Benjamin Perasovi

URBANA
PLEMENA
Sociologija subkultura u Hrvatskoj

Zasreb, 2 0 0 1 .

Zahvala
Ova

knjiga

0 subkulturi

mladih,

Odsjeku
Fako

nastala

za
je

kao

kritici

dijalogu,

(urbanih

izrade

disertacije.

drutvenih

znanosti

uvjeta

za,

plemenicima,
kao

klupici.

po
se
s
s

onima

zagrebakom,

se

zahvaliti

materijalima
Holmes,

Renata,
Matko
Domagoj,

su

i
i

Takoer

se

mnogo

emu

pokuaj

istraivanja
sredini.

Katunariu,

Kalanju

Ivanu

svom

Rogiu,

primjedbama

na

tijekom

zahvaljujem

na

na

Zagrebu.

samo

naoj

pitanjima

podrci

specifino,

prijateljima,

kojima
kojima

hvala

plemenu,

Keith

1999.,
u

nedostatkom

Pilar

svojim

onima
i

Posebno

drugim

dopune

Ivo

Nika
Biljak,
Alpi,

sam
sam

Toshiyi

Crnomerec-Trnje-Martieva,
elim

oujku

disertacije

upravi
osigura

istraivanje

mladih.

Zahvaljujem
na,

Vjeranu

Radi

poticajnim

Instituta
subkulture

plemena)

i profesorima

doktorske

fakulteta

zjapi

profesoru

1 nakon
vanju

obranio

Filozofskog
koja

se

mentoru,

osnovi

okvir knjige,

mladih

Zahvaljujem

na

sam

praznine

subkulture

koju

sociologiju

postavljen

popunjavanja

je

proveo
podijelio

pomogli

Veljac,

Daniela,

fotografijama,
ove

Riba,

Nika

na

trokutu
partijskom
Ovdje

fanzinima

knjige.
Antonini,

Renato

Panda,

Bruno

Vedran,

Draen,

Marko,

Zil.

vreme

amsterdamskom.

su

nastanku

Damir,

ubreta,
Bahatee,

koji

su

sati

dragom

plemenu,

splitskom

mnogo
nekoliko

Marijani,

itnom
svima

prijateljicama

To

i
su:

Duda,
Konjevi,
Borna,

URBANA PLEMENA

Uvod

S u b k u l t u r e m l a d i h p o z n a t e s u iroj j a v n o s t i u g l a v n o m
zbog

medijske

eksploatacije

ekscesnih

situacija,

zbog

k a m p a n j a m o r a j r g j j a n j k e i drugih naina medijske pre

zentacije adolescentskih stilova ivota. T a k o je i d o m a a
javnost d o z n a l a o postojanju h a o m a n a , p u n k e r a , m e t a
laca, darkera, ravera, skinheadsa i drugih aktera subkult u r n e s c e n e , kroz p r i z m u d e l i n k v e n c i j e i d e v i j a c i j e . T o n e
znai da je o d n o s m e d i j a i subkulture t a k o j e d n o s t a v a n i
j e d n o s m j e r a n , aliyukazuje na sliku koja se uspostavlja j
d i j e l u d o m i n a n t n e k u l t u r e ; u t o j slici ( u v r e n o j n a s l o v i m a
i p o d n a s l o v i m a n e - s a m o - u t o g tiska) d r o g a , nasilje, sa
m o u b o j s t v o , k u l t o v i , v a n d a l i z a m i si. p r e d s t a v l j a j u s i n o n i
m e z a r a v e , p u n k , d a r k , skins i o s t a l e s u b k u l t u r n e s t i l o v e .
Naalost,

broj

dosadanjih

kampanja

moralne panike

o k o subkulturnih g r u p a vei je od b r o j a objavljenih soci

o l o k i h s t u d i j a o toj t e m i , b a r e m k a d a je rije o H r v a t s k o j .
y_syj]etu ( p o s e b n o u S A D - u i V. Britaniji) s u b k u l t u r e m l a d i h ve vie d e s e t l j e a p r i v l a e p o z o r n o s t i p r e d m e t s u z a
n i m a n j a s o c i o l o g i j e i s r o d n i h z n a n o s t i . Razvoj t e o r i j a o
s u b k u l t u r i m o e m o pratiti jo o d i k a k e k o l e , o d prvih
r a d o v a o t a d a n a s t a j u i m s o c i o k u l t u r n i m f r a g m e n t i m a ur
b a n e sredine. Uz n a g l a s a k na gang kulturi m l a d i h i d r u
g i m m a r g i n a l n i m g r u p a m a , ikaki autori d a l e k o s e n o su
odredili p o d r u j e istraivanja i p r o b l e m e predmeta i m e
tode eventualne sociologije subkulture, m a d a je sam po
j a m uveden neto kasnije (50-ih) k a d a je d i o gang k u l
ture opisan k a o delinkventna subkultura. ezdesetih g o
d i n a nastaje skeptika revolucija u sociologiji devijacije,
pojavljuje se teorija etiketiranja, ve uspostavljena teorija

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

0 d e l i n k v e n t n o j s u b k u l t u r i d a l j e se razvija, a p o j a v a k o n -

niji, takav p o e t a k d o m a e s o c i o l o g i j e subkulture ini se

t r a k u l t u r e i e k s p l o z i j a o m l a d i n s k i h p o k r e t a i i v o t n i h stilo

r a z u m l j i v i m . O s i m to j e r a z u m l j i v , t a k a v p o e t a k je, z b o g

v a k r a j e m ezdesetih o s i g u r a v a prisutnost t e m e (sub)kulture

istraivakog uvida iznutra, poticajniji za b u d u e studije

mladih i u akademskim i u mnogim drugim, svakodnevnim

n e g o to b i t o b i l a i s k l j u i v o t e o r i j s k a r a s p r a v a o s o c i o l o

1 n e f o r m a l n i m k r u g o v i m a . U historiji n a s t a j a n j a ( n i k a d strikt

kim orijentacijama, paradigmama i osnovnim pojmovima

no utemeljene) sociologije subkulture, sedamdesete g o d i

s o c i o l o g i j e s u b k u l t u r e , bez u p o r i t a u d o m a o j s u b k u l t u r -

ne su obiljeene d j e l o v a n j e m Birminghamske kole. So

noj stvarnosti. D r u g i m rijeima, za nau sociologiju je b o

ciolozi te tradicije i do d a n a s su ostali najcitiranijim a u t o

lje i m a t i k n j i g u o t o r c i d i k a o i v o m a k t e r u s u b k u l t u r n e s c e n e

r i m a u p o d r u j u s u b k u l t u r e m l a d i h . N j i h o v se u t j e c a j u

(nogometnog plemena, u jednom konkretnom periodu)

o s a m d e s e t i m g o d i n a m a uvrstio i u m n o g i m d r u g i m z e m

n e g o raspravu o utjecaju socio-biologijske p a r a d i g m e na

l j a m a (izvan u o b i a j e n o g z a p a d n o g k r u g a ) k o j e s u s e

t e o r i j u Petera M a r s h a o r i t u a l i z i r a n o j a g r e s i v n o s t i i p o n a

susrele s vlastitom r o c k / p u n k (sub)kulturom. Sociologiju

anju n o g o m e t n o g plemena uope. N a r a v n o , ovakva ocje

s u b k u l t u r e m o g l o se iitati i iz i r e g p o d r u j a c u l l u r a l

na m o e vrijediti s a m o za p r v u , p o e t n u fazu istraivanja u

stuclies u k o j e m d a n a s d j e l u j u k l j u n i b i r m i n g h a m s k i

o v o m p o d r u j u , d o k g o v o r i m o o j e d n o j knjizi i n j e n o m

autori. Devedesete godine obiljeene su novim subkultur-

m o g u e m u t j e c a j u , a p o e l j n o s t o b u h v a a n j a svih d i m e n

nim p o k r e t i m a i n o v i m interpretacijama k o j e trae p r o m j e

zija s o c i o l o k o g r a d a n a m e e s e u s v a k o j s l j e d e o j f a z i

nu okvira birminghamske sociologije subkulture.

k a o s a m o r a z u m l j i v a I ) PojajT}_subkulture j e j o s t a _ j r o k .

U H r v a t s k o j , n a s t a n a k b r o j n i h s u b k u l t u r a m l a d i h nije

p r i s t u p u t o m p r o b l e m u d o s a d a s u u s v i j e l u k o r i t e n e sve

bio praen slinim razvojem sociolokih istraivanja, no

tri d o m i n a n t n e s o c i o l o k e o r i j e n t a c i j e ( i n l e r a k c i o n i s t i k a ,

n a k o n recepcije osnovnih odrednica kontrakulture i sub

f u n k c i o n a l i s t i k a , m a r k s i s t i k a ) u raznim o b l i c i m a , s u p r o t

kulture Z a p a d a u naoj socijalnoj teoriji s e d a m d e s e t i h , u

stavi j e n i m i j c o m p l e m e n t a r n i m j p a n i j e u d n o to i d a n a s u

d r u g o j polovici osamdesetih pojavljuju se radovi o d o m a

literaturi n a i l a z i m o n a n e s p o r a z u m e o k o u p o t r e b e p o j m a

im subkulturnim fenomenima, posebno o grafitima i sub

v a . K o l i k o su s l i n i , a k o l i k o i o / l i i t i p o j m o v i p o p u l sub

k u l t u r i n o g o m e t n i h h u l i g a n a . V e pri p r v o m p o g l e d u n a

kultura, kontrakultura, alternativna kultura, kultura

d o m a e r a d o v e o subkulturi jasno je da su oni socioloki

m l a d i h , r o c k k u l t u r a , rave k u l t u r a , t o ovisi o n a o j d e

zahvat u stvarnost koji o s n o v n e p o j m o v e ( d o m i n a n t n a

finiciji, no injenica je da u suvremenoj sociologiji ne

k u l t u r a , s u b k u l t u r a , stil, identitet, ritual itd.) u g l a v n o m p r e u

postoji o p a suglasnost o tim definicijama i da se p o j m o v i

z i m a , bez d u b l j e g p r o b l e m a t i z i r a n j a , i z n j i h o v o g a i r e g

koriste razliito. B u d u i d a t i p o j m o v i nisu n e v e z a n i u z k o n

t e o r i j s k o - m e t o d o l o k o g k o n t e k s t a , o b o g a u j u i (punei)

k r e t n i s a d r a j , a taj s a d r a j nije z a c e m e n t i r a n u v r e m e n u ,

te

definira

p o s t o j e i p r i g o v o r i k o j i t v r d e d a s u b k u l t u r a m o e biti p r i

njem) sadrajem iz d o m a e g istraivanja s a m o g f e n o m e

m j e r e n p o j a m z a f e n o m e n m o d s a , r o c k e r a ili p u n k e r a

na. S o b z i r o m na svojevrsnu napetost izmeu evidentne

( 6 0 - i h i 7 0 - i h ) a l i , s o b z i r o m na p r o m j e n e u f e n o m e n u

razliitosti k o n t e k s t a i isto t a k o e v i d e n t n e slinosti s i m b o

s u b k u l t u r n i h i d e n t i t e t a , isti p o j a m n e m o e v r i j e d i t i z a d a

l i k o g svijeta s u b k u l t u r n i h a f i l i j a c i j a u H r v a t s k o j i V. B r i t a

nanja g r u p i r a n j a na rave, t e c h n o , umreenoj sceni kul-

in ;

pojmove

(donekle

ispranjene fleksibilnijim

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

ture m l a d i h u d e v e d e s e t i m a . A u t o r i takvih teza ne u v a a

u k o n k r e t n o m v r e m e n u i p r o s t o r u ) m o r a biti v a a n p o e t a k

v a j u i n j e n i c u o b n a v l j a n j a s u b k u l t u r n i h s t i l o v a , niti d i j a l e k

p u n k a , i n j e n i c e n a s t a j a n j a j e d n o g s u b k u l t u r n o g stila k r a

t i k u i n d i v i d u a l i z m a i k o l e k t i v i z m a u n o v o m t r i b a l i z m u , pa

jem sedamdesetih u V. Britaniji, upravo z b o g o n i h o p i h

im postojanje p u n k e r a u devedesetima izgleda nestvarno,

o d r e d n i c a koje se p o k a z u j u z a j e d n i k i m a u razliitim k o n

ili b a r e m n e d o v o l j n o s t v a r n o d a b i g r u p n i i d e n t i t e t L i v o l -

tekstima i u razliitom v r e m e n u . N o , o p s e n a l i t e r a t u r a , k o j a

n i stil p u n k e r a _ d a n g 5 J n D g l i n a z v a t i s u b k u l t u r n i m k a k o s e

0 t o m e u z e m l j i sreditu p o s t o j i , m o e , i z r a v n o p r e n e s e n a ,

to radilo s e d a m d e s e t i h i o s a m d e s e t i h .

izazvati zbrku u z e m l j a m a periferije. A k o se z a d r i m o na

S o b z i r o m na n a v e d e n e p r o b l e m e i viestruke z a d a e ,

primjeru punkera, dakle na sociolokim istraivanjima glaz

o v a j e r a d biti p o d i j e l j e n n a tri d i j e l a . U p r v o m d i j e l u a n a l i

b e n o g stila k a o p o d l o g e z a s t v a r a n j e i v o t n o g , s u b k u l t u r

ziraju s e o s n o v n i p o j m o v i i r a z v o j t e o r i j a o s u b k u l t u r i m l a

n o g stila i i d e n t i t e t a , u o i t e m o k a k o a n g l o s a k s o n s k e

d i h , razliite k o l e , p r i s t u p i i d o p r i n o s i k l j u n i h a u t o r a n a z -

analize esto uzimaju u obzir p o j e d i n a n i kontekst u k o j e m

naavanju okvira sociologije subkulture. U d r u g o m dijelu,

je verbalizacija n e k o g p r o b l e m a (a rije je, n a r a v n o , o e n

p o j m o v i i k o n c e p t i s o c i j a l n e t e o r i j e bit e p r i m i j e n j e n i u is

g l e s k o m jeziku) d o b a r d i o o k v i r a z a i i t a v a n j e z n a e n j a i

traivanju subkulture m l a d i h u Hrvatskoj, u pokuaju re

uloge p o j e d i n o g subkulturnog aktera, d o k k o d nas n e s a m o

konstrukcije stilova i identiteta od sedamdesetih do d e v e

d a i z o s t a j e k o n t e k s t o k o j e m s e g o v o r i (na p r i m j e r , p o b u n a

d e s e t i h . U o v o j r a d n j i iri p o j a m s u b k u l t u r e s u e n j e n a

u B r i x t o n u i n j e n iri r a s n i , s o c i j a l n i i p o l i t i k i k o n t e k s t ) , n e g o

subkulturu m l a d i h , i to u g l a v n o m na o n e g r u p e koje svoj

i v o t n i stil i i n d i v i d u a l n i / g r u p n i i d e n t i t e t z a s n i v a j u na r a z l i
i t i m p r a v c i m a g l a z b e ili s p e c i f i n o m p r a e n j u s p o r t s k i h
k l u b o v a . Sva l i t e r a t u r a u svijetu p o k a z u j e d a s u d o d e v e
d e s e t i h (a u v e l i k o j m j e r i i d a n a s ) u p r a v o r o c k / p o p i d r u g a
glazba, uz navijanje na sportskim s t a d i o n i m a , tvorili o n e
dominirajue, najee p o d l o g e i p o s r e d o v a n j a m l a d i m
l j u d i m a za s t v a r a n j e s u b k u l t u r n i h stilova ivota.
ak i povrnom promatrau bilo bi jasno da ne m o

1 e l e m e n t a r n o r a z u m i j e v a n j e teksta (pjesme) o k o j e m je rije.

To znai da socioloki pristup grupi p u n k e r a u Brixtonu, uz
a n a l i z u p o j e d i n e p j e s m e ili n e k o g z n a k a , m o r a biti t e s t i r a n
u d r u g o m prostoru i v r e m e n u , gdje (primjerice u Zapruu)
ne_postojlni pakistanska, ni jamajkanska,_ni englesko^bjeJaka

zaiedn[ca7~^ti~^ovoljno

razumijevanje

engleskog

jezika d o d a t n o iskrivljenog i p r i k r i v e n o g s n i m k a m a na n o
saima zvuka, d i ^ p o s t o j e punkeri.
U z t e m e l j n a p i t a n j a o j o m e to s u s u b k u l t u r e m l a d i h ,

e m o m e h a n i k i prenijeti socioloke kategorije, definicije i

k a k o su_nasjgjg.1 e _ L . o . d r i a v a l e s u o ] J J v o L u J j r v a t s k o j ,

i n t e r p r e t a c i j e , n a s t a l e u istr ai vanj u s u b k u l t u r n i h g r u p a u

dolazi do mijeanja starih i nastajanja novih stilova, kakav

S A D - u ili V . B r i t a n i j i , u k o n t e k s t H r v a t s k e . M e u t i m , p r o u

im je o d n o s sa irom roditeljskom kulturom, u d r u g o m dijelu

kako

a v a n j e i z v o r i t a z a o p e o d r e d n i c e p o k r e t a i i v o t n o g stila

p o s e b n a p o z o r n o s t bit e p o s v e e n a n e k i m a s p e k t i m a ivota

(a te o p e o d r e d n i c e zajednike su m l a d i m a najrazliitijih

subkulturnih grupa, primjerice upotrebi d r o g a . Takoer, zbog

socijalnih i g e o g r a f s k i h p o l o a j a ) , ini se n e o p h o d n i m ;

p o v e z a n o s t i p o j m o v a i stvarnih s u d i o n i k a , j e d n o p o g l a v l j e

o p a o d r e d n i c a punkeri vrijedi, i na slian n a i n slui,

obuhvatit e n e f e d o m a e aktere novih drutvenih po

sociologu u Brixtonu kao i u Z a p r u u . O n o m e tko p r o m a

kreta. U treem dijelu rada,' koji i m a r e z i m i r a j u u , za

tra p u n k e r e u Z a p r u u (uz n e u p i t a n p r i m a r n i e t n o g r a f s k i r a d

kljunu funkciju, analizira se o d n o s prvog i d r u g o g dijela,

12

13

Benjamin Perasovi

dakle

odnos

izmeu

relativno

uspostavljene sociologije

l.dio

s u b k u l t u r e m l a d i h u svijetu i d o m a i h istraivanja i s p o z n a j a ,
to e , n a d a m se, p r i d o n i j e t i r a z v o j u istraivanja i r a z u m i j e
vanju fenomena subkulture.

SOCIOLOGIJA SUBKULTURA
MLADIH

Uvod

D o n e d a v n o su pojedinani radovi, knjige i zbornici

p o s v e e n i o v o m p o d r u j u n a g l a a v a l i razlike u p r i s t u p u i
v e i n o m slijedili p r e p o z n a t l j i v e , p a r a d i g m a t s k e o r i j e n t a c i j e
u sociologiji, stvarajui nove varijacije u interakcionistikoj, funkcionalistikoj i konfliktnoj (marksistikoj) tradiciji
r a z u m i j e v a n j a d r u t v a . N o , p o j a m bricologe, to g a j e o d
C . L . Straussa p r e u z e l a b i r m i n g h a m s k a k o l a s o c i o l o g i j e
s u b k u l t u r e , i k o j i je p o s t a o k l j u a n u i n t e r p r e t a c i j i s u b k u l turne konstrukcije stila, n a k o n u o b i a j e n e u p o t r e b e u s u b kulturnoj

teoriji

poinje oznaavati

samu teoriju,

nain

stvaranja sociolokih m o d e l a u analizi drutva. Tim p o j

m o m F o r n a s ( F o r n a s i sur., 1 9 9 5 . ) n a z i v a vlastiti p r i s t u p , u
kojem su semiotika, psihoanaliza, koncept kasne m o d e r n e
i H a b e r m a s o v a teorija k o m u n i k a t i v n o g djelovanja, britan
ske kulturne studije, s u v r e m e n a a n t r o p o l o g i j a i studije so-

14

15

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

cijalne strukture i m o b i l n o s t i uspjeno spojeni s istraiva

n j e m triju a d o l e s c e n t s k i h r o c k g r u p a . T e n d e n c i j u p r e v l a
davanja

dosadanjih

paradigmatskih

1. i kaska kola

dobro

iskljuivosti

ilustriraju G e l d e r i T h o r n t o n ( 1 9 9 7 . ) koji n a z n a u j u z a j e d
niki okvir raznovrsnih orijentacija u sociologiji subkulture,

U literaturi esto s u s r e e m o kole, za koje m n o g i

k a o i T h o m p s o n ( 1 9 9 8 . ) koji reafirmira klasini, u s o c i o l o

autori tvrde kako preciznim ralanjivanjem i v r e d n o v a

giji

njem

subkulture

nezaobilazni

k o n c e p t moralne panike,

uka

rada

doprinosa

svakog

predstavnika

odreene

zujui na relevantnost tog koncepta u s u v r e m e n o m (medij

kole z a p r a v o i n i m o upitnim sam zajedniki nazivnik -

s k o m ) drutvu rizika. a k i u p r i j a n j e m r a z d o b l j u , u k o j e m

k o l u . P o s t o j a n j e vie n a r a t a j a a u t o r a d o d a t n o k o m p l i

je n a g l a a v a n j e razliitosti i suprotstavljenosti teorijskih p r i

cira inzistiranje na p o j m u kole, pa je uvijek p o t r e b n o

stupa esto prikrivalo njihove slinosti, bilo je l a k o uoiti

poblie odrediti sadraj neke kole miljenja i istraivanja.

z a j e d n i k e p r o b l e m e i p o j m o v e , t e , bez o b z i r a n a v a r i r a j u

G e l d e r i Thornton (1997.) zapoinju odabir tekstova za

i raspon kritikog (i p o l e m i k o g ) autorskog osvrtanja na

opseni reader subkulture i k a k o m k o l o m , koju l a b a v o

prethodnike, oditati iz radova brojnih autora temeljna

definiraju i vezuju nekoliko narataja raznovrsnih teorijskih

poglavlja u nastajanju sociologije subkulture. Ta p o g l a v

i i s t r a i v a k i h o r i j e n t a c i j a uz sveuilite u C h i c a g u , s m a

lja, uz dozu nasilja n a d irinom p o d r u j a , m o e m o o v a k o

t r a j u i p i s a n j e u d u h u ili u i m e , i k a k e k o l e d o v o l j n i m

odrediti:

za iroki zajedniki nazivnik. N e p r e c i z n o d e f i n i r a n j e rezul

1. Cikaka kola, 2. Teorija delinkventne subkulture, 3.

tiralo je uvrtenjem nekolicine a u t o r a koji ( p o p u t A l b e r t a

Interakcionizam, teorija etiketiranja i skeptina revolucija u

C o h e n a , najblieg M e r t o n o v o j p a r a d i g m i u sociologiji) ne

sociologiji devijacije, 4. Kontrakultura i irenje p o z o r n i c e

s p a d a j u u i k a k u k o l u . C i k a k a skQJn, k o j a , s e n a j e e

za brojne (sub)kulture m l a d i h , 5. Koncept m o r a l n e panike,

s p o m i n j a l a u kontekstu u r b a n e sociologije, vana je za

6. B i r m i n g h a m s k a k o l a , 7. P o s t - s u b k u l t u r n e s t u d i j e i geo

p o e t a k svake r a s p r a v e o h i s t o r i j a t u s o c i o l o g i j e s u b k u l t u r e .

grafije

kultura

mladih.

Ove

cjeline

uglavnom

odgovaraju

v r e m e n s k o m redoslijedu nastanka teorija i aktera

(subcul

C a l d a r o v i ( 1 9 8 5 . ) je i t e m a t s k i i v r e m e n s k i j a s n o d e f i n i
rao ikaku kolu, obraujui prvenstveno T h o m a s a , Parka,

ture u S A D - u i V. Britaniji, da b i s m o d a n a s , u uvjetima d j e

Burgessa, McKenzieja i Wirtha kao njene glavne predstav

l o m i n o p o s t k o l o n i j a l n e z n a n o s t i , g o v o r i l i o a k t e r i m a ili

nike, oznaujui dvadesete i tridesete g o d i n e k a o kljuno

sociolokim pristupima koji se zasnivaju m i m o dosadanjih

r a z d o b l j e s t v a r a n j a p r e p o z n a t l j i v e t e o r i j e , t e izdvojivi m o

g e o g r a f s k i h ili t e o r i j s k o - p a r a d i g m a t s k i h o d r e d n i c a .

n o g r a f s k e studije i m e t o d o l o k e aspekte u o p e k a o p o
sebno

vano

poglavlje

djelovanja

ikake

socioloke

kole. U r b a n o i m o d e r n o - to je r o d n o mjesto subkulture

m l a d i h i a d o l e s c e n t s k i h i v o t n i h s t i l o v a ve o k o p o l a s t o
ljea. Z b o g toga je korisno podsjetiti se prvih sociolokih
p r o m i l j a n j a i i s t r a i v a n j a u r b a n e s r e d i n e . Bez o b z i r a n a
mijene strukture drutva i ubrzanje t e h n o l o g i j s k o - i n f o r m a -

Benjamin Perasovie

URBANA PLEMENA

cijskog k o m p l e k s a , u s o c i o l o g i j i ne prestaju biti a k t u a l n i

tekla desetljea, n e g o se bezbroj puta potvrdilo, u p r a v o u

o n i a u t o r i k o j i s u , p r i j e p o e t k a 2 0 . s t o l j e a ili n a s a m o m

istraivanjima subkulturnih aktera. Cikaka m e t o d o l o g i j a

njegovom poetku uoavali bitne drutvene injenice, pro

n a z v a n a je k v a l i t a t i v n o m , i a k o ne izbjegava statistike p o

cese i o b l i k e . Tonnies i S i m m e l n e o s p o r n o su utjecali na

datke, no presudnim smatra kvalitativni uvid u stvarnost,

a u t o r e i k a k e kole. S i m m e l o v o b l a s e i reserve o d r e

esto o i m a o n i h koje se p r o m a t r a . Takav pristup m n o g i

enje p o n a a n j a u u r b a n o j sredini ne s a m o da odjekuje u

s u n a z i v a l i i e t n o g r a f i j o m ili u r b a n o m e t n o l o g i j o m . N e l s

r a d u Louisa W i r t h a , n e g o i u rap p j e s m a m a poetka d e

A n d e r s o n j e u s o c i o l o g i j u u v e o H o b o svijet m i g r a n a t a

v e d e s e t i h . S i m m e l se d a n a s r e a k t u a l i z i r a u r a d o v i m a o

( A n d e r s o n , 1 9 2 3 . ) , a taj svijet l u t a l i c a , s e z o n s k i h r a d n i k a i

kulturi potronje i ivotnim stilovima (Chaney,

1996.) a

b o e m a ini jednu o d koncentrinih zona g r a d a analizira

i k a k a k o l a p e r i o d i n o d o i v l j a v a revival u s o c i o l o g i j i ,

nih i u Z o r b a u g h o v o j studiji o Zlatnoj o b a l i i slumu (Zor-

navodei sociologe ak i devedesetih godina, da nakon

b a u g h , 1 9 2 9 . ) . F . T h r a s h e r j e s v o j e s e d m o g o d i n j e istrai

svih r a s p r a v a o p o z i t i v i z m u , b i h e v i o r i z m u , e m p i r i c i z m u , u t j e

v a n j e o b j e l o d a n i o u knjizi The G a n g , o b r a u j u i 1 3 1 3

c a j u razliitih p a r a d i g m i , jo j e d n o m d a j u o c j e n u d o p r i

b a n d i (kvadri) u C h i c a g u , ( T h r a s h e r , 1 9 2 7 . ) , a S u t h e r l a n d

nosa ikake kole sociologiji. Tako Rums (1996.) n a g l a

je, k a o k r i m i n o l o g , s a m o p r i p r e m i o knjigu o profesio

ava ne-pozitivistiki k a r a k t e r i k a k i h istraivanja d v a d e s e t i h

n a l n o m lopovu koju je napisao sam profesionalni lopov.

i tridesetih g o d i n a i na o s n o v i o p s e n e literature d o k a z u j e

(Sutherland,

k a k o u p r a v o u s m j e r e n o s t n a e m p i r i j s k o istraivanje i o d b a c i

a n i m i r - p l e s a i c e u n j i h o v i m p r i v r e m e n i m i s k o r a c i m a u svijet

vanje apstraktnih teorija, uz M e a d o v utjecaj, naglaava

d r u k i j i h p r a v i l a i z a r a d e , ili u n j i h o v o j c j e l o k u p n o j k a r i j e r i

razliku koju kvalitativna usmjerenost p o d a c i m a i M e a d o v

m o b i l n o s t i na d o l j e (Cressey, 1 9 3 2 . ) . W. F. W h y t e je tri i

interakcionizam iskazuju p r e m a u o b i a j e n o m , pozitivisti

pol g o d i n e p r o v e o u slumu, talijanskoj etvrti, sudjelujui u

k o m znaenju empiricizma i biheviorizma u sociologiji.

ivotu djeaka s ugla ulice, ne z a n e m a r u j u i sudjelova

1 9 3 7 . ) . Paul G. Cressey pratio je d j e v o j k e ,

Tri m e u s o b n o i s p r e p l e t e n e d i m e n z i j e i k a k e s o c i o

nje (i promatranje) u aktivnostima njihovih socijalno m o

logije fvore njen zatitni znak: teorija h u m a n e e k o l o g i j e i

bilnijih vrnjaka (Whyte, 1 9 5 5 . ) . Ne moe se za svaku studi

spacijalno-socijalnih o d n o s a , teorija socijalne d e z o r g a n i z a -

j u i k a k e kole tvrditi d a j e z a s n o v a n a iskljuivo n a s u d j e -

cije te m e t o d o l o k i , kvalitativni povratak p o d a c i m a . Pod

l u j u e m p r o m a t r a n j u , i a k o t o jest g l a v n a z n a a j k a v e i n e ,

utjecajem o r g a n i c i z m a , ikaki autori pristupili su drutvu

ali se i u d r u g i m izvorima p o d a t a k a , p o p u t p i s a m a , b i o

utvrujui odnose prostornog i socijalnog, usporeujui

g r a f i j a i o s o b n i h d o k u m e n a t a , p r i m j e u j e n a e l o - to blie

drutvene procese (kompeticije, segregacije, a k o m o d a c i j e )

akteru, njegovoj definiciji situacije, bez z a d a n i h s h e m a i

sa s l i n i m p r o c e s i m a u b i l j n o m i i v o t i n j s k o m s v i j e t u . K l a

b e z m o r a l i z i r a n j a o k o n o r m a l n o s t i ili d e v i j a c i j e .

s i n o m s o c i o l o k o m naslijeu ostavili su (idealne) tipove

poput biotikog poretka, u k o j e m vlada kompeticija, i kultur
n o g , u kojem vlada konsenzus, koncentrinih zona irenja
grada,

dinamikog

ekvilibrija.

Thomasovo

zapaanje

definiranju situacije nije izgubilo na valjanosti kroz p r o -

18

Z a p a a n j a Roberta Parka o g r a d u , o mozaiku malih

svjetova, o paralelnim svjetovima, moralnim miljeima, o
m o g u n o s t i d a s e u u r b a n o j s r e d i n i ivi i s t o v r e m e n o u n e
koliko takvih odvojenih svjetova (moralnih regija), inspira
t i o n su poetak istraivanja subkulture. Nastavljaju se i

19

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

konkretiziraju brojnim socijalnim m o n o g r a f i j a m a ikake

velikih

k o l e i do d a n a s o s t a j u svjea u s v o j i m f a s c i n a c i j a m a i

velikih zvjerki, i g r a a , g u b i c a , frajera), koji p r e d s t a v

strahovima pred

l j a j u i d e a l k o j e m s e tei i k o j i t r e b a p o s t i i , o s t v a r i t i . S u

urbanim

kao

(laboratorijskim)

poljem

p o t r e b n o g istraivanja.

faca

na

mladog

delinkventa

(jezikom

subkulture:

djelovanje u aktivnostima g r u p e (delinkventna praksa) m o e

a l d a r o v i ( 1 9 8 5 . ) , S a u n d e r s ( 1 9 8 1 . ) , Ritzer ( 1 9 9 7 . )

pridonositi prestiu, m o e p o j e d i n c u dati osjeaj p o n o s a ,

i d r u g i k o j i su p i s a l i o i k a k o j k o l i s p r a v o m su o m e i l i

superiornosti. Shaw ustaje protiv f o r m u l a uvrijeenih u jav

razdoblje f o r m i r a n j a kole na dvadesete i tridesete g o d i n e .

nosti p o k o j i m a j e d e l i n k v e n c i j a izraz i n h e r e t n e z l o b e i z l o

M e u t i m , v e p o p i s i v a n j e k v a l i t a t i v n i h s t u d i j a , to s e k a o

e , n e p o s l u h a . O n o to j e b i t n o , t o j e d a s e u d e l i n k v e n c i j i

p o s e b n a cjelina n a m e e z b o g vanosti m e t o d o l o g i j e koja

postie stimulacija, u z b u e n j e , svojevrsno ushienje, z a d o

je s t v o r e n a u i k a k o j k o l i , p r o i r u j e v r e m e n s k i r a s p o n i

v o l j a v a s e g l a d z a m a r c i m a k o j i struje t i j e l o m . I p a k ,

na etrdesete g o d i n e , ukljuujui W h y t e o v u nezaobilaznu

k u l t u r n e v r i j e d n o s t i , m o r a l n i s t a n d a r d i d e l i n k v e n t n o g svijeta

s t u d i j u Street C o r n e r S o c i e t v . l a k o S u t h e r l a n d o v a k r i m i -

odstupaju

n o l o g i j a i s e r i j a i s t r a i v a n j a S h a w a i M c K a y a ne s p a d a j u u

U p r a v o j e a n a l i z a d e l i n k v e n t n i h p o d r u j a i ireg, k o n v e n

strou d e f i n i c i j u t e o r i j s k o g d o p r i n o s a prve g e n e r a c i j e i k a k e

c i o n a l n o g drulvu nuvela istraivae na analizu p r o b l e m a

k o l e , o v d j e s u b i t n a jer z n a e prijelaz p r e m a t e o r i j i d e l i n

s o c i j a l i z a c i j e u n i o j i s r e d n j o j k l a s i , pa je iz s p o j a i k a k i

k v e n t n e s u b k u l t u r e . N a k o n niza i s t r a i v a n j a d e l i n k v e n t n i h

zasnovanih teorija o dezorganizaciji i diferencijalnoj aso

p o d r u j a , cikaka kriminologija (inspirirana e k o l o k i m teo

cijaciji s interpretacijama M e r t o n o v e p a r a d i g m e , nastala

rijama Burgessa o g r a d s k i m z o n a m a ) n a k o n u o b i a j e n e

teorija delinkventne subkulture.

jako od onih ireg,

konvencionalnog drutva.

teze o socijalnoj d e z o r g a n i z a c i j i , stvara teoriju d i f e r e n c i j a l

ne asocijacije, u kojoj postaje jasno da drutvene g r u p e
dolaze u normativne konflikte i da, prirodno, proces ue
nja moe oznaavati uenje devijantnog p o n a a n j a . D e
v i j a c i j a se, o d p o e t k a i k a k e k o l e , n e d e f i n i r a i n d i v i d u a l
n o n i p a t o l o k i , n e g o s e p o m i e u sferu s o c i j a l n o g a .
Clifford Shaw (1 9 3 3 . ) , piui o g r u p n o j tradiciji d e l i n
k v e n c i j e m l a d i h , t v r d i d a elje i p o r i v i k o j i p o k r e u d e l i n
k v e n t n o g d j e a k a nisu nita d r u k i j i o d o n i h k o j i p o k r e u
aktere konvencionalnih djelatnosti u drutvu. Delinkven
ciju Shaw opisuje k a o prirodnu p r i l a g o d b u oekivanjima
g r u p e iji j e l a n d o t i n i ( d e l i n k v e n t n i ) a k t e r . S v a k o j i n d i v i
d u i j e v e o m a v a n o ( p o liniji p o e l j n o - n e p o e l j n o , d o p u t e n o - n e d o p u t e n o itd.) k a k o p o s t u p a j u o n i k o j i s u s n j o m
najue povezani, koji p r i p a d a j u istom k l u b u , sekti, klasi,
profesiji. Shaw uoava i veliko znaenje m o d e l a , utjecaja
70

','1

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

2. Teorija delinkventne subkulture

vanosti za subkulturu m l a d i h . Ipak, r a d i k a l n o o d s t u p a n j e

p o n a a n j a ( v r e d n o t a , n a i n a ivota) n e k i h a d o l e s c e n t s k i h
g r u p a , o d n j i h o v e ire s o c i j a l n e o k o l i n e , n a v e l o j e s o c i o
loge pedesetih g o d i n a na g o v o r o delinkventnoj subkul

S u b k u l t u m a s t v a r n o s t ( H o b o svijeta, k v a d r e i z ulice,

turi. M e d u n a j p o z n a t i j i m j e utemeljiteljima p o j m a Albert

rhe I culture

b a n d i , t a x i - p l e s a i c a itd.) ve je b i l a v i e s t r u k o p r i k a z a n a u

( o h e n . ' I knjizi D e l i n q u i m l B*>ys:

r a d o v i m a ikake kole, i a k o bez koritenja s a m o g p o j m a

(1 9 5 5 . ) pita o n o to i m n o g i prije njega, k a k o netko postaje

subkultura. Istraivanje n e f o r m a l n i h g r u p a m l a d i h , g o n

delinkventom, i u o d g o v o r u prihvaa ikake spoznaje o

g o v a ( k v a d r i , k l a p a i b a n d i ) , n a s t a v i l o se i p r o i r i l o iz

p r e n o e n j u z n a n j a i v j e r o v a n j a ; t a k o to ui p o s t a t i d e l i n

van poetnih, znanstvenih i geografskih okvira C h i c a g o .

k v e n t o m , ukljuujui se u g r u p e u k o j i m a je t a k v o p o n a

U p r a v o u irokoj raspravi o f e n o m e n u ganga, delinkven

a n j e ve u s p o s t a v l j e n o , u k o j i m a s e p r o v o d i d e l i n k v e n t n a

ciji i d e v i j a c i j i , s t v o r e n je p o j a m d e l i n k v e n t n e s u b k u l t u r e . S

praksa. A n a l i z a d e l i n k v e n t n e prakse i s v a k o d n e v n o g i

jedne strane teorija diferencijalnih asocijacija i kulturne

vota delinkvenata, upuuje na p o j a m kulture (i subkulture)

transmisije (koja i m a ikake korijene), a s d r u g e strune

k o j i C o h e n , k a o i o s t a l i a u t o r i u t o m p o d r u j u , koristi a n -

kao

nain

ivota.

Za

@i fhe G o n g

M e r t o n o v d o p r i n o s teoriji a n o m i j e , k u m o v a l i s u k o n c e p t u

tropologijski,

subkulture, o k o k o j e g a n i k a d nije p o s t i g n u t o p o t p u n o sla

znanje, vjerovanja, vrednote, kodovi, ukusi, predrasude

Cohena

je kultura

g a n j e a u t o r a . Z a p r a v o , p o j a m subkulture p o j a v i o se, prije

k o j i su p o s t a l i t r a d i c i o n a l n i u d r u t v e n i m g r u p a m a i k o j i se

ire r a s p r a v e o d e l i n k v e n c i j i , o z n a u j u i s e g m e n t e p o p u l a

u njima postiu interakcijom.

Ne negirajui

postojanje

c i j e i s o c i j a l i z a c i j s k e p r o c e s e k o j i s e , bez o b z i r a n a k r o v n i

n e e g a to s e z o v e a m e r i k a k u l t u r a , C o h e n n a g l a a v a

p o j a m p o j e d i n o g (primjerice amerikog) drutva, otro

d a p o s t o j i k u l t u r a u n u t a r k u l t u r e i d a j e s v a k o d r u t v o iz

razlikuju p r e m a s p o l u , d o b i , klasi, z a n i m a n j u , r e g i o n a l n o j ,

nutra diferencirano na m n o g e subgrupe, subkulture d o b

konfesionalnoj i etnikoj pripadnosti. (Green, 1 9 4 6 . , G o r

n i h g r u p a , s u b k u l t u r e u n u t a r s u b k u l t u r e . Postoji t v o r n i c a i

d o n , 1 9 4 7 . ) Svijet u n u t a r s v i j e t a , k u l t u r a u n u t a r k u l t u r e ,

d u a n u n u t a r tvornice, subkultura sveuilita i subkultura

d r u t v o u n u t a r d r u t v a , sve s u t o p r i r o d n a z a p a a n j a , p o

studentskog bratstva (bratovtine) unutar sveuilita, p o

s e b n o a k o p r o m a t r a m o a m e r i k o drutvo brze u r b a n i z a

stoji s u b k u l t u r a s u s j e d s t v a i s u b k u l t u r a o b i t e l j i , k l i k e ili

c i j e i i n d u s t r i j a l i z a c i j e , uz s t a l n u i m i g r a c i j u . S o b z i r o m na

g a n g a u n u t a r s u s j e d s t v a . Sve t e s u b k u l t u r e i m a j u n e t o

temu ovog rada, utemeljenje p o j m a subkulture u irokoj

z a j e d n i k o : sve s u n a s t a l e s a m o i n t e r a k c i j o m s o n i m a k o j i

lepezi razliitosti, prije s v e g a e t n i k i h i k o n f e s i o n a l n i h i d e n

u s v o m uvjerenju i djelovanju ve dijele i utjelovljuju kul

titeta u t a d a n j e m a m e r i k o m d r u t v u , n i j e o d p r e s u d n e

t u r n i o b r a z a c . ( C o h e n , 1 9 5 5 . , str. 1 3 . ) K a d C o h e n g o v o r i
o d e l i n k v e n t n o j s u b k u l t u r i , g o v o r i o n a i n u i v o t a k o j i je

U engleskom jeziku rije gang ne oznaava s a m o b a n d u ili krimi

n a l n u s k u p i n u , kako se to esto k o d nas, p o s e b n o na dijelu novinar
ske, estradne scene s m a t r a , n e g o oznaava i drutvo (iz k a f i a , s
u g l a ulice, iz kole itd.), d r u b u , k l a p u , ili kako bi se u Z a g r e b u reklo
- kvadru.

22

nekako postao tradicionalan,

uobiajen meu

izvjesnim

g r u p a m a u a m e r i k o m drutvu. Te grupe su kvadre dje

aka koje nastaju u delinkventnim susjedstvima veih a m e
rikih g r a d o v a . l a n o v i tih kvadri o d r a s t a j u , neki d a b i

3S

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

postali g r a a n i koji potuju z a k o n , a neki da bi se pribliili

C o h e n , kao i drugi autori, ustvruje da je hedonizam na

odraslijim i profesionalnijim oblicima kriminala. Delinkven

prvu k a r a k t e r i s t i k a d r u t v e n e k l a s e i z k o j e d e l i n k v e n t i d o

tna tradicija se odrava d o b n i m g r u p a m a koje generacijski

laze, a ne s a m o obiljeje gangova. G r u p n a a u t o n o m i j a

s l i j e d e iza o v i h k o j i o d r a s t a j u . D e l i n k v e n t i nisu o b i l j e e n i

t a k o e r je bitna karakteristika subkulture, jedini pritisak

nej<om_rjslhoipkom_jli fizikom k a r a k t e r i s t i k g r r w i e m o r a

k o j i s e t o l e r i r a jest n e f o r m a l n i p r i t i s a k s a m e g r u p e , a s n a

n e t k o biti d e f e k t a n ili n e i n t e l i g e n t a n d a b i p o s t a o d e l i n -

g a m a izvana ne doputa se utjecaj. l a n o v i kvadre ne

k v e n t p m . O n o to v r i j e d i z a d e l i n k v e n t e ( d a s u n e k i i v a h n i
a n e k i u s p o r e n i , da su n e k i o z b i l j n o f r u s t r i r a n i a n e k i nisu,
d a n e k i i m a j u o z b i l j n i h m e n t a l n i h p r o b l e m a a n e k i n e , itd.)
v r i j e d i i za n e d e l i n k v e n t e . J e d i n a je razlika u izloenosti d e
linkventnom obrascu, delinkventnoj tradiciji, u t o m e kako
okolnosti favoriziraju asocijaciju s delinkventnim m o d e l i m a .
Proces p o s t o j a n j a d e l i n k v e n t o m isti je k a o i p r o c e s p o s t o j a
nja i z v i a e m . Razlika je s a m o u k u l t u r n o m o b r a s c u s k o j i m
s e d j e a k p o v e z u j e , u d r u u j e . N a k o n to j e o p i s a o o s n o v n e
uvjete n a s t a n k a s u b k u l t u r e , n a g l a a v a j u i k u l t u r n i o b r a z a c i
z a s n i v a j u i svoj p r i s t u p m i m o p s i h o l o k i h d e t e r m i n i z a m a ,
C o h e n se pita o karakteru delinkventne subkulture.

ele n i k a k a v v a n j s k i , o b i t e l j s k i ili d r u g i n a d z o r .
R e f e r e n t n i o k v i r i r e f e r e n t n a g r u p a - to su p o j m o v i
koje C o h e n preuzima iz socijalne psihologije i d e t a l j n o ih
obrazlae, stvarajui temelje svog pristupa delinkventnoj
subkulturi. N a i n stvaranja referentnog okvira i d i n a m i k a
referentne grupe, to je prava pozadina nastajanja subkul
t u r e , uz p o l o a j a k t e r a u s o c i j a l n o j s t r u k t u r i . A c t i o n is
p r o b l e m solving, to je temeljna

premisa.

Objanjenje

subkulture kao tipa djelovanja usmjerenog rjeavanju ne

kog p r o b l e m a zadrat e se desetljeima n a k o n C o h e n o vih r a d o v a . Posebnu pozornost C o h e n posveuje procesu
promjene referentnog okvira, imajui na umu delinkventne

Sadraj d e l i n k v e n t n e s u b k u l t u r e jest neutilitaristiki, m a

g r u p e k o j i m a se bavi. Situacija je za aktera uvijek relativ

liciozan i negativistiki. Neutilitaristiki karakter d o k u m e n

n a . T a s i t u a c i j a z a C o h e n a j e svijet u k o j e m i v i m o , fiziki

t i r a s p o z n a j a m a o r a i r e n o m o b i a j u k r a e i z z a b a v e , bez

uvjeti, okruenje, k o n a n a o p s k r b a v r e m e n o m i e n e r g i j o m

p r i m a r n e motivacije u koritenju u k r a d e n o g a . Malicioznost

koja n a m je na r a s p o l a g a n j u , navike, o e k i v a n j a , zahtjevi

ispisivanju

i s o c i j a l n a o r g a n i z a c i j a l j u d i o k o n a s . T o to a k t e r v i d i ili

p o r u k a p o p u t ne p a z i m i se p r e k o u p o z o r e n j a p a z i n a

prepoznaje

brojnim

oblicima

vandalizma,

o s j e a u vezi s o n i m to v i d i , ovisi o n j e g o v u k u t u g l e d a

i s t o u i si., t e u o a v a n e g a t i v n i p o l a r i t e t p r e m a n o r m a

nja, koliko i o situaciji. N a referentni okvir o d r e u j e k a k o

ma respektabilnog drutva odraslih. Sljedea znaajka (o

stvari v i d i m o i to n a m o n e z n a e . U s l u a j u s t v a r n o t e k i h

kojoj g o v o r e i d r u g i , ukljuujui i o n e koji se suprotstav

p r o b l e m a , za koje n e m a m o spremne solucije, o n a za koju

ljaju p o j m u subkulture d e f i n i r a n o m

s e i z b o r i m o u k l j u u j e p r o m j e n u r e f e r e n t n o g o k v i r a . Ljudski

na Cohenov nain,

p o p u t M i l l e r a i d r u g i h a u t o r a k u l t u r e d o n j i h slojeva) jest

p r o b l e m i , u p o z o r a v a C o h e n , nisu r a v n o m j e r n o r a s p o d i j e

k r a t k o r o n i h e d o n i z a m . (Short r u n h e d o n i s m , ili j e z i k o m

ljeni p o u l o g a m a k o j e i n e d r u t v e n i sustav. Z a t o s u o d p r e

s u b k u l t u r e - h e d o n i z a m n a prvu). T u C o h e n p r i z n a j e k a

sudne vanosti d o b n e , s p o ln e , rasne i etnike kategorije, uz

ko je zapravo mali d i o g a n g aktivnosti delinkventan, k a k o

zaposlenje, ekonomski stratum, drutvenu klasu. Socijalna

se veina v r e m e n a u kvadri o d v i j a u e k a n j u n e k e z a b a

struktura i neposredni socijalni milieu i m a u determiniranju

v e , a v e i n a fun a k t i v n o s t i nisu p o s e b n o d e l i n k v e n t n e . I

s t v a r a n j a i s e l e k c i j e s o l u c i j a g o l e m u u l o g u i uz i n j e n i c u

?4

25

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

s o c i j a l n e i n t e r a k c i j e (nae s u d j e l o v a n j e u s u s t a v u s o c i j a l

j protei e jo dosta g o d i n a , u k o j i m a e nastati novi

ne interakcije djeluje na nain kojim pristupamo naim

subkulturni akteri k a o i novi oblici medijskih posredovanja

problemima) jedno je od uporita C o h e n o v e teorije. Uz

p r i j e n e g o s o c i o l o g i j a s u b k u l t u r e p r i h v a t i svjesne z a h v a t e

p o j a m r e f e r e n t n o g o k v i r a stoji i b i t a n p o j a m r e f e r e n t n e

pojedinanih, individualnih aktera u stvaranju zajednike

grupe. Za pojedinca neke su grupe vanije, efektnije od

( s u b ) k u l t u r e . C o h e n inzistira n a g r u p n i m s t a n d a r d i m a , n a

drugih k a o autoriteti za definiranje valjanosti naih postu

p r o m j e n i z a j e d n i k o g r e f e r e n t n o g o k v i r a jer t o o z n a a v a

p a k a . T e k o e m o s e b e uvjeriti (pie C o h e n ) d a j e u l a n j i -

nastanak nove subkulture. Kada je j e d n o m stvoren, sub

vanje u neku stranku, crkvu, laganje o g o d i n a m a da bi se

kulturni sustav m o e perzistirati, ali ne p u k o m i n e r c i j o m .

d o b i l o p i e , g l a s a n j e z a r e p u b l i k a n c e , ili b i l o t o , u r e d u ,

Subkultura m o e nadivjeti p o j e d i n c e koji su sudjelovali u

a k o n a a r e f e r e n t n a g r u p a s m a t r a t a k v e stvari k r i v i m a , g l u

n j e n o m stvaranju, ali s a m o toliko d u g o d o k nastavlja slu

p i m a , n e p o t r e b n i m a . K l j u n i uvjet s t v a r a n j a i p o j a v l j i v a n j a

iti p o t r e b a m a o n i h k o j i d o l a z e n a k o n p r v i h s t v a r a l a c a .

n o v e k u l t u r n e f o r m e jest p o s t o j a n j e n e k o g b r o j a a k t e r a , k o j i

Od svog osnovnog polazita, o djelovanju kao rjeavanju

su u e f e k t n o j m e u s o b n o j i n t e r a k c i j i , i k o j i i m a j u s l i n e

p r o b l e m a , C o h e n dolazi do zakljuka o subkulturi

p r o b l e m e p r i l a g o d b e . A k o ^ p o j e d i n a c neto p o k u a , pa u

soluciji, zapravo subkulluia predstavlja grupnu soluciju za

t o m e d o b i j e p o d r k u , u i n t e r a k c i j i stvar r a s t e i m i j e n j a s e

neki p r o b l e m . O k o j e m je o p e m p r o b l e m u ' rije? D e l i n

m o d e l , d j e l o v a n j e m nastaje novi kulturni m o d e l , stvara se

kventna subkultura smjetena je u radnikoj klasi, obitelj

subkulturna solucija. U p o d r o b n o m opisu eksploratornih

se promatra kao drutvena jedinka,

gesti, k a o znaajki d r u t v e n o g d j e l o v a n j a , p r e p o z n a j e m o

s u s t a v a . l a n s t v o u o b i t e l j i i m a v a n o s t i p o s l j e d i c e za

ali

kao

unutar klasnog

C o h e n o v u s l i k u d e l i n k v e n t n e g r u p e : J e d a n e m a l o izviriti

p o j e d i n c a bez o b z i r a n a n j e g o v o i s k u s t v o u n u t a r n j e , jer

g l a v o m , ali e je p o v u i a k o ti (drugi) ne pokae neki

e d i j e t e u o d n o s u s v a n j s k i m s v i j e t o m osjetiti p o l o a j v l a

z n a k o d o b r a v a n j a , a k o n e k i m z n a k o m a f i r m a c i j e n e izviri

stite o b i t e l j i u s o c i j a l n o j s t r u k t u r i . U p r a v o t o o d r e u j e i s k u

vratom u nekom smjeru. Pomak u nekom smjeru, proizvod

stva i p r o b l e m e s k o j i m a se s u s r e u svi l a n o v i o b i t e l j i u

interakcije, pripada grupi, ni jednom lanu p o s e b n o , iako

svojim o d n o s i m a s izvanobiteljskim svijetom. Djeca shva

je svatko izravno sudjelovao. ( C o h e n ,

aju k a k o su njihove obitelji v r e d n o v a n e i rangirane. U-

1 9 5 5 . , str. 6 0 . )

Z a n i m l j i v o j e d a C o h e n tvrdi k a k o taj kulturni p r o c e s n e

nutar problema mobilnosti

(zapravo blokade mobilnosti)

m o r a biti p o s l j e d i c a n e k e svjesne a k t i v n o s t i , p a k a o p r i

naglasak je na m u k a r c i m a (djeacima) radnike klase,

mjer nudi d o g a a n j a u vojsci, k a d a se vojnici ale na

d o k je za ene o s n o v n o sredstvo mobilnosti - u d a j a . Pro

n e t o to n e m a u z r o k a u o r g a n s k o j p a t o l o g i j i , a l i j e s i t u a

b l e m , s k o j i m se d j e c a iz niih s t r a t u m a d r u t v a s u o a v a j u

cija

na

v e u k o l i , jest sustav v r e d n o t a s r e d n j e k l a s e i o e k i v a n j a

m a s o v n e psihoneuroze na fronti

(kao o d g o v o r

problem) ipak stvarna, p o p u t zabiljeenih sluajeva kada

nastavnika (veinom t a k o e r iz srednje klase). C o h e n a n a

s u v o j n i c i m a s o v n o s t a v l j a l i p l i n s k e m a s k e i trali d o k t o r u

lizira tip s o c i j a l i z a c i j e u s r e d n j o j klasi d a b i n a g l a s i o p r o

uvjereni da su n a p a d n u t i b o j n i m otrovima. O i g l e d n o je

b l e m razliitosti u n u t a r koje d j e c a o d r a s t a j u i p r i h v a a j u

k a k o C o h e n ne m o e zamisliti eventualni proces s u b k u l -

v r e d n o t e svoje m a t i n e , roditeljske kulture. Tip socijaliza

t u r a l i z a c i j e k a o ( m a k a r d j e l o m i a n ) p l o d svjesne a k t i v n o s t i ,

cije u nioj klasi smatra p o z n a t i m , o p i s u j u i ga u g l a v n i m

26

27

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

c r t a m a (to e d e t a l j n o o b a v i t i M i l l e r ) p a s e k o n c e n t r i r a n a

9 . P o t o v a n j e v l a s n i t v a . T o n e z n a i elju z a m a t e r i

socijalizaciju srednje klase. Time se d o b i v a m o d e l m j e r e n j a

j a l n i m d o b r i m a , niti z n a i j e d n o s t a v n o potenje - t o z n a i

svih u e n i k a o i m a p r o f e s o r a ,

ujedno prva strukturalna

p o t i v a n j e p r a v a v l a s n i k a d a u i n i o n o to eli s o n i m to

o g r a n i e n j a z a d j e c u nie k l a s e , k a n d i d a t e z a b u d u e p r i

m u p r i p a d a , k a o n a g l a s a k s u p r o t a n zahtjevima d r u g i h koji

padnike delinkventnih subkultura. C o h e n navodi devet ka

su u o d n o s u p r i m a r n e g r u p e s v l a s n i k o m .

r a k t e r i s t i n i h c j e l i n a , a s p e k a t a s o c i j a l i z a c i j e u s r e d n j o j klasi:

U s r e d n j o j klasi p r i s u t n a j e e t i k a i n d i v i d u a l n e o d g o

1 . A m b i c i j a , v i s o k a o e k i v a n j a , o r i j e n t a c i j a n a dugu

v o r n o s t i , a u r a d n i k o j klasi e t i k a r e c i p r o c i t e t a . S o b z i r o m

stazu i t e k o d o s t i n e c i l j e v e , o d g a a n j e n a g r a d e , r o d i t e l j i

na r a z l i k u o d r a s t a n j a u n i o j i s r e d n j o j k l a s i , r a d n i k o e

s e t r u d e u t i s n u t i d j e t e t u elju d a b u d e netko.

d i j e t e biti vie u p u e n o n a g r u p e v r n j a k a , n a k v a d r u _ s

2 . Etika s r e d n j e k l a s e j e e t i k a i n d i v i d u a l n e o d g o v o r n o

u g l a ulice i b o r b u koja se t a m o v o d i , doivljavajui j e d a n

sti, o s l a n j a n j e p o n a j p r i j e n a s e b e s a m e , r o d i t e l j i t r e n i r a j u

tip s c e n e i a t m o s f e r e u r o d i t e l j s k o m d o m u , a d r u g i tip u k o l i .

d j e c u z a u t r k u k o j u e trati s a m a . T o m i n i m i z i r a o b a v e z u

Uitelj j e p l a e n d a stvara o s o b u p o kriterijima srednje klase,

d i j e l j e n j a , a k i s r o a c i m a , p o s e b n o a k o to irtterferira s

k o j o j i s a m n a j e e p r i p a d a . Prihvaeni stereotipi, o s n a e n i

postignuem ciljeva.

s t r u k t u r a l n i m i m p e r a t i v i m a (to z n a i n a i n o m n a k o j i u i

3. N o r m e srednje klase visoko vrednuju n j e g o v a n j e

vjetina i kvalifikacija, atletskih i a k a d e m s k i h .
4. Svojevrstan asketizam, spremnost i s p o s o b n o s t za
o d r i c a n j e , za p o d r e i v a n j e iskuenja n e p o s r e d n o g z a d o
v o l j a v a n j a p o t i g n u e m ciljeva n a d u g e staze.
5. Racionalnost, svjesno planiranje, e k o n o m i z i r a n j e
vremena.
6. P o n a a n j e , l j u b a z n o s t , o s o b n o s t , m a n i r i ; u svijetu
srednje klase umjenost u o d r e e n i m k o n v e n c i j a m a g o v o r a
i d r a n j a n o s i o d r e e n i presti i s m a t r a se i n s t r u m e n t a l n i m
za uspjeh. Vano je postojanje m n o g i h sekundarnih grupa,
njeguje se sposobnost da se upoznaju novi ljudi, steknu
poznanstva i prijatelji, u p o z n a neka utjecajna o s o b a . Strplji
vost, s a m o k o n t r o l a , inhibicija s p o n t a n o s t i .
7. K o n t r o l a fizike a g r e s i j e i n a s i l j a ( t a k v o se n a s i l j e
s m a t r a s u b v e r z i v n i m ) , trae s e d o b r i o d n o s i s a to i r i m k r u
g o m . Prisutan je natjecateljski mentalitet u k o j e m se p o k a
z u j u i n t e l e k t u a l n e , t e h n i k e i s o c i j a l n e vjetine i z n a n j a .
8. Konstruktivno provoenje s l o b o d n o g v r e m e n a , ci
jeni s e h o b b y , i g r a k o j a u k l j u u j e u e n j e , u s v a j a n j e n e k o g
p o s e b n o g z n a n j a , ne s m i j e se gubiti vrijeme.

t e l j a p r o c j e n j u j u n j e g o v i s u p e r v i z o r i ) izrazito s u n e p o v o l j n i
z a u e n i k e i z nie k l a s e ; d o b r a d j e c a s u p o s l u n a , m i r n a ,
l j u b a z n a , ele neto postii,

nasuprot onima

koje

roditelji

nisu o p r e m i l i t a k v i m v r i j e d n o s t i m a , i k o j a s u b u n a , p r l j a
v a , n e m i r n a , neposluna. U koli k a o i na slubenim mjes
t i m a za p r o v o e n j e s l o b o d n o g v r e m e n a , deki s ugla m o
rali b i p r o m i j e n i t i g o v o r , p o n a a n j e , p r i j a t e l j e , a m b i c i j e ,
n a v i k e , a i t a d a nije izvjesno da bi uspjeli. Z a t o se o n i n a k o n
pokusnih u p o z n a v a n j a s razliitim o r g a n i z a c i j a m a najee
v r a a j u ulici ili k a f i u , g d j e i m s e n u d i m a n j e s a d r a j a a l i
i h l j u d s k i o d n o s i vie z a d o v o l j a v a j u .
G r u p n a i n t e r a k c i j a slui k a o k a t a l i z a t o r o n i h p o t e n
c i j a l a k o j i i n a e n e b i bili v i d l j i v i . T o j e v a n o u s l u a j u
s t a t u s n e f r u s t r a c i j e , jer status o s i g u r a v a p o t o v a n j e d r u g i h .
N o v i sustav n o r m i , n o v o m j e r e n j e s t a t u s a k r i t e r i j i m a k o j i s u
d r u k i j i , blii p o j e d i n c u , n e v r i j e d i a k o i d r u g i n e p r i h v a t e
te kriterije, a d r u g i e ih prihvatiti a k o je prvi s p r e m a n na
reciprocitet.
C o h e n rui sliku p o k o j o j o n o to d e f i n i r a m o k a o
d o b r o i o n o to d e f i n i r a m o k a o z l o n a s t a j u i z o d v o j e n i h

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

i z v o r a . V r i j e d n o s t i k o j e su u o s n o v i , u s a m o j jezgri a m e r i

subkulturnih

kog naina ivota, i koje p o m a u motiviranju p o n a a n j a

termin vrijednost po M i l l e r u tendira ispiranju intrakultu-

to g a s m a t r a m o t i p i n o a m e r i k i m , m e u g l a v n i m s u d e

r a I n i h razliitosti z b o g s v o j e o b o j e n o s t i p o j m o v i m a s l u b e

terminantama onoga
Problemi

to s t i g m a t i z i r a m o

prilagodbe (kojima

kao patoloko.

je delinkventna

subkultura

razliitosti o d p o j m a v r i j e d n o s t i .

n o g ideala. (Miller,

1 9 5 8 . , str.

Uobiajeni

1 3 7 . ) K a k o i z g l e d a est

o s n o v n i h (sredinjih) p r e o k u p a c i j a ?

o d g o v o r ) d e t e r m i n i r a n i s u , d i j e l o m , istim o n i m v r e d n o t a

Frka (trouble). U p a s t i u f r k u ( p r o b l e m , n e v o l j u ) ili se

m a k o j e r e s p e k t a b i l n o d r u t v o dri n a j s v e t i j i m . Isti v r i j e d

izvui i z n j e , t o s u g l a v n e p r e o k u p a c i j e m u k a r a c a i e n a ,

n o s n i sustav, d j e l u j u i n a d j e c u r a z l i i t o o s p o s o b l j e n u d a

r o d i t e l j a i d j e c e u nioj klasi. Za m u k a r c e to e s t o u k l j u u j e

ga p r i h v a t e , jest i n s t r u m e n t a l a n u g e n e r i r a n j u i d e l i n k v e n

tunjavu, seksualne a v a n t u r e , o p i j a n j e , za ene sudjelova

c i j e i r e s p e k t a b i l n o s t i . ( C o h e n , 1 9 5 5 . , str. 1 3 7 . )

nje u seksu uz h e n d i k e p i r a j u e p o s l j e d i c e . P o t o v a n j e i n e

Bez o b z i r a n a razliita t e o r i j s k a p o l a z i t a , v e i n a t a

potovanje zakona je vano (posebno za majku koja po

d a n j i h a u t o r a se slae u s m j e t a n j u d e l i n k v e n c i j e u nie

g l e d o m na m l a d i a , k o j e g je ki prvi p u t d o v e l a k u i , iitava

slojeve drutva, razlikujui se u i n t e r p r e t a c i j a m a p o n a a n j a

p o t e n c i j a l e z a p r o i z v o e n j e ili i z b j e g a v a n j e frke ( p r o b l e m a ,

a d o l e s c e n a t a radnike klase i p r i p a d n o g susjedstva.

n e v o l j e ) . U l a e n j e u f r k u je m u l t i f u n k c i o n a l n o i slui za po

W a l t e r M i l l e r ( 1 9 5 8 . ) tvrdi d a j e d o m i n a n t n a k o m p o

stizanje r a z n i h , razliito v r e d n o v a n i h c i l j e v a . O b a s u p o n a

nenta motivacije za delinkventna djela u p r a v o u p o k u a j u

a n j a , u s k l a d u s a z a k o n o m i m i m o n j e g a , izbori u n u t a r

aktera da slijedi o b l i k e p o n a a n j a i p o s t i g n e s t a n d a r d e

k u l t u r e nie k l a s e . U l a z a k u f r k u p o n e k a d p r i d o n o s i p r e s t i u .

v r e d n o t a o n a k o k a k o su definirani u zajednici nie klase.

v r s t i n a , i l a v o s t (toughness) p o k r i v a vie k v a l i t e t a ; f i

U sluaju gang delinkvencije Miller smatra da kulturni

z i k u s p r e m n o s t , s n a g u , izdrljivost, a t l e t s k e v j e t i n e . M u -

sustav koji n a j v i e u t j e e n i j e d e l i n k v e n t n a s u b k u l t u r a ,

kost, simbolizirana sloenim k o m p l e k s o m djela i izbjega

n e g o k u l t u r a s a m e z a j e d n i c e nie k l a s e , s a s v o j i m i n t e g r i

vanja; tetoviranje, izostanak sentimentalnosti, nerazmilja-

t e t o m , d u g o m t r a d i c i j o m i o b r a s c i m a p o n a a n j a . Postoji

nje o umjetnosti i knjievnosti, konceptualizacija ena k a o

s u p s t a n c i j a l n i s e g m e n t d a n a n j e g a m e r i k o g d r u t v a iji

o b j e k a t a za osvajanje, vrline u fizikim izazovima, neustra-

nain ivota, vrijednosti i obrasci p o n a a n j a predstavljaju

ivost i v j e t i n a u t u n j a v i . Z n a t a n b r o j m u k e d j e c e u k u l

p r o d u k t d i s t i n k t i v n o g k u l t u r n o g s i s t e m a k o j i m o e biti n a

turi nie k l a s e n e o d r a s t a u z o c a , o d r a s t a u d o m i n a n t n o

z v a n n/za klasa. N a i n i v o t a n i e k l a s e o b i l j e e n je s e t o m

e n s k o m k u a n s t v u . M i l l e r misli d a , b a z b o g n e m o g u n o

sredinjih p r e o k u p a c i j a (focal concerns). O n i u p r a v l j a j u

sti i d e n t i f i c i r a n j a s o d r a s l o m m u k o m o s o b o m , p o s t o j i t o l i k a

irokom i perzistentnom pozornou i visokim stupnjem

opsesivna panja usmjerena na mukost. Homoseksualnost,

e m o c i o n a l n o g ukljuenja. K o n c e p t focal concerns Miller

k a o i s v a k o m e k a n o ili f e m i n i z i r a n o p o n a a n j e , d o i v l j a v a se

koristi u m j e s t o k o n c e p t a v r i j e d n o s t i , i t o z b o g tri o s n o v n a

k a o o p a opasnost, izazivanje. Z a t o dolazi do premlaiva

r a z l o g a . Prvo z a t o to se l a k e m o e izvesti iz n e p o s r e d n o g

nja h o m o s e k s u a l a c a , a u o b i a j e n o j e k o r i t e n j e l o k a l n o g

t e r e n s k o g p r o m a t r a n j a , d r u g o z b o g t o g a to j e t o o p i s n o

t e r m i n a z a h o m o s e k s u a l c a k a o p o g r d n o g izraza o p e n i t o .

n e u t r a l a n p o j a m , d o k v r i j e d n o s t u sebi s a d r i p o z i t i v n o
z n a e n j e , i t r e e z a t o to o m o g u u j e p r o f i n j e n i j u a n a l i z u

Promuurnost,

l u k a v o s t (smartness)

podrazumijeva ka

p a c i t e t p o s t i z a n j a n e k o g m a t e r i j a l n o g d o b r a ili s t a t u s a kroz

Benjamin Perasovi

m a k s i m a l n u mentalnu sposobnost i m i n i m a l n o koritenje

fizike s n a g e , l a k o je prisutan antiintelektualizam, pa e
svi o b l i c i f o r m a l n o n a u e n o g z n a n j a o u m j e t n o s t i , p o v i j e s t i
ili perspektivi drutva biti obezvrijeeni i p o v e z a n i s r a z m e k a v a n j e m (feminizacijom), koritenje m o z g a na pravi nain
v i s o k o s e c i j e n i . U l i n a p a m e t stjee s e o d p r v i h d a n a
s t a j a n j a na u g l u , k r o z r i t u a l n a z a d i r k i v a n j a , v r i j e a n j a ,
g d j e s e c i j e n i brzi i u b o j i t i o d g o v o r , i n v e n t i v n o s t , d o s j e t l j i
vost. S k v a d r e s u g l a ulice esto k o m b i n i r a j u vrstinu i l u k a
vost, ali se p a m e t lukavstva vie cijeni. C i j e n j e n i t i p o v i smartera o b i n o s u p r o f e s i o n a l n i k o c k a r , p r o m o t e r , con-artist.
U z b u e n j e [excitement). Za m n o g e p o j e d i n c e nie klase

URBANA PLEMENA

lutriji. K o n c e p t s u d b i n e p r i s u t a n j e u m n o g i m f a n t a z i j a m a ,
u f o l k l o r u , u s n o v i m a o b o g a e n j u na l u t r i j i , a p r i k a z u j e
n a m i sliku o v j e k a k a o p i j u n a m a g i n i h m o i , p i e M i l l e r
u tekstu koji je p o s t a o j e d a n od najcitiranijih u s v o m e
podruju.
A u t o n o m i j a , u toj s r e d i n j o j p r e o k u p a c i j i p o s t o j i v e l i k a
d i s k r e p a n c i j a i z m e u o n o g a to j e overtlv v a l u e d i o n o g a
to j e c o v e r t l v s o u g h t . N a j e d n o j r a z i n i e s t o i m a m o j a k o
i z r a a n u elju z a a u t o n o m i j o m , z a o d b i j a n j e m v a n j s k e k o n
t r o l e i restrikcija u p o n a a n j u . N o , o s i m to na j e d n o j razini
u o a v a zahtjev za s a m o s t a l n o u i o d b i j a n j e b r i g e i zatite,
M i l l e r tvrdi d a n a d r u g o j razini p o s t o j i elja z a b r i g o m i

ritam ivota fluktuira i z m e u rutinske i repetitivne d j e l a t n o

kontrolom, programiranjem vremena, pa se mnogi vra

sti s j e d n e , i t r a e n j a v i s o k e e m o c i o n a l n e s t i m u l a c i j e s

a j u i n s t i t u c i j a m a n a d z o r a ili p o d u z i m u j u sve d a b i i h v r a

d r u g e strane. Potraga za uzbuenjem jedna je od najka-

tili u z a t v o r , v o j s k u , p s i h i j a t r i j s k u u s t a n o v u i s l i n o . M i l l e r je

r a k t e r i s t i n i j i h d i m e n z i j a i v o t a nie k l a s e . P r i p a d n i c i o b a

elju z a b r i g o m i z j e d n a i o s a e l j o m d a s e b u d e k o n t r o l i

s p o l a uvelike k o n z u m i r a j u a l k o h o l , prisutne s u i g r e n a s r e u ,

ran, pa je opisivao sauvajte me od m e n e s a m o g , p o r u

k o c k a n j e svih z a m i s l i v i h o b l i k a . U s p o s t a v l j e n j e o b r a z a c

ku koju deifrira iz p o n a a n j a p o j e d i n a c a koji testiraju

noi u g r a d u , koji ukljuuje a l k o h o l , g l a z b u , seksualnu

d r u t v o i vrte se u k r u g u u k o j e m n a k o n f r k e , p i j a n s t v a ,

a v a n t u r u , t u n j a v u , sve to v o d i u t r o u b l e ( f r k u , n e v o l j u ) .

t u n j a v e , seksa i o s t a l o g a , o d l a z e e n i , r o d i t e l j i m a , u z a

Protuteu o v o m e s t o m flertu s o p a s n o u d a j u d r u g i o b l i c i

tvor, na p o s a o i slino, da bi o p e t n a k o n n e k o g v r e m e n a

d j e l o v a n j a u kulturi nie klase, koji ukljuuju d u a r a z d o b

k r e n u l i u p o t r a g u za f r k o m i u z b u e n j e m .

lja p a s i v n o s t i . I p a k , z a z n a t n u v e i n u j e svijet v i s o k o g rizi

k a , a l k o h o l a , seksa i t u n j a v e n a d n e v n o m r e d u j e d n o m
t j e d n o , tvrdi M i l l e r .

J e d n o s p o l n a o k u p l j a n j a v r n j a k a u n i o j klasi M i l l e r
smatra tipinim, i to z b o g enski t e m e l j e n o g d o m a i n s t v a
kakvo prevladava m e u d o n j i m slojevima drutva. Muki

S u d b i n a (srea). K o n c e p t s u d b i n e , s r e e , n e k e s n a g e

r o d i t e l j ili ne p o s t o j i , ili je p r i s u t a n m i n i m a l n o , a i n k o n z i s -

koja je izvan tebe, t a k o e r je jedna od karakteristinih

t e n t n o je ukljuen u o d g o j d j e c e . Psiholoke, e d u k a t i v n e i

s r e d i n j i h p r e o k u p a c i j a nie k l a s e . A k o t i i d e , a k o i m a

ostale funkcije ne ostvaruju se unutar jedinke obitelji, n e g o

s r e e , o n d a s i s r e t a n , ali a k o t i j e s r e a o k r e n u l a l e a , n e

u jednospolnim i d o b n o strukturiranim g r u p a m a vrnjaka.

treba se ni truditi. Taj je k o n c e p t p o v e z a n s u z b u e n j e m ,

Adolescentska varijanta bitnog strukturalnog oblika ivota

a to se vidi i na p r i m j e r u v e l i k e r a i r e n o s t i k o c k a n j a . Uz

u n i o j klasi jest g r u p a s u g l a u l i c e , ili a d o l e s c e n t s k i

u z b u e n j e , u d i m e n z i j i i g r a n j a k a r a t a ili b i l j a r a , p o t r e b n a

street c o r n e r g a n g . D e l i n k v e n t n i g a n g s a m o j e p o d g r u -

je i p a m e t ( p r o m u u r n o s t , l u k a v o s t ) a l i i v r s t i n a , i l a v o s t .

p a , p o d v r s t a , i n e b i t r e b a o biti p r o m a t r a n i z o l i r a n o . U

N e k a d , n a r a v n o , e k a istu sreu p o p u t s u d j e l o v a n j a u

g r u p i s ugla ulice d j e a c i prvi put ue m u k e u l o g e sa

32

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

s v o j i m v r n j a c i m a s k o j i m a d i j e l e isti p r o b l e m i d e n t i f i k a c i j e

pripadaju zajedno sa svojim roditeljima. Djelovanje koje je

sa s p o l n i m u l o g a m a . To je najsolidarnija i najstabilnija

u s m j e r e n o n a sustav nie k l a s e i n a p o s t i g n u a u n u t a r t o g

p r i m a r n a g r u p a kojoj je neki od djeaka ikad p r i p a d a o

sustava, m o e p o n e k a d ugroavati n o r m e u kulturi srednje

(Miller, 1 9 5 8 . , str. 1 4 8 . ) . G r u p n i o b r a s c i d j e l o v a n j a n a m e u

klase, ali to je usputni proizvod d j e l o v a n j a koje m o e n a

vrstu u n u t a r n j u s o l i d a r n o s t , p a l a n o v i m o r a j u i m a t i s p o

zvati p r o m i l j e n o m a l i c i o z n i m ili n e k o n f o r m i s t i n i m s a m o

s o b n o s t p o d r e i v a n j a i n d i v i d u a l n i h elja g r u p n i m i n t e r e s i m a ,

o n a j tko j e i s a m v r s t o v e z a n u z n o r m e s r e d n j e k l a s e .

k a o i s p o s o b n o s t za intimnu i d u g o t r a j n u k o m u n i k a c i j u .

( M i l l e r , 1 9 5 8 . , str. 1 5 5 . ) M i l l e r s e s u p r o t s t a v l j a o p r i s t u p i

Postoji

prilagodbu grupnim

ma po kojima se kulturni standardi srednje klase uzimaju

n o r m a m a . P r i p a d a n j e i status r j e a v a j u s e k r o z d j e l o v a n j e ,

k a o m j e r i l o i p o k o j i m a s e k u l t u r u nie k l a s e s m a t r a j e d n o

kroz s r e d i n j e p r e o k u p a c i j e i interese, k r o z frku, u z b u e

stavno o p r e n o m funkcijom normativnog poretka srednje

kapacitet i

m o t i v a c i j a za

n j e , uz l u k a v o s t i ilavost. T o n o se z n a t k o je p r i h v a

k l a s e , jer k u l t u r a nie k l a s e j e p o s e b n a t r a d i c i j a s t o l j e i

e n a t k o n e , za k o g a g r u p a k a e o n visi s n a m a , a t k o

ma s t a r a , s v l a s t i t i m i n t e g r i t e t o m , a s t a n d a r d i s r e d n j e k l a s e

ne visi ili ne izlazi s g r u p o m k o j a ga ne p r i h v a a . Status

nestabilni su i p o m i u se g o r e - d o l j e kroz povijest. Utjecaj

se o p e n i t o postie kvalitetama koje su d e f i n i r a n e u kulturi

k o n f o r m i r a j u e g e l e m e n t a m n o g o j e izraeniji o d o d b i j a j u -

n i e k l a s e , a status u n u t a r g r u p e p o s t a j e t a k o e r j e d n a o d

eg u cjelokupnoj motivaciji gang delinkvencije. (Miller,

srnih

za

1 9 5 8 . , str. 1 5 5 . ) O s n o v n o o b j a n j e n j e m o t i v a c i j s k e p o d l o g e

status u n u t a r g r u p e , k a o i p o s t i z a n j e s t a t u s a m e u r a z l i i

g a n g k u l t u r e jest k o n f o r m i r a n j e e k s p l i c i t n i m i i m p l i c i t n i m

t i m g r u p a m a . Status j e v e o m a v a a n i s v a k o d j e l o v a n j e

n o r m a m a t r a d i c i o n a l n e kulture nie klase.

preokupacija...

Miller detaljno

opisuje

borbu

p r i m a r n o je u s m j e r e n o statusu, a ne p r o b l e m u legalnosti
ili

ilegalnosti, moralnosti sredstava

kojima

D o k se Millerova korekcija uvaavala u tada narasta-

se postie

j u o j literaturi o d e l i n k v e n c i j i , s u b k u l t u r i i nioj k l a s i , C o h e -

status. S o b z i r o m na sredinje p r e o k u p a c i j e nie klase,

n o v a d e f i n i c i j a ire je p r i h v a e n a , te uz r a d o v e C l o w a r d a i

M i l l e r u s t v r u j e k a k o s u i l e g a l n a d j e l a ili e k s p l i c i t n o p o d r

O h l i n a tvori p r e p o z n a t l j i v i p e a t p r v o g f o r m u l i r a n j a s u b k u l

a n a , ili i m p l i c i t n o z a h t i j e v a n a , ili n a p r o s t o nisu p o t i s n u t a .

t u r e k a o k u l t u r e kvadre d e l i n k v e n t n i h d j e a k a . Z a n i m l j i v o

O s n o v n a teza W a l t e r a M i l l e r a g o v o r i o m o t i v a c i j i l a n o v a

je k a k o e dvadesetak g o d i n a kasnije marksistiki usmje

b r o j n i h k v a d r i s u g l a ulice. T e m e l j t e m o t i v a c i j e , p o

r e n a b i r m i n g h a m s k a k o l a p r e u z e t i k l j u n e d e f i n i c i j e i z ras

M i l l e r u , jest p o z i t i v a n p o k u a j p o s t i g n u a o n i h s t a n j a , k v a

p r a v e o d e l i n k v e n t n o j s u b k u l t u r i p e d e s e t i h g o d i n a i, u s p r k o s

liteta i u v j e t a , k o j i su v i s o k o v r e d n o v a n i u a k t e r o v o m n a j

n a e l n o j kritici p a r a d i g m e u i j e m krilu su te t e o r i j e izrasle,

vanijem kulturnom milieu. Z b o g toga se Miller udi C o -

sauvati d u h subkulture k a o o d g o v o r a n a kolektivno d o

h e n u i d r u g i m a koji p o n a a n j e kvadri s u g l a i d e l i n k v e n

ivljeni p r o b l e m s o c i j a l n e s t r u k t u r e .

tnih d j e a k a o p i s u j u k a o m a l i c i o z n o , n e g a t i v i s t i k o ili b u n
t o v n o . Teze ( v e o m a p r i s u t n e u t o d o b a ) p o k o j i m a s u m l a d i
d e l i n k v e n t i u s u k o b u s k u l t u r o m s v o j e z a j e d n i c e , M i l l e r u su
n e p r i h v a t l j i v e , jer o n o b j a n j a v a d e l i n k v e n t n o p o n a a n j e
k a o k o n f o r m i r a j u e k u l t u r n o m s u s t a v u nie k l a s e k o j e m u

34

Uz naslijee ikake sociologije i k r i m i n o l o g i j e (Shaw,

Sutherland, M c K a y ) , nesumnjiv je M e r t o n o v utjecaj na p i o
nire definiranja subkulture.

U radu llegitimna sredstva,

a n o m i j a i devijantno ponaanje (1968.) Richard A. C o

w a r d pristup d e v i j a n t n o m p o n a a n j u i d e l i n k v e n t n o j s u b k u l 35

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

turi s m a t r a d i j e l o m ire t e o r i j e a n o m i j e . P o n j e m u , t e o r i j a
a n o m i j e i m a l a je dvije bitne faze, obiljeene D u r k h e i m o m
(prva) i M e r t o n o m ( d r u g a ) , d o k t r e a f a z a o b i l j e a v a r a d
s a m o g C l o w a r d a , te O b l i n a i srodnih autora. Durkheimova
teorija a n o m i j e socioloka je klasika unutar koje C l o w a r d
izdvaja poznata

mjesta;

neograniene aspiracije i slom

r e g u l a t o r n i h n o r m i . D u r k h e i m polazi o d p o s t o j a n j a fizikih
i m o r a l n i h p o t r e b a , i d o k su prve a u t o m a t s k i r e g u l i r a n e
o v j e k o v o m o r g a n s k o m s t r u k t u r o m , z a d r u g i niz t a k v a r e
g u l a c i j a s o c i j a l n i h e l j a i strasti nije m o g u a . B u d u i d a
i n d i v i d u a n e m o e s a m a provesti o g r a n i a v a n j e strasti, t o
m o r a uiniti kolektivni p o r e d a k koji definira i o d r e u j e ci
ljeve p o k o j i m a l j u d i o r i j e n t i r a j u s v o j e p o n a a n j e . K a d a
t r a d i c i o n a l n e v r i j e d n o s t i i z g u b e svoj a u t o r i t e t , r a s t u a p e t i t i ,
k a d a s e srui n o r m a t i v n i p o r e d a k , a s p i r a c i j e s v e j e d n o p o
r a s t u i d o l a z i d o d e r e g u l a c i j e , a n o m i j e . A n o m i j a ili d e r e g u l a c i j a p o j a a n a je strastima koje nisu disciplinirane u
vrijeme k a d a bi im discipliniranje bilo najvie p o t r e b n o .
Kada ovjekova oekivanja ne nalaze mogunost ispu
njenja, nastaje devijantno ponaanje. To se d o g a a u
vrijeme nagle depresije,

n a g l o g p r o s p e r i t e t a ili r a p i d n i h

tehnolokih promjena.
Robed M e r t o n unaprijedio je teoriju a n o m i j e , zani
majui se posebno za onaj problematini aspekt raskora
ka ciljeva i sredstava, k a d a postoji iznimno snaan n a g l a
s a k n a o d r e e n i m c i l j e v i m a , bez o d g o v a r a j u e g n a g l a s k a
na institucionalnu p r o c e d u r u . A n o m i j a je slom u kulturnoj
strukturi, k a d a postoji disjunkcija kulturnih n o r m i i ciljeva s

drutvenom p l a n u . Za C l o w a r d a je bitno uoiti k a k o se

M e r t o n fokusira na o g r a n i a v a n j e kulturne strukture dru
t v e n o m s t r u k t u r o m . Bitni s t r u k t u r a l n i d i f e r e n c i j a l i u p r i s t u p u
kulturno o d o b r e n i m ciljevima su d o b , s p o l , etnicitet i d r u
tvena klasa. U o e n i diferencijali u dostupnosti legitimnih
s r e d s t a v a u s p j e h a u v o d s u u C l o w a r d o v u treu f a z u t e o
rije a n o m i j e , u k o j o j se a n a l i z i r a j u razliiti p r i s t u p i i l e g i t i m n i m s r e d s t v i m a . K a o to s u k o n v e n c i o n a l n a s r e d s t v a z a
d o s t i z a n j e c i l j e v a r a z l i i t o d i s t r i b u i r a n a u d r u t v u , k a o to
postoje varijacije u stupnju do kojega

pojedinci

mogu

postii o b r a z o v a n j e , kvalifikacije i m o b i l n o s t na drutvenoj

ljestvici, t a k o v a r i j a c i j e p o s t o j e i u d o s t u p n o s t i i l e g i t i m n i h
s r e d s t a v a p o s t i z a n j a c i l j a . O b a s u s t a v a ansi ( k o n v e n c i o
nalni i nekonvencionalni) su o g r a n i e n i , prije n e g o beskraj
no d o s t u p n i . Razliito su d o s t u p n i i s o b z i r o m na m j e s t o
pojedinca u drutvenoj strukturi. (163)
S r e d s t v a (putevi) s t i z a n j a d o cilja p o d r a z u m i j e v a j u a )
s t r u k t u r e u e n j a i b) s t r u k t u r e a n s i . U s r e d i n a m a u k o j i m a
je r a c k e t s t a b i l n a institucija, m l a d i su izloeni d i f e r e n c i j a l n o j
asocijaciji, koja pomae preuzimanju kriminalnih vrijedno
sti i v j e t i n a . Ne z n a i da e svi m l a d i , k o j i u e i u s v a j a j u
o d r e e n a znanja i vjetine, to znanje m o i i primijeniti,
p o s t o j i viak k o j i n e e d o s p j e t i d o e l i t n i h p o l o a j a n a
k o j i m a su oni koji se m l a d i m a prikazuju k a o m o d e l i , k a o
u l o g e o d r a s l i h , uspjenih k r i m i n a l a c a . K a o i k o d o n i h koji
se o b r a z u j u za l e g i t i m n i b i z n i s , i o n i h k o j i e u t o m b i z n i s u
uspjeti, k o l o v a n j e ne o d r e u j e tko e uspjeti a tko e
p a s t i u v e l i k o j u t a k m i c i b i z n i s a ili k o n v e n c i o n a l n o j s t r u k t u r i

j e d n e , i s o c i j a l n o s t r u k t u r i r a n i h m o g u n o s t i za d j e l o v a n j e u

zaposlenja u o p e . Distinkcija izmeu struktura uenja i

s m j e r u tih c i l j e v a i n o r m i , s d r u g e s t r a n e . K a d a k u l t u r n e

s t r u k t u r a ansi p r e u z e t a j e o d S u t h e r l a n d a . P a i a k o o n n i j e

v r i j e d n o s t i p o s t a v l j a j u z a j e d n i k e c i l j e v e u s p j e h a z a iru

g o v o r i o o d i f e r e n c i j a l i m a u a n s a m a , p o v e z a o je k r i m i n a l n o

p o p u l a c i j u , a d r u t v e n a s t r u k t u r a r i g o r o z n o o g r a n i a v a ili

ponaanje s diferencijalnom asocijacijom koja favorizira i

u potpunosti zatvara pristupe doputenim nainima njiho

o m o g u u j e stjecanje k r i m i n a l n i h v r e d n o t a i kvalifikacija,

v a o s t v a r e n j a , t a d a d e v i j a n t n o p o n a a n j e slijedi n a i r e m

k a o i s uvjetima koji o s n a u j u , o h r a b r u j u s u d j e l o v a n j e u

36

37

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

k r i m i n a l n o j d j e l a t n o s t i . C l o w a r d eli n a s t a v i t i r a s p r a v u n a

organizaciji sluma odbacujui ideju dezorganizacije. S obzi

mjestu na k o j e m je S u t h e r l a n d stao, pitajui se: 1. postoje

r o m na teoriju razliite d o s t u p n o s t i ilegitimnih sredstava,

li

ilegitimnim

C l o w a r d i O h l i n obogatili su teoriju a n o m i j e za novu di

strukturama uenja i 2. postoje li diferencijali koji o g r a

menziju. Konformizam, inovacija, ritualizam, povlaenje i

niavaju realizaciju ilegitimnih u l o g a . To je i g l a v n a z n a

p o b u n a , pet M e r t o n o v i h klasinih tipova p r i l a g o d b e p o n a

drutveno strukturirane

ajka Clowardova

razlike

pristupu

diferencijali

anja i u l o g a , s a d a se p r o m a t r a j u i s o b z i r o m na n o v e d i - .

p o s t o j e ( a p r e t p o s t a v k a j e d a p o s t o j e ) , o n d a t r e b a istrai

ferencijale dostupnosti. Tako, primjerice povlaenje, o p i

vati posljedice koje takvi diferencijali ostavljaju na p o n a

sano kao neuspjeh na legitimnom putu i inhibiranost za

anju

nelegitimna sredstva m o e oznaavati i o n e koji n e m a j u

ljudi

pristupa,

razliitim

jer a k o t a k v i

dijelovima

drutvene

strukture.

(Shaw i M c K a y implicirali su dostupnost ilegitimnih sred

i n h i b i c i j a a l i i m n e l e g i t i m n a s r e d s t v a nisu d o s t u p n a , ili s u

stava u svom k o n c e p t u e k o l o g i j e d e v i j a n t n o g p o n a a n j a u

doivjeli neuspjeh u ilegalnoj karijeri. C l o w a r d i O h l i n s m a

urbanoj sredini,

p o s e b n o u nalazima koji g o v o r e k a k o

t r a j u d a sve d e l i n k v e n t n e s u b k u l t u r e n a s t a j u z b o g o g r a n i

pojedine zone zadravaju kriminalne karakteristike unato

e n o g pristupa legitimnim sredstvima postizanja cilja, ali

d e m o g r a f s k i m p r o m j e n a m a u tim z o n a m a o t u d a teorija

do varijacija dolazi zbog nejednakog pristupa ilegitimnim

k u l t u r n e t r a n s m i s i j e k r i m i n a l n i h v r i j e d n o s t i , jo j e d n a o d

sredstvima. Tako e u z a j e d n i c a m a koje karakterizira poli

k a s n o i k a k i h teza k o j a je u s v o j e n a u t e o r i j a m a o d e l i n

tiki z a t i e n o r g a n i z i r a n i k r i m i n a l , u k o j i m a p o s t o j i p o t p u n

kventnoj subkulturi, o n a koja p o s e b n u vanost pripisuje

pristup

i n t e g r a c i j i razliitih d o b n i h g r u p a d e l i n k v e n a t a . ) P r e n o e

d e l i n k v e n t n e s u b k u l t u r e . U z a j e d n i c a m a nie k l a s e , u k o

nje vrijednosti, znanja i vjetina, stabilna asocijacija s d r u

j i m a nisu toliko d o s t u p n a ilegitimna sredstva, pojavljivat e

ilegitimnim

sredstvima,

dominirati

kriminalni

tip

g i m a , t o s u k l j u e v i z a rjeenje p r o b l e m a p r i s t u p a k r i m i

se d v a d r u g a t i p a d e l i n k v e n t n e s u b k u l t u r e - k o n f l i k t n i t i p i

nalnim u l o g a m a , stvoreni u djelima S h a w a , M c K a y a , Su-

tip povlaenja. U konfliktnom tipu delinkventne subkulture

t h e r l a n d a . P o C l o w a r d o v u m i l j e n j u , o n i nisu z a p o e l i s

p o m i e se statusni c i l j ; s n e d o s t i n o g n o v c a i k a r i j e r e u

k o n c e p t o m razliite d o s t u p n o s t i i l e g i t i m n i h s r e d s t a v a jer s u

k o n v e n c i o n a l n o m k a o i u n e k o n v e n c i o n a l n o m svijetu, statu

bili p o d d o j m o m v l a s t i t o g p o j m a d e z o r g a n i z a c i j e , k o j i s e

sni cilj p r e m j e t a s e n a u l o g u u l i n i h r a t n i k a . P r o b l e m re

protivi detaljno o p i s a n o j organizaciji ivota u s l u m u (rad

putacije postaje kljuan za objanjenje neijeg statusa m e

o d istih a u t o r a ) . C i k a k i a u t o r i s u t a k v a p o d r u j a zvali d e

u b o r b e n i m g o n g o v i m a (kvadrama). O n i koji p r i p a d a j u

z o r g a n i z i r a n i m a s a m o z b o g t o g a to s u u n j i m a p r e v l a d a

subkulturi

vale k r i m i n a l n e vrijednosti, a ne k o n v e n c i o n a l n e . Suther

s r e d s t v i m a , a uz to su i i n h i b i r a n i za t u n j a v u , pa t r a e svoj

l a n d j e i s t v o r i o p o j a m d i f e r e n c i j a l n e g r u p n e a s o c i j a c i j e jer

status u g r u p a m a k o d k o j i h j e u n u t a r n j e i s k u s t v o d o m i n a n

povlaenja takoer nemaju

pristup i l e g i t i m n i m

je p o j a m dezorganizacije postao neupotrebljiv. Sutherland

tna vrijednost. Iz d a n a n j e perspektive m o g u e je uputiti

se u s r e d o t o i o na sredine (okoline, strukture) u e n j a , k a k o

niz p r i g o v o r a t a k v o m o d r e i v a n j u s u b k u l t u r n i h t i p o v a , n o

n a s t a j u i k a k o s e o d r a v a j u , nije s e p i t a o k a k o t a k v i p r i

p e d e s e t i h i p o e t k o m e z d e s e t i h , bez o b z i r a n a k r i t i k e

stupi ilegitimnim p u t e v i m a d o l a e n j a do cilja variraju u

p r i m j e d b e koje su se i o n d a upuivale tim a u t o r i m a , k o n

d i j e l o v i m a drutvene strukture. W h y t e je t a k o e r pisao o

cepti C o h e n a , Shorta, C l o w a r d a i O h l i n a , o konfliktnoj,

38

3Q

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

kriminalnoj i subkulturi p o v l a e n j a , prihvaeni su od ireg

z b o g prirode a m e r i k o g drutva i potrebe da se n o v o u s p o -

k r u g a a u t o r a k o j i su se t a d a u k l j u i l i u r a s p r a v u o d e l i n

stavljeni p o j a m p r o t e g n e i primijeni na c j e l o k u p n o drutvo

kventnoj subkulturi.

u k o j e m s u o i t o p o s t o j a l e r a z l i k e i z m e u s u b d r u t a v a ili

D a v i d D o w n e s ( 1 9 6 6 . ) , najzasluniji za prenoenje

n a p r o s t o kultura (talijanska, irska, poljska, idovska zaje

r a s p r a v e u V. B r i t a n i j u i d a l j n j i r a z v o j s u b k u l t u r n e t e o r i j e ,

d n i c a , a f r o a m e r i k e z a j e d n i c e , s o c i j a l n i svijet nie k l a s e ) , s

p r i g o v a r a C o h e n u to nije subkulturu p o d i j e l i o n a : a) o n u

jedne strane, i p r o b l e m a adolescencije i delinkvencije, m l a

k o j a s e f o r m i r a izvan k o n t e k s t a d o m i n a n t n e k u l t u r e , p o p u t

denakih g r u p a i njihove (sub)kulture, s d r u g e strane. T a

kultura

imigrantskih

grupa

koje

postaju

subkulturom

k o n t e k s t u d o m a e k u l t u r e ili r e g i o n a l n i h k u l t u r a k o j e p r e t

k o p o s t a j e j a s n o d a o n o to Y i n g e r z o v e k o n t r a k u l t u r o m ,
Cohen

naziva delinkventnom

subkulturom,

da

Miller

h o d e , m i j e a j u s e i n a razliite n a i n e o d g o v a r a j u n a p r i

opet o d b a c u j e p o j a m delinkventne subkulture zalaui se

tiske u o k v i r u j u e d o m i n a n t n e k u l t u r e , i b ) o n e s u b k u l t u r e

z a p r o m a t r a n j e p r o b l e m a u kulturi n i e k l a s e . I p a k , p o

koje nastaju unutar konteksta d o m i n a n t n e kulture i dijele

j a m subkulture bio je najprihvaeniji u sociologiji devija

se na dvije k a t e g o r i j e ; 1) o n e koje nastaju u p o z i t i v n o m

c i j e , u k r i m i n o l o g i j i je u j e d n o m r a z d o b l j u d e l i n k v e n t n a

o d g o v o r u na z a h t j e v e s o c i j a l n i h i k u l t u r n i h s t r u k t u r a , a to

subkultura postala klasinim p o j m o m , a koncepti C o h e n a ,

su profesije, d o b n e g r u p e , razne subkulture zaposlenja i

Shorta, C l o w a r d a i O h l i n a n a c r t o m brojnih istraivanja. U

si. 2 ) o n e k o j e n a s t a j u u n e g a t i v n o m o d g o v o r u n a z a h t j e v e

sreditu pozornosti tih g o d i n a bila je g r u p a a d o l e s c e n a t a

socijalnih i kulturnih struktura; to su delinkventne s u b k u l

( g a n g , kvadra, klapa) i p o n a a n j e koje je esto bilo kri-

t u r e , r e l i g i j s k o - m e s i j a n i s t i k e , revivalistike s u b k u l t u r e i p o l i

m i n a l i z i r a n o ; s m a t r a l o se, n a o s n o v i s t v a r n i h p o d a t a k a ,

tiko ekstremne subkulture. Milton Yinger (1960.) predlo

k a k o g r u p n o krenje z a k o n a ini veinu m l a d e n a k i h kaz

io je da se o nizu s u b k u l t u r a g o v o r i k a o o k u l t u r a m a

nenih d j e l a , pa je teorija o delinkventnoj subkulturi stigla

u n u t a r kulture, razlikujui n o r m a t i v n e sustave subdrutava

na p l o d n o tlo u kriminologiji koja se posvetila istraivanjima

od normi koje se pojavljuju u konfliktnim situacijama. Za

m a l o l j e t n i k i h b a n d i . T i s u e s t r a n i c a i s p i s a n e su u elji

konfliktne situacije Y i n g e r se sluio p o j m o m k o n t r a k u l t u r e ,

za to p r e c i z n i j i m o p i s o m k v a d r i i b a n d i , a s p o j s o c i o l o g i

opisujui stvaranje kontravrijednosti, pa iako nije n e g i r a o

je i j a v n o g m n i j e n j a d o n i o je p o p u l a r n e p r e d o d b e o vrsto

d a p o s t o j e konflikti s u b k u l t u r a s a i r o m k u l t u r o m , n a g l a a v a o

strukturiranim, strogo hijerarhijski organiziranim g r u p a m a

je konflikt k a o sredinji za kontrakulturu. Z b o g t o g a , po

s jasnim vodstvom, zajednikim novcem i kriminalnom ori

Y i n g e r u , u analizi subkulture nije p r e s u d n o opisati njen

jentacijom, lako grupni karakter delinkvencije mladih nije

o d n o s sa irom k u l t u r o m , d o k u pristupu kontrakulturi to

sporan, o t o m e kako te grupe izgledaju prueno je m n o

jest k l j u n o , z b o g r a z u m i j e v a n j a k o n t r a k u l t u r n i h n o r m i . D o

t v o , e s t o m e u s o b n o s u p r o t s t a v l j e n i h s l i k a . Lewis Y a b l o n -

o v a k v e razlike u u p o t r e b i p o j m o v a d o l a z i l o j e p o n a j p r i j e

sky ( 1 9 6 2 . ) s u p r o t s t a v i o je s v o j e n a l a z e s l i k a m a o v r s t o i
hijerarhijski strukturiranim g r u p a m a ; njegov je nasilniki

O v d j e se koncepti C o h e n a i Shorta, neznatno razliiti (poluprofesionalni l o p o v nasuprot k r i m i n a l n o j subkulturi) o d C l o v v a r d - O h l i n o v o g

pristupa, uzimaju z a j e d n o , k a o koncept nastajanja tri o s n o v n a tipa
subkulture.
4 0

g a n g gotovo grupa u kojoj n e m a vrstog o d r e e n j a

u l o g a , prisutna je nestalnost, fluktuacija lanstva, m i n i
malni konsenzus normi, p o r e m e e n o vodstvo, ograniene

41

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

definicije oekivanja lanstva, ograniena kohezija. N o , i

dalje postoji m o g u n o s t da se near g r o u p Y a b l o n s k o g
p r o g l a s i s a m o n e s t r u k t u r i r a n i m g a n g o m , k a o to j e t o
uinio Downes (1966.).
David Mafza (1964.) prigovorio je teorijama delin
kventne subkulture da zanemaruju individualnu slobodnu
v o l j u , z b o g t o g a to o b i n o n a g l a a v a j u d e t e r m i n i r a n o s t
k u l t u r o m (to j e n a s l i j e e d i f e r e n c i j a l n e a s o c i j a c i j e i k u l
t u r n e t r a n s m i s i j e ) ili s t r u k t u r o m (to j e z a s l u g a t e o r i j e a n o mije i analiza strukturnih b l o k a d a socijalne mobilnosti).
Matza je negirao postojanje posebnih (kriminalnih) vred
nota kod delinkvenata. N a z n a i o je p o d z e m n e vrijednosti
k o j e su p r i s u t n e u c i j e l o m d r u t v u ( p o s e b n o u l i t e r a t u r i ,
filmovima,

umjetnosti

uope,

medijima),

pokazujui

da

strast z a a v a n t u r o m , r i z i k o m i u z b u e n j e m lei p u n o d u b l j e
u drutvu od povrne podjele na k o n v e n c i o n a l n o i n e k o n
v e n c i o n a l n o , s p a j a j u i m l a d o g d e l i n k v e n t a i b o g a t o g biz
n i s m e n a . D e l i n k v e n t i e s t o ive p o d u t j e c a j e m o b a s v i j e t a ,
k o n f o r m i z m a i n o n k o n f o r m i z m a , ali nisu p o t p u n o o d r e e n i
ni jednim od njih. Tehnike neutralizacije su verbalne i racionalizirajue strategije koje su delinkventi izabrali da bi
pomirili ta d v a svijeta, o d n o s n o da bi m o g l i balansirati
dalje. Tehnike neutralizacije kojima se delinkventi brane
o d s o c i j a l n e k o n t r o l e o p i s a l i s u M a t z a i Sykes ( 1 9 6 1 . ) . Pet
klasinih t e h n i k a i v e r b a l n i h s t r a t e g i j a s u :
1. negiranje o d g o v o r n o s t i ; koncept koji se o sebi n u d i
jest o n a j o b i l i j a r s k o j k u g l i - n i s a m ja to m i s l i o . . .

4 . o p t u i v a n j e o p t u i t e l j a - svi z n a j u d a j e p o l i c i j a
k o r u m p i r a n a , vlast j e n a s i l n i j a o d n a s , p r o f e s o r i s u
nepravedni (pristrani)...
5 . p o z i v n a viu l o j a l n o s t , n i s a m t o u i n i o z b o g s e b e ,
djelo je uinjeno zbog p o m o i prijatelju, obitelji, kvadri,
z b o g svetih ili p o l i t i k i h u z r o k a , p o z i v a n j e n a viu l o j a l n o s t
o p r a v d a v a nie p o i n j e n o d j e l o .
D a v i d M a t z a u k l j u i o se u r a s p r a v u o d e l i n k v e n c i j i i
devijaciji

vrijeme kada

je t e z a

o delinkventnoj subkulturi

dominirala asopisima i k n j i g a m a , no njegov pristup, za

snovan

u tradiciji f e n o m e n o l o g i j s k e sociologije,

blii je

interakcionizmu i sljedeoj etapi promiljanja, istraivanja

subkulturnih fenomena nego tadanjim (kasnoikakim i
mertonovskim) z a s a d a m a teorije o subkulturi.
Od

poetka

upotrebe

pojma

subkultura,

kakav

nas

z a n i m a (a i ranije, kroz r a d o v e ikake kole), s u s r e e m o

s e s d i m e n z i j o m u r b a n o g a ; g r a d o v i ( C o h e n b i r e k a o vei
ameriki gradovi) i urbanitet tvore g o t o v o nuan, konsti
tutivni e l e m e n t u nastajanju subkulture m l a d i h . S u b k u l
tura nastaje u urbanoj sredini, a neformalne g r u p e m l a
d i h s u g l a ulice, uz esto bitno razlikovanje n o r m i i v r i
jednosti kvadre od o n i h ireg i k o n v e n c i o n a l n o g d r u
tva, p o s t a j u p a r a d i g m a t s k i p r i m j e r i s a d r a j n o v o n a s t a l o g a
p o j m a . M e u t i m , ve u p o e t n o j u p o t r e b i p o j m a s u b k u l
t u r a (i to p r i m i j e n j e n o g a na o m l a d i n s k e g r u p e , bez ireg
z n a e n j a koje se tie a m e r i k e etnike i k o n f e s i o n a l n e
imigracijske arolikosti) prisutna je dvostrukost, r a s p o d i j e -

2 . n e g i r a n j e o z l j e d e ili s t v a r n e tete, g d j e k r a a a u t o

Ijenost z n a e n j a k o j a se k o d b r o j n i h a u t o r a ne n a g l a a v a

m o b i l a postaje p o s u d b a a kraa neije imovine vjerojatno

e k s p l i c i t n o . Rije je o d v j e m a d i m e n z i j a m a ; u j e d n o j , s u b

koristi v l a s n i k u z b o g o s i g u r a n j a . . .

kultura oznaava o d r e e n u drutvenu g r u p u ,

konkretni,

adolescentski

subkultura

3 . n e g i r a n j e rtve - p o k u a j d a s e rtva p r i k a e k a o

(delinkventni)

gang,

gdje

je

l e g i t i m n i cilj n a p a d a , b i l o d a j e rije o d u a n u u k o j e m u

z a p r a v o kultura o d r e e n e (delinkventne) kvadre.

p r o d a v a i k r a d u , p a s e p o k r a l o k r a d l j i v c e , ili s u n a p a d

p r i s u t a n je i o p i s u k o j e m r e a l n i m l a d i i o d r a s t a j u , n a

nuti h o m o s e k s u a l c i s a m i t o traili i t d .

p u t a j u s u b k u l t u r u , ali s u b k u l t u r a o s t a j e p o d u v j e t o m d a

4?

No,

43

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

slui p o t r e b a m a i i n t e r e s i m a g e n e r a c i j e k o j a d o l a z i . T o

a n adolescentski g a n g , subkulturni akter, prestane p o

z n a i d a p o j a m s u b k u l t u r e i s t o v r e m e n o o z n a a v a i sustav

stojati. K a k o s a d a m o e sustav vrijednosti ostati u zraku i

vrijednosti ( n o r m i , vjerovanja, stilova, n a i n a ivota) i k o n

ekati neki novi narataj da postane njegov nositelj, na

kretnog aktera

tu

koji nain postoji subkultura m l a d i h u n e k o m susjedstvu

Ta se dvostrukost o d r a l a od p e d e s e t i h

a k o se cijela g e n e r a c i j a i akteri na koje se taj p o j a m o d

d o d a n a s , kroz r a z l i i t e k o l e , a l i s a s l i n i m n e n a g l a a v a -

nosio r a s p a l a i u svojoj postadolescentskoj fazi predstavlja

n j e m s a m e d v o s t r u k o s t i , p a p o n e k a d o n o to s e o d n o s i n a

s a m o niz i n d i v i d u a u d r u t v u o d r a s l i h , s m o d a n e t o s p e

sustav v r i j e d n o s t i i n o r m i i i m e n u j e n e k o m s u b k u l t u r o m

cifinijim u s p o m e n a m a i sjeanjima? Za C o h e n a i d r u g e

p o s t a n e t e o r i j s k i e n t i t e t razliit o d d r u t v e n e ( s u b k u l t u r n e )

a u t o r e teze o d e l i n k v e n t n o j s u b k u l t u r i rije je o o b r a s c i m a

grupe analizirane u konkretnom prostoru i vremenu. A k o

p o n a a n j a k o j i s u p o s t a l i t r a d i c i o n a l n i , k o j i s u s e ustalili u

z a m i s l i m o g r u p u d j e a k a s u g l a , n j i h o v g r u p n i identitet

s u s j e d s t v i m a veih a m e r i k i h g r a d o v a . U s p r k o s i n z i s t i r a -

(esto o k r u n j e n p o s e b n i m i m e n o m ) , e v e n t u a l n e f a z e r a z

nju na drutvenoj strukturi, na stalnoj socijalnoj osnovi za

v o j a , v e e ili m a n j e s u k o b e s p o l i c i j o m , m o d e l s k i u t j e c a j

nastajanje subkultura kao svojevrsne reakcije na struktu

(bilo k o j e g smjera) na d r u g e m l a d e u susjedstvu, njihove

ralne blokade mobilnosti, time se ne moe objasniti onaj

sukobe s d r u g i m slinim g r u p a m a , njihov sleng, vrednote,

p o s e b n i , s i m b o l i k i svijet k o j i r a z l i k u j e s u b k u l t u r e , i t o n e

ukuse i cjelokupnu subkulturu, dakle a k o zamislimo neku

s a m o unutar procesa diferencijacije na konfliktne, krimi

(grupu)

( s u b ) k u l t u r u - ivi.

koji

te vrijednosti,

norme -

subkulturnu g r u p u d j e a k a opisanu u sociolokoj literaturi,

n a l n e i s u b k u l t u r e p o v l a e n j a (to t a k o e r ovisi v e i n o m

m o e m o zamisliti i proces odrastanja kojLrezultira p o v l a

o vanjskim i m b e n i c i m a ) , n e g o se ne m o g u d o b r o uoiti

e n j e m s u g l a ulice. Z n a i li to i n e s t a n a k j e d n e s u b k u l

s p e c i f i n o s t i i n o r m a t i v n a d i n a m i k a u g r u p a m a istovrsne

ture? Sudei po tezama a u t o r a delinkventne subkulture,

subkulture. M o e m o razumjeti sociologe koji su pedesetih

o n a s e m o e o d r a t i a k o slui p o t r e b a m a s l j e d e e g e n e

g o d i n a , n a k o n to j e p o j a m s u b k u l t u r e v e b i o d j e l o m i n o

racije, nasljednika. M e u t i m , o d l a z a k jedne g r u p e s uli

u u p o t r e b i , o z n a a v a j u i i r o k o z a s n o v a n u a m e r i k u raz

n e scene n e m o r a n u n o biti p r a e n p o p u n j a v a n j e m t o g

nolikost veih i manjih drutvenih (rasnih, etnikih, konfe

m j e s t a n o v i m k l i n c i m a , niti e v e n t u a l n a s l j e d e a g e n e r a

s i o n a l n i h itd.) g r u p a , p o s e g n u l i z a t i m p o j m o m i uvrstili

c i j a m o r a i z r a a v a t i s l i n e s t a v o v e i d i j e l i t i isti k u l t u r n i o b

ga

r a z a c . I p a k , u t e k s t o v i m a iz p e d e s e t i h p o d r a z u m i j e v a se

mnogobrojnih neformalnih grupa mladih, socijalno i spa-

zbog

oigledne

posebnosti,

izdvojenosti

ponaanja

nastajanje m n o g i h slinih subkultura, z b o g slinih uvjeta

cijalno segregiranih z a j e d n o s roditeljima. Neto, to se

ivota u drutvenoj strukturi, z b o g vrstog strukturalnog

k a o skup n o r m i , vrijednosti, stavova, navika i ponaanja

u t j e c a j a i k o n i c a k o j e n a s t a j u u p r o c e s u m o b i l n o s t i inspiri

ustalilo, d o d a t n o je osnaeno injenicom kriminaliziranja,

r a n o m kulturnim ciljevima. N o , s obzirom na m n o g o b r o j

d e v i j a c i j e , p a s e n e t r e b a u d i t i to s u d o b n a , s p o l n a i

ne o p i s a n e i istraivane kvadre i b a n d e , m o e m o zamisliti

klasna specifinost d o b r o g dijela aktera, na osnovi g r u p n e

i p r o c e s u k l a p a n j a u d r u t v o o d r a s l i h , u k o j e m n e t k o zavri

t r a d i c i j e m a l o d o b n i k e d e l i n k v e n c i j e i n a i n a i v o t a na

u zatvoru, netko osnuje obitelj, nova generacija ne popuni

u g l u ulice nazvani d e l i n k v e n t n o m s u b k u l t u r o m . Razdvo

p r o s t o r a u t o m a t s k i , i N o r t o n s , C h e r u b s ili b i l o k o j i sli-

j e n o s t z n a e n j a p o j m a n a sustav v r i j e d n o s t i s j e d n e i n a

4 4

45

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

s a m u d r u t v e n u g r u p u s d r u g e s t r a n e , stvorit e jo vie

se subkultura u j e d n o m r a z d o b l j u o i g l e d n o koristila k a o

p r o b l e m a kasnije,

posredovanja

ad h o c koncept svaki put k a d a je t r e b a l o naglasiti nor

( p a i k o n s t r u k c i j e ) stila i i d e n t i t e t a b u d u p r i s u t n i j a u j a v n o

mativne aspekte bilo kojeg ponaanja koje odstupa od

sti, a d e v i j a n t n i m o d e l o d s t u p a n j a v r i j e d n o s t i i n o r m i o d

o p e g s t a n d a r d a . ( D o w n e s , 1 9 6 6 . , str. 9.) Z b o g t o g a s o c i o

o n i h d o m i n a n t n e k u l t u r e r a z n o v r s n i j i i p o m a k n u t o d sfere

logiju subkulture m l a d i h ne treba striktno svoditi na o n e

n e p o s r e d n e kriminalizacije i etikete delinkventnosti. Ipak, u

r a d o v e koji koriste s a m p o j a m subkulture, n e g o p r e p o z n a

prvim definiranjima subkulture osjea se naglasak na g r u p u ,

vati u r b a n e , a d o l e s c e n t s k e i d o n e k l e z a s e b n e svjetove,

na procijep strukture i kulture g d j e se kolektivno mijenja

o k v i r e ( s u b ) k u l t u r n o g s a d r a j a k a o n a i n a (stila) i v o t a i

referentni okvir i raste vanost r e f e r e n t n e g r u p e , a n a s t a j a n j e

izborenog identiteta.

k a d a razliita medijska

s u b k u l t u r n e s o l u c i j e tee s e v e z u j e u z i n d i v i d u a l n i , s v j e s n i ,
i z b o r p o j e d i n c a . K a d a s vie s t r o g o s t i p r i s t u p i m o g r u p a m a
koje predstavljaju subkulturu u g l a v n i m r a d o v i m a iz toga
v r e m e n a , m o e m o se pitati o razliitostima m e u n j i m a , o
prolaznosti neijeg a n g a m a n a koji je d o b n o o d r e e n i u
vezi s t i m n e d o s t a t k o m j a m s t v a z a o p s t a n a k i b u d u e k a
rakteristike sustava vrijednosti n a z v a n o g s u b k u l t u r o m , m o
g l i b i s m o iz i s t r a i v a n j a izvui d i j e l o v e u k o j i m a se v i d i da
k o n f l i k t n i , k r i m i n a l n i ili n a r k o f i l s k i k a r a k t e r s u b k u l t u r e nisu
n i p e d e s e t i h bili t a k o r a z d v o j e n i k a k o s e u t e o r i j s k i m r a d o
v i m a s u g e r i r a l o . N o i n j e n i c a j e d a a u t o r i t a d a nisu smislili
bolji p o j a m i da se on ak zadrao, unato uslonjavanju i
sve v e o j r a z n o l i k o s t i p o j a v a i s u d i o n i k a n a k o j e s e p r i m j e
n j u j e . M n o g i s u a u t o r i bili svjesni p o t e k o a s v i e z n a n o u p o j m a , p a s u g a i d a l j e koristili, n a v o d e i , p o p u t J o h n a
Bushnella, da bi m o d a bilo bolje da ga sociolozi nisu ni
k a d n i poeli koristiti. (Bushnell, 1 9 9 0 . ) N a p r i m j e r u u r b a
ne e t n o l o g i j e ikake kole vidi se nastanak s o c i o l o g i j e
subkulture ak i kada se sam p o j a m subkulture ne koristi.
B i t n o j e istraivanje s a m o g f e n o m e n a , bez o b z i r a n a r a z l i
ite p o j m o v e k o j e a u t o r i koriste, jer rije je o r a z u m i j e v a n j u
vie ili m a n j e z a s e b n o g s v i j e t a , v r i j e d n o s t i , n a i n a i v o t a ,
( s u b ) k u l t u r e h o b o l u t a l i c a , jazz g l a z b e n i k a ili d j e a k a s
u g l a ulice. D a v i d D o w n e s , koji je i s a m p r i d o n i o irenju
t e o r i j e o s u b k u l t u r i iz S A D - a u V. B r i t a n i j u , p i s a o je k a k o

46

47

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

3. Interakcionizam, teorija etiketiranja i

skeptika revolucija u sociologiji devijacije

je Charles H o r t o n C o o l e y , koji t a k o e r utjee na suvre

m e n i i n t e r a k c i o n i z a m i p r i d o n o s i k o n c e p t u o s o b e , pri
e m u s e ja u z r c a l u i s k a z u j e k a o s p o s o b n o s t d a s a m i
sebe v i d i m o o n a k o kako v i d i m o bilo koju d r u g u socijalnu
stvar.

I n t e r a k c i o n i z a m u sociologiji i s o c i j a l n o j p s i h o l o g i j i o b i

Herbert Blumer je zasnovao simboliki interakcioni

n o s e vezuje u z t e m e l j e k o j e j e t o m p r i s t u p u p o s t a v i o G e o r g e

z a m na M e a d o v u naslijeu, ali je kritiku redukcionizma

Herbert M e a d , iako je p o j a m simboliki interakcionizam

( p o p u t M e a d o v e kritike r e d u k c i o n i z m a W a t s o n o v a b i h e v i o

skovao njegov uenik Herbert Blumer. Sveuilite u C h i c a -

r i z m a ) p r o i r i o na sve p s i h o l o g i j s k e i s o c i o l o g i j s k e t e o r i j e i

gu p o n o v o n a m se namee kao rodno mjesto teorija i pri

koncepte

stupa neizmjerno vanih za sociologiju subkulture m l a d i h .

strukture i kulture. B l u m e r o v o inzistiranje na vanosti zna

Filozofija p r a g m a t i z m a , k a o i radikalni b i h e v i o r i z a m ,

koji

individualno

determiniraju

kategorijama

e n j a stvari z a d j e l a t n a l j u d s k a b i a n e d o p u t a o b j a n j e n j e

utjeu na M e a d o v u teoriju i na kasnije interpretacije, pri

ponaanja

e m u je za u t j e r a j p r a g m a t i z m a v a n o i z d v o j i t i : 1 . u s r e d o

s o c i o l o g i j e , n e g o s e vrsto u k o t v l j u j e u d r u t v e n o j k o n s t r u k

toen je na i n t e r a k c i j u a k t e r a i s v i j e t a , 2. r a z u m i j e v a n j e i

ciji s t v a r n o s t i . A k o p r o m o t r i m o s e d a m o s n o v n i h p r i n c i p a

a k t e r a i svijeta k a o d i n a m i k i h p r o c e s a a ne s t a t i k i h struk

simbolikog interakcionizma koje kao zajednike kljunim

tura i 3. pripisivanje velikog znaenja s p o s o b n o s t i m a ak

a u t o r i m a n e k o l i k o p u t a n a g l a a v a Ritzer, u o i t e m o i i n -

t e r a d a i n t e r p r e t i r a j u s o c i j a l n i svijet. (Ritzer,

1997.) lako

s p i r a t i v a n o k v i r z a p r o u a v a n j e s u b k u l t u r e m l a d i h , jer j e

polazi od biheviorizma, M e a d proiruje analizu ponaanja

djelatnost s u b k u l t u r n o g aktera ve n a g l a e n a u k o n c e p t i

n a d u h o v n e p r o c e s e , s m a t r a j u i svijest a k t e r a n e z a o b i l a z

ma Mertonovih uenika, dok je ovdje djelatni naboj defi

n o m i n j e n i c o m u p r o c e s i m a p o n a a n j a , p a j e svoj b i h e

niranja i redefiniranja osloboen strukturalnog nametanja

viorizam

p r o b l e m a k o j e m je subkultura solucija:

zvao socijalnim,

(Watsonovog).

(Mind,

Society)

Self and

svom

za

razliku

kljunom,
Mead

se

od

radikalnog

predavakom djelu
odmie

od

animalne

psihologije kao temelja radikalnog biheviorizma, zasniva

j u i n a l j u d s k o j s p o s o b n o s t i r a z m i l j a n j a niz r a z l i k o v a n j a

vanjskim

silama

ili

kategorijama

makro-

1 . Ljudska b i a , z a razliku o d niih i v o t i n j a , r a s p o l a u

sposobnou razmiljanja.
2. Sposobnost razmiljanja oblikovana je procesom
socijalne interakcije.

k o j a s e t i u svijesti, o s o b e i d r u t v a . Svijest j e s h v a e n a

3. U s o c i j a l n o j i n t e r a k c i j i ljudi u e o z n a e n j i m a i s i m

k a o socijalni proces, a u l o g a s i m b o l a i jezika p r e s u d n a u

b o l i m a koji im o m o g u a v a j u koritenje specifine ljudske

nastajanju unutarnje i vanjske komunikacije aktera, kao i

sposobnosti razmiljanja.

procesa socijalizacije u o p e . U M e a d o v u radu nalaze se

temelji (poput p o j m a uloge i mogunosti igranja u l o g a ,
k o n c e p t a o s o b e k a o o d n o s a ja i m e n e itd.) m n o g i h
k a s n i j i h i n t e r a k c i o n i s t i k i h p r i s t u p a k o j e s u razvili B l u m e r ,
G o f f m a n i drugi. Ideju o p r o m a t r a n j u s a m o g a sebe razvio

4. Znaenja i simboli o m o g u u j u ljudima ostvarivanje

akcije i interakcije.
5. Ljudi m o g i izmijeniti ili m o d i f i c i r a t i z n a e n j a i s i m b o
le k o j e k o r i s t e u a k c i j i i i n t e r a k c i j i , na o s n o v i s v o j e i n t e r
pretacije situacije.

