PROF.

DR RADO LJUI: KNEGINJA LJUBICA SRCE PUNO TRNJA

Kneginja Ljubica Obrenovi (Anastas Jovanovi,

1851.)
Feljton o kneginji Ljubici Obrenovi uradili smo po knjizi prof. Ljuia Kneginja Ljubica,
koju je izdao Zavod za udbenike iz Beograda, 2013. Godine. Priredio: Miladin Veljkovi
Velika i slona zadruga Vukomanovia
Prof. dr Rado Ljui, redovni profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu, na kome je i upravnik
Katedre za srpsku istoriju u novom vijeku, spada u red najveih imena srpske i jugoslovenske
istoriografije. Njegova bibliografija broji preko 500 bibliografskih jedinica, od toga vie od 30
posebnih izdanja. Svaka njegova knjiga ima posebnu vrijednost i postaje predmet naroitog interesovanja svih slojeva italaca. To se moe rei i za Ljuievu knjigu Kneginja Ljubica, koju
je 2013. godine izdao Zavod za udbenike iz Beograda.
Kao to se iz samog naslova moe zakljuiti, knjiga sadri biografiju supruge kneza Miloa
Obrenovia, Ljubice, koja je sa srcem punim trnja, po zakljuku prof. Ljuia, od svih srpskih
kneginja i kraljica 19. i 20. vijeka, ostala u najboljem sjeanju srpskog naroda.
Uz njegovo odobrenje i saglasnost beogradskog Zavoda za udbenike, kao izdavaa knjige, prenijeemo iz nje u narednih nekoliko brojeva najinteresantnije detalje, ime emo itaocima pribliiti lik uvene kneginje, koja je, uz ostale osobine, posjedovala i sranost muku.

Na Suvoborskoj gredi, du koje vodi stari put Valjevoaak, danas bez ikakvog saobraajnog
znaaja ali oduvijek s vanim stratekim poloajem, nalazi se selo Srezojevci, na nadmorskoj visini od 650 metara, u sastavu SO Gornji Milanovac. Smjeteno je izmeu tri uzviice: Vis (638
metara nadmorske visine), Vaskova glava (622) i Gali (683) i prostire se na istonoj strani pomenutog druma. Od Gornjeg Milanovca udaljeno je 28, a od aka 20 kilometara.
Vukomanovii su bili najbrojniji i najpoznatiji rod u Srezojevcima. Slavili su Luindan (18/31.
oktobar).
Vukomanovii su, prema porodinoj tradiciji koju je zapisala Mileva Alimpi, roena Vukomanovi, porijeklom iz Metohije, iz okoline Pei. Poslije pada ove oblasti pod Turke, negdje u 16.
vijeku, Vukomanovii su se preselili u Hercegovinu, u Niki. Pleme je u seobi predvodio Sava
Kosti-Vukomanovi.
Vukomanovii nijesu nali u Nikiu trajno utoite. Nikiki paa nije podnosio doseljeno pleme, pa je naredio da se ubije Sava Vukomanovi, poslije jednog povratka iz Dubrovnika gdje je
boravio radi trgovine. Tom prilikom opljakana mu je sva roba. Shvativi to kao upozorenje da
im u Nikiu nema opstanka, Savini sinovi, Vukoman, aslav, irjak i Dragi, poslije krvne
osvete skoro iskljuivi motiv sa seobe u okvire Turskog carstva i iz njega, u iju pozdanost se
moe sumnjati preselili su se u Beogradski paaluk. Na putu ka Beogradu zaustavili su se u
Stragarima, gdje su ostavili porodice, a oni otili beogradskom veziru da zatrae dozvolu za nastanjivanje. Vrativi se u Stragare, najvjerovatnije sa doputenjem vezira, i uvjerivi se da im odgovara planinski kraj oko Rudnika, odabrali su prostor izmeu Diine i emernice i tu se naselili. Selo Srezojevce prihvatili su za novu postojbinu, i uz rjeicu Carevi podigli svoje domove,
polovinom 16. vijeka, prema porodinoj tradiciji, mada e prije biti da se to zbilo u 18. stoljeu.
Od etvoro brae, najmlai Dragi, s roakom Nikolom Nikom, odselio se u Rusiju. Njihovi
potomci ivljeli su u Odesi.
Zna se da je Vukoman imao sedam sinova: Budimira, Radomira, Vasilija, Dimitrija, Vojina, Pavla i Savu. Vukomana i sina Vojina ubili su Turci na rijeci Diini, dok su nosili prihode spahiji u
Brusnici. Dugo se jedan vir na Diini zvao Vukomanovac, po mjestu gdje je ubijen Vukoman sa
sinom.
Sve do druge polovine 18. vijeka nemamo pouzdane podatke o ovoj porodici. Tada se istie kao
porodini starjeina Gavrilo Savi Vukomanovi. Njegov otac Sava sin je Vukomana, jednog od
doseljene brae, rtve turskog nasilja, od kojeg su bjeali iz Metohije u Hercegovinu, iz Hercegovine u Srbiju, iz Srbije ak u Rusiju. Vukomanovii e glavama plaati tursko nasilje i u narednom periodu, posebno u vrijeme srpskih ustanaka. Joakim Vuji pie da su Vukomanovii iz
Srezojavaca, roditelji kneginje Ljubice, bili esni i bogate gazde ljudi, koji su poitanije i kod
naroda imali. Dugovjena Vasilija Vukomanovi kazivala je Panti Srekoviu: U ono vreme
ova je kua bila uvena sa svoje velike zadruge i velike imunosti; doekivala je i ispraala i careve Turke, svoje gospodare, i najvanije Srbe, svoje prijatelje. Sjeanja potomaka i zabiljeke
putnika namjernika ukazuju na to da su Vukomanovii bili velika, slona i materijalno bogata zadruga.
I pored svog pristojnog imetka i ugleda u selu, Vukomanovii nijesu igrali zapaenu ulogu u Pr-

vom i Drugom ustanku.

Gavrilo Vukomanovi je imao etiri sina: Sretena, Radosava, Milisava i ora. Gavrilo je umro
1797, pa je starjeina zadruge postao njegov najstariji sin Sreten. Svi njegovi sinovi ostavili su za
sobom potomstvo, koje je dobilo drugaija prezimena: orevii, Ratkovii, Antonijevii, Simovii.
www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=474471&datum=2015-02-03
Najvienija meu djevojkama

Crkva u Savincu

Radosav, otac kneginje Ljubice prim. M.V., (17581805) bio je oenjen Marijom Damnjanovi (1762
1797) iz sela Druetia, Uike nahije. Marija je umrla u 35. godini ivota, pa se Radosav ponovo oenio,
ali je ime druge njegove supruge ostalo nezapisano. Netaan je podatak da je Vasilija Kojovi, majka kneginje Ljubice, ali nije iskljueno da je ona bila druga supruga Radosava. Ni Mileva Alimpi, ni Panta Srekovi, osim Milana . Milievia, ne pominju drugi brak Radosava. Izgleda nevjerovatno da Mileva, ker
Petra i Vasilija, nije zapisala ime svoje bake! Ona, zna, sasvim sigurno, da se Radosav dva puta enio, jer
kae on je imao desetoro djece, a ne on i Marija. Pouzdan dokaz o Radosavljevoj drugoj enidbi jeste
njegov sin Petar, roen 1801, etiri godine poslije smrti Marije (1797). To se vidi na nadgrobnoj ploi u
Savincu koju je postavila kneginja Ljubica svojoj brai, gdje pie: Petar poive 32 leta i prestavio se mjeseca aprilija 1833. Radosav je, dakle, iz dva braka imao desetoro djece est sinova i etiri keri. Kumovali su im Mandii iz Premia, kod aka.
Ljubica Vukomanovi je roena 3/14. januara 1785, kao druga kerka. U memoarskim spisima pominju
se tri godine roenja kneginje Ljubice (1780, 1785, 1788). Raspon od skoro decenije ukazuje na nepouzdanost memoarista, te smo, na osnovu drugih inilaca, usvojili godinu za koju se opredijelio Pantelija
Srekovi u rukopisu Rodoslovije, Naslednik i Petrija. On nije naveo taan datum (roena 1785. god. u
poetku mjeseca januara), ve je to uradila Mileva Alimpi. Ovu godinu prihvatio je i Steva uturilo. Iako
smo se za nju opredijelili, ni ona nije sasvim pouzdana. Alimpi i Srekovi tvrde sa su se Ljubica i Luka
rodili iste godine 1785, s tim to je brat mlai od sestre jedanaest mjeseci. S ovim kazivanjem nije sasvim u saglasnosti natpis na nadgrobnoj ploi u Savincu, na kojoj pie da je Luka umro januara 1833, po-

