IAJ 1938

\'JET.\ XI\ .

~l"M HI

>

A po Ruptohem i ...
a

h :\ r il il il d e l' 1i; (. i il a t ll j i y g i ltl ' 11 i i i u t il i. .i ()il i ~:i 11

c w u>r: miu .. ~ltrlm ti: n~alitttit ]Pn 11,ii .it loni: t(: pa l1y<>
Rllf
nhn~
v ti '.\ i p uji formi: 1: rt' hrurnit l k p ri n<'l'S :-.; ui: -: p rdit"sluP. ];ota
Y tv~tj:t, tf.i fymz1w 1 }H' j
:tij kunclrimi arrin nji 1 upti 1: ri ' krPjt tj >1 ......a b!ll<'t . t' kishin tttllt"tu) <l )ri :t(.:]t:ri:> n(: ji 1; knhtm .. t' fi
tt p:n e. 1tri e fi aqC'llit ni:: "'1 ,. ti.
H:i dhija
zlYillini i ngj::j<~,
i-' j t it<lividn:l
. Pdlu\ . l<><jllOl' qaudrroJPt per lTtth di!':l id \.( lll}) } i"i
krye. or qi i plazmoju
i d: lloj11. t uj u dlani ] r u
duell un ,. praY ti: kr~ nt:. l.Y~jc-t 'n lry:lme qi n rotn11n n
j..!jat'i Jh.torh, kjen f' "hkaktlt Hl:. f: 0:jitla prPj tl.a lll lin ' a id '\"P qi ..... yit '.\l"1in
ko11 ;..
...... .. ki;ta pPrmbnlet prantlt:j
rnncl. ijn qi ka
]isto ija p .. r .i . , .: t ; ujcrit d. n.
' iti '\ qa1Hlr orP ni' gTumbulli n:dl fi fakt ,.(" ti" ud rliku 111 , tu.1
k 1111 d r n
f . k ftt l k a k 1n n " 1n.j t ~ n P, m
q il i; : < i
11 tTt,gn nP n : kohe .. t a!'h nH~ ,., pPr . {i 1~ jet'-'
nnHlnu
:l

paHpa

dh( t ar<lh(;:-.ln<n.
Hitn el:. pln p~rill ux t de noi. ~ieutifiqu
<flH
d .. ~ g-nuy 'l'll r, daus la pratiqne, vnr el ' idl- iHon leh'. !>, tJot"a f. lJ) lHJc.) 11: kry ~\ ' }H'< il A Y t
l. \ '"'tiOll

]\ nrrgJf 11nk

f"ht a

r zik~l<

.. mfi pak ditnu r ~ ~ nc u

:-\lllldnP i praktik(: }ll'Cj iclt\
t'' pap rkry ~n . jn 1t1 si
:\s}t f \" :.rt t(i s
C' :-;}111111t,
llj l'ZY
fltt nfi tc lH l' sc di,
njasl1 tt f,Jt.
Y rt .t( .st pakfra fl <' ,.on- )1 din 111:1 tPp t"(\
fl<'t. 'l'n.i Jnni' n HllPl'h turuat t popullit t'nr po ti; 111arri111
lll e kuttll'tP e<lhP <:'tal ' lljafytH" '( e JllhHjll Y<fll l(: kallaj1

Sllll

m' knltnri; c:- 'JYt<tim !'hpe. h lP1; kti wr

1c:

nl

214

te

A PO KUPTOBEMI.. .

per vorfnimin e ideve fuqiprfse te njimendta

te tyne e, hka a lt ma :ti, per kuptimiu e manute e jo fort
rrall edl te dallue len te di avet <i ka1ojn p r apo. tui t
,crYlueu ide l ke ltft t(i quejtuna ta. lma progre iste, udriuese c cdl \ na jonali te.
Nuk a lt nevojn pcr nji ana~ze tc kethellte per
ue pa se t
l11nten e here
ne nji a b t te till
tlanjesl e ars~ etimesl lonla tike neslehet nji
. \ktari~en
tlarbf' ne qellio suluues i edhe uji leri nji uano
Yer e rafinuene oportunizmi per t' U da]e llC kr~'O interes:\\''0
Yebtjakc n edl ~ kol ekti ve nPn nask 11 c art t' idevc te re pektncne c tc mlajtuna si lejte prej anljetit ...."ji r~ >rfin
kc o dore a ht gjaja ua
dan lnja per nji popnll, p c ky
ne ket 111c!oyri fillon 01 bjerre be Dlll 11' ata lka ka Ola
f\lrt per zcmcr; formohet nji lloj apatije pcr gjith:lka aslt te
teper, x-:.n fill nji anarki iclcsl, prej
lartc e tc nnlte e, per na
cille lcret a Yonc nuod tc dalin kahstrofa t'i medl{t per
jeten e mir 'Vajtejen o Kom bit.
Ta e diej n e nder keto kol "t e n brane na ka ra me
e ndie l pe l here tc per eritnu cdl( prej l t~ pi t t'oe kom..,_
tar, se me pu htiuin c katcrqind e pe-.:edlet~ Yjcteve tra higuen IJji mentalitet skile levantinizmi, neper te cil1in g:jith lka
f]a, potlue, duelet uarre ne vesltriuin e kudert kur flitet ~l
slkruelct e e lypet ne likjue se ku don ne dale kur ndokush g-ertlet fjale tc bukra e ban premtime lajtlite e e tingllnese teper ambel per ve he t' ue . . . . . ji mentalitet i till nuk
pcrmeton qi te kapet a nji send pernjimend jo vetcm, por edle
sluen ne njeri deri e do uliesi slqetsini per hrregullinin e nu'jarejeve, nu na teper hrreguliimi balet. nji nevoj
jete e clomo doh lme, ne tc cillen indi'\"i<lyli gjen plotsini n
e g'ezimit te vet. Gezohet, kenaqet ne slrregullim. l intoksikueu njeri prej ke aje >lozbtesij ~ morliuc t' amaJganume me
nji dinakni e sberri satanike, e do nzitin qi nnu<let me i
ardle prej tjet rkuj per ne u ngrite prej kesaje gj~ndje e
kundron llj ulmim kundra eksi tene(!. e Yet C atebere,
tuj n apehe sentimentave te larte te se mires se perbasbket,
dizihzjonuen

A PO KUPTOHEMI ...

215

kerkon me force e me ide me e shkmye ate rryme reak joni

leJbuese qi ki bte ue viejte per slerimin e lpirtit te lig
te tij. Deri a ulnimi te bahet me for e njeri ftsbt kondend
p e ky fisht nji lej i kjarte i pafnqf .-' atakuesit, por kur
forca te jete e pbr\eshun me le kren o ides, atelere njeri ka
nji pergjegjc i e a hi ne detrre te flijolet, te shkinet por
ne ndere, ue armen e arr yes ne dore .
...Tuk a lt nji pune e Jete ue hjedhe ide nder masa t
popuj\e e nuk mjnfton Yeteu te berta in te madle para publiknt per ne k~ne ndie e ndigjue prcj si. :hlll. fort e knrrgjD. .
jeter lka c siguron snkse in e njij ideje n'opinionin publik
<1 lt toni i konvinksjonlt ne te cillen dnelet jete ne perpara
e vertetn ne per..,onin e atij qi nerr per sypri me nclrine tjoret. Pcr nclry l~j idcja ka per te mbctun slterpe ne Yet\eti
e nfi te lnutcu k~\ per te slkaktuen nji te teluejnn, uji
u e n' knoclra soj~ prej ane. e publiknt e kesltfi kislte ue
tlhflne efektin (-' kuntlert te pritun prej saje.
a ma fort manclej llo te ki h tc per te perftue nji reakcjon, J)O i U ra
n' ere puue e njellc "i i ideve te reja veprou n bas taktikes
.qi perm enden ~ypri, tuj profanue ne kete ucnyre, per qellim e tlje. ht n1aterjale, ersonale ie plozbte isse kotullueme te
vet a e Lka fi lt ia zi, per qellime lnkratiYe te veta, idea
let e Koml>it. ~i lere na ka ra rasa me pa shkriwtare, det ra
e te cill ve a l t ne ndriue popull in, kah ndrrojn ideologji
. i nba~ tineve te krizave qi ndjekin njana tjetren. Stili i
tyue gjitlemon e i ajuu, i ndezun, i mbluem ne plloka te
mdlaja .-nperlati va h, mjcdhun pa dlime ane e kand uder
shkrime te tyue, a lt beji ma i kjarti se ky lloj frymore h
pertypesa itslt i brem prej nji nerkantilizmi e e ne hpirtin
-e tyne 00 kallun JH.' l'\e interesit SC mlretDOD ideologji tjeter.
"
Asht
e panundnn me ushtrue e do vyrtyt e igurisht
-eclle ate te na Jonalizuit te njimendte, kur t'i n1ungojn njerit
tbemelet kr~e ore te nji jete hikirui (Leben ansclauung) te
patundshem. i muudem me eda lte un Atdlcn e ltetin t'en
k ur se konsepsjoni mbi vleren e qellimin e jetes s~eme tsht i ha-'

210

A PO !<UPTOHElll...

nji egoizem te rubrrudbun endirasl, a se na mre me

tlune q'fr:s7, kur eme mungon ndie ija e ve htrimi i njimendet
i fami1jes, knr_t~ aprecjacjoni ite drejtave te loqit t'cm nuk Asht
i rup htctun ne nji ela ltni e drejte i univer ale te patrandslmef
. . e f]alinin e mbajtun ne ra ene pranimit te vet n' Akaderuin frenge, Pa teur la keto fjale te pamortsbme: cLa grandeur de
a<tion. lnmaines e ne n:e ~ l'iu piration qui le fa it naitrc >.
l\Iadhnija e vepra,~et njerzore mbatet i ruba in, piracjonit qi i
han ne le. L~pet prandej ne doemo nji bo ht i fort konYin ksjonc~l e bottikuptimesl, tc provueme arrsyeti lt e lis
torikisht i bfmire <' pcr ire,ajtjen e popullit, qi t' i viej i
pe ltetcje knjdo 'li e dien vetin t: tlirru me i for~ puhliknt.
J . .evi jet dynanike p~r oksid talizinin e plote te
~ hq~puis jfue nji lej i kjnrte . e ll ~
uk na lnn ma nd~ra
ne jetne ne llomi noral e nendner, ne te ciBin na <)ten
esltrashat t kole,e te kHlnene, jo gjithaqe er faj t'onin,
nclo~l.ta. Ye ~e shka rezikn mfl i aclli p(r t~ il. lt pt.r ne
kje se duen nu marre nji it! ker tc holle o jo tane h~lt shpirtin gjalhclne t' Ok idcntit, kal na terhjeke gjitlcnji zehra
nos ue n shkpur~ pernjimend prej njata, per llka na Yete
jemi te l>iudu "'e nuk ka a nuk munc.lct ne pa Ylerc per
te pertrinet e jefi ' on sloqnore e k'nlturore.
lq) ptarin do t' a bajn qi te nerije neno. e ne e
udie nevojen, t narre vetedijo e t' i a paraqes Yctit prohl~min e plozlte i c vet....:rnk jafton tc Kicllemi peri feri
c te rrahim ashtje tuj e perknndc gjitlnji ne gjnn ""lpirtiu
e tij ne nji diletautizen thanje l, slprelje l t edle nrtiknjsl
qi gicilojn vcten veshet; jo, detyra e jone fi lt tc rrajo i n
ne psyhcn e popnllit t'one normat gjallndtet\t', prtaj t.C t'illavet
tc nugulloje udi a ija e ujij <!ashtije e drejt ije nnivcr ale i
laze per tU ndertuem nli te id ~n e 'ltetit e r Konbit, qi
do tc filloj ne e ndie si t ne,ojeslne u bamire. e per vetveti <;c do zem ler lqyptnri.
znem

nli

*
Gji t l ek i ten<a e godi

*
. ltetnore fl ht e

baznene

m bi

A PO KUPTOHEMI.. .

'>1~

'

njate grunl>ull te <lrejtasl e ligje l, tc illat vieju per sigurirnin, zlvillimin e lehte imin ~ te nrrijtunit te qellimit, per
te nlireu n1a te madlen e individ:rlit. ltcti e ka ve ltrin
ve nder njerz, per njer7. t_ per te mireu e perba l ket te l]JIU.
:Nji uder lig-je te gjitlmareslme e rrajo un k~tlclle n
natyren e njerit fi lt 80 ky kerkon perfck ionimin e vet n bt
boU;. icloqi t'a narre kete, ne <la ne pikepanje ledoni tene da
ne pikepanje norale, tuj n~n kn pi ne nje k'>tyue dy ek tre
avet garuen e faz~t e ulernjeme t' a. pira jone\e njerzo11e te gjitla, jeta c ketij frymori qi i tlone njcri nnk fi lt
t1eter Ye nji lprelje e gjalle e nja aj prirje qi n~ u sltri
})erlcrc c ma teper ne k~nc, ne u rea1izne perlere e m\ fort.
Zgjaniui t&e kene fi ht per nj '\ri lnmnija, n~;u lllimi na i
n1adhi, c kaq e forte a lt kjo prije, {i peuoiruet qi mund t' i
v]n prcj rretlnne-vet te ndry be hmo e ltS.in ka 'i here edle.
ue i dlane fnnd jete e ne kerkue ngnslllinin, neper
nji
akt aq te kob hem
a irra jonal ne Yetveti, edbc ndcr
gollet e lprazta t'a gja mfi pare. e ~1 ne u grrye permbrenda
prej ke aje duej e nos muej ~ tragjike. Kerkon ne bfry, ue
zlbertye n'a' gjfi. Por edle ky hanret i anhel i a gjas, perftim i
ngntslem i lll)opi mendore te njij t disprnemi nnk ft bt tjeter
gjithnji ve tlek imi e tfaqja
a aj prirje t~ pashkmyeslme
me u kape per dislka qi te jete na te mire, ma te pelqyesbem, nfi. kondendues per te. sht vigna mft. e forta, nlurin1i uA. i rrebte per jete,

Denn, dl!r icl bin, gibt trauernd die llllnd <lem, <li:r ich
knnte sein (~,. Hebbel).

Jeta prandej i imponohet. E kaperthyeme e e nderlikueme nja htu si Asht ajo i imponohet. Njeri kerkon me u
btrt, me bA. per veti, po t' ishte e nundun, nare boten ..
N eper idtf aj kerkon me i deptrtue, me i unifikue e asi mil ue
me te veten edhe mcndet e tjerevet; priret me e perhape 'to ego
mendoes te vetin nder te gjasesbemt e vet. Kishte me dashte
Qi t.e gjith te n1endojslin si aj. :Nuk Asht nevoja qi te marrim sh~mbullin e shkencetareve e te m~nduesvet te mcllaj ;

21

A PO KUPTOllEMJ.. .

mjaf'ton te vrejm e do eli kn jon te pertlite len1 mje antarc-"

vet e<lle jo te slkollnen per te kon tatne nder ra a tc tilin
se tane pOna . iellet n1e b. qi te trumfoje eicilli at mendimin evet ruhi tjere. Per kcta njeri perdore gjitlcfare mjete l
te nclry heslme, ma te ~ Jnmteo in tinktivi .. ht, per me u duke,
me terhjeke vrejtjcu e me xaue nji vend mund i lt a na te
madh ne kure htjen e tjerih,.et. Por njeri ' A bt kondend per
domina Jonin e vet ne kohen e ta:lme; don tfS zhbert.heje verigat e kohe e bun e mo me kap ti ue edbe tjeret nder kole
t' ardhe ho1e, don te tyranizoje edbe breznit qi <lo te vin. Pomendaret e u betat list-0rike illik jane ve uanife timi i ke
prirje uu-shtr) e per kohet qi do te vin. Don oos 1e harrolet, kerkon t' an lolet ne kujtinin e tjerevet.
Perve ke aje njeri kerkon ne u btri ujimenusisbt ne
anen e .'4e1.:sit, lype ne u sltue, me fornue un-a etlhc ne bapesi. ...,..atyra e ka gal \auizne e zlukurne ket prirje celbe mo anan e da btni per menyre qi, pontaneisht i prej vetit, ngrolt
sija e ketij zjarmi te kAllnn nder ndie .. it e njerit ka per qcllim krye. uer sbtimin ~ tij mbi bote.
bilet kjarta tw, pt.Ar te realizne prirjen clyfi be te naltpermendun, i lypet me doemo te per(lore mjetet 11uterj<tle <i
i ka v(\ natyra ne dispozisjon te tij. Vehtj~timi i kaf hevet,
nevoja e pa nni vet vien per ne m bajte gjalle, me nshqye e
me i dhane aji te ltS we perhere e mfi. te naclbe asa.fi prirje te dyfi lte.
e ket skematizem te tlat, me re cillin 11 nundnen
me e analyzue p yhen e njerit ne ket pikpamje, a lt e dijtun se ne na duehet te nenkuptojm infinitetin e problemvet
qi na paraqiten kur te velemi me e kundrne gjalltas ket prirje
per jete ne dramin e realitetit. Faktoret mendore, ek nal, ekoonike gjinden ne nji interclependence te ngushte njani me
tjetrin e jAue ata qi perbAjn sbtillin e bi tori .
Vjen tashti ashtja i duehet rregnllue, si duehet drejtue kjo prirje per jete. Thue ndosbta kjo cluehet lane te
shkoje verbtas se vedit, a por gjejm ne tc, shi ne ~ veW,.
direktivat qi i lypet n1e ndjeke per zhvillimin tanesuer te

ar

A PO KU PTOHl: llr.. .

219

. aje ! 1'nj lftne m' ane l pergji~jet e ndry le.Jwe te filozofYet, te veb~IU e t' a knu<lrojm paanfi ben, ne baze t' ek penja8ltu
ritnHe~, drejti; per se drejti c t' a analyzojru imti ht
si a pnraqitet.
Prit:jr prr jete, ky ek pan" iou i vetvetit ne kobe e ne
hap i qi ka per limite indefinitiu, realizohet - paradok i
bindslem ky ncper nji etemohim te vijneslem per set<illen t' imte e nder gjitha aktet e jetes ' oni.
KetP na c provon fenoneni i ,~johtiijes pike ua. se pari. ~re njobte nnk don me tlane tjetcr ve ne u prire n1' n
ba ne nji fare n1enyre gjitlesbka. Aq ma e uiadle ka tne
kene fnqija e t~ njobtnnit t' em, a n1a i madl te j -'te nnmri i objektave qi perslij un ne njohte L Nesbtrimi i f>m knndrejt objektaYet do te jete A nf i perkryem, perlure i vijneshem si ne btr'isi si edl~ ne kthelle i per me n1e dlane
mue uji njohtim te kctbcll~ e te vertet'~. la pen ee cloit
uonrir a oi-m e nc p<>nr tronver 1' ohjet conme l' amonr ponr
tr<H1,er lt ' 'rai lien thote Y. inon 1). l\lendini <lo te dt) e
J>f'r Yeti per me e gjete objektin ujasltn si da ltnija per ne

gjete te n1ireu
vert te.
K r askctiem i pacln m nen l tri mi, Yetemohi mi }Jrane
oljektit, fisht q~~ hkn pi te <illin njobteja e jone e ua si kene
nendore se nnndcmi n1e pa U u,ii vlere te njim~nclte.
bpirt
i knfiznern - esprit born~ - ft lt o hamja mA c macllja
qi muncl t' i hfilet nji menclimtarit. . . "'ji mesne a profe or, i
cilli mbas sa ''jetesl n1esini nuk merrin me kuptue ve ata
slka ka perpi ne rini e e perape pa da nonotoni bt vjcta
per vjete para xane vet. tuj u perknfizne m bren ela faqev., te
kartelit a te tekstit, tbomi per te e 41 lt hpirt i ngusbte
ckallep in teligjence. ji njeri, qi se xen nend kurr, m ba. i te
jete per bkue neper rasa te ndry be. bme te jetes e jet perhere i njajti i btanguem ne sferen e mendimit te v~t pa
lesbue kurrnji ure marrvesbtje me tjere, tbirret prej u@ .. h ne
te perbuzon pyke. Lypet te zdesbet prandej njeri ni~ njoh tiije
~

1) lntroduttio~

a l' ontologit

du eonnaitre f. 29.