49

Benjamin Perasovi
URBANA PLEMENA

6 . L j u d i m o g u izvesti t e m o d i f i k a c i j e i p r o m j e n e z b o g
m o g u n o s t i i n t e r a k c i j e s a m i h s a s o b o m i s d r u g i m a , to i m
o m o g u u j e ispitivanje potencijalnih tokova akcije, procjenji
vanje prednosti i manjkavosti, te o d a b i r najpovoljnije akcije.
7. Prepletanje m e u o v i s n i h o b r a z a c a akcije i interak
cije stvara g r u p e i drutva.
S o b z i r o m na M e a d o v o naslijee, pojavile su se dvije
suprotne metodologijske paradigme, ona Blumerova, koja
tei s i m p a t i k o j i n t r o s p e k c i j i i o b n a v l j a k v a l i t a t i v n e m e t o
de ikake kole, i o n a Kuhnova, koja smatra da se u M e a d o v u n a s l i j e u m o e u t e m e l j i t i i t v r a , e m p i r i j s k a , siste
m a t s k a m e t o d o l o g i j a k o j a tei g e n e r a l i z a c i j i i z a k o n i t o s t i m a
k a o jedinstvenim karakteristikama svake znanosti.

blie a k t e r u , subjektu istraivanja, i s t o v r e m e n o o k r e u i

fokus dotadanje analize devijantnog ponaanja s devijan a t a na sustav i institucije s o c i j a l n e k o n t r o l e .
Za razliku od a u t o r a koji su na osnovi kasnoikake
k r i m i n o l o g i j e i M e r t o n o v e t e o r i j e a n o m i j e stvorili tezu o
delinkventnoj subkulturi, razraujui detaljno p o j a m i tipo
v e s u b k u l t u r e , i n t e r a k c i o n i s t i k i u s m j e r e n i a u t o r i n i s u inzistirali n a p o j m u s u b k u l t u r e , a k s u g a o d b a c i v a l i , ili koristili
p a r a l e l n o s p o j m o m k u l t u r e ( o d r e e n o g a k t e r a ) . Bez o b
zira n a ( n e ) k o r i t e n j e p o j m a s u b k u l t u r e , i n t e r a k c i o n i s t i s u
istraivali s l i n e f e n o m e n e , k o j i s e o d r a z d o b l j a p r v e g e
n e r a c i j e i k a k e k o l e n a l a z e u k n j i g a m a (i u s t v a r n o s t i )
p o d razliitim i m e n i m a : u r b a n i h lutalica ( H o b o i drugi),
vrnjakih g r u p a , b a n d i , ovisniku, prostitucije, k r i m i n a l n o g
svijeta, psihijatrijskih u s t a n o v a , z a t v o r a , m o r a l n i h r e g i j a ,
jazz g l a z b e n i k a , p u a a m a r i h u a n e , r a z n o v r s n i h n e k o n v e n
c i o n a l n i h i d e v i j a n t n i h a k t e r a . U p r a v o je i n t e r a k c i o n i s t i k i
pristup devijaciji r a d i k a l n o izmijenio perspektivu- s o c i o l o
g i j e d e v i j a c i j e , stvorivi s v o j e v r s n u s k e p t i k u r e v o l u c i j u .
K a o to n a o p o j r a z i n i d r u t v a i s o c i j a l n e t e o r i j e i n t e r a k c i o n i z a m eli p r o m a t r a t i s u b j e k t , p r o c e s d e f i n i r a n j a s i t u a
cije i konstruiranja stvarnosti, t a k o u p o d r u j u devijacije
interakcionisti vide prvenstveno socijalni proces u kojem
a k t e r i d e f i n i r a j u i r e d e f i n i r a j u s i t u a c i j e i u k o j e m na k o n a
a n rezultat devijantnosti s n a n o utjeu institucije soci
jalne kontrole. Kljuni p o j m o v i interakcionistikog pristupa
d e v i j a c i j i bili s u : p r i m a r n a i s e k u n d a r n a d e v i j a c i j a , g l a v n i i
p o m o n i status, s e k v e n c i j a l n i m o d e l , d e v i j a n t n o k a r i j e r a ,
etiketiranje, sligma, m o r a l n o poduzetnitvo, societalna reak

O v d j e n i j e t o l i k o v a n o p r i k a z a t i sve a s p e k t e r a z v o j a

c i j a i t d . F r a n k T a n n e n b a u m j e jo 1 9 3 8 . o p i s a o t a g g i n g

interakcionizma i otvoriti raspravu o sociolokim p a r a d i g

p r o c e s , b l i z a k o n o m e to d a n a s z o v e m o e t i k e t i r a n j e m , a

m a m a , koliko je znaajno uoiti da se f e n o m e n u subkul

Edwin Lemert ( 1 9 5 1 . ) postavio je temelje interakcionistikog

ture pristupilo iz nove perspektive. Ta je perspektiva, uva

pristupa devijaciji. Ipak, m o r a l o je proi deset do petnaest

avajui d i o naslijea p r v o g narataja ikake kole, prila

g o d i n a , d a b i tek u e z d e s e t i m L e m e r t o v o ( i j o r a n i j e ,

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

I c m n e n b a u m o v o ) t e o r i j s k o n a s l i j e e p o s t a l o ire p r i h v a e n o

tehnike,

mnogi

su

interakcionistiki

sociolozi

devijacije

i a k t u a l i z i r a n o s o c i o l o k i m r a d o v i m a . to se to d o g o d i l o u

nali p o s a o n a Z a p a d n o j o b a l i , u K a l i f o r n i j i , g d j e s u s e

d r u t v u , to j e u t j e c a l o n a t a k o r a z l i i t u r e c e p c i j u i n t e r a k -

tada otvarala nova r a d n a mjesta na fakultetima. Z b o g to

cionistikog pristupa devijaciji u pedesetim i u ezdesetim

ga su neki nazivali interakcioniste k o l o m Z a p a d n e o b a

g o d i n a m a ? Stephen J . Pfohl n a t o p i t a n j e o d g o v a r a u k a z i

le, a n e k i s u i h i m e n o v a l i n e o i k a k i m a u t o r i m a . D a v i d

v a n j e m na drutvene pokrete i p r o m j e n e u p o l i t i k o m i

M a t z a j e p r o b l e m a t i z i r a o d j e l o v a n j e triju k l j u n i h k o l a ,

votu Amerike. (Pfohl, 1 9 8 5 . ) To je razdoblje k a d a su sna

triju g r u p a c i j a a u t o r a u p o d r u j u d e v i j a c i j e , a t o s u : i k a -

ne socijalne i politike b o r b e zapljusnute k a m p u s e i iru

ka kola, funkcionalisti (zapravo Mertonovi uenici, autori

javnost, studenti su se poeli m a s o v n i j e ukljuivati u p o k r e t

delinkventne subkulture) i neoikaki sociolozi. M a t z i n a

za g r a a n s k a prava, i po Pfohlovom miljenju, to je do

knjiga Becoming Deviant, naslovom i v r e m e n o m objavlji

v e l o e t i k e t u d e v i j a c i j e b l i e , u vlastiti d o m . S o c i o l o z i s u

vanja, ne o d u d a r a od m n o g i h klasinih r a d o v a sociologije

ubrzo uvidjeli da njihova djeca, studenti, prijatelji, r o a c i ,

devijacije s kraja ezdesetih, no o n a predstavlja specifian

a p o n e k a d i oni sami, bivaju uhapeni, pretueni, n a p a d

teorijski pristup i a u t o r o v n a p o r da na p r i m j e r u e v a l u a c i j e

nuti s u z a v c e m , p i j u n i r a n i , stigmatizirani, zastraivani, p o

d o t a d a n j i h r a d o v a i kola u s o c i o l o g i j i d e v i j a c i j e p r i k a

p u t o b i n i h d e v i j a n a t a . ( P f o h l , 1 9 8 5 . , str. 2 8 6 . ) B r o j n e

e p l o d n o s t vlastite o r i j e n t a c i j e k o j u n a z i v a s o c i o l o k i m

kontradikcije u o b i a j e n o g etiketiranja postale su vidljivi

n a t u r a l i z m o m , a k o j u b i s m o d a n a s smjestili u p o d r u j e

j e ; k a d a j e z a p o e o rat, o n i k o j i s e nisu htjeli b o r i t i t r e t i r a n i

f e n o m e n o l o g i j s k o g pristupa. Doprinos ikake kole Matza

su k a o k r i m i n a l c i , policijski u p a d i p u c a n j e u p r i p a d n i k e

visoko vrednuje, uoavajui slabosti proizale iz k o r e k c i o -

organizacije Crne pantere proglaen je o p r a v d a n i m i

nalistike p a r a d i g m e k a o takve, kojoj se na poetku sto

n o m , o d g o v o r n a n a p a d s m a t r a n j e u b o j s t v o m . Politiki

ljea ikaki autori n i k a k o nisu uspjeli otrgnuti. P r o b l e m

aktivisti k o j i s u s e alili n a p r i s l u k i v a n j e t e l e f o n a p r o g l a e

devijacije u M a t z i n o m djelu naznaen je p o j m o v n i m p a r o

n i s u p a r a n o i a r i m a , e n e k o j e s u traile j e d n a k u p l a u z a

vima razlika, p o p u t korekcije i potovanja, patologije i

j e d n a k i r a d p o s t a l e s u p s i h o l o k i misfits ( o s o b e n e p r i l a

raznolikosti, te jednostavnosti i sloenosti. Potovanje f e n o

g o e n e o k o l i n i ) . D u g i niz t a k v i h p r i m j e r a u s m j e r i o j e p o

m e n a b i t n o j e p o l a z i t e u i s t r a i v a n j u k o j e n e m a svoj p r e d

zornost s o c i o l o g a , socijalnih psihologa i srodnih a u t o r a ,

m e t ili o b j e k t , n e g o je u M a t z i n o m d u h u u v i j e k rije o

(koji s u s t v a r a l i t e o r i j u s o c i e t a l n e r e a k c i j e ) n a o n e k o j i i m a j u

s u b j e k t u i s t r a i v a n j a . P o t o v a n j e se t e k o p o s t i e u i s t r a i

m o da etiketiraju d r u g e ; fokus se sada p o m i e s etiketira-

vanjima potpuno nepotovanih djelatnosti,

n i h n a o n e k o j i e t i k e t i r a j u , d e v i j a c i j a s e p r o m a t r a u svjetlu

(veina ljudi u drutvu) ne s a m o da ne potuje n e g o i o s u

socijalne kontrole, pogled se usmjerava na odnos izmeu

uje. Osnovni je razlog, zbog kojeg je poduzeto toliko

o n i h koji etiketiraju i o n i h koji su etiketirani k a o d e v i j a n t n i .

istraivanja o devijaciji, elja za asistiranjem drutvu k a k o

(Postaje j a s n o d a s u t o o d n o s i m o i , d a n e k e d r u t v e n e

bi se rijeilo p r o b l e m a t i n i h (devijantnih) aktivnosti. K o r e k

grupe

drugih.)

c i j a j e u k o r i j e n u svih r j e e n j a , o n a j e c i l j . Z a t o p r i s t u p k o j i

D i p l o m i r a v i na sveuilitu u C h i c a g u , g d j e su p o d v o d

eli u k l o n i t i d e v i j a c i j u M a t z a n a z i v a k o r e k c i o n a l n i m . K o -

s t v o m Everetta H u g h e s a u p o z n a l i k v a l i t a t i v n e i s t r a i v a k e

rekcionalna perspektiva o n e m o g u u j e kapacitet empatizi-

57

imaju

mo

etiketiranja

stigmatiziranja

koje drutvo

53

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

ranja a time i razumijevanja subjekta istraivanja. U takvoj

su nasuprot d a n a n j o j l a b a v o j

p e r s p e k t i v i , u k o j o j svi n a s t o j e otkriti u z r o k e , e t i o l o g i j u , k a k o

e k o l o k i u s i d r e n i . ( M a t z a , 1 9 6 9 . str. 2 3 . )

bi se devijacija u korijenu unitila, vea je m o g u n o s t da

koncepciji subkulture -

F u n k c i o n a l i z a m (u varijanti M e r t o n a i njegovih u e n i

se sam f e n o m e n izgubi. Korekcionalisti objanjavaju fe

ka) M a t z a s a g l e d a v a iz perspektive d a l j n j e g n a p r e d o v a n j a

n o m e n i z v a n a i s d i s t a n c e , k a o da je rije o s t u d i j i o b j e k t a ,

svijesti

a studija

objekta

potpuno

je s u p r o t n a studiji

o potrebi

potovanja devijantnog fenomena,

pa

subjekta.

u o a v a k a k o je funkcionalistiki pristup p r i d o n i o izbacivanju

U p r a v o u studiji subjekta p o t o v a n j e i e m p a t i j a b i t a n su

k o n c e p t a p a t o l o g i j e iz s o c i o l o g i j e i socijalne p s i h o l o g i j e .

a l a t i s t r a i v a n j a , o n i s u o s n o v n i resurs b e z k o j e g a o s t a j e

D o k su predstavnici marksistike (konfliktne) orijentacije u

g o l e m a distanca izmeu analitiara i subjekta.

sociologiji obino prigovarali funkcionalistima zbog njiho

Jedna od m n o g i h uoljivih posljedica averzije, koju

v o g a p o l o g e t s k o g stava p r e m a p o s t o j e e m , p r e m a d o m i

m n o g i sociolozi osjeaju p r e m a devijantnom f e n o m e n u ,

n a n t n o j k u l t u r i i d r u t v e n o m p o r e t k u , M a t z a (uz svijest o

jest n j i h o v a n e m o g u n o s t o d v a j a n j a m o r a l n i h s t a n d a r d a

m n o g i m m a n a m a funkcionalizma) upravo u svojevrsnom

od aktualne deskripcije. Da bi se poelo s p o t o v a n j e m ,

f u n k c i o n a l i s t i k o m afirmacionizmu vidi pozitivan p o m a k

uvaavanjem, razumijevanjem devijantnog fenomena, p o

t r e b n o j e p r i v r e m e n o ili t r a j n o s u s p e n d i r a t i k o n v e n c i o n a l n u
moralnost. (Matza,

1 9 6 9 . , str.

17.) C i k a k a kola nije

izbjegla korekcionalni p o g l e d , ali je naglasila subjektivnost,

poloaj subjekta istraivanja, provela je detaljan opis i d o
v e l a n a s blie s t v a r n o m svijetu i i v o t u . T a j u l a z a k u d e v i j a n t n i svijet n a r u i o j e p a r a d i g m u p a t o l o g i j e i a f i r m i r a o
p r i s t u p u k o j e m se s u b j e k t p o t u j e i n j e g o v svijet g l e d a iz
n u t r a . M a t z a je esto n a g l a a v a o da nas p o t o v a n j e i u v a
a v a n j e d o v o d i u z a g r l j a j s u b j e k t u , n o taj z a g r l j a j n i j e
izraz n e k o g f i l a n t r o p s k o g r a s p o l o e n j a , n e g o p u t k o j i s o
c i o l o g a vodi ka subjektovoj definiciji situacije. U r a d o v i m a
ikake kole M a t z a primjeuje raspodijeljenost; u teorij
skom, interpretativnom okviru pojavljuju se korekcionalni
pogledi i patologija k a o socijalna dezorganizacija, a u
e t n o g r a f s k o m r a d u ocrtali su r a d i k a l n u razliitost i r a z n o l i
kost, pa je o p r e d j e l j i v a n j e za raznolikost n a s u p r o t p a t o l o
giji bilo d o s t u p n i j e i lake izvodivo sljedeim g e n e r a c i j a m a
sociologa. Analizirajui p o j m o v e ikake kole, M a t z a je

prema potovanju i razumijevanju devijantnog fenomena.

Merton je tvrdio kako p o d odreenim okolnostima kardi
nalna amerika vrijednost - ambicija, promovira kardinalni
a m e r i k i p o r o k - d e v i j a n t n o p o n a a n j e , a d u g a k i niz c i t a t a
iz k n j i g a M e r t o n o v i h u e n i k a k o j i su p i s a l i o d e l i n k v e n t n o j
s u b k u l t u r i M a t z a koristi k a k o b i n a g l a s i o , r i j e i m a A l b e r t a
C o h e n a , d a o n o to n e o d o b r a v a m o , o d b a c u j e m o , i o n o
to n j e g u j e m o jest s p l e t e n o o d i s t o g v l a k n a , o d iste n i t i .
l a k o D a n i e l Bell b a i nije p r a v i p r i m j e r f u n k c i o n a l i s t i k i
o r i j e n t i r a n o g a u t o r a , n j e g o v a cijela M a t z a n a v o d i u z d o p r i
nos f u n k c i o n a l i s t i k o g pristupa koji je ( u p r a v o u Bellovu
sluaju) kriminalne djelatnosti prikazao k a o d i o svakodnev
n o g , amerikog naina ivota, odbacujui implikacije o
n o r m a l n o m i p a t o l o k o m p o n a a n j u . O n o to s u z a
poeli autori ikake kole, a nastavili funkcionalisti, i to
M a t z a v i d i k a o n a p r e d o v a n j e svijesti o p o t r e b i p o t o v a n j a i
r a z u m i j e v a n j a d e v i j a n t n o g f e n o m e n a , jo s u vie n a g l a s i l i
neoikaki autori. O n i su (Lemert, Becker, G o f f m a n . . . ) u
p o t p u n o s t i o d b a c i l i i d e j u p a t o l o g i j e , ili k a k o b i L e m e r t r e
k a o , zauvijek napustili a r h a i n e , m e d i c i n s k e p r e d o d b e

d e v i j a n t n i svijet i i z o l i r a n o k u l t u r n o p o d r u j e [isolated

po k o j i m a se ljudi dijele na n o r m a l n e i patoloke. Proces

cultural area) s m a t r a o o d l i n i m i k o r i s n i m k o n c e p t i m a , k o j i

d i f e r e n c i j a c i j e jest n e o s p o r a n , i d i f e r e n c i r a n o p o n a a n j e

54

55

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

u o p e m o e u o d r e e n o m d r u t v u ili u o d r e e n o m v r e
m e n u biti socijalno prihvatljivo, a u n e k o m d r u g o m d r u
tvu ili u d r u g o m v r e m e n u s o c i j a l n o n e p r i h v a t l j i v o . N a
osnovi takvih gledita jasno je k a k o za te autore ne m o e
postojati, na razini c j e l o k u p n o g a m e r i k o g drutva, k o n
senzus o t o m e k a k v o j e p o n a a n j e p o e l j n o a k a k v o n e p o
e l j n o . K o n t a k t s a s u b j e k t o m i s t r a i v a n j a i p r o m a t r a n j e iz
n u t r a , na t e r e n u , n a s l i j e d i l i s u o d s t a r e i k a k e k o l e , i z a
interakcionistike (neoikake, po Matzi) a u t o r e p a t o l o
g i j i vie d o i s t a n i j e b i l o m j e s t a . U sferi s o c i j a l n e e g z i s t e n
c i j e p o s t o j a l a je s a m o r a z l i i t o s t i r a z n o l i k o s t , a s p e c i f i n a
m e t o d o l o g i j a i s n j o m p o v e z a n o blisko p r o m a t r a n j e , p o
tovanje subjektova

pogleda,

tvore

najbolju

zatitu

od

patologijskih implikacija korekcionalnog pristupa.

O s i m t o j e i d e j u p o t o v a n j a (appreciation) s u p r o t s t a
vio k o r e k c i o n a l n o m p o g l e d u , ideju raznolikosti postavio
umjesto patologije, a jednostavnost distinkcije konvencio
nalnih i devijantnih f e n o m e n a zamijenio naglaavanjem
k o m p l e k s n o s t i , D a v i d M a t z a j e jo j e d n o m p r o a o kroz
dosadanje kole sociologije devijacije, konstruirajui novu

va vrata) i postala p o p u l a r n a u n j e n o m drutvu. S h v a a l a

je da joj je to drutvo m a l o prebrzo, ali nije htjela rtvo
vati

steenu

popularnost nekakvim

puritanizmom.

Upo

znala je u t o m drutvu J i m a , i zatrudnjela. O v a slika Matzi

slui d a o b j a s n i p o j a m a f i l i j a c i j e , k o j i j e u z v e s p o m e n u t i
p o j a m afiniteta inio p o d l o g u raznovrsnim objanjenjima
devijantnog ponaanja.
D j e v o j k a C (sve tri d j e v o j k e i m a j u po 1 5 g o d i n a ) u p i
s a n a je e l j o m roditelja u p a r o h i j a l n u kolu g d j e joj je b i l o
d o b r o , o s i m to j e j e d n a sestra v e o m a s t r o g o n a s t u p a l a i
stavljala naglasak na nevinost. Djevojka je nevinost u v a
la, sastajui se s d j e a c i m a i ne odlazei n i k a d d a l j e od
poljupca. Jedne veeri, sjedila je sa svojim tadanjim
m o m k o m u autu, i upravo kad je dolo do p o z d r a v n o g
poljupca, policajac, brat navedene asne, otvorio je vrata
a u t a optuujui djevojku da je prostitutka, prijetei m l a d i
u da e ga optuiti za silovanje. N a k o n t o g a , d o k su
m l a d i sjedili u o k u , o i n s k i s e n a s m i j a o i r e k a o v i d i m d a
ste d o b r a d j e c a , o v o g p u t a n e e biti n i t a , a l i n e m o j t e d a

e v a l u a c i j u k r o z tri t e m e l j n a p o j m a - a f i n i t e t , a f i l i j a c i j a , i

v a s j o j e d n o m o v d j e u h v a t i m . I d u e tri m i n u t e m l a d i s u

oznaavanje

primjer

u t j e l i , i o n d a i s t o v r e m e n o i z g o v o r i l i vvhat t h e hell. K a o

petnaestogodinje djevojke koja ostaje trudna u o d r e e

r e z u l t a t tih o k o l n o s t i , d j e v o j k a j e z a t r u d n j e l a . O v a j p r i m j e r

n i m o k o l n o s t i m a , M a t z a p r i k a z u j e tri o s n o v n a o b j a n j e n j a

Matzi je posluio za ilustraciju o z n a a v a n j a , i za razliku od

k o j a lee u p o z a d i n i v e i n e p r o b l e m a t i z i r a n j a d e v i j a n t n o g

ikake kole i Mertonovih uenika, upuuje na neoika

p o n a a n j a . Djevojka A o d r a s l a je u kui p r e p u n o j r o d b i n e ,

ke a u t o r e k o j i s u p o j a m o z n a a v a n j a s h v a t i l i , i u p o t r i j e b i l i

(affinity,

affiliation,

signification).

Uzevi

r o d i t e l j i su r a d i l i i bili r i j e t k o k o d k u e . Starija b r a a i sestre

g a n a r a z l i i t i m r a z i n a m a s o c i o l o g i j e d e v i j a c i j e . T o j e velik

su t a k o e r radili i ostavljali o n e m l a e da se brinu s a m i o

p o m a k u o d n o s u na teorijsko istraivaku etnju od a f i n i

sebi - n i t k o nije m a r i o jesu li ili u k o l u , jesu li t r e b a l i n e t o

teta do afilijacije, g d j e se stalno s u s r e e m o s p o j m o v i m a

ili bili sretni. K a o rezultat t a k v i h o k o l n o s t i , d j e v o j k a A je

predispozicije, dezorganizacije, a n o m i j e itd. Matza d o b r o

z a t r u d n j e l a . O v a j sluaj p r i k a z u j e p o j a m a f i n i t e t a k o j i lei u

p r i m j e u j e da je g e n e r a c i j a m a k r i m i n o l o g a i pozitivistiki

p o z a d i n i s o c i o l o k i h o b j a n j e n j a . N a l a z i se i u r a d o v i m a

usmjerenih s o c i o l o g a uspjelo neto teko zamislivo - o d

i k a k e kole i u r a d o v i m a a u t o r a d e l i n k v e n t n e s u b k u l t u r e .

v o j i t i s t u d i j u o k r i m i n a l u od s t u d i j e o d r a v i . Sto z n a i biti

D j e v o j k a B se s r o d i t e l j i m a m o r a l a p r e s e l i t i u d r u g i

registriran, etiketiran, definiran, klasificiran, o z n a e n , to

k v a r t . S p r i j a t e l j i l a s e s g o d i n u d a n a s t a r i j o m s u s j e d o m (pr-

M a t z a s m a t r a n e i z o s t a v n i m d i j e l o m svake studije o d e v i j a c i j i .

56

57

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

Z a p r a v o , veza i z m e u o r g a n i z i r a n o g , p r e m d a diverzificira-

njenje devijacije, po k o j e m devijacija nastaje k a d se u

n o g , a u t o r i t e t a d r a v e i p o s t o j a n j a d e v i j a n t n i m , jest n a j i r e

i g r u u k l j u i n e k i o d f a k t o r a , a o n i s e svi m u l t i v a r i j a n t n o

znaenje oznaivanja koje Matza razmatra i do kojeg mu

analiziraju i promatraju istovremeno, poput inteligencije,

je stalo, u e m u se njegove intencije d o b r i m d i j e l o m p o

susjedstva, obitelji, o s o b i n a linosti, situacijskih faktora i

klapaju s interakcionistikim pristupom devijaciji i teorijama

slinog. N a s u p r o t t o m e , interakcionisti su se zalagali za

societalne reakcije.

s e k v e n c i j a l n i m o d e l , jer o n , z a r a z l i k u o d s i m u l t a n o g , o m o

E d w i n L e m e r t , piui d e s e t l j e e i s p r e d s v o g a v r e m e n a ,

g u u j e praenje nastajanja devijantne karijere. Ne d j e

razlikovao je p r i m a r n u od s e k u n d a r n e devijacije. (Lemert,

l u j u svi f a k t o r i n a r a z v o j d e v i j a c i j e i s t o v r e m e n o , n e k i m o g u

1 9 5 1 . ) P r i m a r n a d e v i j a c i j a p o k l a p a s e s n o r m a l n i m ili

biti v a n i u o h r a b r i v a n j u e k s p e r i m e n t i r a n j a ili n o n k o n f o r -

k o n v e n c i o n a l n i m p o n a a n j e m u t o l i k o to j e u n j e g a u k l o p

m i z m a , a d r u g i m o g u biti u t j e c a j n i u o d r a v a n j u p o s t o j e

ljena, integrirana, p o p u t ovjeka koji se p o v r e m e n o na

ih (uspostavljenih u n e k o m k o n k r e t n o m razdoblju) o b r a

n e k o j zabavi n a p i j e ali k o j e g nitko ne s m a t r a a l k o h o l i a -

zaca krenja pravila. Sekvencijalne kontingencije karijere

r e m ili d e v i j a n t n i m u s m i s l u o p i j a n j a . P r i m a r n a d e v i j a c i j a

ukljuuju objektivne injenice socijalne strukture i p r o m j e

m o e biti m o t i v i r a n a r a d o z n a l o u , s t r e s o m , g r u p n i m o e

n e u p e r s p e k t i v i , m o t i v a c i j e i elje i n d i v i d u e . O d p o s e b n e

kivanjima, zapravo nizom raznovrsnih biolokih, psiholo

s u v a n o s t i i r e a k c i j e d r u g i h l j u d i , jer p o n a a n j e d r u g i h

kih i socijalnih i m b e n i k a . Poto ta devijacija nije p r e p o

prema o n o m e tko je oznaen kao devijant drastino se

znata kao kljuna, intervenirajua varijabla u stvaranju

m i j e n j a , to m o e v o d i t i i p r e m a m j e r a m a r e p r e s i j e k o j e

i d e n t i t e t a p o j e d i n c a , o n / o n a n e m o r a r e o r g a n i z i r a t i svoj

u t j e u n a i v o t n e a n s e d e v i j a n t a ; o n / o n a m o e biti z a

identitet u skladu s d e v i j a c i j o m . Tek u sluaju vee vidlji

t v o r e n a ) , i z b a e n ( a ) ili o n e m o g u e n ( a ) u p o s l u , n a t j e r a n ( a )

vosti i u e s t a l o s t i , ili (to je p r e s u d n o ) u s l u a j u d r u t v e n e

n a s k r i v a n j e , a sve t o m o e v o d i t i p r e m a n o v o m i d e n t i t e t u

reakcije, individua pokuava djelovati, prilagoavajui se,

koji se zasniva na a u t s a j d e r s k o m statusu. H o w a r d Becker

primjerice, eem opijanju pronalaenjem n o v o g radnog

j e n e s u m n j i v o n a j z a s l u n i j i to s u m n o g e i n t e r a k c i o n i s t i k e

m j e s t a ili p r o f e s i j e g d j e e s e t a k v o p o n a a n j e vie t o l e r i

p o s t a v k e i p e r s p e k t i v a s o c i e t a l n e r e a k c i j e (na d e v i j a c i j u )

rati. Sekundarna devijacija nastaje u uvjetima drutvene

dobili

svoj

oblik

teoriji

etiketiranja

[labelling

theory).

r e a k c i j e , k a d a d e v i j a n t p o i n j e koristiti s v o j e p o n a a n j e i

N j e g o v o , s a d ve k l a s i n o d j e l o O u t s i d e r s , p o i n j e u p r a

u l o g u z a s n o v a n u n a n j e m u k a o s r e d s t v o vlastite o b r a n e ,

vo zalaganjem za sekvencijalni model devijacije, za m o d e l

n a p a d a , ili n a p r o s t o p r i l a g o a v a n j a p r o b l e m i m a k o j i p r o i z

devijantne karijere i paljivo praenje razvoja devijantnog

l a z e i z d r u t v e n e r e a k c i j e n a p o n a a n j e to j e p r e p o z n a t o

identiteta u v r e m e n u , o b i n o o s n a e n o g a reakcijama d r u

k a o devijantno. Pojedinac se sada poistovjeuje s u l o g o m

tva n a i n i c i j a l n u d e v i j a c i j u .

d e v i j a n t a , m o e se u k l j u i t i u d e v i j a n t n e g r u p e i o s n a i t i
svoj d e v i j a n t n i i d e n t i t e t . R e a k c i j a d r u t v a n a d e v i j a c i j u t a k o
je uzrokovala novu devijaciju, etiketiranje devijanta uve
a l o j e d e v i j a c i j u . T i p i n o z a i n t e r a k c i o n i s t i k i p r i s t u p jest
naputanje tradicionalnog, simultanog obrasca za obja-

58

B e c k e r ( 1 9 6 3 . ) je j e d n o s t a v n i m i p r e c i z n i m s o c i o l o k i m
j e z i k o m n a g l a s i o k l j u n e p o s t a v k e t e o r i j e e t i k e t i r a n j a : Sve
drutvene g r u p e stvaraju pravila i pokuavaju ih nametnuti
i provesti. Drutvena pravila definiraju situacije i njima o d
g o v a r a j u e vrste p o n a a n j a , s p e c i f i c i r a j u i n e k o d j e l o v a -

59

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

n j e k a o d o b r o , i z a b r a n j u j u i d r u g o k a o loe. O n o m e

v i l o a d a s e z a n j i h n e z n a , o d n o s n o nisu e t i k e t i r a n i . D e

tko prekri pravilo se ne vjeruje i on postaje autsajder.

vijacija je tako posljedica o d g o v o r a drugih na djelovanje

M e u t i m , onaj tko je oznaen kao autsajder moe imati

neke o s o b e . Da bi potkrijepio tvrdnje o relativnosti d e v i j a

d r u k i j i p o g l e d n a stvar. M o d a n e e p r i h v a t i t i p r a v i l o p o

cije (koja je k o d m n o g i h klasinih a u t o r a patologijske

k o j e m j e p r o s u e n , niti e p r i h v a t i t i o n e k o j i s u m u s u d i l i

p a r a d i g m e n e u p i t n a i n j e n i c a ) , B e c k e r n a v o d i niz o p i h

k a o k o m p e t e n t n e ili k a o l e g i t i m n o o v l a t e n e d a t o r a d e .

m j e s t a i istraivaki p o t k r i j e p l j e n i h i n j e n i c a s o c i o l o g i j a

O t u d a drugo znaenje pojma:

moe

d e v i j a c i j e i k r i m i n o l o g i j e , p o p u t o n i h o razlici p r o c j e n e d e -

svoje suce smatrati a u t s a j d e r i m a . Becker se suprotstavlja

vijantnosti s obzirom na to kada se neko djelo d o g o d i l o ,

gleditima da postoji neto inherentno devijantno s a m o m

t k o g a j e p o i n i o ( m l a d i ili s t a r i , p r i p a d n i k nie k l a s e ili

d j e l u , k o j e kri n e k o d r u t v e n o p r a v i l o , i u p u u j e o t r u k r i

s r e d n j e , b i j e l i m u k a r a c k o j i j e n a p a o c r n k i n j u ili c r n a c k o j i

prekritelj

pravila

tiku znanstvenicima koji ne p r o p i t u j u devijaciju k a o takvu

j e n a p a o b j e l k i n j u itd.) i d r u g i h p o z n a t i h r e z u l t a t a i s t r a i

n e g o j e u z i m a j u k a o d a t o s t , to z n a i d a t i m e p r e u z i m a j u i

vanja koji idu u prilog sljedeem zakljuku. Devijacija nije

v r i j e d n o s t i g r u p e k o j a je s t v o r i l a s u d o d e v i j a c i j i . Svijest o

z a s e b n a k v a l i t e t a k o j a se n a l a z i u n e k o j vrsti p o n a a n j a a

pluralnosti drutva i karakterislikumu drutvenih g r u p a n a

u nekoj ne, to je proces koji ukljuuje o d g o v o r e d r u g i h na

vodi Beckera (kao i m n o g e d r u g e sociologe s u v r e m e n o g

p o n a a n j e o k o j e m j e rije. D r u g i m r i j e i m a , d e v i j a c i j a n e

d r u t v a koji s u s e o d m a k l i o d slike o h o m o g e n i m d r u t v i m a

lei u p o n a a n j u s a m o m , n e g o u i n t e r a k c i j i o n o g a t k o j e

i kulturama) na zakljuak o m o g u e m krenju pravila jed

p o i n i o n e k o d j e l o i d r u g i h koji n a t a j i n o d g o v a r a j u . A n a

ne g r u p e p o t o v a n j e m pravila d r u g e - ljudi su istovremeno

liza p r o c e s a e t i k e t i r a n j a d o v o d i n a s d o u o a v a n j a p r o b l e

lanovi raznovrsnih g r u p a u drutvu, a konsenzus o zdra

m a m o i i razliite d i s t r i b u c i j e m o i u d r u t v u , d r u t v e n i m

v o m p o n a a n j u nije m o g u na nain konsenzusa o zdra

g r u p a m a . B e c k e r r a z m a t r a n a m e t a n j e p r a v i l a k a o izraze

v o m o r g a n i z m u . K l j u n a B e c k e r o v a teza n a g l a a v a d a j e

m o i ; evidentno je da neke grupe m o g u drugima namet

devijacija drutveno stvorena, i to ne tako k a k o su autori

nuti s v o j a p r a v i l a , k a o stari m l a d i m a , m u k a r c i e n a m a ,

n e k a d pisali o s o c i j a l n o m miljeu d e v i j a n a t a i s o c i j a l n o m

bijelci c r n c i m a , wasp m a n j i n a m a i i m i g r a n t i m a , srednja

k o n t e k s t u s i r o m a t v a ili d e z o r g a n i z a c i j e , n e g o t a k o to d r u

k l a s a u s p o s t a v l j a p r a v i l a k o j i h s e nia m o r a p r i d r a v a t i u

tvene g r u p e stvaraju devijaciju postavljajui p r a v i l a ije

k o l i , n a s u d u , d r u t v e n i m i n s t i t u c i j a m a . Razlike u d o b i ,

krenje devijaciju konstituira i, primjenjujui ta pravila na

s p o l u , e t n i c i t e t u i klasi su r a z l i k e u m o i , a o n e g r u p e , k o

o d r e e n e ljude, etiketiraju ih k a o autsajdere. Dakle, devi

jima drutveni poloaj daje specifino oruje i m o , naj

jacija nije neka k a k v o a djela koje ini p o j e d i n a c , n e g o je

s p o s o b n i j e su za n a m e t a n j e i p r o v o e n j e svojih pravila.

posljedica primjene pravila i sankcija p r e m a prekritelju.

Teorija etiketiranja i perspektiva societalne reakcije u o p e ,

prisili e t i k e t u , d e v i j a n

o t v o r i l a je n o v o p o g l a v l j e u s o c i o l o g i j i d e v i j a c i j e i i z a z v a l a

D e v i j a n t je o n a j k o m e su u s p j e n o

t n o p o n a a n j e j e o n o k o j e l j u d i t a k v i m e t i k e t i r a j u . (Be

pravu skeptiku revoluciju. S o b z i r o m na p o j a m kulture i

c k e r , 1 9 6 3 . , str. 1 0 . ) I z t o g a slijedi n e m o g u n o s t t r p a n j a

subkulture, treba naglasiti k a k o interakcionisti nisu to razli

d e v i j a n a t a u isti, h o m o g e n i k o , jer m o d a s u e t i k e t i r a n i

k o v a n j e stavili u sredite s v o j e g i n t e r e s a , ali su o s t v a r i l i

n e k i k o j i nisu p r e k r i l i p r a v i l o , k a o to s u n e k i p r e k r i l i p r a -

m o g u n o s t pristupa brojnim subkulturnim akterima unutar

60

61

Benjamin Perasovi

nove perspektive i

URBANA PLEMENA

ponovo aktualiziranih

(koju bi m o g a o u s k l a d u s n a v e d e n i m , vlastitim r i j e i m a ,

m e t o d a i s t r a i v a n j a k o j a seu o d p r v i h d a n a i k a k e k o l e .

novih

(starih),

zvati i s u b k u l t u r o m ) n e k e d e v i j a n t n e g r u p e n e g o se uputati u

Ipak, Becker se osvrnuo na p r o b l e m kulture i subkulture

dubinska

analizirajui Redfieldovu definiciju kulture, o n u o razumije

kulturnog polja suvremenog drutva u kojem postoje za

v a n j i m a i z n a e n j i m a k o j a su p r i d a n a d j e l i m a i o b j e k t i m a ,

s e b n i svjetovi, s u b d r u t v a i r a z n o v r s n e ( s u b ) k u l t u r e . N j e g o v i

i koja postaju tipina za lanove drutva na osnovi njihove

o p i s i k a r i j e r e p u a a m a r i h u a n e , k a o i svijeta jazz g l a z

m e u s o b n e komunikacije. A k o je kultura stupanj do koje

b e n i k a , inspirativni su i d a n a n j e m istraivau subkulture,

g a j e k o n v e n c i o n a l i z i r a n o p o n a a n j e l a n o v a drutva p o s t a

b e z o b z i r a n a t r i d e s e t a k g o d i n a k o l i k o j e o d tih i s t r a i v a n j a

pojmovna ralanjenja

i o n a k o ve d e f i n i r a n o g

l o isto z a sve, B e c k e r u s e t a k v a d e f i n i c i j a i n i p r i m j e r e n a

p r o l o , z a t o to t a k a v p r i s t u p , t e m e l j e n

h o m o g e n i m d r u t v i m a ( k o j a s u n e k a d a u t o r i zvali p r i m i

s v a k o d n e v n o g ivota g r u p e o kojoj je rije, uz s o c i o l o k u

tivnima) ali n e p r i m j e r e n a s u v r e m e n o m , s l o e n o m drutvu.

pronicljivost u prepoznavanju formalnih i neformalnih, r o d

Organizacija zajednikih razumijevanja u grupi d a n a s je

b i n s k i h , prijateljskih, d o b n i h , s o c i o e k o n o m s k i h i d r u g i h a s p e -

po Beckerovu miljenju primjenjiva na m a n j e g r u p e koje

k a t a o d n o s a m e u a k t e r i m a , m o r a i d a n a s rezultirati us-

stvaraju k o m p l e k s n o m o d e r n o drutvo, a to znai da etni

p i e h o m u i s t r a i v a n j u s u b k u l t u r n i h a k t e r a . U B r i t a n i j i je

na

poznavanju

k e , religijske, r e g i o n a l n e , p r o f e s i o n a l n e i d r u g e g r u p e m o g u

interakcionistiki pristup i m a o i sljedbenike a ne s a m o kri

i m a t i v l a s t i t o z a j e d n i k o r a z u m i j e v a n j e , to z n a i i s v o j u

tiare, pa se za koncept moralne panike, kako ga je

kulturu. Na j e d n o m mjestu u Autsajderima, usprkos n a

r a z r a d i o Stanley C o h e n , m o e rei d a m n o g e k l j u n e p o j

elnoj nezainteresiranosti za fokusiranje na p o j m o v e kul

m o v e duguje Beckeru i srodnim a u t o r i m a . U Autsajderi

t u r e i s u b k u l t u r e k a k o su ih d e f i n i r a l i M e r t o n o v i u e n i c i (a

m a je proces nastajanja i u v o e n j a pravila u drutvu k a o

to j e p o s v e r a z u m l j i v o s o b z i r o m n a r a z l i k u i n t e r a k c i o n i s t i -

odreujui okvir devijacije i devijantnih g r u p a opisan d e

ke perspektive od o n e koju dijele autori delinkventne

t a l j n o , a u n u t a r t o g p r o c e s a (koji n a z i v a i m o r a l n i m p o

s u b k u l t u r e ) , B e c k e r koristi C o h e n a , C l o w a r d a i O h l i n a z a

duzetnitvom)

vlastito pojanjenje p o j m a : Kultura nastaje u o d g o v o r u

u l o g u , l a k o j e i f o r m a l n i (policijski) d i o m o r a l n o g p o d u z e t

na problem s kojim se zajedno suoava g r u p a ljudi, ukoliko

nitva n e o p h o d a n u p r o v o e n j u p r a v i l a , o n s t u p a n a s n a

su sposobni m e u s o b n o djelovati i efektivno komunicirati.

g u tek n a k o n to s u u l o g u o d i g r a l i k r e a t o r i p r a v i l a , m o r a l n i

T a m o g d j e ljudi a n g a i r a n i u d e v i j a n t n i m a k t i v n o s t i m a i m a j u

p o d u z e t n i c i k o j e B e c k e r z o v e i m o r a l n i m k r i a r i m a ili k r i

p r i l i k u m e u s o b n o d j e l o v a t i , v j e r o j a t n o e razviti k u l t u r u

a r s k i m r e f o r m a t o r i m a . Z a p r a v o , z a B e c k e r a j e kriarski

o k o p r o b l e m a koji izrastaju iz razlika i z m e u njihove d e f i

reformator prototip stvaratelja pravila. T a k v o g ovjeka za

n i c i j e o n o g a to i n e i d e f i n i c i j e k o j u d r e d r u g i l a n o v i

n i m a s a d r a j p r a v i l a (za r a z l i k u o d p r o v o d i t e l j a p r a v i l a ,

d r u t v a . Stvorit e p o g l e d e n a s e b e i s v o j u d e v i j a n t n u d j e

p o l i c a j c a , k o m e sadraj pravila nije bitan) i on polazi od

latnost, k a o i na o d n o s e s d r u g i m l a n o v i m a drutva. K a d

nezadovoljstva postojeim pravilima. Uznemirava ga neko

te k u l t u r e d j e l u j u u n u t a r , i u razlici s p r a m k u l t u r e i r e g d r u

zlo i on o s j e a da nita u svijetu n e e biti i s p r a v n o d o k se

tva, o n e se esto nazivaju s u b k u l t u r a m a . (Becker, 1 9 6 3 . ,

ne stvore pravila (zakoni) za korekciju t o g a zla. Takvi kri-

str. 8 1 , 8 2 . ) N o , B e c k e r u j e b i l o v a n i j e p r i k a z a t i k u l t u r u

ari-reformatori misle da je njihova misija sveta. Becker je

6?

lik

moralnog

poduzetnika

igra

znaajnu

63

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

o p i s a o likove p r o h i b i c i o n i s t a i d r u g i h koji ele sprijeiti

p r a v i l a (policije) k o j e s e m o e p r i l i n o r a z l i k o v a t i o d m i l j e

p o r o k e , seksualnu d e l i n k v e n c i j u , k o c k u (igre na sreu),

n j a ire j a v n o s t i , i o d m i l j e n j a m o r a l n i h k r i a r a , a u p r a v o

razlikujui m o r a l n o g kriara od h u m a n i t a r n o g , koji se z a u

to se jasno p o k a z a l o (iznenadivi m n o g e ) prilikom afere

zima za ukidanje ropstva, zabranu djejeg rada i slino.

c r n a rua i l o v a na s u b k u l t u r n e vjetice u Z a g r e b u sre

O v a Beckerova zapaanja, dalekoseno i m i m o vremen

d i n o m o s a m d e s e t i h , o e m u e vie rijei biti u d r u g o m d i j e l u

ske distance, p o g a a j u u s i i k a m p a n j a m o r a l n e p a n i k e

ovog rada.

kakve su bile o r g a n i z i r a n e i na naim p r o s t o r i m a , k a o i

m n o g i m drugim europskim prostorima i mjestima sukoba
d o m i n a n t n e kulture i subkultura, iako su ta zapaanja te
m e l j e n a na specifinom a m e r i k o m iskustvu. T a k o je u
a m e r i k o m kontekstu opisana suradnja moralnih i h u m a
nitarnih kriara, s n a g l a a v a n j e m jedne specifinosti k o d
m o r a l n o g kriarstva - to je izraz a k t e r a iz g o r n j i h s l o j e v a
d r u t v a , o n i h k o j i b i eljeli u i n i t i i v o t b o l j i m o n i m a i s p o d
sebe, bez obzira na to p r i h v a a j u li to ovi dolje i sviaju
li im se sredstva za vlastiti s p a s . Za n a u s i t u a c i j u su B e c k e rove ocjene o m o r a l n i m kriarima, kao o n i m a koje zani
m a j u ciljevi a n e s r e d s t v a , p u n o a k t u a l n i j e o d n j i h o v o g
k l a s n o g o d r e e n j a , jer iz te o r i j e n t a c i j e na cilj p r o i z l a z i o s l a
n j a n j e n a eksperte k a d a n e k a a k c i j a m o r a l n i h k r i a r a
rezultira i z r a d o m z a k o n a . T a d a n a scenu s t u p a j u , p r i m j e r i
ce, psihijatri, k a o u sluaju izrade z a k o n a o seksualnim
p s i h o p a t i m a , to B e c k e r n a v o d i k a o p r i m j e r u A u t s a j d e
rima. Logino je da p r o v o d i t e l j i m a pravila (policiji) nije
toliko vaan sadraj koliko s a m o postojanje pravila i o e
kivanje potovanja p r e m a o n o m tko pravila p r o v o d i , osi
gurava njihovu primjenu. Beckerovo zapaanje o m o g u
n o s t i d a s e n e k o g a p r o g l a s i d e v i j a n t n i m n e z a t o to j e
p r e k r i o n e k o p r a v i l o , n e g o s a m o z a t o to j e i s k a z a o n e
potovanje p r e m a provoditelju pravila (slubenoj osobi),
d o s l o v n o v r i j e d i i d a n a s , p o t v r u j e se u i s t r a i v a n j u i v o t a
raznovrsnih subkulturnih grupa i o d n o s a s policijom.

i s t o m o d l o m k u ( B e c k e r , 1 9 6 3 . , str. 1 6 0 . ) o p i s u j e s e i raz
vijanje zasebnog, specifinog miljenja kod provoditelja

64

H o w a r d B e c k e r s e u d i (ba k a o i M a t z a i m n o g i d r u g i
interakcionisti, f e n o m e n o l o z i i zagovornici perspektive societalne reakcije) k a k o je veina znanstvenih istraivanja i
p r o m i l j a n j a d e v i j a c i j e p u n o vie z a o k u p l j e n a l j u d i m a k o j i
kre p r a v i l a n e g o o n i m a k o j i i h s t v a r a j u i p r o v o d e . Z a
p u n o r a z u m i j e v a n j e d e v i j a n t n o g p o n a a n j a m o r a m o stvo-riti r a v n o t e u i z m e u t a d v a m o g u a arita i s t r a i v a n j a ,
e k s p l i c i t n o e n a g l a s i t i B e c k e r ( 1 9 6 3 . , str. 1 6 3 . ) . Z a t o i n terakcionistika perspektiva koja mijenja fokus p r o m a t r a
n j a nije s v o d i v a n a j e d n o d i m e n z i o n a l n o s t ( k o j u a u t o r i m a
teorije etiketiranja spoitavaju neobavijeteni i povrni kriti
a r i ) , n e g o eli u s p o s t a v i t i r a v n o t e u k o j e d o t a d a u s o c i o
logiji nije bilo. Za sociologiju subkulture m l a d i h interakcio
nistiki d o p r i n o s j e v e o m a v e l i k i v a a n , t e m e i p o j m o v i
koji d o m i n i r a j u djelima Beckera i G o f f m a n a ine d o b a r
dio okvira za razumijevanje subkulturnog f e n o m e n a i spe
c i f i n o g , s t i g m a t i z i r a n o g p o l o a j a to g a d i o s u b k u l t u r n i h
aktera ima u drutvu. Beckerovi Outsiders predstavljaju
s o c i o l o k u k l a s i k u i , u s p r k o s o s p o r a v a n j i m a , nisu i z g u b i l i
n a a k t u a l n o s t i , p o s e b n o u svjetlu d a n a n j e g , i r e g o b n a v
ljanja teorija o moralnoj panici.
Interakcionistiki autori uspjeli su prikazati ivot m a r
ginaliziranih, subkulturnih g r u p a , k a o i f u n k c i o n i r a n j e to
t a l n i h i n s t i t u c i j a , ali s u i z b j e g l i o n u d v o s t r u k o s t k o j a s e
uvukla u radove autora delinkventne subkulture, u koji
m a nije u v i j e k j a s n o g d j e j e p o s e b n a d r u t v e n a g r u p a a
g d j e sustav v r i j e d n o s t i s n j o m u v e z i . T o j e p o s l j e d i c a z a o
bilaenja socijalne strukture u traenju vrih o b j a n j e n j a

65

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

i o d r e e n j a (sub)kulture neke g r u p e , iako su interakcionisti

bili d o b r o u p u e n i u p r o b l e m m o i koji je usko vezan uz

4. Kontrakultura

p r o b l e m drutvenog poloaja, uz p r o b l e m glavnog i po

m o n o g s o c i j a l n o g statusa. N o , s o b z i r o m n a d i n a m i k u
p r o c e s a interakcije i u p u e n o s t u n a s t a j a n j e s i m b o l i k i h svje

lako je p o j a m kontrakulture bio prisutan u sociologiji

t o v a m a r g i n a l i z i r a n i h g r u p a , a u t o r i p o p u t B e c k e r a ili G o f f -

prije d r u g e p o l o v i c e ezdesetih g o d i n a , n a s t a n k o m b r o j n i h

m a n a nisu se u p u t a l i u d e f i n i c i j e n a s t a j a n j a s u b k u l t u r n i h

drutvenih pokreta i buntovniko-otpadnike_(sub)kulture

t i p o v a , k a o to s u t o r a d i l i M e r t o n o v i u e n i c i , C o h e n ,

m l a d i h u S A D - u , knjiga T h e o d o r a Roszaka prihvaena je

C l o w a r d , O h l i n i d r u g i koji s u z a k l j u i v a l i o u z r o c i m a n a

k a o sinonim za

s t a n k a k r i m i n a l n e , konfliktne i s u b k u l t u r e p o v l a e n j a .

kulturnih gibanja,

p o j m o v n i okvir raznovrsnih
imenujui zajedniki

politikih

nazivnik pokreta

U d o b a , k a d a se interakcionistiki pristup p r o b i o na

k o n t r a k u l t u r o m . T o e izazvati d a l e k o s e n e p o s l j e d i c e , p o

socioloku s c e n u , postojala je z n a a j n a , ali m a r g i n a l n a i

s e b n o u svjetlu k a s n i j e p r i m j e n e p o j m a n a s l i n e f e n o m e

najiroj javnosti v e i n o m n e d o s t u p n a subkulturna scena.

ne u k o n t e k s t u V. B r i t a n i j e i d r u g i h e u r o p s k i h z e m a l j a .

Bilo da se radi o klasinim delinkventima (kakvi su o p i

D r u g a p o l o v i c a ezdesetih g o d i n a , irom svijeta, t o l i k o je

s a n i u r a d o v i m a a u t o r a d e l i n k v e n t n e s u b k u l t u r e ) , ili o

z a n i m l j i v o i z g u s n u t o p o d r u j e interesa z a s o c i o l o g i j u , a n

d e v i j a n t i m a k o j i n i s u k r i m i n a l i z i r a n i niti i z o p e n i i z d r u t v a ,

t r o p o l o g i j u , f i l o z o f i j u , s o c i j a l n u p s i h o l o g i j u , d a j e d n a diser

ali s u z b o g s v o g n o n k o n f o r m i z m a s t i g m a t i z i r a n i

t a c i j a n e b i bila d o v o l j n a n i k a d a b i c i j e l a b i l a p o s v e e n a

(poput

jazz g l a z b e n i k a i z B e c k e r o v e s t u d i j e ) , s u b k u l t u r n i a k t e r i

tom razdoblju, tako da

ulaze u s o c i o l o g i j u k a o subjekti istraivanja, uz specifino

o b u h v a a n j a svih d i m e n z i j a o n o g a to s e n e k a d n a z i v a

p o t o v a n j e i bez m o r a l i z i r a n j a , d o k s e p r o c e s n j i h o v o g

jednostavno duhom

stigmatiziranja razobliava k a o etiketiranje i igre (borbe)

dimenzija

koje u

unaprijed m o r a m o odustati od

ezdesetih.

najveoj

Ipak,

postoji

mjeri simboliziraju

nekoliko
navedeno

m o i drutvenih g r u p a . N o , to ne znai da je slika subkul

r a z d o b l j e . O s i m o p i h karakteristika t a d a n j e g stanja svi

t u r n o g a k t e r a u l a u d o m p r o s j e n o g A m e r i k a n c a , niti d a

jeta k o j e o b i l j e a v a j u b l o k o v s k a p o d i j e l j e n o s t , p r i v r e d n i i

su k v a d r e s u g l a u l i c e u v e o j m j e r i m e d i j s k i p o s r e d o v a l e

t e h n o l o k i rast n a j r a z v i j e n i j i h z e m a l j a , j o a k t u a l n i k o l o n i

svoj i d e n t i t e t t e m e l j e n n a b o r b i z a r e p u t a c i j u . B r o j l j u d i

j a l i z m i , r a t o v i , o v d j e je v a n o u p o z o r i t i na rat u V i j e t n a m u i

k o j i s u i t a l i G o f f m a n o v e Azile z n a t n o j e m a n j i o d b r o j a

iroki antiratni pokret koji je t a d a nastao, k a k o u zemlji

l j u d i k o j i e p e t n a e s t a k g o d i n a k a s n i j e g l e d a t i Let i z n a d

r e g r u t a c i j e z a s a m rat (SAD) t a k o i i r o m s v i j e t a , a r t i k u l i r a

kukavijeg gnijezda. Dvostruka priroda m e d i j a (kao stva

j u i s a d r a j e k o j i izlaze i z v i j e t n a m s k o g o k v i r a , s t v a r a j u i

ratelja i razaratelja, k a o aktera mobilizacije i rekuperacije)

n o v e oblike protesta, novi d u h ivotnosti i neformalnosti

do p u n o g izraaja d o i e u p r a v o u d r u g o j p o l o v i c i ezde

izraza na javnoj p o z o r n i c i . T a k o e r , to je p e r i o d student

setih g o d i n a . Raznovrsna subkultura iskoraila je na javnu

skih p o k r e t a i n a g l a e n o g u l a s k a a d o l e s c e n t s k i h a k t e r a u

scenu nastankom kontrakulture, i definitivno uinila upitnim

s o c i j a l n i i p o l i t i k i ivot, pri e m u s t u d e n t s k i p o k r e t i , t r a j

m n o g e postavke koje su je vezivale uz k l a s i n a , klasna i

k o v i , d e m o n s t r a c i j e i o k u p a c i j e s v e u i l i t a nisu k a r a k t e r i

socijalizacijska o d r e e n j a .

stika s a m o z a p a d n i h z e m a l j a . T o s u g o d i n e u k o j i m a d o b a r

66

67

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

d i o m l a d i h n a p u t a z n a n s t v e n o - t e h n i k i o p t i m i z a m civili

ke d o m i n a c i j e . Stotine tisua m l a d i h naputali su svoje

zacije koja p u t u j e na M j e s e c i i s t o v r e m e n o u m i r e od g l a d i

d o m o v e , raskidali s k o n v e n c i o n a l n i m n a i n o m ivota, lu

ili r a t u j e , to se na sveuilitu iskazuje i k a o p o j a a n interes

t a l i , o s n i v a l i r u r a l n e k o m u n e , ili s e o k u p l j a l i u s v o j e v r s n e

za d r u t v e n o - h u m a n i s t i k e znanosti. ezdesete su i g o d i n e

zajednice u velikim u r b a n i m sreditima. M n o g i su kretali

irenja rock-kulture, brojnih oblika p o b u n e protiv autori

p r e m a Indiji, I r a n u , N e p a l u , u n o s e i h o d o a s n i k e e l e m e n t e

t e t a , a u iru k u l t u r u uli su ve mitski m o m e n t i p o p u t k o s e ,

ne s a m o u takva p u t o v a n j a , g d j e ih se moe oekivati,

c v i j e a , ljeta l j u b a v i , k a o i d r o g e , n a s i l j a , t e o b a v e z n i h

n e g o u putovanje kao takvo koje ne m o r a nuno voditi

p r e t j e r i v a n j a i i s k r i v l j a v a n j a p o z n a t i h iz m e d i j s k o g p r e d s t a v

n e k o m h r a m u ili i m a t i o d r e d i t e u o p e , a n a d o m a e m

l j a n j a h i p i j e v s k o g stila i v o t a . O s i m k l a s i n i h r e v o l u c i o

terenu hodoasniki i posveeno-nomadski oblici puto

n a r n i h g r u p a , k o j e s u e l j e l e i z m j e n u svijeta u s k l a d u s a

vanja m o g l i su se primijetiti i p r i g o d o m o d l a z a k a na rock

n e k o m o d I j e v i a r s k i h i d e o l o g i j a , k r a j e m e z d e s e t i h sve j e

festivale, g d j e je W o o d s t o c k s a m o najpoznatiji i p o p u t si

brojnija scena koja z a g o v a r a s a m o p r o m j e n u k a o p r e d u

n o n i m a , d o k britanski S t o n e h e n g e u potpunosti n a g l a a v a

vjet, d a k l e r a d n a s a m o m s e b i , z a h v a t u s v a k o d n e v n i i v o t

k a k o spiritualnu dimenziju posjete drevnim k a m e n o v i m a ,

k a o polje borbe, i tu se sreu jedan d i o n e - s a m o - d e k l a -

t a k o i vrstu (esto k r v a v u ) b o r b u z a p r a v o n a v l a s t i t o h o

rativno a n t i a u t o r i t a r n e n o v e ljevice i k o n t r a k u l t u r n i akteri.

doae.

P o j a a n i interes za f i l o z o f i j u i s o c i o l o g i j u , p s i h o a n a l i z u , d r e v

i n j e n i c a j e d a m n o g o t o g a to j e n a s c e n i b i l o p r i

ne mudrosti, d u h o v n e prakse, a m a n i z a m , m o n e biljke,

s u t n o nije b i l o t o l i k o n o v o i o r i g i n a l n o , m n o g i u m j e t n i k i

u z i m p e r a t i v estetske d i m e n z i j e , n o v i h i z r a z a u g l a z b i , p l e

eksperimenti, novootkrivene filozofije i religije, politiki

s u , p o s t a j e sve vie k a r a k t e r i s t i k o m t a d a n j i h g e n e r a c i j a

m a n i f e s t i , sve s e t o m o g l o n a i , p a l j i v o m a n a l i z o m , u

koje oblikuju duh ezdesetih. N e f o r m a l n o s t , n o n k o f o r m i -

m a n j i m k r u g o v i m a k u l t u r n i h ( b e a t n i c i i_fjr[je n j i h e g z i s t e n -

z a m , spontanost, ekspresivizam, na jednoj strani bunt i

cijalisti, nadrealisti, d g d g . . ) i politikih o p o r b e n j a k a g l a v

prosvjetiteljska r e t o r i k a , a n a d r u g o j r e c e p t i v n o s t , i n t r o s p e k

nim strujama z a p a d n o g drutva (od uzora revolucionarne

c i j a i m e k a n i , z a o b i l a z e i p r i s t u p k o n f l i k t i m a . Sve j e t o

p o l i t i k e m n o g i s u a k t e r i bili a k t u a l n i u d e v e t n a e s t o m s t o

m o g u e oditati

iz

navedenog duha,

ali se m e d i j s k i m

ljeu i p o e t k o m dvadesetog). M e u t i m , nikad prije, na

posredovanjima m o e m n o g o toga izmijeniti, pa eksperi

tako m a s o v n o j i javnoj razini, to oporbenjatvo, koje je

menti s k o m u n i t a r n i m n a i n o m ivota m o g u postati s a m o

kulturno i politiko (nekad razdvojeno u dimenziji kulture i

p r i m j e r o m s e k s u a l n e r e v o l u c i j e u o i m a ire j a v n o s t i i

politike, a nekad spojeno), s naglaavanjem adolescent-

voajerske roditeljske kulture. Nije to s a m o p r o b l e m senza-

skog a k t e r a generacijskog jaza, nije bilo p e r c i p i r a n o od

cionalizma, n e g o se odnosi na stvarnu opasnost i p r o b l e

t o l i k o g b r o j a p r o m a t r a a , u n a s t a j u e m svijetu sve s l o e

me sa socijalnim e k s p e r i m e n t i m a koji su

n i j i h p o s r e d o v a n j a i v o t n o g stila, e m u j e p r i d o n i o i t a d a

krasili s c e n u .

Potovanja vrijedan pokuaj prevladavanja lanog m o r a l a ,

klasinih oblika b r a n i h veza, posesivnosti i slinog, m o e
u s v o m o b l i k u ivota u k o m u n i ostvariti z n a a j n e rezultate i
d o n i j e t i l j u d s k u s r e u , ali m o e o z n a a v a t i i r a z n o l i k e o b l i -

70

nji s t u p a n j r a z v o j a t e h n o l o g i j e i m e d i j a .
Bez o b z i r a na to v o d i li n a s istraivaki i m p u l s p o d r u
j e m g l a z b e i o p i h k u l t u r n i h , u m j e t n i k i h e k s p r e s i j a , ili p o
drujem politikih g r u p a , pokreta i (izvan)institucionalnog
/1

URBANA PLEMENA

djelovanja, n e m i n o v n o je u o a v a n j e specifinosti koje se

p o j a v l j u j u p e d e s e t i h i e z d e s e t i h g o d i n a , i k o j e su v e z a n e
u z n a s t a j a n j e n o v i h n a r a t a j a n a sceni d r u t v a k o j e izlazi i z
neposrednog

poslijeratnog

razdoblja.

Stvaranje

novih

senzibiliteta, novih t e m a k a o i novih pristupa starim t e m a

m a , uz nastajanje generacija u m a n n h e i m o v s k o m smislu,
krasilo je s c e n u m i r o v n i h i p o l i t i k i h p r o s v j e d a , k a o i n a s t a juu scenu rock kulture.
U r a z d o b l j u h l a d n o g r a t a i r a s t a k o n z u m e r i z m a , uz
hidrogensku b o m b u i o p u prijetnju unitenjem, uz pra
zninu koju su neki osjeali nestajanjem (integracijom)
tradicionalnog subjekta revolucije a neki sivilom i beivotnou industrijske civilizacije u o p e , nastaju artikulirani
i oni neosvijeteni, politiki, k a o i tjelesni, pokreti m l a d i h
p r o t i v z a t e e n o g s t a n j a d r u t v a i civilizacije. N a k o n p r o
speriteta i uvrenja d r u t v e n o g mira p e d e s e t i h , uz ve
3

prisutnu p o b u n u a m e r i k e beat g e n e r a c i j e , i u Britaniji

n a s t a j u g n j e v n i m l a d i l j u d i , a iz u m j e t n i k i h a v a n g a r d i
b u n t p r o t i v t r a d i c i j e iri s e u n a s t a j u o j k u l t u r i m l a d i h .
A m e r i k a situacija obiljeena je p o k r e t o m za g r a a n s k a
prava k a o i pokretom k u k o v a , a u Britaniji nastaje m a
sovni

pokret okupljen o k o ideje a t o m s k o g razoruanja.

Aldemarstonskim marevima (u A l d e m a r s t o n u se proiz

v o d i l o a t o m s k o oruje)

obiljeeno

je

nastajanje

novog

p r o t e s t n o g , m i r o v n o g p o k r e t a u V. Britaniji koji se izborio

z a p r o s t o r izvan t r a d i c i o n a l n e p o l i t i k e i o b n o v i o i n t e l e k
tualne, g r a a n s k e , anarhistike i umjetnike o s n o v e za
brojne oblike suprotstavljanja dominantnoj politici.

Dok

a k t e r i A l d e m a r s t o n s k i h m a r e v a (i ire s c e n e k o j a se u V.
Britaniji uspostavila o k o k a m p a n j e za a t o m s k o razoruanje

O v a f o r m u l a c i j a , k a o i primjeri koji e slijediti u opisu europske vari

jante irenja tradicionalne sfere politikog d j e l o v a n j a (nizozemski p r o vosi, berlinska k o m u n a 1, utjecaj rock kulture i primjer iz vicarske)
preuzeti su od M a s s i m a T e o d o r i j a (1 9 7 6 . )

73

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

potkraj pedesetih godina) ovladavaju podrujem politike,

graanske nepokornosti

izravne akcije,

aktualizirajui

birokratizme parlamentarnih suprotstavljanja i laburistike

m o n o p o l e u tipovima o p o r b e n e politike, dotle mladi teddy
boysi, i ubrzo m o d s i i rockeri, odravaju svoje rituale n o v o p r o n a e n o g a zvuka i pokreta, obrede neartikulirano buntov
n e z a j e d n i c e n e v e r b a l n i h l o z i n k i . Teddy boysi s u e k a l i n a
Presleyja. S v a t k o i s p o d d v a d e s e t e i r o m svijeta j e e k a o ,
p r i m j e u j e Jeff N u t t a l ( 1 9 6 8 . ) u s v o j o j ku Ituri b o m b e
koja sociologiji subkulture prua jedan od najupeatljivijih
prikaza nastajanja novih generacija i novih senzibiliteta
vezanih uz g l a z b u , u irem s o c i j a l n o - p o l i t i k o m kontekstu
pedesetih i ezdesetih g o d i n a , l a k o se u s o c i o l o g i j i o b i n o
razlikuje p o j a m kontrakulture od subkulture, u p o k u a j u
rekonstrukcije procesa nastajanja aktera i duha v r e m e
na, u analizi p o e t k a ireg i h e t e r o g e n o g g e n e r a c i j s k o g
g i b a n j a n e m o e m o uvijek razdvajati m e u s o b n o ispreple
t e n e a s p e k t e vie p o l i t i k o g ili vie k u l t u r n o g i z r a z a
bunta i separacije, upravo zbog stvaranja specifinog sen
z i b i l i t e t a k o j i m o e biti izraen n a vie n a i n a . M l a d e n a
ka pobuna s dvostrukim znaenjem - politiko-duhovnim i
e g z i s t e n c i j a l n o - n a s i l n i k i m - p r i v l a i l a j e , a k o ne v e i n u , a
o n o bar velik b r o j , t a k o da se m o e govoriti o p r o m j e n a
ma kolektivnih ponaanja.'

(Teodori, 1976.) Ta promje

na p o n a a n j a m o g l a se primijetiti u p o d r u j u politike i
p o d r u j u kulture, a pedesete i poetak ezdesetih g o d i n a
s a m o s u u v o d u j o iri p r o c e s k o n t r a k u l t u r n o g o p o r b e n j a tva k o j i e u s l i j e d i t i u d r u g o j p o l o v i c i e z d e s e t i h . Elvis
U v r i j e d n o m t e o r i j s k o - d o k u m e n t a r i s t i k o m i deskriptivnom pribliava
nju historijata novih ljevica svim zainteresiranima, T e o d o r i j u su se
potkrale sitne greke o k o definiranja subkulturnih a k t e r a , no o n e ne
utjeu na valjanost o p i r n o g prikaza koji d o k a z u j e specifinu p o v e z a
nost novoljeviarskih i kontrakulturnih g i b a n j a irom E u r o p e , ali i ra
zliku kontrakulturne orijentacije od tipinih politikih p o k r e t a ljevice i
r e v o l u c i o n a r n i h sekti.

74

Presley s i m b o l i k i o z n a a v a p o e t a k s t v a r a n j a s u b k u l t u r n i h ,
p l e m e n s k i h a f i l i j a c i j a m e u a d o l e s c e n t i m a , bez o b z i r a n a
komercijalizam i namjere njegovih menadera i promotora.
Prvi Elvisovi f i l m o v i p r i k a z i v a n i u V. Britaniji bili su p r a e n i
d e m o l i r a n j e m s t o l i c a , i iri p r o c e s n a s i l n i k o g o b i l j e a v a n j a
r o c k s v e t k o v i n e d o b i o je u E n g l e s k o j naziv Presley riots.
Presleyjeve p o b u n e , k a k o N u t t a l o b j a n j a v a , bile s u p o
novno, osvetniko otkrie dionizijske sveanosti. Ponovno je
o t k r i v e n a i g l a d za z a j e d n i c o m u n j e n o m t e m e l j n o m o b l i
k u , orgijastikom ritualu, a nasilje i d e m o l i r a n j e kina nije,
p o N u t t a l o v u m i l j e n j u , b i l o u p e r e n o protiv d r u t v a , n e g o
je s v j e d o i l o o p o t p i s i v a n j u , o elji da se k a e bili s m o
ovdje, o plemenskim gestama plemenske signifikantnosti,
o o b l i c i m a z a h v a l e Elvisu i d r u g i m a to su vlastito n a s i l j e i
r o d i t e l j s k e t a j n e iznijeli u j a v n o s t . ( N u t t a l , 1 9 6 8 . , str. 2 3 ,
2 4 . ) Brzi razvoj r o c k k u l t u r e , i s n a g a strasti k o j a ga je p r a t i l a ,
nije s e d o g a a o s a m o u z e m l j a m a e n g l e s k o g g o v o r n o g
podruja; u d o b a uoi sukoba modsa i rockera i nastajanja
m o r a l n e p a n i k e u E n g l e s k o j , u F r a n c u s k o j se, u l i p n j u 1 9 6 3 . ,
vie o d sto t i s u a m l a d i h o k u p i l o r a d i r o c k k o n c e r t a i s u k o
b i l o s p o l i c i j o m na Place de la N a t i o n u Parizu, o s t a v l j a j u
i za s o b o m iste o n e p l e m e n s k e geste i zahvale i z r e e n e
a d o l e s c e n t s k i m j e z i k o m o k o j i m a N u t t a l pie na e n g l e s k o m .
Temelji rock-kulture ve su u d a r e n i , nastajanje novih
p o l i t i k i h ( d r u t v e n i h ) p o k r e t a z a p o e l o je u S A D - u i V.
Britaniji, prije p o l o v i c e e z d e s e t i h , n o m n o g i a u t o r i s e s l a u
da prava prekretnica zapoinje o k o 1 9 6 5 . Druga polovica
ezdesetih obiljeena je najrazliitijim a k t e r i m a , m e u k o
j i m a su o v d j e vani o n i koji u p o t p u n o s t i s p a j a j u kulturnu i
p o l i t i k u d i m e n z i j u izraza n o v i h s e n z i b i l i t e t a , elei u k i n u t i
m n o g e d o t a d a n j e d u a l i z m e , p o p u t o n o g a koji razdvaja
j a v n o i p r i v a t n o , ili u m j e t n o s t i s v a k o d n e v n i ivot.
U Nizozemskoj nastaje provotarijat, zapravo g r u p a
aktera kojima je provokacija m e t o d a borbe protiv poretka,
75

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

i koji n o v u k u l t u r n o - p o l i t i k u s e n z i b i l n o s t i z r a a v a j u h a p p e -

a u t o m o b i l a s u l i c a , s a d n j e d r v e a nasred ceste i o s n i v a

ninzima i s i m b o l i k i m a k c i j a m a , ali i klasinim, p a r l a

nja privremenih slobodnih pjeakih z o n a . O n i su t a k o e r

m e n t a r n i m s r e d s t v i m a . N o , o s i m to s u 1 9 6 6 . n a g r a d s k i m

n a g r a d s k o j razini p o s t i g l i i p a r l a m e n t a r n i u s p j e h , jo vei

izborima dobili svog predstavnika u gradskoj skuptini, a

od provosa, definitivno osiguravi prisutnost antiautoritar-

sljedee g o d i n e se samoukinuli, provosi e prvenstveno

n o g , d u h o v i t o g , s p o n t a n o g ali i i n s t i t u c i o n a l n o g o t p o r a p o

o s t a t i p o z n a t i p o s v o j i m b i j e l i m p l a n o v i m a . Bijeli b i c i k l i

stojeem poretku u novijoj povijesti socijalnih pokreta Eu

ostavljeni u g r a d u na u p o t r e b u g r a a n i m a , bijeli d i m n j a c i

rope.

n a t v o r n i c a m a ( e k o l o k a svijest!), b i j e l e k o l e ( r e v o l u c i o

U E n g l e s k o j , r a z n o l i k a u n d e r g r o u n d s c e n a raste u s v i m

narnih uenika), squafterski planovi za kraljiinu p a l a u ,

p r a v c i m a ; tirae p o d z e m n i h , alternativnih listova dostiu

z a v j e r a b o s i h n o g u , i t a v niz a k c i j a k o j e s u p o k a z a l e a n a r

do 50 tisua, otvaraju se informativni centri, o s n o v a n a su

histiku i p r o v o k a t i v n u p r a k s u o t p o r a , o k u p l j a j u i u m j e t n i k e ,

sredita z a b e s p l a t n u p r a v n u p o m o s u b k u l t u r n i m a k t e r i

b e a t n i k e , h i p s t e r e , i n t e l e k t u a l c e , r a z n e aktiviste i ulini p r o -

m a n a u d a r u r e p r e s i j e , sve s u e a h i p i j e v s k a o k u p l j a n j a ,

^ v o t a r i j a t . Izvrgli s u r u g l u p o t r o n j u d u h a n a , z a p r a v o e l e i

festivali p o e z i j e i p o l i t i k e , z a u z i m a j u s e p r a z n i s t a n o v i , t a k o

osuditi potroaku groznicu kao takvu. Bacali su d i m n e

da je i u c e n t r u L o n d o n a , na P i c c a d i l l y j u , d j e l o v a l a s q u a t -

kutije na kraljevske zaruke i o m e t a l i rituale kraljevske

terska k o m u n a novih protestnih aktera. Drutvo za M e n t a l

p o r o d i c e u Nizozemskoj. N a k o n policijskih akcija protiv

Avvareness z a k u p i l o j e j e d n u s t r a n i c u T i m e s a , 2 4 . s r p n j a

provosa, oni

uzvraaju d u h o v i t o u jo j e d n o g bijelog

1 9 6 7 . , i u z ezdeset p o t p i s a p o z n a t i h j a v n i h d j e l a t n i k a

p l a n a , o v a j p u t o b i j e l o j p i l e t i n i (a u n i z o z e m s k o m s l e n g u

zakljuilo k a k o je zakon protiv upotrebe m a r i h u a n e nael

to je o z n a k a za policajca) u kojem se nudi pretvaranje p o

no n e m o r a l a n , a u praksi neprimjenljiv. esnaest d a n a

licajaca u socijalne radnike. J a b u k a koja se pojavljivala

dijalektike o s l o b o e n j a , festivala koji su organizirali ista

na v e i n i l e t a k a i p r o g l a s a p r o v o p o k r e t a p r i h v a e n a je i

knuti antipsihijatri (Berke, C o o p e r , Laing) p o t v r d i l o je a

u d r u g i m s r e d i n a m a , a p r o v o g r u p e nastale su u M i l a n u ,

r o l i k o s t a k t e r a u z a j e d n i k o j elji za d r u k i j i m d r u t v o m i

Briselu,

Te

svijetom, o s l o b o e n j e m ovjeka. Uz p r e d a v a n j a i rasprave

grupe su nastajale potaknute o t p o r o m i oblicima simboli

b i l o je i p o e z i j e i r o c k g l a z b e , sve se p r e t v o r i l o u m u l t i c l i -

kih i p r o v o k a t i v n i h a k c i j a p r o v o s a , bez v r e o r g a n i z a c i j e

menzionalni h a p p e n i n g , a m e u ostalima sudjelovali su

jer n i s a m i n i z o z e m s k i p r o v o s i nisu bili o r g a n i z a c i j s k i p o v e

Herbert M a r c u s e , Allen G i n s b e r g , Stokeley C a r m i c h a e l ,

z a n i . Rije je o s p o n t a n o s t i i a n a r h i s t i k o m d j e l o v a n j u tre

Paul G o o d m a n , R o n a l d L a i n g , S i m o n V o n k e n o o g i d r u g i .

Antwerpenu,

Kopenhagenu,

San

Franciscu.

n u t k a , k o j e m nije s m e t a l o i s t i c a n j e p r o v o k a n d i d a t a n a

Filozofija, sociologija, poezija, duhovnost, M a r x i mantre,

g r a d s k i m i z b o r i m a , u p r a v o z a t o to s e n e r a d i o d o k t r i n a r -

crnaki aktivizam, psihologija, antipsihijatrija, rock i psi-

nosti n e g o o ivotnosti.

h o d e l i c i , sve s u t o b i l a r a v n o p r a v n a p o d r u j a i s t r a i v a n j a i

N a k o n s a m o u k i d a n j a p r o v o s a , tri g o d i n e k a s n i j e n a
stali s u k a b o u t e r s i ( p a t u l j c i ) k o j i s u n a s l i j e d i l i d i o t e m a i

i d j e l o v a n j a p r i s u t n i h , o k u p l j e n i h u s v r h u t r a e n j a p u t a iz
1 krize s u v r e m e n o g d r u t v a .

taktike, zauzimajui prazne kue, proglaavajui slobodnu

Rat u V i j e t n a m u o m o g u i o j e d o d a t n i m o b i l i z a c i j s k i

dravu orange i sudjelujui u akcijama p o p u t odstranjivanja

kontekst raznovrsnim g r u p a m a , akterima proturatnog dje-

76

77

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

l o v a n j a . M e u n j i m a j e , z b o g jo j e d n o g p r i m j e r a s p a j a n j a

j e i m a o vie v a r i j a c i j a u A m e r i c i . O n a j d i o k o n t r a k u l t u r e koji

o s o b n o g i politikog, ilustrativno djelovanje berlinske ko

se o p i s u j e p o j m o m s a m o i s k l j u e n j a iz d r u t v a i u i j u is-

m u n e 1. O s m e r o l j u d i , a k t i v i s t a , u d r u i l i s u s e u k o m u n u

kljuenost ne treba sumnjati, o b i n o se vezuje uz g l a z b u ,

zbog zakljuka o nemogunosti stvarnog djelovanja

na

d r o g e , d u h o v n u p r a k s u , ili p a k u z i n d u s t r i j u s l o b o d n o g

p r o m j e n i d r u t v a bez p r o m j e n e u s v a k o d n e v n o m i v o t u .

v r e m e n a g d j e j e sljedbenitvo i d o l i m a r o c k - g l a z b e p r e z r e n o

N e m o g u s e n a z i v a t i r e v o l u c i o n a r i m a o n i iji o s o b n i ivoti

od revolucionarnih aktera. M e u t i m , u drugoj polovici

o d r a a v a j u iste o n e g r a a n s k e v r i j e d n o s t i p r o t i v k o j i h s e

e z d e s e t i h t a k v a p o d j e l a i i n t e r p r e t a c i j a nije jo b i l a r a i r e

b o r e , i k o j e i n e s v a k o d n e v n i ivot n e p o d n o l j i v i m . T a k o

na, pa su rock-akteri funkcionirali k a o glas pokreta, k a o

u k o r i j e n u p o t r e b e z a o s n i v a n j e m b e r l i n s k e k o m u n e lei

p r o r o c i i d e t o n a t o r i , ili b a r e m i n s p i r a t i v n i p o s r e d n i c i p r o

staro uvjerenje, u ezdesetim g o d i n a m a aktualizirano, po

testa i o d b i j a n j a . U v i c a r s k o j , u Z u r i c h u , n a k o n k o n c e r t a

k o j e m o n i koji ele mijenjati drutvo, m o r a j u u s v o m p o

Rolling Stonesa, d e m o l i r a n a

naanju, u svojim m e t o d a m a rada, pristupu, pokazati dio

d o g a a j a , akter koji se n a z v a o antiautoritarni ljudi, t i

je dvorana.

Povodom tog

p r e o b r a a j a k o j i s m j e r a j u u i n i t i , to u b e r l i n s k o m s l u a j u

skao je veliki poster s l i k o m J i m m y j a Henclrixa, na ijoj je

z n a i d a s e s v a k a g r u p a k o j a eli stvoriti a n t i a u t o r i t a r n o

p o l e i n i b i o p r o g l a s p o v o d o m stones r a z b i j a n j a , z a h t j e v

drutvo m o r a organizirati na antiautoritarnim, egalitarnim i

za n a p u t a n j e m autoritarnih i kapitalistikih o b r a z a c a so

komunitarnim osnovama (Langhans i Teufel, 1 9 6 9 . ) Ko

c i j a l i z a c i j e s i m b o l i z i r a n n e m o g u n o u i s p u n j e n j a satisfac-

m u n a j e u S p r i n g e r o v s k o m tisku b i l a n a z i v a n a k o m u n o m

tion i m p e r a t i v a . T a j estoki p r o t e s t n i g o v o r p r o t i v r o d i t e l j

uasa i p s i h o k o m u n o m . Klasini k o n t r a k u l t u r n i g o v o r

ske J<u[tuxe--ogrezle u n o v c u i n e k r o f i l i j i , k a o da je a n t i c i

p r o m i j e n i s e b e a k o misli m i j e n j a t i d r u t v o n i j e u u v j e t i

pirao dogaaje nakon samog Hendrixovog nastupa, kada

ma tadanje njemake o p o r b e n e scene o d m a h naiao na

je desetak tisua ljudi (poslije koncerta z a v r e n o g o k o p o

velik odaziv, i a k o je k o n t r a k u l t u r n a tradicija, g l e d a n o s

n o i k a d a n o n o g p r i j e v o z a vie n e m a ) z a p o e l o paliti

d a n a n j e g v r e m e n s k o g o t k l o n a , preivjela i n a d i v j e l a m n o

v a t r e i s u k o b l j a v a t i se s p o l i c i j o m u b o r b a m a k o j e su t r a j a l e

g e Ijeviarske g r u p a c i j e d o m i n a n t n e u d r u g o j p o l o v i c i ez

do jutra. G n j e v n i z b o g policijskog batinanja prosvjednici

d e s e t i h . SDS k a o s a m o s t a l n a o r g a n i z a c i j a m l a d i h n j e m a

se o k u p l j a j u u sreditu g r a d a i z a u z i m a j u p r a z n e p r o s t o r e

kih s o c i j a l i s t a , s t u d e n a t a , k o j a je i s a m a i z b a e n a r a n i j e iz

bive r o b n e k u e u kojoj ostaju dva tjedna uz p e r m a n e n t n i

okrilja slubene, reformirane s o c i j a l d e m o k r a c i j e , iskljuila

festival rasprave i z a b a v e , protesta i uitka. Stotine o v a k

je 1 9 6 7 . l a n o v e k o m u n e 1 iz svojih r e d o v a . D j e l o v a n j e

vih d o g a a j a p o n o v i t e se i u d e s e t l j e i m a to d o l a z e ,

k o m u n e , ulina prisutnost njenih letaka i povezani aspekti

iako e u r o p s k a situacija, bez obzira na primjere p o p u t ko

k o m u n i t a r n o g ivota s d e m o n s t r a c i j a m a protiv rata, uklju

m u n e 1, u d r u g o j p o l o v i c i e z d e s e t i h g o v o r i o p o s t o j a n j u

ujui i policijsku i sudsku represiju p r e m a l a n o v i m a (oso

ozbiljnijih studentskih i politikih aktera,

bito z b o g letaka koji komentiraju poar u r o b n o j kui u

stvoriti savez s r a d n i k o m k l a s o m i k o j i m a je r o c k g l a z b a

Briselu k a o p o d s j e a n j e z a p a d n o g d r u t v a n a p o a r e i

m a r g i n a l a n (ako ne i s u m n j i v u svojim pretenzijama) o b l i k

k o j i bi htjeli

n a p a l m - b o m b e koji ine vijetnamsku svakodnevicu), mali

je europski primjer kontrakulturno-radikalnog sklopa kakav
5

78

Teodori (1976.)

79

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

a n g a m a n a i svjetonazora, lako M a s s i m o Teodori pred

t r a k u l t u r o m , jer n a s t r a n i c a m a n j e g o v e k n j i g e i s p i s a n e s u i

stavlja v a a n p o k u a j objektiviziranja d o p r i n o s a i u l o g a

teke rijei p r o t i v d o b r o g d i j e l a k o n t r a k u l t u r n e p r a k s e , n o

r a z n o v r s n i h a k t e r a (pri e m u k o n t r a k u l t u r a nije z a n e m a r e n a ,

otpor koji je kontrakultura pruila tehnokratskom drutvu

ali je m a r g i n a l n a u s k l o p u a u t o r o v o g ireg i politiki p r o f i -

ipak je za Roszaka jedina n a d a da naa stvarnost ne m o r a

l i r a n i j e g p r e d m e t a i s t r a i v a n j a ) , n e k i d r u g i a u t o r i , blii k u l

izgledati o n a k o k a k o je najavljena u O r v v e l l o v o m ( 1 9 8 4 . )

turolokim obiljejima protestnih pokreta n e g o p u k o poli

ili H u x l e y j e v o m (Vrli n o v i svijet) d j e l u . R o s z a k o v s e p r i s t u p

t i k o j r e t o r i c i , p o p u t Petera Stansilla i D a v i d a M a i r o w i t z a ,

temelji na k o n c e p t u tehnokratskog drutva i razumijevanju

primjerima

naravno,

njegove mladenake opozicije. Jednodimenzionalnost tog

parike situacioniste i njihov utjecaj na p a r o l e i d i o r a s p o

drutva (a Roszakova se studija prvenstveno bavi a m e r i

l o e n j a s v i b a n j s k e r e v o l u c i j e (to je i T e o d o r i o b r a d i o ) ,

kim drutvom) i detektirani karakter manipulacije i mitolo-

ali ustvruju da europska protestna, studentska i adoles-

gizacije u vladavini tehnike racionalnosti, podsjeaju na

, c e n t s k a s c e n a ezdesetih g o d i n a nije t o l i k o n j e g o v a l a f r e a -

klasina djela Herberta M a r c u s e a o integraciji drutvenih

kovtinu u j a v n i m a k c i j a m a k o l i k o su to inili njihovi a m e

slojeva i u g o d n o j , u h o d a n o j , razumskoj neslobodi suvre

riki v r n j a c i . S t a n s i l l i M a i r o w i t z ( 1 9 7 1 . ) e u r o p s k i m o t k a

m e n o g a a m e r i k o g drutva. N o , iako s M a r c u s e o m dijeli

e n i m p r o g l a s i m a i i n i c i j a t i v a m a ( m e u k o j i m a se istiu v e

niz e l e m e n a t a p r i s t u p a , R o s z a k eli o t i i k o r a k d a l j e o d

navedeni

politikog i svjetovnog okvira koji mu se ini o b a v e z n i m

koji s u o v d j e n a v e d e n i p r i d r u u j u ,

provosi,

kaboutersi

itd.)

pridruuju djelovanje

vedskih aktera, prije svega ture J o h a n n e s s o n a . Proi e

unutar M a r c u s e o v o g pristupa drutvenoj promjeni i razo-

d e s e t a k g o d i n a d o m a s o v n i j i h e u r o p s k i h m a n i f e s t a c i j a sli

t u e n j u , pa se priklanja N o r m a n u B r o w n u u p o l e m i c i s

n o g d u h a , k a d a , p r i m j e r i c e u Italiji, I n d i a n i M e t r o p o l i t a n i ,

M a r c u s e o m , s m a t r a j u i O d e j e v lik iz Erosa i c i v i l i z a c i j e

s drugim akterima pokreta s kraja sedamdesetih, spajaju

n e d o v o l j n o prisutnim u svim M a r c u s e o v i m rjeenjima, te

p r o t e s t s a l t e r n a t i v n o m k u l t u r o m u k o j u su u r o n j e n i i i j i su

n a s u p r o t t o n u s t o i k o g o d r i c a n j a , to g a p r e p o z n a j e u

d o b r i m d i j e l o m s t v a r a t e l j i . T a k o je, a r t i k u l a c i j o m n o v i h p o

M a r c u s e o v u o d g o v o r u B r o w n u , Roszak u p u u j e n a d r u k

bunjenikih aktera, jedan suvremeni plemenski oblik udrui

iju g r a u B r o w n o v a dionizijskog ega. Ipak, Roszakovo

vanja i o t p o r a suprotstavljen d o m i n a n t n o j kulturi k a o ivot

djelo blisko je M a r c u s e o v i m intencijama, uz veu otvore

nost spram smrti, p o l u - o a j n i k a volja za s l o b o d o m na

n o s t p r e m a d u h o v n o s t i , m a g i j s k o m i m i s t i n o m , to e jo

suprot kolonizirajuim i potiskivajuim s n a g a m a sustava.

vie d o i z r a a j a d o i u k a s n i j i m R o s z a k o v i m d j e l i m a . Struk

T h e o d o r e Roszak, na razini k o j a p o k u a v a analizirati i

tura Roszakove knjige, koja je i m a l a toliki utjecaj na kas

razumijevati nepregledno i nestalno m o r e akcija, letaka,

niju upotrebu p o j m a kontrakultura, d o v o l j n o govori o

h a p p e n i n g a , d e m o n s t r a c i j a , interesa i artikulacije p o b u n e

s a m o m f e n o m e n u koji utjee na izbor t e m a i p o j m o v a ,

k a o i i v o t n i h stilova m e u m l a d i m a s k r a j a e z d e s e t i h u o p

g d j e uz elju za p r i k a z o m aktera k o n t r a k u l t u r n o relevantne

e , o s t a j e n a j c i t i r a n i j i i n a j p r i z n a t i j i izvor s o c i j a l n o t e o r i j -

t e o r i j e i svih o n i h d r u g i h , o d r a s l i j i h a k t e r a k o j e j e k o n t r a -

s k o g i s t r a i v a n j a i u o b l i a v a n j a k o n t r a k u l t u r e , bez o b z i r a

kulturni p o k r e t v o l j a n sluati, Roszak n a k o n M a r c u s e a i

na to slau li se s n j e g o v i m i n t e r p r e t a c i j a m a d r u g i a u t o r i .

B r o w n a , u z vizionarsku s o c i o l o g i j u P a u l a G o o d m a n a i z n a

Roszaka se ne m o e optuiti za nekritiko oduevljenje k o n -

a j a n d o p r i n o s M a r t i n a B u b e r a , n e m a velik i z b o r o z b i l j n i h

80

8l

URBANA PLEMENA

ili k l a s i n i h z n a n s t v e n i k a . S t o g a s p r a v o m o b r a u j e p j e
snike p o p u t G i n s b e r g a , n a g l a a v a j u i i istraujui g l a v n e
t e m e k o n t r a k u l t u r e k o j e d o m i n i r a j u p o g l a v l j i m a bez o b z i r a
n a kriterij a k a d e m s k e p r i s u t n o s t i , p o p u t m i t a o b j e k t i v n e
svijesti, a m a n i z m a i n e i n t e l e k t u a l n o g i s h o d i t a l i n o s t i ,
d e m i s t i f i k a c i j e z n a n s t v e n o g p o g l e d a , t e o b n a v l j a n j a vizio
narske i m a g i n a c i j e d e n a t u r i r a n e t e h n o k r a c i j o m , a k t u a l i z a c i j e
t r a d i c i j e n o m a d s k i h n a r o d a , k a o i sela i p l e m e n a o p e n i t o .
S v a k o d n e v n i ivot, u k o j e m se o g l e d a n a i n i stil,
postaje sreditem i kriterijem rasprave o revoluciji, o s l o b o
e n j u , tipu djelovanja i p o i m a n j u individualne i drutvene
p r e o b r a z b e . Prestaje biti v a n o to n e t k o g o v o r i a k o n j e g o v
s v a k o d n e v n i ivot o d t o g a o d u d a r a . Z a p r a v o , n e prestaje
nuno neki sadraj vrijediti, ali se akteru o d r i e kredibilitet
a k o n e ivi p o o s o b n o i z a b r a n i m p r i n c i p i m a p r o m j e n e .
I p a k , i m n o g i s a d r a j i su prestali vrijediti u n u t a r k o n t r a k u l t u r n o g o t p o r a , jer, k a k o Roszak u p o z o r a v a , k o n t r a k u l t u r a
ostavlja

samo

veoma

ogranien

prostor

ideologijama

stare ljevice s njihovim p o z i v a n j e m na metafiziku klasnog

sukoba i predanost u prvom redu institucionalnoj reorgani
z a c i j i d r u t v a . (Roszak, 1 9 7 8 . , str. 1 4 0 . ) N a s u p r o t r e v o l u
c i o n a r n o j retorici industrijske p a r a d i g m e , v e o m a izraena
s k l o n o s t k o n t r a k u l t u r n i h m l a d i h p r e m a p s i h o d e l i c i m a , isto
n j a k i m religijama i d u h o v n i m p r a k s a m a , za Roszaka je
simptom njihova traganja za novim temeljima na kojima bi
s e m o g a o izgraditi p r o g r a m r a d i k a l n e d r u t v e n e p r o m j e n e .
To govori o uzmicanju sociologije pred psihologijom kao
r o d n i m p r i n c i p o m r e v o l u c i j e , z b o g e g a Roszak n a g l a a v a
G o o d m a n o v doprinos i objanjava njegovu popularnost
m e d u kontrakulturnim akterima.

Unutar spoznaje bitnog

usmjerenja kontrakulture u s u p r o t n o m pravcu od prosvje

titeljstva i r a c i o n a l n e svijesti, Roszak uz d e t a l j n o e k s p l i c i r a
nje s a d r a j a G o o d m a n o v e t e o r i j e p r i m j e n j u j e i kriterij j a v
n o g d j e l o v a n j a koji d o d a t n o , z b o g G o o d m a n o v a a n g a -

83

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

m a n a u korist s t u d e n a t a k o j i s u i z b j e g a v a l i r e g r u t a c i j u ,

n o m d r u t v e n o m p r o m j e n o m , i m a j u i n a u m u i vie p o l i

osigurava ugled j e d n o m od odraslih aktera k o n t r a k u l -

tiki i vie k u l t u r n o o r i j e n t i r a n e a k t e r e . T a k o Jerry R u b i n ,

turne scene. U t o m e se nazire Roszakova elja za s a v e z o m

jedan od lidera tadanjih yippies (Rubin, 1 9 7 0 . , 1 9 7 1 . )

a ne p o t p u n i m r a s c j e p o m intelekta i d u h a , pri e m u G o o d -

u s v o m p r i s t u p u t i p i n o m p o z a h t j e v u d a s e r e v o l u c i j u ivi,

m a n o v p r i m j e r p o k a z u j e p u t o s t v a r e n j a s a v e z a , jer a k o

spaja tradiciju nove ljevice, ak i o r u a n e gerilske akcije, sa

s e m e d u o t p a d n i k o m o m l a d i n o m , k o j a s n a n o tei d j e l o

psihodelikim i hipijevskim naslijeem samoiskljuenja,

v a n j u i n e i n t e l e k t u a l n i m o b l i c i m a svijesti, o u v a j u e s e n c i j a l

to m u p r i s k r b l j u j e o t p o r tvrih p r i p a d n i k a i z o b j e d i m e n

n e v r i j e d n o s t i i n t e l e k t a , o n d a e t o postii o n i i n t e l e k t u a l c i

zije d j e l o v a n j a . Prvi p r i g o v a r a j u z b o g o d v o e n j a o z b i l j n e

koji su pokazali da m i s a o nije isto akademska ve da je

revolucionarne akcije u vode psihodelikih d r o g a i rock

ona nuno sadrana u principijelnom djelovanju. Revolu

glazbe, a drugi zbog o p a s n o g pribliavanja hipi pokreta

c i j a je za d o b a r d i o k o n t r a k u l t u r e ili u r o n j e n a i i z r a e n a u

policijskim pendrecima i d o s a d n i m agitatorima. O t v o r e

s v a k o d n e v n o m i v o t u , u o n o m o v d j e i s a d a ili n e p o s t o j i

nost yipija p r e m a f e m i n i z m u , p r i h v a a n j e enskih p r i g o

k a o stvarna, n e g o k a o neiji ideoloki ukras k o m p r o m i t i

v o r a , i s k u s t a v a i s t a v o v a o m u k o j d o m i n a c i j i (ne s a m o u

ran ivotnom praksom aktera.

Uporita stare (a d o b r i m

d r u t v u u o p e n e g o isto t a k o i n a a l t e r n a t i v n o j , z a p r a v o

d i j e l o m i n o v e ) l j e v i c e n a i e su u k o n t r a k u l t u r n o m m i l i e u

p o l i t i k o - l j e v i a r s k o j sceni) d o b a r j e p r i m j e r p o e t k a n a s

neizbjeno p o v e z a n e i reciklirane s d r u k i j i m , p o n e k a d

t a j a n j a k o n t r a k u l t u r n i h , r a d i k a l n i h a k t e r a , jer b i l o b i d o i s t a

m e u s o b n o odbijajuim tradicijama miljenja i d u h o v n e

s m i j e n o n a z i v a t i r a d i k a l n i m a ili r e v o l u c i o n a r n i m a t i p i n e

prakse. N o , o d b i j a n j e koje vrijedi u a k a d e m s k o m kontek

I j e v i a r s k e g r u p e s k r a j a e z d e s e t i h u k o j i m a su e n e i m a l e

stu, postaje k o n t r a k u l t u r n o p r o i m a n j e u d j e l o v a n j u koje je

p r a v o o t i p k a t i r e v o l u c i j u . Jerry R u b i n j e s v o j u p r v u k n j i g u

u d r u g o j p o l o v i c i e z d e s e t i h s t v o r i l o niz k o n t r a i anti

proglasio seksistikom, shvaajui koliko je muka d o m i

sveuilita s vlastitim kolegijima. T a k o Roszak n a v o d i

nacija prisutna i m e u sudionicima pobunjenikih pokreta,

jedan od kolegija, ovdje doista tipian - O d stripova do

r e v o l u c i o n a r i m a koji se b o r e protiv izrabljivanja r a d n i k a

Sivinog plesa: d u h o v n a amnezija i fiziologija s a m o o t u e -

izrabljivanjem e n a , f o r m u l i r a j u i to na yipijevski n a i n -

n j a , iji o p i s s a d r i : S l o b o d n i s l i j e d o t v o r e n i h s i t u a c i j a ,

s v a k a d o m a i c a jest p o l i t i k i z a t v o r e n i k !

l e k u e visoko relevantne vibracije. Istraivanje unutranjih

s p o l o v a i zatita o k o l i n e ( f e m i n i z a m i e k o l o g i j a ) v e k r a j e m

prostora, dekondicioniranje ljudskog robota, signifikantnost

ezdesetih p o s t a j u k o r e k t i v t o t a l i z i r a j u i m I j e v i a r s k i m k o n

psihokemikalija i transformacija zapadnoeuropskog ovjeka.

c e p t i m a u n u t a r a r o l i k i h ( s t u d e n t s k i h , a n t i r a t n i h , i si.) p o

Izvori: A r t a u d , Z i m m e r , G u d j i e f f , W. Reich, K. M a r x , g n o -

kreta u t o d o b a , e k a j u i (ili p o p u t M j e s e c a , d j e l u j u i ) n a

s t i c i , s u f i z a m , tekstovi t a n t r e , a u t o b i o g r a f s k i iskazi o l u d o s t i

o s e k u r e v o l u c i o n a r n o g sektatva u o s a m d e s e t i m g o d i n a m a .

Ravnopravnost

i e k s c e n t r i n i m s t a n j i m a svijesti, - p o p - a r t i p r o z a 2 0 . s t o
Jerry R u b i n , A b b i e H o f f m a n i d r u g i , k o j i m a j e s u e n o

l j e a . (Roszak, 1 9 7 8 . , str. 4 4 . )

z b o g zavjere, u s p j e l i su r i d i ku I izi rati a m e r i k o p r a v o s u e

M e u brojnim i raznovrsnim akterima kontrakulture

i preokrenuti vlastito suenje u medijsku p r o m o c i j u speci-

postojali su i oni k o j i m a je n a m j e r a bila objediniti razliite

p r i s t u p e i s v j e t o n a z o r e o t p o r a i o d b i j a n j a , elje za r a d i k a l 6

84

YIP - Youth International Party

85

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

finog p o i m a n j a revolucije kao naina ivota, permanent

pokreta s kraja ezdesetih o b n o v l j e n e u o s a m d e s e t i m a ,

n o g ulinog teatra, u k o j e m je stvarna b o r b a , suzavac i

n a s t a j a n j e m zelene p a r a d i g m e , j a a n j e m m i r o v n i h i f e

pendreci,

represivnog

ministikih t e m a nautrb o p o j klasnoj retorici drutvene

konteksta i iskrenog jipijevskog nastojanja ka n e p r e k i d n o j

p r o m j e n e . T a k o o n o to s e k r a j e m e z d e s e t i h i n i l o m a r g i

proslavi ivota

n a l n i m , u s p u t n i m ili p a r c i j a l n i m p r o b l e m o m u o z b i l j n o m

s a m o neizbjeni

usputni

unutar zidina

proizvod

(post)industrijske civilizacije

srfi rli.

s k l o p u o d n o s a r e v o l u c i o n a r n i h a k t e r a p r v o g i t r e e g svi

S o b z i r o m na e v o l u c i j s k u sliku o n a p r e d o v a n j u d r u

jeta, ili u s k l o p u saveza studentskih g r u p a s r a d n i k i m i i r i m

t v a , k o j a j e s t a j a l a u sjeni m n o g i h s o c i j a l n o t e o r i j s k i h p r i

s l o j e v i m a s t a n o v n i t v a , o n o to j e b i l o o d b a e n o ili e v e n

stupa

t u a l n o p r i h v a e n o k a o nuno zlo, postaje nosiva s n a g a

kontrakulturi

adolescentskom

pokretu

otpora

e z d e s e t i h g o d i n a , p o s e b n o u k r u g o v i m a k o j i s u inzistirali

novih drutvenih pokreta koji o s a m d e s e t i h g o d i n a r e a -

na pojmovima kapitalizmom i socijalizmom odreene dru

firmiraju

alternativno-politike

kontrakulturne

sadraje

tvene p r o m j e n e , esto n a l a z i m o okvir u k o j e m se k o n t r a -

prisutne u prijanjem, irokom i h e t e r o g e n o m pokretu d r u

kultura, n o v a ljevica, pokret protiv rata u Vijetnamu i stu

ge p o l o v i c e e z d e s e t i h . Z a t o se p r i s t u p , koji u k o n t r a k u l t u r -

d e n t s k i p o k r e t a n a l i z i r a j u k a o j e d a n drutveni p o k r e t k o j i ,

n o m g i b a n j u eli p r o m a t r a t i m n o g o d u b l j e , v i e s t o l j e t n e

s o b z i r o m n a s v o j e c i l j e v e , d o i v l j a v a p o b j e d u ili p o r a z .

i m p u l s e i naine ljudskog o b l i k o v a n j a svog svijeta, g r u p a i

Pristup k o j i n a g l a a v a r e v o l u c i o n i r a n j e d r u t v a , n a p r e d o

zajednica, interakcije, rituala, socijalnih u l o g a i struktura

v a n j e ili n a z a d o v a n j e , k o j i g o v o r i o k l a s a m a , s u b j e k t i m a

o s j e a j a , k o j i nisu n u n o v e z a n i n i d e t e r m i n i r a n i (ali n i

revolucije i u o d n o s s e v e n t u a l n o m p r o m j e n o m s o c i o e k o

nedotaknuti) situacijama i pojmovima klasnog i politikog

nomskog

t r e n u t k a , i n i p u n o p r i m j e r e n i j i m , p o s e b n o u svjetlu t r a j n i

sustava d o v o d i

pokrete

koji

trae p r o m j e n u

m o r a : s jedne strane, pozornost najprije posvetiti politi

jeg o p s t a n k a kontrakulturnih o b r a z a c a od o n i h koji su kraj

k o m djelovanju, tradicionalnim akterima, strankama i dru

ezdesetih obiljeili klasinim r e v o l u c i o n a r n i m i politikim

tvenim s n a g a m a , uvaavajui i kontrakulturne aktere na

naslijeem.

razliitim r a z i n a m a , a s d r u g e s t r a n e , bez o b z i r a na to k o l i k u
vrijednost pridao kontrakulturnim akterima

Vanost prouavanja kontrakulture koja je obuhvatila

kao dodatku

niz a k t e r a i i n i l a d o b a r d i o o p e p r e p o z n a t o g d u h a ez

revolucionarnim subjektima, m o r a proglasiti, n a k o n ra

desetih n e s u m n j i v a je u studiji d r u t v e n i h p o k r e t a i a d o l e -

z m a k a o d b a r e m p e t d o jo u v j e r l j i v i j i h d e s e t ili p e t n a e s t

scentskog aktivizma do dananjih d a n a , no ovdje je bitno

g o d i n a , vie ili m a n j e p o t p u n p o r a z s o c i j a l n i h p o k r e t a k o

u o i t i n j e n o z n a e n j e za razvoj s u b k u l t u r e m l a d i h i n j e n i h

j i m a se analiza bavi. Svojevrstan p o r a z zaista nije teko

i v o t n i h s t i l o v a . A k o s e v r a t i m o R o s z a k u , koji p r e p o z n a j e

d i j a g n o s t i c i r a t i , no valjanost pristupa koji je d r u t v e n e p o k r e t e

t e m e i tekstove, artikulaciju m l a d e n a k e p o b u n e u n j e n i m

ezdesetih a n a l i z i r a o s o b z i r o m na industrijsku p a r a d i g m u

odraslim izvoritima iz pedesetih g o d i n a , p r o m a t r a m o

r a d n i k o g pokreta i zato pariki svibanj p r o g l a a v a o kva

uradi sam naelo k a o m a s o v n o djelatno naelo tada

litativno drukijim i e p o h a l n o znaajnijim, t a k o e r prolazi

njih adolescentskih aktera kontrakulture: injenica je da

poraznim rezultatom u vremenskom, gotovo tridesetogodi

s u u p r a v o m l a d i , n a svoj a m a t e r s k i , a k i g r o t e s k n i n a i n

n j e m testu, koji p o k a z u j e d a s u u t o p i j s k e e n e r g i j e d r u t v e n i h

o d n i j e l i p o b u n u s p i s a i h s t o l o v a o d r a s l i h . I u p a l i su je iz

86

87

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

k n j i g a i a s o p i s a k o j e je s t v o r i l a j e d n a s t a r i j a g e n e r a c i j a i

njati u l o g u . I n d i k a t i v n o j e d a s u g r u p e p o p u t h i p i j a S a n

p r e t v o r i l i u stil i v o t a . H i p o t e z e starijih n e z a d o v o l j n i k a p r e

F r a n c i s c a i n i z o z e m s k i h p r o v o s a (i to iste g o d i n e , 1 9 6 7 . )

tvorili s u u e k s p e r i m e n t e , i a k o e s t o b e z v o l j e d a p r i h v a t e

organizirale samoukidanje, praeno javnim procesijama,

poraz k a o m o g u i ishod svakog istinskog eksperimenta.

n o e n j e m p o g r e b n o g lijesa s t a d a v e m e d i j s k i sve p r i s u t

(Roszak, 1 9 7 8 . , str. 3 0 . ) P o k u a v a j u i p r e d v i d j e t i m o g u e

n i j i m i m e n o m h i p p i e s ili p r o v o s , p o k a p a j u i v l a s t i t i

i r e n j e g e n e r a c i j s k o g k o n f l i k t a Roszak s m a t r a d a b i p e t

identitet ijoj je autentinosti zaprijetilo m e d i j s k o i k o m e r

naestak g o d i n a od r a z d o b l j a o k o j e m pie m o g l i u s t a n o

cijalno iskoritavanje, proizvodnja besadrajnih imitacija,

viti d a j e o n o to j e z a p o e l a m a l a g r u p a b e a t n i k a u m l a

a k turistiki o b i l a s c i h i p i j e v s k i h e n k l a v a , p o p u t p o s j e t i i

d o s t i A l l e n a G i n s b e r g a p o s t a l o stil i v o t a m i l i j u n a m l a d i h

fotografiraj egzotine predjele i primjerke organiziranih

l j u d i . Bez o b z i r a n a t o to i r e n j e k o n t r a k u l t u r n i h i m p u l s a

ekskurzija. N o , sociologija subkulture m o r a l a bi uvidjeti i

n i j e t e k l o l i n e a r n o , i to b i d a n a s m o g l i r a s p r a v l j a t i r a d i l i

d r u g u stranu procesa komercijalizacije i omasovljenja rock

s e o j e d n o m ili vie m i l i j u n a m l a d i h , o v d j e j e p o g o e n a

kulture; nasuprot o p r a v d a n i m strepnjama pred g u b i t k o m

k a r a k t e r i s t i k a p r e t v a r a n j a p o b u n e u i v o t n i stil, k o j u s o c i

uloge aktera radikalne promjene i g u b i t k o m prevratnikog

o l o g i j a ne vezuje s a m o uz kontrakulturu, n e g o smjeta i na

karaktera o n i h o b r a z a c a koji postaju p r o f i t a b i l n o u p a k i r a

s u b k u l t u r n u s c e n u i d e n t i t e t a svih o n i h a k t e r a k o j i ( e v i d e n

na

t n o ) n e m o g u s t a j a t i t o l i k o izvan s i s t e m a k o l i k o t o z a h t i

p o d z e m n i h i kritikih sadraja u g l a v n e t o k o v e s p e k t a k u

roba,

nasuprot dobro

uoenim

procesima

prelaska

jeva definicija k o n t r a k u l t u r e . Z a p r a v o , akteri k o n t r a k u l t u r e ,

l a r n e k u l t u r e p o t r o n j e , i p a k n e stoji s a m o j e d n o i j e d i n

k a o i svi a k t e r i k r i t i k e t e o r i j e ( u k l j u u j u i i R o s z a k a ) m o g l i

stveno, na s p o m e n u t e strahove i procese svodivo, p o d r u j e

bi na subkulturni oblik prisutnosti kontrakulturnih intencija

s u b k u l t u r e . S u b k u l t u r a , n a razini s o c i o l o k e d e f i n i c i j e , o d

u ivotnim stilovima m l a d i h gledati k a o na k o o p t a c i j u u

rie s e p o l i t i k i h a k c i j a , s t v a r a n j a f i l o z o f i j e p o t k r i j e p l j e n e

sistem, rekuperaciju, pristajanje na medijsku p o s r e d o v a -

m a n i f e s t i m a , alternativnih institucija i m e d i j a (od k o m u n a

n o s t i o v i s n o s t o i n d u s t r i j i i tritu s l o b o d n o g v r e m e n a , a l i

d o p o d z e m n o g t i s k a ) , o d r i e s e i z a m a g l j i v a n j a r a z l i k a iz

s t v a r n o s t a k t e r a u k o j o j se p r e s i j e c a j u s o c i o l o k i p o j m o v i i

m e u p o s l a , k u e , o b i t e l j i i s l o b o d n o g v r e m e n a , to s u sve

razlikovanja kontrakulture od subkulture nalae veu oprez

o b i l j e j a k o n t r a k u l t u r e i to i n i o s n o v n u r a z l i k u o v a d v a

nost u pristupu o v o m p r o b l e m u . Rock kultura ini o k o s n i c u

p o j m a . a k i k a d bi u s t v a r n o s t i b i l o istih t i p o v a i k a d

povezujueg djelovanja kontrakulture p o l o v i c o m ezdesetih

b i s m o zamislili subkulturu u skladu s n a v e d e n i m o d r e e

(proirujui ve o d a v n o prisutnu r a n o r o c k e r s k u p a r a d i g m u

njima (ukotvljenu u prostor s l o b o d n o g v r e m e n a o m e e

k a o i tradiciju protestne pjesme prihvaene i osnaene

n o g k o l o m i roditeljskim d o m o m ) , morali b i s m o primijetiti

a k c i j a m a p r e t h o d n o g pokreta za graanska prava), o n a

raznovrstan opstanak kontrakulturnih sadraja

u glazbi,

je n e o p h o d n i i e s t o k o n s t i t u t i v n i d i o r i t u a l a i i n t e g r a c i j e

stilovima i ritualima subkulturnih g r u p a . M n o g i akteri rock

kontrakulturne afektivne zajednice. T o n o je da komerci-

kulture, i oni aktivniji, i oni pasivniji u procesu stvaranja,

j a l i z a c i j o m i o m a s o v l j e n j e m , trinom p r o d u k c i j o m r o c k - i d o l a

prihvaanja, preoblikovanja i razvoja subkulturnih scena,

neke izvorne vrijednosti i znaenja, autentinost o t p o r a i

uz prisutnost ivotnih stilova, i n d i v i d u a l n i h i g r u p n i h n a i n a

k r i t i k i n a b o j g l a z b e n i h o s t v a r e n j a m o g u b l i j e d j e t i ili m i j e -

prerade (sub)kulturnog repromaterijala, predstavljaju p o -

89

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

d r u j e u k o j e m s e , u z a sva p o s t o j e a p o s r e d o v a n j a i p o -

godivi

stvarenja, ipak ouvao kontrakulturni sklop u g o d i n a m a

i v o t n o g stila: Postoji rije k o j o m m o e m o o p i s a t i t a k v o

k o j e d o l a z e n a k o n p o r a z a , s l o m a , k o o p t a c i j e ili tri-

s i t n i a v o u d u b l j i v a n j e u j e d a n j e d i n i uski s a d r a j , u sve

jenjenja

njegove najtrivijalnije odjeljke i n a p o r e da se m a r g i n a l n i

kontrakulture

shvaene

kao

skup

drutvenih

usput jedno od obiljeja stvaranja subkulturnog

p o k r e t a i aktera s kraja ezdesetih. S u b k u l t u r a , k o j u bi n e

d i o k u l t u r e p r e d s t a v i c j e l i n o m . T a rije j e d e k a d e n t n o s t .

tko

preobraaja

A to je, na nesreu, pravac kojim kree znatan d i o nae

svijeta i k o n t r a k u l t u r n e p l i m e a u t e n t i n i h a k t e r a n e u p r l j a -

o m l a d i n s k e k u l t u r e . (Roszak, 1 9 7 8 . , str. 1 2 4 . ) U p r a v o j e

nih sistemskim p o s r e d o v a n j i m a biznisa,

m o g a o smatrati

s i t n i a v o u d u b l j i v a n j e u j e d a n uski s a d r a j t i p i n o za

o d u s t a j a n j e m ili s u r o g a t o m , z a p r a v o j e g o d i n a m a o m o

s u b k u l t u r n e stilove, g d j e s e cijeli svjetovi p o m i u p r e l a s k o m

g u a v a l a ivot dijelu kontrakulturnih intencija i praksi. Ra

o d p u n k a n a h a r d - c o r e , ili g a l a k s i j e o d Presleyja d o t r i p -

iz

pozicije

iekivanja

psiho-socijalnog

znovrsne rock subkulturne scene ouvale su jedan d i o k o n -

- h o p a , Dylana d o industrial-techno zvuka itd. O d procjene

trakulturnog naslijea usprkos injenici kulturne industrije,

d e k a d e n t n o s t i ( k o j a ovisi o k u t u g l e d a n j a ) s o c i o l o g i j i s u b

a n a i n i p r e u z i m a n j a g l a z b e , f i l m o v a , i m a g e a , svih o n i h

kulture je vanije razumjeti k a k o sam akter p r o v o d i i d o

mitskih mjesta (poput W o o d s t o c k a ) svjedoe o relevant-

i v l j a v a vlastitu z a o k u p l j e n o s t i u d u b l j i v a n j e u uski (za

nosti s u b k u l t u r e u p r o u a v a n j u struktura o s j e a j a i i v o t n i h

a k t e r a v j e r o j a t n o iroki) s a d r a j .

stilova vezanih uz kontrakulturu.

Socioloko

razlikovanje

kontrakulture od

subkulture

D o k je u n u t a r h o r i z o n t a k o n t r a k u l t u r e na v r h u n c u

ostaje smisleno, ali d o s a d a n j a u p o t r e b a tog razlikovanja

redukcija artikuliranog bunta na subkulturnu stvarnost slo

svjedoi o t e k o a m a ; b i r m i n g h a m s k i a u t o r i , koji su razli

b o d n o g v r e m e n a d o i v l j e n a k a o d e f o r m a c i j a ili a k r e z u l

k o v a n j e razvili i n j e g o v a l i , r a z l i i t o p r i s t u p a j u k o n t r a k u l t u r i

tat p r o t u d j e l o v a n j a sustava, u o v o m r a d u bitna je u p r a v o

u S A D - u i o n o m e to bi b i l o s l i n o t o m e u V. B r i t a n i j i ,

s u b k u l t u r n a p r e r a d a iskustva k o n t r a k u l t u r n i h p o k r e t a , z b o g

naglaavajui u o b a sluaja vezanost tog f e n o m e n a uz

d u g e i p o s t o j a n e tradicije subkulture m l a d i h kojoj je raz

srednju klasu.

d o b l j e k o n t r a k u l t u r e d o n i j e l o n o v e uvjete i o b l i k e ivota.

na a m e r i k u situaciju zadrava neto od vlastitog ireg

Posljedice zbivanja s kraja ezdesetih, z b o g irenja rock

znaenja i omoguuje usporedbu s p o j m o m subkulture

kulture u d o b a medijski prisutne i razliito p o s r e d o v a n e

k a o r a z l i i t i m , u a n a l i z i k o n t r a k u l t u r e u V. B r i t a n i j i s u s r e

kontrakulture, donose preokret u sociologiji

subkulture,

e m o s a m o one obrasce pristupa i p r o n a e n a obiljeja

g d j e p r o m j e n e i m u t a c i j e s u b j e k t a istraivanja n a l a u i s k o

koji su tipini za s u b k u l t u r u . Klasno o d r e e n j e t a k o postaje

rak iz s o c i o l o g i j e d e v i j a c i j e i s u o a v a n j e sa i r i m , sve sloe

presudno, pa je kontrakultura u v e e m dijelu b i r m i n g -

n i j i m p o d r u j e m u k o j e m a d o l e s c e n t i p o s t a j u akteri s u b k u l

h a m s k e tradicije z a p r a v o s a m o naziv za subkulturu srednje

ture m i m o m n o g i h d o t a d a n j i h o b r a z a c a k l a s e , s t a t u s a ,

klase. Redukcija ide toliko d a l e k o da p o j a m kontrakulture

k o n f l i k t n o s t i , k r i m i n a l a i p o v l a e n j a ili p r o s t o r n e s e g r e

g a c i j e . Pri t o m e s e n e t r e b a b o j a t i tekih rijei k o j e j e

hipijevsku pojavnost, i sluanje g l a z b e koju su neki kritiari

s a m R o s z a k , u kritici a d o l e s c e n t s k i h z a o k u p l j e n o s t i s a m o

s v o j e d o b n o i m e n o v a l i k a o p r o g r e s s i v e , to j e s u p r o t n o

nekim sadrajima, poput psihodelikih d r o g a , izrekao po-

definicijama koje su H e b d i g e i drugi sami formulirali. A k o

QO

Dok p o j a m kontrakultura,

birminghamskim

radovima

ponekad

primijenjen

oznaava

samo

9"

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

je p o j a m kontrakulture primjenjiv s a m o na skup pokreta i

bio u g l a v n o m taktiki, i u t o m smislu deskriptivan, d a k l e

aktera s kraja ezdesetih u A m e r i c i , a k o u p o t r e b a p o j m a u

sugerirao je potrebu za novim oblicima ljudskih zajednica,

b r i t a n s k o m k o n t e k s t u n e p r a t i vlastite d e f i n i c i j e , m o e m o l i

o d b i j a n j e slijepe a d a p t a c i j e n a p r e v l a d a v a j u i m o d e l nu-

ga i d a l j e upotrebljavati? Razlikovanje s u b k u l t u r e i k o n t r a

c l e a r familv i n a i n a ivota u o p e , o p i s u j u i stvarni p o k u

k u l t u r e m o g u e j e z a d r a t i , a l i izvan v r s t o g k l a s n o g o d r e

aj ( m a s o v a n m e u m l a d i m a ezdesetih) d r u k i j e g o b l i k a

enja koje o n e m o g u u j e pristup razliitim n a i n i m a p r e u

u d r u i v a n j a i i v l j e n j a , n a j e e u k o m u n i ili p l e m e n u .

zimanja (kontra)kulturnih i (sub)kulturnih d o b a r a , p o s e b n o

U a k a d e m s k o m svijetu jo j e u v i j e k d o m i n i r a l a s t a r a p a r a

a k o s m j e r a m o primijeniti te p o j m o v e na razliite zemlje

d i g m a , vezujui p o j a m p l e m e n a uz primitivne oblike d r u

( p o p u t Hrvatske) i razliita r a z d o b l j a irenja ivotnih stilova

tva, uz klan i r o d , ne d o p u t a j u i u p o t r e b u p o j m a izvan

a d o l e s c e n t s k o g svijeta.

konteksta

U novijoj sociolokoj interpretaciji dosadanjih teorija

autodeskripcije aktera

kontrakulturnih

pokreta

ezdesetih.

i pristupa subkulturi ( G e l d e r i T h o r n t o n , 1 9 9 7 . ) v a n i m se

Ipak, do aktualizacije tog p o j m a i njegova sociolokog

s m a t r a p r i h v a a n j e o n i h t e r m i n a koje su stvorili a k t e r i , u

p r e u z i m a n j a , irenja izvan g r a n i c a k o n t r a k u l t u r e ili r a s p r a v e

sklopu kognitivnog statusa k o n c e p t a subkulture a koje je

u vezi s n j o m , d o i e lek d e v e d e s e t i h .

p r e p o z n a o s a m akter. D o b a r primjer je J o h n Irwin i n j e g o

v o u p o z o r a v a n j e n a p o j a m scene to s u g a koristili a k t e r i
s kraja ezdesetih. U t o m r a z d o b l j u , u literaturi s a m e scene
k a o i u n j e n o j o k o l i n i , n a l a z i m o jo j e d a n t i p i a n p o j a m
koji G e | d e r i T h o r n t o n ne s p o m i n j u . To je p o j a m p l e m e n a .
Pleme je snano prisutno krajem ezdesetih. To je
rije k o j a se e s t o koristi u o p i s u g r u p a i z a j e d n i c a , k a k o
meu samim akterima, tako i m e u znanstvenicima, bilo
da su znanstvenici sami birali nain u p o t r e b e p o j m a i
d j e l o m i n o utjecali na scenu nekih p l e m e n a kontrakulture
(poput McLuhana),

bilo da su

svojim

deskripcijama

n a p r o s t o u v a a v a l i r j e n i k p r o m a t r a n o g a , ili a k t r e t i r a
n o g a a k t e r a . (Ross S p e c k , 1 9 7 2 . ) S o b z i r o m n a p r i s u t n o s t
p o j m a pleme m e u brojnim i raznolikim sudionicima kon
trakulturnih gibanja

( s j e t i m o se S n y d e r o v o g Zato pleme)

izostanak tog p o j m a iz tadanjih kljunih sociolokih r a d o

v a m o d a m o e u d i t i , p o s e b n o u svjetlu r a s p r a v e o t r i b a Iizaiji u s o c i o l o g i j i d e v e d e s e t i h , n o r a z u m l j i v o j e z a t o t a
d a n j a s o c i o l o g i j a n i j e m o g l a p r i h v a t i t i pleme o n a k o k a k o
je prihvatila scenu. Ipak je p o j a m p l e m e n a krajem ezdesetih

92

93

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

5. Koncept moralne panike

digla z b o g njih i njihova p o n a a n j a , s u k o b a i svega osta

loga o z n a e n o g neprihvatljivim. Do svog koncepta m o
r a l n e p a n i k e S. C o h e n je s t i g a o iz d v a s m j e r a . Prvi s m j e r
oznaava naslijee interakcionistike sociologije, koja je

Stanley C o h e n , inspiriran interakcionistikom perspek

razotkrivala stereotipiziranje i objanjavala proces socijal

tivom societalne reakcije, teorijom etiketiranja i slinim

ne tipologizacije. Tipologizacija i oekivanja o d r e e n o g

d o p r i n o s i m a skeptikoj revoluciji u sociologiji devijacije,

p o n a a n j a , u percepciji i interakciji m e u l j u d i m a , p r e d

n e s u m n j i v o je najzasluniji za k o n c e p t m o r a l n e p a n i k e i

stavljaju o s n o v e m e u l j u d s k i h o d n o s a , n o s t v a r a n j e s t e r e o

uvrenje tog koncepta u socijalnoj teoriji, l a k o su Becker

t i p a i k a t e g o r i z a c i j a p o j e d i n c a p o s e b n o je v a n a u a n a l i z i

i Gusfield p o e t k o m ezdesetih obavili d o b a r d i o posla

f e n o m e n a devijacije, stereotipi o devijantima o b i n o su

i simbolikog

n a j v r i i u e se od d j e t i n j s t v a . D e v i j a n t je k a t e g o r i z i r a n i

kriarstva (potkrijepljenim iskustvima p r o h i b i c i j e m a r i h u a n e

s v a k o j i n d i v i d u i i z j e d n e k a t e g o r i j e p r i p i s i v a t e s e iste z n a

svojim analizama m o r a l n o g poduzetnitva

i a l k o h o l a u SAD-u), a Jock Y o u n g p o e t k o m sedamdese

a j k e , o e k i v a t e s e isto p o n a a n j e . U sferi s v a k o d n e v n o g

tih prvi u p o t r i j e b i o p o j a m m o r a l n a p a n i k a ( t a k o e r u vezi

i v o t u svi s r e e m o l j u d e k o j i znaju p r e c i z n o t k o su i t o

s p e r c e p c i j o m porasta zloupotrebe d r o g a ) , S. C o h e n je

su n a r k o m a n i , prostitutke, homoseksualci, iako osim pri

svojim

(1972.,

h v a e n i h s t e r e o t i p a n e m a j u n i k a k v o o s o b n o i s k u s t v o u vezi

1980.) uinio moralnu paniku plodnim sociolokim kon

s tim g r u p a m a i p o j e d i n c i m a . K a d a je n e k o m e definitivno

ceptom

prikaena

d j e l o m Folk
i

Devils a n d M o r a l

predvidljivim

principom

Panics

odnosa

dominantne

etiketa

devijanta,

postupak naknadne

inter

kulture i subkultura m l a d i h , anticipiravi eksplicitno m n o

p r e t a c i j e slui u v r e n j u s t e r e o t i p a ; m n o g i l j u d i ( a p s i

ge d r u g e k a m p a n j e m o r a l n e p a n i k e koje su slijedile u

h o l o z i i p s i h i j a t r i e s t o p o dunosti) i n t e r p r e t i r a t e d o

britanskom drutvu. N j e g o v a se knjiga bavi prvenstveno

g a a j e iz d e v i j a n t o v a i v o t a u svjetlu o t k r i v e n e d e v i j a c i j e i

a n a l i z o m reakcije drutva na p o j a v u i s u k o b e (inicijalnu

r e k o n s t r u i r a t e sva p r i j a n j a p o n a a n j a u s k l a d u s a z a p e

d e v i j a c i j u ) m o d s a i r o c k e r a , to C o h e n i m e n u j e m o r a l

aenim devijantnim statusom, negirajui tako prethodni

nom panikom

i prikazuje proces u kojem d o m i n a n t n a

identitet ovjeka p r o g l a e n o g d e v i j a n t o m . Stvaranje d r u

kultura reintegrira vlastite vrijednosti k a m p a n j o m protiv

t v e n i h t i p o v a p o s t o j a l o je i u p r e d i n d u s t r i j s k o d o b a , no u

narodnih avola. Ta je kampanja manifestno upuena

t e l e k o m u n i k a c i j s k o v r i j e m e t a k a v p r o c e s m o e biti n e m j e r l j i v o

protiv onih koji su preli g r a n i c u d o p u t e n o g a , ali se

osnaen. Zato je uloga masovnih medija za C o h e n a klju

tijekom k a m p a n j e u znaajnoj mjeri zapravo konstruiraju

n a , t u d j e l u j u , n a razliite n a i n e , m o r a l n i p o d u z e t n i c i k o j i

i oni (devijanti) i d o p u t e n o , pa se s a m a g r a n i c a p o

p o k u a v a j u d o b i t i j a v n u p o d r k u . Pristup v i j e s t i m a , i n f o r m a

m i e u eskalaciji koja m o e rezultirati i n o v i m , restriktivni

ciji o d e v i j a c i j i , z a p r a v o j e p r i s t u p n o r m a t i v n i m k o n t u r a m a

jim z a k o n i m a .

d r u t v a , iz k o j i h se m o e iitati o p r a v u i k r i v u , o g r a n i c i

M o d s i i rockeri, kao dvije subkulturne g r u p e m l a d i h ,

po C o h e n o v u su s u d u tek nastajale, o n e su s t v a r a n e u
procesu moralne panike koja se (makar manifestno) po-

94

k o j a se ne p r e l a z i , ili o o b l i c i m a a v o l a k o j i ih p r e l a z i . (S.
C o h e n , 1 9 7 2 / 8 0 . , str. 14.) Z a s h v a a n j e p r o c e s a a m p l i f i k a cije devijacije, o d n o s n o procesa kojim societalna reakcija

Q5

URBANA PLEMENA

Benjamin Perasovi

razumjeti s a m u

a za studije m o r a l n e p a n i k e i n d i k a t i v n o , jest slinost s k a t a

p r i r o d u i n f o r m a c i j e o devijaciji. O n a je uvijek iz druge

strofama i nesreama u onoj dimenziji u kojoj potencijalna

ruke, procesirana t a k o da predstavlja aktere n e k o g d j e l o

n e s r e a m o e biti r a z o r n a k a o i s t v a r n a . S t u d i j e o l a n i m

v a n j a u v i s o k o s t e r e o t i p i z i r a n o j f o r m i . Z a t a k v u vrstu i n

uzbunama, o reakcijama na glasine, pokazuju da p o n a

formacije i drutvene reakcije na devijaciju kae se da i m a

a n j e , t i p i n o z a u v j e t e n e k e k a t a s t r o f e ili n e s r e e , m o e

s p i r a l l i n g ili s n o v v b a l l i n g e f e k t , d a k l e u i n a k k o t r l j a j u e

nastati i u situaciji u kojoj n e m a objektivne o p a s n o s t i .

grude snijega.

D a k l e , b i t n a stvar jest p e r c e p c i j a o p a s n o s t i , a n e n j e n o

poveava

koliinu devijacije,

kljuno

je

U z s t e r e o t i p i z a c i j u i s o c i j a l n u t i p o l o g i z a c i j u , k a o iz
dvojene

aspekte

naslijea

interakcionistike kole,

koje

C o h e n p r o m a t r a s n a g l a s k o m na njihov medijski kontekst,

u stvaranju koncepta m o r a l n e panike p o d j e d n a k o su va

stvarno postojanje.
Postoji s e d a m o s n o v n i h f a z a k o j e j e S . C o h e n p r e u
z e o iz i s t r a i v a n j a t i p i n i h n e s r e a i k a t a s t r o f a :
1. Warning - to je f a z a u k o j o j (bez o b z i r a na k o j i

ne najopenitije postavke i sama p r o m j e n a fokusa, ori

nain,

jentacija na analizu drutvenog o d g o v o r a na devijaciju i

opasnosti, o uvjetima u kojima opasnost nastaje. U p o z o

utjecaja koji o d g o v o r drutva ima na p o n a a n j e . T a k o e i

r e n j e m o r a biti t a k o k o d i r a n o d a p r e v l a d a o t p o r k o j i s e

Cohen

n e k a d javlja protiv bilo k o j e g stava o m o g u o j p r o m j e n i

ponoviti,

sumirajui

klasino

naslijee

Lemerta,

Beckera i drugih, najefektniju formulu perspektive societalne

reakcije:

Ne stvara

devijacija socijalnu

grekom

ili

ne)

sazrijeva s h v a a n j e o

moguoj

trenutno mirne situacije.

kontrolu,

2. Threat - u o v o j fazi se p o j a v l j u j u prvi z n a k o v i , o n a

n e g o s o c i j a l n a k o n t r o l a stvara d e v i j a c i j u (S. C o h e n , 1 9 7 2 /

p o i n j e p e r c e p c i j o m n e k e p r o m j e n e , a l i m o e biti i o d s u t

8 0 . , str. 1 4 . ) .

na ili o d s j e e n a u s l u a j u n a g l e n e s r e e .

Drugi smjer iz kojega je nastao koncept m o r a l n e p a

nike o d n o s i se na istraivanja katastrofa i nesrea p o p u t

3. Impact - o v d j e je katastrofa na d j e l u , pojavljuje se

n e p o s r e d n i i n e o r g a n i z i r a n i o d g o v o r na smrt i r a z a r a n j e .

p o p l a v a , t o r n a d a , p o a r a , p o t r e s a , e k s p l o z i j a i si. M n o g i

4. Inventory - u o v o j fazi o n i k o j i su izloeni n e s r e i

s o c i o l o z i s u n a g l a a v a l i z n a e n j e tih i s t r a i v a n j a , a C o h e n

p o i n j u s t v a r a t i p r e l i m i n a r n u sliku o t o m e to s e d o g o d i l o ,

navodi Mertonovu

u k a k v o m su s a d a s t a n j u i u k o j i m u v j e t i m a .

opasku

po

kojoj

uvjeti

kolektivnog

stresa p o k a z u j u a s p e k t e d r u t v e n o g s u s t a v a k o j i s e i n a e

5. R e s c u e - f a z a u k o j o j se d j e l u j e na n e p o s r e d n o j

n e v i d e u s t r e s n i m u v j e t i m a s v a k o d n e v n o g i v o t a . Istrai

p o m o i preivjelima. O s i m ljudi i z p o g o e n o g p o d r u j a ,

vai k a t a s t r o f a stvorili s u s o c i o l o k e m o d e l e z a a n a l i z u r e a k

k o j i p o m a u j e d n i d r u g i m a , n a d r e e n i sustav p o i n j e slati

cije d r u t v e n o g sustava na neto o m e t a j u e , stresno, u g r o -

pomo.

a v a j u e . M o d s i i r o c k e r i nisu isto to i p o t r e s ili p o p l a v a ,

a l i C o h e n p r o n a l a z i niz s l i n o s t i u o p i s u p o n a a n j a k o j e
n a v o d e i s t r a i v a i k a t a s t r o f a , k a d a s u c j e l i n a ili d i o z a j e d
nice p o g o e n i a k t u a l n o m

ili

potencijalnom

opasnou,

k a d a je prisutan gubitak materijalnih i drugih vrijednosti,

smrt, o z l j e d e , d e s t r u k c i j a i s l i n o . O n o to j e t a k o e r v a n o ,

96

6. Remedy - f a z a u k o j o j s l i j e d e p r o m i l j e n i j e i f o r m a l
ne aktivnosti usmjerene na p o m o p o g o e n i m a . Sistemska
n a d g r a d n j a sve vie p r e u z i m a f u n k c i j e .
7. Recovery - faza kroz k o j u , na due vrijeme, zaje
d n i c a ili u s p o s t a v l j a p r i j a n j u r a v n o t e u ili p o s t i e s t a b i l n u
p r i l a g o d b u na p r o m j e n e koje je nesrea donijela.

97

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

N e k e od ovih faza n e m a j u izravnu paralelu u sluaju

p r o c i j e n i t i vlastite i v o t n e u v j e t e . T a k o u o v o j fazi g l a s i n e i

m o d s a i rockera, no S. C o h e n predlae k o n d e n z i r a n u ver

d v o j b e n e percepcije m o g u postati o s n o v a za interpretaciju

ziju u k o j o j u p o z o r e n j e (warning) p o k r i v a f a z u 1 i 2, n a k o n

situacije. M e d i j s k a prezentacija inventorija kljuna je za

e g a slijedi u t j e c a j (impact, f a z a 3 ) , i n v e n t o r i j (faza 4) i

d a l j n j e faze r e a k c i j e , jer tek n a k o n prvih izvjetaja i slika ( n e

r e a k c i j a (drutva) k o j a p o k r i v a f a z e 5 , 6 , i 7 . C o h e n s e u

ke nesree ili devijacije) ljudi p o s t a j u i n d i g n i r a n i , ili se ljute,

s v o j o j knjizi n a j p r i j e b a v i m i n i m a l n i m p r i k a z o m d e v i j a c i j e ,

piu p i s m a , dre g o v o r e i f o r m u l i r a j u k o n c e p t e i p l a n o v e .

zatim o b r a u j e reakciju drutva, a n a k o n t o g a o d n o s reak

cije i devijacije. J e z i k o m teorije p o n a a n j a ljudi u katastro
f a m a , to znai z a p o e t i s i n v e n t o r i j e m , nastaviti s ostalim
f a z a m a r e a k c i j e , p a s e vratiti n a u p o z o r e n j a i k o n k r e t a n
utjecaj.

