Kosova 1912-2000 Ne Tekstet Mesimore Te Historise Te Kosoves, Shqiperise Dhe Serbise

KOSOVA
1912-2000
n tekstet msimore t historis

t Kosovs, Shqipris dhe Serbis
botues:
KAHCR dhe KEC
autor:
Shklzen Gashi
redaktor:
Gazmend Brlajolli
konsulent:
Arbr Vokrri
Bekim Lumi
Halil Matoshi
Nexhmedin Spahiu
dizajni i kopertins dhe faqosja:
projectgraphics.eu
shtypi:
printing press
Prishtin 2012
tirazhi:
500 cop
hulumtimi dhe botimi u prkrahn financiarisht nga:
KFOS
Pikpamjet e shprehura n kt publikim nuk pasqyrojn domosdo

ato t Shoqats Kosovare pr t Drejtat e Njeriut dhe Fmijs
(KAHCR), t Qendrs pr Arsim t Kosovs (KEC), t Fondacionit
t Kosovs pr Shoqri t Hapur (KFOS), e as t konsulentve.
PRMBAJTJA
HYRJE ...............................................................................................................
1. Kosova n vitet 1912-1913 ..........................................................................
1.1. Kryengritja shqiptare e vitit 1912 ....................................................... 10

1.2. lirimi/Okupimi i Kosovs ................................................................. 11
1.3. Krimet e lufts ....................................................................................... 13
1.4. Pavarsia e Shqipris .......................................................................... 14
1.5. Prmbledhje .......................................................................................... 15
2. Kosova mes dy Luftrave Botrore, 1918-1939 ....................................... 17
2.1. Kosova nn sundimin austriak/bullgar ............................................. 18
2.2. Lvizja kaake shqiptare ...................................................................... 19
2.3. Shoqata e t Drejts pr Mbrojtjen e Islamit ..................................... 20
2.4. Reforma Agrare dhe shprnguljet ...................................................... 21
2.5. Prmbledhje ........................................................................................... 22
3. Kosova n Jugosllavi 1945-1992 ............................................................... 25
3.1. Kosova nn sundimin italian/gjerman/bullgar ................................ 26
3.2. lirimi e ripushtimi i Kosovs ............................................................ 27
3.3. Kushtetuta e vitit 1974 ......................................................................... 29
3.4. Rezistenca civile n Kosov ................................................................. 31
3.5. Prmbledhje ........................................................................................... 34
4. Kosova n vitet 1998-1999 .......................................................................... 37
4.1. Krahu paqsor dhe krahu ushtarak ................................................... 38
4.2. Krimet e lufts ....................................................................................... 39
4.3. Konferenca e Rambujes ...................................................................... 42
4.4. Ndrhyrja e NATO-s ............................................................................ 44
4.5. Prmbledhje ........................................................................................... 46
PRFUNDIME ................................................................................................ 49
BIBLIOGRAFI ................................................................................................. 54
SHKURTESAT
BE Bashkimi Europian
FARK Forcat e Armatosura t Republiks s Kosovs
FDH Fondi pr t Drejtn Humanitare
ICTY Tribunali Ndrkombtar pr Krime t Lufts pr ish-Jugosllavi
KFOR Forca ushtarake t NATO-s n Kosov
KNKK Komiteti Ndrkombtar i Kryqit t Kuq
LDK Lidhja Demokratike e Kosovs
LKK Lvizja Kombtare pr lirimin e Kosovs
LPK Lvizja Popullore e Kosovs
LRBSh Lvizja Revolucionare pr Bashkimin e Shqiptarve
NATO Organizata e Atlantikut Verior
OKB Organizata e Kombeve t Bashkuara
PKJ Partia Komuniste e Jugosllavis
PKSh Partia Komuniste e Shqipris
PPK Partia Parlamentare e Kosovs
RFJ Republika Federale e Jugosllavis
RSFJ Republika Socialiste Federative e Jugosllavis
TMK Trupat Mbrojtse t Kosovs
UK Ushtria lirimtare e Kosovs
UNHCR Komisariati i Lart i Kombeve t Bashkuara pr Refugjat
UNMIK Misioni i Kombeve t Bashkuara n Kosov
UPS Unioni i Pavarur i Studentve
UP Universiteti i Prishtins
SKS Serbo-Kroate-Sllovene
ShBA Shtetet e Bashkuara t Ameriks
HYRJE
Ky publikim synon me vu nn objektiv qasjen ndaj zhvillimeve n Kosov
n harkun gati njshekullor (1912-2000) npr tekstet msimore pr shkolla
fillore e t mesme t Kosovs, Shqipris e Srbis. Tekstet e Kosovs jan
botime t shpis botuese Libri Shkollor, ato t Shqipris botime t shpis
botuese Albas, kurse ato t Srbis t Zavod za udbenike.
Tekstet e lnds s historis t t trija vendeve, t miratuara nga ministrit
prkatse t arsimit, shrbyen si burim themelor i ktij raporti. U krahasuan
prshkrimet e bra n kto historiografi duke i nxjerr ngjashmrit dhe
dallimet mes tyre. Autor ndrkombtar, si Noel Malcolm, Stephen
Schwartz, Tim Judah, Howard Clark, Leon Trocki e t tjer q trajtojn
zhvillimet dhe ngjarjet n Kosov brenda ktij harku kohor, jan vn po
ashtu prball me argumentet e tyre prkatse.
Raporti trajton disa prej periudhave m t rndsishme t historis
s shekullit t fundit t Kosovs duke i vn n pah shprputhjet mes
historiografive n fjal, por edhe falsifikimet prkatse t cilsdo pal.
N mnyr t trthort raporti nxjerr n pah edhe se far marrdhniesh
ndrfqinjsore po u sugjerojn nprmjet ktyre teksteve, qeverit e ktyre
vendeve, brezave q po i arsimojn.
Projekti synon t shpalos, n mnyr sa m t qart dhe t faktografuar, at
q sht baza e pretendimeve shpesh kundrshtuese ndrmjet dy popujve
q prplasen n Kosov. Prandaj, raporti do t dal n gjuht shqip, serbisht
e anglisht. Projekti u dedikohet hartuesve t teksteve shkollore t historis
nga Kosova, Shqipria e Serbia; prfaqsuesve t ministrive prkatse t
arsimit, t cilt japin lejet pr botimin e tyre, por edhe politikbrsve dhe
vet msimdhnsve t historis npr shkollat fillore e t mesme. Ai sht
po ashtu n dispozicion t gjithkujt q mund t ket interes n temat e
trajtuara.
Kosova n vitet
1912-1913
Kosova 1912-2000
1.1. Kryengritja shqiptare e vitit 1912

N periudhn 1878-1912 pikn kulmore t prpjekjeve pr realizimin e
synimit pr autonomi brenda Perandoris Osmane, shqiptart e arrijn
me at q historiografit e Shqipris dhe Kosovs e njohin si kryengritja
e prgjithshme e vitit 1912. E nisur n pranver 1912, kjo kryengritje e
kryesuar nga Hasan Prishtina, synonte autonomi territoriale brenda
Perandoris Osmane. Kjo autonomi parashihej t ngrthente n vete edhe
krkesn pr njohje zyrtare t kufijve t territorit me shumic shqiptare dhe
autoritete civile e ushtarake t kombsis shqiptare.1
Tekstet msimore t historis n Srbi se pasqyrojn hi kt kryengritje,
kurse disa prej teksteve msimore t historis n Kosov i ekzagjerojn
qllimet politike t kryengritjes nga autonomia n pavarsi.2 Tekstet
msimore t historis n Shqipri, n ann tjetr, qllimin e ksaj
kryengritjeje e prezantojn si autonomi brenda Perandoris Osmane.3
Pasi e fusin nn kontroll territorin e Kosovs n ver t vitit 1912, udhheqsit
kryengrits shqiptar, pr arsye t prarjeve t brendshme,4 ndryshe
prej platforms politike fillestare pr autonomi territoriale, paraqesin
nj platform t re politike me 14 krkesa, q njihen si 14 pikat e Hasan
Prishtins.5 Kto 14 pika parashihnin autonomi jo-territoriale, sepse n
to nuk kishte fjal eksplicite as pr ushtrin e as pr kufijt e Shqipris.
N kto pika trajtoheshin kryesisht arsimi, bujqsia, tregtia e transporti,
por prfshihej edhe shpallja e amnistis s prgjithshme pr kryengritsit,
dmshprblimi pr shpit e shkatrruara dhe hedhja n gjyq e kabineteve
qeveritare t turqve t rinj.6
Tekstet e Kosovs kto 14 pika i paraqesin si ...krkesa t reja e me disa
ndryshime,7 por pa ua specifikuar prmbajtjen dhe ndryshimet. Tekstet e
1 Pr krkesat e kryengritjes s vitit 1912 shih: Prishtina, Hasan. Nji shkurtim kujtimesh pr
kryengritjen shqyptare t vjetit 1912. Prishtin: Rrokullia, 2009. faqe 30.
2 Rexhepi, Fehmi dhe Frashr Demaj. Historia 5. Prishtin: Libri Shkollor, 2009. faqe 69.
3 Drguti, Menduh, Sonila Boi dhe Ledia Dushku. Historia 9. Tiran: Botime Shkollore
Albas, 2011. faqe 65.
4 Pr dallimet mes udhheqsve kryengrits shih kujtimet e Hasan Prishtins: Prishtina,
Hasan. Nji shkurtim kujtimesh pr kryengritjen shqyptare t vjetit 1912. Prishtin: Rrokullia,
2009. faqe 33-35. Po ashtu, shih: Bartl, Peter. Shqipria nga mesjeta deri sot. Prizren: Drita,
1999. faqe 123-126.
5 Teksti i 14 pikave t Hasan Prishtins n: Nika, Nevilla. Prmbledhje dokumentesh mbi kryengritjet shqiptare (1910-1912). Prishtin: Instituti i Historis, 2003. faqe 286-288 dhe 297-299.
6 Pr analiz t kryengritjes s prgjithshme shqiptare t vitit 1912, e posarisht pr bisedimet e kryengritsve shqiptar me prfaqsuesit e Perandoris Osmane, shih: Rahimi, Shukri.
Lufta e shqiptarve pr autonomi (1897-1912). Prishtin: Enti i Teksteve dhe Mjeteve Msimore
i KSA t Kosovs, 1980. faqe 193-225. Po ashtu, shih edhe: Gawrych, George. Gjysmhna dhe
shqiponja sundimi otoman, islamizimi dhe shqiptart 1874-1913. Tiran: Bota Shqiptare,
2007. faqe 291-301.
7 Bajraktari, Jusuf, Fehmi Rexhepi dhe Frashr Demaj. Historia 10. Prishtin: Libri Shkollor,
2010. faqe 76.
10
Kosova n vitet 1912-1913
Kosovs dhe t Shqipris nuk i paraqesin ndryshimet e qllimeve politike

t kryengritsve shqiptar nga autonomia territoriale n autonomi joterritoriale. Sipas teksteve t Kosovs, kryengritsit shqiptar shpallin
prfundimin e kryengritjes pasi ...fillojn provokimet e armatosura
t Malit t Zi n kufi.8 Pak a shum t njjtn e pohojn edhe tekstet e
Shqipris: ...krert e kryengritjes i pranuan ndryshimet sepse situata e
jashtme po keqsohej nga prpjekjet e shteteve ballkanike pr ti shpall
luft Perandoris Osmane dhe pr ti coptuar midis tyre viset shqiptare.9
Pra, mosrealizimi i krkesave politike t liderve shqiptar t kohs, n
tekstet e Kosovs e t Shqipris u faturohet shteteve prreth. Prandaj, kto
tekste nuk e zn n goj askund q shqiptart n kt koh ishin t prar:
n njrn an shumica e prfaqsuesve t qyteteve - bejler e agallar
- q kundrshtonin autonomin, e n tjetrn udhheqsit e kryengritjes
q synonin autonomin, por q ishin po ashtu t prar pasi nj pjes
e tyre plqenin me mbet fuqimisht t lidhur me Perandorin Osmane.10
N tekstet e Kosovs e t Shqipris nuk prmendet as se prarjet mes
udhheqsve kryengrits shqiptar ishin t nxitura edhe prej prfaqsuesve
t Srbis n Prishtin, t cilt i furnizonin me arm disa prej udhheqsve
kryengrits shqiptar.11
N kto tekste nuk paraqiten prarjet, prkatsisht rrymat politike t
kohs, andaj t gjith veprimtart e kohs prezentohen si pjestar t asaj q
tekstet e quajn Lvizja Kombtare Shqiptare, e cila paraqitet si struktur
homogjene e me krkesa t qarta. Pasqyrimi i ktyre prarjeve sht
boshtor, sepse ato patn ndikim vendimtar pr ndryshimin e platforms
politike prej autonomis territoriale n autonomi joterritoriale. Mirpo,
kryengritsit shqiptar nuk e realizojn as autonomin joterritoriale sepse,
n vend q ti krijojn organet e tyre t pushtetit, ata shprndahen fill pasi
Perandoria Osmane ua pranon zyrtarisht t 14 pikat, duke prjashtuar
inicimin e procesve gjyqsore kundr qeverive t turqve t rinj.
1.2. lirimi/Okupimi i Kosovs

N fund t shtatorit 1912 regjimentet osmane nisin t largohen prej Kosovs,
kurse n fillim t tetorit 1912, Mali i Zi i shpall luft Perandoris Osmane.
Brenda javs njsoj bjn edhe antart e tjer t Lidhjes Ballkanike, e cila
8 Po aty. faqe 76.
Albas, 2011. faqe 65-66.
10 Shih: Malcolm, Noel. Kosovo - A Short History. London: Pan Macmillan, 2002. faqe 246.
Hasan Prishtina n kujtimet e tij thot se Riza Gjakova e Isa Boletini filluan t thon ...na nuk
duem autonomi dhe nuk mund t dahemi prej osmanlijve.
11 Pr furnizimin me arm t Isa Boletinit e Riza Gjakovs nga prfaqsuesit srb, shih dokumentet srbe t botuara n: Cana, Zekeria. Kryengritja shqiptare e vitit 1912 n dokumentet
srbe. Prishtin: Instituti Albanologjik i Prishtins, 2008. faqe 480-488.
11
Kosova 1912-2000
formohet m 13 mars 1912 fillimisht nga Srbia dhe Bullgaria, e m von

bashkngjiten edhe Greqia e Mali i Zi. Traktati i Lidhjes Ballkanike - e
protektuar kjo nga Rusia - prshkruante ndarjen e territoreve pas largimit
t Perandoris Osmane, e cila i kontrollonte edhe hapsirat e populluara
me shumic shqiptare n Ballkan, duke e prfshi Kosovn.12 Shqiptart
vendosin mos me marr pjes n luftn midis aleatve ballkanik e
osmanve. N mes t tetorit 1912, Mbreti i Srbis, Petar Karaorevi-i,
lshon deklaratn e titulluar Popullit Srb, ku, mes t tjerash, thot:
...Kam urdhruar ushtrin time trime q, n emr t Zotit, t bj
luft t shenjt pr hir t liris s vllezrve tan dhe pr jet m
t mir. Ushtria ime do t takohet n Srbin e Vjetr me srb t
krishter e mysliman, q na jan njlloj t dashur, po edhe me
shqiptar t krishter e mysliman, me t cilt kombi yn ka nda pr
13 shekuj pa ndrprerje, gzimin e hidhrimin. Kemi me ju sjell liri,
vllazri e barazi t gjithve.13
Armata e Tret Srbe deprton n Kosov dhe m thell n viset e Shqipris.
Pr tekstet e Srbis ...me deprtim t rrufeshm e liron Kosovn, dhe
m tej prmes Shqipris veriore deprton n Detin e Adriatikut.14
Ndrsa, sipas teksteve t Kosovs ...ushtria srbe e pushton Kosovn
dhe i drejtohet pjesve t tjera t Shqipris s Veriut dhe t Mesme.15
Saktsisht t njjtn e thon edhe tekstet e Shqipris,16 ndrsa Qendra pr
Demokraci dhe Pajtim n Europn Juglindore,17 q mton ta ndryshoj
mnyrn tradicionale t t msuarit t historis moderne t ksaj pjese t
Europs, n nj botim n kuadr t Projektit pr Histori t Prbashkt, t
titulluar The Balkan Wars, thot se n gjysmn e muajit tetor 1912 ...n
Kosov vihet n zbatim sistemi administrativ serb.18
Ndonse shqiptart u kundrvihen forcave srbe, m 23 tetor 1912, n
fushn ku sht zhvilluar Beteja e Kosovs e vitit 1389, srbt e festojn
at q tekstet e Srbis e prshkruajn si lirimin e Kosovs... djepit t
shtetsis s Srbis... q e kishin prit shum gjenerata gjat shekullit t
12 M shum pr aleancn Lidhja Ballkanike shih: Schwartz, Stephen. Kosovo: Background
to a War. London: Anthem Press, 2000. faqe 41-42. Po ashtu, shih: Castelan, Georges. Histori e
Ballkanit. Tiran: abej, 1996. faqe 390-396.
13 Freundlich, Leo. Golgota e Shqipris. Prishtin: Rrokullia, 2010. faqe 8.
14 uri, ore dhe Momilo Pavlovi. Istorija 3. Beograd: Zavod za udbenike, 2010. faqe 67.
(nnvizimet jan t origjinalit)
2010. faqe 77. (nnvizimet jan t origjinalit)
16 Drguti, Menduh, Ledia Dushku, Ferit Duka dhe Sonila Boi. Historia 12. Tiran: Botime
Shkollore Albas, 2011. faqe 84.
17 M shum pr kt organizat n http://www.cdsee.org/
18 Kolev, Valery dhe Christina Koulouri. The Balkan Wars. Thesaloniki: Centre for Democracy nd Reconciliation in Southeast Europe, 2009. faqe 17.
12
19.19 Derisa ky lirim i Kosovs arsyetohet me pretendimin se Kosova sht

djepi i shtetsis s Srbis,20 deprtimi n Detin Adriatik prezentohet
ve si plotsim i njrit prej qllimeve t lufts.21 Ky sht shembull i
promovimit t nacionalizmit ofensiv n tekstet e Srbis.
N ann tjetr, mbetjen nn Srbi t Kosovs dhe viseve t tjera t banuara
me shqiptar, tekstet e Kosovs e arsyetojn me pozitn e vshtir t
shqiptarve q ...duhej t luftonin kundr osmanve pr tu liruar dhe
kundr shteteve fqinje pr tu mbrojtur.22 Shembuj t tjer t promovimit
t nacionalizmit defensiv n tekstet e Kosovs jan edhe kundrprgjegjet
e patriotve shqiptar ndaj forcave srbe t cilat po prparonin drejt
Shqipris s Mesme. Sipas ktyre teksteve, ata ...e ngritn flamurin
kombtar pr ta vn ushtrin srbe para aktit t kryer23 ose ...u detyruan
t trhiqeshin... por fryma e qndress shqiptare vazhdoi edhe n vitet e
mvonshme24 apo ...Qeveria e Ismail Qemalit u prpoq q t mos hynte
n konflikt t armatosur me forcat pushtuese srbe.25
1.3. Krimet e lufts