'>'>O

A PO K

..J-

PTOJIE.MI..

knfizon c mbrrudhe n Y t\ ~ti p r n pa

larg ,si tloni nn, 1ne kaine neler ohjt.. kta, mc lnne m n sunduo
JUCj ,Ytl .. J>Cr llC dasl f; IU
~j<_lf" pcrfeksjoni Ul j il (.~ YC!.
pnk f~ht harasi dl( ni~ tla.~htni, kil nj{.\ri kerkon te
sluclct c t ~ akrifi kojc gji thc~l kafcn per idl ulli
e doj
sc v >(
E pamundnn pra qi kjo prirjc pcr jcf tc realizolet
>a kene o ka nalizu m n hreHla nj i Yttfuoh imi
< i
hkon
oinrne J>Cl' rjuru~
}>:tl':llel me tt\
.
..,hoqnija, ne te dlle idhid~ hi mpshtetct pcr fi gjctun uliue e for<en pet ne i a mrrijtc ni\ lelh1, <~llimit,
te Y l aslt ajo kft k .. to d~~ prircje, <1. m. th. veH1 rnolimi o
>rirja per jete . yntetizole na .c miri n"
;
n ir \n pcrlash k"t. Pcr ket " i dnclct njcrit qi
te flijoje uji :a 1 t
nadlc Jirije jo \Tete.n per no. ne r~ u konflikt n1c interesat c tjt.. rH,ct, por edh \ per ue fitne njato t .. drejtn tc g'jitl
mari;. hnc, f; fOl'<'UCtue (1 tc lllprtHjtnna prej ba " lkimit t(;
ojith(\t ni! nji, qi janc per r nircn (} tij na ti.~ madle edht~
in<lhidnalisht. E nira sloqnort,
mira <' pcrba~lki.it.
depozitari i
i <'lles
aslt.
:hoqnijc, H~n ne
}Hl kjnrta~
>arudoksi n
e cltpern ~nduu tc paralelizmi t nje. pri rje
per jefi c vettnolimit. Kon<esjonet e ndry ; lnH1 , pcrkufizimi i pri:je
un- ltril'C qi J~ pc pr j njerit sloq
nija, nuk jaue. per tjcter Ye wr nprojen tA tij, per p rpje timin e a~aje dime mjes individ)j,e nc qellin <i eicilli t.' a
>lotii o.r e t' a realizojc nfl. se niri de tinin e prirje : vet
jete~orc. Praudej ne te nire
perba. lkct te <Tjithi! gjiude
te 8bkrim, te per o un e t njipernji nem pr j njatyne r drejtave qi i c;ewentoj ne nji, tnj formue ke o <lore nji org:ni
zen1 te gjall, ne te illin gjymtyr"it e liclhuna e t' artiknllte
ne njaua me tjetrcu, forcollen, rriten e ojn rna se uiri ne
ven<l planin e vfim prej hi tor) asaje hoqni, atij ~ btet e atij

prcj ojit l :sh ka

~J

Koml.

e do bteta - tlote neni i pare i Kodit Civl gezon te drejtat civile, kur nuk Aslt rrxne nga ato ne
njc denim ncle~lkinner . Te njajtin parin e hobim te thek-

A PO KUPTOIIEMI. ..

221

uem ne nenin 1H5 t

tatutit theneltar te l\Ihreti ~ hq~ ptare. '[";i ojithe hteta~it, tlote ~ ' tatnti nye 194. jane te bara neu para ligje <lle pa perja ltin jane f i dotyrnPm ne re p ektne ligjct. Pak na para ne e in 193 tlotc ~ jithnji "tatnti Lirija per onale fi. lt e gar:1utu~m~ . Ojitluji: F ja nuk
n und

ri

f ornoje pengi me jnricli ke me a, uii mi') r '". R drejta

pron. i , p~ perja ltin, fi lt c garatueme . Ptj. Ptj. Nuk ka

tatnti e ligja <' llctit slqyptar synojn te

slkriju e ji a pira. jonct
larta t'; nen lteta .,.e e n,iileri
m< si: forli t' l'lnninojn ~jato tif
htyme frper t if tlwlorn enw
diJpohimesh qi jaue t(i dam. lne
t' pri:lin ekuilibrin c e
uires se perlm l k~L K nrrk n. l :l.; do t'a ndietf Yetin te lfnnu
n' fnt h neler te drcjta ne nji 'ltet qi e ka per qellim tj ,_
ter YC~ z}l\illinin e perpari:uin e te ![jith neslteta \yet f~ \'c~t.

r.ii ulcr k~raktcristika ma kr)~ ore C) t> dallon uji

ht t H~ gjytetnueu e Ye. ltrimi ( ujimendti~ t(~ t]ale" n bt
neuyra se i u ltrohet. d jte ija u' ate
htet. K 111 e o drt~j ta
C lH'tShtetasit nsht e r<'SJWktu ne aq" . {i gjykctorj< fi ht
krejti.i isllt c pauevare lme prej ;. do influksit <~ edli' lJrej
atij tc Qe\'eri <lou me tlfne e 'entimeoti i drejt~l'\I n ate
ltet fi lt i rrajo nu ketlelltc e publiku fi, lt i bindnn c ka
merrijte pernjinencl n '\ kuptimiu ~ e lllll'C ' e perba lket
qi nslt themeli i kene . e ltetit. tatuti i yne tnj folc mbi
te drejtat e qyteta 'ye duket . i t' i lte . lpirtzue prej . lka
tlam, q)' l e . lprelet kat<'gori lt pa lane kurr fare dy limi
>er rretl \'e, htrinit te kjarte te ketyue nejevet: Org-anizi-

dy

ni,

hi

JH'<t

te rlrejtat dbe kompeten<at e gjyqe\~e caktolen ne lig'je.

Gjyqtarct, ne t dlanunit e vondime,et, jane te pamvarun
dle udheliqen ,eteu pr~j ligje o ndcrgjegje
~ tyne; a kusl nuk nund t' intern!noje dhe t' inflnencoje ne Jlaujen
c 'yendimeve gjyqe ore (art. 118). Per na t p.. r: Vendimet
e gj~qe,et nuk nun<l t.e ndry bolen dle ekzekutimi i tyne
nuk nnd tc ndalolet oso te pezullohet prej asnji tjet 'r puslteti, qofte Ligjislativ ose Permbarue , ,e ne
raate <lhe
neoyra te parapame prej ketij Statuti (art. 9). Nja btfi edle :
...:lirija e iodividybit asbt e garantucme pse asbt nga t drejtat

HJS'fORJJA E BJBJOTEKAVE N~ . HQIPltR1E

223

HISTORIJf\ L ~llJLJOTEKf\VL
NE SHQIFERE
BIBLIOTEIAT B BIBLIORllRIT.
A rgii roRastra
Me gjithe qe banoret e keti qyteti ()uane qe ta quane
Argjirokastren per Gjinokaster C>uke e shqiperuare, se gjoja ky
qytet eshte bere prej Gjon-Shpates i cili ish princ i Artes, kv
ve origjines qe kish prej finiqit te Delvines nuk kish te beje
gje me Argjirokastren, gjithashtu eC>he Gjon Zenebisha i cili ish
princi i Zenebishasvet ()he qenC>ren e kishen ne Mesare e ne
Turan ()he princi Gjon Aleksi ish princi i Delvines e ()hen()ri i
Gjon Shpates qen()ronte ne Argjirokaster, pra eshte nji gabim
trashanik te C>uame te pergenjeshtrojme historine.
Qyteti mori emerin nga nji princesh e quajtur Argjiret'
()he eshte themeluar gati baras me Dhrinupojen e shvillimin e
mathe e mori qe kur Princesha e saj Argjirua, po jo ajo para
Hrishtit, po ajo pas Krishtit hyri ne lufta me Turqit mas kesai
goj()hane qe ketu po pershkruaime qe vertetohet eC>he prej C>okumentavet kishtare qe eksistojne C>he tregohet e()he sot nga populli grekofon i kesaj krahine keshtu:
c Kur per te paren here u shfaqen orbit Ottomane nga
Veriu i Ilirise C>he MaqeC>honise rane kun()ra Argjirokastres C>he
e pushtuane kete. l<ryezoti C>he uC>heheqesi Shqipetar i keti, te
cilit emerin goj()hana ja permen() te shume llojeshem, massi
shpetoji iku C>uke u nC>jekur ne nji katun()e te Dhropulit te quajtur Sofratika ()he po fshihesh. U trathtua prej nji plake e passi gjenbesh ne rezik q'e te zihesh, shkoji ne Kastanijanin (Geshtenjoren) te eta e lgumenatvet, te cilet per t' i rrembyere pa
surit e keti strehkerkuesi, e vrane. Erojina e ema massi mori
vesh kete gje prej ~issa teshave te keti princi qe u shiten ne
Korfus prej nji pjestari te etes se lgumenatvet se cilet qene
vraseit e te birit, vrapon ne krye te kalorise shqipetare te pa

224

IIISTOHl.JA E .BIHL.J OTF. KAYE

.x~ uQIPEu:e

frikesuare bhe mere gjakun e te birit, me zjare e hekur kunbra

jo vetem Kastanijani po ebhe pyrgun e forte t' Arnistes si ebhe
-shume katunbe te Delvines, Dhropulit e amerise. 1-<jo Amazone
permenbct me emerin Argjiro, bhe si thuhet ish me nji sise per
kete i thone Monovize.
(l<atunbet grekofone kur zemerohen grat njera me tjeteren
thone bo te me beshe c Monovize> bhe me tmer e permenbin
emerin e kesai herojine).
Pas kesaj prishje shume nga kreret e spebites jo vetem
ne Kastanijani po bhe ne vise te tjera u nenjuane bhe shume
prej banorvet te Kastanijanis iken ne Statinishte bhe ne Hushovice, ()he nga pjestaret e shume te etes se lgumanatvet bissa
vajten ne Valtishte, bhe te tjere ne Kushovice, ku bhe sot gjenben sbrites te tyre (biscenC>enti). Argjirua massi u ven()Qs ne
kete venb filloji te ngrehi nii kishe ne qenber te Agoras (pazarit)
ne emer te Shen Marines, bhe solli nga Patriarhija aforisma, ne
te cilen meshtari pas meshes e kenC>onte mallkimin kunbra f<as1anjanis {)he etes se lgumenatvet. Eshte ubi se nga goja e
prifterinjvet grek bhe ne fshatra greke te Dhropulit si ebhe ne
kishat e tjera te Dhrinupojes prej shekujsh belnin nga goja e
prifterinjvet fjalet ce mallkuar qofte I<astanijanija bhe e aforosur
familja e Igumenatvet>. Kio vashboje gjer ne bitet qe u emerua
Mitropolit Dhositheu nga Mecova me 1818. Ky Episkop buke
bale ne periobhi sheh e begjon pas Meshes se shenjte ne katunbin Grapsh kete veper qe nuk binte. fton pra priftin, bhe
massi beton mire nbi veperimet, vrapon ne I<astanijani per vertetimin e ngjarjes. Po massi ebhe atje begjon po ate gje shkruane
ne Patriarhi, bhe siell leter-njese bhe nbalon qe pas kesaj te
kenbohet aforisma Patriarhale ne per kishat e Dhrinupojes. Dhe
eta e lgumenatvet vete tani ne funb uke i ngjare vbekje te
()enbura ne sojin e tyre bhe buke ja mbeshtetur ngjarjen aforis
mit qe ish bhene kunbra saj, kerkoji bhe mori prej Patriarhise
leter-nbjese.
Thuhet pas gojbhanavet se nji i kefille aforisme knbohesh
ebhe ne per kishat e Artes prej kohesh bhe kjo goj~hane fsheh
no nji te brejte historike. Kjo ngjarje u be para vitit 1344, kur
Argjirokastra u pushtua per te paren here prej Ottomanvet, se
ne vitin 1344 Pogoni ish pushtuare prej Turqvet ~he hakmarja
u brejtua kunbra visevet te Dhespotatit te Hepirit qe ishin aliat

HJSTURIJA E BIHLJOTEKEVF. NE BQIPERIE

__

'>'> .)
:--

te Osmanllivet - l<urse UC>heheqesit shqypetare ishin ne marC>henje te mira me Venecjanet e Korfuzit C>he kunora Turqyet.
Nermj~t te qytetevet C>he te fshatravet te Dhrinupojes
gjejme eC>he emerin Argjirokaster ne pershkrimet e nC>ryshme te
brezavet te kaluara. Bvzanbinet e permenoin me emerin Kastron tis Argjiru> C>he Argjiropolihni> b. m. th. l<eshtjelli i Argjires ose fshati i Argjires. Qe prej kohes ByzanC>ine ka eC>he
keshtjellin qe ish rinC>ertuare ose meremetuare prej Kryezotervet
te saj si eohe prej Venecjanvet. Pra emeri i vertete i keti qyteti
eshte Argjirokastra (prej princeshes Ilire Argjiros) ()he jo Gjinokastra prej princervet Gjini si C>uane ta gojatin C>he ta shkruajne
()issa te rinje: esht turpe te C>uame te noryshojme historin ohe
Ie~ratyren e perboteshme qe e njeh qytetin me emerin Argjirol<astra ohe jo Gjinokastra, se ' oo venb ka historin e tij qe njihet me emera te posame, ohe jo perse keshtu ouane ta quajne
C>issa pseuC>opatriot qe nuk bine historine kombetare.
Tani le te flasim pak mbi BibliJtekat e keti qytetit, ohe
le te na nojejin kenouesit, per se u sgjatem pak mbi emerin e
l<eti qyteti.
Nuk oime me siguri ne kohrat e kaluara ne ka pature
no nji Bibliotek te shenuare ne qytete, vetem oime se ne Mitropoli C>o te kish oika.
7) Biblioteka e Mitropolise - Mitropolija e Argjirokas tres trashegoje nga Episkopirat e mome qe gjenoeshin ne kete
Prefekture, gjithe arhivat e tvre si eohe Kooin e shenuare te
Dhrinupojes, i cili ne mas gabohem gjenbet sot ne Biblioteken
Hombetare t' Athines ohe fragmente te tija jane shtypur kohe me
kohe ne per revista, gazeta C>he libra Greke te shkruara prej
Hepirotasvet qe banojne atje.
Sot ne Mitropoli eksistojne eohe C>isa kooe te tjera qe
~uhen te stuoiohen me kujC>es. Gjithashtu ne katunoin Terihat
para C>issa vitesh gjenoesh nji ooreshkrim i mome qe fliste mbi
Paleokastrin C>he mbi princin Balen ohe njerzit e tij rreth shel<ullit Vl pas ]. K. bhe se ky bore~hkrim thuhet se ish venoosur
ne Metropoli. Giithashtu ka pature e()he bissa libra fetare qe i
nevojiteshin biocezit, si eC>he shkrime ~ tjera fetare e kronike qe
i perkasin historise C>he \'eperimevet kishtare te rrethit, sot me
shkruane nji mik se nuk eksistojne ma ve oissa kobe qe nuk i
oine se pershkruajne.

lllSTORIJA E UlliLJOTEKA \t; NF.

HQIPRJE

8) Biblioteka e premt:are e Leklit. Ne kohe qe ish

kryetare Bashkije i nbjeri Bajo Topulli nji gjykates i larte ne Athine i quajtur Mutsopulos (emer i grekezuar) bhe i origjinuare
prej Lekli, kish shkruajtur se kish nji Bibliotek qe koshtonte
gjyse milioni ()rahmi (monebhe e shenl>oshe pak me teper se
fr. ari l>he besheronte qe ta linte, pas vbekjes se tij ne venl>liC>jen e tij, me kusht qe t'i sigurohesh nji lokal. Z. Jorgji Meksi i
beri fjale atehere Kryetarit te Bashkise se Argjirokastres per keto
C>he i tha: - libra greke jane? - Po, oo te jene - i tha eohe
greke. Atehere, u pergjegj - nuk i ocame. Me kete shoven!zme
C>he fanatisme te pa mas e teper ekstremist nacionaliste Argjirokastra humbi nji thesare te muare, ku nermjet te libravet te
keti gjykatsi patriot gjenl>eshin eC>he libra te ralla.
9) Biblioteka e Polo Meksit. - Polo Meksi qe ish bir i
Prefektures se Argjirokastres ()he nji patriot i mire kish nji Bi bliotek bhe buke ikur e shoqja pas vl>ekjes se tij per Rumani,
la Iibrat e te shoqt per te shitur te Dr. SimoniC>hi Deputet i Vlores. Nermjet te ketyre gienC>esh el>he nji Iiber et'(mologjike e
Wrterbuch te G. Mevr si eC>he nji veper e Boppit per Suliotet
ne Horfus ne kohe te Napolonit qe te gjitha vepra te vyera. Tani i bije bara z. Simonibhi te na tregoje se u bene e te kujl>eset qe te vine ne Biblioteken Hombetare.
10) Dissa kohe me pare u kerkua te behet nji Bibliotek
e qytetit bhe Qeverija francese bergoj ca libra, po keto u vobhe
C>he sot Bibliotek nuk ka, mbe9ojem se Argjirokastritet bo te
kujC>esen pas ketaj qe te pajojin qytetin e tyre me nji tembull
te Muzavet.
) Biblioteka e laboves. Hjo Bibliotek u formua
bashke me Normalen e Laboves prej mirebersit Zhapa C>he kishe
nji koleksion te begame librash klasike si ebhe te shkencavet
te tjera, po me mbylljen e shkolles u perhap bhe u l>uke.
12) Biblioteka e Manastirit linoja e Shemerise Spile te
fshatit SaraqinishtE:s ne Lunxhuri te Argjirokastres. Hy Manastir
stavropigjiak ka qene si nji kanC>ile ne koherat e erta C>he murget
e Manastirit i kane nC>ihmuare shume popullsise se vobekt. Ne
kohe kur ishin lgumen te quajturit Dhionisi i Ire te cilen mene
fun<> e perzune, ky filloji te formoje nji Bibliotek te mire ne kete
Manastire bhe pas keti nji tjeter lgumen Dhionisi i 1ite e shtoje
el>he me shume me C>issa Vollume me renC>esi te mal>he si el>he

il IS1'0RIJ A :t.: BJBLJOTEKAYE N~

IIQIPERlE

__.'

'>'>-

issa oreshkrime. l<jo Bibliotek kish ehe nji Ungjille ne membrane he me kapak te arte te kalitur e te punuar me bore
nji gisht te trashe shume te muare, per te cilat nji tregetare israilit i quajtur Kohen nga Janina kish ()hene 100 napolona ar
per te nxjere ne ylle fytyrat e kapakut, po nga frika se mos u
beje no nji hile izrailiti nuk ja ()hane.
Dhionisi i pare kur iku la nji fotografi piktur te tijn, ne
rethet te kornizes kish shkruare nji vajtim ne gjuhen Shqipe me
shkronja greke. l<ete Bibliotek e ka mare zevenbesi Mitropolit
Papa foti nga Mani ()he eshte berguare ne Patriarhin e Kostantinopolit rreth vitit l9 92). Ve kesaj ka patur ehe nji Tetravangjello (te kater Ungiijet) ne Membran format i vogel qe ebhe
kjo u bergua ne Stamboll.
13) Biblioteka e Manastirit Fjetja e Zonjes ne BroiJec ti!
Polianit. - Ky Manastir u ngre si thuhet prej lmpratorit lustinjan bhe kallogjeret mireshin qe te gjithe me stubime e kishen
nji Bibliotek, pas prishjes te keti Manastiri u ven()osen ne Metoh po te keti Manastiri ne Shenthanas ku sualle ehe Biblioteken. l<etu ka pature mjefte l<risobulla mperiale he issa te
Princervet te Vllahise si ebhe nji Ungjill Membrane shume te
mome i cili fani ka humbur ()he nuk eksiston.
14) Ebhe ne Mesaret (Dhipalica) ku kish qenbren Arhie
piskopija e Pogonianit me nji shumice kishash te bukura Byzanine l<ishe nji Bibliotek te shenuar ne mesjete, qe u shkaterua
me qytetin.
Bardbyli

- - -.-.--- -

RUETII KRYESOIUTJE

'B 1912 ..

RllTI IRYIN8RITJBS si 1912-s

5h~ruen:

5HPEnO BAROHI

Letratyra historike shqiptare i ()etyrohet P. Marin Sir()anit per stu\)ime shume t' interesueshme qi ka botue mbi jeten e
Skan()erbegut me vellimin e tij SkaniJerbegu mbas gojohanash
(5hkoer, Shtypshkroia franiskane, 926) e ne Hyllin e Drites
(vj. 935, f. 72, 153, 550; vj. 1936, f. 30 e 130) me titull Ne shka
fajiset Skanoerbegu? Ksi shtegut, neper nji varg artikujsh qi ka
nisun te bot oj e prap ne H D qyshe prej numrit te pare te ketij vjeti, me shume te ()rejte aiht vume me shperblye kun()ra harreses
se pamira()ijshme kreshnikin qi kane tregue e flit qi kane bame
malsoret n()enshko()rake per lirin kombtare ne 1912.
Diftmet historike t' Auktorit t' one ne kete rase i perkasin ()rejt e zhurejt gjithe lCvizjes kryengritese te prefektures se
Durrsit, qi kishte per qener qytetin e Krus, e te 12 Bajrakvet
(5 te Mirites, 4 te Zhubes e 3 te Thkelles a Kthelles), qi e kishte kryet te kapianat e Gjomarkajve. Por Kru e Mirite, sikurse ka m' u kallxue ketu ma poshte, n' ate kryengritie ishin krejt
te bashkueme ne nji programe qellimesh e veprimesh e te ()yja
perbajshin nii cope te vetmc e te pa()ame. E mbasi un e kam
n()jekun per s' afri kete levizje, ase, per me fole ma shqip, mbasi kam qene e()he vete kamb' e krye mbrena ne te, tregimeve
te te N()ershmit P. Marin Sir()an po u a shtoj e()he un isa kujtime qi me kane mbetun te freskta e te gjalla n()er men() mbas
26 vje, si ehe n()onji ()okument qi ka shpetue n' arkiven t' eme
pa e perpime valet e ksaj perju()he plot turbullime te venbit t'one.
Ne kete pershkrim, ve, nuk ue m' u largue fort prei
themes se P. Sirbanit, pran()ej nuk o te flas vese per zgrip
mbi kryengritjen e 19125 pergjithsisht e nuk o te hapem teper
as mbi ate te prefektures se Durrsit e te Mir()ites, ku perfshihen
e()he malsoret nenshkorake. Do te shenoj ve1em ato pika qi
kane te bajne ()rejt e terthuer me keta burra te ()heut e at()hetare ne halle te gjithe popullit shqiptar.

