-1-

www.kamuyonetimi.biz

ANAYASA HUKUKUNA GR DERS NOTLARI

B L M 1
ANAYASA HUKUKUNUN BLG KAYNAKLARI
1.
2.
3.
4.

ANAYASALAR
ANAYASA MAHKEMES KARALARI
BLMSEL ESERLER
KAYNAK TARAMA

B L M 2
ANAYASA HUKUKU KAVRAMI
(Tanm, Konusu, Ksmlar ve Dier Hukuk Dallaryla Arasndaki liki)
1. Anayasa Terimi
Trke anayasa kelimesi Franszca constitution (konstitsyon) kelimesinin karl olarak
kullanlmaktadr. Oluturmak, tekil etmek, meydana getirmek, kurmak, tesis etmek
anlamlarna gelmektedir. Trke de konstitsyon kelimesini karlnda srasyla kanun-u
esasi, tekilat- e-sasiye kanunu ve anayasa kelimeleri kullanlmtr.
2. Anayasa Hukuku Terimi
3. Anayasa Hukukunun Tanm
Anayasa hukuku, yasama, yrtme ve yarg gibi devletin temel organlarnn kuruluunu,
ileyiini ve bu organlar arasndaki karlkl ilikileri ve devlet karsnda vatandalarn temel
hak ve zgrlklerini dzenleyen hukuk kurallarn inceleyen bir hukuk bilimi daldr.
4. Anayasa Hukukunun Konusu
Anayasa Hukukunun Konusu
Devletin Temel Organlar
Temel Hak Ve Hrriyetler
Yasama (Kurulu)
Yrtme (leyi)
Yarg (Karlkl likiler)
5. Anayasa Hukuku ile Dier Hukuk Dallar Arasndaki liki

6. Hukukun Dier Dallarnn Anayasallamas

7. Anayasa Hukukunun Ksmlar

Hazrlayan: DENZ SEVM

Kamu Ynetimi 2 / 030403004

-2-

www.kamuyonetimi.biz

B L M 3
ANAYASA KAVRAMI
I. Anayasa Kavramnn Tanm
1. Maddi Anlamda Anayasa
Maddi anlamda anayasa, devletin temel organlarnn kuruluunu ve ileyiini belirleyen
hukuk kurallarnn btn olarak tanmlanmaktadr
2. ekli Anlamda Anayasa
ekli anlamda anayasa normlar hiyerarisinde en st sray igal eden, kanunlardan farkl ve
daha zor bir usulle konulup deitirilebilen hukuk kurallarnn btn olarak tanmlanabilir.
Hangisi Doru?
Bu tanmlardan ekli anlamda anayasa tanm dorudur. nk Bir kere, devletin temel
kuruluuna ilikin pek ok ey anayasalarla deil, kanunlarla dzenlenmitir.
Normlar Hiyerarisi: Bir hukuk dzeninde mevcut olan, anayasa, kanun, tzk, ynetmelik
gibi normlar, dank halde ve rasgele deil, alt-alta, st-ste bulunur. Bu normlarn arasnda
altlk-stlk ilikisi vardr. Buna normlar hiyerarisi veya hukuk dzeni piramidi denir.
II. Anayasa Trleri
III. Anayasaclk Hareketleri
A. Yazl Anayasa Yazsz Anayasa Ayrm
1. Yazl Anayasa
Yazl anayasa bir anayasa iinde olmas dnebilecek kurallarn yetkili bir organ tarafndan
belirli bir belge iinde toplanmasdr
2. Yazsz Anayasa
Yazsz anayasa her eyden nce yazl anayasann kartdr. Yazsz Anayasaya,
teaml anayasa veya geleneksel anayasa da denir. Bu tr anayasa, toplum iinde uzunca
bir sre kesintisiz olarak tekrarlanan ve balayc olduuna inanlan uygulamalardan oluur.
Yazsz anayasann en bilinen rnei ngilteredir.
B. Yumuak Anayasa Kat Anayasa Ayrm
1. Yumuak Anayasa
Yumuak anayasa, normal kanunlarla ayn usullerle ve ayn organlarca deitirilebilen
anayasa olarak tanmlanmaktadr. rnek: ngiltere anayasas yazsz olmas itibariyle
yumuak bir anayasadr.

Hazrlayan: DENZ SEVM

Kamu Ynetimi 2 / 030403004

-3-

www.kamuyonetimi.biz

2. Kat Anayasa
Kat anayasa, normal kanunlardan daha farkl organlarca ve daha zor usullerle deitirilebilen
anayasa olarak tanmlanabilir. Yazsz anayasalar, nasl nitelikleri gerei yumuak iseler,
yazl anayasalar da ayn ekilde katdrlar.
Bir anayasaya katlk salamann deiik yollar unlardr:
a)
b)
c)
d)
e)
f)

ye Tamsaysnn Salt ounluu Kural

Nitelikli ounluk Kural
Halkoylamas
Deitirilemeyecek Maddeler
Sre Yasa
Dnem Yasa

B L M 4
KANUNLARIN ANAYASAYA UYGUNLUK DENETM:
ANAYASA YARGISI
Anayasa Yargs: Kanunlarn anayasa uygunluunun yargsal denetimine verilen isimdir.
Anayasa Mahkemesi: Kanunlarn anayasaya uygunluunu denetlemekle grevli, genel
mahkemelerin dnda kurulmu zel bir mahkemedir.
A. Anayasa Yargs Modelleri
1. Amerikan Modeli
Kanunlarn anayasaya uygunluunun normal mahkemeler tarafndan denetlenmesine
Amerikan modeli anayasa yargs denmektedir.
2. Avrupa Modeli
Kanunlarn anayasaya uygunluunun, genel mahkemeler tarafndan deil bu ile
grevlendirilen zel bir mahkeme tarafndan denetlenmesine Avrupa modeli anayasa
yargs denmektedir.
B. Anayasaya Uygunluk Denetiminin Trleri
1. A Priori Denetim
nleyici denetim de denen a priori, kanunun yaynlanmasndan nce yaplan anayasaya
uygunluk denetimidir. A priori denetiminin olumlu yan, denetlenen kanun henz
uygulanmam olmamasdr. Ancak bu sistemin, ksa bir srede denetimini sonulandrmak
gibi bir sakncas vardr.
Hazrlayan: DENZ SEVM
Kamu Ynetimi 2 / 030403004