to poive 48 leta. Ako je Luka roen u decembru 1785, onda je on poivio 47, i tek zaao u 48. godinu
ivota. I samo u tom sluaju oni su se, zaista, mogli roditi u istoj godini!
Poznata su i imena Ljubiine brae: Luka (17851833), Jovan (17921815), Petar (18011833), Antonije,
Teodor i Gavrilo (Gaja) i sestre: Ruica, Smiljana, Mirjana i Bosiljka.
O skoro svim znamenitim ljudima, roenim u drugoj polovini 18. vijeka, postoje razne prie, esto legendarne, o njihovom dolasku na svijet. Ta vrsta legendarnih pria nije mimoila ni kneginju Ljubicu. Prilikom njenog roenja u kui se zatekao Selim-beg Tokatli, koji je tom prilikom darovao djevojicu, sjeali
su se njeni blinji a zapisali memoaristi.
Na Ljubuinim leima bile su dvije crne belege sa ake velike, koje je nosila od roenja do smrti. U vezi
s njima nastala je pria o Turinu koji je, boravei jednom prilikom u kui Vukomanovia, traio od majke
Marije da poturi djevojicu. On je govorio majci da e njena kerka nekad biti na veliku gospostvu,
odnosno da e nekad znati za glavara zemlje. U strahu da Turin ne ostvari namjeru prevjeravanja,
majka je Ljubicu sklonila u devetu kuu i tako je sauvala.
Iako je zadruga Vukomanovia bila brojna i jaka, zbog turskih zuluma morali su i oni da skrivaju svoju
ensku djecu na stanove, u Kosmaju i na emernici, gdje su boravili obani sa stokom. Djevojke su izlazile
izvan kue samo u vrijeme priea i vanijih narodnih praznika, kada su se okupljali u oblinjim crkvenim
portama. Srezojevanima je bila najblia crkva brvnara u Brezni. Uoi udaje, Ljubica je bila najvienija
meu djevojkama iz sve okoline. ak i da je Mileva Alimpi pretjerivala u opisu Ljubiine ljepote i otmenosti, mladi beg Tokatli imao je dovoljno motiva da se zagleda u stasalu Srezojevanku. On je pomiljao
na njenu otmicu, ali nije se usuivao da je ostvari plaei se gnjeva svog strica, starog Selim-bega Tokatlia, dobro raspoloenog prema raji, kao i brojne i mone zadruge Vukomanovi.
Kada je 1803. Tokatli boravio u kui Vukomanovia, o emu je bilo rijei, zatraio je da mu dovedu Ljubicu i ostalu djecu. Ljubicu je darovao niskom merdana, okienom mletakim rupama. Ve u to vrijeme
Radosav je namjeravao da uda Ljubicu u Sarajevu, po elji svojih roaka Budimlia. Predavi joj dar, beg
joj je rekao na, Ljubice, ovo je moja hanuma nizala i tebi na dar poslala, da je se sjea kad poe po Sarajevu etati, zapisla je njena sestrina.
Oko udaje Ljubice Vukomanovi nijesu raiene mnoge pojedinosti. Njenu udaju u Sarajevu sprijeilo
je izbijanje Prvog ustanka 1804. i, u isto vrijeme, opredijelilo njenu buduu sudbinu. Da se udala u Sarajevu, za nju povijest ne bi znala, kao to ne zna za mnoge druge djevojke, ljepe i otmenije, ali je buna
umadijske raje usmjerila tok srpske istorije u novom pravcu i Ljubiin budui ivot uinila zanimljivijim,
poznatijim i dostojnijim.
U nju se zagledao, godinu ili dvije prije izbijanja ustanka, brat po majci Milana Obrenovia, Milo Teodorovi, potonji srpski knez. O tome postoje dvije verzije, jedna je sauvana u porodinoj tradiciji Vukomanovia, a druga u jednoj kneevoj prii.
http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=474604&datum=2015-02-04

Udaja za Miloa i Karaorevo kumstvo

U poznim godinama, dok je boravio u Beu, knez Milo se sjetio kako je upoznao Ljubicu. Naputajui svog zeta Savu, moda 1802. ili 1803, prije nego se konano doselio kod polubrata Milana, Milo je preko Pranjana, na putu za Brusnicu, proao kroz Srezojevce, puno ivih izvora.
Na jednom od srezojevakih potoka, na rijeci Diini kako su zapisali neki memoaristi, ugledao je

Ljubicu i majku koje su belile platno. Tada mi je me bilo prolo 20 godina, a jo sam bio kao
devojka. im videh Ljubicu, ostae mi oi na njoj. Ona i majka joj, opazie mene, izioe iz vode, i spustie skute (bejae ih stid od mene da duboko gaze). Ja pregazih vodu, i, i na drugom
bregu, sedoh obuvati se. Oljario sam valjda itav sahat, samo da due gledam Ljubicu. E, ini
`voliko, jest bila lepa za udo. Ovom kneevom sjeanju, saoptenom momku Milovanu Pejinoviu u Beu, poklanjamo povjerenje kada je rije o ovom prvom susretu i zagledanosti u buduu suprugu.

Knez Milo
Kad mu je polubrat Milan povjerio da za njegove trgovake potrebe lui stoku, Milo je uestalo
navraao u Srezojevce, kod Vukomanovia, ne bi li ponovo ugledao Ljubicu. Njegov drug u kalauenju stoke, Turin or-Zuka, pronikao je u Miloevu tajnu i on mu je priznao da je zavolio
Ljubicu i da, nje radi, ee kalauzi stoku u Srezojevcima i u zadruzi Vukomanovi. Turin je,
potom, preuzeo na sebe ulogu provodadije s namjerom da ubijedi Milana da isprosi Ljubicu od
Vukomanovia. Ovo je kneeva pria o djevojci Ljubici i njihovim prvim susretima.
Porodina tradicija biljei da su Milan i Milo dolazili u kuu Vukomanovia i da se tu mladi junoa zagledao u Ljubicu. Milo nije imao hrabrosti da saopti svoju elju Milanu, ve je zamolio
Nikolu Milievia Lunjevicu da o tome porazgovara sa svojim roakom Radosavom. Nikola je
prethodno obavijestio Milana, a on ga je odbio rijeima: Proi se toga! Ljubicu itu u Sarajevo,
pa se Radosav zatee, a ti oe da se ja sramotim da je item za moga Miloa. ta je Milo i ta
on ima? Kad bude stekao i imao, nai e se i za njega ena. I pored ovog savjeta, Lunjevica se,
na Miloevo insistiranje, obratio i Radosavu. Vukomanovi mu je odgovorio: est i potenje
Milanu i tebi brate, ali ja ne mogu dati svoju erku za Milanovog momka iako mu je brat. Otac

je, oigledno, elio da udomi ker u bogatiju porodicu u Sarajevu, a ne za trgovakog momka,
makar on i bio polubrat poznatog umadijskog trgovca. Povjesnik Srekovi tvrdi da je to bilo
prije izbijanja Ustanka 1804, to se moe prihvatiti kao pouzdan podatak.
Pitanje Miloeve enidbe postavilo se ponovo tek poslije izbijanja Ustanka. Iz kneeve prie saznajemo da je vojvoda Milan isprosio Ljubicu i doveo je u njihov dom, ali ne navodi godinu kada je to uradio. Kad sam se oenio, bilo mi je oko 24 godine, rijei su kneza Miloa koje je saoptio momku Pejinoviu, koji, oigledno, nije dobro upamtio godinu starosti u kojoj se srpski
knez oenio.
U prvoj ustanikoj godini knez Rudnike nahije bio je Blagoje Vilotijevi, ali je Milan Obrenovi bio poznatija linost, glavni trgovac u nahiji. Odmah po osvajanju Rudnika, vod Karaore
je prvi put dodijelio zvanje vojvode jednoj linosti bio je to Milan Obrenovi, vojvoda, komandant i savjetnik Rudnike nahije, jedna od najznamenitijih linosti Prvog srpskog ustanka. Ne
moemo utvrditi kada, ali nam se ini vjerovatnijim poslije paljevine Rudnika i postavljanja za
vojvodu, 18. marta 1804, Milan je pozvao Karaora da bude vjenani kum njegovom polubratu
Milou Teodoroviu (jo nije preuzeo Milanovo prezime), poto je ve bio vjerio Ljubicu. Tek
obavljena vjeridba i uspjesi oko osvajanja Rudnika, bili su dobar motiv Milanu da zamoli Karaora da se okume. Vod je prihvatio ponudu, a da nije bio svjestan, kao ni Obrenovii, kakve e
to posledice ostaviti u buduim odnosima dviju najistaknutijih porodica u Srbiji 19. vijeka. Njihovi odnosi za vrijeme Ustanka bili su prijateljski i dobri sve do 1810, kada je Milan preao u
opoziciju vodu.
Milo Teodorovi i Ljubica Vukomanovi vjenali su se i uzeli u proljee 1804. godine. Svadba
je bila u Brusnici, kumovao je Karaore, stari svat bio je Lazar Mutap, a runi djever Nikola
Milievi Lunjevica. Mladoenja Milo Obrenovi jo nije imao svoj dom, pa je Ljubica dovedena u kuu vojvode rudnikog Milana Obrenovia. Niti je porodina tradicija Vukomanovia, niti
su pak memoaristi prve polovine 19. vijeka zabiljeili ovo porodino veselje, te o njemu nita
pouzdano ne znamo. Ne samo da se ne zna u kojoj su crkvi vjenani, ve je teko utvrditi i vrijeme kad je bilo veselje, najvjerovatnije prije Uskrsa kada je odrana Ostrunika skuptina, kojoj
su prisustvovale skoro sve ustanike starjeine, a meu njima i Milan Obrenovi. Ako je svadba
bila na neki poznatiji praznik, onda su to mogle biti samo Cvijeti. Budui da je rije o prvim ratnim danima, obiljeenim nemirima i nesigurnou, veselje je moglo biti bilo kog dana kojem je
vod Karaore mogao prisustvovati. Roenje sina Petra, oko 1805, ide u prilog ovoj tvrdnji,
ali ni taj podatak nije pouzdan poto se natpis na njegovoj posmrtnoj ploi vie ne moe proitati.
www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=474757&datum=2015-02-05