Dl ' A K"CJTBIE E :H.ENIM E

pelqen me e theksue kete vertvt te Lekvet te pese fisevet te Malsis se Mabhe, qi mos te kujtoje kush se po e shkruei
per rretorike: atohetare ne balle te giithe popullit shqiptar ! Kam
pase te perpiekuna te benbuna me te tana krahinat e Shqipnis.
At()hetarin e tyne, nii at()hetari aqe te kulluet e aqe te hyme ne
shpirt s' e kam gjetun kurrkun() ne popullin t' one si grumbull,
natvrisht tue marre para svsh shumicat e jo pakicat e aqe ma
pak personat. E kv fenomen psyhologjik me buket teper i interesueshem per ke ka nge e afti me vezhgue shkaqet qi e kane
probhue. Asnji nga kryengritjet lokale qi jane \Jame ne Shqipni
qyshe prej 1909-s e ne 1912 s' ka pasun nji karakter aqe komb
tar sa ajo e Lekvet te Mbishkobres ne 191 . Dymbbhete pikat e
librit te kuq si hartim kane qene vepra e Ismail-Kemalit e e
Luigj Gurakuqit; por si fryme i kishin rranjet ne zemer te secilit malsuer qi shkonte me iane kryet ne gryke te topit per te.
Nuk C>ij ne kane sjelle nbonji nbryshim koha e rrethanat ne
shpirtin e tyne qyshse e kam humbun te perpjekunit me ta. Por
t'atile ishin ne 1912 ebhe vllaznit e tyne te 13regut te Mates. Ve
se keta, si per numer ashtu per venb hanimi, nuk mun() te bajshin nji pune te maC>he vetem ne krye te vet, nji pune qi te lente shprese per nbonji fare perfunbimi praktik. lshin nji grusht
Spartane pa Thermopyla.
l\U~

Nji kryengritje e pergjithshme ishte venbue ne Stamboll
ne 1912 prej bisa beputetenve shqiptare te parlanentit tyrk, n()er
te cilet lsmail-Hemali, Mufib Libohova, Hasan Prishtina bhe Esab Toptani. Por nji kryengritje pa nji programe politike te caktueme e pa kurrfare organizimi. Nji programe politike as qi
munb te caktohei ne nji kuvenb njerzish qi vetem ibeja e krvengritjes i bashkonte njanin me tjetrin, kurse ne qellimet politike
te saja as C>v vete nboshta s' ishin ne nji menbe e asnjani se
guxonte t1 i a shfaqte tjetrit a kishte ne mene e ne zemer te vet.
Toptanet e Tiranes, Prenge Bibe-Doa e shume krene
tjere te Shqipnis ishin lajmue mbi venbimin e kuvenbit te Stambollit. Hasan Prishtina kishte shkue vete ne Kosove per t'a organizue kryengritjen e atij krahu. Un ishem ngarkue m' u marre
vesht me 12 Bajraket n' emen te nacjonalistave te Prefektures
Durrsit e te Toptanvet. Masar Beu, i vllai i AvC>i Beut, ()o f u

se

ana m

..

ct&IT.B

mente. vesht me Leklt e Bregut ti Mates. Salih Nivica ishte

1 Vleni, DelvJnl e OJhokaS
listat e atyne viseve. Raporla
e Ne;nces (Ausis) ke Jmz. t

~lr

nii kontakt me nacjovlishin ni!per postijn

Pir 12 Balrakit ~uhel

P.reftl Pashla, pa ljalh l! 11 eilil
Malsfs -si ~) e as -Ha nu
ti nl Shkobii, nl Sbflpf ti vet. ~
me e qitun Jnteltriftln l)lr. 12 ba~
prtate eti pa 1 ~ Shqlpnts Si .da
pdnte .AUtii Beu ~tle pashtf, pdsJ 12 8tii

Durris.
piki si pari
ba (batra"if e
&isel>ova me
e i gaem
nuk l>o t' u

f1a. Po te

Kap.

MarkaOfoal, ase Masat leU nl a11nl ani

~
Oloni
nl tfc!tttnt t<a 6ta e <*'emonl tlmAblja
'-*la shqi~
tar.e el>Je le.ut asn puna me sbplp.ie At&.hih ~f Ufel>he, e populli ynl nuk ec.te tiherl (ao. quk ~il) tpa P.rlt;ll beflerit
e kapibaat.: Kruw, p. , ktstate mjaft bestm al ne aql sa
glitbl *rila e saf :qe b e pir kryeJ1gritje pirpata mtle; por
pir - . i a ntsun hhet Avbi Beu -ni Jcrye. me t>oemos. Ve Lel<*t. -., t: bd tf kltil~ Batraktaret e vojvo&Jt tyne s lalli