-4-

www.kamuyonetimi.biz

2. A Posteriori Denetim
Dzeltici denetimde denen a posteriori denetim, kanunun resmi gazetede yaynlanmasndan
sonra yaplan anayasaya uygunluk denetimidir. Trkiye, Almanya, talya gibi lkelerde a
posteriori anayasaya uygunluk denetimi vardr. Bu sistemde kanun nce yrrle girer;
kanun denetimi sonra yaplr. Kanun uygulandktan sonra anayasaya aykr sonular karp
karmad daha iyi anlalr. Ayrca bu usulde anayasa mahkemesinin denetimini snrl bir
srede bitirmek gibi bir durumu yoktur.
C. Anayasaya Uygunluk Denetiminin Yollar
1. Soyut Norm Denetimi (ptal Davas)
Soyut norm denetimi veya iptal davas yolu anayasada belirtilen baz organlarn, yasama
organ tarafndan yeni kabul edilen bir kanun aleyhine dorudan doruya anayasa
mahkemesine bavurmalaryla gerekletirilen denetimdir. Anayasaya aykrlk iddias ve
denetimi herhangi bir dava ile ilgili olmakszn soyut olarak gerekletirildii iin bu yola
soyut norm denetimi denmektedir.
2. Somut Norm Denetimi (tiraz Yolu)
Somut norm denetimi veya def i yolu bir mahkemede grlmekte olan davann karara
balanmasnn, o davada kullanlacak hukuk normunun uygun olup olmamasna bal olmas
halinde yaplan denetimdir. Bu denetim yoluyla yrrlkte olan ve yllardr uygulanm olan
bir kanunun denetlenmesi salanabilir.
3. Bireylerin Bavurusu zerine Denetim (Anayasa ikyeti)
Avrupa tipi Anayasa yargs sistemini benimsemi baz lkelerde bireylere de anayasa
mahkemesine baz koullarda bavurma imkn tanmaktadr. Buna anayasa ikyeti ismi
verilmektedir. Ancak bu bavuruyu isteyen herkes deil, sadece temel hak ve hrriyetleri ihlal
edilen kiiler belirli koullar altnda yapabilmektedir
D. Anayasaya Uygunluk Denetiminin Sonular

B L M 5
KURUCU KTDAR
Kurucu ktidar: Anayasa yapma ve deitirme iktidar olarak tanmlanmaktadr.
Kurumu ktidar: Kurucu iktidar tarafndan yaplan anayasayla kurulan devlet organlardr.
Devletin balca, yasama, yrtme, yarg olmak zere kurulmu organ vardr.
1. Asli Kurucu ktidar
A. Asli Kurucu ktidarn Ortaya k Halleri
Hazrlayan: DENZ SEVM
Kamu Ynetimi 2 / 030403004

-5-

www.kamuyonetimi.biz

1. Devrim
Sosyal, ekonomik, siyasal ve hukuki dzenin btnyle ve iddet yoluyla deitirilmesidir.
rnek: 1789 Fransz Devrimi, 1917 Rus Devrimi
2. Hkmet Darbesi
Hkmetin, anayasal usuller dnda, iddet yoluyla, birden bire, ama yine yneticiler
arasnda el deitirilmesidir.
rnek: 27 Mays 1961 ve 12 Eyll 1980 Hkmet darbeleri.
***Hkmet darbesinde, devrimden farkl olarak sadece yneticiler deiir, siyasal ve sosyal
dzende genellikle deime olmaz. Devrimde halknda katlm sz konusu iken, hkmet
darbelerini ounlukla snrl sayda ynetici kesimler ve zellikle askerler yapar.
3. Sava
4. Smrge Olan lkenin Bamszla Kavumas
Sonu: Asli kurucu iktidar hangi durumda ortaya karsa ksn, her halkarda bir hukuk
boluu durumunda ortaya kmaktadr. Asli kurucu iktidar, nce mevcut bir anayasay
devirerek, bir hukuk boluu yaratmakta sonrada yeni bir anayasa yaparak bu boluu
doldurmaktadr.
B. Asli Kurucu ktidarn Sahibi
C. Asli Kurucu ktidarn zellikleri
1. Hukuk Dlk
2. Snrszlk
D. Asli Kurucu ktidarn Biimleri: Anayasa Yapma Usulleri
Anayasa Yapma Usulleri
Monokratik Usuller
Ferman

Misak

Demokratik Usuller
Kurucu
Kurucu Meclis
Referandum

1. Monokratik Usuller
a) Ferman
Ferman usulyle yaplan anayasalar hkmdarn tek tarafl iradesinin rndr. Hkmdar
tebaasna bir anayasa vermeye karar verinceye kadar tam anlamyla mutlak ve snrsz bir
iktidara sahiptir. Ferman tek tarafl bir ilem olarak balayc deildir.
rnek: 1848 talyan Anayasas, 1889 Japon Anayasas bizde de 1876 Kanunu-u Esasi ferman
usulyle hazrlanmtr.

Hazrlayan: DENZ SEVM

Kamu Ynetimi 2 / 030403004

-6-

www.kamuyonetimi.biz

b) Misak
Misak usulnde, ferman usulnn aksine, hkmdarn iradesinin karsnda ona kendisini
kabul ettirebilen bir temsili organ yda meclis vardr. Ksaca artk, monarkn iradesine
eklenen bir baka irade sz konusudur. Burada, hkmdarla onun karsnda olanlar arasnda
bir pazarlk, bir uzlama vardr. Bu nedenle misak hkmdarn tek yanl bir ilemi deil, iki
yanl bir ilemdir. zetle misak, hkmdar ile karsndakiler arasnda yaplan bir anlama,
bir szleme, bir akittir. Misak fermann aksine balayc bir nitelik tar.
rnek: 1215 Magna Carta Libertatum, 1689 Bill of Rights bizden 1808 tarihli Sened-i ttifak.
2. Demokratik Usuller
Anayasa yapmann bir de demokratik usulleri vardr. Zira teorik olarak demokrasilerde
egemenlik bir kiiye deil, halka ve millete aittir. Egemenlik millete aitse anayasa kurucu
meclis, halka aitse kurucu referandum usulyle yaplacaktr.
a) Kurucu Meclis
Konvansiyon veya kurucu meclis, anayasay yapmak zere halk tarafndan seilmi zel bir
meclis demektir. Grevleri bakmndan kurucu meclislerin, Fransz ve Amerikan olmak
zere iki tipi vardr.
b) Kurucu Referandum
Kurucu referandum usulnn teorik temelini halk egemenlii ilkesi oluturmaktadr. Kurum
pratikte, yar-dorudan doruya demokrasi aralarndan biri olan referandumun anayasalarn
kabulne uygulanmasndan ibarettir.
Genel Asli Kurucu ktidar Tanm: Hukuk d, snrsz, sahibi hukuken belirlenemeyen,
hukuk boluu ortamnda beliren, monokratik veya demokratik biimleri olan, yeni bir
anayasa yapma iktidardr.
2. Tali Kurucu ktidar
Bir anayasay yine o anayasada ngrlm usullerle deitirme iktidar olarak tanmlanabilir.
A. Tali Kurucu ktidarn Gereklilii
B. Tali Kurucu ktidarn zellikleri
1. Tali Kurucu ktidar Hukuki Nitelikte Bir ktidardr.
Tali kurucu iktidarn kim tarafndan hangi usuller dhilinde kullanlacan tespit eden hukuk
kurallar vardr ki, bu kurallar bizzat anayasa tarafndan konulmulardr.
2. Tali Kurucu ktidar Snrl Bir ktidardr.
Tali kurucu iktidar bizzat anayasa tarafndan kurulduuna gre, bu iktidarn yine anayasa
tarafndan snrlandrlmas her zaman mmkndr. Gerekten de anayasalara bakldnda
anayasalarn tali kurucu iktidar iin bir takm snrlar belirledikleri grlmektedir. Bu snflar;

