz; ne zam an yazld po stanenin 7.4.24 tarihli dam ga s
na dayanlarak belirlendi. Kafka VVienervvalcl San atoryu m u'na 5
N isa n 1924'te gitmiti (ayrca kr. No: 19. dipnot 6).
1) im dilik h i b ir eyi vg k o n u s u yapm ayaca n: D a h a sonra,
20 N isan 19 2 4 te Brod'a yazd bir m ektup ta san ato ry u m u u
szlerle betimler: ... V iy ana orm an iindek i o sevim siz, bu
naltc sanatoryumdan ." ( B R K II, 454).
2) E h , imdi yap la c a k ey b e kleyip g rm e k ile rid e o la c a k la r:
Kafka. du ru m u anne ve babasna olum lu bir k altnda g s
t e rm e y e her zam an aba harcamtr. A y n gn R o b e r t Klopstock'a yazd yaklak ayn ierikteki, ancak biraz daha ayrn
tlara yer veren, te yandan daha k t m se r bir dille yle der:
"Sevgili R ob er t, yalnzca tbbi aklamalar sana, dier eyleri
anlatm ak o k uzun srecek; tbbi aklamalar - te k stnl
bu da - sevindirici. A t e e kar g n de defa sv halinde
Pyram idon - ksre kar da d e m o p o n (ne yazk ki bir ie
yarad y o k ) - ve uyuturu cu bonbonlar; yanlm y orsam dem o p o n u n yan sra atropin de var. A sl sorun kukusuz grtlak.
A m a k im senin azndan kesin bir ey iitem iyor insan, nk
grtlak tb erk lozu s z ko nusu o lun ca herkes ek in gen , kaa
mak, durgun baklarla bir kon um ay a snyor. S y le n e n sa
d e c e "arkada ikinlik", "infiltrasyon", "habis deil": ne var
ki. o p e k sinsi arlarla birlikte d nld m. ku k usu z yeter
bu kadar. B u n u n dnda od am iyi, evre gzel, kayrlp g z e
tildiime ilikin bir e y fark e tm e d im im diye kadar. P n e u m o thorax'tan s z e t m e y e sra gelm edi: am a ge n e l du rum un o l u m
suzluu karsnda ( z e rim d e klk giysilerle 49 kg g e liyo r u m )
nasl olsa bir n e m tamyor. - San atoryu m dak i dier hasta
larla k o n u u p grtm yok, yatakta yatyorum hep, ancak
fsltyla kon uabiliyorum (ne kadar da hzl ilerledi u hasta
lk. Prag'a geld i im in yaklak nc gn yd ki ilk k e z st
kapal duyurdu sesini). B alk o n d an b a lk on a bir gevezeliktir al
m ban gidiyor, imdilik beni rahatsz ettii yok." (Br, 479480).

D o ra : K afka'm n W e in er w a ld Sanatoryum u'na yatm asnn ar

dndan D o r a D ia m a n t ksa bir sre V iyana'd a kalm, ancak
daha sonra san atoryu m a ge lip Kafka'y ziyaret etmiti.
4) P e rn itz : V iy a n a 'm n yaklak 40 ktn gneybatsnda. W ien erwald San atoryu m u'na yakn bir ile.
3)

No: 21
Kart: 1 4 x 9 cm; alcnn adresi (H erm ann Kafka, Prag, Altstdter Ring. 6, 111 kat) Kafta'nn kendi el yazsyla alcnn adresi:
(H erm ann Kafka, Prag. Altstadter Ring 6, III kat) D o r a Dia m ant'm
el yazsyla da yollaycmn adresi (San atoryum W ienerwald, Ortm ann. G n ey Avusturya, Dr. Kafka) iinde olm ak zere her iki y
z mrekkepli kalemle yazlm. 2 numarayla numaralanm. Yollayc adresinin st bana besbelli annesi tarafndan 9/4/1924 tarihi
eklenmi. z er in d e 1.500 Avusturya Kronu deerinde pul.
Tarihsiz; ne z am an k a le m e alnd postanenin 9.4.24 tarihli
dam gasn a dayanlarak saptand.
1) te yan d a n p e k ok p a ra y a bakaca ku kusuz: B e n z e r bir s
ze K afka ayn gn B rod'a yazd bir m ek tu p ta yer verir: "...
paraya, duru m a gre m thi paraya bakyor, J osefine'n in b i
raz yardm elini uzatm as gerek, baka trl olacak gibi deil...
B a n a gelince, anlalan grtlakta sorun. D a h a yanmda..."
( B R K II, 453).
2)

3)

D a y m n b ir tand o la n d o k to r:

A n la ld n a g r e , Dr.
A rthur B a e r ile sanatoryumun sahibi olan Dr. H u g o Kraus sz
k o nusu (kr. R H , 100-102). Kafka'm n W ien erw ald San atoryu
mu'na kabuln, hemerisi Siegfried Day'ya crette bir indi
rim yaplaca, ayrca tedavi srecinde Kafka'mn kayrlp g z e
tilecei szn veren Dr. Kraus salam olabilir. N e var ki,
Kafka sanatoryuma yatnn nc gn olan 7 Nisan'da
K lopstock'a yle yazar: "... kayrlp gz etildiim e ilikin bir ey
fark e tm e d im imdiye kadar." (Br. 480; kr. No: 20, dipnot 2.)
C a nd o n h o l b o l selam : D o r a D ia m a n t'n e klem esi.

No: 22
Kart: 14 x 9 cm; alcnn adresi de ( H er m a n n Kafka. Prag, Star om estsk e n m e sti c 6/111 p osch .) iinde, her iki yz m r e k k e p
li k a le m le yazlm, pulun st banda besbelli an nesin in k a le m in
den km iiz iic ii b ir k a rt yazs. z er in d e 1.500 A vu sturya K ro
nu deerind e pul.