Gjat lirimit/okupimit t Kosovs kryhen krime t tmerrshme, por tekstet
e Srbis nuk e thon asnj fjal pr kto krime, kurse tekstet e Kosovs
nxjerrin kualifikime t tipit ...pushtimi nga ushtrit e shteteve fqinje u
shoqrua me veprime terroriste e gjakatare kundr popullsis shqiptare
ose shqiptart... iu nnshtruan dhuns dhe terrorit t shovenizmit t
shteteve ballkanike.26 Tekstet e Shqipris thon se pushtimi i Kosovs dhe
i viseve shqiptare nga ushtria serbo-malazeze ...u shoqrua me rrnimin e
fshatrave, qyteteve dhe me humbje njerzore.27
As tekstet e Kosovs e t Shqipris, por as ato t Srbis, nuk i referohen,
ta zm, raportit t socialdemokratit austriak Leo Freundlich Golgota e
Shqipris, q thot se numri i shqiptarve t vrar n fund t vitit 1912
e n fillim t vitit 1913 del t ket qen 25 mij. Asnjri nga tekstet e t trija
vendeve nuk u referohet shkrimeve t korrespodentit t lufts pr ditoret
ruse, Leon Trocki, ose t dhnave t Raportit nga Komisioni ndrkombtar
20 Po aty.
21 Po aty.
22 Rexhepi, Fehmi. Historia 5. Prishtin: Libri Shkollor, 2005. faqe 70.
2010. faqe 78.
24 Po aty. faqe 84.
25 Po aty. faqe 81.
2010. faqe 77 dhe 79.
13
Kosova 1912-2000
pr hetimin e shkaqeve dhe sjelljeve n Luftat Ballkanike, hartuar nga

Donacioni Carnegie pr Paqe Ndrkombtare.28
Po ashtu, asnj nga tekstet e t trija vendeve su referohen as artikujve
t socialdemokratve srb: Kosta Novakovi, Duan Popovi, Dragia
Lapevi e Tria Kaclerovi, t botuara kto n gazetn socialiste t
Beogradit Radnike Novine. Posarisht do t ishin t dobishm artikujt e
socialdemokratit srb Dimitrije Tucovi, njri ndr t cilt thot: ...ne bm
tentativ vrasjeje me paramendim mbi nj komb t tr.29
1.4. Pavarsia e Shqipris

N kohn kur po ndodhnin kto ngjarje t prgjakshme, m 28 nntor
1912 Shqipria e shpall pavarsin e saj n Vlor, qytet bregdetar n jug
t Shqipris, q ishte i vetmi qytet shqiptar ende i papushtuar nga trupat
e aleancs ballkanike. Sipas teksteve t Srbis, ...kjo shpallje praktikisht
nnkuptonte q Serbia nuk do t fitoj dalje n det,30 ndrkaq sipas teksteve
t Kosovs ...rreth gjysma e tokave shqiptare dhe e popullit shqiptar nuk e
gzoi pavarsin e shpallur n Vlor sepse kto treva u pushtuan nga shteti
serb, malazez dhe grek.31 T njjtn e thon pak a shum edhe tekstet e
Shqipris.
Pas shpalljes s pavarsis s Shqipris, Konferenca e Ambasadorve
n Londr, e nisur n dhjetor 1912 pr ta diskutuar shtjen shqiptare,
vendosi pr autonomin e Shqipris brenda Perandoris Osmane. N
janar 1913 Qeveria e Srbis i drgoi nj memorandum Fuqive t Mdha,
i cili prmbante tri arsye n favor t lirimit srb t Kosovs: t drejtn
historike, t drejtn etnografike dhe t drejtn morale ...si nj komb m
i qytetruar.32 M 29 korrik 1913 Konferenca e Ambasadorve n Londr
vendosi q Shqipria t jet principat sovrane, e trashgueshme dhe
neutrale nn garancit e Fuqive t Mdha.
Shtetet ballkanike, t prkrahura nga Rusia, propozuan q territori
i Shqipris t jet prgjysm m i vogl sesa sht sot, kurse qeveria e
Ismail Qemalit, e mbshtetur nga Austro-Hungaria, propozonte q territori
i Shqipris t jet edhe nj her m i madh sesa sht sot. Vendimi i Fuqive
t Mdha, me propozim t Anglis, binte n mes t mtimeve ruse e austrohungareze. Fuqit e Mdha realisht ua njohn shqiptarve nj territor m
t madh sesa ai q kta arritn ta vinin nn administrimin e vet. Tekstet
28 Report of the International Commission to Inquire into the Causes and Conflict of the
Balkan Wars. Washington: Carnegie Endowment for International Peace, 1914.
29 Tucovi, Dimitrije. Zgjedhje punimesh II. Prishtin: Rilindja, 1981. faqe 346.
2010. faqe 79. (nnvizimet jan t origjinalit)
32 Ky fragment i Memorandumit t Qeveris s Srbis gjendet n librin: Ahrens, GeertHinrich. Diplomaci mbi tehun e thiks. Tiran: Toena, 2010. faqe 292.
14
shkollore t historis t Kosovs, t Srbis e t Shqipris i fajsojn shtetet

e treta pr mosrealizimin e synimeve t tyre politike. Ndrsa tekstet e
Kosovs i shohin shtetet europiane si vendimmarrs pr ...coptimin e
viseve shqiptare,33 tekstet e Srbis e shohin Austro-Hungarin penges t
forcimit t Srbis pasi prkrahte shpalljen e pavarsis s Shqipris q ...
nnkuptonte se Serbia sdo t ket dalje n det.34
1.5. Prmbledhje
Tekstet e Kosovs i ekzagjerojn krkesat e liderve politik shqiptar t
kohs. Kto tekste, bashk me tekstet e Shqipris, nuk i evidentojn fare
prarjet mes liderve politik shqiptar, e pr pasoj as koncesionet e tyre
nga autonomia territoriale n autonomi jo-territoriale. Mosrealizimin e
qllimeve politike t liderve politik shqiptar, kto tekste ua faturojn
kryesisht shteteve prreth dhe nuk e prmendin kund bashkpunimin e
disa prej ktyre liderve me prfaqsuesit srb n Prishtin. Pr m shum,
derisa tekstet e Kosovs i fajsojn shtetet europiane pr coptimin e viseve
shqiptare, tekstet e Srbis i mbajn ato si fajtor q pengojn Srbin t
dal n det.
Tekstet e Srbis, prvese nuk i trajtojn prpjekjet e shqiptarve pr
autonomi brenda Perandoris Osmane, deprtimin e ushtris srbe n
Kosov e paraqesin si lirim. Tekstet e Kosovs e t Shqipris e paraqesin
si okupim. Deprtimi i ushtris srbe n Kosov te tekstet e Srbis
prshkruhet si lirim i djepit t shtetsis s Srbis, kurse deprtimi i
Srbis n Detin Adriatik arsyetohet si ...plotsim i njrit prej qllimeve t
lufts. Ky sht shembull i promovimit t nacionalizmit ofensiv n tekstet
e Srbis. N ann tjetr, n tekstet e Kosovs prvijohet nacionalizm
defensiv, sepse mbetja nn Srbi e Kosovs dhe e viseve t tjera t banuara
me shqiptar arsyetohet me pozitn e vshtir t shqiptarve q ...duhej
t luftonin kundr osmanve pr tu liruar dhe kundr shteteve fqinje pr
tu mbrojtur.
Sa u takon krimeve gjat okupimit/lirimit t Kosovs nga Srbia, tekstet
e Srbis nuk e thon asnj fjal, tekstet e Kosovs kryesisht nxjerrin
kualifikime, kurse tekstet e Shqipris jan m t prmbajtura. Asnj
ngatekstet shkollore t historis n Kosov, Srbi e Shqipri nuk merr n
konsiderat raporte a artikuj ndrkombtar pr kto krime, si raporti i
socialdemokratit austriak Leo Freundlich, shkrimet e korrespodentit t lufts
pr ditoret ruse, Leon Trocki, t dhna t raportit t hartuar nga Donacioni
Carnegie pr Paqe Ndrkombtare apo artikuj t socialdemokratve srb:
Kosta Novakovi, Duan Popovi, Dragia Lapevi e Tria Kaclerovi, e
Dimitrije Tucovi.
34 uri, ore dhe Momilo Pavlovi. Istorija 3. Beograd: Zavod za udbenike, 2010.
faqe 67. Pr ndihmn e Autro-Hungaris n themelimin e Shqipris, shih: Rich, Norman.
Diplomacia e Fuqive t Mdha 1814-1914. Tiran: Toena, 2006. faqe 423-439.
15
Kosova mes dy
Luftrave Botrore
1918-1939
Kosova 1912-2000
2.1. Kosova nn sundimin austriak/bullgar

N vjesht t vitit 1915 n Srbi e n Kosov hyjn trupat bullgare e
austriake. Shum ushtar e civil srb, bashk me mbretin e tyre, Petar
Karaorevi, trhiqen vargmaleve t Shqipris pr t dal n Detin
Adriatik, ku i presin trupat aleate franceze e britanike. Kjo trheqje n
tekstet e Srbis prezentohet si nj ndr epopet m t vshtira t historis
srbe dhe emrtohet Golgota shqiptare.35
Tekstet srbe thon se gjat ksaj trheqjeje, pr shkak t acarit t dimrit dhe
vshtirsive t tjera, psuan ...dhjeta mija ushtar e civil srb36 dhe se
ushtart e civilt srb u sulmuan edhe nga ...bandat lokale shqiptare.37
Tekstet e Kosovs e t Shqipris, n ann tjetr, nuk i prmendin qndrimet
armiqsore t shqiptarve dhe vrasjet e tyre ndaj ushtarve e civilve srb
q po largoheshin nga Kosova nprmjet vargmaleve t Shqipris n fund
t vitit 1915.38
Kosova, sikurse edhe Srbia, ndahet thuajse prgjysm: n zonn austriake,
q i lejonte shkollat n shqip dhe prdorimin e shqipes n administrat; si
dhe n zonn bullgare, ku regjimi diktonte kushte t vshtira, nn t cilat
njerzit prve q bnin pun t detyruar, vuanin edhe pr bukn e gojs.
Kshtu, shqiptart e Kosovs nisin rezistenc t armatosur, t prir nga
Idriz Seferi n zonn bullgare, ndrsa n at austriaken nga Azem Bejta.
Pak a shum, ky sht prezentimi i ksaj gjendjeje n tekstet e Kosovs e
t Shqipris, porse bashkpunimi i Azem Bejts me srbt lokal kundr
forcave austriake nuk prmendet kund.39 Tekstet e Srbis, n ann tjetr,
merren ve me okupimin e Srbis nga trupat austriake e bullgare, ku
Kosova, q figuron ve n hartat e botuara n kaptinn mbi kt periudh,
konsiderohet pjes e pandashme e Srbis.40
N mbarim t Lufts s Par Botrore, me largimin e trupave austriake e
bullgare, n Kosov futen trupat srbe, t cilat sipas teksteve t Kosovs e t
Shqipris, ...e ripushtojn Kosovn dhe viset e tjera shqiptare.41 Tekstet
36 uri, ore dhe Momilo Pavlovi. Istorija 8. Beograd: Zavod za udbenike, 2010. faqe 74
37 Po aty.
38 Pr kto akte hakmarrse t shqiptarve ndaj srbve shih: Judah, Tim. Kosova Lufte dhe
Hakmarrje. Prishtin: Koha, 2002. faqe 41-42 dhe Malcolm, Noel. Kosovo - A Short History. London: Pan Macmillan, 2002. faqe 260.
39 Shih pr kt Malcolm, Noel. Kosovo - A Short History. London: Pan Macmillan, 2002. faqe 262.
40 uri, ore dhe Momilo Pavlovi. Istorija 3. Beograd: Zavod za udbenike, 2010. faqe
95, 124, 155. Noel Malcolm argumenton se legalisht Kosova nuk sht inkorporuar kurr n
shtetin e Srbis. Shih: Malcolm, Noel. Kosovo - A Short History. London: Pan Macmillan, 2002.
faqe 264-266.
2010. faqe 127. Po ashtu, Drguti, Menduh, Sonila Boi dhe Ledia Dushku. Historia 9. Tiran:
Botime Shkollore Albas, 2011. faqe 79.
18
Kosova mes dy Luftrave Botrore 1918-1939
e Shqipris thon se ...shqiptarve u mohohen t drejtat kombtare,42

kurse ato t Kosovs thon se ...ndaj shqiptarve ushtrohet terror e gjenocid
shtetror,43 por nuk ofrojn t dhna q do ta mbshtesnin kualifikimin
gjenocid. Tekstet e Srbis nuk i prmendin vrasjet e shqiptarve nga forcat
srbe, t kryera kryesisht n fund t vitit 1918 e n fillim t vitit 1919. Noel
Malcolm-i citon nj dokument q Komiteti Mbrojtja Kombtare e Kosovs i
drgon Lidhjes s Kombeve n vitin 1921, sipas t cilit, forcat srbe prej vitit
1918 kan vra 12.371 njerz.44
2.2. Lvizja kaake shqiptare

Pr vrasjet e shqiptarve nga forcat srbe, Komiteti Mbrojtja Kombtare e
Kosovs, i cili synonte lirimin dhe bashkimin e Kosovs me Shqiprin,
drgon letra proteste n Konferencn e Paqes n Paris. Konferenca i kushton
pak vmendje interesave t Shqipris. Pr m shum, Shqipris i mohohet
edhe pjesmarrja n t, ndonse aty diskutohej edhe pr kufijt e saj.
Prandaj, lvizja kaake shqiptare, e prir nga Azem Bejta dhe e mbshtetur
nga Komiteti Mbrojtja Kombtare e Kosovs, n pranver t vitit 1919 i nis
sulmet kundr trupave srbe n Kosov. Tekstet e Srbis kto sulme si
paraqesin fare, kurse ato t Kosovs e t Shqipris i emrtojn si kryengritje
e armatosur. N tekstet e Kosovs e t Shqipris nuk jepen arsyet pr
shtypjen e shpejt t ksaj kryengritjeje nga forcat srbe. Prjashtim bn
teksti pr klast e 9-a n Kosov, q si arsye jep mungesn e bashkrendimit
t aksioneve dhe kushtet e vshtira.45
Sipas ktij teksti, veprimtaria e mtutjeshme e lvizjes kaake vshtirsohet,
sidomos pas shkatrrimit t bazs n fshatin Junik n zonn neutrale n
mes kufirit t Shqipris dhe t Mbretris Serbo-Kroate-Sllovene (SKS). N
asnjrin prej teksteve t Kosovs e t Shqipris nuk shnohet se n fund
t vitit 1923, Kryeministri i Shqipris, Ahmet Zogu, e drgon n kt zon
ushtrin shqiptare pr ti luftuar kaakt. Nuk prmendet as se n kt zon
vendosen trupa t prbashkta shqiptaro-jugosllave pr ta pamundsuar
kthimin e kaakve n t. Po ashtu, nuk thuhet as se n Shqipri dnohet
zyrtarisht me vdekje n munges kryekaaku Azem Bejta, e m von edhe
Hasan Prishtina, nj prej udhheqsve t Komitetit Mbrojtja Kombtare e
Kosovs.46
2010. faqe 127.
44 Pr kt, shih: Malcolm, Noel. Kosovo - A Short History. London: Pan Macmillan, 2002. faqe
278.
46 Malcolm, Noel. Kosovo - A Short History. London: Pan Macmillan, 2002. faqe 277 dhe 287.
M shum pr raportet mes Qeveris s Shqipris nn udhheqjen e Ahmet Zogut dhe lvizjes
kryengritse t Kosovs, shih: Fischer, Bernd. Mbreti Zog dhe prpjekja pr stabilitet n Shqipri.
Tiran: abej, 2000. faqe 29-51.
19
Kosova 1912-2000
Tekstet e Kosovs e t Shqipris nuk e zn n goj marrveshjen q Azem