Hazrlayan: DENZ SEVM

Kamu Ynetimi 2 / 030403004

-7-

www.kamuyonetimi.biz

a) eriksel ( Maddi ) Snrlar

Birok anayasa baz hkmlerinin deitirilmesini bizzat yasaklamlardr.
b) Zamansal Snrlar
Baz anayasalarda tali kurucu iktidarn anayasay deitirmesini anayasann kabul
edilmesinden itibaren belli bir sre gemedike yasaklamlardr.
c) Biimsel Snrlar
Kat anayasalarn hemen hepsi kendi deitirili usullerini ayrntlaryla tespit etmektedirler.
Tespit edilen bu usuller, tali kurucu iktidarn biimsel snrlarn oluturmaktadr.
C. Tali Kurucu ktidarn Sahibi

D. Tali Kurucu ktidarn Biimleri: Anayasay Deitirme Usulleri

1. Teklif Safhas
2. Karar Safhas
3. Onay Safhas
a) Onay Yetkisinin Devlet Bakanna Verilmesi
1. Geciktirici Veto
2. Gletirici Veto
3. Mutlak veto
b) Onay Yetkisini Halka Verilmesi
1. Mecburi Halk Oylamas
2. htiyari ( istee bal ) Halkoylamas
Tablo: Asli Kurucu ktidar --Tali Kurucu ktidar Karlatrlmas

Konusu
Ortaya k Halleri
Sahibi
Hukuki Nitelii
Snrllk zellii
Biimleri ( Usulleri )

ASL KURUCU KTDAR

Yeni Bir Anayasa Yapma
Devrim, Hkmet Darbesi, Sava vs.
Fiilen En Gl Olan
Hukuk-ddr
Snrszdr
nceden Belirlenemez

TAL KURUCU KTDAR

Mevcut Anayasada Deiiklik
Normal Dnemler
Anayasann Yetki Verdii Organlar
Hukukidir
Snrldr
Anayasa Tarafndan Belirlenen
Usuller

B L M 6
DEVLET KAVRAMI
Devlet Kavram: Belirli bir lke zerinde yaayan, stn bir iktidara tabi olan tekilatlanm
insan topluluunun meydana getirdii devaml ve hukukun kendisine kiilik tand bir
varlktr.
Hazrlayan: DENZ SEVM
Kamu Ynetimi 2 / 030403004

-8-

www.kamuyonetimi.biz

1. Devletin Unsurlar: Millet, lke, Egemenlik

A. nsan Topluluu: Millet
Birbirlerine birtakm balarla balanm insanlardan olumu toplulua millet deriz.
1. Objektif Millet Anlay
Objektif anlaya gre, millet bir takm objektif balanm insanlarn oluturduu topluluktur.
Bu balar maddi, yani elle tutulur, gzle grlr, ksacas be duyuyla hissedilir niteliktedir.
rnek:
a) Irk Birlii
b) Dil Birlii
c) Din Birlii
2. Sbjektif Millet Anlay
Sbjektif millet anlayna gre, milleti oluturan insanlar birbirine sbjektif, yani elle
tutulamayan, gzle grlmeyen nitelikte olan balarla da balanabilir. Bu balar, manevi
niteliktedir; birtakm duygu ve dncelerden oluur.
B. Devletin Toprak Unsuru: lke
lke, devletin egemenliine tabi olan ve zerinde milletin yerlemi olduu boyutlu
maddi evre dir.
lkenin Ksmlar
a) Kara Sahas
b) Su Sahas
c) Hava Sahas

C. Devletin ktidar Unsuru: Egemenlik

1. Egemenliin Deiik Anlamlar
Egemenlik kavram ortaya atld zamanlardan gnmze kadar deiik anlamlarda
kurulmutur.
Egemenlik
D Egemenlik ( Bamszlk )

Devletlerin Eit
Egemenlii

ilerine Karma

Egemenlik
Kendisi ( erii )
( Kanun Yapmak,
Nitelii ( Asli, En
Sava Veya Bar lan
stn, Snrsz,
Etmek, Yarglama
Blnmez,
Yapmak, Para
Devredilmez ktidar)
Basmak, Vergi
Toplamak, vs. )

Hazrlayan: DENZ SEVM

Kamu Ynetimi 2 / 030403004

-9-

www.kamuyonetimi.biz

a) D Egemenlik
Devletin dier devletlerden aa konumda olmas, baka devletlere tabi bulunmamas ve d
ilikilerinde dier devletlerle eit olmamasdr.
Devletlerin bamszl ilkesinin
1. Devletlerin Egemen Eitlii
Uluslararas hukuk bakmndan btn devletlerin ayn hukuksal statye sahip olduklar
anlamna gelir.
2. ilerine Karmama lkesi
Milletler Cemiyeti Szlemesiyle tannmtr. Keza, Bu ilke Birlemi Milletler Genel
Kurulunun 21 Aralk 1965 tarih ve 2131 sayl kararyla da kabul edilmitir.
b) Egemenlik
Devletin kendi lkesi iinde sz konusu olan egemenliidir. egemenlik de kendi iinde;
1. Devlet iktidarnn kendisini, yani ieriini akas kapsad yetkileri ifade etmek iin
kullanlr.
2.Devlet iktidarnn kendisini deil bu iktidarn baz niteliklerini belirtir.
Egemen ktidarn Balca Nitelikleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Asli bir iktidardr.

Bir baka iktidardan trememitir.
En stn iktidardr.
Snrsz bir iktidardr.
Tek ve blnmez bir btndr.
Devir ve fera edilemez.

Devletin Devamll lkesi

Devlet iinde, hkmetlerin, siyasal rejimlerin deimesiyle devlet deimez. Devletin
devamll ilkesinin balca sonucu vardr:
1. Antlamalarn Devamll
2. Hukukun Devamll
3. Borlarn Devamll
2. Egemenlik Teorileri
Egemenlik Teorileri
Teokratik Teoriler
Demokratik Teoriler
Doast lhi
Providansiyel lhi
Mill Egemenlik
Halk Egemenlii
Hukuk Doktrini
Hukuk Doktrini
Teorisi
Teorisi
Hazrlayan: DENZ SEVM
Kamu Ynetimi 2 / 030403004