Inventorij
S. C o h e n a n a l i z i r a m e d i j s k i i n v e n t o r i j u tri d i m e n z i j e :
1. p r e u v e l i a v a n j e i d i s t o r z i j a ( i s k r i v l j a v a n j e ) , 2. p r e d i k c i j a i

Sto s e d o g o d i l o , k a k o s u m o d s i i r o c k e r i u o p e p o s t a l i

3. s i m b o l i z a c i j a . Preuveliavanje i iskrivljavanje i n j e n i c a

z a n i m l j i v i m o r a l n i m p o d u z e t n i c i m a , to j e p o k r e n u l o l a n a c
r e a g i r a n j a , p o n a a n j a i s t v a r a n j a slike s v i j e t a u s k l a d u s
n e s r e o m ili k a t a s t r o f o m ? Prva, i n i c i j a l n a d e v i j a c i j a
d o g o d i l a se na Uskrs 1 9 6 4 . , u C l a c t o n u . T a d a su, z b o g
razliitih r a z l o g a brojni m l a d i ljudi ( v e i n o m p o d i j e l j e n i na
7

m o d s e i r o c k e r e ) stvorili b u n u i n a p e t u a t m o s f e r u p r a e 8

nu povremenim tunjavama, jurnjavom na motociklima,

r a z b i j a n j e m p o n e k o g i z l o g a ili i n v e n t a r a p l a e . D v a d a n a
incidenata u C l a c t o n u predstavljaju o n u fazu u kojoj za
jednica neorganizirano o d g o v a r a na prijetnju, da bi o d
m a h n a k o n t o g a nastupila faza inventorija, u kojoj oni koji
s u i z l o e n i n e s r e i p o k u a v a j u shvatiti to i m s e d o g o d i l o i
C o h e n detaljno opisuje atmosferu iritacije i frustracije; od loeg vre
m e n a (najhladnijeg Uskrsa u posljednjih 80 g o d i n a ) i nedostatka
posla za lokalne trgovce i ugostitelje, do iritacije i frustracije a d o l e
scenata koje su isti ti lokalni trgovci i ugostitelji o d b i j a l i posluiti z b o g
mod ili rocker i m a g e a .
Podjela na m o d s e (koji su v e i n o m vozili skutere, u nas esto naz
v a n e vespa p o j e d n o m o d tipinih m o d e l a , sluali m o d e r n i j e rock
g r u p e poput the W h o , nosili odijela u mekoj i iroke vojne tankerice
u tvrdoj varijanti izgleda) i rockere (ljubitelje starijeg i klasinijeg r o c k a ,
velikih i snanih m o t o r a , crnih konih jakni) vjerno je i efektno prika
zana u filmu Q u a d r o p h e n i a koji se osamdesetih g o d i n a p o j a v i o i u
naim k i n i m a .

98

uslijedilo je o d m a h n a k o n uskrnjeg vikenda,

kada su

g o t o v o sve d n e v n e n o v i n e o b j a v i l e d r a m a t i n e o p i s e d o
g a a j a na svojim naslovnim stranicama. Dan terora skuterskih g r u p a , Mladi prebili g r a d - 97 konih jakni uhi
e n o , Invazija divljih na o b a l u , to su neki od naslova u
vodeim dnevnicima.

U reportaama o tim d o g a a j i m a

99

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

u p o t r e b l j a v a l e s u s e rijei p o p u t p o b u n a , o r g i j e d e s t r u k

katastrofama

c i j e , b o r b a , n a p a d , bojite, o p s a d a , p r e b i j a n j e

katastrofalan, u drutvenim f e n o m e n i m a poput devijacije

g r a d a , u r l a j u a r u l j a , g o m i l a i t d . S t a n l e y C o h e n nije

upravo

svoje sudove temeljio na o s o b n i m impresijama, n e g o je u

Sljedei put j e b i o p o j a m u u p o t r e b i , b i l o d a s e r a d i l o o

c i j e l o m istraivanju, uz n e p o s r e d n o p r o m a t r a n j e i praenje

i s k a z i m a p o l i c i j e , t r g o v a c a , l a n o v a l o k a l n e u p r a v e , ili o

medijskih tekstova,

kojima

prisutnost

i z o s t a n a k p r e d v i a n j a m o e biti

predvianja

moe

biti

katastrofalna.

pronalazio i intervjuirao prodavae,

sluajevima intervjua s m o d s i m a i r o c k e r i m a koji su n a

u v a r e plae, p r o m a t r a e , k a o i s a m e n o v i n a r e koji su pi

govjetavali osvetu i b u d u e p o h o d e . A k o bi takvi p o h o d i

sali o d o g a a j i m a . S v a k o m s o c i o l o g u k o j i eli p r o u a v a t i

i z o s t a l i , m e d i j i b i i o d t o g a p r a v i l i vijest, s t v a r a j u i d o j a m

m o r a l n u p a n i k u u drutvu instruktivni su C o h e n o v i naini

d o g a a n j a , s t a v l j a j u i u n a s l o v i m e n e k o g m j e s t a i vijest

s t u d i j e p r o b l e m a , u k l j u u j u i i sitnice, p o p u t u o a v a n j a

da oni koje su oekivali nisu doli. (Primjerice Hastings:

razlike veih i m a n j i h , lokalnih n o v i n a - l o k a l n e e novine

Bez njih!) K u m u l a t i v n i e f e k t t a k v o g i z v j e t a v a n j a u v r u

d o n i j e t i vie p o j e d i n o s t i , a l i bez o b z i r a n a v r i j e d n o s t i i

je predikciju, dokazujui njenu vjerodostojnost nainom na

sklonosti, preuveliavanje i iskrivljavanje, m o r a j u izbjega

koji s e p r i k a z u j u d o g a a j i , n e d o g a a j i i p s e u d o d o g a a j i .

v a t i t v r d n j e p o p u t sve d i s k o t e k e u z p l a u b i l e s u r a z b i j e

(S. C o h e n , 1 9 7 2 / 8 0 . , str. 3 5 . ) T r e i e l e m e n t m e d i j s k o g

ne, a k o svi u m a l o m m j e s t u z n a j u da uz p l a u (i u m j e s t u

inventorija, nakon preuveliavanja s iskrivljavanjem i pre-

uope) postoji s a m o jedna diskoteka. Pretjerivanje se jasno

d i k c i j e , jest p r o c e s s i m b o l i z a c i j e . S i m b o l i k a m o rijei j e

vidi u p r a v o u t a k v i m p r i m j e r i m a g d j e s e f o r s i r a m n o i n a

poznata;

u m j e s t o j e d n i n e , k a d a s e ista vijest p o n o v i d v a p u t a p a s u

s i m b o l o m koji prelazi u o b i a j e n a z n a e n j a , a u p r a v o je

gerira dva d o g a a j a , k a d a se, s jedne strane s a m e injeni

C o h e n p o k a z a o slinu simbolizaciju n e r e d a m o d s a i ro-

ce ( b r o j k e ; k o l i i n a tete, nasilja) u v e a v a j u , a s d r u g e s t r a

ckera u upotrebi p o j m a Clacton. Simbolizacija stvorena u

ne,

rjenik,

m e d i j s k o m i n v e n t o r i j u p r o l a j e k r o z tri p r o c e s a . P r v o , rije

n a g l a a v a j u i o p a s n o s t p o d r u t v o i o p r a v d a v a j u i ve us

mod postala je simbolom o d r e e n o g (devijantnog, delin

p o s t a v l j e n u v a n o s t s a m e vijesti o k o j o j je rije, k o j a m o r a

k v e n t n o g ) s t a t u s a . D r u g o , p r e d m e t i p o p u t o d j e e ili f r i z u

koristi s e n z a c i o n a l i s t i k i stil i

melodramatski

ime nekog grada,

poput Hiroime,

postaje

biti o t i s n u t a m a s n i m s l o v i m a i k o j o j j e m j e s t o n a n a s l o v n o j

re, p o e l i s u s i m b o l i z i r a t i s a m u rije ( p o j a m ) m o d . T r e e ,

s t r a n i . D o k j e c j e l o k u p n a teta d v o d n e v n i h n e r e d a iznosila

s a m i p r e d m e t i p o p u t o d j e e ili f r i z u r e p o s t a l i s u s i m b o l o m

petstotinjak funti, a s a m o desetina uhapenih bila optuena

t a k v o g statusa i n j e m u pridruenih e m o c i j a . T a k o je p r o c e s

za n a s i l n a d j e l a , u n o v i n a m a su se p o j a v l j i v a l e r e e n i c e

s i m b o l i z a c i j e z a v r e n , a t i m e j e p o j a m m o d ili r o c k e r

p o p u t stara r a z g l e d n i c a u m r l j a n a krvlju i n a s i l j e m .

izbaen iz bilo k a k v o g neutralnog konteksta, (sam C o h e n

Drugi element inventorija p o s e b n o je z n a a j a n , i ima

radije b i g a o p i s a o k a o o z n a k u razliih p o t r o a k i h stilova)

velik utjecaj na kasnije faze, djelujui k a o s a m o i s p u n j a v a -

p r e u z e v i i s k l j u i v o n e g a t i v n a z n a e n j a . P o t p u n o isti p r o

jue p r o r o a n s t v o . U g o t o v o s v a k o m izvjetaju nalazila se

ces s i m b o l i z a c i j e , s i d e n t i n i m u i n c i m a , d o g a a o s e t i j e

p r e t p o s t a v k a d a e to to s e d o g o d i l o n e i z b j e n o u s l i j e

k o m p e d e s e t i h g o d i n a u vezi s p o j a v o m t e d d y b o y s a .

diti p o n o v o . P r e d i k c i j a j e b i l a p r i s u t n a s v u d a , a C o h e n

T e d d y boysi, k a o akteri j e d n o g o d prvih subkulturnih stilo

dobro primjeuje

va m l a d i h , isprovocirali su o d r e e n e procese u d o m i n a n t -

IOO

kako,

suprotno analogiji

prirodnim

IO!

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

noj kulturi, i d e s e t l j e i m a poslije p o n a v l j a t e se slini

o n o m e to t r e b a p o d u z e t i p r o t i v d e v i j a n a t a , o b r a d i o u

obrasci. Simbolizacija, kakvu je C o h e n opisao, kada odjev

d r u g o m dijelu, u o d l o m k u o societalnoj kontrolnoj kulturi,

n i p r e d m e t i , f r i z u r e ili n e k a d r u g a o b i l j e j a stila p o s t a j u

a n e k i su s t a v o v i p r i p a d a l i i d i m e n z i j i slika ( g d j e se o b j a

s i m b o l i m a d e v i j a n t n o g s o c i j a l n o g s t a t u s a , p r i s u t n a je i u

njava karakter devijanata) i dimenziji uzroka, p o p u t stava

m n o g i m d r u g i m d r u t v i m a , izvan b r i t a n s k o g k o n t e k s t a , i

d a s e sve t o d o g a a zato to i m a j u p r e v i e n o v a c a .

zadire u bitne o d n o s e d o m i n a n t n e kulture i adolescentskih

s u b k u l t u r n i h s t i l o v a . Izjave k o j e j e C o h e n s a k u p i o , z a j e d n o
s P. R o c k o m (P. R o c k , S. C o h e n , 1 9 7 0 . ) u d o b a n a s t u p a

Orijentacije

teddy boysa na socijalnoj sceni britanskog drutva, tipine

J e d n a o d p r v i h u o e n i h o r i j e n t a c i j a jest o n a o n e s r e i ;

su za m n o g e sline reakcije koje je roditeljska kultura p o

u m e d i j i m a se e k s p l i c i t n o g o v o r i l o o a n a l o g i j a m a s p o t r e

kazala p r e m a subkulturi m l a d i h u o p e . N i k a d nije i m a o

sima, tajfunima i d r u g i m prirodnim katastrofama. Sljedeu

p r o b l e m a p r i j e n e g o to j e k u p i o t o o d i j e l o ili O t k a k o j e

o r i j e n t a c i j u C o h e n n a z i v a p r o r o a n s t v o m k r a j a . T u s u jo

m o j sin k u p i o t u s t v a r p r o l e g o d i n e , n j e g o v a s e l i n o s t

i o r i j e n t a c i j a to to se d o g o d i l o nije nita p r e m a o n o m e to

p r o m i j e n i l a , t o s u iskazi k o j i m o g u biti i z v u e n i i z k o n t e k

se sve jo m o e d o g o d i t i ( a k o se t r e n d ne z a u s t a v i ) i jo

sta t e d d y b o y s a i e d w a r d i j a n s k o g o d i j e l a i p r i m i j e n j e n i n a

j e d n a klasina o r i j e n t a c i j a za iru p r i u o roditeljskoj kulturi

c r n u k o n u j a k n u , t a n k e r i c u , spitfire j a k n u , k a o i n a niz

i s u b k u l t u r i : ne r a d i se s a m o o t o m e ( m o d s i m a i r o c k e r i -

k o m b i n a c i j a o d j e e , frizure, nakita i slinih obiljeja s u b

ma), tu su i trudne uenice, k a m p a n j a za razoruanje, d e

k u l t u r n i h s t i l o v a , k a k o u V. B r i t a n i j i , t a k o i u H r v a t s k o j .

monstracije, beatnici, d u g a kosa, kontracepcija, amfetam i n i , r a z b i j a n j e g o v o r n i c a . . . sve do glazbe i s e x a .

Reakcija: teme stavova i miljenja

N a k o n to j e n e p o s r e d n a o p a s n o s t p r o l a , n a k o n

Slike

to su u p o e t n o j fazi l j u d i o b j a s n i l i s e b i i d r u g i m a to se

Pod slikama C o h e n p r o m a t r a p o e t n u fazu procesa

d o g o d i l o , vie s e n e g o v o r i t o l i k o o s a m o m d o g a a j u , k o

etiketiranja u kojoj su koriteni p o j m o v i nabijeni e m o c i j a

liko o njegovim irim implikacijama. O v d j e S. C o h e n o p i

m a , p o p u t d i v l j a k a , h u l i g a n a , r u l j e , r a z b o j n i k a . Ti s u ter

s u j e k a k o se, k r o z m a s o v n e m e d i j e s t v a r a l a k o l e k t i v n a i n

m i n i uli u m i t o l o g i j u d a b i o s i g u r a l i s t i g m u p r i m j e n j i v u n a

terpretacija kojoj se pojedinac o b i n o prilagoava. Teme

one koji rade o d r e e n a djela, nose o d r e e n u o d j e u i

koje su se pojavljivale postale su p o d l o g a za o b l i k o v a n j e

p r i p a d a j u o d r e e n o m s o c i j a l n o m statusu (adolescenata)

stavova i miljenja. O v a faza drutvene reakcije podijelje

(S. C o h e n , 1 9 7 2 / 8 0 . , str. 5 7 . ) . T e n d e n c i j a p r e m a p a t v o r e

n a j e n a tri d i m e n z i j e : O r i j e n t a c i j e ( e m o t i v n a i i n t e l e k t u a l

noj, lanoj atribuciji, na kojoj je izgraena n a v o d n a devija

n a p o l a z i t a s k o j i h s e v r e d n u j e d e v i j a c i j a ) , Slike ( k a k o v i

c i j a , d o l a z i i z r a v n o i z i n v e n t o r i j a . C o h e n n a v o d i t v r d u jez

d i m o devijante i stavovi o n j i h o v o m ponaanju) i Uzroci

(stavovi o u z r o c i m a d e v i j a n t n o g p o n a a n j a ) . U o v o j a n a l i z i
s a d r a j a C o h e n je s k u p m i l j e n j a i s t a v o v a o s o l u c i j a m a , o

102

gru stabilnih atributa, p o p u t n e o d g o v o r n o s t i , nezrelosti,

arogancije, nedostatka potovanja p r e m a autoritetima, ali
i o n e specifine, m e d i j i m a d r a g e atribute p o p u t takori,
I03

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

cezari o d s t r u g o t i n e , d u g o k o s i , m e n t a l n o - n e u r a v n o t e e n i

i l i . Jo j e d n u o d p r i s u t n i h t e m a o u z r o c i m a S . C o h e n

i slino. T e m a m l a d i h ljudi k a o takvih provlaila se svim

naziva k a b a l i z m o m , o d n o s n o teorijom zavjere, po kojoj

n a p i s i m a . M l a d i s u bili p r i k a z i v a n i n a d v a n a i n a - j e d a n

j e rije o p l a n i r a n o j i p r i p r e m a n o j d e s t r u k c i j i . T e m a d o

tip o p i s a s v i m a j e p r i p i s i v a o u z a v r e l u krv, a d r u g i j e g o

sade zakljuuje o d j e l j a k o reakciji drutva kroz stvaranje

v o r i o k a k o j e rije o e k s t r e m n o j m a n j i n i , d o k j e v e i n a

t e m a t s k e p o d l o g e z a s t a v o v e i m i l j e n j a , o d v a j a j u i ui

primjerna. C o h e n d o b r o primjeuje da je p o d a t a k o veini

aspekt d o s a d e

k o j a je d o b r a i p o s l u n a z a p r a v o u f u n k c i j i rjeenja r o d i t e l j

d o s l o v n o s h v a t i l i b u n e i s e k a k o t o n i j e i s t i n a jer u n j i h o

ske k u l t u r e , a o b j e slike, o m a n j i n i i v e i n i , n a l a z e se e s t o

vim mjestima ima dovoljno p o n u d e za p r o v o e n j e m slo

zajedno, spojene u tipinim istupima pojedinih predstavni

bodnog vremena mladih) od o n o g a drugog, po kojem je

k a r o d i t e l j s k e k u l t u r e k o j i k a u z n a m d a j e t o statistiki

d o s a d a bila psiholoki m a k e - u p m l a d i h ljudi. D o s a d a

m a n j i n a , a l i m n o g o t o g a to m l a d i d a n a s r a d e m e p l a i ,

e prevladavati k a o t e m a u subkulturi m l a d i h i kasnije,

cijela g e n e r a c i j a je n e k a k o . . . Teza o m a n j i n i , k a d a se

od punka do japanske Otaku subkulturne razdjelnice

p o n a v l j a n a s u d u , slui z a p r i k a z i v a n j e i u p u i v a n j e i d e a l n e

od d o m i n a n t n e kulture.

slike m l a d e i p r e m a o p t u e n i m a , d a v i d e k o l i k o j e n j i h o v a
kazna zasluena

odnosu

na

idealnu

protukoncepciju

(koju

su

lokalni

ugostiteljski

djelatnici

Drugi d i o reakcije drutva, po analogiji s istraivanji

ma k a t a s t r o f a n a z v a n f a z a m a rescue i remedy, S. C o h e n

p o n a a n j a . T o je, n a g l a a v a C o h e n , j e d a n o d uvjeta z a

dijeli n a tri p o s e b n a p o d r u j a a n a l i z e , n a p r o c e s s e n z i t i z a -

uspjenu c e r e m o n i j u d e g r a d a c i j e statusa.

cije, societalnu kulturu kontrole i eksploataciju.

Uzroci

Senzitizacija

U vezi s t e m o m u z r o k a p o n a a n j a m o d s a i r o c k e r a ,
Cohen

primjeuje

kako

klasini

motivi

ovoga

Proces senzitizacije m e d i j s k i j e z a p o e o s t v a r a n j e m

puta

v e e o s j e t l j i v o s t i z a t e m u h u l i g a n i z m a i n a i n o m izvjeta

izostaju; nitko nije p o s e g n u o za r a z v e d e n i m b r a k o v i m a ,

v a n j a o t a k v o m p o n a a n j u , u k o j e m su m o d s i i r o c k e r i bili

za loim djetinjstvom, za naruenim roditeljskim d o m o m ,

kljuni akteri i p o n e k a d sinonimi nereda i devijacije, t a k o

pa iako to C o h e n eksplicitno ne n a v o d i , u reakciji drutva

d a s u d o g a a j i k o j i b i r a n i j e bili o p i s i v a n i k a o o b i n a s u -

prisutno je ujedinjenje d o m i n a n t n e kulture,

ma kako

b o t n j a g u v a p o s t a l i d i j e l o m ireg f e n o m e n a . T a j j e p r o

o n a bila u Britaniji klasno o d r e e n a . Socijalni uzroci u

ces p o v e z a n s o p i s a n i m p r o c e s o m a m p l i f i k a c i j e d e v i j a c i j e

n a j i r e m s m i s l u d o m i n i r a l i su m e d i j i m a ,

i uz t e o r i j u o

i efektom kotrljajue g r u d e snijega, a senzitizacijom m o e

ogledalu drutva naglasak je bio na drutvenoj bole

mo o b j a s n i t i i prisutnost i n c i d e n a t a u n a s l o v i m a a k i o n d a

sti, n a p o m a k u n j i h a l a , p o n a a n j e m o d s a i r o c k e r a

k a d s u s a s v i m i z o s t a l i . Sirenje m r e e t a k o e r j e d i o p r o

b i o je znak da se treba vratiti disciplini, d o g a a j i iz

cesa senzitizacije unutar reakcije drutva, u tu p r o i r e n u

l j e t o v a l i t a n a o b a l i bili s u s i m p t o m b o l e s t i , o p i s i v a n i k a o

mreu upali su i raznovrsni d r u g i akteri, koji prije stvaranja

infekcija koja nalae hitnu akciju kako se i d r u g i dijelovi

m o r a l n e p a n i k e o m o d s i m a i r o c k e r i m a nisu bili n a u d a r u

drutva ne bi inficirali, i k a k o bi se ovi ve inficirani izlije-

r e p r e s i j e , p o p u t b e a t n i k a z a k o j e j e l o k a l n a p o l i c i j a izjav-

104

105

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

l j i v a l a d a s n j i m a n e m a n i k a k v i h p r o b l e m a , ili o n i h k o j i s u

N o v e m e t o d e k o n t r o l e s p a d a j u u p o d r u j e i n o v a c i j e , a niz

n a p r o s t o k a m p i r a l i ili s p a v a l i n a p l a i . P o l i c i j a i s u d s t v o ( o

inovativnih prijedloga, koje su akteri socijalne kontrole

k o j i m a e s e vie g o v o r i t i u n a s t a v k u ) t a k o e r s u r e a g i r a l i

iznijeli u t i j e k u m o r a l n e p a n i k e o k o m o d s a i r o c k e r a , z a

na osnovi stvorene senzitizacije, u s k l a d u s prijanjim d o

sluuje n a v o e n j e i z b o g k a s n i j e r a s p r a v e o j e d n o m o d t e

g a a j i m a i i n t e r p r e t a c i j o m tih d o g a a j a u j a v n o s t i .

m e l j n i h p r o b l e m a o v e r a d n j e - slinosti i r a z l i k a i z m e u
k o n t e k s t a a k t e r a i t e o r i j e o s u b k u l t u r i u V. B r i t a n i j i i S A D - u ,

Societalna kultura kontrole

s kontekstom aktera i spoznaja o subkulturi u Hrvatskoj.

T a k o s u , u n u t a r k a m p a n j e , a k t e r i s o c i j a l n e k o n t r o l e iznosili

O v d j e se analizira organizirana reakcija, institucionalne

s l j e d e e p r i j e d l o g e : zabraniti m o d o d j e u i frizuru, uvesti

n o r m e i p r o c e d u r e , g d j e su se uz o r g a n e v l a s t i , s u d s t v o i

i b u , o d u z e t i i m m o t o r e , z a b r a n i t i i m izlaske, o s n o v a t i

policiju,

pojavile i n e f o r m a l n e g r u p e na l o k a l n o j razini

r a d n e l o g o r e za m o d s e i rockere, objaviti im i m e n a i,

k o j e s u htjele d j e l o v a t i r a d i k a l n i j e , n e z a d o v o l j n e o t r i n o m

i z n a d s v e g a , d a t i vie o v l a s t i p o l i c i j i . P o l i c i j a j e d o i s t a

k a z n i i p r i s t u p o m viih i n s t a n c i j a d r u t v a . D r u t v e n a k o n

d o b i v a l a sve vie z a d a t a k a i t r o i l a sve vie n o v c a u ri

trola, koja s e sastoji o d n e f o r m a l n i h m e h a n i z a m a j a v n o g

t u a l n i m d e m o n s t r a c i j a m a sile, e m u s u d o d a n i i v o j n i

m n i j e n j a s j e d n e strane, i visokoformaliziranih institucija

zrakoplovi. M e u ostalim inovativnim prijedlozima naao

drave s d r u g e strane, ralanjena je u C o h e n o v u pristupu

se o n a j j e d n o g suca za prekraje, koji se o g r a i v a o rijei

m o r a l n o j panici na proces difuzije, eskalacije i inovacije.

m a d j e t i n j a s t a a k c i j a m o r a susresti i s l i n u k a z n u , p r e d

D i f u z i j a o d l o k a l n e d o n a c i o n a l n e r a z i n e u v l a i l a j e sve

laui da se m o d s i m a i r o c k e r i m a podijele ekii k a k o bi

vie a k t e r a n a d z o r a , bez o b z i r a n a n j i h o v u u d a l j e n o s t o d

s a m i m o r a l i r a z b i j a t i vlastite m o t o r e . Bez r e f e r e n c i j a n a

m j e s t a n e s r e e , u i n s t i t u c i o n a l n u s u r a d n j u ili k o n k r e t n u

vlastiti i n f a n t i l i z a m , p e r c e p c i j u d j e t i n j a s t o s t i d r u g i h ili b a r e m

a k c i j u u s v o j i m s r e d i n a m a k a d a j e b i l o p r i m i j e e n o sli

na P e r g a u d o v u d j e j u knjievnost, p o l i c i j a u S o u t h e n d u u v e l a

no p o n a a n j e a d o l e s c e n a t a . Eskalaciju kontrolnih m j e r a

je novu m e t o d u kanjavanja - uzimanje remenja kako bi

v r s t o j e o d r e d i o o p i sustav v r i j e d n o s t i s t v o r e n u i n v e n t o -

m l a d i m devijantima spadale hlae! Na kraju razmatranja

r i j u , a d o d a t n o s u p o t r e b e otrijih m j e r a o s n a i v a n e i u v o

ponaanja aktera socijalne kontrole, S. C o h e n analizira

e n j e m s l i k a o n i h k o j e t r e b a zatititi, m e u k o j i m a s u s e

b r o j n e s u d s k e p r e d s t a v e , k o j e s u d o b i l e i velik p u b l i c i t e t ,

isticali nevini turisti na o d m o r u , starci, m a m e i tate,

stvarajui od pojedinih sudaca n a c i o n a l n e heroje, zaklju

d j e c a k o j a g r a d e d v o r c e u p i j e s k u i estiti t r g o v c i . O d

ujui k a k o je sudstvo o d l i n a pozornica za igru drutva. Ta

prve reakcije na lokalnoj razini, do rastueg ukljuivanja

igra se zove d e g r a d a c i j a statusa, a sudski procesi m o d s i m a

d r u g i h i n d i v i d u a l a c a i g r u p a , proces difuzije proizveo je

i r o c k e r i m a pravi su primjer c e r e m o n i j e d e g r a d a c i j e .

o p i sustav v j e r o v a n j a ; m i t o l o g i j e , s t i g m e , s t e r e o t i p e , a l i
t a k o e r p r o i z v o d i (ili p o k u a v a p r o i z v e s t i ) n o v e m e t o d e
k o n t r o l e . N e f o r m a l n a s o c i e t a l n a r e a k c i j a m o e biti p r o i
rena i f o r m a l i z i r a n a , ultimativna formalizacija postie se
s t v a r a n j e m n o v i h z a k o n a . (S. C o h e n , 1 9 7 2 / 8 0 . str. 9 8 . )
IOC

Eksploatacija
S. C o h e n problematizira eksploataciju u k o m e r c i j a l n o j
i ideolokoj dimenziji, reaktualizirajui tako amerike teoI07

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

rije ( o d s t a r o i k a k e d o i n t e r a k c i o n i s t i k e ) o p r e p l e t a n j i m a

da o d m a h zovu policiju a k o u svom g r a d u primijete mali

i specifinim s i m b i o z a m a k r i m i n a l n o g i n e k r i m i n a l n o g svi

Clacton. C o h e n zakljuuje kako su takva upozorenja, uz

j e t a . P o s t o j a o j e niz o r g a n i z a c i j a k o j e s u p r o d a v a l e p o

briljivu

p r i p r e m u cijele

predstave

d e m o n s t r a c i j e sile,

s e b n u r o b u ili n u d i l e p o s e b n e u s l u g e d e v i j a n t i m a , a p o l i

najave otvaranja gradske vijenice kako bi postala sudni

c i j a , o d v j e t n i c i , b a n k e , s u d s k i s l u b e n i c i i s l i n i , i z r a v n o ili

c o m p r e k o v i k e n d a , z a p r a v o p o j a a l i d e v i j a c i j u (nesreu)

neizravno, profitiraju od kriminalizacije m o d s a i rockera.

umjesto da je smanjuju.

Svijet r e k l a m e o b i l a t o s e k o r i s t i o stilskim o b i l j e j i m a n a

C o h e n o v k o n c e p t , d o b r i m d i j e l o m izrastao i z i n t e r a k c i o

r o d n i h a v o l a , a u istim t i r a n i m l i s t o v i m a u k o j i m a se

nistike t r a d i c i j e , b i o je ire p r i h v a e n , a l i i k r i t i z i r a n u n u t a r

s t v a r a l a m o r a l n a p a n i k a , o b j a v l j i v a n i s u kvizovi s t e m o m

maksistikog usmjerenja b i r m i n g h a m s k e kole koja je ne

jeste l i m o d ili r o c k e r . I d e o l o k a e k s p l o a t a c i j a u k l j u u j e

o p h o d n i m smatrala nadopuniti C o h e n o v pristup reakcije

m n o g e g r u p e i p o j e d i n c e koji su koristili referiranje na d e

na devijaciju i povezati aktere m o r a l n e p a n i k e s p o m a c i

v i j a c i j u m o d s a i r o c k e r a z a s v o j e c i l j e v e , r e l i g i j s k e ili p o l i

m a u s t r u k t u r i k l a s a i o d n o s i m a m o i , s p r o b l e m o m svijesti

tike. Brojni n o v i n a r i , f o t o g r a f i , sastajali su se u v e l i k o m

i ideologije, kao i o p o m krizom h e g e m o n i j e . T a k o su

broju na p o p u l a r n i m okupljalitima, stvarajui atmosferu

H a l l , J e f f e r s o n , C l a r k e i Roberts ( 1 9 7 0 . , p r e m a T h o m p s o n ,

k o j u C o h e n n a z i v a lov n a m o d s e n a v o d e i p r i m j e r e m e

1 9 9 8 . ) p o d u z e l i t r i n a e s t o m j e s e n o istraivanje m o r a l n e p a

dijske g l a d i za f o t o g r a f i j a m a devijanata na djelu,

nike n a s t a l e o k o n o v o s t v o r e n e e t i k e t e m u g g i n g ( n a s i l n i

po

m o g u n o s t i u r a z b i j a n j u g o v o r n i c e , l a k o je rije o n e e m

ke p l j a k e ) . Pratei uvoz i i r e n j e t e r m i n a iz a m e r i k o g

t i p i n o m za d i o novinarstva i senzacionalistikog pristupa,

konteksta u Engleskoj,

u o v o m sluaju C o h e n o v i opisi novinarske ekploatacije u

vijesti, H a l i i s u r a d n i c i su d e k o d i r a l i m e d i j s k e p o r u k e i

razdoblju m o r a l n e panike predstavljaju v e o m a slian o b

opisivali nastajanje diskursa. Proces o z n a i v a n j a (pridava

razac p o n a a n j u medija zabiljeenom

nja socijalnog znaenja d o g a a j i m a ) pretpostavlja, i isto

u doba

moralne

panike o k o darkera u Hrvatskoj.

specifinu socijalnu proizvodnju

vremeno p o m a e izgradnji drutva k a o konsenzusa. To je

N a k o n sustavnog prikaza reakcije drutva na inicijalnu

v e o m a vano uoiti u situacijama u kojima medij oblikuje

d e v i j a c i j u , stvaranja inventorija i senzitizacije koji m e u

i n f o r m a c i j e k o j e lee i z v a n i z r a v n o g iskustva p u b l i k e i d r u

sobno povratno djeluju, proizvode precjenjivanje devijacije

tva u t e m e l j e n o g u o e k i v a n j i m a k o n s e n z u s a , r e d a i r u t i n e .

koje d o v o d i do eskalacije u kontrolnoj kulturi, C o h e n se

Mediji mapiraju odreeni d o g a a j , smjetaju ga u okvir

v r a a f a z a m a u p o z o r e n j a i u t j e c a j a . Iz u s p o r e d b e s

znaenja i interpretacije. Dok analiza medijske k a m p a n j e

fazama upozorenja

utjecaja u istraivanjima prirodnih

protiv rasno i socijalno v e o m a raspoznatljivih muggera

katastrofa i nesrea, jasno je k a k o o d l u u j u a razlika proiz

( a k t e r a p l j a k i s p r e m l a i v a n j e m , to je m e d i j s k i p o j a m a

lazi u p r a v o i z p e r c e p c i j e i o d r e e n j a p o p l a v e ili p i j a v i

ne termin pravne regulative), n a m e e zakljuak o o p r a v

c e ; k a d a s e z a u j e s i r e n a , g r a a n i s e e v a k u i r a j u (ili u n e

danosti

k o m d r u g o m sluaju odlaze u sklonita) i takva praksa

(posebno a k o je upozorenje p r a v o d o b n o ) s m a n j u j e efekte
n e s r e e . T a k o s u i g r a a n i B r i g h t o n a j a v n o bili p o z i v a n i

I08

interakcionistikog

pristupa

teorije etiketiranja

perspektive societalne reakcije, autori se na osnovi pre

poznatog procesa medijskog mapiranja i konvencionalnog
r a z u m i j e v a n j a , k o j e m se medijski akter o b r a a i koji istoIOQ

Benjamin Perasovi
URBANA PLEMENA

v r e m e n o stvara, upuuju u pravcu razumijevanja ideoloke

reprodukcije. Taj m o m e n t u birminghamskoj analizi m o r a l n e

6. Birminghamska kola

panike naglaava T h o m p s o n (1998.), pokazujui da ciklus

reprodukcije dominantnih ideja u radu Halla i suradnika
n i j e s t v o r e n z a v j e r o m , niti j e m e h a n i k i ili a u t o m a t s k i . I d e o
loka r e p r o d u k c i j a odvija se s o b z i r o m na p r o c e s trans
f o r m a c i j e , to g a s a m i m e d i j i p r o v o d e n a d v l a s t i t i m s i r o
vinama, kako izravnim prenoenjem primarne definicije
n e k o g d o g a a j a u javni i d i o m , t a k o i r e p r e z e n t i r a n j e m
javnog mnijenja i artikulacijama moralne veine.
Koncept m o r a l n e panike zadrao se u sociolokim
p r i s t u p i m a r a z n o l i k i h o r i j e n t a c i j a , sve d o d a n a s , i a k o j e niz
autor(ic)a upozorio na nedostatnost izvornog koncepta u
razumijevanju medijskih utjecaja drukijeg smjera, pozitivne
identifikacije, k a o i m i k r o - m e d i j a koje stvara subkultura.

B i r m i n g h a m s k a kola je p o j a m koji se esto koristio

u sociolokoj literaturi, bez obzira na protivljenje kljunih
a u t o r a k o l e , a koristi se i d a n a s , k a d a k o l a nije d j e l a t
n a . Istraivaki c e n t a r z a p o s l i j e d i p l o m s k i s t u d i j s v e u i l i t a
u B i r m i n g h a m u p o e o je raditi 1 9 6 3 . i n j e g o v prvi d i r e k t o r
b i o j e R i c h a r d H o g g a r t . U p o e t k u s u studij u p i s i v a l i s a m o
s t u d e n t i k n j i e v n o s t i , a l i s u s e p o s l i j e , u n u t a r iste k v o t e ,
prikljuili i studenti drutvenih znanosti. Puno i m e centra
bilo je Centar za s u v r e m e n e kulturne studije, a n j e g o v
n a j p o z n a t i j i d i r e k t o r u r a z d o b l j u k a d a j e kola p r o f i l i r a l a
svoj pristup, o d 1 9 6 8 . d o 1 9 7 9 . , b i o j e Stuart H a l l . U s k l o p u
definiranja kulture i analize knjievnih djela u poetku n a stoja_osejzbjei_dloj]pjria

odre

enje kulture. Kultura j e j j v i j e k bila u mnoini, a po H a l l o v i m j i j e i m a (HaJLLsur., 1 9 8 0 . ) p o j a m kulture se i r i o j v e

vie p r e m a i v l j e n i m k u l t u r a m a , h r a n e i s e s o c i o l o g i j o m
u svom promiljanju kulturne prakse, definitivno uspostav
ljajui a n t r o p o l o k u definiciju kulture k a o okvira p r o p i t i v a
nja k u l t u r n e p r a k s e i o d n o s a s p o j m o v i m a d r u t v e n e m o i ,
drutvene formacije,.dominacije i regulacije, o t p o r a i bor
b e . P o j m o v i p o p u t o z n a a v a n j e ili o z n a a v a l a k a p r a k s a ,
prihvaeni

u krugu b i r m i n g h a m s k o g centra, osnaili su

t v r d n j u d a z n a e n j e nije d a n o , n e g o j e p r o i z v e d e n o . Levi
Strauss i B a r t h e s , o s o b i t o A l t h u s s e r i G r a m s c i , p r e d s t a v l j a l i
su k l j u n i , p o t i c a j n i o k v i r za i s t r a i v a n j a , a za G r a m s c i j e v e
p o j m o v e ( p o p u t h e g e m o n i j e ) m o e m o rei d a s u i d o d a
nas ostali t e m e l j i m a d o b r o g dijela pristupa s u v r e m e n i h
k u l t u r n i h s t u d i j a , k o j i s u preli p u t o d p i o n i r s k i h d a n a b i r
m i n g h a m s k o g c e n t r a d o ire i n s t i t u c i o n a l i z a c i j e i z v a n B r i
tanije, prvenstveno na a m e r i k i m sveuilitima. Stuart Hall
110

URBANA PLEMENA

j e j e d a n od najpoznatijih predstavnika birminghamske koI j T k l i u n a teojijskaLiiaumJiui^

studijcu-fluloiiiiiJLdo-

p r i n o s nije o g r a n i e n s a m o n a t e o r i j s k o p o d r u j e r a z r a d e
pojmova hegemonije, ideologije, kodiranja i dekodiranja,
artikulacije,

negoseproteeina_podruje-istraivanja

moralne panike, kao i na eksplicitno subkulturnu tematiku.

O d b i j a o j e p o j a m k o l e ( H a l i , 1 9 8 9 . ) elei n a g l a s i t i o t v o
renost i p o t r e b u i z b j e g a v a n j a k o d i f i c i r a n j a i stvaranja p r a
vovjerja, no opisi a u t o r s k o g kolektivnog r a d a i zajedni
k o g t r u d a o k o b i t n i h t e m a i p o j m o v a ( H a l i i sur., 1 9 8 0 . )
veine

aktera

birminghamskih

(sub)kulturnih

studija

se

damdesetih, o m o g u u j e g o v o r o birminghamskoj koli, i

to s o b z i r o m na specifino podruje subkulture m l a d i h .
U p r a v o je ta kola reafirmirala p o j a m subkulture i nasta
vila n a s l i j e d e M e r t o n o v i h u e n i k a o soluciji n a p r o b l e m
koji je l o c i r a n u s o c i j a l n o j strukturi d r u t v a . Iz b r o j n i h r a
d o v a b i r m i n g h a m s k i h a u t o r a , o v d j e je p o t r e b n o izdvojiti
o n e koji su kljuni za o d a b i r i definiranje g l a v n i h p o j m o v a ,
za o k o s n i c u i s t r a i v a n j a i p r o m i l j a n j a s u b k u l t u r e u V. B r i
t a n i j i s e d a m d e s e t i h g o d i n a , to j e u t j e c a l o n a d r u g e a u
tore, u d r u g i m sredinama, i tvorilo specifian p o j m o v n i
o k v i r s o c i o l o g i j i s u b k u l t u r e d a l e k o izvan g r a n i c a b i r m i n g h a m s k o g Centra za suvremene kulturne studije.
A k g _ s _ d c i n a n j i m _ y j ^ m j e n s k i m o d m a k o m s a g I ed a m o
r a d k l j u n i h b i r m i n g h a m s k i h a u t o r a , p o p u t S t u a r t a I lulici i
D i c k a H e b d i g e a , n a m e e s e z a k l j u a k o b a r e m dva H a l l a
ili d v a H e b d i g e a , to se m o e p e r i o d i z i r a t i na r a n i j e i
kasnije r a z d o b l j e , u i j o j p o z a d i n i s t o j e p r o m j e n e u t e o r i j s k o - m e t o d o l o k i m zasnivanjima a u t o r s k o g istraivanja i
d i j a l o g s p r a v c i m a p o p u t s t r u k t u r a l i z m a ili p o s t s t r u k t u r a lizma.

Nastajanje postmodernih pristupa i artikuliranje

kritikog p o s t m o d e r n i z m a nesumnjivo je snano utjecalo

n a t e a u t o r e , iji s u kasniji r a d o v i p i s a n i u s t a l n o m d i j a l o g u
s pojmovima i konceptima postmoderne. Birminghamska
113

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

k o l a , s o b z i r o m n a ire p o d r u j e k u l t u r n i h s t u d i j a ^ L v l a -

vili su se r e p r o d u c i r a t i u k r u g u o b i t e l j i . N e m a vie b a k a i

stitu p r o d u k c i j u k o j a t e m a t s k i p r e k o r a u j e o k v i r e s u b k u l

tetki k o j e u v a j u d j e c u , sva p a n j a i d r a n j e o k a n a d j e c i

ture m l a d i h , ovdje je prvenstveno vana k a o zajedniki

svalili su se na l e a m l a d e e n e , k o j a , o d s j e e n a izvana i

nazivnik o n o g a u t o r s k o g d o p r i n o s a koji je o b o g a t i o soci

iznutra,

o l o g i j u subkulture m l a d i h i koji je, t i j e k o m s e d a m d e s e t i h i

n a j b l i i m a i n a j d r a i m a . (P. C o h e n , 1 9 7 2 . ) N e s t a o j e

svoju frustraciju

moe

usmjeriti

prema djeci,

poetkom osamdesetih, simbolizirao usmjerenost birmin-

lokalni p u b , duan na uglu, javni i k o m u n a l n i prostori

g h a m s k i h a u t o r a n a z n a e n j a glazbe, stila, s l e n g a , rituala,

z a j e d n i c e t a k o e r s u r a s p r e n i ili e l i m i n i r a n i , a C o h e n a n a

i o b l i k o v a n j a subkultura m l a d i h unutar strukture tadanjeg

lizira i krizu v o d s t v a z a j e d n i c e k o j u p r i p i s u j e p r o m j e n a m a

britanskog drutva. O s n o v n e postavke i definicije temeljnih

uzrokovanim nestankom radnike aristokracije, zajedno sa

p o j m o v a , kao i druga inspirativna uporita b i r m i n g h a m -

zanatskim n a i n o m proizvodnje. Potronja i proizvodnja u

skog pristupa subkulturi, nalaze se u ranim r a d o v i m a

z a j e d n i c i s e o d v a j a j u , sve vie l j u d i p u t u j e n a m j e s t o r a d a ,

C o h e n a , C l a r k e a , H a l l a , H e b d i g e a , Willisa i d r u g i h . Klju

t a k o d a s e t e m e i p r o b l e m i r a d n o g m j e s t a n e o s j e a j u vie

na

povezanima s problemima zajednice.

interpretacija subkulture kao simbolikog

razrjeenja

samoj obitelji,

proturjenosti, uz pozicioniranje subkulture u strukturi d r u

o n o to j e n e k a d b i l o i z v o r o m p o d r k e i s i g u r n o s t i , s a d a j e

tva, e t n o g r a f s k a istraivanja i p a r a d i g m u otpora kroz

postalo

rituale, razvija se u b i r m i n g h a m s k o m k r u g u od p o e t k a

dezintegracijom strukture zajednice. To se naziva i g e n e r a

do kraja sedamdesetih.

c i j s k i m k o n f l i k t o m , i taj p r o c e s r e z u l t i r a d v j e m a b i t n i m p o

Phil C o h e n je u r a d u S u b k u l t u r a l n i k o n f l i k t i z a j e d n i c a

bojnim

p o l j e m , sreditem

anksioznosti

stvorene

s l j e d i c a m a . Prva j e rast m l a d i h b r a k o v a ; t o j e b i o n a i n n a

r a d n i k e k l a s e p o s t a v i o t e m e l j n e teze i i n t e r p r e t a c i j e k o j e

k o j i s u l j u d i eljeli izbjei k l a u s t r o f o b i n u tenziju o b i t e l j s k o g

su kasnije m n o g i razvijali na slian n a i n , te bez o b z i r a na

i v o t a - s t v a r a n j e m vlastite o b i t e l j i , d a k l e oeniti s e d a b i

o d r e e n a o d s t u p a n j a , stvorili p r e p o z n a t l j i v g o v o r o s u b k u l

se m a k n u l i od kue. D r u g a posljedica je p o j a v a niza sub

turi k a o s i m b o l i k o m r j e a v a n j u p r o t u r j e n o s t i k o l e k t i v n o

kultura m l a d i h . Po C o h e n u , jedan je od razloga za to pre

doivljenih u roditeljskoj, m a t i n o j klasnoj kulturi. P. C o

b a c i v a n j e teita s i n d i v i d u a l n o g i u n u t a r n j e g , l i c e m u l i

h e n je istraivao p r o m j e n e koje su se pedesetih g o d i n a

ce s u k o b a u o b i t e l j i n a v a n j s k u , g e n e r a c i j s k u i s i m b o l i k u

d o g a a l e u londonskom East-endu, i kao m n o g e genera

razinu.

cije s o c i o l o g a (osobito o n e ikake, od poetka stoljea)

sustava C o h e n o b j a n j a v a eljom d a s e tenzija o d m a k n e

Stvaranje

generacijski

specifinog

simbolikog

u o i o razliite a s p e k t e r a z a r a n j a t r a d i c i o n a l n e ( u o v o m

o d o s o b n o g ( i n t e r p e r s o n a l n o g ) k o n t a k t a , d a s e smjesti u

sluaju radnike) zajednice. Z g r a d e koje su s a g r a e n e na

k o l e k t i v n i k o n t e k s t i p o s r e d u j e kroz r a z n e s t e r e o t i p e k o j i

mjestu divljih i slumolikih kuica g r a e n e su po o b r a s c u

imaju funkciju smanjivanja anksioznosti koju generira in-

nuclear family srednje klase, a ne potujui proirene

terpersonalna tenzija. Tako je C o h e n , promatrajui nasta

p o r o d i c e r a d n i k e klase i iroke mree srodstva koje su

nak subkultura mladih u uvjetima dezintegracije radnike

poprilino pokidane i tadanjim arhitektonskim intervenci

z a j e d n i c e , p o s t u p n o s t i g a o d o s v o j e k l j u n e t e z e : Latent

j a m a , l a k o j e n e s t a o t r a d i c i o n a l a n sustav s r o d s t v a , t r a d i c i o

na f u n k c i j a s u b k u l t u r e jest s l j e d e a : izraziti i razrijeiti, p r e m

nalni obrasci socijalizacije (komunikacija i kontrola) nasta-

d a m a g i n o , p r o t u r j e n o s t i k o j e o s t a j u s k r i v e n e ili n e r a -

114

115

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

zrijeene u roditeljskoj kulturi. M n o g o b r o j n e subkulture

koje generira roditeljska kultura t a k o su varijacije na sre
dinju t e m u , proturjenosti,

koju p r o m a t r a m o na dvije

razine. N a ideolokoj razini, to je proturjenost izmeu

t r a d i c i o n a l n o g puritanizma radnike klase i n o v o g h e d o
n i z m a p o t r o n j e , a n a e k o n o m s k o j razini t o j e p r o t u r j e n o s t
i z m e u b u d u n o s t i k a o d i j e l a s o c i j a l n o m o b i l n e e l i t e ili
d i j e l a n o v o g l u m p e n p r o l e t a r i j a t a . (P. C o h e n , 1 9 7 2 . , str.
58.) C o h e n smatra da raznovrsne subkulture t a k o e r p r e d
stavljaju p o k u a j p o n o v n o g p r o n a l a e n j a n e k i h o d s o c i j a l n o
kohezivnih e l e m e n a t a koji su razoreni u n j i h o v o j roditelj
skoj kulturi, k o m b i n i r a j u i ih s d r u g i m e l e m e n t i m a , p r e u
z e t i m i z d r u g i h k l a s n i h f r a k c i j a . i v o t n i stil k o j i s t v a r a j u
s u b k u l t u r e m l a d i h d i j e l i s e n a etiri p o d s u s t a v a , a n j i h C o
h e n p r e d s t a v l j a k a o d v i j e o s n o v n e g r u p e o b l i k a . Prvi j e
relativno plastian, o b u h v a a odijevanje i g l a z b u . C o h e n
n a g l a a v a d a g l a z b a i o d j e a nisu p r o i z v e d e n i u n u t a r s u b
k u l t u r e , a l i su ih o d a b r a l i s u b k u l t u r n i a k t e r i , u n j i h je i n v e
stirana subkulturna vrijednost. Drugi oblik, sa sljedea dva
s i m b o l i k a p o d s u s t a v a , o d n o s i s e n a vie i n f r a s t r u k t u r a l n e
o b l i k e - a r g o t (sleng) i r i t u a l , k o j i s u , p o C o h e n u , o t p o r n i j i
na inovacije, ali o d r a a v a j u p r o m j e n e u o n i m plastini
jim o b l i c i m a .

sni p o l o a j i i n t e n c i o n a l n e i n v e r z i j e t o g p o l o a j a u stilu)
kao i prijelazne oblike koje karakterizira proliferacija stilo
v a i p r i p a d n i h n a z i v a . T a k o j e m o d stil C o h e n p r i k a z a o
kao pokuaj ostvarenja (iako u i m a g i n a r n o m odnosu) uvje
ta ivota s o c i j a l n o m o b i l n i j e g r a d n i k a , bijelog o v r a t n i k a .
Dok su argot i oblici rituala m o d s a naglasili m n o g e tradi
cionalne vrednote njihove roditeljske kulture, odijevanje i
glazba

reflektirali

su

hedonistiki

image

dobrostojeih

p o t r o a a . i v o t n i stil m o d s a k r i s t a l i z i r a o se u o p o z i c i j i
p r e m a r o c k e r i m a , p i e C o h e n , i ini s e d a j e z a k o n s u b
kulturne evolucije takav da njegova d i n a m i k a dolazi ne
s a m o od o d n o s a s vlastitom roditeljskom kulturom, n e g o i
iz odnosa sa subkulturama koje pripadaju drugim klasnim
f r a k c i j a m a , u o v o m s l u a j u m a n u e l n o j r a d n i k o j k l a s i . (P.
C o h e n , 1 9 7 2 . , str. 8 5 . ) N a k o n t a k v o g j a s n o g i z a o k r u e
n o g stila m o d s a ,

nastupa prijelazno razdoblje u

kojem

n a s t a j u p a r k a s i i s c o o t e r b o y s i , t a k o d a strani e l e m e n t i
uvedeni u glazbu i odijevanje m o d s a bivaju manje n a g l a
eni i p o v l a e s e , d a b i n a k o n t o g a n a s t a l i s k i n h e a d s i k o j i
su d o v r i l i t a j p r o c e s p r i j e l a z a - n j i h o v stil je s i s t e m a t s k a
inverzija m o d s a ; u m j e s t o d r u t v e n o p o k r e t l j i v e o p c i j e s a d a
j e n a d j e l u l u m p e n o p c i j a . P o C o h e n o v u s u d u , skinsi
reagiraju svojom o d j e o m protiv kontaminacije roditeljske

Phil C o h e n z a s t u p a o j e p o t r e b u a n a l i z e s u b k u l t u r e n a

kulture v r e d n o t a m a srednje klase i predstavljaju o b n o v u

tri r a z i n e . Prva s e o d n o s i n a historijsku a n a l i z u ; o n a i z d v a j a

integralnih vrednota radnike klase u njihovim najrecesiv-

specifinu p r o b l e m a t i k u pojedinih klasnih frakcija. D r u g a

nijim obiljejima - puritanizmu i ovinizmu. N a k o n skin-

razina

navedenih

headsa pojavljuju se c r o m b i j i , casualsi i drugi koji p r e d

rituala), o d n o s n o

stavljaju p o n o v o prijelaz i p o m a k p r e m a izvornoj poziciji

p u t a koji oni prolaze o d j e d n o g strukturalnog m o m e n t a d o

m o d s a , iako je tu na djelu i p r e u z i m a n j e nekih e l e m e n a t a

d r u g o g . Trea razina je f e n o m e n o l o k a analiza naina na

iz subkultura srednje klase, p o p u t hipija. C o h e n ukazuje

k o j i s u b k u l t u r u a k t u a l n o ive n j e n i n o s i t e l j i i p o d r a v a t e -

na svojevrsnu cirkularnost i zatvorenost navedenih p r o c e

Iji. P r i s t u p a j u i a n a l i z i razliitih s u b k u l t u r n i h s t i l o v a , C o h e n

sa, e m u je uzrok karakter subkulture, koja po definiciji

u o a v a o d r e e n e pravilnosti i cikluse, m o m e n t e u kojima

ne m o e

je stil ist i j a s n o z a o k r u e n (u o d n o s u na v r i j e d n o s t i , k l a -

kulture; moe p u k o prepisati p o j m o v e te proturjenosti na

je strukturalna

ili

semiotika

podsustava (glazbe, odjee, argota i

Il6

analiza

razrijeiti

proturjenosti

izvedene iz roditeljske

Benjamin Perasovi

UBBANA PLEMENA

m i k r o s o c i j a l n o m n i v o u i u p i s a t i ih u i m a g i n a r n i set o d n o s a .

g r u p e , a ta karakteristika s u b k u l t u r n o g ivota ilustrirana je

(P. C o h e n , 1 9 7 2 . , str. 8 7 . ) U z p o j m o v e k o j e s u o d a v n o

primjerom skinheadsa i u l o g o m nogometnih klubova

d e f i n i r a l i M e r t o n o v i u e n i c i (A. C o h e n , C l o w a r d , O h l i n ) ,

definiranju teritorijalnosti i g r u p n o g identiteta. Teritorijal

p o p u t subkulture k a o o d g o v o r a na p r o b l e m socijalne struk

nost je i posljednja razina premjetanja konflikta, g d j e se

t u r e , P . C o h e n koristi m a r k s i s t i k o n a s l i j e e k l a s n e a n a l i

m e u g e n e r a c i j s k i konflikt (koji je ve premjeteni klasni

ze, k a o i f r e u d o v s k u p r o b l e m a t i k u e g a i super e g a , da bi

k o n f l i k t ) seli u i n t r a g e n e r a c i j s k o , z a p r a v o i n t r a s u b k u l t u r n o

o b j a s n i o s u b k u l t u r n u stvarnost East-enda i ireg (britan

podruje.

skog) drutva. T a k o je za njega subkultura k o m p r o m i s n a

J o h n C l a r k e , Stuart H a l l , Tony Jefferson i Brian Ro

solucija u zadovoljavanju dviju kontradiktornih p o t r e b a ; s

berts (koji se p o j a v l j u j u i k a o s k u p n i a u t o r s t u d i j e o m o r a l

jedne strane potrebe za a u t o n o m i j o m i razliitou od vla

noj panici) zajednikim teorijskim tekstom o d r e u j u o s n o

stitih r o d i t e l j a i n j i h o v e k u l t u r e , i s d r u g e , p o t r e b e da se

vne postavke i p o j m o v e b i r m i n g h a m s k o g pristupa - Sub

o d r e o b r a n e e g a ( e g o defences) i r o d i t e l j s k e i d e n t i f i k a

k u l t u r e , k u l t u r e i k l a s a ( C l a r k e i sur., 1 9 7 6 . ) i p r e d s t a v l j a j u

cije

temeljno promiljanje, definiranje i raiavanje terena

(parental identifications)

koje

podravaju

obranu

ega.

A u t o n o m i j a koju subkultura prua, za C o h e n a jc i stvarna

na k o j e m se u s p o s t a v l j a j u f e n o m e n i kulture m l a d i h i n j i h o

(ali u v i j e k p a r c i j a l n a ) i i l u z o r n a k a o p o t p u n i n a i n o s l o

va b r o j n a , esto medijski i ideoloki p r e r a e n a reprezen-

boenja. Subkulturni konflikt u C o h e n o v u r a d u o d n o s i

tiranja. Mlade ( k a o i k o d nas d o n e d a v n o omladina)

se na konflikt m e u raznim subkulturnim g r u p a m a , p o p u t

f o r s i r a n a je k a t e g o r i j a i m e t a f o r a d r u t v e n e p r o m j e n e u

sukoba m o d s a i rockera, i on ga odreuje k a o premjeta

poslijeratnom britanskom drutvu. A u t o r i m a je stalo do

nje g e n e r a c i j s k o g k o n f l i k t a i t o s o b a p l a n a , u e g o b i t e l j

detroniziranja p o j m a kulture m l a d i h , i u s v o m istraiva

s k o g , i i r e g , k u l t u r n o g ( g e n e r a c i j s k o g ) . Izlaz iz p r o t u r j e n e

nju f e n o m e n a v o d e se G r a m s c i j e v i m razlikovanjem o r g a n

s i t u a c i j e m o e biti ili r a n i b r a k ili o s t a n a k u s u b k u l t u r i k a o

skih p o k r e t a , k o j i s u r e l a t i v n o s t a l n i , o d k o n j u k t u r n i h , k o j i

delinkventnoj aktivnosti. Pojam teritorijalnosti za C o h e n a

su p o v r e m e n i , neposredni i g o t o v o sluajni. Rangiranje

je o s o b i t o v a a n . Teritorijalnost je veza i z m e u subkulture

k l a s a u d r u t v u p r a t i i r a n g i r a n j e k u l t u r a , n j i m a je z a j e d n i

k a o s i m b o l i k e s t r u k t u r e ( a C o h e n j e vie p u t a n a g l a s i o d a

ki o d n o s n e j e d n a k o s t i , n a d r e e n o s t i i p o d r e e n o s t i . D o

ne treba mijeati takav p o j a m subkulture s a k t u a l n i m klin

m i n a n t n a kultura je kultura v l a d a j u e klase i o n a se p r e d

cima) i n j e n o g stvarnog ivota. Subkultura k a o simboli

stavlja k a o jedina kultura, d o k p o d r e e n e kulture v o d e

ka struktura o s i g u r a v a difuzni osjeaj afiniteta u t e r m i n i m a

b o r b u p r o t i v d o m i n a n t n o g p o r e t k a (ili k o e g z i s t i r a j u , o s v a

z a j e d n i k o g i v o t n o g stila, a l i n e p r o p i s u j e n i k a k v u k r i s t a l i

j a j u n e k e p r o s t o r e , u z n e m i r u j u d o m i n a n t n u k u l t u r u iznutra)

ziranu g r u p n u strukturu. Kroz funkciju teritorijalnosti s u b

tvorei svoje, o s o b e n e , klasne kulture. D o m i n a n t n a kultura

kultura postaje usidrena u kolektivnoj stvarnosti klinaca

n i k a d nije h o m o g e n a struktura, z b o g postojanja razliitih

k o j i s u n j e n i n o s i t e l j i , i k o j i n a taj n a i n p o s t a j u n e s a m o

i n t e r e s a d o m i n a n t n i h k l a s a . S u b k u l t u r a j e d i o ire, r o d i t e l j

n j e n a p a s i v n a p o d r k a , n e g o n j e n i svjesni a g e n t i . (P. C o

ske k u l t u r e , l a k o m e u n j i m a p o s t o j e r a z l i k e , s u b k u l t u r e s u

h e n , 1 9 7 2 . , str. 8 9 . ) T e r i t o r i j a l n o s t j e z a C o h e n a p r o c e s u

podsistem roditeljske kulture; autori n a v o d e primjer bo-

k o j e m se g r a n i c e o k o l i n e koriste da bi oznaile g r a n i c e

e m s k i h s u b k u l t u r a a v a n g a r d e k o j e , u n a t o razliitosti, dijele

n8

HQ

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

kulturu (roditeljsku) u r b a n e kulturne inteligencije srednje

tvrdio da je radnika klasa nestala. Autori d o k a z u j u supro

k l a s e i niz p r i m j e r a s u b k u l t u r a ( d e l i n k v e n t n i h , m o d s a ^ J e d -

tno, naglaavajui p o n o v n o pojavljivanje klase a n a l i z o m

-dya_/_ r o c k e r a , s k i n h e a d s a itd.) koje_ m o g u b i t i r a z l i i t e a l i

s o c i j a l n e s t r u k t u r e , pri e m u s e , u z p o d a t k e o b r i t a n s k o m

unutar okvira roditeljske kulture radnike k l a s e ^ Z b o g toga

drutvu, okreu i konceptima delinkventne subkulture i

su subkulture r a d n i k e klase jo d o d a t n o p o d r e e n e u o d

s r e d i n j i h p r e o k u p a c i j a k o j e s u a m e r i k i a u t o r i smjestili u

n o s u n a d o m i n a n t n u k u l t u r u s r e d n j e k l a s e ili b u r o a z i j e .

r a d n i k u (ili niu) k l a s u . O d tih a u t o r a p r e u z i m a j u ( k a o i

N e k e subkulture su redovno, u p o r n o obiljeje roditeljske

m n o g i d r u g i pisci u b i r m i n g h a m s k o m d u h u , g d j e s e izvor

klasne

kultura

e s t o i n e n a v o d i ) s t r u k t u r n o l o c i r a n j e p r o b l e m a . Rije j e

mukih adolescenata radnike klase, no autore p r i m a r n o

o t o m e da mladi od roditelja nasljeuju kulturnu orijenta

zanimaju o n e nestalne subkulture, koje se pojavljuju s a m o

c i j u p r e m a problematici k o j a je z a j e d n i k a za k l a s u u c j e

u odreenim povijesnim trenucima,

lini i k o j a o d r e u j e o b l i k i s m i s a o , z n a e n j a p r i d a n a r a z l i

kulture,

poput zloglasnih

delinkventnih

poput teddy boysa,

m o d s a , r o c k e r a ili s k i n h e a d s a , i j a s p e c i f i n a o d j e a , stil,

itim p o d r u j i m a drutvenog ivota m l a d i h . D o k je k o n

sredinje p r e o k u p a c i j e i milieu z a o k u p l j a j u pozornost jav

cept klase k o d a m e r i k i h a u t o r a previe statian, C l a r k e i

nosti a n a k o n n e k o g v r e m e n a s e g a s e , p r e d s t a v l j a j u i p o

suradnici o p r e d j e l j u j u se za d i n a m i n i i k o n k r e t n o historij

s e b n a g r u p i r a n j a u n u t a r irih o b r a z a c a k u l t u r e r a d n i k e

ski p o j a m k l a s e . V a l j a n i m i d u b o k i m s m a t r a j u p r i s t u p k o j i

klase, k a o i posebnost unutar obrazaca obinih a d o l e

n a l a z e u n a v e d e n o m r a d u Phila C o h e n a . T a k o k o d r a z l i

s c e n a t a iste t e k l a s e . A u t o r i o b j a n j a v a j u d v o s t r u k u a r t i

itih b i r m i n g h a m s k i h a u t o r a d o m i n i r a z a j e d n i k a k a r a k t e

kulaciju subkulture; prvo p r e m a roditeljskoj kulturi (u ve

ristika - itanje s u b k u l t u r n i h s t i l o v a k a o s i m b o l i k i h n a

ini analiziranih p r i m j e r a kulturi radnike klase), a zatim

i n a r a z r j e e n j a p r o t u r j e n o s t i n a s l i j e e n i h i k o l e k t i v n o is

prema d o m i n a n t n o j kulturi. Iz o v o g a je jasno da autori ne

kuanih

koriste p o j a m

razlike u

n a g l a a v a j u da p r o b l e m i koje subkultura razrjeava, na

slojevima, klasnu o s n o v u kulture mladih i odnos kul

konkretnoj, materijalnoj razini ostaju nerazrijeeni. Te su

ture m l a d i h p r e m a roditeljskoj i d o m i n a n t n o j kulturi, a to

s t a v o v e a u t o r i k o n k r e t i z i r a l i n a nizu p r i m j e r a t i p i n i h z a

k u l t u r e m l a d i h , jer o n p r i k r i v a

matinoj

(roditeljskoj)

klasnoj

kulturi. Autori

to p r i k r i v a j e a u t o r i m a m n o g o v a n i j e o d o n o g a to o t k r i

b r i t a n s k e s u b k u l t u r e ; t e d d y b o y s i p r i s v a j a j u stil o d i j e v a n j a

v a . To to e v e n t u a l n o o t k r i v a tie se p r o m j e n a u d r u t v u i

viih k l a s a d a b i p r i k r i l i jaz i z m e u s v o g n a s t u p a s u b o

neospornih p o m a k a u potronji, e m u autori prilaze kroz

t o m uveer i svojih v e i n o m m a n u e l n i h i nekvalificiranih

tri b i t n a p o j m a p o v e z a n a s n a s t a j e n j e m m i t a o j e d i n s t v e n o j

z a n i m a n j a , m o d s i i n z i s t i r a j u n a fetiizaciji p o t r o n j e i s a

k u l t u r i ili k l a s i m l a d i h u p o s l i j e r a t n o m b r i t a n s k o m d r u t v u ;

m o g stila d a b i p r i k r i l i r a s k o r a k i z m e u b e s k r a j n o g v i k e n

to su o b i l j e , k o n s e n z u s i b u r o a z i r a n j e (embourgeoi-

da i ponedjeljka ujutro obiljeenog neperspektivnim p o

N a k o n ralanjivanja m o g u e g sadraja navede

slom, skinheadsi p o n o v o uspostavljaju vrijednosti i tipove

sement).

nih p o j m o v a , a u t o r i o d v a j a j u ideoloke elemente i za

bratstva t i p i n e z a t r a d i c i o n a l n u

radniku

klasu

koja

kljuuju da se sveto trojstvo interpretacija poslijeratnih

nestaje, itd. ivljenje stvarnog i imaginarnog o d n o s a ,

p r o m j e n a i nove u l o g e mladei (obilje, konsenzus i buroa

to g a o v i a u t o r i n a l a z e u s u b k u l t u r i , p o k l a p a s e s A l t h u s -

ziranje) z a s n i v a l o n a s i n g u l a r n o m s o c i j a l n o m m i t u k o j i j e

serovim pristupom

120

ideologiji koju

karakterizira

jedinstvo
121

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

stvarnog i i m a g i n a r n o g o d n o s a , i k o j a izraava elju, n a

i v a n j a , k a k o u p o d r u j u k l a s n e s o c i j a l i z a c i j e u koli (Willis,

d u ili n o s t a l g i j u , p r i j e n e g o to o p i s u j e stvarnost. U g o t o v o

1977.), tako i podruju p o p glazbe, adolescentskih identi

s v a k o m tekstu n a j p o z n a t i j i h b i r m i n g h a m s k i h a u t o r a A l t h u s -

f i k a c i j a i p o z n a t i h s u b k u l t u r n i h s t i l o v a , p o p u t r o c k e r a (bi-

ser i G r a m s c i p o m a u i z g r a d n j i k a t e g o r i j a l n o g a p a r a t a i

kera, deki na m o t o r i m a ) i hipija (glava, freakova).

pristupa, d o k k o d H e b d i g e a u istom r a n g u f i g u r i r a j u i Bar-

( W i l l i s , 1 9 7 8 . ) S u d j e l u j u i m p r o m a t r a n j e m p r e d s t a v l j a ive

thes i G e n e t . H e b d i g e j e , uz k l a s n u s u p r o t n o s t , j e d i n i u

aktere motociklistike, bikerske, k a o i hipijevske s u b k u l

p r v o j g e n e r a c i j i b i r m i n g h a m s k i h a u t o r a n a g o t o v o istu r a

ture,

zinu proturjeja postavio rasni o d n o s , pri e m u su p o v i

scentskih

jest crnih i b i j e l i h s u b k u l t u r a n e r a s k i d i v o p o v e z a n e i

i z g r a d n j e stila. U s p o r e u j u i i v o t n e s t i l o v e , i m a g e j j g l a z -

meusobno

hegemonije

b e n e preferencije bikera i hipija, Willis je p r o n a a o vezu

p r i s u t a n je u s v i m b i r m i n g h a m s k i m t e o r i j s k i m p r i s t u p i m a i

i z m e u i v o t a i v r e d n o t a tih g r u p a , n a i n a u p o t r e b e p r e d

viestruko je razvijan i p r i m j e n j i v a n na klasnu situaciju V e

m e t a , vozila, d r o g a i ekspresija glazbenih identifikacija,

like Britanije. H e g e m o n i j a nije j e d n o s t a v n a i d e o l o g i j s k a

u k a z u j u i n a h o m o l o g i j u i z m e u v r e d n o t a i i v o t n o g stila

d o m i n a c i j a , i a k o o n a n a r a v n o djeluje i kroz i d e o l o g i j u .

aktera. G l a z b a j m a sposobnost izraavanja znaenja koje

H e g e m o n i kulturni p o r e d a k nastoji okupiti konkurentske

k o r e s p o n d i r a s o s t a l i m a s p e k t i m a i v o t a g r u p e o k o j o j je

uvjetovane.

Gramscijev

pojam

pribliujui ih o p i m teorijskim k o n c e p t i m a a d o l e
prisvajanja,

preuzimanja

predmeta

procesu

s v j e t o n a z o r e , u d a n a n j e m z n a e n j u h e g e m o n i j e sila s e

rije. N e k e stvari u s u b k u l t u r n o j u p o t r e b i i m a j u , k a k o u p o

mijea sa suglasnou. H e g e m o n i j a djeluje ukljuivanjem

z o r a v a j u W i l l i s o v i m e n t o r i , jo v r u v e z u s g r u p o m , p a

(inkorporiranjem)

p o d r e e n e klase u g l a v n e institucije i

nije rije o h o m o l o k o m , n e g o o i n t e g r a l n o m o d n o s u g r u

strukture k o j e p o d u p i r u vlast i d r u t v e n i a u t o r i t e t d o m i n a n t

pe s m o t o c i k l o m , ili u s l u a j u h i p i j a , s d r o g a m a . W i l l i s o v a

n o g poretka. H e g e m o n i j a je, G r a m s c i j e v i m rijeima, po

studija p o k a z u j e p r e d n o s t i e t n o g r a f s k o g r a d a , koji j e u o v o m

kretni ekvilibrij, m o r a s e z a d o b i t i , o d r a v a t i , o n a p r e d s t a v

sluaju o b i l n o n a d o p u n j e n t e o r i j o m , i j e d n a je od rijetkih

lja p o l j e b o r b i i p r e g o v a r a n j a . N e m o e o p s t a t i a k o j e iza

m e u kljunim b i r m i n g h a m s k i m k n j i g a m a u k o j i m a akteri

nje s a m o o d r e e n i s o c i j a l n i s l o j , z a t o j e rije o s a v e z u f r a k

g o v o r e s a m i , s v o j i m j e z i k o m . i t a l a c m o e i bez a u t o r o v o g

cija v l a d a j u e klase, o historijskom b l o k u . Hali i d r u g i

p o j a n j e n j a shvatiti n a koji n a i n g r u p e i z b j e g a v a j u n a j

birminghamski

nije

goru i temeljnu d o m i n a c i j u , o n u koja se uspostavlja d o

j e d n o s t a v n o k l a s n a v l a d a v i n a , z a t o to o n a u o d r e e n o j

m i n i r a n j e m trivijalnosti i u v j e t o v a n j e m s u b j e k t i v n o s t i , sve d o

m j e r i trai s u g l a s n o s t p o d i n j e n e k l a s e , a b o r b a z a s u g l a

n e m o g u n o s t i s t v a r n o g n a d z o r a n a d i n d i v i d u a l n i m ili g r u p

s n o s t i o p e n i t o b o r b a z a h e g e m o n i j u o d v i j a s e n a vie r a

n i m i v o t o m . T a k o u W i l l i s o v o m istraivanju v i d i m o rad

zliitih r a z i n a i n a i n a , k r o z i n s t i t u c i j e d r a v e , k r o z o b i t e l j ,

m a n j i n s k i h i o d b a e n i h k u l t u r a , r a d na p r e d m e t i m a koji u

kolu, c r k v u , k u l t u r n e institucije, k a o i izvan njih.

konvencionalnom

autori

naglaavaju

da

hegemonija

svijetu

nemaju

nikakvo

umjetniko

ih

u birminghamskoj

k u l t u r n o z n a e n j e , a o b j e g r u p e (bikeri i hipici) stvaraju svoju

koli j e n a j z a s l u n i j i P a u l W i l l i s . Z a r a z l i k u o d i p a k d o m i -

k u l t u r u o d p r o f a n i h m a t e r i j a l a , d o s t u p n o g smea s trita

nirajueg teorijskog

centra,

industrije svijesti, uspijevajui oblikovati ivot i u m j e s t o o e

P a u l W i l l i s j e p r e d s t a v n i k e t n o g r a f s k o g , k v a l i t a t i v n o g istra-

k i v a n o g a a r b i t r a r n o g p r i s t u p a s v i j e t u , stvoriti r e c i p r o n i

Za

122

upotrebu pojma homologije

istraivanja

birminghamskog

123

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

(Willis ga z o v e i d i j a l e k t i k i m ) , bez o b z i r a na to to u p r o c e s u

Dick H e b d i g e je bricolage koncept o b i l n o koristio u

vlastite intervencije u s v a k o d n e v n i ivot i k u l t u r n o p o l j e a k t e r a

analizama punka. Hebdigeova knjiga Subkultura: znae

nije uvijek rije o svjesnoj aktivnosti. N o , a k o bi itatelj

nje stila p o s t a l a je s v o j e v r s n i m u d b e n i k o m koji se r e i z d a -

poelio umjesto h o m o l o g i j e upotrijebiti neki drugi p o j a m ,

je g o t o v o s v a k e g o d i n e ( R e d h e a d , 1 9 9 0 . ) i uz n e k o l i k o

ili

z b o r n i k a b i r m i n g h a m s k i h a u t o r a ( H a l i i sur. 1 9 7 6 . , 1 9 8 0 . )

posegnuti za d r u k i j o m

interpretacijom

(sub)kulturnih

p r a k s i i i v o t n o g stila b i k e r a i h i p i j a , jo u v i j e k je m o g u e

predstavlja sinonim za b i r m i n g h a m s k a istraivanja s u b k u l

t o izvesti n a o s n o v i j a s n o g W i l l i s o v o g p r i k a z a s r e d i n j i h

ture do kasnih sedamdesetih. O s l a n j a j u i se na Havvkesa,

p r e o k u p a c i j a i mjesta koje m o t o r i , d r o g e i g l a z b a zauzi

H e b d i g e bricolage prikazuje k a o znanost o k o n k r e t n o m

m a j u u s v a k o d n e v n o m ivotu navedenih g r u p a .

(koja o d g o v a r a n e p i s m e n o m , n e t e h n i k o m u m u p r i m i t i v

P o j a m b r i c o l a g e k o r i t e n j e jo e e u . b i r m i n g h a m -

n o g o v j e k a , n a s u p r o t civiliziranoj znanosti o apstrakt

s k o j k o l i ; n j e g a j e ( p o s u d i v i g a o d C l a u d e a Levi S t r a u s -

nom) u kojoj postoji precizno sreivanje, o d r e i v a n j e i

sa) u s u b k u l t u m u t e o r i j u u v e o J o h n C l a r k e ( 1 9 7 6 . ) k a o

r a s p o r e i v a n j e stvari u s t r u k t u r e , p o m o u l o g i k e k o j a n e

k o n c e p t p r e u r e e n j a i rekontekstualizacije. Taj je k o n c e p t

o d g o v a r a naoj. Te su strukture ad hoc o d g o v o r i na

osobito vaan

K a d bricoleur

i v o t n u o k o l i n u , a slue z a u s p o s t a v u h o m o l o g i j a i a n a l o

premjeta o d r e e n i (signifikantni) p r e d m e t na d r u g o m j e

gija izmeu reda u prirodi i reda u drutvu. H e b d i g e o p i

sto u n u t a r j e d n o g s u s t a v a z n a k o v a , ili k a d s m j e t a n e k i

suje p r e u z i m a n j e i prisvajanje, p r e o b r a a j e d v a r d i j a n s k o g

p r e d m e t u razliit c j e l o v i t i o k v i r z n a k o v a , n a s t a j e n o v i d i s -

stila to s u g a oivjeli t e d d y b o y s i p e d e s e t i h , k a o i n b r i -

kurs, p r e n o s i s e razliita p o r u k a . ( C l a r k e , 1 9 7 6 . , str. 1 7 7 . )

c o l a g e a , a bricoleurima smatra i m o d s e : oni su p r e d

B i t n a je r a z l i k a to to S t r a u s s o v b r i c o l e u r d j e l u j e u u v j e

m e t e , p o p u t l i j e k o v a p r o t i v n e u r o z e ili v e s p i , p r e u z e l i i

tima mita i totemskog sustava, d o k je C l a r k u stalo do

stvorili u s v o j o j k u l t u r i o d t a b l e t a cilj p o s e b i , a o d n e

n e s l u b e n i h s t i l o v a , u k o j i m a stilistika j e z g r a ( a k o p o

k a d u g l e d n o g sredstva prijevoza, prijetei simbol g r u p n e

stoji) m o e biti l o c i r a n a u i z r a a v a n j u o p o z i c i j e v r i j e d n o s t i

s o l i d a r n o s t i . T o n a r a v n o nisu

ma ireg drutva. N o , i u sluaju s u b k u l t u r n o g bricoleura

e l j e v i , z a o t r e n i k a o ileti p r e t v o r i l i su n a r c i s o i d n o s t u

u procesu

n a s t a j a n j a stila.

jedini

predmeti; metalni

m o r a postojati o s n o v n i oblik diskursa, i C l a r k e ga vidi u

ubojito oruje, britanske zastave su priivane na prljave

podruju mode.

m o r a se ticati

z i m s k e j a k n e ili s u o d n j i h p r a v l j e n i s a k o i . U H e b d i g e o v o j

p r e d m e t a koji nose znaenje o r g a n i z i r a n o u d o v o l j n o k o

analizi, d o t a d a n j a obiljeja p o s l o v n o g svijeta, p o p u t o d i

h e r e n t n o m sustavu da bi u o p e relokacija i t r a n s f o r m a c i j a

jela, ovratnika, kravate, kratke kose, unutar intervencije

bila doivljena k a o preobrazba.

m o d s a , liena s u o r i g i n a l n i h z n a e n j a poslovnosti, a m b i

Subkulturna

intervencija

Nastajanje subkulturnih

stilova, po C l a r k e u se odvija diferencijalnom selekcijom

cije, pokornosti p r e m a vlastima i preobraena u prazne

u n u t a r m a t r i c e p o s t o j e e g , p r i e m u o n o to s e d o g a a

fetie. H e b d i g e u s p o s t a v l j a v e z u i z m e u B r e t o n o v e ( n a d -

nije stvaranje p r e d m e t a i znaenja ni iz e g a , n e g o trans

realistike) estetike k o l a a i s u b k u l t u r n o g b r i c o l a g e d j e

f o r m a c i j a i r e a r a n i r a n j e o n o g a to j e d a t o (ili p o s u e n o )

lovanja

u o b r a z a c koji nosi n o v o znaenje, p r e v o e n j e u novi

s t v a r n o s t i ( z a s t a v a - j a k n a , r u p a - m a j i c a , e a l j - o r u j e ) , to

k o n t e k s t i p r i l a g o d b u . ( C l a r k e , 1 9 7 6 . , str. 1 7 8 . )

stvara eksplozivni spoj i s v j e d o i o a n a r h i j s k o m d i s k u r s u .

124

kojem

se suprotstavljaju

naoko

nepomirljive

125

URBANA PLEMENA

Punk je najbolji primjer u p o t r e b e t a k v o g diskursa, i n j e m u

H e b d i g e posveuje najvie pozornosti, u o a v a j u i i p r o
b l e m e u i t a n j u stila,

koje stvara pokuaj n a p a d a na

znaenje. Punk je izravno v r i j e a o i o k i r a o , ali se p r i m a r

no d e f i n i r a o kroz nasilje svojih kolaa. Punkeri su nosili
klozetske lance p o p u t skupih o g r l i c a , plastine vree za
s m e e privrenej>zibgjioirna (koje su nosili i k a o nakit,
p r o b o d e n e k r o z o b r a z e , ui ili usne) b i l e s u d i o o d i j e l a ,
k a o i sve o n o (jeftini m a t e r i j a l i , v u l g a r n i d e s i g n itd.) to je
m o d n a industrija o d a v n o o d b a c i l a k a o ki. Z a k o n i koz
metike i k o n v e n c i o n a l n e ljepote razoreni su temeljito, t a k o
d a s u i m l a d i i i d j e v o j k e bili n a p a d n o n a m i n k a n i , l i c a s u
se p r e t v o r i l a u a p s t r a k t n e p o r t r e t e u p r o n i c l j i v o u o e n e i
precizno izvedene studije o t u e n j a . Kosa je b o j a n a u u t o ,
n a r a n a s t o sa zelenim p r a m e n o v i m a , s izbijeljeninij^piirjic i m a . dijglov-l-koiske u n i f o r m e skrnavijeni s u p a r o l a m a j j i
l a n o m krvlju, kravate su bile nevezane, o b i l n o je koritena
nedoputena ikonografija seksijalpog, fetiizma,

iskopano

je m n o g o J o g a iz o r m a r a , skrivenih ladica i p o r n o f i l m o v a
i izneseno na ulicu, g d j e je zadralo svo|u z a b r a n j e n a
z n a e n j a . ( H e b d i g e , 1 9 8 0 . , str. 1 0 6 . ) P u n k _ n i j e o s t a o s a rno n a r a z a r a n j u g a r d e r o b e , s m a t r a H e b d i g e . P o t k o p a o
je sve p o v e z a n e d i s k u r s e , to se v i d i i iz a n a l i z e p u n k e r s k o g p l e s a , g d j e k o n v e n c i o n a l n i o b l i c i u d v a r a n j a i svi o b
lici h e t e r o s e k s u a l n o g i n t e r e s a k a k v i k r a s e r i t u a l e s u b o t n j i h
plesnih veeri p o s t a j u s u m n j i v i , i ne n a l a z e mjesto u p o g o , p o z a ili r o b o t v a r i j a n t i p l e s a .

G l a z b a se razliko

vala od glavnog toka rocka jj30PjL_siqvei amaterizam^

j e d n o s t a v n o s t i i z r a v n o s t , e s t i n u (to n i j e s a s v i m n o v o u
t r a d i c i j i r o c k a ) i b i l a je u s k l a d u s o s t a l i m ^ i j e i o ^ a r J i a J m a g e a k o j i je c i j e n i o sve a b n o r m a l n o i p e r v e r z n o , u i v a o u
9
Od ova tri o b l i k a plesa koje H e b d i g e n a v o d i , p o g o je najpoznatiji, a
s p r o t o k o m vremena i irenjem p u n k a u svijetu ostao je k a o jedini
simbol autentinog punkerskog plesa.

127

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

n a v l a e n j u g n j e v a (mi v o l i m o k a d n a s mrze) i r i j e i m a

j e n i h z n a e n j a , u k o j e m b i o z n a i t e l j (kukasti kri) b i o o d

p j e v a a Sex Pistolsa z a l a g a o se za k a o s , a ne za g l a z b u .

v o j e n o d o z n a e n o g k o n c e p t a ( n a c i z a m ) , jer u t v r u j e d a

G r a n i c a i z m e u izvoaa i publike esto je bila ukinuta,

je p r i v l a n o s t z a p r a v o l e a l a u n e d o s t a t k u z n a e n j a , u

p o z o r n i c a i s i m b o l i k i i s t v a r n o s p u t e n a na istu r a z i n u

mogunosti o b m a n e , u koritenju simbola k a o praznog

p o d i j a z a p u b l i k u , a svaki k o n c e r t p r i j e t n j a z a k o n u , r e d u i

e f e k t a . T a k o s e i t a n j e stila H e b d i g e u p o k a z u j e k a o n e

miru, praena

i vrijeanjima

d o v o l j n o (u smislu tradicionalne semiotike) za kontradik

punk sastava i simpatizera, ritualom o g o r e n i h izgnanika

t o r a n i t e a k tekst p u n k stila. Z a t o s e n a k r a j u o s l a n j a n a

iz d r u t v a k o j i su v l a s t i t o i z g n a n s t v o s a m i i z a b r a l i i p r o i z

i s t r a i v a n j a Tel Q u e l g r u p e k o j a s e b a v i vie p r o c e s o m

vodili stilom. Proces i r o n i n o g s a m o p o n i a v a n j a vidljiv je

stvaranja znaenja nego k o n a n i m p r o i z v o d o m , zasniva

i u s a m o m imenu punka. U istraivanjima delinkventne

jui s e n a i d e j i u m j e t n o s t i k a o p r a k s i , k a o p r e o b r a a j u ,

s u b k u l t u r e u S A D - u p e d e s e t i h i ezdesetih g o d i n a to je b i o

verziji ili p r i k a z u s t v a r n o s t i . ( H e b d i g e , 1 9 8 0 . , str. 1 1 5 . ) K o n

j e d a n o d p o j m o v a u k l j u e n i h u s o c i o l o k o j ] ] ] e r e n j e ver

c e p t z n a e n j s k e p r a k s e , k o j i Tel Q u e l g r u p a s u p r o t s t a v l j a

balne agresivnosti adolescentskih g o n g o v a , shvaen isklju

v l a d a j u o j ideji o p r o z i r n o m o d n o s u z n a k a i p r e d m e t a i

i v o k a o p o g r d a , u v r e d a . H e b d i g e j e , p o p u t VVillisa u p r i

r a d J u l i j e Kristeve n a s u b v e r z i v n i m m o g u n o s t i m a p o e t

stupu bikerima

meusobnim pljuvanjima

hipijima,

ustanovio h o m o l o g a n odnos

s k o g j e z i k a , H e b d i g e p r i h v a a i dri p r i m j e r e n i m z a a n a l i

izmeu dronjaka kolane odjee, pljuvanja, povraanja,

zu punkerske, subkulturne, radikalne znaenjske prakse.

f o r m a t a fanzina, buntovnih poza i bezdunosti s u m a n u t e

N i s u s a m o p u n k e r i a k t e r i z n a e n j s k e p r a k s e , rije j e o

glazbe p u n k e r a , koji su, o d j e v e n i u kaos, proizvodili b u

k a r a k t e r i s t i c i m n o g i h s u b k u l t u r a , a p u n k e r i su u n e k i m e l e

k u u m i r n o o r k e s t r i r a n o j krizi s v a k o d n e v n o g i v o t a p o t k r a j

m e n t i m a o d s k a k a l i n a g l a a v a n j e m p r a z n i n e ili b j e a -

s e d a m d e s e t i h g o d i n a . N o , u p r o c e s u sve d e t a l j n i j e a n a l i

njem od principa identiteta. Znaenjska praksa z a p r a v o

ze p u n k e r s k o g semiotikog gerilskog rata H e b d i g e u o

j e svjesno s u b v e r z i v n i b r i c o l a g e .

a v a p r o b l e m e k o j i p r o i z l a z e i z o d s u t n o s t i t r a j n o svetih
oznaitelja: K a k o m o e m o otkriti bilo k a k v e pozitivne
vrijednosti izraene u p r e d m e t i m a koji su o d a b r a n i s a m o
d a b i bili o d b a e n i ? U o d g o v o r u n a t o p i t a n j e H e b d i g e
s e l a g a n o o d m i e o d p r e j e d n o s t a v n i h ili n a g a a j u i h
itanja koja m o g u poeti tvrdnjom da je punk odjea uka
zivala na modernost i radnitvo o z n a e n o g , ali, uz n e o
sporne semiotike injenice, H e b d i g e uoava i neprozir
nost p u n k e r s k e s u b k u l t u r e , k o j a m o e r e i to m i s l i , a l i
n e m o r a n u n o znaiti o n o to g o v o r / . P r i s t u p a j u i p u n k e r s k o j u p o t r e b i k u k a s t o g k r i a , z a k o j u s m a t r a d a j e pr
venstveno motivirana okiranjem okoline, Hebdige se ne
z a d o v o l j a v a o p i s o m p r e o k r e t a n j a ili i s k r i v l j a v a n j a u o b i a -

H e b d i g e je i sam priznao da e se pripadnici s u b k u l

ture teko m o i prepoznati u njegovoj studiji, no n j e g o v a
j e k n j i g a s t e k l a g o l e m u p o p u l a r n o s t i izvan a k a d e m s k i h
k r u g o v a , v j e r o j a t n o i z a t o to se u n j o j , uz i t a n j e , n a l a z i
i pisanje, o d n o s n o b o g a t a i u p u e n a deskripcija d o g a
a j a i f e n o m e n a k o j i s u iroj j a v n o s t i d o t a d a bili n e p o
z n a t i , s e n z a c i o n a l i s t i k i m m e d i j i m a iskrivljeni i prisutni s a m o
u n a r a t i v n o j k u l t u r i u r b a n i h p l e m e n a o k o j i m a je rije.
U d r u g o j fazi r a z v o j a b i r m i n g h a n i s k e k o l e k l j u n i
a u t o r i s e jo vie_ o d v a j a j u o d - s t u d i j a - k - o n k r e 4 f r i i v - g ' ^ p n ' ^ :

a k t e r a s u b k u l t u r e m l a d i h , u s m j e r u j u i svoj r a d p r e m a t e o
rijskoj k o n c e p t u a l i z a c i j i k u l t u r n i h s t u d i j a , 1 p r e m a indivi
d u a l n i m a k t e r i m a i artefaktima pop ( p o p u l a r n e , p u k e )

128

I2Q

URBANA PLEMENA

Benjamin Perasovi

k u l t u r e ( o d M a d o n n e ili S p r i n g s t e e n a d o f e n o m e n o l o g i j e

j e z g r u k o j a stvara stil, a ne na s l j e d b e n i k e i n a j i r u p u n k e r -

vespe). T a k o e r , kritika k o j u j e A n g e l a M c R o b b i e ( M c -

sku s c e n u , to j e H e b d i g e i e k s p l i c i r a o . D a k l e , n j e g o v e s e

RobT5ie~i G a r b e r ,

uputila subkulturnim studijama

a n a l i z e z a s n i v a j u n a k o n k r e t n i m a k t e r i m a , to G e l d e r n e

zbog maskulinizma i d o m i n a c i j e m u k a r a c a na sceni sub

vidi zbog ogranienosti trenutka radikalne znaenjske

kulturnih aktera i radova koji ih o b u h v a a j u urodila je

prakse u poetku p u n k a , i z b o g izostanka H e b d i g e o v o g

p o m a k o m u p o d r u j u istraivanja nevidljivih d j e v o j a k a u

interesa z a p r a e n j e m s u b k u l t u r n o g i v o t a izvan k r e a t i v n e

subkulturi m l a d i h (Brake, 1 9 8 5 . , M c R o b b i e , 1 9 8 0 . , 1 9 8 4 . ) ,

jezgre i izvan ( n a k o n ) o m e e n o g r a z d o b l j a p o e t k a .

1976.)

a H e b d i g e o v o inzistiranje n a p o s r e d o v a n j i m a , m e u s o b
nim uvjetovanjima i stalnom dijalogu (makar p o n e k a d ne
v i d l j i v o m ili v i e s t r u k o p o s r e d o v a n o m ) b j e l a k e i c r n a k e
(subkulturne) zajednice proireno je sistematinim teorij
skim i istraivakim r a d o m Paula G i l r o y a (Gilroy, 1 9 9 3 . ,
1 9 9 5 . ) D o k prvu fazu obiljeava p o j a m subkulture i okvir
stvoren r a d o v i m a C o h e n a , C l a r k e a , H e b d i g e a i Willisa, s
kombinacijom etnografskog, minimalno interakcionistikog,
i m a r k s i s t i k o g p r i s t u p a k l a s n o m d r u t v u i k u l t u r a m a (koji
prihvaa neke temeljne postavke mertonovske kole de
linkventne subkulture pedesetih), u d r u g o j fazi, uz d i j a l o g
s poststrukturalizmom i postmodernom (Hebdige, 1 9 8 8 . ,
M o r l e y i C h e n , 1 9 9 6 . ) , b i r m i n g h a m s k a k o l a p r e s t a j e biti
s i n o n i m istraivanja subkulture,razvijajui teoriju artikula
cije ili vitalne strategije ( n a s u p r o t fatalnim) m i m o p r o f i l i
ranih adolescentskih subkultura kojima se bavila s e d a m d e
setih i p o e t k o m o s a m d e s e t i h g o d i n a . P u n k j e b i o m e d i j s k i
p o k o p a n , a H e b d i g e je n a p i s a o svoje zbogom studijama
mladih openito,

i vlastitoj

i d e j i subkulture, negacije i ot

pora k o j a je izrasla s p u n k o m , o s t a l a s n j i m n e r a s k i d i v o
p o v e z a n a , i s n j i m u m r l a . ( H e b d i g e , 1 9 8 8 . , str. 8.) I p a k ,
kada H e b d i g e o v o m pristupu i opirnim nastojanjima o k o
bricolage o b l i k a znaenjskih praksi d a n a s u p u u j u kritiku
(Gelder i Thorton,

1 9 9 7 . ) s m a t r a j u i taj pristup d i j e l o m

o d g o v o r n i m z a s t a n o v i t u mistifikaciju p u n k a , t r e b a p o d s j e t i t i
na to da je H e b d i g e pisao o p u n k u u k o n k r e t n o m trenutku
njegova nastajanja i da je njegova analiza usmjerena na

130

131

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

Post-subkulturne studije
i geografije kultura mladih

tipa a k t e r a , g d j e se d o p u t a valjanost ranijih teorija i istra

ivanja s o b z i r o m na drutvenu i s u b k u l t u r n u scenu ezde
setih i s e d a m d e s e t i h , a l i se d r u t v o i a k t e r i i v o t n i h s t i l o v a
devedesetih smatraju bitno razliitim i zato uvjetom novih
p o j m o v a i perspektive. N o v a perspektiva ne odnosi se sa

Post-subkultumim m o e m o oznaiti iroko p o d r u j e

mo na prihvaanje postmoderne, nego i na one orijenta

istraivanja koje se na razliite n a i n e referira na p o j a m

c i j e , k o j e u n u t a r p o d r u j a u k o j e m jo v r i j e d e s u b k u l t u r n a

subkulture i koje zapoinje u drugoj polovici osamdesetih,

d e f i n i r a n j a , ele usmjeriti pozornost, primjerice na s a m u

d j e l o m i n o p o t a k n u t o i glavnim akterima subkulturne p a

s t r u k t u r u g l a z b e ili f e n o m e n r o c k a k a o s i m b o l i k e p r a k

r a d i g m e , p o p u t b i r m i n g h a m s k i h a u t o r a k o j i nisu vie vr

se, s t r u k t u r e u e n j a i d u b l j e g z a s n i v a n j a z n a e n j a i k u l

sto inzistirali n a s v i m s v o j i m p o j m o v i m a i a n a l i z a m a k o j e

turnih praksi u g l a z b o m p o s r e d o v a n i m ivotnim stilovima.

su obiljeile s e d a m d e s e t e g o d i n e , l a k o su kritike z a p o e l e

To je d i j e l o m n a s t a v l j a n j e i i r e n j e t r a d i c i j e k o j u je u b i r -

unutar razdoblja d o m i n a c i j e k o n c e p t a otpora kroz ritua

m i n g h a m s k o m centru

le (pri e m u s e istie S . C o h e n o v p r e d g o v o r n o v o m i z d a

W i l l i s ; Tia D e N o r a ( 1 9 9 5 . ) p o d s j e a d a j e W i l l i s o v r a d

nju n j e g o v e s t u d i j e o m o r a l n o j p a n i c i iz 1 9 8 0 . ) , u d e v e d e

p o k a z a o k a k o g l a z b a nije b i l a s a m o r e p r e z e n t a t i v n a z a

za

kulturne studije naglasio

Paul

s e t i m g o d i n a m a sve vie a u t o r a , p r i s t u p a j u i f e n o m e n u

k u l t u r u b i k e r a , n e g o k o n s t i t u t i v n a . N a p u t a n j e m slike o

adolescentskih stilova ivota, m r e a m a o d n o s a i aktera

pasivnim sluateljima otvara se prostor istraivanjima n a

opisivanih p o j m o v i m a subkulture, kontrakulture, alterna

ina kulturnih rezonancija, nastavljanja posla o k o razu

t i v n o g a i s i . , o d b a c u j e m n o g o e l e m e n a t a k o n c e p t a bir-

m i j e v a n j a zvunih u i n a k a o k o j i m a je, t a k o e r u n u t a r

m i n g h a m s k o g centra, ukljuujui i sam p o j a m subkulture.

birminghamske

Post-subkultumim ne nazivamo s a m o one pristupe koji se

Pretvaranje g l a z b e n e stvarnosti u drutvenu, k a o pitanje

tradicije,

pisao

Simon

Frith

(1983.).

u s p o s t a v l j a j u u kritici p r e t h o d n i h , ili s a m o o n e k o j i o d b a

do kojeg d o l a z i m o pristupom glazbi u dimenziji stvaranja

c u j u p o j a m s u b k u l t u r e , n e g o sve o n e k o j i s e i d a l j e b a v e

v r e m e n a , tijela i osnovice d j e l o v a n j a , D e N o r a s m a t r a p r o

slinim

mije

b l e m o m koji zahtijeva uu, etnografski m o t i v i r a n u pozor

n j a j u i ili r a d i k a l n o o d b a c u j u i t r a d i c i j u s i m b o l i k o g r a z

n o s t g l a z b i i n j e n o j ulozi u s v a k o d n e v n o m i v o t u l j u d i .

rjeenja proturjenosti i dvostruke artikulacije o t p o r a ,

Jedan od oblika pozornosti glazbi (iako ne toliko etnograf

roditeljskoj i d o m i n a n t n o j kulturi. Post-subkulturno for

ski) d o v e o j e a m e r i k o g n a s t a v l j a a b i r m i n g h a m s k e t r a

muliranje pristupa u d o b r o j mjeri znai p o s t - b i r m i n g h a m -

dicije, G r o s s b e r g a , do irenja p o d r u j a u k o j e m rock dje

s k o , j e r m n o g i a u t o r i n e m o g u izbjei r e f e r i r a n j e n a p o

luje, k a o i naputanja dijela okvira koji je bio o d r e e n

jam subkulture, ali po pristupu (kao i po predmetu) znae

prevladavajuim, britanskim subkulturnim definiranjem

radikalno udaljavanje od teorijskog okvira unutar kojega

propitivanjem tog djelovanja. (Grossberg, 1984.)

fenomenima,

naputajui,

nadopunjujui,

su nastale studije o teddy boysima, m o d s i m a , r o c k e r i m a ,

skinheadsima i ostalima. Za dio autora potreba novog
pristupa je samorazumljiva zbog p r o m j e n e s a m e scene,
132

K e i t h N e g u s , t a k o e r u t e m e l j u j u i s v o j e teze u r a d o
vima predstavnika b i r m i n g h a m s k e kole, u (sub)kulturnoj
praksi i n j e n i m trinim p o s r e d o v a n j i m a nalazi e l e m e n t e
133

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

p r o d u k t i v n e p o t r o n j e i s u p r o t s t a v l j a se b i n a r n o j o p o z i c i j i

kasnog moderniteta s etnografskim pristupom, studijom o

k r e a t i v n o s t i i k o m e r c i j a l i z a c i j e , m a n i h e j i z m u koji p r e v l a d a

tri r o c k b a n d a u n u t a r n j i h o v o g k o n k r e t n o g s o c i o e k o n o m s k o g

va u ideji k o o p t a c i j e , ne elei prijei u e k s t r e m s l a v l j e n j a

i k u l t u r n o g p r o s t o r a . Tri g r u p e m o t i v a z a r o c k d j e l o v a n j a

p o t r o n j e i p o t p u n o g p r e o k r e t a n j a p r i e , to p r i p i s u j e Fis-

adolescenata su: kolektivna a u t o n o m i j a , alternativni ideali

1 9 9 5 . ) D o b a r saetak i svojevrsno

i narcistiko uivanje. Sistemska racionalizacija i koloniza

zavravanje rasprave o v e r b a l n o m i n e v e r b a l n o m , a u r a l -

keovu radu. (Negus,

c i j a svijeta i v o t a p r o i z v o d i t e n z i j e u s f e r a m a p o p u t k o l e i

n o m i v i z u a l n o m , g d j e se, u m j e s t o u o b i a j e n e j e d n e d i h o -

stvara p o t r e b u z a a u t o n o m n i m p r o s t o r i m a v r n j a k i h g r u p a .

t o m i j e k r i a n j e m n a v e d e n e d v i j e , raspravlja o g l a z b i , g o v o r u ,

Kolektivna a u t o n o m i j a ima veliku upotrebnu vrijednost za

s l i k a m a i p i s a n j u , predstavlja Fornasov r a d , iz k o j e g a je

adolescente k a s n o g m o d e r n i t e t a koji se sreu sa sistem

jasno da polariteti (verbalno-neverbalno, vizualno-auralno,

skim pritiscima, o n a im o m o g u u j e drukije procese ue

diskurzivnost-prezentacionalnost, simboliko-semiotiko, zna-

nja k o j i m a s a m i u p r a v l j a j u , k o j i s u d o b r o v o l j n i , s p o n t a n i i

e n j e - m a t e r i j a l n o s t , r i j e i - z v u k o v i , t e k s t u a l n o s t - i z v e d b a ) nisu

neinstitucionalizirani. Alternativni i d e a l i , s o b z i r o m na svi

tako razdvojivi k a k o to m n o g i m a izgleda, i d a l e k o su od

r a n j e r o c k a , g o v o r e o s v o j e v r s n o m izlazu iz s i t u a c i j e ( k o l

a p s o l u t n o s t i ili u n i v e r z a l n o s t i . Z a k l j u i t i , n a k o n r a s p r a v e i

ske, strukturne) za a d o l e s c e n t e , ak o svojevrsnoj s o c i j a l

d i j a l o g a sa svim vanijim t e o r i j a m a i pristupima u o v o m

noj mobilnosti, k a o i investiranju u kulturni kapital. Rock

p o d r u j u , da razlike teksta i g l a z b e nisu ni a p s o l u t n e ni

a k t e r i , p o m i l j e n j u a u t o r a , m o g u testirati n o r m e k a s n e

irelevantne, n e g o p r o c e s u a l n e , znai uputiti istraivanje na

m o d e r n e na prilino demokratski i fleksibilan nain. N a r c i

l j u d s k u i n t e r a k c i j u i k o m u n i k a c i j u . U svjetlu F o r n a s o v o g

s t i k o u i v a n j e ( z a d o v o l j e n j e , u i t a k ili j o u i s s a n c e ) izvire

d o p r i n o s a o v o m r a d u , m o e s e rei i n a e t n o g r a f s k u p o

i z s l j e d e a tri p o d r u j a : S t v a r a n j e g l a z b e o m o g u u j e r a

zornost p r e m a o n i m akterima k o j i m a je njegov zakljuak

d o s t k r e a t i v n o s t i . N a d a l j e , g l a s n o a , r i t a m (beat) i z v u k

o g l a z b i k o j a je t e k s t u a l n a i tekstu k o j i je m u z i k a l a n d i o

g l a z b e t v o r e p a r a m e t r e koji o m o g u u j u , i s l u a t e l j i m a i g l a

s v a k o d n e v n o g ivota i (sub)kulturne prakse.

z b e n i c i m a , p r i v r e m e n o r a s p a d a n j e g r a n i c a e g a i regresiju

Fornas, Lindberg i Sernhede (1995.) svojim d j e l o m o

u p r e d v e r b a l n i , narcisistiki o b l i k i s k u s t v a , o s j e a j i v o t a i

rocku, m l a d i m a i modernitetu d o b r o ilustriraju jedan od

u k l j u e n o s t u c j e l o v i t o s t v l a s t i t o g t i j e l a , to i m a i t e r a p e u t -

puteva koji je, d j e l o m i n o unutar b i r m i n g h a m s k e tradicije

sku s v r h u . K o n a n o , i n d i v i d u a l n i ja (se/f) iskusio je s n a n o

g o v o r a o subkulturi i upotrebi glazbe u stvaranju ivotnog

uveanje u timskom radu (grupa) i o d g o v o r u publike, lako

stila, n a g l a a v a n j e m i p r o d u b l j i v a n j e m p r o b l e m a g l a z b e i

su

ivotnih p o s r e d o v a n j a , v o d i o m n o g e a u t o r e u naputanje

g r u p e , u ekstatiki z a t v o r u k o j e m se i d e n t i t e t e g a ni i n

dijela b i r m i n g h a m s k i h k o n c e p a t a ,

ili u n j i h o v o k o m p l e

telektualni kapacitet ne m o e razviti, Fornas i suradnici

mentarno obogaivanje drugim konceptima i teorijama.

s m a t r a l i su i n z i s t i r a n j e na t o m riziku p r e t j e r a n i m u svjetlu

To je svojevrstan u v o d , simboliziran n o v i m o r i j e n t a c i j a m a ,

podrke koje eksperimentiranje novim jezicima rocka, uz

u post-subkulturne studije devedesetih. Fornas i suradnici

iskustvo samoproirenja, prua a d o l e s c e n t i m a u razvoju

p o k u a v a j u o t k r i t i misterij r o c k a , s p a j a j u i vlastite s p o

s n a n o g o s o b n o g identiteta. Rock je v a a n za o d r a s t a n j e

znaje i istraivanja psihoanalize, sociologije i filozofije

u kasnoj m o d e r n i , za inspiriranje o t p o r a zahtjevima sustava,

134

uoili

p r i s u t n o s t rizika z a t v a r a n j a i n d i v i d u e u o k v i r e

135

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

i d r a v e t a k o i trita, i za o b o g a i v a n j e k v a l i t e t e k a s n o -

umjesto o n j e g o v o j smrti g o v o r i o f e n o m e n u u p r a v o tipi

m o d e r n o g i v o t a . ( F o r n a s i sur. 1 9 9 5 . , str. 2 5 4 . ) N o , d o k

n o m z a p o s t m o d e r n i ivot, l a k o i R e d h e a d o v p r i s t u p s a d r i

orijentacije na dublja i paradigmatski raznovrsnija p r o u a

kontradikcije, njegova je n a m j e r a jasna - napustiti p o j m o

v a n j a g l a z b e ( k a o i n a d r u g a , sve p r i s u t n i j a p o s r e d o v a n j a

ve i kategorije koji o n e m o g u a v a j u s p o z n a j u d i n a m i k e ,

s u b k u l t u r n o g stila i z v a n p o d r u j a g l a z b e ) m n o g i m n a s t a v

trinog p o s r e d o v a n j a , stvaranja hiperrealnosti i procesa

l j a i m a b i r m i n g h a m s k e t r a d i c i j e (iz p r v e f a z e s t v a r a n j a ,

recikliranja i r e k o m b i n i r a n j a raznovrsnosti r o c k / p o p svije

d o k m o e m o d o i s t a g o v o r i t i o koli) n a m e e p r o i r e n j e i

t a , ali se ne prepustiti p o s t m o d e r n i m d e f i n i c i j a m a k o j i m a

djelominu promjenu teorijskog okvira,

nedostaje spoznaja socijalnoga danas,

nastanak novog

(sub)kulturnog aktera, rave kulture mladih,

jer R e d h e a d o v

uzrokuje i

pristup, uz prihvaanje m n o g i h postmodernih koncepata

n o v i v a l kritike d o t a d a n j e g p r i s t u p a , o d l u n i j e o d b a c i v a

koji se potvruju na primjeru r o c k a , ne m o e prihvatiti

nje k o n c e p t a subkulture,

i obiljeava post-subkulturnu

nestajanje socijalnoga i baudrillardovsko pretvaranje su

usmjerenost veine studija koje se bave f e n o m e n o m a d o

bjekta u puki ekran, l a k o d o k u m e n t i r a p r o m j e n e u kul

l e s c e n t s k i h k u l t u r a , s v j e t o v a , t i p o v a a f i l i j a c i j a i i v o t n i h sti

turnoj

lova u d r u g o j polovici devedesetih g o d i n a . Na teorijskoj

R e d h e a d p o k a z u j e k a k o s o c i j a l n o nije n e s t a l o , i p r e d l a e

razini taj je n a j n o v i j i val istraivanja o b i l j e e n d v j e m a bit

svoje p o j m o v e i periodizaciju p o p u t post-subkulturni p o p ,

nim d i m e n z i j a m a : prvo, prisutan je vei utjecaj klasinih

novi pop i postpolitiki p o p . Vanijim od o d a b r a n i h

p o s t m o d e r n i h a u t o r a (uveli s u g a , a l i s a m o d o o d r e e n e

p o j m o v a treba smatrati originalni doprinos Redheada fe

g r a n i c e , ve H a l i i H e b d i g e u s v o j o j d r u g o j fazi) p o p u t

n o m e n o l o g i j i aktera i kulturnih praksi, koji uz m n o t v o do-

B a u d r i l l a r d a i L y o t a r d a , i d r u g o , p r i s u t n o je o i v l j a v a n j e

kumentaristike o m o g u u j e s v a k o m itatelju i istraivau

t r a d i c i j e i n t e r a k c i o n i z m a i i k a k e k o l e , k o j a se, o d s t a t u s a

vlastito p o j m o v n o definiranje n e u p i t n o g materijala to ga

sporednog i na dio metoda ogranienog podruja, uspo

je R e d h e a d naslovio t u l u m o m kraja stoljea. (Redhead,

stavlja

1990.)

kao

cjelovitiji

pristup

suvremenim

fenomenima

klupskih i slinih kultura m l a d i h .

Pojava

Steve R e d h e a d ( 1 9 9 0 . ) p r e p o z n a o j e u r e a k c i j a m a
senzacionalistikih

medija

na

pojavu

industriji,

rave kulture,

hipotezu

hiperrealnosti,

profiliranje desetaka zasebnih

pravaca na ijim se o s n o v a m a akcelerira nastajanje raz

glazbe

novrsnih klupskih kultura ukusa, masovnost tog f e n o m e

specifian nain razmiljanja koji zapravo slijedi socioloku

na i prepletanje dijela (manjeg) rave kulture s n o v i m v a l o m

subkulturnu

tabloidi,

ekolokih, komunitaristikih i n o m a d s k i h ivotnih stilova,

akteri m o r a l n e panike, prikazivali aa'd-house f e n o m e n k a o

nametnula je nova propitivanja dotadanjih koncepata. U

jo j e d n u s u b k u l t u r u u l a n c u k o j i t r a j e o d p e d e s e t i h , e m u

i s t r a i v a n j u k l u p s k e k u l t u r e i r a v e a S a r a h T h o r n t o n s e nije

se Redhead suprotstavlja, ukazujui na kontradikcije takve

oslonila na birminghamsku tradiciju koliko na Beckerovu,

periodizacije s o b z i r o m na imploziju z n a e n j a i p o s t m o -

G o f f m a n o v u i jo s t a r i j u i k a k u t r a d i c i j u p o j m o v n o g r a -

d e r n u p e r s p e k t i v u k o j a o m o g u u j e g o v o r o smrti r o c k -

l a n j e n j a hip i s q u a r e s v i j e t a u d e f i n i c i j a m a s i t u a c i j a

- k u l t u r e , n e p l o d n o m i e k i v a n j u ili k o n s t r u i r a n j u n o v o g

promatranih aktera. Takoer, Bourdieuove postavke o kul

punka, k a o i r e g e n e r a c i j u p o p / r o c k svijeta n a n a i n k o j i

t u r n o m kapitalu T h o r n t o n je iskoristila za o s n o v n u tezu

136

p a r a d i g m u sedamdesetih.

aa'd-house

verificirajui

Tako su

137

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

k o j a izvire i z s a m o g i s t r a i v a n j a ( a u t o ) d e f i n i r a n j a k l u p s k i h

Rave k u l t u r a p r i v u k l a j e niz i s t r a i v a a k o j i s u , s o b

kultura, o prisutnom procesu stjecanja i gubljenja subkul

z i r o m na p o d r u j e , bili p r i s i l j e n i d o v e s t i u v e z u a k t e r e i t e

t u r n o g k a p i t a l a k o j i s e d i j e l o m p o k l a p a (ili z a s n i v a ) s v a

o r i j e , referirati s e n a d o t a d a n j u b r i t a n s k u t r a d i c i j u i s t r a i

r i j a c i j a m a t r a d i c i o n a l n o g hip i square r a z l i k o v a n j a i s a -

vanja u kojoj je b i r m i n g h a m s k a kola d o m i n i r a l a . T a k o

mopozicioniranja

subkulturnog

M e r c h a n t i M a c D o n a l d ( 1 9 9 4 . ) o d r e u j u pet dimenzija u

k a p i t a l a o b j e l o d a n j u j e s e n a j j a s n i j e u o n o m e to n e voli

k o j i m a se vide razlike s p r a m prijanjih sociolokih pristupa

ili ne c i j e n i , u o n o m e to n a g l a e n o nije, a ta s p o z n a j a

i interpretacija subkulturnih aktera:

aktera.

Socijalna

logika

ilustrira i s t a l n o s a m o d e f i n i r a n j e a k t e r a s p r a m m a i n s t r e a -

1 . Rave j e p o s t a o m a s o v n i k u l t u r n i f e n o m e n m e u

m a - t o m e je T h o r n t o n priloila p o d r o b a n prikaz prisvaja

m l a d i m a , z a razliku o d m o d s a , r o c k e r a , p u n k e r a , s k i n h e a d -

n j a s u b k u l t u r n o g k a p i t a l a n a sceni k l u p s k i h t e c h n o , h o u s e , i

sa i d r u g i h s u b k u l t u r a .

srodnih kultura, unutar klasinog, viegodinjeg, kvalitativ

n o g istraivanja u k o j e m je autorica sudjelovala i p r o m a
t r a l a , u o a v a j u i razliit o d n o s p r e m a p o j m u m a i n s t r e a m a . Taj s e o d n o s p o k a z u j e k a o p r o b l e m a t i a n u p r a v o raz
d v a j a n j e m subjektivizma i objektivizma u znanstvenom
p r i s t u p u , to u o v o m s l u a j u z n a i r a z d v a j a n j e m p o g l e d a
aktera na (konstruirani) mainstream i p o g l e d a istraivaa
koji t a k a v m a i n s t r e a m n i g d j e n e p r i m j e u j e u s p r k o s istra
ivakom trudu u t o m pravcu. Tako iz n a o k o jedinstvenog
s u d j e l o v a n j a i p r o m a t r a n j a z a a u t o r i c u p r o i z l a z i j e d a n tip
zakljuaka utemeljen u sudjelovanju i prepoznavanju akte
r o v e d e f i n i c i j e s i t u a c i j e , a d r u g i tip z a k l j u a k a (koji r a d i k a l
no proturjei akterovoj definiciji, primjerice mainstreama)
proizlazi i z p r o m a t r a n j a , k o j e n a s t o j i biti o b j e k t i v n o .
Studija o klupskim k u l t u r a m a d o b a r je p r i m j e r post-subkulturnog razdoblja istraivanja, u k o j e m su naputeni

2. Rave nije u c i j e l o s t i niti u b i t n o m f e n o m e n r a d n i k e

k l a s e . O t u d a nije m o g u e k o n c e p t u a l i z i r a t i g a k a o s i m b o
liki o d g o v o r m l a d i h r a d n i k e k l a s e n a m a t e r i j a l n e n e j e
d n a k o s t i , k a o to s u t o b i r m i n g h a m s k e s u b k u l t u r n e s t u d i j e
inile za prijanje g r u p e .
3. U odnosu na prethodnu toku, ne m o e m o protu
maiti

rave

k a o o t p o r kroz rituale,

otpor dominantnim

kulturnim o b l i c i m a u drutvu. T a m o gdje se stvorio otpor,

on je bio usmjeren protiv pokuaja zabrane i kontrole rav e a , t r a e i p r a v o n a p a r t y . Rave k u l t u r a j e b i t n o h e d o
nistika, o n a je zaokupljena z a b a v o m i d o b r i m raspoloe
n j e m , a ne m i j e n j a n j e m statusa q u o .
4. S u p r o t n o situaciji koja je p r e v l a d a v a l a u s u b k u l
t u r a m a koje su opisali b i r m i n g h a m s k i autori, u rave kulturi
e n e nisu m a r g i n a l n e , t u n e d o m i n i r a j u m a s k u l i n i s t i k i sti
lovi p o n a a n j a i s c e n a je e t n i k i m i j e a n a .

o k v i r i a n a l i z e o t p o r a k r o z r i t u a l e , i a k o v e i n a a u t o r a nije

5 . Rave k u l t u r a n e u k l j u u j e l a k o p r e p o z n a t l j i v e s t i l o

negirala o t p o r kao takav (nazivajui ga p o n e k a d bije

v e o d i j e v a n j a k a o to s u t o bili o n i k o j i s e o d n o s e n a t e d d y

g o m ) niti j e m o g l a n e g i r a t i r i t u a l e . N o , sve o n o to j e u

b o y s e , p u n k e r e , r o c k e r e , m o d s e i s k i n h e a d s e . Rave k u l t u r a

d o t a d a n j e m o k v i r u n a g l a a v a l o v e r t i k a l n u s o c i o l o k u sli

nije k a o g a n g - k u l t u r a , o n a j e d i f u z n i j a , n e o r g a n i z i r a n i j a i

ku d r u t v a u p r i s t u p u s u b k u l t u r a m a , m i j e n j a se s o b z i r o m

nevidljivija.

na spoznaje o d a n a n j i m f e n o m e n i m a i n a i n i m a o b l i k o
v a n j a k u l t u r a u k u s a k o j e nisu j e d n o z n a n o d e t e r m i n i r a n e
klasnom strukturom.

138

Z b o g navedenih obiljeja, autori (kao Redhead i m n o g i

d r u g i ) s m a t r a j u d a s e rave n e m o e interpretirati k a o jo j e d
na s u b k u l t u r a u n i z u , a n e m o g u n o s t p r i m j e n e p r i j a n j i h

13Q

Benjamin Perasovi

k o n c e p a t a j e d n a j e o d i l u s t r a c i j a p o s t - s u b k u l t u r n o g raz

II. dio

d o b l j a u s o c i o l o g i j i k o j a s e jo u v i j e k b a v i s l i n i m f e n o m e
n i m a , bez o b z i r a n a razlike u p o j m o v i m a . G e o g r a f i j e k u l
tura m l a d i h j e d a n je od p o k u a j a i m e n o v a n j a p o d r u j a u
k o j e m se vidi p r o m j e n a perspektive, pri e m u nestajanje
s a m o g p o j m a s u b k u l t u r e vie g o v o r i o t e o r i j s k i m p r e f e r e n

SUBKULTURE U HRVATSKOJ

c i j a m a koje ciljaju na socijalno-strukturalnu sliku u p o z a

dini p o j m a , a m a n j e o prisutnosti (sub)kulturnih praksi,
medijskih

posredovanja,

razliitih

oblika

identifikacije,

s t v a r a n j a i n d i v i d u a l n i h i g r u p n i h i d e n t i t e t a u svijetu a d o l e
scentskih ivotnih stilova potkraj stoljea.
U t o m svijetu m o g u e je o t k r i t i i s u b k u l t u r n o s t , pa i
d r u g e f e n o m e n e i procese n e k a d nazivane o t p o r o m kroz
r i t u a l e , k a o i n e u p i t n e p o m a k e , p o s e b n o k a d j e rije o
enskim akterima i s m a n j e n o m utjecaju maskulinizma na

Uvod

nekim s c e n a m a . Sociologija nije post-subkulturnim raz

d o b l j e m i z g u b i l a p r e d m e t (subjekte) i s t r a i v a n j a , a d o b a r
d i o p r o m j e n e perspektive o m o g u i t e b o l j e r a z u m i j e v a n j e

N a s t a n a k subkulturnih stilova i identiteta u Hrvatskoj i

f e n o m e n a k o j i jo uvijek m o e biti i s k a z a n i s t a r i m p o j

nastanak sociolokih teorija i istraivanja, koje se tim f e

m o v i m a , pri e m u s e p r e s u d n e razlike t e o r i j s k o - m e t o d o -

n o m e n o m bave, ne d o g a a j u se u slinom vremenskom

l o k o g o k v i r a izraavaju u istraivanju, d a k l e u ivotu a k t e r a

razdoblju - trebalo je proi petnaestak g o d i n a postojanja

o k o j i m a je rije.

raznovrsnih, veih i m a n j i h scena, da bi se pojavili prvi

s o c i o l o k i z a h v a t i u s u b k u l t u r n u s t v a r n o s t tih s c e n a , n j e n i h
individualnih i g r u p n i h aktera. To ne znai da je nau so
ciologiju

m i m o i l o irenje duha

ezdesetih

razliita

p o d r u j a i v o t a , ili d a niz l i s t o v a i p u b l i k a c i j a ( o d o m l a d i n
skih, p o d z e m n i h , esto niskotiranih, do etabliranih tjedni
k a ili a k p o d l i s t a k a t e l e v i z i j s k i h p r o g r a m a ) nije p o p r a t i o
z b i v a n j a n a sceni i r o k o s h v a e n e r o c k k u l t u r e . S u p r o t n o
t o m e , zbivanja s kraja ezdesetih i m a l a su odjek, p r a e n
autentinim d j e l o v a n j e m razliitih a k t e r a , i u naoj sredini,
k a k o u p o d r u j u d r u t v e n i h s u k o b a , u k o j e m se za s v o j u
u l o g u izborio studentski pokret, t a k o i u p o d r u j u kulture
mladih i nastajue diskografske i srodne d o m a e indu-

I40

Benjamin Perasovi

strije.

To znai da ve p o e t k o m sedamdesetih i m a m o

specifinu scenu na k o j o j se mijeaju studentska g i b a n j a ,

r a z n e p u b l i k a c i j e u k o j i m a p o s t o j i p o t p u n a r e c e p c i j a svjet
skih k u l t u r n o - p o l i t i k i h i n i c i j a t i v a , n a s t a j a n j e d o m a i h a k
tera u i r o k o m s p e k t r u o d a k a d e m s k i h , u m j e t n i k i h , p o l i
tikih, do o n i h koji p r i h v a a j u (i stvaraju) n o v e stilove na
iroj s c e n i k u l t u r e m l a d i h , uz k o j u e sve vie u s e d a m
d e s e t i m g o d i n a m a rasti i trite p l o a , n o s a a z v u k a u o p e .
U s o c i o l o g i j i , Ivan Kuvai ( 1 9 7 9 . ) , uz analize studentskih
pokreta, pozornost poklanja i g r u p a c i j a m a koje se o d j e
om

i n a i n o m ivota razlikuju od d o m i n a n t n e kulture,

k o r i s t e i p o n e k a d (u r a s p r a v i o s t u d e n t s k o m p o k r e t u u
SAD-u) primjere i pristup tipine za subkulturnu p r o b l e m a
tiku i r a s p r a v u k o j a se i na s a m o j s u b k u l t u r n o j sceni v j e n o
vodi o o n i m a koji pristupaju n e k o m p o k r e t u iz p o m o
d a r s t v a i k o j e je l a k o p r e p o z n a t i z b o g p o z e r s t v a i e l j e za
p u b l i c i t e t o m t e o n i h ija j e o d j e a i p o n a a n j e s a m o v a n j
ski izraz d u b l j e g m o r a l n o g i i n t e l e k t u a l n o g p r i j e l o m a . ( K u
v a i , 1 9 7 9 . , str. 1 2 3 . ) T a k o e r , D r a k u l i ( 1 9 7 3 . , 1 9 8 0 . )
raspravlja o p o j m o v i m a kontrakulture i subkulture, o p o
e c i m a mistifikacije upotrebe d r o g a . U filozofskim i soci
olokim a s o p i s i m a pojavljuju se tekstovi koji, bez obzira
na interpretaciju, d o n o s e strukturu p o b u n e i velikog o d
bijanja s kraja ezdesetih, opisujui f e n o m e n svjetskog
o m l a d i n s k o g p r o t e s t a . P r e v e d e n i s u k l j u n i a u t o r i (Roszak,
k a s n i j e i H e b d i g e , Frith, Brake) i ne m o e se rei da o s n o v n i

URBANA PLEMENA

d e n t s k i m p o k r e t o m ili s a s v j e t s k i m k r e t a n j i m a n a m o d n i m i
irim p o z o r n i c a m a adolescentskih stilova ivota. Socioloki
tekstovi s e d a m d e s e t i h i p o e t k o m o s a m d e s e t i h najee su
u t o m kontekstu s p o m i n j a l i studentski pokret i novu ljevicu,
posveujui subkulturi, kontrakulturi i kulturi m l a d i h m a n j e
p o z o r n o s t i , p o s e b n o a k o stoje izvan k o n t e k s t a d r u t v e n i h
p o k r e t a i drutvene p r o m j e n e . U t o m je smislu kraj s e d a m
d e s e t i h s v o j e v r s t a n izazov i m o g u a p r e k r e t n i c a u p r i s t u p u .
Tada nastaju, i na javnu scenu dijelom konfliktno stupaju,
s u b k u l t u r n i a k t e r i k o j e nije l a k o smjestiti u d o t a d a n j e k a
t e g o r i j e o d r e e n e o d n o s o m p r e m a p o k r e t u , p r o m j e n i ili
k a r a k t e r u d r u t v a . Jo ih je tee b i l o smjesliti u k o n t e k s t
postojeih (slubenih i neslubenih) politikih i m b e n i k a .
N u s l a j e s c e n a (iji s u p o e c i p r i s u t n i v e p o t k r a j e z d e s e
tih) k o j a j e n a g l a e n o a d o l e s c e n t s k a , n e p o l i t i n a , v e z a n a
1 0

uz g l a z b u , s l o b o d n o vrijeme i razliite ivotne stilove. To

je j e d a n od g l a v n i h r a z l o g a zato ovaj rad p o i n j e s k r a
j e m s e d a m d e s e t i h , n e elei stvoriti d o j a m k a k o t e k t a d a
p o i n j e s u b k u l t u r n i ivot u H r v a t s k o j , ali e l e i n a g l a s i t i
odvojenost, svojevrsnu izoliranost (posebno manifestnu i
eksplicitnu) p r o b l e m a m i n k e r a i h a o m a n a o d d o t a d a n j i h
drutvenih p o k r e t a i neizbjenih p o l i t i k i h i n t e r p r e t a c i j a t a k v i h
pokreta u okviru publicistike i drutvenih znanosti. M i t o je
d i n s t v e n o s t i s o c i j a l i s t i k e o m l a d i n e nije b i o n a r u e n p r v i
p u t u t a d a n j o j J u g o s l a v i j i , niti j e k o n f l i k t i m a o o b i l j e j a

okvir poznavanja i prouavanja problema i p o j m o v a sub

10

kulture nije prisutan. N o , naa sociologija s e d a m d e s e t i h

g o d i n a , o s i m sitnih i z n i m a k a , n i j e s t v a r a l a s t u d i j e o d o m a
oj sceni (sub)kulture m l a d i h , a o n a j d i o te scene koji se
o b l i k o v a o m i m o studentskih pokreta i politikih inicijativa
o s t a o j e v e i n o m n e p r o b l e m a t i z i r a n . K u l t u r a m l a d i h i sve
v e a u l o g a r o c k g l a z b e u p o s r e d o v a n j i m a stila i i d e n t i t e t a
u d o m a i m r a d o v i m a bili s u o b i n o p o v e z i v a n i s a s t u -

14?