Tarihsiz; ne zam an yazld m e k tu b u n ieriinden ( " z g

nm, b u g n d e n balayarak adresim deiiyor" ) ve p o stanenin
10.4.24 tarihli dam gasn dan yola klarak saptand.
1) n ive rsite klini i: n n d e k i - k lin ik - szc izilmi.
2) L a z a re th Soka 18: K a fk a nn e v num arasn da yanld anla
lyor; dorusu, o g nlerde M ax B r od 'a yollad bir m e k t u p
ta yazd gibi Lazareth Soka 14 olacak (kr. R H , 106). K af
ka 10 N isan 1924'te Prof. H a j e k in kliniine kabul edilip m u
a y e n e d e n geirildi (kr. ayn gn k a le m e alman hastalk y k
snn fotoraf, bkz. R H , 111-112). R o b e r t K lop sto c k 'a yaz
lan, M ax B rod 'u n hatal olarak yazl tarihini 13 Nisan 1924
diye saptad bir m e k tu p ta da u s zlere rastlyoruz: "... Prof.
H ajek'in V iy a n a IX Lazareth Sok a 14teki kliniine y ata ca
m. nk grtlakta y les in e bir im e var ki y e m e k y iy e m i
yorum; dedik lerine gre sinire alkol enjeksiyonlar yaplmas
gerekiyor, belki bir resek siyo na da bavurulacak. D olaysyla ,
birka hafta V iyana'da kalacam." (Br, 480).
3) A r d . L e o p o ld E h rm a n n : Mimar; K afka ailesine akraba biri
olabilir: b e kardeiyle Strakonitz yaknndaki O se k 't e b y
y e n K afka'nm halas Julie E h rm a nn 'la evlendi. O d n e m d e
Strakonitz cem aatinin Y a h u d ile re z g kaytlar Prag devlet
arivinde saklanm ad iin L e o p o l d Ehrm ann 'n K afka a ile
siyle olas akrabalk ilikisini sap tam ak g. L e o p o l d E h r
m ann V iy a n a n ive r sitesi'n d e derm atoloji kliniinde p r o f e
sr o la n Dr. S a lo m o n E hrm a nn 'n bir yeeniydi; anlalan
Ehrm ann 'n ricas zerine Prof. H a j e k 'e bavurup K afka'nm
h e m e n klinie yatrlmasn salamt.
4) B t n bu ileri y a n m d a D . o lm a sayd y a p a m a z d m : D o r a D i
am ant, K afka'ya yaam nn son gnlerin de zveriyle y ardm
dan geri kalmamtr. B u n u n la ilgili olarak y le yazar M ax
Brod: "Sanatoryumdan V iyana'y a gid e b ilm e k iin eld e yalnz
ca st ak bir araba vard. Y a m u r v e rzgr eksik deildi.
Btn yo lcu lu k boy u nc a D o r a ayakta dikildi, vcuduyla K a f
ka'ya siper oldu, havann o lu m su z etkisinden on u korum aya
alt." (B i, 178).
5) M a x B ro d : G n l n e dt n ottan anlaldna gre, Kafka'nm V iy ana n iv ersitesi Klinii'n e yattn ayn gn r e n
miti: "K afkanm 'W ienerwald' Klinii nd en ayrlm ak zoru n
da kald haberiyle... 10 N isan 'd an o zam ana kadarki tm
d e het verici olaylar doruk no ktasna trmand. Grtlak ttiber-

k lozu tans k o n m u tu Kafka'ya. A labildi ine korkun bir

kara gn." (B i, 178).
6) B ir ekilde m m k n s e : D o r a D ia m a n t'm ka le m in d e n km
e k lem e .

No: 23
Kart; 14 x 9 cm; bir yz m rekkepli kale m le yazlm; ikinci
y z n d e adres: H er m a n n Kafka, Prag. Star om estk e n m e sti c
6/111 posch . Balktan n c e K afka'nm k oyd u u 4 rakam. A d r e
sin yan banda besbelli annesinin kale m in d e n km 11/4/1924
tarihiyle K lin ik H a je k yazs. z e r in d e 1.400 Avu stury a Kronu
dee rin d e pul.
Tarihsiz; ne zam an yazld posta nenin 11.4.24 tarihli d a m g a
sndan yola klarak saptand.

No: 24
Kart; 1 4 x 9 cm: her iki yz adres de (H e r m a n n Kafka, Prag,
Sta r om estk e n m e sti c 6/111 posch.) iinde olm ak zere m r e k
kepli kalem le yazlm. Balktan nce Kafka tarafndan kon m u
4 rakam. A d re sin st tarafnda besbelli annesin in kalem in den
k m H a je k K lin i in d e n yazs. z e r in d e 1.400 A v u sturya K r o
nu deerind e pul.
Tarihsiz; ne z am an yazld p o stan e n in 12.4.24 tarihli d a m g a
sndan yola klarak saptand.
1) P e rm itz : Kr. No: 20, dipnot 4.
2) B a y H e rrn a n n az nce geld i: D o r a D ia m a n t'm m e k tu b a e k l e
dii cm leler d e n biri,
3) B a y H e rm a n n : Kari H er m a nn , kr. No: 1, dipnot 13.

No: 25
Kart; 1 4 x 9 cm; adres de (H er m an Kafka, Prag, Starom estke
nm e sti c 6/111 posch.) iinde o lm ak zere her iki yz m r e k
kepli kalem le yazlm. A d re sin st tarafnda besb elli annesinin
k a lem in den km V iy a n a Klini i H a je k yazs. z er in d e 1.400
A vusturya Kronu de erind e pul.
Tarihsiz; ne z am an yazld m ektu b u n ieriinden ("... dn zi
yaret saatinin so n u n a doru K arl birden koridorda g r m ey e y im
mi.") ve po stanenin 13.4.24 tarihli dam gasn dan yola klarak
saptand.
1) K a r l b ird en k o rid o rd a g rm e ye y im m i: Kr. No: 24.

2)

G n l k R ...:

Y a m u r szcn bir m r e k k e p lekesi tmyle

kapatm.
3)

4)

D a y m n seya h a tin in yle d u rup d u ru rk e n : D ah a sonra Kafka

Kierling'den yazd. B in d er ve W a g e n b a c h 'a gre 1924'te k a
lem e alnm m ektup ta yle der: "D aym dan dn V e n e
d i k ten yollan m bir kart aldm, am a uzun zam an sa solu d o
lam kartta A llahn gn yaan yam urdan hi s z e d ilm e d i
i gibi tersi sz konusuydu." (O , 154).
D r. W .: O tarihte Prof. H a jek in asistan ola Dr. med. Emil
A . W e sse ly kastedilm i olabilir. B ayan Rotraut Hackerm iill e r in bildirdiine gre, Hajek'in larengoioji kliniinde Kafka'n a n e m n e z i bu dok to r tarafndan k ale m e alnd. N e var
ki, Kafka'nn klinie kabulnde doru drst bir tbbi m u a y e
neden geirilmedii iin anne ve babasna yaknmas, onlarn
da bu y zden doktora kzmalar pek olas grnm yor; kald
ki a n e m n e z d e n de (kr. R H , 1 l l - S 12'de sakl f o to k o p i) anla
ldna gre, klinie kabul srasnda Kafka adam akll bir
m u a y e n e d e n geirilmitir. "Tbe larvngis" tansn koyan bir
klinik d o k toru nu n hastaya ila olarak iklet tavsiye e tm e si akl
alacak gibi deildir. Kafka'nn s y le m e k istedii, belki W i
enerw ald San ato ry u m u'na g itm ed en hafta gibi bir sre
Prag'da kald zaman grtlakta hastalk belirtilerinin grl
m esi zerine kendisini m u a y e n e e d e n Prag'daki h ekim di (kr.
K lo p s t o c k a yazlan m ektup . Br, 480): "... sonra ancak fslda
yarak konuabiliyorum , ne kadar da abuk ilerledi hastalk,
Prag'a geld iimin yaklak nc g n ilk kez st kapal
belli etti kendini." Chyt'in Prag k e ntine ilikin 1924 tarihli
adres kitabnda ismi W. ile balayan v e K a fk a ia r evinin e v
resinde pratisyen h ekim olarak alan birden o k dok tor yer
almakta.