uma najsigurniji dom

Milo Obrenovi je dugo bio u sjenci Milana Obrenovia, najznaajnije linosti u umadiji poslije voda Karaora i Mladena Milovanovia. Miloa nalazimo u pratnji svog brata tokom ratovanja na Rudniku (1804), Uicu (1805), Brataiu i Miaru (1806), a redovno pored june granice.
Na poloajima prema Viegradu i Novoj Varoi, Obrenovii su podigli aneve na Katiima i
Deretinu, u kojima je najee boravio Milo, odvojen od kue i porodice.
Obrenovii su se istakli pri osvajanju Uike tvrave (1807). Vod je povjerio opsadu tvrave
komandantu Rudnike nahije Milanu, kome su Turci predali u ruke kljueve grada. U poetnim

borbama za utvrenje teko je ranjen Milo. Vuk pie da ga je udarilo tane puano vie leve sise, pa izalo kroz plea; no i tu mu srea njegova, ili moe biti srea naroda Srpskoga odri ivot,
i on posle 10-12 nedelja ozdravi sasvim. Prije bitke na Uicu Milo Obrenovi je sa Milanom
Grboviem spalio Poegu, a poslije bitke vidao je rane u Brusnici.

Kua kneza Miloa u Crnui

Na front je otiao im je ozdravio, preuzimajui postepeno vojne dunosti od polubrata koji je u

meuvremenu postao i sovjetnik. U drugoj polovini aprila 1807, prije konanog pada Uica, u
kui Mihaila Radovia u Ravnima, vod Karaore imenovao ga je vojvodom, videi heroiesku hrabrost u meni. Milo Obrenovi je dosta kasno stekao vojvodsko zvanje. Razlog je trebalo
potraiti u tome to je neprestano bio uz brata, pomaui mu u svim ratnim pohodima.
Obrenovii su, zajedno s vodom, poli u znaajan pohod u Raku (1809). Uestvovali su u skoro svim bitkama, a kada je Karaore morao da se povue na Moravu, poslije poraza na egru,
oni su branili Srbiju s juga.
Obrenovii su bili odani svom kumu vodu Karaoru do poraza 1809, ali ve tada su pristupili
njegovoj opoziciji, u emu je Milan igrao zapaenu ulogu. Milanov boravak u Bukuretu u svojstvu narodnog deputata i njegova smrt 1810, izbacili su Miloa kao najznaajniju linost u Rudnikoj nahiji, kao i na cijelom prostoru prema junoj srpsko-turskoj granici. U poslednjim godinama Ustanka Milo je bio komandant Rudnike nahije (1809) i jedan od najvanijih vodovih
zapovjednika, koji je od 1811. uivao zvanje glavnokomandujueg jugozapadne granice.
Za sve vrijeme Prvog ustanka Ljubica je boravila u Brusnici, u zajednikom domu Obrenovia.
Milo, koji je bio neprekidno na frontu, nije imao vremena da sagradi sebi kuu, pa je Ljubica
boravila u Milanovom domu. Jedini pouzdan podatak o njegovom povremenom dolasku kui jesu dva njegova djeteta roena u vrijeme Prvog ustanka, Petar (1805) i Petrija (1808).
Teko i neizvjesno stanje, opta nesigurnost, strah od turske osvete i sasvim neizvjesna budunost primorali su Miloa Obrenovia, oborkneza triju nahija Kragujevake, Rudnike i aanske da krajem marta ili poetkom aprila 1815. preseli porodicu iz arana dublje u planinu, u
Crnuu. Kad su njemu, najpoznatijem Srbinu u Beogradskom paaluku, jo samo uma i planina

ulivali sigurnost, koliko je tek bilo teko ostalom narodu!

Milan i Jakov Obrenovi su, osim imovine u Brusnici, posjedovali imanje i u Crnui, gdje ime je
ljeti boravila stoka. Kad su braa vratila majku Vinju sa djecom iz drugog braka, iz Dobrinje u
Brusnicu, poklonili su mu posjed u Gornjoj Crnui. Nije poznato kada je Obrenovi u Crnui, u
jednoj dolini u velikoj vrleti nainio kuu i nekoliko zgrada oko nje. Vjerovatnije je da je ove
zgrade sagradio tokom 1814. godine i da su u njima nali sklonite Lazar Mutap, Sima Patrmac
i Blagoje iz Knia, prije nego se Obrenovi preselio u Crnuu. Nijesu uvjerljiva kazivanja da se
knez Milo s porodicom preselio u Crnuu prije Hadi Prodanove bune.
Poslije Sabora u Takovu, Milo se vratio u Crnuu, gdje je, nakon kraeg premiljanja, otiao u
vajat, obukao vojvodsko odijelo, pripasao srebrno oruje i, davi svoj vojvodski barjak Patrmcu,
uzviknuo: Evo mene, a eto vama rata s Turcima! Zbilo se to u dvoritu njegove kue, u prisustvu majke, supruge i djece Petrije i Jelisavete. Sin Petar umro je u jednoj kablarskoj peini u vrijeme bjekstva od Turaka i svog tumaranja 1814. godine.
Svretkom Drugog ustanka, koji je Miloa Obrenovia izbacio u sam vrh kao voda, a potom i
kneza Srbije, cjelokupna porodica Obrenovi nala se u Crnui. U Brusnicu se vratio muselim,
pa knez nije htio u nju da preseljava svoje ukuane. Nekoliko godina ostae baba Vinja sa sinovima, snahama i unucima u Crnui. Braa Milo, Jovan i Jevrem, zauzeti narodnim poslovima,
najmanje su se zadravali u ovom zabitom mjestu. Knez je silom prilika najvie vremena proveo
u Beogradu, prve dvije godine poslije Ustanka. U Crnuu su braa navraala samo da posjete
svoje.
http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=474928&datum=2015-02-06
Kneeva kua smatrana narodnom

areni konak u Kragujevcu

Gornja Crnua se moe smatrati prvom, ali privremenom, prestonicom Srbije kneza Miloa. Njegova skromna kua, s jednom velikom sobom, prostranom kujnom, trijemom i divanhanom, i pomonim zgradama, vajatima, mutvakom, mljekarom, ambarom, koem i harom za konje i