N a o v o m mjestu treba s e podsjetiti specifinog znaenja p o j m a p o l i tinosti u uvjetima jednopartijskog sustava, zato to m n o g i oblici izra
avanja, od o d j e e , glazbe i dranja do eksplicitno izraene n e p o l i tinosti, m o g u postati politini za predstavnike slubene kulture d r u
tva, a to se i d o g o d i l o m n o g i m akterima rock kulture, kad je stvarna
nepolitinost z a p r a v o postala politina za o n e koji su m o g l i podnijeti
i dopustiti s a m o j e d a n , propisani o b l i k politinosti za m l a d e g r a d i t e
lje s a m o u p r a v n o g socijalizma. N o , treba s p o m e n u t i i kasniju iru t o
leranciju prosjene i nepolitine rock kulture, koja se zamjenjivala
netolerantnou i c e n z u r o m svaki put kad bi tekst neke pjesme p r e
ao granicu d o p u t e n o g a .
143

Benjamin Perasovi

teih s u k o b a i d e m o n s t r a c i j a k a k v e j e d r u t v o v e p o z n a

URBANA PLEMENA

U naoj sociologiji, u posljednjih dvadesetak g o d i n a ,

v a l o , ali je specifinost s u k o b a i z m e u h a o m a n a i insti

n e m a ni pet vanijih knjiga koje bi bile zasnovane na so

t u c i j a d r u t v a , n a o k o b a n a l n i m p o v o d o m p r v i p u t u iru

c i o l o k o m istraivanju kvalitativnog podrijetla, p o p u t o n i h

javnost prenijela slike p o d j e l a i ivotnih stilova a d o l e s c e

koje n a z i v a m o i socijalnim m o n o g r a f i j a m a iz d o b a i

n a t a , koji su u z m i c a l i k l a s i n i m p o l i t i k i m d e f i n i c i j a m a o lije

kake kole i koje bi, uz d r u g e m e t o d e i izvore p o d a t a k a ,

v o m i d e s n o m , n a o d r e e n n a i n p l a i l i d o m i n a n t n u kul

koristile razliite r a z i n e s u d j e l o v a n j a i n e p o s r e d n o g p r o

turu i z g l e d o m (s i m e je u vezi i d j e l o m i n o m i j e a n j e s p o l n i h

m a t r a n j a f e n o m e n a , u p o z n a v a j u i u p o t p u n o s t i (ili, t o j e

u l o g a u t r a d i c i o n a l n o j slici r o d i t e l j s k e k u l t u r e ) , p r o b l e m o m

vie m o g u e ) a k t e r o v u d e f i n i c i j u s i t u a c i j e , k a o i c j e l o k u p a n

d r o g e i pasivnosu koja se protezala od slike pasivnosti

s v a k o d n e v n i ivot. T a k v a s i t u a c i j a j e d o n e k l e r a z u m l j i v a

z a z a d a t k e s o c i j a l i s t i k o g d r u t v a d o slike p a s i v n o s t i p r e m a

a k o uvaimo poznati kontekst nastajanja znanosti i trajni

ivotu k a o t a k v o m .

kompleks m n o g i h drutvenih znanosti koje bi u egzaktno-

D r u g i r a z l o g , z b o g k o j e g j e kraj s e d a m d e s e t i h uzet k a o

sti, e m p i r i j s k o j p r o v j e r l j i v o s t i i o s t a l i m p o e l j n i m a t r i b u t i m a

poetak o v o g rada prepoznaje se u nastajanju masovnije

z n a n s t v e n o g p r i s t u p a , e l j e l e to vie sliiti p r i r o d n i m z n a

r o c k k u l t u r e ( k o j o j p o e c i seu m n o g o r a n i j e ) , s d o m a i m

nostima. D o m i n a c i j a , s jedne strane m a k r o teorija, a s

akterima koji p u n e velike d v o r a n e , sa specijaliziranim rock

d r u g e strane empirijskih istraivanja, u k o j i m a je a n k e t a

a s o p i s i m a i svojevrsnom institucionalizacijom rock kriti

apsolutno vladajua m e t o d a , takoer obiljeava najvei

ke u m e d i j i m a , s t r i t e m p l o a i p r o f i l i r a n j e m g l a z b e n i h

dio razvojnog puta d o m a e sociologije. To je pridonijelo

t a k o i s u b k u l t u r n i h stilova. P o j a m rock kulture je irok.

razumijevanju socijalne strukture i o d n o s a veih drutvenih

P o g l e d a m o li paljivije, uoit e m o da o b u h v a a p o d r u j e

g r u p a , i z r a d i k v a l i t e t n i h s t u d i j a o s t a v o v i m a ili u r b a n i s t i -

u k o j e m se s r e u i r a z n o v r s n e s u b k u l t u r e i a k t e r i a l t e r n a

k o - p r o s t o r n i m c j e l i n a m a , p e r s p e k t i v a m a r a z v o j a i t d . , ali

tivne scene i o n a j d i o m l a d i h koji ne p r i p a d a izraajnijim

j e o s t a v i l o p o strani svijet i v o t a m a l i h g r u p a , s u b k u l t u r u ,

subkulturnim stilovima i kojega obino u o p e n o nazivaju

k o n t r a k u l t u r u , a l t e r n a t i v n u s c e n u . Po s t r a n i su o s t a l i i b r o j

d i j e l o m k u l t u r e m l a d i h . Rock k u l t u r a d a n a s o b u h v a a i

ni i v o t n i , s u b k u l t u r n i stilovi k o j i su p o v e z a n i s j a s n i m i d e n

vie r o d i t e l j s k i h g e n e r a c i j a , d o b n i h s k u p i n a , o b i l j e a v a j u i

tifikacijskim p r o c e s o m u k o j e m p o j a m , primjerice, heavy

etabliranu kulturu b a r e m koliko i subkulturu, dovodei na

metala (punka, housea, svejedno) igra presudnu u l o g u i

vlast p r e d s j e d n i k e S A D - a i V e l i k e B r i t a n i j e .

u p u u j e n a niz t j e l e s n i h , n e v e r b a l n i h , k a o i j e z i n i h , o d j e v

T r e i r a z l o g j e v e z a n u z m e t o d o l o g i j u , to o v d j e o z

nih i d r u g i h o b r a z a c a , na s t r u k t u r e o s j e a j a i e l j a , na s l i k e ,

n a a v a p o k u a j revitalizacije sudjelovanja i p r o m a t r a n j a ,

vrijednosti, i k o n a n o p o n a a n j a u s v a k o d n e v n o m ivotu

o s o b n o g iskustva iz s u b k u l t u r n o g svijeta, z b o g e g a n a v e

individualne

deni vremenski period o m o g u u j e autoru da lake, na os

i v o t n i stil, u i j e m k o n c e p t u a l i z i r a n j u u v a a v a m o s a m o g

n o v i o s o b n i h p o z n a n s t a v a i v e e ili m a n j e u k l j u e n o s t i u

aktera i n j e g o v u definiciju situacije, uz d o s a d a n j e s p o

ivot s u b k u l t u m e s c e n e o k o j o j j e r i j e , s a k u p i p o d a t k e

znaje o subkulturi mladih i nainima posredovanja i o b l i

potrebne za rekonstrukciju osnovnih obiljeja subkulturnih

k o v a n j a stila i i n d i v i d u a l n o g / g r u p n o g i d e n t i t e t a , n e m o e

stilova i identiteta.

biti d o v o l j n o n a z n a e n niti o b j a n j e n p o z i v a n j e m n a n e k u

144

esto g r u p n e

identifikacije adolescenata.

145

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

o p u odrednicu poput dokolicirenje, potronja i p o m o

socijalnog organiziranja m l a d i h unutar slubene kulture i

d a r s t v o ili, u vezi s t i m , h i p o m a n i n o s t , k a k o su to u i n i l i

tada jedine slubene organizacije m l a d i h ljudi ( S S O ) " .

Fulgosi i Radin ( 1 9 8 2 . ) u s v o m istraivanju stilovaJLivota

A u t o r i c a je d i p l o m i r a l a s o c i o l o g i j u i j e d n o ljeto p r o v e l a

z a g r e b a k i h srednjokolaca. To je istraivanje o b a v l j e n o

r a d e i z a a n k o m u p o z n a t o j p o l i t i k o j koli o m l a d i n s k e

iz d r u k i j e perspektive, k o j a ne vidi p o s t o j a n j e i v o t n o g

organizacije u Fazani. U o b l i k u p i s a m a prijateljici iznijela

( s u b k u l l u m o g ) stila h a o m a n a , m i n k e r a ili t e m e r a u p r a v o

je svoja z a p a a n j a i naznaila m n o g e e l e m e n t e i k a r a k t e

u r a z d o b l j u u k o j e m je s c e n a a d o l e s c e n t s k i h stilova p o s t a l a

ristike p o n a a n j a g r u p a i p o j e d i n a c a , n j i h o v o g o p h o e n j a

p o z n a t a iroj j a v n o s t i z b o g p r o t j e r i v a n j a h a o m a n a i z Big

i o n i h a s p e k a t a jezika i s v a k o d n e v n o g i v o t a k o j i su j o j bili

Bena. N o , o s i m tvrdog p r i s t u p a , k a k a v d e m o n s t r i r a multi-

p r e d o i m a , v e i n o m s d r u g e strane a n k a , i u koli o p e

varijantna psihografska analiza ponaanja, gdje je pra

nito. Karijere i socijalna m o b i l n o s t kroz S S O zanimljiv su

enje p o p i rock glazbe uzeto kao jedan od 23 faktora,

f e n o m e n s o b z i r o m na vrijednosti i socijalni status, k a o i

i n d i k a t o r a ivotnih stilova, ali se dalje o t o m s k u p u vari

d r u g e aspekte n a p r e d o v a n j a u organizaciji koja je esto,

j a b l i n e r a s p r a v l j a , p o s e b n o z a t o to p o k r i v a p r i l i n o u s k o

zbog p i r a m i d a l n e logike i transmisijske uloge u o d n o s u na

podruje ponaanja, n e m a ni drugih pokuaja u tada

t a d a n j u v l a d a j u u p a r t i j u , m o r a l a biti k o n z e r v a t i v n i j a o d

njoj s o c i o l o g i j i i s r o d n i m z n a n o s t i m a , koji bi zahvatili u

o n i h k o j i stoje vie u h i j e r a r h i j i . U p r a v o e o d n o s i g r u p a i

s t v a r n o s t o m l a d i n s k i h p l e m e n a u H r v a t s k o j . (Ili, u stvar

inicijativa na tragu novih drutvenih pokreta s t o m o r g a

nost o n i h stilova ivota z a g r e b a k i h s r e d n j o k o l a c a koje

n i z a c i j o m zaotriti p i t a n j a s v r h e i p o k a z a t i l e g i t i m a c i j s k e

zagrebaki srednjokolci smatraju svojim stilovima.)

p r o b l e m e k o j i s e vie ( u d r u g o j p o l o v i c i o s a m d e s e t i h ) n i s u

Iz K u v a i e v a r a z m a t r a n j a o d n o s a z n a n o s t i i d r u t v a

m o g l i s a k r i v a t i niti r j e a v a t i , o s i m p r o m j e n o m o d n o s a , k a o

(Kuvai, 1 9 7 7 . ) j a s n o j e k a k o u m j e t n o s t m o e biti instruk

to s e d o g o d i l o u S l o v e n i j i . ( O t o m e e biti vie r i j e i u

tivna za socioloke studije, a posezanje za l i t e r a t u r o m koju

poglavlju o odnosu subkulture i novih drutvenih pokreta.)

s e t e k o m o e svrstati u z n a n s t v e n i p r i s t u p p o s e b n o j e
razumljivo

sluaju

nedovoljno

poznate

O d sociolokih r a d o v a koji s u n a m znaajni z a p r o u

problematike,

a v a n j e s u b k u l t u r e (a t a k v i h r a d o v a u H r v a t s k o j i d r u g i m

kada sociolog moe nai relevantne podatke u raznovr

r e p u b l i k a m a t a d a n j e d r a v e n e m a b a m n o g o ) t r e b a iz

snim o b l i c i m a ekspresije; pisma poljskih m i g r a n a t a ve

dvojiti t e o r i j u G r e g o r a T o m c a ( T o m e , 1 9 8 8 . , 1 9 8 9 . ) , istra

su u l a u s o c i o l o k u klasiku ( T h o m a s , Z n a n i e c k i ) . F a n z i n i ,

ivanje neformalnih grupa mladih u B e o g r a d u (Joksimovi

kao tipian primjer mikro-medija, m o g u sociologu subkul

i sur. 1 9 8 8 . ) te p o e t a k i s t r a i v a n j a u H r v a t s k o j ( B u z o v i

ture biti v e o m a v a n i , a k o ne i kljuni u istraivanju ( p o s t ) p u n -

sur. 1 9 8 9 . , Lali, L e b u r i , B u l a t , 1 9 9 1 . )

kerskog senzibiliteta devedesetih.

G r e g o r T o m e (1988.) analizira raznovrsne o m l a d i n

J e d n a v e i n o m n e p r i m i j e e n a k n j i i c a San/c nije ka

ske p o k r e t e k o r i s t e i tri k l j u n a p o j m a : s u b k u l t u r a , s u b p o -

tedra M i r j a n e H e g e d (1 9 8 2 . ) p r i m j e r je t e k s t a u k o j e m j e ,

litika i k o n t r a k u l t u r a . S u b k u l t u r e r a z v i j a j u s p e c i f i n e o b r a

uz p u n u introspektivnu, o s o b n u , impresionistiku sliku, la

sce s t v a r a l a t v a i i v o t n i h s t i l o v a , p r o v o d e i v e i n u v r e m e n a

ko m o g u e oditati

m j e s t a z a n i m l j i v a s v a k o m e t k o eli

n e t o z n a t i ili istraivati o k u l t u r o l o k o m o k v i r u p o l i t i k o g i

146

Savez socijalistike o m l a d i n e

147

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

u svojim neformalnim i vrnjakim g r u p a m a , u svojevrsnim

e n k l a v a m a d r u t v e n e s t v a r n o s t i , k o j e s e s u p r o t s t a v l j a j u ili
su jednostavno paralelne dominantnim kulturnim orijenta
c i j a m a odraslih. Subpolitiki pokreti ne d o v o d e u pitanje
temeljne vrijednosti d o m i n a n t n e kulture, n e g o sredstva za
p o s t i z a n j e c i l j e v a , o n a j r a s k o r a k p r o k l a m i r a n o g a i stvar
n o g a u drutvu koji je, u T o m c o v o j teoriji, rezerviran za
studentski p o k r e t k a o t i p i a n p r i m j e r s u b p o l i t i k e . K o n t r a
kulture p o k u a v a j u ujediniti subkulturu i subpolitiku, o n e
kombiniraju politiki radikalizam sa subkulturnim ivotnim
stilovima, smjerajui p r e m a n e k o m tipu kulturne revolucije.
U d o b a prije D r u g o g a svjetskog rata, u Sloveniji, T o m e pre
p o z n a j e P r e p o r o d k a o p r i m j e r s u b p o l i t i k o g p o k r e t a , jazz
pokret k a o primjer subkulture i SKOJ

kao kontrakulturni

akter. N a k o n r a t a , jazz, i r o c k ' n ' r o l l koji se p r i k l j u u j e , o s t a j u

p r i m j e r i s u b k u l t u r e , d o k p o k r e t m l a d i h o k o a s o p i s a Per
spektive i k a z a l i n e g r u p e O d e r 5 7 p r e d s t a v l j a a u t o n o m n u
k o n t r a k u l f u r u , a studentski p o k r e t s u b p o l i t i k u . U o s a m d e s e
tim g o d i n a m a , t i p i a n p r i m j e r s u b k u l t u r e jest p u n k p o k r e t ,
subpolitiku T o m e nalazi u n o v i m drutvenim p o k r e t i m a , a
kontrakulturnim smatra primjer djelovanja Laibacha i NSK.

m a l i h vjerskih z a j e d n i c a , o z o n c i (sluatelji p o s e b n e r a d i o
e m i s i j e ) , te z a l j u b l j e n i c i u k o m p j u t o r e . Z a n i m l j i v o je da i
minkeri i punkeri, po miljenju a u t o r a istraivanja, p r i p a
daju g r u p a m a koje su okupljene o k o glazbenih interesa i
p r e f e r e n c i j a , i a k o s e u n u t a r s a m e s t u d i j e n a v o d i niz k o n
kretnih primjera koji n a g l a a v a j u minkersku fokusiranost
n a m o d u , p o j a v n o s t i svojevrsnu n e d e t e r m i n i r a n o s t g l a z b o m .
Ipak, istraivanje pokazuje vezanost minkera uz g l a z b u ,
n a v o d e i n e k e g r u p e i g l a z b e n e stilove koje u Hrvatskoj
poznajemo iz drukijeg, alternativnijeg, zapravo rock sub
k u l t u r n o g k o n t e k s t a . D o z a b u n e m o e d o i a k o s e n e uz
me u o b z i r v r i j e m e i s t r a i v a n j a , jer n a s t a j a n j e p u n k i new
wove stila p r i s u t n o je k r a j e m s e d a m d e s e t i h , uz p o s t o j a n j e
m i n k e r a i z t o g p e r i o d a k a o z a s e b n o g stila, a b e o g r a d s k o
istraivanje r a e n o je g o t o v o deset g o d i n a kasnije. Z b o g
t o g a s e i t a l a c n e s m i j e u d i t i to s e u o p i s u m i n k e r s k o g
stila s p o m i n j u i b e n d o v i p o z n a t i i z d i m e n z i j e p o s r e d o v a n j a
drukijih, ne-minkerskih subkulturnih identiteta, lako svo
j e v r s n a v e z a n o s t nevv vvave g l a z b e ( z a p r a v o a p r o p r i j a c i j a
n o v o v a l n i h sadraja od brojnih aktera, stjecatelja (sub)kult u r n o g kapitala) uz specifine minkerske k r u g o v e , nije bila

B e o g r a d s k o i s t r a i v a n j e ( J o k s i m o v i i sur. 1 9 8 8 . ) u z i

n e p o z n a t a u Z a g r e b u , o s t a j u i n a r a z i n i p u n k e r s k e (ili h a -

m a n e f o r m a l n e g r u p e m l a d i h z a s v o j p r e d m e t , to u k a z u j e

o m a n s k e ) kritike d i j e l a n o v o v a l n i h a k t e r a , u p r a v o p o

na slinosti i razlike s p r a m p o j m a subkulture, g d j e su neke

s t o j a n j e p r a v i h m i n k e r a k r a j e m s e d a m d e s e t i h (ili,

n e f o r m a l n e g r u p e lako ukljuive u subkulturnu stvarnost

percepciji s u d i o n i k a : klasinih), ini o v e kritike u p u e n e

po

(primjerice, punkeri) d o k je neke d r u g e grupe koje su bile

n o v o v a l c i m a vie s v a o m u f a m i l i j i n e g o k o n a n i m s m j e

p r e d m e t istraivanja teko nazivati s u b k u l t u r n i m a . D o b r o

t a n j e m n e k o g a k t e r a i z v a n ire r o c k k u l t u r e . D e s e t g o d i n a

je u o e n o da subkulturi m o g u pripadati i pojedinci, oni

odmaka

od

prvih

punkera,

od

specifinog

razdoblja

koji n e m a j u svoju n e f o r m a l n u g r u p u ali se na razliite n a

r o c k - k u l t u r e , k o j a je visoki s t u p a n j f r a g m e n t a c i j e d o i v j e l a i

i n e (stilski) i d e n t i f i c i r a j u s a i r i m p l e m e n o m . U i s t r a i v a n j e

prije pojave p u n k a , o m o g u u j e razumijevanje minkerskog

su uvrtene sljedee n e f o r m a l n e g r u p e : punkeri, minkeri,

p r i s v a j a n j a alternativnih b e n d o v a , k a o i s p o z n a j u sve razli-

nogometni navijai, transcendentalni meditanti, pripadnici

itijih n a i n a p o s r e d o v a n j a m i n k e r s k o g , ali i o s t a l i h s t i l o v a .
U z ivot p r i p a d n i k a n e f o r m a l n i h g r u p a , u i s t o m istra

Savez komunistike o m l a d i n e Jugoslavije

148

ivanju znaajan prostor posveen je obiteljskom ivotu

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

m l a d i h (od materijalno-egzistenci|alnih uvjeta ivota i o d

Leburi, Bulat, 1 9 9 1 . ) progovorili su svojim jezikom, i s a m i

nosa roditelja i djece, do politike socijalizacije m l a d i h u

subkulturni akteri, autori grafita,

obitelji) k a o i analizi stajalita m l a d i h p r e m a d r u g i m o b l i

v r i j e d n o s t djira i e k i p e , o d n o s n o s u b k u l t u r n o g stila i

c i m a n e f o r m a l n i h o k u p l j a n j a i djelovanja (peticije, grafiti,

osjeaja p r i p a d a n j a , i to kroz individualni g o v o r koji o b j a

trajkovi, novi drutveni pokreti). Krajem osamdesetih, u

njava sam in ispisivanja grafita.

upozoravajui

nas na

B e o g r a d u su izala i 4 b r o j a a s o p i s a Potkulture, u k o j e m
su objavljivani prijevodi kljunih tekstova o subkulturi, k a o
i d o m a i autorski radovi o punku, k o m u n a m a , simbolima

0 pristupu problemu ovoga rada

kontrakulture, represivnim o b r a s c i m a spolnih u l o g a i d r u g i m

Subkulture m l a d i h predstavljaju f e n o m e n k o j e m je, s

bitnim t e m a m a subkulture, drutvenih pokreta i ivotnih

o b z i r o m na d i n a m i n o s t i u r o n j e n o s t u s v a k o d n e v n i ivot

stilova.

k a o p o l j e i z r a a v a n j a stila i i d e n t i t e t a , n u n o p r i s t u p i t i k v a

U Hrvatskoj, neki r a d o v i i istraivanja grafita (Krito-

litativno i uvaavati akterovu definiciju situacije. N o , s

vac, 1 9 8 9 . , Kale, 1 9 8 9 . , Perasovi, 1 9 8 9 . , Lali, Leburi,

o b z i r o m na brojnost stilova i d u g o vremensko razdoblje

Bulat, 1 9 9 1 . ) i istraivanja n o g o m e t n o g h u l i g a n i z m a (Buzov i

k o j e s e u o v o m r a d u o b r a d u j e , b i l o j e n e m o g u e sve z a s

sur.,

1993.) predstavljaju prve socioloke

novati na sudjelovanju i p r o m a t r a n j u . Naalost, socio

s t u d i j e o d o m a i m s u b k u l t u r a m a ili a s p e k t i m a s u b k u l t u r

1 9 8 9 . , Lali,

loko istraivanje koje bi o b u h v a t i l o sve subkulturne stilove

n o g ivota, i tako, m a k a r donekle stidljivo , tvore poetnu

1 cijelu Hrvatsku nikad nije zaivjelo, osim parcijalnih i

o s n o v u za kasniji pristup u r b a n i m p l e m e n i m a u Hrvatskoj.

m a n j i h i s t r a i v a n j a o n o g o m e t n o m h u l i g a n i z m u ili g r a f i t i

U veini tekstova postoji slinost o k o u p o t r e b e p o j m o v a ;

m a , u Z a g r e b u i S p l i t u . S t o g a je o v d j e r i j e o p o k u a j u

negdje se upotrebljava p o j a m dominantne kulture, negdje

rekonstrukcije b a r e m veine opih subkulturnih stilova

13

d o m i n a n t n o g kulturnog sklopa, a razlikovanje subkulture,

kontrakulture

neformalnih

poznato definiranje

koje su

grupa

uglavnom

ponudili

Roszak,

prati ve
Hebdige,

B r a k e i d r u g i b i t n i a u t o r i s o v o g p o d r u j a . N a k o n tih r a
d o v a , n o g o m e t n i h u l i g a n i z a m p o e o se p r o m a t r a t i i iz
druge perspektive, ne s a m o sociologije sporta n e g o i so
ciologije subkulture, a grafiti k a o specifian subkulturni
izlog oznaili s u j e d n o o d prvih d o m a i h s o c i o l o k i h g o
s t o v a n j a n a t e r e n u s u b k u l t u r e m l a d i h . U t o j k n j i z i (Lali,

koji su se pojavljivali u posljednjih d v a d e s e t a k g o d i n a na

vie ili m a n j e v i d l j i v i m s c e n a m a n a i h u r b a n i h s r e d i t a .
Informacije i spoznaje o s u b k u l t u m o m ivotu jednim d i j e l o m
stiu i z tih n e k o l i k o m a n j i h , k l a s i n i h s o c i o l o k i h istrai
vanja, a nekoliko puta nagovijetena mogunost financira
n j a , bez o b z i r a to n i j e o s t v a r e n a , o k u p i l a j e o s a m d e s e t i h
g o d i n a g r u p u zainteresiranih istraivaa koji su p o k u a l i ,
p r e l i m i n a r n o , snimiti s c e n u . I z t o g p e r i o d a , b e z o b z i r a
to je rije o p r i p r e m i t e r e n a za i s t r a i v a n j e k o j e n i k a d nije
u s l i j e d i l o , o s t a o je niz s p o z n a j a i n e o b j a v l j e n i h ( n a j e e

Rije je prije svega o izoliranim p r i m j e r i m a , koji ne proizlaze iz neke

kole, ireg istraivakog tima ili b a r e m n e k o g veeg projekta koji bi
o b u h v a a o p r o b l e m subkultura u cjelini, ukljuio niz s u r a d n i k a i za
p o e o istraivanje na p o d r u j u Hrvatske, a o d r e e n a stidijivost se
o g l e d a i u n e p r o b l e m a t i z i r a n j u p a r a d i g m e iz ijeg okrilja p r e u z i m a j u
osnovne pojmove.
150

niti a d e k v a t n o z a b i l j e e n i h ) h i p o t e z a , k o j e d o v o d e u p i t a n j e
dobar dio dosadanjeg sociolokog govora o subkulturi.
N a i m e , sve b o l j e p o z n a v a n j e s u b k u l t u r n e s c e n e n a m e t a l o
je zakljuak o d v a p r o c e s a ; j e d a n je potvrivao utjecajne
151

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

teorije, a drugi ih o d b a c i v a o . Jednim dijelom to se d o g o

s t i l o v a , ali e s t o d o n e p o z n a t i h ili b r z o p r o m j e n l j i v i h d e t a l j a ,

dilo zbog naeg tadanjeg nepoznavanja cjelokupnog rada

n a g l a a v a j u i d i n a m i k u s u b k u l t u r n o g svijeta i , jo u v i j e k ,

L. G r o s s b e r g a koji je upitnima uinio profilirane subkultur-

m o g u n o s t g o v o r a o p u n k e r i m a ili m e t a l c i m a ( z a j e d n i k i m

ne identitete p o z n a t e iz britanske s o c i o l o g i j e , i taj m o d e l

n a z i v n i c i m a ) o b a v e z n o s m j e t a j u i ih u k o n k r e t a n p r o s t o r i

prikazao u n a j m a n j u ruku nedostatnim za analizu subkul

vrijeme, u etnografsku, k o n k r e t n u cjelinu ivota u r b a n o g

ture, z a p r a v o rock-kulture i afektivnih saveza u a m e r i k i m

p l e m e n a . Takav imperativ o m o g u u j e da se uvidi razlii

uvjetima. S d r u g e strane,

tost n e k o g d r u g o g u r b a n o g p l e m e n a k o j e svoj i d e n t i t e t

nepoznavanje tog argumenta

nije nas sprijeilo u z a k l j u i v a n j u na o s n o v i p o d a t a k a i

posreduje

i n f o r m a c i j a o d o m a e m s u b k u l t u r n o m i v o t u , jer n a e p r e l i

sa z n a a j n o drukijim naglascima u s v a k o d n e v n o m ivotu,

m i n a r n o s n i m a n j e s c e n e (ije s m o d i j e l o v e d o b r o p o z n a

zabranjuje s o c i o l o g u sljepilo poistovjeivanja. U k l u b o v i

istim

zajednikim

nazivnicima,

ali,

kombinaciji

v a l i i p r i j e n a j a v l j e n o g i s t r a i v a n j a ) nije z a p o e l o g o t o v i m

m a , kafiima, parkovima, na parkiralitima, stadionima i

k o n c e p t i m a i p r i p r e m l j e n i m k a t e g o r i j a m a u k o j e se na

b r o j n i m d r u g i m javnim (i tajnim) okupljalitima, susretali

p r o m a t r a n i akter m o r a n e k a k o uklopiti, potovali s m o te

s m o m l a d e l j u d i k o j i s u svoj i d e n t i t e t p o s r e d o v a l i g l a z b o m

meljne

koja

i irim s k l o p o v i m a g l a z b e , dranja, slenga, izgleda i v r e d

d o p u t a j u da ih zbilja usmjeri, o p o v r g n e , naui n e e m u .

n o t a , s p o j e n i h u p r e p o z n a t l j i v i i v o t n i stil. J e d a n d i o n j i h , u

( N a r a v n o , i klasino empirijsko istraivanje k o j e m je k v a n -

d e s k r i p c i j i u t j e c a j a ili h i s t o r i j e u t j e c a j a k o j a s e m o e o d i -

tifikacija presudna i o b a v e z n a

implicira m o g u n o s t na

tati n a p o j e d i n i m o d j e v n i m p r e d m e t i m a i n j i h o v o j r e k o n t e k -

p u t a n j a h i p o t e z e , i t o j a s n i m m j e r i l o m , n o o n o to s e

stualizaciji, upotrebljavao je o p e p o j m o v e , detaljno razra

m j e r i ovisi i z r a v n o o t e o r i j s k o j k o n c e p t u a l i z a c i j i , o o p e r a

e n e , koji su se p o k l a p a l i sa u o b i a j e n i m o d r e e n j i m a , ali

c i o n a l i z a c i j i k l j u n i h p o j m o v a , a ti p o j m o v i su f i k s n i i t e k

nikad ne ostajui na nivou, primjerice s a m o punka, go-

sljedee istraivanje m o e zapoeti p r o m j e n o m p o j m o v a ,

t h i c a i s i . , n e g o s p e c i f i c i r a j u i b e n d o v e , p l o e ili n a z i v e

o d n o s n o p r o m j e n o m sadraja za operacionalizaciju.)

p o d s t i l o v a ( p o p u t O i p u n k , psycho-billy ili o d n j i h s a m o

u sudjelovanju u svakodnevnom

p r v e d v i j e p l o e , o s t a l o j e s r a n j e itd.) p r e c i z n o o m e u j u i

propozicije

dobrih

istraivanju subkulture,

ivotu subkulturnih aktera,

kvalitativnih

od samog

istraivanja

poetka

moemo

napraviti greku vlastitog predznanja i neke kategorije (u

p o l j e vlastite s t r u k t u r e o s j e a j a ; k o m b i n i r a j u i

bendove,

p o j e d i n e p l o e iz razliitih faza n e k o g g l a z b e n o g p r a v c a ,

naem sluaju zajednike nazivnike p o p u t punkeri, m e

odjeu i d r u g o , tako da se t o n o zna zbog e g a je neto

t a l c i , d a r k e r i , n a v i j a i itd.) s m a t r a t i n e u p i t n i m a , p o d v o d e i

tu i k a k o se m o e i n e s p o j i v o u i v o t u s p o j i t i . B i l o da se

s l a g a n j a i o d s t u p a n j a zbilje p o d taj neupitni k a t e g o r i j a l n i

radi o p u n k e r i m a koji su imali i m a g e prvih p u n k e r a (dakle

a p a r a t za koji n a m se, tovie, ini da proizlazi iz ivota

b a r e m d e s e t g o d i n a k a s n i j e ) ili o h a r d - c o r e o v c i m a , ili n o

s a m i h aktera k o j i m a se b a v i m o . Ipak, bez o b z i r a na nau

s i t e l j i m a r o c k a b i l l y stila ( g d j e j e n e t k o , r e c i m o , g o r l j i v o

spremnost da ne oekujemo poklapanje obrazaca poznatih

b r a n i o s a m o p s y c h o - b i l l y , o g r a u j u i se o d o s t a l i h ) , ili

iz sociologije subkulture, uoen je jedan poznati proces.

n e k o j o d m n o g o b r o j n i h k o m b i n a c i j a s vie ili m a n j e v i d l j i

To je proces subkulturalizacije, koji se o d v i j a po p o z n a t i m

vim vanjskim znacima pripadnosti, svima je bilo zajedni

stazama glazbenih anrova, omladinskih pokreta i ivotnih

k o p o z n a v a n j e o p i h o d r e d n i c a ( p u n k , m e t a l , d a r k itd.) i

152

153

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

p r a e n j e f r a g m e n t a c i j e tih o d r e d n i c a , v e z i v a n j e v l a s t i t o g

prepoznatljiva subkulturna mjesta, ali p o n e k a d praksom

o p r e d j e l j e n j a u i v o t u za sitne n i j a n s e . Te sitne n i j a n s e

a k t e r a t o p r i v r e m e n o p o s t a j u . D r u g a s t r a n a slike o p r o f i

o i g l e d n o s u d o v o l j n o k r u p n e d a u z r o k u j u p r o m j e n e u iz

liranim subkulturama i hodajuim osobnim kartama o d

g l e d u , p o n a a n j u , prijateljstvu, i o m o g u e specifinu a u -

nosi s e n a velik b r o j m l a d i h k o j i n e d o k a z u j u s v o j u s u b k u l -

t o - r e f l e k s i j u , p e r c e p c i j u v l a s t i t o g stila i s t i l o v a d r u g i h , v i e

turnu pripadnost vanjskim, uoljivim obiljejima. O n i m o

ili m a n j e u d a l j e n i h g r u p a . O v a j p r o c e s s u b k u l t u r a l i z a c i j e

g u d i j e l i t i z a j e d n i k a m j e s t a s o n i m a k o j i i z g l e d a j u vie ili

n i j e , n a r a v n o , t e k a o k a o u V . B r i t a n i j i ili A m e r i c i , a l i j e z a

m a n j e p r e p o z n a t l j i v o , a m o g u i stajati s a m o s t a l n o u s t a l n o

d r a o m n o g e s l i n o s t i ; n e k e o d izjava o v l a s t i t o m o p r e d j e

mijenjajuim

l j e n j u , r e c i m o z a s p e e d ili d e a t h m e t a l , z a h a r d c o r e , z a

O d j e a m o e biti p o t p u n o o b i n a , d a k l e z a o b i e n a k a o

g a r a n i r o c k , z a n o i s e , z a d a r k - i n d u s t r i a l , z a specifini c r o s s

s r e d s t v o i z r a z a , ili p a k n a m j e r n o n e k o m p a t i b i l n a a l i n e k i

o v e r x i y p r a v c a , ili b r o j n e d r u g e v a r i j a n t e , s a d r a v a l e s u

drugi elementi, poput glazbe, slenga, sudjelovanja u ritua

pojmove

lima, m o g u naglaavati pripadnost n e k o m u r b a n o m ple

identine o n i m a

koje

upotrebljava

rock-kritika

mapama

subkulturnog

gradskog

ivota.

d o m a i h i stranih asopisa, etabliranih, kao i p o t p u n o p o d

m e n u u veoj mjeri n e g o to to m o r a biti sluaj s vizual

z e m n i h . Ne s a m o to, n e g o su neki od aktera o d g o v a r a l i u

no lako oditljivim akterima. Takoer, vanjski izgled ne

potpunosti o b r a s c i m a poznatim iz britanske ( b i r m i n g h a m

m o r a nita g o v o r i t i o d i n a m i c i , s t u p n j u u k l j u e n o s t i p o j e

ske) s o c i o l o g i j e s u b k u l t u r e . C a k i k a d su bili u p o t p u n o s t i

d i n a c a u djelatnosti scene o kojoj je rije. O v d j e ne p o

p r o e t i z a g r e b a k i m , splitskim (ili, l o k a l n i j e , d u g a v l j a n -

stoji s a m o j e d a n m o d e l o d s t u p a n j a o d o b r a s c a b i r m i n

s k i m ili k m a n s k i m ) k o n t e k s t o m , a k t e r i s u b k u l t u r n i h s t i l o v a

g h a m s k e s o c i o l o g i j e s u b k u l t u r e , niti j e o d u s t a j a n j e o d o d

d r u g e p o l o v i c e o s a m d e s e t i h u H r v a t s k o j m o g l i s u sluiti

j e e ili f r i z u r e d o v o l j n o s a m o z a b i l j e i t i p a rei to s u t a k o

k a o p r i m j e r u u d b e n i k u s o c i o l o g i j e , ilustriran f o t o g r a f i j o m

er subkulture m l a d i h , koje p o d pritiskom sredine (recimo

i d e a l - t i p s k i h m o d e l a p u n k e r a , m e t a l a c a (sa s v i m r a z l i k a m a

p o l i c i j s k e r a c i j e i z a u s t a v l j a n j a ) b i r a j u n e u t r a l n o s t ili s v o

koje dijele podstilove), darkera, n o g o m e t n i h h u l i g a n a , ro-

j e v r s n u k a m u f l a u v a n j s k o g d i j e l a i m a g e a , a sve d r u g o

c k a b i l l y c a r a i d r u g i h , u k l j u u j u i i c r o s s o v e r m o d e l e sa

o s t a j e isto, bez o b z i r a to j e i t o d i o s t v a r n o s t i , j e d n a o d

oditljivim o s o b n i m i g r u p n i m historijatima svake interven

potvrenih opcija subkulturnih aktera. Takvo je zakljuiva

cije u zvuk, o d j e u , s l e n g , i m a g e o p e n i t o . M e u t i m , na

nje n e d o v o l j n o z b o g m n o g i h d i m e n z i j a , irih r a z m j e r a n e

d j e l u j e b i o i j e d a n d r u g i p r o c e s , ili m o d a d r u k i j a p o s l j e

potivanja sociolokih o b r a z a c a u ivotu s u d i o n i k a sub

d i c a istog p r o c e s a subkulturalizacije i tribalizacije m l a d i h .

kulturalizacije u Hrvatskoj. Upotreba skupnog imena i m

Ta d r u g a strana, k o j a je po definiciji o b i n o m v a n j s k o m

plicira o d r e e n i kolektivizam. Kolektivizam, pritisak g r u p e

promatrau

snima

n a p o j e d i n c a , s v o j e v r s n o n a s i l j e k v a d r e ili e k i p e n a d i n d i

njem scene u drugoj polovici osamdesetih (kada je g r u p a ,

v i d u a l n i m o d s t u p a n j e m od zajednikih obiljeja u vlastitoj

v e i n o m m l a i h i s t r a i v a a , a k t i v n o o e k i v a l a p o e t a k is

n e f o r m a l n o j g r u p i , n j e g o v a n j e u n i f o r m n o s t i , sve j e t o z a b i

traivanja koje nije n i k a d z a p o e l o ) ustrajnim b o r a v k o m

ljeeno i poznato, predstavlja d i o znanja o subkulturi mla

na okupljalitima m l a d i h , u z o n a m a subkulturne prakse, i

d i h (i starih). M e u t i m , i n d i v i d u a l i z a c i j a k o j a ne n e g i r a n e i j e

n a m j e s t i m a k o j a nisu n i k a k v a o k u p l j a l i t a niti o d p r i j e

p r i p a d a n j e sceni, na djelu je od poetka u rock (sub)kul-

154

nevidljiva,

uoena

je preliminarnim

155

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

turi i p r i s u t n a j e , u s p e c i f i n o j i n t e r a k c i j i i n d i v i d u a l n i h i

izbjei u n i f o r m n o s t i l a k u prepoznatljivost k o j a za p o j e d i n

g r u p n i h aktera (i njihovih identiteta), j e d n a k o k a o i procesi

ca predstavlja optereujuu openitost. Spoznaja procesa

naglaavanja uniformnosti izgleda i vrijednosti g r u p e . To

individualizacije u svim n j e g o v i m a s p e k t i m a nalae o d b a

je ta d r u g a strana. I n d i v i d u a l n a pozicija koja koristi s u b -

civanje determinirajuih kolektivistikih obiljeja u pristupu

k u l t u r n e p r e d m e t e , u t j e c a j e i t r a d i c i j e , s t a l n o i z l a z e i izvan

subkulturi. U p r a v o zato se, tijekom konkretnog etnograf

u o b i a j e n i h interpretativnih okvira. Vie p u t a se d o g o d i l o

s k o g iskustva, n a m e t n u l a i d e j a o p o t r e b i o d b a c i v a n j a s k u p

da istraivai s u d j e l u j u u r i t u a l i m a i s v a k o d n e v n o m i v o t u

n o g i m e n a kao takvog, b a r e m u sociolokoj analizi koja

u r b a n i h s u b k u l t u r n i h g r u p a , d a p r o v e d u niz v e e r i u p a r k u

zna o e m u g o v o r i . U p o t r e b a bilo kojeg o d r e e n j a p o p u t

ili d i s k o t e c i , u v i a j u i g o l e m o z n a e n j e p u n k a , m e t a l a , g o -

punk, metal, hard-core, rockabilly, dark/gothic, ukljuuju

t h i c a ili h u l i g a n i z m a z a o b j a n j e n j e i v o t n i h s t i l o v a i s r e

i i k o m b i n a c i j e i c r o s s o v e r v a r i j a n t e , p o s t a l a je n e d o s t a t

dinjih preokupacija, i da istovremeno ne m o g u upotrije

na za stvarno r a z u m i j e v a n j e b r o j n i h aktera koji su bili d i

biti niti j e d a n o d tih t e r m i n a z a d e s k r i p c i j u i n d i v i d u a l n i h ili

j e l o m iste s u b k u l t u r n e s c e n e k a o i o n i k o j i s u s e , u z v i e ili

g r u p n i h i d e n t i t e t a a k t e r a o k o j i m a j e rije. Izjave b r i t a n s k i h

manje truda, mogli uspjeno opisati ovim osnovnim skup

subkulturnih m l a d i h , koje je u svom dokazivanju p o s t m o -

n i m i m e n i m a ili i z v e d e n i c a m a i z n j i h o v i h f r a g m e n t i r a n i h

d e r n o g z n a e n j a stila s a k u p i o M u g g l e t o n ( 2 0 0 0 ) i k o j e

oblika.

pokazuju individualnost i nesvodivost aktera na s k u p n o

Ve krajem sedamdesetih bilo je jasno koliko je termin

i m e p o p u t p u n k a , m e t a l a , d a r k a itd., m o g l e b i biti i z a g r e

h a o m a n i n e p r e c i z a n jer p o k r i v a i r o k o p o d r u j e i d e n t i

b a k e , r i j e k e ili s p l i t s k e , j e r u p r a v o t a k v u a r o l i k o s t i n d i v i

fikacije s glazbenim i d r u g i m p o k r e t i m a , p o n e k a d o p i s u j u

d u a l n i h identiteta izgraenih na osnovi d o t a d a n j e g n a

i prilino udaljene n e f o r m a l n e g r u p e m l a d i h , ali ukljue

slijea s u b k u l t u r n i h p o k r e t a primijetili s m o jo o s a m d e s e t i h

ne u z a j e d n i k i n a z i v n i k z b o g e t i k e t i r a n j a d r u t v a ili jo

u Hrvatskoj.

Lepeza aspekata individualizacije je iroka,

uvijek zajednikih (ma k o l i k o udaljenih) razlikovnih k a r a k

o n a ukljuuje brojne primjere: od individualnog mijeenja

teristika s p r a m m i n k e r a , t e m e r a ili utljive v e i n e . N a

s t i l o v a ili b a r e m n a g l a a v a n j a o s o b n i h i z b o r a u n u t a r n e

k o n p o j a v e p u n k a b i l o j e z a i s t a o t e a n o koristiti z a j e d n i k e

k o g stila, p r e k o s l j e d b e n i k e ili a u t o r s k o - s t v a r a l a k e p o z i

nazivnike, posebno u sklopu novog vala i nastajanja n o

c i j e u r o c k k u l t u r i m i m o d e f i ni rl j i v i h o b r a z a c a s u b k u l t u r n i h

vih g e n e r a c i j a rock p u b l i k e . Bilo bi previe j e d n o s t a v n o ,

k o l e k t i v n i h i d e n t i t e t a , sve d o o d a b i r a n j a e l e m e n a t a i z p r o

z a p r a v o p o g r e n o , z a k l j u i t i d a p o s t o j e , s j e d n e s t r a n e je

f i l i r a n i h , e s t o j a k o r a z l i i t i h ili a k s u p r o t s t a v l j e n i h u r b a -

z g r a k o j a su u p o t p u n o s t i s u b k u l t u r n o p r o f i l i r a n a , a s

no-plemenskih pripadnosti radi stvaranja zasebnog i o s o b

d r u g e strane neprofilirani sljedbenici i simpatizeri koji ine

n o g stila.

a m o r f n u m a s u o p e r o c k - k u l t u r e ili

Takoer,

proces individualizacije subkulturnih

naprosto kulture

identiteta m o e m o pratiti u p o d r u j u kvadri i e k i p a , g d j e

mladih. Suprotan zakljuak, koji bi sugerirao kreativnost

postoji p r i h v a a n j e razliitih profiliranih o p r e d j e l j e n j a u n u

onih g r u p a i pojedinki koje izmiu definicijama i kolektiv

tar jedne kvadre, ekipe, g r u p e prijateljica i prijatelja, a to

n i m atributima, nasuprot sljedbenitva profiliranih i ud-

s e sve o d v i j a u z o n i k o j a n i j e t i m p r o c e s i m a nita i z g u b i l a

benikih aktera, takoer bi b i o pogrean. D r u g i m rijei

od svoje subkulturnosti. Jedan d i o aktera svjesno se t r u d i o

m a , ni Hebdige ni Grossberg, primijenjeni odvojeno, ne

156

157

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

m o g u biti p a r a d i g m a t s k i p r i m j e r i p r i s t u p a s u b k u l t u r i m l a

n i r a j u j e d n a n a d d r u g o m , to s e v i d i v e i i z razliitosti n a

d i h u H r v a t s k o j , n e g o m o g u biti i n s p i r a t i v n i ( p a i s a m i m

ziva p r o m a t r a n j e s a s u d j e l o v a n j e m ili p a k s u d j e l o v a n j e

etnografskim iskustvom potvreni) u pristupu koji uvaava

s p r o m a t r a n j e m . O d etiri o s n o v n a t i p a ( 1 . p o t p u n i s u d i o

raznovrsnost i

do

nik 2 . s u d i o n i k - p r o m a t r a 3 . p r o m a t r a - s u d i o n i k i 4 . s a m o

putajui s a m i m akterima da ocrtaju granice individualnog

promatra) u p r v o m potpuni sudionik p r o m a t r a aktere bez

i g r u p n o g identiteta. Ipak, pitanje p o j m o v a koji su obiljeili

n j i h o v o g z n a n j a , d o k u d r u g o m i t r e e m istraiva u p o z n a j e

s o c i o l o g i j u subkulture s e d a m d e s e t i h , i koji su istovremeno

p r o m a t r a n e aktere sa svojom u l o g o m , a u etvrtom s a m o

d i o o p e k u l t u r e , n i j e t a k o l a k o rijeiti, u p r a v o z b o g i m

promatra. M e u t i m , to u naem, konkretnom sluaju, ne

plikacija kolektivnih karakteristika. Zato u o p e govoriti o

i d e b a t a k o l a k o , jer o v a t i p o l o g i j a nije u k l j u i l a v a r i j a c i j e

p u n k e r i m a ili m e t a l c i m a , k a d i s t r a i v a k i u v i d u s u b k u l t u r n i

s potpunim sudjelovanjem i istovremenim otkrivanjem so

i v o t g o v o r i o p o j e d i n k a m a i p o j e d i n c i m a k o j i nisu s v o d i v i

ciolokog dijela o s o b n o g identiteta. S o b z i r o m na priku

na te p o j m o v e ? Zato pridonositi mistifikacijama i g e n e r a

pljanje podataka i brojne naine dolaenja do spoznaja

lizirati o p o n a a n j u , s t a v o v i m a , v r i j e d n o s t i m a g r u p a k o j e

b i t n i h z a o v a j r a d , u svjetlu s u d j e l o v a n j a (esto p o t p u n o g ) ,

sloenost procesa

subkulturalizacije,

i o n a k o trpe z b o g m o r a l n e panike i uobiajenih generali

nije b i l o m o g u e p r o m a t r a t i b e z o t k r i v a n j a s o c i o l o k o g

zacija devijantnosti subkulture? O v a k v a pitanja s p r a v o m

i d e n t i t e t a , ili o p e n i t o j a v n o g . Z b o g t o g a j e p r i j e s v e g a

su postavljena n a k o n j e d n o g dijela sudjelovanja i p r o m a

o v d j e rije o s u d j e l o v a n j u , k o j e , z b o g s p e c i f i n e s c e n e u

tranja, i ona ine o d l u k u o daljnjoj upotrebi punk, metal,

Z a g r e b u i z b o g estog m e d i j s k o g prezentiranja vlastitih

dark i drugih termina donekle problematinom. O d l u k a je

interpretacija subkulturnog ivota, o m o g u u j e a u t o r u za

i p a k d o n e s e n a n e s a m o z a t o to p o s t o j e a k t e r i s u b k u l t u r e

b o r a v l j a n j e p r o b l e m a p r e d s t a v l j a n j a , to r e z u l t i r a n i z o m

k o j i s t v a r a j u j a s n e stilske g r a n i c e i p r i s v a j a j u u p r a v o t a , p r o

mijeanih situacija, u k o j i m a d i o aktera zna za s o c i o l o

b l e m a t i n a s k u p n a i m e n a , n e g o i z a t o to n e m a d r u g o g

ku u l o g u , ali t o m e n e p r i d a j u n e k o z n a e n j e ili b a r e m n e

naina da se prikae razdoblje od preko dvadeset g o d i n a .

v i d e n e k u o m e t a j u u f u n k c i j u , a d i o ( r e c i m o m l a i h ili n o v i

Naalost, o b u h v a t n i h istraivanja nije bilo, pa su m n o g i

jih n a sceni) n e z n a , i n e sluti, d a n e t k o o d o n i h k o j i u i v a j u

stilovi i r a z d o b l j a o s t a v l j e n i o s o b n o m i s t r a i v a n j u i o s k u d

status p r i z n a t o g s u b k u l t u r n o g a k t e r a

noj literaturi.

v r e m e n a ili v o l j e z a p i s a n j e s o c i o l o k i h s t u d i j a .

u s v o m ivotu

ima

W i l l i s ( 1 9 7 6 . ) , Ritzer ( 1 9 9 5 . ) , K u v a i ( 1 9 7 3 . ) i Lali
( 1 9 9 3 . ) p i s a l i su o p r o m a t r a n j u i s u d j e l o v a n j u , u o a v a j u i
prednosti i nedostatke te m e t o d e . Prednosti su u p r a v o izra
e n e u p o d r u j u k a o to j e s u b k u l t u r a m l a d i h . D o k W i l l i s

Feed-back
K o m b i n a c i j a s a m o g b o r a v k a n a sceni, s u d j e l o v a n j a

p r o i r u j e p o p i s k v a l i t a t i v n o g p r i s t u p a n a niz r a d n j i i o b l i k a

u raznim aktivnostima subkulturnih g r u p a , sa estim na

b o r a v k a na nekoj sceni, upozoravajui da se kvalitativnim

stupima u m e d i j i m a , kojih je veina bila posveena u p r a v o

m e t o d a m a ne pristupa kao drugom tipu kvantificiranja,

subkulturnim stilovima,

o p e mjesto kvalitativne m e t o d o l o g i j e je sudjelovanje

b r o j n e k o m e n t a r e , pravi subkulturni feed back s o c i o l o

promatranje. To su osnovne dimenzije, koje nekad d o m i -

kog i o s o b n o g g o v o r a o subkulturi. Reakcije na brojne

158

stvorila

je s v o j e v r s t a n d i j a l o g

15Q

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

medijske n a s t u p e o b u h v a a j u spektar o d izrazito negativ

nih do izrazito pozitivnih.

Negativne

reakcije su

s e b n o vanim s m a t r a m o n e koji su govorili o k o n k r e t n o m

manje

utjecaju, o sudjelovanju u promjeni o d r e e n e mikro situa

zastupljene; nekoliko izoliranih primjera a n o n i m n i h telefon

c i j e , s v a k o d n e v n o g k o n t e k s t a p o s l a ili r o d i t e l j s k o g d o m a .

skih poziva i n e a r t i k u l i r a n o g , a g r e s i v n o g n e s l a g a n j a , no

O d 1 9 8 9 . d o 1 9 9 4 . z a b i l j e i o s a m vie o d p e d e s e t r e a k c i j a

n a k o n t o g a slijedi a r t i k u l i r a n o n e s l a g a n j e s n e k i m stavo

k o j e su g o v o r i l e o m o g u e m u t j e c a j u j a v n o g i s o c i o l o k o g

v i m a u vezi s a s u b k u l t u r n o m s c e n o m . T i p i a n p r i m j e r z a

g o v o r a o s u b k u l t u r i m l a d i h , m e u k o j i m a i z d v a j a m izjave o

ovaj o b l i k , koji g o v o r i o vlastitoj a k t e r o v o j percepciji i sa-

p r o m i j e n j e n o j situaciji k o d k u e ili n a p o s l u . P r i m j e r i c e ,

m o s m j e t a n j u u o k v i r e s c e n e , i k o j i r e a g i r a na s o c i o l o k i

Stari, m o r a m ti se z a h v a l i t , od k a d se p o j a v l j u j e po telki i

p o j a m s u b k u l t u r e k a d a n j e g o v s a d r a j u k l j u i o n o to p o

pria, m e n e su ovi moji na poslu poeli normalnije gle

p e r c e p c i j i a k t e r a t u n e s p a d a i to n a r u a v a o d r e e n i

d a t , s t a l n o s u m i k e n j a l i z b o g f r i z u r e i n a u n i c e . O n o to

i d e n t i t e t , jest vie p u t a i z r a e n o n e g o d o v a n j e j e d n o g d i j e l a

j e z a j e d n i k o m n o g i m s l i n i m i z j a v a m a , jest n a v e d e n i p o

rockerske scene z b o g uvrtavanja n o g o m e t n i h huligana na

z i t i v a n u t j e c a j m e d i j s k o g , ali p r i m a r n o s o c i o l o k o g p r e d

s c e n u s u b k u l t u r n i h stilova i i d e n t i t e t a . K a k o m o e te n a s i l

stavljanja subkulturnih stilova. Ta se prezentacija najee

n i k e , n o g o m e t n e h u l i g a n e zvati s u b k u l t u r o m i i z j e d n a a v a t i

odvijala

rockere s n a v i j a i m a ? Takav je feed back bio viestruko

svjetske i d o m a e a k t e r e , u z o b j a n j e n j a n e k i h t e m e l j n i h

k o r i s t a n u istraivanju s u b k u l t u r e , u n a v e d e n o m s l u a j u z a

koncepata sociologije subkulture, poput procesa moralne

n i m l j i v o j e k a k o p r o c e s d o v r a v a n j a stila n o g o m e t n i h h u l i

panike i njegove primjene u d o m a i m uvjetima. Recepcija

g a n a i mijeanja rockerskih i navijakih stilova u d r u g o j

o k o j o j j e rije, k o j a r e z u l t i r a o d r e e n i m p o m a k o m , t o l e -

polovici o s a m d e s e t i h tee p a r a l e l n o s p r o c e s o m o b l i k o v a

rantnijim

nja o n i h subkulturnih identiteta iz kojih su iskljueni odlasci

o b i l j e j a , u k a z u j e , i z m e u o s t a l o g , i n a strukturu t r a d i c i j

na s t a d i o n i d o b a r d i o s i m b o l i k e agresije. Ljutnja z b o g

s k o g m i l j e n j a o d n o s n o n a tip p e r c e p c i j e s l u b e n o g ili

svrstavanja aktera, kojeg su smatrali nedostojnim zajedni

devijantnog, prihvatljivog i neprihvatljivog, u nekoj sredini.

ke scene, u socioloki zajedniki nazivnik subkultura m l a

O v d j e m o r a m o uoiti legitimizirajuu funkciju koju stvara

dih, bila je izraena v e r b a l n o , vrlo esto na ulici, pri broj

s a m a televizija i p o j a v a s u b k u l t u r n o g s o c i o l o g a k o j i , s

n i m s u s r e t i m a . Z a b i l j e e n i s u i s l u a j e v i d a j e n e t k o tek

jedne strane i d j e l o m i n o izgleda i govori blisko subkultur

n e k o l i k o g o d i n a poslije o d r e e n i h medijskih istupa koji su

n o m sadraju, a s d r u g e strane p o t p u n o predstavlja pri

izazvali n e g o d o v a n j e , u r a z g o v o r u i z r e k a o z n a , n i s m o u

z n a t i ( a k a d e m s k i ili n e k i d r u g i ) , n e u p i t n i d o m i n a n t n i svijet.

to d o b a ba priali, ali j a k o si nas z b e d i r a o ' ' s p r i o m da

S a m g o v o r ili o p a r a c i o n a l n a a r g u m e n t a c i j a o v d j e n i j e u

su i Bad Blue Boysi, o n o k'o i m i , subkultura... M e u

p r v o m p l a n u , bitan je spoj izgleda (sociolog i m a d u g a k u

brojnim pozitivnim r e a k c i j a m a na javne nastupe, koji su

pletenicu), o p e g t o n a i televizijske m o i da n o r m a l n o s t

v e i n o m bili p o s v e e n i s u b k u l t u r n i m s t i l o v i m a i r a z n i m a s

subkulture, m a k a r implicitno izraenu, d o d a t n o osnai i

pektima njihovog odnosa s dominantnom kulturom, po-

u v e d e u svijet s v a k o d n e v n o g i v o t a .

jezikom

odnosom

socioloke deskripcije,

prema

nekom

nositelju

obuhvaajui

subkulturnih

Zbedirati - baciti u bad, dakle oneraspoloiti nekoga

ICO

l6l

Benjamin Perasovi

^Sedamdesete: minkeri, haomani i temeri

UBBANA PLEMENA

n o s i m a i orijentacijama u o p e , izvan precizno o d r e e n o g

v r e m e n s k o g i p r o s t o r n o g o k v i r a , jer svijet m i n k e r a i h a o
m a n a , bez o b z i r a n a n e k e o p e s l i n o s t i , n i k a k o n i j e b i o
isti 1 9 7 6 . i 1 9 7 9 . g o d i n e , niti je b i o isti u Z a g r e b u i S p l i t u .

D r u g u polovicu i kraj sedamdesetih g o d i n a obiljea

T o v r i j e d i i z a p u n k e r s k i , t e c h n o , d a r k e r s k i ili b i l o k o j i sli

v a j u tri o s n o v n e g r u p a c i j e k o j e d o b r i m d i j e l o m m o e m o

a n svijet s u b k u l t u r n i h i d e n t i t e t a i n j e g o v s m j e t a j u g e o

smatrati predstavnicima subkulturnih stilova. M l a d i su se

grafiji d o m i n a n t n e kulture.

m e u s o b n o razlikovali po odijevanju i frizurama, glazbi

m i n k e r i p r e d s t a v l j a j u stil i j e j e p o s t o j a n j e n a j m a n j e

k o j u s l u a j u , m j e s t i m a n a k o j a izlaze, a d i j e l o m i p o r a z l i

potrebno dokazivati neupuenima, a istovremeno oznaa

itim pristupima agresiji, nainu p r o v o e n j a v r e m e n a , ulo

vaju najfluidnijeg i p o n e k a d teko odredljivog aktera. M n o

z i s p o l o v a , v r i j e d n o s t i m a . Sve tri g r u p e , s h v a e n e k a o

g i m sudionicima subkulturnih g i b a n j a , brojnim akterima koji

simbolike strukture, p o p u t p o j m a subkulture k o d C o h e n a

s u s t v a r a l i , m i j e n j a l i ili p o t p u n o n a p u t a l i vlastite k a r t o g r a

ili b i r m i n g h a m s k i h a u t o r a , p r e i v j e l e su i u v e o j ili m a n j o j

f i j e s c e n a i s c e n i c a (a to su i l i n i j e u n u t a r - g r u p n o g i i z v a n -

m j e r i o b n a v l j a l e n o v e g e n e r a c i j s k e n o s i t e l j e sve d o d a n a s ,

- g i u p n o g i v o t a ) , m i n k e r i :;u p r e d s t a v l j a l i j e d n u o d t o a k a

ali n i k a d vie, k a o potkraj s e d a m d e s e t i h , u istom, p r v o

referencije, negativne i esto neprecizne u racionalizaciji,

b i t n o m o b l i k u , bez m o g u n o s t i p o s r e d o v a n j a p u n k e r s k i h ,

ah

d a r k e r s k i h , r a p e r s k i h , t e c h n o - h i p i j e v s k i h ili n e k i h d r u g i h

uslonjavanja posredovanja subkulturnih identiteta, min

visoko

e m o t i v n e . D o k su d e v e d e s e t i h g o d i n a , u p e r i o d u

e l e m e n a t a . T a k o e r je vano uoiti da su se neke g r u p e ,

keri e e p e r c i p i r a n i k a o m a i n s t r e a m , p r e p o z n a v a n j e

p o p u t h a o m a n a , f r a g m e n t i r a l e n a niz m a n j i h , p a j e u z

minkera

nastanak novih subkulturnih stilova, u razdobljima od pet,

p o s t o j a n j e m ire p o p u l a c i j e n o r m a l n i h , o d n o s n o stilski

est g o d i n a , b i l o g o t o v o n e m o g u e p r i m i j e t i t i p o s t o j a n j e

neprofiliranih mladih. Kada sam pripadnike drugih subkul

h a o r n a n s k o g stila, p o s e b n o o n o m e t k o n i j e b i o p o s e b n o

turnih stilova ( p u n k / h c , g a r a n o rockerski, noiserski, navi

zainteresiran n e g o je p r o m a t r a o gradske prostore i traio

j a k i stil itd.) p i t a o i z r a v n o o s v o j e v r s n o j d e f i n i c i j i m i n

masovniju prisutnost adolescentskih g r u p a vidljivih svuda i

kera, d o b i o s a m m n o g o ovakvih o d g o v o r a : minker - to

n a prvi p o g l e d . S a m i n k e r i m a j e p r o b l e m d r u k i j i , svi e

je b u d a l a . N a j b o l j a d e f i n i c i j a m i n k e r a ti je - p r a z n a

se slagati o njihovu p o s t o j a n j u , ali e n j i h o v o lociranje,

g l a v a . Tatini s i n o v i , d j e c a b o g a t a a , k o m p l e k s a i i s i .

posebno u osamdesetim i devedesetim g o d i n a m a fragmen

M e u t i m , jedan dio pripadnika subkulturne scene, uronjen

t a c i j e , biti sve t e e , o d n o s n o u k l j u i v a t e niz r a z n o v r s n i h

u svoju s u b k u l t u r n u g r u p u , m i n k e r e j e p o t r a i o p r v o

g r u p a i drutvenih slojeva, ovisno o s a m o m a k t e r u koji se

m e u svojima; tako su neki punkeri definirali minku u

k a o razliit o d m i n k e r a u s p o s t a v l j a i d e f i n i r a .

s v o j i m r e d o v i m a k a o v i k e n d p u n k e r e ili pozere. (Pozer

Svaka subkulturna scena je v e o m a d i n a m i n a , i u n u

sedamdesetim

godinama

bilo

je

olakano

j e j e d n o o d n a j e i h o d r e e n j a k o j a s e j a v l j a j u pri d e f i n i

tar sebe, i u interakciji s vanjskim svijetom, prostorima,

ranju minkera.) minkeri predstavljaju negativnog D r u g o g ;

l j u d i m a i institucijama. Z b o g t o g a je n e m o g u e govoriti o

s u b k u l t u r n i stilovi k o j i s e b e , v i e ili m a n j e a r t i k u l i r a n o , p e r

mjestima okupljanja, dominirajuim rijeima u slengu, o d -

cipiraju k a o underground, alternativu, subkulturu bri-

l62

I3

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

jainu, k a o prostor s l o b o d e , ivota, p r a v a n a razliitost,

G l a z b a je nesumnjivo vana, o n a je uporite i orijentir

s u p r o t s t a v l j a j u s e m a i n s t r e a m u , roditeljskoj kulturi, k o n

m n o g i m mladima, a minker sigurno nee odbaciti m o

f o r m i z m u , komercijalnoj nivelaciji ukusa, diktatu m o

g u n o s t u p o t r e b e glazbenih preferencija, o d n o s n o vje

de, dosadi, i slinim kategorijama koje esto projiciraju

tine p r e p o z n a v a n j a o n o g a to je in. In i out f i l o z o f i j a

u p o j a m m i n k e r a . I s t o v r e m e n o , p o j a m m i n k e r a m o e biti

o s n o v n o je obiljeje minkerskog naina razmiljanja; tre

koriten za analizu (i to od strane s a m i h subkulturnih ak

b a p r e p o z n a t i , osjetiti ( o d uti u z a d n j i a s o d p o u z d a n e

tera

vlastitog

o s o b e d o s a m stvoriti) p o m a k k o j i n e k u a k t i v n o s t , s i t u a

p l e m e n a , gdje se pozersfvo, povrnost i neautentinost d r u

c i j u ili p r e d m e t i n i p o e l j n i m i a k t u a l n i m u o d r e e n o m

gih punkera, m e t a l a c a , darkera, navijaa itd. proglaava

k r u g u ljudi, k a o i p o m a k koji o z n a a v a n a p u t a n j e , z a b o

minkerskom i o d b a c u j e , ne priznavajui tim akterima pravo

r a v l j a n j e ili a k p r e z i r a n j e d e m o d e p r e d m e t a i n j i h o v i h

na prezentaciju stvarnih, autentinih obiljeja i v o t n o g

nosilaca.

koji se p o n e k a d p o n a a j u

k a o sociolozi)

stila o k o j e m je r i j e .
U b e o g r a d s k o m istraivanju iz 1 9 8 8 . m i n k e r i s u , k a o

S v r s t a v a n j e m i n k e r a u z o d r e e n u g l a z b u nije p o t p u n o
bez o s n o v e , i a k o j e i d e n t i t e t m i n k e r a p r i m a r n o v e z a n u z

i punkeri, definirani svojom p r i m a r n o m vezanou uz gla

m o d u , n o n e k e vrste g l a z b e m o g u , p r i v r e m e n o , p r i p a d a t i

z b u . N e s u m n j i v o je da bi i u Z a g r e b u k r a j e m o s a m d e s e t i h

t o r r T i d e n t i t e t u t a k o to m i n k e r s k i - a k t e r i vre ( j e z i k o m b i r

mogli nai raznovrsne neformalne grupe m l a d i h uronjene

m i n g h a m s k e . s o c i o l o g i j e ) a p r o p r i j a c i j u , vlastito p r e u z i m a n j e

j e d n i m d i j e l o m svog s v a k o d n e v n o g ivota u iroku g l a z b e n u

z v u k o v a p o s r e d o v a n i m d r u g i m e l e m e n t i m a d o t i n o g ivot

scenu i razraene modele pojavnosti s r o c k / p o p glazbe

n o g s t i l a , a to se u s l u a j u m i n k e r a p o k a z a l o s vie g l a z

n o m s c e n o m u vezi, istovremeno p r i p a d a j u i minkerskim

b e n i h t i p o v a , u kl juujui i k o n c e r t e klasine g l a z b e , o v i s n o

o b r a s c i m a p o n a a n j a i stvarajui n o v a m j e s t a n a m a p i elite

o kojem vremenu govorimo. N a r a v n o , ova aproprijacija

i visokog drutva u drutvu. M e u t i m , minkeri k a o ne

n e m o r a tei n a isti n a i n (starinski r e e n o ne m o r a ii

f o r m a l n a i d i j e l o m s u b k u l t u r n a g r u p a , u svjetlu o d n o s a

jednako duboko/plitko) kao kod drugih neformalnih gru

p r e m a vrnjacima i roditeljskoj kulturi, uz p o z n a v a n j e nji

p a k o j e z v u k o v i m a i g l a z b e n i m p r a v c i m a p o s r e d u j u svoj

hovih rituala u k o j i m a diskoteke i glazba igraju vanu u l o g u ,

i v o t n i stil, a l i o n a j e n a d j e l u , z a j e d n o s a d e t e r m i n a n t a m a

u Z a g r e b u , p o t k r a j s e d a m d e s e t i h , i p a k n e m o g u biti d e f i n i

in i out p r i s t u p a koji n a m e e p o t v r d u m i n k e r s k o g i d e n

r a n i k a o a k t e r iji j e stil u p r v o m r e d u g l a z b e n o z a s n o v a n i
p o s r e d o v a n . O p i s u j u i b e o g r a d s k e m i n k e r e , Ines Pria j e
jo p r i j e o p s e n o g i s t r a i v a n j a n e f o r m a l n i h g r u p a , u v l a
stitoj s t u d i j i u s t v r d i l a : N a j s p e k t a k u l a r n i j e i s p o l j a v a n j e stila
k o d m i n k e r a je u n j i h o v o m i z g l e d u , p o t o m u i z b o r u m u z i k e ,

t i t e t a , k a k o o n i m a k o j i z a p o i n j u ili s t v a r a j u n e k u s c e n u
m o d e i o s j e a j a d a s i in, u t r e n d u , t a k o i o n i m a k o j i h v a
t a j u p o s l j e d n j i v l a k z a s l j e d b e n i t v o jo u v i j e k v a e e g
t r e n d a , p r i j e p o t o n u a u d e m o d e , out o b l i k n e i j e p o z i
cije na sceni.

argonu, nainu provoenja slobodnog vremena i ostalim

A k o pristupamo minkerima u Zagrebu krajem sedam

o b l i c i m a p o n a a n j a . (Pria, 1 9 8 7 . str. 3 7 . ) I z g l e d j e p r e

desetih, o d n o s n o barem o n i m adolescentskim neformal

s u d a n , ali g l a z b a nije iskljuena.

nim g r u p a m a koje ine dio poetnike minke, i elimo li

nai neku glazbenu odrednicu s k o j o m bismo povezali

164

I5

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

najee sadraje tadanjih minkerskih izlazaka u klubo

s o k o m m o d o m . minkeri igraju igru socijalnog statusa, u

ve, morali bismo posegnuti za terminom disco-glazba. Za

k o j o j s e s m a t r a d a pravi m i n k e r i p r i p a d a j u i s k l j u i v o

neke s u b k u l t u r n e aktere koji su identitet gradili na p r a v c i

jet-setu i d a j e s t v a r n o b o g a t s t v o n e o p h o d a n u v j e t p o -

ma rock glazbe,

predstavljali su g o t o v o

stajanja m i n k e r o m . No koda smo na terenu srednjokol

n e p r i j a t e l j s k u s u p r o t n o s t . K a o to s u h a o m a n i b i l i v e z a n i

ljubitelji disca

ske m l a d e i , j a s n o j e d a t u m o e m o n a i r a z n o v r s n e p b -

uz r o c k g l a z b u , t a k o su i m i n k e r i bili v e z a n i uz d i s c o , (s

k u a j e i m i t a c i j e i v o t a n a j b o g a t i j i h i razliite o b r a s c e p r i -

m n o g i m odstupanjima od disca prema d r u g i m oblicima

klanjanja nekoj o d v o d e i h m o d n i h struja. O s i m ndjbanal-

tadanje p o p g l a z b e ) , pri e m u postoje i slinosti i razlike

n i j e g , ali i n a j d j e l o t v o r n i j e g n a t j e c a n j a m a r k i c a m a (gdje je

u t o m p r o c e s u . Slinost u procesu identifikacije i vezanosti

s v a k o m e iole upuenijem jasno koliko neka m a r k i c a , p o p u t

u z n e k i stil ( k o j i m o e biti g l a z b e n i ili m o d n i s t e n d e n c i j o m

A r m a n i ili Rolex d i e c i j e n u o d j e e ili u o p e p r e d m e t a

p r e r a s t a n j a u i v o t n i stil) lei u i n j e n i c i p o s t o j a n j a m n o g i h

k o j i n e t k o nosi) u tu se i g r u , i z m e u g r a n i c e b o g a t s t v a i s a

m l a d i h ljudi koji su voljeli d i s c o a da nisu postali m i n k e r i ,

me scene, p o n e k a d m o g u ukljuiti i kreativci koji, s vlastitim

k a o i onih koji su voljeli rock ali n i k a d nisu postali h a o

o s j e a j e m za v l a d a j u e estetske kriterije g r u p e , m o g u s

m a n i . U t o m e j e s l i n o s t , a l i r a z l i i t o s t lei u t o m e t o j e

neto m a n j e u l a g a n j a postizati uspjehe na sceni m o d e ,

netko m o g a o postati minker a da n e m a izgraeni k o d

m i n k e i p r i z n a t o s t i v l a s t i t o g statusa u n u t a r estetski o s j e t l j i

g l a z b e n i h i d e n t i f i k a c i j a , d o k b i bez t o g p r o c e s a s l u a n j a

vih n e f o r m a l n i h g r u p a p o s r e d o v a n i h s l u b e n o m m o d -

glazbe k a o sredinje, ivotne preokupacije, bilo teko za

n o m _ k u l t u r o m koju n e k a d dijele sa svojim rnditejjjmn, a

misliti h a o m a n a . U n u t a r m i n k e r s k o g a k r u g a n a p i t a n j e

nekad prihvaaju potpuno neovisno o roditeljskom socio

to slua m o g l o s e o d g o v o r i t i n a vie n a i n a , u k l j u u j u

kulturnom poloaju. Sama potronja i posjedovanje odre

i i m o g u n o s t d a n e t k o k a e svata ili d a u k a e n a us

e n i h s k u p i h p r e d m e t a m o d e nije u v i j e k j e d n o z n a a n p o k a

p u t n o sluanje, koritenje glazbe k a o zvune kulise za ve

zatelj n e i j e g ( m a k a r r o d i t e l j s k o g ) b o g a t s t v a . S t u d i j a Ines

e r u ili r a z g o v o r , a m o g l o s e , h i p o t e t s k i , o d g o v o r i t i i ni

Price ( 1 9 8 7 . ) p o k a z u j e d a fetiiziranje p o t r o n j e k o d d i j e l a

ta, p a z a d r a t i i d e n t i t e t m i n k e r a .

m i n k e r a vie i z r a a v a elju z a p r i p a d a n j e m n e g o s t v a r n o

No unutar identiteta

h a o m a n a tee j e z a m i s l i t i t a k v u m o g u n o s t .

pripadanje visokom s o c i o e k o n o m s k o m poloaju, takva po

minkeri su, s jedne strane, d o b r a djeca d o m i n a n t n e

t r o n j a je i tenja, stav, k o n c e n t r i r a n j e e k o n o m s k e m o i s

kulture. S d r u g e strane, oni t a k o e r bjee od t i p j n o g a ,

n e k o g d r u g o g p o d r u j a n a stilsko (esto i u z n a p o r ) . (Pria,

p r o s j e n o g a , o d svijeta m u k o t r p n o g r a d a , o d n e k i h o b l i k a

1 9 8 7 . , str. 3 9 . )

rutinizacije s v a k o d n e v n o g ivota. Iz istraivanja n e f o r m a l

S o b z i r o m na dimenzije slubene ideologije u d o m i

n i h g r u p a u B e o g r a d u p o z n a t o j e k a k o m i n k e r i e l e biti

n a n t n o j k u l t u r i s e d a m d e s e t i h g o d i n a , m i n k e r s k i stil n i j e u

p r i z n a t i , s l a v l j e n i , u o e n i , p o s e b n i , a l i n e t a k o to e o

p o t p u n o s t i n a liniji, a l i j e n a j b l i i d e f i n i c i j i d r u t v e n o p r i

kirati ( p o p u t p u n k e r a ) , n e g o izazivati d i v l j e n j e . N j i h o v iz

h v a t l j i v o g a u u s p o r e d b i s h a o m a n s k i m , pa i t e m e r s k i m

g l e d o b u h v a a razliite razine z a p a d n j a k o g i d o m a e g

stilom. minkeri su u potpunosti prihvatili m o d u k a o jednu

m a i n s t r e a m a , o d o n e o p e s r e d n j e g l a v n e struje z a

o d svojih sredinjih p r e o k u p a c i j a p a s e i m a g e m i n k e r a

k o j u j e m o d a o r i j e n t i r i n a v i k a , d o o n e k o j a s e s m a t r a vi-

m o e o d i t a t i i z m o d n i h a s o p i s a ili p o p u l a r n i h f i l m o v a i

l66

167

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

s p o r o v a v r e m e n a o k o j e m j e rije. N a r a v n o , m i n k e r s k a

sa svojim t e m a m a i omiljenim mjestima, lako su o d i j e v a n j e m

scena je t a k o e r h e t e r o g e n a , i na njoj postoji stalno rede-

bili blii p o d r u j u d r u t v e n o p r i h v a t l j i v o g a o d h a o m a n a ,

f i n i r a n j e p r e d m e t a i s i t u a c i j a . M n o g i s e n e e sloiti o k o

m i n k e r i c e i m i n k e r i m o g l i s u , u u v j e t i m a u k o j i m a su r a z

detalja, primjerice tonog vremenskog perioda (i prosto

liiti a k t e r i d o m i n a n t n e k u l t u r e r a z l i i t o s h v a a l i z a p o e t i

r a ! ) u k o j e m je in b i l o n o s i t i L a c o s t e m a j i c e , B e n n e t o n ,

p r o c e s l i b e r a l i z a c i j e , i m a t i p r o b l e m a z b o g v l a s t i t o g stra-

C a l v i n K l e i n ili n e k e d r u g e , jer n e t o t o j e b i l o p o e l j n o m

nja od p o e l j n o g prosjeka.

m a r k i c o m u j e d n o m razdoblju, za minkera postaje n e p o

k o l u i d r u g e institucije d r u t v a u k o j i m a d u g o v r e m e n a

e l j n i m ili n e d o p u s t i v i m u d r u g o m v r e m e n s k o m r a z d o b l j u .

(upravo do kraja sedamdesetih, p o n e g d j e i p u n o due)

O raslojenosti minkerske scene g o v o r i i s p o m e n u t o istra

s a m a m i n k a , u d o s l o v n o m s m i s l u t e r i j e i , nije b i l a d o

ivanje neformalnih grupa u B e o g r a d u krajem o s a m d e s e

p u t e n a , pa su se neke d j e v o j k e susrele s e t i k e t o m prosti

tih. Na j e d n o j razini r a z l i k o v a n j a , u o a v a se periferijska i

t u t k e z b o g m i n k e n a l i c u , k a o to s u m l a d i i s d u o m k o

gradska m i n k a , g d j e periferijska minka bira upadljiv

s o m n a z i v a n i n a r k o m a n i m a . I j e d n i i d r u g i s u htjeli o d b a

pokazatelj visokog m a t e r i j a l n o g statusa, mislei da je to

citi k o l s k e kute. U s p e c i f i n o m r a z d o b l j u , 1 9 7 6 . / 7 8 . , u

o n o , d o k priznati minkeri s m a t r a j u takvo p o n a a n j e

Z a g r e b u , sve Iri ire g r u p e m l u d i h i m a l e s u s v o j a o k u p l j a

n e d o p u s t i v i m k v a r e n j e m stila. ( J o k s i m o v i i sur. 1 9 8 8 . ) U

lita, svoj vie ili m a n j e i z g r a e n i m a g e i razliite t i p o v e

sklopu gradske minke autori

Posebno se to odnosi na

pronalaze teenagersku,

m e u s o b n i h o d n o s a . To e ostati i i n a e karakteristika

d j a n k i art m i n k u , f o k u s i r a j u i se na vlastiti u z o r a k i

scene, ali je za p r v o vee j a v n o pojavljivanje prie o h a -

ostavljajui najopenitije p o l j e g r a d s k i h s u b k u l t u r n i h stilo

omanima i minkerima, posebno u medijima dominantne

va nedovoljno razraenim.

k u l t u r e ( d n e v n i listovi), z a s l u a n u p r a v o p o k u a j i z b a c i v a n j a

N o , d o k su minkeri djeca d o m i n a n t n e kulture na

h a o m a n a i z n j i h o v i h o k u p l j a l i t a , to j e k u l m i n i r a l o s u k o

n a i n p r i h v a a n j a o n e o p e n i t e , svjetske m o d e , k o j a j e

b o m o k o Big Bena 1 9 7 9 . minkeri, u svakom sluaju so

n a r a v n o dolazila sa Z a p a d a , u tadanjem samouprav

cioloke

generalizacije,

ako se

ne

promatra

odreenu

n o m socijalistikom drutvu njihov poloaj m o e (manjim

kvadru, m o g u predstavljati p r o b l e m u definiranju u p r a v o

dijelom) postati upitan z b o g previe n a g l a e n e statusne

na o n a j n a i n na koji o d r e e n j e m a i n s t r e a m a predstav

potronje, aluzija

na b o g a t s t v o i s a m o p r o m o v i r a n j e u

lja p r o b l e m z a s o c i o l o g i j u k o j a b a r a t a s a m o o p i m p o j m o

d o m a e , adolescentske predstavnike dokoliarske klase,

vima, iako je mainstream referentna toka m n o g i h sub

k a o to m o e ( v e i m d i j e l o m ) u z r o k o v a t i p r o b l e m e k l a s i

k u l t u r n i h s t i l o v a . U d o b a d o k j e S a l o o n b i o (za v e i d i o

n o g tipa, koji su u minkerskoj varijanti neto naglaeniji

s c e n e ) t i p i n o s a s t a j a l i t e m i n k e r a , B i g B e n (uz J a b u k u )

n e g o k o d o b i n i h m l a d i h . Rije j e o p r o b l e m i m a s e k s u a l

m j e s t o h a o m a n a , a L a p t e m e r a , p o s t o j a l i su i o n i k o j i su

n i h o d n o s a i s p o l n i h u l o g a , to je u vezi s p r o b l e m o m i z l a

tvrdili d a s u sve d i s k o t e k e u g r a d u d j e j a i g r a i d a p r a v i

zaka i kasnog ostajanja u diskotekama, problemima p o

m i n k e r i i d u a u t i m a izvan g r a d a , u d i s k o t e k e B r e z o v i c e ili

slunosti u o p e , n o v c a i deparca te u s p j e h a u koli.

C a t e a . Sugeriranje visokog socijalnog statusa ostat e

minkeri su, k a o i d r u g i adolescenti t a d a , stvarali svoje

o s n o v n o o b i l j e j e m i n k e r s k o g stila o p e n i t o , d o k p r o b l e

p r i j a t e l j s k e g r u p e , k v a d r e , s a v r i m ili l a b a v i j i m v e z a m a ,

mi mode, glazbe, odnosa prema konvencijama i drugim

l68

ICQ

Benjamin Perasovi

vrnjakim

URBANA PLEMENA

minkerskih

k o n t e k s t u . M e u t i m , o n o to j e o v d j e b i t n o , jest u o i t i

drutava opisanih u o v o m r a d u . D o b n e i m o d a statusne

grupama

karakteriziraju

postojanje minkera k a o s i m b o l i k e strukture stvorene na

p r e p r e k e z a i z r a a v a n j e m i n k e r s k o g stila u d i s k o t e k a m a

s a m o j adolescentskoj sceni ivotnih stilova, minkera k a o

izvan g r a d a nisu o n e m o g u i l e identifikaciju s a t m o s f e r o m

referentne

subotnjih veeri u g r a d s k i m d i s k o t e k a m a , za znatan d i o

drugim subkulturnim grupama, i minkera kao zasebnog

m l a d i h o k o j i m a je o v d j e rije. m i n k a k a o o p r e d j e l j e n j e

stila, k a o z a j e d n i k o g n a z i v n i k a z a niz r a z l i i t i h n e f o r m a l

m o e presijecati i d r u g e stilove, pa nije n e m o g u e zamisliti

nih g r u p a , od kojih su neke, potkraj sedamdesetih u Z a

u p o t r e b u t o g p o j m a z a o z n a a v a n j e m i n k e r s k o g us

g r e b u , odlazile u svoje d i s c o - k l u b o v e , kafie, pazile na

m j e r e n j a m e u h a o m a n i m a (od kojih su neki svoje n o v e

odijevanje i m o d u , sluale disco i p o p g l a z b u , organizirale

kone izme m o r a l i kupiti u o d r e e n o m , s k u p o m salonu)

p r i v a t n e t u l u m e . Vlastiti i m a g e , d o j a m v i s o k e m o d e i v i s o

ili d a n a n j i m

kog drutva, visokog (dobrog) ukusa, sugeriranje socijal

d r u g i m a , a k i n a v i j a i m a . A k o bi se iz d e f i n i r a n j a i o d r e

n o g s t a t u s a ( t a k o e r v i s o k o g ) u z p l e s , p i e , p r o v o d e i sek

e n j a p o j m a m i n k e r a i z b a c i o ili u n e k i m k o n o t a c i j a m a

s u a l n e a k t i v n o s t i bile s u n j i h o v e s r e d i n j e p r e o k u p a c i j e .

m a l o ublaio d i o koji g o v o r i o potrebi s u g e r i r a n j a ( i m a g e

Za potrebe o v o g i u d u intervjuirao sam o n e aktere koji su

o m ) vieg s o c i j a l n o g statusa, a ostavili dijelovi koji g o v o r e

n a s c e n i bili u p r a v o u d o b a s t v a r a n j a j a v n e slike o m i n

o k o l i i n i i t i p u p a n j e k o j a se p o s v e u j e o d j e i , f r i z u r i ,

kerima i h a o m a n i m a , njihovom m e u s o b n o m konfliktu i

robnim etiketama, mogli bismo govoriti o minkerima m e u

o d n o s u s p r a m roditeljske kulture. Visoki stupanj slaganja

v e i n o m s u b k u l t u r n i h stilova k o j i s u d a n a s p r i s u t n i n a s c e n i ,

koji postoji o obiljejima ivota n e f o r m a l n i h g r u p a koje su

raperima,

aktere

techno brijaima,

metalcima

toke

specifinih

projekcija

mainstreama

posebno onoj koja je posredovana utjecajnim medijima.

ili s a m i a k t e r i , i z n u t r a , ili n j i h o v a v r n j a k a i ira s o c i j a l n a

G o t o v o s v a k a s c e n a m o e i m a t i vlastite m i n k e r e ,

o k o l i n a s m a t r a l i m i n k e r s k i m a , m o e m o p o d i j e l i t i n a slje

granica prihvaanja i neprihvaanja, o d n o s n o situiranja

d e e karakteristine aspekte ivota n e f o r m a l n e g r u p e u to

u n u t a r ili izvan n e k o g s u b k u l t u r n o g s t i l a , p o m i n a j e s

d o b a : o d n o s i s r o d i t e l j i m a i ivot u o b i t e l j s k o m d o m u , k o l a ,

o b z i r o m n a razliite s t i l o v e , p r o s t o r i v r i j e m e . T a g r a n i c a

druenje, teme i oblici rituala neformalne grupe (djelomi

unutarnjeg i vanjskog, koja govori o stupnju prepoznava

no subkulturne) te percepcija vlastitog

n j a i p r i z n a v a n j a n e i j e g stila k a o z a j e d n i k o g , m o e s e

prema drugim grupama.

imagea

i odnos

manifestirati na dvije razine; na j e d n o j je ua kvadra i

mi o s j e a j s n j o m u v e z i , g d j e je g r a n i c a v i d l j i v i j a i j a
s n i j a , a n a d r u g o j iri k r u g , s k u p k v a d r i i p o j e d i n a c a , k o j i
m o g u n o u mi osjeaja z a o d r e e n o g aktera u p r a v o
predstavlja n a v e d e n u gKanicu,

nakon koje netko ostaje

izvan, a netko unutra, k o l i k o se d o p u t a j u minkerski

Odnosi s roditeljima i ivot u obiteljskom domu

S obzirom na temu ovog rada, iz o p e g skupa pro
b l e m a koje adolescenti imaju s roditeljima m o r a m o izdvo

n a g l a s c i u n u t a r n e k o g stila, d o k o j e g r a n i c e e o d r e e n i

jiti o n e k o j i s e tiu stila i p r i p a d n o s t i g r u p i ( p r e p o z n a t i k a o

akter priznavati svojima o n e sa slinim obiljejima a druk

minkeri, b a r e m o d d r u g i h , a k o n e o d s a m o g aktera).

i j i m s a d r a j i m a , ovisi o s a m i m n o s i t e l j i m a i k o n k r e t n o m

i v o t n i stil o b i t e l j i i z k o j e a k t e r d o l a z i m o g a o j e stvoriti p o t
p u n o razliite s i t u a c i j e i u v j e t e z a i z r a a v a n j e m i n k e r s k o g

I/O

171

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

stila, k a k o m a t e r i j a l n o i s t a t u s n o , t a k o i s o b z i r o m na t r a d i -

minantnoj kulturi, zadravajui razlikovanje odijevanja za

c i o n a l n o s t ili m o d e r n o s t i v o t n o g stila r o d i t e l j a . N a p r i

p o s e b n e p r i l i k e : j e d a n tip o d i j e v a n j a z a k o l u , s t v o r e n s a

m j e r , d j e v o j c i iji su roditelji iz t r a d i c i o n a l n i j e , p a t r i j a r h a l n e

m o s t a l n o a n e p o o e k i v a n j i m a p r o s j e n o g n a s t a v n i k a (ili

sredine, gdje postoji specifina slika prihvatljivoga i jasno

k o d r o d i t e l j a : p o s a o ) , d r u g i tip o d i j e v a n j a z a s u b o t n j u v e

r a z l i k o v a n j e s p o l n i h u l o g a , b i l o j e p u n o tee biti m i n k e r i c a

e r u S a l o o n u i d r u g d j e (u r o d i t e l j s k o j k u l t u r i p r i s u t n i s v e

n e g o njenim vrnjakinjama koje su odrastale u roditelj

a n i i z l a s c i , o d v e e r e d o s v a d b e ili k o n c e r t a ) ili z a n e k e

skom okruenju drukijeg pristupa i prihvaanja m o d e i

d r u g e n a m j e n e . Svaka p r i g o d a i m a svoje k a n o n e p a p o

m o d e r n o s t i . Ili, j e z i k o m t a d a n j i h a k t e r a , u j , s t a r a b i m e

stoji s p e k t a r o d j e e i i g r a p r e p o z n a v a n j a p r a v i l a za razliite

u b i l a d a v i d i to s a m o b u k l a i , s u p r o t n o t a k v u i s k u s t v u ,

s i t u a c i j e , o d p r a e n j a n a s t a v e p r e k o v e e r i u d i s c u d o izleta

ja s a m s i p o s u d i l a n e k e s u p e r stvari i z o r m a r a m o j e stare.

ili p o s j e t a k a f i u . S u p r o t n o t o m e , h a o m a n i , iji i z v o r n i

Ipak, veina nije i m a l a ozbiljnijih p r o b l e m a s roditeljima

hipijevski znaenjski sklop evidentno ostaje prisutan, bez

z b o g o d j e e ili v a n j s k o g i z g l e d a u o p e , o s i m k a d j e t o b i l o

obzira na razliita p o s r e d o v a n j a konteksta, p o k u a v a l i su

d o v e d e n o u k o n t e k s t v r e m e n a i z l a s k a , k o l s k i h o c j e n a ili

(esto

e k s c e s a u vezi s a l k o h o l o m , o r g a n i z i r a n j e m t u l u m a , tete

stvarajui o d r e e n u h o m o l o g i j u m e u o d a b r a n i m p r e d m e

u s t a n u , upitnosti neije l j u b a v n e veze itd. D o b a r d i o p r o

t i m a ) s i m b o l i k i p r e v l a d a t i r a d n o , s l o b o d n o ili n e k o t r e e

cjenjuje d a b i imali p r o b l e m a a k o b i usvojili i m a g e h a o

v r i j e m e s l u b e n o g a s v i j e t a , pa su n a s t o j a l i s v u d a i u s v i m

mana.

Problem o g r a n i a v a n j a v r e m e n a izlazaka bio je

p r i l i k a m a i z g l e d a t i isto - h a o m a n s k i . U o s t a l o m , a k o n e t

esto s p o m i n j a n . O s o b i t o j e enski d i o g r u p e b i o p o g o e n

k o i m a , p o m i l j e n j u utljive v e i n e ili u e g r o d i t e l j s k o g

roditeljskim restrikcijama.

k r u g a , p r e d u g a k u k o s u , n e m o e j e skratiti o d i j e v a n j e m

neosvijeteno

unutar

identifikacijskog

procesa,

n e t o d r u k i j e g o d i j e l a , bez o b z i r a n a m o g u n o s t p r o m j e n e

kola
U koli, o s i m s o c j e n a m a , minkeri su m o g l i imati
p r o b l e m a z b o g s v o g izgleda, a to je, k a o i u sluaju h a
o m a n a , ovisilo o koli i o p o j e d i n o m profesoru. H a o m a n i
s u n e s u m n j i v o i m a l i vie p r o b l e m a z b o g i z g l e d a . Z a b i l j e
e n i s u s l u a j e v i e t i k e t i r a n j a , k a o i izriitih z a b r a n a u p o t r e b e
m i n k e k o d d j e v o j a k a . V r i j e m e , iji p r o t o k n i j e o s t a v i o n e p o m a k n u t i m a granice tolerancije d u g e kose i ostalih o b i
ljeja t a d a n j i h h a o m a n a , i p a k j e r a d i l o jo u b r z a n i j e z a
minkere, p o m i u i , iz g o d i n e u g o d i n u , prag d o p u t e n o g
uminkavanja. Tu razliku treba pojasniti i o d n o s o m sa
m i h aktera p r e m a vlastitoj o d j e i i i m a g e u . minkeri su
prihvaali (i sebi prilagoavali) o b r a s c e o d i j e v a n j a u d o -

172

c j e l o k u p n o g d o j m a . Z b o g te razlike u iskazivanju vlastitog

i d e n t i t e t a , to u k a z u j e i na razliitost o d n o s a m i n k e r a i
h a o m a n a s d o m i n a n t n o m kulturom, te se dvije n e f o r m a l n e
grupe (meu kojima haomani izgrauju i subkulture, dok
j e t o s a m i n k e r i m a r j e i , ali e v i d e n t i r a n i s l u a j ) n a l a z e u
n e j e d n a k o m p o l o a j u s p r a m institucija drutva, p o s e b n o
k a d a j e rije o a u t o r i t e t i m a u k o l i . N a s l i a n n a i n o n i s u
u n e j e d n a k o m p o l o a j u i p r e m a p o l i c i j i s k o j o m se s u s r e u ,
najee zbog remeenja javnog reda i mira. Ipak, treba
naglasiti da je u j e d n o m razdoblju (a to je razdoblje n a
g l a e n i j e i t i p i n i j e to vie i d e m o u p r o l o s t o d p o l o v i c e
o s a m d e s e t i h ) m i n k e r s k i stil i m a o n a p e t i j i o d n o s s d o m i
nantnom kulturom nego danas. To je vrijeme kada je min
kerski stil u k o l i t a k o e r b i o s u b v e r z i v a n , n a razliit n a i n

173

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

od h a o m a n s k o g . D o k je d u g a kosa i tankerica strala u

cijama zajednike blagajne i drugih aspekata kolektivne

r a z r e d u k a o o t p a d n i k i ili a k i d e o l o k o - n e p r i j a t e l j s k i s i m b o l ,

etike reciprociteta.

izazivajui zgraanje dijela nastavnika, uenice i uenici

koji su izgledali k a o poasni gosti na prijemu stranih drav
n i k a , d o d j e l i O s c a r a ili

Nobelove nagrade, takoer su

s v o j o m p o j a v o m strali o d r a d n e , k o l s k e a t m o s f e r e , i irili
zabunu skupim parfemima, na uobiajeno znojnim hodni
cima naih o d g o j n o - o b r a z o v n i h ustanova.

Teme i oblici rituala

K a o i za m n o g e druge neformalne, vrnjake grupe
p r i j a t e l j a , t a k o je i za m i n k e r e izlazak v a n b i o s r e d i n j o m
t o k o m d n e v n o g ili t j e d n o g r a s p o r e d a . D n e v n i i z l a z a k , u
n e k i od k a f i a ili o t m j e n i j i h k a v a n a (u k o j e su zalazili i vr
njaci njihovih roditelja) vrlo brzo bi se pretvorio u j e d n u od

Druenje

ritualnih toaka pokazivanja, druenja, razmjene informa

N a k o n viegodinjeg istraivanja n a m e e se zaklju

c i j a i d o g o v o r a za jo t i p i n i j i r i t u a l o d l a s k a u d i s k o t e k u (u

a k d a g r u p a o k o j o j j e o v d j e rije ( i i j e s a m i z j a v e , n a

s l u a j u g r u p e o k o j o j je rije - S a l o o n ) . S u b o t a je b i l a

osnovi starih p o z n a n s t a v a , m o g a o sakupiti petnaestak i

s i m b o l i k i i stvarni d a n o b r e d a ( m a d a su na sceni m n o g i

vie g o d i n a n a k o n t o j e n e t k o b i o n o s i t e l j o d r e e n o g

poeljeli intervenirati u z a d a n o s t i karakter subotnje veeri,

i m a g e a , akter na sceni n e f o r m a l n i h g r u p a i subkulture u

bez o b z i r a o k o j e m stilu je rije) i s l j e d e e rijei nisu t i p i

Z a g r e b u k r a j e m sedamdesetih) nije tipina za heterogeni

n e niti z a j e d n u n e f o r m a l n u ( s u b k u l t u r n u ) g r u p u , n e g o z a

skup g r u p a i p o j e d i n a c a nazvan minkeri, i to u p r a v o po

kulturu m l a d i h u o p e , g d j e e, za neke aktere, u p r a v o

n a g l a e n o m osjeaju za druenje i kvpdru. Ipak, uspore

n a g l a a v a n j e s u b k u l t u r n o g identiteta i irenje scene znaiti

u j u i vrstinu veza u k v a d r a m a , m o e m o zakljuiti da su

i d j e l o m i a n iskorak iz o d r e e n o s t i s u b o t o m : ivimo za

kvadre k a o oblik snane povezanosti m e u prijateljima,

subotu. U ponedjeljak i utorak, u koli, priamo o t o m e

i m a l e prilino labaviju strukturu k o d minkera, p o s e b n o u

t k o je g d j e b i o u s u b o t u i to se d o g a a l o . U s r i j e d u p o l a

s t a r i j i m g o d i n a m a ( p o s l i j e s r e d n j e k o l e ) . Z a p r a v o , to j e

ko p o i n j e m o r a z m i l j a t i o s l j e d e o j s u b o t i , u e t v r t a k i

v i e n e i j i stil e l i o n a g l a s i t i v i s o k i s o c i j a l n i s t a t u s , a m a n j e

petak se d o g o v a r a m o i p l a n i r a m o s u b o t u . S u b o t a je taj

izraziti z a j e d n i k u strast p r e m a o d r e e n o j

modi, glazbi,

d a n , i od jutra postoji specifian doivljaj, da bi u nedjelju

i m a g e u , to su veze i z m e u prijatelja bile l a b a v i j e , f o r m i

i p o n e d j e l j a k s a k u p l j a l i d o j m o v e , n a z i v a l i p r i j a t e l j e ili i h

r a j u i d r u t v a (ira i ua) p r i j e n e g o s t a b i l n e , h o m o g e n e i

sretali u k o l i , p r i a j u i o p r o l o j i p r a v e i o p e t p l a n o v e za

vrsto povezane kvadre.

Rijeima amerike subkulturne

sljedeu subotu. M e u g r u p o m m i n k e r a , kroz dvije je

teorije, minkerska kvadra (upravo toliko koliko je doista

g o d i n e d o l o d o razliitih p o g l e d a n a s u b o t u , p r i e m u s e

kvadra) zadrat e neke oblike etike reciprociteta,

to

nije u m a n j i l o z n a e n j e z a j e d n i k o g i z l a s k a , a l i j e a k t e r o s

znai da e daljnja minkerska fokusiranost na visoki sta

vijestio z n a e n j e i k a r a k t e r i s t i k e , k a k o s u b o t e , t a k o i d r u g i h

tus p r o i z v e s t i s l a b l j e n j e g r u p n i h v e z a u p r o c e s u s a m o p o t v r -

v e e r i . S v a k a v e e r ( u o v o m s l u a j u u S a l o o n u , a l i isti

i v a n j a p o j e d i n c a , stvarajui t a k o drutvo prijatelja sa

o b r a z a c vai z a v e i n u d r u g i h d i s k o t e k a ) n o s i l a j e razliit

dominacijom individualne odgovornosti, nasuprot tenden-

s i m b o l i k i k a p i t a l o n o m e t k o u n j u i n v e s t i r a , jer su se

174-

175

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

veeri p o e l e razlikovati s o b z i r o m na n i j a n s e u i m a g e u i

iji p u t k o m p e t i c i j e , u k l j u u j u i , u n a e m s l u a j u , d a v a n j e

d o b glavnih aktera, gdje je subota postala d a n o m u kojem

n o g e ili niz s p u t a l a k i h v j e t i n a . O s o b i t o s u s e l j a i n e

se d o b posjetilaca sputa i pridonosi drukijoj a t m o s f e r i ,

u r u h u m i n k e r a bili r a z o b l i a v a n i i o b i l j e a v a n i od s t r a n e

nalaui d r u g i m a k t e r i m a p r o m j e n u veeri (recimo na p e

samosvjesnih minkerica iz tog razdoblja. Ipak, u l o g a ene

t a k ili u t o r a k ) k o j u i z a b i r u z a s v o j u . T e m e u g r u p i s u

k a o estetskog u k r a s a ili z a v o d n i c e m o g l a s e p u n o l a k e

15

bile raznovrsne, o b u h v a a j u i klasino podruje sporta i

pronai i potvrditi u minkerskom krugu n e g o u h a o m a n

g l a z b e , s n a g l a e n i m z a n i m a n j e m z a o n o to j e u t r e n d u

s k i m k v a d r a m a , i t o n e z a t o to b i h a o m a n i b i l i f e m i n i s t i

ili n a n e k i n a i n s u g e r i r a v i s o k i s t u p a n j u s p j e h a e s t e t s k i h

( i a k o j e p r o c e s o d l e i v a n j a m u k a r i n a n a toj sceni l a g a n o

kriterija, priznatosti u drutvu i statusa o p e n i t o . N a r a v n o ,

z a p o e o ) , n e g o zato to je i m a g e h a o m a n k e u g l a v n o m

predmeti m o d e i p e r m a n e n t n a evaluacija izgleda i statusa,

n e g i r a o klasino dotjerivanje u svojoj asketskoj varijanti,

koji

klasinu

pa a k i u a r e n i j e h i p i j e v s k o j , o b l a e i h l a e , i i r o k e ,

se tim

predmetima

oblikuje,

predstavljaju

sredinju p r e o k u p a c i j u m i n k e r s k o g stila. M e u m u k a r

oeve koulje, nasuprot suknjama i uim m a j i c a m a tada

c i m a je pristup seksualnim aktivnostima, k a o svojevrsnoj

njih minkerica. N a r a v n o , o v o je m o d e l s k o razmiljanje

sportskoj disciplini, bio v e o m a rairen. To znai da su se

koje se p o k l a p a s jednim dijelom poznatog etnografskog

razgovori razlikovali s obzirom na prisutnost d r u g o g spola

i s k u s t v a , a l i n e p o k r i v a sve v a r i j a c i j e s t v a r n o s t i , i z k o j e j e

i da je hodanje (posebno kod onih od 1 5 - 1 7 godina)

m o g u e i sljedee izvoenje; minkeri kao o d m a k od selja

bilo podignuto na spektakularnu i dobrim dijelom k o m p e -

i n a i k l a s i n o p a t r i j a r h a l n i h m u k a r a c a , fini i o b r a z o v a n i ,

t i t i v n u r a z i n u , r i t u a l i z i r a j u i d r e v n e m u k e ili l o v a k e

nasuprot hard-rock m u k a r i n a m a koje d u g a kosa n i m a l o

modele

ne o d m i e od agresivnog maskulinizma. Ipak, zavoenje,

kontekstu

zagrebake

minkerske

oputenosti

k r a j e m s e d a m d e s e t i h , to s e v i d i i z i z j a v a p o p u t o v o m i j e

hodanje,

r e k o r d , v e d r u g a s u b o t a s i s t o m c u r o m ili ja s a m p r i l i n o

( u p u c a v a n j a , g r e b a n j a ) e e s e n a v o d i k a o cilj s u d j e

utakmica

oko

seksualnog

rezultata

druenja

o r i g i n a l a n u d a v a n j u n o g e , a l i R o b i j e s v o j o j p o k a z a o cr

l o v a n j a u r i t u a l u d i s c o i d n e s u b o t e (ili srijede) n a v e e r u

veni k a r t o n , da ne bi m o r a o previe objanjavati. S d r u g e

minkerskim g r u p a m a nego kod transinim stanjima rock

strane, p r i h v a a n j e o b r a z a c a enskog p o n a a n j a , k o d

svetkovine usmjerenih h a o m a n a .

d j e v o j a k a nije uvijek p r a e n o s a m o r o p s k i m i represivnim

karakteristikama, nego se one, kako pokazuje Mc Robbie
( 1 9 9 3 . ) , u n u t a r t o g s v i j e t a u d r u u j u i o s n a u j u svoj svijet,
k o r i s t e i p r i t o m n e k e n a u e n e (muke) o b r a s c e , ili d r u k -

5 o b z i r o m na percepciju vlastitog i m a g e a i o d r e e n j e
m i n k e r a , prisutni s u a m b i v a l e n t n i iskazi. N a m n o g i m razi
n a m a socijalnog konteksta p o j a m minkera i m a o je n e g a
t i v n e k o n o t a c i j e . V e i n a a k t e r a nisu z a s e b e eljeli rei d a
s u m i n k e r i , n a g l a a v a j u i o d r e e n j a p o p u t n o r m a l n o ili

,J

O v d j e se pojavljuje n a z n a k a razliitosti p o j e d i n i h veeri u istom klu

b u , i a k o jo uvijek unutar slinog z a j e d n i k o g nazivnika, g d j e u t o m
razdoblju S a l o o n ostaje minkerskim a Big Ben h a o m a n s k i m ,
d o k e u d r u g o j p o l o v i c i o s a m d e s e t i h k l u b o v i v e i n o m p o p r i m i t i neutralnija obiljeja, a p o j e d i n i d a n i , sa svojim tematskim g l a z b e n i m
v e e r i m a , nositi peat subkulturnih stilova. a k e i S a l o o n d o b i t i
svoju rockersku veer.

176

l i j e p o . N i s a m j a n i k a k a v m i n k e r , a l , k u i , v o l i m s e lije
p o o b u ' . Vlastiti s e i z g l e d u s p o r e i v a o s t a d a s n a n o
prisutnim haomanskim stilom i o p r a v d a v a o unutar suprot
nosti s i m a g e o m h a o m a n a ; ak' je n o r m a l n o imat d u g u
m a s n u kosu i p o d e r a n e traperice, o n d a ja nisam n o r m a l a n ,

177

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

s l o b o d n o n a p i i d a s a m m i n k e r . U t o d o b a Polet j e

Jedan dio stalnih tema u minkerskom krugu k a o da

o b j a v l j i v a o t e k s t o v e k o j i s u t a k o e r bili n e g a t i v n o i n t o n i r a

je p r e u z e t iz s o c i o l o g i j e k o j a se b a v i s t r a t i f i k a c i j o m i n e s u m

n i p r e m a m i n k e r i m a . D i o p r o z v a n i h ( a m n o g i Polet nisu

njivo b i s m o u o b u h v a t n o m istraivanju takvih n e f o r m a l n i h

ni itali) o d b a c i v a o bi takve o p t u b e p o z i v a n j e m na n e k u

grupa morali posegnuti za stvarnom provjerom socioeko

p r o v j e r e n u v r i j e d n o s t ili z n a a j k u k o j a m o e p r e v a g n u t i n a

n o m s k o g s t a t u s a . Primjeri p o z n a t i i z k l a s i n e k n j i e v n o s t i ,

v a g i p a m e t i , o z b i l j n o s t i , zrelosti i t d . ( P r i m j e r i c e ; i n t e

ili iz B o u r d i e o m i n s p i r i r a n i h a n a l i z a e k o n o m s k o g i k u l t u r

lektualna, sportska, tehnika postignua nasuprot pasivnosti,

n o g kapitala, nalaze se u minkerskim p r e o k u p a c i j a m a

z a p u t e n o s t i , d e v i j a n t n o s t i , n e z r e l o s t i , ili p a k d v o l i n o s t i

k a o s t a l n a p i t a n j a o t o m e t k o je iz b o l j e k u e , iji su r o d i

haomana.)

telji ve g e n e r a c i j a m a b o g a t i , t k o j e c i j e n j e n m i m o e k o

S o b z i r o m na etiketu devijacije koja je h a o m a n i m a

n o m s k o g k a p i t a l a , ali v i s o k o g k u l t u r n o g , i t k o j e n o v o o b o -

stalno lebdjela n a d g l a v o m u d o m i n a n t n o j kulturi, za m i n

g a e n i , n o v o p r i d o l i a k t e r k o j i e s t o z b o g n a p a d n o g isti

k e r e s e n e m o e u t v r d i t i s l i a n s k u p d j e l a t n o s t i ili i m a g e a

c a n j a statusnih s i m b o l a s v o g a e v e n t u a l n o g r u r a l n o g p o d r i

koji prosjenom roditelju sugerira devijaciju. Ipak, neko

j e t l a n e m o e biti p r i h v a e n u d r u t v u m i n k e r s k e e l i t e

licina tadanjih aktera navela je m a r g i n a l n u prisutnost p o

k o j a m a t e r i j a l n i status p o d r a z u m i j e v a k a o v i s o k , n a s t o j e i

n u d e za p r e p r o d a j o m zlatnog nakita, kao i p o n u d e za

ga odrati i kulturoloki visokim, po vlastitim kriterijima.

snimanje

oblike

D o k j e s r e d i n o m i k r a j e m s e d a m d e s e t i h jo b i l o m o g u e

o n i h d j e l a t n o s t i k o j e s e o d v i j a j u u k r u g u (ili n a n j e g o v u

o p e r i r a t i s a d v i j e ili tri o s n o v n e k a t e g o r i j e , z b o g t a d a n j e g

r u b u ) m i n k e r s k o g d r u t v a , a k o j e bi u d o m i n a n t n o j k u l t u r i

karaktera slubene kulture socijalizma i nedostupnosti vei

m o g l e biti p r o g l a e n e d e v i j a n t n i m ili k r i m i n a l i z i r a n e . I p a k ,

ne z a p a d n j a k i h statusnih s i m b o l a m a l o d o b n i m a k t e r i m a ,

takvi sluajevi s a m o g o v o r e o m o g u i m m o d e l i m a za d e -

d a n a s se, z b o g u p l e t a n j a b r o j n i h e k o n o m s k i h , r e g i o n a l n i h ,

v i j a n t n o s t k o j a b i m o g l a biti k a r a k t e r i s t i n i j a z a m i n k e r s k i

migracijskih i vrijednosnih specifinosti poslijeratnog hrvat

pornofilmova,

to

ukazuje

na

mogue

n e g o za haomanski krug u jednom specifinom razdob

lju, a ostaju posve marginalni unutar neformalnih g r u p a o
kojima g o v o r i m o . S p o m a k o m u v r e m e n u , promijenit e
s e i m n o g o t o g a t o p r e s i j e c a , e t i k e t i r a n j e m ili s t v a r n o m
kriminalizacijom, podruja drutvenog oznaavanja devi
jacije; irenje, primjerice, puenja m a r i h u a n e m e u m i n
k e r i m a i t e m e r i m a o s a m d e s e t i h g o d i n a , prepletanje tem e r s k o g sitila i s t v a r n o g n a s i l j a k a k o s a m i n k e r s k i m t a k o i
sa

haomanskim

(raznovrsnim

post-haomanskim,

rock-

- s u b k u l t u r n i m ) s t i l o v i m a , sve t o m i j e n j a m a p u s u b k u l t u r n i h
svjetova i nalae s o c i o l o g u o p r e z n o s t pri z a k l j u i v a n j u koje
s m j e r a izvan j a s n i h g r a n i c a p r o s t o r a i v r e m e n a .
1/8

s k o g d r u t v a i t a j k u n s k o g k a p i t a l i z m a , m i n k e r s k i svijet
p o k a z u j e k a o jo vie f r a g m e n t i r a n , i j e d n i m s v o j i m d i j e
l o m jo vie u d a l j e n o d r e f e r e n t n o g o k v i r a u r b a n i h s u b k u l
turnih g r u p a . U o s t a l o m , za aktere koji su prije kraja se
d a m d e s e t i h uivali u o p u t e n o j a t m o s f e r i d j e c e iz f i n i h
kua,

percipirajui subotu

u Saloonu

kao poeljan

(i

d o b r i m d i j e l o m d o k u m e n t a r a n ) trostruki o t k l o n o d n e p o e l j
n i h , r e m e t i l a k i h , p r o t u - b e z b r i n i h i m b e n i k a (sivila p r o s j e nosti, h a o m a n s k o g otpadnitva i temerske agresivnosti),
sve j e v e p o e t k o m o s a m d e s e t i h b i l o z a v r e n o , s n i a
vanjem prosjene dobi i popularizacijom minke, kao i o d
rastanjem samih aktera.

179

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

Haomani

n a s t a n a k i n f r a s t r u k t u r e , o d n o s n o k l u b o v a ili sli

S u b k u l t u r n i stil h a o m a n a n e s u m n j i v o p r o i z l a z i i z i
reg o d r e e n j a rock kulture i povezanosti te kulture s p o
k r e t i m a i i v o t n i m s t i l o v i m a koji su o z n a i l i k r a j e z d e s e t i h u
A m e r i c i i V. B r i t a n i j i , o g l a a v a j u i s v o j u n a z o n o s t u v e o j
ili m a n j o j m j e r i i r o m u r b a n i h s r e d i t a s v i j e t a , a k _ L s _ p n e
strane

tadanje eljezne zavjese.

rock kulture

na

naim

pojavjjrvajijsjjj^^

prostorima

procesu

nastajanja

nejednakom_brzinom
To su^

( ^ a ) ) f e c e p c i j a z v u k a k a o prvi i o s n o v n i p r e d u v j e t s t v a
r a n j a s c e n e . Bez o b z i r a n a n e p o s t o j a n j e d r u g i h s t r u k t u r a i
aktera, m o e m o zamisliti g r u p u o k u p l j e n u o k o zajedni
k o g s l u a n j a R a d i o L u x e m b u r g a (to p r e d s t a v l j a p o e t n u
r e c e p c i j u u n a i m k r a j e v i m a ) k a o to m o e m o z a m i s l i t i i
k a s n i j a o k u p l j a n j a o k o n e k o g g l a z b e n o g stila n e o v i s n o o
p o s t o j a n j u d o m a i h a k t e r a , k o n c e r a t a , ili n o s a a z v u k a u
t r g o v i n a m a . B i l o k o j i n a i n k o j i m zvuk d o l a z i d o s l u a t e l j a
m o e m o smatrati o b l i k o m prve informacije i o s n o v o m za
kasniji razvoj kulture koja o k o zvuka, a o n d a i p o k r e t a ,
slike, jezika, d r a n j a , u s l o n j a v a n j a p o s r e d o v a n j a , nastaje
u nekoj sredini.
v j ^ n a s t a n a k d o m a i h i z v o a a koji v j e r n o skidaju g l a

nih dvorcmTa neophocfnu k o n c e r t n u aktivnost, studija i

o p r e m e z a s n i m a n j e , sve d o p r o i z v o d n j e vlastitih i l i c e n c nTh i z d a n j a ploa i d r u g i h n o s a a z v u k a .
d) p r o i m a n j e nastalih e l e m e n a t a s p o s t o j e i m m e d i j i
m a d o m i n a n t n e k u l t u r e i (ili) o s n i v a n j e v l a s t i t i h , d a k l e s v o
jevrsno irenje i uspostavu k o m p l e m e n t a r n e i p r o c e s u a l n e
d i h o t o m i j e p o c l z e m l j e - e s t a b l i s h m e n t , g d j e i r e n j e trita i
u p o t r e b a reklarne,~"uz b r u k o m e r c i p i z a c i j u , k a r a k t e r i z i r a
establishment, a osnivanje malih i nezavisnih mrea obilje
ava p o d z e m n u djelatnost rock kulture.
O v d j e je p o t r e b n o s p o m e n u t i i i r e n j e r o c k k u l t u r e u
d r u g i m p o d r u j i m a i z r a z a , p o p u t f i l m a ili s t r i p a , to d o
d a t n o utjee nu v i e d i m e n z i o n a l n o s t kulture i m o g u n o s t
utjecaja

na stvaranje subkulturnih scena.

Tako Glavan

( 1 9 9 4 . ) i Baki ( 1 9 9 4 . ) , opisujui pretpovijest hrvatskog

rocka, ukazuju na vanost glazbenih filmova u p o e c i m a
stvaranja scene, zajedno s p o j a v o m prvih izvoaa. O p i s i ,
poput sljedeeg, o d n o s e se na prvu polovicu ezdesetih,
ali bi uz n e b i t n e i z m j e n e m o g l i v r i j e d i t i i u k a s n i j i m d e s e t
l j e i m a : G l a z b e n a e p i d e m i j a irila s e g r a d o m . U s a m o m
g r a d u i m a ve d e s e t a k e l e k t r i n i h g i t a r a , r a z l i i t i h b o j a ,
crna, jarkocrvena, uta, s m e a , zlatna i srebrna. O n i koji

z b e n u i n f o r m a c i j u , t e o n i h k o j i s t v a r a j u vlastite p j e s m e .

nisu i m a l i v e z u u E u r o p i j e d n o s t a v n o s u n a k a l e m i l i o b i a n

D a k l e , u n a i m u v j e t i m a p u t k o j i je p r i j e e n i t r a d i c i j a k o j a

m a g n e t na akustinu g i t a r u , a k a o p o j a a l o , u tim pionir

j e s t v o r e n a o d B i j e l i h strijela, C r v e n i h k o r a l j a , B e z i m e

s k i m d a n i m a , n a j e e j e z n a o p o s l u i t i stari r a d i o a p a r a t

nih, G r u p e 2 2 0 i ostalih, do dananjih d a n a Majki,

Kosmaj 4 9 . K a d a su se u g r a d u pojavila prva p o j a a l a

M o t u s a , O v e r f l o v v , Pipsa ili b i l o k o j e g p r e d s t a v n i k a

od 30 vata, nastao je pravi kaos. S n a g a od 30 vata bila je

f r a g m e n t i r a n e scene na k o j o j su i garani kult b a n d o v i i

n a p a d n a ui r o d i t e l j a , jer - t a k v a b u k a n i j e z d r a v a , t a k v a

v e l i k e a t r a k c i j e d v o r a n a i s t a d i o n a , p o p u t P a r n o g v a l j k a ili

b u k a izaziva stres i n a r u a v a z d r a v l j e . Bile su z a n i m l j i v e

Prljavog kazalita.

1 6

O v d j e su Parni valjak i Prljavo kazalite navedeni n a m j e r n o , da s i m

boliziraju i o n a j put koji rock kultura prelazi od vreg, eeg i
p o d z e m n i j e g do mekeg i srednjoj struji prihvatljivijeg statusa, bez

l80

obzira na to to bi m n o g i akteri, elei zadrati subverzivnost p o j m a

rock s i g u r n o argumentirali u prilog tezi o potrebi pop ili srednjestrujnog o d r e e n j a d a n a n j e g poloaja i tipa zvuka to ga zauzi
m a j u i njeguju navedeni b e n d o v i .

l8l

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

izjave p r i s t o j n i h g r a a n a : T a k v e t r e b a u h a p s i t i ili u

p o j a m rock kulture zahvaa i o n u openitu, m a s o v n u i

p a v a c , t r e b a t e oiati d o k o e . P o e l o j e r a s l o j a v a n j e .

d r u t v e n o p r i h v a t l j i v u z a b a v u , g d j e p r i s u t n o s t vie g e n e

S i n o v i s u p u t a l i sve d u u k o s u , keri s u sve vie s k r a i v a l e

racija

s u k n j e , a r o d i t e l j i su se sve vie z g r a a l i n a d s u d b i n o m si

kulture m l a d i h , o m o g u u j u i n a m a k i sliku ulaska u

proiruje znaenje

ve

ionako

preirokog

pojma

n o v a i keri. ( B a k i , 1 9 9 4 . , str. 11.) R o c k k u l t u r u , u v r i

v r h o v e m o i d o m i n a n t n e k u l t u r e , k a d a s e k u l t n i b a n d ez

jeme njezina p o e t k a i nastajanja, d o b a r d i o s a m i h aktera

desetih i sedamdesetih o k u p i o radi p r o m o c i j e C l i n t o n a u

(akterima m o e m o smatrati p o d j e d n a k o i o n e koji izvode

predsjednika S A D - a . Ipak, postojanje rock kulture i m o

ili s n i m a j u g l a z b u , i o n e k o j i j e s l u a j u i i n e o s n o v o m v l a

g u n o s t u p o t r e b e t o g n e s u m n j i v o i r o k o g p o j m a nije time

s t i t o g i v o t n o g stila) s h v a a k a o p o k r e t , k a o r a z n o v r s n e

nestalo. V a n o je uoiti i d r u g u stranu irenja rock-kulture,

r a z i n e s u d j e l o v a n j a u i n d i v i d u a l n o j i k o l e k t i v n o j a k c i j i . To

p r e m a p o d z e m n o j t r a d i c i j i , to z n a i d a o n a i m p l i c i r a i

s u - d j e l o v a n j e n e m o r a biti a r t i k u l i r a n o n a r a z i n i r a c i o n a l n e

s u b k u l t u r e m l a d i h . U s t v a r n o s t i , u i v o t u , p o s t o j i niz m j e s t a

argumentacije, n e g o na osnovi epidemije o kojoj Baki

g d | e se o p a rock kultura i njeni akteri sreu sa a k t e r i m a

g o v o r i , na valu c i j e l o g seta n e v e r b a l n i h i z n a e n j e m n a

r o c k s u b k u l t u r e , a i z m e u t i h d v i j u sfera p o s t o j e i m n o g a

bijenih gesti, od Elvisovog p o m i c a n j a k u k o v i m a do hipijev-

posredovanja i mijeanja. O v d j e je posve primjerena uspo

ske i n t e r v e n c i j e u k o n v e n c i o n a l n o s t i o b r a s c e m u k o g i

redba s nogometnom kulturom, irom kulturom n o g o

e n s k o g u o b i a j e n o g i z g l e d a , m o e tvoriti o s j e a j p o v e

m e t n i h n a v i j a a ( k o j a j e i vie g e n e r a c i j a p r i j e u s p o n a

z a n o s t i i s t v a r a n j a z a j e d n i k i h sredinjih p r e o k u p a c i j a .

rock

Od elementarne injenice okupljanja o k o zvuka i buntov-

predsjednika drava) i n j e n o m razliitou s p r a m navijake

nitva bez r a z l o g a (ije r a z l o g e i r i t u a l e u p u n o m svjetlu

subkulture. Na jednoj utakmici, na istom stadionu, sjede

kulture o b u h v a a l a

strastvene a n g a m a n e m n o g i h

p r i k a z u j e Jeff N u t t a l ( 1 9 6 8 . ) , r o c k k u l t u r a j e p o t k r a j e z d e

pripadnici navijake kulture, takoer raznovrsnih uloga i

setih sadravala i eksplicitna n a s t o j a n j a , s a m o p e r c e p c i j u

r a z i n a u k l j u e n j a , a l i bez s u m n j e v e z a n i u z b i t n e a s p e k t e

dijela aktera, p r e m a individualnoj i kolektivnoj akciji za

n o g o m e t n o g svijeta te p r i p a d n i h strasti i o b l i k a i z r a z a , a

p r o m j e n u d r u t v a i svijesti. S a m r o c k b i o j e u p o e t k u

pored

njih stoje

pripadnici

navijake

subkulture,

akteri

shvaen k a o buntovnitvo, zvukovi su p r i m a n i i preraivani

s u b k u l t u r n o g stila n o g o m e t n i h h u l i g a n a . Isto t a k o , n a k o n

k a o g e n e r a c i j s k e t a j n e veze s v o j e v r s n o g u s t a n k a . M e u

certu, recimo Rolling Stonesa, jedni pokraj drugih pleu i

t i m , t a j b u n t o v n i n a b o j n i j e m o g a o biti j e d i n o m d i m e n z i

p r i p a d n i c i rock kulture, zaljubljenici u o d r e e n i zvuk koji

j o m nastajanja kulture koja se smjeta u n u t a r p o d r u j a

s u s v o j u strast z a d o v o l j i l i o d l a s k o m n a k o n c e r t , i p r i p a d n i c i

industrije s l o b o d n o g v r e m e n a i potronje. T a k o e r , kroz

r o c k s u b k u l t u r e , k o j i m a j e p o t r e b n o vie o d h o b i j a ili

v r i j e m e s e m i j e n j a o i zvuk i s o c i j a l n i k o n t e k s t , t a k o d a n a m

estetske p r e f e r e n c i j e , i k o j i m a s u b e n d o v i o s n o v a z a s t v a

u p o t r e b a p o j m a r o c k k u l t u r a n e g o v o r i m n o g o bez vr

r a n j e i v o t n o g stila. M o e s e d o g o d i t i d a u t a k m i c a p r o e

e g s i t u i r a n j a u p r o s t o r i v r i j e m e ; u p r a v o se u s a m o j toj

bez incidenata, k a o i koncert, pa da pripadnici kulture

kulturi m o e d o b r o primijetiti k a k o o d r e e n i zvukovi, glaz

nogometnih navijaa, zajedno sa subkulturnom huligan

beni stilovi, m o g u o d b u n t o v n i k o g , s u b k u l t u r n o g statusa,

s k o m jezgrom napuste prostor i d o g a a j koji ih je o k u p i o

postati d i o glavnog toka i etablirane kulture. Z b o g t o g a

b e z v i d l j i v i h p o l a r i z a c i j a , t o je j o e i s l u a j s k o n c e r t i -

183

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

m a . M e u t i m , u nekim situacijama moe d o i do velikih

p r i m j e r Rolling Stonesa u Z a g r e b u , o n d a n a m se i ta d i m e n

razlika u percepciji i p o n a a n j u , z a m i s l i m o s a m o koliki d i o

zija p r o s t o r a n a m e e k a o v a n a , z a t o to j e e s t o s p e c i f i

panje huliganska subkultura posveuje z b i v a n j i m a izvan

n a . C e s t o , a l i n e a p s o l u t n o , to z n a i d a n e t r e b a g u b i t i i z

terena, odnosima s policijom i suparnikim navijaima,

vida injenicu postojanja m n o g i h slinih i p o n a v l j a j u i h

t o m o e r e z u l t i r a t i i n e r a z u m i j e v a n j e m pa i s u k o b i m a s

obrazaca ponaanja, stvaranja i izraavanja subkulturnih

obinim i o d r a s l i m , veinskim dijelom n o g o m e t n o g svi

identiteta u raznim g e o g r a f s k i m prostorima, g d j e o d j e a ,

j e t a . T a k o e r , n e e svi p r i s u t n i l j u b i t e l j i r o c k a o d o b r i t i p e

p l e s , o b l i c i i z r a a v a n j a i sustav s i m b o l a s v j e d o e o g o t o v o

n j a n j e na p o z o r n i c u

identinom f e n o m e n u . N o , specifinost z a g r e b a k o g k o n

i skakanje u publiku

(stage diving)

a k o j e rije o m a s o v n i j e m d o g a a j u n u n e h e t e r o g e n o s t i

c e r t a , s o b z i r o m na m o g u n o s t g o v o r a o r o c k k u l t u r i i

a k t e r a , i r a d i j e e ispratiti k o n c e r t u m i r u n e g o ulaziti u

subkulturnim stilovima, namee oprez zbog injenica koje

s u k o b s r e d a r i m a k o j i n e d o p u t a j u s t a g e diving. S u b k u l

objanjavaju strukturu i aktere d o g a a j a na k o j e m se sku

tura

vlastitog

p i l o o s a m d e s e t a k t i s u a l j u d i . U Z a g r e b u (to o z n a a v a

sudjelovanja, kojoj su neki elementi kljuni za ritual, nee

prostor, ali n a r a v n o i u s p e c i f i n o m v r e m e n u ) broj slinih

se p o m i r i t i s p a s i v n i m p r o m a t r a n j e m i u t a k v i m s i t u a c i j a m a

k o n c e r a t a , k a o i onih m a n j i h , nije u o p e usporediv s b r o

koja

drukije doivljava

pojam

koncerta,

p o n o v o vidimo oblike pribliavanja i udaljavanja subkul

jem i redovitou nastupa rock b a n d o v a u veini zapadnih

t u r n i h j e z g r i i ire ( s u b ) k u l t u r e o k u p l j e n e o k o n o g o m e t a ili

z e m a l j a . U t a k v o j s i t u a c i j i , niz p r i p a d n i k a s u b k u l t u r n i h sti

r o c k a . S u b k u l t u r a e i k v a n t i t a t i v n o i k v a l i t a t i v n o u d r u k i

lova, okupljenih o k o zvukova i tema rock kulture, pojavio

joj mjeri preuzeti z v u k o v e i z n a e n j a , prijei g r a n i c u nor-

se na koncertu k a o j e d n o m od rijetkih mjesta veeg o k u p

m a l n o s t i k o j u u a ili ira o k o l i n a o d r e u j e z a n e k i o b l i k

ljanja rock-plemena.

a n g a m a n a , i n e e eljeti i n t e g r i r a t i p j e s m e S t o n e s a (ili

razinu d o g a a j a desetljea) t a k o e r je o d i g r a l a svoju

Medijska

promocija

(uzdignuta

na

nekog d r u g o g benda heterogene i viegeneracijske publike)

u l o g u , potiui vei broj ljudi na o d l u k u o kupnji ulaznice,

u ivot to g a u s m j e r u j u d r u g e , o d r o c k a r a z l i i t e s r e d i n j e

a o d b i j a j u i m a n j i , ali n e o s p o r a n broj s u b k u l t u r n o o r i j e n

preokupacije. Istovremeno, moe postojati (i postoji) sub

tiranih mladih, lako m a r g i n a l n o , medijsko djelovanje pro

kultura u p r a v o o k o Stonesa, i to raznolika. N a r a v n o , d o b a r

tiv k o n c e r t a t a k o e r m o e o d i g r a t i d v o s t r u k u u l o g u . K a o

dio dananjih subkulturnih grupa koje glazbenim stilovima

to j e m o televizije p r i d o b i l a m n o g e n e o d l u n e , t a k o j e i

p o s r e d u j u svoj i v o t n i stil, n e e o t i i n a k o n c e r t k o j i o b u

s n a g a a r g u m e n a t a g l a s i l a k a t o l i k e m l a d e i Ml d j e l o

h v a a t a k o h e t e r o g e n u p u b l i k u , niti e p r i z n a t i r e l e v a n t n o s t

v a l a n a o n e k o j i list i t a j u , d o k b i u s l u a j u i r e n j a s v o j e

t a k o o p e n i t o g o d r e e n j a k a o to j e r o c k z a i m e n o v a n j e

medijske poruke vjerojatno dosegla i one kod kojih bi

v l a s t i t i h i d e n t i f i k a c i j s k i h o s l o n a c a . D a k l e , o s i m to s e s

p r i m l j e n a p o r u k a i z a z v a l a s u p r o t n e e f e k t e . D i o o n i h istih

v r e m e n o m n e k i tip z v u k a , g l a z b e n i stil, d o i v l j a v a d r u k i j e

s u b k u l t u r n i h m l a d i h k o j i s u o d b i j a l i ii n a k o n c e r t u svjetlu

s o b z i r o m n a p r o m j e n e u s a m o m z v u k u ili n a p r o m j e n e

prenaglaene medijske p r o m o c i j e , na interpretacije o so

s o c i j a l n o g k o n t e k s t a o k o i d e n t i n o g z v u k a , t a k o se i u p r o

t o n i z m u S t o n e s a r e a g i r a o b i i o d l a s k o m n a h i p o d r o m , to

storu znaenje p o j e d i n o g koncerta mijenja s o b z i r o m na

je za miovce svojevrsno kaljanje mjesta na k o j e m je Pa

drutveni kontekst t o g a prostora. A k o zadrimo u fokusu

pa drao misu o k u p l j e n i m a u d o b a svog prvog posjeta. U

I84

|85

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

o v o m sluaju, poloaj dijela mladih katolika okupljenih

g d j e , t e p o j a v a Poleta, g d j e j e i n t e r v e n c i j o m u r e i v a k e

o k o lista Ml, sliniji j e s u b k u l t u r n o m p o l o a j u n e g o d o

politike u jednom trenutku dosegnuta uloga integrativne

minantnoj kulturi, osim dijelu deklarativne, slubene ideo

t o k e . D o k s u d o m a i h i p i c i uivali u p o e t k u u p r o b r a

logije nacionalne kulture uronjene u prvu fazu kapitaliz

n o m drutvu, jer se na sceni m o g l o nai s a m o p o z n a t e i

ma. (Unutar sheme G r e g o r a Tomca, njihovo djelovanje se

i s t o m i l j e n i k e , n o s i t e l j e s l i n e z a j e d n i k e v i b r a c i j e , u raz

m o e nazvati i subpolitikim u p o d r u j u kulture i temelj

d o b l j u u k o j e m p r o s j e a n p o l i c a j a c n i j e z n a o t o j e j o i n t ili

nih vrijednosti n e k o g drutva, u kontekstu v l a d a v i n e H D Z - a

k a k o izgleda ploica haia, u drugoj polovici s e d a m d e

u naem sluaju) Koncert Stonesa je s a m o j e d a n primjer

setih scena se toliko rairila da su rani akteri govorili o

p o t r e b e za u o a v a n j e m o b j e d i m e n z i j e , i s l i n o s t i , i r a z l i

p r o s t i t u i r a n j u , p o s e l j a e n j u , d a k l e o (za s p e c i f i n o g s u d i o

itosti f e n o m e n a r o c k k u l t u r e u p r o s t o r u i v r e m e n u , u p o

nika) n e g a t i v n i m a s p e k t i m a rasta scene k o j a vie nije bila

jedinom kontekstu.
Rock kultura, i s n j o m i m p l i c i r a n e b r o j n e s u b k u l t u r e ,

niti s a m o n j i h o v a niti n a isti n a i n p r e p o z n a t l j i v a . O v o j e

j e d a n od klasinih motiva nastajanja i irenja subkulture,

u s e d a m d e s e t i m g o d i n a m a je ve prola raznovrsne faze

prisutan i u f e n o m e n i m a ireg drutva i drutvenih p o k r e t a ,

b u n t a , etabliranja i medijskih p o s r e d o v a n ja, -a_polcrivala je

gdje se prvoborci razlikuju od sljedeih generacija na

i iroki s p e k t a r s t i l o v a . N j e n o i r e n j e u H r v a t s k o j o m o g u

vie n a i n a , e s t o s t v a r a j u i a t m o s f e r u r a z o a r a n j a , k r i t i

u j e s o l i d n u o s n o v u z a n a s t a j a n j e s u b k u l t u r n o g stila h a o

n o s t i , ili v l a s t i t o g p o v l a e n j a . U o v o m s l u a j u , u p o d r u j u

mana.

subkulture m l a d i h , l a k o je shvatiti r a z o a r a n j e aktera koji

Kraj ezdesetih i p r v a p o l o v i c a s e d a m d e s e t i h p r e d s t a v

o m a s o v l j e n j e m svoje stvari g u b i m n o g e p o g o d n o s t i p r o i -

lja o b l i k o v a n j e s c e n e u t e i m u v j e t i m a , z b o g m a t e r i j a l n i h ,

zale iz p o l o a j a j e d i n o g , m a l o b r o j n o g , istomiljenikog,

financijskih tekoa nabave bitnih p r e d m e t a , i z b o g o p e

ponekad elitnog, od neeljenog prepoznavanja posebnim

s i m b o l i k e u n i f o r m n o s t i d r u t v a k o j e s e , p o p o t r e b i , titi

k o d o v i m a zatienog aktera. Svojevrstan elitizam nije nu

eksplicitnom c e n z u r o m i z a b r a n a m a . Tadanji akteri tvrde

no vezan uz s o c i o e k o n o m s k i p o l o a j . D i o prvih z a g r e b a

d a s e u p o e t k u izraz h a o m a n i nije k o r i s t i o , t e d a j e n a

k i h h i p i j a d o i s t a slii k l a s i n o m o b r a s c u , u k o j e m a k t e r i z

s t a j a n j e s c e n e i m a l o elitniji p r i z v u k , a d j e c a k o j a s u s c e

g o r n j i h s o c i j a l n i h s l o j e v a z a p o i n j e s n e k i m s t i l o m i uiva

nu stvarala bila su, dijelom bogata, t a k o e r pametna i

privilegije dostupnosti osnovnih informacija i predmeta, pa

u s p j e n a u k o l i . D j e l o m i n o se m o e g o v o r i t i i o d j e c i

kasnijim irenjem scene i njenim poseljaenjem biva ra

t a d a n j i h o f i c i r a ( n a r a v n o , viih) i j a j e p r i s u t n o s t m e u

z o a r a n , z b o g g u b i t k a e l i t n o g p r i z v u k a s a m o g stila i p r o

prvim hipijevskim a k t e r i m a p r i m i j e e n a , na uas njihovih

d o r a n a s c e n u krivih i n t e r p r e t a t o r a i z niih s o c i j a l n i h

r o d i t e l j a . T a k o e r , b r o j d o m a i h h i p i j a nije b i o t a k o v e l i k ,

slojeva, to rezultira svojevrsnim g u b i t k o m vlastitog p o l o

iako je nastajua rock kultura okupila brojnu adolescent-

a j a . N o , t o j e s a m o j e d n a m o g u a i n t e r p r e t a c i j a , jer n a

sku p u b l i k u . Z a t o u d r u g o j polovici s e d a m d e s e t i h z a p a -

sceni koja prethodi zbivanjima iz d r u g e polovice (i kraja)

a m o znaajne promjene, m e u kojima su: omasovljenje

sedamdesetih

scene, poveanje broja okupljalita, pojava p l o a relevant

sudionika,

n i h svjetskih a k t e r a u p r o d a v a o n i c a m a J u g o t o n a i d r u -

r e a g i r a n j a i elitistikoj p o z i c i j i . N a iroj s u b k u l t u r n o j sceni

186

nije v l a d a l a

tolika

jednodimenzionalnost

no dio sigurno odgovara opisanom modelu

187

Benjamin Perasovi
URBANA PLEMENA

p r i s u t n i s u i d r u k i j i p r i m j e r i , k a d a p r v o b o r c i n e k o g stila
p r e d s t a v l j a j u nie ili d o n j e s r e d n j e s o c i j a l n e s l o j e v e , p a s e
i r e n j e m stila na fine i pristojne i b o g a t e , t a k o e r osjeaju
r a z o a r a n i m a , stil p e r c i p i r a j u k a o r a z m e k a n i u p r o p a t e n ,
a za n o v e a k t e r e d r e da su izdali ili iznevjerili o s n o v n a
n a e l a . (To s e d o g o d i l o d o b r o m dijelu n o g o m e t n i h huli
g a n a , a i m a n j e m dijelu p u n k e r a , pri e m u valja razlikovati
ovaj tip o d n o s a o d o n o g koji j e obiljeen percepcijom
u r b a n o - r u r a l n i h suprotnosti na p o j e d i n o j sceni.)