Bejta bn me autoritetet lokale srbe pr t jetuar i patrazuar, me kusht q
t lviz vetm brenda tri fshatrave.47 N kto tekste veprimtaria e lvizjes
kaake pasqyrohet ve si luft pr lirim e bashkim kombtar, prandaj nuk
paraqitet as takimi i kryekaakut Azem Bejta me zyrtar t lart srb, n t
cilin krkon q Kosova t ket t drejt pr vetqeverisje.48
N asnjrin prej teksteve t historis n Kosov, Shqipri e Srbi nuk
prmendet se nj numr i madh shqiptarsh bashkpunonin me autoritetet
dhe punonin n administratn lokale, dhe se prandaj disa prej tyre ishin
cak i sulmeve t kaakve, bash sikur edhe kolonistt sllav.49 Po ashtu,
nuk prmendet as se formimi i etave nga srbt lokal pr t kryer
operacione antikaake, nxiti sulme t kaakve ndaj disa fshatrave srbe,50
ndonse rregullat e lvizjes kaake, mes t tjerash, parashihnin q t mos
dmtoheshin srbt lokal. Kto rregulla nuk jepen n asnjrin prej teksteve
t ktyre tri vendeve.51
2.3. Shoqata e t Drejts pr Mbrojtjen e Islamit

Ndrsa n shumicn e teksteve t Kosovs formacionet politiko-ushtarake
t shqiptarve t ksaj kohe prezentohen si Lvizje Kombtare Shqiptare, n
tekstet e Shqipris specifikohet se shqiptart, prve rrugs kryengritse,
ndjekin edhe at parlamentaren, t prfaqsuar nga Shoqata e t Drejts pr
Mbrojtjen e Islamit (Islam Muhafaza-yi Hukuk Cemiyeti), q shkurtimisht
njihej si Xhemijet. Ky formacion politik, q konsiderohej si parti e
bejlerve, krkonte autonomi religjioze, e nganjher edhe protestonte
pr kushtet e jets n Kosov, t dhna kto q nuk figurojn as n tekstet e
Kosovs e as n ato t Shqipris.
Teksti i historis q prdoret pr klast e 9-a n Kosov sht i vetmi q,
ndonse siprfaqsisht, e paraqet veprimtarin e Shoqats s t Drejts
pr Mbrojtjen e Islamit.52 Mirpo, n asnjrin prej teksteve t Kosovs e t
Shqipris nuk prmendet se ky formacion politik bashkpunonte me dy
partit kryesore politike srbe n Jugosllavi demokratt dhe radikalt e
nganjher edhe e ndante t njjtn list elektorale me to.53
47 Malcolm, Noel. Kosovo - A Short History. London: Pan Macmillan, 2002. faqe 277.
48 Pr krkesen e Azem Bejts pr vetqeverisje shih: Malcolm, Noel. Kosovo - a short history.
London: Pan Macmillan, 2002. faqe 274. Te botimi shqip i ktij libri, krkesa pr vetqeverisje
figuron si krkes pr vetvendosje. Shih: Malcolm, Noel. Kosova - nj histori e shkurtr. Prishtin:
Koha, 2001. faqe 285.
49 Malcolm, Noel. Kosovo - A Short History. London: Pan Macmillan, 2002. faqe 272-278.
50 Po aty.
51 Pr rregullat e lvizjes kaake, shih: Schwartz, Stephen. Kosovo: Background to a War.
London: Anthem Press, 2000. faqe 75.
52 Rexhepi, Fehmi. Historia 9. Prishtin: Libri Shkollor, 2010. faqe 63-64.
20
N mes t 1920-ave, Mbretria SKS, e themeluar n vitin 1918, arrin ta

shuaj lvizjen kaake, e m pas edhe Shoqatn e t Drejts pr Mbrojtjen
e Islamit, duke i burgos e vra lidert kryesor t ktij organizimi politik.
Tekstet e Srbis nuk merren fare me organizimet politiko-ushtarake t
shqiptarve, e as me shuarjen e tyre. Tekstet e Shqipris nuk japin arsye
pr shuarjen e tyre, kurse ato t Kosovs e prmendin shuarjen dhe shtojn
se kryengritjet shqiptare megjithat patn ndikim n ...forcimin e moralit
e krenaris kombtare t popullit shqiptar.54
2.4. Reforma Agrare dhe shprnguljet

Mbretria SKS synonte t ndryshonte prbrjen etnike t popullats n
Kosov dhe pr kt e prdorte t ashtuquajturn reform agrare pr
shprbrjen e pronave t vjetra osmane, q duhet tu ndaheshin fshatarve
vendas. Kto toka, prfshi tokat e kaakve, kryesisht u jepen kolonistve
nga Srbia, si dhe ushtarve e vullnetarve srb.55 Kjo figuron n tekstet e
Kosovs dhe t Shqipris, por jo edhe n ato t Srbis. Mirpo, n asnj
prej teksteve t Kosovs, t Shqipris e t Srbis nuk prmendet se gjat
ndarjes s ktyre tokave nuk qen prjashtuar as fshatart vendas, prfshi
shqiptart. N kto tekste nuk shkruhet as se, meq pjesa m e madhe e
tokave iu dha kolonistve srb, srbt vendas qen shpreh t gatshm pr
nj front t prbashkt me shqiptart kundr ktyre kolonistve.56
Tekstet e Srbis bjn fjal pr reformn agrare n mbar Mbretrin
SKS dhe e vetmja gj m e veant q thon sht se prej saj ...prfituan
tok rreth 500.000 familje fshatare.57 Tekstet e Shqipris flasin ve pr
...shpronsimin e shqiptarve dhe kolonizimin e tokave shqiptare me
element sllav,58 por nuk japin shifra pr kt. Tekstet e Kosovs, n ann
tjetr, pohojn se midis dy luftrave botrore n Kosov jan ...sekuestruar
400.000 hektar tok dhe jan vendosur rreth 15.000 familje kolonistsh
sllav me rreth 75.000 antar.59 Noel Malcolm-i, i cili citon autor srb,
shqiptar e ndrkombtar, thot se jan sekuestruar 200.000 hektar
gjysma e t cilve u jepet kolonistve ndrsa n Kosov vendosen mbi
13.000 familje me rreth 70.000 antar.60
Sa u takon shprnguljeve t shqiptarve n periudhn mes dy luftrave
botrore, tekstet e Srbis nuk thon kurrgj. Tekstet e Shqipris e trajtojn
2010. faqe 128.
56 Po aty. faqe 281.
2010. faqe 129.
21
Kosova 1912-2000
kt shtje, pa dhn ndonj shifr, kurse ato t Kosovs thon se ...u

detyruan t shprngulen nga trojet etnike rreth 250.000 shqiptar,61
por sjapin dshmi q ti mbshtesin kto t dhna. N ann tjetr, Noel
Malcolm-i thot se numri i shqiptarve dhe myslimanve t tjer nga
Kosova t shprngulur mes dy luftrave botrore supozohet t ket qen
mes 90.000 dhe 150.000.62
Vend t veant n tekstet e Kosovs e t Shqipris z marrveshja e arritur
n korrik n vitin 1938 mes Jugosllavis dhe Turqis pr shprnguljen e
rreth 40.000 familjeve pr n Turqi gjat periudhs 1939-1944. Megjithat,
shprthimi i Lufts s Dyt Botrore e pamundson realizimin e saj.
Marrveshja zyrtarisht flet pr riatdhesim t popullats muslimane
turke, por ishte e qart se nga zonat q specifikoheshin n t, pjesa m e
madhe e t shprngulurve do t ishin shqiptar.63
N tekstet e Kosovs, njerzit q do t shprnguleshin pr Turqi n baz t
ksaj marrveshjeje, quhen shqiptar dhe numri i tyre shnohet 400.000,64
ndrsa n tekstet e Shqipris quhen mysliman dhe numri q jepet sht
250.000.65 Tekstet e Srbis nuk merren fare me marrveshjen n fjal, kurse
autor ndrkombtar si Tim Judah e Noel Malcolm-i japin shifrn 200.000
prkatsisht 400.00066 dhe shtojn se pjesa m e madhe e tyre duhej t ishin
shqiptar.
Asnj prej teksteve shkollore t Kosovs, Shqipris a Srbis nuk prmend
se marrveshja mes Jugosllavis dhe Turqis nuk ishte kundrshtuar vetm
nga viktimat dhe bashkkombsit e tyre. Ajo kishte nxit 65 student nga
Kosova, prej t cilve 56 srb e malazez, 1 turk dhe 8 shqiptar, q t
qarkullonin n tr Kosovn, por edhe n ambasadat e huaja n Beograd,
afishe ilegale q e dnonin kt plan.67
2.5. Prmbledhje
Tekstet e Kosovs e t Shqipris nuk i prmendin sulmet hakmarrse t
shqiptarve ndaj ushtarve e civilve srb q po largoheshin nga Kosova
n fund t vitit 1915. N tekstet e Srbis kto cilsohen si sulme t bandave
lokale shqiptare. N ann tjetr, rezistenca e armatosur e shqiptarve t
2010. faqe 129.
63 Po aty. faqe 285.
66 Judah, Tim. Kosova Lufte dhe Hakmarrje. Prishtin: Koha, 2002. faqe 45. Malcolm, Noel.
Kosovo - A Short History. London: Pan Macmillan, 2002. faqe 285.
67 Schwartz, Stephen. Kosovo: Background to a War. London: Anthem Press, 2000. faqe 82.
22
Kosovs kundr trupave bullgare e austriake q hyjn n Kosov pas

largimit t trupave srbe, nuk zihet n goj fare n tekstet e Srbis.
Tekstet e Kosovs e t Shqipris nuk e sjellin kurrkund bashkpunimin
e shqiptarve me srbt lokal kundr forcave austriake. Kthimi i trupave
srbe n Kosov n fund t vitit 1918, n tekstet e Kosovs e t Shqipris
paraqitet si ripushtim i Kosovs, e n t Srbis si lirim i Srbis, ku Kosova
konsiderohet pjes e pandashme e shtetit srb. Vrasjet e shqiptarve prej
trupave srbe nuk pasqyrohen fare n tekstet e Srbis, dhe ndrsa tekstet e
Shqipris thon se ka pas mohim t t drejtave kombtare t shqiptarve,
ato t Kosovs thon se ka pas terror e gjenocid shtetror, pa ofruar t
dhna q e mbshtesin kt kualifikim.
Tekstet e Srbis nuk thon asgj pr aksionet e kaakve kundr trupave
srbe, q n tekstet e Kosovs e t Shqipris emrtohen kryengritje e
armatosur pr lirim e bashkim kombtar. Kto tekste se prezentojn as
takimin e udhheqsve kaak me zyrtar t lart srb, ku krkohet e
drejta prvetqeverisjepr Kosovn. Tekstet n Kosov, Shqipri e Srbi
si prmendin kund sulmet e kaakve ndaj shqiptarve q bashkpunonin
me autoritetet, e as ato ndaj kolonistve. Po ashtu, kto tekstenuk e thon
se n periudhn mes dy luftrave botrore, shqiptart jasht Shqipris
kishin nj subjekt politik q merrte pjes n parlamentin e Mbretris SKS
dhe bashkpunonte me partit kryesore politike srbe. Tekstet n Kosov,
Shqipri e Srbi nuk flasin as pr faktin se kryeministri shqiptar, Ahmet
Zogu, e shkatrron bazn e kaakve n zonn neutrale t Junikut, ku
vendos trupa shqiptaro-jugosllave, e m pas udhheqsit e kaakve i
dnon me vdekje n munges.
N tekstet e Kosovs e t Shqipris prmendet se pronat e vjetra osmane q
u duheshin nda fshatarve vendas bashk me pronat e kaakve, Mbretria
SKS ua ndan kryesisht kolonistve nga Srbia, duke prfshi ushtart e
vullnetart srb, por kjo nuk prmendet n tekstet e Srbis. Nga ana e
tyre, tekstet e Kosovs e t Shqipris nuk e prmendin se n ndarjen e
ktyre tokave nuk qen prjashtuar as fshatart vendas, prfshi shqiptart.
Me kt nuk merren as tekstet e Srbis. N asnj prej teksteve t t trija
vendeve nuk figuron fakti se srb vendas shprehen t gatshm pr front
t prbashkt me shqiptart kundr kolonistve, meq ktyre u ndahet
pjesa drrmuese e tokave. N kto tekste nuk thuhet as se shprngulja e
shqiptarve nuk po kundrshtohej ve nga viktimat dhe bashkkombsit
e tyre. Sekuestrimi i tokave, kolonizimi me sllav dhe shprngulja e
shqiptarve dhe e muslimanve nuk prezentohen fare n tekstet e Srbis,
dhe ndrsa n ato t Shqipris preken siprfaqsisht, n tekstet e Kosovs
paraqiten me shifra t dyfishuara.
23
Kosova n Jugosllavi
1945-1992
Kosova 1912-2000
3.1. Kosova nn sundimin italian/gjerman/bullgar

N ver t vitit 1941 italiant e pushtojn pjesn m t madhe t Kosovs
dhe e bashkojn at me Shqiprin, t ciln e kishin pushtuar n pranver
t vitit 1939. Pjesa tjetr e territorit t Kosovs pushtohet nga gjermant dhe
bullgart. Gjendja e shqiptarve t Kosovs nn sundimin italian e gjerman,
n krahasim me gjendjen nn Jugosllavi, sht dukshm m e mir, ndrsa
nn sundimin bullgar sht thuajse e njjt me gjendjen q shqiptart e
kishin prjetuar nn sundim bullgargjat Lufts s Par Botrore.68
Disa tekste t Kosovs thon se shqiptart e kundrshtojn pushtimin
fashist n Kosov,69 e disa se ndonse shqiptart n parim ishin kundr
fashizmit, e presin at si lirim e shptim nga robria serbe.70 N prgjithsi,
tekstet e Kosovs e t Shqipris pohojn se bashkimi i pjess m t madhe
t territorit t Kosovs me Shqiprin, pavarsisht se u b nga pushtuesit
italian, pati ndikim pozitiv ndr shqiptar.71 N ann tjetr, krejt ka thuhet
n tekstet e Srbis pr kt segment sht se Kosova e Metohia prfshihet
n Shqiprin italiane.72
N kohn q Kosova sht nn kt pushtim, shqiptar t armatosur
sulmojn fshatra t banuara me srb pr ti larguar kolonistt e pr ti
kthyer pronat e konfiskuara gjat periudhs mes dy luftrave botrore.73
Autor t huaj thon se shifrat e t dbuarve srb e malazez nga Kosova
n kt periudh luhaten nga 30,000 n 100,000; kurse, vrasjet, shkatrrimet
e vjedhjet, ndonse reciproke, kan pr viktim kryesore srbt dhe
malazezt.74
Derisa n tekstet e Shqipris nuk bhet fjal fare pr kto krime, ato t
Srbis thon se ...shqiptart n Kosov e Metohi kryejn terror ndaj
srbve,75 e disa t tjera shtojn se ...nuk ka t dhna pr numrin e civilve
t vrar gjat ksaj periudhe.76 N t kundrt, tekstet e Kosovs pohojn
se shqiptart, prkundrvuajtjeve nn sundimin jugosllav, jantreguar t
kujdesshm ndaj minoritetit serb e malazez, madje ...n shum raste edhe
duke e marr atn mbrojtje.77
68 Malcolm, Noel. Kosovo - A Short History. London: Pan Macmillan, 2002. faqe 289-313
2010. faqe 154.
74 Po aty. faqe 293-294, 313. M shum pr kto krime, shih: Fischer, Bernd. Shqipria gjat
Lufts, 1939-1945. Tiran: abej, 2000. faqe 124-129.
26
Kosova n Jugosllavi 1945-1992
3.2. lirimi e ripushtimi i Kosovs

Pas kapitullimit t fashistve italian n Kosov dhe vendosjes s
nazistve gjerman, n rrafshin politik t Kosovs kristalizohen n thelb
dy rryma: rryma nacionaliste, e mbshtetur nga nazistt gjerman dhe
e organizuar n Lidhjen e Dyt t Prizrenit, q shpall se angazhohet ti
mbaj t bashkuara Kosovn me Shqiprin;78 si dhe rryma komuniste,
e mbshtetur kryesisht nga komunistt jugosllav dhe e organizuar
nKshillin Nacionallirimtar pr Kosov e Metohi, q n Konferencn
e Bujanit shpall dshirn e Kosovs pr tu bashkuar me Shqiprin, duke
sugjeruar t drejtn pr vetvendosje deri n shkputje.79
Tekstet e Srbis nuk merren fare me kto rryma, t cilat n tekstet e
Shqipris, ndryshe nga ato t Kosovs, pasqyrohen m qart, megjithse
siprfaqsisht. Madje, tekstet e Shqipris i prezentojn shkurtimisht
edhe grupimet e pavarura nacionaliste q kundrshtonin pushtimin, si
ishte ai i vllezrve Kryeziu n Gjakov. Sidoqoft, ndonse n tekstet e
Kosovs e t Shqipris kto dy rryma paraqiten prciptazi, n asnjrin
tekst nuk prshkruhen prleshjet e armatosura mes tyre, e as se njra kishte
mbshtetjen nga nazistt gjerman, e tjetra nga komunistt jugosllav.
Pas trheqjes s trupave gjermane nga Kosova, forcat partizane futen n
qytetet e Kosovs Perndimore, kurse n Kosovn Lindore ato bullgare,
t cilave u bashkohen partizan jugosllav. Krahas me trupat gjermane
largohen nga Kosova edhe pjesa m e madhe e grupeve t armatosura,
t krijuara nga Lidhja e Dyt t Prizrenit, duke prfshi ktu pjestart e
divizionit Skanderbeg, t cilt para largimit marrin pjes n mbledhjen dhe
internimin e komunistve nga Kosova, prfshi nj numr hebrejsh.80 Kjo
nuk prezentohet as n tekstet e Shqipris, e as n ato t Kosovs.
N disa tekste t Kosovs trheqja e trupave gjermane paraqitet si lirim
i Kosovs nga ana e njsiteve partizane t Kosovs e t Shqipris.81 N
disa t tjera edhe nga ana e njsiteve t Srbis e t Bullgaris.82 Por, po
sipas ktyre teksteve, shqiptart e Kosovs dhe viseve t tjera, krahas lufts
pr lirim nga trupat gjermane, bjn prpjekje pr tu liruar edhe nga
pushtuesi jugosllav, i cili pas kapitullimit t trupave gjermane, vendos ...
pushtet t hekurt e diskriminues pr shqiptart.83 N kto tekste shpiket