ogromnim vonjakom u ogradi, bio je dvor ili konak prvog kneza Srbije. Okolo imanja bio je
gust lug.
Budui da je knez Milo rijetko boravio u Crnui, u konaku je najvanija linost bila kneginja
Ljubica. U kneevoj kui bilo je previe posla za domaicu. Kneeva kua smatrana je kao narodna, pa su u nju navraali mnogi ljudi koje je Ljubica morala doekati, sa suprugom ili bez njega. Njoj i knezu, kad je boravio u dvoru, bili su pri ruci Petrija i Jelenka, ibugdija Vule Gligorijevi, kavedija Petar Cuki, kuvar Arsa Andrejevi, konjuar Lazar Inda, pisar Dimitrije orevi i starjeina nad svima, gazda, Toma Vui Perii.
Kako se ivjelo u Crnui, slikovito je opisao Petar Cuki: U jednoj sobi, na patosu, prostirala se
postelja, gdje su spavali knez Milo i kneginja Ljubica. Ispod njihovih nogu lijegali su Vule i Petar Cuki. Kad izjutra treba ustati, knez bi viknuo i gurnuo Vula da se probudi i da ustane. A kneginja bi, na takav isti nain, probudila Peru. Vule bi otiao da loi vatru, a Pera bi donio karlicu i
vrg s vodom, te polio Gospodara da se umije. U takvoj prostoti i zajednici ivjelo se, u vrijeme
ustanikih nemira i odmah poslije njih, na prvom vladarskom dvoru novovjekovne Srbije.
U decembru 1815. sastala se narodna skuptina koja je izabrala Miloa za verhovnog kneza i
pravitelja naroda serbskog, usvojila prvi budet (kako i koliko sakupiti porez) i postavila lanove Narodne kancelarije. Kad knez nije boravio u Crnui, porez je primala kneginja. Tu se neko
vrijeme nalazila narodna blagajna, o kojoj je, kao kneev pomonik, brinula i kneginja Ljubica,
to se moe smatrati njenom prvom dravnikom obavezom.
Nepovjerenje izmeu kneza Miloa i Maralije, kao i izmeu Srba i Turaka, bilo je veliko. Vezir
je bio najsigurniji kad je Obrenovi boravio u Beogradu. Vjerovatno na njegov zahtjev, knez je u
martu 1816. doveo u Beograd i izveo pred Maraliju svoju suprugu Ljubicu. Tada ga je vezir hrabrio i obeao mu bezbjednost i sigurnost. Obrenovi je, ipak, ostao do kraja ivota nepovjerljiv
prema Turcima. A Ljubici je to bio prvi boravak u sjeditu Beogradskog paaluka i prvo njeno
udaljavanje od rudnikih bespua.
Od preseljenja kneza Miloa Obrenovia u Kragujevac, 1818. godine, ovo mjesto bilo je prestonica Srbije.
U vrijeme knez Miloevog dolaska, Kragujevac je bio mala palanka, s nekolicinom Turaka i cincarskih porodica. Godine 1818. imao je 193 kue, 480 poreskih glava, 722 lica sposobna za vojsku, 2.235 stanovnika. Od obine palanke Kragujevac je brzo postao jedno od najveih naselja u
Srbiji.
Kneginja Ljubica selila se iz Crnue u Kragujevac dva puta. Prije nje to je uradio knez, ali tek
poto je sebi sagradio konak. Odluku da se preseli u Kragujevac knez je donio prije 1817, budui
da je maja te godine zapoeo izgradnju konaka. Do kraja godine, uz konak su nikli mutvak i konjunica. Godine 1818. dovren je prvi i zapoeta gradnja drugog konaka, vodenice i pridvorne
crkve. Konak kneginje Ljubice, poznat kao areni konak, poeo je da se zida 1819, a dovren je
1820. godine. areni konak poet je praviti se onoga leta, i tek druge jeseni bio je gotov, u koji
se preselila knjeginja Ljubica s decom. Posle godine dana napravi se i onaj preko potoka spram
arenog konaka, u koji se preseli knjaz Milo sa svojom kancelarijom i ostalom svitom, pie
Aleksa Simi.
Jedno vrijeme su knez i kneginja ivjeli u prvom konaku, pa se potom knez preselio u svoj, Kneev konak, a kneginja u svoj, Kneginjin (areni) konak. Ovaj kompleks dograivan je i kasnije
podizanjem kua, ambara, koara i magaza.
Kneev konak opisali su mnogi putnici, a kneginjin samo poneki, kao Joakim Vuji (1826), zato
to je u enske odaje, po turskom obiaju, rijetko ko zalazio. Vuji naziva Kneginjin konak haremom, budui da je on to zaista bio. Putopisac je zapisao da u njemu obitava svetla Gospoa

Ljubica s dva njena maloletna sina mlada Gospodaria, Milanom i Mihailom, kako ravno i vozljubljenom Gospodinom Jelisavetom, svojom eriju, i celom njenom enskago pola svitom. U
njemu je roen knez Mihailo. Ovaj harem lei ot palate Gospodareve s severa i sostoji se takode iz dva departmenta, koji razliite male i velike sobe imaju, koje su prekrasno mobilirate, izmolovane i nametene, pak kongovi ot obadva sprata jesu iroki, s lepi divani, pie Vuji. Zato
to je bio ofarban i ukraen spolja i iznutra, s mnogo raznih slika i natpisa na zidovima, nazivan
je arenim konakom. Iznad ulaznih vrata bio je natpis: Gospod da blagoslovi vhod i ishod
tvoj. Slinih natpisa, iskljuivo u pobonom duhu, bilo je na vie mjesta, uz zidne slike. Konak
je nepanjom izgorio 1884. godine.
www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=475063&datum=2015-02-07
Sebi i djeci ila haljine
Na kneevom dvoru u Kragujevcu ivjelo se skromno i jednostavno. Ustajalo se rano i rano se lijegalo. I
hrana je bila jednostavna, naroito u vrijeme postova. Najvie se koristio pasulj, soivo, kisjeli kupus i riba. Sva hrana bila je jako zainjena biberom. Vino, koje se redovno pilo poslije objeda, nije bilo dobrog
kvaliteta. Knez je radije pio bijelo vino, a njegovi inovnici crno. Jelo se iz glinenih posuda, sa drvenim i
kalajnim kaikama. Porculan i srebrno posue uli su u upotrebu tek tridesetih godina 19. vijeka.
Poslije ruka srkala se kafa, puilo na luli i odlazilo na popodnevno spavanje.
Do 1833. kneginja Ljubica je, po starom srpskom obiaju, stajala pored sofre (stola) i posluivala mua.
Tek tada joj je knez dopustio da sjedi pored njega. Bila je potrebna svekolika ljubav i povjerenje naroda
naspram kneza, te da ovo novaenje ne izazove gunanje. Prije nego to sedne za sto, kneginja poljubi u
ruku kneza i poslui ga aom rakije. Knez ita molitvu prije i poslije jela, zapisao je Boa-le-Kont. Kad su
knez i kneginja doekivali goste, Ljubica je i dalje dvorila supruga. Jovan Hadi je upamtio da je 1837. u
Topideru kneginja sa skrtenim rukama iza stolice knjaeske njega dvorila i posluivala, poto mu je pri
poetku salvet oko vrata vezala onako kao to majke djeci maloj obino veu. Na jednoj sveanoj veeri
kod Hodesa, engleskog konzula u Beogradu, sve su ene sjedjele sa svojim muevima za stolom, moda
prvi put u svom ivotu, naputajui time istonjaku a prihvatajui evropsku tradiciju. Umjesto kneza na
veeri su bili kneevii Milan i Mihailo, i njihova majka koja je sjedjela do Hodesa.
Poznata je bila tedljivost kneza Miloa, te je i kneginja morala da bude takva. Budui da nijesu bili rasipnici, trudili su se da to ne budu ni drugi. U tome su esto pretjerivali i izazivali zavist kod bolje stojeih
ljudi, od koji se jedan jadao rijeima narodu je protivno i gorko bilo. Savremenici su vjerovali da ovo
potie usled kneeve i kneginjine prostake zlobe i visokoumija o samom sebi. Kneginji Ljubici je smetalo kad bi druge gospoe i njihova djeca imali haljine bolje od haljina njenih i njene djece, pritom govorei: Kad one nose tako za im edu se moje keri i ja odlikovati od njih? Ovo je jedan od rijetkih primjera njene zavisti, koje je inae, moe se rei, uglavnom bila liena. Bilo joj je, naravno, lake da ije sebi i djeci odjeu nego da ubijedi kneza da odrijei kesu. Kad je kneginja naruila 1823. kod Nauma Ika da
joj ije haljine, Obrenovi je odbio da ih plati. Knez je esto nareivao kneginji da svilene postave sa njihove starije odjee i njihove djece prenese na novoivenu garderobu. Jednom prilikom slala je kneginja
knezu (1820) anteriju i molila ga da od nje naini po urak za nju i Perku. Neku godinu kasnije on alje
kneginji traene haljine i pie joj da je kupio u Jagodini trinaest oka svile, ali nije mu se sva svila dopala.
Knez je zadrao est oka svile jer je bila bolja, a sedam je prodao, kao to je i kupio dram po etiri pa-

re. Mlai Mihailo esto je nosio prekrojena odijela starijeg Milana.