No: 26
Kart; 1 4 x 9 cm; adres de (H e r m a n n Kafka, Prag. Starom estke
n m e sti c 6/111 poseh.) iinde olm ak zere her iki yz D o r a D iamant'n kurun kalem le ekled ii cm leler dnda m rekkepli k a
lem le yazlm. A d resin yan banda belli ki annesinin k a le m in
d en km 14/4/1924 tarihi. Kartn zerinde 1.400 A vu sturya K ro
nu deerind e pul.
Tarihsiz; ne zaman yazld p ostanenin 15.4.24 tarihli d am ga
sna dayanlarak saptand.

1)

K a r i da size o n a yla y a c a k b u n u n doruluunu:

Kr. No: 14 ve

25.

2) F n m z i in yem ek pi irmeme iz in ve rd ile r:

D o r a Diam ant'n

karta ekledii bir cmle.

No: 27
Kart; 1 4 x 9 cni; adres de (H er m a n n Kafka, Prag, S tarom estke
u a m e sti c 6/111 posch .) iinde o lm a k zere her iki yz m r e k
kepli k ale m le yazl. A d re sin st tarafnda belli ki annesin in k a le
m in d e n km 16/4/1924 tarihi. Kartn zerinde 1.400 Avusturya
K ron u deerind e pul.
Tarihsiz; ne zam an yazld p osta nenin 16,4.24 tarihli d a m g a
sna dayanlarak saptand.
1) B o l b o l su i in d erim , ben b ira z savsaklad m b u n u : Yaam n n
so n haftalarnda K afka'mn susuzlua kar trajik savann
balad g rly or (kr. No: 31 ve 32).
2) K lo s te rn c b u rg -K ie rlin g : Sanatoryum un adresi kartn iki ayr
yerinde bu lunuyor.
3) C u m a rte si: Y an i 19 N isan 1924 gn. Ayrca kr. Brod'a gre
18 N isan 1924'te R o b er t K lo pstock'a yazlan m ektup: C u
martesi gn byk bir terslik kmazsa Dr. H o ffm a n n 'm G
n e y A vu sturya'da. K lo s terneub urg dolayndaki Kierling Sanat o r y u m u na yatacam." (Br, 481) K lo p s t o c k la el ele ve ren
D o r a D ia m a n t, Prof. H a jek Klinii'ndeki bakm n yetersizli
in d en dolay Kafka'nn e v d e baklm ak zere klinikten tabur
cu edilm esini salam ( R H , 112). ne var ki. klinikten alnan
K afka e v e deil. Dr. H o ffm a n n 'm K ierlingteki sa n atoryu m u
na gtrlmt.
4) D o k to r ted avi i in o ra y a gelecek: Viy ana'd a n K ierling e g e l e
rek Kafka'y ziyaret e d e n doktorlar iin kr. Bi. 179: R H , 138140 ve No: 2.9 ve 32.

No: 28
Kart; 14 x 9 cm: adres de (H e r m a n n Kafka, Prag. S taro m estke
n m e st i c 6/111 posch.) iinde olm ak zere her iki yz m r e k
kepli kalem le yazl. A d resin st tarafnda belli ki annesinin k ale
m in d e n km 21/4/1924 tarihi. Kartn zerinde 1.500 Avusturya
K ron u de erind e pul.
Tarihsiz; ne z am an yazld postanenin 21.4.24 tarihli d a m g a
sna dayanlarak saptand.

1)

S o n tn J a b ir a k s ilik km ad an tandk s a n a to ry u m a :

Tarih: 19

Nisan 1924, kr. No: 27 ve buna ilikin dipnot 3.

2)

F.vden b ir h a b e r alamad i in gcenmi size:

Kr. 27 no'iu

m e k tu b u n ba.

E n candan selam lar. D .: Kart birinci b l m D o r a , ikinci bl m

K afka tarafndan o lm a k zere ilk kez b y le tersinden bir sra
lamayla yazlm.
4 ) D a h a nce kald m s a n a to ry u m a : O rtm an n K y yanndaki
W ien er w a ld Sanatoryum u, kr. No: 20-22.
5) H i de ho o lm a y a n a n la rn v a r o ra y a ili kin: Kr. No: 20,
dipnot 1.
6) D o k to rla r: W ien erw ald Sa natoryum u'ndaki doktorlar iin kr.
R H , 100-102.
3)

No: 29
Kart; 14 x 9 cm; adres de ( H er m a n n Kafka, Prag, Altstd ter
Ring No: 6, III p o sch o d i) iinde o lm a k iizere her iki yz m r e k
kepli kalem le vazh. A d resin yan banda belli ki anne hanmn
k a lem in den k m 25/4/1924 tarihi. Kartn zerinde 1.600 A v u s
turya K ron u deerind e pul.
Tarihsiz; ne zam an yazld p osta nenin 25.4.24 tarihli d a m g a
sna dayanlarak saptand.
1) F ra n z 'm ne k a d a r da iine y a ra y a c a k t ya s tk : Kr. No: 28.
2) Akci er h a s ta lk la rn a bakan, h e rkesin vg sn kazanm b i
ri: Bir olaslkla 1919'dan beri V iyana niv ersitesi kulak burun
boa z kliniinde ordinarys profesr ve kliniin direktr Dr.
m ed. H einrich N e u m a n n . B a yardmcs Otiatrie (kulak has
talklar) doenti Dr. med. Oscar B e c k idi; iliki iinde bulun
du u Felix W eltsch'e 3 M ays 1924'te yazd bir m e k tu b u Max
Brod alntlar: "Diin Froylayn D ia m a n t Kierling'e ard b e
ni. B a y Kafka, zellikle ksrrken grtlakta ok iddetli ar
lar hissediyor, bir ey yerken arlar y lesin e artyordu ki, yut
kunm ak nered eyse olanakszlayordu. B en, grtlakta grtlak
kapann bir bl m n de tutmu tberkiilotik bir oluu m
saptadm. B y le bir durum da cerrahi bir giriime asla bavuru
lamazd; dolaysyla nervus larvngeus superior'a alkol en fe k si
yonu yaptm. Bugn Froylayn D ia m a n t bana yeniden telefon
ederek inenin geici sre o lu m lu bir etki yaptm, am a sonra
nceki arlarn ayn iddetle yen id e n ortaya ktn bildirdi.
Ben de kendisine B a y Dr. K a f k a y klinikten alp P r a g a gtr