- 10 -

www.kamuyonetimi.biz

2. Devletin Kkeni Hakkndaki Teoriler

1. Aile Teorisi
Bu teoriye gre devlet, ailenin zamanla bymesi ve ayn kandan gelen ailelerin birlemesiyle
meydana gelmitir.
Aile
gens (geni aile, slale)
trb (boy, kabile, airetler)
Devlet
2. Biyolojik Teori (Organizmac Teori)
Bu teoriye gre devlet tabii ve biyolojik kanunlara gre, dier canl yaratklar gibi
kendiliinden meydana gelen, byyen, gelien ve zamanla yok olan bir organizmadr. nsan
vcudunun organ ve fonksiyonlarna tekabl eden organ ve fonksiyonlar aynen devlette de
vardr. rnein; insandaki beslenme devletteki retimdir. nsan vcudundaki dolaan kann
devletteki karl mal ve eya dolamdr.
3. Kuvvet ve Mcadele Teorisi
Bu teoriye gre devlet gller ile zayflar arasndaki mcadeleden domutur. Devlet,
gllerin zayflar zerinde zorla kurduklar bir bask tekilatdr. Bu tekilat sayesinde,
gller zayflar smrmeye devam etmektedir. Hukuk da, bu bask ve smrgeye anak
tutmaktadr.
4. Ekonomik Teori: Marksizm
Bu teoriye gre devlet, ekonomik olaylarn sosyal ve siyasi olaylara hkim olmalar sonucu
meydana gelmitir. Ekonomik teorinin en nemli savunucusu Karl Marxtr. Marksist teori,
st yap ve alt yap kurumlar arasnda ayrm yapar. st yapy alt yap belirler. Alt
yapda retim biimleri bulunur. Devlet ise bir st yap kurumudur. O halde devlet,
retim biimleri tarafndan belirlenmektedir.
5. Devletin Kaynan nsan Aklna ve radesine Dayandran Teori: Sosyal Szleme
Teorisi
Bu teori, Thomas Hobbes, John Locke, Jean-Jacques Rousseau tarafndan savunulmutur. Bu
yazarlara gre, insanlar devletin olumasndan nce tabiat hali denilen bir dnemde
yayorlard. Bu dnemde bir ey oldu, insanlar bu dnemden kmaya kendi akl ve
iradeleriyle karar verdiler. nsanlar bu dnemden sonra kendi aralarnda bir szleme yaptlar.
Bu szlemeye sosyal szleme denir. te devletin temelinde bu szleme yatar.
a) Thomas Hobbes
nl ngiliz dnr Thomas Hobbes, devletin olumasndan nceki dnemde, yani doal
yaam dneminde, kavga, sava, didime vard. Bu dnemde insan insann kurdu idi. Bu
dnemde herkesin herkesle sava vard. Byle bir dnemde ilerleme olmuyordu. Bu
kargaadan bkan insanlar, dzeni ve bar salamak iin kendi aralarnda anlatlar ve bir
szleme yaptlar. Bu szlemeyle kendi zgrlklerini Leviathana ( Devlet ) devrettiler. te
Hobbesa gre devlet, doal yaam halinde bulunan insanlarn dzen salamak iin kendi
aralarnda yaptklar bu sosyal szlemeden domutur. Leviathann tek grevi dzen
salamaktr. Dolaysyla Hobbesun devlet anlay zgrlk deil, otoriterdir.
Hazrlayan: DENZ SEVM
Kamu Ynetimi 2 / 030403004

- 11 -

www.kamuyonetimi.biz

b) John Locke
ngiliz dnr John Lockea gre de devletin ortaya kmasndan nceki dnemde, insanlar
arasnda bar ve zgrlk vard. nsanlar mutlu bir yaam sryorlard. Bununla birlikte,
doal yaam dneminde sulularn cezalandrlmasnda sorun ortaya kyordu. Kural olarak
su ileyeni cezalandracak herhangi bir kurum yoktu. te bu sakncay ortadan kaldrmak
iin insanlar kendi aralarnda bir szleme yaparak sahip olduklar cezalandrma haklarndan
vazgetiler. Bu anlamayla insanlar tabii toplum halinden siyasi toplum haline getiler. te,
devletin kaynanda insanlarn cezalandrma haklarnn devri konusunda yaptklar bu
szleme yatmaktadr.
c) Jean-Jacques Rousseau
Cenevre vatanda nl filozof Jean- Jacques Rousseauya gre de, doal yamada insanlar
arasnda eitlik, bar ve mutluluk vard. Ancak bu dnemde insanlar artan ihtiyalarn
karlamak iin almaya baladlar. Tarm topraklarnn ve madenlerin ilenmesi zel
mlkiyeti dourdu. zel mlkiyetin ortaya kmasyla, insanlar arasndaki eitlik bozuldu.
Eitliin bozulmasyla de insanlarn arasndaki bar ve mutluluun yerini kavga ve didime
ald. Bu kargaaya bir son vermek, gven duygusunu yeniden tesis etmek iin bir araya gelip
bir sosyal szleme yapmlardr; bu szlemeyle birleerek sosyal bir heyet, kendi
kiiliklerinin dnda kolektif bir varlk meydana getirmilerdir. te bu varlk devlettir.
Rousseau, bu sosyal szlemeyle olua iradeye de genel irade diyor.
Hobbes, Locke ve Rousseau Arasnda Karlatrma
Hobbes

Locke

Doal Yaam

Kavga Var.

Bar ve zgrlk Var

Szlemenin Konusu

zgrlklerin
Leviathana Devri

Cezalandrma
Hakknn Devlete
Devri

Devletin Taahhd

Gvenlik Ve
Dzen Salama

Sulular
Cezalandrmak, Adaleti
Gerekletirmek

Devlet Anlay

Otoriter

zgrlk

Rousseau
Bar, eitlik var.
zel mlkiyetin
ortaya kmasyla
eitlik bozuluyor.
Gveni temin etmek
iin bireyler,
szleerek, genel
iradeyi
oluturuyorlar.
nsanlar,
zgrlklerinden
vazgemi
olmuyorlar; ama
genel iradeye tabiler.
Aznlk haklar
yoktur

Devletin Kkenini hakknda Teoriler Konusunda Deerlendirme

Bu teorilerin hepsinin eletirilebilecek birok ynnn olduunu ve gereklerle uyumadn
syleyebiliriz. Bununla birlikte bu teorilerden hepsi devlet kkeni sorununun bir ynne k
tutmaktadr. O nedenle, bu teorilerin bilinmesinde devlet olgusunu anlayabilmek bakmndan
yarar vardr.

Hazrlayan: DENZ SEVM

Kamu Ynetimi 2 / 030403004

- 12 -

www.kamuyonetimi.biz

B L M 7
DEVLET EKLLER I: MONAR VE CUMHURYET
Monari ile Cumhuriyet Arasndaki Ayrm Sorunu
Bir devlette eer devlet bakan, bir makama veraset usulyle yani irsi olarak geliyorsa, bu
devletin ekli monari, yok eer baka bir usulle geliyorsa bu devletin ekli cumhuriyettir.
1. Monari
A. Saltanat Haklarnn Snrlanmasna Gre Monari eitleri
1. Mutlak Monari
Hkmdarn saltanat haklarnn kanuni bir snrlandrmaya tabi tutulmad monari trdr.
2. Meruti Monari
Hkmdarn saltanat haklarnn kanuni bir snrlandrmaya tabi tutulduu monaridir. Dier
bir ifadeyle, bu tr monaride hkmdarn yannda devlet iktidarn onunla birlikte paylaan
ve an azndan bir ksm halk tarafndan seilen bir organ, bir parlamento vardr.
B. Hkmdarn Tahta Gei Biimine Gre Monari eitleri
1. rsi Monariler
rsi monarilerde hkmdar tahta belirli bir hanedana mensup olmak, veraset srsnda belirli
bir yerde bulunmak ve belirli bir takm artlar yerine getirmek suretiyle otomatik olarak
kar. Dier bir ifadeyle, tahtn sahibi veraset kurallarna gre belirlenir.
2. Seimli Monariler
Bu tr monarilerde hkmdar saltanat hakkn seimle kazanr. Hkmdar devletin ileri
gelenleri seer. Ancak seimli monari yine de bir monaridir; cumhuriyet deildir.