Zbog brojnih alosti koje su je snale, kneginja Ljubica uglavnom nije nosila nikakav nakit. To isto traila
je i od kragujevakih, poarevakih i beogradskih gospoa. Kneginja ne prenebregava nita da bi zadrala ene u prostoti starih obiaja i da bi ograniila upotrebu zlata i dragog kamenja u njihovom kienju,
biljei Boa-le-Kont.
U vrijeme boravka u Kragujevcu kneginja Ljubica rodila je Milana, Mariju i Mihaila, kojima je, uz Petriju i
Jelisavetu, poklanjala najvei dio svog vremena. I kneginja i djeca su esto pobolijevali. Kneevi sekretari
bili su obavezni da Obrenovia, koji je najee bio na putu, obavjetavaju o zdravlju kneginje i djece. Nije nimalo iznenaujue to se najvie panje poklanjalo Milanu, prestolonasljedniku. Osim roditelja, o
njemu su brinuli svi kneevi inovnici, gdjegod da je on boravio. Tako, na primjer, knez Petar Topalovi
pie kneginji da je, obilazei kneinu, ulovio soma i uhvatio jedno lane, pa ih alje Milanu, poeljevi njemu, kneginji i ostaloj djeci da lijepo provedu praznik Svetih Apostola.
Poslije udaje Petrije 1824, i neto dueg boravka u Beogradu, kneginja se vratila u Kragujevac. akova
buna (1825) zatekla ju je u prestonici. Kao i knez i ona je bila zabrinuta zbog njenog toka i ishoda.
akova buna privlaila je kneginjinu panju zato to je za starjeinu Peru Vulievia, jednog od uzronika
bune, bila udata njena sestra Bosiljka. Knez Milo je Peru i Bosiljku neko vrijeme gonio i prezirao, pa ih je
kneginja uzimala u zatitu.
Kneginja je pohvalila kneevu odluku da ne dri Narodnu skuptinu u Ostrunici, na kojoj bi se razmotrile
posledice akove bune, ve u Kragujevcu. Kad se Skuptina sastala, kneginja se sa djecom preselila u Poarevac, odakle je, na kneev zahtjev, uputila predstavnike Poarevake nahije u prestonicu, u kojoj je
provela sedam godina (18181825).
http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=475330&datum=2015-02-08

Brinula o svakoj sitnici

akova buna (1825) prilino je uzdrmala kneza Miloa i znatno uticala na njega da Poarevcu
pokloni vie panje. Ve u martu on pie bratu Jevremu: Poarevac, pak, opredelio sam za privremeno prebivanje moje, gdje je otiao odmah poslije Vaskrsa. Namjera mu je bila da u njega
preseli i kneginju sa djecom, na neko vrijeme. Sedamnaestog aprila knez je prispio u grad. Donoenjem odluke o preseljenju u Poarevac, on je zapoeo da gradi konak uz tzv. veliku pijacu.
Pored kneevog konaka istovremeno su izgraeni momaki konak sa etiri sobe i kujnom, mutvak (ljetnja kuhinja), ardak, kancelarijska zgrada, zgrada za momke, konjunica (ar), kasarna,
barutana. Prethodni graevinski radovi zavreni su iste godine, pod nadzorom majstora Veselina,
konai za mlade kneeve 1826, a konak za kneginju Ljubicu 18271829. godine. Cio kompleks
graevina bio je povezan poploanom kaldrmom i ograen dvostrukim palisadom (drvenim zailjenim stubovima). Bez obzira na to to vladar u ovom gradu nije ivio, ve njegova porodica, on
je postao vojni centar autonomne Srbije, poevi od 1825, a posebno od 1830. godine. U njemu
ne samo da su bile stacionirane vojne jedinice ve je bila otvorena i Knjaevsko srbska vojna
akademija (1837), a u njegovoj okolini obavljani su redovni vojni manevri. Ovakvim kneevim
graevinskim, potom i urbanistikim radom, Poarevac je polako ali sigurno gubio orijentalnotursko obiljeje i postajao je srpska varo.
Knez Milo je u Poarevakom konaku boravio privremeno, kada je s porodicom provodio praznine dane krsnu slavu Svetog Nikolu, Boi, Uskrs, Veliku Gospojinu. U svom dovru knez

je s kneginjom doekao i ugostio neke poznate ljude, kao Joakima Vujia, Ota Dubislava Pirha,
Itvana Seenjija, Gicu Oprana, P.I.Rikmana, engleskog konzula Hodesa.
ivot kneginje Ljubice u Poarevcu bio je prilino jednostavan. Knez Milo postavio je suprugu
za upravnika svojih dobara u Poarevcu, a Joksu Milosavljevia za njenog pomonika. Povjereni
posao ona je revnosno obavljala, na kneevo veliko zadovoljstvo. Kao i knez, i ona je bila tedljiva i vodila je rauna o svakoj pari i sitnici. Iz sauvanih pisama upuenih knezu uoava se
njeno priljeno bavljenje poljskim poslovima: irenje svinja i sakupljanje ira, branje kukuruza,
koenje livada, etva penice i jema. Kneevo imanje u Poarevcu bilo je ogromno. Kneginja
Ljubica imala je 67 potinjenih posluitelja koji su radili na poarevakoj ekonomiji: est obana, etiri govedara, tri svinjara, jedan kobilar, jedan kokoar, dva pudara, jedan vinogradar, tri
batovana, dvoje esmedija, 11 koijaa i siza, pet irica, 10 uvara imanja konjanika, sedam
uvara pjeaka, jedan ekmedija sa dva pomonika, jedan taindija za sijeno i zob, jedan za
hljeb, jedan za smok, dvoje aija s jednim pomonikom, dva podrumara, jedan kafedija i jedna
stanarica na Moravi. Godinja plata svih posluitelja iznosila je 22.456 groa, dok su rashodi na
dvoru 1835. iznosili 62.510 groa. Kneginja Ljubica imala je za svoje i djeje potrebe odobren
budet od kneza 1828. iznosio je 10.343,25 groa. Te godine je kneginju Ljubicu opsluivalo
devet ena.
Svima je brino isplaivala raune provjeravajui svaku potroenu paru. Kada je traila novac za
potrebe svoga dvora i porodice u Poarevcu, obino je zahtijevala da joj poalju austrijsku monetu, ali je pristajala, katkad, i na tursku valutu, samo da je zdrava.
Gdje god da je boravila Crnua, Kragujevac, Poarevac, Topider i Beograd, kneginja Ljubica
brinula je, ako ne o cijeloj ekonomiji, onda svakako o onoj koja je bila u neposrednoj vezi s njenim konakom i njenim potrebama.
Prije nego je preselio porodicu u Beograd, knez Milo je podigao neophodne stambene zgrade.
Prvo je sagraen Gospodarski konak (1818) naspram Saborne crkve.
Konak kneginje Ljubice, koji i danas postoji, sagraen je u neposrednoj blizini Gospodarskog
konaka, od 1829. do 1831. godine. Plan za izradu ove zgrade uradio je prvi zvanini kneev arhitekta Nikola ivkovi, hadi neimar. Zgrada je pravougaonog oblika, velikih dimenzija (28x18m), ima tri
nivoa (podrum, prizemlje, sprat). etvorovodni krov nadvisuje osmostrano kube i osam dimnjaka. Konak
je imao dvije divanhane, s obije strane. Oko zgrade bila je lijepa i prostrana bata.
Knez Milo je izbjegavao da boravi u Beogradu, nadomak turskih topova i beogradskog vezira, pa je sebi
sagradio konak u Topideru (18311834). U njemu je i kneginja Ljubica sa djecom ponekad ivjela.
Od akove bune kneginja Ljubica nije imala mjesto stalnog boravka. ivjela je sa djecom u onom mjestu
u kojem nije boravio knez Milo, s kojim se viala samo u vrijeme znaajnijih crkvenih ili porodinih praznika. Due ili krae, kneginja je boravila u Poarevcu, Beogradu i Topideru, a ponekad i u Kragujevcu.
http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=475484&datum=2015-02-09

Neredovno kolovanje i pobolijevanje djece

O ivotu Ljubice tokom Prvog ustanka nije sauvan nijedan pouzdan podatak. Jedino se zna da je
raala djecu i, kao svaka majka, brinula o njima dok je vojvoda, komandant i glavnokomandujui junim frontom Milo Obrenovi ratovao za slobodu Srbije.
O redosledu raanja djece nemamo pouzdane podatke. U autobiografiji knez Milo kazuje da je s
Ljubicom rodio dece osmoro, to jest, etvoro mukih i tako enskih. Bez obzira na ovaj vjerodostojan podatak koji je istoriarima promicao, dugo se nije znalo koliko su djece izrodili Milo i

Ljubica, kao i koliko je vanbrane djece imao knez. Aleksa Ivi, sastavlja rodoslova srpskih dinastija, znao je samo za petoro, kneev biograf Vladimir Stojanevi za estoro, potpuno zanemarivi pouzdana kneeva kazivanja o osmoro djece, kao i podatke koje su nam ostavili Milan
. Milievi i Pantelija Srekovi.

Knez Milan Obrenovi (Uro Kneevi, oko 1850.)