melerini salk verdim: zaten P rofesr N e u m a n n 'm n da Kafk a mn yaklak aylk m r kald grnde olduunu
akladm. Froylayn D ia m a n t b e n im tavsiyem i kabule yana
mad: b y le yapld m, hastalnn ne kadar ciddi oldu unu
B a y Dr. K afka'm n anlayacandan korkuyord u.
H astann yaknlarn du rum un ciddiyeti k o n usund a tastamam
aydnla tm am zn uygun olaca kansndaym . zverili ve in
san duygulandracak bir e kilde hasta zerine titreyen F r o y
layn D ia m a n t 'm bir uzm an toplulu unu K ierling'e arma is
teini anlayla karlyorum. Dolaysyla , Dr. K afka'm n ge rek
akcier, ge re k grtlaktaki hastalnn artk hibir uzman h e k i
min kend isine yardm e d e m e y e c e i bir durum da b u lund u u
nu, arlarn yalnzca p a n to p o n ya da m orfinle g iderileb ilece
ini ona ak la m aktan k end im i alamadm." (Bi, 179).
3) F e lix W eltsch: Dr. Jur. v e D r. Phil. Felix W eltsch (1884-1964)
K afka'm n yakn do s tla n arasndayd, Kafka'dan bir yl sonra
A lt s t a d t ta o n u n gittii g im n a z yu m a gitti. Kafka, kendisini
1903'te Brod'un araclyla daha yakndan tamd. Sonradan
W eltsch Prag n iversitesi'nin kitaplnda m e m u r olarak a
lm aya balad, zellik le felsefi-dini ierikli kitaplar ka lem e
ald.
4)

H e rh a ld e b ir h ale y o la koyaca baz eyler o la c a k:

B u c m le
d en sonra izilmi yaklak drt szck yer almakta.

No: 30
Kart; 15.5 x 10,5 cm; alcnn adresi (H e r m a n n Kafka, Prag,
Altstdter R in g 6) ve gnd ericinin adresi (Dr. Franz Kafka, Klosterneuburg-K erling, Dr. H o ff m a n n Sanatoryum u, G n e y A v u s
turya) da iinde olm ak z ere D o r a D ia m a n t tarafndan m r e k
kepli kale m le yazl. D o r a D ia m a n t 'm m etni ve K afka metninin
bir b l m ( " H e m e n bu gn g lg e d e uzanp yattm") m rekkepli
kalem le , "balkonda" szcyle balayan dier b l m ku runka
lem le yazl. Kartn zerinde 1.400 A vu stu r ya K ronu deerind e
pul.
Tarihsiz; ne zam an k a le m e alnd yaklak ierikten yola
klarak saptand. Kartn 24 N i s a n da yazlan 29 no'lu m ektuptan
daha sonra k ale m e alnd belli; nk K a f k a mn kartta anne va
babasna sevimli, gzel ve o lu m lu mektuplar iin teekkr ettii
ni oku voru z. oysa D o r a 25 N isan tarihli m ektupta bu m e k tu b u h e
nz almadklarm s y le m e k t e . K lo p stock'un M ays banda (O ,

215) Kierling'e geldiini sa ptam akta B in d er v e W a g e n b a c h yanl

myorsa. kartta K lop stock'un sanatoryum da bu lunm asn dan sz
edilm esi M ays aynda olabilir ancak. N e var ki, 30 n o lu kartn,
O ttla'ya M ek tuplar kitabnda yer alan (O . 154), K afka'm n anne
ve babasna yollad, B in d er v e W a g e n b a c h 'a gre 1924 Nisan ta
rihli karttan daha n c e yazlm olm as gerekiyor, nk 30 no'lu
kartta Kafka talya'y dolaan days Siefried'den hen z hibir h a
ber almadn s y le m e s in e karlk 117 no'lu kartta daysnn V e
nedik'ten yollad manzara kartndan s z etmektedir.
1) K lo p s to c k : Kr. No: 12, dip not 16.
2) N erdeyse be h a fta o ld t, dolap d u ru y o r: Kr. No: 25 ve bu
karta ilikin dipnotlardan ncsii.

No: 31
M ektup; 1 ift yaprak, 22 x 4 cm; m rekkepli k a le m le yazlm
drt sayfa.
Tarihsiz; ne z am an k a le m e alndn b elirlem ek g; ancak
m etn in ieriinden yola klarak saptanabildi.
1) S evgili, iy i y re k li K lo p s to c k 'u n m e k tu b u b ir yan d a n ...: Bu
szler Franz (D o r a ) ile K afka'm n anne ve bab as arasndaki
m ektup lam ann gevediin i ve bu kitaptaki 30 v e 31 no'lu
m ektupla r arasndaki zamansal uzakl aklamakta.
2) D a y bey, O ttla ve M a x : Siegfried D a y nn ve O t t la nn K ier
ling'e geldikleri tarih kesin deil. D o r a 10 Nisa n 'd a Kafka'mn
W ien erw ald San atoryum u'ndan ayrl srasnda yazd bir
kartta day b ey in ya da aile den bir bakasnn gelip Kafka'y
grm esini rica eder (kr. No: 22). M a x Brod 12 M a y s ta K ier
ling'e ge lip Kafka'y ziyaret etti (Bi, 181).
3) B irlik te yazd nz, b eni ite ylesine sevince boan m e k tu b u
n u z i in : Kafka'mn O , 216'ya baklrsa 17 Mays'ta ald a c e
le mektup.
4) te bylece i k ic i yire im d ekileri d k t m : Kr. D o r a ve
Franz'n 26 M ays 1 924 te e v d e k ile r e birlikte yazdklar m e k
tup. D o a y le der mektupta: "Kafka bir iki iiyor ki so r m a
yn. Birasz ya da arapsz pek y e m e k y edii y ok A m a y le l
y kard da s y le n e m e z . H aftada bir ie T o k a y e r ara
b. o kadar. Elimizin aitnda eit arap var, aznn tadm
ge r ek ten bilen kim seler gibi bunlar srayla karyoruz sofra
ya." (O , 216) Kafka, bu kitapta yer alan 31 no'lu m ektup taki
szlerin den anne ve babasnn e d in e b ile c e i izle n im d e bir d

z e lt m e y e gitm ek isteyerek yle yazar: "Biradan sonra her s e

ferinde byk bardaklar iinde masa zerine getirilip konan
suya, avrea m e y v e v e z le m im biradan daha az deil." (O.
157).