79 Po aty. faqe 307-308.
80 Po aty. faqe 310-311.
2010. faqe 156.
2010. faqe 156 dhe Rexhepi, Fehmi. Historia 9. Prishtin: Libri Shkollor, 2010. faqe 115.
27
Kosova 1912-2000
organizmi q emrtohet Ushtria Nacionallirimtare e Kosovs (UNK),84

ndonse dihet se komunistt e Kosovs ishin pjes e Ushtris Nacionallirimtare t Jugosllavis.
Mirpo, n tekstet e Kosovs e t Shqipris nuk prmendet se partizant
kosovar ndahen n dysh: n njrn an partizant e prir nga Shaban
Polluzha, q e refuzojn urdhrin pr ti luftuar trupat gjermane n veri
t Jugosllavis dhe vendosin t qndrojn n Kosov pr ta mbrojt
popullatn shqiptare nga partizant jugosllav; dhe, n ann tjetr,
partizant e prir nga Fadil Hoxha, i cili pranon me qen zvends i Savo
Drljevi-it, komandantit t pushtimit ushtarak jugosllav n Kosov. N
kto tekste nuk figuron as e dhna se partizant e Shaban Polluzhs, t
prqendruar kryesisht n Drenic, likuidohen shpejt nga partizant e Savo
Drljevi-it, komandant, e t Fadil Hoxhs, i cili ishte zvends-komandant,
t ndihmuar edhe nga divizione me partizan nga Shqipria.85
Sipas teksteve t Kosovs, pas largimit t trupave gjermane, nKosov dhe
n viset e tjera shqiptare deprtojn ...njsitet partizane serbo-malaziase
dhe maqedonaset cilat ushtrojn dhun e terror n popullsin shqiptare
dhe si rrjedhoj e ...ktij terrori dhe gjenocidi serbo-malazias e maqedonas
n Kosov likuidohen rreth 45,000 shqiptar.86 Tekstet e Shqipris thon
se brigadat srbe e malazeze n kt koh ushtrojn dhun t pashembullt
ndaj popullsis s Kosovs dhe shkaktojn masakra.87 Tekstet e Srbis
nuk merren fare me kto krime. Noel Malcolm-i q analizon t dhna nga
autor t ndryshm, vjen n prfundim se shifra e rreth 45,000 t vrarve
sht e ekzagjeruar.88
Kshtu dshira e shprehur n Konferencn e Bujanit shprfillet. Pr kt
tekstet e Shqipris ia hedhin fajin Partis Komuniste t Jugosllavis
(PKJ),89 kurse ato t Kosovs edhe Partis Komuniste t Shqipris (PKSh).90
N shnjestr t pushtuesit jugosllav, sipas teksteve t Kosovs, vihen edhe
pjesmarrsit e Konferencs s Bujanit; disa vriten, disa deportohen n
2010. faqe 156.
85 Prjashtim n kt bn deri diku teksti: Bicaj, Isa dhe Isuf Ahmeti. Historia 12. Prishtin:
Libri Shkollor, 2005. faqe 124-125. Pr prleshjet mes forcave t Shaban Polluzhs dhe atyre t
kryesuara nga Fadil Hoxha, shih rrfimin e Fadil Hoxhs: Surroi, Veton. Fadil Hoxha n vetn e
par. Prishtin: Koha, 2010. faqe 233-255.
2010. faqe 157.
88 Malcolm, Noel. Kosovo - A Short History. London: Pan Macmillan, 2002. faqe 293-294, 312.
89 Drguti, Menduh, Sonila Boi dhe Ledia Dushku. Historia 9. Tiran: Botime Shkollore Albas, 2011. faqe 114. Drguti, Menduh, Ledia Dushku, Ferit Duka dhe Sonila Boi. Historia 12.
Tiran: Botime Shkollore Albas, 2011. faqe 119.
2010. faqe 156 dhe Rexhepi, Fehmi. Historia 9. Prishtin: Libri Shkollor, 2010. faqe 115.
28
Shqipri, e disa burgosen.91 Mirpo, kto tekste, e as ato t Shqipris, nuk

e thon se nj pjes e pjesmarrsve t ksaj konference, n korrik t vitit
1945 marrin pjes n t ashtuquajturin Kuvend i Prizrenit, ku e miratojn
me aklamacion rezolutn pr aneksimin e Kosovs nga Srbia federale.92
Tekstet e Srbis pohojn se kjo rezolut sht miratuar pas heqjes s
pushtetit ushtarak dhe n kohn e bashkpunimit gjithnj e m t madh
me Shqiprin.93 Por, kto tekste nuk e potencojn se n kt kuvend ve
33 prej 142 antarve ishin shqiptar, e as se antarve t ktij kuvendi me
qllim u sht prkujtuar se n Kosov jan 50,000 trupa pr ti mbrojt
frytet e lufts.94
Prej vitit 1945 e deri n mes t viteve 60, grupe e organizata t ndryshme
politike t shqiptarve n Kosov e kundrshtojn pushtetin jugosllav.
Kryesorja nga kto ishte organizata ilegale Komiteti Nacional Demokratik
i Shqiptarve, i cili, si edhe grupimet e tjera, asgjsohet shpejt. Tekstet e
Kosovs e t Shqipris si prmendin organizatat ilegale q e kundrshtojn
pushtimin jugosllav, ndr kryesoret e t cilave ishte Lvizja Revolucionare
pr Bashkimin e Shqiptarve (LRBSh). N kt periudh, pushteti jugosllav
detyron dhjeta mija shqiptar n Jugosllavi t shprngulen drejt Turqis,
duke prdor trysni t ndryshme, si aksioni pr mbledhjen e armve. Pr
kto shprngulje, tekstet e Srbis nuk thon asnj fjal, kurse tekstet e
Kosovs e t Shqipris japin shifra t fryra: 250,000 shqiptar95 prkatsisht
400,000 shqiptar.96
3.3. Kushtetuta e vitit 1974

Gjat viteve 1960, vit pas viti miratohen amendamente n Kushtetutn
e Srbis dhe at t Jugosllavis n favor t Kosovs. N korrik 1966 n
Plenumin e Brioneve merret vendimi q njeriu i dyt pas Titos n pushtetin
e Jugosllavis, Ministri i Punve t Brendshme, Aleksandar Rankovi, t
shkarkohet nga pushteti. Pas rnies s Rankovi-it nuk ka m shprngulje
e zullume t tipit t krkimit masiv pr arm, e as kurrgj t ngjashme
me atmosfern e kontrollit t Rankovi-it. M 27 nntor 1968, organizata
ilegale e ashtuquajtur Grupi 68, shum prej antarve t t cilit kishin qen
pjes e LRBSh-s, organizon demonstrata n disa qytete t Kosovs, me
krkesn kryesore Kosova Republik.
2010. faqe 193-4.
2010. faqe 194.
29
Kosova 1912-2000
N tekstet e Kosovs e t Shqipris flitet siprfaqsisht pr kto demonstrata

dhe prve q nuk thuhen organizatort e tyre, nuk prmendet as se zyrtart
legal politik t Kosovs i kan cilsuar ato si armiqsore e shoviniste.97
Kto tekste avancimin e pozits kushtetuese t Kosovs n Srbi e Jugosllavi
ia atribuojn ekskluzivisht ktyre demonstratave, duke e shprfill faktin
se pr kt avancim, ve zyrtarve legal politik t Kosovs, kishte
ndikuar edhe rivendosja e marrdhnieve Shqipri-Jugosllavi.98 Tekstet e
Srbis kto demonstrata i paraqesin si separatiste, pas t cilave vazhdojn
diskutime t ashpra pr ndryshimin e karakterit t federats, me rast
sigurohet pavarsi m e madhe e krahinave, t cilat ...mund t merrnin
pjes n vendimmarrjen e republiks, kurse republika nuk kishte t drejt t
przihej n punt e tyre.99
Kjo pavarsi e krahinave kurorzohet n vitin 1974 me miratimin e
Kushtetuts s Republiks Socialiste Federative t Jugosllavis (RSFJ), e cila
dy Krahinave Autonome, Kosovs e Vojvodins, q ishin pjes prbrse e
Republiks s Srbis, u siguronte status pr shumka t ngjashm me at t
gjasht republikave jugosllave, sidomos pr vendimmarrjen ekonomike dhe
disa fusha t politiks s jashtme. Tekstet e Kosovs prmendin ve miratimin
e Kushtetuts s Kosovs n vitin 1974 dhe at si efekt t demonstratave t
vitit 1968, por smerren fare me t drejtat q i garantoheshin Kosovs.
Tekstet e Shqipris thon se n baz t ksaj kushtetute, Kuvendi i
Kosovs tani mund t miratonte ligje dhe se pa plqimin e tij nuk mund t
ndryshonte territori i Kosovs. Mirpo, n baz t ksaj kushtetute, territori
i RSFJ-s prbhej nga territoret e republikave, e as territori i republikave
nuk mund t ndryshonte pa plqimin e republikave. Tekstet e Shqipris e
prmendin edhe t drejtn e Kosovs pr prfaqsim n Kuvendin e RSFJ-s
dhe krijimin e disa institucioneve autonome n gjyqsi e financa. Kuvendi
i RSFJ-s prbhej nga Dhoma Federative, ku republikat kishin t drejt ti
drgonin nga 30 delegat, kurse krahinat nga 20 delegat, si dhe nga Dhoma
e Republikave dhe Krahinave, ku republikat kishin t drejt ti drgonin
nga 12 delegat, kurse krahinat nga 8 delegat.100 Megjithat, kto tekste
nnvizojn se ndonse diktati srb zbehet ndjeshm me kt kushtetut,
Kosova vazhdonte t ishte e varur nga Srbia, e cila me t gjitha mnyrat
mundohej tia zbehte autonomin.101
Tekstet e Srbis prqendrohen kryesisht te forcimi i pavarsis s krahinave,
t cilat, sipas tyre, fituan autorizime t gjera n pushtetin ligjdhns e
97 eku, Ethem. Demonstratat e vitit 1968 n Arkivin e Kosovs. Prishtin: Brezi 81, 2009. 30-214.
100 Pr t drejtat q Kushtetuta e vitit 1974 parashihte pr Kosovn, shih: Krieger, Heike (ed.).
The Kosovo Conflict and International Law. Cambridge: Cambridge University Press, 2001, 2-8.
Albas, 2011. faqe 133. Drguti, Menduh, Ledia Dushku, Ferit Duka dhe Sonila Boi. Historia
12. Tiran: Botime Shkollore Albas, 2011. faqe 138.
30
ekzekutiv dhe status t barabart n federat, me t drejtn pr t vendos

barabar me republikat pr punt e federats.102 Mirpo, ndonse thon se
Srbia fiton elemente t konfederalizmit, kto tekste nuk saktsojn se derisa
n pjesn hyrse t Kushtetuts s RSFJ-s dhe t Kushtetuts s Srbis
prmendet e drejta e secilit komb pr vetvendosje deri n shkputje, n
Kushtetutn e Krahins Autonome t Kosovs kto nuk figurojn. Pr m
tej, n baz t ktyre kushtetutave t vitit 1974, shqiptart konsiderohen
kombsi dhe jo komb.
N tekstet e t tri vendeve trajtohen edhe demonstratat q shprthejn n
mars e prill t vitit 1981, t organizuara fillimisht nga student t UP-s
pr kushte m t mira, e m pas edhe nga grupe t ndryshme politike e
ilegale t shqiptarve t Kosovs, me krkesn Kosova Republik. As pr
kto demonstrata, si pr ato t vitit 1968, tekstet e Kosovs e t Shqipris
nuk i japin emrat e organizatorve, e as cilsimet q vijn prej zyrtarve
t lart politik shqiptar t Kosovs pr shovinizm, separatizm, tubime
huligansh e organizatash kundr-revolucionare shqiptare.103 Tekstet e
Kosovs nuk zn n goj se pas ktyre demonstratave nisin burgosjet
e mija demonstruesve dhe dnimet e qinda prej tyre, madje n disa prej
tyre nuk prmenden as edhe krkesat e demonstratave.104 Burgosjet dhe
dnimet pasqyrohen n tekstet e Shqipris, por jo edhe n ato t Serbis,
t cilat thon se shenjat e para t destabilizimit t Jugosllavis shfaqen n
Kosov, ku ...shprthimi i nacionalizmit dhe i separatizmit shqiptar n
pranver t vitit 1981 shnon zgjimin e nacionalizmave t fjetur e fatal.105
3.4. Rezistenca civile n Kosov

Marrdhniet mes shqiptarve e srbve acarohen edhe m tutje pas
demonstratave t vitit 1981, kur Srbia bn planet pr tia heq autonomin
Kosovs duke nis fushata propagandistike mediale ndaj atyre q tekstet
e Srbis i cilsojn si ...presione ndaj serbve, dhunime, shkatrrime t
pasuris, madje edhe vrasje nga urrejtja nacionale.106 Mirpo, studimi
i nj komiteti t pavarur juristsh srb, i publikuar m 1990, vjen n
prfundimin se shkalla e dhunimeve n Kosov ishte m e ulta n gjith
Jugosllavin dhe se n shumicn drrmuese t rasteve, si dhunuesi si
viktima ishin t kombsis shqiptare.107 Tekstet e Srbis prmendin edhe
shprnguljen e srbve, q e kishte ul numrin e ksaj popullsie n gjithsej
13,2%, por nuk theksojn se ndr arsyet kryesore t ktyre shprnguljeve
Shih edhe: Hajrizi, Mehmet. Histori e nj organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981. Tiran:
Toena, 2008. 196-216.
104 Rexhepi, Fehmi. Historia 9. Prishtin: Libri Shkollor, 2010. faqe 160-161.
106 Po aty
31
Kosova 1912-2000
ishin keqmenaxhimi i ekonomis n Kosov dhe shkalla e papunsis q ishte