ti*t

ftle prim{

. . ...
k.~

tnter -~

r.Jet ~ :p.Qbla

~~~

~u

la
poro-

. ~IAU'\

af

MIJ._ HUmanovin

frakvet
..~..---I ke Mai. Ali-Fehmi
ameis si vilajelft Afie
Mbas pak mintdash Mafla. u lutun ql tfOd ti mirzilctbye. Por al u 4*1ll atje sati

nji orl, e nl keti kol~ ~ lomRl'ID l(umanova e un sletlm

rase rinta.ueshDie pir ~ vitie biae&.imlt t' on mbi -lll'UAt
tila m.u ne n ~ qevemtare aqi me ltbsil
IUm@t e 12 BaJrakvet~ mbaS 118* el Pas}lh
e dllltuetne, isbfn mblel)hw te kulla e ti d KaUmet
bu~ el)he un nli nati e lcuvin~Oa glaf e gil1't

n' t ~itle mangonte nil

,Ky

pte

kryJ! me rln~s:

Koa,a

alitlli Zhubis. Dt heri i a ldshte _.IJS!iJQIQ

DISA KUJTUIE E SHf..SUIE

231

verrija tyrke mren()a atyne 3.4 vjetve te fun()it. Ishte nji burr~
trim e atbhetar, e nbonse ma i vobti nber krenet e malsis se
Leshes asnji s' i a qitte kamben para ne ()ash per kuven() ne
oash ne lufte. M' a kishte an~a pra me fole goja-gojes me te.
l<eshtu nii bite prej bitsh u nisa prej Xruje bashke me nji shoq,
me Tog. Muharrem Tagen, e shkova ne Vele. Gjetem ne shtepi
te tii nja by shoke te katunbit te vet. Shtepi-zeza e l<ole Tomes
n' ate kohe s' ishte gja tjeter pose nji perbhese e keqe noertue
me mur te thate, sa me qene nben strehe.
- Zotnen t' Uej, na thote Bajraktari me buze ne gaz tue
na pjekun kafen ne krye te votres ku ishte ulu~, celli shejt Ju
paska ue me hjekun keq ketu ne kete shpelle te shemtueme e
nber keta kepa te Veles.
- Asnji shejt, or Bajraktar, i a prita un tue i Iuejtun
synin, por halli: na kane vjebhun bo kual e na kane thane se
1
kane bale l<en()ej.
Bajraktari me ate te luejtun syni muer vesht gjithka e
tha: - Mos kini ngale, se ne pain ()ale kualt ne kef ane e ne
te kater bajraket e Leshes s' len pa Ju a biktue Koe Torna, ve
brue mos t' i keni ne Thkelle.
Dy shoket e Bajraktarit nuk vonuen me shkue e na
mujtem ketu me fole lirisht ate nate me te mbi ... kualt e vjebhun.

*
Me 12 Bajraket ishte bame fjala qi kryengritja te pJaste
ne Kru me te paren oite te korrikut. Nji fuqi noihmuese e per
solibari bo te vinte prej Mirbite e bajrakesh tjere m' u bashkue
me Krutanet ne mal te Sarisalltikut.
Me 21 qershuer kishem shkue un me pergatitun l<urbinin
e kishem rame ne shtepi te Gjin Pjeter Pervizit ne Skuraj.
Gjin Pjetri, n()onse analfabet, ka qene nji burre i squet
mjaft; katholik i bevoem, gati sa e shoqja Cena, nii grue burrneshe ebhe kjo, trim e bujar. Ma e para shtepi ne Skuraj e nji
nga mi te parat e gjithe Hurbinit. Shtepi e rnaohe me shume
mashkuj, me toke e bagti, shkurt shtepi pasanike per ven() te vet
e bere e elme. Hishte krushqi me Gjomarkajt e Miroites e ne
Hru s' kishte shtepi te pare qi s' e njihte Gjinin. Ma te shumen
e paris se l<rus i kishte miq. Burre i pashem, i holle e i gjate;
ne petkat e tij merrte miza mjalte, si()ornos kur shkonte ne kru,

232

RRETH KRYESGlUTJE

.E 1!11'.?-...

e shkonte shpesh atje. Heta te perpjekun te ()en()un me qytet e

kuvenbet e tija me parsi te Krus e kishin gbhenbun aqe sa me
t' u ()ukun se ke perpara nji qytetar te vertete per menvra e sjeIlje ne shoqni (1).
Nji bite para meje e()he Masar Be Toptani kishte shkue,
po me nii qellim, ne Breg te Mates nber Leke.
Qe se ' u raportojshem un n' e nesre mbrama me 22
qershuer shokve te mij ne l<ru:
c[ajme me ranosi>.

SJ<URAJ, 9. Qershuer 1329, ora (2)

cMbrame mberrina ne shtepi te Giin Pjetrit. Gjeta ketu ebhe
Masar Ben, qi me bha lajme shume me ranbsi. Debe Coku paska
pase marre vesht bje se bo te bergohej ne Hru prej Leshje nji
sasi armesh e municjoni (30-40 barre) nben rojen e nja 30-40
ushtarve. Mbasi Masar B'eu gjinbej qyshe parmbrame ora ne 6
ne shtepi te Gjeto Cokut, n1alsoret e paskan pyetun se si me i a
ba. Ai, tue marre para sysh nevojen qi kemi per arme e muni( l ) P. Klcment .Miraji, famullitar i La it lC Kurhinit, tn<' fole ne il O
(Xlll, 12, fq. 606) rreth kontrihutit te l..aj &.rahim~ pt>r (,':tShtjt'l Lomhtare, permend nji J.:qcngritjc ne \'jelin l 906. l\jo ..r~cngritje ka filhu ne Kr' e mu ne
mest tc q~ tctit. Katudaret c. Krt's ishin mhledhun l.sh me pushkc <' ku. h pa
tc ne fushe te Tallajbcs per mc protcsuc kundra xhrlehit le ri pcr haktin c trashc.
QC\Crrija, tue C parapame qevlrescn C popullit lrnndra kctij biclati. ki hl<' (.;UC ne
Krl nji ftqi ushtarakc mjaft ti maclhc nden kumandcn c nji kolon eli. I{, clha urdhcn qi te shperdaheshin katundaret pa tjeter tu rrcshtu<' ushtrin para t~ ne ne qcndrim hftimi. Ardhun kchtu ushtri e popull ballc pEr halle mr pu hl.c ne dore.
nj <ljaH i ri nga l.atundi i Zees. lslan Koc;i. pa nji pa d~ shknpi matincn ~
\et lrnndra ushtri~. ~c pak minuta 22 hurra prej Lalnclan c t' ani~ n shtric , dclam per toke ne mjcdi te fushes im i hin mblcdlu . Tjerct iken.
Edhc l\.urbini u mat mbandej mc c bamc kiti; qi~nclnsc kndra xlulcbit tc ri. Por c<fhe ajc ushtrija bani gjak e rrcnimr, sic; na e per. htruen P. Klementi. Gjin Pjctri u treguc n 'at rasc ma kryeforti nder shoL.c t<~ ' 'et, c pat shum dame.
Mbas gjith kCyne flh e,
ultan Hamitli dtsh tc diftohet ~hpirtmadh, si
c l.ishle zak.on. e i a fali ndcnprefckturi's se Krls >.hrlcbin <' gjcJlcH.
~n lrnjLoj sc :'t ht mt't mire mr e pohuc sc kjo qendrc c kntlra aulltoritete,e s' kishtc pcr shkas lurrforc idtjr komhtarc, e pra nga kjo pikpamjc lmrr1rnj s' i perkc nuonji pje;c mtritimi.
2! Data allaturLa, qi l>ic me 22 ccrsher 1912; ora 1 allaturka, mhas
ak hami.

Dl A Kl"JTUIE E SBEXDIE

233

cjon, i paska kshillue Leket qi po t' ishte e munoun me e

shtime ne bare b~ftas ate materjal, pa zhurme e pa pushke, tue
e Jeshue rajen ne nji kurthe, plaka ba t> ishte e pelqyeshme. Per
noryshe ja. Mire pa menC>imin e malsarvet e paska marre vesht...
eC>he qeverrija (kete spijuni e paska bame Saori Keqi, nji mal
suer mysliman qi banan pak kenoej Leshes), e cila atehere venC>ueka me e persjelle karvanin me nji bataljon 700 vetesh. Leket
eohe kete ven()im te qeverris paskan mberrime me e marre vesht
eohe i a paskan kumtue Masar Beut, i cili, ne kete rase, i paska
kshillue me hjekun C>are pa tjeter prei asaj plake. Par ata kejij
Iaimi te byte s' i a vCkan veshin, e zankan rrene. Eohe keshtu
bajne te veten, si e kishin sajue ma pare. Vene nji prite 40
vetesh ke trapat. T' a pamen bataljanin me sy, oisa prej sish
ouen qi t' i leshahej rruge me kalue pa e gergame aspak. Par
tieret qenorojne ne venoin e perparshem, sikur eohe asnji
kambe prej tyne mos te shpetonte. EC>he nisin pushken. Luftimi
bahet i rrepte: 6 mitraljoza, ma s'e 30 barre municjo.1, ushqim e
openga bien ne bare te malsorvet. N' ushtri nuk bihet ~e oam
asht bame. Na kemi 5 te voekun e 4 te varruem. NC>er te plaguemit gjinoet ebhe Debe Caku. Dikush thate se ushtrija ka humbun ma se gjymsem. flitet se 5 gjinoarme kalore qi kane qene
me ushtrin kane kalue umin e shpetue shenbashe. tiamio Efenoiu paska pase arC>hun ne breg te Mates me fuqin e Gjanmit
per me pritun karvanin. Par te nbiemen pushket e para paska
1ralun, tvm te bafte Zoti, me gjithe ushtare te vet.
,,Te shumen e njerezve, me te cilet kerkojme te piqemi,
i ka hallakatun lufta. Nboshta, si mbas nevojes e rrethanavet,
neser munb te shkoi ebhe un atje ke Iuftaret. Dore per bor~
keshtu jane punet. Nuk shoh nevaje me i komentue faktet. Due
te ju them vetem kete: qi buhen marre masa te shpejta per me
n()riue katunbaret, e siC>omos myslimanet e l<urbinit e katunbet
1jera fanatike. >
Qe pra se Leket e Bregut te Mates i a kishin fillue 9 ait
para Hrus e Miroites, vetem e ne krye te vet. E sa per nji pre
s' kishin si bilshin ma me faqe te barbhe. Raporta e ime ka
mjaft gabime e zmaC>hime. 1 kam rapartue lajmet si i kishem nC>ie
prej gojes se Masar Toptanit e ai m' i kishte bhane ashtu si i a
kishin kallzue vete malsaret. l<eta, mbas atij luftimi te bukur ki-

l) ') f

.... ., t-

RilETfJ KRYE~ G R ITJ ES sE 191:?- -.

shin ik' e futun nC>er t 2 Bajraket me gra e femijc e me pak

gja qi kishin mujtun me skapullue.

.. * *
Ne I<ru u fillue krvengritia ne ()iten e caktueme. Hap.
De()e Lleshi e Zef Neci i Mirites mberrine, si ishte lihun
fjala, kujtej me nja 100 vete. Qyteti i Hrlis ra krejt ne C>ere te
kryengritesvet, pose kalas, ku ishte ngujue nji bataljon ushtare e
gjinarmerija. Me 3 kerrik i bahej pepullit nji ahpallje, e hartueme prej meje, tekstin e se ciles nuk po e betej ketu per mos
me zane shume ven.
Mbas tri ()i tjera, me 6 kerrik, i a mberrini Maj. Ali-Fehmi Hesturi me nji bataljon tjeter e me topa prej Shke()re pa i
hyme ferre ne kambe beri n~ rranze te Hrus. Atje, mbas 5 oresh
luftimi, e theu eten t' ene qi kishte zane prite ke Hroi i fekes
nC>en kumanC>en e Refik Be Toptanit. Hryengritesit u shtrenguen
atbete me u prapsun kah l<urbini tue zane venb ne Skuraj e ne
Breg te Mates. Tash rruga nC>ermjet Krus e Leshes ishte e preme.
Me 22 kerrik na vjen prej l<ruje nji leter e brejtueme Av
()i Be Teptanit qi e shkruente Asllan Denizi e e nC>enshkruente
e()he Muharrem Pengili, te ()y nga parija e atij qyteti. Qe teksti
i asaj letre:
Zotni,
cZetni Kuman()ari ()o te niset so() prej l<ruje me gjithe
batalion per Shkober. Do te vije sonC>e, vetem, per t' u pjekun
me Z. t' Uej tue e iane ushtrin ne Mamurras ase ne Gjonem. Ju,
()uhet te qitni lajmin gjithkah qi mos r a ngase kush ushtrin e
mos te shtjere kush mbe te beri ne breg te Mates, keshtu qi ao te jete e sigurte rruges beri sa te shporret ken<>ei prej nesh.
cAgjencija lajmon se gabineti ka rame.
c Kumanari ka per t' arC>hun son()e ne shtepi te Shaban
i<asemit ne Milot i shoqnuem prej meje. Pra piqemi atje. )u lajmoj se ka by bit qi e ka marre urbhnin me u nisun, por asht
vonue per me pritun pergjegjen e pjekjes me Jue.
~e 8 korrik 1328 (21. 7. 1912) >
Si U

Av()i Beu u a ()ha kete Jajm gjithe krenvet te kumites e

mueren masat se bashku per forcimin e pritavet n' ane te

Dl

'A

Kl'.JTl:\IE P ~~NBIE

)3-)

-t '

bjathte fe lumit u nis bashke me mue per Mi!ot te kulla e Sha

ban Kasemit ku o te vinte ehe Majori. Kv u mun()ue iort me
na e mbushun men()en qi t' i leshojshim shteg te lire per Shl<o
er, pa pushke e pa am te te C>y palvet tue na vime para svsh
rrezikun qi e pritte kumiten nermjet bataljonit te tij e nji tjetri
qi noohei ne Lesh me nga C>y topa. Pergjegia e jone qe e preme: vetem tue luftue mun() te ante rruge me kalue.
Humita e kishte ngulun qenC>ren te kulla e NC>ue Per-Jakut
ne Perzane te Bulgjerit. Mengjesi i C>ites 24 korrik na gjet me
anmikun per balle ne breg te Iumit kah ana e Milotit. Plani i yne
permblihej ne tri pika veprimi: Nji ete nja 30 vetesh i kishte
zane prite ushtris se Leshes ne krye te kall<:>ramit te Barbullonjes qi shkonte per meis te kenetes se Trenshit. E kumanbonte
Llesh Nike Daka. Per nji shteg aqe te keq e te rrezikshem ishte
e pamun<:>un qi te kalonte nji ushtri tue luftue, sa<:>o e forte qi
t' ishte, e ubhe tjeter nermjet Leshes e bregut te Mates s' kishte
aso kohe. fuqija kryesore e kumites, qi kishte zane ven gjate
bregut te ojathte te lumit atje ku ky muno te kalohej ne va, ()o
1
t a mbante bataljonin e Zit Kosturit me pushke gjithe iten beri
qi t' errej e atehere o t' i biente Kurbini permbrapa. <v plan
shkoi fare mire beri ne nji fare kohe mbasoite. Te gjitha sprovat e ushtris per me kalue ujin eshtuen. Te gjithe po pritshim
pa ourim proven e rnahe t' errsines. Nata mun t' ishte nboshta
perkehelse ehe per shpresat e ushtris. Por na ishim te sigurte
se ajo, mbetun nbermjet by ziarmesh, nuk o t' i gjente shteg
vetes. Po kur qe se a kishim menbue na me i bame ne terr te
nates anmikut shpetuem per qyme te flokut pa na e bame ai neve biten per iell !
eta e Llesh Nikes e kishte pase Ieshue priten e kall()ramit te Barbullonies e kishte qene hallakatun nuk ij se kah.
Prej merzije, sigurisht. Gjeto Coku, i lajmuem nC>oshta prej vete
Lleshit, trumbeton sa munC>et rrezikun qi po na kercnohei te
gjithve. Par s' ka kunb nji krye, nji kumanoar te pergjithshem
mbi ne, n1bi te tane kumiten, qi me i u noegjue urohnat ushtarisht. Askush s' e kthen kryet mbrapa e s' tunC>et ven<:>it. Shume
kuj n<:>oshta i oukej ebhe ligshti me Ieshue llagoren ku ishte tue
luftue e me shkue atje ku oo te oritte me uer n'ije beri qi t' i
vinte ora e vet. Ma ne fun() nji bjalosh intelektual kercen jashte
prej llagores se vet tue vikCJtun: Hush qofte burre te vije mbas

23()

RRETC!

KRYE~G

ltlTJ E

:-\~

1!112.,.

meje !:. Nja o vete qi kishte afer i u Ieshuen permbrapa, n()er

ta e()he Gjin Pjeter Pervizi. l<io ete e vogel nuk pat bame ma
shume se nja ()y kilometra uohe e qe se po perpiqet balle per
balle me bataljonin e Leshes! l<y kishte pase kaptue e bale
kenoej kalloramit. Mbas pak batare pushkesh eta e jone shpetoi
pa asnji bam nben projen e nji garbhi te nalte ete C>enC>un qi e
mbulonte. l<umita e kupton atbote rrezikun e()he pa bjerre minuten leshon llagoret e terhiqet kah malsija e Leshes.
U muer vesht ma vone se Maj. Ali-Fehmi l<ostur me bataljonin e tij kishte pasun me vete nji shume ari te maC>he marre
prej postes se Tiranes per me e ue ne Shkooer. Flitej per 40
mije lira tyrke, por mbas ()okumentash zvrtare qi me kane rame
ne bore paskeshin qene plot 31.090 lira. Tue ligjirue nji oite,
mbas revolucjonit, me Avoi Beun rreth ksaj ashtjeje, m' u oha
me mallkue fatin e paoishiplinen e kumites qi s' na kishin lane
me i shtime ne bore keto pare, 1e cilat, ne mos tjeter, kishin
mujte me shperblye ()amet e psueme prej njerezve t' ane, si()omos prej malsorve te bregut te Mates. Avbi Beu, ma i pjekun e
ma filosof se un, m' a priti me buze ne gaz: cQofte bekue ajo
ore, bir6 ! Hurre s' na ka bashun Zoti ma fort se n' ate as qi
ka frvmsue eten e Llesh N ike Dakes me leshue priten e kaJll>ramit te Barbullonjes e me ele kso oore rrugen atyne pareve
per me shkue ne ven() te vet. Te kishin pase rame ato ne oore
te kumites kjo bo f ishte grime n~er vete e oo t' ishte barne gazi i bheut!
Mbas asaj bite Avbi Beu e un bashke me krene tjere u
nisem per Orosh tue kalue neper Rrubig e Rreshe, e prej Oroshi u nisem per Shkup mbas sa bi me Kap. Marka Gjonin,
Mana Begun e Leshes, Riza Danin e tjere. Shpresoishim se atje,
ne kushtet qi oo t' u caktojshin per pajtimin e Shqiptarvet me
qeverrin turke ()o te kishte nbonji fare peshe eohe ijata e jone.
Mire po kur ~berrime na, puna kishte qene krye pa ne, n' ate
rnenyre qi bihet.
Ne nji artikull tjeter bue m' u sprovue pale a munb te
merrem vesht me P. Marin Sirbanin rreth qenbrimit te HasanRiza Beut, valiut e kumanbarit tyrk te Shkobres, e sibomos rreth
paC>ive te ranl>a qi ai u ban ne shkrimet e tija, l>reit e terthuer,
Avl>i, Masar e Refik Be Toptanit.

--- -----

PREJ FOLKLOUES SE LJARES r; T~ SHE TANIT

93.... .
"""'

'

Prei f olklores si LJares e ti Shestanit

(Xjerri! prej kolekcjonit

tc P.

LEO ARD

UAJ AKAJ , O. F. M.)

Mire u besha me nji vashe,

Sa ma mire vasha me mue,
Deri m' a biktoi e ama.
M, a oiktoi e m' a qertoi.
Merr vasha malin me ike,
Djali po i thrret per mrapa :
- Nalu, vashe e barbha vashe,
Se na kena ()y fiale bashke,
Nji per mue e nji per ty-e.
Nji per nesera ne natje,
Nesera ne natje heret,
Do t' melebhem ()y kuvena:
Nji kuven me pleq bujare,
Te bytin ner bujaresha.
- Hajt ti ()jal-e ner bujare,
Un po shkoj ner bujaresha,
Mos o svt ti ne mue,
As un t' mijt ne tv-e
Mos na kujtohet kuveni.
Gur e pesha rrahin-e,
Zemerat nuk ()ahin-e.
Hush munofte me i a-P..
Mos pushofte tuje ra-e.
Shiu pushon-e hera-here,

10

15

20

1 - m' iL dahe, trajte ma C hrrshmr, prtj SC r.IJCS Xrcl Cnlll dahn{,

dahuni; kah gcgnija pcrdorohet trajta me dashti;, prt'j ~ah: dasltni ctj.;
1 - Nalu pa nd, mbasi, si Lemi thani', nuk nclihct aspal hundorja;
10 - neel"a = nescr
12 - neledhem = mbtrdhim ... dy kmcna = dS kmcndc; neler ne fjata
kuvend del shumes gjinijc fennurr.: kweHllr; mjrs; ne let kangc ruhet gjinija mashlrnllore si ne sh umicen c cmna,c tc lctij rencf i;
14 - rer = neler.

Mos pushofte bimen as vere!

Plain qete ne parmene,
Plaste lopa tuj-e u miele,
Plast-e vasha tuj-e tierre,
Plaste biali tuj-e fjete !
Mo, Zot, qet e ne parmene,
Mo Zot, lopa tuj-e u miele,
Mo, Zot, vasha tuj-e tierre,
Mo, Zot, bjali tuj-e fjete.

25

30

@)

Oj, lajthiia gjeth-e holle,

Rritu shpejt banu manjolle,
Le te bal ne maje ty-e,
T' a shoh Stamollen me sy-e.
Ne mjebis te Stamolles
Ish' nji fushe e gjane, e gjate;
N' at-e fushe te gjane, te gjate
lsh' nii ku!le e barohe, e naltc.
Kulla ish' e shkalla s kish,
Preva thojt e vuna shkallat,
tiipa nalte ne arbak,
Piva uj-e me barC>ak,
ila penxheren me ark,
lsh' nji nuse nen C>uvak,
Kisti nji riz-e plot me molla.
- M' a nep nji t' u thatht-e ()ora!
- Shtrije beren, merre vete,
N' a merr C>arbhen, n' a merr mellen,
N' a merr vashen faqebarbhen.
S' muer mollen, s' muer C>arbhen,
Muer vashen faqebarbhen.
~

Mori molla, qi rri n' shkam,

rna11joll~

= hirnt;:
3 - majr t[J = majc tejr.;
16 - t' tl tlclltti = l'u thartc; . l<1yptimi i
18 - ' lif pcr: nr <lar;

2 -

r ne

t/;

s .

20

l'HE.J

FOl.1RJ,otd~~ tiR

T~

J JAl<ES 1:

:-\ili<: '1'ANIT

23H

Pej shkamit po t' rrenen-o:

- Haj rruges fushes-o !
- Gjee nji kishe t' vjeter o
E ()o vorre te rrenueme,
Vorri humi e gjimoi.
- ' ke, ti vorr, qi po gjimon,
A t' ka zan-e ()heu i rane,
A t' ka zan-e rrasa e gjane?
- As s' m' a ka zan-e ()heu i rane,
As s' m' ka zan-e rrasa e gjane;