B L M 8
DEVLET EKLLER II: NTER VE BLEK DEVLET
Devlet ekilleri
niter Devlet
Merkezi
dem-i Merkezi
niter Devlet
niter Devlet

Bileik Devlet
Devlet Birlikleri
ahsi
Birlik

Hakiki Birlik

Devlet Topluluklar
Konfederasyon

Federasyon

Hazrlayan: DENZ SEVM

Kamu Ynetimi 2 / 030403004

- 13 -

www.kamuyonetimi.biz

I. niter Devlet
Devletin, lke, millet ve egemenlik ilk unsurlar ve keza yasam, yrtme ve yarg organlar
bakmndan teklik zellii gsteren devlet eklidir. O halde, niter devleti, devletin
unsurlarnda ve organlarnda teklik zelliiyle tanmlayabiliriz.
niter Devletin eitleri
1. Merkezi niter Devlet
Devletin dnda baka kamu tzel kiisinin olmad ve btn devlet faaliyetlerinin
merkezden yrtld devlet demektir.
2. dem-i Merkezi niter Devlet
Baz devlet faaliyetlerinin devlet dndaki kamu tzel kiileri tarafndan yrtld devlet
demektir.
a) Yer Ynnden dem-i Merkeziyet
Belirli bir yerde oturanlarn, yerle ve ortak hizmetlerini karlamak iin, merkezi idarenin
dnda, devletten ayr tzel kiilikleri bulunan, belli bir zerklie sahip olan, organlar
mahalli seimle ibana gelen kamu kurululardr. rnein belediyeler byledir.
b) Hizmet Ynnden dem-i Merkeziyet
Uzmanlk isteyen, merkezi idare tarafndan yrtlmesi uygun grlmeyen, baz kamu
hizmetlerini yrten, devletten ayr kamu tzel kiilikleri bulunan, belli bir zerklie sahip
olan kamu kurululardr. niversiteler, TRT ve kamu kurumu niteliindeki meslek
kurulular bu tr dem-i merkeziyet kurulularna rnek gsterilebilir.
II. Bileik Devlet
ki veya daha ok devletin sk veya gevek balarla birlemelerinden meydana gelen devlet
eklidir. Bileik devletler kendi ilerinde:
A. Devlet Birlikleri
ki ayr devletin, ayrlklarn az ok koruyarak birlemesinden meydana gelen devlet eklidir.
1. ahsi Birlik
ki veya daha fazla monarik devletin bana ayn hkmdarn gemesiyle oluur. Yani ayn
ahs iki ayr devletinde kral olursa ahsi birlikten sz edilebilir.
2. Hakiki Birlik
Temelde bir ahsi birlik olmakla birlikte, ahsi birlikten daha ileri bir aamadr. Birden fazla
devletin, iilerinde bamszlklarn koruyarak d ilikileri bakmndan bir devlet
oluturacak ekilde birlemelerinden meydana gelir.
Hazrlayan: DENZ SEVM
Kamu Ynetimi 2 / 030403004

- 14 -

www.kamuyonetimi.biz

B. Devlet Topluluklar
ki veya daha fazla devletin bir arya gelmesiyle oluturduklar birleik devletlerdir. Kendi
iinde ikiye ayrlrlar
1. Konfederasyon
Birden fazla bamsz devletin uluslar aras hukuki kiiliklerini muhafaza etmek artyla belli
bir amala, zellikle ortak savunma salamak zere kurduklar bir devlet topluluu
eklindedir. Konfederasyonun en eski rnei svire Konfederasyonudur.
2. Federasyon ( Federal Devlet )
Kendi ilerinde belli bir zerklii koruyarak iki veya daha fazla devletin ayn merkezi iktidara
tabi olmak suretiyle oluturduu devlet topluluudur. Federasyonda federal devlet ve
federe devletler olmak zere iki tr devlet vardr.
Federasyon ile Konfederasyon Arasndaki Farklar

Kaynak
Ban Nitelii
Ayrlma Hakk
Uluslar aras Kiilik
D likiler
Zorlama Gc

Konfederasyon
Uluslar aras antlamayla kurulur.
ye devletlerarasndaki ba akdidir.

Federasyon
Anayasayla kurulur
Aynasal niteliktedir

ye devletler yelikten kabilir.

ye devletlerin de var.

Ayrlma hakk yoktur

Sadece federal devletin var
Federe devletler federal
devletlere baldr.

ye devletler bamszdr.
Konfederasyonun ye devletler zerinde
zorlama gc yoktur.

Var

Sadece ye devletleri vatandal var.

ki tr vatandalk var
( Federal Vatandalk +
Federe Vatandalk )

Vatandalk

niter Devlet ile Federal Devlet Arasndaki Farklar

niter Devlet
Devlet Says
Hukuk Dzeni
Y.Y.Y Organlar
Yetki Paylam

Tek devlet var.

Tek bir hukuk dzeni
var.
Tek yasama, yrtme ve
yarg organ var.
Merkezi idare ile dem-i
merkezi idare arasnda
kanunla yaplr.

Federal Devlet
1) Bir federal devlet
2) Birden ok federe devlet
1) Bir federal hukuk dzeni
2) Birden ok federe hukuk dzeni
1) Federal Yasama, Yrtme ve Yarg organ
2) Federe Yasama, Yrtme ve Yarg organ
Federal devlet ile federe devletlerarasndaki
yetki paylam anayasayla yaplr.

Hazrlayan: DENZ SEVM

Kamu Ynetimi 2 / 030403004

- 15 -

www.kamuyonetimi.biz

Federalizmin zellikleri
1. Yetkilerin Yerel Blm
2. Yetkilerin Gvenceli Blm: Yazl ve Kat Anayasa ile Anayasann
Deitirilmesinde Federe Devletlerin Rzalarnn Alnmas Zorunluluu
3. Yetki Blm Usul
Federalizmde yetkiler federal devlet ile federe devlet arasnda anayasayla paylatrlr. Bu
konuda iki sistem uygulanr:
1) Federal Devletin Yetkilerini Sayma
Bu sistemde federal devletin yetkileri tek tek saylr (bu yetkilere saylm yetkiler denir) ve
bu yetkilerin dndakiler (bunlara bakiye yetkiler denir) federe devlete braklr. Bu sistemde
federe devletlerin yetkisi, genel yetki; federal devletlerin yetkisi ise istisnai yetki veya
verilme yetki niteliindedir. Bu sistem federe devletlerin lehinedir.
rnek: Amerika Birleik Devletleri, Almanya, svire gsterilebilir.
2) Federe Devletin Yetkilerini Sayma
Bu sistemde anayasada ferde devletlerin yetkileri tek tek saylr bu yetkilerin dnda kalan
yetkiler federal devlete braklr. Bu sistemde, federal devletin yetkisi, genel yetki; federe
devletlerin yetkisi ise istisnai yetki niteliindedir. Bu sistem federal devletin lehinedir.
rnek: Kanada ve Avusturya
4. Yetki Uyumazlklarn Yargsal zm: Federal Yksek Mahkemenin
Gereklilii
5. Federe Devletlerin Federal Yasama Organnda Temsili: ki Meclislilik ve
kinci Mecliste Eit Temsil lkesi
6. Eit-ki Meclislilik
Federal Devletlerin Kurulmas
a) Birleme Yoluyla Federalizm
Bu yolda, balangta birbirinden ayr olan niter devletler, birleerek bir federal devlet
meydana getirirler. niter devletten federal devlete gei aamasnda genellikle devletler ilk
nce bir konfederasyon meydana getirirler. Bu konfederasyon sonra federasyona dnr.
rnek: Amerika Birleik Devletleri ve svire.
b) Ayrlma Yoluyla Federalizm
Bu usulde, balangta niter nitelikte olan devletten, blge, il gibi birimleri ayrlmak ister.
Bu birimler genellikle ayrlp bamsz devletler kurmak yerine, federe devlet haline gelirler.
Bu ekilde, eski niter devlet federal devlete, eski devletin illeri veya blgeleri de federe
devlete dnm olur.
Hazrlayan: DENZ SEVM
Kamu Ynetimi 2 / 030403004