m e larta n Jugosllavi.
N fund t vitit 1988 qinda mija shqiptar protestojn n Kosov kundr
heqjes s autonomis s Kosovs nga Srbia e Miloevi-it. Tekstet e Kosovs
nuk qartsojn se protestuesit e kundrshtonin ndrrimin e udhheqsve
komunist t Kosovs, t cilt prezentohen si ...instrument n duart e politiks
srbe... q e kuptojn me vones lojn pr suprimimin e autonomis.108 Po
kshtu, grevat e minatorve t Kosovs, t cilt n shkurt 1989 ngujohen pr
dhjet dit n zgafella me krkesn kryesore kundr rrnimit t autonomis s
Kosovs, prezentohen n kto tekste pa krkesat rreth ...vllazrim-bashkimit
dhe rrugs s drejt t Titos.109 Kto protesta e greva nuk prezentohen fare
n tekstet e Srbis, kurse n ato t Shqipris paraqiten shkurtimisht si
grev pr rivendosjen e t drejtave t shqiptarve. Pas ktyre grevave dhe
protestave, n Kosov vihet gjendja e jashtzakonshme dhe arrestohen qinda
intelektual, profesor e udhheqs ndrmarrjesh shoqrore. Kto arrestime
prmenden vetm n tekstet e Kosovs, t cilat nuk e japin askund arrestimin
dhe gjykimin edhe t ish-udhheqsit politik t shqiptarve t Kosovs, Azem
Vllasit, q lirohet nga burgu mbas afro nj viti.
Megjith kto protesta e greva t shqiptarve t Kosovs, Srbia e prfundon
procesin e suprimimit t autonomis s Kosovs, kur m 23 mars 1989 kt
e miraton Kuvendi i Kosovs me shumic shqiptare. Ndrsa tekstet e Srbis
nuk e pasqyrojn kt fare, ato t Kosovs e t Shqipris thon se ndrtesa e
Kuvendit t Kosovs ishte e rrethuar me polici e ushtri srbe. Por, asnjri prej
ktyre teksteve nuk thot se megjithat dhjet deputet shqiptar t Kuvendit
t Kosovs votojn kundr heqjes s autonomis t vitit 1974.
Disa muaj pas suprimimit t autonomis s Kosovs formohet Lidhja
Demokratike e Kosovs (LDK), e cila nn udhheqjen e Ibrahim Rugovs
brenda pak kohsh bhet bindshm partia m e madhe politike q udhheq
Kosovn. Programi i saj, ndonse fillimisht ishte pr autonomi, n tekstet
e Kosovs pasqyrohet si program pr ...zgjidhjen e shtjes s Kosovs
dhe t shqiptarve t viseve t tjera n ish-Jugosllavi n baz t parimit t
vetvendosjes.110 Tekstet e Srbis se prmendin fare LDK-n dhe programin
e saj, kurse ato t Shqipris thon se qllimi i LDK-s ishte ...t organizonte
kundrshtimin paqsor t shqiptarve t Kosovs dhe t ndrkombtarizonte
shtjen e Kosovs.111
108 Rexhepi, Fehmi. Historia 9. Prishtin: Libri Shkollor, 2010. faqe 162 dhe Bajraktari, Jusuf,
Fehmi Rexhepi dhe Frashr Demaj. Historia 10. Prishtin: Libri Shkollor, 2010. faqe 199.
109 Pr me i pa dhjet krkesat e ktyre minatorve, shih: Maliqi, Shklzen. Nyja e Kosovs
as Vllasi as Miloevi-i. Lubljan: Knjizna zbirka KRT, 1990. faqe 254.
110 Rexhepi, Fehmi. Historia 9. Prishtin: Libri Shkollor, 2010. faqe 163 dhe Bajraktari, Jusuf,
Fehmi Rexhepi dhe Frashr Demaj. Historia 10. Prishtin: Libri Shkollor, 2010. faqe 200.
32
N mars e prill t vitit 1990 mija nxns t Kosovs drgohen n spitale drejt
nga shkollat, pr shkak t dhimbjeve t barkut, t koks dhe vjelljeve nga, si
thuhej asokohe, helmimet masive t fmijve shqiptar. M von nj ekspert
toksikologjie i Kombeve t Bashkuara, n baz t analizave t gjakut dhe
urins erdhi n prfundimin se kishte gjet prani t substancave sarin dhe
tabun. N vitin 1995 bhet publike se Armata e Jugosllavis ka prodhuar sarin.
Sidoqoft, kjo nuk prmendet n tekstet e Srbis, kurse n ato t Shqipris
jepet nj pamje pr ...helmimet masive t nxnsve t Kosovs nga serbt.112
Tekstet e Kosovs thon se nj prej formave t rnda t presionit policor
ishte ...helmimi i mbi 7,000 nxnsve e studentve me helme lufte.113 Por,
n asnjrn prej ktyre teksteve nuk prmendet se n disa pjes t Kosovs
ngjajn dhjeta sulme ndaj srbve lokal nga shqiptar q besonin se fmijt u
ishin helmuar nga pushteti srb n Kosov.114
M 2 korrik 1990, t mbshtetur edhe nga LDK-ja, deputett e Kuvendit
t Kosovs, para ndrtess s Kuvendit t Kosovs n Prishtin, e shpallin
Kosovn republik n kuadr t Jugosllavis. Pas ksaj shpalljeje Srbia i
suprimon t gjitha organet legjislative, ekzekutive e gjyqsore t Kosovs;
pushon nga puna shumicn drrmuese t shqiptarve t punsuar;
mbyll televizionin, radion, gazetat, spitalet, fabrikat dhe studentve dhe
msimdhnsve shqiptar ua ndalon ti shfrytzojn ambientet e UP-s.
Pas dy muajsh, m 7 shtator 1990, Kuvendi i Kosovs shpall Kushtetutn e
Republiks s Kosovs n kuadr t Jugosllavis,115 kurse m 26-30 shtator
1991 organizon referendumin pr njohjen e Kosovs si shtet sovran e t
pavarur me t drejt lidhjeje me Jugosllavin.116
Tekstet e Srbis nuk i japin fare kto zhvillime, ato t Shqipris pjesrisht
e me pasaktsi, kurse t Kosovs e prezentojn m sakt shpalljen e Kosovs
republik n kuadr t Jugosllavis. Sa i takon Kushtetuts s Kosovs, as
tekstet e Kosovs e as ato t Shqipris nuk prmendin se edhe ajo ishte
kushtetut pr Kosovn republik n kuadr t Jugosllavis. Po ashtu, n
kto tekste nuk thuhet askund se fill pas aktit t shpalljes s ksaj kushtetute,
shumica e deputetve t Kuvendit arratisen nga Kosova. Edhe referendumin,
tekstet e Kosovs e t Shqipris prezentojn si referendum pr Kosovn
shtet sovran e t pavarur, duke ia heq t drejtn e lidhjes me Jugosllavin.
Kuvendi i Republiks s Kosovs m 19 tetor 1991 e ndryshon Kushtetutn e
Republiks s Kosovs dhe shkput do lidhje me shtetin e Jugosllavis.117 Kjo
nuk prezentohet n tekstet e Srbis, po as n ato t Kosovs e t Shqipris.
2010. faqe 200.
114 Malcolm, Noel. Kosovo - A Short History. London: Pan Macmillan, 2002. faqe 345 dhe
Clark, Howard. Civil Resistance in Kosovo. London: Pluto Press, 2000. faqe 58.
115 Ismajli, Rexhep, Hivzi Islami, Esat Stavileci dhe Ilaz Ramajli. Akte t Kuvendit t Republiks
s Kosovs 2 korrik 1990-2 maj 1992. Prishtin: Akademia e Shkencave dhe Arteve t Kosovs,
2005. faqe 7-8 dhe 9-41.
116 Po aty. faqe 98-101.
117 Po aty 119, 141-142.
33
Kosova 1912-2000
N kt periudh, nn udhheqjen e LDK-s krijohet sistemi paralel n disa

fusha t jets: arsim, shndetsi, financa, media, kultur e sport, organizohen
zgjedhje presidenciale e parlamentare, dhe n rrafshin diplomatik lobohet pr
ndrkombtarizimin e shtjes s Kosovs. Kjo nuk prmendet n tekstet e
Srbis, kurse n ato t Shqipris prmenden vetm zgjedhjet parlamentare
e presidenciale, por jo edhe sistemi paralel n fushat e naltprmendura. Ky
organizim paralel z vend n tekstet e Kosovs, por shtohet edhe organizimi
n fushn e ...mbrojtjes dhe vetmbrojtjes, duke e sfiduar kshtu pushtetin
okupues srb.118
3.5. Prmbledhje
Krimet e kryera nga shqiptart kundr srbve gjat okupimit t Kosovs nga
trupat italiane, gjermane e bullgare, n tekstet e Srbis paraqiten si terror
i shqiptarve ndaj srbve. N tekstet e Shqipris nuk prezentohen fare,
ndrsa n ato t Kosovs thuhet q shqiptart jan treguar t kujdesshm,
madje n shum raste edhe duke e marr n mbrojtje minoritetin srb e
malazez. N ann tjetr, krimet e kryera ndaj popullats shqiptare nga
trupat partizane srbo-malazeze q futen n Kosov pas largimit t trupave
gjermane, nuk prezentohen fare n tekstet e Srbis. Tekstet e Shqipris kto
krime i cilsojn masakra, ndrsa ato t Kosovs gjenocid dhe japin shifra
t fryra pr t vrart. Po ashtu, detyrimi i pushtetit jugosllav n periudhn
1945-1965 ndaj dhjeta mija shqiptarve n Jugosllavi pr tu shprngul drejt
Turqis, n tekstet e Srbis nuk prezentohet fare, kurse n ato t Kosovs e t
Shqipris prezentohet me shifra t fryra.
Tekstet e Shqipris e pasqyrojn qart, por jo kshtu edhe t Kosovs, faktin
se n kohn q Kosova sht nn okupimin e trupave gjermane, n rrafshin
politik t saj kristalizohen dy rryma, q kryesisht thirren n bashkimin e
Kosovs me Shqiprin: rryma nacionaliste dhe rryma komuniste. N tekstet
e Srbis kto nuk prmenden fare. N tekstet e Kosovs e t Shqipris nuk
prezentohen as dallimet e as prleshjet mes ktyre dy rrymave. Po ashtu,
n kto tekste nuk prmendet se n kt koh rryma komuniste ndahet n
dy grupe: n njrn an partizant e prir nga Shaban Polluzha, e n tjetrn
partizant e prir nga Fadil Hoxha. N kto tekste nuk figuron as e dhna
se partizant e Shaban Polluzhs likuidohen nga ata t Fadil Hoxhs dhe
nga partizan jugosllav, t ndihmuar edhe nga divizione me partizan
prej Shqipris. Tekstet e Kosovs e t Shqipris nuk theksojn se rryma
nacionaliste trhiqet nga Kosova bashk me trheqjen e trupave gjermane.
Kto tekste nuk potencojn as se nj pjes e rryms komuniste merr pjes n
Kuvendin e Prizrenit, ku miratojn me aklamacion rezolutn pr aneksimin e
Kosovs nga Srbia federale.
Lidhur me demonstratat e vitit 1968, tekstet e Kosovs e t Shqipris nuk
saktsojn kush ishin organizatort, e as se zyrtart e lart politik t Kosovs
ishin kundr tyre. Kto tekste avancimin e Kosovs n Srbi e Jugosllavi
2010. faqe 204.
34
ua atribuojn ekskluzivisht demonstratave t vitit 1968, duke e shprfill

kontributin e zyrtarve t lart politik t Kosovs dhe ndikimin e rivendosjes
s marrdhnieve Shqipri-Jugosllavi. E njjta pak a shum ndodh edhe me
demonstratat e vitit 1981. Pra, kto tekste nuk saktsojn se n kt koh n
Kosov ekzistonin dy rryma politike: njra legale dhe tjetra ilegale. N tekstet
e Srbis demonstratat e vitit 1968 prezentohen si separatiste pas t cilave
nisin diskutime q ojn n t drejta m t mdha t krahinave. Kushtetuta
e RSFJ-s e vitit 1974 u siguronte krahinave nj status q me shumka
u ngjante atyre t gjasht republikave jugosllave. N tekstet e Kosovs kjo
kushtetut prmendet krejt prciptazi duke anashkaluar t drejtat q ia
garantonte Kosovs, ndrsa n tekstet e Shqipris saktsohen prfitimet e
Kosovs, por edhe shtohet se Kosova mbetej disi e varur nga Srbia. Tekstet e
Srbis kryesisht flasin pr prfitimin e krahinave.
N tekstet e Kosovs rezistenca civile n fund t 1980-ave n Kosov
prezentohet ve si rezistenc kundr heqjes s autonomis s Kosovs nga
Srbia, por nuk thuhet se aksionet e saj kundrshtonin edhe ndrrimin e
udhheqsve komunist t Kosovs dhe ishin pro vllazrim-bashkimit
dhe rrugs s drejt t Titos. Heqja e autonomis s Kosovs nga Srbia, t
ciln e miraton edhe Kuvendi i Kosovs me shumic shqiptare, n tekstet e
Srbis nuk pasqyrohet fare. Ato t Kosovs e t Shqipris thon se ndrtesa
e kuvendit ishte e rrethuar me polici e ushtri srbe, por askund se ky kuvend
ishte me shumic shqiptare dhe dhjet prej tyre votojn kundr heqjes s
autonomis.
LDK-ja, partia m e madhe politike q udhheq rezistencn e viteve 90, nuk
prezentohet fare n tekstet e Srbis, kurse n tekstet e Kosovs e t Shqipris
nuk prmendet kurrkund se fillimisht ajo angazhohej pr autonomi. Tri
ngjarjet m t rndsishme gjat ksaj periudhe t mbshtetura nga LDK-ja,
Deklarata pr Kosovn Republik n Jugosllavi; Kushtetuta e Republiks s
Kosovs n kuadr t Jugosllavis; dhe referendumi pr njohjen e Kosovs
shtet sovran e i pavarur me t drejt lidhjeje me Jugosllavin, nuk prezentohen
fare n tekstet e Srbis, kurse n ato t Shqipris prezentohen me pasaktsi.
N tekstet e Kosovs e t Shqipris nuk thuhet se kushtetuta dhe referendumi
parashihnin lidhjen e Kosovs me Jugosllavin. Po ashtu, n kto tekste
nuk thuhet askund se fill pas aktit t shpalljes s ksaj kushtetute, shumica
e deputetve t Kuvendit t Kosovs ikin nga Kosova, e as se Kuvendi i
Republiks s Kosovs m 19 tetor 1991 e ndryshon Kushtetutn e Republiks
s Kosovs dhe shkput do lidhje me shtetin e Jugosllavis.
N tekstet e Kosovs prmenden suprimimi i t gjitha organeve legjislative,
ekzekutive e gjyqsore t Kosovs nga Srbia; pushimi nga puna i shumics
drrmuese t shqiptarve t punsuar; mbyllja e televizionit, radios, gazetave,
spitaleve, fabrikave; ndalimi i studentve dhe i msimdhnsve shqiptar
pr ti shfrytzuar ambientet e UP-s, si dhe krijimi i sistemit paralel nga
Kosova n disa fusha t jets: arsim, shndetsi, financa, media, kultur e
sport dhe organizimi i zgjedhjeve presidenciale e parlamentare. Kto n
tekstet e Shqipris prmenden pjesrisht, ndrsa n tekstet e Srbis nuk
prmenden fare.
35
Kosova n vitet
1998-1999
Kosova 1912-2000
4.1. Krahu paqsor dhe krahu ushtarak

Deri n mesin e viteve 90, rezistenca paqsore pasive e udhhequr nga
LDK-ja nn Ibrahim Rugovn ishte e pakonkurrenc. N kt koh, Adem
Demai, q kishte vuajtur 28 vjet npr burgjet e Jugosllavis s Titos pr
shkak t angazhimit pr bashkimin e viseve shqiptare nn Jugosllavi me
Shqiprin, prfshihet n Partin Parlamentare t Kosovs (PPK) pr t br
rezistenc paqsore aktive. Kjo mbasi n Kosov, sipas tij, po lindte nj
shtres e njerzve t paknaqur nga politika e rezistencs paqsore pasive
e q krkonin zgjidhje t armatosur.119 Kjo ndarje e politiks s Kosovs
nuk prezentohet n tekstet e Shqipris e t Srbis, por as n ato t vet
Kosovs.
Demai nuk rezulton i suksesshm n synimin e tij pr t br rezistenc
paqsore aktive. N shtator t vitit 1996 me ndrmjetsimin e shoqats
Shn Exhidio, Ibrahim Rugova nnshkruan me Slobodan Miloeviin marrveshjen pr kthimin e nxnsve dhe t studentve shqiptar n
objektet shkollore dhe universitare, t uzurpuara nga organet shtetrore t
Srbis. Kjo nuk figuron n tekstet e asnjrit nga t tri vendet. Pala srbojugosllave nuk e prfill marveshjen, prandaj, m 1 tetor 1997 studentt e
Universitetit t Prishtins (UP) organizojn protesta pr kthimin e procesit
msimor t shqiptarve n ndrtesat e UP-s. Kto protesta prezentohen
vetm n tekstet e Kosovs dhe vetm me kt fjali: Represioni srb ndikoi
q m 1 tetor 1997 t shprthejn protestat e popullsis dhe t studentve t
120
UP-s kundr pushtetit okupues.
Pra, represioni i regjimit srb ktu emrtohet represion srb; protestat
e studentve, t cilave iu patn bashkngjit shum qytetar shqiptar,
quhen protesta t popullsis dhe t studentve; kurse qllimi i deklaruar
i protestave t studentve, kthimi n objektet universitare, nuk prmendet
kund. Ky prezentim mund t krijoj prshtypje se kto protesta jan
organizuar pr ta liruar dhe pavarsuar Kosovn nga Srbia.
Shkeljet e t drejtave t njeriut q regjimi i Srbis ushtronte kundr
121
shqiptarve t Kosovs gjat viteve 90, n tekstet e Kosovs prezentohen
si masakra t regjimit srb aneknd Kosovs, t cilat ...e nxisin daljen e
122
UK-s pr ta mbrojt popullin e Kosovs. Kto shkelje n tekstet e
123
Shqipris prezentohen si gjenocid etnik, kurse arsyetimi rreth daljes
119 Gashi, Shklzen. Adem Demai biografi e paautorizuar. Prishtin: Rrokullia, 2010. faqe 118-140.
2010. faqe 205. Shih: Rexhepi, Fehmi. Historia 9. Prishtin: Libri Shkollor, 2010. faqe 168.
121 Malcolm, Noel. Kosovo - A short history. London: Pan Macmillan, 2002. faqe 349-356. Po
ashtu, shih: Clark, Howard. Civil Resistance in Kosovo. London: Pluto Press, 2000. faqe 70-157.
38
dhe qllimit t UK-s sht i njjt me at n tekstet e Kosovs. Tekstet

n Srbi nuk i evidentojn fare kto shkelje, kurse prkeqsimin e gjendjes
n Kosov e prezentojn si pasoj t ...plakitjeve dhe e konfrontimeve t
grupeve terroriste shqiptare, t shpallura si Ushtri lirimtare e Kosovs,
124
me forcat e rendit, ku e psojn gjithmon e m shum civil, por sjapin
t dhna pr prkatsin etnike t ktyre civilve.
N tekstet e Srbis nuk prmendet ndarja mes krahut paqsor dhe ushtarak
t politiks n Kosov, ndrsa n tekstet e Shqipris ajo prmendet
qart. Kjo gj mungon edhe n tekstet e Kosovs, si mungojn edhe tri
konceptet politike e ushtarake pr luftn n Kosov: a) koncepti i Forcave
t Armatosura t Republiks s Kosovs (FARK), themeluar nga Ministria e
Mbrojtjes e Qeveris s Republiks s Kosovs, q ishte pr luft t drejtuar
nga oficer profesionist; b) koncepti i Lvizjes Kombtare pr lirimin
e Kosovs (LKK), e formuar kryesisht nga ish t burgosur politik, q
parashihte krijimin e nj fronti t gjer politik e ushtarak pr organizimin
e kryengritjes s prgjithshme t armatosur, ku do t prfshiheshin t
gjitha grupet politike e ushtarake q synojn lirimin e Kosovs nga
Srbia; dhe c) koncepti i Ushtris lirimtare t Kosovs (UK), e krijuar
nga Lvizja Popullore e Kosovs (LPK), q plqente luftn guerile me
qllim t provokimit t ndrhyrjes ushtarake t NATO-s kundr forcave
srbe. Mungesa e ktyre koncepteve t t trija rrymave e nnkupton edhe
mungesn e t dhnave mbi frkimet dhe prleshjet ndrmjet tyre.
4.2. Krimet e lufts