H a o m a n i n e z a p o i n j u r o c k k u l t u r u , niti u d r u g o j p o
lovici sedamdesetih postoji s a m o m a n j a g r u p a dugokosih
u k o j o j se svi p o z n a j u i s l i n o d i u ; s c e n a na k o j u h a o
m a n i stiu d i j e l o m j e v e z a d a n a i o d r e e n a h e t e r o g e
nim strujanjima o p e rock kulture, lako doivljaj Poetka,
u s p o s t a v l j a n j e n e k o g a k t e r a k a o p r v o g k o j i iznosi vlastiti
b r i c o l a g e zvuka, odjee, slenga, d r o g e , frizure, p o n a a n j a
i o s t a l o g , n e m o e biti v e z a n u z h a o m a n s k u s c e n u , i p a k
se s a m o prikljuenje i identifikacijski proces odvija uz osje
a j s t v a r a n j a , a k i k a d se r a d i o n a o k o b a n a l n i m i s v a
kodnevnim aktivnostima.

Tom

osjeaju

prvenstveno

ku

m u j e r a d i k a l n o razliit i z g l e d v e i n e h a o m a n a o d o n o g a
to m o e m o s m a t r a t i k o n v e n c i o n a l n i m ili u o p e d r u t v e
no prihvatljivim po prevladavajuim kriterijima. Tako se
b i l o k o j e o k u p l j a l i t e u k a z u j e u svjetlu o s n a i v a n j a , jer s e
prijelaz od m a n j i h g r u p a hipija i s r o d n i h aktera na iru
s c e n u b r o j n i h j a v n i h m j e s t a tihe p r e z e n t a c i j e h a o m a n s k o g stila o d v i j a o u r a z d o b l j i m a k o j a s u o m o g u i l a d a n e
k o l i k o g e n e r a c i j a osjeti vlastitu prisutnost na o k u p l j a l i t i m a
k a o d j e l a t n i o b l i k s t v a r a n j a s c e n e k o j a raste. T o o s n a i v a n j e
se zasniva na nekoliko e l e m e n a t a , m e u kojima su osnov
ni: percepcija vlastitog izgleda, izgleda d r u g i h , i o s o b n o
iskustvo koje g o v o r i o razliitim, preteno n e g a t i v n i m reak
c i j a m a ue i ire r o d i t e l j s k e k u l t u r e ( k a o i o n e v r n j a k e ,
M e u t i m , niti j e d a n s u b k u l t u r n i stil k o j i j e n a s t a o u H r
vatskoj na osnovi glazbenih i navijakih posredovanja ne
m o e biti u potpunosti o d r e e n pozivanjem na socioeko
n o m s k i status u e r o d i t e l j s k e k u l t u r e n j e g o v i h n o s i t e l j a .
S a m a i n j e n i c a p r i s u t n o s t i r a z n o l i k i h r o d i t e l j s k i h statusa n a

primjerice temerske) na takav izgled. C a k a k o akter izbje

g a v a t e r m i n h a o m a n i , ili n e p r i s t a j e n a i d e n t i f i c i r a n j e s a
irim k r u g o m k o j e g s e t a k o e t i k e t i r a , n e m i j e n j a s e bit p r o
c e s a o s n a i v a n j a k o j i je p o j e d i n c i m a i k v a d r a m a u d r u g o j
polovici sedamdesetih o m o g u i o svojevrsnu potvrdu identi
teta i o s j e a j d o p r i n o s a rastuoj s c e n i . To je zato to p o s t o j i ,

z a j e d n i k i m a d o l e s c e n t s k i m s u b k u l t u r n i m s c e n a m a , u z razno

na najjednostavnijoj razini, povezanost vanjskog izgleda

vrsne n a i n e p o s r e d o v a n j a i m i j e a n j a stilova m e u s a m i m

( d u g e k o s e , o d j e e itd.) s i s k u s t v o m etikete i svojevrsne stig

a k t e r i m a , o n e m o g u u j e t a k a v tip d e t e r m i n i z m a u r a z u m i

m e , pa p u k o pristizanje na n e k o okupljalite (poput Da

jevanju subkultura mladih u naem prostoru.

mije ili Z d e n c a , g d j e s e bez p o s r e d o v a n j a b i l o k a k v i h

188

18Q

Benjamin Perasovi

UKBANA PLEMENA

s l u b e n i h , u g o s t i t e l j s k i h ili g l a z b e n i h s a d r a j a z n a l o o k u p i t i

jedniki nazivnik, kao i p r e p o z n a v a n j e i obiljeavanje u

vie s t o t i n a h a o m a n a ) o m o g u u j e o s j e a j

d o m i n a n t n o j kulturi. U n u t a r rock kulture ve je bilo o b l i

umnaanja

e n e r g i j e , s i g u r n o s t i , slike o sebi k a o s n a n i j e m a k t e r u .
A n a l i z o m n a s t a j a n j a r o c k k u l t u r e u svijetu u o a v a m o

k o v a n o vie razliitih g l a z b e n i h p r a v a c a 1 z a s e b n i h s c e n a ;
o d r a n o g r o c k a C h u c k a B e r r y j a , Presleyja, i o p e g , n e a r t i

dvije m o g u n o s t i g o v o r a o p o k r e t u ; prvo se s a m rock

kuliranog poetka, p r e k o eksplozije Beatlesa i Stonesa

s h v a a k a o p o k r e t , k a o z v u n a veza p o b u n j e n i k i o r i j e n

d o r a z g r a n a t e m r e e m a n j e ili vie m e u s o b n o u d a l j e n i h

tiranih m l a d i h , a zatim, u d r u g o j polovici ezdesetih, k a o

z v u n i h e n t i t e t a k a o to s u s i m f o - r o c k , h a r d - r o c k , a c i d

g l a z b e n i izraz i r e g s o c i j a l n o g p o k r e t a k o j i d j e l u j e k o n t r a -

(west c o a s t ) r o c k , f o l k - r o c k , j a z z - r o c k i m n o g i d r u g i . G l a z

kulturno i ima radikalne politike implikacije. Takoer, od

b a i o d j e a , ritual i s l e n g , u p r a v o k a k o b i b i r m i n g h a m s k i

s a m o g p o e t k a prisutno je i nastajanje biznisa, kulturna

autori zapazili, karakterizirali su h a o m a n e na n a i n koji je

industrija koja r a u n a na p o t r o a k e stilove m l a d i h i nji

uglavnom govorio o segmentaciji a

hovu k u p o v n u m o , no o n a s a m o d j e l o m i n o utjee na

p o d s t i l o v a u z a s e b n e s c e n e ' to e u s l i j e d i t i n e k o l i k o g o

ne o f r a g m e n t a c i j i

r a z l i k u p o k r e t a (i o s j e a j a p o e t k a , k r e a c i j e s t i m u vezi) i

d i n a k a s n i j e , n a o s n o v i o d v a j a n j a h e a v y m e t a l a , p u n k utje

stila (koji s e k a o stil n a k o n p o k r e t a o p i s u j e p u k i m p r e u z i

caja, te dobnih grupa simboliziranih nastajenjem AOR-a,

m a n j e m ve stvorenih o b r a z a c a kojima je irenjem i ko-

o d n o s n o rocka za odrasle.

mercijalizacijom ispumpan relevantni naboj). A k o su kra

j e m e z d e s e t i h , p a sve d o p o l o v i c e s e d a m d e s e t i h , n a s t a j a l i
r a z n o v r s n i d o m a i a k t e r i k o j i s u p a r t i c i p i r a l i , d j e l o m i n o ili
u p o t p u n o s t i , u n a o j verziji p o k r e t a , o d s t u d e n t s k i h d o
iskljuivo g l a z b e n i h , i a k o m o e m o govoriti o s p o j u m i r o
ljubivosti, zvuka, o s l o b o e n j a od k o n v e n c i j a , elja i n a
stojanja k drutvenoj p r o m j e n i , o n d a je taj s p o j , uz d u g u
kosu i ostale e l e m e n t e i m a g e a , primjer razdoblja p o k r e t a ,
dok bi

haomani

predstavljali

pravi

primjer pretvaranja

p o k r e t a u s u b k u l t u r n i stil. S t v a r n o s t i i v o t n i s u (niti m o g u
biti) i d e n t i n i o v i m i d e a l - t i p s k i m p o j m o v i m a , a o s t a j a n j e n a
razini t e o r i j s k e k o n c e p t u a l i z a c i j e t a k o e r o m o g u u j e p r o n a l a a n j e e l e m e n a t a p u k o g stila u p o k r e t u , k a o i e l e m e n a t a
pokreta

u vrijeme getoiziranja

i osamljenog

postojanja

to slua?
P i t a n j e to slua? b i l o j e t i p i n o z a t e m e l j n i o b l i k
i d e n t i f i k a c i j e , i t o n a vie r a z l i i t i h r a z i n a ; n a p r v o j r a z i n i t o
j e r a z l u n o p i t a n j e k o j e u t v r u j e slua l i s u g o v o r n i k u o p e
neto, pri e m u se p o d r a z u m i j e v a kultura sluanja (koja
je i k u l t u r a p r e u z i m a n j a i p r e o b l i k o v a n j a , i z g r a d n j e i n d i v i
d u a l n i h i k o l e k t i v n i h struktura osjeaja) i u s p o s t a v l j a o k v i r
za k o m u n i k a c i j u koji je sastavni d i o referentnog okvira za
identifikaciju. To znai da je kultura sluanja glazbe m e u
t e m e l j n i m n a i n i m a o b l i k o v a n j a identiteta na sceni h a o
m a n a , i o n a o m o g u u j e b o r a v a k n a istoj sceni a k t e r i m a

p u k o g stila, to je s a s v i m o p r a v d a n o u h r v a t s k o m k o n t e k
stu k o j i m s e b a v i m o , g d j e s t v a r n o s t s u b k u l t u r n o g s v i j e t a
upuuje na ovakvo preokretanje uobiajenih shema.
Haomani su heterogen akter kojem i m a g e i o p a pri
padnost razliitim p r a v c i m a rock kulture o m o g u u j e zaIQO

O v d j e se, s jedne strane, uvaava postojanje zasebnih glazbenih stil

skih scena u svjetskoj rock kulturi, k o j i m a p r i p a d a j u i iri znaenjski
sklopovi te subkulturni identiteti, ali se uvaava i s e g m e n t a r n i oblik
koje te zasebne scene i m a j u u o d n o s u na i m a g e i zajedniki naziv
nik h a o m a n a , to ukazuje na povezanost razliitih g l a z b e n i h izraza i
i m a g e a u j e d n u , heterogenu ali zajedniku scenu.

191

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

koji ne m o r a j u imati slian i m a g e , pa u smislu postavljanja

pluralizam rockerskih stilova, pojavljuje se prepoznatljiv,

pitanja na prvoj razini o d r e u j e m o o p e n i t u p r i p a d n o s t i

jednostavan i m a g e koji b i s m o m o g l i nazvati tipinim,

e v e n t u a l n u b l i s k o s t . N a d r u g o j r a z i n i , to slua p r o p i t u j e

o d n o s n o haomanskim u njegovoj najeoj varijanti. Nje

p r e t p o s t a v l j e n a iskustva s a z v u k o v i m a k o j e n a l a z i m o o k u p l j e

govi glavni elementi jesu:

ne u p j e s m a m a , a to iri p r i u na tekstove i c j e l o k u p n i d o

- d u g a k o s a ; to d u a , v e i n o m k l a s i n o e l j a n a p o

ivljaj g l a z b e p o s r e d o v a n d o d a t n i m i n f o r m a c i j a m a o i z v o a

s r e d i n i . N a sceni j e p o s t o j a l a e t i k e t a k o j a inzistira n a vezi

i m a , njihovom izgledu i o p e m dranju, interpretacijama

d u g e i m a s n e kose, no o n a svjedoi k a k o o m a r g i n a l n i m

z n a e n j a , sve d o iskustva k o j e g o v o r i o t o m e k a k o d r u g i

s l u a j e v i m a z a p u t e n o s t i , p r i s u t n e i u iroj p o p u l a c i j i , t a k o

d o i v l j a v a j u istu g l a z b u , n a k o j i n a i n p r e p o z n a j u i o b l i k u j u

i o n e g a t i v n o m etiketiranju h a o m a n a u o p e , a s a m o rudi

v e r b a l n e i n e v e r b a l n e iskaze u vezi s g l a z b o m , i m a g e o m , vri

m e n t a r n o je rije i o p r v i m d o m a i m c r u s t e r i m a ;

j e d n o s t i m a i s t v o r e n i m z n a e n j e m . Rock kultura je j e d a n svijet,

- t a n k e r i c a ; rije je o v a r i j a n t i j a k n e k a k v u je k o r i s t i l a

u n u t a r k o j e g a p o s t o j e m n o g e s u b k u l t u r n e z e m l j e , s t v r i m ili

a m e r i k a v o j s k a , k o j a i m a etiri d e p a , k a p u l j a u , o d v o

m e k i m g r a n i c a m a , a n j i h o v i g r a a n i o c r t a v a j u vlastitu p u

jenu i smjetenu u o v r a t n i k u , dosee p r e k o k u k o v a , ali ne

t o v n i c u u p r a v o o d g o v o r o m n a p i t a n j e to slua.

previe, zukopava se m e t a l n i m zatvaraem i d u g m a d i m a ,

najee je zelene b o j e , a razlikuje se od k o m a n d o s i c e

Izgled
N a k o n g l a z b e , k o j a slui t e m e l j n o j u s p o s t a v i i d e n t i
teta, bitan je, i s n j o m u vezi, vanjski izgled - o d j e a , o b u

kojoj je kapuljaa neodvojivi dio jakne i koja je dua, p o

put kaputia;
- t r a p e r i c e ; m o r a l e su biti to izlizanije i to u e , m n o g i
s u p o t p u n o n o v e h l a e p r a l i i ribali t a k o d a i z g l e d a j u starije;

a , frizura i nakit, vaan d i o c j e l o k u p n o g i m a g e a hao

- karirana koulja: nije bila ba o b v e z n a , ali je najvi

m a n a . S o b z i r o m na i r i n u r o c k k u l t u r e i u n j o j p o s t o j e i h

e zastupljena. U n e k i m k r u g o v i m a o z n a a v a l a je osobitu

i m a g e a , s o b z i r o m na arenilo koje su n j e g o v a l i prvi

n a k l o n o s t Roryju G a l l a g h e r u , p o e l j n o j e b i l o d a b u d e n e

akteri hipijevskog senzibiliteta u nas, ne postoji s a m o je

k o l i k o b r o j e v a vea i da se nosi p r e k o h l a a ;

d a n propisani izgled, n o r m a l n o je oekivati crnu konu

- s a j m o n i c e ili t e n i s i c e ; s a j m o n i c e s u a n t i l o p c i p e l e d o

jaknu k a o i t r a p e r - j a k n u , duu kosu (od o n e koja prekriva

g l e n j a , k l a s i n o g o b l i k a na p o l o v i c i i z m e u pica i p a j e

u i , d o o n e k o j a p r e l a z i r a m e n a ili p o l o v i c u l e a ) k a o i

zaobljenosti.

d r u g e v a r i j a n t e r o c k e r s k e f r i z u r e , irine h l a a , o b l i k a j a k n e ,

dvojca Simon-Garfunkel koji ih je nosio i uinio p o p u

itd. M e u t i m , u vrijeme omasovljenja scene i definitivnog

larnim u irem krugu mladih. Veina h a o m a n a nosila je

ustolienja t e r m i n a h a o m a n i ! 8, uz o d r e e n o arenilo i

s a m o s a j m o n i c e ili t e n i s i c e ;

Dobile su ime po Simonu iz p o p u l a r n o g

- m a r a m a o k o vrata, raznih b o j a , srednje duine;

Taj termin je bio najpoznatiji, no s a m o dio aktera na kojeg se o d n o s i o
pristao je na takvu etiketu. Za starije aktere termin je bio poniavajui i
povezivan je s o m a s o v l j e n j e m scene, dok su d r u g i a d o l e s c e n t i , p r o
matrai ili pripadnici ostalih subkulturnih g r u p a koristili i termine p o
put haeri, hakii i si.
IQ2

- n a k i t ; k o i c e o k o r u k e z a o b a s p o l a , a z a enski d i o
vei izbor n a r u k v i c a , p o n e k a d (po u g l e d u na Janis Joplin)
i dvadesetak tanjih na jednoj ruci;
- miris; iskljuivo patchulie;
IQ3

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

- s i m b o l i ; o s i m g l a v n i h k o o r d i n a t a i m a g e a , k o j e s u bile

navedenim

elementima,

inzistirajui

tako

na

specifinoj

zajednike veini, na raspolaganju za individualnu upotre

uniformnosti (kosa, tankerica, traperice, tenisice ( s a j m o n i -

bu b i l o je i niz s i m b o l a r o c k k u l t u r e i p o k r e t a u vezi s n j o m .

ce) iz k o j e z r a i s v o j e v r s t a n a s k e t i z a m .

N a j p o z n a t i j i j e B a n t h e B o m b , z n a k to g a j e p o e o k o

Na pitanje o uzrocima takve naglaene jednostavno

ristiti b r i t a n s k i C N D . Svi o s t a l i n a s t a v i l i s u g a koristiti

sti i s v o j e v r s n o g a s k e t s k o g i m a g e a (koji nije n o s i t e l j i m a

pretvorivi ga u univerzalni znak m i r a ,

kranski

krievi

(koji s e nisu b l a g o n a k l o n o p e r c i p i r a l i u d i j e l u d o m i n a n t n e
(slubene) k u l t u r e , e g i p a t s k i krievi, z n a k o v i V V o o d s t o c k a
(golubica na gitari), junjaka zastava

(amerike konfe

d e r a c i j e ) , p o k o j i y i n / y a n g , p o n e k i p r e o s t a l i uti s m i l e
(dvadesetak g o d i n a n a k o n iezavanja u svjetskim r a z m j e
r i m a u s p j e n o e g a vratiti a c i d / h o u s e r a v e r s k a k u l t u r a ) , t e
imena i simboli rock bandova na m a j i c a m a , k o p a m a za
r e m e n j e i t d . O n i k o j i s u nosili n a o a l e , t r u d i l i s u s e i m a t i
neku varijaciju lenonica.
N a k i t , m a r a m e i s i m b o l i nisu p r e p l a v i l i c i j e l u . s c e n u ,
jedan d i o (posebno mukih) aktera zadravao se na d u g o j
kosi i o s n o v n o j o d j e i . Dol< su h l a e u p r v o j p o l o v i c i se
d a m d e s e t i h m o g l e biti i r o k e , s trapez o b l i c i m a (esto
umetnutim),

drugoj

polovici

sedamdesetih

suavanje

hlaa postaje j e d n i m o d obiljeja h a o m a n s k o g stila.

To je tipian izgled h a o m a n a iz d r u g e p o l o v i c e se
d a m d e s e t i h , iz v r e m e n a k a d a je scena bila najira, i k a d a
je d o s e g n u t a svojevrsna kulminacija m a s o v n o s t i i prisutno
sti n a g r a d s k i m o k u p l j a l i t i m a p o t k r a j s e d a m d e s e t i h . U t j e
c a o je na k a s n i j e g e n e r a c i j e i n j e g o v i e l e m e n t i n a l a z e se u
i z v o r n o m o b l i k u ili p r e r a e n i , u k o m b i n a c i j i s d r u g i m e l e
m e n t i m a , kroz razliite faze ivota s u b k u l t u r n i h scena u
p o s l j e d n j i h d v a d e s e t a k g o d i n a . O n o to p r v o u o a v a m o
kod takvog izgleda je njegova naglaena jednostavnost,
p o s e b n o k o d m u k i h n o s i t e l j a stila, l a k o s u n e k i h a o m a n i
nosili i k a u b o j s k e i z m e , a r e n e h l a e , e i r e , r a z n o b o j n e
majice i slino, evocirajui u veoj mjeri originalni hipijevski p s i h o d e l i n i i m a g e , v e i n a h a o m a n a z a d r a v a l a s e n a

194

Prepoznatljiv izgled a k t e r a iz d r u g e p o l o v i c e sedamdesetih

195

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

blokirao uivanje u orgijastikom h e d o n i z m u prisutnom na

p r i s u t n o s t s u b p o l i t i k i h p o k r e t a k o j i s u vlastiti s v j e t o n a z o r

iroj sceni) ne m o e se o d g o v o r i t i p o z i v a n j e m na p r e s u d a n

t e m e l j i l i n a kritici p o t r o a k o g d r u t v a i a k o o n o nije b i l o

u z r o k , n e g o t r e b a uvaiti niz p o s r e d o v a n j a . J e d a n j e o d

v e o m a razvijeno u naim k r a j e v i m a i estetske preferencije

izvora inspiracije za takvo odijevanje rock kultura, i to o n a

dijela aktera studentskog pokreta prisutne u asopisima

s kraja ezdesetih do p r e d kraj s e d a m d e s e t i h , a bliskost

kulture m l a d i h , gdje se njegovala jednostavnost pa i aske-

t e m a i slika dijela a m e r i k e kontrakulture bila je o s i g u r a n a

tizam u i m a g e u , sigurno su dijelom kumovali prihvaanju

i a s o p i s i m a p o p u t Duboksa,

uz p o d r a z u m i j e v a j u i p l o

tankerice kao glavne uniforme haomanske subkulturne

e, postere, f i l m o v e . Ve s p o m e n u t i Paul S i m o n i m a o je

scene i o p o j jednostavnosti koja se n a m e t a l a i z g l e d o m .

u t j e c a j a na struju k o j a je p r i h v a t i l a j e d n o s t a v n o s t i l e e r n o s t

T a k o su modelski utjecaj m o g l i imati i n e k o n v e n c i o n a l n i

k a o kljunu u dijelu i m a g e a koji se tie o d j e e . N o , inje

m l a d i p r o f e s o r i , pristigli s f a k u l t e t a u s r e d n j e k o l e , p r e n o

nica da je to o r i g i n a l n o v o j n i k a j a k n a , na razliite je n a

sei i m p l i c i t n o (ili a k e k s p l i c i t n o ) n a s l i j e e p r v e faze i

ine utjecala na njeno noenje - od poetka hipijevskog (i

irih k o n o t a c i j a d o m a i h h i p i j e v s k i h i n t e n c i j a , p r i s u t n i h i

s r o d n i h ) p o k r e t a u A m e r i c i , u svjetlu v i j e t n a m s k o g r a t a ,

n a iroj k u l t u r n o j sceni a l t e r n a t i v n o g k a z a l i t a i t e o r i j s k o -

prisutno je u z i m a n j e neprijateljskih s i m b o l a i njihova pri

- p o e l s k o g izdavatva, lako je takav utjecaj m a r g i n a l a n k a d

l a g o d b a drukijem sustavu znaenja, t a k o su dijelove uni

se g l e d a broj ljudi koji p r i m a j u i p r e r a u j u (sub)kulturne

f o r m e n o s i l i a n t i r a t n i d e m o n s t r a n t i i )>a^e^a_jcj/j]ec- I p a k ,

o b r a s c e u d i j a l o g u sa starijim a k t e r i m a , unutar subkulturne

za m a n j i d i o a k t e r a (amerikih), koji su k r a j e m ezdesetih

scene m o g u i su snani utjecaji m a n j i h g r u p a kreativne

tvorili v e o m a h e t e r o g e n u i n e s p o j i v u , a e s t o z a j e d n i k u

j e z g r e k o j e v e o m a b r z o m o e p r i h v a t i t i iri k r u g o k u p l j e n

scenu kontrakulture i nove ljevice, u n i f o r m a je n a g l a a v a l a

o k o s l i n i h sredinjih p r e o k u p a c i j a . N a r a v n o , b r i t a n s k i

i vlastitu s p r e m n o s t da se dravi, r a t u , rasizmu, suprotstavi

sociolozi, koji uvijek n a g l a a v a j u klasnu p r i r o d u subkultur

o n a k o k a k o j e u n i f o r m i i p r i m j e r e n o - r a t o v a n j e m . Jo j e

nih afilijacija, primijetili bi da je tankericu b i l o lake platiti

d a n tipian (i za d u g o v r e m e n a uspjean) primjer kontra-

nego crnu konu jaknu i da je haomanski i m a g e i m a o

k u l t u r n e i n t e r v e n c i j e u p o s t o j e e s i m b o l e jest p r e o k r e t a n j e

neto od proleterske jednostavnosti sa snano izraenom

z n a e n j a p o d i g n u t o g s r e d n j e g prsta i k a i p r s t a , u o b l i k u

b o h e m t i n o m s r e d n j e k l a s e , i t o b i m o g l o biti t o n o z a

s l o v a V, to je u p o r n o m h i p i j e v s k o m u p o t r e b o m u s u p r o t

jedan kameni u mozaiku razloga odabira tankerice. N o ,

n o m smjeru, a na osnovi medijske ekspanzije s i m b o l a i

o n a j e b i l a d i o i m a g e a iji s u n o s i t e l j i d o l a z i l i i z niih s l o j e

z n a e n j a , z a k r u g iri o d s u b k u l t u r n o g p o e l o z n a i t i mir

va, zavravajui kole n a k o n kojih su m o g l i raditi, kao i

u m j e s t o d o t a d a n j e p o b j e d e . K a d a d u g o k o s i lik i s t a k n e

o n i iz s r e d n j i h i viih s l o j e v a k o j i su se s p r e m a l i s t u d i r a t i .

d v a p r s t a u o b l i k u s l o v a V i k a e m i r , b r a t e (ili sestro), i

N e s m i j e m o z a n e m a r i t i n i o n e a k t e r e k o j i s u bili izvan v e i n e

k a d a s e t a k v e slike n a k o n c e r t i m a , d e m o n s t r a c i j a m a ili

m o g u i h utjecaja, i koji su, vidjevi t a n k e r i c u na n e k o m e s

o m o t i m a p l o a p o j a v e i medijski u m n o e , o n d a se stvori

bliske scene, reagirali pozitivno i na pitanje j e d n o s t a v n o

drukiji okvir razumijevanja koji je g e n e r a c i j a m a b i o na

o d g o v a r a l i , svia m i se. S t a l n a p r i s u t n o s t t a n k e r i c e (uz

snazi, interpretirajui takav simbol iskljuivo k a o znak m i r a .

p e r i o d i n e i z m j e n e i n t e n z i t e t a ) n a s u b k u l t u r n o j s c e n i sv

Hrvatski kontekst prilino se razlikovao od a m e r i k o g a , no

j e d o i o svia m i se o s j e a j u k o j i d i j e l e r a z l i i t e g e n e r a -

Ip6

197

Benjamin Perasovi

cije

URBANA PLEMENA

garanim,

o d p r o z v a n i h t e o r i j a k o j a s e nije u k l a p a l a u s l u b e n i d i s k u r s

noiserskim i s r o d n i m senzibilitetima, raznoliki akteri koji su

posredovane

haomanskim,

punkerskim,

b i l a je i pacifistika. Z a b i l j e e n i su m n o g i s l u a j e v i u k o j i

u toj jakni vidjeli d i n a m i n o s t , o t p o r , praktinost, te p r i p a

m a s u kolski profesori obrane z a g o r a v a l i h a o m a n i m a

danje o t p a d n i k o m plemenu, koje se o d j e o m opskrbljuje

ivot, s m a t r a j u i n j i h o v stil n e p r i j a t e l j s k i m p r e m a o s n o v a

s vojnog otpada.

m a t a d a n j e g s u s t a v a , b e z o b z i r a n a t o jesu l i h a o m a n i o

1 9

Z b o g svog izgleda, haomani su imali bezbroj pro

b l e m a ; u roditeljskom d o m u , uz neke iznimke, postojao je
p r i t i s a k z a p r o m j e n u i m a g e a i esti s u k o b i z b o g u o b i a

k o j i m a j e b i l a rije u o p e a r t i k u l i r a l i svoj s v j e t o n a z o r k a o
pacifistiki.
H a o m a n i su (kao i m n o g i njihovi nasljednici na sub-

jenih adolescentskih prekraja, sada p o t e n c i r a n i h izgle

k u l t u r n o j sceni) e s t o bili l e g i t i m i r a n i i z a u s t a v l j a n i , n j i m a

d o m s kojim se d o b a r d i o roditelja n i k a d nije p o m i r i o . D i o

se d o b a c i v a l o i p r i j e t i l o ( o d jesi li m u k o ili e n s k o do

o n i h koji su imali d o b r e o c j e n e (scena je bila toliko iroka

oiat e m o te), a p o s t o j a l i su i d r u g i n a i n i i s k u a v a n j a

d a j e p o k r i v a l a sve t i p o v e u e n i k a ) m o g l i s u t i m e k u p i t i

vlastite s t i g m a t i z a c i j e u d r u t v u . N a j o z b i l j n i j i s u k o b i , k o j e

pravo na noenje d u g e kose. U koli, m n o g i m a je bilo

s u h a o m a n i iskusili z b o g s v o j e g i z g l e d a , d o g a a l i s u s e

t e k o o d r a t i i m a g e , b a r e m k a d a j e o kosi r i j e . P o s t o j a l e

p r i l i k o m susreta s a t e m e r i m a . T e k o d a j e k o j a s u b o t a

su razlike i z m e u kola i p o j e d i n i h p r o f e s o r a , k a o i razlike

m o g l a proi a da netko s d u g o m k o s o m ne dobije batine

u m j e r a m a represije, od izbacivanja i organiziranja razno

z b o g k o s e ili h a o m a n s k o g i m a g e a u o p e . V e i n a h a o m a

vrsnih pritisaka (ocjene, vrijeanja, roditeljski sastanci na

na nije se htjela tui, ali m a n j i d i o uvijek je b i o s p r e m a n

k o j i m a s e n e i j a d u g a k o s a p r e d s v i m r o d i t e l j i m a iznosi

p o t u i s e u s a m o o b r a n i . Pasivnost v e i n e d o m i n i r a j u a j e

k a o p r o b l e m r a z r e d a , u k o r i i si.) d o o n i h o b l i k a n a s t a v n i

k a r a k t e r i s t i k a , p a b i t e m e r i n a j e e bez v e e g o t p o r a

k o g i r a z r e d n i k o g a n g a m a n a k o j i p r e s t a j u biti r e p r e s i v n i

n e k o g a b a c i l i na p o d , istukli i o t i l i , a z a b i l j e e n i su i s l u

i n e s l a g a n j e s d u g o m k o s o m zadravaju na razini r a z g o

ajevi nasilnog sisanja. N o , u n e r a v n o p r a v n u b o r b u uklju

vora s u e n i k o m . Posebnu varijantu pritiska i profesorske

io se manji broj aktera s kvartovske, temerske scene, koji

netrpeljivosti

j e b r a n i o svoje h a o m a n e o d d r u g i h t e m e r a .

prema

haomanima

predstavlja

djelomina

politizacija, koja je bila tipina za profesore o b r a n e i za

tite. U u d b e n i c i m a su bile p o p i s a n e t e o r i j e i p r i s t u p i r a t u ,
koji se ne slau sa s l u b e n o m k o n c e p c i j o m n a o r u a n o g
n a r o d a , teorijom p r a v e d n o g rata i tada postojeim susta
v o m o p e n a r o d n e o b r a n e i drutvene samozatite. Jedna

Okupljalita; rituali i sleng

Svaka kvadra, ukljuujui^ i o n e koje ne_p_ripadaiu
subkulturi, i m a svoju t o p o j r a f s J d j J t e j T r ^

k o j o j s e z n a n o ^ l a ^ ^ o d r e e j i kafi b i o srce o k u p l j a n j a ,
D u g i vijek tankerice sadri i njeno p r o d i r a n j e u iru kulturu, izvan
subkulturnih g r u p a , k a k o u p o t p u n o prosjenoj sferi i p u k o j kultu
ri, tako i m e d u n e f o r m a l n i m g r u p a m a koje nisu s u b k u l t u r n e , k a o to
je to n e k o vrijeme bilo sa studentima elektrotehnike i strojarstva, koji
su g o d i n a m a n a k o n zalaza h a o m a n s k e scene preuzeli m n o g e ele
mente i m a g e a , m e u k o j i m a su tankerice i k a r i r a n e koulje bili n a j prepoznatljiviji.
IQ8

kadaJe_^loilci_db_pxemjetaja na drugu lokaciju, kada su

s e k v a d r i p r i d r u i l i n o v i l a n o v i ili k a d a s u otili s t a r i , to
se promijenilo p o m a k o m od parkiralita, d u a n a , parka,
p r e m a novoj lokaciji. Takva, cesto prezieno izvedena po
vijest p r o s t o r a k v a d r e , p o s e b n o j e r a z v i j e n a n a s u b k u l -

199

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

turnoj sceni, no o n a ostaje dio narativne kulture, usmene

h a o m a n s k i ritual z v u k a i r a z n o v r s n e u s m j e r e n o s t i n a g l a

predaje.

razdoblje

z b u , d o k s u senti b l o k o v i u d o n j o j d v o r a n i p r e d s t a v l j a l i

( 1 9 7 7 . / 8 1 . ) k o j e z n a i k u l m i n a c i j u i s p e c i f i a n zalaz h a -

univerzalnu muko-ensku komunikaciju koja se u p a r o

omanske scene,

v i m a o d v i j a l a u svim t a d a n j i m k l u b o v i m a (kao i na kol

Ograniit

emo

se

na

fragmentaciju

zagrebako

djelomino nestajanje

nekih njenih dijelova.

s k i m a g a m a ) . T o to s u p o v r e m e n o p u t a n e p j e s m e iz

D i s c o k l u b o v i J a b u k a i Big Ben b i l i su t r a d i c i o

drugog

tabora,

nije

ometalo

haomane

da

donjoj

nalna okupljalita h a o m a n a . O v d j e je osobito zanimljiv

d v o r a n i Big B e n a (uz z v u k e , p r i m j e r i c e Z Z T o p ili B l a c k

Big Ben u B o g o v i e v o j u l i c i , u k o j e m su p o s t o j a l e d v i j e

S a b b a t h ) ne sudjeluju u ritualu h e a d - b a n g i n g a , koji se

d v o r a n e , t a k o da se u d o n j o j p l e s a l o , a u g o r n j o j su se

na sceni i izvan nje n a z i v a o p a d a v i a r e n j e m a i s k a z i v a o

odravale glazbene sluaonice, gdje su okupljeni m o g l i i

se k a o ples g l a v a m a , o d n o s n o k o s o m koja vijori brzim

plesati, ali je p o t p u n o u o b i a j e n o bilo i sjedenje, leanje

p o m i c a n j e m vrata i glave. '

n a p o d u i p r e p u t a n j e z v u k u ili d r u g i m a k t i v n o s t i m a . T a j e
d v o r a n a b i l a p r e t e a d a n a n j i h chill-out p r o s t o r a n a r a v e
p a r t y j i m a , g d j e se uz j e d n u plesnu d v o r a n u g o t o v o uvijek
o s i g u r a v a jo j e d n a , z a o d m o r i u s m j e r e n o s t d r u g o m s k u p u
z v u k o v a . N i t k o nije slutio t e c h n o partyje u Big Benu se
d a m d e s e t i h , iako u g o r n j o j dvorani n a l a z i m o sline tipove
o p u t e n o s t i , a u d o n j o j s l i n e t i p o v e t r a n s a (to m o e v r i
jediti i za d r u g a r a z d o b l j a i s u b k u l t u r n e s t i l o v e ) . S o b z i r o m
na tipove aktera u Big B e n u , m o e m o uoiti k a k o sadraj
g l a z b e n e s l u a o n i c e g o v o r i i o razlici g l a z b e i i r i h o r i j e n
t a c i j a u vezi s n j o m , i z m e u d v i j e d v o r a n e . G o r n j a j e b i l a
istija p o s a d r a j u b l i s k o m r a z l i i t i m h a o m a n s k i m k v a drama,

organizirajui tematske veeri kljunih

(ikona)

rock kulture

(Hendrix,

bandova

D o o r s , Janis J o p l i n ,

Led

Z e p p e l i n , Pink F l o y d , Yes, J e t h r o T u l i itd.) d o k j e d o n j a

A k o p o z n a j e m o u l o g u koju g l a z b a igra u ivotu vei

ne h a o m a n a , njen utjecaj i prepletanje sa s v a k o d n e v n i m
i v o t o m , o n d a m o e m o r a z u m j e t i k a k o ritual z a j e d n i k o g
s l u a n j a , p l e s a n j a , d r u e n j a uz g l a z b u s velikih i j a k i h z v u
nika ima elemente osnaivanja i p r e p o z n a v a n j a zajedni
kih t o a k a ; p o p u t p r a k t i a r a m e d i t a c i j e ili v j e r n i k a k o j i s e
mole kod kue, pa se njihova zajednica barem jednom
t j e d n o o k u p i i o n d a m e d i t i r a ili s e m o l i z a j e d n o , d o i v l j u j u i u m n a a n j e e n e r g i j e . T a k o i h a o m a n i , n a k o n to i h j e
d o b a r d i o s l u a o i p r e r a i v a o riffove r o c k e r s k o g svijeta
s a m k o d k u e ili u m a n j o j g r u p i p r i j a t e l j a , s a d a i m a m o
g u n o s t p o n o v o , u z d o s l o v a n intenzitet z v u n i k a , o t k r i t i ,
p r e p o z n a t i , p r e g r u p i r a t i , proslaviti z v u k o v e , p j e s m e , p o k r e t e ,
i p r o i r i t i a f e k t i v n u z a j e d n i c u k o j a je s n j i m a u v e z i .

n a g l a a v a l a ples, za iju su se p o d l o g u mijeale tvre,

rockerske pjesme s komercijalnijim

pjesmama,

hirovima

ire p o p - k u l t u r e . U o b j e d v o r a n e o d v i j a o s e r a v n o p r a v n o
20
Disco ukazuje na disc, d a k l e na p l o u , a ne na d i s c o - g l a z b u . lako
je ta g l a z b a krajem sedamdesetih poela p r o d i r a t i u g o t o v o svaki
plesnjak, m n o g i su klubovi gajili raznovrsna r o c k - u s m j e r e n j a , no
naziv disco-klub o d r a o se ak i u sluajevima r a d i k a l n o d r u k i j e g
glazbenog programa.
2 0 0

Rijeima jedne od akterica padaviarenja: M o j a m a m a i b a k a

skroz kue ples, skakanje, o n e sve m o g u zamisliti, ali da poslije plesa
i m a m u p a l u miia na vratu, da me boli k a d o k r e e m g l a v u , to n i k a
ko ne kue. Danas je vitlanje g l a v a m a (kosom) u najveoj m j e r i ,
i a k o ne iskljuivo, povezano s karakteristikama heavy metal rituala,
p r a e n o g esto s i m u l a c i j o m dranja gitare u ruci, to s a m o g o v o r i o
t o m e k a k o su se osnove brojnih kasnijih zasebnih stilova nalazile ve
u irokoj rock kulturi ije su dijelove prigrlili raznovrsni h a o m a n s k i
akteri.
20I

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

Kafii i javni prostori

e ukljuujui kvartovsku pripadnost kojoj e znaenje u

O d k a v a n e C o r s o d o ok s o b e ili o d T i n g l - T a n g l a
d o B r n a , i s p i s a n a ( z a p r a v o , u d o b r o j m j e r i ispijena)
je povijest g e n e r a c i j s k i h h a o m a n s k i h o k u p l j a n j a u Z a g r e b u .
Sok soba se nalazila do s a m o g Big Bena i bila je t a k o
p r o z v a n a z b o g s t a k l a k o j e j e o d p o d a d o s t r o p a t v o r i l o zid
p r e m a u l i c i . P r o l a z n i c i s u m o g l i p r o m a t r a t i d o g a a n j a to
ne o d u d a r a j u od o p e g (posebno vikendakog) orgijastik o g h e d o n i z m a koji karakterizira d o b a r d i o kulture m l a d i h ,
a v r s t o j e , k a d je o a l k o h o l u r i j e , u s i d r e n i u d o m i n a n t
noj kulturi. Brojne kvadre imale su svoje o m i l j e n e kafie,
a u n e k i m s l u a j e v i m a cijeli p r o s t o r o k o k a f i a p o s t a j a o b i
okupljalite.

Haomani

su

bili

prisiljeni

mijenjati

kafie

protiv svoje volje iz m n o g i h r a z l o g a ; p r e u r e e n j e i drukija

orijentacija kafia (komercijalnija), skraivanje r a d n o g vre
m e n a , policijske racije, itd.
Posebno

zanimljiv

ne-temerskim krugovima p o n o v o porasti u osamdesetim)

i razlikovanja u preferiranju hard-rocka, simfo-rocka i d r u
g i h , po s v o m izboru konstruiranih zvunih entiteta, akteri
su se razlikovali i po preferenciji p o j e d i n i h d r o g a . O t o m e
e biti g o v o r a u p o s e b n o m p o g l a v l j u , a o v d j e j e , z b o g
Damije i Z d e n c a (Kavkaza), kao najpoznatijih javnih o k u
pljalita h a o m a n a , p o t r e b n o navesti p r i m j e r p o d j e l e u n u
tar scene koja se d o g a a , po miljenju dijela aktera, na
osnovi u p o t r e b e drukijih d r o g a . T a k o Zdenac i Kavkaz
postaju okupljalita o n o g dijela koji upotrebljava heroin i
alkohol, sugerirajui tvru, o p o r u opciju u kojoj m n o g i
akteri ne m o g u izbjei fizikoj ovisnosti, a Damija p o
sluje p o z o r n i c a na kojoj su snanije prisutni c a n n a b i s i
LSD, predstavljajui m e k u i o t v o r e n i j u , lepraviju o p c i j u
aktera koji se d o b r i m d i j e l o m o d m a k a o od heroinske sce
ne. (Kulovi, 1998.)

primjer

okupljanja

predstavljaju

o n a na javnim p r o s t o r i m a u sreditu g r a d a p o p u t Z d e n c a ,
D a m i j e , K a t a r i n s k o g trga, koja izazivaju p o g l e d e i k o
m e n t a r e d r u g i h g r a a n a . Svijest o t o m e n i j e n e v a n a , i a k o
grupa okupljenih haomana ne pokazuje vee zanimanje
z a o k o l i n u . N a o k u p l j a l i t u p o s t o j i s t a l n a c i r k u l a c i j a ; JJJDO^
znavanje, sviranje, o d i a s c j d o t j ^ g v i n a , l j u b l j e n j e ^ p o s u d b a
- p l o a , b e s k r a j n i r a z g o v o r i , cijeli svijet s v a k o d n e v n o g - r v o t a
-^ktejxUspjjod

okoline

prilino

o^dgia^-kaia^gk^orn,

- t a k o i koliinom panje i vremena posveenog glazbi i

m o d e l i m a ivota preuzetima iz rock kulture. U n u t a r haom a n s k o g svijeta p r o c e s d i f e r e n c i j a c i j e s e o d v i j a o p o g l a
z b e n i m i irim k r i t e r i j i m a , t a k o da su p o v r e m e n o (u r a z d o b l j i
m a koja m o g u trajati nekoliko mjeseci, d o nekoliko g o d i
na) p o j e d i n a okupljalita nosila i obiljeja g r u p a koje su na
njima boravile. O s i m uobiajene podrke lokalnim b a n d o v i m a ( a l o k a l i t e t s e o d n o s i o n a D a m i j u ili Z d e n a c , r j e -

202

Sukob oko Big Bena

H a o m a n i su bili nepoeljni u veini z a g r e b a k i h k l u
b o v a . K a d a im je u p r a v a Big Bena o d l u i l a zabraniti ulaz
u klub, postojala je realna m o g u n o s t da se takva o d l u k a
p r o v e d e b e z p o s l j e d i c a , k a o t o j e niz m j e s t a u g r a d u
(kafia, klubova i drugih prostora gdje su se okupljali sub
kulturni mladi) promijenilo izgled, cijene, r a d n o vrijeme i
p o l i t i k u p r e m a g o s t i m a u o p e , istei p r o s t o r o d n e p o
e l j n i h , b e z irih r e a k c i j a , o s i m u o b i a j e n o g l a m e n t i r a n j a
u r b a n e m l a d e i k o j a ve d v a d e s e t a k i vie g o d i n a p e r i o
d i n o i m a p o t r e b u k o n s t a t i r a t i sve s u n a m uzeli ili sve
to b u d e d o b r o , z a t v o r e ili n a s p o t j e r a j u . N o , u t o d o b a
( 1 9 7 8 7 7 9 . ) p o s t o j a n j e m e d i j a , k a k a v j e b i o Polet, p o m o g l o
je m o b i l i z a c i j i i d o s p i j e v a n j u h a o m a n a u j a v n o s t i m e d i j e
dominantne

kulture.

Polet j e o d d o s a d n o g

SSO-ovskog
203

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

lista p o s t a o z a n i m l j i v i i t a n , p r u a j u i p r o s t o r r o c k k u l t u r i ,

d e m o n s t r a c i j a m a b i l o k a k v o g n e z a d o v o l j s t v a . N a k o n to

prihvaajui i kreirajui obrasce urbane kulture m l a d i h na

su demonstracije najavljene, i m n o g i h a o m a n i odluili su

kraju s e d a m d e s e t i h . Polet je, u j e d n o m t r e n u t k u , u p r a v o u

djelovati, p o k r e n u o se m e h a n i z a m drutvene samozati-

vrijeme v a n j s k o g pritiska i unutarnje diferencijacije scene,

te, n a d v a b i t n a n i v o a . U j a v n o s t i , r o d i t e l j i s u m o g l i p r o

p o s t a o i n t e g r a t i v n o m t o k o m , o m o g u u j u i razliite razine

itati da se n j i h o v a d j e c a dijele na h a o m a n e i m i n k e r e , a

prepoznavanja h a o m a n s k o g identiteta. To je b i o m o m e n t

t o n je b i o relativno p o m i r l j i v - d o p u t a l o se i p o n e g d j e

s u k o b a o k o B i g B e n a , k a d a j e Polet z a p r a v o p o z v a o n a

ispravnim smatralo miljenje koje ne izjednauje d u g u kosu

d e m o n s t r a c i j e i a r t i k u l i r a o h a o m a n s k i o a j z b o g jo j e d

s d e v i j a c i j o m , ali su se d e m o n s t r a c i j e , k a o oblik d j e l o v a

n o g i z g u b l j e n o g p r o s t o r a ili n a p r o s t o z b o g d i s k r i m i n a c i j e ,

n j a , n a j o t r i j e o s u i v a l e bez o b z i r a n a t o to m o d a m o t i

l a k o j e d i o a k t e r a v e o d u s t a o o d B i g B e n a , jer s u i k a n i -

v a c i j a z a p r o s v j e d m o e biti o p r a v d a n a . N a d r u g o j r a z i n i ,

r a n j a d u g o k o s i h p o s j e t i l a c a v e z a p o e l a u l j e t n o j verziji

preko tadanje omladinske organizacije, organizirane su

Big B e n a " , koja s e o d n o s i l a n a p r o g r a m istog D J - a n a

d e l e g a c i j e k o j e s u o b i l a z i l e sve s r e d n j e k o l e i d o b a r d i o

razliitim l o k a c i j a m a , represijom p r e m a preostalim hao

osnovnih, tumaei m o g u u opasnost od javnih skupova i

m a n i m a ( k o j i h j e jo b i l o d o v o l j n o d a n a p u n e p r o s t o r ) o g o

infiltriranja raznih opozicijskih,

lio se i javnim p o k a z a o m e h a n i z a m generalizacije, tipian

r e d o v e h a o m a n a , u v j e r a v a j u i sve p r i s u t n e n a t i m s a s t a n

z a m o r a l n e p a n i k e , k o j i t v r d i svi d u g o k o s i s e d r o g i r a j u

c i m a u a p s o l u t n o tetne p o s l j e d i c e a k c i j e , n a j a v l j e n e u

i koji je, k a o takav, p ( r ) o b u d i o osjeaje solidarnosti k o d

Poletu. U s t v o r e n o j a t m o s f e r i s t r a h a , uz n a z o n o s t v e l i k o g

svih

kojima

prijetnja izbacivanja

moe

neprijateljskih snaga

postati stvarnost

b r o j a p o l i c a j a c a na najavljeni d a n d e m o n s t r a c i j e se nisu

n e k o g d r u g o g p r o s t o r a ili o k u p l j a l i t a , l a j o s j e a j s o l i d a r

o d r a l e . I p a k , b u r n a a t m o s f e r a tih d a n a o m o g u i l a j e

nosti, koji je zahvatio iru scenu h a o m a n s k i h identiteta,

r e f l e k s i j u h a o m a n s k o g i d e n t i t e t a i u i n i l a Polet a k t e r o m

p r e p o z n a o j e , p o d i j e l i o , k a o a k t e r s a m e s c e n e , i Polet,

s c e n e , k o j a n e e u b u d u n o s t i biti h a o m a n s k i o d r e e n a ,

ukljuivi se izravno u situaciju obiljeenu represijom p r e

niti e u r e d n i c i Poleta m o i o s t a t i n a s v o j i m m j e s t i m a .

m a h a o m a n i m a ili s v i m o n i m a k o j e o d g o v o r n i ( u o v o m
sluaju redari, provoditelji o d l u k e u p r a v e Big Bena) t a k v i m a
d e f i n i r a j u . Poziv n a d e m o n s t r a c i j e b i o j e u p u e n n e i z r a v
n o , p r e k o p i s a m a italaca, jer bi i n a e a u t o r a o d v e o u
zatvor. To je bilo razdoblje posljednjih g o d i n a Titova ivota
u k o j i m a n i j e m o g l o biti a l e s j a v n i m m a n i f e s t a c i j a m a ili

r?

M i l a n M l a k a r , dj u Big Benu, nastupao je svojim p r o g r a m o m u ljetnim

z a m j e n a m a za Big Ben koji nije b i o o t v o r e n u ljetnim m j e s e c i m a .
Najstalnija je bila l o k a c i j a Varavske, da bi se k o n c e m s e d a m d e s e t i l i
ljetni ben p r e m j e t a o na igralite iza n e k a d a n j e Prve i etvrte
g i m n a z i j e , a d a n a n j e g M u z e j a Mimare, ili na igralite R. K. Borac
na Trenjevci, g d j e su ve u ljeto 1 9 7 8 . h a o m a n i osjetili da su n e
poeljni.

2 0 4

Studentski centar
H a o m a n s k a scena, k a o heterogeni skup aktera koji
svoj i v o t n i stil z a s n i v a j u n a r a z l i i t i m p r a v c i m a r o c k g l a z
b e , u z i m a g e s l i a n o n o m e k a k a v s e s v u d a u svijetu p o
javljuje u sklopu rock kulture ezdesetih i s e d a m d e s e t i h ,
b i l a j e d i f e r e n c i r a n a v e p r i j e s u k o b a o k o Big B e n a . T i s u
njezini dijelovi sami sebe p r e p o z n a v a l i po nizu kriterija, od
e m o t i v n i h i afektivnih, ije p o s r e d o v a n j e nije l a k o o d i t l j i vo, do kombinacije glazbenih, obrazovnih, spolnih i djelo
m i n o d o b n i h . S obzirom na vezanost uz odreeni prostor,

205

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

i percepciju p r o m j e n a koje se zbivaju na o d r e e n o m pro

s e d a m d e s e t i h ) ali j e z a z n a t a n b r o j a d o l e s c e n a t a u d r u g o j

storu, m o e m o govoriti o inertnijem i kreativnijem dijelu.

polovici sedamdesetih funkcionirala kao zajednika pozor

Na sceni su z a j e d n o bili i o n i akteri koji nisu bili o s o b i t o

nica za izraavanje individualnosti unutar ve o d r e e n i h ,

s r e t n i s a s v i m a k o j e j e s l i a n i m a g e d o v e o n a istu s c e n u , a

irih g r a n i c a r o c k k u l t u r e i i d e n t i t e t a n a z v a n o g h a o m a n -

diferencijacija je bila bra k a k o se bliio kraj s e d a m d e s e

skim. K a k o je rastao broj ljudi i k a k o se razvijao senzibi

t i h , k o j i j e r o c k k u l t u r i d o n i o svjeu krv u o b l i k u p u n k a ,

litet p o s r e d o v a n sve r a z l i i t i j i m p o d s v j e t o v i m a r o c k k u l t u r e ,

p r o g l a e n o g protestom protiv njezina etabliranja i skleroti-

t a k o s u i razlike m e u h a o m a n i m a p o s t a j a l e sve d u b l j e .

zacije. Tako je jedan d i o , uvjetno reeno, o n a j kreativniji,

B u d u i da se s v a k o d n e v n i ivot o d v i j a uz sve v e u p r o f i l i r a -

n a p u s t i o p r o s t o r e u B o g o v i e v o j ( o k - s o b a i B i g Ben) i

n o s t i s p e c i j a l i z a c i j u z v u k a , a r a z m j e n a p l o a (i o s o b n i h

p r e m j e s t i o se u dvorite i d r u g e prostore S t u d e n t s k o g c e n

iskustava s doivljenim zvukovima) m e u uim k v a d r a m a i

tra. Inertniji d i o nije s l i j e d i o o v a j p o m a k , p a j e est m j e s e c i ,

g r u p a m a prijatelja o m o g u u j e daljnje uvrivanje procesa

sve d o g o d i n u d a n a , p r e d S t u d e n t s k i m c e n t r o m v l a d a l a

p o s r e d o v a n j a izmeu zvunih entiteta i g r u p n o g / i n d i v i d u a l

s p e c i f i n a ista s i t u a c i j a , k o j a j e o m o g u i l a d i j e l u h a o -

n o g identiteta, jasno je k a k o proces diferencijacije u rock

m a n s k e s c e n e s l o b o d n i j e d i s a n j e , jer o k o i n e r t n i j e g d i j e l a

kulturi utjee na k o n k r e t a n ivot kvadri i o d r e e n e scene,

o s t a l i su i r a z n i n a m e t n i c i , t e m e r i m a bliski l i k o v i i o p e

o b l i k u j u i , z a j e d n o s a k t e r i m a , izdvojenije strukture osje

nito o n i s k o j i m a kreativniji d i o u p o s l j e d n j e m r a z d o b l j u

aja i proizvodei nove p o l o a j e na sceni. Ti se poloaji

nije htio biti p o v e z i v a n . A t m o s f e r a p r e d S t u d e n t s k i m c e n t r o m

m o g u o p i s a t i i k a o p r i b l i a v a n j e ili u d a l j a v a n j e p o j e d i n i h

u p r v o j e v r i j e m e b i l a g o t o v o i d i l i n a , bez p o l i c i j s k i h r a c i j a ,

aktera, iako ne treba zanemariti postojanje i o n i h aktera

bez upletanja temera, s b r o j n i m k v a d r a m a koje su sta

k o j i nisu t o l i k o d e t e r m i n i r a n i c j e l o k u p n i m u k l j u e n j e m u

jale u k r u g o v i m a , sjedile na o k o l n i m k l u p a m a , uz gitare,

g l a z b e n e p o d s t i l o v e , n i t i o n i h k o j i s u razvili t a k a v o b l i k

pie,

mogao

g r u p n o g identiteta koji u n u t a r kvadre o m o g u u j e p o s t o

upoznati na javnim okupljalitima iz prethodnog razdoblja,

janje zasebnih identifikacijskih glazbenih p o d l o g a . Dife

koji krase sredinje preokupacije izgraene o k o glazbe,

rencirajui pravac odnosi se na primjere aktera i n j i h o v o g

m i r o l j u b i v o s t i , a l k o h o l a i l a k i h d r o g a , vie ili m a n j e a r t i

proivljavanja tema i zvukova pojedinih b a n d o v a ; primjeri

k u l i r a n o g p r o t e s t a p r o t i v svijeta o d r a s l i h i sivila u d o m i n a n t

m o g u biti raznovrsni. Jedni s u n j e g o v a l i u s r e d o t o e n o s t n a

n o j k u l t u r i . K a d a s u svi h a o m a n i , u k l j u u j u i i n a j i n e r t n i j e

g l a z b u g r u p a G e n e s i s , Yes, ELP, d r u g i s u t a k a v i z b o r irili

suputnike,

prostor

n a K i n g C r i m s o n , ili n a C a n i M a g m u , a t r e i s u ( m e u

pred Studentskim centrom jedva je m o g a o primiti brojne

brojnim kombinacijama) tome pridavali Tangerine D r e a m

p r i p a d n i k e sve a r e n i j e , r a z n o l i k e s c e n e d i f e r e n c i r a j u -

i M i k e O l d f i e l d a , i d i j e l o m s e sve vie u d a l j a v a l i o d k o r i

ih h a o m a n a i novih aktera - p u n k e r a i n o v o v a l a c a .

j e n a r o c k ' n ' r o l l a , k o j i m a s u d r u g i u p r a v o teili. T a j p o

Kraj s e d a m d e s e t i h h a o m a n s k a scena ne bi m o g l a d o e

vratak k o r i j e n i m a za neke je v o d i o p r e k o Istone o b a l e

kati k a o jedna scena, ak i da nisu nastala punkerska i

(Velvet U n d e r g r o u n d i L o u R e e d ) , z a n e k e p r e k o Z a p a d n e

n o v o v a l n a usmjerenja. Scena z a p r a v o n i k a d nije bila jed

(Jefferson A i r p l a n e , G r a t e f u l D e a d , Q u i c k s i l v e r M e s s e n g e r

n a ( o s i m m o d a u p r v i m d a n i m a k r a j a ezdesetih i p o e t k a

Service) a z a n e k e p r e k o b r i t a n s k o g p u b - r o c k a (Dr. F e e l -

2o6

uobiajeni

svakodnevni

protjerani

ivot

iz podruja

kakav se

Bogovieve,

207

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

g o d ) ili n a p r o s t o s t a r i h a l b u m a S t o n e s a . D i o l j u d i n i j e n i

i v a n j a i z r a z d o b l j a o z n a e n o g p o e t k o m sve v e e g u t j e

percipirao odmak od korijena, da bi se n e e m u uope

caja

birminghamske

sociologije

subkulture,

Paul

Willis

h t i o v r a a t i , o s t a j u i v e z a n u z D e e p P u r p l e i Led Z e p p e l i n ,

( 1 9 7 8 . ) , opisujui bikersku kulturu i povezanost glazbe s

ili ivei c i j e l o g i v o t a u i r o k o m k r a l j e v s t v u F r a n k a Z a p p e .

r i t m o m sredinjih p r e o k u p a c i j a motoristike kvadre, u o a

M n o g i su akteri bili uronjeni u m o r e bluesa, etajui se od

va visoko emotivan odnos p r e m a samoj glazbi i tipovima

klasika (Dixon, H o o k e r , Waters...) d o C l a p t o n a . N a v e d e n i

naglaavanja

su b e n d o v i m o g l i biti i u s a s v i m d r u k i j e m m e u s o b n o m

s t a v a p r e m a B e a t l e s i m a iz n j i h o v e k a s n i j e f a z e , i z a d r a v a

o d n o s u , a m o g l o bi se navesti i stotinjak d r u g i h . Raznovr

n j e m bliskosti sa Stonesima. U n u t a r analize u p o t r e b e jezi

sne k o m b i n a c i j e u k a z u j u n a p o s t o j a n j e a k t e r a k o j i n e slijedi

ka u subkulturi bikera, Willis n a g l a a v a n e p o s r e d n o s t i

uobiajene sheme srodnosti glazbenih stilova, no takvi

e m o t i v n o s t iskaza o r o c k a k t e r i m a , k o j a s a d r i e s t o i

akteri s p a d a j u u j e d n u od dvije s p o m e n u t e g r u p n e m o g u

b r u t a l n o izraene animozitete, vrijeanja ad h o m i n e m , i

n o s t i : o n u k o j a n a g l a s a k n e stavlja n a g l a z b u k a o o r i j e n t i r i

o m a l o v a a v a n j e svih o n i h z v u k o v a , p j e s a m a i a k t e r a k o j i

ritma,

ilustrirajui to p r i m j e r i m a

promjene

p o d l o g u i v o t n o g stila, z a u z i m a j u i eklektiki i, s o b z i r o m

stvaraju g l a z b u suprotnu bikerskom senzibilitetu. To nije

na animozitete,

podruju

obiljeje s a m o bikerske scene, niti s a m o britanskih s u b k u l

rockerskih stilova, i d r u g u mogunost, koja n a m ukazuje

tura. Na slian nain m o e m o govoriti i o dijelu d o m a e

na postojanje kvadri unutar kojih se s l o b o d n o izraavaju

scene krajem sedamdesetih, gdje se uz navedeni sim-

r a z n o v r s n i i d e n t i t e t i , p r i p a d a j u i s p e c i f i n i m s c e n a m a iji

f o - r o c k , k a o i e l e k t r o n s k i p r o g r e s i v n i zvuk i s e n z i b i l i t e t ,

zajedniki nazivnik m o g u definirati i redefinirati sami akteri.

n a l a z e i o n i koji inzistiraju na zvuku h a r d - r o c k a , k a o i

J e z i k o m s u d i o n i k a , p r v u m o g u n o s t m o e m o izraziti s a slu

oni uronjeni u psihodelinu tradiciju amerike Z a p a d n e

a m sve p o m a l o , k a d s a m s a m a p a e m i D y l a n , n a k o n

obale. U d a l j a v a n j i m a i pribliavanjima k u m u j u i deseci

certu bih voljela uti Zeppeline, Floyde volim na t u l u m u , a

d r u g i h s t v o r e n i h s e n z i b i l i t e t a , p r i m j e r i c e o k o izraza B o b a

j a k o c i j e n i m xy jer s u p o s t i g l i . . . , a d r u g a m o g u n o s t s e

D y l a n a (ak je i

ekumenistiki p r i s t u p i r o k o m

unutar opusa jednog autora stvorena

o d n o s i na s a m u kvadru u kojoj je on h a r d - r o c k e r , ivot

p o d j e l a na tradicionalne aktere, koji glorificiraju i p r i

d a j e za to, a ja ti to ba ne v o l i m , m e n e fura psihodelija,

z n a j u i s k l j u i v o a k u s t i a r s k u f a z u , i o n e k o j i se p r o n a l a z e u

ovaj d r u g i je lud za s i n t o v i m a i nekaj m u l j a s jazzom al

elektrinoj) ili n a f o l k - r o c k z v u k u u t j e l o v l j e n o m u b a n d o

nee priznat.......

v i m a p o p u t P e n t a g l e ili

Fairport C o n v e n t i o n , zatim

na

N o , proces koji u d a l j u j e , a ne pribliuje a k t e r e , i koji

J a z z - r o c k t r a d i c i j i k o j u s u s i m b o l i z i r a l i W e a t h e r R e p o r t ili

poinje diferencijacijom u glazbenim stilovima rock kulture

M a h a v i s h n u O r c h e s t r a i k o j a je zaista teko s p o j i v a s,

(koji n i s u u v i j e k i z v a n a , iz s t u d i j a ili n e k o g c e n t r a p r o

p r i m j e r i c e , t e e n a g e r s k i m slatkim m e t a l o m u izvedbi g r u

izvodnje umjetnih potreba nametnuti pasivnom sluatelj

pe S w e e t . N a b r a j a n j e tee i l a k e s p o j i v i h s t i l o v a i p o d s t i -

stvu, n e g o , b a r e m u j e d n o j fazi, p r e d s t a v l j a j u s c e n u s

lova rock kulture ispunilo bi prostor cijele enciklopedije, a

k o j e d o l a z e , k o j a m o e biti d i o p o d z e m n e k u l t u r e ) u k l j u
uje strastvene i e m o t i v n e o d n o s e p r e m a t i p o v i m a glazbe
ili p o j e d i n i m b a n d o v i m a . U j e d n o m o d n a j p o z n a t i j i h i s t r a -

208

k r a j e m s e d a m d e s e t i h , u z a svu r a z l i i t o s t v e p r i s u t n u n a
sceni, nastaju akteri koji d o b a r d i o vlastitog identiteta te
melje na prosvjedu protiv zateenog stanja u rock kulturi,

20Q

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

a k o j e se m a n i f e s t i r a u z a k o n i m a biznisa i v e l i i n e , p r i e m u

seljaina, k a k o bi akteri rekli, nije se m o g l a izbjei, pa je

s e b e n d o v i sve vie o d v a j a j u o d s v o j e p u b l i k e , a z v u k o v i

o t v a r a n j e n o v i h prostora (zapravo starih prostora ali s n o

nastaju u uvjetima skupih studija i t e h n o l o g i j e nedostine

vim sadrajima) p o p u t Lapidarija, uz nasilje koje je 1 9 8 1 .

p r o s j e n o m b a n d u . Protiv t a k v o g s t a n j a u s m j e r e n j e p o k r e t

koji se v r a t i o g a r a i i i v o t n o j istini i z r a e n o j s tri a k o r d a ,

d r u g i h , a rezultiralo ubojstvom, definitivno oznailo r a s p a d

a prvi su a k t e r i t o g p o k r e t a p u n k e r i . O n j i m a e biti r i j e i u

d o t a d a n j e s c e n e i f r a g m e n t a c i j u d i j e l o v a k o j i s u traili

s l i j e d e e m p o g l a v l j u , ali o v d j e j e n j i h o v a p o j a v a v a n a

s v o j e p u t e v e i o k u p l j a l i t a , n a l a z e i ih d i j e l o m u L a p u , d i j e

Studentskom

centru

kulminiralo tunjavama

redara

z b o g n a z n a a v a n j a daljnjeg cijepanja i profiliranja scene

l o m p r e d B r n o m , u KSETu, k l u b u Istrana i d r u g d j e . O v d j e

koja je, na s a m o m kraju sedamdesetih u Z a g r e b u , n a k o n

se gotovo k a o pravilo namee injenica tekog odranja

r a z d o b l j a b r o j n i h j a v n i h o k u p l j a l i t a , s v e d e n a g o t o v o is

j e d n o g p r o s t o r a ili o k u p l j a l i t a za s u b k u l t u r n i stil z v a n u

kljuivo na prostore o k o Studentskog centra. U Student

d r u g o j p o l o v i c i s e d a m d e s e t i h h a o m a n s k i m . N a k o n raz

skom centru je tada dosegnut vrhunac haomanske m a

d o b l j a u k o j e m se t a k v o m j e s t o iskristalizira i p o s t a n e g o t o v o

sovnosti, i vjerojatno jedan od posljednjih rituala proslave

jedinim, ubrzo dolazi do raspada jednog i nastajanja m n o g i h

o n o g zvuka koji je b i o s i m b o l klasine h a o m a n s k e sce

m a n j i h okupljalita. Taj jc proces povezan s f r a g m e n t a c i

n e i koji s e o d v i j a o p o p u t p u n k e r s k o g p o g a u k o l u z a g r

j o m stilova unutar rock kulture, k a o i d i f e r e n c i j a c i j o m u n u

l j e n i h , t a d a jo u v i j e k v e i n o m d u g o k o s i h a d o l e s c e n a t a

tar subkulturnih g r u p a i izmeu njih. Diferencijacija se o d

pokrenutih na skakanje himnama Doorsa i Zeppelina.

vija p o kriterijima p o s r e d o v a n i m g l a z b o m , a l i i m n o g i m

Istovremeno, to je i zalaz klasine h a o m a n s k e scene jer

d r u g i m koji se o d n o s e na druenje i prijateljstva, na kvar-

p u n k i novi val u istom prostoru Studentskog centra o k u p

t o v s k u , k o l s k u , p r e f e r i r a j u u o d h e d o n i s t i k i h ili n e k u

ljaju svoju p u b l i k u i akteri postaju raznolikiji. Uz zaljublje

d r u g u povezanost. U taj proces d o d a t n o interveniraju i

n i k e g l a z b e n i h s t i l o v a koji n a i n i v o t a z n a e , s c e n a sve

akteri d o m i n a n t n e kulture, g d j e m e u najizravnije oblike

vie p r i v l a i i t e m e r e e l j n e s u k o b a , a m a s o v n o s t , u z k u l

u t j e c a j a s p a d a j u p o l i c i j s k e r a c i j e , p r o m j e n e (ili u k i d a n j e )

t u r u a l k o h o l a i p r i s u t n o s t d r o g e , d o v l a i i vie p o l i c i j e .

g l a z b e n i h p r o g r a m a , z a b r a n e o k u p l j a n j a ili s v i r a n j a , t u b e

Tako je prostor o k o Studentskog centra b i o svjedo

za r e m e e n j e j a v n o g r e d a i m i r a i slini p r i t i s c i .

k o m prvih o k u p l j a n j a dijela h a o m a n s k e scene. Krasila ga

H a o m a n s k i rituali prije svega su vezani uz g l a z b u , uz

je miroljubivost^ elja za .povlaenjem od oiju j a v n o s i i ^ o d

individualno i zajedniko primanje i preoblikovanje zvuko

temera i seljaina^kojj^su m n i j e ^ b j l i preblizu, te razno

v a , glazbe i njenih stilova. Takav se ritual m o e planirati,

v r s n a z v u n a u s m j e r e n o s t ( d o k j e jo B i g B e n b i o a k t u a

ali e do njega d o i i s p o n t a n o , b i l o k a d a i b i l o g d j e se

l a n ) , z a t i m j e isti p r o s t o r b i o s v j e d o k o m n a r a s t a n j a s c e n e

stvori m o g u n o s t o k u p l j a n j a uz zvunike, od sluajnih i

do krajnjih g r a n i c a g o v o r a o jednom s u b k u l t u r n o m stilu,

s p o n t a n i h susreta, t u l u m a u svakoj prilici n a l a e n j a p r o

da bi poetkom osamdesetih postao okupljalitem brojnih

stora, do briljivo p l a n i r a n i h (veinom kolektivnih) posjeta

a k t e r a koji s u identitet g r a d i l i n a m u l t i d i m e n z i o n a l n o j o s n o v i

k o n c e r t i m a i k l u b o v i m a . Ples je t a k o e r d i o r i t u a l a , a r i t u a l

punka, n o v o g vala, i m n o g i h , u m e u v r e m e n u do kraja

nim m o e m o smatrati i d o b a r d i o pukih o k u p l j a n j a . O k u

oposebljenih dijelova rock kulture. Nazonost temera i

p l j a n j e jest r i t u a l n o u s p o m e n u t i m o b l i c i m a k a d a d o l a z i d o

2IO

211

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

osnaivanja, a time h a o m a n i svojim p o n a a n j e m nastav

l j a j u t r a d i c i j u k o j a je p o s t a l a e v i d e n t n a u d u h u e z d e s e t i h ,
o

kojem

Stanley C o h e n

pie objanjavajui

okupljanja

r o c k e r a i m o d s a . ezdesete, za C o h e n a , d o n o s e specifi
k u m b i v a n j a s d r u g i m a , u g o m i l i ili g r u p i ( b e - i n ) k a o d o g a
aj po sebi. Struktura d o g a a j a je s a m o o n a koju sudionici
d o n e s u s a s o b o m . T a k o n e t o m o e biti d o g a a j , a k i
a k o se, g l e d a n o i z n e k o g d r u g o g k u t a , nita n e d o g a a .
( C o h e n , 1 9 7 2 . / 8 0 . ) D o k su modsi i rockeri iz C o h e n o v e
s t u d i j e , u z d o z u svijesti o d o g a a j u k o j i s u p r o i z v e l i s a m i m
svojim o k u p l j a n j e m , ipak priskrbili i karakteristike d o s a i
vanja, iekivanja, besciljnog lutanja, nedostatka planova
( p o e m u s u , k a k o C o h e n d o b r o p r i m j e u j e , j a k o sliili
v e i n i o d r a s l i h n a o d m o r u , s a m o to t o n i t k o u d o b a m o
ralne p a n i k e nije htio vidjeti), dotle za hipijevski be-in,
pa i za h a o m a n s k a o k u p l j a n j a u Z a g r e b u i d r u g i m hrvat
skim g r a d o v i m a , vrijedi ocjena o d o g a a j u s a m i m o k u p
l j a n j e m , i to o e s t o i n t e n z i v n o m , p l a n i r a n o m i r i t u a l n o m
dogaanju.

b a n i m s l e n g o m . T a k o su najjednostavnije engleske rijei

g o o d i b a d ( d o b r o i loe) k o r i t e n e , b e z p o t r e b n o g iz
g o v o r a i u s k r a e n o m obliku (gotovo k a o g u d i bed) k a o
opisi neijeg stanja, na nain da uz m o g u i meni je
(neto) b e d ili m e n i j e (neto) g u d , e s t o p r e v l a d a v a o b
lik ja s a m u b e d u ili ja s a m u g u d u . Loa s i t u a c i j a
postala je bedika, a u o s a m d e s e t i m g o d i n a m a b e d o j n e r . N a s t a n a k a k t e r a p o p u t Poleta,

kao i omasovljenje

s c e n e , sve v e a v a n o s t d o m a i h b a n d o v a (pri e m u s e
i s t i e , ne s a m o k a d a je o s l e n g u rije, D o n i tuli i A z r a )
o m o g u u j u d o b r e uvjete z a n a s t a j a n j e i i r e n j e s l e n g a , z a
i g r e r i j e i m a , m e u k o j i m a j e svjesna r e d u k c i j a p o j m o v a
z a to vie razliitih z n a e n j a s a m o j e d a n o d o b l i k a . K a o
t o p o s t o j i i n t e n c i j a d a s e z a i o vie t u z l i i t i h p o j a v a , s t a
n j a , s i t u a c i j a , koristi

j e d a n p o j a m tek p o b l i e o d r e e n

k o n t e k s t o m ili g e s t i k u l a c i j o m ,

neverbalnom komunikaci

j o m ili n a g l a s k o m , t a k o p o s t o j i i p o k u a j n a l a e n j a to vie
r a z l i i t i h rijei z a s a m o j e d a n p r e d m e t , p o p u t j o i n t a . Prvu
i n t e n c i j u m o e m o pratiti n a p r i m j e r u p o j m a furka ili g l a
g o l a furati (se); G l e d a m j u e r t i p a , t a m k o d m e n e u
k v a r t u , z n a m g a i z p a p a g a j k e , t a m ivi i s e d i u b i r c u , z a

Slens
\

s t o l o m s n e k o m t r e b o m , k u i , i u p u c a v a se, k u i , u f u r a v a

/'A

H a o m a n i s u koristili s l e n g k o j i j e s a d r a v a o n e k e iz
r a z e t i p i n e z a t a j s u b k u l t u r n i stil, n o k a k o o n i nisu i z o l i r a n i
od drugih vrnjaka s k o j i m a dijele kolske klupe i d r u g e
prostore interakcije,

k a k o ira

urbana kultura

mladih

esto stvara svoje termine i varijante slenga, t a k o su h a

omani iz Zagreba govorili zagrebakim srednjokolskim
s l e n g o m , s a m o d j e l o m i n o t i p i n i m z a h a o m a n s k i stil.
Ipak, d o m i n a c i j a g l a z b e n e scene u s v a k o d n e v n i m ivoti
m a , kao i specifine teme upotrebe droge koje su s e d a m
d e s e t i h t e k p o e l e p r e l a z i t i iz r e l a t i v n o u i h k r u g o v a u i r u i
ne striktno subkulturnu kulturu m l a d i h , osigurali su h a
omanima

212

dio

autorstva

nad

anglo-zagrebakim

ur-

neto, kui, a n e m r e , z n a m g a , to ti je ovjek bez furke, ne

s a m o d a s e taj n i k a d n e b i u f u r a l , t o j e jo k u l , a l i t a j s e
n i k a d nije u ni u f u r a l , k u i , o n o n o f u r a n e t o , k a o , s t r e j t e r s k i , a ni n e f u r a , jer g a ni n e f u r a , k u i , i s a d b i o n
t r e b a l n e k u s p i k u (prehu) p r o d a t , i k u i m g a d a s e u f u r a
v a , a n e m r e ni i s f u r a t o s i m n e k u f u r k u , o n o , n a f o r u u
k o j u k o l u ide a t o m u i n i j e n e k a f u r k a . D r u g u i n t e n c i j u
p r i m j e u j e m o u nazivima za joint, p o p u t o j a (doja) o j i c a , p l j u g i c a , s m o t k a , d o k s , f r u l a , f r u l i c a , frf, r a , i a ,
truba, itd.
U p o t r e b a i stiliziranje, specifina p r i l a g o d b a engles
kih rijei n i j e s a m o k a r a k t e r i s t i k a d o m a e u r b a n e a d o l e s 213

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

centske scene, n e g o i drugih europskih z e m a l j a . T a k o e i

kao poznato haomansko okupljalite u drugoj polovici

T a l i j a n i p r e t v o r i t i roll u r o l l a r e ili p o n e g d j e s a m o d o

s e d a m d e s e t i h g o d i n a . U t o m k r u g u , brijaa je o z n a a

d a t i I z a m n o i n u , n a z i v a j u i p r i m j e r i c e d a r k e r e I d a r k .

vala stanje, oblik doivljaja i ponaanje p o d utjecajem neke

N a h a o m a n s k o j s c e n i ( u n u t a r spike m e d u f r e n d o v i m a i

d r o g e , n a j e e c a n n a b i s a ili L S D - a . N a p r i m j e r , p o n a v

f r e n d i c a m a ) b i l o j e u o b i a j e n o i z g o v a r a n j e d o m a i h rijei

l j a n j e rijei ili s l o g o v a , d r a n j e j e d n o g s l o v a , s a m o g l a s n i

na e n g l e s k o m , p o s e b n o za p r e d m e t e koji su, uz u o b i a j e n

k a ( p o p u t a u a b a ) d u g o , d u g o , u i z g o v o r u , d a k l e s p e

nain u p o r a b e u roditeljskoj kulturi, imali i d i m e n z i j u svoje

cifian dubbing i proizvodnja e h o efekata u g o v o r u , s

u p o r a b e u subkulturi, pa je, primjerice, i m e m o n o g lje

klasinim stoned

pila tigar r e d o v i t o b i l o i z g o v a r a n o k a o tajger.

l i c u . Brij, o b i n o j e b i l o u p u e n o o n o m e t k o j e v e z a -

23

varijantama izgleda i g r i m a s a m a na

H a o m a n i su u svom uem k r u g u , u d r u g o j polovici

b r i j a o ili p r o b r i j a o , a b r i j a a j e l a k o o d i n d i v i d u a l n o g

s e d a m d e s e t i h , s t v o r i l i p o j a m brijae i b r i j a n j a , to se

stanja poela oznaavati kolektivno, onaj prepoznati ka

p o s t u p n o irilo kroz razliite k r u g o v e , da bi svojevrsno

rakter pojedine situacije. O d pojedine situacije, d o cijelog

brijanje na s a m sleng, u p o t r e b o m p o j m a brijanja ulo u

t u l u m a k o j i j e p r o a o u s t a n j u b r i j a e , t a k o e r nije b i o v e

p o t p u n o s t i u iru k u l t u r u i e t a b l i r a n e m e d i j e p o e t k o m d e

lik k o r a k . P o t o j e i n a j o k o r j e l i j i m p r i s t a l i c a m a d r o g e k a o

vedesetih g o d i n a . Praenje nastajanja i irenja slenga, k a o

p r o m j e n e svijesti ( p o s e b n o a k o o s t a n e m o k o d p s i h o d e l i k a )

i svih o s t a l i h o b i l j e j a s u b k u l t u r n e i ire u r b a n e s c e n e , o m o

j a s n o da slina stanja ovjek m o e ostvariti i u s l i n i m si

guuje uvid u proces stvaranja, preuzimanja, promjene i

t u a c i j a m a bez d r o g e , ili b a r e m d a k o l i i n a o t k a e n o s t i n e

p r e o b l i k o v a n j a stvari i z n a e n j a , g d j e a k t e r i , a k i t a m o

m o r a biti p r o p o r c i o n a l n a k o l i i n i d r o g e , u b r z o j e b r i j a a ,

g d j e n a m se na prvi p o g l e d ine p a s i v n i m p r i m a t e l j i m a

k a o s t a n j e u z r o k o v a n o b r i j a n j e m , u k a z i v a l a n a niz m o g u

poruka, zapravo sudjeluju u istom procesu.

ih n a i n a brijanja. Ipak, ti k o r a c i nisu napravljeni j a k o

Poetke i prve autore m n o g i h subkulturnih zvukova,

b r z o , a a k o su ih n e k i a k t e r i i n a p r a v i l i b r z o , t a j se r a z v o j ,

f r i z u r a , gesti i d r u g i h d i j e l o v a i m a g e a , k a o u o v o m s l u a j u

k a o n i s a m a rije, n i j e p r i m j e i v a o n a v e e m d i j e l u s c e n e .

p o j m o v a slenga, teko m o e m o precizno utvrditi, p o s e b n o

Proi e n e k o l i k o g o d i n a , u k o j i m a e D a v o r S l a m n i g i

a k o j e rije o n e z a b i l j e e n o j t r a d i c i j i . T a m o g d j e s e p o k u a

Pjer Z a r d i n

zapoeti svoju rock operu - Zagrebaki

v a u t v r d i t i t k o j e p r v i k o r i s t i o o d r e e n i z v u k , ili n a p o z o r n i c i
izveo o d r e e n i tip plesa, jo je n e k a k o i m o g u e slijediti
osnovne okvire za istraivanja, potujui knjige, filmske,
v i d e o ili z v u n e z a p i s e , a l i u n u t a r n a r a t i v n e k u l t u r e u r b a n i h
p l e m e n a , g d j e s u g e n e r a c i j s k a iskustva e s t o p r e k i n u t a u
lancu hipotetskog p r e n o e n j a s g e n e r a c i j e na g e n e r a
c i j u , r i j e t k o k a d s e m o e s a s i g u r n o u tvrditi t o j e s t v a r n i
p o e t a k i tko je prvi autor. U n u t a r d o s e g a o v o g a istraiva
n j a , p o j a m brijae i brijanja n a l a z i m o u u e m k r u g u , p o
put m a n j e g skupa kvadri, koji je posjeivao D a m i j u

214

Stoned, i a k o d o s l o v n o znai o k a m e n j e n , u e n g l e s k o m se toliko k o

ristio za o p e stanje p o d d j e l o v a n j e m c a n n a b i s a da ga je p r i m j e r e n o
prevesti naprosto s napuen. Ipak, za stanja koja je p o n e k a d teko
nijansirati i koja spadaju u napuena stanja, postoje d v a o s n o v n a
termina za d v a temeljna osjeaja - biti stoned i biti high, g d j e p r v o
o z n a a v a p o e t a k , p s i h o d e l i n o g osjeaja n a j a v l j e n o g [ n e t o teim
u d a r c e m m a l j a p o glavi, a d r u g o neto njenije kgtapultiranje u slian
a l i he i ili osjeaj napuenosti. D a n a s se ti termini redovito koriste u
Nizozemskoj k a d a turisti ili d r u g i posjetioci legalnih p r o d a j n i h mjesta
pitaju za vrstu ili tip d j e l o v a n j a neke od biljki sa c j e n i k a , pa im se od
strane k o n o b a r a o b i n o uputi p r o t u p i t a n j e : elite li biti vie s t o n e d
ili vie high?

215

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

b r i j a , i j o e n e k o l i k o k v a d r i p r i g r l i t i izraz, d a b i u

p o j m u brijaine pripie znaenje iz prve faze, no to su, s

o s a m d e s e t i m g o d i n a m a s v e ira s u b k u l t u r n a s c e n a b r i j a

o b z i r o m na irinu u r b a n e scene adolescentskih ivotnih

la i g o v o r i l a o b r i j a n j u , u p r v o j p o l o v i c i o s a m d e s e t i h , j o

stilova, bili izdvojeni primjeri. D o k je stanje p o s r e d o v a n o

uvijek n e d o t i u i

kulturu

d r o g o m , k a o jedno od intenzivnih stanja, bilo ukljueno u

m l a d i h , niti e t a b l i r a n u d o m i n a n t n u k u l t u r u . T a k o m o e m o

z n a e n j e b r i j a n j a u n j e g o v o j d r u g o j fazi i r e n j a , o n i k o j i

g o v o r i t i o b a r e m tri f a z e b r i j a n j a : p r v a je o n a u k o j o j

s u inzistirali n a t e k o j d r o g i , i t o p o n a j p r i j e o p i j a t i m a , k a o

t e r m i n n a s t a j e , i za k o j u p o s t o j e i d r u g e i n t e r p r e t a c i j e , a

g l a v n o m s a d r a j u p o j m a , nisu i m a l i a n s u vratiti p r i u n a

u p o t r e b a s e iri k r o z d i j e l o v e u r b a n e s u b k u l t u r e . Z a n i m l j i

opis blizak kljucanju, jer bi se t i m e postigla s a m o nee

v o j e d a d r u g a i n t e r p r e t a c i j a b r i j a n j a t a k o e r z a s n i v a izraz

ljena redukcija ve i z b o r e n o g znaenja koji je veina aktera

n a stanju u z r o k o v a n o m d r o g o m , ali n a p o t p u n o drukiji

sa z a d o v o l j s t v o m p r i h v a a l a . U d r u g o j fazi m n o g e k v a d r e

n a i n - n e k a o p s i h o d e l i n i m d j e l o v a n j e m c a n n a b i s a ili

d o d a j u s v o j e o b l i k e u p o t r e b e , p a n e t k o m o e biti n a b r i j a n ,

LSD-a

kao

u b r i j a n , z a b r i j a n ili i z b r i j a n , p o s t o j e b r i j a i i b r i j a i c e , r a z n a

stvarni opis o m a m l j e n o g stanja izazvanog o p i j a t i m a , k a d a

b r i j a n j a , b r i j e i b r i j a i n e , a o n i k o j i su osjetljivi na s l e n g k a o

o v j e k n a s l o n j e n n a vlastitu r u k u , p o v r e m e n o p r e l a z i r u

legitimaciju o d a b r a n i h p o z n a v a l a c a t a j n o g jezika, uz o n e

k o m , k a o d a s e e k a , p r e k o l i c a , i i z a z i v a k o m e n t a r vidi

k o j i s p r e m n o r e a g i r a j u n a sve e u p r i s u t n o s t n e k o g i z r a

g a , b r i j e . O v a i n t e r p r e t a c i j a bit e o b n o v l j e n a u d r u g o j

z a n a s c e n i , n a p u t a j u t e r m i n p o k u a v a j u i stvoriti n o v i , ili

polovici o s a m d e s e t i h , ali za irenje p o j m a b r i j a n j a vani

d o d a j u varijacije na postojei. T a k o e akter koji primijeti

j o m mi se ini prva, koja naglaava aktivni princip brijaa

p r e e s t u u p o t r e b u p o j m a b r i j a , a k o eli s t v a r n o

(brijaice) i svojevrsnu p r o i z v o d n j u brijae. N o , bez obzira

brija slenga prijei b a r e m na brico, d o d a j u i novi u g o

n a t o to b i n e t k o m o g a o i o d i n t e r p r e t a c i j e o p i j a t s k o g

a j (pridonosei brijanju i zadravajui posebnost) brija-

brijanja napraviti potrebne korake u irenju znaenja, na

kom znaenju s a m o g p o j m a brijanja. Neki e, umjesto

i n n a k o j i s e izraz k o r i s t i o u d r u g o j fazi u k a z u j e n a d i n a

b r i j a , g o v o r i t i blija ili p o s e g n u t i z a s t a r o m a t r o m p a

minost, otkaenost i kreativnu napetost blisku prvom

situaciju nazvati jabri, u sluaju da n j i h o v a ua o k o l i n a

damijskom krugu, gdje brijanje poinje psihodelicima.

atru u t o m p o g l e d u ve nije revitalizirala. T a k v a sitna

omogueno

sve s u b k u l t u r n e s c e n e ,

teatraliziranje

situacije,

opu

nego

bili

D o k prva faza o z n a a v a prisutnost t o g p o j m a u uem

d i s t a n c i r a n j a i d r u g e i n t e r v e n c i j e u ( n o v o ) s t v o r e n i izraz

krugu kvadri i n j e g o v o p o s t u p n o , l a g a n o irenje, d r u g a ,

svjedoe o p o o d m a k l o s t i d r u g e faze, to znai da je p r o

priblino o d polovice d o kraja osamdesetih, o b u h v a a brzo

slava za o d r e e n o g aktera prola. Proslava se odnosi na

irenje p o j m a brijanja na g o t o v o svim s u b k u l t u r n i m sce

tip p r i h v a a n j a p o j e d i n i h kljunih rijei slenga na s u b k u l -

n a m a i iroj u r b a n o j k u l t u r i m l a d i h . U d r u g o j f a z i , b r i j a n j e

t u r n o j s c e n i ; rije j e o p o s e b n o m u i v a n j u , o d u e v l j e n j u ,

p o i n j e o z n a a v a t i p u n o iri s p e k t a r i n t e n z i v n i h d o i v l j a j a

otkrivanju znaenja, o ekstatikoj upotrebi novootkrivene

(na t u l u m u , k o n c e r t u , u k a f i u , k l u b u ili i v o t u u o p e ) ,

rijei i r a d o s t i p r e p o z n a v a n j a t u i h , d r u g i h , a i s t o v r e m e n o

p r e r a s t a j u i u s i m b o l z a b i l o k a k v u r a d n j u ili s i t u a c i j u k o j a

zajednikih oblika upotrebe p o j m a koji u t o m razdoblju

je intenzivna, o t k a e n a , p o v i e n o g pulsa i z n a e n j a . Tije

oduevljenja i stalne upotrebe evidentno i m a snaan n a b o j .

k o m d r u g e faze zabiljeeno je nekoliko p o k u a j a da se

Taj se n a b o j m o e potroiti, i razdoblje proslave (u k o j e m

2l6

217

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

n e s u d j e l u j e svaki a k t e r j e d n a k o p a o t u d a r a z l i i t e p e r c e p

ispita ili b i l o k o j e s i t u a c i j e k o j a j e p r o l a d o b r o , u s p j e n o ,

cije intenziteta i t r a j a n j a n e k o g razdoblja) zavrava. M e u

intenzivno, na pitanje kako je bilo o d g o v a r a o s ludilo,

t i m , t o n e z n a i d a p o j a m n e s t a j e i z u p o t r e b e . O n j e , to

d i o a k t e r a z a b r a n i o j e sebi u p o t r e b u ( p r o f a n i r a n o g a , o d

o z n a a v a p o e t a k t r e e f a z e , u a o u iru k u l t u r u m l a d i h , i

u p o t r e b e izlizanog p o j m a ) ludila. Z a m j e n a je bila samo

u medije d o m i n a n t n e kulture. Jedan od prvih sluajeva

takva. Koncert je b i o s a m o takav, g o s t o v a n j e s a m o takvo

o d n o s i s e n a i n t e r v j u J a s e n k a H o u r e Vjesniku, u d o b a k a

i s a m o se na takav nain stvara novi sleng, stalna p r o i z v o d

da je u S r b i j i Milosevic v e b i o na v l a s t i i a n t i b i r o k r a t s k a

nja p o j m o v a i znaenja koja katkad ostane u uem krugu, a

revolucija u p u n o m z a m a h u , a Hourina pjesma Mojoj

katkad zaposjedne i medije etablirane kulture.

majci postajala s i m b o l o m izraavanja nacionalnih osje

H a o m a n i su, k a o i drugi njihovi vrnjaci, naslijedili

a j a . T a d a je, na pitanje Zato ne svirate u B e o g r a d u ,

d i o slenga t i p i n o g za g r a d s k u kulturu pa su t r a m v a j zvali

H o u r a objasnio k a k o je t a m o nabrijana situacija. Od

f r e s k o m ili n a p r o s t o ( o p e t e n g l e s k i ) t r a m o m , k a o i a t r o -

t a d a su i d r u g i a k t e r i u j a v n o s t i s p o m i n j a l i b r i j a n j e , pa je u

v a k i g o v o r p r i j a n j i h g e n e r a c i j a , k o j i s u , i n i s e , vie p r i

d e v e d e s e t i m a o n o u l o i u n o v i n s k e n a s l o v e , n e vie n u n o

h v a a l i t e m e r i i d e k i iz k v a r t a , a t a j je g o v o r p r e i v i o i

r i j e i m a n e k o g i z v a n a , t k o stie s a o d r e e n e s c e n e , n e g o

u i d u i m r a z d o b l j i m a . Sirenje e n g l e s k o g jezika u slengu

upotrebom samih novinara i urednika.

Danas, k a d a je

sigurno m n o g o d u g u j e kulturi sluanja glazbe k o j u su nje

u p o t r e b a brijanja u b r o j n i m izvedenicama ve viegenera-

g o v a l i h a o m a n i , ali ne s m i j e m o zanemariti ni d o m i n a c i j u

cijska i v a n z a g r e b a k a , na s u b k u l t u r n i m m j e s t i m a n j e n o g

e n g l e s k o g na filmu i u d r u g i m m e d i j i m a , ne s a m o kulture

nastanka susreemo i p o t p u n o prisvajanje brijanja u sva

mladih. Ako haomanski govor, s obzirom na dominantne

kodnevnom govoru, m i m o do sada uobiajenog znaenja

t e m e i termine, s a g l e d a m o unutar roditeljske kulture, o n d a

i n t e n z i t e t a , t a k o d a z a m j e n j u j e i g l a g o l e p o p u t misliti,

n a m veina tog g o v o r a izgleda k a o specifian sleng. Nazivi

raditi, ii, o e k i v a t i itd. ( H o e m o li stii na o v a j v l a k ?

b a n d o v a i drugih aktera rock kulture, festivala, koncertnih

B r i j e m d a h o e m o , Ja b r i j e m d a j e v e o t i a o , K a d

d v o r a n a u S a n F r a n c i s c u ili L o n d o n u , n a s l o v i p j e s a m a ,

b r i j e n a m o r e i si.) J e d n o o d o s n o v n i h o d r e e n j a b r i j a

tipovi gitara i p o j a a l a , zvunih efekata, i m e n a za pozor

n j a , i d a l j e , u n a j i r e m k r u g u , o d n o s i se na intenzitet, p o -

n i c u ili vrste p l e s a , s l o g a n a i u z v i k a i z d i j e l o v a p j e s a m a ,

vienost i graninost situacije koju opisuje. U o s t a l o m , u

o n o m a t o p e j s k i artikuliranih o p o n a a n j a riffova, naziva za

D a l m a c i j i s e u v i j e k g o v o r i l o d a b u r a brije.

dijelove odjee, uz d o m a e skraenice, n a d i m k e i nazive

U S p l i t u , p o j a m najsliniji b r i j a n j u jest p e g l a i p e

kola, kafia, okupljalita, kvadri, kolskih situacija i o n i h

g l a n j e . N o , ir i l u d i l o irili su se iz s u b k u l t u r n e u p o t r e

n a t u l u m u , m a n j e ili vie i f r i r a n i h t e r m i n a o s e k s u ili d r o

b e u k u l t u r i m l a d i h i r o d i t e l j s k o j k u l t u r i p u n o v i e n e g o to

g a m a p r i l i k o m t e l e f o n s k i h r a z g o v o r a , i s v e g a o s t a l o g to

j e t o sluaj s p e g l o m . T i p i a n p r i m j e r p r e s t a n k a u p o t r e b e

prosjean

haoman

moe

izgovoriti,

recimo

telefonom

o d r e e n e rijei k a d o n a p o s t a n e d o i s t a m a s o v n a , p r e d s t a v

p r i j a t e l j u , sve t o m o e z a z v u a t i p r i l i n o s t r a n o i n e r a z u m

l j a j u splitski akteri koji su z a p o e l i s l u d i l o m (ili n e t o m a n j e

ljivo p r o s j e n o m roditeljskom u h u . N o , to je u o b i a j e n a

rairenim o p i s o m pozitivnog stanja p o p u t ludila - bolnica)

znaajka subkulturne scene, koja g o v o r i , s jedne strane o

i k a d je svatko n a k o n nekog koncerta, utakmice, t u l u m a ,

snanom posveenju pojedinim, za dominantnu

218

kulturu
2IQ

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

previe parcijalnim, uskim i n e p o z n a t i m t e m a m a , p o

d a n e k o m e p j e s m a B o b a D y l a n a (ili b i l o k o g a d r u g o g a )

p u t o n i h iz svijeta r o c k k u l t u r e , i, s d r u g e s t r a n e , o d r u k i

moe

jim (formalnim i neformalnim) komunikacijskim mreama i

b o j o m g l a s a , bez o b z i r a na tekst koji m n o g i a d o l e s c e n t i u

sugerirati

odreeni

ugoaj,

proizveden

gitarom,

b r z o m i r e n j u i n f o r m a c i j a , to a d o l e s c e n t i m a p o m a e u

svojim prvim susretima i identifikacijskim procesima g o t o

izgradnji svog jezika/svijeta.

vo redovito ne razumiju. Z b o g toga modelskog, neverbal

Sleng intervencije u jeziku m o g u biti p r i k a z a n e k a o s v o

n o g , n a zvuk o s l o n j e n o g p r i m a n j a i p r e o b l i k o v a n j a s t i l o v a

jevrsna regresija, o d n o s n o redukcija v o k a b u l a r a i o p e n i t o

rock kulture u n a e m p r o s t o r u , m o r a m o uvaiti razlike koje

k u l t u r n o o s i r o m a e n j e , pri e m u neki p r i m j e r i i z s u b k u l t u r

se p o j a v l j u j u , k a k o u stupnju refleksije p o j e d i n i h p r o b l e m a

n o g i v o t a , s v o e n j e m k o m u n i k a c i j e n a d v i j e , tri p s o v k e i

(poput maskulinizma) na s a m o j sceni, t a k o i u k o n a n o m ,

upitnu artikulaciju, m o g u posluiti takvim i n t e r p r e t a c i j a m a .

d o k u m e n t a r n o m o b l i k u to g a

N o , u p o t r e b a s l e n g a u s u b k u l t u r i o d v i j a s e n a vie r a z i n a i

grafskog zapisa o vjeno hibridnim akterima na sceni

nalazimo unutar etno

n a i n a , a n e k i o b l i c i d e f i n i t i v n o m o g u biti n a z v a n i k r e a t i v

rock (sub)kulture u Hrvatskoj. N a r a v n o , takvi hibridni ak

n i m a i o b o g a u j u i m a , da ne g o v o r i m o o u l o z i i z n a e n j u

t e r i n a s t a j u u A m e r i c i i V. B r i t a n i j i , k a o i d r u g d j e u E u r o p i ,

s a m e igre sa z n a e n j i m a u ivotu urbanih p l e m e n a , aktera

p o s r e d o v a n i vlastitim k o n t e k s t o m i znaenjskim s k l o p o v i

nastajanja i nestajanja slenga.

ma (pre)oblikovanih sadraja rock kulture. T a k o su na

H a o m a n i s u , k a o to j e n a vie p r i m j e r a p o k a z a n o ,

s c e n i z a g r e b a k i h h a o m a n a bili v i d l j i v i o n i o p i p o m a c i ,

heterogen skup aktera, kojega u nekim razdobljima ka

najprije na simbolikoj razini i strukturama i m a g e a , koji su

rakterizira

posredovanjima

s u g e r i r a l i i n t e r v e n c i j u (ve d a v n o z a p o e t u b e a t n i k o m i

rock kulture, i etiketiranje okoline, nastalo na osnovi v a n j

hipijevskom djelatnou) u konvencionalni m o d e l enskog

skog izgleda, roditeljskoj kulturi najee neprihvatljivog.

i m u k o g odijevanja i izgleda uope. D u g a kosa, u pro

N a o p o j razini z a j e d n i k e scene m o g u e j e o d i t a t i o n o

storu o kojem g o v o r i m o ,

to r o d i t e l j s k a k u l t u r a d o i v l j a v a p r v e n s t v e n o k a o p a s i v n o s t

t r a d i c i o n a l n e muke frizure, iako se p o d utjecajem m o d e

ili z a p u t e n o s t , n o d o b a r d i o t a k v o g d o i v l j a j a m o e m o

produljila. Kad se t o m e d o d a j u drugi elementi imagea,

imenovati

zajednika

scena,

osigurana

manje optuujuim

pojmovima vezanim

uz

o p i d o j a m h a o m a n a , k a o jojji:_mjn3jjuJ:)^^

n i k a k o nije bila karakteristika

m o e m o govoriti o dimenziji h a o m a n s k o g odstupanja od

t r a d i c i o n a l n i h slika

mukarca.

Ipak,

unutar same

rock

sivnost), r e c e p t i v n o s t T m e l f i t a t i v n o s t , z a n e s e n o s t . N o , u z h a -

kulture, k a o i na h a o m a n s k o j sceni, prisutni su m n o g i

omanski i m a g e ide i orgijastiki h e d o n i z a m , .euforinost,

o b r a s c i m a s k u l i n i z m a koji se ne m o e prikriti niti u m a n j i t i

ekspresivnost, a pitanje maskulinizma pokazuje suprotnosti

d u g o m k o s o m . D o m i n a c i j a mukih aktera n a rock sceni

na zajednikoj sceni razliitih h a o m a n s k i h aktera. Ve je

neupitna je, no d i o stvorenog senzibiliteta predstavlja most

vie p u t a r e e n o d a h a o m a n i , k a o n i d r u g i d o m a i s u b

p r e m a neagresivnoj mukosti. To je naslijee kulture intro

kulturni stilovi, ne slijede u potpunosti o n e o b r a s c e koji se,

spekcije, mekanijih i otvorenijih o b l i k a izraza, a osnauje

m e u ostalima, n a m e u amerikim i britanskim sociolozi

se p o s t o j a n j e m kvadri u k o j i m a ene nisu privjesak, n e

ma u njihovim interpretacijama znaenja djelovanja nekog

go u ravnopravnoj interakciji oblikuju zajednike strukture

aktera rock kulture, i koji se o d n o s e na izravno r a z u m i j e

o s j e a j a k o j e d i j e l i k v a d r a (ili s k u p k v a d r i ) . P r i m j e r i c e ,

v a n j e svih t e k s t o v a i p o r u k a n a e n g l e s k o m j e z i k u . T o z n a i

potkraj sedamdesetih je m e u enskim, ali i z n a a j n i m

220

221

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

mukim dijelom h a o m a n s k e scene omiljeni autor bio Neil

v a n j a k v a d r i i slinih a f e k t i v n i h z a j e d n i c a , k o n s t r u i r a l i su

Y o u n g , k a k o iz r a z d o b l j a svog r a d a s C r o s b y j e m , Stillsom i

d o i v l j a j u e ili ire z a j e d n i k e s c e n e z a s v a k o g a k t e r a p o

N a s h o m , tako i na osnovi d u g o g i p l o d n o g samostalnog

stvaranja, p r a e n o g p o v r e m e n o b e n d o m Crazy Horse.
To je s a m o j e d a n od p r i m j e r a , ali ilustrativan, za p r o m j e n u
t r a d i c i o n a l n o g lika mukarine, za p r i h v a a n j e osjeajnih i
d j e l o m i n o autsajderskih e l e m e n a t a i m a g e a koji m u k o g
adolescenta ue novim, netradicionalno mukim ekspre
sijama. Ve s a m a identifikacija sa z v u k o v i m a i boleivim
g l a s o m Neila Y o u n g a svjedoi o putu kojim se unutar sce

s e b n o , bez o b z i r a n a p r i h v a a n j e ili o d b i j a n j e s a m o g t e r
m i n a h a o m a n i . P o s t o j a l a j e i svijest o d r u g i m g r u p a m a ,
prije svega o n i m p r o f i l i r a n i m , p o p u t m i n k e r a i temera,
d o k s u s e z a utljivu v e i n u d r u g i h g r u p a m l a d i h koristili
izrazi p o p u t n o r m a l n i , p r o s j e n i ili s e l j a i n e .
H a o m a n i s u smatrali m i n k e r e n e p r i j a t e l j i m a n a s i m b o
l i k o m p l a n u , to j e m o g l o b i l i i z r a e n o n a r a z l i i t e n a i n e ,

ne m o e krenuti, da bi se, e v e n t u a l n o , uz prisutnost en

od b l a g o g i humonslikog pristupa, do prerastanja simbo

s k o g dijela koji je Y o u n g o v u bolest, epilepsiju, d o i v l j a v a o

likog o d m a k a u mrnju i netrpeljivost, m e u t i m , osnovni

k a o p r e d n o s t i r a z l o g vie z a l j u b a v i p o t o v a n j e , s t i g l o d o

je o d n o s b i o d i s t a n c i r a n i u j e d n o j d i m e n z i j i r a v n o d u a n ,

sloenijih oblika o d m a k a od maskulinizma. To ne znai da

p o p u t mi r a d i m o s v o j e , o n i s v o j e . . . M e u t i m , s a t e m e -

je Y o u n g izravno d | e l o v a o svojim tekstovima (koji su d a l e

r i m a je o d n o s b i o u stan|u ratne pripravnosti, k o l i k o se o

ko od bilo kakvog feminizma)

nekoj

ili d a u n e k o m d r u g o m

pripravnosti

unutar haomanske

pasivnosti

uope

kontekstu subkulturni akteri ne m o g u preuzimati elemente

moe govoriti. Z b o g dimenzije fizikog sukoba, prosudba

Y o u n g o v o g stvaralatva i i m a g e a m i m o n a v e d e n o g o m e k a

m i n k e r a m o g l a je biti p o v o l j n i j a u o n o j m j e r i u k o j o j su se

vanja

minkeri distancirali od temera,

maskulinizma,

ali

svjedoi

o stvarnim procesima

identifikacije i razmjene neverbalnih paketa utjecaja u jed

jer prvi

su

haomane

ugroavali simboliki, a drugi krajnje izravno.

n o m konkretnom razdoblju, i konkretnom kontekstu dijela

zagrebake haomanske scene.

Na drugoj

razini,

neki

akteri rock kulture p o m i c a l i su granice spolnih identifika

c i j a k a o t a k v i h , p o p u t D a v i d a B o w i e a , j o vie u z d r m a v a

temeri

lako

temeri su konstanta kulture m l a d i h , a m o e se rei

haomanska scena dijeli o n u o p u muku d o m i n a c i j u koju

da u b r o j n i m o b l i c i m a , s vie resursa i t e h n i k e o p r e m l j e

je duh ezdesetih s a m o n a e o , ipak, u u s p o r e d b i s d r u

nosti, neke dimenzije temerskog djelovanja karakteriziraju

g i m akterima tadanje adolescentske urbane scene, p o p u t

d o m i n a n t n u k u l t u r u , o d n o s n o o n o to z o v e m o povijest i

minkera i temera, haomani predstavljaju podruje ekspe

civilizacija, sa snanim n a g l a s k o m na r a t o v a n j e , m n o g e

r i m e n a t a , pa i d j e l o m i n o g n a p u t a n j a i razmekavanja

oblike nasilja, pljake i p o r o b l j a v a n j a . U usporedbi s veli

tradicionalnog maskulinizma. Tome nesumnjivo pridonosi

k i m svjetskim a k t e r i m a , l o k a l n i temeri m o g u djelovati k a o

i o d m a k o d a l k o h o l a koji s u uinili m a l o b r o j n i , ali u o l j i v i

g o t o v o b e n i g n i p o d s j e t n i k n a i n d i v i d u a l n e ili m a n j e g r u p

jui t r a d i c i o n a l i z a m i d e t e r m i n i z a m s p o l n i h u l o g a ,

haomanski akteri.

ne o b r a u n e , ak svojevrsno vitetvo i nekadanji ideal

H a o m a n i su bili svjesni s e b e i s v o g i d e n t i t e t a , a vlastiti

d v o b o j a , k a o p o t v r d u vjetine i psihofizike sposobnosti

izbor g l a z b e n i h identifikacijskih p o d l o g a , uz d r u g a j ^ a z l i k o -

u o b r a n i asti. temeri su takoer j e d a n od prvih aktera,

222

223

URBANA PLEMENA

Benjamin Perasovi

u k l j u e n u n u t a r ire c j e l i n e k v a d r i s u g l a u l i c e u p r v a
socioloka istraivanja u r b a n i h , m e u s o b n o o d v o j e n i h a d o l e s c e n t s k i h s v j e t o v a k o j i e p e d e s e t i h biti n a z v a n i d e l i n
kventnom subkulturom.

d o m , s u s j e d s k o m ( k v a r t o v s k o m ) p r i p a d n o u i stvorili o b l i
ke druenja i d j e l o v a n j a koji j a k o p o d s j e a j u na o p i s a n e
o b r a s c e iz a m e r i k i h s t u d i j a o d e k i m a s u g l a u l i c e . U s
p j e h u k o l i nije b i o k a r a k t e r i s t i k o m g r u p e k o j a j e t o n o

J e d n o od rijetkih (manjih) istraivanja temerske sub

k u l t u r e , r a e n o u t r a d i c i j i h r v a t s k e e t n o l o g i j e , u k o j o j se
u r b a n e s u b k u l t u r e p o j a v l j u j u k a o l e g i t i m a n p r e d m e t istra
ivanja i koja usvaja dio socioloke tradicije (od ikake
do b i r m i n g h a m s k e ) s k o j o m i o n a k o dijeli etnografsku
kvalitativnu m e t o d o l o g i j u , o b r a u j e zagrebake martievce e z d e s e t i h i s e d a m d e s e t i h g o d i n a o v o g s t o l j e a . ( K a l a p o , 1 9 9 5 . ) Pria o d o m a i m d e k i m a iz kvarta (ili ulice)
d o i s t a n a l i k u j e k l a s i n i m s o c i o l o k i m s t u d i j a m a o street
c o r n e r k v a d r a m a . Tu je t e r i t o r i j a l n o s t , o k o j o j P. C o
24

hen govori u kontekstu raznolikih subkulturnih stilova ute

meljujui u njoj u n u t a r - g r u p n u (subkulturnu) konfliktnost,
uzeta za o s n o v n o p o s r e d o v a n j e identiteta. D o k a z i v a n j e u
t u n j a v i ili d r u g i m o b l i c i m a frke i u p e a t l j i v i h d j e l a , d e f i
niranje granica d o m a e g teritorija i o b r a n a teritorija k a o
ivotno pitanje asti, p o d i z a n j e reputacije i statusa o s v a j a
n j e m p l e s n j a k a n a t u e m t e r i t o r i j u , k r i m i n a l i z a c i j a , lo
uspjeh u koli, nepostojanje socijalne mobilnosti i jasno
u o a v a n j e i r a z d v a j a n j e trebera k a o s o c i j a l n o m o b i l n i j i h

Ratnici p o d z e m l j a

(corner

z n a l a t k o |e u n u t a r g r u p e a t k o i z v a n , i k o j a je u s v o m

boy) d e k a iz k v a r t a , t i p i n e su i z a j e d n i k e k a r a k t e r i s t i k e

d j e l o v a n j u e s t o krila z a k o n s k e n o r m e , i s k a z u j u i b u n t

tog dijela subkulture m l a d i h , k a k o u A m e r i c i , tako i u Hr

p r e m a i r e m d r u t v u u l e p e z i a k t i v n o s t i , o d brze i b u n e

vatskoj.

v o n j e m o t o c i k l i m a , d o t u n j a v e s d r u g i m g r u p a m a ili d e

vrnjaka

(college

boy)

od vlastitog

poloaja

M a r t i e v c i ( d a k l e k v a d r e iz M a r t i e v e u l i c e ) u n a v e
d e n o j s u studiji m u k i p o t o m c i p o s l i j e r a t n i h z a g r e b a k i h
useljenika koji su se s n a n o identificirali s vlastitim g r a 24

C o h e n o v p o j a m teritorijalnosti razlikuje s e o d d a n a n j e g , p o s t m o d e r n o g p o j m a de/re/teritorijalizacije, k a o to se i p o j a m o z n a a v a n j a u

interakcionizmu koristi m i m o sociolongvistike u p o t r e b e oznaitelja i
oznaenog.

224

moliranja

kioska.

Evocirajui

klasina

istraivanja

nae

e t n o l o g i j e , koja p o k a z u j u prisutnost drutva m l a d i a u

naoj tradiciji, identifikaciju sa s e l o m i stvaranje u l o g e u
vara morala (Capo Zmega,

1995.), martievci uvaju

svoj t e r i t o r i j , i m a j u k o n t r o l u n a d s v o j i m p l e s n j a c i m a t e
p o v r e m e n o p r o v o c i r a j u i p o k u a v a j u zaposjesti tui teren
ili t u i p l e s n j a k . D o k a z i v a n j e m u k o s t i i s n a g e , p o n i a v a 225

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

nje s t r a n c a n a s v o m t e r i t o r i j u p r o d a j o m c i g l e i s l i n i m ,

koja d r u g a kvartovska (ulina) suprotstavljenost, to je bio i

u o b i a j e n s u s a d r a j g r u p n e d j e l a t n o s t i . Rije j e o u e n i

o k v i r i s a d r a j t e m e r s k o g r i t u a l a , l a k o su t e m e r i ili u

c i m a zanatskih kola,

k o j i m a su druenje i aktivnosti

k l u b o v e ili n a n e k a d a n j e p l e s n j a k e , g l a z b a nije b i l a k o n

kvadre d a l e k o ispred bilo kakvog z a n i m a n j a za nastavu,

s t i t u t i v n a z a n j i h o v i m a g e , a k n i n o g o m e t n o n a v i j a n j e nije

l a k o j e sitni k r i m i n a l p r i s u t a n , s a d r a j n a j e i h z a k o n s k i h

bilo presudno (do p r o m j e n a koje nastaju u osamdesetim).

prekraja ukazuje na slinu neutilitarnost o kojoj g o v o r e

t e m e r s k e k v a d r e n o s i l e s u i m e n a s v o j i h e t v r t i ili u l i c a ,

ameriki sociolozi delinkventne subkulture, g d j e je u n a

p o p u t Trnjani, Martievci, Utrinai, ali su nazivane i

im uvjetima remeenje j a v n o g reda i mira uz unitava

po istaknutim

nje j a v n e ili p r i v a t n e i m o v i n e b i l o n a j z a s t u p l j e n i j e . O s j e a j

poput Cobrini deki , Zmik i njegovi itd. Dio temera

linostima

(voama)

neformalne grupe,

2 5

m o i , stvaranje reputacije u konfliktnoj subkulturi i d o k a

je bio kriminaliziran, no postojale su razne drutveno pri

zivanje kontrole n a d teritorijem, tvorilo je p r e v l a d a v a j u i

hvatljive u l o g e kojih su se temeri r a d o p r i h v a a l i , p o p u t

m o t i v a c i j s k i b l o k i z k o j e g m o e slijediti p o t r e b a d e m o l i r a

u l o g e r e d a r a ili i z b a c i v a a u k l u b o v i m a . N a r a v n o , n i t e

nja kioska u t u o j etvrti, ali p r i m a r n o z b o g u g r o a v a n j a

m e r i nisu j e d n o z n a n a i h o m o g e n a g r u p a , n j i h o v e k v a d r e

s u p a r n i k e k v a d r e k o j a e snositi p o s l j e d i c e , a n e n e

i e k i p e s u t a k o e r p r o l a z i l e kroz d i f e r e n c i j a c i j e , r a s p a d a l e

p o s r e d n e materijalne koristi. Ipak, d i o djelatnosti o v e (po

se i p o n o v o stvarale. M o g u je b i o p o m a k p r e m a sport

m n o g o e m u sline d r u g i m a ) kvartovske kvadre sadra

s k i m a k t i v n o s t i m a ili p r o f e s i o n a l i z a c i j i k o j a u d a l j a v a te

v a o j e i tee p r e k r a j e z b o g k o j i h s u m n o g i a k t e r i p r o v e l i

m e r a s u l i c e . M n o g i t e m e r i nisu s u d j e l o v a l i u d r u g i m k r i

vie m j e s e c i , p a i g o d i n a , u k a z n e n o - p o p r a v n i m d o m o

m i n a l n i m a k t i v n o s t i m a ( p o p u t verca k i n o - k a r t a m a , sitnih i

v i m a . P o t o se s t u d i j a o d n o s i na m a r t i e v c e iz e z d e s e t i h i

krupnijih kraa) osim u ritualnim subotnjim tunjavama,

s e d a m d e s e t i h g o d i n a , o e k i v a n j e p o d a t a k d a o n i nisu

ali postojala je kulturoloka usmjerenost p r e m a l i k o v i m a

koristili d r o g u , d o k s u a l k o h o l u i v a l i u v e l i k i m k o l i i n a m a .

n e g a t i v a c a - u s v a k o j t e m e r s k o j k v a d r i , o n i k o j i su bili

O d n o s p r e m a treberima iz vlastitog kvarta (kao i p r e m a

u z a t v o r u i slovili k a o teki r a z b i j a i , v i s o k o su k o t i r a l i na

h a e r i m a , i a k o se u s t u d i j i ne d e t a l j i z i r a o d n o s s t o m

ljestvici p o z i t i v n i h k a r a k t e r i s t i k a . U h r v a t s k o m k o n t e k s t u ez

g r u p o m ) kretao se od prezira do uvaavanja i iskazivanja

d e s e t i h i s e d a m d e s e t i h ( t a k o e r i k a s n i j e , s a m o uz v e i

kvartovske solidarnosti u specifinim situacijama.

b r o j m o g u i h p o s r e d o v a n j a stila i a r t i k u l a c i j e s v a k o d n e v

e z d e s e t e i s e d a m d e s e t e g o d i n e su r a z d o b l j e u k o j e m
temeri, u skladu sa s v o j o m kvartovskom i s l i n o m p r i p a d
n o u , i s p i s u j u p o v i j e s t frki, s u k o b a i v e i h t u n j a v a o
k o j i m a e s e g e n e r a c i j a m a p r i a t i , i t o bez p o s r e d o v a n j a
n o g o m e t n o g ili n e k o g d r u g o g k o n t e k s t a - ista k v a r t o v s k a
t e m e r s k a p r i a . O n o to j e v r i j e d i l o z a m a r t i e v c e , u o d
nosu p r e m a d r u g i m g r u p a m a , zajedniko je obiljeje vei

n o g s u b k u l t u r n o g ivota u s m j e r e n o g m i m o d o m i n a n t n i h
v r i j e d n o s t i i k o n v e n c i o n a l n o g p o n a a n j a ili p r o t i v n j i h ) , k a o
da se p o n a v l j a socioloka pria o a m e r i k i m g o n g o v i m a i
k v a d r a m a s ugla ulice. To je o s o b i t o t o n o u p o d r u j u
ve izraenih temerskih kvartovskih identifikacija i kvartov
ske s i t u i r a n o s t i , g d j e s u u k o n k r e t n o m p r o s t o r u ( e k o l o g i
ja t a d a n j e g T r n j a ili T r e n j e v k e ) p o s t o j a l e s t r u k t u r e u e -

ne tadanjih temera. Nasilniko ponaanje osnovno je

o b i l j e j e t e m e r s k o g stila. Trnje p r o t i v T r e n j e v k e , ili b i l o

226

C o b r a je, n a r a v n o , braco.
227

URBANA PLEMENA

Benjamin Perasovi

nja i k u l t u r n a t r a n s m i s i j a , to j e o m o g u i l o d i j e l u t e m e r a

n a a n j e , a n e g l u m a , k o j e s v j e d o i o p r e u z i m a n j u (ili n a

d a , u s k l a d u sa d o m i n i r a j u i m r a z b i j a k i m i s o f i s t i c i r a -

stavljanju, s o b z i r o m da k o n c e p t mukosti nije o v i m kraje

nije k r i m i n a l n i m m o d e l i m a u p o j e d i n o m kvartu, n a p r e d u j u

vima nepoznat) u l o g e gentlemanskog ratnika. Postojao

u karijeri p r e m a p r o f i l i r a n i j i m k r i m i n a l n i m u l o g a m a . K a o

j e k o n c e p t fair p o n a a n j a , k o j i u p o t r e b i t j e l e s n i h d o k a

djelomini

zivanja

nastavljai

tradicijskog

modela

dominantne

nije

prelazio

granicu

derogiranja,

poniavanja

k u l t u r e , t e m e r i su u s v o j i m r a c i o n a l i z a c i j a m a (ili, k a k o bi

p r o t i v n i k a ili s t v a r a n j a e k s t r e m n o n e p r a v e d n i h u v j e t a b o r

Matza rekao, t e h n i k a m a neutralizacije) tunjave posezali

be. To ne znai da cipelarenje nije p o s t o j a l o , no o n o je

za drutveno neprihvatljivim g r u p a m a k a o p r e d m e t o m

bilo usputni i za reputaciju ne previe vaan proizvod i

iivljavanja, pa je jedan od uobiajenih imperativa bio ide

v o t a u s m j e r e n o g frci, a ne cilj i uitak po s e b i . t e m e r s k a

m o tui h a k i e i p e d e r e . S a m e r i k i m f i l m o v i m a , g l a z

e t i k a nije sve o b a v e z i v a l a , n o v e l i k i b r o j p r i m j e r a p o t i v a

b o m i interakcijama s drugim akterima, poput minkera i

nja o d r e e n o g kodeksa u prijanjim g o d i n a m a svjedoi o

haomana,

p r o v o e n j u s p e c i f i n o g k o n c e p t a o d s t r a n e z n a t n o g 6\\e\a

raste p o l a k o svijest o s e b i k a o t e m e r s k o m
dio temera ve je s e d a m d e s e t i h

stemerskjhaktejXL. Mukost i svojevrsna solidarnost unutar

p r o m i j e n i o stav p r e m a h a o m a n i m a ; o d p r v i h u n u t a r g r u p -

m u k o g principa doluzi do izraaja u p r a v o u j e d n o m od

n i h p r i z n a n j a i p r i k r i v e n i h s i m p a t i j a (uj, n i j a n e v o l i m

p r i m j e r a p o t o v a n j a temerskog kodeksa asti; a k o bi

h a k i e , a l j e d n o i m s e m o r a p r i z n a t - o n i z n a j u uivat)

o n a j k o g a su namjeravali istui, n a i a o s a m sa s v o j o m

d o o t v o r e n o g z a j e d n i t v a i s u d j e l o v a n j a u istim r i t u a l i m a ,

d j e v o j k o m , ne bi ga dirali da ga ne sramote pred en

t u l u m i m a . Taj m a l i d i o t e m e r a k o j i j e , p r i v u e n h e d o n i z

skom. (U kasnijem razdoblju i d a n a n j e m tarantinov-

m o m i spolno mijeanim drutvima, pristupio h a o m a n s k o j

s k o m n a s i l j u t o b i v j e r o j a t n o b i o s a m o jo b o l j i p o v o d z a

sceni, p o m a g a o je h a o m a n i m a prilikom u o b i a j e n i h te-

c i p e l a r e n j e d o t i n o g , a nije i s k l j u e n o da bi i d j e v o j k a d o b i l a

merskih n a p a d a i p o k u a j a sisanja. To ne treba mijeati s

k o j u p l j u s k u . ) T a k o e r , a k o b i n e t k o e p a o ili b i o o z l i j e

k r i t e r i j e m k v a r t o v s k e p r i p a d n o s t i , jer d o g a a l o s e d a t e

e n , ne bi ga dirali. O v i principi ponaanja unutar temer

meri koji u svom kvartu prirodno maltretiraju h a o m a n e

skog i u o p e vreg kvartovskog o k u p l j a n j a nestajali su

ili t r e b e r e , u s t a n u u n j i h o v u o b r a n u a k o i h n a p a d n e n e

s v r e m e n o m , ali su p o v r e m e n o bili i o b n a v l j a n i od r a z n o l i

k o i z d r u g o g k v a r t a jer njih j a i m a m p r a v o g a z i t i , a l i o v i

k i h u r b a n i h a k t e r a k o j i m a j e stil (ili s a m a k v a r t o v s k a s v a -

u p c i iz x k v a r t a n e m a j u . K v a r t o v s k o o k u p l j a n j e ire je

k o d n e v i c a ) sadravao neke od m o g u i h presjeka skupa

o d t e m e r s k o g s t i l a , i a k o u v i j e k nosi s a s o b o m o d r e e n u

s p r o b l e m o m n a s i l j a . Bez o b z i r a n a s v o j e v r s t a n k o d e k s ,

o p o r o s t i l a t e n t n e s u k o b e o b r a n e t e r i t o r i j a , a s o b z i r o m na

temerima je tunjava bila najee eljenim ciljem p r o v o

nekoliko

kvadri

d a , s v o j e v r s n a pica v l a s t i t e a k t i v n o s t i , p a s e n a sve m o

( k o j e n i k a d nisu n e s t a l e ) t r e b a n a g l a s i t i d a m n o g i d e k i i z

g u e n a i n e n a s t o j a l o sloiti (ili a k p r i s t o j n o 6ogovor\\\

kvarta n i s u , p o s e b n o u o s a m d e s e t i m i d e v e d e s e t i m , n u n o

s o n i m a koji p r i p a d a j u i s t o m stilu i r a z u m i j u k v a r t o v s k i

bili i t e m e r i . S t e m e r e iz e z d e s e t i h i s e d a m d e s e t i h k r a s i l a

jezik) f r k u , t u n j a v u . K o d d i j e l a t e m e r s k i h a k t e r a s e d a m

je svojevrsna e t i k a , k o d e k s asti i o b l i k p o n a a n j a p o s u e n

d e s e t i h , p a r a d i g m a J o h n a W a y n e a i z b l i j e d i l a j e , a rast

i z k a u b o j s k i h (vvestern) f i l m o v a . T o j e b i l o s t v a r n o p o -

svijesti o s e b i k a o o d r e e n o m a k t e r u b i o j e s n a n o a k c e -

akteru.