- 16 -

www.kamuyonetimi.biz

B L M 9
HKMET SSTEMLER
Kuvvetler Ayrl Teorisi
a) Locke
b) Montesquieu

Hkmet Sistemlerinin Tasnifi

Kuvvetler Birlii ve Ayrlna Gre Hkmet Sistemleri
Hkmet Sistemleri
Kuvvetler Birlii Sistemleri
Kuvvetler Ayrl Sistemleri
Yrtmede
Yasamada Birleme
Sert
Yumuak
Birleme
Mutlak Monari
Meclis Hkmeti
Bakanlk Sistemi
Parlamenter Sistem
Diktatrlk
Sistemi

I. Kuvvetler Birlii Sistemleri

A. Yrtme Organnda Birleme
1. Mutlak Monari
Yasama ve yrtme kuvvetlerinin hkmdarda topland bir hkmet sistemidir.
2. Diktatrlk
Yasma ve yrtme ve hatta yarg kuvvetlerinin tek bir kiinin veya grubun elinde topland
bir rejimdir. Diktatrler tanm gerei, demokratik rejimler deildir. Diktatrlkler ok
eitlidir. Bununla birlikte diktatrlkler:
a) Totaliter Diktatrlk
Totaliter diktatrlkler u drt unsurla tanmlanabilir:
(1) Devlet iinde iktidar gruplarnn olmasna tahamml edemez. Bu nedenle toplumdaki
plralist yaplar tasfiye eder.
(2) Ktlesel bir tek parti vardr.
(3) Marksizm gibi, faizm gibi kat ve toptanc bir ideoloji vardr.
(4) Muhalif bireylerin ve gruplarn yok edilmelerine ynelik keyfi ve youn bir zor
kullanm vardr.

Hazrlayan: DENZ SEVM

Kamu Ynetimi 2 / 030403004

- 17 -

www.kamuyonetimi.biz

b) Otoriter Diktatrlk
Snrl bir plralizme yer veren, ideolojiye deil zihniyete dayanan, yaygn ve youn bir
siyasal mobilizasyon ve katlma yaratmayan rejimler olarak tanmlayabiliriz.
B. Yasama Organnda Birleme: Meclis Hkmeti
Yasama organ hem kanun yapmakta, hem de kendi yapt kanunlar uygulamaktr. Bu tr
sisteme anayasa hukuku literatrnde meclis hkmeti sistemi veya konvensiyonel
sistem denir.
II. Kuvvetler Ayrl Sistemleri
Yasam ve yrtme kuvvetlerinin ayr ayr organlara verildii hkmet sistemleridir.
Kuvvetler ayrl sistemleri kendi iinde kuvvetler ayrlnn derecesine gre ikiye ayrlr:
A. Sert Kuvvetler Ayrl: Bakanlk Sistemi
Yasama ve yrtme kuvvetleri birbirinden mutlak bir ekilde ayrlm iki organa verilmitir.
Bu organlar karlkl olarak birbirinden, gerek kaynak bakmndan, gerek varlklarn
srdrme bakmndan bamszdr.
1. Asli zellikler
Bakanlk sistemini asli ayrc zellikleri unlardr:
a) Yrtme Organ Tek Kiiliktir.
b) Bakan, Halk Tarafndan Seilir.
c) Bakan, Yasamann Gvenine Dayanmaz.
2. Tali zellikler
a) Bakan Yasama Organn Feshedemez.
b) Ayn Kii Hem Yrtmede, Hemde Yasamda Grev Alamaz.
c) Bakan, Yasma Organnn almasna Katlamaz.
Bakanlk sisteminde, bakan ve sekreter yasama organnn almasna katlamaz. Bu u
anlama gelir:
a) Bakan ve sekreterler, yasama organnn toplantlarna katlp gr bildiremezler.
b) Bakannn kanun teklif etme yetkisi yoktur
c) Bakann yasama organnn toplanmasn engelleme hakk, toplanm meclisin
toplantlarn kapatma, meclisi tatile sokma yetkisi yoktur.

Hazrlayan: DENZ SEVM

Kamu Ynetimi 2 / 030403004

- 18 -

www.kamuyonetimi.biz

3. Bakanlk Sisteminde Yasama ve Yrtme Arasnda Karlkl letiim Aralar

a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)

Atamalar
Milletleraras Antlamalarn Onaylanmas
Meclis Aratrmas
Sulama
Bte
Veto
Mesaj

4. Deerlendirme: Bakanlk Sisteminin Gl ve Zayf Yanlar

a) Gl Yanlar
Bakanlk sisteminin parlamenter hkmet sistemine nazaran belli bal stnlnn veya
gl yannn olduu ileri srlmtr:
1) Bakanlk sistemi istikrarl bir ynetime yol aar.
2) Bakanlk sistemi gl bir ynetim yaratr.
3) Bakanlk sistemi daha demokratik bir yol yaratr.
a) Bakann dorudan doruya halk tarafndan seilmesi, bakanlk sistemine tartlmaz
bir demokratik nitelik kazandrr.
b) Hesap sorulabilirlik asndan bakanlk sistemi parlamenter sisteme gre daha
demokratik niteliktedir.
c) nceden belirlenebilirlik asndan bakanlk sistemi daha demokratiktir. nceden
belirlenebilirlik, semenin oy pusulasn atarken oy verdii adayn kazanmas halinde
kimin hkmet edeceini bilmesini ifade eder.
b) Zayf Yanlar
1)
2)
3)
4)
5)

Bakanlk sistemi rejim krizlerine yol aabilir.

Bakanlk sistemi katdr.
Bakanlk sistemi ift meruluk sorununa yol aabilir.
Bakanlk sistemi siyasal kutuplamaya yol aabilir.
Bakanlk sistemi iktidarn kiisellemesine yol aabilir.