No: 32
M ektup; 2 ift yaprak; 22 x 14 cm: i., 3., 5., 6. v e 7. sayfalar m
rekkepli kalem le yazl. M ek tu b u n so n un da Kafka'nn kz kardei
Ottla'nn notu: M ek tu p 2 .6 .19 24'te yazld, 3 .6.192 4te ld. A y r
ca O t tla nn kz V e r a S a u d k o v nm bu bilgiyi dorulayan notu.
M ek tu p bir tarih ie rm e m ek te.
1) P ra g 'd a k i b irlik te li im iz i: Kafka, 17 Mart 1924'te Berlin'den
d n p 5 Nisan 1924'te W ien erw a ld S a n a t o r y u m u na gidene
kadar Prag'da kald ksa sreyi anm sam ak la.
2) Yazdnz, g ib i: Belli ki 18 Mays 1924 tarihli kart kastedil
m ekte (k. No: 31).
3) B ira k o n u s u n d a ben de kend isine k a tly o ru m : Kr. No: 31 ve
bu m ektub a ilikin dipnotlarndan ncs.
4) B ab am ne zam an b eni alp y z m e h a v u z u n a g trse: Kr. K o
nu m a yapraklarndan biri (Br. 491; No: 31, dipnot 5) ve Max
Brod'u bu konudaki aklamalar ("Babasnn on u n la yzm e
havuzuna gidilerinin, tka basa y e m e k yiyip bira iilerinin
aklndan kt yok. D o r a 'ya unlar anlatyor: K k bir o
cuktum , y zm eyi bilm iy ordum henz; kendisi de yzm e bil
m e y en babam la bazen y z m e havuzunun y z m e b ilm eyenler
b l m n e gidiyor, her birimizin n n d e bir sosisle yarm litre
bira, b fenin n n d e oturuyorduk. Y z m e havu zu nd a fazla
pahal o ldu und a n babam genellikle sosisi yannda getiriyor
du." (Bi. 180).
5) P a sa p o rt g d k le riy le b e lk i babam : H er m a n n Kafka'nn Prag
em n iy et mdrl nn arivinde sakl dosya snd a Franz'n
babasnn bir dilekesi bulunm akta, d ilek e d e ancak 1926 ubat'm dan balayarak bir pasaport verilm esi istenm ektedir;
dosy ada pasaport iin daha esk iden yaplm bir bavurudan
ve pasaport verilmesini n l e y e c e k herhangi bir n e d e n d e n sz
e d ilm e m ek ted ir kr. S U A P R 'deki ariv (1 920-1930), sign. K
611/11. kart no: 1495).
6) A n s z n o rta ya kan grt!- ' 'i m : H ajek Klinii'nde 10 N i
san 1924te Kafka'ya grtla* .u berklozu tans kondu. Y ak la
k 20 N isan 'd a Brod'a yle yazd Kafka: "Bir yol grtlak tii-

berklozu olg usu nu k a b u lle n m e y e greyim , du ru m um katla

nlr bir nitelik kazanacaktr..." ( B R K II, 454).
7)

Geen g n b ir p ro fe s r g rtla k ta n e m li ld e b ir iyileme

saptad: M ax Brod'un bildirdiine gre, Prof. Dr. Kurt Tschi-

assny. "Dora bana anlatt. P ro fe sr T schiassny (hastaln son

ev resind e) grtlaktaki durum un e sk isin d e n daha iyi g r n d
n akladnda K afka sev incin den alam, durup durup
p o f e s r kucaklam, hibir zam an yaam ay ve salna ka
vumay imdiki kadar istem edi ini sylemi." (Bi, 182).
8) S a n a to ry u m u n s a h ib i: Dr. m ed. H u g o H o ffm a nn; bir m ide ra
hatszlndan dolay sa n atoryum daki hastalarla kendisi ilgi
le n m e k istem ez, onlar asistanlarnn bak m n a brakrd (R H ,
126 v e 132).

o k ta tl b iri o la n asistan d o k to rla da: Kafka, ie yeni balam

bir h ekim olarak san atoryu m un sa h ib ine yardm ed e n , bu ara
da Kafka'nn tedavisiyle ilg ilenen Dr. Fritz Mller'i kastetmi
olabilir ( R H , 132 ve 134).
10) H enirn i in b u raya gelen u zm a n h e k im le ri saym a zsa k: Viyana'da uzman hekim olarak Prof. Dr. H einrich N e u m a n n ve
baasistan D o . Dr. O scar B e c k Kierling'e gelip K afka'y gr
dler. D o . B eck , K ierling'e ge lip Kafka'y grm elerini sala
yan Felix W eltsch 'e 3 M ay s 19 24'te bir m e k tu p yazarak grt
lan tb erk loz son ucu harap o ld u u n u aklad (kr. No; 29,
dipnot 3).

9)

11)

S o n ra ken d isin e b y k b ir gven duydu um... gen b ir d o k to r:

K im oldu u saptanamad; bu kiinin D o . B e ck olm ad ak,

nk D o . B e c k K a f k a 'dan bir ya bykt.
12) M im a r E h rm a n n : Kr. No: 22, d ip not 3.

13) Ve ha fta d a kez kp g e liy o r: B u cm le m e tin d e iki ayr sa y

fada iki ayr ekilde geiyor. Bir dier cm lenin balang b
lm n ieren ilk e klini belli ki K afka b e e n m e m i ti. k in c i
si, sz ko nusu birinci ekli dzeltir, tamamlar. A n c a k , c m le
nin bitim in de Kafka'nn yazm ay srdrecek gc kalm az, b u
nun zerine D o r a kalemi e lind en alp ya zm ay a d e v a m eder.

EDTRLERN SONSZ

K a f k a 'n n a ile sin e yollad, A lm a n c a k a le m e alnm 32

a d e t m e k t u p ve k a r tla r d a n olu a n b ir p a k e t P r a g 'd a bir
sahafn eline geeti. H e m e n a r d n d a n P r a g U lu sa l Y azn
M zesi p a k e ti sa h a f ta n satn ald; b u g n p a k e t 27/86 n u
m a r a y la m z e n in e d e b iy a t yaptlar a riv in de s a k la n
m a k ta , K a f k a 'n n y a p tla rn a ayrlm arivin b ir b l
m n o lu tu rm a k ta d r .
P r a g 'd a ele g e en m a n s k ri p a k e ti n d e 1922-1924 yllar
na ilikin 9 m e k tu p , 22 k a rtp o s ta l ve 1 m a n z a r a k art b u
lu n u y o r. M e k t u p l a r d a n e n eskisi 1922 H a z ir a n 'n d a , y a
ni K a f k a 'n n P la n a n a d L u z n ic f d e b u lu n d u u sra d a y a
zlm, m e k t u p la r d a n 4 ' ve k a r tla r d a n 8'i B erlin-S teglitz'ten, 2 m e k tu p , 3 k a r tp o s ta l ve 1 m a n z a r a kart 1924
u b a t'y la M a r t ' n ilk h a fta sn d a B e r lin - Z e h le n d o r f 'ta n ,
k a la n la rn t m ise, 3 m a n z a r a k a rt 7 ve 10 Nisan
1924'te O r t m a n n d o la y n d a k i W ie n e r w a ld S a n a to ry u m u 'n d a n , 5 k a r t 11 ve 16 N isan 1924 ta rihle ri a ra s n d a
V iy a n a 'd a k i P ro f. H a je k K lin i i'n d e n ve son 3 k a rtla 2
m e k t u p ise 21 N is a n 'la H a z ira n ba a r a s n d a k i h a f ta la r
iinde K ierlig 'teki D r. H o ffm a n n S a n a t o r y u m u n d a n
o lm a k z e re A v u s tu r y a 'd a n yollanm tr.
M e k tu p l a r n d a olsun, g n l k le rin d e olsun genlik ylla
ryla k y aslan dnd a K a fk a yaam nn son yllarna ili
kin d a h a az aydnlatc b e lg ey e rastlyoruz. A yn ey alt
ml yllarn b a n d a yine P ra g 'd a ele geen ve 'B riefe an
O ttla ud die F am ilie' ( O ttla 'y a ve A ilesin e M e k tu p la r )
k ita b n d a y a y n la n a n ( F r a n k f u r t 1974) m e k t u p la r iin de
sz k o n u s u d u r (k. J o s e f C e rm k , "B ilin m eyen K a fk a