228

Jedan

valova

manji

ireg

obnavljanja

kvartovskih

22Q

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

l e r i r a n p r i k a z i v a n j e m p o z n a t o g f i l m a VVarriors u d o m a i m
k i n i m a . N a k o n t o g f i l m a t e m e r i s e vie p r o f i l i r a j u , d j e l o

Poetak osamdesetih; punk's not dead

m i n o p r e r a u j u i stilske r e p r o m a t e r i j a l e ire p o p - k u l t u r e .
O n a j d i o temera koji je iao na utakmice b i o je o v i m
izgradnje

Punkeri n a s t a j u jo k r a j e m s e d a m d e s e t i h , u p e r i o d u ve

s u b k u l t u r n o g stila, koji e o d k r a j a s e d a m d e s e t i h d o s r e d i n e

p o s t o j e i h i r a z v i j e n i h s c e n a m i n k e r a , h a o m a n a i te

o s a m d e s e t i h stvoriti n o g o m e t n o g h u l i g a n a k a o u r b a n o g

m e r a . l a k o s h a o m a n i m a dijele o s n o v n i resurs vlastitog

ratnika.

identiteta i neupitnu o t p a d n i k u strukturu vlastitog i m a g e a ,

procesom

djelomino

pripremljen za

poetak

Dok se jednim dijelom amerike socioloke analize

sredinjih p r e o k u p a c i j a nie k l a s e i d r u g a i s t r a i v a n j a k v a dri s ugla s n a n o p o k l a p a j u sa s p o z n a j a m a o d o m a i m
temerima, n j i h o v o m roditeljskom statusu, tipu kole i sla
b o m uspjehu, te m o g u n o s t i m a kriminalne karijere i k o n
f l i k t n i m s u b o t n j i m s t j e c a n j i m a r e p u t a c i j e n a s c e n i frke,
i p a k ne m o e m o t e m e r e svrstati iskljuivo u

niu

klasu.

O n i n e s u m n j i v o u v e i n i ( b a r e m k a d a j e rije o s e d a m d e
s e t i m g o d i n a m a ) d o l a z e i z r a d n i k i h p o r o d i c a (esto u s e

p u n k e r i , u p r a v o zbog zajednikih ishodita u rock kulturi,

iji s u e s t o k i k r i t i a r i , n a s t u p a j u d o b r i m d i j e l o m s i m b o l i k i
p r o t i v h a o m a n a , g d j e j e i a n j e vlastite k o s e s a m o j e d a n ,
vidljivi i upeatljivi s i m b o l raskida s t r a d i c i j o m . Z b o g t o g a
j e p o t r e b n o o b j a s n i t i o d n o s i p o n a a n j e sve h e t e r o g e n i j e g
haomanskog aktera krajem sedamdesetih, prema nastaj u i m p u n k e r s k i m i new wave a k t e r i m a , j e r j e d n i m d i j e l o m
n o v i a k t e r i n a s t a j u p r i h v a a n j e m ili p r o m j e n o m o r i j e n t a c i j a
unutar same haomanske scene.

ljenikih, g d j e temerski akteri tvore prvu g e n e r a c i j u Z a

g r e p a n a ) , ali

nasilniko ponaanje i

ritualne tunjave

p o s t a j u , p o s e b n o n a iroj s c e n i n o g o m e t n o g h u l i g a n i z m a

Haomani - punk/new wave scena

o s a m d e s e t i h , p o d r u j e u k o j e m s e istim s r e d s t v i m a d o k a z i

Nastanak punkera na naim prostorima odvija se po

v a n j a za r e p u t a c i j u b o r e i a d o l e s c e n t s k i a k t e r i iz s r e d n j e

s l i n o m o b r a s c u k a o i u d r u g i m s l u a j e v i m a irenja r o c k -

klase, polaznici socijalno mobilnijih kola i usmjerenja,

-kulture i njenih aktera s p r i p a d n i m t i p o v i m a ekspresije; od

koje p r i p r e m a j u za fakultet k a o sredstvo drutvene pokret

prvih i n f o r m a c i j a u zvuku (punk b e n d o v a ) , slici, i m a g e u ,

ljivosti.

i eventualnih interpretacija tih prvih informacija, p u t e m

p r i h v a a n j a , p r e u z i m a n j a i o b l i k o v a n j a v l a s t i t o g stila i i d e n
titeta, nastaju d o m a i akteri koji u interakciji s u o m i
irom, izabranom i neizabranom okolinom, izgrauju vla
stitu s c e n u . Prve r e a k c i j e h a o j T T a r j a j a _ p u D k - b i 1 e - s u - n e g a t i v n e . N i j e u d n o to s u s e o s j e a l i u g r o e n i m a , jer d i o
p j j j l k e m - j e = - s e b e d e f i n i r a o u p r a v o k a o a k t e r e o t p o r a skle-_
rotizaciji rock-ku[tjjjs - iji_ju_jos
r

kooptacije

d u g o m k o s o m prikrivali prazninu naskiJLj^^rodgjpm due i

sTvaTanjem m e j c j g j ^ j e l a ^ ^ R a o t o s u p u n k e r i o p t u i v a l i
230

231

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

h a o m a n e za pasivnost, t a k o su i ovi njih otpisivali k a o

s n o d e f i n i r a n o g o k v i r a i g r a n i c a s u b k u l t u r n o g stila. M o d a

a g r e s i v n e , njihovu__gln7hrrknr> p r i g l u p u H j j p l i j T n j ^ H ' r i ^

proces otvaranja h a o m a n a p r e m a n o v i m izrazima i ne bi

nasilniki. N o , to je m o g l o trajati kratko - p u n k je ubrzo,

b i o t a k o brz d a d o m a a s c e n a n i j e r e a g i r a l a u s k l a d u s a

(mjerilima r o c k biznisa i p r i m j e n o m kriterija koje je s a m

s v j e t s k i m k r e t a n j i m a i u b r z o s t v o r i l a niz d o m a i h a k t e r a

postavio), u svijetu p r o g l a e n mrtvim, a od dvije medijski

p u n k a i n o v o g vala. O n a j d i o h a o m a n a , koji se nije m o

n a j z a s t u p l j e n i j e i p o m n o g o e m u n a j p o z n a t i j e g r u p e (Sex

g a o s t i m p o m i r i t i , z a t v o r i o se u s v o j e k v a d r e , a o d v a j a n j e

Pistols i T h e C l a s h ) j e d n a je p r e s t a l a p o s t o j a t i s m r u S i d a

m e t a l a c a u z a s e b n e g r u p e bit e u b u d u n o s t i p r a e n o i

V i c i o u s a , a d r u g a p o t p i s a l a za v e l i k u k o m p a n i j u i p r i l i n o

p o v r e m e n i m s u k o b i m a s p u n k e r i m a . P u n k je, p o m i l j e n j u

proirila g l a z b e n e interese, ostajui j e d n i m o d znaajnijih

k r i t i a r a , b i o prvi p r a v i d o m a i r o c k p o k r e t , a k t e r k o j i n e

b a n d o v a rock-kulture, u okvirima irim od p u n k pokreta.

k a s n i z a s v i j e t o m niti g a i m i t i r a . ( G l a v a n , 1 9 8 3 . ) U m j e s t o

Prodor n e w w a v e glazbe koji je n a k o n p u n k a zapljusnuo

ekanja na nekoliko mamutskih koncerata u velikoj dvo

svijet o b r a a o s e iroj p u b l i c i , b i o d o b r i m d i j e l o m k o m e r -

r a n i , i z m e u k o j i h s e nita n e d o g a a , d o b i l i s m o p r v u

c i j a l n i j i i n u d i o niz r a z n o v r s n i h ( s u b ) k u l t u r n i h p r a k s i u g l a z

p r a v u r o c k s c e n u , r o c k k l u b o v e i d i s k o g r a f i j u . P u n k je i

b e n i m p o s r e d o v a n j i m a ivota. U veini rock-enciklopedija

ovdje, kao i drugdje, ukinuo distancu izmeu izvoaa i

p u n k z a v r a v a s k r a j e m s e d a m d e s e t i h , s v e g a d v i j e d o tri

publike, o m o g u i o p o n o v o osjeaj pokreta, kada svaka

g o d i n e n a k o n to j e ( 1 9 7 6 . ) z a p o e o , i a k o j e s o c i o l o g i j i

u l i c a (ili g a r a a u s u s j e d s t v u ) i m a s v o j b a n d . O n o to j e

zanimljiv identifikacijski val s p u n k o m koji nastaje kasnije,

takoer v e o m a vano, to je bila uronjenost punka i n o v o g

k a d a j e kritika p u n k o t p i s a l a . ( K a o i H e b d i g e o v a s o c i o l o g i j a

vala u svoju sredinu, a do tada neslueni oblik politikog

koja je takoer analizirala s a m o kreativnu jezgru i s a m o

a n g a m a n a , o t v o r e n e kritike sistema i g o v o r a o k o n k r e t

prvi p e r i o d u k o j e m s e z n a e n j s k a p r a k s a s u b v e r z i v n o g b r i -

n i m , svakodnevnim p r o b l e m i m a ivota, d o n i o je i vee

c o l a g e a pojavila.) U Hrvatskoj, prvi val p u n k a t a k o e r je

p r o b l e m e s cenzurom nekih pjesama i esto napet o d n o s s

kratko trajao, posebno u Zagrebu. M e u t i m , d o b a r dio

vlastima. U Hrvatskoj, nastanak punk aktera ukazuje na

haomanske scene prihvatio je novovalna strujanja,

ne

n e k e specifinosti koje e se na sline n a i n e ponoviti u

prihvaajui nikakva posebna obiljeja p u n k a , n e g o n a

jo n e k o l i k o p e r i o d a r a z v o j a d o m a e r o c k s c e n e - Z a g r e b

stavljajui politiku sluanja raznovrsne glazbe, koja je ve

nije kljuno i apsolutno mjesto nastajanja novih aktera.

ionako meu haomanima uzrokovala m n o g e podjele i

Rijeka scena bila je u p u n k a k t e r i m a (glazbenim) p u n o

g r u p i r a n j a , s a m o to j e d j e l o m i n o f r a g m e n t a c i j a b i l a p r i

j a a , k a o to e k a s n i j e , s m a l o d r u k i j o m g l a z b o m , t o biti

krivena slinim nekonvencionalnim izgledom. K a d a je d u

i V i n k o v c i , Pula ili K o p r i v n i c a . P o e t n a p u n k e u f o r i j a u

ga kosa izgubila znaenja u irokom n o v o v a l n o m , t a k o e r

Z a g r e b u , k a d a je Prljavo kazalite snimilo prvi (i jedini)

rockerskom i irem g l a z b e n o - a l t e r n a t i v n o m kontekstu, d i o

punkerski a l b u m , brzo je pretvorena u n o v o v a l n u neprila

a k t e r a n a p r o s t o j e n a s t a v i o b o r a v i t i n a istim o k u p l j a l i t i m a

goenu plesnu euforiju. Osjeaj ushienja zbog novona

(poput Studentskog centra), sluajui i stare i n o v e stvari,

stale s c e n e p o j a a n j e s p o z n a j o m d a s e p r o c e s o d v i j a bez

pridonosei arolikosti scene i potvrujui G r o s s b e r g o v e

z a k a n j e n j a , o d n o s n o d a o n o to s e svira u L o n d o n u i s t o

teze o r o c k p u b l i c i i a f e k t i v n i m s a v e z i m a b e z n u n o g j a -

v r e m e n o sa zvunika odjekuje u z a g r e b a k i m k l u b o v i m a .

732

233

URBANA PLEMENA

O v d j e su n a m p r i m a r n o vana reagiranja mladih na novo

nastalu situaciju, koja g o v o r e o identifikacijskim procesima,
n a s t a j a n j u ire s c e n e s n o v o v a l n i m u s m j e r e n j i m a , u z o n e
koji i d a l j e slijede neke od h a o m a n s k i h identiteta, otkri
vajui, usred perioda n o v o g vala i poetka post-punk p e
rioda, Hendrixa, Doorse i d r u g e b a n d o v e s kraja ezdese
tih. S u b k u l t u r n e afilijacije ne slijede uvijek logiku medijski
p r o m o v i r a n o g p o e t k a ili k r a j a . P o s t o j e a k t e r i k o j i s v o j u
panju usmjeravaju u trenutak pokreta, visokim kriterijima
m j e r e n e i j a d o s t i g n u a i e s t o se r a z o a r a n i iz p o k r e t a
povlae, a k o njihovi principi b u d u iznevjereni. To moe
v r i j e d i t i z a s t a v o v e o s m r t i p u n k a , k a o to v r i j e d i i z a d i o
aktera novovalne scene, koja je takoer n a k o n par g o d i n a
zavrila s f a z o m euforije i k o l i k o t o l i k o p r e p o z n a t l j i v i m
i d e n t i t e t o m , p a a k t e r i n a s t a v l j a j u s a m i k a o k a r i j e r e ili
trae n o v e scene na k o j i m a e osjeaj pripadnitva zajed
n i k o j stvari p o n o v o m o i stvoriti. N o , p o j e d i n c i i g r u p e ,
o n i k o j i g l a z b u sluaju i nisu nita m a n j e d i j e l o m o d r e e n o g
p o k r e t a , m o g u t v r d o g l a v o odbiti p o k o r a v a n j e trenutku i
p o n u e n i m scenskim akterima, nalazei ivotnost u zvuko
v i m a , g e s t a m a , tekstovima i i m a g e i m a za koje rock kritika
t v r d i d a s u p r o p a l i , i z g u b i l i kritiki n a b o j ili e k s p e r i m e n t a l
nu n o v i n u , bilo da se radi o otkrivanju Hendrixa u d o b a
p u n k a , ili o elji za p r o d u b l j i v a n j e m p u n k stila u p e r i o d u
k a d ve i n o v i val o d l a z i . R a z l i k a i z m e u f a z e p o k r e t a i
artikulacije, stvaranja novih oblika, dakle poetne faze, od
p r e t v a r a n j a c i j e l e p r i e u p u k i s u b k u l t u r n i stil ( k a d a je
v e sve z a v r e n o ili a k p r o p a l o , u m r l o itd.) i s k a z u j e s e
i k a o r a z l i k a s p r a m p o k u a j a p r o b o j a iz o b r u a b i z n i s a i
p r i s t a j a n j a n a taj o b r u i p o t r o a k i stil. M e u t i m , i v o t
subkulturnih g r u p a ne odvija se j e d n o z n a n o ni u d o b a
s t v a r a n j a p o k r e t a , jer o d s a m o g p o e t k a p u n k a (to i
H e b d i g e uoava razlikujui sljedbenike od stvaralaca, na
j e d n o j razini) p o s t o j i p u n k e r k o j i v o l i p l e s a t i p o g o i p i t i
235

URBANA PLEMENA

Benjamin Perasovi

p i v o , a n e r a z u m i j e to z n a e p a r o l e n a m a j i c i p j e v a a

okupljen o k o kljunih mjesta prve generacije aktera u V.

n j e g o v o g o m i l j e n o g b a n d a . (To j e p o z n a t a s c e n a i z f i l m a

Britaniji, k a o i naslijea d o m a e , p o g o t o v o rijeke scene u

Rude Boy k a d a p u n k e r b l i z a k C l a s h u p i t a to z n a i RAF i

p e r i o d u n a j i v l j e d j e l a t n o s t i P a r a f a i T e r m i t a . Iz S l o v e n i j e

B r i g a t e Rosse.) T a k o j e z a m n o g e k a s n i j e g e n e r a c i j e p u n k

n i j e stizala s a m o v i t a l n o s t i t v r d o k o r n o s t t a m o n j e s c e n e ,

z a p r a v o z a p o e o o n d a k a d j e p r o g l a s i o d a nije u m r o , ti

n e g o s u n a s t a j a n j e m m o r a l n e p a n i k e u aferi 4 . Reich, k o j a

pinim pokliem druge generacije punk's not dead!

se proirila u svim r e p u b l i k a m a , stvorene oteane o k o l n o s t i

za ivot i hrvatskim p u n k e r i m a . Ta je a f e r a , u s k l a d u sa

Nevv Punk

t i p i n i m g e n e r a l i z a c i j a m a p o p u t svi d u g o k o s i s e d r o g i r a
j u , svi d a r k e r i su s a m o u b o j i c e , i jo vie n a t e u i t a j t i p

U d o m a i m uvjetima, pjesme koje su nastale krajem

pretjerivanja, proglasila cijeli p u n k p o k r e t n e o n a c i s t i k i m ,

sedamdesetih i poetkom osamdesetih, unutar punk/novi

potakla represivne mjere i p r o g a n j a n j a punkera u Sloveni

v a l e k s p l o z i j e , p r o n a l e s u m n o g o iru p u b l i k u o d m a r g i

ji, p o j a a v a j u i i o n a k o negativan i m a g e p u n k e r a u iroj

nalnih punkerskih kvadri koje su vrsto uvale i m a g e i

javnosti.

klasino ' 7 7 naslijede p r o v o k a c i j e i i k o n o g r a f i j e . Elektrini

o r g a z a m i S a r l o a k r o b a t a , na p r i m j e r , bili su p r i h v a e n i i u
o r t o d o k s n i j i m p u n k e k i p a m a , ali nisu m o g l i p r e d s t a v l j a t i
d o v o l j a n o s l o n a c z a vrstu stilsku p r o f i l i r a n o s t p o g o p l e
mena, posebno kako je vrijeme o d m i c a l o , glazba se mije
njala, a kljuni b e n d o v i poetne eksplozije, p o p u t Azre,
stvorili m a s o v n u r o c k - p u b l i k u i s u b k u l t u r n o s l j e d b e n i t v o
d a l e k o od u o b i a j e n i h i striktnih punk o d r e d n i c a . Z b o g
t o g a s u m a l o b r o j n i , a l i u s t r a j n i , a k t e r i o d l u i l i p o n o v o su
ziti ( i t i m e , p o v l a s t i t o j p e r c e p c i j i , v j e r o j a t n o r a d i k a l i z i r a t i )
identifikacijsko p o l j e g l a z b e n o g i stilskog d j e l o v a n j a .
Prvo i s p i s i v a n j e c i j e l o g g r a d a p a r o l a m a , n a p i s a n i m a
auto-lak sprejom, dogodilo se u Zagrebu poetkom o s a m
d e s e t i h . N i t k o n a k o n p u n k e r a , izuzev B a d Blue B o y s a p a r
g o d i n a p o s l i j e , n i j e p r e k r i o cijeli g r a d s v o j i m g r a f i t i m a .
Zato je netko tako oajniki htio obznaniti svoje postoja
n j e , i t i m e se o s n a i t i ? D o k je u s u s j e d n o j S l o v e n i j i t v r d a i
b e s k o m p r o m i s n a p u n k struja d o m i n i r a l a p r e d v o e n a P a n -

Poetak o s a m d e s e t i h , proelje z g r a d e t a d a n j e g Republikog

komiteta za prosvjetu i kulturu
U policijskim k r u g o v i m a (asop.s Bezbednost) s m a

k r t i m a (a kasnije jo r a d i k a l n i j i m h a r d - c o r e k o l e k t i v o m ) , u

tralo se da punk zapravo predstavlja kraticu od Pomoz.te

Z a g r e b u je bila p o t r e b n a z n a t n o vea d o z a tvrdoglavosti i

U s t a n a k N a r o d a Kosova i da je z a o k r u e n o slovo A sim

p l i v a n j a p r o t i v struje d a b i s e i z g r a d i o p u n k i d e n t i t e t ,

b o l v e l i k e A l b a n i j e ! ? (Punk p o d S l o v e n c i , 1 9 8 4 . )

23

237

Benjamin Perasovi

Z b o g s v o g vriteeg i m a g e a ( i r o k e z e i d r u g e p u n k
n a k o s t r i j e e n e f r i z u r e , p o d e r a n e j a k n e , stari s a k o i , o b o
jeni p r a m e n o v i , p s e e o g r l i c e o k o v r a t a , l a n c i , z i h e r i c e p o
o d j e i ili p r o b o d e n e k r o z u h o , j a k o s u e n e h l a e , b e d e v i
s imenima punk bandova,

simbolima anarhije, znakovi

s k i n u t i s m e r c e d e s a itd.) p u n k e r i su u a s a v a l i o k o l i n u i bili
p r e d m e t s t a l n o g l e g i t i m i r a n j a . Pljuvali s u n a p u n k b a n d o v e
na p o z o r n i c i , i o v i na n j i h . Bili su k a o t i n i i p r o v o k a t i v n i , sa
stiliziranom netrpeljivou p r e m a v a n j s k o m svijetu. M e d i j
sko p o k a p a n j e p u n k a s a m o je osnailo prkos. Postojanje
p u n k e r a u prvoj polovici o s a m d e s e t i h nije se p r o v j e r a v a l o
itanjem rock-tiska, nego o b i l a s k o m parkova i parkiralita
Zaprua i drugih kvartova.
Prvo i s p i s i v a n j e g r a d a i p o e t a k d o m i n a c i j e a u t o - l a k
spreja na zidovima bilo je visoko selektivno. Nije bilo ak
n i i m e n a b a n d o v a , s a m o p u n k , nevv p u n k i z a o k r u e n o
s l o v o A n a s v i m f a s a d a m a , p o s e b n o svjee o l i e n i m a . U z
glazbu i druenje, rituale na k o n c e r t i m a i t u l u m i m a , p o g o
ples, osnaivanje g r u p n i m javnim o k u p l j a n j i m a i irenje
stila u m n o g i m k v a r t o v i m a , p u n k e r i su m i j e a l i s i m b o l i k u i
stvarnu agresivnost. S i m b o l i k a je bila z a g a r a n t i r a n a , ali
n i s u svi a k t e r i bili s r o d n i u p i t a n j u n a s i l j a i t u n j a v e . S u k o b i
s metalcima i metalcima pridruenim rockerima u zagre
b a k i m kvartovima prve polovice o s a m d e s e t i h , utjecali su
na prisutnost i s t v a r n o g nasilja u s u b k u l t u r n o m ivotu d i
j e l a p u n k e r a , i a k o n j i h o v stil vie r i t u a l i z i r a i u p o t r e b l j a v a
a g r e s i v n o s t u p r o v o k a t i v n e s v r h e n e g o to p r e d s t a v l j a n a
silniku subkulturu. N o , u o d n o s u na h a o m a n e , punkeri
su u v e e m dijelu bili spremni na o b r a n u , k a o i za n a p a d .
Punkerska scena se proirila, razlikujui i n d i v i d u a l c e i stu
d e n t e , koji bi se p o j a v i l i na k o n c e r t i m a , i (kvartovske) k v a
d r e k o j e s u bile u v i j e k z a j e d n o , p o n e k a d osvojivi o d r e e n a
m j e s t a ili p a r k o v e u c e n t r u g r a d a . A k t e r i p u n k g l a z b e nisu
d o v o l j a n o k v i r s o c i o l o k o g p r i s t u p a ivotu p u n k s u b k u l t u r e ,

238

URBANA PLEMENA

Benjamin Perasovi

j e r u k v a r t o v i m a ili n a n e k i m j a v n i m o k u p l j a l i t i m a d o l a z i

er, k a o i d i o h a o m a n k i prije njih, izbjegavale t a d a n j u

do specifine interakcije koja moe odvesti pripadnike ne

m o d u i d i k t a t enstvenosti k o j u p r o p i s u j u m u k a r c i i a u -

k o g stila u s m j e r u k o j i s e n e p o k l a p a u v i j e k s g l a z b e n o m

to-represivne ene. D o k je hipi djevojka najee o z n a a

s c e n o m . G r u p e p u n k e r a s u n a s t a j a l e u Z a g r e b u bez o b

vala

zira to n i j e p o s t o j a o niti j e d a n p o z n a t i j i p u n k b a n d ; u raz

p u n k djevojka je naglasila neto od d i j e l o m zabranjene

doblju u

romantiku predindustrijskog d o b a ,

p o p u t pastirice,

kojem se neka n e f o r m a l n a g r u p a identificira,

erotinosti, ali naglasila t a k o da izgleda e k s t r e m n o i k o n

p r i m j e r i c e , s d j e l o v a n j e m C r a s s a , postaje n e b i t n o je li

v e n c i o n a l n o j veini neprihvatljivo. D o k se hipijevski i m a g e

H o u r a u s k a fazi ili p o d u t j e c a j e m S p r i n g s t e e n a . V e i n a

ene (i svjetonazorski sklop uope) zasniva na r u r a l n o m ,

dosadanjih rasprava o p u n k u i rock kulturi u n a e m d r u

n e z a g a e n o m , p r i r o d n o m , dotle punk sebe uspostavlja iz

tvu o d v i j a l a se u k n j i e v n i m i s r o d n i m k r u g o v i m a , u o k v i r u

b e t o n a , iz pervertiranih i potisnutih impulsa u r b a n o g pre

rock-publicistike, gdje je s p r a v o m stvaralatvo d o m a i h

ivljavanja, pa su djevojke koketirale sa S / M ikonografi

aktera, ukljuujui s a m e tekstove pjesama, bilo uzeto k a o

j o m i otkrivanjem tijela, istovremeno pokrivajui d r u g e d i

sinonim d o m a i h pokreta, punkerskih, novovalnih i slinih.

j e l o v e s v o g t i j e l a m u k i m o d j e v n i m p r e d m e t i m a ili t e k o m

M e u t i m , z a i d e n t i f i k a c i j s k i ili s p e c i f i n i p r i m a r n o - i n f o r m a -

c r n o m minkom koja odbija uobiajene muke poglede i

tivni s k l o p n e i j e g i v o t n o g stila, u s k l o p u p u n k a , v e u

k o m e n t a r e , u naoj sredini uvijek obiljeene g o t o v o n e

u l o g u m o e odigrati neki film, p o s u e n a p l o a , fanzin i

popravljivim seksizmom. To znai da su punkerice m e u

konkretna kvadra n e g o najbolja tekstualna ostvarenja d o

p r v i m a o b n o v i l e m i n i - s u k n j u , uvijek d o d a j u i jo n e t o ,

mae punkersko-novovalne scene

Poznavajui

j a k n u , l a n a c ili d v a s l o j a n a m j e r n o p o d e r a n i h a r a p a k a k o

tekstove p o p u t o n a (koja se budi) (Sarlo) i s p e c i f i n u inver

bi mini suknja funkcionirala u drukijem kontekstu od

ziju, k a o i k a r i k i r a n j e s p o l n i h u l o g a u p e r i o d u p r v i h zna-

m u k o g lijepe noge i m p e r a t i v a . Punk i novi val ipak su

1978/82.

enjskih praksi p u n k a u V. Britaniji, m o g l i b i s m o zakljuiti

p o m o g l i djevojkama da izbore nova

o z n a a j n i m (enskim, feministikim, muko-alternativnim)

svijetu r o c k - k u l t u r e , k o j i e t o u b u d u n o s t i b i t i sve m a n j e .

mjesta u m u k o m

i n t e r v e n c i j a m a k o j e p u n k d o n o s i . N o , o v e e v i d e n t n e inter

Svijet m o d e j e n a k o n p a r g o d i n a p u n k a p r e u z e o v i e e l e

vencije ne oznaavaju automatski promijenjen poloaj dje

m e n a t a p u n k stila, p a s u o t p a d n i k e j a k n e , m n o g i z a t v a

v o j a k a u p u n k e r s k o j s u b k u l t u r i , k a k o u b r i t a n s k i m ili n a i m

r a i i z a m i l j e n i d e p o v i , o g r l i c e i k o n e s u k n j i c e , sa u l i c e

uvjetima. Punkerska k v a d r a m o e v e o m a l a k o biti m a s k u -

dospjeli u s k u p e butike. Krajem o s a m d e s e t i h , s o b z i r o m na

l i n i s t i k a , a d j e v o j k a m a u t a k v o j kvadri n a v e d e n e i n t e r v e n

fragmentaciju visoke m o d e i s obzirom na postojanje d r u

cije m o g u d i j e l o m p r i p o m o i u a r g u m e n t a c i j i , no p r o m j e n a

g i h stilova koji s u koristili c r n u b o j u , neto o d p u n k e r s k o g ,

p o l o a j a od pike do r a v n o p r a v n e p u n k e r i c e s vlastitim

k r o z m o d n i filter p r o p u t e n o g i m a g e a , n a l o s e n a t i p i n o j

i m e n o m m o g l a s e izboriti s a m o vlastitim, u p o r n i m t r u d o m

minkerskoj sceni,

ili p r o m j e n o m k v a d r e u k o j o j d o m i n i r a j u p u n k e r i n e d o -

koje t a k o e r nije neovisno o p u n k u i rock-kulturi u o p e , a

taknuti

to s u p r i m i j e t i l i i istraivai n e f o r m a l n i h g r u p a . ( 1 9 8 8 . )

prevratnikim

pristupom

tradicionalnim

u l o g a m a . M e u t i m , m o r a m o u o i t i jo j e d a n

spolnim
radikalan

o d m a k o d s l u b e n e enske l j e p o t e ; p u n k e r i c e s u t a k o 2 4 0

pomijeano s dark/gothic naslijeem

U n u t a r d o m a e scene pojavili su se i akteri k o j i m a

o d l a z a k na u t a k m i c e nije b i o stran, i koji e k a o p u n k e r i
241

URBANA PLEMENA

doekati nastajanje subkulture n o g o m e t n i h navijaa, na

k o n e g a e , u d r u g o j p o l o v i c i o s a m d e s e t i h , izjavljivati b i o
s a m n a p u n o p u n k k o n c e r a t a i v i d i o divlji p o g o vie p u t a ,
ali p r a v o p u n k iskustvo i n a j l u i p o g o i p a k s a m d o i v i o n a
stadionu. Tijekom cijelog p e r i o d a na punkerskoj su sceni
p o s t o j a l i i a k t e r i k o j i nisu p o k a z i v a l i n i k a k a v interes z a n o
g o m e t , ali e m o r a t i p r o i d e s e t a k g o d i n a d o k t a k v a struja u
devedesetima, ne postane d o m i n a n t n a na specifinoj punk
sceni d a n a n j i h d a n a .

243

URBANA PLEMENA

Benjamin Perasovi

Sredina osamdesetih: fragmentacija

i novo otpadnitvo

slam d a n c e o m (dakle u m j e s t o s k a k a n j a u zrak s r u k a m a

uz tijelo, sagnuta poza tranja koja jako izbacuje n o g e i
ruke proizvodei dvostruke korake, takozvano duplo

Ponavljanje starih p u n k o b r a z a c a i irenje Oi p u n k

pravca u smjeru navijakih i skinheads subkultura do k o
j e g j e d o l o u V . B r i t a n i j i d j e l o v a n j e m post-Pistols p u n k
a k t e r a , e v i d e n t n o nije b i l o d o v o l j n o o n i m a k o j i s u p o l a g a l i
vee nade u punk o t p o r d o m i n a n t n i m sustavima vrijednosti
u svijetu. O s i m i n t e n c i j a k a r a d i k a l n o j d r u t v e n o j p r o m j e n i ,
i z p o n a v l j a n j a p u n k prie n a n a i n b e n d o v i , t u r n e j a , p l o a
i s t v a r a n j a vlastite p u b l i k e k o j a se z a d o v o l j a v a p o t r o n j o m
stilskih r e p r o m a t e r i j a l a , n o v i a k t e r i su p r e p o z n a l i i z a s t a r
jelu e v e r g r e e n o v s k u g l a z b e n u s t r u k t u r u p u n k e r s k o g k r u g a ,
pa se hard-core o b l i k o v a o , na jednoj razini, k a o pokret
protiv p u n k a , u smislu p u n k e r s k o g u k l a p a n j a u sistem rock
k u l t u r e . O n o to s u n a svoj n a i n z a p o e l i b r i t a n s k i a n a r ho-pacifisti k o m u n i t a r n o g opredjeljenja, Crass, i a m e r i
ki D e a d K e n n e d v s , a n a s t a v i l i i s t i l i z i r a l i , r e p l i c i r a j u i
j e d n i d r u g i m a , M D C , C r u c i f i x , Flux o f t h e Pink I n d i a n s ,
M i n o r Threat, Verbal Assault, Disorder, D O A , Discharge,
G. B. H., Conflict, DRI, UBR, Dezerter, K a a n s a n Utiset, itd.
s t v o r i l o je n o v i s u b k u l t u r n i stil i v r a t i l o o s j e a j p o k r e t a na
s c e n u p o s t - p u n k r a z n o l i k o s t i . K a o to j e p u n k u s v o j i m r e a k
cijama na dotadanju rock kulturu, simboliziranu ostarje
l i m h i p i j i m a s pivskim t r b u s i m a , r a d i k a l n o o d b a c i o taj d i o
tradicije naputajui pasivnost u ime estine, krika a n a r
hije i k a o t i n o g p o v r a a n j a frustracija d o m i n a n t n o j kulturi
u l i c e svetih m j e s t a , t a k o j e s a d a h a r d - c o r e p o s t a v i o n o v u
j e d n a d b u : z n a k m i r a ( p e a c e ) + z a o k r u e n o s l o v o A (stari
znak anarhije koji su punkeri aktualizirali) = z a o k r u e n o
s l o v o E. E je o z n a a v a l o j e d n a k o s t [Equality).

Implikacije

n o v o g stila b i l e s u b r o j n e ; u p l e s u , p o g o j e z a m i j e n j e n

244

t r a n j e ili j e d n o s t a v n o s l e m a n j e ) . N a k o n p u n k e r s k o g r a
d i k a l n o g odbijanja h a o m a n s k o g i m a g e a i upotrebe bolje
da nosi k r a t k u kosu i never trust a h i p p i e s l o g a n a , h a r d -

245

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

- c o r e u v o d i p l u r a l i z a m i m a g e a , ljut n a fetiiziranje p u n k s i m
bola u m o d i , vraajui (meu m n o g i m opcijama) ponovno
d u g u k o s u i ire k o n t r a k u l t u r n o n a s l i j e e m i r a i ljubavi, uz
d u p l o u b r z a n i j u i z a v a n j s k o u h o t i m e agresivniju g l a z b u o d
p u n k a . K a o to n a v e d e n a j e d n a d b a p o k a z u j e , h a r d - c o r e
pokret s m j e r a o u v a t i i hipijevsku (i o p e n i t o p a c i f i s t i k u ) , uz
anarhistiku tradiciju o t p o r a (i p r i p a d n i h glazbenih i d r u g i h
pokreta) u svom i m p e r a t i v n o m inzistiranju na r a v n o p r a v
nosti. Ipak, m n o g i su pacifizam o d b a c i v a l i u s i t u a c i j a m a
policijskih i skinheads n a p a d a , smatrajui pravo na samo
o b r a n u neotuivim i potrebnim. Hard-core je d o n i o eksplicitni politiki a n g a m a n , pribliavajui neke p u n k intencije

Punk vs hard-core?
Pokuamo li promotriti o d n o s punk i hard-core g l a
zbe, analizirati b e n d o v e i p o m a k e u g l a z b e n o m izrazu, pa
o n d a o d r e e n j a koja sami autori pripisuju svojoj glazbi,
neemo nai m n o g o a r g u m e n a t a u prilog radikalnom ra
zdvajanju, suprotstavljanju, iako je o s n o v n a razlika u ritmu
jasna. Crass e za sebe govoriti da su punk, ali e n a g l a
a v a t i d a nisu C l a s h , k a l i f o r n i j s k i b e n d o v i e tvrditi k a k o s u
o n i t v r d a jezgra p u n k a , d a k l e h a r d - c o r e p u n k . S t r a i g h t - e d g e
e, k a o p o j a m , naglaavati vrijednosnu usmjerenost, vege
tarijanstvo i o d b a c i v a n j e d r o g e , a ne g l a z b e n u specifinost
unutar hard-core punk scene. Takoer, autori knjiga o

o n o m djelovanju koje karakterizira nove drutvene p o

punku, poput Craiga O ' H a r e (O'Hara, 1 999.), hard-core

krete - n a h a r d - c o r e sceni n a l a z i o s e cijeli s p e k t a r b o r b e

smatraju sastavnim dijelom punka i zajednike, prepozna

za prava ivotinja, radikalne ekologije, mirotvorstva, squatti-

tljive s c e n e k o j u k a r a k t e r i z i r a p o b u n a , p r o v o k a c i j a i o t p o r ,

ranja, a jedan od kljunih s l o g a n a je kooperacija, a ne

u l e p e z i od d a d a i s t i k i h i s i t u a c i o n i s t i k i h e k s p e r i m e n a t a i

k o m p e f i c i j a . l a k o j e p u n k s t v o r i o m n o g e f a n z i n e ( k o j i nisu

spajanja umjetnosti i s v a k o d n e v n o g ivota, adolescentske

u toj m j e r i k a r a k t e r i z i r a l i d o m a u s c e n u ) , s a h a r d - e o r e o m

p o b u n e protiv roditelja, institucija, autoriteta, preko po

nastaje novi val fanzinskog stvaralatva i povezivanje m r e

s t o j a n j a s v o j i m i b o r b o m d a r a d i s v o j u stvar, d o r a z n o v r

a fanzina u svim d i j e l o v i m a svijeta. Po prvi put od p o e t

snih o b l i k a artikulacije anarhistikog pokreta i punkerskih

ka irenja rock subkulture jedna scena se uspostavlja k a o

aktera ekolokih, feministikih, vegetarijanskih i squatterskih

d e c e n t r a l i z i r a n i j a n e g o sve p r e t h o d n e ,

pokreta.

i iako hard-core

Doista,

poznavanje glazbenih aktera,

njihovih

b a n d o v i iz V. Britanije i SAD snano utjeu na scenu, v e o

u z o r a , a p o s e b n o r a z v o j h a r d - c o r e ( p u n k ) stila u d r u g o j

ma znaajnu u l o g u i m a j u finski, poljski, slovenski, talijan

polovici o s a m d e s e t i h , uz prepletanje g l a z b e n i h stilova u

ski, brazilski b a n d o v i . Taj p r o c e s n a g r i z a n j a m o n o p o l a

c r o s s o v e r i d r u g i m v a r i j a n t a m a , n a l a e p u n o iru o p t i k u i

koji u stvaranju subkulturnih stilova i m a j u anglo-saksonski

upotrebu pojmova, koja ak i zajedniko p u n k / H C odre

a k t e r i , bit e u p o t p u n o s t i d o v r e n u t e c h n o k u l t u r i d e v e

enje s pravom smatra preuskim, osiguravajui dovoljno

desetih k a d a akteri iz J a p a n a , Izraela, Belgije, vedske,

p r o s t o r a za t a d a n j e i k a s n i j e , ue i ire r a z v o j e g l a z b e ,

Francuske, N j e m a k e ili N i z o z e m s k e m o g u imati istu teinu

d a k l e z a t r a s h , s p e e d , g r i n d - c o r e , n o i s e , p a i h i p - h o p ili

ili z a s t u p l j e n o s t p j e s a m a i i z d a v a k i h k u a u o k v i r u s c e n e i

neke d r u g e termine koritene u opisu utjecaja i punkerske

njenih temeljnih rituala.

inspiracije raznovrsnih estokih b e n d o v a , o d , r e c i m o kor a a , k o j i s u izveli c r o s s o v e r p o p u t D R I , ili S O D , k o j i s u

Na poetku su se hard-eoreovci i punkeri jednim dije

n a p r a v i l i isto s m e t a l s t r a n e , d o S e p u l t u r e i N a p a l m

l o m drali o d v o j e n o , s n a g l a e n o r a z l i i t o m g l a z b o m i i m a -

D e a t h , ili R a g e A g a i n s t t h e M a c h i n e i b r o j n i h n e p o z n a t i h

g e o m , n a i n o m plesa, i nekim sredinjim p r e o k u p a c i j a m a .

246

247

URBANA PLEMENA

b e n d o v a koji su u svojim g a r a a m a mijeali zvukove vlas

titog o s n a e n j a , kroz o s a m d e s e t e i devedesete. M e u t i m ,
k a k o j e o v d j e rije o k o n k r e t n i m s u b k u l t u r n i m g r u p a m a
mladih, o sudjelovanju u aktivnostima punk i hard-core
scene u Hrvatskoj p o l o v i c o m osamdesetih, m o r a m o uoiti
d u b o k e p r o m j e n e koje su na sceni nastale razliitom re
cepcijom hard-core glazbe. Jedan dio punk i srodnih ak
t e r a , k o j i s u o d a v n o o d b a c i l i v r s t u stilsku p r o f i l i r a n o s t (ili
j e n i k a d nisu n i n j e g o v a l i , p o s e b n o o d b i j a j u i biti v a n j s k i m
i z g l e d o m svrstani u s i n g u l a r n o p l e m e ) , s p r e m n o s u p r i h v a
tili h a r d - c o r e k a o d o b r u stvar u i r e n j u k u l t u r e d i s t o r z i j e i
urbanog otpora

konformistikim

pritiscima ueg

ireg

drutva, ne inzistirajui na zasebnosti scene. D i o p u n k a k

tera doivio je hard-core k a o ameriki o d g o v o r p r v o m
b r i t a n s k o m p u n k u , ili n a p r o s t o k a o l o g i a n n a s t a v a k p u n
ka. N o , m l a i i noviji na sceni, prigrlili su h a r d - c o r e k a o
p o k r e t o v d j e i s a d a , i z a j e d n o s g l a z b o m bili n a b a r i k a d i
o z v u e n o g i r a d i k a l n o g s o c i j a l n o g p o k r e t a . N e k e od izja
v a p r v i h m l a d i h k o r a a , p o d s j e a j u j a k o n a izjave p u n
k e r a k r a j e m s e d a m d e s e t i h o s t a n j u u r o c k k u l t u r i k o j o j je
p u n k o d g o v o r i p o v r a t a k p o k r e t u . Ja p o z n a m sve t e s t a
rije p u n k e r e . . . t o t i s e p r e t v o r i l o u e k a n j e n a n o v i a l b u m
Exploiteda, par g r u p i c a f r e n d o v a u konim j a k n a m a koji
i s p i j a j u p i v o , i to s a d ? N e m a a k c i j e . . . P r i b l i a v a n j e i
proimanje dijela punk scene pivsko-nogometnim rituali
ma o d b i l o je j e d a n d i o m l a i h ljudi koji su u p r a v o u
h a r d - e o r e u vidjeli o d g o v o r , ak i protest protiv u k l a p a n j a
p u n k a u predvidljivost rock industrije. Izgled koraa sa
m o d i j e l o m j e sliio p u n k e r s k o m , i s t o v r e m e n o d o p u t a j u i
h i p i j e v s k i r a v n u d u g u k o s u ( k a o i d r e a d l o c k s e ili b i l o to
d r u g o ) uz nakostrijeenu irokezu , i uveo je t i p i n o vezi
26

v a n j e k a r i r a n e k o u l j e o k o s t r u k a , g d j e k o u l j a visi p r e m a

26

Poto se izraz uvrijeio k a o opis frizure, n e m a smisla ispravljati ga

s a d na M o h a w k , to bi bilo primjerenije.

249

URBANA PLEMENA

dolje. Tako su u j e d n o m razdoblju, sredinom osamdesetih

u H r v a t s k o j , p u n k e r i i h a r d - c o r e o v c i bili o d v o j e n i , n e a p
solutno i u svim s r e d i n a m a , ali d o b r i m d i j e l o m o d v o j e n i ,
ak sa svojevrsnom netrpeljivou m e u pojedinim akteri
m a . M e u punkerima je bilo i onih kojima je glazba bila
prebrza, a eksplicitna i aktivistika politizacija neprihvatlji
v a , d o k s u s e n o v i h a r d - c o r e a k t e r i kritiki p o s t a v l j a l i p r e
ma uniformnosti i predvidljivosti punk scene, zbog nave
denog nedostatka akcije, nepostojanja osjeaja djelatnog
pokreta. H a r d - c o r e je doista i pruio m n o g i m a osjeaj
p o k r e t a , m a k a k o m a r g i n a l n o g ili n e v i d l j i v o g u m e d i j i m a
d o m i n a n t n e kulture, ali s n a n o g i m e u n a r o d n o m f a n z i n skom scenom osnaenog i potvrenog.
O n a j s k l o p p r o b l e m a z b o g k o j e g s u r o c k - k r i t i a r i tvr
dili da je p u n k u m r o 1 9 7 7 . , k a d su C l a s h potpisali za
C B S , i k o j i i n i d o b a r d i o a u t o - r e f l e k s i j e r o c k - k u l t u r e jo
o d e z d e s e t i h , s a d a j e i z v u e n izvan i n t e r p r e t a c i j a , k a o
glavno

polje

djelovanja

- n o profiti

Solidarnost

je

bila

s t v a r n a , niz n o profit m r e a z a d i s t r i b u c i j u p l o a , k a z e t a ,
f a n z i n a u s p o s t a v l j e n je i r o m svijeta, a p o j e d i n i akteri HC
s c e n e p r i m a l i s u d n e v n o d e s e t k e p i s a m a , s p a j a j u i Slavonski
B r o d , K a r l o v a c ili Z a g r e b , sa f a n z i n s k i m i HC s c e n a m a u
P e r u u , Brazilu, Poljskoj, F i n s k o j , Sloveniji ili K a l i f o r n i j i . N e z a
visna s c e n a o p s t a l a je do d a n a s , u s p i j e v a j u i u s t v a r a n j u h o
r i z o n t a l n i h m r e a i k o o p e r a c i j e , bez k o m p e t i c i j e i s t v a r a n j a
zvijezda i a u t o r i t e t a .
V i d l j i v a r a z d v o j e n o s t p u n k e r a i k o r a a nije n i k a d o b u
hvatila cijelu scenu, ali je bila jasna, d i j e l o m svjesno n a
glaena od aktera, obiljeena nekim lokalnim posredova
n j i m a i sociologiji subkulture time p o m a l o klasina.
N o , nakon par godina i paralelnog procesa fragmen
t a c i j e i m i j e a n j a s t i l o v a u k u l t u r i k o j u je p o s t a l o p r e v i e
n e o d r e e n o zvati r o c k - k u l t u r o m , i h a r d - c o r e i p u n k , sa
j o n e k o l i k o m e t a l i z i r a n i h p o r o d i c a , zbliili su se u j e d n o j
951

URBANA PLEMENA

Benjamin Perasovi

od varijanti novog otpadnitva koje se o b l i k o v a l o sredi

b e n d o v a b i o aktivistiki o d g o v o r n a b r i t a n s k i d r u n k p u n k ,

n o m osamdesetih.

a straight-edge je zapravo proirio mogunosti otklona od

Sredina i d r u g a polovica osamdesetih zanimljivi su zato

alkohola i drugih droga, od prehrane na osnovu ubijanja

to o b a procesa teku istovremeno, i f r a g m e n t a c i j a i cross

ivotinja, od alko-nasilja i seksizma k a o upornih pratilaca

o v e r , t a k o d a bive p o d v r s t e o b l i k u j u z a s e b n e izraze i a u t o

jednog dijela punk rituala.

n o m n e s c e n e , p r i e m u svaki d e t a l j , p o p u t b o j e v e z i c a ili

U naim gradovima, u drugoj polovici osamdesetih,

naina k a k o je koulja svezana o k o struka, i m a svoja ja

pojavili su se grafiti koji g o v o r e o s p a j a n j u do t a d a n e s p o

s n a z n a e n j a , a n a d r u g o m d i j e l u ire s c e n e s p a j a j u s e

jivih s i m b o l a , u k l j u u j u i i o n e k o j i p o t p a d a j u p o d t r a d i c i

stilovi u n u t a r j e d n e p j e s m e , k a o i akteri sa s v o j i m i m a g e i m a ,

o n a l n u p o l i t i k u p o d j e l u n a l i j e v o i d e s n o . A n a r h i z a m i kri

plesom, tipom ponaanja. Tako je nekad obuhvatni pojam

u k r u g u , Torcida i M o t u s (zagrebaki h a r d - c o r e b a n d izra

heavy metala

zito a n t i n a c i o n a l i s t i k e o r i j e n t a c i j e ) n a i s t o m z i d u ,

prestao

biti z a d o v o l j a v a j u i m

zajednikim

istim

nazivnikom za m n o g e metalce, zbog g l a z b e n o g i stilskog

sprejem. D o k darkeri i preostali h a o m a n i , uz n e n o g o m e t -

oposebljenja pravaca p o p u t speed i trash. Od klasinog

n e m e t a l c e , p u n k e r e i s l i n e , ive svoj vie ili m a n j e o t p a -

h e a v y m e t a l c a k o j i slua I r o n M a i d e n , n o s i svijetlu I r u p e r

d n i k i ivot, za n o v o o t p a d n i t v o ( k o j e m se i o v i prvi

j a k n u bez r u k a v a i p i j e p i v o , d o n a g l a e n i j e g c r n o g stili-

m o g u p r i k l j u i t i , jer s u b k u l t u r n o p o l j e m o e biti e l a s t i n o )

ziranja o d j e e , glazbe Metallice, Slayera i slinih, m n o g i

k o j e n a s t a j e k a r a k t e r i s t i n o j e m i j e a n j e s t i l o v a , estoki

s u preli p u t k o j i i h vie o d v a j a n e g o s p a j a . I p a k , i g l a z b e

naboj glazbenih i nogometno-huliganskih posredovanja,

n o i t e m a t s k i , svjetovi h a r d - c o r e a i s p e e d / t r a s h m e t a l a b i l i

k o r i t e n j e svih s r e d s t a v a p r o v o k a c i j e .

su razdvojeni d o k se nije p o j a v i o crossover, stvoren d j e

J e d a n o d d o g a a j a i z 1 9 8 3 . j e n a g o v i j e s t i o taj s m j e r .

l a t n o u vie r a z l i i t i h a k t e r a i s d o b r o m d o z o m s p o n t a

Na koncertu Azre (koju su oboavali v e o m a raznoliki akteri)

n o s t i , a s i m b o l i z i r a n i s t o i m e n i m a l b u m o m DRI (Dirty R o t t e n

u Splitu, uz u e n j e klasinih rock aktera, pripadnici Tor-

Imbecilles) spajajui o b j e tradicije. To je d o n i j e l o sreu

cide dolaze na koncert sa alovima i zastavama H a j d u k a .

m n o g i m a k t e r i m a koji su u n a t o s v e o p e m mixu drali

K a k o k o n c e r t o d m i e , sve vie o d u e v l j e n i h p e n j e s e n a

d o g r a n i c a v l a s t i t o g s t i l a , jer s u d o b i l i m o d e l p o k o j e m , u

pozornicu e m u se policija suprotstavlja. Torcida i drugi

g l a z b e n o m smislu, speed metalci m o g u upotrebljavati raz-

a k t e r i s k a n d i r a j u P o l j s k a , Poljska i S o l i d a r n o s t . N a k o n

l o m l j e n u h a r d - c o r e strukturu riffa, a h a r d - c o r e o v c i m o g u

uestalih pokuaja dolaska na pozornicu, skandiranja, pa

solirati na g i t a r a m a , d o k se tematski i vrijednosno (ako

l j e n j a b a k l j i i d i m n i h k u t i j a , T o r c i d a inzistira na p j e s m i o

m a l o simplificiramo) hard-coreovac ne m o r a definirati k a o

Gdanjsku osamdesete a policija prekida koncert nakon

a n a r h i s t i k i ili e k o l o k i b o r a c z a p r a v d u , a s p e e d m e t a l a c

e g a J o h n n y izlazi s a m , i p j e v a S o n g s o f F r e e d o m l e g e n

n e m o r a biti m u k a r i n a z a g l e d a n a u z a g r o b n i i v o t . U

d a r n o g raste, B o b a M a r l e y a .

procesu fragmentacije i mijeanja u okvirima hard-core

s c e n e p o j a v i o se i s p e c i f i a n p r a v a c - s t r a i g h t - e d g e , k o j i
n a s t u p a s r a d i k a l n i m o d b i j a n j e m a l k o h o l a , p u e n j a , svih
d r o g a , mesa i seksizma. Ve je sam hard-core kod nekih

252

253

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

Moralna panika: darkeri

L u g o s i ' s D e a t h g r u p e B a u h a u s ) , n a p i s a n e jo 1 9 7 9 . , m l a d i
u H r v a t s k o j su n e k o l i k o g o d i n a k a s n i j e , k a o i n j i h o v i vr
njaci na Z a p a d u , presluavali i presluavajui spajali, u g o
a j e m i t o n o m , d o i v l j a j i m a , razliite b a n d o v e , p o p u t Joy

P o s t o j a n j e d a r k e r a starije j e o d m o r a l n e p a n i k e _kgjg

D i v i s i o n , B a u h a u s , S i o u x i e S i o u x , Sisters o f M e r c y , M i s s i o n ,

se n j i m a b a v i l a . Rije je o f r a g m e n t a c i j i r o c k - k u l t u r e , k o j u
b r i t a n s k i n o v i n a r i iz t o g p e r i o d a z o v u p o s t - p u n k o m , i o p o
z n a t o m procesu prisvajanja zvunih entiteta i prerade
iskustva g l a z b e , t e k s t a , gesti i o s t a l o g u s v a k o d n e v n o m
i v o t u i i n d i v i d u a l n o / g r u p n o m stilu. Bit p r o c e s a j e ista k a o
i kod hard-coreovaca, speed metalaca, rockabillycara i
d r u g i h , a p o j a m post-punk nije ba primjeren. i n j e n i c a
j e d a Joy D i v i s i o n p r e d s t a v l j a j u k u l t - b a n d , i d a s u s e o n i
nalazili

redovito

meu

kljunim

darkerskim glazbenim

p r e f e r e n c i j a m a (a na njih se post-punk k a o v r e m e n s k i
b l i z a k ali d u h o v n o razliit s m j e r o d n o v o g v a l a i o d n o s i ) ,
n o Joy D i v i s i o n s u i m a l i v r l o i r o k u p u b l i k u , a d r u g i b a n
dovi na popisu o m e i v a a darkerskog glazbenog prostora
sugeriraju

potrebu

drugih

pojmova.

Suprotno

miljenju

dijela s a m i h d a r k e r a , koji su ( p o s e b n o u d o b a m o r a l n e
p a n i k e k a d a su se osjeali u g r o e n i m a ) smatrali da je i
s a m p o j a m k a o d e s k r i p c i j a s u b k u l t u r n o g stila z a g r e b a k i
p r o i z v o d i k o n s t r u k c i j a , taj se p o j a m u p o t r e b l j a v a o i u d r u
g i m z e m l j a m a , p r i m j e r i c e u s u s j e d n o j Italiji. T o n o j e d a
p o j a m pokriva heterogenije pravce i ukazuje na labavije
o d r e e n e stilske g r a n i c e . N a j p r i m j e r e n i j e j e koristiti o z n a
k u d a r k u z o z n a k u g o t h i c , jer g o t h i c k a o g l a z b e n o
usmjerenje donekle pokriva najee b a n d o v e i darkerska
stilska o p r e d j e l j e n j a . G o t h s je izraz k o j i se u m n o g i m
z e m l j a m a , a p o s e b n o u A m e r i c i i V. Britaniji, k o r i s t i o u o p i
sivanju g r u p a i ivotnih stilova v e o m a slinih z a g r e b a k o j
ili b i l o k o j o j u r b a n o j s c e n i s r e d i n e i d r u g e p o l o v i c e o s a m
d e s e t i h g o d i n a , l a k o s u n e k i k l j u n i b a n d o v i stariji o d u o b l i a v a n j a stila u H r v a t s k o j , i k l j u n e p j e s m e ( p o p u t B e l a

254

The C u r e , Killing Joke, The Smiths, The Cult, L a i b a c h ,

Fields o f N e p h i l i m , C h r i s t i a n D e a t h , Jesus a n d M a r y C h a i n ,
Cabaret Voltaire i m n o g e druge. M e u ovim b a n d o v i m a
n a l a z e s e p r v e n s t v e n o senzibiliteti o p i s a n i k a o t a m n i j i p r a v a c
p u n k a , revolt koji je o k r e n u t p r e m a u n u t r a , spoj g o t h i c a i
255

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

hard rocka, industrial pravac, z a n i m a n j e za t e m e smrti,

v e z a l i taj svoj interes s n e k i m p r a v c e m u r o c k g l a z b i , ili

sudnjeg d a n a , transa, z a g r o b n o g ivota, religije, depresije,

izrazili s v o j a u n u t a r n j a g i b a n j a v a n j s k i m o b i l j e j i m a p o p u t

izolacije, dakle raznoliki utjecaji i neka o p a mjesta rock

o d j e e , n a k i t a , f r i z u r e , k a o to s u p o s t o j a l i i d a r k e r i ( o d

g l a z b e , k o j i s u i z v a n a n a j e e bili d o i v l j e n i k a o p e s i m i

n o s n o l j u b i t e l j i o d r e e n i h z v u k o v a , g e s t i , p l e s a ili i m a g e a

z a m , d e p r e s i v n o s t , m e l a n k o l i j a , ali i k a o e s t i n a , r i t u a l n o s t ,

openito) koji o d u d a r a j u u svojim sredinjim p r e o k u p a c i

g o v o r tjeskobe koji m o e aptati a m o e i ozvuiti builicu.

jama od ideal-tipskog drakule stvorenog dobrim dijelom

N e k i od n a v e d e n i h b e n d o v a ostali su mali i n e p o z n a t i ,

i z v a n a , a l i i u n u t a r a u t e n t i n e s c e n e k o j a svoj stil p o s r e

n e k i su bili u s p j e n i na iroj svjetskoj d a r k / g o t h i c s c e n i , a

d u j e d a r k / g o t h i c g l a z b o m . K a o to j e n e k i m t e m e r i m a

neki su postali o p i m mjestima M T V p o p kulture. U sluaju

o s a m d e s e t i h d o b r o d o l o stilsko p r o f i l i r a n j e i u r b a n i z a c i j a

L a i b a c h a (koji nije g o t h i c b a n d ali se esto n a l a z i o u

nastajueg n o g o m e t n o g huligana kao subkulturnog lika,

zajednikom nazivniku iako ga je s a m o dio aktera pri

t a k o su sada profitirali i oni k o j i m a je zajedniki nazivnik

h v a a o ) rije j e o i n d u s t r i a l - r o c k ( p o e t n o m ) g l a z b e n o m

d a r k / g o t h i c scene o m o g u i o irenje i specifino profilira

projektu koji je izazvao specifinu m o r a l n u p a n i k u prikazi

nje vlastitih ( o k u l t n i h , m a g i j s k i h ili slinih) i n t e r e s a s t v o r e n i h

v a n j e m t o t a l i t a r i z m a uivo u n a i m k r a j e v i m a . I o v d j e

e s t o p r i j e ili m i m o n a s t a j a n j a s u b k u l t u r n o g stila. S o b z i r o m

k a o i d r u g d j e na subkulturnoj sceni m o e m o nai tvru i

na raznolikost, ali i brojnost a k t e r a , uz tipine kreativne

m e k u s t r u j u , u o v o m s l u a j u o p o r i j i izraz, p r i m j e r i c e i z o

jezgre koje o s i g u r a v a j u prostor i oblike artikulacije stila,

lacije, k a o i komercijalnim, popularnijim n a i n o m izraenu

te b l i e i d a l j e s l j e d b e n i k e , s vie ili m a n j e i n f o r m a c i j a i

t r a g i k u i v o t a ili l j u b a v i . R a z n o l i k i b a n d o v i i p r i p a d n i z v u

njihove glazbene osobne povijesti, m o e m o zakljuiti da

k o v i , t e m e , stvorili s u z a j e d n i k i n a z i v n i k t a m n i h t o n o v a ,

j e d a r k e r s k i stil u k l j u i v a o r a z n o l i k e a k t e r e , p o v e z a n e n e k a d

introvertiranosti, negdje protesta izraenog u g r u , negdje

s a m o i z g l e d o m , a n e k a d vrim, na zajednikoj glazbi i

s l i k a k u l a i i m i a , a p r e m a v a n z a j e d n i k a je b i l a c r n a

raspoloenjima zasnovanim oblicima efektivnih zajednica i

b o j a , s r e b r o , krievi, p e n t a g r a m i , p u d e r n a l i c u , i t e k a c r n a

saveza. Jedan od m n o g i h subkulturnih stilova osamdesetih

minka koja pridonosi vampirskom izgledu. N o , istovre

g o d i n a , s dovoljno labavim i dovoljno prepoznatljivim za

m e n o s u n e k i b e n d o v i p r i p a d a l i i iroj p o p k u l t u r i , k o j a j e

jednikim nazivnikom da omoguuje individualistike

b i l a i v i s o k o t i r a n a , k o m e r c i j a l n a , o b u h v a a j u i p u n o iri

intervencije i zajednika obiljeja o n o m e k o m e je do njih

k r u g p u b l i k e o d n a j i r e g z a m i s l i v o g d a r k e r s k o g ili g o t h i c

s t a l o . U k l u b o v i m a p o p u t J a b u k e ( g d j e j e prvi p u t s k o v a n

zajednikog nazivnika. Takoer, dio sudionika darkerske

izraz d a r k - d a n c e ) , L a p i d a r i j a , K s e t a , k a o i p o s t a n o v i m a ,

scene sudjelovao je u plesnim ritualima posveenja z v u k o

m l a d i ljudi su se o k u p l j a l i , plesali, razmjenjivali p l o e , ka

v a (iz s k l o p a o t p o r a i p r o t e s t a t a m n i j i m t o n o v i m a p r o t i v

zete, i n f o r m a c i j e i s a m i o b l i k o v a l i svoju s c e n u i t i p o v e d r u e

svjetski p r o k l a m i r a n e s r e e i p o t r o a k o g o p t i m i z m a ) a da

nja. S o b z i r o m na p o z n a v a n j e razvoja slinih scena, m o

i s t o v r e m e n o nije n i k a d s u d j e l o v a o u p r i z i v a n j i m a d u h o v a

e m o pretpostaviti da bi se unutar-stilske podvrste i d o n e k l e

ili n e k i m s l i n i m k u n i m e k s p e r i m e n t i m a s a o k u l t n i m p r a k

z a s e b n i senzibiliteti n a g l a e n i j e f r a g m e n t i r a l i , d a b i r a z v o j

s a m a . Postoje m l a d i koji su privueni s a n j a r i c a m a , n u -

s a m e glazbe stvorio nove k o m b i n a c i j e i da bi neke n o v e

m e r o l o g i j o m , o k u l t i z m o m i m a g i j o m , a da nisu n i k a d p o -

g e n e r a c i j e p r i h v a t i l e v e o d b a e n e ( j e z i k o m a k t e r a isfu-

256

257

URBANA PLEMENA

rane) b a n d o v e i stilska o b i l j e j a d a j u i i m neki n o v i i v o t

prije eksplozije r a p a , t e c h n a i niza n o v i h z v u k o v a d e v e d e
setih. N o , do prirodnog razvoja nae lokalne nije dolo
(osim a k o u skladu sa C o h e n o v i m u p o z o r e n j i m a s p r a v o m
n e o e k u j e m o m o r a l n u p a n i k u u vezi v e i n e s u b k u l t u r n i h
s t i l o v a ) jer j e m o r a l n o m p a n i k o m p r e k i n u t r a z v o j j e d n e ire
s c e n e , a p o s l i j e n a s t a v l j e n uz n u n e m i s t i f i k a c i j e .
M o r a l n o j panici o k o d a r k e r a p r e t h o d e tekstovi M a r i
j a n a G r a k a l i a , koji s u s e o p e n i t o b a v i l i s o t o n i z m o m , k a o i
m n o g i m d r u g i m okultnim tehnikama, istonjakim religi
j a m a , y o g o m i d u h o v n i m p r a k s a m a . T i s u t e k s t o v i izlazili u
D a n a s u i izazvali p o l e m i k e z b o g n e g a t i v n o g s t a v a p r e m a
m n o g i m d u h o v n i m z a j e d n i c a m a , a citirat e se u d o b a
p a n i k e , ukljuujui i nove tekstove istog a u t o r a o s a m i m
darkerima.
Prvi tekst o d a r k e r i m a , k o j i je o b j a v l j e n u P o l e t u 2 5 .
1 2 . 1 9 8 7 . nije b i o o d m a h p r e u z e t o d v e l i k i h i e t a b l i r a n i j i h
m e d i j a , i a k o je to p e r i o d u k o j e m ve kreu glasine u ro
d i t e l j s k o j k u l t u r i i o b l i k u j u s e n e f o r m a l n i s t a v o v i svih o n i h
k o j i s u s a s u b k u l t u r n i m s t i l o m , ili n a p r o s t o p r i s u t n o u j e d
n o g u o l j i v o g i m a g e a m e u m l a d i m a , bili u p o z n a t i i k o j i
e n a razliite n a i n e d o e k a t i s k o r u j a v n u p r o v a l u s p o
znaja o d a r k e r i m a . U t o m p r v o m tekstu, p i s a n o m tipinim
senzacionalistikim stilom od

kojega omladinske novine

nisu i m u n e , v e u l e a d u n a j a v l j u j e d a , i a k o s e n j i h o v o
postojanje

negira

obrazloenjem

da

komitetima

za

O N O I DSZ, miliciju i drutveno politike organizacije

slubeno ne postoje, u Z a g r e b u egzistiraju g r u p e m l a d i h
koje sebe nazivaju darkerima, furaju se na mranjatvo,
s a t a n i z a m , l j u b a v p r e m a krvi i o b l a e se u c r n o . (Peri,
1 9 8 7 . ) I z a n k e t e m e u m l a d i m a izvlai s e z a k l j u a k o
smrti k a o n o v o m ivotu za d a r k e r e i, da nije c j e l o k u p n o g
t o n a , p o m i s l i l i b i s m o d a s e r a d i o subverziji d i s k u r s a , n a v o
e n j e m i z d v o j e n i h r e e n i c a (izjava) m l a d i h p o p u t H r v o j e

25Q

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

( 1 6 ) : V o l i m krv. U k u s n a je. N o , nije rije o i r o n i j i , n e g o o

z a b i l j e e n je niz s l u a j e v a z a b r a n e i z l a s k a , a k i u k o l u

poetnom materijalu o n o g tipa m o r a l n o g

poduzetnitva

a k o se znalo da u razredu ima darkera. Ukinute su glaz

k o j i e inkvizicijski z a m a h d o b i t i u b r z o . U O k u o d 2 5 . 2 .

bene sluaonice i klupske veeri sa d a r k i g o t h i c g l a z b o m .

1 9 8 8 . , o b j a v l j e n j e s e p a r a t , d v i j e s t r a n i c e t e m e d a r k ili

U g r a d u je v l a d a l o stanje p o p u t udbenikih opisa m o b i l i

o m l a d i n a u t a m i g d j e se r a s v j e t l j u j e s o t o n i s t i k i d i s k u r s i

zacije p r e d nesreu. K o d dijela temerskih aktera a u t o m a t

pruaju

pakla,

ski j e b i l o p o t a k n u t o s p a s o n o s n o rjeenje p r o b l e m a - p r e

zapravo zagrebakih omladinskih klubova. Zapoinje pe

bijanje darkera. Dolo je do lova na m l a d e ljude u c r n o m ,

riod l a n a n e reakcije i medijske kotrljajue g r u d e snije

od primjera novinarskog nuenja novaca za fotografiranje

ga, p o p u t uzbune u C o h e n o v o j analogiji sa upozorenji

na g r o b l j u , do p u n o bolnijeg temerskog p r e p a d a , koji je

ma na n a d o l a z e u nesreu. Dnevni i tjedni listovi, r a d i o i

o b i n o p i t a o tko t i j e u m r o , p u n k ? p r i j e u d a r c a . K a d a j e

televizija, ne s a m o iz Hrvatske n e g o iz cijele bive J u g o s l a

jedan razred zagrebake srednje kole reagirao na oglas

v i j e , z g r a b i l i su t e m u i p a n i k u u r o d i t e l j s k o j k u l t u r i d o v e l i

nu knjigu koja je zabranjivala crnu o d j e u tako da je slje

do h i s t e r i j e . U b i j a li m i r i s c r n e rue p i t a l i su n a s l o v i , i

dei d a n svatko d o a o sa bar jednim dijelom o d j e e crne

v e i n o m ponavljali slinu priu o n a v o d n o m postojanju

boje, direktor o d g o j n o obrazovne ustanove je u p o m o

sekte c r n a rua k o j a d j e l u j e m e u d a r k e r i m a , o p e t n a e

p o z v a o p o l i c i j u ! R o d i t e l j i su se j a v l j a l i u k o n t a k t e m i s i j e ,

stak d a r k e r s k i h s a m o u b o j s t a v a , o 1 0 0 0 d o 1 5 0 0 d a r k e r a

traili i n f o r m a c i j e , jer g l a s i n e s u u p u i v a l e ( a d j e l o m i n o

u Z a g r e b u , o kultu smrti, samoubojstva, sotonizma m e u

s u svi z a p a z i l i c r n u b o j u n a t i s u a m a m l a d i h u t o m p e r i o

d a r k e r i m a , a te su vijesti b i l e p o t k r i j e p l j e n e r i j e i m a V e r e

du) na velike brojke koje d a r k e r e i njihove prijatelje, k a o

Jurjevi, m a j k e p e t n a e s t o g o d i n j e Ive k o j a s e u b i l a , to s u

tempiranu suicidalnu, okultnu i sotonistiku b o m b u smje

m n o g i p r e n o s i l i (Vjesnik, A r e n a , r a d i o e m i s i j e ) . T a j iskaz j e

t a j u m e u sve n a s , o d d o m a d o k o l e , t r a m v a j a , k a f i a ,

detaljnije smjestio priu u D u g o Selo, g d j e je obitelj Jurje

ili b i l o k o j e g d r u g o g p r o s t o r a u g r a d u . U p o t r a g u z a i n

vi i v j e l a , i p o t r e s n i m m a j i n i m s v j e d o a n s t v o m z a p r a v o

f o r m a c i j a m a ukljuene su i institucije sistema p o p u t dele

stvorio scenario koji su drugi n a d o p u n j a v a l i , ali mu je

g a t s k o g pitanja na sjednici k o n f e r e n c i j e SSRNH g d j e su

kostur u loem drutvu, kafiu G a r u d a , k n j i g a m a p o p u t

s e svi s l a g a l i o k o p r o c j e n e j a v n o s t j e u z n e m i r e n a . O v a k o

S t e p s k o g v u k a ili Slike D o r i a n a G r a y a , d a r k e r i m a i p r e t p o

v i s o k i i n t e n z i t e t p a n i k e nije m o g a o d u g o t r a j a t i , i a k o e s e

stavljenim utjecajem takvog drutva na Ivino s a m o u b o j

m e d i j s k i p r i a o d a r k e r i m a jo d u g o v u i . H i s t e r i j a j e b i l a

stvo. D r u g i m e d i j i s u n a s t a v l j a l i p r i u s p e k u l a c i j a m a o n a

d e s t r u k t i v n a , p r i k l j u e n j e t e m e r a o m o g u i l o j e fiziku e s k a

i n i m a n a k o j i d a r k e r i o d l u u j u tko j e s l j e d e i d o n o s i l i

l a c i j u , a d r u t v o nije b i l o t o l i k o z a t v o r e n o d a n e b i o m o g u

popise bandova,

n a b r a j a l i a u t o r e p o p u t B a u d e l a i r e a ili

i l o i n t e l e k t u a l c i m a s v o j e v r s t a n p r o t e s t , ili d r u k i j i g o v o r o

P o e a , uz B a c h a i W a g n e r a , u s v o m o c r t a v a n j u d a r k e r s k e

p r o b l e m u subkulture m l a d i h . Presudnu ulogu u smirivanju

scene koja je poprimila oblik m a s o v n o g suicidalnog p o

situacije o d i g r a l a je policija, javnim tiskovnim konferenci

kreta. Z a g r e b su tih d a n a p o h o d i l e novinarske e k i p e iz d r u

j a m a na kojima su dati p o d a c i o svim s a m o u b o j s t v i m a ,

g i h r e p u b l i k a , t r a e i p o g r o b l j i m a d a r k e r e i vijesti o s a

g d j e j e o d b a e n o p o s t o j a n j e c r n e rue i m l a d i h d a r k e r a -

m o u b o j s t v i m a . Panika u roditeljskoj kulturi je bila velika,

s a m o u b o j i c a . Potvrdila su se stara Beckerova razlikovanja

2O

izvjetaji

iz

improviziranog

modernog

2I

Benjamin Perasovi

m o r a l n i h poduzetnika i provoditelja pravila. U o v o j situa

ciji, provoditelj pravila je o d i g r a o ulogu smirujueg ak

URBANA PLEMENA

Rockabilly: vjeni James Dean?

t e r a . Sve b i t n e k a r a k t e r i s t i k e (uz n e t o d r u k i j i r e d o s l i j e d ,
intenzitet i n e p o s t o j a n j e sudskih ceremonija degradacije)
mobilizacije roditeljske kulture i medijskog stvaranja m o r a l

O p a f r a g m e n t a c i j a stilova vezanih uz glazbu i posre

ne panike, koje p o z n a j e m o iz britanskog konteksta, p o n o v i l e

dovanih glazbom, u drugoj polovici osamdesetih ukljuuje

su se u n a e m p r i m j e r u . I s k r i v l j i v a n j a i p r e u v e l i a v a n j a ,

i revival r a n o g r o c k ' n ' r o l l a , p u t e m r o c k a b i l l v g l a z b e .

s e n z i t i z a c i j a i e s k p l o a t a c i j a , i r e n j e m r e e (u k o j u su a k

K a o to j e p u n k e r s k a e n e r g i j a d o b i l a o d g o v o r u n o v o m

upali i pripadnici H a r e Krishna zajednice, z b o g i m e n a

v a l u h e a v y m e t a l a , t a k o j e t a ista e n e r g i j a d o b i l a jo j e d n u

svoje izdavake k u e koje se p o k l o p i l o s i m e n o m kafia u

r e p l i k u , o d Stray C a t s a . U Z a g r e b u p o s t o j i vie g e n e r a c i j a

D u g o m Selu!?) uz o n a j tipini proces koji C o h e n zove

r o c k a b i l l y c a r a , a t a j stil j e b i o p r e p o z n a t i o d d r u g i h a k t e r a

s i m b o l i z a c i j o m i k o j i s e z a m j e n o m p o j m a m o d ili r o c k e r s a

na subkulturnoj sceni. K a o i u m n o g i m slinim sluajevima

d a r k e r n i m a l o n e m i j e n j a . Prvo j e p o j a m d a r k e r a d o v e

k a d a je rije o p r i h v a a n j u i r a z v o j u n e k o g s u b k u l t u r n o g

d e n u vezu sa s a m o u b o j s t v i m a (devijantni status), zatim su

stila, i o v d j e m o e m o nai p e r i o d poetka u k o j e m pre

o d j e a , nakit i d r u g a obiljeja poela simbolizirati darkere,

v l a d a v a zajedniki nazivnik ( p o p u t rockabillv) i u n u t a r

tako da je na kraju crna boja (i image) postala s i m b o l o m

k o j e g a razlike p r i d o n o s e s e g m e n t a c i j i , da bi n a k o n o d r e

devijantnog statusa.

e n o g vremenskog perioda (u o v o m sluaju od o k o dvije

N a k o n s m i r i v a n j a m o r a l n e p a n i k e p o s l j e d i c e s u s e jo

godine)

diferencijacija

stvaranje

pod-stilova

ukazivalo

d u g o osjeale, na ulicama je bilo m a n j e mladih obuenih

vie n a f r a g m e n t a c i j u n e g o s e g m e n t a c i j u . R o c k a b i l l y stil j e

u c r n o , d i o n o s i t e l j a stila s e p o v u k a o , a d i o j e b i o o s n a e n

z a n i m l j i v s o c i o l o g i j i s u b k u l t u r e u H r v a t s k o j jer p r e d s t a v l j a

i inspiriran m e d i j s k o m k a m p a n j o m , tako da su se tek n a

p r i l i n o ist s l u a j i n t e r v e n c i j e u s v a k o d n e v n i i v o t , b e z

k o n k a m p a n j e p o j a v i l i g r a f i t i p o p u t d a r k lives s a d o b r o

o n i h p o s r e d o v a n j a k o j a n a razliite n a i n e ( k a o k o d m e

n a u e n i m g r a d i v o m - k r i e m o k r e n u t i m n a o p a k o i tri e

t a l a c a , p u n k e r a ili d a r k e r a ) u k l j u u j u m i n i m a l n o n a z n a a -

stice. O g r o m n a v e i n a m l a d i h k o j a j e i n i l a s c e n u d a r k e r

vanje o d n o s a s d o m i n a n t n o m k u l t u r o m , g d j e se u elementi

skih, gothic, i s r o d n i h senzibiliteta u najirem k r u g u od

m a s i m b o l i k o g sustava m o e n e t o o t o m o d n o s u i o d i t a t i .

kreativne jezgre do p o v r e m e n i h s l j e d b e n i k a , nije n i k a d

lako je James D e a n buntovnik (u p e r i o d u u k o j e m je

s a z n a l a to su u o p e z a j e d n i k o sa s a m o u b o j s t v i m a i c r n o m

njegova generacija u Hrvatskoj osamdesetih zapravo ro

ruom ikad imali.

diteljska), iz i m a g e a rockabillycara m a l o je tko iitavao

raznoliki spektar osjeaja i orijentacija vezanih uz v e i n u
d r u g i h subkulturnih stilova na sceni.

Primjerice:

sukob,

prezir, o d b i j a n j e , r a v n o d u n o s t , r a d i k a l n a r a z l i i t o s t p o
javnosti,

odstupanje od tradicionalnih

obrazaca spolnih

u l o g a , s t v a r n a i r i t u a l i z i r a n a a g r e s i v n o s t , sve t o m o e biti
prisutno unutar m i j e n j a j u i h ali prepoznatljivih okvira ne-

22

23

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

i j e g s t i l a , b i l o k a o k o n s t i t u t i v n i d i o i m a g e a ili n j e g o v p r i

z v u k , p a a k t e r k o j i p r e d s t a v l j a e t v r t u ili p e t u g e n e r a c i j u

v j e s a k , b i l o k a o p r o m i l j e n a i n t e r v e n c i j a ili s l u a j n a p o -

p u n k e r a m o e i g r a t i u l o g u P o e t k a , s v e i m ili m a n j i m

putbina koju je netko d o b i o na putu usvajanja i preuree

u p o r i t e m u iroj, m e u n a r o d n o j sceni g l a z b e n i h stilova i

n j a stilskih e l e m e n a t a , n o t a k a v niz m o g u i h i n t e r p r e t a c i j a

sceni n e f o r m a l n i h g r u p a m l a d i h koji te stilove p r i m a j u ,

tee se iitavao iz p o j a v e r o c k a b i l l y c a r s k o g identiteta na

upotrebljavaju, prerauju i n a n o v o stvaraju u svom sva

d o m a o j subkulturnoj sceni. Nije p r o b l e m deifrirati o n a

k o d n e v n o m ivotu. T a k o su i akteri prvih r o c k ' n ' r o l l

o p a mjesta rock-kulture ijim se izvornim vrijednostima

t u l u m a (zapravo rockabilly, neorockerskog, revivalistikog

rockabilly vraa, n e g o je z n a a j n o postaviti pitanje o p o

usmjerenja) u Komi, Lapu, uri, i Kuluiu imali

s l j e d i c a m a r e - i n v e n c i j e j e d n e t r a d i c i j e k o j a je u d o b a Elvisa

o s j e a j s t v a r a n j a s c e n e , i to je s o b z i r o m na t a d a n j u iru

Presleyja d j e l o v a l a k a o s u p r o t n a o n o m t i p u t r a d i c i o n a l i z m a

scenu

k o j i , bez o b z i r a n a p u r i t a n s k a o d r e e n j a t a d a n j e a m e

stila r o c k a b i l l y c a r a n i j e b i l o , i s n a a n v i z u a l n i i d e n t i t e t k o j i

rike kulture, m o e m o nai i u naim k r a j e v i m a . A k o je

s u p r v i a k t e r i stvorili b i o j e u t o m t r e n u t k u p o t p u n o n o v ,

svojevrsna invencija tradicije ( H o b s b a w n ) obiljeila nasta

m a k o l i k o j e p r i z i v a n j e s t a r i h h e r o j a r o c k ' n ' r o l l a m o g l o biti

nak rock-kulture (i unutar nje posebnih s k l o p o v a m e u

poznato i blisko dijelu roditelja novouspostavljenog akte

koje spada i plemenska umjetnost ukraavanja rockerskih

ra. Premda je n e m o g u e zamisliti stvaranje rockabilly sce

u Zagrebu

bilo sasvim

opravdano; zaokruenog

konih jakni (Nuttall, 1 9 6 8 . ) i a k o je tijekom dvadesetak

ne bez rockabilly zvuka, za m n o g e a d o l e s c e n t e koji su se

g o d i n a t a k u l t u r a p r i l i n o u t j e c a l a n a vlastitu p r i s u t n o s t

t a d a prikljuivali, veliku u l o g u odigrali su drugi dijelovi

u n u t a r m a i n s t r e a m a ili d i j e l o v a d o m i n a n t n e k u l t u r e , o n d a

i z g r a d n j e stila, p r v e n s t v e n o o d i j e v a n j e i i m a g e u o p e , k a o

je p o t r e b n o njenu re-invenciju sagledati u k o n k r e t n o m k o n

i percepcija sredinjih p r e o k u p a c i j a koje se izraavaju p o

tekstu, u Hrvatskoj osamdesetih.

n a a n j e m . N a r a v n o , uz prvu informaciju, d a k l e recepciju

Rock'n'roll veer, u kojoj se rockabilly z v u k o m (izme

zvuka, pojavu specifinog i m a g e a , organizaciju tematskih

u o s t a l o g ) e v o c i r a j u slike J a m e s a D e a n a , Elvisa Presleyja i

g l a z b e n i h veeri (rockabilly t u l u m a ) i kasniji n a s t a n a k d o

d r u g i h sa s a m o g p o e t k a , i istim t i m z v u k o m ( k o d , r e c i

m a i h b a n d o v a , vanu u l o g u su odigrali i neto odrasliji

m o , Stray C a t s a ) o i v l j a v a j u u o s a m d e s e t i m g o d i n a m a ,

a k t e r i k o j i su i m a l i p r i s t u p i n f r a s t r u k t u r i i k o j i su s t v a r a l i

usvajajui o d r e e n u dinaminost nastalu irenjem rocka

m e d i j s k e slike, te djelovali

kroz p o d r u j a p u n k o i d n i h i s l i n i h i z r a z a , n i j e m o g l a biti

I p a k , u p r v o m p l a n u s u bili m l a d i n o s i t e l j i s t i l a , iji s e b r o j

s a m o obina veer, n e g o je za krug prvih p r i m a l a c a i

n a k o n s v a k o g v e e g p a r t y j a ili k o n c e r t a p o v e a v a o . K a o i

menaerski i organizacijski.

s t v a r a l a c a stila i m a l a status P o e t k a . S u d j e l o v a n j e u s a

u m n o g i m slinim sluajevima, postojalo je jezgro o r g a n i

m o m poetku, osjeaj stvaranja scene i s a m o p o s t a v l j a n j a

z a t o r a i p r v e v j e r n e p u b l i k e , t e niz m a n j i h n e f o r m a l n i h

i s a m o p r o m o v i r a n j a sebe kao n o v o g aktera na sceni, to je

g r u p a i p o j e d i n a c a , iz r a z l i i t i h k v a r t o v a i s r a z l i i t i h s c e n a ,

o n o to k a r a k t e r i z i r a m n o g e s u b k u l t u r n e s t i l o v e i to m o

t o z n a i i s r a z l i i t i m p r e t h o d n i m ili p a r a l e l n i m s u b k u l -

e m o pratiti u razliitim v r e m e n s k i m r a z d o b l j i m a . P o n e k a d

t u r n i m i d e n t i t e t i m a , koji su se i sami prikljuili stvaranju

se, k a o u s l u a j u p u n k a d e v e d e s e t i h , t a k a v p r o c e s p o k r e n e

r o c k a b i l l y c a r s k e s c e n e . K a k o s a m i a k t e r i p r i a j u , i za. l e d je

i bez n o v e z v u n e h i b r i d i z a c i j e k o j a r e a k t u a l i z i r a o r i g i n a l n i

b i o v e o m a b i t a n . K l a s i n i i m a g e J a m e s a D e a n a , Presleyja

94

?5

Benjamin Perasovi

i prvih r o c k e r a , b i o je o b o g a e n n o v i m e l e m e n t i m a , a p o
s t i z a n j e to k o m p l e t n i j e g i m a g e a b i o j e d o b r o v o l j n o iza
b r a n i z a d a t a k ( z b o g o p e krize u z e m l j i i p r i l i n o t e a k
m n o g i m a ) veine tadanjih rockabillycara. Elementi vizual
n o g identiteta su sljedei:
- cipele; j e d a n od vanijih detalja, visokog simbo
likog kapitala, o d n o s i se na cipele creepersice. M o
rao si imati creepers/ce, naglaava jedan od tadanjih
rockabillyija. To su cipele s d e b e l i m ravnim d o n o m , a
m o g l e su biti i vie p i c a s t e i z a o b l j e n i j e , o n e su p r i v l a i l e
panju o b l i k o m i b o j o m , m o g l o se nai raznih k o m b i n a
cija; jednobojne ljubiaste, crno bijele, plavo-ute, pro
arane, s u m e t n u t i m krznom itd.
- a r a p e ; jarkih i n e u o b i a j e n i h b o j a , tirkizne, ljubi
aste, ruiaste;
- h l a e ; i d e a l s u b i l e t r a p e r i c e , p o m o g u n o s t i Levisov poznati 5 0 1 m o d e l ;
- m a j i c e s n e k i m m o t i v o m iz i r o k o s h v a e n e (rani)
r o c k i k o n o g r a f i j e , o d s t r i p a d o b a n d a ili g r a d a .

(Meu

g r a d o v i m a London je bio najcjenjeniji);

- j a k n a ; z a d i o a k t e r a n a j p o e l j n i j a j e bila k o n a , m a
d a s u b a s e b a l l j a k n e i m a l e istu t e i n u , k a o i h e r i n g t o n k e .
J e d a n m a n j i b r o j l j u d i n a s c e n i (tediji) n o s i o j e d u e s a k o e ,
poput kaputia, sa zatamnjenim kragnama;
- m a r a m a ; po mogunosti crvena s bijelim a r a m a
ali bilo je i d r u g i h b o j a ;
- v/estern k r a v a t e , s d v i j e p a g i c e i b r o e m k o j i ih
s p a j a , kao i metalni okviri za vrh kragne na koulji;
-

frizura; o p o n a a n j e

nekoliko varijanti

klasinih

rock'n'roll frizura, p o p u l a r n a kokotica.

Sav t r u d , sve n a s t o j a n j e o k o n a v e d e n i h stilskih o b i
ljeja i svi o s t a l i o b l i c i d r u e n j a , r i t u a l a i s t v a r a n j a s c e n e ,
o d v i j a j u se u k o n t e k s t u d r u t v a i j u d u b o k u krizu p r i z n a j u i
slubeni ideolozi s a m o u p r a v n o g socijalizma. To je vrijeme

266

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

(bez o b z i r a n a g o d i n u ili d v i j e r a z l i k e k a d a s e u r o c k a b i l | y

njenica

kvadre ukljuuju pojedinci s k o j i m a su v o d e n i d o d a t n i

r o c k a b i l l y s c e n e , u d o b a d o k n j i h o v b r o j nije p r e l a z i o d v i j e

razgovori za potrebe o v o g rada)

heterogenosti;

meu

pripadnicima

prvih

aktera

k a d a grafit ivimo u

stotine, n a l a z i m o i o n e koji d o l a z e iz niih, r a d n i k i h o b i

mraku (napisan na zgradi tadanjeg Elektrotehnikog fa

telji, k a o i o n i h k o j i m a roditelji p r i p a d a j u viem s o c i o e k o

k u l t e t a , d a n a s FER-a) t r e b a shvatiti (i) d o s l o v n o , j e r n a s t a j e

n o m s k o m s t r a t u m u . N e b i b i l o u p u t n o p o s e g n u t i z a rastez

u vrijeme redukcija elektrine energije, uvoenja depozita

ljivim p o j m o m s r e d n j e k l a s e , i a k o n e s u m n j i v o d i o a k t e r a

na o d l a s k e u i n o z e m s t v o , u v r i j e m e u k o j e m je e k o n o m s k u

dolazi u p r a v o iz t o g sloja, jer bi t i m e z a m a g l i l i d i n a m i k u

krizu p r a t i l o d a l j n j e i n z i s t i r a n j e n a i d e o l o g i j i s a m o u p r a v

izmeu evidentnih i znaajnih materijalnih razlika unutar

n o g socijalizma i jednopartijskog m o n o p o l a . A k o p r o m o

j e d n e s u b k u l t u r n e g r u p e . B i t n o j e u o i t i k a k o j e n a istoj

t r i m o e l e m e n t e b i t n e z a i m a g e r o c k a b i l l y stila, u o i t e m o

sceni nastalo n e k o l i k o t i p o v a identiteta koji su, uz ostale,

da je veinu odjee i o b u e bilo n e m o g u e p r o n a i u d o

bili d e t e r m i n i r a n i i e k o n o m s k i m k r i t e r i j i m a . T a k o j e n e t k o

m a i m d u a n i m a , i da su se c i p e l e , j a k n e i o s t a l e stvari

i m a o d o v o l j n o n o v a c a z a sve tri p r i z n a t e j a k n e , p a j e m o

morale nabavljati u inozemstvu. To bi m o g l o nekoga na

g a o u k o l u ii u b a s e b a l l j a k n i , na k o n c e r t u k o n o j , a

vesti n a p o m i s a o d a s u s e r o c k a b i l l y a k t e r i r e g r u t i r a l i i z

h e r i n g t o n k u o b u i z a susret u k a f i u ili n a n e k o m s l i n o m

viih s l o j e v a d r u t v a , d a j e n j i h o v a stilska p r i p a d n o s t o d r e

okupljalitu, d o k je netko drugi bio sretan s j e d n o m od

e n a u d o b r o j mjeri socijalnim statusom roditelja. Roditelj

n a v e d e n i h j a k n i , izborivi n a tei n a i n o d r o d i t e l j s k o g p o

ski d o m , i t o n e s a m o u s v o j i m e k o n o m s k i m d i m e n z i j a m a i

k l o n a o v a j g o t o o v o selekcijski p r a g identiteta i d o k a z i v a n j a

nekad doslovno presudnom koliinom novca s kojim neko

stilske g r u p n e p r i p a d n o s t i . V i s o k i status n a sceni m o g a o j e

d o m a i n s t v o raspolae, n e g o i sa svim ostalim s f e r a m a

t a k o ovisiti o k u p o v n o j m o i n e i j i h r o d i t e l j a (jer o n i k o j i

utjecaja, kune atmosfere i tipa o d g o j a , uvijek igra neku

su u l a g a l i u i z g l e d i stilska o b i l j e j a n i s u b i l i k r i t i z i r a n i n e g o

ulogu u procesu subkulturalizacije adolescenta i u procesu

c i j e n j e n i ) , a l i t o n i j e b i o j e d i n i t i p i d e n t i t e t a , jer z a v i s o k i

socijalizacije o p e n i t o . M e u t i m , zakljuiti na osnovi spe

status u d i m e n z i j i b u n t o v n i t v a i l i d e r s k e p o z i c i j e u g r u p a

c i f i n e ( n e ) d o s t i n o s t i m a t e r i j a l n i h p r e d m e t a r o c k a b i l l y stila

m a nije b i l o d o v o l j n o i m a t i s k u p u i p r o f i l i r a n u o d j e u , t u s u

o s o c i j a l n o m statusu n j i h o v i h r o d i t e l j a i d e f i n i r a t i ga viim

s e traile n e k e d r u g e kvalitete. N a toj strani ( k o j u a m e r i k i

bilo bi p o g r e n o . Poznavajui d i o scene i kvadri koje su

s o c i o l o z i p e d e s e t i h i b r i t a n s k i s e d a m d e s e t i h s m j e t a j u u nie

je inile, m o e m o sagledati dva bitna aspekta ivota r o c k a

klase) o b n o v l j e n o j e tjelesno d o k a z i v a n j e k o j e n a j e e n e

billy g r u p a k o j a u t j e u n a p r o c j e n u u t j e c a j a m a t e r i j a l n o g

ide d o temerskih d o k a z i v a n j a , ali u k l j u u j e t e m p e r a m e n t

s t a t u s a o b i t e l j i n a p r i p a d n o s t t o m stilu. T o je, s j e d n e s t r a

i b u n t o v n i k i i m a g e k o j e g s e r o c k a b i l l y stil n e m o e o d r e i ,

n e , r o d i t e l j s k i d o m iji s a m s o c i j a l n i p o l o a j p r o c j e n j i v a o

pa se u tjelesnoj d i m e n z i j i sreu k l a s i n i a s p e k t i k v a r t o v -

na o s n o v u p o z n a v a n j a dijela ljudi sa scene i r a z g o v o r a s

skih kvadri, g d j e u n u t a r d r u e n j a i p o j a v e kvadri na za

n j i m a , a s d r u g e strane s a m a scena i na njoj p r i s u t n a p r i

j e d n i k o j s c e n i d o i z r a a j a d o l a z e vre o s o b i n e i n a

h v a a n j a ili n e p r i h v a a n j a v a r i j a c i j a u i m a g e u i e v e n t u a l n o

stup koji osigurava liderske pozicije, a to se ne k u p u j e

s u g e r i r a n i h p o r u k a o n e i j e m s o c i j a l n o m s t a t u s u . U vezi sa

n o v c e m . Z b o g d i m e n z i j e d e k a s a ulice iz k v a r t a , ( i a k o

socijalnim statusom roditelja, o d m a h n a m se n a m e e i-

s v a k a k v a d r a u o p e n e m o r a biti t e r i t o r i j a l n o z a s n o v a n a )

?68

269

Benjamin Perasovi

i potrebe postizanja specifine karizme, b u n t o v n i k o g i

estokog i m a g e a , stvorena je o d r e e n a ravnotea statusu
do kojeg se na sceni dolazi k u p o v n o m m o i . Poto je na
r o c k a b i l l y sceni u p r v o j fazi b i l o n a g l a e n o p o s t o j a n j e k v a
d r i , s v o j e v r s n a r a v n o t e a o k o j o j je rije s v j e d o i l a je o
raspodjeli utjecaja, u kojoj, primjerice, novac daje neko
m e v e u m o g u n o s t i z r a a v a n j a i s t j e c a n j a u g l e d a , ali i o n i m a iz niih s l o j e v a o m o g u u j e t r a d i c i o n a l n o d o k a z i v a n j e i
stjecanje u g l e d a n a p l a n u liderstva z a s n o v a n o g n a v r i m ,
b u n t o v n i j i m , m u k i m p r i n c i p i m a k v a d r i u k o j i m a prefini
d e k o n e m o e v o d i t i g l a v n u rije. O v o s u stvarni p r i m j e r i ,
ali i z a b r a n i n a m j e r n o z b o g z a o t r a v a n j a p i t a n j a o s o c i o e
k o n o m s k o m p o l o a j u roditelja koji m n o g i autori s m a t r a j u
snanom determinacijom tipa adolescentske subkulturali
z a c i j e , jer r a z u m l j i v o j e d a s u n a s c e n i p o s t o j a l i m n o g i
prijelazi i da k o n k r e t n i a k t e r i nisu u v i j e k s l i j e d i l i iste
t i p o v e . N o , t a k v i o s n o v n i t i p o v i jesu p o s t o j a l i , a k a d s e
scena proirila sa dvije stotine na dvije tisue l j u d i , o n d a
su se o d r e e n e g r u p e imale veu m o g u n o s t profilirati i
po obiljejima razlike finih, pristojnih, b o g a t i h i estokih
d e k i iz k v a r t a s jo vie m e u t i p o v a i p r i j e l a z a .
S a m i a k t e r i u k a z u j u n a s v o j e v r s t a n svijet d o v i t l j i v o s t i
koji je n a s t a o na o s n o v u n e p o s t o j a n j a uvjeta za n a b a v u
m n o g i h p r e d m e t a p o t r e b n i h u o b i l j e a v a n j u stilske p r i p a d
nosti.

Z a n i m l j i v p r i m j e r u n u t a r t o g svijeta d o v i t l j i v o s t i

predstavlja frizura i naini r a d a na vlastitoj frizuri, u p a d l j i

v o m i b i t n o m e l e m e n t u r o c k a b i l l y stila.

Rijeima samih

a k t e r a : u j , gel ti nije bio d o v o l j a n . To i ne s p o m i n j e ,

s a m o uvrsti k o s u , a l i t r e b a o t i j e b r i l j a n t i n , t o s e t r a i l o .
Teko ga se m o g l o nai, onaj tko ti je d a o informaciju
gdje ga moe na, p u n o ti je p o m o g a o , cijenio si ovjeka.
Postojala je jedna a p o t e k a , u centru, gdje si ga p o v r e m e
no m o g a o kupiti, to je bilo super. A k a d nisi... svatko je
s t v a r a o s v o j u m a l u r a d i o n i c u , n e b i v j e r o v a o t o s e sve
270

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

k o r i s t i l o ; n i v e a k r e m a , sve d r u g e isto, p j e n a z a b r i j a n j e ,

g r a n i c a t o l e r a n c i j e p o m i e i g o v o r i o s a m o m stilu o k o j e m

z n a l o j e pasti i p a r k a p i u l j a . . . m a m i n l a k z a k o s u j e isto

j e rije. R o c k a b i l l y j e u p r a v o z b o g o d r e e n e z a o k r u e n o s t i

l j a k a o p o n e k a d . M a , b i l o j e o n o , uleti u k u p a o n i c u i

i p r o f i l i r a n osti b i o p r i v l a a n d i j e l u a d o l e s c e n a t a , k a o to j e

z m i k s a sve to t i s e n a e p r i r u c i . . . z a o n o g a t k o j e h t i o

l a b a v i j i o k v i r p r i v l a a n d r u g i m a . T o to j e c r v e n a p i o n i r s k a

ba veu k o k o t i c u , koristila se i v o d a sa e e r o m .

m a r a m a m o g l a funkcionirati k a o priznati d i o izraavanja

Iz nekih drugih primjera v i d i m o kako akteri, unutar ta

s t i l a , n e z n a i d a n e k i d r u g i p r e d m e t , v a n stilskih k o o r d i

d a n j e g konteksta s o c i j a l i z m a i p o n u d e r o b e (a uz p r e d m e t e

n a t a , n e b i i z a z v a o u e n j e , o d b i j a n j e , n e g o d o v a n j e ili

p o t r o n j e t a k o e r vezane situacije r a n g i r a n j a i p r o c j e n e

p o d s m i j e h , p o s e b n o u prvoj fazi, k a d a postoji nastojanje

razina ukusa o d r e e n i h drutvenih g r u p a ) p r e u z i m a j u , iz

k a s v o j e v r s n o j k o n s o l i d a c i j i stila.

o n i h d u a n a k o j i s u bili s i m b o l i m a s o v n o s t i i niske r a z i n e

P r o s j e n a d o b a k t e r a u p r v o j fazi k r e t a l a se od 1 6 i

ukusa, pojedine predmete (poput arapa) i pridruuju ih

1 7 g o d i n a , uz primjetnu generaciju od 20 i 21 g o d i n u , no

s v o m r a z r a e n o m i m a g e u . Kui, t i nisi m o g a o n a i t a k v e

s r e d n j a k o l a i o v d j e o s t a j e o s n o v a s k o j e na s c e n u stie

stvari u d u a n i m a , p o s e b n o n e u o n i m , k a o b o l j i m . J a s a m

v e i n a a k t e r a . S o b z i r o m na p o s t o j a n j e tvreg i m e k e g

j e d n e a r a p e n a a o u U n i k o n z u m u , kui, t a m o g d j e i h

dijela aktera koji ine rockabilly scenu (kao i veinu d r u

n i t k o n e b i t r a i o , d i k u p u j u o n i z a d n j i , o n o , kui, k o k u

g i h ) , o v d j e j e p o t r e b n o r a z m o t r i t i k a k o tvri d i o u s v a j a

p u j e n e t o za o b u ' u U n i k o n z u m u , b i l e su s k r o z k r i a v e i

e l e m e n t e stila, u p o e t n o j f a z i , i z g r a u j u i s p e c i f i a n v r i

uklopile su se odlino.

j e d n o s n i sustav n a t e r e n u m u k o s t i i d o k a z i v a n j a , l a k o j e

U n u t a r n a s t o j a n j a o k o to k o m p l e t n i j e g i z g l e d a ( k o j i

glazba i ovdje bila presudna, o m o g u u j u i prva okupljanja

se kretao u n a v e d e n i m k o o r d i n a t a m a , to ipak ukljuuje

o k o r o c k a b i l l y stila, z a j e d a n d i o a k t e r a m o e m o ustvrditi

varijacije u e l e m e n t i m a i o m o g u u j e stvaranje razliitih

da s u , s j e d n e s t r a n e v a n j s k i i z g l e d i p r o f i l i r a n i i m a g e , a s

k o m b i n a c i j a za individualno izraavanje) m o g u e je nai i

d r u g e d r a n j e , v r e d n o t e i n a i n p o n a a n j a , bili j e d n a k o

primjere koji svjedoe o dozi h u m o r a i toleranciji p r e m a

v a n i k a o i g l a z b a , a k o ne i v a n i j i u p r o c e s u p r i k l j u e n j a i

eksperimentima, poput noenja pionirske, crvene m a r a m e .

vlastitog doprinosa nastajuoj sceni. Razgovarajui s p r e d

To je tipian primjer, p o p u t m n o g i h slinih koje je interpre

s t a v n i c i m a o n o g d i j e l a k o j i j e vei n a g l a s a k s t a v l j a o n a

tirala britanska sociologija subkulture m l a d i h , preuzimanja

g r u p n u p o v e z a n o s t i k o j i nije s u d j e l o v a o t o l i k o u o r g a n i

o d r e e n o g p r e d m e t a iz j e d n o g konteksta i znaenja, koje

zaciji, putanju glazbe i koncertnim aktivnostima, m o e m o

je s n j i m p o v e z a n o , i p r o m j e n e z n a e n j a , u o v o m s l u a j u

ak uspostaviti redoslijed po k o j e m je netko bio privuen

pionirske m a r a m e u rockabilly m a r a m u , gdje prepoznava

atraktivnim i z g l e d o m , zatim sredinjim p r e o k u p a c i j a m a ,

nje m a r a m e i k a o pionirske zapravo d o d a j e na vrijednosti

koje u ovakvim sluajevima akter zapravo doivljava kao

i prepoznavanju s a m o g ina preuzimanja i preoblikovanja.

i m p l i k a c i j e i m a g e a u s v a k o d n e v n o m ivotu, pa tek o n d a

Eksperimentiranje s elementima imagea jedan je od p o k a

g l a z b o m . G l a z b a s e t a k o p o d r a z u m i j e v a l a , a o n o to
2 7

zatelja otvorenosti i zatvorenosti razliitih s u b k u l t u r n i h g r u

p a . N e k e g r u p e (kvadre) njeguju vre g r a n i c e i m a g e a i
u svakoj p o j e d i n o j situaciji m o e se p r o m a t r a t i k a k o se
272

27

O v d j e je rije o o n o m dijelu rockabilly aktera koji nije neposredno

sudjelovao u glazbenom utemeljenju scene. Stav o podrazumijevajuoj glazbi ne umanjuje njenu vanost, ali naglaava druge dimenzije,

273

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

j e p r i v l a i l o sceni b i o j e i m a g e i d r a n j e . O s o b i t o j e z a

punoj opremi, dakle dvadesetak kokotica, jakni, creeper-

n i m l j i v a i n t e r p r e t a c i j a s a m i h a k t e r a , k o j i g o v o r e o specifi

sica, n a j e d n o m m j e s t u , u g r u p i , p a n a m m o e biti r a z u m

n o m k o d e k s u asti, to nije n i m a l o s l u a j n o , k a k o s o b z i

ljivo ushienje koje su akteri dijelili (i k o j e g se m n o g i sa

r o m na naslijede koje rockabilly obnavlja i koje posreduje

s l i n i m u s h i t o m sjete i d a n a s , d e s e t a k g o d i n a n a k o n o p i

niz f i l m o v a s m o g u n o u s n a n o g u t j e c a j a , t a k o i s o b z i

s a n i h d o g a a j a ) p r i l i k o m g r u p n e e t n j e d o k i n o t e k e , to

r o m na s v a k o d n e v n i ivot kvadre i situacije u kvartu, na

vie g o v o r i o r i t u a l u , i d e n t i f i k a c i j i , a u t o p e r c e p c i j i , g r u p n o j

k o n c e r t u , p l e s u , u k a f i u i t d . Ferka - to je b i o z n a a j a n

prezentaciji i osnaivanju n e g o o p u k o m odlasku u kino.

t e r m i n , k o j i o b j a n j a v a p o i m a n j e asti i p r i s t u p a m o g u e m

Muki dio rockabillycara bio je u veini, na svakog

s u k o b u . Jedan na jedan, to je osnovni sadraj p o j m a

d e s e t o g d o l a z i l a b i p o j e d n a d j e v o j k a . ( O v d j e j e rije o

ferka ( o d e n g l e s k e rijei fair) i o n n a m u k a z u j e n a o b

g r u p a m a koje se drue ee i i m a j u vru strukturu od

n a v l j a n j e n e k i h s t a r o t e m e r s k i h p r i n c i p a . M e u t i m , inter

ireg k r u g a p o z n a n i k a i p o v r e m e n i h susreta u n e k o m k l u

vjuirani akteri o d b i j a j u u s p o r e d b u sa t e m e r i m a , n a g l a

bu. Na m n o g i m mjestima, u poznatim klubovima gdje se

avajui neagresivnost, nezainteresiranost za stvaranje frke

m o g l a u t i r o c k a b i l l y g l a z b a , m u k a r c i nisu bili t o l i k o b r o j

(tunjave) k a o o b l i k a z a b a v e . N e s m i j e u s t u k n u t i , t o j e

a n o zastupljeniji, ali je jedan d i o djevojaka bio, vlastitim

dosta vano, pa m a k a r d o b i o batine. Dobiti batine od ja

o d a b i r o m , p o m a l o izvan, to s e v i d i i i z izjava p o p u t

e g n i j e s r a m o t a , a l i n e s m i j e u s t u k n u t i , p o v u i se.

ove: Nisam ti ja rockabilly, ali volim doi p o v r e m e n o na

O v a k v i stavovi izraz s u j e d n o g p r i s t u p a m n o g i m p o t e n c i

n j i h o v u v e e r isplesati se.)

jalnim situacijama u kojima sukob m o e eskalirati u tu

U s p e c i f i n o m m i j e a n j u m o d e l a finih i pristojnih, s

n j a v u , u k o j o j o b r a z , ast p r i p a d n i k a k v a d r e n e s m i j e

n o v c e m k o j i o m o g u u j e stilsko i z r a a v a n j e i eih, p o n o

biti p r o k o c k a n a , a l i i s k a z u j u i p a s i v n i j u d i m e n z i j u u k o j o j

snih, James Deanovskih kvadri osamdesetih, a na osnovi

j e j a s n o d a r o c k a b i l l y k v a d r a ( o k o j o j j e rije, a n a o s n o v i

glazbe, i m a g e a i interakcije unutar grupa i m e u g r u p a m a

s p o z n a j a o sceni m o e m o z a k l j u i t i d a n i j e b i l a u s a m l j e n a

na k o n c e r t i m a i o k u p l j a l i t i m a , zavrava prva faza u kojoj

u t a k v o m p o n a a n j u ) n e e i z a z i v a t i , traiti f r k u i p r v a z a

je stvorena zajednika rockabilly scena. Pred kraj o s a m

poinjati

specifinom

desetih scena se proirila, o b u h v a a j u i p a r tisua m l a d i h

o s n a e n j u k u m u j e i n j e n i c a svijesti a k t e r a o v l a s t i t o m iz

s a m o u Z a g r e b u . O s i m splitskih avola koji nisu n i m a l o

g l e d u , d o izraaja j e d o l a z i o u s i t u a c i j a m a k o j e u o p e n i s u

t i p i a n r o c k a b i l l y b a n d , ali o d 1 9 8 4 . n a razliite n a i n e

s p o j e n e s a s i m b o l i k i m ili s t v a r n i m n a s i l j e m ; o d k o n c e r t a

u n u t a r p o d r u j a glazbe i o d i j e v a n j a z a g o v a r a j u revival p e

ili g l a z b e n e s l u a o n i c e d o z a j e d n i k o g o d l a s k a u k i n o .

desetih i ezdesetih g o d i n a , s p e c i f i n o m povratku korije

Zajedniki o d l a z a k u kino nije t a k o b a n a l n a stvar k a o

n i m a i sve i r o j r o c k a b i l l y s c e n i p r i d r u i l i s u s e i n o v i d o

to z v u i , d o v o l j n o je z a m i s l i t i d v a d e s e t a k ili j o vie l j u d i u

m a i akteri - b a n d o v i , p o p u t Fantomi, Greaseballs,

sukobe.

Kolektivni

identitet,

ijem

M a k e , M o o n l i g h t Cats, Rocking kids. U p r o s t o r i m a

a moe sugerirati i injenicu ireg presjeka skupa s naslijeem rock
kulture uope, gdje b a n d o v i poput Clasha, sinonimi za punkerske ili
neke tree subkulturne stilove, takoer m o g u funkcionirati i unutar
rockabilly svijeta, p o s e b n o s pjesmama p o p u t brand new cadillac.

274

p o p u t L a p i d a r i j a , n o s i t e l j i r o c k a b i l l y stila m o g l i s u p r i s u
stvovati multimedijalnoj p r o m o c i j i vlastitog stila, z a p r a v o
uivati u v l a s t i t i m o s n o v a m a s t i l a , t a k o to su u j e d n o j v e 275

URBANA PLEMENA

Benjamin Perasovi

ceri p a r a l e l n o tekle i projekcije f i l m o v a , g l a z b a sa p l o a u

s p o n t a n i j a , m a l o vie divlja ( p o s e b n o u o d n o s u na ples),

p r o s t o r u z a p l e s , i k o n c e r t i n a terasi ( M a l o m L a p u ) .

bilo j e vie konih n e g o b a s e b a l l j a k n i , neto m a n j e d j e

N o v e g e n e r a c i j e rockabillycara dolaze na s c e n u , a u

v o j a k a , i vie a l k o h o l o m r a z g a l j e n i h a k t e r a . Kset j e t v o r i o

s k l a d u s ve p o s t o j e i m r a z l i k a m a u g l a z b i i d r u g i m p r e

s v o j e v r s t a n mix K u l u i a i u r e . N o , rije j e o j e d n o m

f e r e n c i j a m a unutar do tada prilino u r a v n o t e e n o g (da ne

periodu, unutar 6 mjeseci, a kontakti s akterima scene

kaemo

do

o m o g u u j u uvid u stalne p r o m j e n e koje nastaju uslijed

segmentacije i djelomine fragmentacije scene, na poklo

d e f i n i r a n j a i r e d e f i n i r a n j a s i t u a c i j a i p r o s t o r a , na o s n o v i

n i k e i s k l j u i v o s t a r o g i i z v o r n o g z v u k a , n a surfere (koji

i n t e r a k c i j a u n u t a r s c e n e i o n i h s o k o l i n o m , pri e m u s e

s u inzistirali n a o b n o v i B e a c h Boys z v u k a )

mijeaju glazbene preferencije i statusna podrka i m a g e u ,

homogenog)

kolektivnog

identiteta,

dolazi

n a striktni
Stray

s d o b n i m ili k v a r t o v s k i m k r i t e r i j i m a o k u p l j a n j a , u k o n t e k s t u

Catsima), na psycho-billy (u kojem su C r a m p s najpoznatiji

promjena dj-a, organizacije koncerata i programa uope,

predstavnici) itd.

t e p r o m j e n e a t m o s f e r e u o d r e e n o m p r o s t o r u ili n e k e d r u

rockabilly osamdesetih

(simboliziran

najcjenjenijim

O s i m g l a z b e , p o s t o j a l i s u i d r u g i kriteriji r a z l i k o v a n j a
koji su pridonijeli rastezanju scene tako da je o n a izvana

g e i n t e r v e n c i j e u o n o to s e s o c i o l o g u m o e u i n i t i t r a j n i m
ili k a r a k t e r i s t i n i m .

m o g l a i z g l e d a t i r o c k a b i l l v a r s k i , ali s e p o g l e d o m i z n u t r a

Z a d i o eih r o c k a b i l l y a k t e r a m o e s e rei d a p r e d

s t i c a o u v i d u z n a a j n u r a z d v o j e n o s t strasti k o j a r e z u l t i r a

stavljaju s v o j e v r s t a n o d g o v o r n a n e s t a j a n j e t e m e r s k o g k o

f r a g m e n t a c i j o m . M e u tim d r u g i m kriterijima mijeali su se

d e k s a asti, g d j e s e a g r e s i v n o s t n e n j e g u j e p o p u t o v i s n o s t i ,

o n i ve s p o m e n u t i m a t e r i j a l n i , k v a r t o v s k i , kriteriji p r e f e r e n

a l i s p r e m n o s t z a s p e c i f i c i r a n o m a n i f e s t i r a n j e seta m u k o s t i ,

cija tipa zabave, g d j e , primjerice d o m i n a c i j a a l k o h o l a kao

ponosa,

instrumenta

provoda

m o e biti

izazvana

nekim

drugim

sredstvom, pa da to implicira i podjele m e u neformalnim

tjelesnog

dokazivanja,

popunjava

ono

prazno

mjesto nastalo temerskim neogranienim uivanjem u n a

silju b e z i k a k v o g e t i k o g k o r e k t i v a .

g r u p a m a . Sto b i i s t r a i v a , s o c i o l o g , z a p a z i o p r o m a t r a
n j e m u d r u g o j fazi r a z v o j a z a g r e b a k e r o c k a b i l l y s c e n e ,
bez znaajnijeg konzultiranja sa s a m i m a k t e r i m a ? Prvo bi
ustanovio postojanje rockabilly veeri ( m i n i m u m i n f o r m a
c i j a m o r a p o s t o j a t i , d a s e p r a v i l n o o d i t a j u p o j e d i n i nazivi
t e m a t s k i h v e e r i u p o j e d i n i m k l u b o v i m a a k o v e nisu n a
v e d e n i e k s p l i c i t n o ) i z a p u t i o se u K u l u i , u r u ili KSET.
T a m o b i p r i m i j e t i o razliitost a t m o s f e r e , z a s t u p l j e n o s t i m u
k i h i e n s k i h a k t e r a , d j e l o m i n u razliitost g l a z b e , i r a z l i k e
u i m a g e u . T a k o j e u j e d n o m p e r i o d u (to o z n a a v a d r u g u
f a z u razvoja) u K u l u i u a t m o s f e r a bila m i r n i j a , v e o m a m a l o
( p o n e k a d n i m a l o ) p i j a n i h i estokih d e k i , n e t o vie b a
s e b a l l j a k n i i n a j v i e d j e v o j a k a . U u r i je a t m o s f e r a b i l a
2/6

277

Benjamin Perasovi

Navijako pleme

Subkultura

nogometnih

huligana

predstavlja

jedino

podruje u o v o m r a d u o k o j e m postoji ve opsenija d o

m a a s o c i o l o k a l i t e r a t u r a . (Buzov i sur., 1 9 8 9 . , P e r a s o v i ,
1 9 8 9 . , F a n u k o i sur., 1 9 9 1 . , Lali, 1 9 9 3 . ) N a i n j e n j e p r e
g l e d s t r a n e l i t e r a t u r e i p r i k a z svih b i t n i h t e o r i j a i p r i s t u p a ,
od o n i h koji p r e v l a d a v a j u u p o p u l a r n o j kulturi, p o p u t r a
irene p r e d o d b e o a l k o h o l u i nasilju k a o d o v o l j n i m uzro
cima, manifestacijama i ujedno objanjenjima problema
n o g o m e t n o g huliganizma, o nezaposlenosti i pretjerano perm i s i v n o m d r u t v u , to o v a k o s p o j e n o u j e d i n j u j e i lijevu i
desnu perspektivu procjene i implicirane p o t r e b e p r o
m j e n e s t a n j a (i/li n e z a p o s l e n o s t i i/li p e r m i s i v n o g d r u t v a ) ,
k a o i a k a d e m s k e pristupe, p o p u t teorije aggra i rituali"
z i r a n e a g r e s i v n o s t i Petera M a r s h a i s u r a d n i k a , m a r k s i s t i k i
pristup Taylora i C l a r k e a o n o g o m e t u k a o kulturi radnike
klase i s u v r e m e n i m reakcijama n o g o m e t n o g h u l i g a n i z m a
n a d e k o m p o z i c i j u s a m e klase i uvjete t a d a n j e g k a p i t a l i
z m a , D u n n i n g o v e historijske kole koja se d i j e l o m p o k l a p a
s britanskim klasnim pristupom i dekodiranjem medijskih
d i s k u r s a p r i s u t n i h i u b i r m i n g h a m s k o j k o l i , e m u je Lali
(1993.) p r i d o d a o i pristup talijanskog sociologa Dal Laga
o svijetu s p o r t a i n a v i j a k o g r i t u a l a k a o z a s e b n o g , n e o v i
s n o g svijeta i g r e i s i m b o l i k i h s u p r o t s t a v l j a n j a . K a d a z a p o
i n j u d o m a a i s t r a i v a n j a , u svjetlu p o s t - h e y s e l s k o g p o j a
a n o g zanimanja javnosti za n o g o m e t n i huliganizam i n a
silje k o j e n i j e i z o s t a j a l o n i u n a i m u v j e t i m a , a u t o r i s e s r e
u s p o s t o j e i m n a s l i j e e m d o m a e (kritike) s o c i o l o g i j e
sporta. N o , pristup, koji je p r o m a t r a o sportsku publiku i
m n o g e d i m e n z i j e o d n o s a s p o r t a i d r u t v a , nije m o g a o p r u
iti z a d o v o l j a v a j u i k a t e g o r i j a l n i a p a r a t z a n o v o n a s t a l i

278

Benjamin Perasovi

f e n o m e n . Sociologija sporta je sociologiji subkulture m l a d i h

o s t a v i l a n e o p h o d a n kritiki s m j e r r a z m i l j a n j a o vezi s p o r t a
i d o m i n a n t n e k u l t u r e i i d e o l o g i j e , to je b i l o k o r i s n o u a n a l i
zi p o n a a n j a i n s t i t u c i o n a l n i h , p o l i t i k i h i s p o r t s k i h , k a o i
medijskih aktera ukljuenih u kontekst n o g o m e t n o g hulig a n i z m a . T a k o je jedna od prvih uloga sociologije u o v o m
p o d r u j u bila r a z o b l i a v a n j e p o p u l a r n o g d i s k u r s a k o j i s u
s t v a r a l i razliiti s p o r t s k i , p o l i t i k i a k t e r i , m e d i j i i m o r a l n i
p o d u z e t n i c i , o t o m e da je h u l i g a n i z a m b o l e s n a izraslina
na tijelu d r u t v a i s p o r t a ( d a k l e z d r a v o g ) k o j u se m o e (i
o d m a h treba) kirurkim noem odstraniti. Trebalo je o b j a
sniti d a n o g o m e t n i h u l i g a n i , u n a t o s i m b o l i k o m i s t v a r n o m
n a s i l j u , n i s u p o s l a n i s n e k e d r u g e p l a n e t e , n e g o ive svoj
ivot i u koli i u r o d i t e l j s k o m d o m u , o d r a s t a j u u i s t o m s o c i
j a l n o m svijetu koji p o n e k a d predstavljaju n j e g o v i sport
ski i d e o l o z i . N e m o g u e j e o d v o j i t i p r o b l e m n a v i j a k o g
n a s i l j a o d niza a s p e k a t a k o n t e k s t a u k o j e m s e j a v l j a , o d
j e z i k a s p o r t s k i h m e d i j a k o j i vrvi r a t n o m i m i l i t a r i s t i k o m
t e r m i n o l o g i j o m , k a o i d r u g i h e l e m e n a t a konteksta sport
skog d o g a a j a , do izvansportskih aspekata socijalizacije,
roditeljskog, kolskog i o p e g drutvenog okruenja. To je
bila osnova za prepoznavanje d o m a e g m o r a l n o g p o d u
zetnitva

koje se k a m p a n j s k i o g l a a v a l o p o d s j e a j u i

n e k i m p e r i o d i m a na klasine opise m o r a l n e p a n i k e , i na
slian tretman p r o b l e m a p o p u t o n o g a u britanskim m e d i
j i m a . N o , o p a kritika d o m i n a n t n o g diskursa o p r o b l e m u
n o g o m e t n o g h u l i g a n i z m a nije b i l a d o v o l j n a z a r a z u m i j e
vanje f e n o m e n a , a sociologija sporta nije o m o g u a v a l a
spoznaju specifinih interakcija usko profiliranog dijela n a
v i j a k o g svijeta s a i r i m s v i j e t o m s u b k u l t u r e m l a d i h , p a s e
nametnula o d r e e n a p r o m j e n a perspektive i pristup no
g o m e t n i m navijaima kao specifinoj subkulturi.

(Nedo

s t a t k e k l a s i n o g L e B o n o v s k o g p r i s t u p a izrazili s m o n a m j e r
n o u sebi k o n t r a d i k t o r n i m p o j m o m p e r m a n e n t n e g o m i l e

28o

Benjamin Perasovi

z a n o v o n a s t a l o g n a v i j a k o g i s u b k u l t u r n o g a k t e r a . ) Prije
bilo k a k v o g slubenog istraivanja n o g o m e t n i h h u l i g a n a ,
ve u v i d o m u n a s t a j a n j e n o v o g o t p a d n i t v a s r e d i n e o s a m
desetih, primjeujemo urbanizaciju n o g o m e t n i h navijaa
i sve o t v o r e n i j u i r a z n o v r s n i j u i n t e r a k c i j u i z m e u p o j e d i n i h
r o c k - s u b k u l t u r n i h s c e n a i n a v i j a k o g stila u n a s t a j a n j u . U
pristupu n o v o m f e n o m e n u z a p o e l o se s historijskim tipo
vima

navijaa, od starih,

preko dinaminijih,

mijeanih

o b l i k a u k o j i m a su jo o t a c i sin ili z a j e d n o na u t a k m i
c e , ali s e r a z v i j a l o a k t i v n i j e b o d r e n j e i rast n a v i j a k i h r e k v i
zita, do n o v o g o b l i k a koji je generacijski n a g l a s i o , i p r o
storno,

n a o d r e e n o m dijelu s t a d i o n a , obiljeio vlastitu

samostalnost. V e o m a slian, a k o ne identian proces, zbi

v a o se u V. Britaniji d v a d e s e t a k g o d i n a ranije. K o d nas je
p r v o u o e n rast svijesti o s e b i . N a v i j a i su u n o v i n a m a
gledali sami sebe i zakljuivali o potrebi p r o m j e n e raspo
reda klupskih boja na zastavama, zbog medijske upeatljivosti. O n i su postajali zaseban akter. U t o m p r o c e s u pre
sudnu ulogu o d i g r a l a je razmjena informacija i raznoliki
kulturni utjecaji, kako sa stvarnim subkulturnim akterima
drugih, ne-nogometnih scena, tako i s medijski posredo
v a n i m r e p r o m a t e r i j a l o m svjetske u r b a n e p o p - k u l t u r e . N a
v i j a i s u p o e l i i z g r a i v a t i svoj vlastiti s u b k u l t u r n i stil. P o d
sjetimo se - oni su do n e d a v n o v e i n o m smatrali svoje
d u g o k o s e v r n j a k e p e d e r i m a ili s m r d l j i v i m h a k i i m a
( d r o g a i m a , u s p l i t s k o j verziji) k o j e t r e b a t u i . T a k o e r , i
ovi su v e i n o m navijae smatrali s e l j a i n a m a , a njihovu
s t a d i o n s k u k u l t u r u s m j e t a l i blie r o d i t e l j s k o j n e g o v l a s t i t o j .
(Dio subkulturne scene e to miljenje zadrati u n a t o n a
vijakoj subkulturalizaciji, posebno zbog nasilnikih o b i
ljeja.)

Sada,

kad

poinje

proces

izgradnje

navijakog

s u b k u l t u r n o g stila, p a r a l e l n o s tim otvaranjem, p o i n j e

tei i proces o t v o r e n i j e g d o l a s k a na s t a d i o n o n i h koji zadr
a v a j u s v o j a v a n j s k a o b i l j e j a p u n k e r s k i h , m e t a l ili s l i n i h

282

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

o p r e d j e l j e n j a . S t v a r a se n a v i j a k i jezik i svijet, p o s e b n a

a nije bilo n e o b i n o i da navijai k o m b i n i r a j u d u g u k o s u ,

subkultura, ali na osnovi p r e u z i m a n j a m n o g i h e l e m e n a t a

n a u n i c e , j a k o k r a t k u k o s u , ili i z m e i z n e k o g p r e t h o d n o g

k o j i su bili k a r a k t e r i s t i n i za r o c k e r s k a i s r o d n a p o s r e d o v a

ili t a d a n j e g , r o c k e r s k o - s u b k u l t u r n o g i m a g e a .

nja subkulturnog identiteta. Koji su to e l e m e n t i , ije p r e u

z i m a n j e s e o d v i j a n a vie r a z i n a ?

6 . Ples n a s t a d i o n u . P o j e d i n e n a v i j a k e g r u p e s u g a
p r o v o d i l e e e a n e k e r j e e . U Z a g r e b u su ga zvali let

1 . Svijest o p r i p a d n i t v u i r e m ( m e u n a r o d n o m ) n o

m e g o , i taj j e p l e s z a p r a v o s p o j p u n k e r s k o g p o g o p l e s a ,

g o m e t n o m p l e m e n u . Prepoznavanje uzora, ideal-tipskih

sa slamom hard-coreovaca, spojen m e u s o b n i m hvata

s u p l e m e n i k a u e n g l e s k i m n a v i j a i m a , elja za p o t p i s o m ,

n j e m i o d g u r a v a n j e m . Pri i z v o e n j u t o g p l e s a , o d r a s l i p r o

za zajednikim n a z i v n i k o m koji sada s i m b o l i k i sadrava i

m a t r a i sa t r i b i n e Z a p a d ( k a o i n e k i n o v i n a r i u p o e t k u )

b r i t a n s k u z a s t a v u d o n e s e n u n a s t a d i o n , i m e s e svijest o

mislili s u d a s e n a v i j a i t u k u m e u s o b o m .

p r i p a d n i t v u i s t o m p l e m e n u ( s u b k u l t u r i ) i z r a a v a . (To j e k a

7. D o l a z a k n a v i j a a , s vlastitim o b i l j e j i m a , na r i t u a l e

r a k t e r i s t i k a svih r o c k e r s k i h s u b k u l t u r a iji s u u z o r i n a j e e

r o c k - s u b k u l t u r e i d o s l o v n o d i j e l j e n j e iste s c e n e na k o n c e r t i m a

u A m e r i c i ili V. B r i t a n i j i , p r i e m u a k i s p o m e n u t i s i m b o l ,

ili u k l u b o v i m a .

britanska zastava, pripada m n o g i m rockerskim subkulturnim prisvajanjima osamdesetih u Hrvatskoj.)