Tekstet shkollore t t trija vendeve prezentojn vetm krimet e pals
tjetr. Ta zm, n tekstet e Srbis sprmendet asnj shqiptar i vrar
nga forcat srbe/jugosllave gjat konfliktit t armatosur n Kosov, sikurse
qysh n tekstet e Kosovs e t Shqipris nuk prmendet asnj srb i vrar
nga forcat e UK-s e t NATO-s gjat e pas konfliktit t armatosur. Tekstet
e Kosovs e t Srbis edhe i hiperbolizojn krimet e pals tjetr dhe ln
hapsir pr keqkuptime.
Tekstet e Srbis i referohen nj letre t RFJ-s drguar Kshillit t Sigurimit
t OKB-s n shkurt 2000, q thot se nga asti i hyrjes s forcave t NATO-s
n Kosov ...jan vra 899 dhe jan rrmby 834 persona,125 por nuk jepen
prkatsia e tyre etnike dhe fati i personave t rrmbyer. Fondi pr t
Drejtn Humanitare (FDH)126 me seli n Beograd, shnon 1,123 civil srb
faqe 251. Shih, po ashtu: uri, ore dhe Momilo Pavlovi. Istorija 8. Beograd: Zavod za
udbenike, 2010. faqe 186.
126 M shum pr kt organizat n http://www.hlc-rdc.org/
39
Kosova 1912-2000
t vrar n periudhn (janar 1998-dhjetor 1999), prej t cilve 786 vriten pas
hyrjes s trupave t NATO-s (12 qershor 1999 31 dhjetor 1999).127
Tekstet e Kosovs, n ann tjetr, thon se gjat konfliktit t armatosur
n Kosov, ve n periudhn janar-dhjetor 1998 ...jan vra mbi 2,000
shqiptar, duke mos llogarit ktu edhe nj numr shum t madh t t
128
zhdukurve. Por, po pr kt periudh, botimi shumvllimsh Libr
Kujtimi i Kosovs 1998-2000129 i FDH-s, regjistron 1,660 shqiptar t
vrar (prfshi 678 ushtar t UK-s) dhe 296 srb (prfshi 167 pjestar
130
t Ushtris Jugosllave dhe t Ministris s Punve t Brendshme). Po
sipas teksteve t Kosovs, n periudhn e bombardimeve t NATO-s (24
131
mars 10 qershor 1999) ...ushtria srbe ka vrar rreth 15,000 shqiptar.
Libr Kujtimi i Kosovs 1998-2000 numrin e civilve shqiptar t vrar n
periudhn janar 1998-dhjetor 2000, q prfshin 78-ditshin e bombardimeve
t NATO-s, e nxjerr 7,864 gjithsej. Pra, numri i t vrarve n tekstet e
Kosovs del i dyfishuar, ndonse nuk jepen burime t t dhnave.
Pak a shum e njjta gj sikur me prezentimin e vrasjeve, ndodh edhe
me prezentimin e deportimeve/shprnguljeve. Tekstet e Kosovs dhe t
Shqipris nuk shnojn shifr t t shprngulurve srb dhe joshqiptar
nga Kosova pas vendosjes s KFOR-it, kurse pr tekstet e Srbis kjo
shifr sht mbi 220,000,132 ndrsa pr Komisariatin e Lart t Kombeve
t Bashkuara pr Refugjat (UNHCR) 210,000.133 Njjt, tekstet e Srbis
nuk raportojn deportimet e shqiptarve nga Kosova gjat bombardimeve
134
t NATO-s, q sipas UNHCR, kapin shifrn prej 862,979 personash.
127 Intervist me Sandra Orlovic, zvends drejtoresh ekzekutive n Fondi pr t Drejtn

Humanitare, realizuar prmes e-mail-it, 16 dhjetor 2011. Pr vrasjet e srbve pas lufts n
Kosov, shih, po ashtu, Kandi, Nataa. Abductions and Disappearances of non-Albanians in
Kosovo. Beograd: Humanitarian Law Centre, 2001. faqe 3.
2010. faqe 206.
129 Kosovo Memory Book (1998-2000) sht botim n disa vllime i FDH-s, q jep t dhna
relevante pr secilin t vrar e t zhdukur t lufts s fundit n Kosov: civil shqiptar, serb,
rom, boshnjak e t tjer; pjestar t forcave ushtarako-policore serbo-jugosllave, e t grupeve t armatosura t shqiptarve t Kosovs; por edhe antar t grupeve politike t etnive
t ndryshme. Burimet e t dhnave n kt botim jan marr nga deklaratat e dshmitarve
apo familjarve, materialet e proceseve gjyqsore, procesverbalet e obduksioneve, artikujt e
gazetave, t dhnat nga KNKK-ja, UNMIK-u, KFOR-i, UK-ja, institucionet e Srbis.
130 Kandi, Nataa. Libr Kujtimi i Kosovs 1998-2000. Prishtin: Fondi pr t Drejtn
Humanitare, 2011. faqe 457.
131 Bajraktari, Jusuf, Fehmi Rexhepi dhe Frashr Demaj. Historia 10. Prishtin: Libri Shkollor, 2010. faqe 207. Po ashtu: Bicaj, Isa dhe Isuf Ahmeti. Historia 12. Prishtin: Libri Shkollor,
2005. faqe 202.
133 Pr m shum informata, shih: http://www.unhcr.org/pages/49e48d9f6.html
134 UNHCR Country Updates Former Yugoslavia, UN Inter-Agency Humanitarian Situation Report: Kosovo. 65-70.
40
N tekstet e Kosovs kjo shifr sht mbi nj milion shqiptar,135 ndrsa n

tekstet e Shqipris rreth nj milion shqiptar.136
Tekstet e Kosovs pr krimet e forcave serbe ndaj shqiptarve gjat lufts n
137
Kosov japin kualifikimin gjenocid. N vend t definicionit t Konvents
s OKB-s pr parandalimin dhe dnimin e krimit t gjenocidit, por edhe
argumenteve nse n Kosov ka pas gjenocid, kto tekste ofrojn fraza t
138
tipit: ...skenat e llahtarshme t barbaris s eskadroneve gjakatare pr
fmijt e moshs 15-16 vjeare. Pr m shum, me cilsimin e krimeve t
forcave srbe n Kosov si gjenocid, autort e teksteve t Kosovs shprfillin
mendimin e Gjykats Supreme t Kosovs, sipas t cils, veprimet e regjimit
t Serbis nn sundimin e Slobodan Miloevi-it mund t kualifikohen m
139
par si krime kundr njerzimit sesa si gjenocid.
Tekstet e Srbis, si u tha edhe m nalt, si prezentojn krimet e forcave
srbe ndaj shqiptarve t Kosovs, por e japin informatn q Tribunali
Ndrkombtar pr Krime t Lufts pr ish-Jugosllavi (ICTY) ka ngrit
aktakuz kundr liderve kryesor politik e ushtarak t RFJ-s dhe t
Srbis,140 ndonse pa i dhn akuzat q u ngarkohen. N ann tjetr, tekstet
e Kosovs, as si pasqyrojn krimet e kryera nga UK-ja ndaj srbve dhe
joshqiptarve gjat dhe pas konfliktit t armatosur n Kosov, por as si
prmendin akuzat e ICTY-s pr krime lufte e krime kundr njerzimit ndaj
dy komandantve kryesor t UK-s.
Krimet e kryera nga ana e UK-s ndaj srbve dhe joshqiparve gjat
konfliktit t armatosur n Kosov, nuk pasqyrohen fare n tekstet e Srbis.
Kto tekste sa i takon krimeve t UK-s, japin t dhna vetm pr krimet
q jan kryer pas konfliktit t armatosur dhe hyrjes s trupave t KFORit n Kosov. Prej ktyre teksteve del se gjat konfliktit t armatosur n
Kosov vetm NATO-ja ka kryer krime.
2010. faqe 206.
2010. faqe 207. Madje, disa nga tekstet kosovare thon se masakra e Reakut sht cilsuar
gjenocid nga shefi i misionit t OSBE-s pr Kosov, William Walker. Pr kt, shih: Bicaj, Isa
dhe Isuf Ahmeti. Historia 12. Prishtin: Libri Shkollor, 2005. faqe 202. Mirpo, William Walker,
n fjalimin q mban n varrimin e t masakruarve, kt akt e cilson krim kundr njerzimit. Pr
fjalimin e ambasadorit William Walker dhe m shum pr masakrn e Reakut, shih: Petritsch,
Wolfgang dhe Robert Pichler. Rruga e gjat n luft Kosova dhe bashksia ndrkombtare 19891999. Prishtin: KOHA, 2002. faqe 154-162.
2010. faqe 205.
139 Schabas, William. Gjenocidi n t Drejtn Ndrkombtare. Prishtin: FINNISH-UNHCR
Human Rights Support Programme - Kosovo, 2003. faqe 467.
41
Kosova 1912-2000
Pr 78 dit t bombardimeve t NATO-s kundr RFJ-s, sipas teksteve t

141
Srbis ...jan vra ndrmjet 1200 dhe 2500 civil. Mirpo, n tabeln
q japin kto tekste pr psimet e civilve nga bombardimet e NATO-s,
ofrohen t dhna vetm pr 347 civil t vrar. N kt tabel prmendet
prkatsia etnike shqiptare vetm pr 70 civilt e vrar nga forcat e NATO-s
n afrsi t Gjakovs, kurse pr 50 civilt e vrar n fshatin Luzhan t
Podujevs, 20 n afrsi t Pejs dhe 87 n fshatin Korish t Prizrenit,
nuk shnohet askund prkatsia e tyre shqiptare. Po ashtu, n kt tabel
sfiguron askund sulmi i forcave t NATO-s n Burgun e Dubravs, ku,
sipas FDH-s, jan vra 112 t burgosur shqiptar. Mund t jet q ky sulm
ssht fut n kt tabel pasi vetm 29 t burgosur n Burgun e Dubravs
vriten nga bombat e NATO-s m 19 dhe 20 maj 1999, kurse t tjert, po sipas
142
FDH-s, ekzekutohen nga forcat srbe m 21 dhe 23 maj 1999.
Sa pr vrasjet e civilve nga NATO-ja, raporti i organizats Human Rights
Watch (HRW), i bazuar n hulumtime terreni, thot se NATO-ja gjat
bombardimeve n territorin e RFJ-s ka vrar minimum 489 dhe maksimum
528 civil t pafajshm. Sipas HRW-s, numri m i madh i ktyre civilve t
pafajshm jan vrar n territorin e Kosovs dhe sillet ndrmjet 279 e 318
143
veta. Pra, numri i civilve t vrar nga NATO-ja, n tekstet e Srbis s
paku dyfishohet, kurse n tekstet e Kosovs e t Shqipris nuk shnohet
fare.
4.3. Konferenca e Rambujes

Para Konferencs s Rambujes, njra prej ngjarjeve m t rndsishme n
rrafshin politik sht takimi i nj delegacioni nga Kosova, t prfaqsuar
nga Ibrahim Rugova, me Slobodan Miloevi-in n maj t vitit 1998, ku
palt dakordohen pr nj zgjidhje paqsore t shtjes s Kosovs. Kjo nuk
prezentohet n asnjrin prej teksteve t tri vendeve. Pa dyshim, nj prej
asteve m t rndsishme gjat konfliktit t armatosur n Kosov sht
edhe konferenca e organizuar n Rambuje t Francs, e cila n tekstet e
Kosovs, t Srbis dhe t Shqipris prezentohet shkurt dhe n mnyra
t ndryshme. Tekstet e Kosovs thon vetm se dshtimi i bisedimeve n
141
uri, ore dhe Momilo Pavlovi. ISTORIJA 3. Beograd: Zavod za udbenike,
2010. faqe 251. Po ashtu: uri, ore dhe Momilo Pavlovi. Istorija 3. Beograd: Zavod za
142 FDH m 28 Maj 2010 ka ngrit kallzim penal n Prokurorin pr Krime Lufte n Serbi
kundr 34 personave prgjegjs pr vrasjen e mbi 90 dhe plagosjen e mbi 150 t burgosurve
shqiptar n Burgun e Dubravs m 21 dhe 23 maj 1999 pas sulmeve nga NATO-ja m 19 dhe
20 maj t vitit 1999 ndaj objekteve t ktij burgu. Padia gjendet n: http://hlc-rdc.org/index.
php/en/public-informationoutreach/press-releases/208-krivina-prijava-za-ratni-zloin-protivratnih-funkcionera-republike-srbije
143 Human Rights Watch. Civilian Deaths in the NATO Air Campaign. Gjendet n: http://
www.hrw.org/legacy/reports/2000/nato/
42

144
kt konferenc paraqet ...faz t re n t ciln hyn lufta e UK-s. Por,

nuk jepen arsyet e dshtimit t ktyre bisedimeve, as esenca e dokumentit
Marrveshja e Prkohshme pr Paqe dhe Vetqeverisje, i nnshkruar
n Paris, m 18 mars 1999, nga prfaqsuesit shqiptar t Kosovs n
konferenc dhe ndrmjetsuesit Christopher Hill (ShBA) e Wolfgang
Petritsch (BE), por i refuzuar nga Srbia/RFJ-ja dhe ndrmjetsuesi Boris
Majorski (Rusi).
Duket q autort e ktyre teksteve sofrojn asgj nga prmbajtja e ktij
dokumenti implementimi i t cilit garantohej me 28.000 trupa t NATO-s
n Kosov sepse ai pr Kosovn parashihte autonomi substanciale n
kuadr t sovranitetit dhe t integritetit territorial t RFJ-s.145 Po ashtu,
arsye shtes pr mosprezentimin e esencs s ktij dokumenti n kto
tekste mund t jen edhe dispozitat e tij pr demilitarizimin e UK-s dhe
mbetjen e 2.500 policve e 1.500 ushtarve t RFJ-s brenda territorit t
146
Kosovs.
Tekstet e Kosovs, me aq informata sa japin, e krijojn bindjen se UK-ja
nuk ka lshuar pe nga qndrimet e saj politike. Prveq se prmendin
nnshkrimin e autonomis substanciale pr Kosovn nga ana e
prfaqsuesve t UK-s, pr tekstet e Kosovs platforma politike e lufts
147
s UK-s ishte liria dhe pavarsia e Kosovs. Pra, svihet askund
n dukje se ajo platform fillimisht ishte si e thot teksti i betimit t
ushtarit t UK-s ...pr lirimin dhe bashkimin e tokave t pushtuara
148
t Shqipris.
N ann tjetr, pr tekstet e Srbis ...agresioni i NATO-s ka ndodh
pasi q pala srbe n Rambuje e Paris refuzoi ti nnshkruaj krkesat
149
ultimative pr trheqjen e ushtris dhe policis nga Kosova. As n kto
tekste nuk prmendet se me dokumentin Marrveshja e Prkohshme pr
Paqe dhe Vetqeverisje parashihej t mbeteshin 2.500 polic dhe 1.500
ushtar t RFJ-s n territorin e Kosovs dhe se pr Kosovn parashihej
autonomi substanciale n kuadr t sovranitetit dhe t integritetit t RFJs. Pra, nxnsve srb u krijohet prshtypja se shtetet perndimore q u
2010. faqe 205.
145 Marrveshja e Prkohshme pr Paqe dhe Vetqeverisje, Paris, 18 mars 1999, gjendet n:
http://jurist.law.pitt.edu/ramb.htm
146 Po aty.
2010. faqe 205.
148 Teksti i betimit t ushtarit t UK-s mund t gjendet n faqen kushtuar Adem Jasharit:
http://www.ademjashari.com/uck.aspx?View=1&SMID=68&CID=19
43
Kosova 1912-2000
150
przienduke i dhn prkrahje t hapur shqiptarve,

ta largonin Srbin nga Kosova.
kishin pr qllim
Ndrsa, tekstet e Shqipris e prmendin autonomin substanciale q

Kosova do ta gzonte brenda RFJ-s n baz t dokumentit Marrveshja
e Prkohshme pr Paqe dhe Vetqeverisje, por, shtojn edhe se shtja e
151
pavarsis s Kosovs do t diskutohej pas tre vjetve. N t vrtet, ky
dokument nuk e prmend askund pavarsin, por jep frazn jo fort qart
t prcaktuar: ...pas tre vjetsh do t thirret nj mbledhje ndrkombtare
pr ta determinuar nj mekanizm pr nj zgjidhje finale pr Kosovn,
n baz t vullnetit t popullit, t mendimeve t autoriteteve relevante, t
prpjekjeve t secils pal n lidhje me implementimin e ksaj marrveshjeje
152
dhe t Aktit Final t Helsinkit.... Prveq nuk specifikohet kund se
pr vullnetin e cilit popull bhet fjal, bashk me togfjalshin vullneti i
popullit radhitet edhe mbshtetja n Aktin Final t Helsinkit, sipas t cilit,
kufijt ndrkombtar mund t ndryshojn vetm me pajtimin e t dyja
palve.
4.4. Ndrhyrja e NATO-s