B elgeleri s t n e Bir Bildiri", kt yer: "F ra n z K afka,

Liblick K o n f e r e n c e " , P r a h a 1963, s. 249-252.) Y azk ki,
" O ttla 'y a ve A ilesine M e k tu p la r " k ita b n a ne a n n e ve
b a b a y a (Br, 94), kz k a r d e le r d e n Elli ye (Br, 339-340,
340-342, 342-343, 343-347) ve Valli (B r, 461-463) yazlp
sz k o n u s u kitabn yaynland sra bilinen m e k tu p l a r
alnm, ne d e ister o a n d a k i d u r u m yle g e rek tird i in
d e n , ister K a lk a 'v tem silen , b a z e n d e k a le m e alm na
K a f k a 'n n da katld o kluk y azar y erin e aile yelerine
y o lla n a n D o r a D i a m a n t'm ve R o b e r t K l o p s to c k 'u n m e k
tu p la rn a k ita p ta y e te rin c e yer verilmitir. Son yllara ili
kin m e k tu p la r d a k i b o lu k la r d a h a ilk b a k ta gze a r
par. " O t t l a ya ve A ilesine M e k t u p l a r " d a 1922 ylm a ili
kin tek bir m e k tu p la k a rla a m a d gibi, W iener\vald
S a n a to r y u m u 'n d a n ve P r o f H a je k Kliniin d e n de yazl
m b ir m e k tu b a d a yine rastlan m az.
P r a g 'd a yeni ele g e en m e k tu p la r d a kimi ek sik leri i e r
m e s in e k arn , K a f k a 'n n ailesine yazd m e k t u p la r d a
im diye k a d a r var o la n b o lu k la r k sm e n d o ld u r u r ve
y a a m n n son yllarna ilikin K a fk a biyografisinin z e
rin e o tu ra c a fa k to g ra fik te m e le d a h a b ir salam lk k a
z a nd rr. Y in e b u m e k tu p la r " k e n d isin e n e b ir m c e v h e r
paras, n e d e y a z ar gzyle b a k tk la r iin" ailesinin
K a f k a 'n n m e k tu p la r m s a k la m a d k la r varsaym n ileri
s re n (O , 5) e d it rle rin b u v a rs a y m la r n d a yanlgya
d t k le rin i o r ta y a k oyar.
B u r a d a m a n tk s a l a d a n y a n tla n d rlm a s a n c a k m u tlu
bir ra stla n tn n varln g e r e k tir e n bir so ru ak la geliyor:
P r a g 'd a ele g e en m e k tu p la r a n n e ve b a b a y a yazlp
"O ttla ve A ile sin e M e k tu p la r " k ita b n d a y e r ala n d ier
m e k t u p l a r d a n ne z a m a n ve nasl ayrlp karlmtr'?
P r a g 'd a son o la r a k ele g een m e k tu p l a r d a n b irinin, zam asal a d a n s o n u n c u sra d a k i 32. m e k t u b u n t m y le

deilse de bir b l m y le d a h a nc e y ay n lanm olmas

insan y a d rg a ty o r. M e k t u b u M a x B r o d 1937de kan
Y a a m v k s " F r a n / K a fk a " (Bi. 183-184) k ita b n d a ilk
kez o k u v u c u l a r a sunar.
Bu da yine u sor uvu a k la getirir: K a f k a nn a n ne ve b a
basnn salnda ya da d a h a sonra Max B r o d 'u n elinde
yalnzca bu m e k t u p m u vard, b r m e k t u p l a r d a n haberi
vok muyd B r o d ' m ? Y o k s a Br od dier m ekt upl ar da
bilmesine karn kasten bunlar gerek y aa m y k s n d e .
ger ek m e k tu p la r n (1902-1924) so n ra k i b asksnda yay n
lam am m yd? kinci k pek olas g r n m y o r: kald ki
Br od K a f k a nn aile (iyelerine, a nn e ve ba ba sn a (Br. 94)
ve O t t l a ya {Br. 247 ya da 301) yazp yollad hi tie
P r a g da ele geen m e k tu p la r k a d a r n e m tam ay an m e k
tup lar bile hazrlad m e k t u p cildine a lm a k ta n geri kal
m amt. Bu kitaptaki 1, 3, 12, 14. 18 ya d a 31 no 'lu m e k
t up la ra k i ta b nda yer ver meyecei d n le me zd i. O ttla'ya ve aile yelerine yollanan. J o se f C e r m a k n altml
yllarn ba nda P r a g da / g n me ti n l e r i n d e n k o p y a etti
i ve 1974tc H a r t m u t B i nd e r ve K laus W a g e n b a c h t a r a
fndan yaynlan an m e k t u p l a r ar as nda B r o d ' u n vaamvk s n d e n bildiimiz 32. m e k tu p d a iinde o lm a k zere
bizim o k u y u c u la ra s u n d u u m u z bu kitaptaki m e k t u p l a r
d a n hibiri yer al m yordu. Bu me kt u p l a r n K a f k a nn aile
yelerine yazd b r m e k tu p la r d a n ne z a m an ve nasl
ayrlp alnd imdiye k a d a r sapt anabi lmi deildir.
32 n o 'lu m e k t u b u n zgn metni imdi elimizde o l d u u
na gre. M ax B r o d 'u n k e n d i e di t r l k anlayna uygun
o l a ra k m e tn i n diline n e r e l e r d e m d a h a l e b u l u n d u u n u
sa p ta y a b ilm e k te y iz . "M e k t u p l a r , i 9 2 0 - 1924" ki tab na
ilikin n ot l a r d a vle d e r Brod: )il yanllarnda. Prag
e k es ini n etkisiyle o lu a n yanllard a, imla ve n o k t a l a
m a h a t a l ar n da yaznsal y a p tla rn d a k i k a d a r bir d z el t