5. Yar - Bakanlk Sistemi

Cumhurbakannn halk tarafndan seildii bir parlamenter sisteme yar bakanlk sistemi
denir. Yar bakanlk sisteminin zellikleri:
a) ki Bal Yrtme
b) Seim Usul
c) Yasamann Gveni

Hazrlayan: DENZ SEVM

Kamu Ynetimi 2 / 030403004

- 19 -

www.kamuyonetimi.biz

B. Yumuak Kuvvetler Ayrl: Parlamenter Sistem

Yasama ve yrtme kuvvetleri birbirinden yumuak bir ekilde ayrlmtr. Bu sistemde
yasama ve yrtme yetkileri kural olarak iki organa verilmise de, bu organlara birbirinden
tam olarak bamsz deildir.
rnek: Trkiye, ngiltere, Almanya, talya, Yunanistan vb.
1. Asli zellikler
Parlamenter hkmet sistemin en ksa ve gzel tanm Leon Epstein tarafndan yaplmtr.
Epsteine gre, parlamenter sistem, yrtme iktidarnn yasama iktidarndan kaynakland
ve ona kar sorumlu olduu demokrasi tipidir. Parlamenter sistemlerin temel zellikleri:
a) Yrtme Organnn Yaps: ki-Ballk
Parlamenter hkmet sistemlerinde yrtme organ iki-bal dr. Buna dalist yrtme de
denir. Bir yanda devlet bakan, dier yanda is bakanlar kurulu vardr. Gerek kral olsun,
gerekse cumhurbakan olsun, devlet bakan yasama organ karsnda sorumsuzdur.
Parlamenter Sistemlerde Bakanlar Kuruluna Hkim Olan lkeler (sayfa:102)
1)
2)
3)
4)
5)

Kolektif Sorumluluk
Kolejyallik lkesi
Homojenlik lkesi
Dayanma lkesi
Gizlilik lkesi

b) Yrtmenin Greve Gelii

Parlamenter hkmet sistemlerinde yrtme organ dorudan doruya halk tarafndan
seilmez. Yrtme organnn birinci kanad olan devlet bakan, monarik parlamenter
sistemler de irsi olarak belirlenir. Cumhur parlamenter sistemler de ise, devlet bakan,
dorudan doruya halk tarafndan deil genellikle yasma organ tarafndan seilir.
Parlamenter sistemlerde yrtme organnn ikinci kanad olan kabine de seim usulyle
deil, yasam organ tarafndan belirlenir.
c) Sorumluluk: Yasamann Gvenine Dayanmas
Parlamenter hkmet sistemlerinde, yrtmenin bir kanad olan devlet bakan yasama organ
karsnda sorumsuzdur. Ancak yrtmenin ikinci kanad olan kabine yasama organ
karsnda sorumludur. Kabinenin yasama organ karsnda kolektif ve bireysel olmak zere
iki tr sorumluluu vardr.
2. Tali zellikler
a) Fesih
b) Ayn Kii Hem Yrtmede, Hemde Yasamda Grev Alabilir
c) Bakanlar Kurulun Yasam Organnn almalarna Katlr.

Hazrlayan: DENZ SEVM

Kamu Ynetimi 2 / 030403004

- 20 -

www.kamuyonetimi.biz

3. Karlkl Etkileim Aralar

a)
b)
c)
d)

Kanun Yapmna Yrtmenin Katlmas

Bte
Uluslararas Antlamalar
Denetim

Yasama organ, soru, meclis aratrmas, meclis soruturmas, gensoru gibi yollarla yrtmeyi
denetleyebilir.
Bakanlk Sistemi Parlamenter Sistem Karlatrmas

ASL
TAL

ZELLKLER

FARKLILIKLAR
1. Yrtme Organnn Yaps
2. Yrtme Organnn Yaps
3. Yrtmenin Yasamaya Kar Sorumluluu
1. Yrtmenin Yasamay Fesih Hakk
2. Ayn Kiinin Yasam + Yrtmede Grev Almas
3. Yrtmenin Yasama almalarna Katlmas

BAKANLIK
SSTEM
Tek - Bal
Halk
Yok
Yok
Mmkn Deil
Mmkn Deil

PARLAMENTER
SSTEM
ki - Bal
Parlamento
Var
Var
Mmkn
Mmkn

4. Deerlendirme: Parlamenter Sistemin Gl ve Zayf Yanlar

a) Parlamenter Sistemin Gl Yanlar
1)
2)
3)
4)

Parlamenter sistemde tkanklklar giderici zm yolu vardr.

Parlamenter sistem esnektir.
Parlamenter sistem kutuplamaya yol amaz.
Parlamenter sistemlere devlet bakannn lmlatrc ve uzlatrc bir etkisi vardr.

b) Parlamenter Sistemin Zayf Yanlar

1) Parlamenter sistem istikrarsz hkmetlere yol aar.
2) Parlamenter sistem zayf hkmetlere yol aar.
3) Parlamenter sistem dk nitelikli bir demokrasiye yol aar
Deerlendirme: Parlamenter Sistemin Gl ve Zayf Yanlar

1. stikrar
2. Etkinlik
3. Hesap Sorulabilirlik
4. nceden Belirlenebilirlik
5. Sistemin Tkanmas htimali
6. Katlk / Esneklik
7. Kutuplama
8. ktidarn Kiisellemesi htimali
9. Devlet Bakannn Ilmlatrc Etkisi

BAKANLIK
SSTEM
YKSEK
YKSEK
YKSEK
YKSEK
YKSEK
KATI
YKSEK
YKSEK
YOK

PARLEMENTER
SSTEM
DK
DK
DK
DK
DK
ESNEK
DK
DK
VAR

Hazrlayan: DENZ SEVM

Kamu Ynetimi 2 / 030403004

- 21 -

www.kamuyonetimi.biz

B L M 10
DEMOKRAS
1. Demokrasi Teorileri,
A. Normatif Demokrasi Teorileri
Normatif demokrasi teorisi, demokrasiyi szlk anlamndan hareketle tanmlar. Demokrasi
eski Yunanca halk anlamna gelen demos ve ynetmek anlamna gelen kratein
szcklerinin birlemesiyle olumutur ve bu anlamyla halkn ynetimi demektir. Demokrasi
sadece halk tarafndan ynetim olarak deil, halk iin ynetim olarak da tanmlanmaldr.
O halde bu anlamda demokrasi Abraham Lincolnn mehur ifadesiyle halkn halk tarafndan
halk iin ynetimi olarak tanmlanabilir.
Normatif anlamda demokrasi, bir ideali bir olmas gerekeni yanstr.
B. Ampirik Demokrasi Teorileri
Ampirik demokrasi teorisi ise, ideal anlamda demokrasiyi deil, bu ideale kabataslak
yaklaan gerek demokrasiler i esas alr. Demokrasinin tanm konusunda olmas
gerekene deil olana bakar. Nispeten oka bir yurtta grubunun uzun bir zaman boyunca
arzularna cevap verebilen rejimlerin ortak zellikleri unlardr;
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Etkin Siyasal Makamlar Seimle Bana Gelmektedir.

Seimler Dzenli Aralklarla Tekrarlanmaldr.
Seimler Serbest Olmaldr.
Birden ok siyasal Parti Var Olmaldr.
Muhalefetin ktidar Olma ans Mevcut Olmaldr.
Temel Kamu Haklar Tannm ve Gvence Altna Alnm Olmaldr.
2. Egemenliin Kullanlmas Bakmndan Demokrasi Tipleri

Egemenliin kullanlmas bakmndan demokrasinin ayr uygulama biimi vardr:

A. Dorudan Demokrasi
Dorudan hkmet de denilen dorudan demokrasi halkn egemenliini bizzat ve dorudan
doruya kulland demokrasi tipidir. Dorudan demokraside devlet iin gerekli olan btn
karalar, yurttalar topluluu tarafndan aracsz ve temsilcisiz olarak bizzat alnrlar.
Pratik mknszlk: Dorudan demokrasi, demokrasi idealine an yakn olan sistemdir. Ne
var ki, gnmzde pratik glkler nedeniyle uygulanmas imknszdr. Milyonlarca kiiden
olumu bir devletin halkn bir meydanda toplamak mmkn deildir. O nedenle dorudan
demokrasi bugn iin tarihsel ve hayal bir deere sahiptir.