Por m' ke shkel-e shein ne krye,
l<ur kam kjen-e bialo i ri-e
Kam shetite naten per hane.

5.

10

()

' pret, ti lule, ne Rumi-e?

Ulu poshte ne verri-e,
Se te zu-e bimeni-e
-

Le te viie, se s'i akam,

Lule jam e ven kam giete,
Ven kam giet-e per tre vete.
-

Rreth l<t~sula bjelmevet,

Djelneve t' katunit-o;
Perse l<ena ()jelm-e shum,
Ma shurn kjoshin se jane,

10

' Jlret, ti lule, ne Rumi-e '!

Ulu poshte ne verri-e
Se
zu-e bimeni-e !
Le
vij-e, se s i a kam,
Lule jam e ven kam gjete,

15

te

te

2 - 110 t' rtntn = po f~ rr\jn:

- .A ,. kti :a11-e tllcu i rar.? tlol
teper b!tkeq e a

tolrn 'e han ni! gji t 'etin:

to,. .,,, k c l kelii sl ejn 11#:. kr!le
qi me ke pase dhanc dikt'r.
Oroe: Kanga clul\ t c gj~ mr~.
1 - (-'' 1>rtt = shka pret;
2 - f. rr.rri = ne fu he;
4 - t ' i a kam
nuul i a dal
5 - rtn
Hml.

12 -

= '

t ' ' r~

xcn dhcn. lair nicri asht

el. n. th.

= kan

mc J.:c prish cbcsen,

fuqi mc i ha ball;

240

PRE.i

FOLKLOR~.

f. LJ.\IH::S h TC ' HE TANIT

Ven kam gjet-e per tre vete.

Rreth kesula vashavet,
Vashave t' katunit-o,
J<atuni na merr menie,
Perse kena vasha shum,
Ma shum kjoshin se jane.

20

Nen nji molle e nen nji ar()he,

Nen nji kumull lule-bar()he,
Po korren syzeza vashe
Me by ora pna per nen bore,
Me nji herren me nji korren,
Me goje luten Tenez6n:
- Zot, m' a siell nji nime kesajna.
Si e luti s i nimoi.
Shkon nji plak-e aty pari:
Puna e mare, syzeza vashe !
Te mare pa, o plak bujar.
A vij te nimoj me korre ?
Nima e jote mas t' u ()ashte:
l<u perket-e kama e jote
Bari i njome po thainjesh,
l<u perket~ ()ora e jote
Gjethi i njome po thainjesh.
U nal plaki zuni ven :
- Si s' m' u mush kryet me men ?
U nal plaki u menue:
- Se ' m' u ()esh-e me fole mue?
Shkon nji ()jal-e aty pari:
- Puna e mare, syzeza vashe !
- Te mare pa, o ()jale beqar !
- A vij te nimoj me korre?
- Mire se u kujtove C>jale,

10

15

20

25

3 - po korren e la hme diftor" pcr po korrl!;

5 - mt nji lerren = nw rji harrc:
15 - po thajeh (' ma po hc;
30 - 110 ?jomje h c pal:r)cmr. t.lift. psucsc pcr po lhalej - po njomtj;
1 - plaki i n" Ko o' c pcr pla ku;

PREJ FOLKl..ORE

E LJARE

& TF. 'UESTANIT

Se by brapna m' kan qillue,

Nji per ty e nji per mue.
Ku perket e kama e jote
Bari i thate po njominjesh,
l<u perkete bora e jote
Gjethi i thate po njominjesh.
Sa zun rebat me rebue
E bjesebe me bjesebue:
- A je zane, a je fejue?
As s' jam zane, as s' jam fejue,
Sot per ty Zoti m' ka shkrue.

241!

30

35

tl

Blegeron belja ne mal,

Blegeron kerkon obanin.
' ke, bele, qi blegeron ?
- Kam nevoj~ me blegerue,
Se obani m' u martue.
Kur e kishtesh pa martue.
Hajtesh maje barevet,
Pijtesh uje kerojevet,
Bajtesh mriz-e nalt ne bjeshke.
Si m' u martue obani,
Po ha rranxe barevet,
Po pij uje berrakavet,
Po baj mrize nen morriz.
S' po m' \ jen keq s' e m' u martue,
Po m' vjen keq se m' u llastue,
N' rruge e neshi s' pvete per mue.
Po baj mriz nen nji gur,
Nen nii gur e nen nji rrase,
Pej se xetit bon me plase,
Pej se xetit kasavetit,
kasavet obanit t' one,

10

15

20

~ -

.4 ji ~-ili ne veshtrim le mndyre se thanunit ,.me ine nji \'85he,

= me gjetl nji ube ptr fejese.
OROB: ltjo kange kndohet ne Ljare e ot; hestan ; por duket prej gjt1het e isbt e mrrun prej alci se adhe.

61-8-9. lrihth, laajtth, pijtth, bajlth per kiht, hajht, pijht, bdjht.

234

PllEJ 1''0LKLORF.S SE LJAR1<;5 E TE StlF.STANlT

Deri rash e vosh e e pc sh :

Ma e mire ish' se m' a luvbonjin.
- So, moj nan-e, si t' a marr-e
- Un ta soj, po s' ma nigon:
Vishu, e mathu si nja nuse,
Vishe jelekun me ar,
Del ta ()iellen na pazar,
Blej nja barkazan ta ri-e
Mushe plot me reshperi-e,
Me manash, me bogasi-e,
Me ta kuq e me mavi-e;
Venia rremat prej kavallit
E ()yreket prej shimshirit
EC>he velat pej manashit;
Bjeri ()etit ()el anej,
Merr ()y par-e loberli-e;
Kur f avitesh na gjytet,
Nepu zjarm-e topavet,
Grahu lobertijavet.
Ata kan-e nji habet
Gjith balen penxherevet.
Ajo e para qi ta bal-e
Ajo me gajten fa murr-e,
Mos kujto, se a' vasha e jote:
Djali i em, e vjehrra e jote.
Ajo e byta qi ta bal-e,
Mas l<ujto, se a' vasha e jote:
Diali i em, kunata e jote.
Ajo e treta qi ta bal-e,
l<ujto mire, se a' vasha e jote
Djali i em e nusja e jote.
- Ulu, vash-e, na manash-e
- S' kam nevoj-e per manash,
Se kam baben reshperash.

nc

4 6 '1 11 26 giajtc.

tosl
o

per 1ojla si gjerc JlCr 9jcta,

me

mr.l'

pcr

1ala

10

15

20

25

30

35

ctj.;

pcr
so prr.j mc sut, sot: me 1s11e;
' ma .,,igm pcr s' me mligjrm;
barka.:an: 'oglini i fjalC har/'c
11Url.:.i:;
mt gajtt> ta murr-c pcr: mc n: 9ja1111m te muer

prej me gajtt

244

PREJ l'OLKLORt.S

TAl~RER

E TR

lIESTANIT

- Ulu, vashe, zgi()h mavi-e.

- S' kam nevoj-e per mavi-e,
Se kam baben ()ugajxhi-e.
U ul vasha na manash,
Vasha zu me reshperue,
Barka zu me u largue,
Vasha syte plot me lot,
Djali zemeren palot.

40

45

P. Donat Kurti, O. F. M.

OROE: . 'ji qi k'i perpara S!-h kangct e mlrysbme, qi sillen pcr rretho
A1i Bajraktarit, 1.a me gjetc ne njenen neler ato ra.,sodi argumcntin e kesaje
kage sc hershme: Alija me nji barke plot mc mail shLon tu shehri, kl banote e
bija t' 1.:rajlit. E rren vajzcn tC zdrype ne barke pcr me gie<lhc pelbure e mbandPj
largohet me gjith tl-.

Pa

Jmdnhet
ndrrimi

ra otlija ne fjam asht c shartueme mc Jrnngen

edhe so. krejt ne \Cdi prej Jjara Hl e te hestanasvet.
teper te studjohrn kcngct popullorc, aq
kjarte
qi lanc ha gjate shekuj' et rapsodft t' onr.

dyshim

Sa ma

ma

e bulrnr, qi

ka

m' u pa.

245

AC TRIJA SDRHOI JET~

A US TRIJA NDKROI

JETE-

.Asnji (jalc nnk e jep, s .. jona, kuptimin ~ njinendct

tc ngjurje. sc ketyne diteve, qi goditi aq rr bte nYelf:sin e
njij ltcti, qi udritete me drit(! t vet, drite qytctnijc, kete
lote t' erret, te smutc e te trazneme prcj epsl<'. h gjitlfaresl.
I~ .a e rrebte aqe e papritme, nbas f]ale c bese s
dlanun prej ancs gjermane, qi lllYehtesija C 1\nstri. njifcj e
nnk do te prekej.
Por (jala Rot, fislt (jale n'erc, he e nuk ka, nen lkrini
nuk ka ua vlct~je aty kfi for<a. zevcnd on tagrin per ne
prishe si 1 pelqejc f-' vije per sltat, ligjc e rentl, njcHt e
paqta nidis popnjve.
Keti! grnslt force psoi ...\nstrija, qi de ht tH rroJe o
Jire e n\'elto >er ' i slcrbyem paqit tt~ nbreudeslen o t
jaslt~m, njij ideali kom btar e njij nisjoui Qytet~,. bekullner.
Qy le at dite qi qeycrimin e Gjernani e nuer ne
dore 1 litlcr, n-pa qi .. \ n trija i ki l ditet e :lkurta.
Nuk kaloi hune e prej <loe naci te u-vra. ne krye te
detyre e n nji mnyre fare t' egcr, krcn i saj, Kaneljeri
Engelbertl Dolltu. , hurri i urte dle i dashtun, e popnlli mbare
kjan flijimin e t1.i per ...\tdl~. Pse .Atdlc kje per te .Austrija,
pa e molnc knrr' .-e i l fi i e gjaku ~jerma.n. B si per t~
a ltu pi;r ata qi e tra lignen prej Tij c!a lltcnin per Austri
e per listoriu e aje. ~Iatlje tne i lerbye gjernanizmin n!t
se miri, i. trttit tl'uniun <lle ndermjete idi . popnjve qi deri
dje kjene pjcse e .. \ustri se nome e sot rrojuc tU liri=' e
nvehte: mP- ubajte gjalle pjekjet t kctync popnjve uc qandren e madlo te kultnre gjtrmane, me i sherbyem njij slvi
llimi te paqet, shpirtnner e ekononik te popullit ;jerman
' Bnropen Qandrore (l\1ittcll~nropa) e pertej.
Por para se ne h~... e ne eke percipta.., n has listoris,
pje en qi ka pa e ne kef nes A ustrija, qy be ne kobet ma

24()

t:

la~hta, flslt

Al' 'TUIJA Nl>HROl JE1'~

iri'

:-;] ojmc

tasl, sla

tla

kan<; lj ri Z. Kurt Yon <lu~chic .. cr " ~;; fru "l' tc k. Y. para

l>.i<tc 11' ")cleral , mhlcdlun jashtcY-akoi. ht u <li]..!jnc prej
<;ojis !-\c t ij nrnrr,.. ~ltje h!l
ne J litl ~ri~ 1.1c H 1 r<l:te
:1adc '' frori <> kah m. Ji'jal"t nc t: <'il: ai p'r:jlkroi llH~
gj,rr' te o-jalla, por ]>ot laroni, i nji piktor i nlJarue,
.Au tl'ln, ntdlPn o t)j qi J.: ...at.\Ta e ka krijue dle knalj 1et o
lL toris
kanc bf ji tok nt tipar t" Yetat krejt t"i daJlne:lrne pr~j c;lo tjcte tok~ ~j ~rnanc, japin kn.~timin ji
m<Pt: ll~n kj ~ ud r mot
\ n~trija . lka dote 1110 qen ;
k':>ndej c brapa: 11ji . . nstri autnom nn lt --.
lufta 'ir mYt ltih. i, tha Z. ~ elu. <lniO'g., ka nji kuptiu }JO a dtH"J lll' i }ll'tg:tite popnHit ojeruau t ~ll trl ,
ll(l':r r.: rl"i t ha k}a ;t e t J. H l'l'U O' 11 e fatbardJi: b C f; JU l'.
'
<JCUj( , bnkcn c lirit e nuucl'; hm ('i j e t"~ c lji lYillim 1
lnlzttsl"u; po ia duel n' in mu~ ]l'i Yarr.:t o lapuna p j
jij lnfle fi njer'i e prej ujij paqi fatk q; k'ita, p"r popnlJi
gjernm si ('cll( pcr paki nt, ti 'ogla p;r n nm 'ir, qi rrojn
n; tok t o". l'or luftn >:r n: Jc: i J\a c<lh' ji knptin
.
tj t .. r, p. ' na i ~l rb j 1'i jij parini, qi njym slekulli na
mr\ pat hn lj t" qnrU' ne J)j .. t n c 'rorm -it nen l' randoriu l lak imiljan d:j t 'i cilin c ndj jn'i 'tht.eu fi lictluu
nc te
n ;;.
ht parimi q' j dla ji knp1im t':
Jaria r er Zl
jo nft pak a ajc
~: J; ao Zefit, qi rri i uji rr ze
' t" drit , m bas lka1rrimit t" Yjctit ]!)J... pi~r ji popuH te unuduu, r.o ;vc. luu
tngr ~sl
pi' t 1azi ; ft:lt pa'ini qi p;rfaqe. oi a<l j
flak 'il lPjt".> rnejtu ngn lnja ~eip l, pi f; ciliu 1 ollfn -i
cler<lhi ~:jakun, pari 1i qi p"r mue i.ifa<] on notori YctHlnc~
t"' H ndimit, 1 vullndctil t' Y p1init politik
])trf'aqii un
li j tl n lorc t'~ larmoni~ . t; knlt nr: s onE p'ir t il n
jeta f lt " d~je te rrohct
<lt>.F~ p':r nicri e q rr'i ne lar
noni fi pl or " el 'il 11tat kln ik:-njcrzorF,
kubtar.oj rna: dle t(i kri l t ~nu 1' ok. iclc:u tit... \. l t pari nd,
theu 1' a
qnejn'i: n ~ nji 'iN tjetcr, qi ncrr uslqin pr(j
nrdlEa, e
tra hi~.dmtnr; tc ujij q <lrimi :J irtucr thcncltcr o qarta

.L

q) shE

-) -'

A tr .'l'lUJ A NHHHlH J ET.R

kufiu n, haslkim

te

paYdcksl'im.

crjakn o

dleu,

tndjirtHri, ~hqi

. J>l' ~j

ori,

UC~

imi

nji s11pirt

larti

ti do t' a kuptoj
<' do t a p rinto.W k t pariu; kntuulari ~ mnturi YC<; rrf.j~;m t"; wL hu ,10 a rroju (dh( pa i a
kupttH' rautl i
li: en. -r~ ti.; pr me. Ky pari m ":i n :: ~l n hj<'t saj'i n .; t
pait
Y Hlit o:j rma,
i.~ shYillimi
li 0:jl~,ft te tija t
fnslc -! t iminTinit n'i qytct, di.i knadra
arqit ktnri.~,
u: kang: t' .: v ~ltje, n nrtin 111uziku~r arqit .. ktonik, ni.'
knjdes t t ona e u 'i hi tori t on;. )~ dishnon ~lpr hjen e
Y t u; ftyr :. 'liuda nija btura, 1 t
; g:i rman, ui" fati
t.\ ne famil,inr t"' u f'miu
1yn , lpt:' l :flh{ u" Ytwjtj t e
t~n e n fatk q it e 1ye vP11tjakP, e natyre c ty1u~ <' i.5
nclj("'ndjat e tyne, n .. mund"si mo i u pf 1tat'; j >f> e p;r
at popuJJori:. i ne bot<.>, n: e. re
f olj ~, n '" tl .. k. " ve,ant; t 11c 11'i
. m'in
. t; v~t n m traj tu 1:ar~t, nr l . nikin < tYnt
. " ni 'ulldctiu 1 u i:r liri. ~ , hpr hii itl1ni
:i j "'ti. . atdb ut: k.:ta do 111"' lJ u.; e k''tn fi lt ..~n trij:1
01 rrau .
e.
' lj .. \ ttst rija n ; kol .. t.a la bta n lJrapa .
hmu .\ n tri (O~taTi li) u njoft p r r: parp 1 >r; ga .
uji clok11nt nt i tn~hlr n pnj Ptrandorit Oton"j IJ 1, <lln
in dha . lark~. . T.1indj .... qi <1 ri n 11.)lt 1nv:rti lff<j lJukatit r.: H:nj ~ri.-~ pi.:rf"l'.ijte Y ~t m kraliuat taslm t' .Autrl~ . :: naJt : t' nl tc. ]~rdh c n-zojfi m brapa n u t" par u
dinasti, ajo ] a htn hPrg;vet, ti: iPt q ne t'; par'>t q' e vl ..1:_
ue. ... n nbr tni c t. ne x"' fi: ji leg-ji lajo, tr gtija e
ind nstrija lll3l'l'll ~dHilJim, }J ezijn HH l'l' lO\' t ; .Jk:qy ~. len,
dle en i i - u trb . i e-jytetn i" :-;'~ ~ar.: fi ton .i l ... natl.
Por njikoh: i ht n ~ll\illimin
1nlzinin ' ..\u. tri., ia
ub .. rrijn; 11jij hkaH . .: nalti.'" kultnror komhtal'('', J\l:.harri
ja 1ne ~ h(jtin
ltjeft 11 .. l~<wmija t Bol~ hH-in
11, nft

t'

.)

})~

Pre. m.

lcr

( ttokar-in

11, nbrapa.
Iarriidlanjct niui
nbr 'tnive tl~ Uanubit
ngn hta. por edl \ t ushpra shcm;r~il (rhalit t t).
par"",

sh (12.17-1271)

.Perau<ln r i Gj rrn1nh., por ai

Ottokar
uk

<le

11

lt t

ftue 1i!

j li

te

kuuorolcj

a prauojt:.

248

A U ' TRJJ A ~DRROI JET.E

Fsti ia ki l rnejte Rudolfit te llab burge~e, i cili me

1 tetncr 1273 n knnorue ne }..,rankfnrt.
Prej a. aje dite ni e te marre za emni i ki..'.;aj dina tijeqi deri atehere nuk kL l lnejte nji pjese mc rande:i ne le
lin e politikc
e na<lle.
Por loq mjeft n' e nbajte gjate e tra ligne:e knnoren
peranclor(ll, p e iu deslt rot' u bu ball fnqive knnder ltnre, . idomos ~eke.
Ottoknr qi ' e kish pa nc " y t m:re fnqin e fituen1
prej <lina ti fqinje, Yetem p8e ki. 1 pa e he. lU11 e zgjedl ..aV8 gjernan e te Ki.' he ,, i lapi 1ufte.
Por ai m hret qi ki b dridbe Enropen e fnqija e tij kil-\l
mbcrrijt d ~ri n breg te Baltiknt, kft tbencloi qytetin Koenig herg, u tlye para fnqive te ha b knene t' .A n tri "' e te
:Ulaxharris. Kjo fitore i "signroj IIab. hHrgcve pare in n' EnropHo Qandrore e me te maruen per do kole luftat, qi ki bin
per~jake keto krahina m ha
lclukjes se dina ti tc Bahen bergeve.
,,Kurr, qy. le nga kolet e ruhretit Karl, Papa s'e ki 'h
dashte aqe fort ~pranin .... 1'e gjitl'i ata qi do t' i qindrojue,
Papa s' do t' i m baj per te kesltene te nire", kandoi Frederik
von ~on nen burg.
Ke"htu n-pregatit ajo lidlni midis Kishil& e "btepi e
Hab bnrgevet, qi aqe mire i vjefti n1brapa idles a tu~trijake.
Popnjt gjerman e brohoriten Rodo1fin: jcl1es i sem l>are e mprojtc. i fes, perftyrne i njimendet i idealcvet te tyne po1itike e fetare.
:\[bas vdekjes se Rodolfit, '\"'jetin 12Hl, pasardle~it s' e
n1bajten g'jate kunoren perandore, c cila n kaloi uina tive
Boeme e l\Iaxharre.
l\Ie 130 nji princ i Luksemburgnt n-zgo(lh peranduer
i Gjermani . eket bane m bret te tyne te birin e tije, Gjonin, me
ku ht te martoje priucipeslen Elizabete, tra .. bigintare e mbrane
e dynastis korubtare te Presmy it.ive. T biri i tyne, K arli, ne
134G u hfi. perandter e nen mbretnin ~ tij Boenija lnlzoi,
themeloi
ni-er itetin e Prage , qi ruba te Parig'jit i~l mU.
e pernenduna n' Enrope. Por Karli nnk u-kenaq me 1nlzimin

AU~TRJJ A NDRROI J ET~

249

e n brende beu te b teteYe te tij, u kujde , lka ki l m.

fort rande i, ne ia pr~ lakmimet Hab hnrgeYe e me ane te
llnle ~' ret (1356) caktoi tagret politiko t Gjern1ani , n1bas
te cilave, mbreti i Boemis nuk do te zgjedbej na, prej sbteh1 ,~e te Peran<lori .
Eclle l\laxlarija pat. nji lulzin tt! matl nen tlrna tin
o
np;join ,et. Karl Roberti, neper n,ii marte e, n bfi, ne
:no, nbret i l\Iaxlarris. [ biri i tij Lni 0 ji, :nhiquejtn i
l\ladhi (1342-1 :l 2) perhapi trcgtin 11 e Gjerruani, Itali e me
Lindje; tlemeloi univcr itetin e Pec , n1proi leter fn
naxbarre.

Kesltn

ne Boei e l\laxlarri u-rriten dy fnqi politika

qi, tlue, do t' ia shne hin lakmiuet lpi
e

c dy q~ tetni
Jiah burgcvet.
Por n' at kole ri Karl' i IY m bretnots ne Boeni e
Luigji i l\[atb ne l\iaxbarri, .Au trija ki l nji neler mbreten
ma te uire Iudolfin e v (135 -1365), i cili per nende te
nalte organizne~ e u nliqnejt i l\Iadbenu' hem, Leterat e 'Ile
neltar. Bani no ne ia dale vjebrit te vet Karlit te IV te
Boemi , tue e ngrite ..::\.n trin n' at randil 1 politike, qi ki h
g-ezue ma pare e qi Bula c Aret ia kisl h,ieke. },itoi Tirolin
me 1363, u-ba mprojtes j }eter f <lbe i artevet, mbaroi e
11<1ertnen1i Kathedrale e l' htjefnit, ngreli universitetin ne
Vjene. v diq nba sltate vje nlretnije e ne nji mo he fare
te re, 26 vje.
Keta tre shteten: .t.\.n tri, Boemi e ~laxharri dbe mbretent e tyne, te tre te ndriem e ndijne ua fort nev)jen n1' u
afrue se Il'u luftae, ne gjitle e uidi Karlit te IV te Boemis, me Bule e ,.;\ .ret, dbe Rodolfit te 'r t' An trl , me
Privilegium najus , 1) kish are ye grindjcje, por te gjithe
kje ndreqe nrte e butf'.
1) Thuh>l se Rodolfi per l' a shtue jchun c Shtcpis, sajoi disa dol:nmen
a q' i ep hin Au!ttris di a prerogative qyshc prcj kohe, c te Jul Qr.arit. Keta dokumenta kallpe perbane at .. Pri,ilegium Majus .. e qcne te nji rand csije politike
tt; madhe pcr htepin e Austris. Kari' i I\'" i a kundershtoi dhe kerkoi gjykimin,
-pocti Petrarra, i cili i quejti dokumenta tc rrcjsh cm e ai q'i ka ba - tha- do te kete
qene nji mashtrues i math.

2fi0

AU ' TRIJA

~J>HkOl .JET~

l\I idi. kctyne . h tcphe n hretore ndodhen marte..,a tut:

bu m!'i te ugn hta lidh.i!t . Hodolfi i J \7 isl dhan<lerr ~ Karii
te IY; e notra t Uotlolfit, l\lar erita, nartoi ~lnrgravin Gjan
gnrik te loravjcs, nip i Peraudorit; i v11ai, J:\lberti i III
(!3Hfi-13f)fi) nrnrtoi t bijn c l~ar1it t"i iV. Keso lidljc~h ha"' hkut'n edh( Jtcpin e 1\ngjoinYt (l\l;1_larri) ue at(~ tc Lukse u
bnront (Boe11i). IJle po s'L n-h:1 paqi nidis Karlit t l \~ ue
lodolfin e .All tri~, nc 3H1' tri vjct JU hrnpa, nji Kongrcfi ue
Rriinn, slignroi pajtimin dhe uji 11j<1i e re n-mbyll uitli tyuc:
ne ra \; cltke u; Karlit tc ] \"", tH birit te tij ' Taciav e te vellat
te tij, Gjoui i l\loravje , pa iane tra ligjmtare te c.lrejte, noeu ija clo t' i kalotc 11 n bsbnrgeve, n1:t. jelltu:s pcr Ho lolfin e
Yt'llazit. e tij, t notrt:s l\largcrite, te gjithe ,10 te kalote
nen fiundin te J{nrlit te I'T o te trn. ligintarevet r tij. . . ji
tc njajtc nj<li \n~trija ruaui me uhretin e l\la.xharris, kur e
nurtt!sa e l\1 H io\ 8' .. \ gjoinvet n~ ~ 'igji nondin e I"'nk:en burgu t krijoi nji g:jeuljP te njaj tij ui<lis Boeni. e :rtax larris.
Ke8i oji i u- ,~ fi e t hemclet n1aclhn i. s' .. \ u tri qi nn k
vonoi n' n bt\ e njimcndct, neu dyun tin e llahslnrgcvPt.
}'ati ia ki l ruejte Pt'reudorit Mck " imiJjau.
~le 14HO mbreti i Boenis, I"'adi lav'i lI .Jagell6 u b!\