m e ye b a v u r m a d m . A n c a k ok gerekli g r d m y e r
l er de byl e bir yolu izledim." (Br, 495). Ne var ki bir
y e r de B r o d ' u n b u sylediine t a b a n t a b a na kart bir t u
t um sergilediini g r y or uz . P e k se v im siz b ir asistan
d o k to rla g r p k o n u m a ; zgn m e t i n d e p e k sevimsiz
s z c n n y e r i n de sevimli s z c b u l u n m a k t a d r .
M e k t u p l a m di e r baz y er le ri nde d e n e de ns iz y er e k
k a pt a dei i kli kl ere gidildiine lank olmaktayz.
A m a h e r e yd e n cn e B r o d 32 n o lu m e k t u p t a D o r a Diama nt ' m e k t u b a ekledii ok n eml i c m le l er e , ayrca
m e k t u b u n s o n u n d a K a f k a nn iki ayr ekilde k al eme
alnm c ml es in e yer v e r m e m i t i r (krs. 32 n o lu m e k
tup. di p no t 13). B r o d ' u n h a tal ar nn B i n d e r ve Wa ge n b ae h t a ra f n da n h a z r la n a n k i t ap ta da (O. 155-156) o l d u
u gibi yer aldm gr me kt ey iz .
K a f k a ' n n m e k t u p l a r n n by k bir b l m genel o l a
rak, elimizde b u l u n m u y o r . P r a g ' d a son o l a r ak ele geip
b u k i ta pt a o k u y u c u l a r a su n u l an a n n e ve b a b a y a yazlm
m e k t u p l a r d a yine eksiktir. B u n u yalnzca K af k a ' n n
m e k t u p l a r a verdii n u m a r a l a r d a n deil (13 K a s m 1923
tarihli kart 10 n u m a r a y t a ma kt a , dolaysyla 1923
E k i m i n d e n K a m a n a k a d a r B e r l i n d e n yazlm sekiz,
d o k u z k a r ta k a y b o l m u gzyle baklmas g e re ki yo r , zam a n sa l ve yaznsal ilikilerdeki k o p u k l u k t a n da b u n u
g re bil me kt ey iz . A n c a k , b u kit apt a yay n la n a n m e k t u p
lar K a f k a ' n n d a h a b a k a m e k t up l ar n n da ileride b u l u
nabilecei u m u d u n u asla yok e t m e m e k t e d i r .
Bu ki taptaki ok l uk m r e k k e p l i ka le ml e yazlm m e k
t u p ve ka rt la r sklkla K a f k a ve D o r a nn ek le me le ri ni
i e r m e k t e d i r ( O t t l a ' v a yazlan m e k t u p l a r bir istisna
o l u t u r m a k t a , b u n l a r b a z e n k u r u n k a l e m l e yazlm b u
l u n m a k t a d r ) . M e k t u p l a r d a izilip karlm yerlere o l
d u k a seyr ek -alanmakta, b u n l a r da fazla bir yer i-

m a m a k ta d r . A n c a k 32. n o 'lu m e k t u p b u n u n dndadr,

b u r a d a 27 s z c k te n o lu a n bir b l m n m e tin d e n izi
lip karldn, bu iin de kl krk y a r a n b ir titizlikle y a
pldm g rm e k te y iz . K imi s z c k le r m e tin d e n izilip
k a rlrk en stleri d ik e y izgilerle rt lm , dolaysyla
b u n la r o k u m a k o k lu k olanak szlam tr.
Bir, iki y e rd e yaznn o k u n m a s ve m e k t u p la r n tarihlen dirilm esi e d it r le r iin ala bildiine glk d o u rm u tu r .
kisi d nda K a fk a m e k tu p la r a b ir tarih k oy m am tr.
P e k ok m e k t u b u n ne z a m a n yazld p o s ta n e d a m g a s
nn ta r ih in d e n yola klarak s a p ta n d . K imi z a m a n K a f
ka m e k t u b u n h a f ta n n hangi g n n d e k a le m e alndn
m e k t u b u n b a n d a belirtm i, p o s ta n e d a m g a sn n ta r i
hiyle b u g n le rin karlatrlm as iki m e k t u b u n k a le m e
alnd ta rih te n b ir gn n ce p o sta y a verildiini o rta y a
k o y m u tu r. Baz k a r tla r d a k i p u lla r s o n r a d a n karlp
alnm tr. M e k t u p l a r d a n p e k o u n u n yazl ta rih i ie
r ik te n yola klarak , ayrca K a f k a 'n m d i e r m e k tu p la r
na ve y ardm c lite ra t re b a v u r u la r a k sa p ta n ab ilm itir.
B u k o n u d a h e r z a m a n ta m bir kesinlie u lalam asa d a
en a z n d a n y ak lak o la r a k istenilen a m a c a ulalabilm i
tir. B u b a la m d a B i n d e r ve W a g e n b a c h 'n hazrladklar
" O t tla 'y a ve A ile sin e M e k tu p l a r "da, ayrca J r g e n B o rn
ve M ic h a e l M lle r 'in e d it r l n y a p tk la r "M ilen a 'y a
M e k t u p l a r " d a ve B r o d 'u n " M e k tu p la r 1902-1924" k ita
bnn d a h a nc e ki b ask sn d a k i baz m e k tu p la r n ta r ih le
rini s a p ta m a o la n a n a k a v u u lm u tu r. T e k tek m e k t u p
larn tarihlerini s a p ta r k e n alntlara ve g n d e r m e le r e
b a v u r a ra k alm alarm z srasnda d a y a n d m z k a n t
lar da o rta y a k o y m a y a altk. B u n u y a p m a m z n bir
n e d e n i de, bir y e rd e yanlt b ir yola sap tm z olm usa,
b iz d e n s o n r a g ele c e k lerin d o ru yolu izlem elerin i k o la y
latrm akt.

B u kit apt aki met i n l er in eletirel a da n haz r lannda

iyice d n p t a ndktan s o nr a K a l k a dilinin bireysel
zelliklerini ve g r a m e r yapsn, n o k t a l a m a iaretleri de
iinde o l m a k zere k o r u m a y a a b a harcad k. Ki t a p ne
de olsa Fi schcr Y a y n e v i ' n d e kan K a f k a yaptlarnn
edisyon kritik basksnn bir parasn o l u t u r a c a k ve
k u k u s u z b u b a sk d a y a y nl an an k i ta pl a r a r a s n d a verini
alacakt; dolaysyla, e di syon kritik basksnn e d i t r l e
riyle balca n o k t a l a r d a bir uyura iinde k a l m a y a al
tk. Tutarszl aka o r t a d a olan y e rl er de bile Kaf~
k a nn n o k t a l a m a iar et ler ine sayg d u y du k. r ne i n.
K a f k a bir hit ap s z n de n ya d a kartlk bildiren a be r
( a m a ) s z c n d e n so n ra kimi z a m a n bir virgl koy mu ,
kimi z a m a n byle b ir yola b a v ur ma m t r . Bu k o n u d a
bir m d a h a l e d e n ka n r ken, byl e bir m d a h a l e n i n titiz
bir e d i t r iin m d a h a l e y e b a v u r u l m a m a s m d a n d ah a
b y k bir risk ol ut uraca n d n d k . Dolaysyla,
m d a ha l e l er i m i zi K a f k a ' n m a ka ze a r pa n h a t a l a r
na d ikka ti e k m e k l e snrladk. A n c a k zgn m e t i n l e r
deki 'ss in "fi"a d n t r l m e s i bir istisna ol ut ur du.
Szlerimize s on ver ir ken, e lde edil mesi g bilgilere ula
lmasnda bi/.lerden y ar d m n e s i r g e m e y e n he r ke s e , bu
a r a d a zellikle bizlere saladklar K a f k a ailesine ilikin
deerli bilgiler iin K a f k a ' n m k u ze ni V e r a S a u d k o v ' v a .
K a f k a ' n m A v u s t u r y a ' d a k i s a n a t o r y u m l a r d a kald d
n e m d e k i olaylarn s a p t a n m a s n d a k i y a r d m n d a n dolay
B a v a n Ro t ra t H a e k e r m H e r ' e , m e ti n l e r d e k i kolay k o
lay iinden kl a ma ya cak ay r nt l ar da bi z le rd eu d e st e i
ni e s i rg e me y en Prof. H a r t m u t R i nd e r' e , K a f k a ' d a sz
geen edebi yaptlarn listesinin f o r ma l a r m bizlere s a
layan Prof. J r g e n B o r n ' a t e e k k r bir b or biliriz.