U branoj zajednici Miloa i Ljubice roeni su: Petar, Petrija (Perka), Jelisaveta (Savka), Ana,
Milan, Marija Mihailo i Teodor. Roditelje su nadivivjela samo dva djeteta, ki Petrija i sin Mihailo, a Jelisaveta majku.
Knez Milo i kneginja Ljubica imali su osmoro djece, a knez Milo imao je jo jedanaestoro vanbrane djece (toliko se pouzdano zna). Po broju zakonite i vanbrane djece knez Milo je nesumnjivo najplodniji srpski vladar devetnaestoro djece.
Knez i kneginja trudili su se da vaspitaju i obrazuju svoju djecu, ali ta zamisao i uloeni napor
nijesu bili na nivou jedne vladarske porodice. Nijedno njihovo dijete nije imalo sistematsko obrazovanje. Najstarija ki Petrija jedva da je bila pismena; pisma su joj pisali drugi, a ona ih nevjetim rukopisom potpisivala. O njenom vaspitanju brinule su domostrojiteljice kneevih dvorova,
kao Jelenka, koje su je poduavale u domaim enskim poslovima.
Radi vaspitanja svojih sinova knez Milo je osnovao 1826. tzv. dvorsku kolu. Prije toga, neko
vrijeme, Milana je uio Aleksa Popovski. Kad je kola otvorena, Milan je ve stasao za redovno
kolovanje, a neto kasnije pridruio mu se i Mihailo. Uitelji su im bili: Avram Gaparovi, Dimitrije Davidovi, Dimitrije Isailovi, ore Zori, Petar Teodorovi i Konstantin Ranos.
Kada je 1830. otvorena Prva beogradska gimnazija, pod imenom Velika kola, kneginja se preselila u Beograd sa sinovima i Savkom. Dvije godine su Milan i Mihailo pohaali Veliku kolu,

sve dok nije ukinuta (1832). Vratili su se ponovo s majkom u Poarevac, gdje su nastavili kolovanje kod uitelja ora Zoria. Svakog polugoa polagali su obavezne predmete u prisustvu
uitelja, oca i majke.
Kad se prestolonaslednik Milan ozbiljno razbolio, njihovo kolovanje u Srbiji prekinuto je 1838.
godine. Od tada knez i kneginja nijesu nalazili zajedniko rjeenje za njihovo dalje vaspitanje,
bitno su se u tome razilazili, kao i u nekim politikim pogledima. Tada, ali i ranije, postojali su
planovi o kolovanju kneevih sinova u inostanstvu: u Rusiji (Odesa), Francuskoj ili Njemakoj,
ali se u tom pogledu nije otilo dalje od zamisli. to se tie vaspitanja kneevih i kneginjinih sinova, moe se prihvatiti odavno izreen sud da je ono bilo neredovno, nesistematsko i nedovoljno, bar kada je u pitanju njihov budui vladarski poziv.
O kolovanju i lijeenju djece brinuli su i zajedniki odluivali knez i kneginja, ali najvei dio
obaveza padao je na majku. To je sasvim razumljivo budui da su djeca ivjela s njom, a knez je
bio optereen mnogim dravnim poslovima.
Od osmoro kneeve i kneginjine djece petoro je umrli mladi i bez poroda. Petar, Ana, Marija i
Teodor umrli su kao mala djeca i skoro je nemogue utvrditi od koje bolesti.
Ostala njihova djeca ee su pobolijevala. Iz prepiske kneza i kneginje zapaa se obostrana zabrinutost i nastojanje da djeca, uz ljekarsku pomo, ozdrave. Od bolesti pominju se groznica, dar,
jektika i stomane bolesti... Jelisaveta i Mihailo rjee su pobolijevali, dok je Milanovo zdravlje
bilo rano narueno. U okviru njihovog kolovanja nalazio se i egzercir, uz posebno dodijeljenog
oficira, ali je vojno vjebanje prekidano kada su djeca bila bolesna. Tako je bilo 1832. u Poarevcu kada su, radi lijeenja kneevia Mihaila, traeni mladi golubii.
O bolesti prestolonaslednika Milana znamo vie. Boletine su ga onemoguile da se razvije u
sposobnu linost za najvii poloaj u dravi, za kneza Srbije. Razbolio se veoma rano 1834. bio
je tee bolestan, a od 1837. njegov naet i neotporan organizam zahvatila je tuberkuloza. Na
preveliku moju alost sad primetim i uverim se da je bolest njegova ona nesrena neizleiva, prava jektika, sjeao se knez Milo. Tuberkuloza je uzimala sve vie maha i njegovo zdravstveno
stanje postajalo je beznadeno.
http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=475642&datum=2015-02-10

Ubistvo suprugove ljubavnice

Smrt kneza Milana teko je pala i starom knezu i kneginji. Kneginja Ljubica ostala je u kneevini
s knezom Milanom, s ciljem da s njim odri Obrenovie na prestolu. Smrt kneza Milana, iako se
oekivala, usled nepovoljne politike klime po dinastiju, veoma ju je potresla. Kneginja je dugo
potom nosila crninu i liila vie na kaluericu negoli na majku vladajueg kneza Maihila.
Kneginja Milica nije doivjela da oeni nijednog sina, ali je doekala da uda dvije keri. Petrija
je imala vie prosaca, sve iz Austrije, ali je knez odabrao Todora Bajia od Varadije. Imao sam i
od drugih otmenih lica cesarskih ponuenija za Perku, no nijedan mladi mi se ovako nije dopao
kao ovaj Bajiev sinovac, obavjetavao je knez kneginju.

Knez Milo Obrenovi poznat je po svojim brojnim ljubavnim avanturama. Bio je izuzetno senzualna osoba, veliki ljubitelj ena, najvei meu srpskim vladarima 19. i 20. vijeka.

Prsten-peat kneginje Ljubice

Treba naglasiti da ondanje i sadanje shvatanje brane veze nije isto. Moralni pogled Karaorevog i Miloevog pokoljenja bio je nizak u odnosu na dananji pojam morala. ivei dugo u
turskom ropstvu, Srbi su poprimili mnoge osobine svojih gospodara. Jedna od njih je mnogoenstvo, a uporedo s njim i brana nevjerstva. Razvarata je bilo na sve strane.
Budui da je bio neugledan iparac, s rasjeenom gornjom usnom zbog koje su ga zvali Krnjo, te
je pribjegao vjetini prikrivanja brkovima, Milo se jedva oenio, uz bratovljevu pomo, ali kao
knez, slavan i moan, lako se uputao u ljubavne avanture. U brak su on i Ljubica stupili nevini.
Osim sa suprugom, nije poznato da je tokom Prvog i Drugog ustanka imao bilo kakvu ljubavnu
vezu, koja mu je glave dola, kao u sluaju njegovog brata Milana. Prva poznata vanbrana veza
bila mu je Petrija.
Petrija je bila sinovica uvenog vojvode Antonija Pljakia, ki njegovog brata Pavla. Dugo se u
istoriografiji i knjievnosti vjerovalo da je ona porijeklom iz Sarajeva i pisalo se o njoj kao o lijepoj Sarajki, ali to nije tano. Pljakii su bili vieni i lijepi ljudi, a ene su im bile jo ljepe. O
Petrijinoj ljepoti bio je obavijeten i beogradski vezir. Udali su je za Mijaila, brata Hadi Prodanovog. U vrijeme guenja Hadi Prodanove bune (1814) Turci su zarobili cijelu njegovu porodicu. Saznavi za to, Milo je uspio da izvue iz povorke lijepu Petriju, da je obue u muke haljine i uputi u arane kod baba Marte, roake kneginje Ljubice, inae imune, junane i robusne
udovice. Obrenovi je s naporom uspio da skloni Petriju od poudnog aanskog ehaja-pae.
Poto je provela godinu dana u aranima, Petrija je odvedena u Crnuu da se nae kneginji.
Kao to je poznato, knez Milo je rijetko boravio u Crnuu do 1817. godine. Kada je tano stupio
u intimnu vezu s Petrijom, nije poznato, ali je izvjesno da je do toga dolo prije nego to je Ljubica napustila Crnuu. Ljubomorna na lijepu Petriju, ona je esto prebacivala knezu zbog njiho-

vih ala i smijeha, dok jednom prilikom nije zatekla mua i Petriju u krevetu.
Kneginja Ljubica dugo nije raala, ali je poetkom 1819. bila trudna, oigledno uspjevi da odri
intimnu vezu sa suprugom. To joj je ulilo samopouzdanje i ona je rijeila da prekine kneevu ljubavnu romansu. Prethodno je saznala od svojih dounika, meu kojima je bio i Vasa Popovi,
njen roak, da se na kneza vri pritisak da se oeni milosnicom Petrijom. Vjerovalo se da Ljubica
ne moe vie da raa, a knezu je bio potreban naslednik.
Kneginja Ljubica se pojavila u martu 1819. u Crnuu, iznenadivi kneza i Petriju. Zatekavi Petriju kako namjeta sobu, upita je:
Kome sprema dvije postelje, Petrija?
Spremam jednu Gospodaru, drugu meni.
A gdje u ja spavati noas?
Vala Bogu, prostrana je kua!
Zar tako, Petrija?
Nisam ti ja kriva to ti Bog nije dao, drsko odgovori mlada ne obazirui se na Ljubicu.
E kad meni nije Bog dao, ja u dati tebi, ree Ljubica i dohvati kneev pitolj. Petrija skoi i
uhvati je za pojas, ali je kneginja odgurnu i sasu joj kurum u grudi. Petrija pade na pod, a Ljubica umae u oblinji umarak. Padao je prvi mrak kad ju je Jovan Marinkovi posadio na konja i
otpratio u Ljunjevicu, kod Nikole Milievia, runog djevera. On ju je uputio preko Brusnice i
Brezne u Srezojevce, porodici njenoj.
Ubistvo Petrije je bilo jedno od tri najtea trenutka u njenom ivotu.
http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=475742&datum=2015-02-11
Ograniavanje suprugove moi