Pas Rambujes, m i rndsishmi gjat lufts n Kosov sht padyshim
harku kohor i bombardimeve t NATO-s ndaj caqeve ushtarako-policor
srbe/jugosllave, i cili sipas teksteve t Srbis sht agresion i NATO-s,
q ndodh pasi pala srbe/jugosllave refuzon ti trheq trupat ushtarakopolicor nga Kosova. Si u prmend edhe m lart, bashksia ndrkombtare
skrkonte trheqjen e t gjitha trupave ushtarako-policor srbe/jugosllave
nga Kosova, prandaj prezentimi i ktill n tekstet e Srbis sikur synon ta
paraqes Srbin viktim t shteteve perndimore q haptas anuan kah
shqiptart.
Tekstet e Shqipris, n ann tjetr, thon se fillimisht jan dbuar nga
Kosova rreth nj milion shqiptar, e m pas forcat ushtarake t NATO-s
153
bombarduan Srbin dhe e detyruan at t trhiqet nga Kosova. Mirpo,
si u prmend edhe m sipr, sipas UNHCR-it, n periudhn 24 mars-10
qershor 1999, q sht harku kohor kur kryhen bombardimet e NATO-s,
forcat srbe deportojn nga Kosova, 862,979 veta, dhe kryejn pjesn m t
madhe t vrasjeve t civilve shqiptar t Kosovs.
152 Marrveshja e Prkohshme pr Paqe dhe Vetqeverisje, Paris, 18 mars 1999, gjendet n:
http://jurist.law.pitt.edu/ramb.htm
44
Pr tekstet e Kosovs, NATO-ja ka ndrhy ushtarakisht ...pr tua ndal

hovin krimeve q bnte Srbia ndaj shqiptarve.154 Sipas ktyre teksteve,
Kosova sht liruar nga Srbia pas lufts s suksesshme lirimtare t
155
UK-s dhe hyrjes s trupave t NATO-s n qershor t vitit 1999. Nse
UK-ja sishte n gjendje tua ndalte hovin krimeve q bnte Srbia ndaj
shqiptarve dhe duhej t ndrhynte ushtarakisht NATO-ja, duket vshtir
e kuptueshme se Kosova u lirua pas lufts s suksesshme t UK-s
dhe hyrjes s trupave t NATO-s. Po ashtu, tekstet e Kosovs thon se
pos njsiteve luftarake t UK-s, n Kosov hyn edhe forcat e NATO-s
156
me emrin KFOR. Kshtu sikur lihet t kuptohet se as trupat e UK-s
nuk paskshin qen n Kosov, por paskshin hy sikur trupat e NATO-s,
mirpo tekstet e Kosovs nuk tregojn se prej kah dhe kur hyn.
N disa prej teksteve t Kosovs thuhet edhe se pala srbo-jugosllave
sht trheq nga territori i Kosovs si pasoj e ...bombardimeve t
157
NATO-s dhe aksioneve t vazhdueshme t UK-s.
Marrveshja
Tekniko-Ushtarake pr trheqjen e forcave srbe/jugosllave nga Kosova, e
nnshkruar m 9 qershor 1999 n Kumanov, lidhet vetm mes NATO-s
dhe RFJ-s, prkatsisht Srbis. Autort e teksteve t Kosovs, e as ata t
teksteve t Shqipris, nuk saktsojn se UK-ja nuk ishte pjes e ksaj
marrveshjeje t rndsishme pr prfundimin e konfliktit t armatosur n
Kosov. Ajo, prvese i detyron forcat srbe/jugosllave me u trheq nga
Kosova, garanton gj q prap sprmendet n kto tekste se nj numr
158
i kufizuar i tyre, qindra, jo mijra, do t mund t kthehen n Kosov. E
njjta garanci nuk figuron as n tekstet e Srbis.
Po ashtu, n asnjrn prej historiografive sthuhet kund se fillimisht qllimi
i NATO-s nuk ishte ti heq t gjitha trupat ushtarako-policore srbe/
jugosllave nga Kosova, por u b i till m 3 qershor 1999, pak dit para
prfundimit t bombardimeve, kur Presidenti i RFJ-s, Slobodan Miloevi,
e pranoi dokumentin e hartuar nga Strobe Talbott (ShBA), Martti Ahtisaari
(BE), dhe Victor Chernomyrdin (Rusi), q krkonte trheqjen e t gjitha
forcave policore, ushtarake dhe paraushtarake t RFJ-s/Srbis nga
159
Kosova. Kjo pr shkak se vetm kshtu refugjatt do t ndjeheshin t
(theksimet t miat)
2010. faqe 207. (theksimet t miat)
2010. faqe 207. Shih po ashtu: Bicaj, Isa dhe Isuf Ahmeti. Historia 12. Prishtin: Libri Shkollor,
2005. faqe 202
158 Dokumenti Marrveshja Teniko-Ushtarake mes Forcs Ndrkombtare t Siguris (KFOR)
dhe Qeverive t Republiks Federale t Jugosllavis dhe Republiks s Srbis, Kumanov, 9
qershor 1999, gjendet n: http://www.nato.int/kosovo/docu/a990609a.htm
159 Dokumenti i hartuar nga Strobe Talbott (ShBA), Martti Ahtisaari (BE), Victor
Chernomyrdin (Rusi) dhe i pranuar nga Parlamenti i Srbis m 3 qershor 1999, gjendet n:
http://jurist.law.pitt.edu/peace.htm#plan
45
Kosova 1912-2000
sigurt t ktheheshin n shpit e veta dhe trupat e NATO-s do t vendoseshin

n nj ambient t sigurt pa gjasa pr ndonj konflikt me ato t Srbis/RFJs e as t ktyre t fundit me popullsin e kthyer.
Edhe demilitarizimi dhe transformimi i UK-s n tekstet e Kosovs
prezentohet ve si shndrrim i UK-s n Trupat Mbrojtse t Kosovs
(TMK) ...n baz t nj marrveshjeje t nnshkruar n shtator t vitit
1999 ndrmjet gjeneralit Agim eku, komandant i UK-s, dhe gjeneralit
160
Dokumenti Zotimi pr
Michael Jackson, komandant i KFOR-it.
Demilitarizim dhe Transformim t UK-s, q Drejtori Politik i UK-s,
Hashim Thai, i ofron komandantit Jackson m 21 qershor 1999, sfiguron
askund. N kt dokument Hashim Thai zotohet se ushtart e UK-s do
t armatosen dhe do t integrohen n shoqri civile, si organizata civile
pr ndrhyrje emergjente - TMK. UK-ja, sipas ktij dokumenti, pajtohej
mos me i ndrhy personelit t RFJ-s q kthehet n Kosov (qindra, jo
mijra) pr t kry detyra t caktuara sipas autorizimit dhe udhzimit t
161
komandantit t KFOR-it. N tekstet e Shqipris, armatosja e UK-s
prmendet prciptazi: ...detyra e KFOR-it ishte t militarizonte UKn162, kurse n ato srbe sprmendet hi.
Pr pushtetin civil n Kosov, t vendosur nga OKB-ja, dhe at ushtarak, t
vendosur nga NATO-ja, n tekstet e Kosovs ofrohen vetm data dhe numra
trupash t vendosura. Nuk theksohet askund qllimi i misionit t NATO-s
n Kosov pr t zbatuar Rezolutn 1244 t KS t OKB-s. Po ashtu, nuk
figuron asnj e dhn prkitazi me misionin e OKB-s n Kosov, UNMIK,
i cili sipas Rezoluts 1244 i garantonte Kosovs administrim t prkohshm
ndrkombtar, nn t cilin populli i Kosovs gzonte autonomi substanciale
n kuadr t RFJ-s. N tekstet e Srbis figuron garanca pr integritetin
163
territorial t RFJ-s sipas Rezoluts 1244.
4.5. Prmbledhje
N asnjrin prej teksteve msimore t tri vendeve nuk prezentohet ndarja
e politiks paqsore n krahun e rezistencs pasive dhe asaj aktive. Nuk
prezentohen as takimet e marrveshjet e pals kosovare dhe asaj srbe. N
tekstet e Kosovs e t Srbis nuk prmendet ndarja mes krahut paqsor
dhe ushtarak t politiks n Kosov, ndrsa n tekstet e Shqipris ajo
prmendet qart. N tekstet e t trija vendeve mungojn edhe tri konceptet
2010. faqe 207. Po ashtu: Bicaj, Isa dhe Isuf Ahmeti. Historia 12. Prishtin: Libri Shkollor, 2005.
faqe 202.
161 Zotimi pr Demilitarizim dhe Transformim t UK-s gjendet n http://jurist.law.pitt.
edu/peace.htm
163 Rezoluta 1244 e KS t OKB-s gjendet n: http://www.un.org/Docs/scres/1999/sc99.htm
46
politike e ushtarake pr luftn n Kosov: FARK, LKK, UK. Mungesa

e ktyre koncepteve t t trija rrymave e nnkupton edhe mungesn e t
dhnave mbi frkimet dhe prleshjet ndrmjet tyre.
Vend qendror n tekstet e historis n Kosov e Srbi zn shkeljet e
rregullave t lufts, ku prezentohen vetm krimet e pals tjetr, t cilat
hiperbolizohen dhe ln hapsir pr keqkuptime. N ann tjetr, tekstet e
Shqipris pr vrasjet n konfliktin e armatosur n Kosov japin t dhnn
vetm pr nj masakr me 45 shqiptar t vrar. Historiografit e t trija
palve, n vend t fakteve e argumenteve pr krimet, ofrojn etiketa. Tekste
e Srbis japin t dhna vetm pr krimet q UK-ja ka kryer pas konfliktit
t armatosur dhe hyrjes s trupave t KFOR-it n Kosov, por jo edhe pr
ato gjat konfliktit t armatosur. Prej ktyre teksteve del se gjat konfliktit
t armatosur n Kosov vetm NATO-ja ka kryer krime. Numri i civilve t
vrar nga NATO-ja, n tekstet e Kosovs e t Shqipris nuk shnohet fare,
kurse n tekstet e Srbis s paku dyfishohet dhe nuk faktohet se numri m
i madh i ktyre vrasjeve kan ndodh n Kosov.
Konferenca e organizuar n Rambuje n historiografit e t trija vendeve
prezentohet shkurt e n mnyra t ndryshme. Tekstet e Kosovs e
paraqesin ve si faz t re n t ciln hyn lufta e UK-s, e nuk japin asgj
nga prmbajtja e dokumentit t nnshkruar nga prfaqsuesit shqiptar
t Kosovs n kt konferenc, me gjas ngase sduan ta vn n dukje
se UK-ja ka lshuar pe nga qndrimet e saj fillestare politike. Tekstet e
Srbis pasi duan ti paraqesin shtetet perndimore se kishin pr qllim ta
largonin Srbin nga Kosova, mosnnshkrimin e pals srbe e prezentojn
si refuzim pr trheqjen e ushtris dhe policis nga Kosova, edhe pse me
dokumentin e nxjerr nga kjo konferenc parashihej mbetja e 2.500 policve
dhe 1.500 ushtarve t RFJ-s n Kosov. Tekstet e Shqipris e prmendin
autonomin q Kosova do ta gzonte brenda RFJ-s n baz t dokumentit
t Rambujes, por shtojn se pavarsia e Kosovs do t diskutohej pas tre
vjetve. Ky dokument se prmend askund pavarsin, por jep nj fraz t
paprcaktuar qart, ku prmendet vullneti i popullit, por nuk specifikohet
pr vullnetin e cilit popull bhet fjal dhe radhitet edhe mbshtetja n Aktin
Final t Helsinkit, i cili thot se kufijt ndrkombtar mund t ndryshojn
vetm me pajtimin e t dyja palve.
Bombardimet e NATO-s ndaj caqeve ushtarako-policore srbe/jugosllave,
sipas teksteve t Srbis jan agresion i NATO-s, q ndodh pasi pala srbe/
jugosllave refuzon ti trheq trupat ushtarako-policore nga Kosova.
Tekstet e Shqipris thon se NATO-ja ka bombarduar pasi u dbuan nga
Kosova rreth nj milion shqiptar, kurse sipas teksteve t Kosovs NATO-ja
ka ndrhy pr tua ndal hovin krimeve q bnte Srbia ndaj shqiptarve.
N asnjrn prej historiografive nuk saktsohet se UK-ja sishte pjes e
Marrveshjes Tekniko-Ushtarake pr trheqjen e forcave srbe/jugosllave
nga Kosova, e lidhur vetm mes NATO-s dhe RFJ-s/Srbis, e cila garantonte
47
Kosova 1912-2000
q nj numr i kufizuar i trupave srbe/jugosllave t mund t kthehen n

Kosov. Po ashtu, sthuhet kund se fillimisht qllimi i NATO-s sishte ti
heq t gjitha trupat srbe/jugosllave nga Kosova, por u b i till pak dit
para prfundimit t bombardimeve, pr shkak se vetm kshturefugjatt
do t ndiheshin t sigurt t ktheheshin n shpit e veta dhe trupat e NATO-s
do t vendoseshin n nj ambient t sigurt e pa gjasa pr konflikt me ato t
Srbis/RFJ-s.
Edhe demilitarizimi i UK-s n tekstet e Kosovs prezentohet ve si
shndrrim i UK-s n TMK, por sfiguron askund se kjo nnkuptonte
armatosje t UK-s dhe mosndrhyrje ndaj personelit t RFJ-s q do t
kthehet n Kosov. N tekstet e Shqipris, armatosja e UK-s prmendet
prciptazi, kurse n ato srbe sprmendet hi. Po ashtu, n tekstet e
Kosovs e t Shqipris nuk theksohet askund se qllimi i pushtetit civil n
Kosov, t vendosur nga OKB-ja, dhe atij ushtarak, t vendosur nga NATOja, ishte pr t zbatuar Rezolutn 1244 t KS t OKB-s, nn t cilin populli
i Kosovs gzonte autonomi substanciale n kuadr t RFJ-s, kurse n
tekstet e Srbis figuron garanca pr integritetin territorial t RFJ-s sipas
Rezoluts 1244.
48
Prfundime
Kosova 1912-2000
Dallime t qarta dhe t shumta hetohen n qasjen e historiografis shkollore

t Srbis dhe t Kosovs e Shqipris ndaj zhvillimeve n territorin e
Kosovs. Kto dallime mund t grupohen si m posht:
1. Pronsia ndaj territorit

Deprtimi i ushtris srbe n Kosov n fund t vitit 1912 prezentohet
n mnyra t prkundrta n tekstet e Srbis dhe n ato t Kosovs e
Shqipris. Kjo meq palt pretendojn pronsin ndaj territorit t Kosovs.
Mnyra se si prezentohet lirimi, prkatsisht okupimi i Kosovs, jo vetm
m 1912, por edhe m 1918 e 1945, prvijon nacionalizm ofensiv n tekstet
e Srbis, kurse n ato t Kosovs, por edhe t Shqipris, nacionalizm
defensiv.
- N tekstet e Srbis ky deprtim i ushtris srbe paraqitet si lirim i djepit
t shtetsis s Srbis, kurse deprtimi n Detin Adriatik si plotsim i
njrit prej qllimeve t lufts;
- N tekstet e Kosovs, por edhe n ato t Shqipris, futja e trupave srbe
n Kosov prezentohet si okupim, i cili thuhet t ket ardh si pasoj e
pozits s vshtir t shqiptarve.
2. Krimet e pals tjetr

Segmenti m i rndsishm i historis s Kosovs n harkun kohor 1912-2000
jan krimet e pals srbe, t organizuar n ushtri e polici t rregullt, kundr
shqiptarve; si dhe krimet e pals shqiptare, kryesisht t paorganizuar,
kundr srbve. Tekstet shkollore t ktyre palve i prezentojn vetm
krimet e pals tjetr, duke e paraqit veten viktim, kurse tjetrin si agresor.
- Tekstet e Kosovs i paraqesin vetm krimet e pals srbe ndaj shqiptarve
n vitet 1912, 1918-1919, pastaj gjat periudhs mes dy luftrave botrore,
m 1945 dhe mbas LDB, si dhe gjat lufts 1998-1999. N kto tekste kto
krime kualifikohen si: veprime terroriste e gjakatare; dhun e terror
shovenist; terror e gjenocid shtetror ose skena t llahtarshme t
barbaris s eskadroneve gjakatare. Rrallher kto tekste ofrojn t
dhna pr ti kuantifikuar krimet e pals srbe, e edhe kur i ofrojn, ato
dalin t ekzagjeruara;
- Tekstet e Srbis i paraqesin vetm krimet e pals shqiptare ndaj srbve
n vitet 1915, 1941-1943, 1999-2000 duke i kualifikuar si: sulmet e
bandave lokale shqiptare, terrori i shqiptarve ndaj srbve ose
plakitjet dhe konfrontimet e grupeve terroriste shqiptare me forcat e
rendit. Kto tekste kryesisht nuk japin t dhna pr kto krime;
50
Kosova 1912-2000
- Tekstet e Shqipris paraqesin vetm krimet e pals srbe ndaj