Hazrlayan: DENZ SEVM

Kamu Ynetimi 2 / 030403004

- 22 -

www.kamuyonetimi.biz

B. Temsili Demokrasi
Temsili hkmet temsili demokrasi halkn egemenliimi kendi setii temsilcileri
araclyla kulland demokrasi tipidir. Dier bir ifadeyle temsili demokraside, temsilci
denen kiileri halk semekte ve bu kiiler ise egemenlii kendi adlarna deil, halk adna
kullanmaktadr.
Emredici Veklet Teorisi
Temsili hkmet sistemlerinde ilk zamanlarda, semenler ilk temsilcileri arasndaki ilikinin
emredici nitelikte bir veklet ilikisi olduu gr ileri srlmtr. Buna emredici veklet
teorisi denir.
Emredici Vekletin Balca zellikler
1)
2)
3)
4)

Semenler milletvekillerine emir ve talimat verebilirler.

Semenle istedikleri zaman setikleri milletvekillerini grevden alabilirler.
Milletvekili de semenlerine kar hesap vermekle ykmldr.
Milletvekillerinin maalar, genel bteden deil, kendisini seen seim evresinin
semenleri tarafndan denir.

Temsili Veklet Teorisi

Temsili veklet teorisine gre millet ile milletvekilleri arasndaki iliki temelde bir veklet
ilikisidir. Ancak bu veklet, siyasal nitelikte bir veklettir ve zel hukuktaki vekletten
birok bakmdan farkldr. Temsili vekletin balca zellikleri unlardr:
1) Milletvekili seildii seim evresini deil, btn milleti temsil eder.
2) Temsili veklet teorisine gre, egemenliin kullanlmas konusunda ki, veklet, millet
tarafndan milletvekillerine tek tek deil, bir btn olarak verilmitir.
3) Temsili veklet teorisine gre, millet ile milletvekilleri arasndaki veklet ilikisi
emredici nitelikte deildir. Buna emredici veklet yasa denir. Yani semenler
milletvekillerine emir ve talimat veremez.
4) Temsili veklet teorisine gre, milletvekilleri kendisini seen semenler tarafndan
grevden alnamazlar Buna azil yasa denir.
C. Yar Dorudan Demokrasi
Yar dorudan hkmet de denilen yar dorudan demokrasi, egemenliin kullanlmasnn
halk ile temsilciler arasnda paylatrld demokrasi tipidir. Yar dorudan demokrasi,
temsili demokrasi ile dorudan demokrasinin birleimidir.
Yar Dorudan Demokrasinin Aralar;
1. Referandum
En ksa tanmyla, parlamento tarafndan kabul edilen veya edilecek olan bir kanun metninin
halkn onayna sunulmasdr. Referandumun deik eitleri vardr;

Hazrlayan: DENZ SEVM

Kamu Ynetimi 2 / 030403004

- 23 -

Balaycl Bakmndan
stiari
Tasdiki

www.kamuyonetimi.biz

Referandum eitleri
Bavuruluu Bakmndan
htiyari
Mecburi

Konular Bakmndan
Kurucu
Terii

a) Balaycl Bakmndan
aa) stiari Referandum
Referandum neticesinin yasama meclisini hukuken balamad referandum eklidir. Bu tr
referandumda halkn verdii cevab yasama meclisi isterse dikkate alr; isterse dikkate almaz.
rnek: 1975te ngilterede Avrupa Ekonomik Topululuu konusunda yaplan referandum.
bb) Tasdiki Referandum
Referandum neticesinin hukuken balayc olduu referandum eididir. Bu usulde,
referandum neticesinde kabul oylar ounlukta kmsa kanun onaylanmtr ve hukuken
balayc bir kanun haline gelir.
b) Bavuruluu Bakmndan
aa) Mecburi Referandum
Baz konularda anayasa gerei yaplmas zorunlu olan referandum trdr.
rnek: svirede anayasa deiikliklerinin mutlaka referanduma sunulmas gerekir.
bb) htiyari Referandum
Belli makamlarn isteine bal olarak bavurulan referandum trdr.
c) Konular Bakmndan
aa) Kurucu Referandum
Yeni bir anayasann kabul edilmesi veya mevcut bir anayasada deiiklik yaplmas
konusunda dzenlenen referandum trdr.
rnek: 1982 Trk Anayasasnn kabul edildii 7.11.1982 tarihli referandum.
bb) Olaan kanunlara ilikin olarak yaplan referandum trdr.
2. Halk Vetosu
Parlamento tarafndan usulne uygun olarak kabul edilen kanunun halkn inisiyatifiyle
dzenlenen bir referandum neticesinde reddedilerek yrrle girmesinin engellenmesidir.
3. Halk Teebbs
Referandum ve halk vetosu istenmeyen kanunun engelleyebilir; ama halkn istedii kanunun
kmasn salayamaz. te halkn istedii, ama parlamentonun karmaya yanamad
kanunun karlmasn salayc yar dorudan demokrasi arac halk teebbs dr. Halk
Hazrlayan: DENZ SEVM
Kamu Ynetimi 2 / 030403004

- 24 -

www.kamuyonetimi.biz

teebbs usulnde, belli sayda semen kendi aralarnda imza toplayarak belli bir konuda
kanun yaplmasn isterler.
4. Temsilcilerin Azli
Halkn almasndan memnun kalmad temsilcilerini grevden almasna imkn veren bir
usuldr. Temsilcilerin azli usulnn bireysel ve kolektif olmak zere iki deiik ekli
vardr. Bireysel azil usul Amerika Birleik Devletlerini baz eyaletlerinde, kolektif azil usul
svirenin baz kantonlarnda uygulanmaktadr.

ZEL BLM
SINAV SORULARI
Vize Sorular
1. Federal Devletlerde yetki blm usuln aklaynz?
2. Tali Kurucu ktidar snrl bir iktidardr sznden ne anlyorsunuz aklaynz?
3. Devletin kaynan insan aklna ve iradesine dayandran dnrle kimlerdir. Birinin
grlerini alaynz?
Final Sorular
1. Asli kurucu iktidar ile tali kurucu iktidar karlatrnz?
2. Bakanlk ve Parlamenter sistemlerinin gl ve zayf yanlar nelerdir?
3. Devletin kaynan insan aklna ve iradesine dayandran dnrle kimlerdir. Birinin
grlerini alaynz?
Btnleme Sorular
1.
2.
3.
4.

A priori denetim usuln aklaynz?

Merkezi niter Devlet kavramn aklaynz?
Asli Kurucu ktidarn zellikleri nelerdir?
Yar dorudan demokrasi aralar nelerdir, bu aralar aklaynz?

Not: Bu notlar Do Dr. Kemal GZLERin Anayasa Hukukuna Giri Kitabnda

karlmtr.
nemli Uyar: Notlar yazmdan sonra kontrol edilmedii iin baz yerlerinde harf veya
kelime yanl yaplm olabilir.

Hazrlayan: DENZ SEVM

Kamu Ynetimi 2 / 030403004