Uz ove e l e m e n t e , koji p o d s j e a j u na u o b i a j e n e d i
m e n z i j e g l a z b e n i h s u b k u l t u r n i h i d e n t i f i k a c i j a , n a v i j a i iz

2. Pisanje grafita a u t o - l a k s p r e j o m . Potreba za z i d n i m

g r a u j u svoj stil p r i s v a j a n j e m r o c k e r s k o j s u b k u l t u r i n e p o

oglaavanjem svog postojanja i snage. (Punkerskom sub-

znatih kultnih p r e d m e t a , p o p u t bengalki (signalnih baklji)

kulturom obiljeeno ispisivanje cijelog g r a d a i stalna ka

i dimnih

rakteristika v e i n e r o c k e r s k i h i s r o d n i h s u b k u l t u r n i h stilova.)

stvaranja b a n d o v a , koji i m a j u svoje i m e , a o s i m o p e g

3 . U p o t r e b a e n g l e s k o g jezika. Pojava t r a n s p a r e n a t a n a
e n g l e s k o m jeziku.

kutija.

Dok na

rock sceni

postoji m o g u n o s t

o d r e e n j a p u n k e r i ili m e t a l c i o n i m a k o j i n e m a j u b a n d
n e p r e o s t a j e nita d r u g o , n a v i j a i s u s v o j i m g r u p a m a d a l i

4 . E k s p e r i m e n t i r a n j e s d r o g o m . D o k s u a l k o h o l uvijek

i m e n a . V e i n o m postoji j e d n o ime i teritorijalne podruni

dijelili, pripadnici rockerskih subkultura u j e d n o m p e r i o d u

ce ali u n e k i m s r e d i n a m a , p o p u t Z a g r e b a , n a p o e t k u

imali su g o t o v o ekskluzivno pravo eksperimentiranja s d r u

n a v i j a k e s u b k u l t u r a l i z a c i j e n a s t a o j e niz z a s e b n i h g r u p a s

g i m d r o g a m a , to s u o d k r a j a s e d a m d e s e t i h u S p l i t u , a o d

n a z i v i m a p o p u t Blue Lions, N e w Blue G e n e r a t i o n ,

sredine o s a m d e s e t i h i u d r u g i m g r a d o v i m a p o e l i dijeliti i

Blue m a d n e s s i t d . Svijest o p r i p a d n i t v u i r e m p l e m e n u

s n a v i j a i m a , to je m n o g e i d a l j e u d i l o .

nije v e z a n a s a m o u z E n g l e z e . a l o v i t a l i j a n s k i h , k a o i p a

5. Prisvajanje o d r e e n i h o d j e v n i h p r e d m e t a , tipovi fri

zure, naunice u u h u .

n j o l s k i h ili n j e m a k i h k l u b o v a u o b i a j e n i s u n a n a i m s t a
d i o n i m a o s a m d e s e t i h , k a o i z a s t a v e B r a z i l a ili k o n f e d e r a

Najprepoznatljiviji simbol navijakog identiteta iz tog

c i j s k a z a s t a v a a m e r i k o g J u g a - z a s v a k u z e m l j u ili s i m b o l

p e r i o d a (zadrao se, u neto m a n j o j mjeri, i d a n a s ) , a k o za

z n a l o se zato je na s t a d i o n u . D o k su u t a d a n j o j J u g o s l a

n e m a r i m o klasina obiljeja poput k a p a , alova i zastava,

viji n e k i n o v i n a r i o b j a n j a v a l i n a v i j a k e p a r o l e u H r v a t s k o j

p r e d s t a v l j a spitfire j a k n a (spitka). T i m e s u s e j o vie p r i

p i s a n e n a t a l i j a n s k o m jeziku d e s n i a r s t v o m , nisu m o g l i

bliili p o d r u j u u k o j e m s u d r u g i s u b k u l t u r n i s t i l o v i m l a d i h ,

o b j a s n i t i p o j a v u t a l i j a n s k o g n a z i d o v i m a i s t a d i o n i m a Sr-

284

285

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

b i j e , u s r e d i r i l i n e o b n o v e . T o j e z a t o to n i s u z n a l i d a

vanje specifinog, urbanog, subkulturnog navijaa od rodi

t a l i j a n s k i n a v i j a k i a s o p i s Supertifo o b j a v l j u j e i s k l j u i v o

teljske k u l t u r e , ali j e b i t n o i znati d a j e d o b a r d i o t e r o d i t e l j

fotografije navijaa, da je popularan m e u naim navija

ske kulture t a k o e r b i o d i j e l o m svijeta n o g o m e t n i h n a v i j a a .

i m a , i da talijanski predstavljaju uspjean spoj junjake

Svijet n o g o m e t n i h n a v i j a a , p r i j e s t v a r a n j a n a v i j a k e u r b a

scenografije s engleskim primjesama n a v i j a k o g rituala, te

ne subkulture m l a d i h , b i o je, s a m po sebi, ve na r u b u

da su prisutniji u p e r i o d u u k o j e m je e n g l e s k i m k l u b o v i m a

devijantnosti i specifine subkulture unutar v e o m a b e n e -

poslije Heysela bilo z a b r a n j e n o sudjelovanje u e u r o p s k i m

voletnog prostora za takve aktivnosti rezerviranog u d o m i

kupovima.

n a n t n o j kulturi. To je prostor tolerancije koji ne n a r u a v a

O d i k o n o g r a f i j e r e g g a e g l a z b e n i j e uzeta s a m o m a r i

p o v r e m e n o osuivanje u d o m i n a n t n o j kulturi, koje se javlja

h u a n a , n e g o i r a s t a f a r i j a n s k a (etiopska) z e l e n o - u t o - c r v e n a

z b o g prelaska granice (bilo koje g r a n i c e d o p u t e n o g a ,

trobojnica. Period u kojem su navijai morali kriom p o

bilo da se radi o koliini a l k o h o l a , j a v n o m redu i m i r u ,

s u i v a t i p l o e Pink F l o y d a , d a i h n e v i d i n e t k o o d n j i h o v i h ,

n a s i l j u , p o l i t i k i m s l o g a n i m a i s i m b o l i m a itd.) jer i d e n t i t e t

elei uti s n i m l j e n e n a v i j a e L i v e r p o o l a i E v e r t o n a , u h v a e n e

j e s v e d e n n a s l o b o d n o v r i j e m e i status h o b i j a , t a k o d a

u p a r m i n u t a s t a d i o n s k o g z b o r a i u m i k s a n e u s k l o p u pje

o s i m n a v e d e n i h p r e l a z a k a g r a n i c e strastveni n o g o m e t n i

s m e Fearless, d e f i n i t i v n o j e p r o a o . U r b a n a g e n e r a c i j a , n e

n a v i j a u p r e d - s u b k u l t u r n o m p e r i o d u m o e biti u s v o j o j

vie s a m o n a v i j a a , n e g o n o s i t e l j a z a s e b n o g s u b k u l t u r n o g

s r e d i n i kritiziran u n u t a r iste g r u p e s a s t r a s t v e n i m r i b i i m a ,

stila, o b i l n o je koristila g l a z b u u p o s r e d o v a n j i m a s v o g i

i g r a i m a b r i d a , p l a n i n a r i m a ili b i l o k o j i m a k t e r i m a k o j i

v o t n o g stila, u n u t a r s p e c i f i n e n o g o m e t n o h u l i g a n s k e a p r o -

s e , p o p e r c e p c i j i v e i n e , previe p o s v e u j u i n a e n e u p i t

p r i j a c i j e . Razvija s e n o v i d e s i g n z a s t a v a , a l o v a . P o l i t i k i

n i m ili a k p o e l j n i m h o b i j i m a i a k t i v n o s t i m a . A k t e r o v a

a n g a m a n d i j e l a n a v i j a a i z r a a v a se i z a s t a v a m a B a s k i j e i

sredina e p r o b l e m a t i n i m smatrati u p r a v o taj prelazak

K a t a l o n i j e ( p o s e b n o u T o r c i d i ) , s k a n d i r a n j e m IRA, Belfast i

g r a n i c e h o b i j a ili s l o b o d n e a k t i v n o s t i , p r o c j e n j u j u i s t u

p o k u a j i m a s i m b o l i k o g naglaavanja hrvatskih obiljeja u

p a n j ugroavanja n o r m a l n o g s v a k o d n e v n o g ivota u k o j e m

situaciji k o j a je s t r o g o k o n t r o l i r a l a zastave bez p e t o k r a k e .

rad i zaraivanje, brane i roditeljske obaveze ine osnovne

U p o t r e b o m e l e m e n a t a i o b r a z a c a iz tradicije g l a z b e

k o o r d i n a t e . Za razliku od V. Britanije i njenih klasnih svje

no p o s r e d o v a n i h subkulturnih stilova, i stvaranjem vlasti

tova, n o g o m e t je u Hrvatskoj bio i ostao d i j e l o m d o m i n a n

tog rituala, slenga, i m a g e a , navijai su se udaljili od ro

t n e k u l t u r e , i a k o u sebi p o z n a p o d j e l e ( Z a p a d i Istok s t a r i h

diteljske kulture. N o g o m e t je, m e u t i m , uvijek b i o d i j e l o m

stadiona) koje su socijalno uvjetovane. Toleranciji prema

d o m i n a n t n e kulture, i prije nastajanja s u b k u l t u r n o g , o d r a

n o g o m e t n i m navijaima i m u k o m obrascu socijalizacije

s l i m a tee s h v a t l j i v o g s a m o i z a b r a n o g h u l i g a n a , n o g o

pridonosili su m e d i j i , od sportskih koji su uvijek g o v o r i l i o

m e t n i n a v i j a i m a o j e svoj status u d r u t v u . N a j v a n i j a

d v a n a e s t o m i g r a u d o televizijskih serija p o p u l a r n i h s e

s p o r e d n a stvar n a svijetu, k a k o s u n o g o m e t u t e p a l i n o v i

d a m d e s e t i h g o d i n a , u k o j i m a mukarci skrivaju mali radio

n a r i , m u k a i kolektivna igra i njeni fanatini privrenici,

u k o n c e r t n o j d v o r a n i k a k o b i m o g l i p r a t i t i u t a k m i c u . Tri t e

cijeli svijet u z b u e n j a i k l u p s k i h i d e n t i f i k a c i j a , sve je to b i l o

meljna podruja koja obiljeavaju d o m i n a n t n u kulturu u

i ranije p o z n a t o . O v d j e je vano uoiti n e o s p o r n o u d a l j a -

svijetu n o g o m e t a (i ire) jesu k o m p e t i c i j a , m u k o s t i a l k o h o l .

286

287

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

T a e p o d r u j a ostati b i t n i m o d r e d n i c a m a n o v i h s t a d i o n -

koja se n a k o n d o g a a j a razie i prestane postojati, n e g o

skih a k t e r a , d j e l o m i n o r i t u a l i z i r a n a , r e c i k l i r a n a s u b k u l -

subkulturne g r u p e s vlastitim n a v i j a k i m identitetom koji se

turnim navijakim djelovanjem i ponekad propitivanjem.

ne gubi p o n e d j e l j k o m u koli, u roditeljskom d o m u , na

Za razliku od straha roditeljske kulture p r e d izbijeljenim

p o s l u ili s t u d i j u . F a n u k o i sur. ( 1 9 9 1 . ) n e v i d e j a s n o o v o

licima i p r e o k r e n u t i m krievima d a r k e r a , koji se zasniva na

profiliranje navijaa, iako u svom istraivanju zapravo d o

nerazumijevanju i nepoznatome, u sluaju n o g o m e t n o g hu-

k a z u j u d a s u o d etiri g r u p e m l a d i h (agresivni BBB, n e a -

l i g a n i z m a p r i s u t n o j e r a z u m i j e v a n j e , a l i i g n j e v to s u d o

gresivni BBB, mirni n a v i j a i i nenavijai) u p r a v o a g r e

m a e k a r a k t e r i s t i k e p o n a a n j a v r a e n e r o d i t e l j s k o j kulturi

sivni BBB (a to su s u b k u l t u r n i a k t e r i , t v o r c i i n o s i t e l j i z a o

istim j e z i k o m , p o p u t s l i k e ( n a s i l n i k e ) u o g l e d a l u . M l a d i

k r u e n o g i v o t n o g stila) sliniji u p r e f e r i r a n j u d i s k a a i

n a v i j a i , m e u k o j i m a s u bili n o v o f o r m i r a n i s u b k u l t u r n i

kafia n e n a v i j a i m a , n e g o v l a s t i t i m , m a n j e e s t o k i m s u p l e

akteri, simbolikim i stvarnim nasiljem provocirali su d o m i

m e n i c i m a i o n i m a koji navijaju m i r n o i t r a d i c i o n a l n o . Uz

nantnu kulturu, a n a c i o n a l n i m t e m a m a slubenu kulturu.

a n a l i z u p o d a t a k a u vrsti n a s e l j a r a n e s o c i j a l i z a c i j e o e v a

O d d v a n a e s t o g i g r a a postali s u prvi igra, samostalni

ispitanika, iz kojih se vidi n a j u r b a n i j e p o r i j e k l o agresivnih

a k t e r k o j i d o b i j a p r v e , a n e p o s l j e d n j e m i n u t e TV d n e v n i

BBB u o d n o s u n a o s t a l e g r u p e m a n j e p r o f i l i r a n i h i a g r e

k a , n a s l o v n e , a n e s p o r t s k e s t r a n i c e d n e v n i h n o v i n a . Isto

sivnih n a v i j a a , p o t p u n o j e r a z u m l j i v o o k a k v o m a k t e r u s e

vremeno, njihova djelatnost i medijska prezentnost odvi

r a d i i na k o j o j sceni a k t e r d o k a z u j e svoj i d e n t i t e t u c j e l o

j a l a s e j o u v i j e k u vezi s a s p o r t s k i m d o g a a j e m , b a r e m

k u p n o m ivotu, kojega je utakmica samo mali, iako pre

f o r m a l n o i p r o s t o r n o . S a i r e n j e m s u b k u l t u r n o g stila n a

s u d n i d i o - rije j e o s c e n i z a g r e b a k e u r b a n e m l a d e i n a

s t a d i o n e s u stigli i o n i a k t e r i k o j i n i s u u p o z n a t i s a s a m o m

kojoj su i raznovrsne subkulturne g r u p e . D r u g a polovica

i g r o m , a m e u jezgrama navijakog rituala nije m o g u e

osamdesetih, i osobito njen kraj, predstavljaju period u

uvijek p r a t i t i u t a k m i c u , a k i p o d p r e t p o s t a v k o m p o z n a v a

k o j e m j e n a v i j a k a s u b k u l t u r a u l a u d o t a d vie ili m a n j e

n j a p r a v i l a i f i n e s a i g r e . P o n a a n j e n a v i j a a sve s e vie

izolirana podruja rock-subkulture, ukljuujui i one dije

udaljavalo od igre na terenu, pa i od n e p o s r e d n o g sport

l o v e k o j i s a d r e a n t i - n a v i j a k i n a b o j , to d o v r a v a p r o

s k o g k o n t e k s t a u o p e . N a r a v n o , t a vrsta d i s t a n c e o m o g u

ces n o v o g o t p a d n i t v a i p r e d s t a v l j a r u d i m e n t e z a n o v e

i l a j e u p o j e d i n i m m o m e n t i m a jo v e i u t j e c a j n a s a m u

p o d j e l e na o t p a d n i k o j sceni, k o j e e obiljeiti devedesete

i g r u , jer navijai su znali p o t p u n o poluditi i p o e t i o d j e

godine.

d n o m u r n e b e s n o navijati, paliti bengalske vatre i skakati,

T o r c i d a u S p l i t u , B a d B l u e Boys u Z a g r e b u , A r m a d a u

z a v r i j e m e d o s a d n e i g r e o k o s r e d i n e t e r e n a , to n e m o e

Rijeci, K o h o r t a u O s i j e k u , k a o i d r u g a n a v i j a k a p l e m e n a ,

ni igrae ostaviti r a v n o d u n i m a . Ipak, u o s a m d e s e t i m g o

ukljuujui i brojne podrunice veih navijakih g r u p a , ni

d i n a m a e s t o j e n a v i j a k a u t a k m i c a i m a l a svoj t i j e k , o d r e

su h o m o g e n e i na jedan p o j a m svodive grupe, p o s e b n o

e n prvenstveno ponaanjem i pokretima suparnikih n a

a k o i h g l e d a m o (i) i z v a n s t a d i o n s k o g r i t u a l a . Lali ( 1 9 9 3 . )

vijaa i policije, a o n a na terenu svoj. lako je stadionski

r i t u a l b i o o s n o v n i i k o n s t i t u t i v n i e l e m e n t s u b k u l t u r n o g stila
n o g o m e t n i h h u l i g a n a , on nije o k u p l j a o sportsku publiku

288

u s v o j o j studiji o T o r c i d i p r o n a l a z i 4 t i p a n a v i j a a ; n a v i j a - n a v i j a , n a v i j a iz t r e n d a , n a v i j a n a s i l n i k i n a v i j a - p o l i t i k i aktivist. J a s n o j e d a a k t e r i d j e l u j u z a j e d n o u

289

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

t e m e l j n o m ritualu i da orijentacije, s o b z i r o m na prisutnost

okupljanju kraja osamdesetih) n e g o upravo (sub)kulturo-

i interakciju t i j e k o m i izvan s t a d i o n s k o g d o g a a j a , f o r m u

loki u s m j e r e n i a k t e r i , k o j i d o i v l j a v a j u n a v i j a k i ir k a o

liraju m e u s o b n o m k o m u n i k a c i j o m , p a d o i z r a a j a i o b l i k a

u i v a n j e i n e p r o c j e n j i v p r o v o d . N a v i j a i iz t r e n d a u Lalie-

povezanosti dolaze i nasilniki, i politiki, i hedonistiki, i

voj studiji d a j u najvie hedonistikih o d g o v o r a . Bez n a m j e

k l u p s k i i m p u l s i . S o b z i r o m n a t e m u o v o g r a d a i tezu ( u n a

re za osporavanjem konstantnog subkulturnog karaktera

v i j a k o m s l u a j u vie p u t a p o t v r e n u i u r a d o v i m a d r u g i h

dijela navijakih okupljanja od kraja sedamdesetih do d a

autora) o nastajanju urbanih subkulturnih stilova, p o t r e b n o

n a s , t r e b a u p o z o r i t i n a s p e c i f i a n m o m e n t n a s t a j a n j a stila

je Lalievu tipologiju n a d o p u n i t i perspektivom k o j a a n a l i

i o t v o r e n o s t i p r e m a d i j e l u r o c k - s u b k u l t u r e , to o b i l j e a v a

zira n a v i j a a iz t r e n d a i z a h v a t i t i u o n a j d i o ( a u t o ) d e f i n i -

polovicu osamdesetih, kao i na procese daljnje afirmacije

cije a k t e r a koji se o d n o s i s p r a m svojevrsnog mainstrea-

t e o t v o r e n o s t i , a l i i n j e n e n e g a c i j e . N a p e t o s t i z m e u se

m a . To je o s o b i t o z n a a j n o uiniti u p o d r u j u n a v i j a k e

ljaina i predstavnika u r b a n o g dira t a k o e r nije n i k a d

s u b k u l t u r e , jer j e o n a u s p e c i f i n o m o d n o s u s p r a m d o m i

nestala sa stadiona, o n a je d i o stalnog redefiniranja i in

n a n t n e k u l t u r e , p o e v i o d s a m o g s t a d i o n s k o g r i t u a l a , koji

terakcije. Unutar Torcide m o g u e je prikazati put viestru

se odvija uz m n o g e aktere roditeljske kulture i TV k a m e r e ,

ke p r o m j e n e mjesta sa sjeveroistoka na sjeverozapad i

d o sloenijeg o d n o s a koji ukljuuje p r e p l e t a n j e subkultur

o p e t n a s j e v e r o i s t o k u j e d n o m n o v o m svjetlu - p o n o v

n i h i irih sadraja d o m i n a n t n e kulture. N e m a s u m n j e da

n o g n a g l a a v a n j a razlike s p r a m l a p a n a , o b a n a i sli

navijai

n i h s k o j i m a s i p r i s i l j e n n a v i j a t i n a istoj s t r a n i s t a d i o n a .

predstavljaju

poseban

subkulturni

stil

na sceni

drutva. O n i bi to bili i bez e l e m e n a t a koji p o d s j e a j u na

D o k karakteristike g r u p n o g rituala i karakteristike n o g o

subkulturne stilove inspirirane rock k u l t u r o m . N o , s o b z i

metnog

r o m na razlikovanja u r b a n o g i r u r a l n o g , na percepciju tih

( t o p l a struja g o m i l e ,

razlikovanja i upotrebu u akterovim definicijama sebe i

u l o g a rekvizita, a k t i v n o b o d r e n j e , a n t a g o n i z m i i k o d k o m u

d r u g o g a , p o t r e b n o j e pitati o k a r a k t e r u strukture o s j e a j a

nikacije s d r u g o m stranom, simboliko i stvarno nasilje,

koji stoji iza u r b a n i h a k t e r a , o n i h koji s u p r i d o n i j e l i i z g r a d n j i

h e d o n i z a m ) , p r e p o z n a v a n j e razliitih stilova u n u t a r n a v i

plemena

uope

ostaju

na

jednoj

ekspresivizam,

razini

trajne

oblici okupljanja,

n a v i j a k o g stila i d i j a l o g u s r o c k s u b k u l t u r o m na p o e t k u

jakog

c i j e l o g p r o c e s a . Temelji te strukture osjeaja n a l a z e se u

m l a d i h z b o g o n i h n e s t a l n i h , tee u h v a t l j i v i h , a l i z n a a j n i h

svijeta

posebno

je

vano

sociologiji

subkulture

g l a z b e n o m miksu novog otpadnitva sredine osamdese

p r o m j e n a strukture navijakog p l e m e n a . T a k o jedna o d

t i h , k a o i u d r u g i m r o c k e r s k i m i s r o d n i m i s k u s t v i m a kolektiv

urbanih navijakih g r u p a , d o b r i m dijelom nesvjesno, svo

n o g transa, pjevanja i plesanja, lako je d i o navijaa do t o g a

jim

doao

utjecaj

m o g u i , a l i jo n e r e a l n i s m j e r , a t o j e o d n a v i j a a - p o l i -

rock-kulture je evidentan, u n a v e d e n o m p e r i o d u . injenici

t i k o g a k t i v i s t a (koji s e n i k a d n e e i z g u b i t i z b o g j a v n o s t i i

da

pridonosili

relativne sigurnosti s t a d i o n s k e k o m u n i k a c i j e ) i n a v i j a a - n a -

s a m o n a v i j a - n a s i l n i k i n a v i j a - p o l i t i k i aktivist ( i a k o i

silnika (koji se m o e u j e d n o m p e r i o d u p o v u i , to p o k a z u j e

o n i nose trendove sa s o b o m , revitalizirajui i profilirajui

p r i m j e r T o r c i d e iz sredine devedesetih, k a o i eksplodirati

temerske grupe, prikljuujui se politizaciji i n a c i o n a l n o m

p o s r e d o v a n k o n t e k s t o m , p o p u t BBB) p r e k o p r i m a t e l j a , a l i i

2QO

bez

tuih

subkulturnih

posredovanja,

je navijanje bilo s m a t r a n o t r e n d o m nisu

djelovanjem

u devedesetim

godinama

nagovjetava

291

Benjamin Perasovi
URBANA PLEMENA

s t v a r a t e l j a n a v i j a a t r e n d a (koji m o e i m a t i viak u r b
teta i k o m u n i c i r a t i s n e n o g o m e t n o m s u b k u l t u r n o m <

Heavy-metal: as padi

n o m ) , p r e m a n a v i j a u - n a v i j a u koji u z a l o g u cijele prie

p o e t k a dri n a j m a n j e destruktivni e l e m e n t - l j u b a v .
D i c k H e b d i g e je u s v o j o j n a j c i t i r a n i j o j k n j i z i , o s u b k u l
turi i z n a e n j u stila, p i s a o k a k o j e h e a v y - m e t a l u d a n s p o j
hipijevske estetike i n o g o m e t n o - n a v i j a k e mukosti. S u b
kultura je p u n a udnih spojeva, ak i k a d o s t a j e m o sa
m o n a t e r e n u g l a z b e k a o o s n o v e z a p o s r e d o v a n j e stila i
i d e n t i t e t a , a jo vie p r o i r u j u i je n o g o m e t n i m h u l i g a n i z m o m i raznolikim kombinacijama vrijednosnih orijentacija.
N o g o m e t n i h u l i g a n i z a m n e m o r a biti u k l j u e n u r a s p r a v u
0 heavy-metalu, posebno ako p r o m a t r a m o ameriku scenu,
to n a s l i a n n a i n v r i j e d i i z a p u n k i r o c k - k u l t u r u u o p e ,
koja je u Britaniji z n a a j n i m d i j e l o m proeta (sub)kulturom
tribina i p l e m e n s k i m s l j e d b a m a n o g o m e t n i h k l u b o v a , a to
u a m e r i k i m uvjetima ne postoji. M e u t i m , i o v d j e se p o
navlja pria o raznovrsnim oblicima subkulturnih afilijacija
1 i d e n t i f i k a c i j a , p o s e b n o k a d je rije o n a i m u v j e t i m a i
p o s r e d o v a n j i m a m e t a l ili n e k o g d r u g o g i d e n t i t e t a u k o n
k r e t n o m kontekstu. Poto heavy-metal i m a svoje korijene u
h a r d - r o c k u , neki su akteri, poznati iz razdoblja h a o m a n
ske scene s e d a m d e s e t i h , k a o ljubitelji o d r e e n o g zvuka, u
o s a m d e s e t i m p o s t a l i m e t a l c i s r a z l i i t i m n a g l a s c i m a , ili
s u t o bili v e k r a j e m s e d a m d e s e t i h . N e s u m n j i v o s u z v u i ( i
njihova subkulturna p r e r a d a kroz interakciju individua i
kvadri)

Led Z e p p e l i n ,

D e e p Purple,

I r o n Buterfly,

Blue

Oyster Cult, Black S a b b a t h i d r u g i h , pripremili teren i p o

mogli m n o g i m a u traenju afektivne zajednice koju punk i
novi val nee pomesti s pozornice. Jedan takav afektivni
savez n a s t a o je u naoj sredini r e c e p c i j o m n o v o g vala
britanskog heavy metala ( N W O B H M ) , b e n d o v a p o p u t Iron
M a i d e n , J u d a s Priest, S a x o n , U F O i t d . U p r v o j p o l o v i c i
o s a m d e s e t i h s c e n e s u jo u v i j e k o d v o j e n e , svaki p r a v a c

2Q2
293

URBANA PLEMENA

koji se osamostali m o e nai vlastitu p u b l i k u koja p o n e k a d

l j u b o m o r n o u v a g r a n i c e stila, u z s t a l n o p o s t o j a n j e n e
v i d l j i v i h s l j e d b e n i k a j e d n o g stila, ili l j u d i k o j i k o m b i n i r a j u
vie s t i l o v a . U z d u g u k o s u , k o j a j e n a k o n n e s t a j a n j a h i p i jevskih a k t e r a p o s t a j a l a u g l a v n o m s i n o n i m m e t a l a c a ,

jednom specifinom razdoblju od par godina, dio aktera

u o b l i a v a i m a g e ; koriste s e p r i i v k e n a k l a s i n i m t r a p e r

AKTER A: Sve je to k o m e r c i j a l a , M T V , p r o d a n e due...

AKTER B: Zato? Pa sad vie n i s m o m a l a sekta iju m j u z u nitko
ne k u i , sad to slua vie l j u d i , a m j u z a je i d a l j e estoka...
j a k n a m a , crna kona je takoer u upotrebi, pronalaze se
u k r a s i , r e m e n j e i n a r u k v i c e p o p u t o k l o p a ili z a k o v i c a , m a
jice s i m e n i m a b e n d o v a ,

m a r a m e , itd. A C / D C postaje

2Q5

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

p u k i m e t a l b e n d , i u n e d o s t a t k u o r i g i n a l n e p r i i v k e ili

N a a je s p e c i f i n o s t to su u u v j e t i m a j e d n o p a r t i j s k o g s i

majice, m n o g i e u aru obiljeavanja posegnuti za kemij

s t e m a p u n k e r i i n o v o v a l c i e s t o bili s u m n j i v i i d r a n i p o d a

s k o m ili f l o m a s t e r o m k a k o b i t a etiri s l o v a i m u n j e o s t a l i

lje o d n e k i h m e d i j a , p a s u o n d a laki u l a z a k h a r d i h e a v y

t r a j n o n a i z b l i j e d j e l o j t r a p e r j a k n i . N a r a v n o , z a estetski

bendova u javnost smatrali zaslugom njihove apolitinosti

osjetljiviji d i o s u d i o n i k a m e t a l n o g p r o f i l i r a n j a p o e t k a o s a m

i r e a k c i o n a r n o s t i k o j a n e p r o p i t u j e svijet u k o j e m i v i , n o

desetih takve su intervencije bile tunim s i m b o l o m n e u k u

to je takoer obiljeilo s a m o jedan specifian trenutak

sa. Kao i na svim d r u g i m subkulturnim s c e n a m a , postojale

ideologizacije kraja s e d a m d e s e t i h , prije nastajanja n o v o g

s u b r o j n e p o d j e l e i i n d i v i d u a l n e razliitosti u n u t a r o p e g

otpadnitva i mijeanja dijela rockerske (sub)kulture s n a -

heavy-metal p l e m e n a , a glazbene preferencije predstav

stajuim stilom n o g o m e t n o g h u l i g a n a . Ipak, u svjetskim

l j a j u s a m o j e d a n ( p r e m d a k l j u a n ) kriterij r a z l i k o v a n j a , u z

r a z m j e r i m a p o z n a t o j e o m a l o v a a v a n j e ili i s m i j a v a n j e h e a v y -

d o b , k v a r t o v s k u ili k o l s k u l o c i r a n o s t , s t u p a n j u r b a n i t e t a ,

- m e t a l a k a o p r i g l u p o g i n e k r e a t i v n o g , politiki v e o m a n e k o

s l e n g , p o r o d i n u p o z a d i n u i d r u g o . U b r z o e , z b o g vie

r e k t n o g stila. N a j a v l j u j u i p r i l o g o h e a v y - m e t a l u u Q u o r u m u ,

dimenzija diferencijacije, gdje je glazba p o n o v o presudna

Rizvanovi ( 1 9 9 2 . ) ga naziva najvitalnijim i n a j p o p u l a r n i j i m

ali ne i jedina, o p i p o j a m h e a v y - m e t a l a postati preuzak i

rock a n r o m i koliko g o d se sline i prezira troilo, ta i

neupotrebljiv. Kraj sedamdesetih i poetak osamdesetih,

njenica n i k a k o se ne moe osporiti. I Mirel K o m a d , a u t o r

uz d j e l o m i n u s m j e n u generacije i svjetonazora (od hao-

tog instruktivnog priloga u Q u o r u m u , o d m a h na poetku

m a n s t v a n a p u n k i n o v i val) u d o m a o j p u b l i c i s t i c i b l i s k o j

p o k a z u j e d a j e svjestan o p t u b i z a m a i z a m , r a s i z a m , s o

s u d i o n i c i m a z b i v a n j a i iroj s c e n i , n i j e s e n a l o p u n o l i j e p i h

t o n i z a m i konzervativizam, koje esto u p u u j u ljudi koji

rijei z a m e t a l p l e m e . O s i m to j e n o v i m e t a l v a l i s p r a e n

nisu u l i vie o d d v i j e H M p l o e u ivotu. D o p u t a j u i

p o h v a l a m a z b o g p r i h v a a n j a p u n k e r s k e estine i z a b o r a v

m o g u n o s t n e g a t i v n e k r i t i k e z a niz b e n d o v a k o j i m a s e d o

l j a n j a n a b a l a d e ( k a o d a estine u r o c k u n i j e b i l o p r i j e

kazuje loa strana metala, K o m a d na p o e t k u teksta

punka) d u g o k o s i gitarski heroji smatrani su svojevrsnim

m o r a e k s p l i c i r a t i : H M nisu Kiss, B o n J o v i , E u r o p e , M o t l e y

atavizmom intelektualno ivahne scene post-punk rocka.

C r u e , A e r o s m i t h , C i n d e r e l l a , Poison, Black C r o w e s , Tesla i

Polet, k o j i j e h a o m a n e b r a n i o o d k o n z e r v a t i v i z m a i m o

n j i m a slini. ( K o m a d , 1 9 9 2 . , str. 1 7 9 . ) H a r d - r o c k i h e a v y -

r a l n e p a n i k e , s t v a r a j u i s c e n u , o b j a v i o j e vie t e k s t o v a

-metal uvijek su imali b r o j n e sljedbenike u naim krajevi

protiv h a o m a n a z b o g n j i h o v o g o d b i j a n j a n o v i h z v u k o v a ,

m a , i oni kao da ne m a r e za negativne kritike, pa ni za

z b o g k a t a s t r o f a l n o loih p l o a k o j e h a o m a n i i d a l j e m e d u

podjele u p u e n i h , spajajui u svojim ritualima i o n e vri

s o b o m r a z m j e n j u j u , a t o s u p r v e n s t v e n o bile p l o e p s i h o -

jedne, i o n e kojih bi se K o m a d o d r e k a o . Metalci su ve

delinog, i tekog, metaliziranog rocka. Takoer, s obzi

vie o d d v a d e s e t g o d i n a p r i s u t n i n a s u b k u l t u r n o j s c e n i , n o

r o m na politinost i kritinost p u n k a i n o v o g v a l a , o n d a n j i

sve stilske v a r i j a c i j e k o j e s u s e d o g o d i l e o t e a v a j u u p o t r e b u

m e t a l se d o i v l j a v a o k a o drutveno prihvatljiv i t a k o za

samo toga pojma. Sredinom osamdesetih, segmentacija

svjesne u r b a n e o m l a d i n c e ( p ) o s t a o r e a k c i o n a r a n . N i s u t o

( s t v a r a n j e p o d s t i l o v a k o j i s u jo u v i j e k d i o o p e g p o j m a )

specifinosti nae sredine, n e g o d i o prie o statusu koji

prelazi u f r a g m e n t a c i j u heavy metal scene u Hrvatskoj, g d j e

metal i m a u n u t a r rock-kritike i publicistike u svijetu u o p e .

d i o a k t e r a p o i n j e i z b j e g a v a t i heavy o d r e e n j e , s m a t r a -

296

297

Benjamin Perasovi

jui g l a z b u , tekst, i m a g e , c j e l o k u p n i d o i v l j a j n o v i h m e t a l
b e n d o v a d o v o l j n o razliitim za distancu od heavy klasike.
N o v o o d r e e n j e n a j e e j e b i l o s p e e d , trash, b l a c k
ili d e a t h . ( M n o g i nisu bili p o t p u n o s i g u r n i n a k o j i b e n d
p r i m i j e n i t i k o j u o d o z n a k a , a l i s u svi n a g l a a v a l i k o l i k o j e
s p e e d ili t r a s h d r u k i j i o d h a r d & h e a v y b e n d o v a . ) U p o
znavi n o v e g e n e r a c i j e m e t a l a c a s r e d i n o m o s a m d e s e t i h ,
m n o g o puta s a m zabiljeio o v a k v e izjave: N i s a m ja heavy
m e t a l a c , to je neto d r u g o , postoje velike razlike, ja slu
a m s p e e d / t r a s h metal itd. Putujui s ljubiteljima m e t a l a
n a k o n c e r t e , m o g l o s e u o i t i ve s p o m e n u t o s t i l i z i r a n j e ,
razliit i m a g e , t a k o d a j e b i l o o d m a h j a s n o t k o n a k o n c e r t ,
na kojem zajedno nastupaju A C / D C i Metallica, ide zbog
prvih, a tko z b o g d r u g i h . N a s t a n a k trash m e t a l a d o n i o je
promjene u tekstovima (prema socijalnim, ekolokim i
d r u g i m t e m a m a r a s p a d a civilizacije) a g l a z b e n a i v e r b a l n a
a n g a i r a n o s t , e s t i n a i b r z i n a , h r a n a za s a t e i s a t e h e a d - b a n g i n g a i transa, snano su otvorili prostor subkulturne
identifikacije i o m o g u i l i n o v i m a k t e r i m a izlazak na s c e n u .
Razdoblje s u k o b a s p u n k e r i m a trajalo je kratko, i nije o b u
h v a t i l o sve g e n e r a c i j e i s u b k u l t u r n e a k t e r e , a e s t o je b i l o
posredovano kvartovskim kontekstom i teritorijalnim (novozagrebakim) napetostima mladih sudionika scene.
M e t a l l i c a je b i l a k u l t n i m b e n d o m i g r a f i t i s b a z i n i m
l o g o m p r e p l a v i l i s u g r a d g o t o v o k a o u d o b a nevv p u n k
g r a f i t a . S o b z i r o m na e s t i n u , M e t a l l i c a , S l a y e r , A n t h r a x , i
s r o d n i b e n d o v i , v e s u bili d a l e k o o d m a k l i o d s t a r o g p u n k a
i m o g l i su se m j e r i t i s h a r d - e o r e o m , m e u s o b n o se i n s p i
rirati i s t v a r a t i z a j e d n i k u s c e n u , n o g r a n i c e s u b k u l t u r n i h
stilova p o n e k a d se dre na p r e d r a s u d a m a i s t r a h u , p o t p u
n o m i m o r a z v o j a g l a z b e ili s u r a d n j e b e n d o v a . T o j e b i o
s l u a j i u Z a g r e b u . Pria o m e t a l c i m a k a o m a e h o t i p o v i m a
opsjednutim s o t o n o m , smru, pokoljem, p a k l o m , krvlju,
sveopim unitenjem, zadrala se i na s a m o j subkulturnoj

2p8

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

sceni, j e d n i m d i j e l o m z b o g stvarne tematike koju njeguju

T o l k i e n , a u t o r G o s p o d a r a p r s t e n o v a , knjievnik D a n i l H a r m s

o d r e e n i b e n d o v i (Slayer) a d r u g i m d i j e l o m z b o g p r e d r a

i glumac Arnold Schwarzenegger. Od klasinog filmskog

s u d a k o j e m o g u i m a t i f u n k c i j u u v r e n j a v l a s t i t o g stila,

horrora i testiranja novih granica podraaja i percepcije

gdje, recimo, angairani bendovi misle k a k o su jedini u

morbidnosti, do naeg politiko-dokumentarnog

t o m polju. S o b z i r o m na d o m i n a c i j u glazbe n a d tekstom u

civilizacije ratova i ekolokih katastrofa, akteri m e t a l stva

identifikacijskim k o r a c i m a d o m a i h subkultura, a na osno

r a l a t v a o m o g u u j u K o n a n i m a ili n e k i m d r u g i m , z a g r e

v u sve e e g m i j e a n j a s t i l o v a , s r e d i n o m o s a m d e s e t i h j e

b a k i m ili s p l i t s k i m s r e d n j o k o l s k i m r a t n i c i m a , d a s e s u o e

m a n j i ali k r e a t i v n i i u t j e c a j n i d i o n o g o m e t n i h n a v i j a a p r e u

s tim p r o b l e m i m a k a k o znaju i m o g u . N e k i e to initi s

z e o e s t o k e r i f f o v e i h r a n i o se M e t a l l i c o m i S l a y e r i m a u o i

prijateljima na k o n c e r t u , neki e se posveivati d e t a l j i m a

m i t s k i h g o s t o v a n j a , bez o b z i r a o e m u j e o d r e e n a p j e

i m a g e a , neki e sudjelovati u nasilnikim aktivnostima,

s m a pjevala. M n o g i metalci su sudjelovali i u stadionskim

d r u g i e s e nasilja g r o z i t i , d o k e trei d o p u s t i t i d a i h riffovi

ritualima,

neovisno o

iz zvunika prenesu u stanje t r a n s a , bez obzira na v e r b a l i -

b e n d o v i m a , s p u n k e r i m a koji su se t a k o e r hranili esto

z a c i j u . Jo o d h i p i j e v s k o g i t e k o r o c k e r s k o g r i t u a l a v i t l a n j a

k o m g l a z b o m u o i u t a k m i c e . T a k o s u nai d o m a i a k t e r i ,

g l a v o m (i kosom!) koje podsjea na derviki o b r e d , trans

metalci i punkeri, osim sukoba i evidentiranih tunjava,

se n a m e e k a o p r i m j e r e n o objanjenje cilja i karaktera ne

z a p o e l i i z a j e d n i k i let m e g o ples n a s t a d i o n u , m o d a i

s a m o heavy-metal glazbe i subkulture s n j o m u vezi, n e g o

p r i j e n e g o to s u t o m o g l i iskusiti n a n e k o m c r o s s o v e r

i m n o g i h drugih rituala subkulturne scene. Transinost je

koncertu u g r a d u . P o j a m metalca nikad nije bio j e d n o z n a

v i d l j i v a i o n a n a m e t a l sceni m o e biti r a z n o v r s n o u s m j e r e

a n , a o s a m d e s e t i h s e jo vie u s l o n j a v a m o g u e z n a e

na ili p o s r e d o v a n a . Ples v e i n e m e t a l a c a (koji je s o b z i r o m

n j e . K a d s u B a d B l u e Boysi z a p o e l i s o b l i k o v a n j e m s v o g

na crossover varijante i m a o i svoje faze tranja, bez m a

stila i p i s a n j e m g r a f i t a n a i r o k o m p o d r u j u , m o g l o s e

hanja glavom), h e a d b a n g i n g , podsjea prvenstveno na

p r o n a i vie primjera k o m b i n i r a n j a pripadnosti. Ve s p o m e

amanistiku praksu i stanja transa.

tvorei

jedan p o s e b a n crossover,

horrora

n u t i g r a f i t M e t a l l i c a , B B B , S p a n s k o (a m o e i A n t h r a x ,

Autori p o p u t Willa Strawa (1990.) naglaavaju pri

T o r c i d a , Suidar) g o v o r i n a m o kvartovskoj i specifinoj

g r a d s k o i srednjeklasno podrijetlo metalaca, no hrvatsko

subkulturnoj identifikaciji, gdje akter u potpunosti spaja

iskustvo, k a o i k o d d r u g i h subkulturnih stilova, govori o

s v o j e n a v i j a k o p l e m e s p l e m e n o m z v u k a i p o n o s n o istie

niim i viim, prigradskim i g r a d s k i m , raznovrsnim mjesti

teritorijalnu usidrenost na urbanoj m a p i . N e s u m n j i v o je

ma o b l i k o v a n j a j e d n o g identiteta koji nije vezan uz p o s e

rije o m e t a l c i m a , no m e t a l c i su bili i o n i k o j i n i s u ili na

b a n drutveni sloj, n e g o uz ritual, zvukove, trans. Heavy

u t a k m i c e , a k v a r t o v s k o o b i l j e j e t a k o e r nije b i l o o b a v e

m e t a l je v e z a n i uz set m u k o s t i , m i s t i k e i s n a g e , s i r o v e

zno, g r u p a metalaca m o g l a je postati kvadrom neovisno

e n e r g i j e , uz i v o t u s t r i p u , u m j e t n i k u v i r t u o z n o s t i u s p o

o k v a r t u , z b o g iste k o l e ili n a p r o s t o g l a z b e n i h , p o v e z u j u

r e d b u s k l a s i n o m g l a z b o m (ne s a m o z b o g S a t r i a n i a ) i v e

ih struktura osjeaja i elja. Mirel K o m a d ( 1 9 9 2 . ) n a v e o je

zan je uz stigme m a i z m a , konzervativizma, sotonizma,

d v a n a e s t a p o s t o l a t e k o g m e t a l a , m e u k o j i m a s u pisci i

k a k o u d o m i n a n t n o j kulturi, t a k o i na dijelu subkulturne

redatelji, u g l a v n o m h o r r o r a , a m e u d v a n a e s t o r i c o m su i

s c e n e . Bez o b z i r a to j e m e t a l p r i j e t r a s h r e v o l u c i j e b i o

3 0 0

301

Benjamin Perasovi

p o t p u n o politiki nekorektan (a za neke je to o s t a o z a u

vijek) i to su p u n k e r i u r a n o j fazi b i l i i z r a v n o u s u k o b u s

URBANA PLEMENA

Hip-hop

metalcima, doivio sam bezbroj puta da i najortodoksniji

protivnici m e t a l a putaju p j e s m u Ace o f Spades o d M o t o r h e a d a , uivajui u njoj na punkerskim, h a r d - c o r e tulu

K a d a je u ljeto 1 9 9 2 . b u k n u o c r n a k i protest u L. A . - u ,

m i m a . Kasnije, k a d je ve i crossover izveden, bilo je lako,

k a d a j e o b l a k d i m a o d u l i n e p a l j e v i n e s i g n a l i z i r a o rat, s l i

no m o e m o i r a n i j e g o v o r i t i o m e t a l d o p r i n o s u o t p a d n i k o m

jepi gnjev i strah za b u d u n o s t a m e r i k e talionice, t a d a su

i protestnom frontu m l a d i h . N a k o n crossovera, p r e m a kraju

v o d i t e l j i televizijskih m r e a p o e l i p o z i v a t i crne l i d e r e .

osamdesetih i poetku devedesetih, g d j e se s p e e d / t r a s h /

N o , b i l o j e k a s n o . T o vie nisu bili n i k a k v i c r n i l i d e r i . Pravi

hard-core mijeaju s noise, hip-hop, ska, techno i drugim

lideri

izrazima, karakter protesta m o e se tumaiti s a m o uz pot

p o k r e t a bili s u r a p b e n d o v i .

p u n o p o z n a v a n j e k o n k r e t n o g a k t e r a , bez z a k l j u i v a n j a n a
osnovi predrasuda.

spontanog,

osvetnikog

Jamajkanska tradicija

anti-integracionistikog

p o k r e t n o g sound systema

uka

z u j e n a v a n u u l o g u d j - a , k o j a izlazi i z n a e g u o b i a j e n o g
p o i m a n j a p u t a n j a g l a z b e ili z a b a v e , i p r e t v a r a se u i n f o r
miranje, posredovanje i artikuliranje problema u zajednici.
Iz takve tradicije, koja p o z n a j e t o a s t i n g , talk over, r a g a
m u f f i n i s l i n e m i k r o f o n s k e i s t u p e , dj K o o l H e r c s t i g a o je u
Bronx, i t a m o u prvoj polovici sedamdesetih usavrio miks a n j e vie p l o a i s t o v r e m e n o , k o m b i n i r a j u i tekst, razliite
glazbe, unutar koncepta timskog rada na pozornici. D o p r i
n o s o m d j T e o d o r a g r a m o f o n sve vie p o s t a j e i n s t r u m e n t ,
ploa se potee naprijed n a z a d (scratching), a n o v e efekte
u s a v r a v a G r a n d m a s t e r Flash ( J o s e p h S a d l e r ) k o m b i n i r a
jui e l e k t r o n i k u i h a r d - f u n k . A f r i k a B a m b a a t a a d o v o d i u
vezu nastajuu g l a z b u s rasnim i s o c i j a l n i m p r o b l e m i m a ,
osniva Zulu N a t i o n 1 9 7 5 . i okuplja m l a d e s ulice, suprot
s t a v l j a j u i s e s u k o b i m a b a n d i i u z i m a n j u h e r o i n a , to e
ostati o b r a z a c j e d n o g tipa c r n a k o g g l a z b e n o g i s o c i j a l
n o g a k t i v i z m a u susjedstvu, o s n a e n o g a v e l i k i m r e v i v a l o m
M a l k o l m a X-a i c r n a k o g pokreta u o p e , kroz rap b e n d o
ve kraja osamdesetih.
Od p o e t k a je rije i o n a i n u i v o t a , o r i t m u u l i c e , o
n i i m ili o b e s p r a v l j e n i m s o c i j a l n i m s l o j e v i m a , b o j o m k o e
izdvojenih iz proklamirane jednakosti (pred z a k o n o m ) . Afrika

302

303

URBANA PLEMENA

Bambciataa m e u prvima e poeti govoriti o hip-hop kul

turi, a ne s a m o o glazbi. D u g o g o d i n j e povezivanje c r n o g
o s v j e t a v a n j a s g l a z b o m , u svjetlu n a s t a n k a n o v i h i m e n a i
novih p r o b o j a na rubne i srednje dijelove iroke scene
k r a j e m sedamdesetih i p o e t k o m o s a m d e s e t i h (od Sugarhill G a n g d o R U N D M C ili K u r t i s B l o w ) o m o g u i l o j e
erupciju vulkana rap stvaralatva u d r u g o j polovici, p r e m a
kraju osamdesetih.
U naoj sredini, Slavin Balen o d i g r a t e utemeljiteljsku i n a j v a n i j u u l o g u ; jo 1 9 8 4 . v o d i o j e , n a t e k o s n o v a
n o m e radiju 1 0 1 , emisiju electro funk premijera. To je
r a z d o b l j e k a d a i n a i klinci, p u t e m i n o z e m n i h m a g a z i n a i
f i l m o v a , o t k r i v a j u b r e a k - d a n c e . List B r a v o , n a m i j e n j e n
n a j m l a i m a koji postaju akteri, z n a o je p o k l o n i t i i p l o u u
n e k o m izdanju, a to je bio g o t o v o jedini nain dolaenja do
i n f o r m a c i j e j a k o m l a d i m l j u d i m a u j a k o i z r a e n o j krizi t a
danjeg drutva, o g r a n i a v a n j a putovanja i tednje ener
gije. U m n o g i m naim g r a d o v i m a nastaju break d a n c e
ekipe, s vlastitim i m e n i m a i vlastitim sredinjim p r e o k u p a
c i j a m a ; p i s a n j e g r a f i t a p r v i p u t izlazi i z o k v i r a , p r i m a r n o
o d r e e n o g s a d r a j e m , i n a g l a a v a s l i k u , crte, potpis. Split
s k o istraivanje g r a f i t a l i j e p o p o k a z u j e prisutnost i o v o g ,
b r e a k d a n c e , e l e c t r o - f u n k stila m e u t o r c i d a k i m , p u n k e r s k i m i d r u g i m g r a f i t i m a . U Z a g r e b u se p o j a v l j u j u B r e a k
1 0 1 , Red W o r m s , B r e a k T N T i p o i n j u b r e j k a t i , i z v o d i t i
a k r o b a c i j e p o u l i c a m a u z n e i z b j e n i k a z e t o f o n ili n e k i s l i a n
izvor z v u k a . M e u p r v i m a k o j i p o i n j u r e p a t i j e M a s t e r
Keops, legendarni Renmen, grafiti crta p o d i m e n o m Fu
tura 2 0 0 0 . Inspiriran K e o p s o m , 1 9 8 5 . pojavljuje se Frogy,
a t a k o e r i Z w e k . Z b o g U n i v e r z i j a d e 1 9 8 7 . svi g r a f i t i u
g r a d u s u p r e b r i s a n i , to j e r a s t u i l o s c e n u z b o g n e m o g u
n o s t i n a k n a d n e d o k u m e n t a c i j e s t v a r a l a t v a . N a s t a j e i EFA
( d o m a a s k u p i n a ) E l e c t r o F u n k Artists, p r a t i s e D M C o k u
pljanje, Balen pokree d o g a a n j a u velikogorikom klubu

305

URBANA PLEMENA

1 0 0 , dakle nastaje scena o k o d o m a i h break d a n c e ritua

l a (koji z a h t i j e v a j u b o l j u t j e l e s n u s p r e m n o s t i v j e t i n u n e g o
b i l o k o j i plesni ritual s u b k u l t u r n e s c e n e ) , g r a f i t i e k s p a n z i j e ,
u p o t r e b e m i k r o f o n a ( M C znai M a s t e r o f C e r e m o n y , a i z g o
v a r a n j e teksta se naziva r e p a n j e m ) i m e u n a r o d n e r e l e v a n t nosti takvih s a d r a j a u t a d a n j o j kulturi m l a d i h . S l j e d e e g o
d i n e , 1 9 8 8 . , D a m i r Ludvig ( M C W u m a h ) n a g o v j e t a v a a u
torsko profiliranje d o m a i h aktera, a scena dobiva z a m a h
t e m a t s k i m v e e r i m a ( p o n e d j e l j k o m ili p e t k o m ) u t a d a n j e m
Pressu, k r a t k o t r a j n o m k l u b u m l a d i h u s k l o p u O K C - a . U Rijeci
se, t a k o e r u t o d o b a ( o k o 1 9 8 8 . ) o k u p l j a j u M C B u f f a l o , d j
P i m p , U g l y Leaders; rijeka s c e n a e , i z m e u o s t a l o g , biti
poslije p o z n a t a p o p r v o m a l b u m u U g l y L e a d e r s a , r a e n o m u
DiY t r a d i c i j i , bez n o v a c a i uz p o d r k u r a p e k i p e .
H i p - h o p k u l t u r a u svijetu p r i s u t n a je u r a z n o l i k i m m e
d i j i m a i o b l i c i m a . Kroz f i l m Spike Leeja ( D o t h e Right T h i n g )
p r o v l a i se Fight the Power, p o z n a t a p j e s m a j e d n e od u t j e
c a j n i j i h g r u p a , Public Enemy, a f i l m se g l e d a o i u n a i m
prostorima. Prekretnica u relativno s p o r o m nastajanju d o
m a i h h i p - h o p autora nastaje 1 9 9 0 . U s a m o dva d a n a ,
d v a k o n c e r t a , 1 0 . i 1 2 . svibnja, p r v o u Ksetu, pa o n d a u
Skucu. Uz Budweisser, M r . C l e a n a i HC Boxera, koji su u
s v o m r a p u koristili g i t a r e i b u b n j e v e , p o j a v l j u j e se Diffo,
(Different organisation) u klasinoj h i p - h o p postavi s g r a
m o f o n i m a , miksetom i MC W u m a h o m . Na koncertu su, u
p u b l i c i , i Electro T e a m , koji e g o d i n u d a n a poslije n a p r a
viti v e l i k i p r o b o j n a g l a z b e n o j s c e n i , d o k a z u j u i s e u n u t a r
n a j i r e g m a i n s t r e a m a i p o k a z u j u i u n a o j s r e d i n i na p u t
uspjeha kojim su krenuli i m n o g i ameriki reperi, razoa
ravajui time p o d z e m n e aktere i o n a j h i p - h o p koji se ne
g a t i v n o o d r e u j e p r e m a p o p u i k o m e r c i j a l i z a c i j i . Fresh Jay,
prvi p r a v i t u r n t a b l e i s t , s v o j o m i n o v a t i v n o u i u p o r n o u
t r a j n o e obiljeiti scenu, osvajajui kasnije 4. mjesto u
svijetu,

mijenjajui stilove g l a z b e ali ostajui t e m e l j c e m

307

Benjamin Perasovi

prvih d a n a e l e c t r o i h i p - h o p s c e n e . S n j i m s u , iz i s t o g kvart a , jo d v a p r i j a t e l j a k o j i e biti d j e l a t n i a k t e r i : G o - C u t i d j

Furious.
Break d a n c e scena od polovice osamdesetih, d o m a i
g r a f i t i n a z i d o v i m a , i sve j a a r a p s c e n a t v o r e p o d l o g u z a
s u b k u l t u r n e i v o t n e s t i l o v e , b e z o b z i r a to j e d i o t a d a n j i h
rockerskih aktera s p o d s m i j e h o m g l e d a o na electro glazbu
smatrajui je p r o d u e n j e m disco glazbe. I mainstream m o
e biti m j e s t o n a s t a j a n j a (ali n e i t r a j n o g o s t a j a n j a ) s u b k u l
t u r e , a u z i m a n j e d r o g a n i j e kriterij n e i j e s u b k u l t u r n o s t i ,
to j e t a k o e r b i o j e d a n o d p r i g o v o r a o k o r j e l i h b r i j a a
m l a d i m breakerima. N a i m e , jedna o d karakteristika tada
nje s c e n e j e p o t p u n a o d s u t n o s t b i l o k a k v e d r o g e , l e g a l n e
ili i l e g a l n e , u b r e a k d a n c e i e l e c t r o r i t u a l i m a . M o d a je n e
t k o tu i t a m o p o p i o k o j e p i v o , ali u m j e r e n o , i to je b i l o sve,
p i j a n s t v o nije b i l o p r i m j e t n o , niti n a z n a k a b i l o k o j e g d r u
g o g sredstva. U istom r a z d o b l j u , k a d se etiketa m i n k e k a
c i s v e m u to n i j e v i d l j i v i r o c k e r s k i o t k l o n o d k o n v e n c i j a
(stvarajui t a k o n o v u k o n v e n c i j u u n u t a r s u b k u l t u r n e scene)
i kad minkerski akteri poinju uzimati d r o g e , b r e a k beat i
h i p - h o p s c e n a p o t p u n o j e straight, n o t i m e n j e n o f o k u s i r a n j e n a uske s a d r a j e n e r a z u m l j i v e r o d i t e l j s k o j k u l t u r i
nije nita m a n j e s u b k u l t u r n o , niti j e n j i h o v o b r i j a n j e m a n j e
b r i j a k o z a t o to s e n e d r o g i r a j u . S u p r o t n o t o m e , o s j e a j
p o v i e n o g s t a n j a svijesti u d o b a k o d j e s c e n a b i l a m a l a i
jedinstvena, vratolomije plesa, nona oslikavanja zidova,
p r v a r e p a n j a , t o g o v o r i o v e l i k o m b r i j a k o m n a b o j u , bez
obzira na izostanak tipinih brijakih pomagala. N a r a v
n o , s c e n a e se sve vie iriti, a veliki v a l r a p b e n d o v a s
kraja osamdesetih i na s a m o m poetku devedesetih privui
e druge subkulturne aktere. M e u utjecajnim b e n d o v i m a
koji su p o s r e d o v a l i subkulturne identitete p u n o irem k r u g u
urbanih plemena od dotadanjeg, prvog plemena d o m a e
h i p - h o p s c e n e bili s u :

308

P u b l i c E n e m y , N W A , G a n g Star,

Benjamin Perasovi

G e t t o Boys, Erik B & R o k e e m , Silver Bullet, LL K o o l J, U l t r a magnetic M C - s , Boogie D o w n Productions i m n o g i drugi,

k a o i kasniji s a m o s t a l n i r a d o v i D r D r e , Jce C u b e i p o s e b n o
Ice-T s d o d a t n i m B o d y C o u n t b e n d o m . Kraj o s a m d e s e t i h
o z n a a v a b r o j n e crossover varijante u g l a z b i , pa i velike
p l e m e n s k e m i x e v e p o p u t susreta r a d i k a l n i h r e p e r a s a s p e e d
i trash m e t a l c i m a , g d j e po d v a b e n d a , iz s v a k o g p l e m e n a
po j e d a n , zajedniki izvode pjesme, p o p u t o n i h na k o m p i
laciji J u d g e m e n t n i g h t . Z a j e d n o s t i m p r o c e s o m , n a n a o j
s u b k u l t u r n o j s c e n i sve iri k r u g l j u d i p r i s v a j a e l e m e n t e h i p - h o p identiteta, d a k l e i oni akteri koji su preskoili fazu
b r e a k b e a t a , g r a f i t i s c e n u ili r a n i h i p - h o p , b o r a v e i u t o
d o b a n a d r u g i m , r o c k e r s k i m ili s r o d n i m s u b k u l t u r n i m s c e
n a m a . T o p r o i r u j e o s n o v n u ( u p o g l e d u d r o g e straight
grupu) koja je postojala prije estokog pokreta rap aktivizma kraja osamdesetih.
Poslije r a t a , k o d n a s n a s t a j e , u d v i j e f a z e , ira s c e n a
autentinih d o m a i h h i p - h o p kolektiva. Pisanje grafita ta
k o e r i m a svoj r e v i v a l , p o j a v l j u j u se, m e u o s t a l i m a , Y C P i
U M F , Soee (dananji Leon). U Z a g r e b u , Slavin Balen p o
novo

predstavlja temeljnu

integrativnu toku

hip-hop

s c e n e , a e m i s i j a R a p p o t e k a klju i n f o r m a c i j a i i n t e r a k c i j e .
B a l e n u se p o s l i j e p r i d r u u j e i Frks, k o j i e p o k r e n u t i B l a c k
O u t emisiju, zaslunu za poticaj novim akterima i pretva
r a n j e u p r o j e k t . U 1 9 9 2 . T a r g e t (iz d a n a n j e g T r a m 1 1) i
d j S a m u r a i r a d e svoj d e m o , 1 9 9 3 . u S p l i t u n a s t a j u TBF
(The B e a t Fleet). D o m a i r a p d o s p i j e v a i n a t o p - l i s t e , p r i
m j e r i c e Fresh Style ( a t o s u Fresh Jay i M C W u m a h ) p r o v e l i
s u s e d a m t j e d a n a u v r h u s a s v o j o m VVicked a t V V e e k e n d ,
a neto kasnije uspjeh postiu Y o u n g Lordz s p j e s m o m
i v o t v e l i k o g g r a d a . Y o u n g Lordz s u z n a a j n i i z a t o to
s u m e u p r v i m a u p o t p u n o s t i o d b a c i l i e n g l e s k i jezik i t e
pali s a m o na hrvatskom. Grafiti scena i jezgra d o m a e g
r a p a uvijek s u p r e d s t a v l j a l i z a j e d n i k i senzibilitet. ( Z a p r a v o ,
3IO

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

postoji ve p a r g e n e r a c i j a koje u s v o m s v a k o d n e v n o m

k a s a m e g l a z b e . D i o r e p e r a j e g r a d i o r e p u t a c i j u n a kritici

ivotu

d r u t v a i c i v i l i z a c i j e , o p i s u i v o t a u g e t u , a ne na s e k s i z m u .

utjelovljuju

sva

elementa

koja

hip-hop

kultura

s m a t r a k o n s t i t u t i v n i m za s v o j e p o s t o j a n j e ; a to su g r a f i t i

K a d su u n a o j s r e d i n i d j e v o j k e (Scats) e l j e l e p r o g o v o r i t i

b r e a k , t u r n t a b l e i s m i M C . ) I z b o r e n je prvi l e g a l n i z i d , u

protiv n a s i l j a n a d e n a m a , t a k o e r s u s e posluile r e p g l a z

Varavskoj, a

1 9 9 5 . grafiti scena b o g a t i j a je za asopis

b o m i o b l i k o m i z r a a v a n j a . T a k o e r , m n o g i b e n d o v i izrazito

(fanzin) Z G B K a o s , a to je d o i s t a b o g a t s t v o i najvii ( s u b ) k u l -

antiseksistike i a n t i r a s i s t i k e o r i j e n t a c i j e slue se h i p - h o p o m

t u r n i k a p i t a l k o j i s e n a t o j sceni k o d nas m o e sresti. Po

u svom uobliavanju glazbenih i d r u g i h izraza.

slije 1 9 9 5 . , g o t o v o svi p j e v a j u ( r e p a j u ) n a h r v a t s k o m . H i p -

Kraj devedesetih k o d nas obiljeava trei val h i p - h o p

- h o p je takav oblik, d o v o l j n o s l o b o d a n i na sample orijen

b e n d o v a i svojevrsna popularizacija. Tekstovi su d o b r i m

tiran, koji o m o g u u j e izraavanje na s v o j o m jeziku, koje

d i j e l o m snani i d u b o k o uronjeni u socijalni i e k o n o m s k i

n i j e nita m a n j e p r o t o n o , s t i l i z i r a n o i a u t e n t i n o n e g o re-

kontekst s v a k o d n e v n o g ivota, g d j e veina aktera p r i p a d a

p o v a n j e n a e n g l e s k o m . H i p - h o p j e n a j e e l o k a l a n , p a je_

subkulturnoj sceni, dijelei sudbinu ostalih i p o g a a j u i

p r i r o d n o da zagrebaki bendovi g o v o r e kvartovskim a

precizno bolne toke stvarnosti, k a o i proslavu zajednitva

t r a m a , k a o i splitski ili r i j e k i . U o s t a l o m , d o k u Z a g r e b u ili

i u l i n e u m j e t n o s t i . T e k s t o v i m a Beat F l e e t a s o c i o l o g Lali

S p l i t u e k i p a r e p u j e ili r e p a u R i j e c i r a p i r a . D a n a n j i

p o j a n j a v a splitsko s t a n j e u m a , o b j a v l j u j u i ih u knjizi

hrvatski reperi doivjeli su pozive u k l j u n e studije za

k o j a s e b a v i o v i s n i c i m a o h e r o i n u (Lali, N a z o r , 1 9 9 7 . ) R a

p r o d u c i r a n j e rap glazbe u svijetu, v e l i k o g o r i k i M e g a b l a s t

zoaranje generacije s kraja o s a m d e s e t i h , koja je doivjela

osvaja

break

komercijalizaciju hip-hopa u Americi tijekom devedesetih,

p l e s a , u p i s u j u i n a e k v a r t o v e n a u r b a n o j m a p i svjetske

dakle razblaavanje i razvodnjavanje radikalnosti, o n a k o

subkulturne interakcije.

kako je percipirana kod nas, nekad u g l a v n o m preko g l a

nagrade

na

meunarodnim

natjecanjima

J e d a n o d n a j e i h p r i g o v o r a k o j e a n a l i t i a r i (ali i

z b e a n e k a d i p r e k o t e k s t a , s a d a je u s t u p i l o m j e s t o u s h i e

a k t e r i s u b k u l t u r e ) u p u u j u h i p - h o p s c e n i jest o n a j o s e k s i

n j u z b o g jo j e d n o g i v o t n o g v a l a h r v a t s k e h i p - h o p s c e n e i

zmu i maskulinizmu. Seksizam i maskulinizam velikog d i

pripadnih

jela a m e r i k i h repera nesumnjiv je, neki su se u p r a v o na

l a k o su u r o n j e n i u k v a r t o v s k u p r i u , p o n e k a d i u n a i n r a z m i

to i o s l a n j a l i p r i l i k o m m e d i j s k o g p r o b o j a ( p r i m j e r i c e 2 Live

ljanja kvartovskih ratnika, d o m a i reperi s u r a u j u i p o k u

C r e w ) . O t o m e postoji rasprava na s a m o j sceni u A m e r i c i ,

avaju prevladati ve mistificirane animozitete p u r g e r a i

reperskih

plemena

koja

cijene

individualnost,

kao i m e u akademskim akterima kulturnih studija, e m u

t o v a r a . D o b a r je primjer El Bahatee i n j e g o v a pjesma go

se p r i d r u u j e i p r o b l e m c r n o g n a c i o n a l i z m a i s e p a r a t i z m a .

v e d i n a , u k o j o j s u r a u j e sa s p l i t s k i m TBF i p r o t e s t i r a (ne

U r b a n i t e t koji d i j e l e i Bronx i S p a n s k o , S k a l i c e i S o u t h C e n

sa strane, n e g o iznutra, a k o g o v o r i m o o polju sukoba) p r o

tral, nije identian, ali je d o v o l j n o zajednikih dimenzija

tiv b e s m i s l e n e e s k a l a c i j e n a v i j a k o g n a s i l j a i z m e u B o y s a i

k o j e o m o g u u j u o b l i k e a d o l e s c e n t s k o g i v o t n o g stila z a

Torcide, zavravajui pjesmu psovkom u kojoj, a k o se na

s n o v a n o g n a r a p g l a z b i i g o v o r u . T o to j e u j e d n o m raz

s i l n a s p i r a l a n e m o e p r o m i j e n i t i , o t p i s u j e i vae s i n j e

d o b l j u k o d dijela b e n d o v a p r e v l a d a v a l o seksistiko r a s p o

m o r e i m o j e z a g r e b a k o g o r j e . N o , trei v a l h i p - h o p

loenje p r e m a e n a m a ne znai da je to nuna karakteristi-

s t v a r a l a t v a jo j e p r e v i e iv d a b i s m o g a p r o s u i v a l i .

312

31

Benjamin Perasovi

Subkulturne grupe i novi drutveni pokreti

N o v i d r u t v e n i p o k r e t i , bez o b z i r a n a u t e m e l j e n u k r i t i
ku s a m o g p o j m a (Hetherington, 1 998.) predstavljaju fe
n o m e n koji je u literaturi najee vezan uz o s a m d e s e t e
g o d i n e , u z rast zelenih n e s a m o k a o p o l i t i k e s t r a n k e ,
n e g o j e d n o g p o k r e t a i skupa senzibiliteta iz k o j e g a su ze
lene stranke i proizlazile. M i r o v n i , ekoloki i feministiki
p o k r e t i bili s u t i p i n i z a n a z i v n o v i h d r u t v e n i h p o k r e t a ,
iako su pokreti za regionalnu a u t o n o m i j u , za prava razno
vrsnih m a n j i n s k i h i m a r g i n a l n i h g r u p a , k a o i squatterski
pokreti, z a j e d n o inili scenu novih pokreta k o j i , d o b r i m
d i j e l o m , i nisu b i l i t a k o n o v i , ali s u d o l a z i l i n a k o n r a d n i
k o g p o k r e t a i e p o h e koju je taj socijalni p o k r e t obiljeio,
n a g o v j e t a v a j u i ili d e t e k t i r a j u i , p o s u d u m n o g i h a u t o r a
( H a b e r m a s , Feher, Heller, Touraine) p r o m j e n e u socijalnoj
strukturi i karakteru drutva najee z v a n o g postindustrijskim, ali i p r o g r a m i r a n i m , drutvom znanja, i n f o r m a t i k i m
d r u t v o m itd.
Sredinom osamdesetih, prvo u Sloveniji a zatim i u
H r v a t s k o j , p o j a v l j u j u se g r u p e koje d j e l u j u u s k l a d u s prak
s o m novih drutvenih p o k r e t a . To su bile razliite inicijati
ve, koje u g l a v n o m pokrivaju podruje ekologije, mirotvor
stva, enskog p o k r e t a , ljudskih prava o p e n i t o , ali i prava
r a z n o v r s n i h m a r g i n a l n i h g r u p a n a vlastiti i d e n t i t e t i j a v n i
ivot, b e z o b z i r a n a d u h o v n o , s e k s u a l n o ili n e k o d r u g o
opredjeljenje koje se razlikuje od k o n v e n c i o n a l n o g i d o
m i n a n t n o g . S o b z i r o m na opi kontekst (ernobil) i v e u
z a i n t e r e s i r a n o s t ire j a v n o s t i z a e k o l o k e p r o b l e m e ( n e g o ,
p r i m j e r i c e , z a m i r o v n i p o k r e t koji s e t a d a v e i n i i n i o
besmislenim), te na osnovi izborenih uvjeta za l e g a l n o
djelovanje,

314

podrkom

omladinske organizacije,

grupe

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

s l o v e n s k i h z e l e n i h u s p j e l e su stvoriti o n o to se u k l a s i

k o j i s u uivali z n a t n e s l o b o d e i i s t o v r e m e n o bili d o b r i m

n o j t e o r i j i j o o d L . V . S t e i n a z o v e d r u t v e n i p o k r e t . Razli

d i j e l o m alternativno orijentirani ( M l a d i n a ) uspostavila je i

k a k o j a s e p r i t o m e p o j a v i l a u o d n o s u n a p r i s u t n o s t slinih

sredinjim prikazala, osnaila mirovnjake, e k o l o g e , feminist

i n i c i j a t i v a i e v e n t u a l n i p o k r e t u H r v a t s k o j p r i j e s v e g a je

kinje, kao i duhovnjake, gay grupe, punkere i alternativno-

determinirana specifinou politikog sustava i ( s a m o ) p r o -

-umjetnike aktere, na nain n e d o s e g n u t i u nekim z a p a d

m j e n o m k o j u je izvela ZSMS. Rije je o p r o c e s u l i b e r a l i z a

nim sredinama.

cije, o stupnju otvorenosti, postojanju d i j a l o g a i tolerancije

Za na rad je vano naglasiti prisutnost subkulturnih

r a z l i i t o s t i , o o p o j k l i m i u k o j o j su se p o j a v i l i s l o v e n s k i

s t i l o v a na s c e n i n o v i h d r u t v e n i h p o k r e t a i i n i c i j a t i v a u S l o

akteri novih drutvenih pokreta. Presudno je u t o m p r o

v e n i j i . N a s p e c i f i n o j sceni k o j a j e t a d a p o s t o j a l a m o g l i s u

cesu bilo mijenjanje s a m e o m l a d i n s k e organizacije, koja

s e p r o n a i p o z n a t i stilovi p o p u t p u n k e r s k o g , h i p i j e v s k o g ,

se otvorila

im

k a o i stil n e k o n v e n c i o n a l n o g s t u d e n t a , k o j i j e u j e d i n i o o v e

a u t o n o m i j u djelovanja nezamislivu u tom periodu u d r u

strukture o s j e a j a k a o s t r u k t u r e o t p o r a i s a m o r e a l i z a c i j e ,

prema

novim

inicijativama

osiguravajui

g i m r e p u b l i k a m a . Bit t o g p r o c e s a je u igri l e g a l n o s t i i l e g i

na razliite n a i n e (ne)dokazujui svoju p r i p a d n o s t v a n j

timnosti: o m l a d i n s k a organizacija je pruila legalnost dje

s k i m o b i l j e j i m a . Prisutni s u i d r u g i s u b k u l t u r n i s t i l o v i , k a o i

l o v a n j u i n i c i j a t i v a i p o k r e t a , a o n i n j o j l e g i t i m n o s t i j a je

m n o g i m l a d i koji n e p r i p a d a j u p r o f i l i r a n i m s u b k u l t u r a m a ,

kriza b i l a o i g l e d n a . M o g u e s u i d r u g e i n t e r p r e t a c i j e k o j e

a l i s u u p r i m a r n o e k o l o k o m , f e m i n i s t i k o m ili n e k o m d r u

bi

povezivale poetke postindustrijske modernizacije s

g o m a n g a m a n u d i j e l i l i iru r o c k i p o p k u l t u r u m l a d i h , to

tee i s t r a l j i v i m o b l i k o m p o l i t i k e v o l j e i p l a n s k o g r e f o r m a

je o s o b i t o dolazilo do izraaja prilikom manifestacija, d e

torskog zahvata u s a m o p r o m j e n u kljunih politikih aktera

m o n s t r a c i j a i feti p o v o d o m n e k i h k a m p a n j a i a k c i j a .

(organizacija), no o v d j e je vaan okvir koji je o m o g u i o

U H r v a t s k o j su t a k o e r , u d r u g o j p o l o v i c i o s a m d e s e

nastajanje mrea aktera, m e u kojima su i oni k o j i m a se

tih, nastale sline g r u p e i inicijative, no javna scena nije

b a v i m o - subkulturni akteri. Postojanje medijske integra

zabiljeila t a k o m a s o v a n , ni medijsko-interpretacijski utje

tivne t o k e ( p r i m j e r i c e , M l a d i n a i T r i b u n a , a n i j e z a n e m a

c a j a n ivot n o v i h d r u t v e n i h p o k r e t a . N o , b i l o b i p r i l i n o

riva n i sve ira s c e n a m i k r o - m e d i j a , p o p u t f a n z i n a ) , u z

n e z g r a p n o i p r e v i e j e d n o s t a v n o z a k l j u i t i da su u S l o v e n i j i

legalno djelovanje i spomenuti kontekst prodiranja eko

postojali pokreti, a u Hrvatskoj ne, i a k o to na j e d n o j razini

l o k i h t e m a u s v a k o d n e v n i ivot, o m o g u i l o j e n a s t a j a n j e

stoji. Ta razina se o d n o s i na kvantitativni aspekt, m a s o v

h e t e r o g e n i h a k t e r a z v a n i h novi d r u t v e n i p o k r e t i , i j e d j e

nost i javne manifestacije, k a o i na kvalitativni aspekt d j e

lovanje, po ciljevima, senzibilitetu, m e t o d a m a rada i pri

lovanja i utjecaja, medijske prisutnosti i izgradnje mrea i

sutnim ivotnim stilovima, p o d s j e a na sline pokrete i

institucija. M e u t i m , jedino je ekoloki pokret uspio m o b i

g r u p e p o z n a t e p o d istim i m e n o m i z z a p a d n i h z e m a l j a . a k

lizirati z n a a j a n b r o j l j u d i , a s u s t a v a l t e r n a t i v n i h m r e a i

i vie n e g o j e t o b i o s l u a j u n e k i m d r a v a m a Z a p a d a ,

m e d i j s k i u t j e c a j o k o j e m j e rije bili s u ire z a s n o v a n i o d

zbog specifinog politikog konteksta i m a n j e g geograf

ciljeva i prakse novih drutvenih pokreta. Pokretima su

skog prostora, g r u p e intelektualaca ostvarile su znaajan

p r o g l a a v a n e inicijative p o p u t d u h o v n e , mirovne, i nije v e

utjecaj raspravom o civilnom drutvu, a naklonost m e d i j a

lika

3l6

pogreka oznaku

ndp pripisivati

akterima koji

317

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

s v o m d j e l o v a n j u i i d e n t i t e t u slie i d e a l - t i p s k i m p r e d s t a v n i

bi smjela izvoditi deterministike zakljuke o n e p o s t o j a n j u

c i m a slinog d j e l o v a n j a na Z a p a d u , ali je p r o b l e m a t i n o

p o s t m a t e r i j a l i s t i k i h v r i j e d n o s t i t a m o g d j e z a n j i h nisu o s i

stvoriti sliku o b r o j n i m d r u t v e n i m p o k r e t i m a k o j i d j e l u j u

g u r a n i m a t e r i j a l n i uvjeti. C i j e l a h i s t o r i j a p r e n o e n j a s e t o

m a l o s j e v e r n i j e o d p o d r u j a n a k o j e m s e nita s l i n o n e

va gesti, i m a g e a , struktura osjeaja i vrijednosti, koja je

d o g a a . M e u rijetkim (a s obzirom na doticanje konkret

na djelu desetljeima u subkulturi m l a d i h , svjedoi o p r o

nih aktera neosporno jedinim) studijama o v o g p r o b l e m a i

cesu stvaranja efektivnih zajednica i konkretnih aktera koji

perioda nalaze se radovi Inge Tomi-Koludrovi ( 1 9 9 3 . ,

slino pulsiraju u razliitim s o c i o e k o n o m s k i m i politikim

1 9 9 6 . , 1 9 9 8 . ) . U tim r a d o v i m a d o b r o je prikazan politiki

k o n t e k s t i m a . T a k o e r , n e m o e m o niti z a z a p a d n e z e m l j e

k o n t e k s t u H r v a t s k o j k o j i nije o d g o v a r a o n a z a h t j e v e k r i

govoriti o jednostavnoj promjeni koju postindustrijalizam

z n o g v r e m e n a , koji je b i o represivan i nije d o p u t a o , struk

o s a m d e s e t i h stvara na sceni ivotnih stilova, g d j e u skladu

t u r n o n i i d e o l o k i , iru a r t i k u l a c i j u a l t e r n a t i v n i h i n t e r e s a n i

s promjenama

ukljuenje aktera u trino postavljenu postindustrijsku m o

o k u p l j a n j a i g r u p n i h i d e n t i t e t a , g d j e s e i v o t n i stilovi i n d i

kao da

p r e s t a j e vaiti

subkulturni

oblik

dernizaciju i p r o m j e n e strukture u tadanjoj najpermisiv-

vidualiziraju u p o t r o a k o m imperativu. A k o je s a m o to

nijoj republici. Ipak, uz d o b r u analizu f u n k c i o n i r a n j a t a

tono, kako e m o , uz neosporni pravac individualizacije,

d a n j e g sistema i istraivanje samih aktera, koji su d j e l o

o b j a s n i t i p o k r e t e n o g o m e t n o g h u l i g a n i z m a , rast s u b k u l t u r e

vali u Hrvatskoj (ena i drutvo, Svarun, enska g r u p a

n o g o m e t n i h h u l i g a n a koji s u sredite b o g a t e E u r o p e (Heysel)

T r e n j e v k a , m e d i j s k a u l o g a Starta), m a k r o s o c i o l o k a p e r

u p r a v o s r e d i n o m osamdesetih obiljeili stilom h o r d e , g r u p

spektiva i k o m b i n a t o r i k a p r e d m o d e r n o g , m o d e r n o g i post-

n o g identiteta unutar n o g o m e t n o g p l e m e n a ?

m o d e r n o g (postindustrijskog) kao smjer zakljuivanja, o d

vodi autoricu do negiranja implikacija koje se n a d a j u iz
s a m o g e m p i r i j s k o g m a t e r i j a l a . G r u p e k o j i m a j e cilj s t v a r a
nje ireg p o k r e t a , k o j e d j e l u j u u s k l a d u s t i p o m k a m p a n j a ,
t e m a i sredinjih p r e o k u p a c i j a bliskih e u r o p s k i m n o v i m
pokretima, koje u svojim a k c i j a m a slijede djeluj l o k a l n o
misli g l o b a l n o p r i n c i p e e k o l o k o g i s r o d n o g a k t i v i z m a , i
koje b r o j a n o p r e m a u j u sline g r u p e u Sloveniji, ostajui
izvan v i e d i m e n z i o n a l n o i d e o l o k o g , n e s k l o n o g m e d i j s k o g
i p o l i t i k o g b l o k a u H r v a t s k o j , m o r a j u biti p o j m o v n o o d
vojene od slinih g r u p a u susjednoj republici i o s o b i t o o d
vojene od nositelja slinih ivotnih stilova u z e m l j a m a koje
su na osnovi postindustrijske strukture o m o g u i l e postmaterijalistike vrijednosti i nove drutvene pokrete. N e o
s p o r n o t o n a p r e t p o s t a v k a o razlici strukture drutva i o
(post)industrijskom k o m p l e k s u prostora koji a n a l i z i r a m o ne

318

G r u p e , koje su djelovale u d u h u novih drutvenih p o

kreta, vane su ovdje prvenstveno z b o g podruja koje
d i j e l e sa s u b k u l t u r n i m s t i l o v i m a . U H r v a t s k o j , s l i n o k a o i
u Sloveniji, nastao je aktivistiki o b l i k s p a j a n j a n e k o l i k o
a d o l e s c e n t s k i h , vie ili m a n j e p r o t e s t n i h , s u b k u l t u r n i h s e n
zibiliteta. Akteri g r u p a bliskih n o v i m drutvenim p o k r e t i m a
bili s u n e t o stariji o d p r o s j e n i h p r i p a d n i k a s u b k u l t u r n e
s c e n e , ali su u m n o g i m d i m e n z i j a m a dijelili j e d n u iru s c e n u .
Alternativna scena je p o j a m koji u o v o m sluaju o z n a a v a
prostor u k o j e m se sreu akteri subkulture, a l t e r n a t i v n o -kazalini i drugi umjetniki projekti, k a o i akteri pokreta i
inicijativa. Za vrijeme djelovanja g r u p e Svarun g o t o v o sva
ka javna akcija bila je praena o d r e e n i m zvukovima, od
k a z e t a d o o r g a n i z i r a n j a k o n c e r a t a ili p r i k l j u e n j a k o n c e r
t i m a i d r u g i m s l i n i m d o g a a n j i m a n a s u b k u l t u r n o j sceni s a
svojim t a n d o v i m a , peticijama protiv g r a d n j e atomskih c e n 3IO

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

t r a l a , z a b i c i k l i s t i k e staze, l e c i m a , b e d e v i m a i c j e l o k u p

OK S S O H Trnje p o t p u n o ilegalno, i na kraju legalno u

n o m s v a r u n o v s k o m i k o n o g r a f i j o m k o j a nije p u n o o d u d a

sklopu sveuiline konferencije t a d a n j e o m l a d i n s k e o r g a

rala od m n o g i h slinih g r u p a sjevernije i z a p a d n i j e . Na tim

nizacije. Ekologija, nenasilje, ravnopravnost spolova, d u

m j e s t i m a d o l o je do susreta razliitih s u b k u l t u r n i h g r u p a ,

hovnost, antiautoritarnost, to su bile uporine t o k e o k u p

d o ve p o z n a t o g spajanja punkerskih, g a r a n i h , h a r d - c o r e

l j a n j a i a k c i j e . S v r e m e n o m se f e m i n i s t i k a g r u p a o d v o j i l a i

i noiserskih impulsa s hipijevskim, p s i h o d e l i n i m , njenijim

zapoela djelatnost k a o enska g r u p a Trenjevka. Svarun

senzibilitetima. M i x ivotnih stilova i subkultura m e u nosi

je prestao s r a d o m kad je z a p o e o proces s l o b o d n o g po

teljima Svarunovih akcija i kruga od par stotina simpatizera

litikog organiziranja, a jedan dio kljunih aktera prikljuio

b i o je j o s l o e n i j i ; tu su se n a l i i a k t e r i n o v o g o t p a d n i t v a

s e k o a l i c i j i e v r o p s k a z e l e n a lista n a p r v i m i z b o r i m a . A R K

k o j i m a n i n o g o m e t n i h u l i g a n i z a m nije b i o s t r a n , r a s t a f a r i -

i Z e l e n a a k c i j a t a k o e r v u k u d i o s v o j e j e z g r e iz S v a r u n a , a

janstvom inspirirani akteri, kao i oni kojima su glazbena

s l i a n s e d u h m o e osjetiti i d a n a s n a a l t e r n a t i v n o j s c e n i ,

p o s r e d o v a n j a bila izvan ivotnog stila, nalazei d o v o l j n u

zbog postojanja zelenog aktivizma, ZAP-a, Attacka, en

z a o k r u e n o s t u p r i m a r n o e k o l o k o m , ili p r i m a r n o f e m i n i s

skih m r e a ( b . a . b . e , , , i n f o t e k a , enski s t u d i j i , a u t o n o m n a

tikom a n g a m a n u . Teina i specifinost rada takve grupe

k u a . . ) L u n e , i S h i v i n i h s l j e d b e n i k a k o j i b r a n e istinu.

u uvjetima o n d a n j e g konteksta i politike k o n t r o l e nije

o v d j e p r e d m e t r a z m a t r a n j a , n o z b o g s p o m i n j a n j a Starta
i ( n o v e sitne b u r o a z i j e k o j a b i g e n e r i r a l a n o v e k u l t u r o
loke i e k o n o m s k e sklopove) u v r i j e d n o m d o p r i n o s u T o mi-Koludrovi, treba pojasniti dvostruko odbijanje koje je
karakteriziralo Svarun i sline aktere; uz o d b i j a n j e d o m i
nantne kulture, kako u njenoj dimenziji slubene ideologije
koja je propisivala s a m o ovlatene aktere, t a k o i u d i m e n
ziji t r a d i c i o n a l n o - p a t r i j a r h a l n e k u l t u r e i o n e d o m i n a t n e u
urbanim sreditima, koja je dijelom graanska, Svarun je
simbolizirao odbijanje i o n o g rudimentarno novopotro a k o g d i j e l a a k t e r a u n a s t a j a n j u , pa je u Startu p r e
p o z n a v a o s n a g u k o j a j e s a s u p r o t n e s t r a n e b a r i k a d e , ili s a
suprotne strane (kontra)kulturolokog k o d a , k o j i m je o b i
ljeen h o r i z o n t d j e l o v a n j a n o v i h d r u t v e n i h p o k r e t a , a k i
t a m o g d j e ih na n e k i n a i n nije b i l o - u H r v a t s k o j .
U drugoj polovici osamdesetih, u specifinoj politi
koj k l i m i , Svarun p o k u a v a djelovati k a o r a d n a g r u p a pri
S S O , d a b i i z b o r i o l e g a l n i status. Prvo r a z d o b l j e a k t i v n o s t i
bilo je p o l u - l e g a l n o , zatim, n a k o n izbacivanja iz okrilja
32 O

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

d a r a j u o d m o d e l a koji j e p r i s u t a n u r o d i t e l j s k o j k u l t u r i , i a k o

0 upotrebi droge na subkulturnoj sceni

p o v r e m e n i masovni pokreti m l a d i h , koji u p o t r e b o m poje

d i n i h d r o g a p o s r e d u j u vlastite ivotne stilove, o k i r a j u r o d i t e l j
sku k u l t u r u k o j a p r e f e r i r a d o n e k l e d r u k i j e d r o g e . U j a v n o

D r o g e m o e m o podijeliti p r e m a
lokim

svojstvima

[halucinogeni,

njihovim farmako

poput blaeg

cannabisa i

sti s u p r i s u t n i m n o g o b r o j n i s t e r e o t i p i , m e d i j s k i o s n a e n e
i d e o l o g i j e k o j e m i s t i f i c i r a j u d r o g e i z vlastite p e r s p e k t i v e ,

j a i h L S D - a , p s y l o c i b i n a i m n o g i h d r u g i h , opijati, p o p u t
h e r o i n a , m o r f i j a , h e p t a n o n a , svih d e r i v a t a o p i j u m a u k l j u
u j u i i a j o d m a k o v i h g l a v i c a , solventi p o p u t l j e p i l a ili
acetona,

barbiturati,

amfetaminske

droge,

kokainske,

itd.),

p r e m a l e g a l n o s t i ili i l e g a l n o s t i p o s j e d o v a n j a i n a b a v e ,
p r e m a t i p u i intenzitetu ovisnosti (psiholoke i tjelesne) koju
izazivaju, a p o d j e l a na l a k e i teke d r o g e t a k o e r je u j a v n o j
u p o t r e b i . N i k o t i n i a l k o h o l (u7 k o f e i n ) p r e d s t a v l j a j u n a j
rasprostranjenije d r o g e na naem podruju, o n e su u k o
r i j e n j e n e u k u l t u r i i n j i h o v a u p o t r e b a d i o je s v a k o d n e v n o g
i v o t a , u k l j u u j u i m n o g e o b l i k e teke o v i s n o s t i , k a o i d r a
stinog razaranja socijalnih odnosa i individualnog zdrav
lja. N j i h o v a u p o t r e b a snano obiljeava i subkulturne g r u
p e , i a k o p o v r e m e n o o d r e e n i s u b k u l t u r n i stilovi o d b a c u j u
tradicionalne (s o b z i r o m na nae drutvo) d r o g e , s m a t r a
jui i h s u p r o t n i m n o v o i z b o r e n i m s r e d i n j i m p r e o k u p a c i
j a m a p o j e d i n o g i v o t n o g stila ( p o p u t r a n i h h i p i j a ili d o
b r o g d i j e l a p r v i h r a v e r a z a k o j e j e a l k o h o l izraz n e d o p u
t e n o g p r i m i t i v i z m a ) . T r e b a s p o m e n u t i i s t r a i g h t - e d g e us
mjerenje koje je najvie p o v e z a n o s h a r d - c o r e g l a z b o m , ali

z a s n o v a n e n a s t r a h o v i m a i t i p u t r a d i c i o n a l n e svijesti, k a o i

p o s t o j i i n a iroj s u b k u l t u r n o j s c e n i , u n u t a r k o j e g a s e o d

n a o d r e e n i m m a t e r i j a l n i m i n t e r e s i m a p r o i z v o a a ili p r o

b a c u j u sve d r o g e i z a g o v a r a v e g e t a r i j a n s t v o . I p a k , n a

d a v a a l e g a l n i h i i l e g a l n i h d r o g a . Kriterij l e g a l n o s t i t o l i k o

m n o g i m d i j e l o v i m a s u b k u l t u r n e s c e n e , o d B e c k e r o v i h jazz

j e jo u v i j e k j a k d a u j a v n o s t i p o j a m d r o g e n a j e e p r e d

glazbenika, preko m o d s a i rockera, kontrakulture ezdese

stavlja s i n o n i m za ilegalne d r o g e . Rascjep i z m e u p o p u

tih, punkerskih g e n e r a c i j a , do britanskih ravera iz studije

larnih (pukih) predodbi i spoznaja nastalih unutar iroke

Sarah T h o r n t o n , uvijek se ekperimentiralo s b r o j n i m d r o

subkulturne scene d u b o k je ve zbog injenice desetljei

g a m a , kako legalnim i dostupnim, tako i onim ilegalnim.

ma d u g o g eksperimentiranja subkulturnih i drugih mladih

U svom posezanju za d r o g a m a , mladi u g l a v n o m ne o d u -

(koji u m e u v r e m e n u v e i m a j u i u n u k e ) s n a j r a z l i i t i j i m

324

325

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

vrstama dostupnih i nedostupnih droga i nainima njiho

Prijelaz iz s e d a m d e s e t i h u o s a m d e s e t e d o n i o je niz

v e u p o t r e b e , g d j e p o s t o j i iskustvo t e k o g o b l i k a o v i s n o s t i o

slinih okova o n i m p r i p a d n i c i m a subkulturne scene koji

h e r o i n u i a l k o h o l u , k a o i iskustvo i r o k o g spektra eksperi

su preferenciju p o j e d i n i h d r o g a uinili konstitutivnom za

mentiranja i upotrebe drugih droga (posebno puenja can-

stil s v o j e ue i ire k v a d r e . K a o to su t r a v u p o e l i puiti i

nabisa koje traje nekoliko generacija) u kojem akteri shva

minkeri, t a k o je i d i o temera p o e o mijeati c a n n a b i s s

a j u d a o v a j d r u g i niz, k v a n t i t a t i v n o n e u s p o r e d i v o vei i

uvijek p r e v l a d a v a j u o m u p o t r e b o m a l k o h o l a . O b l i k o v a n j e

kvalitativno drukiji, nije rezultirao ovisnou i t r a g i n i m

stila n o g o m e t n o g h u l i g a n a i s u d j e l o v a n j e d i j e l a n a v i j a a u

posljedicama koje visokokriminalizirani heroin u kratkom i

novom otpadnitvu sredine osamdesetih snano je proi

l e g a l n i a l k o h o l u d u e m r o k u izaziva p o k o r i s n i k e i d r u t v o

rilo

u o p e . S l i k a , k o j a s e u j a v n o s t i n a j e e vee u z s a m p o

s t a v o v a i r a s p o l o e n j a m e u g r u p a m a k o j e nisu b i l e s k l o

j a m d r o g e , uvijek je o n a koja se o d n o s i na h e r o i n , krimi-

ne

n a l i z a c i j u , i t e k u , t j e l e s n u o v i s n o s t . K a d a a k t e r i o n o g raz

Promjena je doista bila velika - o n a j tko bi na stadion d o

nolikog dijela subkulturne scene koji upotrebljava d r o g e

sluaju d o m i n a n t n i javni g o v o r o d r o g a m a , koji z b o g i
njenice ilegalnosti spaja u znaenju heroin s c a n n a b i s o m ,
o n d a i m s e i n i d a s l u a j u n e k i d r u g i , d a l e k i i u d n i jezik,
koji o d u d a r a od s v a k o d n e v n o g ivota i iskustva.
U Hrvatskoj, u drugoj polovici sedamdesetih, hao
m a n i su predstavljali aktera koji je e k s p e r i m e n t i r a o sa svim
d r o g a m a , dok su minkeri i temeri o g r o m n o m v e i n o m

podruje

puenja

subkulturnim

cannabisa,

odmacima

od

pridonosei
dominantne

promjeni
stvarnosti.

n i o j o i n t s e d a m d e s e t i h g o d i n a , m o g a o s e susresti s g n j e
v o m o k o l i n e i realnim a m a r o m protiv d r o g e o kojoj su
neznanje tadanji navijai dijelili sa svojim r o d i t e l j i m a , d o k
u o s a m d e s e t i m p a l j e n j e j o i n t a n a s t a d i o n u p o s t a j e sve u o
biajenije. U drugoj polovici osamdesetih navijai (poseb
no u Splitu) u p o t r e b l j a v a j u i t e e d r o g e , to ih d o d a t n o
k r i m i n a l i z i r a i d i j e l o m u d a l j u j e sa s t a d i o n a i n a v i j a k e s c e n e .
D r o g e bez sumnje djeluju u skladu sa svojim f a r m a k o l o
k i m s v o j s t v i m a , a l i s o b z i r o m na s o c i j a l n u i i n t e r a k c i j s k u

bili v e z a n i u z a l k o h o l . N a d i j e l u h a o m a n s k e s c e n e u p o

konstrukciju s u b k u l t u r n o g svijeta i z n a e n j a , m n o g e d r o g e

trebljavalo se sve: od a l k o h o l a iju u p o t r e b u su dijelili s

m o g u biti r a z l i i t o u p o t r e b l j a v a n e , u n u t a r r a z l i i t o g s u b

d r u g i m a , do ljepila, cannabisa, maminih t a b l e t a , LSD-a,

k u l t u r n o g stila, p r o i z v o d e i i r a z l i i t e u i n k e i u k l a p a j u i se

opijata i svega d r u g o g a . Ve kraj sedamdesetih predstav

u razliite m o d e l e i v o t a i s u s t a v e v r i j e d n o s t i , b e z o b z i r a na

lja p r o m j e n u - p u e n j e c a n n a b i s a p o l a k o se iri u k u l t u r i

ista f a r m a k o l o k a svojstva. S n e k i m d r o g a m a , p o p u t c a n

mladih u o p e , o n e grupe h a o m a n a za koje bi britanski

n a b i s a , lake se eksperimentira i socijalno oblikuje znae

s o c i o l o z i rekli d a s u i m a l i h o m o l o g a n o d n o s p r e m a p u e

nje u z i m a n j a , d o k je to s h e r o i n o m tee, ali ne i n e m o g u e .

nju cannabisa, g l a z b o m i d r u g i m v r e d n o t a m a i p r a k s a m a

H e r o i n j e ( k a o i a l k o h o l n a d u u stazu) t e k a d r o g a k o j a

s v o g i v o t n o g s t i l a , bili s u o k i r a n i k a d a s u u l i ili p r i m i j e t i l i

izaziva visoku tjelesnu ovisnost, pa n j e g o v a dua u p o t r e b a

da minkeri pue travu.

o n e m o g u u j e pripadnicima subkulture provoenje ostalih

2 8

subkulturnih aktivnosti i interesa, transformirajui aktere u

O v d j e se vidi k a k o subkulturni akteri prepoznavaju i n j e n i c u p o z n a t u
iz medicinskih istraivanja o e n a m a koje vie od m u k a r a c a postaju
ovisne o sedativima.

3?6

n o v u , heroinsku s u b k u l t u r u . P r e d r a s u d e , stereotipi i mistrfikacije koje obiljeavaju roditeljsku i medijsku kulturu kod

327

Benjamin Perasovi

n a s , nisu z a o b i l e u p o t p u n o s t i s a m u s u b k u l t u r n u s c e n u
na kojoj se esto n e k a d r o g a uspostavlja k a o tipina za
p o j e d i n i s u b k u l t u r n i stil, u p e r c e p c i j i s u b k u l t u r n i h a k t e r a .
Ta percepcija se m i j e n j a , interakcijom i iskustvom, uz k o
m u n i k a c i j s k u p r o p u s n o s t v e e g d i j e l a s c e n e , p a t a k v i ste
reotipi brzo nestaju, a nastajanje novih o b r n u t o je propor
c i o n a l n o p o z n a v a n j u ire s c e n e r a z n o l i k i h a k t e r a . A k o j e
Dick H e b d i g e sebi dozvolio reenice p o p u t Radnika kla
sa + m o d + s p e e d ( a m f e t a m i n ) = a k c i j a i s r e d n j a k l a s a
+ h i p p i e + m a r i h u a n a = p a s i v n o s t ( H e b d i g e 1 9 7 6 . , str.
9 6 . ) , nije u d n o to p r i p a d n i c i s c e n e k o j a e k s p e r i m e n t i r a s
d r o g a m a , poznavajui mogunosti m o n i h izraajnih obli
k a , h o m o l o g i j a i stila p o t k r i j e p l j e n o g o d r e e n o m d r o g o m ,
p o n e k a d s t v a r a j u p r e j e d n o s t a v n e ili n e i s t i n i t e p r e d o d b e
k a o to s u h a o m a n i - h a i , p u n k e r i - l j e p i l o , m e t a l c i - p i v o ,
darkeri-tablete,

rockabillycari-whiskey, raveri-ecstasy, tor-

cida-heroin, psihodeliari-LSD, minkeri-kokain itd. U p o

j e d i n i m p e r i o d i m a d o i s t a j e n e k i s u b k u l t u r n i stil b i o p o v e
z a n s n e k o m d r o g o m , a l i o n o to k a r a k t e r i z i r a c i j e l u s c e n u
jest irenje i n f o r m a c i j a , irenje t i p o v a d r o g e i t i p o v a u p o t r e
b e k r o z sve s u b k u l t u r n e g r u p e , izlazei i z v a n o k v i r a s u b k u l
t u r e , u iru k u l t u r u m l a d i h ( k a o i starih). D a n a n j a situacija
je d v o s t r u k o o b i l j e e n a ; s j e d n e strane, p u e n j e c a n n a b i s a
izalo j e izvan s u b k u l t u r n i h s t r u k t u r a , t i p o v i d r o g e r u e ste
r e o t i p e o v e z a n o s t i uz p o j e d i n e s t i l o v e , d u g a k e rizle i
a s o p i s i p o p u t h i g h t i m e s m o g u s e bez p r o b l e m a k u p i t i
na k i o s c i m a , a s d r u g e s t r a n e r e p r e s i j a je s n a n i j a , u p r a v o
p r e m a lakim d r o g a m a i m i k r o - k o l i i n a m a ije p o s j e d o
vanje je u drugoj polovici devedesetih od n e k a d prekraj
n o g , p r o m j e n o m zakona postalo krivino djelo.
D r o g e s u d i o svijeta m n o g i h s u b k u l t u r n i h g r u p a , ali
o n e nisu n i k a d u s a m l j e n e u p r o f i l i r a n j u s u b k u l t u r n i h i d e n
t i t e t a . S u b k u l t u r n i stilovi p o n e k a d n a g l a a v a j u o d r e e n i t i p
d r o g e , ali nigdje se nije d o g o d i l o da neka subkultura i m a

328

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

ekskluzivno pravo r a s p o l a g a n j a f a r m a k o l o k i m i simboli

k o g s t a a , p a p o r a s t k r i m i n a l a p r v e n s t v e n o m o r a m o vezati

k i m o s o b i n a m a d r o g e . D r o g a m o e biti s a s t a v n i d i o n e i j e

uz injenicu tekog n a b a v l j a n j a p o t r e b n o g n o v c a za ile

subkulturne s v a k o d n e v i c e , ali jasno nastajanje subkulture

galnu d r o g u , a poznavanje koliina potrebne droge, cije

i s k l j u i v o o k o n e k e d r o g e ili d j e l a t n o s t i s d r o g o m p o v e z a

na i naina prodaje ukradene robe o m o g u u j e spoznaju

ne vidljivo je g o t o v o iskljuivo na primjeru h e r o i n a , k a o i na

visokih brojki koje g o v o r e o nekoliko stotina krivinih djela

p r i m j e r u n a s t a j a n j a krimi s u b k u l t u r e viih p r e p r o d a v a a ,

j e d n o g o v i s n i k a u est m j e s e c i d o g o d i n u d a n a . U p e r i o d u

to p r e d s t a v l j a k l a s i n i s o c i o l o k i o b r a z a c d e l i n k v e n t n e s u b

1 9 9 3 . / I 9 9 4 . , t i j e k o m istraivanja p r o b l e m a o v i s n o s t i , b o

kulture, struktura uenja i socijalizacije subkulturnih aktera

r a v i o s a m o k o est m j e s e c i s v a k o d n e v n o n a o d j e l u o v i s n o

u n u t a r ( k r i m i n a l n o g a ) svijeta o d r a s l i h d e a l e r a .

lako se

sti K B C Sestre m i l o s r d n i c e u V i n o g r a d s k o j . S u d j e l o v a o

u n u t a r svake s u b k u l t u r n e g r u p e m o g u izdvojiti o n i k o j i m a

sam u ispunjavanju ankete k o j o m su se dobili opi p o d a c i

d r o g a postane bitan, pa i najvaniji d i o aktivnosti na p u n -

o ovisnosti, d o b i , o b r a z o v a n j u , stau na ovisnikoj sceni,

k e r s k o j , r a v e r s k o j , n a v i j a k o j ili n e k o j d r u g o j s l i n o j s c e n i ,

t e r a p i j i i t d . O v d j e j e v a n o u o i t i o n o to s e a n k e t o m n i j e

ipak takvi akteri ostaju na svojim s c e n a m a . a k i u sluaju

d o b i l o , a to su aspekti s v a k o d n e v n o g ivota, sleng i p o

ovisnosti o h e r o i n u , a k t e r i n a s t o j e zadrati svoj stil a l i o v i

sebne karakteristike ivota u b o l n i c i , na o d j e l u koji i m a

snost o heroinu je toliko snana da veini to o n e m o g u i ,

d v a d e s e t a k kreveta za drug free t r e t m a n i stotine ovisni

p a s u m n o g i o v i s n i c i , p o v l a s t i t i m r i j e i m a prije b i l i p u n

ka koji se lijee a m b u l a n t n o . S o b z i r o m na s u b k u l t u r n a

k e r i , t o r c i d a i , m e t a l c i ili n e t o d r u g o ( n a s t o j e i n a razliite

obiljeja primjeuje se specifino zamrzavanje nekada

n a i n e vratiti svoj p r i m a r n i s u b k u l t u r n i i d e n t i t e t ) , a sad su

njih subkulturnih aktivnosti k o d dijela a k t e r a , d j e l o m i n o

pripadnici heroinske subkulture.

n a p u t a n j e o n i h sadraja koji nisu i m a l i veze s h e r o i n o m ,

Subkulturu ovisnika o heroinu m o g u e je promatrati

to akteri doivljavaju na razliite n a i n e , ali sa slinim

p o s e b n o , iako se o n a i dalje preplee s d j e l o v a n j e m d r u g i h

priznanjem o dominaciji heroina nad ostalim podrujima i

s u b k u l t u r n i h a k t e r a , p o n e k a d j a v n o i s k a z u j u i s v o j status,

stvaranju osnove (osnaene v r e m e n o m i e n e r g i j o m koja se

p o p u t pripadnika Torcide koji su za vrijeme lijeenja od

m o r a uloiti u i l e g a l n e a k t i v n o s t i o k o n a b a v e ) z a s p e c i f i

o v i s n o s t i o h e r o i n u u Z a g r e b u d o l i na u t a k m i c u D i n a m a i

n u h e r o i n s k u s u b k u l t u r u . U t o j s u b k u l t u r i tee j e o d r a t i

H a j d u k a s transparentom Torcida - odjel ovisnosti. Ipak,

k v a d r e , a veze su e s t o p l o d z a j e d n i k i h p r e k l a p a n j a u

postoji i z n a a j a n broj ovisnika o h e r o i n u koji nije p r i p a

nainima

dao profiliranim subkulturnim grupama, a u zagrebakom

M n o g i navode da je raspadanje kvadre bio uvod u peri

krae

ili d r u g i h

oblika dolaenja do droge.

kontekstu ni izdaleka u tolikoj mjeri g r u p a m a navijake

o d o v i s n o s t i , jer d o k s e k v a d r e k o j e z d j e d n o p u e c a n n a

e k s p r e s i v n o s t i k a o to j e t o s l u a j s a S p l i t o m . O v i s n o s t o

bis m o g u odrati v e o m a d u g o ( i d u e n e g o zamiljena

h e r o i n u u d v o s t r u i l a s e n a k o n r a t n o g p e r i o d a , proirivi

prosjena kvadra bilo kojeg usmjerenja) heroin zbog

socijalnu b a z u , smanjivi d o b i p r e t h o d n o iskustvo s d r o

s v o j e s n a g e , s k u p o e , i l e g a l n o s t i , d j e l o v a n j a , rasta t o l e

g a m a prosjenog ovisnika, utjeui snano na porast kra

rancije, dakle i farmakolokih i socijalno kontekstualizira-

de i d r u g o g k r i m i n a l a . Istraivanja p o k a z u j u da najvei

n i h s v o j s t a v a n a j e e r a z b i j a sve d r u g e , i z v a n h e r o i n s k e

broj ovisnika nije inio krivina djela prije p o e t k a ovisni-

oblike povezivanja, kao i heroinski zasnovani oblik kva-

330

331

URBANA PLEMENA

Benjamin Perasovi

dre na duu stazu. Iz t o g a se d j e l o m i n o iskljuuju oni ko

nativnim socijalnim r a d o m i koje su esto financirane od

j i m a m a t e r i j a l n i uvjeti m o g u d a t i a n s u z a d r a v a n j a d o b

drave, pokazuju kako mladi ukljuuju ovisnike u svoje

rog dijela linosti skrene r i t m o m n a b a v l j a n j a h e r o i n a u

z a j e d n i c e (koje m o g u biti d i j e l o m ili p o m i j e a n o p u n k e r s k e ,

prosjenim ulinim uvjetima. Sleng koji se razvio o k o he

s q u a t t e r s k e , n a v i j a k e , r o c k e r s k e , h i p i j e v s k e itd.) u k o j i m a

roina o d n o s i se na djelovanje d r o g e (flash, stonaa, klju

se e s t o t o l e r i r a a l k o h o l i c a n n a b i s , i p o s t o j e o b l i c i z a j e d

canje itd.), s a m u d r o g u (horse, uto, sputalica, tvrdo), na

nikog rada na koncertima, u d u a n u , proizvodnji postera,

o b l i k p a k i r a n j a ( u o b l i k u p a n j a ili p i z a ) , u z i m a n j a (ut, p o

alova, k a p a itd. Takav pristup p o m o g a o je m n o g i m ovisni

n o s u , f o l i j a , g u n , p u k n u t i s e , z a v i d a t i , f u r a t i , r o k a t i , itd.) i

c i m a o h e r o i n u , a na naoj sceni t a k o e r postoji m o g u

n a p r o b l e m e n a b a v e ( a n a , v a l a , p u k n u t i a u t o , ria, e-

nost m o d e l s k o g utjecaja u k o j e m se s p e c i f i n o m dijelu

m a . . . ) . D o b a r d i o slenga akteri heroinske subkulture dijele

(nikako ne svima) ovisnika o heroinu pokazuje da se ne

sa svojim ( d j e l o m i n o prijanjim) irim subkulturnim kru

m o r a j u o d r e i s v o j i h s u b k u l t u r n i h o b i l j e j a , g l a z b e ili i m a

g o m , ili d r u g i m , g r a d s k i m i r e g i o n a l n i m p o d r u j i m a s k o

g e a , d a k l e d a m o g u i u a p s t i n e n c i j i ostati m e t a l c i , p u n k e r i ,

jih n a l i j e e n j e d o l a z e . Z a v r i j e m e l i j e e n j a m n o g i n a s t a

n o i s e r i i s l i n o , pri e m u j e p r e s t a n a k u z i m a n j a h e r o i n a

v l j a j u s d r o g i r a n j e m , p r i t i s n u t i na l i j e e n j e p o l i c i j o m i s u

uvjet o s t a j a n j a p u n k e r o m , m e t a l c e m ili n a v i j a e m , b a r e m

e n j i m a , k a o i r o d i t e l j i m a ili n e k i m d r u g i m r o a c i m a ili

d o k s e u svijetu n e p r o m i j e n i d o m i n i r a j u a p r o h i b i c i o n i s t i -

partnerima. S obzirom na osnovnu temu o v o g rada, uo

ka paradigma.

en je problem nepostojanja pluralnijeg pristupa tretmanu,

o s o b i t o u svjetlu a l t e r n a t i v n o g s o c i j a l n o g r a d a i p o t e n
cijala koji s a m a subkulturna scena i m a u m o g u n o s t i p r u
a n j a p o d r k e o n i m a k o j i se ele rijeiti ovisnosti o h e r o i n u .
O s i m u b o l n i c i , ovisnici se k o d nas m o g u lijeiti i u k o m u
n a m a , p o p u t o n i h j a v n o s t i p o z n a t i h , sestre B e r n a r d i c e i
sestre Elvire. N o , n a o b a m j e s t a p o s t o j i e k s p l i c i t n o ili i m
plicitno sugeriranje devijantnosti k o m p l e t n o g n a i n a ivota
k o j i j e z a d i o a k t e r a b i o p o v e z a n s n e k i m r o c k e r s k i m ili
navijakim subkulturnim stilovima. Ovisnici o heroinu d o
l a z e iz razliitih s o c i j a l n i h i ( s u b ) k u l t u r n i h k r u g o v a i za n e k e
od njih se postojei oblik tretmana p o k a z u j e p r i m j e r e n i m .
M e u t i m , n e k i m a k t e r i m a je teko prihvatiti o d b a c i v a n j e
g l a z b e ili i m a g e a , s v o j e i n i c i j a l n e d e v i j a c i j e u o i m a sis
t e m a , k a o uzronika kasnije ovisnosti, p o s e b n o z b o g zna
n j a o g o l e m o m b r o j u v r n j a k a koji i m a j u s l i n e f r i z u r e ,
jakne, sleng, g l a z b u i ritual, a n e m a j u veze s h e r o i n o m .
Iskustva z a p a d n j a k i h g r u p a k o j e m o e m o n a z v a t i alter-

332

333

Benjamin Perasovi

Devedesete: subkultura u ratu

Raznovrsnu subkulturnu scenu uoi rata nije m i m o i

a o v a l p o l i t i z a c i j e s k r a j a o s a m d e s e t i h g o d i n a , pri e m u
od navijakog plemena, preko darkera, do ne-navijakih
p u n k e r a , h a r d - c o r e o v a c a i s u b k u l t u r n i h a k t e r a bliskih d j e l o
vanju novih drutvenih pokreta, p r i m j e u j e m o znaajne
razlike u n u t a r o t p o r a p r i j e t e o j M i l o e v i e v o j p o l i t i c i ; o d
n a c i o n a l n o dravotvornih, antisistemskih i p r o d e m o k r a t s k i h ,
preko neartikulirano o b r a m b e n i h do antinacionalistikih i
a n a r h i s t i k i h o r i j e n t a c i j a , u z jo u v i j e k p r i s u t n u a p o l i t i n o s t
i u r o n j e n o s t u vlastite s u b k u l t u r n e s a d r a j e .
Agresija na Hrvatsku prouzroila je viestruke o d g o
vore brojnih subkulturnih grupa. Veina pripadnika subkul
t u r n e s c e n e u k l j u i l a se u rat na r a z l i i t e n a i n e ; s o b z i r o m
na p o z n a v a n j e d o m a e subkulturne scene i s o b z i r o m da
navijai predstavljaju s a m o jedan d i o te scene (a njihovo
ukljuenje se pretpostavlja), m o e m o zakljuiti da je o b
r a m b e n i karakter rata bio p r e s u d n o m injenicom u m o t i
vaciji s u d j e l o v a n j a m n o g i h urbanih i subkulturnih m l a d i h
k o j i bi u d r u k i j o j s i t u a c i j i r e a g i r a l i s m a n j e e n t u z i j a z m a sliko p a l j e n j a r e g r u t n i h p o z i v a p r e v i e s u d o b r o bile p o
znate m n o g i m a k t e r i m a . D a k l e , najvei d i o scene (unutar
kojega navijai predstavljaju najbrojniju skupinu) prikljuio
se o b r a n i (kako d r a g o v o l j n o tako i saekavi mobilizacijski
p o z i v k o j e g a s e k r a j e m ljeta 1 9 9 1 . l a k o m o g l o p r e d v i d j e
ti), j e d a n d i o je o t i a o u inozemstvo, mali d i o p o k u a o
d j e l o v a t i protiv r a t a n a g l a a v a j u i l j u d s k a p r a v a i n e g a t i v n e
aspekte d o m a e nacionalne homogenizacije, a d o b a r dio
je n a s t a v i o ivjeti, i u r a t n o m k o n t e k s t u , k o l i k o je m o g u e
u skladu sa svojim s u b k u l t u r n i m p r e f e r e n c i j a m a , pa je ve
pri p r v o m s m i r i v a n j u s u k o b a u Z a g r e b u p o e l o nastajati

334

Benjamin Perasovi

ekstatiko t e c h n o p l e m e . O n a j d i o koji se na razliite na

i n e p o k u a v a o suprotstaviti r a t u , p o k r e t a n j e m A r k z i n a o m o
guio je znaajnu subkulturnu zonu za nove aktere sredine
devedesetih, g d j e se u tekim uvjetima retradicionalizacije
d r u t v a i p a k s t v a r a j u i o s n a u j u razliite s u b k u l t u r e i p o j e d i n k e , mjesta raznovrsnih susreta. Ti susreti, na s t r a n i c a m a
A r k z i n a , i u s k l o p u ire d j e l a t n o s t i a s o p i s a , bili su j e d i n
stveni u n a o j s r e d i n i po s p o j u t e k n a i p u n k a , l j u d s k i h p r a v a
i hedonizma, hrabrog suprotstavljanja deloacijama i in
ternet surfanja, iekove teorije i r o c k - n o v i n a r s t v a , teksto
va koji su opsjednuti v r h o v n i k o m i n a g o m i l a n i m autorite
t o m , i onih kojima je osnovni problem dominacija housea
n a o d r e e n o j s c e n i . A r k z i n nije s a m o p i s a o o a l t e r n a t i v n o j
sceni, n e g o ju je d o b r i m d i j e l o m i stvarao, o k u p l j a j u i i
subkulturne, urbane aktere jedne prilino drukije Hrvatske
od o n e slubene.
A k o se v r a t i m o s a m o m poetku rata, uoit e m o za
nau t e m u dvije zanimljive dimenzije - nastajanje i m a g e a
hrvatskog vojnika i uloga subkulturnih mladih u tom pro
cesu, k a o i kratki glazbeni pokret ratne pjesme u n u t a r
pravaca poznatih subkulturnoj sceni.
V e n a k o n p r v i h p a r m j e s e c i r a t a , slike h r v a t s k i h v o j
n i k a , m e u k o j i m a s u bili z a s t u p l j e n i s u b k u l t u r n i s i m b o l i ,
ule su u sve d o m o v e . S p o j t r a d i c i o n a l n o g i m o d e r n o g ,
spoj krunice s t r a k o m o k o glave, ray-ban n a o a l a m a ,
d o m i n i r a o je t i m s l i k a m a . P o s e b n o je z n a a j n o to su
punkerske frizure, naunice u uima i slina obiljeja jasno
izraavala

subkulturnu

pripadnost

onim

adolescentskim

u r b a n i m p l e m e n i m a kojih se d o b a r d i o roditeljske kulture

g n u a o ili b o j a o , p o i s t o v j e u j u i i h s b o l e u , d e v i j a c i j o m ,
parazitizmom, destrukcijom i d e k a d e n c i j o m . K a d a su p o
e l e serije e m i s i j a p o p u t s d o m o v i n s k i h r a t i t a , u k o j i m a
su se ljudi javljali t e l e f o n i m a , deseci roditelja smatrali su
p o t r e b n i m j a v n o r e i i s p r i a v a m s e , a o m i j e to s a m

336

Benjamin Perasovi

mislio/mislila da takva naa mlade s a m o pije i drogira se

i p r a v i n e r e d , i i m a te u d n e f r i z u r e , a s a d v i d i m o t k o su
nai b r a n i t e l j i , h v a l a im i s l i n o . N o g o m e t n i n a v i j a i , p u n
keri, s p e e d metalci i d r u g i donijeli su svoju estetiku izravno
n a ratite i o b i l n o p r i d o n i j e l i n a s t a j a n j u i m a g e a h r v a t s k o g
v o j n i k a u p r v o j fazi r a t a , k a o u r b a n o g r a t n i k a . O p e r c e p
ciji v l a s t i t o g u r b a n i t e t a n a s p r a m r u r a l n o g n e p r i j a t e l j a i o
elementima rock i p o p kulture u i m a g e u hrvatskog vojnika
pisali s u , u s a m o m t i j e k u r a t a , V e r a H o r v a t Pintari ( 1 9 9 1 . )
kojoj nedostaje ukljuenje n o g o m e t n i h navijaa u proces
koji smatra rockerskim u r b a n i m u p l i v o m na i m a g e , i Z l a tko G a l i ( 1 9 9 1 . ) koji je urbanitet u i k o n o g r a f i j i hrvatskog
r a t n i k a p o k a z i v a o u svjetlu i r e g p o s r e d o v a n j a r o c k i p o p
k u l t u r e . S u b k u l t u r n a p r i p a d n o s t i i v o t n i stilovi m a n i f e s t i r a l i
su se u s v i m d i m e n z i j a m a r a t n o g i v o t a - u i m e n i m a v o
d o v a , s a t n i j a i b r i g a d a ( o d t i g r o v a , c r n i h m a m b i , rizli, d o
trumfova, pustinjskih lisica, t e r m i n a t o r a , u r a z u m i t e l j a , Ba
n i j a A n g e l s a ili m a l i h l e t e i h m e d v j e d i a ) , u n a z i v i m a p o
put T h e r m o n u c l e a r VVarriors n a p i s a n i m a k l i n a s t i m p i
s m o m (tipinim za hard-core subkulturu) na tenku, k a o i
n o e n j e m spitfire j a k n i u p r v o m p e r i o d u , ili d o n o e n j e m
d r u g i h o d j e v n i h p r e d m e t a i n a k i t a i z vlastite s u b k u l t u r e n a
ratite. U p r v i h p a r m j e s e c i r a t a , k a o e k s t r e m n e s o c i j a l n e
situacije, dolo je do pribliavanja aktera subkultura i d o
minantne kulture, medijski prikazano i osnaeno brojnim
s v j e d o a n s t v i m a , g l a z b o m (Brothers i n A r m s u p o s l j e d n j i m
k a d r o v i m a G o r d a n a Lederera) i s i m b o l i z i r a n o p o l u g o l i m
G o p e v i m mahnitanjem pokraj predsjednika drave. N o ,
n a k o n p r v e f a z e r a t a p o n o v o s u s e p o j a v i l e izjave k o j e
nedisciplinu povezuju s obiljejima (poput trake o k o g l a
ve), a s a m o smirivanje rata, i faze relativno m i r n o d o p s k o g
ivota u nekim s r e d i n a m a , donijeli su p o v r a t a k u o b i a j e n e
distance subkultura i roditeljskih kultura, s n e k i m n o v i m
(auto)definiranjima urbanog i ruralnog.

338

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

N a g l a z b e n o j s t r a n i , s u b k u l t u r n a s c e n a d a l a j e u pr

protesta protiv g l a v n o g g r a d a u Z a g r e b u , p r i r o d n o , uslijedi.

voj f a z i , u d o b a s a m o g p o e t k a r a t a , n e k o l i k o e s t o k i h

N o , to je bio usamljeni primjer posredovan kontekstom i

o d g o v o r a , da bi s v r e m e n o m ustupala mjesto glazbenim

specifinim v r e m e n o m , nakon rata komunikacija na rocker-

pravcima

zadanim,

skoj i iroj s u b k u l t u r n o j sceni b i l a je d e f i n i r a n a k l a s i n i m

ablonskim s a d r a j e m . Punkerski n a b o j s jedne, i reperska

bliim

p o p (pukim) usmjerenjima

u n u t a r i izvan r a z l i k o v a n j i m a , k o j a d o p u t a j u r a z n o l i k o s t

otvorenost s d r u g e , najbolje obiljeavaju d o p r i n o s . Psiho-

p a i n e t r p e l j i v o s t m e u a k t e r i m a , ali n e m i j e a j u p o d r u j a

m o d o je napravio vjerojatno najbolju pjesmu karijere. Rap,

s u b k u l t u r e i ire, r o d i t e l j s k e k u l t u r e .

koji n a j e e n e bjei o d r a s n i h ili e t n i k i h p r i p a d n o s t i (ali

ih m o e razliito n a g l a a v a t i , gdje uz gerilsku estinu m o e
p o k r i v a t i i a n t i r a t n e s t a v o v e , p r i m j e r i c e u Italiji), na n a i m
p r o s t o r i m a d o k a z a o s e 1 9 9 1 . ; M c B u f f a l o u Rijeci i z g o v a r a
svoje g e n e r a l i m a i e t n i c i m a , Montastroj d o s p i j e v a j u na
M T V s Yo f o r C r o a t i a , E l e c t r o T e a m s M o l i t v o m za m i r
o s v a j a j u i g l a v n u struju g l a z b e u zemlji, a h r v a t s k o - a m c riki t r i o C L F n a m a t e r i n s k o m e n g l e s k o m s t v a r a j u k u l t n u
p j e s m u H r v a t s k a m o r a biti s l o b o d n a k o j a , u n a t o r a t n o j
destrukciji u t i j e k u , nije b i l a p u t a n a u s l u b e n i m m e d i j i m a
zbog psovanja Miloevia i drugih oblika tipino reperskog
(kvartovskog) p r o s t a e n j a .
K o n c e r t p o d n a z i v o m N o i s e S l a w o n i s c h e Kunst, o d r
an u Z a g r e b u u d o b a rata, na k o j e m su nastupili prei
vjeli l a n o v i o s j e k e r o c k s c e n e , u k a z u j e n a p e r i o d u d r u
tvu u k o j e m j e , i z m e u o s t a l o g , s t v o r e n i o s j e a j g o r i n e
s p r a m Zagreba, e m o t i v n o ukorijenjen u iskustvu r e g i o
n a l n o g k o n t e k s t a k o j e m ( k a o u s l a v o n s k o m ili d a l m a t i n
s k o m s l u a j u ) m n o g i p r e k i d i v a t r e nisu d o n i j e l i

stvarno

s m i r i v a n j e , p a , bez o b z i r a n a p r o c j e n u n e i j i h s t a v o v a ili
oblik nastajanja emotivnih uvjerenja, m o e m o ovaj k o n
cert s m a t r a t i t o k o m k o j a o b i l j e a v a r u d i m e n t e p o s t - e n t u zijastine faze. N a v e d e n i koncert, i a k o je p o e o uzvicima
Z a g r e b n e e pasti i o p i p l j i v o m n a p e t o u u z r a k u , z a v r i o
je kao primjer subkulturne k o m u n i k a c i j e izvoaa i publike
neovisno o regionalnoj pripadnosti i m i m o bespotrebne
tko j e vie d a o p o l e m i k e , k o j a o b i n o n a k o n r e g i o n a l n o g
340

341

Benjamin Perasovi

Techno pleme

URBANA PLEMENA

nekolicini neformalnih g r u p a i kvadri, gdje se mijeaju

stariji a k t e r i z a g r e b a k e s u b k u l t u r n e s c e n e s m l a i m a , a l i
sve i n f o r m i r a n i j i m , n o v i m l j u d i m a .