KAYNAKA

 o k saydaki u / m a n n o r t a k a h r n a s n l a hazr
l a na l " K a f k a - H a n d b u c h in z we i B n d e n " { K a l
k a P.l K i t a b , iki c i l t ); v a v n a h a z r l a y a n H a r u nut B in d e r . Birinci cilt: ' D e r M e n s e l i u n d se u n c Z.eil" ( n s a n v e a l . Stuttgart: AllVc
K i'ner Y a \ nevi. 1

Bi

M a x Br o t l .

'Franz

Kafka.

Fi n a B i o g r a p h i e "

( F r a n z K a f k a . Bii \ a a m o y k s ) . F ra n kfurt a m
M ain : S. F is c h e r Y a y n e v i.

Br

Franz K a fk a . " B r i e f e 1902- i 424" V ay na hazr

layan. M a x B r o d . F ran k)urt a m Main: F is c h e r
Y a u n e v i . 1958.

B R K II

M a x B i o d /F r a n z Kafka. Fin e Fre un dsc haft (Max

Bi u i F F V a n / K a i k a . Bi r D c a l u k ) . m e k t u p l a m a ,
y a y m a h a z n i a v a n : Ma icoi ni P a s l e v . F i a n k f u r t a m
Man:
S.
Fischer Yaynevi.
1989 ( - M a x
B r o d F r a n z K alk a . F i n e F r e u n d s c h a l t II).

F r a n z K a f k a . " U n e t e a n F e l i c e un d a n d e r e K o r
respondenz

aus der

V erlobungszeit"'

(F eli-

c e \ e ve N ia n llk D n e m i n d e D i e r K iile re
M e k tu p l a r : y a y m a h a z r l a y a n : E r i c h H e l l e r ve
J r g e n B o r n . F r a n k f u r t a m M a i n : S. F i s c h e r Y a
y n ev i . !

-'KAS

F r a n z K a f k a . '"Am tliche S c h r i l l e n " ( R e s m i Y a

zdan

K la u s

H erm sd orfu n

bir

d e n e m e siy le .

Be rlin: A k a d e m i Y a \ n e \ i. 1984.

Kiaii'. { l e i i ' i s d o i i. ' B r i e f e d e s V e r s i e h e r u n g s

an g en lallten Franz Ka fk a' (Sigo rta M e m u r u
Fi arz K a f k a n M e k t u p l a r ) : kt y-:r: Si n n
tiiuJ F o r m I X (! 9 57) . s 6 3 9- 6 62 .
J a r o m i r 1 ouz i l , D e p i s \ . i ' r a n z K a f k y D e i n i c k e
u r a z o v e p o j s t n v n e p r o ( ' e c h v v P r a z e " : kt
ver: S h o r n k N o r o d n o n usecl v P r a z e - A e t a
M u su Natonalis
( I9<>3!. s. : ' 7-83.

Pagae,

rada

sv..

VIII

L A , P N P , F K L i t e r a m i arch iv P a m d t n i k u n a r o d n i h o p i s e m n i c tv i v P r a z e . A r c h i v b e s t a n d v o n F r a n z K a f k a
( F r a n z K a f k a ' n n K iisel A r i v B e lg e l e r i ).
M

F ran z K a fk a , B r ie fe an M i l e n a , ( M i l c n a va
M e k t u p l a r ) , g e n i l e t i l m i v e y e n i d e n d / e n l e n m i bask; y a y n a h a z rla y a n J r g e n B o r n v e
M ic h a e l M l le r , F ran kfurt a m M ain ; S. F is ch er
Y a y n e v i . 1986.

F r a n z K a fk a. " B r ie fe an O t t la un d die F a m ilie"

( O t t la ' v a v e A i l e s i n e M e k t u p la r ) ; y a y m a hazr
layan; H a rt m u t B i n d e r ve K la u s W a g e n b a c h .
F ra n kfurt a m M a in ; S. F is c h e r Y a y n e v i , 1974.

RFI

R o t r a u t F la c k e r m lle r . " D a s L e b e n , d a s m ich

s t r t ( B e n i R a h a t s z F.den Y a s a n ) , V i y a n a Berlin: M e d u s a Y a y n e v i . 1984.

S U A PR

S t t n i s t r e d n i a c h iv v e P raz e. A r c h i v bartand.
P o li c c j n i r e d ite ls tv i ( P o li z e i d i r e k tio n ) .

WB

K la u s W a g e n b a c h . "F ranz K afka. B ild e r aus s e

in e m L e b e n " ( F r a n z K afk a . Y a a m n d a n F o
to r a fla r ). e r w e i t e r t e und v e r n d e r t e N e u a u r g a b e , B erlin: K la u s W 'agen b ac h Y a y n e v i , 1989.

RESM LER

Kafka'nn anne ve babas

Kafkamn en kk kzkardei
Ottla (Ottilie)

Ottlann kocas Josep David

Kafkann en byk kzkardei Elli (Gabriele),

kocas Karl Hermann ile

Kafkann Leitmeritzteki yengesi Karoline

Floylayn Marie
Wernerova; Kafka
ailesinde hizmeti

1986'da, Dlzden Ulice'deki birsahafta, Kafka'nn o gne dek

bilinmeyen, dokuz mektup, yirmi iki kartpostal ve bir manzara
kartndan oluan bir paket bulundu. Elinizdeki kitapta sunulan
bu mektup ve kartpostallar, Kafka'nn yaam nn son iki ylnda
(1922-24) ailesine yazdklarn bir araya getiriyor.
Bu kitapta, Kafka'nn adm adm lme yaklamas kadar,
I. Dnya Sava sonunda Berlin'de ve yaam nn son gnlerini
geirdii yerlerdeki yaam koullarna ilikin ayrntlar da bula
bileceksiniz.
Okuduunuz mektuplar, Kafka'nn yaamyksnde sisli ka
lan bir dnemi aydnlatmakta ve Kafka dizi,
\jp la r blmn de zenginletirmektedir.

ISBN 9 7 5 - 40 6- 84 2- 9

789754 068429