shqiptarve n vitet 1912, 1918-1919, gjat periudhs mes dy luftrave
botrore, 1945 dhe mbas lufts s dyt botrore, si dhe gjat lufts 19981999, por n krahasim me tekstet e Kosovs e t Srbis, me gjuh m
t prmbajtur: rrnimi i fshatrave, qyteteve dhe humbjet njerzore,
mohimi i t drejtave kombtare t shqiptarve, dhun e pashembullt
ndaj popullsis s Kosovs dhe masakra. Kto tekste kryesisht nuk japin
t dhna pr kto krime. Prjashtim bjn krimet n konfliktin e fundit,
t cilat ndonse cilsohen si gjenocid etnik, shoqrohen me t dhna
vetm pr nj masakr me 45 shqiptar t vrar;
3. Bashkpunimet e heshtura
Ndrsa deprtimet e ushtris srbe n Kosov dhe krimet e palve
prezentohen n mnyra t ndryshme, n asnjrn prej teksteve t t trija
vendeve nuk prezantohen takimet, marrveshjet e bashkpunimet e
prfaqsuesve politik e ushtarak t shqiptarve me ata t srbve. Npr
tekstet e ktyre vendeve nuk prmendet askund:
- bashkpunimi i disa prej liderve kryesor kryengrits shqiptar (1912)
me prfaqsuesit srb n Prishtin, prej t cilve marrin edhe arm pr
t luftuar kundr Perandoris Osmane;
- takimi i udhheqsit t lvizjes kaake t shqiptarve t mbetur nn
Jugosllavi (mbas Lufts s Par Botrore) me autoritetet lokale srbe pr
t jetuar i patrazuar, me kusht q t lviz vetm brenda tri fshatrave; m
pas edhe takimi i tij me zyrtar t lart srb, kur krkon q Kosova t
ket t drejt pr vetqeverisje;
- bashkpunimi i Shoqats pr t Drejtn pr Mbrojtjen e Islamit (mbas
Lufts s Par Botrore), e cila prfaqsonte shqiptart n parlamentin
srb, me dy partit kryesore politike srbe n Jugosllavi demokratt dhe
radikalt sa ndonjher edhe e ndante t njjtn list elektorale me kto
parti politike;
- bashkpunimi i ngusht i komunistve shqiptar t Kosovs (gjat
dhe mbas Lufts s Dyt Botrore) me komunistt srb-jugosllav; ose
pjesmarrja dhe aplaudimi i tyre n kuvendin ku vendoset q Kosova t
jet pjes e Srbis federale;
- marrveshja e udhheqsit t rezistencs paqsore t shqiptarve t
Kosovs (1996) me presidentin srb pr lirimin e objekteve shkollore e
universitare pr shqiptart n Kosov; m pas edhe takimi mes tyre pr
gjetjen e nj zgjidhjeje paqsore pr shtjen e Kosovs (1998);
51
Kosova 1912-2000
4. Qllimet e shtrembruara
Karakterisik pr tekstet e Kosovs jan hiperbolizimet e qllimeve
t organizimeve politike e ushtarake t shqiptarve. Vet organizimet
ndonjher marrin emrtime t shpikura.
- krkesa e kryengritsve shqiptar n vitin 1912 pr autonomi brenda
Perandoris Osmane n disa tekste t Kosovs paraqitet si krkes pr
pavarsi;
- veprimtaria e lvizjes kaake n vitet 1919-1925 pasqyrohet vetm si luft
pr lirim e bashkim kombtar dhe nuk prmendet askund krkesa e saj
pr vetqeverisje;
- shpiket organizmi q emrtohet Ushtria Nacionallirimtare e Kosovs
(UNK), ndonse komunistt e Kosovs ishin pjes e Ushtris Nacionallirimtare t Jugosllavis.
- programi fillestar i LDK-s pr autonomi prezentohet si program pr
vetvendosje, kurse referendumi i mbajtur n shtator 1991 pr Kosovn
shtet sovran e t pavarur me t drejtn e lidhjes me Jugosllavin, figuron
vetm si referendum pr Kosovn shtet sovran e t pavarur;
- nnshkrimi i autonomis substanciale pr Kosovn n Konferencn e
Rambujes nga ana e prfaqsuesve politik t UK-s nuk prmendet
kurrkund; pr m shum, thuhet se qllimi i UK-s ishte pavarsia,
ndonse teksti i betimit t ushtarit t UK-s flet pr lirim dhe bashkim
t tokave t pushtuara t Shqipris.
5. Njsimi i rrymave
Tekstet e Kosovs kryesisht nuk i prezentojn rrymat politike n Kosov
deri n fund t viteve 80, duke i dhn vetm nn ombrelln lvizja
kombtare shqiptare. Kjo ombrell, prej fundit t viteve 80 e deri n fund
t viteve 90, quhet lvizja demokratike n Kosov. Rrymat e lufts s
fundit n Kosov paraqiten vetm prmbledhtazi si UK. Tekstet e Srbis
nuk merren fare me kto rryma, t cilat n tekstet e Shqipris, ndryshe nga
ato t Kosovs, pasqyrohen pak m qart, megjithse siprfaqsisht.
- n tekstet e Kosovs e t Shqipris nuk prezentohet askund se n
kryengritjen e armatosur t vitit 1912 pr autonomi n kuadr t
Perandoris Osmane, n njrn an ishin shumica e prfaqsuesve t
qyteteve - bejler e agallar - q kundrshtonin autonomin, e n tjetrn
udhheqsit e kryengritjes q synonin autonomin, por q ishin t
prar, mbasi nj pjes e tyre plqenin me mbet fuqimisht t lidhur me
Perandorin Osmane;
52
Kosova 1912-2000
- n tekstet e Shqipris, pr dallim prej teksteve t Kosovs, specifikohet,

ndonse siprfaqsisht, se mes dy luftrave botrore shqiptart n njrn
an kishin lvizjen kaake q ndiqte rrugn e kryengritjes s armatosur,
kurse n tjetrn, grupacionin politik t njohur shkurtimisht si Xhemijet,
q ndiqte rrugn parlamentare;
- pr dallim prej teksteve t Kosovs, n tekstet e Shqipris, edhe pse
prciptazi, theksohet se gjat Lufts s Dyt Botrore n nj an ndodhet
rryma nacionaliste, e mbshtetur nga nazistt gjerman, q shpallte se
angazhohet ti mbante t bashkuara Kosovn me Shqiprin, e n tjetrn
rryma komuniste, e mbshtetur ngakomunistt jugosllav, q po ashtu
shpallte dshirn e Kosovs pr tu bashkuar me Shqiprin, duke
sugjeruar t drejtn pr vetvendosje deri n shkputje; megjithat, n
asnj prej teksteve t ktyre vendeve nuk prmendet se rryma komuniste
ishte e ndar prbrenda;
- tekstet e Kosovs e t Shqipris nuk e prmendin se mbas Lufts s
Dyt Botrore n Kosov n njrn an vepron rryma legale, si pjes
e institucioneve t sistemit jugosllav, kurse n tjetrn ajo ilegalja, e
organizuar n organizata ilegale, e q e kundrshtonte pushtimin
jugosllav;
- n asnjrin prej teksteve msimore t Kosovs e t Shqipris nuk
prezentohet ndarja e politiks paqsore n krahun e rezistencs pasive
dhe t asaj aktive; ndarja mes krahut paqsor dhe ushtarak t politiks n
Kosov nuk prmendet n tekstet e Kosovs, ndrsa n ato t Shqipris
prmendet qart;
- n tekstet e Kosovs e t Shqipris mungojn edhe tri konceptet politike
e ushtarake pr luftn n Kosov: FARK, LKK, UK. Mungesa e ktyre
koncepteve t t trija rrymave e nnkupton edhe mungesn e t dhnave
mbi frkimet dhe prleshjet ndrmjet tyre;
Pretendimi pr pronsi ndaj territorit t Kosovs; prezentimi vetm i
krimeve t pals tjetr, duke e nxjerr veten viktim kundrejt tjetrit agresor;
si dhe heshtja e bashkpunimeve, takimeve e marrveshjeve shqiptarosrbe, tregojn se palt nuk e mbjellin te brezat e rinj frymn e pajtimit.
Shtrembrimi i qllimeve dhe njsimi i rrymave politike t shqiptarve t
Kosovs n tekstet e Kosovs, e m pak n ato t Shqipris, ln t kuptohet
se shqiptart gjithmon kan qen t bashkuar rreth nj ideali. Nga tekstet e
Kosovs del se n njfar mnyre afrsisht deri n vitet e 80-ta ky ideal ishte
bashkimi kombtar, kurse m pas pavarsia e Kosovs.
53
Kosova 1912-2000
BIBLIOGRAFI
tekstet msimore
-- Rexhepi, Fehmi dhe Frashr Demaj. Historia 5. Prishtin: Libri Shkollor,
2009.
-- Rexhepi, Fehmi. Historia 9. Prishtin: Libri Shkollor, 2010.
-- Bajraktari, Jusuf, Fehmi Rexhepi dhe Frashr Demaj. Historia 10. Prishtin:
Libri Shkollor, 2010.
-- Bicaj, Isa dhe Isuf Ahmeti. Historia 12. Prishtin: Libri Shkollor, 2005.
-- Drguti, Menduh, Sonila Boi dhe Ledia Dushku. Historia 9. Tiran:
Botime Shkollore Albas, 2011.
-- Drguti, Menduh, Ledia Dushku, Ferit Duka dhe Sonila Boi. Historia 12.
Tiran: Botime Shkollore Albas, 2011.
-- uri, ore dhe Momilo Pavlovi. Istorija 8. Beograd: Zavod za
udbenike, 2010.
-- uri, ore dhe Momilo Pavlovi. Istorija 3. Beograd: Zavod za
udbenike, 2010.
tekste t tjera
-- Ahrens, Geert-Hinrich. Diplomaci mbi tehun e thiks. Tiran: Toena, 2010.
-- Bartl, Peter. Shqipria - nga mesjeta deri sot. Prizren: Drita, 1999.
-- Cana, Zekeria. Kryengritja shqiptare e vitit 1912 n dokumentet srbe.
Prishtin: Instituti Albanologjik i Prishtins, 2008.
-- Castelan, Georges. Histori e Ballkanit. Tiran: abej, 1996.
-- Clark, Howard. Civil Resistance in Kosovo. London: Pluto Press, 2000.
-- eku, Ethem. Demonstratat e vitit 1968 n Arkivin e Kosovs. Prishtin:
Brezi 81, 2009.
-- Fischer, Bernd. Mbreti Zog dhe prpjekja pr stabilitet n Shqipri. Tiran:
abej, 2000.
-- Freundlich, Leo. Golgota e Shqipris. Prishtin: Rrokullia, 2010.
-- Gashi, Shklzen. Adem Demai biografi e paautorizuar. Prishtin: Rrokullia,
2010.
-- Gawrych, George. Gjysmhna dhe shqiponja - sundimi otoman, islamizimi
dhe shqiptart 1874-1913. Tiran: Bota Shqiptare, 2007.
-- Hajrizi, Mehmet. Histori e nj organizate politike dhe demonstratat e vitit
1981. Tiran: Toena, 2008.
-- Ismajli, Rexhep, Hivzi Islami, Esat Stavileci dhe Ilaz Ramajli. Akte t
Kuvendit t Republiks s Kosovs - 2 korrik 1990-2 maj 1992. Prishtin:
Akademia e Shkencave dhe Arteve t Kosovs, 2005.
-- Judah, Tim. Kosova Lufte dhe Hakmarrje. Prishtin: Koha, 2002.
-- Kandi, Nataa. Abductions and Disappearances of non-Albanians in Kosovo.
Beograd: Humanitarian Law Centre, 2001.
-- Kandi, Nataa. Libr Kujtimi i Kosovs 1998-2000. Prishtin: Fondi pr t
Drejtn Humanitare, 2011.
54
Kosova 1912-2000
-- Kolev, Valery dhe Christina Koulouri. The Balkan Wars. Thesaloniki:

Centre for Democracy nd Reconciliation in Southeast Europe, 2009.
-- Krieger, Heike (ed.). The Kosovo Conflict and International Law. Cambridge:
Cambridge University Press, 2001.
-- Malcolm, Noel. Kosovo - A Short History. London: Pan Macmillan, 2002.
-- Maliqi, Shklzen. Nyja e Kosovs as Vllasi as Miloevi-i. Lubljan: Knjizna
zbirka KRT, 1990.
-- Nika, Nevilla. Prmbledhje dokumentesh mbi kryengritjet shqiptare (19101912). Prishtin: Instituti i Historis, 2003.
-- Petritsch, Wolfgang dhe Robert Pichler. Rruga e gjat n luft - Kosova dhe
bashksia ndrkombtare 1989-1999. Prishtin: Koha, 2002.
-- Prishtina, Hasan. Nji shkurtim kujtimesh pr kryengritjen shqyptare t vjetit
1912. Prishtin: Rrokullia, 2009.
-- Rahimi, Shukri. Lufta e shqiptarve pr autonomi (1897-1912). Prishtin:
Enti i Teksteve dhe Mjeteve Msimore i KSA t Kosovs, 1980.
-- Rich, Norman. Diplomacia e Fuqive t Mdha 1814-1914. Tiran: Toena,
2006.
-- Schabas, William. Gjenocidi n t Drejtn Ndrkombtare. Prishtin:
FINNISH-UNHCR Human Rights Support Programme - Kosovo, 2003.
-- Schwartz, Stephen. Kosovo: Background to a War. London: Anthem Press,
2000.
-- Surroi, Veton. Fadil Hoxha n vetn e par. Prishtin: Koha, 2010.
-- Tucovi, Dimitrije. Zgjedhje punimesh II. Prishtin: Rilindja, 1981.
raporte dhe dokumente

-- Report of the International Commission to Inquire into the Causes and
Conflict of the Balkan Wars. Washington: Carnegie Endowment for
International Peace, 1914.
-- UNHCR Country Updates Former Yugoslavia, UN Inter-Agency
Humanitarian Situation Report: Kosovo. 65-70.
-- Human Rights Watch. Civilian Deaths in the NATO Air Campaign.
http://www.hrw.org/legacy/reports/2000/nato/
-- Marrveshja e Prkohshme pr Paqe dhe Vetqeverisje, Paris, 18 mars
1999, gjendet n: http://jurist.law.pitt.edu/ramb.htm
-- Marrveshja Teniko-Ushtarake mes Forcs Ndrkombtare t Siguris
(KFOR) dhe Qeverive t Republiks Federale t Jugosllavis dhe
Republiks s Srbis, Kumanov, 9 qershor 1999, gjendet n: http://
www.nato.int/kosovo/docu/a990609a.htm
-- Dokumenti i hartuar nga Strobe Talbott (ShBA), Martti Ahtisaari (BE),
Victor Chernomyrdin (Rusi) dhe i pranuar nga Parlamenti i Srbis,
Beograd, 3 qershor 1999, gjendet n: http://jurist.law.pitt.edu/peace.
htm#plan
-- Zotimi pr Demilitarizim dhe Transformim t UK-s, gjendet n http://
jurist.law.pitt.edu/peace.htm
-- Rezoluta 1244 e KS t OKB-s, 10 qershor 1999, gjendet n: http://www.
un.org/Docs/scres/1999/sc99.htm
55
Katalogimi n botim (CIP)

Biblioteka Kombtare dhe Universitare e Kosovs

94(496.51(083.77)1912/2000
Gashi, Shklzen
Kosova 1912-2000 n tekstet msimore t historis s Kosovs,
Shqipris dhe Serbis / Shklzen Gashi. Prishtin : KAHCR ;
KEC, 2012. 55 f. : ilustr.; 24 cm.
Shkurtesat: f. [5]. Bibliografi: f. 54-55
ISBN 978-9951-8742-2-9
ISBN 978-9951-434-17-1

Kosova 1912-2000 Ne Tekstet Mesimore Te Historise Te Kosoves, Shqiperise Dhe Serbise

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kosova 1912-2000 Ne Tekstet Mesimore Te Historise Te Kosoves, Shqiperise Dhe Serbise

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KOSOVA

n tekstet msimore t historis

Pikpamjet e shprehura n kt publikim nuk pasqyrojn domosdo

1. Kosova n vitet 1912-1913 ..........................................................................

1.1. Kryengritja shqiptare e vitit 1912 ....................................................... 10

1.1. Kryengritja shqiptare e vitit 1912

Kosova n vitet 1912-1913

Kosovs dhe t Shqipris nuk i paraqesin ndryshimet e qllimeve politike

1.2. lirimi/Okupimi i Kosovs

formohet m 13 mars 1912 fillimisht nga Srbia dhe Bullgaria, e m von

Kosova n vitet 1912-1913

19.19 Derisa ky lirim i Kosovs arsyetohet me pretendimin se Kosova sht

1.3. Krimet e lufts

pr hetimin e shkaqeve dhe sjelljeve n Luftat Ballkanike, hartuar nga

1.4. Pavarsia e Shqipris

Kosova n vitet 1912-1913

shkollore t historis t Kosovs, t Srbis e t Shqipris i fajsojn shtetet

2.1. Kosova nn sundimin austriak/bullgar

Kosova mes dy Luftrave Botrore 1918-1939

e Shqipris thon se ...shqiptarve u mohohen t drejtat kombtare,42

2.2. Lvizja kaake shqiptare

Tekstet e Kosovs e t Shqipris nuk e zn n goj marrveshjen q Azem

2.3. Shoqata e t Drejts pr Mbrojtjen e Islamit

Kosova mes dy Luftrave Botrore 1918-1939

N mes t 1920-ave, Mbretria SKS, e themeluar n vitin 1918, arrin ta

2.4. Reforma Agrare dhe shprnguljet

kt shtje, pa dhn ndonj shifr, kurse ato t Kosovs thon se ...u

Kosova mes dy Luftrave Botrore 1918-1939

Kosovs kundr trupave bullgare e austriake q hyjn n Kosov pas

3.1. Kosova nn sundimin italian/gjerman/bullgar

Kosova n Jugosllavi 1945-1992

3.2. lirimi e ripushtimi i Kosovs

78 Rexhepi, Fehmi. Historia 9. Prishtin: Libri Shkollor, 2010. faqe 118.

organizmi q emrtohet Ushtria Nacionallirimtare e Kosovs (UNK),84

Kosova n Jugosllavi 1945-1992

Shqipri, e disa burgosen.91 Mirpo, kto tekste, e as ato t Shqipris, nuk

3.3. Kushtetuta e vitit 1974

N tekstet e Kosovs e t Shqipris flitet siprfaqsisht pr kto demonstrata

Kosova n Jugosllavi 1945-1992

ekzekutiv dhe status t barabart n federat, me t drejtn pr t vendos

3.4. Rezistenca civile n Kosov

ishin keqmenaxhimi i ekonomis n Kosov dhe shkalla e papunsis q ishte

Kosova n Jugosllavi 1945-1992

N kt periudh, nn udhheqjen e LDK-s krijohet sistemi paralel n disa

Kosova n Jugosllavi 1945-1992

ua atribuojn ekskluzivisht demonstratave t vitit 1968, duke e shprfill

4.1. Krahu paqsor dhe krahu ushtarak

Kosova n vitet 1998-1999

dhe qllimit t UK-s sht i njjt me at n tekstet e Kosovs. Tekstet

4.2. Krimet e lufts

127 Intervist me Sandra Orlovic, zvends drejtoresh ekzekutive n Fondi pr t Drejtn

Kosova n vitet 1998-1999

N tekstet e Kosovs kjo shifr sht mbi nj milion shqiptar,135 ndrsa n

Pr 78 dit t bombardimeve t NATO-s kundr RFJ-s, sipas teksteve t

4.3. Konferenca e Rambujes

Kosova n vitet 1998-1999

kt konferenc paraqet ...faz t re n t ciln hyn lufta e UK-s. Por,

przienduke i dhn prkrahje t hapur shqiptarve,

Ndrsa, tekstet e Shqipris e prmendin autonomin substanciale q

4.4. Ndrhyrja e NATO-s

Kosova n vitet 1998-1999

Pr tekstet e Kosovs, NATO-ja ka ndrhy ushtarakisht ...pr tua ndal

sigurt t ktheheshin n shpit e veta dhe trupat e NATO-s do t vendoseshin

Kosova n vitet 1998-1999