Kneginjin konak u Beogradu

Iz brojnih kneevih ljubavnih avantura rodilo se jedanaestoro djece! Moda ih je bilo i vie, ali

mi smo toliko uspjeli da identifikujemo. Prvo vanbrano dijete dobio je 1819, kada je imao 36
godina, a poslednje 1857, kad je imao 75 ljeta. Ako ovome dodamo i osmoro djece s kneginjom
Ljubicom, sigurni smo da je knez Milo bio srpski vladar s najveim brojem djece. Raspon u dobijanju djece, poevi od prvoroenog u braku s Ljubicom (Petar1805) iznosio je ravno 52 godine. Zaista dug period njegove plodne reproduktivne moi.
Sledea zanimljivost u vezi s kneevom djecom jesu njihova imena. Nijesmo mogli da utvrdimo
iz kojih razloga je knez Milo imena djece iz braka s kneginjom Ljubicom, koja su umrla mlada,
ponovo davao djeci roenoj u vanbranim vezama. Savim je pouzdano da je ponovio tri, a moda i etiri imena (Marija, Milan, Teodor i, eventualno, Gavrilo). Moe se pretpostaviti da je rije o kakvom narodnom pravoslavnom obiaju, danas nepoznatom.
ini se, ipak, da spisak kneeve vanbrane djece nije konaan i da e ga budua istraivanja jo
dopuniti. On je volio i djecu roenu u braku s Ljubicom i djecu iz vanbranih veza. Knez Mihailo je primijetio, sasvim tano, da su ljubavnice uspijevale da ga veu ponajvie djecom.
Savremenici su zapazili da knez Milo i kneginja Ljubica nijesu ivljeli u harmoniji, premda se
to javno nije pokazivalo, jer se knjaginja mudro vladala i svoje nezadovoljstvo pokrivala. Njeno
nezadovoljstvo bilo je viestruko, ali se najvie ispoljavalo zbog kneevih branih nevjerstava,
djece, u politici, kao i u nekim manje vanim pitanjima.
Do pojave prve poznate ljubavnice Petrije, njihovi brani odnosi nijesu bili niim poremeeni.
Od tada oni su bili na najnioj taki, s koje je bilo mogue samo odrati porodicu na okupu. Iako
su od tada knez i kneginja provodili malo vremena zajedno, i to im je bilo dovoljno da dobiju jo
etiri djeteta. Djeca i politike potrebe, budui da je bila majka prestolonasljednika, odrali su
vladalaki brak Obrenovia. ore Proti, jedan od poznatijih kneevih protivnika, slavan po
svojim ljubavnim avanturama, zapisao je: Odkako je cvijet mladosti njegove supruge, dananje
kneginje Ljubice, poeo venuti, on je mater svoje roene djece vie puta hteo bez svakog uzroka
oterati i s njom se rastati, i samo velika sramota od naroda i ustruavanje od njeni prijatelji mogla
ga je od te nepravedne njegove namjere zadrati. U patrijarhalnoj sredini, u kojoj je sva nauka
zakon Boji, kneev odnos prema kneginji izazivao je opte nezadovoljstvo, ali njega to nije
mnogo zabrinjavalo.
Vuk Karadi je bio samo jedan od brojnih linosti koji je uoio loe strane Obrenovieve vladavine, i u jednom pismu skrenuo je vladaru panju na njih (1832). Tom prilikom istakao je i kneginjino nezadovoljstvo: Vaa Svetlost dobro znate, da od Vae supruge niko nije nezadovoljniji
s Vama i s Vaim vladanjem, pri emu je Ljubiino razoaranje u Miloa sigurno bilo znatno
vee nego u njegovu vladavinu zemljom. Osim u prethodno navedenom pismu, ona je vjeto i
mudro skrivala lino nezadovoljstvo prema suprugu, dok je nezadovoljstvo u pogledu kneeve
vladavine, koje se taloilo tokom dvije decenije, izbilo i javno na povrinu sredinom tridesetih
godina.
Ustavobraniteljska opozicija poela je da se formira sticanjem autonomije. Njen cilj bio je da se
ogranii kneeva vladavina i da Srbija postane ustavna drava. Nezadovoljna s Obrenoviem i
kao suprugom i knezom, kneginja je prila opoziciji jer je postupke Miloeve sve manje odobravala, i sve se vema sa starjeinama tako otisnutima i njihovim eljama slagala, pa i sama elila
da se kraj njegovom samovoljstvu uini. Kneginja, prestolonasljednik i Jevrem Obrenovi, najistaknutije linosti u dinastiji poslije kneza, pruili su opoziciji snanu podrku. Opozicija je smiljeno podgrijavala nadu kod kneginje da e ovim nainom primorati nezainteresovanog mua da
joj, kao supruzi i majci prestolonasljednika, pokloni vie panje. Zauzvrat, pristupanje zavjerenikom kolu kneginje Ljubice imalo je potpuno dejstvo koje se od njega iekivalo. Najvei broj
inovnika koji se dotle kolebao stupio je od tog trenutka u veze sa zavjerenicima, biljei jedan

savremenik.
Knez Milo nije htio da mijenja svoj apsolutistiki nain vladavine, ali je pod pritiskom opozicije
i Rusije morao da prihvati Ustav iz 1838. godine. Ne mogavi da vlada po Turskom ustavu,
knez je organizovao bunu protiv ustavobranitelja, pod predvodnitvom brata Jovana, ali ona nije
imala uspjeha. Nije poznato da li je kneginja uestvovala u ovim dogaajima. Ne mogavi da se
odri na prestolu, knez je abdicirao 1/13. juna 1839. u korist prestolonasljednika Milana. Sjutradan je izabrano Namjesnitvo (Avram Petronijevi, Jevrem Obrenovi i Toma Vui Perii), da
upravlja dravom umjesto bolesnog kneza.
http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=475914&datum=2015-02-12
Protjerivanje iz Srbije i pad dinastije

Knez Mihailo
Kneginja Ljubica teko je podnijela i jedva preivjela abdikaciju kneza Miloa, smrt kneza Milana i protjerivanje kneza Mihaila. Ve 1839. nasluivali su se dogaaji iz 1842. godine. Da su
ustavobraniteljski prvaci potajno radili na protjerivanju Obrenovia iz Srbije od 1839. nije nimalo sporno, kao to nije sporno ni to da su oni o tome bili pouzdano obavijeteni. Ve u paskvilama, prvim politikim plakatima u Srbiji, trailo se njihovo uklanjanje iz zemlje, meu njima i
kneginje: nego i sama Gospoa Ljubica neka njima zajedno napolje i as prije iz Srbije odlazi,
dosta je i ona krvavih suza sirotinji naterala. Ovakva politika osuda mogla se pripisati knezu
Milou, ali ne kneevima Milanu i Mihailu, a pogotovu ne kneginji Ljubici. To je ve bila politika u kojoj se ona nije snalazila.
Ustavobranitelji predvoeni Tomom Vuiem Periiem dobro su pripremili i jo bolje izveli bunu 1842, koja je u istoriografiji poznata kao Vuieva buna. Nezadovoljstvo knezom i srpskom