mhret i .: Iaxlarris tue e trashignc prt>j l\fati Korvin, ke ltn
dy mbretni n vftne nen ji mbret, dhe midi
btepi Jagello
e te llabshnrge,et dnel fitnese kjo e fnndit :u.~ te uadlin
l\fak iruiJjan, lnftar i vloret e diplomat i holle qi dijti t' ~
sltije ne lak Lac.li lavin ..... e nji knveud qi n-mlajt ne Vjene,
ne 1515, u-vendue qi princi tra li rintar Luigji i l\Iaxbarris
te nartoje ~larin, te hijn e Filipit te Bnknr, nhes e l\lak. imiljanit, knrfie nji tjeter Jjal i Filipit te Bnkur, emnit l"crdinand, isl i fejuen ne . . \.ne~, te bijn e I..adisluvit. 1\nn e},erdinan<li s' i hin atelere qe te dy J 2 vje.
l\Ie 2H gn ht, J;nigji, qi nhas dekes e t' et, Ladi lav,
i h bl\. u bret, ra ne lnftcn e )lolac -es e ne te nji nnmber
i nath lnftarc~l uaxhar. Kjo fntkcqi solli mbi krye te Ferdinandit, qi ki l tra ligne krahinat e A nstri , kunoren e Boemis e te l\Iaxlarri .
1

251
Kjo ugjarje, <loui me tlane, zhatoi at Tu .fi:lix ..J.u.~, ria IUlVl', (l le for<:oi basl ki lll in e tre sltetcn vct. Por :s'
h t
\'erleti.i, p. P n <lesht do kole, para o knnora c l\faxharri: te
hfilH~ trn~hi;intare o ~ltepis sH 11ab. hnrg-e\r t (IG(' 7); Yeprncn

gjarje ti' jasltzakoncslnH~ e ne rand: te nadhe per ardheneuiu c Etuopis se krishtcnii, pcr tc la qi no-a tre sltercn te
<lale nji shtet i veten nin nji cl~na. ti te Yetme: . .\u. trija
'I I al l>urg;,-et.

Gjika01.
----~

~ !fldermjel

ji

.... - - - -

le 8Fen 9jergjauel ~

oovelt

llire

1.
Drita dalc, tliclli p:i I( ...
.:\ji h~ lhyl qi urypt<' rnnle\e
~ alo hrc lta, n krye L' do val~\'e, 1)
Nji ktlngc t' r{
Plol har{
N' ag-hol ~ } t' <.lrites, mire pa aguc,
.Amel ztlrin tu' c drinnllue,
A j po kntlotc:
K ndotr c kn<lote, kurr ~ pu hole.
Xanc e ki htc aj hylli i drites
~' ato fuslat c ~lirdites;
~iine e kishtc aj hylli i nates
Larg n do hjeshke, mhi fusha t' Males.
Antlcj prronit, n' krye t' lllne fshatit,
Hris s' rjaj shpntit,
Dirgjej ogu tuj ken<luc,
Shoket prt>j gjumit per me i ~ue;
Kce n' at dardhe e kce n' al ftue,

1) tal-i: e-t (edhc \alishtc) rrg:lle e madhr. ndcr hjc hkt! (Kelmend)..
2) ag lwl-i = prima arora, ne tc zhardhm t' drites {Mertuer).

252

NDERMJ ET T~ ~Hf.N GJERGJ AYET

Tasl

mbi pjeshkc c tah mhi molle,

Dridhte at zcl L1 bukur t' t' hom
~epcr drite tuj ferfullue.
I\larc natyren tuj c blodhe,
P. c i hpeloj kjo dimnit-i,
Psc i erdh dita e yerf\ -i.
N' at ag drite
. . 'Ji za i ~mel shkote e ,ih';
lali zdnin ' persrittc:
Kumone murgu at-here po i bite.
Tym ncJcr balina qitshin bje. hkt;l,
i ,igajt kur luljnc mc u djcrst:
Hora e ve. bket
Tu' u parite n' agthit t' prcn<lrcrc ,
\. \'Ull bahcj
E n' pcr qiclJ frS me . hpercJalH'j.
Uregut t' Drinit,
..., at llomPzh gjithkund huzes . ' 'rrinit,
Dirgjej lpeja dclC-kadale,
Here tuj hece e hrrc tu' u ndale.
I\ahe . hkojne pclat 3} t uj u rrgalle
....eper Yale e ncper zail,
' din ushtima 'i bere me pra;
shton lugu pa ja da.
Dimni slkundct.
Rande e denduna mjegull tundct,
Ta h tu' u tende 4) c tasl tu' u . hfrt:
HP.rc 1 ho hpijat - here merr brijat,
i 'i gjd e gjalle kjo njajze lkundet,
Porsi n' burg r.~hatet tu' i ru.lr5' :
~le u pa me sy,
Tbue 'i bollshorde a. ht kabt perk un det
Bregut t ' Drinit,
Atij Yrrinit,
'ji mbas nji luj nlue katundet.
. cnd zogu mlje' et,
na

iane

3) ptla-t = majct c tallazevc, qi, tane shkme rrxohen neper \ale. ,. ~uk
pclat me c qite sot argshtin" (Berishe-Brebulla).
4) mt tende = mc rra c mire, mc htri mire (Kelmend).

NDERMJET TE snr.N GJERGJAYE'f

'>-3
-tJ

Maje,ct e zaje' et :
Kur u kap mbi nji katue,
Xuni ,end aj mc pushuc .
.. \\n katuc, ish' nji kshtjell,
.lne c m' ane rrethue me lct.lh .
'' at qytct ilirazan,
Ku ki h' le nji rigazan fi),
Aty k~ogcn zogu c dau.
Zot, p c e dau ... ?
Zot, tka pau ... ?
. ... ; <1o rrPrH>JC
. ... ;
l)au do tro1c
Krejl qytetza e (Hi murojc;
Pa u ltri ... ; pa k urrfarc mproJe ;
\' C<: nji flamur mjc sojc
Tuj Yall'ite,
. 'cpcr <lrite.
r locJh kr.qas: ~ muejt me u prite;
E kthcj kilngen, 11isi c kjau.
N' ~to rn\nza, t.rcgul t' lumit,
ut' prej gjunt,
Hallin ktij ja kjaj. lin zojt:
Ktej c andrj, pcr t' gjate njij prrojt,
Za'n ja qitshin hoqishojt,
Per Lyll>yl si po kcn<lon,
Per drite t' bardhc, qi po agon,
Ver kumone, qi po jebon.
~Jrcnda kurtrsh, n' anllija,
~ cpcr shpija,
Ndihcj kan"'a c k<\ngjavet:
Kcc n' at mucr - e kcc n' at guer,
Kce n' ckerk t' sarangjavct,
Pa dijte kllngen kurr oe c ndale,
Kndoj bin gjclat pale ~ palc,
Drites s' agimit tuj ju fale.
Aty-ktu, ncpcr mahalle,
Blegrim kingjash, ndo'j z~ i rall~.
5) riga:an = rig per rex.
r.slmi e ne J,jare-Shestaa.

FjalC teprue neler do kangc

'

shq~ ptarc

ne

:-:-nr:otJ ET TF. "il F.~ GJ El~H.J \YE

2f>4

Rritshin patat n<ler kaleca ti);

Grij,hin nnirr<'al, n<' ato k,htccn
Por~i lrini! prrmhi al lill,
~cpcr ara r. mLi kotet'a.
~critshin Hap ncpi'r li' alhe
Do fargrlc. "i znrkall ',
Ta'h himdlo prcjc mazan~t,
Ta.;h ncrr t nrr prr.je rn\ nzavct.
Bulrekti kau. tuj rrr~ rrr.th \Cdit,
Toki'n tuj ja hjf'dhc pr.rmjctit.
ir.llct rjcrza mbi kauha ;
~ntlen pllunlnt tul>a-tul:t ;
,a, atje n' ashr
.. "dihej nji u htimi' Ha!'ltr
Tuj t'okaf :
Kap<~ pcr lho~ur ur. ntl kthetra,
llyp c dryp n<lt,r landc na t' 'jclra,
Urah hin pikt hat mc q~ lal .. i)
Ndr.r ~otnpr. e myjc lisit,
. "der arrrj r. lnpa tisit.
Lar, dr.r hjl'shk"' u.;;hton nrteku,
Porsi gjiima c njaj termcku,
Tu' u pr.nlcrdhe njaj lugut t' fellt.
Bariu tulu~n shkon tu' r. njclle
Per nw i qiP hula qer. hijet,
Tamlqak c kajz 1 jtbijet.
~blt'rngnr. lijrsh mire per bel.
Mt alo kurpna t' holla
: eper clyr.r c arkapija,
Tjaa hin P tjctra <lel,
Bajshin uje ndnat me bja,
Me alo komc ) mhi cep t' krabil,
Tu i ri shoqes me njomze ahit.
~ ~cliqshin lepujt n' mal langojl.
H) lrnlec-i:

:H

= pus i malh c i hapH ulcr k:rste, pcr me pi jaja ujc

(Shcslan-Ljarc).
1) qyllllff-a = skjtp (Kelncrd).
) liomta; c-t = :mfora ( D hman).

255

.. ' DEIDIJRT T R S!lhN h .J E HB.1.\\'ET

_epcr t; T la, !l) nah n' do hrija

Brija\ c buz" rrc\nzaH~,
lill'j e anclej, cr t' gjatl' nj:j prrojt,
l{<\nl't jau prit hin fll~lnrnH~:
.. '~pcr fnra tuj u mlnlC,
Mc sho. hoqen luj u fali',
KuloJshin hukur palC P pale:
Ligjiroj hin;
Kurr s' pu hojslin:
~le alo futa
ilin e <lel ncp'r alo ~ kuta ,
Por. I murgat 'etnit an
Ende~ lin 11ep'r alo 'rrijc,
.. ~n ardhijc t mhi stomijr.,
Aty-ktt' per ' do fund are.
Qafen krrut t' sS t ~i zh 11jcta,
'fuj kqyrc tlht~n gj itlkuncl rreth ,ctlit,
r e zdryp nep'r uto qeta.
- Kish' nji c:(rtlhc r' ate qlla
ielhj shq) pja rrPth njaj ~hkrt>pit ,
Permhi ltdlwt e 'i entel it
Jo fort nail nhi l\a lrijot.
Ki h' nji gjarpcn n' qylacJ"i L' kjt.'pt.
P. hticllrj h r\a n per ~tlulra,
Qi c . htt rn oj.;hjn - krytt s' ja lshojshin :Dole t' p... ht olt - por s' e lsbolc
Shlli ye n shpPndi e rrekej kot.
Tuj u e <lc k. htu, andcj c ktej
1 ., ato rranza c permhi qej, 10)
Vendin mirt kjo m' a ,allotc
Pale . e ku po i del tjetra
Bre\ e nder ferra n ku po lot:
Kur qe 'i rrcze tuj shpcrthye
Drejt kahe qiclla, si n' t' kuq njye !
hkrepi dielli mhi nji <ye:
dimo Zot !
9) rrila-t: sh1wza l' ulta. perclhc e, tt~
10) qy-qynai; ej-t: thep, hln-<p r) \ e li

lan gm a prrj i~
{ Ktlme u l) .

dhi. h. {Duk.)
Ktej fjala qyttl.

256

NDER~lJET TF. ll SX GJERGJA YET

Dita c

h' (;jergjit n Kastrijot !

u pa mc sS !
Uulue dar<lha, lulzu molla;
Gjithkund mugulli shperthye !
.. cpcr kurc 11) c ncper k olla,
Shpi prr hpi,
Per gjith dere geua pinjolla.
l\tu, h' u fole nArat mc bija;
Qatje, rroka kapu fmija - c
Gjucj mc njomze roht ncper shpija,
Pse ka ani he aj "h' Gjcr,.,ji i rl,
~le gzuc plak c mc gzue t' ri,
~le ndjcke ki1tTjat nepcr ara,
~le ndjckc latrn ncpcr la\'ra, 12)
)le ndjcke nanen, lu' u mbjclle fara.
}'q ni nji frr ki c holle ;
hpcjt c n'rni para lp~n :
E nail oj kjo mjcgull 'n
Brija\e-c shpatije,(:
Liroj shpi e liroj k olle ;
Gjilhkund liclli mori Jh(n.
Piprrojne zojt nail. ncper ihta;
Flutrojne flutrat mhi gruni hta,
at fllad eret
i n' tallaz tu' u lkurnlun krcjet.
Por qe, hlc 11at ndcr livadhe,
}<"tyren n' gaz, si lulja n' end,
.Mire me Zot c mc gjithkend,
Tuj kputc lulc me alo gi hla,
Qe po e xilne nA t' paren ,aile.
Aty-ktu, po, pcr gjith ''enci
Roht e bpi kto m' i \'t\ne para,
E si pllumal neper ara,

Jhkuri uc

11) K#r-i; et: shp( ne <lht' oc;e lrntri\nshr mine rrash c, per sypr, mlue
mc <lhc. (. -ikaFMcrtucr. Shifen sol pak fort ~ o lrn c h).
121 latra -t = toka e th~cmc para c mc uJmbjellc (Duk.)

NUF.RllJET TE 'HEN GJEHGJA VET

le alo perke 13) lara- lara,

Kshtu cdhe kto :
K u. h n' kapole ~ kush me lije,
... ~j\na virr e tjctra k'ndo,
lotra motren . hkon tu' e njclle,
'jomzen para tuj ja hjedlc :
,, O ju hoqe - n' kjo hi hoqr,
Eni n' lshure 14) me u perhjcdhc ! "
Edhe alo,
Porsi zdnat ncper hijc
T' mrizevet - buze kroje\ et.
\'irr c kce, kurr mo pu ho,
Tc nji log, ku mlidhcj fi i,
Kan bjedhe lakun n' drrre t' njaj li i,
Kan ni e va ilen mc e 'allc,
Kan ni. e kilngcn me c kcnduc:
., J: loj nAne mira, mori r holla,
,, Ducl prcnd\era; kput pinjolla !
,, hkrepi dielli permli molla,
,, J(m do . hoqe - e . ' kemi . hoqt;
,, .. hporrnju zogj\'C nen marangja !
,, teni kovat nhi arangja !
,, l..cni kllukat mc gjih zogj:
,, Qitni hule c kollomoq !
,, Yeni njomzat mhi kokorr !
,, . a ka ra h' Gjergji n' ohorr !
,, Eni ktu, t' bt\hna shatorr ! "
, fushe c n' . hpat,
Kri i k\nga nepcr ~lal;
~ llat e n' Qiellcn,
Tuba.tuba gjindja mlidhen.
Gjithkund kodra,e e atij rra. bit
Bij bin (ej, kndoj hin Amare;
Kt ' labute, qatje 'i kange pa hit ;
E mbas dokeve hqyptarc,

Gjuej pinjolla mc hengjeta,

13) ptrktt: pupla (Kelmend).
14) llrta

shrrrgull (hihcr).

DIC8MJft Ti BI

CNBBQIA BT

ajan bumt arm e t

o' i thirrl hoqit krep
,. O k6 j'-. mc>re, D' at - " ., Gjergii ri na kjoftt
" orq
t' hoej, - 111 ~
,, eril t' eq e njerI hUeJ.
,, Liro Zot - ket attrijot-t"
bjealk e n' rrlt
rA11ae &e Uc>U mi
Bellmo Dtoat me liil

lt' dritl

m p6

dell ;

fmf t' njoml ptejl pra\at d

ja ra nder
t'Lumit, qi frt n' qiell.
bi b't t' nj mi d~ '8j ull,
Z.nin ame
e dr il@,
Permbi djepa kto petull,
Diu e ardWame i bjellaha im
l8'I n mdaje t' aji
encfflt
i

kw.' .....

LOJET Ko.llTAUE

Lo

i e t kom ta re

8. K"nlc-huke.

ohet njeni e ven ne mjeois t' ooes a te logut ksulen e

vet e, tuj ruejte ne kambe, u thote shokvet : c Kush asht i zoti
n1e 111, a marre buken >
Shoket e rrethojn ne te gjitha anet e kerkoin me e habite me brime e me te msvme, ve si te munoen me e marre
ksulen.
l<sula nuk preket me oore; por ngrehet me kambe e u
percillet shokvet.
Rojtari e mpron ksulen me nji rryp tuj u ra shokvet vetem ne gju e teposhte. Parsa t' i bije njenit, kape ksulen e vet e
i a lshon venoin fajtorit. Heshtf bahet per setcillen here: fajtori
ven per toke ksulen e vet e s' ka pse i()hnohet ne kje, se i a
shklasin a ja pluhnojn.
Shokvet munC> t' u bihet {)eri sa ksula te jete ne veno te
caktuem, pse po n<>olli, se i oel kuj me e largue prej cakut, roitari nsyn me e kape l<sulen me C>ore e s' l<a te orejte me i ra kui.
Loja asht fort e argtueshme e vijon beri te lqohen te gjith.
Luhet ne . Maki te Maohe si eohe pak noryshei nber rrethe te Shkooers.
9. Ksula ni: zjarm.

Eohe oimni i ka lojet e veta te mbrenC>shme.

Jemi rreth nji tangarit me prush a e()he buze oxhakut.
ohet njeni e thote: l<ush asht i zoti m' u sielle ohete here
rreth veoit e ~e e hieohe ksulen t' eme ne zjarm ? >
Loja ne e pare ouket e kollajte e shum C>ishrojn me i a
hi punes; por mjafton nji.
Zgjahet rrethi i atyne qi shikjojn, hin ne mjeois lojtari
guximtar, ven mbi krye ksulen e shoqit, qi e grishi per loje, e
tuj shti krahin e rrmakte nen sjetull te krahit te C>jathte, ngushtohet aq, sa me mbrrijte me e fute gishtin ne bire te veshit; ne

2HO

LO.J~T K O llTARB

ket gjenbje preke me bore te ()jathte token e sillet bhete here

rreth ve()it. Mbasi te jete sielle ()hete here, kerkon me e kape
ksulen, qi ka mbi krye, e me e hie()he ne zjarm.
Loja ()el e vshtire e e argtueshme, pse ma te shumten e
heres n()olle, se lojtari rrxohet pa e mbushe numrin e te siellunavet; a ebhe, po muit me i krye te siellunat, kaq asht i marrun
me, sa s' bin se ne e ()rejtim e hie()he ksulen. J<et.ej gaz
e hoka.
Mbasi ()ahet keq i pari, shpesh gjin()en tjere qi e fillojn
lojen, kesht qi mun() te ngjase eC>he me ore.
Luhet ne Maki te Mabhe.
1 O. Bat-bat...
J<un() 0-12 lojtare ulen me n()eje ne mje()is f obes si
per rreth njaj tryeze, por tuj i shtri kambet e pupzueme e tuj i
ue gjujt pak nalt. Njeni cilli()o ka turren, b. m. th. nji faculete
me nji nye te mabh.
Ne mjeC>is te Iojtarvet rrin ne>er gjuj, ne fillim, nji ma i
kuj tueshmi. J<y ruen.
Loja permbahet ne shpejtsi.
Fillon loja: Te gjith i mbajn ()ueret nen gjuj, e ai qi ka
turren i a percielle, pa u iJiktue, shoqit, qi ka ngjat, tuj th ane:
bat-bat. J<eshtf bajn ebhe tjeret.
Lojtari, qi rrin ne mje()is ()o te kujC>eset me biktue, se
kush e ka turren. Po mujt me i a xane kuj nen gjj a ebhe kah
sielle mbe te, i a merr turren, e ban m' u ue e me nbeje ne
mjeC>is e vete shkon ne ven() te tij, e keshtf vijon loja.
Per me e habite ate qi ruen ne mjeC>is, lojtaret, eC>he pa
e pase turren, shtihen si t' i a perciellshin shoqit e thon~: batbat; e, nC>ersa ai e kerkon turren kf s' asht, shoqi, qi ka turren,
i a permbleC>he shpines e e vijon lojen pa i hi ferre ne kambe.
Heshtu qi i mje()ismi, po s' kje i kujtueshem munC>et me hanger
shum te rrahuna.
Loja asht e argtueshme.
Luhet gjithkun() neper Maki e ne Dukagjin. Ne ShkoC>er
luhet pak n()ryshej e njifet me emnin
11. Turre.

Lojtaret, qi zakonisht jane me shumice, ulen me nl>eje

per toke si per rreth nji sofers.

ORUENA l\IlH ~JI HART~ T~ SJIQlPfRISE

21

Kurrnjeni s' bo te sielle kryet mbrapa.

Nji lojtar i squet shkon per mbas shokvet me turre ne
oore e shikjon me i a vu nbokuj mbas shpinet pa kene biktue.
Seicilli ruen vebin tuj kerkue mbas shpinet me ()uer
turren.
Po mujt lojtari, q! rrin ne kambe, me i a vu kuj turren e
me u sielle per rreth gjith shokve pa kene biktue, merr turren
e t' i bjen me te shoqit, qi s' u kujtue, pa fare bhimbet. Ne ket
rase shoqi, qi S U kujtue per turre, ()o te ohet n()jekun prej
rojtarit e bo t'u sieJlet gjith shokve beri te ktheje prap ne venb
te vet.
Rojtari e mshehe turr~n per te oyten here e keshtii per
sritet loja e pare me argtim te gjithve perve atij qi han te
rrahunat.
Shpesh nolle qi lojtaret biktohen per turre a pse e gjejn
tuj preke me bore per mbas shpinet, a pse i bajn me shej njenitjetrit. Ne ket rase ai qi C>ikton turren ohet e e merr mbrapa
rojtarin, tuj i ra gjith sa kii te munbet oeri sa t' u jete sielle
gjith shokve e te ket xane venbin e tij.
1

OROENf\

MBI NJI HARTE- TE- SHQIFE-NISE-.

( Vijcm prf'j Nr. l ftt. :.?Ol)

'
fq. 104. Z. Armao shkrucn: .. cutari era situata anticamenle ai
picc.Ji <lel vccchio castello e delle colline circo tanti, tra la Bojana e il lago
a oriente e il Chiri a occidcntc, dove, sono pre entemt>nte i quarl<'r del Ba.
ar, di Ajazma e <li Tepe, qi c..lon rue thane se motis ~ hkodra ishte e YCnJueme rraff\C forcti se vjeter e mbi kodra per rreth, ndcrshej Buene
e t eqeni prej e lemi e Kiri prej prendimi eljr. por vejme oroc sc Kiri :1 ht
prcj e lrmi e hkodres ta nu mire kah Jog-Lindja) e Buena e Leqeni
jnne krejt pre.j prendimi .
.Mandej auktori tue fole per Shkodrc si mba. pikepamjc fctare
sbton: Mund te heiohet se 5-600 hanore te hkodre te shr.kullit te X Vll

-'>()'>

OROE A. MBI NJI l!ARTE TE 'llQIPENI E

{1600 c tcken<Jej) i hin krejt my limaj, ,, bka kujtoj s ece a pak, p. e Bica
sbkrucn se i hte forcc e banueme prej nierz"' h se huej, p c D. b. Gaspri s i permcnde a pa~c banoret e kesbt~nH, iBuri lt ne Shkodrc kjene
>crherc katolik e te krishtenii. Dokumenti qi k~mi mc eki' m~ po ht
(.. tarine, bl. VI botimi i . l..jubiq) nder sa tjera hkrucn: .... Dymbedbctc miljc prej e lemi gjindet lumi i Buenes me 6 kanbe ujc. c i
gejate 24 milje deri tr. qytctja e lkodre qi ka nji varo h (borgo) f
hukur fort, ndc le cillin qytet gjinden dy pje e katolik h ~ ortodo~sish
me nji rrethinc te madhe, humica katolike. Dokumenti ndi1 fjale i uhas
nji oroeje qi hkruen botuc i xehet i i \'jctes 1550, do c bc1jne tc vj.
1590 (At .... E. Cordignano t lbania etr. bl. 111 fq. 16
nuk muejten mc ht Yizitatoret apo tolik4i mbrende
don mc thane qi u gjet nji
kohe qi u shkim krejt katolikizmi ndc bkodrc. U po. hte me duket
z. Armao ka nji ide krejt te ndry. heme hi toriki hl krejt te gahucme per
Yrzirat e hkodre kur thott' sc ndene undim te tyn'c u pajtue di i fanatizmi etr. por c vcrtcta at sc kjene . ht Yezirat <i c kallrn edhi mil
fort fanatizmin ~ c hkimcn ]irin e ndC'rgjcgjcs, i Veziri si Ali Pa he Tcpclcna . kjenc tjcter por do dl'. poli' le 1opullit shqipi~tar. do rrclcla t
zotnis se \'rl, s paten kurr idcna lirije e kom ije e 'epra c tyn'e ikurse
kithte fillue me hkrehtcnime ~e lt~ edhi mbaroj, tuc u 'ertem fjttla ~
romakut gaz-idbet: Quod non fecerunt harbari fec,runt Barbcrini.
fq. 106.... ~li ta, . hkrurj, "'eli. hti, c, lira nar . ele, a ura e Dode
~ ikolle (jo Dede "ikolle ).
fq. 106. Serechi. erreqi (i Obotit malesoret thonii: errcq,
sik ur i merdirn it: ... ~rriqe, per .. erriqc. Ketu auktori per me i plotsue
kc-rkimet e lela tbote se Bolizza e emnon erreqin tue i njebe 40 . bpi
( btojme: e Gjon curza, Gjon hkurta? kryepJak sbka ati i duket tepri
e shton sc Bolizza do te ket ha hkue me crreq edlc Ohliken bpijat t
se cille s figurojnc nde relacjon le Bolices. E vertcta ~ lt e Holizza ka
l~krue ndermjet, Kravarit c Robott Bohotit (Ohotit) nji OBLIEH, P. po
ti' nderrohet ajo E me C, na del Oblich {Ohlika) qi ki hte aso here
45 shpi me kryeplak ltichi Pali ( lebill Pali).
fq. 107 ... i irichio, are yeja pse na duel ky pcr hkrim kctij emnit
keshtu i shenclerruem t\ ht sc hqipe thohet: hin birqi ( i irchio, itar bt,
e mandej, "i. irichio ... )
fq. 10 . agoru, Zagora (jo Zagoraj) c 'hkrelit, e hume prcj
Zagore dimenojnc ndene bkodre.
fq. 10 . Zojzi e Gram hi i Zadrime kane se ba bku Ki hen e
4.

OROEXA MBI NJI

BAHT~

TE

~HQIP'ESI

23

!-ihena Prcndcs qi gjindet ndermjet tC dy katundcvet: kisha Asht fort e

\'jctcr, e, kje njaty para sc tC hile Turku n<lc hqipeni.
fq. 10\ , pa-so (slar. Shclluesi ) Yau Spas, Elija e Z. se Krisbtit
(so<l Lajntari ) (sh. HH3, fq. 21} tue h\ fjalc perml.i qyteten e Dejes r
kishcn c mo<;cme tP. Zojis qi gjindct aty, thotc: Do hi torjake tC mo<;cn,
:ikurs( Ptolomcn, Moler.io, Frrrari, kujtojnc se ntl' af \'cm.J ku gjindt\t
~odc lkja, notit ishtc nji gjytet i \'jeter pcr (\men: Termida\'a. Qe fjalct
t' tync pcr dietare: Termirlna urbs Dalmatiac ncditerroneac, \'Crius Epiri
~ ~ <H i, episcopalis suh Archicpiscopo A ntiharensi intr.r S('odram et ~iparun
hn a .. co<lrn 20 mill. pas. in ortun: Por cdh( Dcja :lsht lr.rg prci Shkotlret njaqc sa Ttrmid<" a. Pra Tcrmicla\'a c Dt\ja dukcn nji gjytct i vclcm mc d5 f.nna. Dri kttu ky shkrimtar. qi nharon tue thani' kusl
rnuncl le lYjeji' Sipannlin ka gjete TcrmidaH~n. Tuc vruc nji harll' qi hoto11 A. F. Conlignnno ndc libre (1..' Alhania ~tr. Hl. 1. rnf mharim) e
qi i~lt rn titull, llPllis (Grekija) Graccia ophiani {Ex tonatihus Gogl'phi<is Ahralumi Ortrlii Antuerpicn3s (,j. 1610) e shofim Sipuruntum
' 'enduc prei Yrriut rn Slk(l(lrcs c lcrg nja tri mijc c pt'sqcnd statlia mlc
sn Termidava c 'rndu<nu prti sc h"mi sht lerg prei Shkotlri: 1500 stadja. ,,. ti' cJyja qyll'lll qi kcrkolcn s janc \' U ndi' nji drcjtin. NcJermjct
Trrnida' (is l' Slkndrr~ clsht shenjuc Epicttria. qi mhas ncndimi sc do
t-hkritnrcrr. (p. x. Sufflay Pir.) asht \'ClC Puka, pr po kje ~c Puka asht
Epiraria e 'jctcr do qitc ml>' anesh shka shkruejne historjnkct c sypcrthanun sP Sipannlu i""llt nt.IC'rslcj :hkodrc c Termidaycs. Siparuntum
~isht . iguri:,hl ji cnan ilir, por . e kl kjc s muml te dihet gjl. l~nni
Termidava ,\sht nji <'nrn: lrak-ilir ps(' dara tlrakisbl don me thane ,.,;,
c, Tcrnw (i) c p-jr arnlogin t\ ''et nde toponymin ~lqipi': Tc thermc:
{Tt.1thcnnja c ~ikaj: sh. il. Dr. vj. JQ:J. fq. 22). l\i~lc' me thane qi
Thcnnidarn pse kcshtti clon slkruc, . ' tlsht tjctcr por Yau Spas, emni
-hqip U harrue IDC kohc mhe sa enn shH' m~honcshem qindron
cdhe ~ocl ....
fq. 109. Emni Stajkc-a, prei populli pcnlorct ma fort ndc shumc. in, Stajkal e ;i 'ht gja c natyreshmc qi motis do te jl-t kjrne ... alka.
fq. 1tO. Shtane (Stana) don . hkrue: 'htane-a (e Malit te Zi)
asltu .Mamczi e J\olcshi (jo llamesi c Kollashi).
fq. 111. Tcnuhnna {harta e Coroncllit), z. Armao pandehc c do
te jet: Trur.ni ndcrshrj Dardhc c \'au pas. Mhassi D. Gaspri e. ven
ndcrnjel Alshiqes e katundit te ~lartaj, ki he me thanc qi ka mA gejase
nrn kjene, Rruni (mamlej te Bruni) Jacrje e Bcrishr!' e sa Trucni e ace
m,\ pake Tcrhuni. Trucni mc te ,ertetc kisbte pase motis prin c kishc.

OHOENA AfH 1 !\,Jl HART~ 1'E " HQlPtNI ~ E

2();)

n krahinc>- se Drisht~_!Ll lil_e

ane, s rone, A 1.atit te Je Gjinit ( trilalio) c ,cu<luem nde Hrash - z. Armuo permhyllc st, 'illa Veronica, do
te j\t Yraka; Si mhas ..\.t :F. E. Cordignano (qi c eke z. Armao) Vraka
kisltc mc kjeni! : S. S. \'raci (sveti \ rai, '"' hPjtenit ,ellazen, , h. 1. ~Jjeke
J{ozna e Damjani) qi c\mnohct nd' akt te dhuntise qi han rHHi ,j. l:J4R
mbt.'rl1ti, Shtjcfen Dushani. Fletorja e Klcrit, (vj. IX, Tchu~r-Dhctucr 1031,
_.. r-t .. -,, 11) tue eke dokumentin c qitun pr~i Thallo zy ..JcrcPk (V. O. 11tyri. ch-Alhanist'he For. dmngen, 81. l.fq. 2i0) fjalen, villa Veronica (shton,
ndoshta. Yraka). Nuk mundet pra sodi m, u ('aktuc ~hka kjc. Vrronizzn,
Vcronica, ,etem tuc fole mc geja ime. Por . hka thotC At tordignano e
S. . \raci. el. ht Vraka, s eri aspak. diftuc ypri tuP fol pcr l\oplik
~c at~ gjindene rreninet c Kishe. pf'r emen: Sl<i (na) \ rai. l\adastra ka
nji , ant' Auran<'o (sh. Eli,ia. 1910, .Maj). Kur ~ htjefen Du. hani c pasunoj
ku,endin <\ Shcn lchillit tC Pczrendit, i fali edhi toke shqipctarc, pse
kiitt'J ndc keti\ dokument s \sht a htje Ki he por tokcsh qi folcn. l.n
i. he mc thanc sll ~ . .... . Vraei i dokunentit te Du hanit, e, .'. Aurancio
i Kada trc. Asht u~ ruli i kju "tun edhc
j (dita c . he Kazmi) .
f:mni. \ raki'. qi shun'kui i dukct t\men slav <l ht i pcrmeru.Jun r.dhc ntlc
vj. 1614 prej llolizza, Vuraka ne 20 bpi, krytplak. \ ukc ula. Don
dicjtC sc !davet (malazezel) qi gjinden ki'lu. ngulen rrclh ,j. 1 20 c tck.ulej, t\mnin Yrake e gjeten. Vraka, proprie ditta, ~sht prroni qi del
rranexc .Maranajit, por qi nde Gusht shtrret: prci kesi perroni muer lm
nin krahina , lagun prei si. Emni i perronit, Yraka,
ka kurrfare liuhc
n ijc me ndonji fjale sla,e; manclej zakonisbt a,et kjeni' tC zotet me i
, hduke emnat ilir te lumije,et sikurst hane mr. t(i bjcsbkC\'Ct, qytclC\ et clj.
fq. 117. Te gjith njata qi paten perpjekje me ~J. tC ~Jadle e
dicjne se krahina c Kelmcndit A ht e daow ne kater J.'lamuj (Hajrake},
"' eleca, "ikeshi, Boga e Vukli. ~lt.a i z. Armao, d~ht nji ktrkucs i ime
hi torije u habita kr kendo,a nde libre te ti: Kclmcndi janc nji fi qi
njofin per at te pare nji fari' Klemcntit ndo. hta prcj fisi italjan ....
Sp. Gop;e,iqi ndc vepre te ekeme, kenaqct tuc c pcr. lkruc pcrrallczcn
P. Klemcntit \crcdikas qi ike te famullitari i Palabardbit, madje ky KJement, tue kjene emen i pa ndiem nder shqipctarc, gijatC kallezimi na
del edht' Abat qi oartobet oe Bubcen (1) bije Tripsbit, e, k'i btu ni. e
fisi . hqipctar i Kelmcndit.... Ki~ o perrallcza. h, ka nji bere edb-. te pa
hic heme e pcrthckojne librin e Gope,iqit, por ky nja htu i shkrou tuc
po. htenue f c vertyt P hi tori nja htu edh( mharoj nde nji mcndore o
( 1) E ama e pare e Kelmcndit hqip cmnohej = Bubcc;c, a Bumi!t;c.

OH.01':.SA lfHI NJI IL\RT.r. T~ 'HQlPE.s ~

kallzime,ct lC tija s u a H\n sod kush 'eshin. Mhas si slkrou Sufflay

por e mcndon krejt uJryshej; . hi thalhin e fi 'C'H'l te Malit te Zi nuk c
qcl lav me gjak (sh. Serbet c hqipetar~t: perketh. i K. Gurakuqit),
sa pcr l\elmr.n<l ky shkrimtar {ndc fq. Hl) u a kcrkon emnin te Iileme11tia11a (te rillen na c permcncl Prokopi ndc lib. De Acdifitiis i ('lli qylct
ishtc mbas SuITlay.t, afri Vaut "'pa. . llylli i Urites (vj. 1934, fq. ;42 . a45)
. hkrou mbi l\elmcruJet: ~ hkrimtari mundohr.t emnin Kelmend, m' c . in
lluc nw l{clmeto; por . iktir e shifct jcmi gjithemoni' le nji hvillim popullucr i cmrit Kelend, nde dac;irn ta shdri,illojme mc KJt~ment (t\men
lalin, qi hkaktoj thanat e thaslat nhi origine italjanc tC Kclmendit) n<lc
daim c Kelmeco. "' lkrimtari i il. te Ur. mbeledh hukuraza gojdhancu
mbi fi. tC Kelnendit. E sigurte pra clsht sc Keln1tndi mc fi. junc te dahm prrj Kui ( bqipctare po dibet nja. htu sikurc Knstrati (r hijet e
Urekalit) tohja p<'>s anesrsh, Riolli (tri ,cllazeni, Kokaj-Kurtaj-Papaj)
Uode-:i, Kui i Reit ctj. etj.
Diku. h kujton se mni Boga, (prtj Hog) (\sbt emen sla,, por kjo
etymologi ka kurrfarc geja. e. f:mni Boga, rrjedb prcj njaj nieri, IJor. u
(qi rrajcn c ka tt fjala i 'ogle, hokolin: hogolin, Bogla kjuhej e motra c
Leke Zakarise princit te l)()jes . h. "' tarine, .: iV, fq. 54 t'lj.) pra asht nji
emen kom tar ikir Prog. u, Progen-i etj. Nik\' rrjedh prcj .. "ik-a (thone
nde sbunim edbe .. "i he-i), Vukli . ,oglim i cmnit: \uk-a (slav, vuk - ujk),
emni ~eli ("'ela) nund te j~l . hqipetar krah, "ra nar ele (permende sypri), Pelat, toponym nde Buko,iq, ~.. lli hti, lagjc e Grudes ctj.) f:mni
Kelmcnd e ka nji fare analogijc me Zejmt"nc..I, Dervcnd. Tue gjurmue rrjcdbjen e fisevet me ka qite ra. a me ndie nji plak prei lerdite ( tara h
Per Vorfin e Kryeziut) tue han(., Berisba jane prei IJurrdedi, e Kui jane
>rej Beri he, e njaq te \erlela jane kcto fjale sa l..ohja e fi it tbone:
Jemi prej Kuti, c diku h prej Beri he, prcj . e noemi h kam ndie . e
motis mbi katund te Lohe ngrehej nji fusbc qi kjuhej, Fusha e Beri be , .
te njajtin toponym e nde him edbt> nde Kelmend. Tue kethye pra le fja.
Jet e bi torjakut Sufflay, nba si Beri ha c ka qandren jo fort lerg Yaut
pas opinjoni i tij verlelohet edbc me gojdbane.
Kelmendi el bt nji fi qi kishte me i u shkrue nji hi tori nde
vedi. Bolizza flet gjane e gejate per Kelmend, difton se mujtte me qite
hpi me kryetar "majl Prcta bin e Pcte
nde lufte 650 vele, ne li
(Pedda) "ulu~n, qi i bajshin Turkut lufte te pa.meme. Levdon be en e tync
por edht' pcrmende plakat qi b~j hin deri ndt' }'ilipopel te Bullgarise.
Pasa e Kclmendc. C\ et i btc e madhe, nder 1
bpi ( hkruen ma poshte)
mund t' u gjind~ hin 102 takame argjandi e prarue, hpata, frej, gjok ore
.l

>(..,
)/

FJALE: -ARJ

p<r kual C' dikush ki btr drri hala n.hr ntlc arrrjand e gur te nue l m,
q i 1lotC Holizzn ndonji takam mund fr mohet edbi 1.50 djeri ndc 200
z<'k ia . (\'.O. Zrkini slkontc 11 ,50 lircta italianc \ i hte prej ari: h. No' l\sno Meli). l\ishir kual ra. k hpije rn kwhtueshem, tasa e tasukc ar~ja li ari c mandl'j nji uori uagcti te trasha e t'ima. Bajshin pcr arme
shqytin r lwshtcn o gjorden, c dirjshin mc perdoru<' mjeshtri ht bahen
(fundihu lum); rnill sc kishtc kush calina, c atu qi e kisbin e fabrikojshin
v LC barotin . .Mandej difton luftat e lninc prej 1612 dC'r nde 16 14 mf~
Turk. Bolizza islte i lidhun nc miqa i mc Krlmcnd e ){u o i shetiti.
e i pau \'Ctc. Konti i l\elmendit Prcta hi prittc po ten c Yenedikut qi
\' nle prcj li ncper cluer te Lal Drekalit, e c percillte per ne PJa, ! c
dore mbe dore mhi~rrite nde .. tambolle.
Prej slka u shkrue pra nerret \'(\ ht . c l{c)mendi jane nji nder
fi c nul tC fjcshta OH.' gjak . hqipi'hir, mba gojdhane (qi ndcr n{ kn randsi
le madhr.) fr dalun prrj Kui, ikur e Kui prej Beri he, mbas grja. c Kui
do te jt't Berishc . ikur. i~ 'hale e ... hosh .Merdite, e ikursi~ u danc '" hala
e hoshi prej Men.Jile ndc Bcshtrik te lla. it nja htu u dane Km: c Berishc c l{clmrnd para sc u ngull'shin nder llale te hqipenisc sc ormc.
(J'ijon)

Gela ius
----- ~ ~ ----

:F;a fe -!Ari
(TG B:fi~Z I I)
Ha pe.'llk e pshtyj, ha mish. e lp!}j.
ilan ai qi ka e jo ai qi don.
/lcku.

t1 i randii.

/fak.un e li Zoti.
Jlcll

me deke e gjygj me rrnue.

Jlekuri ni/ le" ;;et rrahet.
]feri:' here tlel ferra prej /ljet, here lulja prej ferret.
0

1 ele/eni me
1 lagti per

dekun, i gjalli me it" gjallf".

.~iti s' ka gajle.

2
.,.li ... pld.
..... . . . . hn"

..,,,..
,
.
...,...,
;. "
.,a rr
prA-..

.,.,.. ar -

'
. -" pw ...,. f#llil

.... fil ,,.., . . . . .!:

l urli utadl il (orlir.

Iutli ,, lf~
Wrri. . , ~ ,,., ,,.,. ..... , ..........
I .. fl I

ia

r4. " ,.,,....

-1

Zotl ,_.....

a ,,,..; """ i ,.,

r,., .. a .

"..,

*,.,
,,.,.
r.a.. .. ,,,. "'-J
11 ,, .............., 'l"9
""ati .

Jt tlrli jMI
ialL
Jta ' ~ ,,.,.,..

Jla

' "''"' . ,. . . ""''"'

.... ,,..,., ,.... . ...

'

. ..... 4

. . . tljGIAI.

" " i " ,,, . . . . . , .......

FJALt-ARl

K o.;i e ar lif uji, burrin e rartil goja.

Konaku d burrr ..,!t.
Ki /t!' gjj.., lw, im e gje'jslif pww.
lri lanii e :/ t' apin, ki flet e ,t"' ti/ 11tli9iojne~ mos le' qite't Zoti.
~Jm,qulfi neper ujif gjithmo11e mk .~hkon.
Ki lan e pin miku, aty e slton Zoli.
Kunoren s' e eltin por .;/rnti.
Kir IC' he mc e- gjee rre:iku, ili deren.
/('tr ,., ' la! puli:~ la so1-re'.
Klr s' <l mica, bredlin mit.
Kir lif lerdojuil tlcrnet, merr shporteu c ro9el.
K ltr s' t' dron kush arme ujerre~ a.., ne li.ral s' t' a dron.
}( ir tt bd magjypi pa..;/e~ ktJ rrfi t' cin.
Klr lif fr'n mewlja, u /e'n ,rJjdja.
Kh s' luJ pwzc~ luej deren.
Kh ,., ke pula, mos /ulu i.;ll.
Kur mo.tt t' aruohet e :jl'lra, as e reJa nuk duhet.
Kur ka keq, rdhe ujku ulro11.,
T~ur t' i ,.,M..,,j...h Auej nif !oste', lirlh JIUlen >er kcmbet.
Kur e ,r 1l fili, il .en maca :;hqarri11.
K ush mos levdo/ie' redin j djefi"t ksolla.
Kut1/ /erdon tjetrin, lerdon erlin.
Kuslt rre:iyon m' u mbylif n' uje~ i kapcl briskut.
Ku.11h lerdolet, nula. len ntlere'.
it" w~l s' ka menci, ka kambil.
Kw~l udreqe rorben, ndreqi:' edle eriken.
K usl mjelle', korri!'.
Kusl ngel, J.-jri11.
Kush qeshi:" teper, ~jan.
Kusl balet ki e lwn ujlm.
Kwh ,.,.; nen danlJ.e, i ha kokrrat.
Kush s' rdigion mmen, ndigion tierken.
Kush 4 ; :oti? njaj qi i ra kaallit.
Kusl do

prme,

Kush bjtn me

mos lif farsin lule.

qer,

{ 0/1et me
0

pleslta.

/.. erg sysl e /erg :e'mrel.

/,.isi me 1ji le' prime s' pritet.

269

1''.J A LE A Ki

Li.:i .:a

ma i madh, m ma fort me.rr ere.

Lisnt /,;')nif me:kata e dtgat q<1jne.
Loja f mfre, !osta e micae.
Lop" me dni, nieri me fjale".
Lopa ne mal, <larnja me akuj.
Lot .:orra 7>er sorri!, jo.'te uitri per nieri.
/ .u{lif ru darsem 7)a mish ,fl' im.
Lu9a ne !/Oje, d e mire gjithmone.
Lm durresi kur .:' ka ('ka lmn.
Lum i forti, e mjer i ligu.
Lyp pake11, se jen e .:huma .
IJypa kll faqe11 e :.e:.e, por pi gjl nk ti!' len.
0

JJl tl mire' me dijt, .e me pase.

JJ/ d mre nji roje, se nji ~tim.
Ud miri: tuk d, e ' " bl.
Md mire me u~ hmger ujku, st akalli.
~ltl miri' 11e bcrk e ,,;. soajce.
J)l d mire sokol' i dit se sorrif' i rjeU.
Ai ti mire' pushken nif krth, se 1/lin ngiat.
J/ d mire n1i nnmik lif merem se 'i mik lmdalle'.
1'14 mire' (lake e kuqe, se fue e :e:e.
J/ d mire e rralna e djalit, se e drshtuna e dhandrrit.
Jl d mire' tji i mdrr laman, se nji i mdem per gjye.
Md mire 'i :.Of/ ne dore, . e 'iqind per qiell.
J)f d i mire mi.iu i vjeter, se i rm.
J l d i fort robi, e guri.
~iti i madh hatri, se topuzi.
Jf d keq s' ta ban kerkuh, se ttlja.
1'1ali si ti thuesh it" ptrgjegjet.
1'fali per mal .:' perpi'Jtl, se nieri per tieri po.
Jf allin ia on gjeli, krenin . ' ia on qerri.
Mdrrja rrin e i :.oti s' e Un.
Jl at e pre.
Jl e Zoti e me miq.

1'1t teprir.r e lhambve, s' mbahet barku.

Jl e sy mos l e' pr ha, .:dnin t' a ndjt ha.
Me nieri tancl ha e pi e reg mos ban.

) -

PJ .\LE-,\HI

Uc dijU!"

nit~ ri

kw de.'i, i a ile" torrin redit.

Jle tlorl te" lwej re myt..;/c !ljarpnin.
1'1l slrntle ..; ' el 9ja.
Jle 'i nwe iqind clhandrra 111k :r:elcn.
1Jt,:m1ja c m"'llte e :e:c e te: :ol.
. Jlr'mlja e nicrit :i ,qjeli i ple.it.
1JJ ' e rr.r ue m"rin dulel cekii.
J.JJ iku mik slwqi ,;/rnq .
Aliku i mire, dera e parri:il.
JJliku i mire', e wleron .tilpin.
~lik i miri/ nuk l'f te: pagunn.
Aliku i mire' dslt kmtlruell Zotit.
Alik tl mjoltn, .ttloqi d krypa.
Alikut ti/ rni e mo.r iu rant/o .
.Aliku i /..;hohtt krye.t e rendit.
~likut mk i< di, e kur lii jee. J u U.
Minarja ne the. mk line.
Miti ha grepin, mica ha mi1i11.
Mitijt

miq. i, kuleta le lif

lo.ri11.

Mishi prej honit s' dale.t.

Mjer i randi i ke:taje jee.
Mjer thpijr pa plak, mjer plaku per reli.
Mjer imsi, lmn clurue..;i,
Mkati i hershem, pentle.ra e. ronl.
M o/in 'piqet ne nji dili!".
Mort e shi mo lyp.
Mort e mot U ngijn mejhere.
Mo.fl i del vall pa ti.
Mos u bdn mjaUt, . e e ltane mi:at.
Mo kallzo dhi se ta theva brinin, un .~ po kall::oj
xon hrini.
Mo. ia ban kuj, se t' a bajne e t' a lf.projne.
Mo ban .a ke per dore. J.
Mo o, lot, a b<in ieri.
Mo na lahte" Zoti pa miq.
M o haje gomarin, se i hyp nif U.
Moti a mire dket ne nade.
M oti i lig it' xaft t' milcu i mire.
Mu1ulou pak, se loti e ndimon lmm.
(Vijon)

(ha

dhija} por kall-

D. Alek ander

irdanl

- '-

4 ) -

i)

(h l UR :\11 ll E ..

61URmmE

...

Proqesi i Moskes kunbra JagoC>es, l<restinski-t, Bukarinit, Rykowit, Grinkos etj. ka zblue shum turpni te sunbimtarvet
sovjetike. Gjaksi, helmime, trathti, poshtersi e imoralitete qi kan
ba me u neverite gjith boten, eC>he ata qi kan pase simpati per
rregmn rus.
Ne shkolla te Catalognes asht ba i betyrshem mesimi i
rusishtes. Ne Barcelone nji mlehje per me protestue kunbra
Stalinit pe.r proqes qi asht ba ne Moske, ka shkaktue nji konflikt, ne te dilin kan mbete 30 vete te vram e 100 te varruem.
Fabrika! e ementit ne Dalmacl - c Hrvatska Strafa > e
Zagrebit shkruen: c Gjith fabrikat e ementit ne Dalmaci kan
nC>alue punen, pse nuk munben me e shite ementin ashtil si kishin me c:shte. Ne na buhet ementi, por te zott e fabrikavet e
mbajne aq shtrejt, sa populli i vogel nuk munbet me e ble. Si
munbet me kene qi keto fabrika te shesin ementin ne shtete te
hueja <>v here ma lire se te na? E si munbet me kene qi keto fabrika njaje fabrike ne Split, qi tash sa vjet nuk punon ma, i paguejn ()y miljon binare ne vjete ve pse nuk punon? Lypet qi
te shqyrtohet kejo pune, ete shifet, kush ka faj qi per ket shkak
me mija puntoresh kan mbete pa pune >.
Te ruejtunt e autografavet nuk asht nji pune e re, si
kujtojne bisa. Thone se inezt ruejn C>orshkrime qi mberrijne
qysh ne te VI . shekull para Hrishtit. - Ne bibljoteke te Vatikanit gjinben ma se 2000 volume autografash, nC>er te cillat borshkrimet e Petrarkes, te Raffaello-s, te Luterit, te Michelangelo-s,
te LeonzrC>it etj.
]o reklam, por preok i vertete. - Te gjith ata qi kalojne