vladom istakli su u osam taaka, od kojih je narodu bila najprijemivija ona kojom su optuili
vlast za podizanje poreza sa pet na est talira. Ustavobranitelji su okrivili ora Protia, predsjednika vlade, i njegove ministre, ne i Obrenovie, ali to nije ostavilo nikakvog traga koji bi koristio dinastiji tokom pobune.
Mnoge pojedinosti iz ovog dinastijskog prevrata poznate su nam zahvaljujui pismima koja je
kneginja Ljubica uputila knezu Milou. U vrijeme pobune ona nije imala vremena za korespodenciju, ve je knezu, skoro svakodnevno, pisala prvih dana poslije preseljenja u Zemun opisujui mu ta se sve tih dana deavalo u Srbiji.
Knezu Mihailu ponuen je izbor. Vui mu je ostavljao presto pod uslovom da iz zemlje protjera
majku Ljubicu sa svim Obrenoviima, meu njima i gospodara Jevrema i sve popeitelje. Budui
da Vui nije vjerovao da mu ruski konzul Vaenko nije mogao garantovati sigurnost u svom
domu, i da nije htio potraiti zatitu kod beogradskog vezira, odlazak iz zemlje bio je jedino sigurno rjeenje za kneza.
U noi izmeu 6. i 7. septembra morala se donijeti odluka. Kneginja se trudila da sauva mir i
prisebnost. Trojici mladia, Nikoli Hristiu, Mati Matiu i Svetozaru Davidoviu, brino je saoptila da je stanje kritino, optuujui za nevolje svog djevera: Svo je zlo od mog djevera Jevrema. Te noi ona se dogovorila sa sinom da on napusti Srbiju, a ona da ostane u njoj. Knez Mihailo, iako mlad, ve je bio strastven pua, i te noi puio je na dugakom ibuku. Nije izgledao ni tuan ni brian, no je bio lica vedra, utao je i gledao na Beograd i Srbiju, zapisao je Hristi. Laknulo mu je kada je shvatio da vie nee biti vladar i da se nee sukobljavati sa ustavobraniteljima i pobunjenicima. S tim olakanjem, iako je odlazio u stranu zemlju punu neizvjesnosti, knez je rano ujutru preao Savu na skeli kod Topidera, ime se zavrila njegova prva vladavina i prva vladavina Obrenovia Kneevinom Srbijom. Isprativi ga, kneginja se obratila pomenutoj trojici mladia: Ajd te, deco, za knjazom. Oni su pohitali i uhvatili poslednju deregliju za
Zemun, a kneginja je pala u postelju.
Prvih mjesec dana poslije bjekstva kneza Mihaila iz Srbije boleljiva Ljubica je esto prelazila u
Zemun i sastajala se sa sinom. Ustavobranitelji nijesu isputali iz vida kneginju jer su im sastanci
majke i sina bili sumnjivi. Saznavi da je u stopu prate, knez Mihailo zabranio joj je da se vrati u
Srbiju.
Srbija je ostala bez vladara, i to je Vuia i ustavobranitelje bacilo u brigu. Rjeenje za Mihailov
povratak nije naeno, pa su ustavobranitelji proglasili Karaorevog sina Aleksandra za kneza
Srbije. Ovim izborom novog vladara Obrenovii su bili poraeni i potreseni, posebno knez Mihailo i kneginja Ljubica. Taj poraz je bio konaan kada je Porta izdala, prvi, zatim i drugi berat o
imenovanju Aleksandra za kneza Srbije, o emu je kneginja brino obavjetavala kneza Miloa.
Pred tom injenicom su i ona i on, kao i njihov sin, bili nemoni.
Kneginja Ljubica je teko podnosila boravak u Zemunu, iako su joj na usluzi bile njene keri i
brojna druga lica. (...) Kneginja je stanovala na Glavnoj pijaci. Iz predostronosti, da bi izbjegla
podozrenje i austrijske i srpske vlasti, ivjela je skromno, u drutvu jedne vjerne starije ene koju
je povela iz Srbije, i dviju sestara majke Savke Suboti i ene Jovana Hadia. Savka Suboti
se sjeala kada ju je majka odvela i upoznala sa srpskom kneginjom.
Kada sam joj prvi put poljubila ruku, ree mi mati: `Zapamti, moje dijete, iju ruku ljubi! To je
ruka srpske majke. Nesrena majka nesrene Srbije`, uzdahnu kneginja iz dubine due i taj uzdah
mi i sada u srcu i dui treperi. Subotika je jo zapisala da je od kneginje ula da je najnesrenija ena.
http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=476118&datum=2015-02-13

Smrt i sahrana u Kruedolu

Kneginjino zdravlje poelo je naglo da se naruava od aprila 1843, odmah po Voskreseniju. Tada
se alila na zapaljenje crne digerice, une kese i vodenu bolest. Ubrzo su joj ljekari zabranili
posjete, i ona je morala neprestano da lei. Potom se pojavio otok trbuha i kneginja je izgubila
apetit (vkus), znojila se i esto povraala. Ker Petrija, koja je uz sestru Savku bdila na njom,
pisala je ocu da joj je majka bolesna od grozne bolesti. I dok ju je lijeio ljekar Nikoli, ona se
jadala knezu Milou to e umrijeti izvan otadbine. Njeno zdravlje nije se popravljalo, i to je zabrinulo kneza: Mnogo sam unespokojen zbog Vae bolesti, pisao joj je 19. maja. Knez Milo je
poslao enu Jakova ivanovia da joj se nae pri ruci i naredio sinu Mihailu da doputuje u Novi
Sad.

Spomenik kneginji Ljubici u crkvi manastira Kruedol

Kneginja Ljubica umrla je u Novom Sadu 14/26. maja 1843, u pedeset osmoj godini ivota.
Umrla je na rukama svog sina Mihaila, u prisustvu keri Perke i Savke i mnogobrojnih izbjeglica. Najstarijoj keri Petriji ostavila je u amanet da se i ocu nae, kao to je njoj, u bolesti i staro-

sti. A sinu je dala na samrtnom asu savjet: sine, majka te ostavlja u amanet narodu tvome, koji
je dokazao, da te ljubi. Ljubi sine i ti svoj narod vie nego samog sebe. Knez Mihailo je odmah
obavijestio oca o smrti kneginje, kojeg je vijest jako smutila, ali je bio toliko priseban da mu je
preporuio da je sahrani prema svim pravilima i shodno njenom imenu.
Ideja da se sahrani u Novom Sadu, prvo kod Jovanovske a potom kod Saborne crkve, nije bila izvodljiva. Iako je kneginja na samrti izjavila da eli da se upokoji u Zemunu kod keri Perke,
knez Mihailo i Jakov ivanovi, kojeg je knez Milo poslao da obavi ovaj posao, odluili su da
je sahrane u manastiru Kruedolu, grobnici mnogih slavnih srpskih predaka, majke Angeline, despota i patrijaraha srpskih. Odatle su se kneginjini zemni ostaci mogli lake prenijeti u Srbiju ako
prilike budu dopustile. Pominjala se jo i Ravanica (Vrdnik) kao mjesto upokojenja, ali ono nije
prihvaeno zbog bojazni da bi austrijske vlasti pomislile da mi inimo neke sojuze smisla s knezom Lazarom, iji se grob nalazio u ovom manastiru. Bratstvo manastira Kruedola odgovorilo
je da za ast sebi prima gospou kneginju meu znamenite Srblje grobnog pritjaanija poluiti.
Za grobno mjesto odreena je sredina enske priprate, odmah pored despota Georgija Brankovia i dvojice patrijarha arnojevia.
Kneginjina smrt pogodila je sve Obrenovie, a najvie kneza Mihaila. Za vrijeme etrdesetodnevnog pomena nekoliko puta padao je u nesvijest. Tetka Bosiljka, koja nije imala poroda, brinula je o njemu. Knjaz spusti glavu na krst, na kome bjee upisano ime njegove majke i gorko
je plakao, zapisala je Mileva Alimpi.
Kneginjina smrt ostavila je dubok trag kod Srba i u Junoj Ugarskoj i u Kneevini Srbiji. Njenu
smrt, meutim, nijesu zabiljeile nijednom rijeju Srpske novine, koje su istog dana kad je kneginja umrla pisale o jednoj akoj i vojnikoj proslavi. Ustavobraniteljski reim uvrivao je
svoju vlast, pa je strogo vodio rauna da se Obrenovii i ne spominju u Srbiji.
Putujui laom iz Vlake u Be 1850, knez Milo je navratio u manastir Kruedol da se pokloni
sjenima svoje supruge. Tom prilikom priredio je parastos kneginji Ljubici, a potom je dao i ruak
(27. novembar).
Kada su se Obrenovii vratili na presto u Kneevini Srbiji, sjetili su se kneginje Ljubice i obnovili nadgrobnu plou i spomenik.
Ona nije mogla niim da utie na knez Miloevo dranje prema Karaoru 1817, ali je dvije godine kasnije omoguila prenos njegovog tijela iz Radovanja u Topolu. Godine 1820. vodova lobanja je iskopana u Beogradu, prenijeta u Topolu i smjetena u grobnicu s njegovim kostima. A
kada se Karaoreva porodica vraala iz Rusije 1830, ona je uinila sve da pomogne Jeleni i njenoj djeci.
U ivotu kneginje Ljubice dva momenta bila su presudna udaja za Miloa i dranje 1815. godine. Oba dogaaja omoguili su da postane prva srpska kneginja 19. vijeka. To je, potom, predodredilo cio njen ivot. Kao to smo iznijeli, on nije bio nimalo lak, ali je bio zanimljiv.
Tri momenta u njenom ivotu bila su najtea ubistvo Petrije (1819), smrt kneza Milana (1839)
i protjerivanje kneza Mihaila i Obrenovia iz Srbije (1842). Najvie se kajala zbog ubistva, najvie je tugovala za prerano umrlim sinom, najvie ju je pogodilo progonstvo. Trojstvo jada ispunjavalo je njeno srce. Ako joj je srce bilo puno trnja 1831, onda je to bilo zbog iznevjerene ljubavi.

Pred smrt njeno srce ispunjeno je bolom zbog porodine tragedije i politikih promaaja. Sve to
otjeralo je kneginju Ljubicu prije vremena u grob. Bila je mlaa od kneza, a umrla je znatno prije
njega.
Od svih naih kneginja i kraljica 19. i 20. vijeka, kneginja Ljubica ostala je u najboljem sjeanju
srpskog naroda.
http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=476266&datum=2015-02-14
(KRAJ)