neper ubha kryesore t' Amsterbamit, kryeqytetit te Holanbes, per
gjith nate munbem me pa te shkruem me shkroja te shenb:-itshme mbishkrimin: c onie menben te Zoti ! >
N' aeropag f Atenes, ku 53 vjet mb. Krishtit she Pati ka
prebikue mbi c Zotin e panjoftun >, kan menben me ngrehe nji

C)-t>

GJURlll)Iio: ...

rrase, ne te cillen ka me u <>hene

kejt

- I ,)

fja!imi

Apostullit.
Qanorrat e Kominterni!s n'Europe. - Mbi ket argument
fletorja gjys-zyrtare e Polonis c Gazeta Polska > (2 Prill) nepte,
nber sa tjera, keto informacjone. Mbasl organizata e Kominternes n' Europen qanbrore e pjesesisht ebhe n' Europen Jinbore
mbaroj me t' arbhun ne sunbim te nacjonal-soqalizmit gjerman,
Moskes ju ()esht me e bajte prej Berlinit organizaten West Europaeisches Bro ()es Komintern > (V. E. B.). Mbasi u munbue
kot (ne v. 933-35) me e ven()ue qan()ren e saj n'Amsterbam, ne
v. 935 e nguli ne Prage, pse Maska me gjeverin ekoslovake
kishte libhe nji pakt nbimet. Fletorja thote se Praga ishte Ji()he
me i letsue brebhit e mshehta te l<ominternes me ()hena kufitare. Asht pune e sigurte se gjeverija ekoslovake i ka iane me
kalue mshehtas lajmtaret komunista ne Poloni e kontrabanben e
literatures komuniste.
1 VI 1. kon gres i < ominternes (Maske, gusht 935) venboj
me e ba W. E. B. ne by sekcjone: 1) zyren per Europen prenbimore me qanberr ne Pariz e me rreth veprimit mbi France,
Spanje, Portugal, Itali, Angli, Svicer, Belgjike, Holan()e, Luxemburg e Gjermani prenbimore; 2) zyren per Europen qan()rrore me
qanberr ne Prage e me rreth veprimit mbi ekoslovaki Poloni,
Austri, Hungari, Rumanf, Bullgari, Jugoslavi e Gjermani Jugore.
Ne krye te zyres se Prages, shkruen ,, Gazeta Polska '',
asht sekretari i partis komuniste ekoslovake Gottucal(), ()eputat
ne parlament te ekoslovakis. Hy ne te VII. kongres te Hominternes, tha se ekoslovakija asht ,,paramuri i antifashizmit i ngulun ne mje()is te ()henavet fashiste". Prej v. 1936 partija komu
niste eke, qi \'epron n()er ()hena t' Europes qan()rore e ne Balkan ,,asht jo ve e ligjshme ne ekoslavaki, por filogjeveritare'';
asht pranbej nji arme e fuqishme ne ()ore te Kominternes se
Prages, qi e kryen veprimin e vet si()omos n()er komunista qi
veprojne mshehtas nber tjera ()hena, n()en ()rejtim t 'organeve qi
pergjithsisht, e kan n()ejen evet ne ekoslovaki. Hejo pune vertetohet si()omos me partin komuniste polake.
Gjeverija bolshevike ka ra ngusht. - Marrveshtia e
Lon()onit ne Rome ka shkaktue ne Rusi nji pahnaqsi te ma()he,
e paknaqsi e()he ma te ma()he ka shkaktue Jajmi, se jane tuj

_,
n-4

G.T U 1011 ll E .

u marre vesht nC>er ve()i eC>he Italija e franca. fletoret ruse flasin rrebet kunC>ra gjeveris franceze, pse thone se kejo e ka
trathtue shpirtin e veshtrimin e traktatit te Rusis me france e
<>on me bashkveprue me nji shtet fashist, eC>he pse fronti popu
lluer ka kene themelue si()omos per me ba nji politike kun()ra
shteteve fashiste. Rust jane iC>hnue eC>he kunC>ra ekoslovakis,
pse ajo e ka njofte perenborin italjane t' Abisinis oerpara se t'a
zgibhte ket ashtie Shoqnija e <omevet. Te gjitha keto n()ollje i
shterngojne burrat e shtetit rus me e nC>errue kryekput politiken
e vet n' Europe, e perflitet giith here ma fort se Rusija nuk ()on
me u perzie ma ne pune t' Luropes, e gjith kuj()esin e vet ()on
me e sjelle kah Azija, ku ()o te bahet f ati jo ve i in es, por
eC>he i fuqis ruse n' Azi.

Ti! mvllun noertesash fetare ne Rusi. -

Ne vjete 1937,
per urC>hen te G. P. U., per shkak, pse nuk kan la taksat, jane
mylle ne Rusi nja 2500 n()ertesa fetare. Prei kesosh 1900 jane
kisha ruso-ortobokse, 240 katolike, 200 xhamija, 115 sinagoga e
61 kisha luterane ase tjera nC>ertesa fetare te sektavet te n()ryshme. Gjeverija pastafat i ka shtue ()eri ke se ve taksat mbi kisha,
per me mujte keshtu me mshile eC>he kto pak nbertesa fetare qi
kan mbete en()e nC>en at sunuim te pa-Zot.
LiC>hjet e pa-Zot t' Azis se Mjesme sovjetike i bajne lufte
besimit islamik. Jane mobilizue nja 10.000 komunista me qillim
qi me i trazue te kremet e muslimanve e sherbimin Hyinuer n()er
xhamija. Ne Tashkent, ne Samarkan(), ne Hakan() e ne tjera qytete jane mshile 15 xhamija e jane burgose 146 mullaha.

Naima e Papes familjes se ff. Hertz-it. - Tash vone

agjencija ,,Stefani" ka lajmue se n' emen te Selis Shejte i asht
C>orzue se vejes e te bijave te Henrich Hertz-it, hetuesit te ,,valvet liertzjane", nji ek 1250 lirash sterline. familja e ketij oijetari te m3bh jeton tash shum vjet ne Cambrige ne ngushtime te
me()haja ekonomike. Dhantin e Pa pes ia ka C>orzue se vejes se
Hertz-it kanoniku Emzot Marshall. Asht per t' u theksue se familja Hertz nuk asht katolike.

,,Stalin ! iJitl t' ua iane

te

njehuna!" fletoria e LonC>onit

Daillv Express > - tash vone ka lajmue se nji ()ite, te paren

here qysh se sun~on regjimi sovjetik, i asht shqyptue iltas
c

GJURMUJE ...

) ... ::::
-

l)

nji kercnim Stalin-it. Speaker-i femnuer i raC>io-stacjonit te

mshehet rus e ka mbarue emisjonin e vet me keto fjale:
Stalin, ()itt t' ua iane te njehuna. Nci peshtuesat e Rusis, nuk kishim me e kursye jeten t' one, po te mujshim me te
vra ty. Deka e jote ka me kene ma e menC>ershine se C>eka e
Tuhaevski-t ! >

Ne Gjermani vijon politika kunora futenve. - Ne keto

oite ka C>ale nji ur()hen se bo te regjistrohen te gjitha pasunit e
futenvet, e me pase per t'u ()iktue se n()onji fut ka mshehe
gja, i merret gjith pasunija. Nuk bihet pse asht ()hane ky ur()hen,
ve nerret vesht prej vebit se ky urbhen nuk mun()et me kene
per C>obi te futenvet. Pose kesojet, ne ma te shumen e venbevet, ku ka baja, futent nuk guxojne me u la n' ato baja, kf lahen Gjermant, as nuk guxojne me u la n'at kohe qi lahen Gjermant. Ne Viene asht bhane urbhni qi xasat futen nuk mun()en
me i ba mesimet e veta ve ne bo gjimnaze te caktueme per ta,
e, mbas gjaset, shifet se n Austri kan me kene nC>errime te mehaja ne tregti e n' inbustri, ku fu tent beri sot kan pase nj i
zotnim te pakufizuem. Qysh tash auktoritetet kan urC>hnue qi ne
te gjitha ougajet e mebhaja te futenvet te jen komisare te
posaem, te cillet kan auktoritet te pakufizuem mbi ato sipermarrje. Ne tjetren ane ebhe vete popullsija munbohet me i ike
tregtimit me tregtare futen.
Lufta e perbashket e katolikve e e protestantve kunora
literatvres lnorale ne Shtele ti! Bashkueme. - l<atoliket e Amerikes e protestantet tash vone kan fillue nji lufte te perbashket
ne C>imensione te mebhaia kunbra literatures imorale. Asht themelue Liga per literaturen morale. Me qinba mija vetesh i kan
nbenshkrue C>etyret qi merr mbi veC>i kejo li()hje, e shitsa fletoresh te panjehun jane libhe shkrimet imorale mos me i qite per
moster as mos me i shite.

276

LA.JME RR OKULL ~H~YPNIS

LRJME RROK~LL SHQYPNS

Per ngr ehjen e azileve. hotue ne Fletoren Zvrtare m
date 20 ~J aj Ligja pcr l h c u e limin t' Azilel e, tuj i u n rarkuc ajo ha
n ti tut i L le l\ ryqit LC K uq hq ip t il r.
1

Si h as k rs,j Ligjc, Azile mu nd te ngrchen nji a ma shu

ne kryeqylel cdhc ne qytete te fjr.re te .M
, hrctcri dhe <lo tc pranohe
n<ler lo plcq e tr g n t u e n, hurra e gr, qi s' kane asnjii mjet jet
as nfi.rsi per pu nc, a. perkrnhje nga fa r' e fis' i ly ne. Deri sa tc krijobe
institule te v <\a ta nucr azil et qc pcrme nd ~en i 1 i krsaj Ligje, do
caktohcn ' en<l c tc posame pcr slrehimin edh c te fo hnjayc rn lt'na.
1

Azilct do tC mbahen mr sh pe n z inet c J{ryqit te J{uq dhc do

mrarrn prej tij, luj pa un pcr ad ini lrim t<' lyne nji Drejtor l' cmnue
me n ekret Mhrctnu cr, i ecJh c }H'l"O n e l tjetcr le posaii m.
J(ejo ligjc para lik o n , gj itl a ~htu , ct1he krijimi e taksave
f mhi-taksale, qi do tC jen nU fo vor te l{ryqit te J{uq po pcr 'ket qe
ilim nircberes:. in tituti i Azilit do te 'ihct ne ve prim . a po te ploteso
hen pregatitjet perkatse.
~Jc nji tjeter Ligje qi lo toh e t po n' ate XumPr

rn Flrtores Zyr-

tare, raktohet krijimi i nji scrir pulla h ne fa, or te Kryqit te Kuq. Do

tc shtypen 20.000 pulla postan) qi do tC 'ihen n aplikim qc me l Shta..
lor 193 c do te y :zhdoj n e te qarkullojne deri mr 21.. Nandoer ~
kesajc vjete.

Provimet e pjekunis ne Norma/et.

i pas vendimit
l\lii tris s' Arsimit, provimet c pjckunis ne ~crmal e n e EllJa anit do
fillojn e me 2 Qcr huer dhc ne in litutin ,,~ana ~l bre lne heu me 9 t' atij
muaji. ~Jesncsit e mesuesct qi kane per te <lhane gjitla btu provimet prak
tik e te pjckunis, i mas urdhrave perkatse tC )Jinistris, lirohen qi te mbarojne mesimct, ne shkollat ku sberbejnc, me 10 t' atij muaji dhe te paraqiten p('r provim ne Xormalel.
!<onsu/ate Shqipfdre n' Amburg. - Konsullit ~deri t te Shqipnis n' Amburg i u dorezucn nga Qeverija Gjerman c ckzekuturat dhe legjitimasionet e nevojshm e per {' lj e n c Kon ulates. Z. llans Krummer, Konsull ' i ri, fill oi nga veprim et kon ullore.

LliME RROKUL.L'

277

SBQYPNIS

vu

Pregah'tjet ver stacjonin e raoios jane

n' uohe. - ParaJeJisht me perkujdesin e Qeveris Mbretnore, qi pregatiti, si lsht lajmue,
Projekt Dekret Ligjen perkatese pcr ngrehjen e stacjonit te radios ne Ti rana, Drejtorija e P. e P. T. T., me anen ~ kompetentave te saj, po
lazhdon studimet e pregatitjet teknike per ket qelJim .
.. e baze te ketyne tudimeve jane m~rre ma a per porositjen e
aparateye reJ ative e asht p;ra hikjue qi stacioni qendruer radiofonik te
ngrehet ne fushen e Tirane , ku ka kene stacjoni i mapar hem radiotelegrati k, kur se aparatet e tjera te traosmisinit asht mendue qi t' instaloben mbrenda ne kryeqylet e munde i ht ne nji vend Le posa~em ne Bashkin e ketushme.

Martesa e N. M.

se TIJ

ZO& 1. me Kontesben &. APPONYI

u b'

me 27 te Prillit te kaluem ne salen e madhc te Pallatit l tl,retnuer, stoJise ' 0f;aneri ht per ket ra e.
Dishmitaret e ~. ~J . T. kjene .. T. l. Princi Abid e h. T.
Konti Ciano, Ali n. i J a hten i ltalis. Di hmitarel e N. } J. S. :.Mretneshes
kjene Konti Apponyi e Konti Villani, llin. i llungaris ne Rome.
Formal itetet e marteses u hane ma Kodit Ci,il pf(j z. H. Delvina, Nenkryetar Parlamentit, e prej rl A. rtatiu, K ryetar Diktim it.
e ket rase enJhen ne Tirane ~ u gjeten prane po e te naltpermendunve, edhe per onalitete tjera tC nalta si ~. T. Princi A. di SavoiaGenova, Duka i Bergamos si Perfaqsues i X. ~. T. 1. ) Jretit t' ltalis;
z. M. Cuvelier, min. i Belgut ne Rome; z. \Y. Schwarszberg Gunther~
min. i PoJonis ne Rome; z. Charonof, min. i Bu is n'Athinc; z. A. Spekke~
min. i Lituani ne Rome etj.
Pose ktyne kjene edhc tjera per onalilete hungarezc Konlat J. Caroly, T.e Apponyi, E. Caroly, Pl avicini, Esterhazy, Teleky, Zeherr-Tos etj.
Ne ket rase urdhnuen ne krye-gjytet edhe shum gazetare te hueje~
si perfaq uesa e korrespondenta te po a~em te shum botimeve te ndryshme nder "'htete te jashtme.
e rase te marteses i u derguen iftit Mhrctnuer cdhe shum
dhanti te ndryshme i prej Mretit Perand. t' ItaJis, Sb. T. ~J ussoJinit, Qeerive Hungare, Franceze, Greke e Germane etj.
Edhe hoqnit tregtare hqyptare e ltaljane dhane ne ket rase
kto dhanti ne te holJa : ita 50.000 fr. a.; Stamles 20.000; ,, Selenica '~
20.000; Elektr. Korare 15.000: ,, Maliq ' 5.000; E . 1. A. A. 10.000;
.A. I. P. A. e Banka Komtare e Shqypnis 10.000 fr. ar.
Sbumat e m1edbuna ne ket rase neper kto dhanti te ndryshme

278

RRETH'. BOT8

ne te

bolla do te perdoren per themelimin e nji A:;ilit per pleq; pla

i ktij nderlimit i A besue te mireojoftunit Arkitekt lng. Q. Butka:
shpresa se per se shpcjtit do te fillojn edhe punimct.
Po m' at dite u martuen edhe 50 varza te vorfoa, nder vise
ndryshme te ''eudit, me shpenzime t J. M. T. ~lretit. Ndersa 10 Basllkit e .Mretni qiten mc slpenzime te veta shi n' at dite ka 10 vana
-vorfna. N. T. Princi Tati martoi at dite dy varza te vobta te Kryegjyte
me ndine te vet.
T.

Rreth botes.
/fail. - .Me 3 te l\Jajit Fii.hrer i German~ i ktbei viziten
Rom Dw;e-s ' Halis, neper nji pritjc pernjmend madh htore e qi s' m
bel mend t' i jete bd ndonji here tjcter njaj Kryetarit te .. htetit.
E pritcn Hitler-in vete .Mreti Perenduer, Due-a, Konti Cino
te gjith ~tini trat ljcre. U bAne manifcstimc lC madhnucshme le ndrJsbllllSJ
pcr ndt~ r te Flrer- it; ato m:l ne bej kjene: me 4 .MAj usbtrIQ
ushtarake te 52.000 Djelmoave Fashista e A vanguardi ta ne Ce~
tocelle; me 5 ~Uj u htrimet detare ne gji tC ~apolit, luj mclrre pjeli
2 ani luftet, l inerocialora, 11 eksploratora, 12 cacc iatorpediniera, l
torpcdinicra, 24 ~1as, e, perpose tjerash, edhe nj'a 90 sommergibili; me
6 ~taj u ba parakalimi ne rrugen e Triumfit me 30.000 u htare, posl
djelmoash, 2.500 mushkash, 600 automezzi, 400 carriarmati, 200 mor ..
e 400 pjese arliljerijet; me
~Iaj u bAne ushtrime t bindshme ajrore

ne

urbara.

Shtete

te

Bashkueme. - Prej qarqesh t' informueme mifli'

thohet se Departamenti i ~tarines amerikane ka lcndue me e mledhe per
bukur do mueje n' Atlantik floten detare, prr me u ndeje n() hr.h rrezi
qeve, qi parashifcn prej njaj krize curopjane, tuj sugurue nfi ket mndJ
po ac Ameriken e Jugut. Manevra qi do te zhvillohct pertej Ek vatori&
do te ynoje ma. fort mprojtjen e brigjevc mcridjonale te mare kontinentit.
Departamcnti i ~larines lajmoi edhe se flota e Oeanit le Pagjt&
do te ktheje mrenda megjevc te veta tagrore vctcm masi t vizitoje Eks.

R&ETH ROTES

279

poziten nderkomtare te New-Yorkut; por Amiraljati beson se ky kthim

mvaret kryekput ne gjendjen e vshtire nderkomtare europjane te ktyne
ditve te turbuJlta.

ermani - ekoslovaki. - Nder kto kohet e mrame gjendja politike kufitare Asht turbullue fort ndermjct Germanis e ekoslovakis. Incidenla tc paknaqshem, deri n gjaksi, shkelje kuMjsh prej te dyj3
an ve ncper ajroplana si ek si german vijojn gjithnji m' kufinin ek-german, me gjith urdhen te prem te qeveris eke qi mos l guzojn me fluturue ajroplana ne nji perifori 5 kiJometrash prej kufinit.
Nderkaq , si ne Prage, prej Mini trit german, si ne Berlin, prej
Ministrit ek bAhen protcsta, te thuejsh, te pcrditshme per te shkelun kuijsh respcktive, si prej njanes anc, i prej tjeters.
Deklarala, qi bAni z. IlenlP.in kryetari i sudctve german, duket si
mos t' ish te aspak ne favor te njij atmosfere paq uesc ndcrkomtare, e aq
e mA pak cko-germane.
FjaJa o pshtetun z. llenlcin : ,, i vetmi p~ltim i sudetve dsbt
A nschlussi ! " nuk aslt krejt e pathemel.
l'letoret e hueja, qi botojshin interY sl e n e bisedimeve HodzaHenlein, pcr te tillat dishrohej nji rescrve mil e madhja. u konfi kucn te
gj itha ne ekoslo\aki.
NiJeshja franko-hinglize. - Tuj htjertue argumentat e zhvilluem ne London ndermjet ministrave respckti\e te dyja Shtctc vc, Argli
e France, muncJ te thohet se :
1) ~linistrat franc ez i proyuen akordet e Romes, tuj i njofte e
mue njashtu si i njef e i mon vcte Londoni, d. n. tl. ,, porsi kontrihut i paqtimit t' Europes ' ;
2} ~lini trat hingliz dishmuen se mund te shpresohet qi bisedimet
frank o-italjane munden me dhane rczultate te knaqshme;
3) Te zhdukunt c vshtirsiye ne Mjesdhe edhe ne London psbtetet
.ne perfundim tc gjendjcs spanjole;
4) Per sa i perkel Europes lindore komunikala Asht mjaft ermetike.
Flitct vetem per ,,nji akord e pergjithshem" e per nji ,,mund i mc i ndimuc"
zgjidhjes sc problema,c qandrore-eur<,pjan jo velem ne mndyrc ,, paqtucsc"
por e<lhc ,, ne thcmcl te drejtsis.''
5) Pjc a mA interesante i pcrk et bashkve prinit ushtarak, ,, Dy
-Ocverit - tl ote komunikala - kan da mc vijue, per sa t' u jete e nevojshme, perpjekjet e fillueme me akor<lin e Londonit te 19 Marcit 1936.
i u pa prej ktyne pese pikave bisedimet ne London kan pase

280

lHBLJOGRAFI

k to dy perfundimc : vJmn e miq i ndermjet Pari it e Londooit c nji-.

ht rit cdhe afrimin me kto Jy htete l0 njatyne popuj\e, qi ene nuk jane
ne marredlulnje te ngushla me politiken franko-higJize: shtypi nder.
korolar i ka prite me gzim kto perfundime !

BIBLJOORAFf
J. Terenzio TtJcci JL RE DEGLI ALBA . E~ 1 - Con 20 illu1trazioni fuori te to c una cartina - Copyriglt Ly ,, ,a a Ed idricc ~
1\-Jondatori" - a Edizionc: .Aprile 193
tampalo in ltaJ ia.

2. La.gu

l Poradeci -

YLLl 1

ZEl1 R 1:

- Edituar nrne kuj-

desin c l\I. Kutelit - Rukure hl 1937. - l\Ji ket veprr tlo te flasim mA
vone.
3. llOMERI Libri XXll i Ilia<le , V r a s j a e il e k t o r i t
- perkethye hqyp, (mc nji parathdnje . kjarue e pcrmli kobet e veprat
e llomerit - prej Prof. Frano Alkaj, diplomue ne Letersi Jda ike n'Univer lctin c Bukure htit. hkodcr. htypshkroja l' raneskane 193 .
htepija Botonje, e ,, Krislo Luarasi "
4. Luigj lala - "" l{I - Tirane. 193 .
NJE~S

5. DIE LA .. o \\. I RTSf.llAlTLICHE~ VERHALTXIS E ALBA- von Dr. Dalib Zaalani uiplomlandwirt in Tirana -- ~Jit 6

Karten un<l 1 Abbildung - Verlagsbuchhanc.llung Paul Parey - BerJin 19;3 .

. RRITJA E IIPE_o t=YE DlJ E PROD Hl~JI 1 VEZEVE (e ilustruar me 120 figura ' Dr. Vasfi' amim - Tirane, 1938
hlypshkronj a ,, Gutenherg ".
7. LETR PREJ FRA~KLL r J'eli Panarici (;\J ble<lhesi) Kore, 193 .
. TATI Tll<A DHE OB ERV IO~E, gjate , itit 19;37 te S p i t a Ji t t e h l e t i t t e Gj i r o k a s t r e
- Botuar ga Libra-
rija Javer Gc~ica - Gjirokaster.
Pronar: P. Pashk Bardli, O. F. M.
Drejtuer i gjegj hem : P.- Gjergj Fshta, O. F. M.
Me Uj en e

Parit tt F'-8 e t ' Utdhn.it

P.. T.