Iz prijateljskih g r u p a

izdvajaju se dj-i, organizatori partyja, oni koji r a d e na d e k o

J e d i n o (sub)kultura, d o o i a L p o k r e t ekstatikih ritua

raciji, svjetlima, promociji n o v o g oblika glazbe i druenja,

la c j e l o n o n o g ravea, zapoinje u d o b a rata, z a p r a v o u

p r v o m p e r i o d u relativnog smirivanja ratni|i^uJ<obg_Jijekom
1 9 9 2 . , k a d a s e stvara jezgra o d n e k o l i k o n e f o r m a l n i h g n >
p a , d o k o b l i k o v a n j e i irenje, profiliranje scene obiljeava
1 9 9 3 . g o d i n u . O d prvih grupica d o desetak tisua ravera,
u Hrvatskoj se p o n o v i l a pria karakteristina za m n o g e
d r u g e e u r o p s k e s r e d i n e , i t o u u v j e t i m a r a t a , to o m o g u
uje zanimljivu napetost u interpretacijama kontekstualnih
odreenja.
J e d a n od prvih (jasno je k a k o teko n a l a z i m o upravo
j e d a n prvi p a r t y ) l e c h n o partyja o d r a n j e u a t m o s f e r i n e
izvjesnosti, p o e t k a r a t a i z a j e d n i k i h o d l a z a k a u s k l o n i t a ,
u prosincu 1 9 9 1 . Organizatori tvrde da je oblik zajedni
tva ( n j i h o v i m r i j e i m a : z a j e d n i k a p i k a , tip l u d i l a i s o l i
d a r n o s t i ) k o j i je s t v o r e n s p e c i f i n o m s c e n o m s k l o n i t a i
uzbuna, pridonio uspjehu tog partyja. Nije bilo uzbuna te
n o i , i a k o ih je b i l o i p r i j e i p o s l i j e . i m se rat u Z a g r e b u
m a l o smirio, o d proljea ' 9 2 , uslijedilo j e jo n e k o l i k o
p a r t y j a na k o j i m a se s t r o b o light i b l a c k light sve vie
koriste u k o m b i n a c i j i s p o s e b n o p r i r e e n i m i n s t a l a c i j a m a ,
glazba je nova i irem krugu subkulturne scene p o t p u n o
n e p o z n a t a , a p r i k a z i v a n i su i kult-filmovi p o p u t j a p a n s k o g

s osjeajem hvatanja

Akira. Na t i m , prvim t e c h n o partijima, u o b i a j e n o je bilo

scenu i time, barem d j e l o m i n o g , prevladavanja konica

d o i v j e t i n e t o n e u o b i a j e n o , pa su se p l e s a i s u s r e t a l i i sa

izazvanih ratnim stanjem

s a d r a j i m a p o p u t b r a i n - m a c h i n e , ili p o n u d o m d o t a d n e

n o r m a l n o g i v o t a k o j u j e i z a z v a o rat i o k u p a c i j a t e r i t o r i j a .

p o z n a t i h e n e r g e t s k i h p i a . U p r v o j fazi r a z v o j a , m e u

U z a sve o n e n e - g l a z b e n e s a d r a j e k o j i s u p r a t i l i p r v e t e -

i n i c i j a t o r i m a i a k t e r i m a p o s t o j i j e z g r a (ili, n e k o l i k o jezgri)
od 3 0 - 5 0 ljudi, z a p r a v o nekoliko kvadri i p o j e d i n a c a . Pro
m a t r a n j e prve faze n a s t a n k a t e c h n o scene o d v o d i nas blie

342

prikljuka

na

zapadnoeuropsku

i opom atmosferom blokade

chno-partyje i pridonosili novoj atmosferi, neuobiajenosti,

r a z m j e n i i n f o r m a c i j a u p o e t n o m p r o c e s u o b l i k o v a n j a senzi
b i l i t e t a i t i p o v a i m a g e a , p r i m a r n a j e , k a o i uvijek u o k u p l j a -

343

Benjamin Perasovi

nju o d r e e n o g p l e m e n a zvuka, bila g l a z b a . G l a z b a j p

r a d i k a j n o ^ o d u d a r a l a , ne s a m o od rocka i srodnih stilova,
negoJj^omTpS^^

URBANA PLEMENA

Kraftvverk i s l i n i . M e u k v a d r a m a k o j e s u s t a j a l e iza p r v i h
techno okupljanja bila je jedna g r u p a vezana uz zvukove
Joy D i v i s i o n , C a b a r e t V o l t a i r e , R e s i d e n t s , T u x e d o M o o n ,

vati u z o z n a k u t e c h n o , p r i d o n o s e i a v e r z j j L s v i h a l e d o t p -

N e w O r d e r , i koja je v e o m a rano bila informirana o de-

Ija koji su se g n u a l i k o m e r c i j a l n i h i d i s c o i d n i h d a n c e -

troitskoj sceni, j e d n o m od mjesta zaetka techno zvuka u

-pop pjesmica, S vokalima i sladunjavim a m n z m n n i r r i g

svijetu. S o b z i r o m na nae prve t e c h n o aktere i njihov g l a

Prvo p l e m e , o d n o s n o s k u p k v a d r i i p o z n a n i k a , o k u p l j e

zbeni put, o s o b i t o se p r i m j e u j u p u n k , new w a v e , electro,

no o k o t e c h n o / h o u s e / t r a n c e glazbe i prvih partyja, s ra

industrial, experimental, d u b , h i p - h o p , a sigurno i drugi, ra

zliitih j e s c e n a s t i g l o u p o d r u j e s t v a r a n j a n o v e s c e n e ; t u

niji i k a s n i j i u t j e c a j i k o j i su o b l i k o v a l i u k u s k l j u n i h a k t e r a

su bili i n d i v i d u a l c i i g r u p e k o j i su jo p r i j e r a t a u p o z n a l i

prije irenja a c i d - h o u s e i techno glazbe. Jedan m a n j i d i o

acid-house glazbu, dugogodinji pripadnici scene koja

prvih aktera inili su m l a d i ljudi, k o j i m a je n o v o n a s t a j u a

s c e n a b i l a p r v o s u b k u l t u r n o i s k u s t v o u i v o t u . Izvori i n f o r
m a c i j a , p o s e b n o v a n i u p r v o j f a z i , bili s u r a z n o v r s n i ; m e
u n a r o d n i k o n t a k t i , o s o b n o iskustvo s t e c h n o d o g a a j a u
i n o z e m s t v u , ( M ) T V i d r u g i m e d i j i , I n t e r n e t (koji j e t a d a z a
p o i n j a o svoju prvu institucionalizaciju m e u n e f o r m a l n i m
g r u p a m a civilne scene), prvi d o m a i m i k r o m e d i j i (flyeri)
i , n a r a v n o , u s m e n a k o m u n i k a c i j a , pria k o j a j e k r e n u l a
g r a d o m o n o v o j g l a z b i i stilu u n a s t a j a n j u . N i j e t r e b a l o
p u n o v r e m e n a (niti est m j e s e c i ) d a s e s t o t i n j a k l j u d i v r e
o k u p i o k o z v u k o v a , p l e s a i n o v o g o b l i k a r i t u a l a , u z jo
n e k o l i k o stotina o n i h koji su b a r e m j e d n o m doli na party
ili s u bili i n f o r m i r a n i o d p r i j a t e l j a .
D r u g u f a z u , ili p r o i r e n j e i n i c i j a l n e faze n a p r a v u p r v u
fazu razvoja o z n a a v a p o e t a k institucionalizacije, o d n o
sno p o s t e p e n o g uspostavljanja stalnih termina za t e c h n o u
z a g r e b a k i m k l u b o v i m a , to d a j e n o v u b r z i n u , o s i g u r a v a

svoje ivotne stilove u g l a v n o m p o s r e d u j e g l a z b e n i m prav

stalno mjesto razmjene i n f o r m a c i j a i d a j e novi z a m a h ra

c i m a i p r i p a d n i m i m a g e i m a . D i o ljudi u svojoj je s u b k u l -

s t u e m t e c h n o p l e m e n u . ( U toj p o e t n o j fazi n e m o e j o

t u r n o j o s o b n o j ( i g r u p n o j ) historiji p r o a o i d e n t i f i k a c i j s k u

d o i do zaguenja i rutinizacije u kojoj stalni termini na

( t a k o e r s e m o e rei i a l t e r n a t i v n o - o b r a z o v n u ) l e p e z u

istim m j e s t i m a s m a n j u j u k v a l i t e t u i e n e r g e t s k i n a b o j p r o v o

o d e z d e s e t i h d o p u n k a ; t u s u s e nali i o n i k o j i s u v o l j e l i

d a z a d i o r a v e a k t e r a k o j i tee c j e l o v i t i j e m d o g a a j u i

e k s p e r i m e n t e s e l e k t r o n i k o m u r o c k u , ili n e t o n a g l a e

d o i v l j a j u . ) Prvo s e u s t a l i l a s r i j e d a u G j u r i k a o v e e r z a

nije linije k o j e p r e d s t a v l j a j u M i k e O l d f i e l d , T a n g e r i n e D r e a m ,

techno glazbu, a o v u fazu razvoja karakterizira i nastanak

344

345

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

n o v i h p r o s t o r a k o j i d o t a d a nisu bili z n a a j n i u t o p o l o g i j j

j i m a se odvijala o s n o v n a interakcija i oblici profiliranja

z a g r e b a k e k l u p s k e s c e n e , a l i s u tek s t e c h n o m d o b i l i svoj

afektivnih zajednica.

n o v i i d e n t i t e t , p o p u t A q u a r i u s a , ili k u l t n i h S p a c e A g g r e s sora i kainskog M u n g o s a . Ta faza traje do kraja 1 9 9 3 . ,

N j u obiljeavaju prva p l e m e n a i jedan neponovljivi osje

Glazba

a j p o e t k a i s t v a r a n j a z a j e d n i k e s c e n e . Rije je o s l i n o m
o s j e a j u , n a o p o j razini s t v a r a n j a s c e n a , bez o b z i r a r a d i l i
se o p r v i h p e d e s e t a k spiffire j a k n i i l o z i n k a m a n o g o m e t
n o g p l e m e n a , o creepersicama r o c k a b i l l y c a r a , o mrei
h a r d - c o r e f a n z i n a , o g r u p a m a b r e a k p l e s a a ili p r e p o z n a
v a n j i m a g r a f f i t i p o t p i s a . N o , taj o s j e a j s t v a r a n j a s c e n e ,
m e u s o b n o g osnaenja, identifikacije i osvajanja prostora,
nije isti u s m i s l u i d e n t i n i h e m o c i j a , t i p o v a p r a k s i , stilizaci
je, k a o to nisu isti ni z v u k o v i , i m a g e i , v r e d n o t e i sve o n o
t o i n i o d r e e n i s u b k u l t u r n i izraz. D o k n o v o u s p o s t a v l j e n i
nogometni huligan prepriava bacanje kamenja na poli
c i j u , f a n a t i n o n a v i j a n j e , t r a n s p a r e n t e ili t u n j a v u s p r o t i v
nikim

n a v i j a i m a , dijelei

ushienje z b o g m e u s o b n o g

ulinog prepoznavanja suplemenika, dotle novouspostav

ljeni r a v e r p r e p r i a v a s a s v i m d r u g e i d r u k i j e e l e m e n t e
ivotnog stila, t a k o e r uivajui u m e u s o b n o m p r e p o z n a
vanju suplemenika. Udarci velikog bubnja, p o p u t sprave
za dozivanje pustinjskih crva na pjeanoj planeti (Dune)
o m o g u i l i s u j e d a n n a g l a e n o ritualni d o i v l j a j , k o j i u iskus
tvu g l a z b e , p l e s a , e k s t a t i k i h s t a n j a , k a r n e v a l s k e a t m o s f e r e
i miroljubivosti, sadri g o l e m i informacijsko-identifikacijski
n a b o j , koji se sa s u p l e m e n i c i m a dijeli i o b l i k u j e , a r a d o
snu vijest k o j a iz n a b o j a izvire p r i o p a v a s v i m p o t e n c i j a l n o
zainteresiranima. Promotrimo glavna obiljeja techno sub
kulture u Z a g r e b u do kraja 1 9 9 3 . , od kojih su neka ka

Postojala je tendencija da se n a e j e d n o i m e za r a z n o
v r s n u g l a z b u , a l i t o n i k a d a n i j e u s p j e l o . Rije j e o r a z v o j u
stila k o j i j e z a p o e o s a c i d - h o u s e g l a z b o m , a p o j m o v i
k o j i nisu n a j p r i m j e r e n i j i , n o i z r a a v a j u o d r e e n e z a j e d n i
k e n a z i v n i k e i o p i s u j u g l a z b e n e p r a v c e jesu t e c h n o , h o u s e
i t r a n c e . T e c h n o se u H r v a t s k o j d u g o v r e m e n a k o r i s t i o
k a o zajedniki nazivnik b r o j n i h stilova koji su se t i j e k o m
1 9 9 3 . m o g l i uti u n u t a r jedne n o i , i koji su m o g l i ukljui
vati trance, house, h a r d - t r a n c e , h a r d - c o r e , u c i d , industrial
i brojne podvrste koje su ve g o d i n u d a n a kasnije proiz
vodile nove oblike i hibride.

Problem odranja jednog

i m e n a s a s t o j a o s e u t o m e to s e t e c h n o u d r u g i m e u r o p
skim z e m l j a m a koristio k a o naziv j e d n o g ueg p r a v c a , d o k
j e h o u s e b i o z a j e d n i k i m n a z i v n i k o m ire s c e n e . Rave
je naziv za s a m o o k u p l j a n j e , koji datira jo iz ezdesetih
g o d i n a i kontrakulturnih rituala psihodelikih dugih k o n
c e r a t a ( p o p u t Pink F l o y d a i z 1 9 6 6 . , ili v e i n a k a l i f o r n i j s k e
scene), o b n o v l j e n u V. Britaniji p r i l i k o m manchesterske re
v o l u c i j e u k o j o j su uz e l e k t r o n s k u g l a z b u s u d j e l o v a l i i r o c k e r i p o p u t H a p p y M o n d a y s ili S t o n e Roses. Rave j e p o s t a o
svojevrstan sinonim za c j e l o n o n o okupljanje uz t e c h n o /
house/trance i srodnu glazbu, u britanskim sociolokim
s t u d i j a m a iz s r e d i n e d e v e d e s e t i h s p o m i n j e se a k i p r o s j e
nih

1 2 0 - 1 4 0 b p m na tadanjim raveovima . U svakom

2 9

rakteristina za rave kulturu u o p e , a n e k a za na kontekst

ili s a m o f a z u o k o j o j j e rije, u k l j u n i m d i m e n z i j a m a g l a z
be, strukture partyja kao t e m e l j n o g rituala, plesa, d r o g e ,
vanjskog izgleda, ponaanja, pojmovnika i klubova u ko-

346

bpm znai beats per minute, no s o b z i r o m na postojanje chill-out

d v o r a n e za o d m o r od breg plesa i glazbe u kojoj na s v a k o m v e e m
raveu t a k o e r nastupaju dj-i putajui m n o g o sporiju g l a z b u , 1 uz i
njenicu m n o g i h prelazaka ove gornje g r a n i c e na velikim g a b b e r pa
i h a r d trance r a v e o v i m a , ini se da ovi a u t o r i grijee u procjeni.

347

URBANA PLEMENA

s l u a j u , g l a z b a j e n a g l a e n o i n s t r u m e n t a l n a , bez v o k a l a ,
osim u ponekim kratkim sampleovima. Na svakom ve
e m r a v e u z v u n i c i o m o g u u j u tjelesni d o i v l j a j g l a z b e . U
stvaranju g l a z b e bitni su digitalni s a m p l e r i k o m p j u t e r , uz
k u t i j e r i t m a i s v n t h o v e , a R o l a n d o v 3 0 3 p o s t a o je

kultnim instrumentom, identifikacijskim mjestom acid glaz

b e p o k o j e m j e c i j e l a r a v e k u l t u r a u literaturi p o n e k a d i m e
n o v a n a i k a o kultura tristotrojke. (Kasnije e, n a r a v n o ,
novi pravci techno/house glazbe legitimirati sebe upravo
p o n e k o r i t e n j u t r i s t o t r o j k e , d a b i joj s e n a k o n p a r g o d i n a
vratili n a m i n i m a l n i j i n a i n itd.)

Party
Party n a t e c h n o s c e n i i m a u l o g u k o n c e r t a u . r o c k k u l
t u r i . Bez o b z i r a n a t o n a s t u p a j u l i o n i k o j i g l a z b u s t v a r a j u u

349

URBANA PLEMENA

s t u d i j u (uz p o m o D A T - a ) uivo u s k l o p u p a r t y j a ili n e ,

s r e d i n j a l i n o s t z a j e d n i k o g r i t u a l a j e djjc_Dj p u t a p l o e ,
a l i t a k o da miksa b a r e m svaki zavretak p r e t h o d n e i p o
e t a k s l j e d e e p l o e n a b e a t , to z n a i d a m o r a s a v l a
dati umjetnost neprekidnog beata, spajanja pjesama u
permanentnom,

neprekinutom

nizu,

u emu mu

posao

d o n e k l e olakava postojanje kontrole brzine p l o e na d a

n a n j i m p r o f e s i o n a l n i m g r a m o f o n i m a . S v a k i p a r t y t r a j e to
j e d u e m o g u e , a e s t o s e n a k o n v e i h ili z n a a j n i j i h
p a r t y j a ^ r g a n i z i r a after h o u r p d r t y k o j i t r a j e o d u j u t r o d o
p o s l i j e p o d n e s l j e d e e g d a n a , n a i s t o m ili n e k o m d r u g o m
mjestu, lako su klubovi preuzeli tip glazbe i z a b a v e , o r g a
niziravi niz p a r t y j a , p o s e b n u u l o g u i g r a j u j e d n o k r a t n i (ili
b a r e m r i j e t k o , j e d n o m g o d i n j e o d r a v a n i ) partyji n a s p e c i
finim lokacijama poput Vidikovca na Sljemenu, L u k a v e c g r a d a , M i k u l i i d v o r a ili l e g e n d a r n i h o t v o r e n i h p r o s t o r a ,
p o p u t G o r s k o g kotara. Za vrijeme partyja najee n e m a
nikakve verbalne komunikacije, m i k r o f o n o m , izmeu dj-a
ili d r u g i h i z v o a a i p u b l i k e ( p l e s a a ) .

Ples
PlesJe_osnpvna a k t i v n o s t - a - S - j p b z i r o m na glazbu i
d u g o trajanje, ovaj kljuni oblik techno rituala ima m n o g e
odlike i n d i v i d u a l n o g i kolektivnog transa. Tipovi plesa su
raznovrsni i svaki p o d p r a v a c u g l a z b i (od d e t r o i t s k o g h o u s e a ,
p r e k o G o a - t r a n c e a , do h a r d - c o r e a ) sadri i neke vlastite
tipove k o r a k a , kretnji, koji se m i j e n j a j u i bivaju kreirani na
i n d i v i d u a l n o j i g r u p n o j razini s a m i h a k t e r a p l e s a . N e m a
r a z l i k e po s p o l u u o b l i c i m a p l e s a i u l o g e m u k i h i e n s k i h
p l e s a a s e n e r a z l i k u j u , niti j e s a m p l e s t a k o estok ( g r u b )
d a iskljuuje d i o d j e v o j a k a ( p o p u t slam ili let m e g o p l e s a ) A ) p r v o j f a z i , pri p l e s u r u k e s u vie k o r i t e n e n e g o k a
s n i j e (to se p o k l a p a i s i s k u s t v i m a b r i t a n s k i h i s t r a i v a a ) .
351

URBANA PLEMENA

/Droga )
M D M A (Ecstasy) u j a v n o s t i p r e d s t a v l j a s i n o n i m r a v e r s k o g o k u p l j a n j a , i t o n o j e d a ecstasy i g r a z n a a j n u , a l i n e
i apsolutno determinirajuu ulogu u rave kulturi. Ideal-tipski
r a v e i u z i m a ecstasy (ije j e s t v a r n o , l a b o r a t o r i j s k o i m e b i l o
e m p h a t y ) , a i z b j e g a v a a l k o h o l , no u sty a rn q s j j _ p o s t o j e
m n o g i oblici mijeanja i j g z n o j / r s n e j ^
d r o g e , na to u t j e u i c i j e n e , pa je u p r v o j . f a z i . i r e n j a , r a v e a , p r i j e s p u t a n j e c i j e n e ecstasyju d i o l j u d i u z i m a o LSD
z a t o to j e b i o jeftiniji. B r i t a n s k a i s t r a i v a n j a p o k a z u j u d a
tipino raversko raspoloenje dijele i oni koji uzimaju, k a o
i oni koji ne u z i m a j u M D M A , i da v e a razlika u euforin o m i ekstatikom stanju postoji izmeu regularnih i p o
v r e m e n i h clubbera n e g o i z m e u o n i h koji uzimaju o d r e
e n u d r o g u ili n e . Z b o g f a r m a k o l o k i h s p e c i f i n o s t i e c s t a
sy se ne moe uzimati regularno (recimo v i k e n d o m ) due
od dvije g o d i n e a da bitno ne promijeni uinak i v i s o k o m
t o l e r a n c i j o m bez e f e k t a r a z o a r a k o r i s n i k e i n a t j e r a i h n a
p a u z i r a n j e ili n a p r o m j e n u d r o g e . I p a k , u m n o g i m g r u p a
m a t e c h n o s c e n e , ecstasy j e p r e d s t a v l j a o h o m o l o k i i i n t e
gralni o d n o s vrijednosti, glazbe, plesa i raverskog ivota,
p o p u t c a n n a b i s a i LSD-a u hipijevskoj kulturi. O n i m a koji
s u d u e n a s c e n i , E s i m b o l i z i r a j e d n u f a z u (to o v i s i l o
v r e m e n u prikljuenja sceni), a sami akteri mistificiraju i d e
m i s t i f i c i r a j u u p o t r e b u ecstasyja s t a v o v i m a o d bez t o g a n e
b i h u s p i o shvatiti t u g l a z b u p r v i p u t p r e k o n a j e e g b i
t a n j e ali n e i p r e s u d a n , d o n i k a d m i nije b i l o v a n o .

Vanjski izgled
S jedne strane, prisutna su obiljeja p o p u t srebrne boje
i svih s l i n i h svemirskih i s k a f a n d e r s k i h a s o c i j a c i j a , d u
g a k e p a t u l j a k k a p e , s p o r t s k a o d j e a , u n i f o r m e istoe
353

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

ili s l i n e j a k n e k o j e u k o n v e n c i o n a l n o m s v i j e t u o m o g u u j u

n o s t i , k a o i d r u g d j e n a Z a p a d u . N o , nije svaki t e c h n o p a r t y

r a d n i c i m a f l u o r e s c e n t n u zatitu o d n e p a l j i v i h v o z a a . T a

garancija takvog o s l o b o e n o g prostora u k o j e m ene m o g u

k o e r , p r v u f a z u o b i l j e a v a j u z v i d a l j k e i slini i n s t r u m e n t i ,

s l o b o d n i j e d i s a t i , p o s e b n o u svjetlu m a s o v n o s t i , k o m e r c i -

b a l o n i , u k r a s i k o j i svijetle p o d b l a c k - l i g h t i z v o r i m a , d j e

jalizacije i prisutnosti o d r e e n o g tipa glazbe u prosjenoj

j e i g r a k e , d u d e , baterijske l a m p e r a z n i h o b l i k a i b o j a svje

diskoteci. Takav prostor je garantiran a k o g o v o r i m o o

tla p r i v r e n e za o d j e u , a na p o e t k u su p o p u l a r n e b i l e i

prvim a k t e r i m a , ljubiteljima techno glazbe, raverima koji

m a s k e kakve biciklisti nose u velikim e u r o p s k i m g r a d o v i m a

su stvarali scenu i p o n a a n j e uobliili viestrukim p o s r e d o

zbog z agaenog zraka, uz pokoju pravu gas-masku pod

v a n j i m a g l a z b e , d r o g e , plesa, na osnovi e m p a t i j e i inter

k o j o m je jako vrue plesati. N o , s d r u g e strane, i a k o je ple

akcije.

me i m a l o svoje boje i tipove o b l a e n j a , na sceni je posto

j a l a p o t p u n a o t v o r e n o s t i t o l e r a n c i j a svih z a m i s l i v i h n a i n a
oblaenja i tipova izgleda. Nije bilo diskriminirajuih p o
g l e d a , pluralizam stilova b i o je z a g a r a n t i r a n i karnevalska
p o v o r k a p r i h v a a l a j e sve m a s k e k a o i o n e n e m a s k i r a n e .

Pojmovi i slens
Energija, svemir, b u d u n o s t , m u t a c i j a , trans, m a y d a y ,
vjenost, digitalno,

magija,

regeneracija,

rave,

forward

e v e r - b a c k w a r d n e v e r , k a o i nizovi d r u g i h p o j m o v a k o j i

Ponaanje

karakteriziraju kasniju f r a g m e n t a c i j u stilova t e c h n o kulture

k o d n a s i u svijetu slue n a m k a o o r i j e n t i r i u p r e p o z n a v a

G o v o r i t i o k a r n e v a l s k o j a t m o s f e r i nije p r e t j e r i v a n j e , uz

n j u n o v o g s e n z i b i l i t e t a . E n g l e s k i jezik, k a o i u k o m p j u t e r

zvidaljke i b a l o n e , svemirska odijela, gas m a s k e , i eksta-

s k o m s v i j e t u , p r e v l a d a v a . U r a v e r s k i (a o n d a iz n j e g a i d a

tike, e u f o r i n e o b l i k e p o n a a n j a u n u t a r kojih je ples d o

lje) r j e n i k uli su m n o g i p o j m o v i . S t a r e i p o z n a t e r i j e i ,

m i n a n t n a djelatnost, t e c h n o party se od p o e t k a r a d i k a l n o

p o p u t party d o b i l e s u n o v o z n a e n j e - n i t k o n i j e u p o t r e

razlikovao od veine rockerskih i srodnih okupljanja. Z n a

b l j a v a o n i j e d n u d r u g u rije z a o s n o v n i o b l i k o k u p l j a n j a , a

a j n a r a z l i k a u a t m o s f e r i o s o b i t o je b i l a v i d l j i v a u p o d r u j u

hrvatski, slengovski prijevod p o p u t tulum nikad nije m o

nasilja: nije ga b i l o . To je ostala karakteristika scene i u

g a o d o i u o b z i r , p a j e party i z g u b i o (za r a v e a k t e r e ) b i l o

d r u g o j fazi, k a d a su o k u p l j a n j a s par stotina narasla na

koje d r u g o znaenje osim s a m o g raverskog rituala. O b i a j

par tisua, ne mijenjajui d o m i n a n t n o miroljubivu a t m o

je da svaki party i m a svoje i m e , p o p u t reunion, social

sferu u v a a v a n j a d r u g o g a , p l e s a i n e v e r b a l n e k o m u n i k a

z o m b i e t r a n c e eternity,

cije. Struktura g l a z b e i struktura s a m o g d o g a a j a o m o g u

l i q u i d sky, R a v e o l u t i o n i t d . I z p o j m o v a s e r a z a b i r e d i

ili s u s n a n o n a g l a a v a n j e n e v e r b a l n e k o m u n i k a c i j e , to

menzija tehnologije, budunosti, svemira i trenutka ovje

z a p a a j u svi i s t r a i v a i . J e d n a o d n a j p r i s u t n i j i h i n j e n i c a u

anstva, kao i mistina, empatika, psihodelika tradicija

sociolokim istraivanjima rave kulture je s m a n j e n i masku-

kontrakulture ezdesetih, spojena s d u h o m vremena kroz

linistiki n a b o j i o t v a r a n j e n o v o g i d r u k i j e g p r o s t o r a za e n u

cyber-punk i ikonografiju Blade Runnera. N a r a v n o da e

u r a v e k u l t u r i . To se v i d j e l o i u p r v o j fazi r a z v o j a t e c h n o

h a r d - c o r e ( i h a r d - a c i d ) p o s e g n u t i z a total d e s t r u c t i o n

scene u Hrvatskoj, g d j e je senzualnost bila ispred seksual-

n a z i v o m , to n e s m i j e n a v e s t i n a d o s l o v n o s t jer v e o t p r i j e

354

a u d i o sex

in

zero gravity,

355

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

p o z n a j e m o rock upotrebu takvih p o j m o v a , pa i o n u Boba

su bile minimalistike ali snane, i oni k o j i m a je bilo stalo

M a r l e y a , a o v d j e se r a d i o p o v e z u j u i m p o j m o v i m a g l a z b e

d o g l a z b e i p l e s a nisu o b r a a l i p a n j u n a d e r u t n o s t p r o

n o g i plesakog senzibiliteta, od nizozemskog hellraisera

s t o r a k o j i je n e k a d s l u i o za s k l a d i t e i s a s t a n k e m j e s n e

d o t r n j a n s k o g a g r e s o r a . U s l e n g u s e p o j a v i o i niz n o v i h

z a j e d n i c e , p a niti n a p o n e k o g t a k o r a k o j i b i u j u t r o i z a

r i j e i , v e z a n i h u z iru t e c h n o s c e n u , vrste g l a z b e , d r o g a i

a o ljut z b o g c j e l o n o n e b u k e . Z b o g vlastite i l e g a l n o s t i

p l e s o v a , stilove., m i k s a n j a k o d d j - a i t d . P o n e k a d s e i z e n

S p a c e A g g r e s s o r nije

g l e s k e rijei i z v e d e h r v a t s k a , p a s a d p o s t o j i g l a g o l ilirati

postojanje bitno je obogatilo tada nastajuu zagrebaku

ili u z a g o r s k o m d i j a l e k t u ilirati, t o d o l a z i o d c h i l l - o u t

rave scenu. To je bio prostor slobode i potpune a u t o n o

prostora koji je d i o s v a k o g veeg, a na Z a p a d u i m a n j e g

m i j e . S o b z i r o m na p o n a a n j e i t o l e r a n c i j u u u e m k r u g u

techno o k u p l j a n j a . (Jedan primjer slenga s novije scene,

koji je t a m o s v a k o d n e v n o b o r a v i o , m o e se rei, bez pre

koji d o n o s e s a m i akteri i koji je d o s t u p a n na internet stra

tjerivanja i imajui na u m u k o n k r e t n e aktere i d o g a a j e

n i c a m a urbane techno ekipe kraja devedesetih, nalazi se

p r i l i k o m p r o p u c a v a n j a ili p o t e n c i j a l n o p r o b l e m a t i n i h s i

m e u prilozima.)

mogao

trajati d u g o ,

ali

njegovo

tuacija, da je Space Aggressor bio veinom neosvijetena,

alternativna i antipsihijatrijska klinika za s p o n t a n e g r u p n e

Klubovi

terapije. T o m prostoru i g l a v n i m a k t e r i m a , koji su inili

p o s e b n o p l e m e , bila je i m a n e n t n a kritika komercijalizacije

V e s u s p o m e n u t i k l j u n i k l u b o v i k o j i o b i l j e a v a j u pr

dijela scene u Z a g r e b u . Taj je prostor b i o s v j e d o k o m pr

v u f a z u : G j u r o , A q u a r i u s , kainski M u n g o s (zvan najee

v o g d o m a e g c r o s s o v e r a , susreta p u n k e r s k o a n a r h i s t i

s a m o Kasina) i S p a c e A g g r e s s o r . G j u r o n a k o n p o e t n i h

k e k v a d r e s t e c h n o s u b k u l t u r o m z a k o j u s e nije m o g a o

o k u p l j a n j a p r e u z i m a u l o g u jedinog kluba s odijevno te

upotrijebiti ni jedan od stereotipa (ionako v e i n o m neute

m a t s k i m v e e r i m a ( p o p u t s / m ili kinky o d r e e n j a u i n o

m e l j e n i h ) o minki i m a i n s t r e a m u . S p a c e A g g r e s s o r je b i o

zemstvu), Aquarius postaje sinonim techno i trance veeri,

p o d z e m n o mjesto, u k o j e m je agresija iz i m e n a o z n a a

a p o s l i j e za p r o f e s i o n a l i z a c i j u , h o u s e u s m j e r e n j e i s t r a n a

vala s a m o d i o glazbenog p r o g r a m a (hard-core), iskljuu

g o s t o v a n j a . Kasina prelazi put od privatne z a b a v e i n e o

jui bilo kakvu stvarnu agresiju.

graniene slobode prvog plemena do velikog i preure

K a d a su j e d n o m s t v o r e n a , g l a z b o m i irim ritualnim

e n o g k l u b a z a vie o d t i s u u l j u d i k o j i u k a s n i j o j f a z i

iskustvom

povezana

techno

plemena

(drugim

rijeima,

prate stalne racije ukljuujui i p r i v r e m e n o zatvaranje. D o k

neformalne grupe mladih, kvadre i pojedinci, okupljeni

su G j u r o i A q u a r i u s , k a o i Kasina n a k o n svoje prve faze,

o k o s l i n o g i v o t n o g stila), a t a j s e p r o c e s p o n o v i o n e k o

klubovi s ulaznicama, redarima, k o n o b a r i m a itd, Space

l i k o p u t a u p o s l j e d n j i h est g o d i n a , p r i p a d n i c i n o v e s u b k u l

Aggressor je specifina pojava, poput nekog z a p a d n o e u

t u r e nisu ovisili s a m o o k l u p s k i m o k u p l j a n j i m a , n e g o s u

ropskog squatta, o m o g u e n o g ratnim kontekstom i inje

esto u m a n j i m g r u p a m a , m a k a r i pokraj otvorenog auta

n i c o m d a s u iza n j e g a stajali m a l i , k v a r t o v s k i , a l i d r a g o v o

( s k a z e t o f o n o m ) rejvali m i m o b i l o k a k v i h o r g a n i z i r a n i h

ljaki a k t e r i jo t a d a r e l a t i v n o svjee u s p o m e n e n a 1 9 9 1 . .

d o g a a n j a . S v u d a g d j e j e b i l o s t r u j e (uz k u p n j u j e f t i n i j i h

Ulaz je u Space Aggressor uvijek b i o b e s p l a t a n , d e k o r a c i j e

agregata), u privatnim prostorima kao i javnim, prepoznat-

356

357

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

ljivi z v u k o v i t r i s t o t r o j k e o m o g u a v a l i su i p r e p o z n a v a n j e

g a t s t v o i o d n o s s r o c k e r i m a b i o je s v e d e n na a l u i p o z i v

p o k r e t a , gestikulacije. D o g a a l o se, u skladu sa s p o n t a -

d o i t e n a p a r t y . P r e d s t a v n i c i m e d i j a i i r e g d r u t v a bili s u

n o u , da se g r u p i c e ravera sretnu d o k iz a u t a koji na se

s r e t n i to s u slike s p o r t s k i h d v o r a n a p r e p u n i h i z b j e g l i c a

m a f o r u stoji g r m i p o z n a t i r i t u a l n i z v u k , i d a s a m i o r g a n i z i

z a m i j e n i l e slike istih d v o r a n a p u n i h m l a d i h k o j i p l e u . S

raju party na p r v o m parkiralitu. O s j e a j p o k r e t a nije bio

o b z i r o m n a brzi rast h r v a t s k e t e c h n o s c e n e i a t r a k t i v n o s t

lien n i k l a s i n i h o b l i k a i z r a a v a n j a p r i p a d n o s t i i k o m u n i

v e l i k i h r a v e o v a , s t o t i n e l j u d i s u stizale i z S l o v e n i j e , M a a r

kacije s o k o l i n o m , p o p u t pisanja grafita (kakvi su obiljeili

s k e , A u s t r i j e , p r e d s t a v l j a j u i p r v e turiste u z e m l j i jo u v i j e k

osamdesete),

pa su zagrebaki zidovi upoznali simbole

u v u e n o j u rat. M e u t i m , n a k o n p r v i h v e l i k i h r a v e o v a , z a

svojedobno kultnog njemakog Mayday techno okupljanja

p o i n j e m o r a l n a p a n i k a , prvenstveno z b o g ecstasyja, at

(vie d e s e t a k a tisua m l a d i h d v a p u t a g o d i n j e ) , i m e n a d j - a ,

m o s f e r a se u i r e m d r u t v u m i j e n j a , u n o v i n a m a su se a k

podstilova, k a o i n a j u o b i a j e n i j i , tipini grafit rave on!

m o g l i p r o i t a t i tekstovi k a k o p r e p o z n a t i r a v e r a ( k o n z u

Prva f a z a r a z v o j a t e c h n o s c e n e u Z a g r e b u z a v r a v a

menta i dealera d r o g e istovremeno), po h l a a m a i m a j i

1 9 9 3 . , kada na kraju g o d i n e i p e r i o d a irenja u k l u b o v i m a ,

c a m a 2 d o 4 b r o j a v e i m n e g o to b i t r e b a l o . J e d n a o d

kao i povremenim, manjim jednokratnim okupljanjima,

posljedica o d n o s i l a se i na o t e a n o d o b i v a n j e dozvole za

t e c h n o akteri d o b i v a j u m e u n a r o d n o priznanje, o d n o s n o

odravanje ravea. Z b o g pritisaka izvana (racije, prekidi,

svoj p r v i veliki r a v e ( n a z v a n U n d e r city r a v e u a t o m s k o m

p r e t r a i v a n j a i t d . ) , ali i z b o g g l a z b e n e f r a g m e n t a c i j e k o j u

sklonitu ispod G r i a ) s g o s t o v a n j i m a stranih DJ-a i 3 0 0 0

veliki o r g a n i z a t o r i nisu p r a t i l i , k o n c e p t m a s o v n i h o k u p l j a

okupljenih ljudi.

nja je z a m r o . Scena je nastavila postojati, promijenivi ve

D r u g u f a z u o z n a a v a j u t a k v i , i jo vei r a v e o v i . N a k o n

n e k o l i k o generacija, i poslije 1 9 9 6 . karakterizira je o d v a

uspjeha ravea p o d G r i e m , n a k o n svega g o d i n u d a n a u

j a n j e z a s e b n i h p r a v a c a u vie m a n j e o d v o j e n e s c e n e . D o k

kojoj se prvih stotinjak ravera prepoznavalo po g r a d u ,

su na p o e t k u r a v e a u H r v a t s k o j i t r a n c e i h o u s e i h a r d - c o r e

t i j e k o m 1 9 9 4 . uslijedili s u d o i s t a veliki r a v e o v i (Brave Rave,

m o g l i biti p r i s u t n i u n u t a r j e d n e t e c h n o v e e r i , u k a s n i j o j

Future Shock, G a l a c t i c a ) sa 6 - 7 tisua prisutnih (pleuih)

fazi g l a z b a s e t o l i k o p r o f i l i r a l a d a s u o d r a v a n i ( k a o i d r u

l j u d i , u s p o r t s k i m d v o r a n a m a i na V e l e s a j m u . S t v o r e n a je

g d j e u svijetu u s p e c i f i n o m p e r i o d u ) s a m o h o u s e ili s a m o

iroka scena, profilirane su m n o g e kvadre i senzibiliteti,

t r a n c e p a r t y j i . J u n g l e i G o a s u stvorili z a s e b n e s c e n e , a

unutar zajednikog nazivnika techno scene, gdje su se za

house je u Z a g r e b u b i o najzastupljeniji i p r o f e s i o n a l n o p o

j e d n o nalazili i a k t e r i iz jezgra 1 9 9 2 . / 9 3 . , k a o i m n o g i n o v i

d r a v a n i p r a v a c . D a n a n j a s i t u a c i j a p o k r i v a vie g l a z b e n i h

r a v e r i . U p r v o j i u p o e t k u d r u g e f a z e r e a k c i j e d r u t v a na

usmjerenja i orijentacija koje su na poetku bile r u d i m e n

rave p o k r e t n i s u b i l e n e g a t i v n e . P r o b l e m i i k r i t i k e p o j a v

t a r n e a sada su stvorile okvire m a n j i h zasebnih s c e n a , na

ljivali su se u n u t a r ire s u b k u l t u r n e s c e n e , jer su se n e k i

kojima se opet odvija pria o povezanosti o d r e e n e g l a

rockeri

naljepnicom,

zbe, mjesta, vrednota, preferencija i m a g e a , sa ivotom

koja je govorila 90-es: no more fucking rock'n'roll! no

g r u p a i i n d i v i d u a . Rave j e p o s t a o i r o k p o j a m , t a k o d a

t e c h n o akteri se nisu toliko ukljuivali u p o l e m i k e , p o n a a l i

n e k i d i j e l o v i iste s c e n e z a p r a v o vie slie n e k i m a k t e r i m a

su se p o p u t sretnika kojima je d a t o neprocjenjivo b o -

izvan scene n e g o jedni d r u g i m a . Nije li p o d z e m n i , h a r d -

358

nali

uvrijeenima

jednom

techno

350

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

-acid-industrial zvuk, uz otpadniki i m a g e , icanje za pivo

nja k a o i pribliavanja, koja se m o g u p o k l a p a t i sa stilovi

i o k u p l j a n j e na t o j e f t i n i j i m i z a b a e n i j i m m j e s t i m a sliniji

ma i p o d v r s t a m a . T a k o je, primjerice, u Z a g r e b u o m i l j e n a

p u n k / n o i s e / t r a s h a k t e r i m a n e g o a k t e r i m a koji vole povr-

frankfurtska kola utjecala na d i o kasnijeg profiliranja

niji h o u s e , o d j e u i z b u t i k a , s k u p a k o l a i e k s k l u z i v n a m j e

l j u b i t e l j a g o a - t r a n c e a , k a o to j e h a r d - t e c h n o i a c i d - i n d u -

sta? N i s u l i U n d e r g r o u n d Resistance s v o j i m p r o g l a s i m a

strial g l a z b a i z S p a c e A g g r e s s o r a , s p r i p a d n o m a t m o s f e

blii o t p a d n i k o j s u b k u l t u r i s t a l n i h p u t n i k a i t e c h n o n o m a d a

r o m prostora, p r i p o m o g l a ukljuenju i hibridizaciji punker-

( p o p u t Spiral T r i b e ) bez o b z i r a to e se svi z b u n i t i Detroit

sko-hc-anarhistikih senzibiliteta s d i j e l o m raverske scene,

o d r e e n j e m ? Zajedniki nazivnik jo uvijek postoji, no za

i istovremeno ih o d m a k l a od o n o g dijela house strukture

s v a k u k o n k r e t n u s i t u a c i j u i za s v a k o g i n d i v i d u a l n o g i g r u p

k o j i je k r e n u o u s m j e r u v o k a l i z i r a n i h a r a n m a n a i d r u k i j e

nog aktera on podlijee novim definicijama i postupcima

artikulacije do n e d a v n o slinih plesnih veeri.

redefiniranja. Poznavanje bilo koje subkulturne scene na

strane, do n e d a v n o dominirajui house m o g a o bi iz nove

S druge

mee zakljuak o heterogenim akterima, o raznolikim pre

p e r s p e k t i v e traiti i m a g e p o d z e m l j a , u s k l o p u d o m i n a c i j e

ferencijama

tako

A s t r a l i s a i K r a l j e v s t v a u Bestu. N o , g l a z b e n i a s p e k t i n i

m o e m o govoriti o t e c h n o senzibilitetu k a o u h v a t l j i v o m u

s u m o j e d n u d i m e n z i j u , i on se kria s t i p o m p r o s t o r a u

m r e i a k t e r a k o j i i n e s c e n u , ali n e m o e m o j e d n o z n a n o

k o j e m se o d r e e n a g l a z b a p u t a , s c i j e n a m a p i a i u l a z n i

o d r e d i t i sve a k t e r e . Razlika i z m e u p r v i h d a n a i n a j n o v i j e

ca, s karakterom redara, uestalou racija na o d r e e n o m

situacije je velika, no oblik obraenja koji se d o g o d i

m j e s t u , g u s t o o m (ili o s e k o m ) d o g a a n j a n a t e c h n o s c e n i

p r e p o z n a v a n j e m zvukova i ukljuenjem u intenzivni doiv

ljaj r a v e a , n a s l i a n n a i n s e d o g a a i u p r o m i j e n j e n i m

koje sa s o b o m nose s a m e kvadre i njihova kolska, kvar-

uvjetima. Karnevalska atmosfera ne dominira kao u p o

tovska, d o b n a , spolna i roditeljska specifinost. T a k o d o

etku, ali se unutar barem polugodinjih perioda djelo

b i v a m o vie i m a n j e p r o f i l i r a n e a k t e r e , k o j i s e z a j e d n o s

m i n o o b n a v l j a , p o d s j e a j u i p o n e k a d n a prvi val euforije.

g l a z b o m i kontekstom mijenjaju, pridonosei stvaranju n o

D a n a n j i uvjeti i f r a g m e n t a c i j a s t i l o v a , k a k o u svijetu t a k o i

v i h a f e k t i v n i h z a j e d n i c a , uih i irih s a v e z a n a t e c h n o

unutar z a j e d n i k o g i v o t n o g stila,

pa

pojedinim periodima,

mnogim drugim dimenzijama

kod nas, o m o g u u j u uspostavljanje paralelnih scena u n u

sceni, koja nije berlinskim z i d o m o d v o j e n a od d r u g i h sub

tar n a o k o h o m o g e n o g p r a v c a , g d j e techno subkultura

kulturnih scena, pa se njene granice p o m i u u procesu

moe

subkulturalizacije i

oznaavati

podruje

sasvim

uoljivih

zajednikih

stalnog

redefiniranja,

razdvajajui

t o k i , i bez o b z i r a n a t o s a d r a v a t i a k t e r e k o j i d i o iste s c e n e

j e d n o m m o m e n t u h o u s e od t r a n c e a u g l a z b e n o m , ali i

s m a t r a j u m a i n s t r e a m o m i sebi s u p r o t n i m s v i j e t o m . Za pri

s v a k o d n e v n o m ivotu m n o g i h a k t e r a , a spajajui ih u d r u

m j e r e n u a n a l i z u razlika u n u t a r t e c h n o senzibiliteta n e o p h o d

g o m m o m e n t u , b i l o p r e k o s a m e g l a z b e , ili p r e k o n e k e o d

no bi bilo analizirati samu glazbu, njenu strukturu, t o n o v e i

navedenih dimenzija.

u g o a j jer f r a g m e n t a c i j a stilova ne o z n a a v a neki t e h n i

ki proces, n e g o u o v o m sluaju ukazuje na p o s t o j a n j e
strukture osjeaja, na a k t i v n o proivljavanje z v u k o v a i
interakcijski o b l i k o v a n i h struktura, g d j e postoje u d a l j a v a -

3O

36l

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

Fanzini

o t p a d n i k i h , n a j e e n a g l a z b i z a s n o v a n i h ili b a r e m s
g l a z b o m povezanih scena. U Hrvatskoj su fanzini, k a o i
d r u g d j e , bili p r e t e n o p o v e z a n i s g l a z b o m , ali su uvijek

Fanzini (fan/zine) su nastali k a o magazini za ljubite

lje, a d i o t o g i z v o r n o g z n a e n j a n a s t a l o g u svijetu r o c k
kulture m o e m o primijetiti i d a n a s , kada jo uvijek dosta
fanzina pie o g l a z b i , b e n d o v i m a , k o n c e r t i m a , d o n o s e i
intervjue i d r u g e i n f o r m a c i j e bitne za scenu ivotnih stilova
okupljenih o k o glazbe. M e u t i m , fanzini oznaavaju i p u
n o iri p r o s t o r n a j r a z n o v r s n i j i h n e z a v i s n i h i z d a n j a , irei
podruje glazbe prema nekim srodnim socijalnim pokreti
m a i s e n z i b i l i t e t i m a ( k a o u s l u a j u p u n k / h c f a n z i n a ) ili z a o
bilazei glazbu u potpunosti.
Rijeima j e d n o g od aktera fanzin scene - ako ima

primjeri

iskakanja

iz p r e t p o s t a v l j e n o g o k v i r a

autori piu o svojim p u t o v a n j i m a , t a k o e r i fanzini puni

poezije, stripa, e k o l o g i j e , a u t o b i o g r a f s k i h skica a d o l e s c e
n a t a , a s a m a g l a z b a (svijet g l a z b e n i h p o s r e d o v a n j a n a
s u b k u l t u r n o j s c e n i ) m o e b i t i p r i s u t n a u m a n j o j m j e r i , ili
p o t p u n o z a o b i e n a . U sluaju d u e g izlaenja n e k o g f a n
zina, m o e m o pratiti i p r o m j e n e u s a d r a j u , i nije rijedak
sluaj da neki fanzin z a p o n e k a o iskljuivo glazbeni, a
k a s n i j e p r o i r i i d o n e k l e p r o m i j e n i s a d r a j p o s v e u j u i sve
logiji, p o l i t i k o m sustavu itd. M o g u je i o b r n u t proces,
natrag glazbi n a k o n razdoblja politikog a n g a m a n a .

neto p a p i r a ,

o l o v k a a k o n e m a s t a r u p i s a u m a i n u ili k o m p j u t e r , i t o
j e to. F a n z i n i n a s t a j u i n e s t a j u , n e k i i z a u s a m o j e d n o m ,
neki o d r e kontinuitet o d vie g o d i n a . P o t p u n o s u nezavi
sni o d s u s t a v a p o r e z a , k o n t r o l e i k o n v e n c i o n a l n e d i s t r i b u
cije. Tiraa m o e biti u r a s p o n u od unikatnih f a n z i n a
( g d j e sve s t r a n i c e ili s a m o n e k e , u m e t n u t e , s v j e d o e o n e p o n o v l j i v o s t i i s k u s t v a ili t e k o a m a d a l j n j e g f o t o k o p i r a n j a )
d o b r o j k i o d n e k o l i k o s t o t i n a ili v i e , z a p r a v o d o e l j e n o g
u m n a a n j a k a k v o je i m a n e n t n o fanzinskom stvaralatvu i
anti-copyright principima, gdje fanzin svojom strukturom
zove na daljnje f o t o k o p i r a n j e i irenje mree. Fanzini su
mikro-medij, oni sudjeluju u povezivanju, uspostavljanju
i a u t o r e f l e k s i j i p o j e d i n i h s c e n a . F a n z i n i m o g u biti i s c e n a
za s e b e , izvor i d e n t i f i k a c i j e u p o d z e m n o j k r e a t i v n o s t i i
e k s p r e s i v i z m u , svijet z a s e b e u svijetu k o j e m v l a d a d r u k i j a
logika tiskanja i profita. Takoer, fanzini sudjeluju u o s n a enju (individualnom i g r u p n o m ) subkulturnih aktera, u
irenju i horizontalnom povezivanju m n o g i h m a r g i n a l n i h ,

36?

b e n d o v a , intervjua i recenzija. Postoje fanzini u k o j i m a

vei prostor drutvenim p o k r e t i m a , ljudskim p r a v i m a , e k o

i d e j u , i n f o r m a c i j u , f o t k u , n e t o to eli r e i ili p o d i j e l i t i s
d r u g i m a , treba ti s a m o fotokopirni stroj,

postojali

Najvei val fanzinskog stvaralatva d o g o d i o se u Hr

vatskoj p o l o v i c o m d e v e d e s e t i h , k a d a je izlazilo o s a m d e
setak fanzina. Ti fanzini svjedoe o s n a n o m uradi sam
p o k r e t u , koji m o e m o smatrati i svojevrsnom o b n o v o m
p u n k / h c identiteta u specifinom kontekstu r a t o m optere
e n o g drutva. Punkerska simbolika otpora i radikalne kri
tike p o s t o j e e g svijeta k a p i t a l a b i l a j e o s a m d e s e t i h p o m i
jeana s p u n o irim k r u g o m adolescentskih suprotstavlja
nja roditeljskoj kulturi,

u s v o j e v r s n o m z o o l o k o m vrtu

subkulture u uvjetima socijalizma (Tome), da bi ve poet

kom stranakog pluralizma omoguila politiko djelova
nje, poput z a g r e b a k o g sluaja punkerskog prikljuenja
t r a n s n a c i o n a l n o j r a d i k a l n o j stranci M a r c a Panelle. Poet
kom
kojeg

devedesetih,

djelovanje

prati fanzinsko

ibenskog

benda

Nula,

stvaralatvo V e d r a n a M e n i g e ,

uz

brojne druge aktere nastajue scene, o m o g u u j e g o v o r o

n e e m u to p r e l a z i g r a n i c e p u k o g revival p o k r e t a . A k o
se glazbeni dio moe podvesti p o d revival, vrijednosni i
p o l i t i k i d i o (esto o d g l a z b e n e o d v o j i v p o i s k a z i m a a k t e 33

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

ra) u r a t n o j h r v a t s k o j s i t u a c i j i s v j e d o i o b r e m e n i t o m p o l o

e p o g o i slemanje, kao oblici plesa u kojima dolazi do

aju novih a n a r h i s t a na sceni drutva koje je vrsto o d r e

s n a n o g k o n t a k t a s o s t a l i m a , esto biti p r e d m e t o m ras

e n o d r a v o m . Dok bi zapadni sociolozi nezainteresirano

p r a v e , naglaavajui razliku i z m e u sluajno p o k u p l j e n e

o d m a h n u l i r u k o m n a jo j e d n u n o v u seriju o b n a v l j a n j a

m o d r i c e u stanju transinog skakanja i n a m j e r n o usmjere

i m a g e a u sferi k u l t u r n e i n d u s t r i j e , s m a t r a j u i n o v i t e t p u n k a

n o g u d a r c a koji veina scene smatra nedopustivim upli

sredinom devedesetih n e m o g u i m , u Hrvatskoj mladi punk

v o m muko kompetitivnih, agresivno alkoholiziranih oblika

akteri, u (po)ratnom kontekstu postaju p o p u t drutvenog

p o n a a n j a . M n o g i e akteri, u p r a v o u f a n z i n i m a , priznati

pokreta, a samoborskim pendrecima i medijskim zanima

da ne ive uvijek u s k l a d u s v l a s t i t i m p r i n c i p i m a , to s o c i o

njem za sukobe o z n a a v a j u aktera koji je socioloku ras

logiji n a m e e oprez, potrebu izbjegavanja poistovjeenja

pravu o autentinosti uinio besmislenom. O n a j tko nije

fanzinske stvarnosti sa c j e l o k u p n o m stvarnou s v a k o d n e

osobno

v n o g ivota sudionika scene. Ipak, ve s a m o itanje fanzi

srodnih aktera, m o e sakupljanjem fanzinske g r a e dosta

na p o m o g l o bi o n i m a koji ne m o g u razumjeti k a k o neto

toga rekonstruirati. Fanzinska scena u nekim p e r i o d i m a ,

t a k o b a n a l n o i m a r g i n a l n o k a o podvrsta ve marginalizi

ba k a o i p u n k / h a r d - c o r e scena uope, pokazuje da peri

r a n o g g l a z b e n o g stila m o e p o s t a t i i r o k o m i s l o e n o m

ferija m o e o b i l | e a v a t i s n a n i j u p r o d u k c i j u n e g o c e n t a r ,

o s n o v o m za stvaranje vlastitog identiteta. U f a n z i n i m a , p o

o d Poege, p r e k o Siska, a k o v c a , Splita, d o Z a g r e b a .

s e b n o o n i m a iz sredine devedesetih, n a l a z i m o i specifinu

proivio

nastajanje

punk-hc-anarho-eko-tribal

F a n z i n i s u d o b a r p r i m j e r z a s e b n o s t i s u b k u l t u r n i h svje

p o t v r d u teze o crossoveru i f r a g m e n t a c i j i k a o d v a p r o c e

t o v a . O n o t o s e v a n j s k o m p r o m a t r a u i n i k a o uski d i o

s a subkulturalizacije. Z a j e d a n d i o f a n z i n a m o e m o rei

s t v a r n o s t i , o n o to j e u s l u b e n o m svijetu d e f i n i r a n o k a o

da nastaju na osnovi fragmentacije, odvajanja glazbenih

p u k i g l a z b e n i stil, u f a n z i n i m a s e o t k r i v a o n a k v i m k a k v i m

stilova u zasebne cjeline g d j e postoje vei i m a n j i p o m a c i

s u g a s a m i a k t e r i s h v a t i l i i n a i n i l i , k a o i r o k i svijet r a z n o

u o n o m e to p r a t i i d e n t i f i c i r a n j e s g l a z b o m , a to je d r a

vrsnih g l a z b e n i h i d r u g i h p o s r e d o v a n j a n e i j e g i v o t n o g

nje, intervencije u i m a g e , p r o m j e n e u znaenju, vrijedno

stila i i d e n t i t e t a . V i z u a l n i d o j a m p r i i t a n j u d i j e l a f a n z i n a

stima i stavovima. Drugi d i o fanzina, ukljuujui i o n e prve

p o k l a p a se s g l a z b o m k o j u predstavljaju. Uivanje u glaz

sagledane u vremenskom razdoblju od nekoliko godina,

b i , o d Preslev riots d o d a n a s , z a b r o j n a u r b a n a p l e m e

p o t u j u s k u p n a i m e n a k a o n e k e o r i j e n t i r e ili k o o r d i n a t e , a l i

n a p r e d s t a v l j a tjelesni d o i v l j a j . M e d i t a t i v n a r e c e p t i v n o s t i

naglaavaju individualno i grupno kombiniranje skupnih

o t v o r e n o s t z v u k o v i m a u s j e d e e m p o l o a j u nije n e p o z n a t a

i m e n a , o d n o s n o cjelokupnog naslijea glazbenih i subkul

urbanim p l e m e n i m a , od hipija do dananjih ambient i

turnih stilova. Ne radi se s a m o o p r a v c i m a koje ve sami

chill o u t o k u p l j a n j a , n o k a d a j e rije o f a n z i n s k o j s c e n i ,

glazbeni akteri (bendovi) mijeaju u svojim p j e s m a m a (a to

tu p r e v l a d a v a j u estoki a k t e r i i estoka g l a z b a , k o j a se o s j e a

j e p r o c e s stariji o d f a n z i n s k e s c e n e i z d e v e d e s e t i h ) , n e g o

u elucu i pozdravlja a k o m , i koja sugerira b a r i k a d u prije

se n a g l a a v a identitet izboren m i m o predvidljivih ( o b a v e -

nego nirvanu.

z u j u i h ) z a j e d n i k i h n a z i v n i k a , b e z o b z i r a j e l i rije o j e d

O g r a n i c a m a simbolike i stvarne agresivnosti

ras

pravlja s a m a scena, u fanzinima koji postaju j a v n o m d o

m e n o m , javnim prostorom komunikacije plemena. Tako

34

nom

( p r i m j e r i c e - punk)

ili o z b r o j u vie n j i h

(hard-

-core/speed m e t a l / h i p - h o p . . . ) . N a r a v n o , za dio fanzinskih

a k t e r a g l a z b a k a o t a k v a nije vie d o v o l j n a z a i d e n t i f i k a c i j s k i
35

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

proces, o n a ga ak, po njihovim vlastitim rijeima, m o e i

pokreta s kraja osamdesetih, istovremeno studenti novi

falsificirati, p r i m j e r i c e k o d o n i h s u d i o n i k a k o j i t e e d r u t v e

narstva, s d r u g i m k o l e g a m a i s u p l e m e n i c i m a p o k r e n u l i su

n o m pokretu i drutvenoj promjeni, pa se ne m o g u pomiriti

s r e d i n o m d e v e d e s e t i h T r i b i n e , n a d o m a i n a v i j a k i list,

s t e n d e n c i j o m k o j a je s t a l n o p r i s u t n a , a to je da se sve
svodi na glazbu i d o b a r p r o v o d .

k o j i je n a k o n i z l a e n j a u R i j e c i , u i z d a n j i m a N o v o g lista,
kasnije u Z a g r e b u n a s t a v i o p o d i m e n o m N a v i j a k a tribina,

G o t o v o sve s u b k u l t u r n e g r u p e o k u a l e su se u i z d a v a

l a k o to nisu fanzini u striktnom uradi sam o d r e e n j u ,

nju n e k o g fanzina, no d a l e k o najvei broj fanzina nastao

m o e m o i h p r o m a t r a t i k a o a u t e n t i n e n a v i j a k e n o v i n e jer

je u okrilju h a r d - c o r e p u n k p o r o d i c e , p r o i r e n e s v a r i j a c i

su ih ureivali i pisali s a m i navijai, na osnovi pretpostav

j a m a i f r a k c i j a m a p o p u t n o i s e , t r a s h , g a r a g e , g r i n d , ili

ljenog pokrivanja p r o d a j o m , koje nije uvijek uslijedilo.

naprosto n a g l a a v a n j e m o d r e e n j a nezavisno.

N a v i j a i su i inae na drukiji nain vezani uz d o m i n a n t n u

N o g o m e t n o p l e m e j e u svijetu s t v o r i l o t i s u e f a n z i n a ,

kulturu, pa onaj podzemni i antikompeticijski naboj iska

no u Hrvatskoj se navijaka k o m u n i k a c i j a o d v i j a l a neto

z a n s a n e pJati vie o d . . . u z a g l a v l j u n e k o g f a n z i n a o v d j e

d r u k i j i m s m j e r o m . Prvi n a v i j a k i list k o j i j e u t j e c a o n a

izostaje, no to je obiljeje s a m o m a n j e g dijela r a d i k a l n e

d o m a e n a v i j a e , jo u d o b a s o c i j a l i s t i k e J u g o s l a v i j e , b i o

r o c k ( p u n k / h c / n o i s e ild.) k u l t u r e , p u n a iroj s c e n i r o -

je talijanski Supertifo. To nije klasini fanzin, z a p r a v o se

ckerskih stilova m o e m o nai desetine p r i m j e r a u k o j i m a

r a d i o r e l a t i v n o k o n v e n c i o n a l n o j reviji o r g a n i z i r a n o g n a

akteri p o k r e u n o v i n e o vlastitoj kulturi n a d a j u i se k o m e r

v i j a n j a , k o j a o b j a v l j u j e i s k l j u i v o slike n a v i j a a i n a v i j a k e

c i j a l n o m o p s t a n k u , k a o to s u t o r a d i l i i p o k r e t a i T r i b i n a .

o g l a s e z a p r o d a j u , k u p n j u ili r a z m j e n u n a v i j a k i h r e k v i z i t a .

S obzirom

S u p e r t i f o je o b j a v l j i v a o i r e p o r t a e o n a v i j a k i m g r u p a m a ,

z n a a j n o je primijetiti k a k o su navijaki novinarski akteri u

k o m e n t i r a o nasilje i poticao navijake koreografije n a s u

svom urbanitetu dosegli stupanj o d m a k a od prevladavaju

p r o t t u n j a v i . I p a k , s i m b o l i k a i d i n a m i k a n a v i j a k o g svijeta

eg i konvencionalnog pristupa ubacivanja golih ena u

na

pretpostavljeni

maskulinizam

seksizam,

u c i j e l o s t i je b i l a z a s t u p l j e n a u S u p e r t i f u . Tu su s v o j e a d r e

n o v i n e r a d i b o l j e p r o d a j e . Rije j e o i n t e r v j u u k o j i s a m v o

se i s l i k e slali i n a v i j a i iz H r v a t s k e , n a d a j u i se da e r e

d i o s urednicima Navijake tribine i njihovim o d g o v o r o m

d a k c i j a o b j a v i t i sliku n j i h o v e n a v i j a k e g r u p e . K a o t o s u

na postavljeno pitanje o slikama kakve je objavljivao k o n

se d o m a i p u n k e r i trudili d o a r a t i izlomljene kolae ranih

k u r e n t s k i tifo, g d j e b i a l o v i , z a s t a v e i p i s m a i t a l a c a n a

punk intervencija,

k r a j u bili r e d o v i t o z a i n j e n i s i s a m a i g u z i c a m a .

dosljedno primjenjujui

ljubav

prema

d i s t o r z i j i sa z v u n o g na l i k o v n i izraz, t a k o su i n a v i j a i
stvorili s v o j e k o l a e , k o j i nisu bili a s i m e t r i n i n e g o s i m e
trini ( n a j e e 4 f o t o g r a f i j e u j e d n o j , sa s i m b o l o m u s r e
d i n i ) i k o j i nisu b i l i n a m j e r n o p r l j a v i , n e g o s u t r e b a l i biti
to istiji i po m o g u n o s t i u b o j i , da se v i d e p r e f e r e n c i j e
n a r a n a s t i h ( T o r c i d a ) ili r a z n o b o j n i h ( B a d B l u e Boys) d i m
nih kutija, k a o i d r u g e nijanse boja na a l o v i m a i zasta
vama.

366

Utjecajni navijai, kljuni organizatori navijakog

Mi to ne b i s m o o b j a v i l i . . . nije da se n a m a ne svia
ju g o l e d j e v o j k e , ali to o b j a v l j i v a t i . . . to bi bilo n e k a k o pri
z e m n o (drugi d o b a c u j u primitivno) i bilo bi jasno da time
s a m o elimo privui p u b l i k u . . . ako nekog zanimaju gole
c u r e m o e k u p i t i e r o t i k u , z a t o d a k u p u j e n a v i j a k i list?
O s n o v n a razlika izmeu p u n k e r s k i h / h c i srodnih f a n
zina, u o d n o s u na navijake n o v i n e , u Hrvatskoj sredine
d e v e d e s e t i h , n i j e s a m o u o d n o s u p r e m a p r o f i t u (jer t u s e

367

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

o k l i z n u i g l a z b e n i a k t e r i ) ili u i z g l e d u , n e g o p r i j e s v e g a u

s i m b o l i k i svjetovi i a r t i k u l a c i j e i d e n t i t e t a m o g u s e o d i t a t i

odbacivanju/prihvaanju kolektivnog (nacionalnog)

iden

iz fanzina, nezavisnih m e d i j a koji su sami scena za sebe,

titeta, koji se u s l u a j u n a v i j a a m o e p o k l o p i t i s rituali

istovremeno funkcionirajui kao alternativna informacijska

ma d o m i n a n t n e kulture, iako i tu postoje o d m a c i . Dok su

m r e a , p o s r e d u j u i i o s n a u j u i niz d r u g i h s u b k u l t u r n i h

o s a m d e s e t i h n e k i p u n k e r i tvrdili k a k o j e n a j b o l j i p o g o o n a j

scena.

na stadionu, u devedesetim dolazi do diferencijacije, gdje

Z a ilustraciju f a n z i n s k o g s t v a r a l a t v a o d a b r a l i s m o v e

punkeri d o b r i m dijelom naputaju prostor zajednikog su

i n o m fanzine iz sredine devedesetih, uz p o n e k i raritet,

d j e l o v a n j a u ritualima n o g o m e t n o g p l e m e n a , a taj prostor

p o p u t subotikog plesa... iz osamdesetih. Kako je d r u g a

p o p u n j a v a j u n o v e g e n e r a c i j e s k i n h e a d s a , sve m a n j e v e z a

p o l o v i c a d e v e d e s e t i h o b i l j e e n a s u k o b i m a skinsa i p u n k e r a ,

nih uz g l a z b u , a sve vie uz n o g o m e t i a d r e n a l i n s k u ovisnost.

a n i s m o uspjeli p r o n a i niti j e d a n d o m a i s k i n h e a d s f a n z i n ,

Bez o b z i r a na k r v a v e s u k o b e p u n k e r a i s k i n h e a d s a , svijest o

d o n o s i m o n e k o l i k o i l u s t r a c i j a skins s u b k u l t u r e i z d o m a e g ,

p l e m e n s k i m razliitostima d a l e k o je vea unutar scene n e g o

n a v i j a k o g tiska, i iz i n o z e m n i h p u b l i k a c i j a . T a k o e r , z b o g

u r o d i t e l j s k o m , m e d i j s k o m svijetu s p e k t a k l a .

a k ni oni

p o s e b n o s t i s t r a i g h t - e d g e stila i bliskosti sa h c - p u n k - a n a r h o -

p u n k e r i k o j i s u n a p a d n u t i , i z b o e n i n o e m ili p r e b i j e n i , n i

- k r u g o v i m a , d o n o s i m o n e k o l i k o l e l u k u i ilustracija s t r a i g h l -

k a d n e e tvrditi da su svi skinsi isti, jer o n a j t k o je u r o n j e n u

-edge pokreta.

p l e m e n s k u ( k v a r t o v s k u , u l i n u ) s u b k u l t u r u , t k o trai e l e m e n
t a r n e i n f o r m a c i j e i z f a n z i n a ili u s m e n e p r e d a j e , t a j z n a d a
p o s t o j e i s k i n h e a d s i koji nisu rasistiki n a s i l n i c i .
U f a n z i n i m a s e n a l a z i m n o g o t o g a to p o d p o j m o m
a u t o r e f l e k s i j a s c e n e m o e sluiti p o p u t s e m i n a r a i z k u l
turnih studija. Vjena p o l e m i k a o podzemlju i establishm e n t u o v d j e j e d o v e d e n a d o k r a j n o s t i i p r e d s t a v l j a stvar
o s o b n o g (ali i g r u p n o g ) i z b o r a . N a r a v n o , a m b i v a l e n c i j e
postoje, a komercijalizacija nekog b e n d a m o e se odviti
jako brzo i iznenaditi s a m u scenu. Kada je N i r v a n a snimila
B l e a c h a l b u m , r e c e n z i r a n j e u svim n e z a v i s n i m f a n z i n i m a ,
a d r u g i a l b u m , k o j i je d o n i o v e l i k u t i r a u , r e c e n z i r a n je u
Vjesniku i V e e r n j a k u , to p o k r e e p o n o v o val p o l e m i k a
u f a n z i n i m a , a i r o j sceni d o n o s i jo j e d n u o b n o v u h a o manskih identiteta p o d i m e n o m grunge.
Ekspresivnost i s n a g a d o i v l j a j a , intenzitet i g r a n i n o s t
subkulturnih situacija zajednike su karakteristike svako
d n e v n o g ivota veine u r b a n i h p l e m e n a . Te slinosti, k a o i
njihove razlike, estetsko-politike preferencije, nijansirani

368

371

372

III. dio

ZAKLJUAK:
PREMA SOCIOLOGIJI
URBANIH PLEMENA

U o v o m dijelu p o t r e b n o je rezimirati n a z n a a v a n j e
s o c i o l o g i j e subkulture iz p r v o g dijela, a zatim to uiniti sa
s p o z n a j a m a iz d r u g o g dijela, iz istraivanja subkulturnih
stilova i identiteta u Hrvatskoj. O d n o s o v a dva dijela n a
m e t n u o je specifinost treeg, u kojem p o j a m u r b a n o g
p l e m e n a govori o dananjoj sociologiji, k a o i ivotu, raznovr
snih aktera do sada nazivanih s u b k u l t u r n i m , kontrakulturn i m ili a l t e r n a t i v n i m .
Za sociologiju subkulture m l a d i h (koju m o e m o i druk
i j e zvati n e m i j e n j a j u i s a d r a j , o d n o s n o p r e d m e t ili -jt
s u b j e k t e i s t r a i v a n j a ) v a n o j e u o i t i vlastite p o e t k e , bez
obzira na s a m p o j a m subkulture, koji ne karakterizira istra i v a n j a i k a k e k o l e , ali i j e r a z u m i j e v a n j e n a l a e p o t o
v a n j e s v a k o g p r i s t u p a u s m j e r e n o g vie ili m a n j e z a s e b n i m
adolescentskim svjetovima, podrujima, ivotnim stilovima.
D o k se p o j a m subkulture utemeljuje u amerikoj raznolikosti, k a k o i m i g r a c i j s k i h (i d r u g iih)
h) rasnih, etnikih, konfesio-

383

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

nalnih, tako i d o b n i h , spolnih, klasnih i statusnih dimenzija

vrijedi i u d a n a n j i m uvjetima. T o m dijelu teorije o delin

nastajanja posebnih drutvenih g r u p a i njihovih svjetova,

kventnoj subkulturi, s dananje distance treba pridodati

(sub)kultura, moralnih regija, sub-drutava, zajednica,

spoznaje o drukijim nainima posredovanja u stvaranju

d o t l e za i z d v o j e n i j i a d o l e s c e n t s k i svijet i u n j e m u n a s t a j u e

s u b k u l t u r n i h s t i l o v a , jer n a m i n a e n e d o s t a j u d v i j e b i t n e

subkulture m l a d i h , m o r a m o saekati sociologiju devijacije

dimenzije: prva se odnosi na nemogunost individualnog,

i njena definiranja delinkventne subkulture. Devijacija

svjesnog stvaranja subkulturnih obrazaca

na p o e t k u p r o u a v a n j a subkulture m l a d i h nije sluajna,

C o h e n o v o g i srodnih r a d o v a , a na osnovi poznavanja d o

ona govori o preenoj granici drutvenih n o r m i , o krimi-

sadanjih naina stvaranja subkulturnih stilova, postojanje

koja slijedi

iz

nalizaciji prvih subjekata istraivanja, iako su g r u p e de

i takvih aktera, individualnih i g r u p n i h , n a m e e se k a o ne

linkventne subkulture, prouavane zbog p r o b l e m a devija

zaobilazno. Druga je dimenzija medijskog posredovanja,

c i j e , p r e d s t a v l j a l e iru s u b k u l t u r u street c o r n e r m o m a k a

koja

(deki iz k v a r t a ] za k o j u su i t a d a n j i k l j u n i a u t o r i ustvr

boyse, ali d a n a s je z b o g irenja s c e n a , autorefleksije, p o

dili d a u k l j u u j e p r v e n s t v e n o fun ( z a b a v n e ) a k t i v n o s t i k o j e

s t o j a n j a rock, rave i s r o d n i h k u l t u r a , t a k o e r n e z a o b i l a

n a j v e i m d i j e l o m nisu d e v i j a n t n e . (A. C o h e n , 1 9 5 5 . ) G e

zna. Interakcionistiki pristup moe p r i p o m o i povezivanju

neracija a u t o r a k o j a p r o b l e m u prilazi iz interakcionistike

ovih

perspektive, temeljito je uzdrmala korekcionalistiki pristup,

na kvalitativnom

svaku implikaciju p a t o l o g i j e , te p o i m a n j e devijacije, stvo

nju) a k t e r o v e d e f i n i c i j e s i t u a c i j e i p r o c e s a i n d i v i d u a l n i h i

rivi

kolektivnih redefiniranja situacije.

teoriju

etiketiranja

u n u t a r ire

perspektive

reakcije

drutva na devijaciju. N o , M e r t o n o v i uenici iz pedesetih

g o d i n a nisu d e v i j a c i j u t r e t i r a l i p a t o l o k i , n e g o s u u k a z a l i
na procjep i z m e u kulturno postavljenih aspiracija i struk
t u r n i h b l o k a d a o s t v a r e n j u tih a s p i r a c i j a . J e d a n d i o n j i h o v e
t e o r i j e b e z s u m n j e j e jo u v i j e k a k t u a l a n , p o s e b n o o n a j o
referentnim g r u p a m a , referentnom okviru i procesu nasta
j a n j a s u b k u l t u r e . Bez o b z i r a d a l i e m o p r i h v a t i t i o p i s k o j i
g o v o r i o n a s t a j a n j u s u b k u l t u r n e s o l u c i j e n a (strukturni) p r o
b l e m , bojei se determiniranja i lociranja jednog proble
m a , i m a j u i n a u m u s u v r e m e n o d r u t v o , o s t a j e n a m o n a bit
s a m o g procesa, u kojem je primarna g r u p n a djelatnost,
stvaranje vlastitih rituala, s l e n g a , g r u p n o g sustava s i m b o l a
i vrijednosti. Zardjurri o4ipcadma subkulture (kriminalna,
konfliktna i subkultura povlaenja) m o g u n a m se d a n a s
initi p r e j e d n o s t a v n i ili a k j e d n i m d i j e l o m n e u t e m e l j e n i ,
ali d j e l o v a n j e r e f e r e n t n e g r u p e i n a s t a j a n j e s u b k u l t u r n e , t o

384

pedesetih

moda

dimenzija,

nije

naglaavajui

obuhvaala

tipine

razumijevanje

corner

(zasnovano

metodologijom omoguenom poznava

A k o s e skepsa z b o g s m j e t a n j a s u b k u l t u r a m l a d i h i s k l j u
ivo u d o n j e slojeve drutva nije pojavila prije ezdesetih
( a n e k i m a s e nije p o j a v i l a n i p o s l i j e , p o p u t p r e d s t a v n i k a
b i r m i n g h a m s k e kole), o n d a je pojava kontrakulture m o g l a
biti d o b r i m r a z l o g o m . N a r a v n o , i k o n t r a k u l t u r u j e m o g u e
( a k o s e t o j a k o eli) svesti n a s r e d n j u k l a s u , a l i o v d j e j e
v a a n sav s p e k t a r k o j i se u d o b a g o v o r a o k o n t r a k u l t u r i s
kraja ezdesetih p o j a v i o , i koji ukljuuje eksploziju b r o j n i h
(subkulturnih)

adolescentskih

ivotnih

stilova,

pokreta

i d e n t i t e t a , j e d n i m d i j e l o m o m o g u e n u i i r e n j e m sve d i f e
r e n c i r a n j e r o c k - k u l t u r e . K o n t r a k u l t u r a n e predstavlja j e d n o g
a k t e r a , n e g o s k u p r a z n o v r s n i h senzibiliteta koji s u , u s p e c i f i
n o m k o n t e k s t u , stvorili i r o k u z a j e d n i k u s c e n u . T a s c e n a
n i j e b i l a l i e n a s u p r o t n o s t i , i zaista s e v e o m a u d a l j e n i m a
ine akteri hipijevskog k o m u n i t a r i z m a , y o g e i prosvjetljenja,
psihodeline glazbe, svojevrsnog iskakanja iz socijalnog
385

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

vlaka, nasuprot studentskim aktivistima, organizatorima d e

p o s r e d u j u svoj i v o t n i stil i i d e n t i t e t , k o n t r a k u l t u r n e i n t e n

m o n s t r a c i j a i b r o j n i m klasinim r e v o l u c i o n a r i m a r a d i k a l n i h

cije, slike, pjesme i geste t o g skupa senzibiliteta, m o g u

politikih g r u p a . Ta se suprotnost odrala, u neto druki

biti o s n o v o m n e i j e g s u b k u l t u r n o g , i v o t n o g stila. Bilo bi

jim o b l i c i m a , ali na slinim o s n o v a m a , i u devedesetim g o

p o g r e n o hipijevsku ikonografiju i glazbu smatrati v e z a n o m

d i n a m a , primjerice u V. Britaniji k a d a se raverska, a n t i - c e -

u z s a s v i m o d r e e n o g a k t e r a k o j i brie g r a n i c e s l o b o d n o g

s t o v n a , s q u a t t e r s k a i ira s c e n a n o v i h d r u t v e n i h p o k r e t a

i r a d n o g v r e m e n a i n e u v i d j e t i k a k o h i p i j e v s k i stil m o e

podijelila u r e a k c i j a m a na represiju criminal justice billa,

biti d i o s u b k u l t u r e isto k a o i p u n k e r s k i . D i c k H e b d i g e j e

g d j e su neki s m a t r a l i da t r e b a kili, a neki chill the bili.

razlikovanje kontrakulture i subkulture uinio udbenikim,

N e k e d o d i r n e toke su ipak postojale, a arenilo scene je

i to razlikovanje i m a smisla a k o se p r i m j e n j u j e s o b z i r o m

pridonosilo polemikama, kao i ravnodunom paralelnom

na stvarni sadraj, a ne na smrznute, ideal-tipske aktere,

p o s t o j a n j u , ili p o k u a j i m a s p a j a n j a , p r i m j e r i c e n a n a i n

k a k o t o p o n e k a d k o d b i r m i n g h a m s k i h a u t o r a izgleda, pri

y i p p i e g r u p a c i j e ili d a n a n j i h r a d i k a l n o - e k o l o k i h , r a v e r -

e m u su vjeno spojene karakteristike p o p u t punk glazba

skih p l e m e n a . Z a s o c i o l o g i j u j e b i t a n s p o j t e m a i s e n z i b i l i

- s l o b o d n o v r i j e m e - r a d n i k a k l a s a - s u b k u l t u r n i stil -

t e t a , gesti i z v u k o v a , n a s t a j a n j e k o n t r a k u l t u r n o g n a s l i j e a

o t p o r k r o z r i t u a l e bez f i l o z o f s k o p o l i t i k e a r t i k u l a c i j e i h i -

k o j e je u k l j u i l o r a z n o v r s n e i m p u l s e i k o j e je, uza sva m e

pijevska rock glazba - brisanje granica s l o b o d n o g i rad

dijska p r i l a g o d a v a n j a , e s t o i m a l o m i n i m u m d o k u m e n t a -

n o g v r e m e n a - s r e d n j a k l a s a - k o n t r a k u l t u r a - ira f i l o z o f -

ristike u v j e r l j i v o s t i . T a j s p o j , k o j i d o n e k l e o m o g u u j e o p a

sko-politika artikulacija pobune. Ne samo da odreena

o d r e e n j a d u h a ezdesetih nalazi se, u s v o j i m medijski

glazba i i m a g e , u o v o m sluaju hipijevski, postaju dijelom

p r e r a e n i m o b l i c i m a , a l i i i z r a v n o m iskustvu a k t e r a k o j i nisu

s c e n e k o j a se z a s n i v a u sferi s l o b o d n o g v r e m e n a i m o e

svi n e s t a l i s a s c e n e , u p o d r u j u k o j e j e o b i l j e e n o k a k o

sugerirati adolescentske aktere p o p u t zagrebakih hao

rock-kulturom, tako i praksom drutvenih pokreta. Ne ula

m a n a , n e g o se moe dogoditi i suprotno - da ona d r u g a

zei u r a s p r a v u k o j a p o s t a v l j a p i t a n j e o k a r a k t e r u k o n t r a

glazba i i m a g e , vezani uz p u n k k a o subkultura radnike

kulture k a o drutvenog pokreta

klase i osuena na g r a n i c e s l o b o d n o g v r e m e n a , p o

(implicirajui

jednadbu

k o m p e t i c i j e i t r a e i rezultat u t a k m i c e p o k r e t a i s i s t e m a ) ,

staje o b i l j e j e a k t e r a k o j i n i j e nita m a n j e p u n k e r s k i , a l i

s o c i o l o g i j a s u b k u l t u r e p r v e n s t v e n o m o r a uvaiti p o s t o j a n j e

svojim iskakanjem iz drutva, n o m a d s k i m n a i n o m ivo

raznolikog

ta,

repromaterijala,

dakle onih

oblika

kontra

angamanom

squatterskim

slobodnim

zonama,

k u l t u r n o g naslijea koji su ( p o n e k a d u neprepoznatljivoj

zapravo sugerira kontrakulturnog aktera, po definicijama

formi) na raspolaganju novijim generacijama u njihovom

britanskih a u t o r a .

p r i s t u p u svijetu i d j e l o v a n j u , p r e u z i m a n j u i p r e o b l i k o v a n j u ,
o d u p o t r e b e zvunih entiteta d o aktivnosti e k o l o k o g
pokreta. Kljune t e m e kontrakulture i danas su prisutne^
o s a m d e s e t i h se d o g o d i o revival novih drutvenih p o k r e t a
a devedesetih druga psihodelika revolucija. N o , s o b
z i r o m na osobine rock-kulture i naine kojima m l a d i ljudi

386

K o n t r a k u l t u r a je, uz s t v a r n o i svjesno n a s t o j a n j e p r e m a
brisanju granice radnog i s l o b o d n o g vremena, o s o b n o g i
p o l i t i k o g , j a v n o g i p r i v a t n o g , uz o b n o v u z a b o r a v l j e n i h i
odbijenih znanja, mitova i d u h o v n i h praksi, uz t e m e oslo
b o e n j a i politiku identiteta m a r g i n a l n i h i stigmatiziranih
g r u p a , i u z m n o g e d r u g e d i m e n z i j e k o j e s u g a j i l i novi d r u -

387

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

tvemjaokreti u g o d i n a m a n a k o n s e d a m d e s e t i h , istovre
meno o s i g u r a t e ^

preuzeti su u najveoj mjeri od amerike teorije delinkven

tne subkulture, gdje je subkultura zapravo grupna solucija

sredovanja u p o d r u j u koji s o c i o l o g i j a o z n a a v a s u b k u l -

na p r o b l e m , a p r o b l e m je l o c i r a n u klasnoj strukturi d r u

turnim, gdje d o b r i m d i j e l o m vlada industrija s l o b o d n o g

t v a . U z k o n c e p t sredinjih p r e o k u p a c i j a i f u n k c i o n a l i s t i -

vremena i g d j e m l a d i , unutar granica s v o g a . s l o h o d n o g

k o s m j e t a n j e s u b k u l t u r e u nie s l o j e v e d r u t v a , u z o s n o v u

v r e m e n a , p r i h v a a j u i s t v a r a j u i v o t n e stilove,- a f e k t a e

koju su Mertonovi uenici ocrtali analizom vrnjakih te

zajednice i identitete koji se ne g u b e p r e l a s k o m . j z s l o b o d -

statusno i mobilizacijski deprivilegiranih grupa, birmin

nog vremena u v r i j e m e j k p j e j ^ ^

g h a m s k i a u t o r i s u d a l j e razvili k o n c e p t s u b k u l t u r e k a o

ili p o s l a

Koncept m o r a l n e panike jedan je od kljunih konce

s i m b o l i k e solucije, s i m b o l i k o g razrjeenja proturjenosti

pata sociologije subkulture, nastao unutar interakcionisti-

kolektivno doivljene u matinoj klasnoj kulturi. O n i su

ke perspektive societalne reakcije, uz e l e m e n t e teorija o

sagledavali strukturne b l o k a d e (koje se za a m e r i k u t e o

p o n a a n j u ljudi u k a t a s t r o f a m a . K o n c e p t se p o k a z a o p l o d

riju p e d e s e t i h j a v l j a j u k a o b r a n e o s t v a r e n j u a s p i r a c i j a niih

nim u detektiranju j e d n o g od tipinih procesa u

kojem

slojeva), u kontekstu kapitalizma, pomiui se tako od Durk-

d o m i n a n t n a kultura reintegrira svoje vrijednosti o p t u i v a

heima M a r x u i stvarajui svoju p a r a d i g m u pristupa subkul

n j e m n a r o d n i h a v o l a , to p r e d s t a v l j a p r e d v i d l j i v u k a

turi m l a d i h u k o j o j d o m i n i r a j u i n t e r p r e t a c i j e A l t h u s s e r o v i h i

rakteristiku o d n o s a v l a d a j u e kulture i subkultura m l a d i h

Gramscievih p o j m o v a . Birminghamska je tradicija znala

u o p e . O s i m C o h e n o v e , klasine studije o m o r a l n o j p a

p o s e g n u t i i za B a r t h e s o m , k a o i za d r u g i m n a s l i j e e m k u l

nici k o j a j e s t v a r a l a m o d s e i r o c k e r e ( C o h e n , 1 9 7 2 / 8 0 . ) ,

turnih studija ije p o d r u j e dijeli i o b o g a u j e , pa n a m je

kljuni b i r m i n g h a m s k i autori takoer su razotkrivali stvara

o s t a v i l a m n o g o i n s p i r a t i v n i h itanja stila. T a k o j e H e b d i g e

nje narodnih avola od m l a d i h crnih m u g g e r a ,

p r i s t u p i o s u b k u l t u r n o m stilu

pri

pet dimenzija:

namjerna

e m u se p o n o v o razobliuje proces drutvene proizvodnje

k o m u n i k a c i j a , b r i c o l a g e , revolt, h o m o l o g i j a i znaenjska

vijesti i m e h a n i z a m m e d i j s k o g s u g e r i r a n j a s o c i j a l n o g k o n

praksa. Umjetnost i ivotnost (makar simbolikog) p r e o

s e n z u s a . ( H a l i i sur. 1 9 7 8 . , p r e m a T h o m p s o n , 1 9 9 8 . ) S

kretanja svog p o d r e e n o g p o l o a j a u drutvu, naini stva

obzirom

kulturne promjene

ranja buke i smetnje, izazova v l a d a j u e m s i m b o l i n o m

k o j e s t v a r a j u u v j e t e z a B e c k o v o d r u t v o rizika, T h o m p s o n

redu, irina spektra suprotne uniformnosti koji ukljuuje

(1 9 9 8 . ) p r o i r u j e k o n c e p t F o u c a u l t o v i m u v i d i m a u d i s k u r z i v

d i s t a n c u , p o n e k a d a u t o r e f l e k s i j u i razliite r a z i n e a r t i k u l a

ne i r e g u l a t o r n e prakse koje se tiu seksualnosti, aktualizi

cije, to su neki od e l e m e n a t a koji n e s u m n j i v o p r i p a d a j u

rajui koncept m o r a l n e panike u p o d r u j i m a reakcije drutva

onim

n a sex, A I D S , enske k v a d r e , i n o v o o t k r i v e n e rizike p o v e

koje nalazimo irom Europe. Poznavanje detalja na kojima

z a n e s p r o b l e m o m nasilja n a d d j e c o m . T h o m p s o n o v a je

s e s u b k u l t u r n e i n t e r v e n c i j e u stil p r e p o z n a j u , o m o g u u j e

sociologija m o r a l n e panike otkrila nove aktere m o r a l n o g

kredibilitet H e b d i g e u , Willisu, Clarkeu i d r u g i m a u t o r i m a ,

poduzetnitva u kontekstu z a p a d n o g drutva devedesetih.

bez obzira na to d i j e l i m o li s n j i m a klasnu determiniranost

na strukturne,

tehnoloke i

Birminghamska kola oznaava najproduktivniju g r u

pu autora u o v o m podruju. Temelji definicije subkulture

388

opim

karakteristikama

dijela

subkulturnih

grupa,

i p e r s p e k t i v u u k o j o j se d o s e g s u b k u l t u r e m o e u i n i t i s a
mo simbolikim i razoaravajuim u p o g l e d u p r o m j e n e

38g

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

klasnih o d n o s a . Subkulturni su akteri, u b i r m i n g h a m s k o j

S a r a h T h o r n t o n d o b r o ilustrira p o m a k o d subkultur

koli, d o b i l i p u n o vie s a m o s v i j e s t i i s p o s o b n o s t i , a r t i k u l i

nih studija; tijekom etverogodinjeg istraivanja klupske

r a n o g o d b i j a n j a k o j e u k l j u u j e s l o e n i j e o p e r a c i j e (protiv

kulture i raveova, oslanjajui se na B o u r d i e u a , opisala je

ega je S. C o h e n protestirao tvrdei da klincima d a j e m o

s o c i j a l n u l o g i k u s u b k u l t u r n o g k a p i t a l a z a to j o j j e n e o p

p r e v e l i k teret k o j i o n i n a s v o j i m l e i m a n e m o g u nositi),

h o d n o bilo promisliti i odrediti p o j a m mainstreama. M e

n e g o to s u t o i m a l i u i n t e r p r e t a c i j a m a d e l i n k v e n t n e s u b

u t i m , H e b d i g e o v e d i h o t o m i j e , viestruka suprotstavljanja

kulture, ali su i s t o v r e m e n o , k a o akteri s i m b o l i k e solucije

a v a n g a r d e protiv b u r o a z i j e , p o d r e e n o g p r o t i v d o m i n a n t

(pa i s v o j e v r s n e o p s t r u k c i j e v l a d a j u e g s i m b o l i k o g p o r e t k a )

n o g , subkulture protiv m a i n s t r e a m a , tvore redoviti ideal

svedeni na n e m o g u n o s t stvarne p r o m j e n e i ukotvljenost

k o j i s e m r v i k a d g a s e p r i m i j e n i n a historijski s p e c i f i n e

u klasnoj strukturi z a t v o r e n o g drutva.

g r u p e m l a d i h . ( T h o r n t o n , 1 9 9 5 . , str. 9 3 . ) T h o r n t o n j e a n a

Lawrence Grossberg, kao predstavnik amerikih kul

lizirala i d r u g e k o n c e p t e britanske s o c i o l o g i j e subkulture,

turnih studija koje d o b r i m d i j e l o m nastavljaju tradiciju bri

pokuavajui

tanskih, prigovorio je birminghamskim autorima zbog foku-

autori p o p u t H e b d i g e a zastupaju polaritet u kojem sa su

pronai

odreenja

mainstreama.

Tako

siranja na s u b k u l t u r e i n j i h o v e stilove u n u t a r j a s n i h g r a n i c a i

p r o t n e s t r a n e s u b k u l t u r e i d c v i j a n t n e a v a n g a r d e stoji

v a n j s k i h o b i l j e j a , t o o s t a v l j a izvan a n a l i z e v e i b r o j m l a

d o m i n a n t n a kultura i buroaska ideologija. Geoff M u n -

d i h koji i n e slinu s c e n u , o n u k o j a s e n a z i v a , p r i m j e r i c e ,

g h a m , slino k a o i A. M c R o b b i e , subkulturi i devijantnoj

r o c k - k u l t u r o m , g d j e vei b r o j l j u d i s u d j e l u j e u r i t u a l i m a i

avangardi suprotstavljaju m a s o v n u kulturu i komercijalnu

svoje afektivne zajednice oblikuje oslanjajui se na stilove

i d e o l o g i j u (koju je M c R o b b i e prikazala u n o v o m svjetlu,

rock glazbe, n i k a d ne povlaei tako radikalnu crtu zatva

naglaavajui kako mainstream komercijalnih diskoteka

r a n j a u p r e c i z n o o d r e e n e stilske k a t e g o r i j e i o b i l j e j a . T a j

nudi m o g u n o s t i kreativne ekspresije, kontrole i o t p o r a za

prigovor je o p r a v d a n , i aktualan u o v o m radu z b o g p o

djevojke i ene). Svojoj shemi znaenja m a i n s t r e a m a u

s t o j a n j a r o c k k u l t u r e i r o c k p u b l i k e u H r v a t s k o j , i z v a n vrsto

britanskoj sociologiji Thornton pridodaje Simona Fritha,

definiranih subkulturnih g r u p n i h pripadnosti, a sa slinim

koji je strani m a s o v n e kulture i k o m e r c i j a l n e i d e o l o g i j e

sredinjim p r e o k u p a c i j a m a , strukturama osjeaja, i n a

( p o p r a d n i k e klase) s u p r o t s t a v i o r o c k s r e d n j e k l a s e , t o

i n o m ivota koji svjedoi o svijetu subkulturnih afilijacija

Thornton imenuje studentskom kulturom i obrazovanom

bez j e d n o z n a n e p r i p a d n o s t i n e k o m o d p r o f i l i r a n i h p u n -

a v a n g a r d o m . Stephen Evans, u s v o m r a d u o klupskoj k u l

kerskih, heavy-metal, dark, hipi, i ostalih identiteta.

turi Sheffielda, t a k o e r m a i n s t r e a m o m o d r e u j e k o m e r c i

Devedesete g o d i n e d o n o s e nove aktere, prvenstveno

rave k u l t u r u , a l i i n o v e p r i s t u p e , koji (esto n a p r i m j e r u
s a m o g ravea) o d b a c u j u m n o g e kljune-postavke birming j i a m s k e J & o j e _ D i c k H e b d i g e j e , jo prije v e i n e kritika k o j e
su

njegovom

pristupu

upuene,

djelomino

promijenio

p e s p e k t i v u , p r i h v a a j u i d i o t r a d i c i j e p o s t m o d e r n e kritike
i opratajui se od ideje kulture o t p o r a .
3QO

jalnu kulturu diskoteka koje putaju p o p (top 40) hitove za

m l a d e iz radnike klase koji ranije n a p u t a j u k o l o v a n j e , a
njima suprotstavlja alternativu, p o d z e m n i j a mjesta na k o
jima uz najnovije eksperimente s g l a z b o m u g l a v n o m pleu
studenti. Zastupajui ideju pluralnosti subkultura i p r o m a
trajui mainstream k a o skup subkultura, T h o r n t o n ne
eli, p o p u t G r o s s b e r g a , odbaciti vanost p o j m a - u p r a v o

39

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

je njeno istraivanje p o k a z a l o koliko je pozicioniranje s p r a m

voriti o s c e n a m a , g o m i l a m a , n e f o r m a l n i m g r u p a m a ,

mainstreama kljuno u stjecanju subkulturnog kapitala.

plemenima, kulturama, kvadrama, afektivnim zajed

Dakle, k a o koncept u sociologiji kulture, mainstream se

n i c a m a , a d a p o n e k a d g o v o r i m o o istoj ili s l i n o j s t v a r i .

smatra n e p r i m j e r e n i m , ali j e o n i s t o v r e m e n o m o a n n a i n
omladinskog

zasnivanja

socijalnog

svijeta,

dokazivanja

kulturne vrijednosti i potraivanja subkulturnog kapitala.

Problemi s kojima zavrava posljednje poglavlje socio

logije subkulture, gdje se p o n o v o propituju osnovni poj
m o v i i kritiki v r e d n u j e p r e t h o d n a t r a d i c i j a , p r e d s t a v l j a l i s u

Promjena perspektive u o d n o s u na b i r m i n g h a m s k u

i poetak dijela o subkulturama (urbanim plemenima) u

tradiciju o g l e d a se i u d r u k i j e m p r o b l e m a t i z i r a n j u p o j m a

H r v a t s k o j . O d i k a k e k o l e , p a sve d o d a n a n j i h p o s t -

razlike. D o k je razlika k a o takva m o g l a sugerirati o t p o r

-subkulturnih studija, postoje teorijske cjeline, koncepti i

konformiranju i p o d v r g a v a n j u , te funkcionirati k a o devija

d i j e l o v i p r i s t u p a k o j i nisu p r o t o k o m v r e m e n a i m i j e n a m a

c i j a i d i s i d e n s t v o , k a o d o b r a p o sebi u n u t a r p o g l e d a k o j i

drutva postali neupotrebljivi. U n u t a r istraivanja subkul

p r i r o d u m o i vidi u n a s t o j a n j u p r e m a k o n s e n z u s u ili h e

turnih g r u p a u Hrvatskoj, g o t o v o svaki p e r i o d g l a v n i h so

gemoniji, dotle danas, u postindustrijskom drutvu, potro

c i o l o k i h t e o r i j a m o g a o j e biti a k t u a l i z i r a n ; prvi r a d o v i o

ai su poticani da se individualiziraju, a o p e r a c i j e m o i

k v a d r a m a s u g l a ulice, kasnija istraivanja g a n g kul

favoriziraju klasifikaciju i s e g r e g a c i j u , pa je politika razlike

ture, teorija etiketiranja, kontrakulturna tradicija, koncepti

p r o b l e m a t i n a , i primjerenije se izraava k a o d i s k r i m i n a

m o r a l n e p a n i k e , b i r m i n g h a m s k o d e k o d i r a n j e stilova i so

cija i distinkcija.

c i o l o g i j a rocka, te ekspresije identiteta d a n a n j i h h o r i

Kag^tcL^ociologija subkulture zapoinje bez s a m o g

z o n t a l n i h p r i a , svi m o g u biti p r e p o z n a t i u s t v a r n o s t i i p r i

p o j m a subkulture, t a k o s e ini d a d a n a s n a o d r e e n i n a

mjerenim pristupima fenomenu temera, minkera, hao

in zavrava, o d n o s n o b a r e m dolazi u fazu k a d a p o j a m

m a n a , punkera, hard-coreovaca, rockabillycara, darkera,

s u b k u l t u r e n e m o e vie biti h i p o t e z a p o sebi ( k a o u s l u

n o g o m e t n i h huligana, metalaca, noisera, ravera i m n o g i h

a j u d e l i n k v e n t n e s u b k u l t u r e ) p a n e s t a j e , ili r a v n o p r a v n o

d r u g i h u r b a n i h b r i j a a , o n i h k o j i t v o r e istu s c e n u , n e iz

d i j e l i svoj p o l o a j s d r u g i m p o j m o v i m a . N o , t o n e z n a i d a

r a a v a j u i j a s n o o m e e n u stilsku p r i p a d n o s t ili k o m b i n i

n e s t a j e svijet i v o t n i h s t i l o v a i a d o l e s c e n t s k i h s i m b o l a i d e n

r a j u i vie n j i h z a j e d n o .

titeta, o n a j Parkov u r b a n i laboratorij, a z a p r a v o riznica

U Hrvatskoj, u s p e c i f i n o m d r u t v e n o m kontekstu koji

podataka o akterima, o d n o s i m a , strukturama osjeaja,

o b u h v a a p e r i o d s o c i j a l i z m a , krize s i s t e m a s a m o u p r a v n e

znaenjskim p r a k s a m a , o p r o s t o r i m a ivota i o b l i c i m a n j e

k o m b i n a c i j e trita i k o m a n d n e e k o n o m i j e j e d n o p a r t i j s k e

govih urbanih posredovanja. Upotreba pojma subkultura

v l a s t i , r a t a i p r o m j e n a k o j e d o n o s e tranzicijski p e r i o d ,

ovisi o t e o r i j s k i m p o l a z i t i m a p o j e d i n i h a u t o r a , i r a s p r a v a

s u s r e e m o brojne subkulture m l a d i h , subkulturne stilove i

koja se vodi o njegovoj primjerenosti s a m o o b o g a u j e so

identitete kakvi, na slian n a i n , postoje i na Z a p a d u . N a

c i o l o g i j u , jer s e z a s n i v a n a i s t r a i v a n j u s l i n i h ili istih f e

oj sociologiji (dijelom i z b o g kasnijeg poetka istraivanja

n o m e n a , a o n o to p r i d o n o s i s o c i o l o k o m r a z u m i j e v a n j u

i p r o m i l j a n j a d o m a e s u b k u l t u r e ) nije t r e b a o t o l i k i v r e m e n

o d n o s i s e n a s a d r a j i s t r a i v a n j a , n a ivot g r u p a i i n d i v i d u a ,

ski p u t u k o j e m s o c i j a l n a t e o r i j a d o b i r m i n g h a m s k e p a r a

t e n j i h o v o s t v a r a n j e ili p o d n o e n j e s v i j e t a , p a m o e m o g o -

d i g m e i o d nje p r e m a a m e r i k i m k u l t u r n i m s t u d i j a m a s t v a r a

3Q2

393

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

i proiruje p o j a m subkulture od vrnjakih kvadri i bandi

nim pravcima i pripadnim s i m b o l i m a . N o , vrlo esto se uz

teritorijalnih o k u p l j a n j a m l a d i h iz o d r e e n i h slojeva drutva

g l a z b u v e u i - d r u g i e l e m e n t i p a j e g o t o v o s v a k i stil v i e d i -

( z a j e d n i c e nie k l a s e ) , p r e k o sustava v r i j e d n o s t i i s u b

m e n z i o n a l a n . O n i k o j i m a g l a z b a nije p r i m a r n a u i z g r a d n j i

kulture k a o simbolike strukture, p o l j a d j e l o v a n j a zna-

stila ( m i n k e r i , t e m e r i , n o g o m e t n i h u l i g a n i , skateri) n i s u

e n j s k i h p r a k s i , d o irih rock f o r m a c i j a i a f e k t i v n i h a l i

o d n j e o d v o j e n i , n e g o sve vie u k l j u u j u g l a z b u u s v o j e

jansi. G r o s s b e r g o v o i r e n j e H e b d i g e o v i h p o j m o v a u n a

r i t u a l e , p o s u u j u i ( k a o u s l u a j u n a s t a n k a stila n o g o m e t

im uvjetima p o k a z a l o bi se k a o nuna posljedica uvaa

nih huligana) i d r u g e e l e m e n t e konstituiranja i m a g e a , iz

vanja rezultata istraivanja; bez obzira na vizualni d o j a m

rock-kulture i srodnih glazbenih (sub)kultura.

i druge aspekte zavodljivosti koja sociologa m o e natjerati

na istraivaki p l a n o b u h v a a n j a profiliranih, vidljivih sub
kulturnih stilova, ve i prva razina p r o m a t r a n j a , bez su
djelovanja, pokazuje da odreeni akteri dijele i zajedniki
stvaraju vlastitu s c e n u , pri e m u g r a n i c e stila i o b a v e z a u n i
f o r m i r a n o s t i nisu n e p o m i n e , n e g o e s t o u k l j u u j u a k t e r e
koji izmiu j e d n o s t a v n o m s u b k u l t u r n o m svrstavanju.
Raznovrsnost i heterogenost aktera ne iskljuuje m o

J e d a n o d p r v i h c i l j e v a o v o g r a d a (istraivanja) b i o j e
pokuaj rekonstrukcije stilova i identiteta u posljednjih d v a
desetak g o d i n a , u skladu s o p i m odreenjima subkulture
i o g r a n i a v a n j e m na subkulturu m l a d i h . Pokazalo se da
m l a d i ljudi, bilo na osnovi poznatih i priznatih podruja
d o m i n a n t n e k u l t u r e ( k a o to j e n o g o m e t n o n a t j e c a n j e ) ,
b i l o na osnovi p o d z e m n i j i h , generacijskih sfera u koje
d o m i n a n t n a kultura takoer intervenira (dobar primjer je

gunost stvaranja zajednikih nazivnika, i socioloko istra

rock-kultura), aktivno prihvaaju postojei, makro i mikro

ivanje treba pokazati k a k o se ti zajedniki

m e d i j i m a p o s r e d o v a n i repromaterijal (od zvunih enti

nazivnici

stvaraju i o d r a v a j u , mijenjaju i mijeaju. Socioloko n a

teta d o d r u g i h k u l t u r n i h p r o i z v o d a ) i s t v a r a j u s v o j e i

slijee iz o v o g p o d r u j a , primijenjeno na situaciju u Hrvat

votne stilove koje n a z i v a m o subkulturnim u o n o j mjeri u

s k o j , s v j e d o i o a k t u a l n o s t i v e i n e t e o r i j a i k o n c e p a t a , bez

k o j o j se razlikuju od ue i ire roditeljske kulture. Devijacija

o b z i r a to p o k r i v a j u v e i v r e m e n s k i p e r i o d u n u t a r k o j e g a

ili n e p r i h v a t l j i v o s t m o e b i t i o d m a h u o l j i v a , a l i s u b k u l -

je z a p a d n o drutvo doivjelo strukturne p r o m j e n e od i n d u

t u r n i m a p o s t a j u i o n e g r u p e k o j e p r e u z i m a j u neki n e p r o -

strijskih d o p o s t i n d u s t r i j s k i h o b l i k a , a t o g o v o r i o p a r a l e l

blematian sadraj posveujui mu se na problematian

n i m svjetovima, o hrvatskoj (sub)kulturnoj stvarnosti koja

n a i n , u l a u i u n j e g a vlastite strasti i p r e o b l i k u j u i z n a e

sociologu namee distanciranje od ekonomskog determi

n j a s o b z i r o m n a p r o c e s s t v a r a n j a v l a s t i t o g stila, i d e n t i f i k a

nizma. Rekonstrukcija subkulturnih stilova i identiteta u H r

ciju i g r u p n u pripadnost.

vatskoj od 70-ih do 9 0 - i h o m o g u u j e uvid u d i n a m i n o

p o d r u j e kulturnih praksi a d o l e s c e n t s k o g svijeta ivota, u
obiljeenost tog

podruja

socioekonomskim

kontekstom

u e i ire r o d i t e l j s k e k u l t u r e , a l i i u n e s v o d i v o s t s u b k u l t u r e
m l a d i h na bilo koji j e d n o z n a a n n a i n , k a k o izvana, ta
k o i iznutra. V e i n a s u b k u l t u r n i h s t i l o v a o b r a e n i h u o v o m
r a d u z a s n i v a s e n a g l a z b i i svoj i d e n t i t e t p o s r e d u j e g l a z b e -

3Q4

H a o m a n i , minkeri i temeri, koji obiljeavaju d r u g u

p o l o v i c u i kraj s e d a m d e s e t i h , m o g u biti p r o m a t r a n i k a o
konkretni akteri, konkretne kvadre i pojedinci u vremenu i
p r o s t o r u , ali i k a o simbolike strukture. D o k konkretni
akteri nestaju s pozornice, i novi kontekst s n o v i m akterima
o m o g u u j e n o v e e l e m e n t e p o s r e d o v a n j a , o n o to j e u b i t i
simbolikog sustava (minkerskog, temerskog, h a o m a n -

395

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

skog) na razliite n a i n e ostalo je prisutno t i j e k o m cijelog

biti p o n o v l j e n n a a d o l e s c e n t s k o j sceni i v o t n i h s t i l o v a . O n i

r a z d o b l j a , d o d a n a s . minkeri pri t o m e predstavljaju naj-

su, i a k o stidljivo, poeli s i n t e r v e n c i j a m a (koje su naslijedili

fluidnijeg aktera, i minkerske obrasce m o e m o nai u n u t a r

od hipijevske tradicije) u t r a d i c i o n a l n e o b l i k e m u k o g i

g o t o v o s v a k o g s t i l a , d o k b i m i j e n e iste m i n k e t r e b a l o

e n s k o g i z g l e d a i stvorili p r v e o t p a d n i k e m o d e l e s u b k u l

paljivo analizirati i propitivati u zasebnim istraivanjima.

t u r n o g o t k l o n a o d d o m i n a n t n e s t v a r n o s t i , k o j i s u bili n e r a

P r o b l e m o d r e e n j a m i n k e r s k o g stila m o e s e p o j e d n o s t a

zumljivi roditeljskoj kulturi.

viti a k o g a v e e m o u z g l a z b u , a l i t o n e m o e biti o p e

t e m e r i su i m a l i s v o j e z l a t n o d o b a u e z d e s e t i m i

odreenje, n e g o s a m o prikaz trendova p o p u l a r n i h u o d

s e d a m d e s e t i m , ali

r e e n o m p e r i o d u na o d r e e n o j sceni, gdje je u minker

sredinom osamdesetih o m o g u i l o je znaajna ispoljavanja

s k o m m e n t a l i t e t u d a slua o n o to j e in. O s i m to s e

strasti p r e m a frci, e m u s e d i o t e m e r a p r i k l j u i o s u d j e l u

m o r a n a z n a i t i o k o j e m v r e m e n u i p r o s t o r u se g o v o r i u

jui u m a s o v n i m t u n j a v a m a i n e r e d i m a , u k l j u u j u i i o n e s

s l u a j u p o j e d i n o g a k t e r a , jer t o p o j a n j a v a m n o g o u p r i

p o l i c i j o m , k o j e d a l e k o n a d i l a z e s l i n a iskustva i z p r o l o s t i .

mjeru o d n o s a minke i glazbenih stilova, za p o o p e n i

S t e m e r s k i stil t a k o e r o s t a j e p r i s u t a n , i a k o s a z n a t n i m r a

g o v o r o minkerima m n o g o je vanije uoiti stalnu z a o

zlikovanjem aktera u pojedinim periodima, kako s obzirom

kupljenost vlastitim k o d o v i m a sugestije s o c i j a l n o g statusa.

na p r o m j e n e u unutarnjem temerskom krugu (principi,

P r o b l e m i k o j i s e k o d o d r e e n j a m i n k e r a j a v l j a j u slini s u

p o n a a n j e ) t a k o i s o b z i r o m na p r o m j e n e koje nastaju

d a n a n j i m p r o b l e m i m a o d r e e n j a m a i n s t r e a m a , i teze o

p r e u z i m a n j e m d o t a d a n j i h v a n j s k i h (tuih) o b i l j e j a i

pluralnosti mainstreama kao skupa subkultura potvruju

u k l j u e n j e m novih sadraja u unutar-temerski krug (glaz

se d i j e l o m i u o v o m r a d u , z b o g m o g u n o s t i smjetanja

b a , i m a g e , d r o g e itd.).

s t v a r a n j e stila n o g o m e t n o g h u l i g a n a

m i n k e r a u vie r a z n o l i k i h s t i l o v a , e m u se p r i d r u u j e p e r c e p

Punk a k t e r i , n a s a m o m k r a j u s e d a m d e s e t i h i p o e t k o m

cija d r u g i h s u b k u l t u r n i h aktera o m i n k e r i m a k a o p a r a d i g

o s a m d e s e t i h , predstavljaju prve d o m a e aktere koji rock-

matskom primjeru mainstreama. N o , krajem sedamde

setih, u kontekstu o d n o s a s h a o m a n i m a i t e m e r i m a nije
rije s a m o o s i m b o l i k o j strukturi, n e g o o k o n k r e t n o m a k t e r u
k o j i se i g r a s o c i j a l n o g s t a t u s a u d i s k o t e c i i d r u g i m p r o
storima, uz d j e l o m i n o subkulturni n a i n stvaranja stila,
druenja i p r o v o e n j a subotnjih rituala.

-kulturu m a s o v n o koriste za izravni i aktivni o d n o s p r e m a

d r u t v u , s p a j a j u i p o k r e t p o v r a t k a u g a r a e i protest p r o t i v
udaljavanja izvoaa i publike s otvorenom kritikom po
litikog i drutvenog sistema. N a k o n kraeg perioda p o
e t k a n o v o g v a l a (koji je s j e d n e s t r a n e k r i t i a n i k r e a t i
v a n , te p r i h v a e n z b o g u m j e t n i k o g d o j m a , a s d r u g e se

H a o m a n i e ostati p r i s u t n i , i a k o p o n e k a d n e v i d l j i

o s l a n j a na p o p u l a r n i j e o b l i k e izraza i biva p r i h v a e n u i

v i , jer taj s u b k u l t u r n i stil u sebi n o s i d o b a r d i o p e r i o d i n o

r e m k r u g u ) u k o j e m su p u n k e r i bili i z m i j e a n i s d r u g i m

obnavljajuih uporita rock-kulture, a neke dijelove hao

a k t e r i m a , i to p r v e n s t v e n o u m e d i j s k i m i n t e r p r e t a c i j a m a ,

m a n s k o g i m a g e a preuzeli su i zadrali m e t a l c i , k a o i d r u g i ,

o n i u b r z o , p r o p o r c i o n a l n o v l a s t i t o m o d v a j a n j u o d ire p r i

suvremeni akteri rock scene. S o b z i r o m na usidrenost ve

h v a e n o g n o v o g v a l a , stjeu status m a r g i n a l n e i r a d i k a l n e

e g d i j e l a o b i l j e j a stila u svijetu g l a z b e , h a o m a n i p r e d

subkulture koja povremeno,

s t a v l j a j u m o d e l s u b k u l t u r n i h i d e n t i f i k a c i j a k o j i e vie p u t a

d o i v l j a v a svoj r e v i v a l .

396

kao sredinom devedesetih,

397

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

S r e d i n o m o s a m d e s e t i h n a s t a j e niz s u b k u l t u r n i h s t i l o v a ,

h o l itd..) D o k r a j a o s a m d e s e t i h p r o c e s f r a g m e n t a c i j e , k a o

k o j i , s j e d n e strane g o v o r i o n o v o m o t p a d n i t v u i s p a j a n j u

i m i j e a n j a stilova i n a s t a j a n j a n o v i h , g o v o r i o r a z g r a n a t o j

s t i l o v a , a s d r u g e o f r a g m e n t a c i j i . I s t o v r e m e n o se o d v i j a o

subkulturnoj sceni na kojoj

p r o c e s u k o j e m j e b i l o sve tee p r e p o z n a t i p r i p a d n i k e n e

n o i s e s i m b o l i z i r a j u n o v e i d e n t i t e t e , n o i s t o v r e m e n o s e niz

k o g p a r t i k u l a r n o g stila, i o n a j proces koji je svaki d e t a l j ,

identiteta i k o m b i n a c i j a pojavljuje u koalicijskim oblici

p o p u t b o j e v e z i c a ili n a i n a n a k o j i j e k o u l j a v e z a n a o k o

ma afektivnih saveza. U o i rata, d j e l o v a n j e m Galerije

struka, uinio bitnim i selekcijskim obiljejem. To je p e r i o d

ESCE, s t v o r e n a j e i n t e g r a t i v n a t o k a d o b r o g d i j e l a a l t e r

u kojem navijai dovravaju proces izgradnje subkulturnog

nativne scene i raznovrsnih, v e i n o m o t p a d n i k i h , protest

stila, s m j e t a j u i s v o j u k u l t u r u d a l j e o d r o d i t e l j s k e , n a p o

nih (kao i onih s umjetnikom legitimacijom) subkul

z o r n i c u u r b a n i h stilova ivota na k o j o j su i s u b k u l t u r e m l a d i h .

turnih stilova ivota. Jedan od kljunih aktera te scene,

O n i preuzimaju mukost, alkohol i kompeticiju, iz roditeljske

z a g r e b a k i b a n d Sexa, s v o j i m o d l a s k o m u N i z o z e m s k u i

pojmovi

p o p u t g a r a g e ili

k u l t u r e , stilizirajui i r i t u a l i z i r a j u i o b r a s c e p o n a a n j a , n a

tamonjim susretom sa squatterskom scenom o m o g u u j e

s l j e u j u i t e m e r s k u a g r e s i v n o s t , ali n e g u b e i u p o t p u n o s t i

studiju sluaja iz koje se vidi k a k o f u n k c i o n i r a sistem

ni drukije, duhovite i m n o g o mekanije oblike ekspresije

etiketiranja i p r o v o e n j a politike korektnosti na dijelu

koji g o v o r e o ljubavi, iskazujui p o n e k a d lucidne p r i m j e r e

alternativne scene squattiranja i specifinog politikog a n

( a l t e r n a t i v n o g ) kazalita n a t r i b i n a m a . U d e v e d e s e t i m a , n a

gamana.

vijai u kontekstu p r o m j e n e i m e n a D i n a m u postaju i p o

litiki, o p o r b e n i akter, k o j e m predsjednik drave pie pi
s m a , i k o j e g z a h v a a r e p r e s i j a k a o i p o d r k a ire j a v n o s t i
(donekle ambivalentna zbog
akter n o g o m e t n o g

iskazanog

huliganizma

nasilja)

postaje simbol

kojoj

urbanog

o t p o r a retradicionalizaciji drutva. Darkeri su bili u z r o k o m

relativno kratke, ali snane k a m p a n j e m o r a l n e p a n i k e . O n i
s u preplaili d i o r o d i t e l j s k e k u l t u r e s v o j i m b i j e l i m l i c i m a ,
c r n o m b o j o m i o p e n i t o i m a g e o m koji je, k a o r e c i m o i
h a o m a n s k i , h e a v y - m e t a l ili p u n k e r s k i , b i l o t e e o d i t a t i
k a o svog p o s e b n o o n i m m o r a l n i m p o d u z e t n i c i m a k o j i
strepe od drukijeg k a o t a k v o g , i od netradicionalnih s p o l
nih uloga. Rockabillycari n a m pokazuju kako je od ezde
setih d o o s a m d e s e t i h r a n a r o c k - k u l t u r a o s t a v i l a t r a g a u
d r u t v u stvorivi u v j e t e ( g e n e r a c i j s k e i u r b a n e ) u k o j i m a
r o c k a b i l l y stil nije b i o d r u t v e n o n e p r i h v a t l j i v , o s i m u d i
m e n z i j a m a k o j e s e n e t i u s a m o g stila n e g o o p i h m j e s t a
s u k o b a a d o l e s c e n a t a i o k o l i n e (ocjene, izlasci, seks, a l k o -

3Q8

.Prisutnost s u b k u l t u r n e s c e n e n a s p e c i f i a n n a i n s e
osjetila u d o b a rata, k a d a sudjelovanje dijela te u r b a n e
scene u obrani oznaava definitivni ulazak d o n e d a v n o ot
p a d n i k i h , n e p r i h v a t l j i v i h f r i z u r a i s i m b o l a u sve d o m o v e ,
p u t e m m e d i j s k e s l i k e , to j e niz r o d i t e l j a p o t a k l o n a j a v n a
ispriavanja. M e u t i m , takav period m o g a o je trajati sa
m o p a r m j e s e c i , jer u s i t u a c i j i k a d a n e m a e k s t r e m n e s i t u a
c i j e p o p u t r a t a , vie ili m a n j e u o b i a j e n a d i s t a n c a s u b k u l
ture i d o m i n a n t n e kulture p o n o v o se uspostavlja.
R a z d o b l j e n a k o n rata karakterizira n a s t a n a k rave s c e n e ,
koja je od prvih, manjih okupljanja dosegla masovnost
r o c k - k u l t u r e , m j e r e n u d e s e c i m a t i s u a , i k o j a je u b r z o u n u t a r
s e b e s t v o r i l a n o v e p o d s t i l o v e . Rave j e n a g l a s i o h e d o n i z a m
i r i t u a l , ples i t r a n s , i m a o je s v o j e b o j e i o b i l j e j a , a l i i v e l i k u
otvorenost za raznolikost o d i j e v a n j a . Rave kultura predsta
vlja nastavak psihodelikog pokreta iz d o b a kontrakulture,
a zbog upotrebe droge odnos s dominantnom kulturom
e s t o i m a o b l i k m o r a l n e p a n i k e i r e p r e s i j e . Raveri s u , n a k o n

399

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

z a v r e t k a f a z e v e l i k i h o k u p l j a n j a (to j e u z r o k o v a n o r a z l o z i

n o k o a l i c i j s k u ) s u b k u l t u r u m l a d i h k o j o j j e jo u v i j e k g l a z b a

m a u n u t a r s c e n e , a l i i p r i t i s c i m a o k o l i n e ) stvorili niz m a n j i h

m e u temeljima scene.

scena i prikljuili se procesu profiliranja zasebnih stilova,

D a k l e , o d kraja s e d a m d e s e t i h d o p r e d kraj d e v e d e

koji o b i n o k a d b u d e d o v r e n , z a p o i n j e ( p o n e k a d i prije

s e t i h , u H r v a t s k o j je n a s t a l o , i na r a z l i i t e n a i n e o s t a l o

n e g o j e p r o c e s i n d i v i d u a l i z a c i j e p r a v c a zavrio) s n o v o m

prisutno, petnaestak subkulturnih stilova, m e u k o j i m a su

i n t e g r a c i j o m . S r e d i n u d e v e d e s e t i h karakterizira revival p u n k /

m n o g i , u p e r i o d i m a vlastitog najveeg narastanja, u Z a

hard-core subkulture, koja sada, u uvjetima zagarantira

n o g m i n i m a l n o g i n s t i t u c i o n a l n o g o k v i r a z a (vlastitu) p o l i
t i k u , i d e j n u i d r u g u razliitost (bez o b z i r a n a s t i g m a t i z a c i j u
i represiju), jednim svojim d j e l o m sudjeluje u anarhistikim,
feministikim, vegetarijanskim, squatterskim i d r u g i m inicija
t i v a m a k o j e s u u vezi s p u n k / h c s c e n o m o d n j e n i h p o e
t a k a u svijetu. Politiziraniji d i o subkulturnih g r u p a na su
p r o t n o j strani t r a d i c i o n a l n o g p o l i t i k o g s p e k t r a (za taj spek
tar, z a l i j e v o - d e s n i o k v i r p r o s u d b e n a e i s t r a i v a n j e p o
kazuje da je najveim dijelom n e p l o d a n za analizu i vred
novanje djelatnosti subkulturnih grupa i simbola) predstav
ljaju skinheadsi koji u svojoj treoj generaciji u Z a g r e b u
stvaraju e k s t r e m n o d e s n o jezgro koje u p o t p u n o s t i slijedi
o b r a s c e p o n a a n j a z a p a d n i h nazi-skinsa. D e v e d e s e t e su
i g o d i n e u k o j i m a c r t a i g r a f i t a (vvriteri) p o p r v i p u t s t v a
r a j u s c e n u k o j o j s u g r a f i t i p r i m a r n i izvor stila. D o s a d a s u
g r a f i t i bili s v o j e v r s t a n s u b k u l t u r n i i z l o g , g d j e s m o bili svje

g r e b u m o g l i okupiti tisue m l a d i h . Poznavanje te scene

n a v o d i n a o p r e z pri b i l o k a k v i m g e n e r a l i z a c i j a m a , jer u n u
t a r o k v i r a iste g r u p n e (stilske)

pripadnosti nailazimo na

razliite aktere, pa p o j a m , r e c i m o , p u n k e r a , znai sasvim

neto d r u g o p o e t k o m osamdesetih n e g o petnaest g o d i n a
k a s n i j e , k a o to u i s t o m v r e m e n u n a l a z i m o razliite o r i
j e n t a c i j e n a istoj ( p u n k e r s k o j , m e t a l itd.) s c e n i . P o s e b n o u
u v j e t i m a d e v e d e s e t i h g o d i n a d o g a a j u s e brzi o b r a t i i k o m
biniranja stilova, pa dio, primjerice punkerskih/hc aktera
n e eli n a p u s t i t i s c e n u n a k o j o j s e n a l a z i , a i s t o v r e m e n o
u l a z i u t e c h n o / t r a n c e k r u g o v e , p a n a istoj s c e n i d o l a z i d o
e m o t i v n i h rasprava o sceni s a m o j , g l a z b i , r a z l i k a m a , per
c e p c i j i d r u g i h , i o k o n a n i m u t j e c a j i m a g l a z b e , stila i r i t u a
l a n a s v a k o d n e v n i ivot. Z a t o b i e t n o g r a f s k i p r i k a z i v o t a
ovih urbanih plemena bio poeljnom o s n o v o m interpreta
cija i zakljuivanja.

doci oglaavanja vlastitog postojanja veine subkulturnih

A k o je ispunjen jedan od prvih ciljeva rada, o n a j o

stilova, ijim a k t e r i m a je bilo vano prenijeti na zid osnov

rekonstrukciji subkulturne scene koja k a o opa povijest

n e s i m b o l e ili i m e n a b e n d o v a , n o d a n a s d o m i n i r a j u a u

s u b k u l t u r e postoji g o t o v o iskljuivo u n a r a t i v n o j kulturi u r b a

torski grafiti, koji sadre u g l a v n o m samo potpis a u t o r a i

nih p l e m e n a , u mitovima i l e g e n d a m a , a zapravo genera

v o d e b o r b u o k o etikete i l e g a l n o g a i v a n d a l s k o g a , k a o i

c i j a m a p r e p r i a v a n i m d o k u m e n t a r n i m a s u b k u l t u r n o g ivota

etikete u m j e t n i k o g a i kreativnog. D o m a i graffiti akteri

u H r v a t s k o j , o n d a se, u z d u n o p o t o v a n j e n e p o n o v l j i v o s t i

u b r z o su d o s t i g l i svjetske s t a n d a r d e i u k l j u i l i se u m r e u

i n e s v o d i v o s t i o v o g svijeta i v o t a m o r a p o s t a v i t i i p i t a n j e :

f a n z i n a k o j a krasi g r a f f i t i s c e n u . P o m a k o d g l a z b e k a o o s

p o s t o j i li n e t o to je s v i m a z a j e d n i k o ? S o b z i r o m na

n o v n e p o d l o g e z a p o s r e d o v a n j e i v o t n o g stila p r e d s t a v

s o c i o l o g i j u s u b k u l t u r e u s v i j e t u , o v o p i t a n j e i m p l i c i r a i test

l j a j u i s k a t e b o a r d e r i , k a o i rolleri i s l i n e s u b k u l t u r e

primjenjivosti p o j m o v a nastalih u istraivanjima amerikih i

sportskog d u h a , ali t a k o e r i u r o n j e n e u o p u ( d j e l o m i -

britanskih subkultura, u naim uvjetima.

4 0 0

401

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

Jedna od prvih dimenzija koja se n a m e e k a o zajed

pokret u plesu, odjevne predmete, snopove znaenja, sleng,

n i k a jest o n a k o j a g o v o r i o s l o b o d n o m v r e m e n u . D a k l e ,

t k o s e i z b o r i o z a vlastiti i d e n t i t e t , taj e vlastite s i m b o l e

sve o v e s u b k u l t u r e n a s t a j u u sferi s l o b o d n o g v r e m e n a . to

i d e n t i t e t a n a s t o j a t i z a d r a t i i u sferi k o l e , r o d i t e l j s k o g d o m a

ih ini s u b k u l t u r a m a , po e m u je n a i n p r o v o e n j a slo

ili p o s l a . N i j e n e t k o p u n k e r (ili m e t a l a c , h a o m a n , d a r

b o d n o g v r e m e n a subkulturan, kad i roditeljska kultura p o

k e r . . . ) s a m o n a k o n c e r t u ili v i k e n d o m ( m a d a i m a i t a k v i h

znaje i priznaje razliita o p r e d j e l j e n j a , h o b i j e , p o t r o a k e

s l u a j e v a , k o j i g o v o r e s j e d n e s t r a n e o represiji r o d i t e l j s k e

navike i s i ! Roditeljska kultura nije h o m o g e n akter, i nju

k u l t u r e , a s d r u g e o i n d i v i d u a l n o j etnji, t r a e n j u , l a b a

s e m o e p r o m a t r a t i k a o skup subkultura, n o o n a i m a jasnije

v i m v e z a m a s a s u b k u l t u r o m ili p a k p r i p a d a n j u n e k o l i c i n i

izraen zajedniki nazivnik i prepoznatljivije n o r m e , esto

s u b k u l t u r n i h s t i l o v a ) , n e g o e v e i n a p u n k e r a t o biti i k o d

ne o d r a a v a j u i vlastitu diferenciranost k a d a je o d n o s s

k u e i u k o l i . I d e n t i t e t je i n d i v i d u a l n i i g r u p n i . Ne s a m o

a d o l e s c e n t i m a u p i t a n j u . T o to s e s v o j e v r s t a n p r o c e s s u b -

k a o identitet p o j e d i n c a koji se o d n o s i i p o t v r u j e u g r u p i

k u l t u r a l i z a c i j e o d v i j a (ili z a p o i n j e ) u sferi s l o b o d n o g v r e

(kvadri), n e g o i k a o m o g u n o s t da individualni identitet

m e n a , n i j e s p o r n o . O n o to m o e m o z a k l j u i t i n a o s n o v i

( r e c i m o , punkerski) b u d e i g r u p n i , bez s t v a r n o g s u d j e l o v a n j a

istraivanja subkulturnih g r u p a , to su karakteristike s a m o g

u stalnom druenju pojedinane kvadre, nego kao sudje

procesa. On n a m , u dimenziji nastajanja pojedinih stilova,

lovanje u polju (subkultura k a o s i m b o l i k a struktura) k o j i m

govori o primanju, preuzimanju, preoblikovanju, o upo

s e i d e n t i t e t i p o s r e d u j e , to o m o g u u j e o s j e a j p r i p a d n o s t i

trebi glazbe, d r o g e , o d j e e , p r e d m e t a , jezika, o r a d n j a m a

n a j i r e m , z a m i l j e n o m p l e m e n u . To su d r u g i istraivai

koje se najee d o g a a j u n e p l a n i r a n o i neosvijeteno na

izrazili r a z l i k o m s u b k u l t u r e i n e f o r m a l n e g r u p e , g d j e p r v o j

poetku, a kasnije ukljuuju autorefleksiju, koja u m n o g i m

m o g u p r i p a d a t i i p o j e d i n c i ili p o j e d i n k e bez v r s t e k v a

p r i m j e r i m a iz o v o g r a d a svjedoi o refleksivnoj m o d e r n i

d r e . U p r o p i t i v a n j u i d e n t i t e t a t r e b a uvaiti i a k t e r o v u d e f i

(ili p o s t m o d e r n i ) . P o p u t p s i h o a n a l i t i a r a , iji k l i j e n t i g o v o r e

n i c i j u s i t u a c i j e , jer d o k j e o n / o n a z a a k t e r e d o m i n a n t n e

o v l a s t i t i m p r o j e k c i j a m a ili e d i p o v o m k o m p l e k s u , s o c i o l o g

k u l t u r e ( u k o l i , n a p o s l u , k o d k u e itd.) d r u k i j e i d e n t i f i

takoer susree,

c i r a n / a ( k a o s i n / k e r , u e n i k / u e n i c a , ili s u b j e k t n e k o g

na

raznovrsnim

obrazovnim

razinama

s u b k u l t u r n i h a k t e r a , g o v o r o s u b k u l t u r i ili d r u g e o b l i k e

drugog

pripisanog

identita

koji

bolje odgovara

samom

refleksije, ukljuujui p o n e k a d i p o j a v u p r e n e s e n i h s o c i o

p o j m u , p o p u t D a l m a t i n a c , k a t o l i k ili H r v a t ) z a d o b a r d i o

lokih tekstova u fanzinima i slinim mikro m e d i j i m a sub

aktera subkulture izboreni identitet m o e se protiviti glav

kulturne scene. N o , na slian nain susreemo i internali-

n o m statusu ili g a u v a n o s t i p r e r a s t a t i , pri e m u v a n j s k a

zirane stereotipe.

obiljeja stoje na r a s p o l a g a n j u u m n o g i m s i t u a c i j a m a u

S u b k u l t u r a s t v a r a vlastite s r e d i n j e p r e o k u p a c i j e . T o
to p r o c e s s u b k u l t u r a l i z a c i j e n a j e e z a p o i n j e u sferi
s l o b o d n o g v r e m e n a n i k a k o ne znai o g r a n i a v a n j e re
z u l t a t a t o g p r o c e s a (a rezultat je i d e n t i t e t i s i m b o l i k a p o t v r
da p o s t o j a n j a afektivne zajednice) na sferu s l o b o d n o g
v r e m e n a . O n a j tko je otkrio svoje zvukove, aktere g l a z b e ,
402

kojima akter u skladu s vlastitom individualno-psiholokom

spremnou, sposobnou i e l j o m / p o t r e b o m intervenira
n j a , m o e naglasiti vlastitu p r i p a d n o s t i identitet, uz esto
p r i s u t a n rizik s t i g m a t i z a c i j e .
V e vie p u t a s p o m e n u t o m e d i j s k o

posredovanje

o d v i j a s e n a vie r a z i n a , u k l j u u j u i svijest v e i n e a k t e r a o
4 0 3

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

razliitim o b l i c i m a medijskog p o s r e d o v a n j a . U rock-kulturi

zaboraviti postojanje mikro-medija kakvi su flayeri, f a n

s t a l n o se o b n a v l j a m e d i j s k a svijest, n a s t a v l j a j u i i r a s p r a v e

zini i slini m a t e r i j a l i n a s t a l i u n u t a r n e k e s c e n e .

zasnovane na p r o b l e m u autentinosti, p o b u n e , ko-optacije

Individualno i g r u p n o aktivno prihvaanje i stvara

(rekuperacije, integracije, obesmiljavanja, jezikom sub

nje repromaterijala za sljedea preoblikovanja odnosi se

k u l t u r e p r o d a v a n j a due) i e s t o u o b i a j e n o g e m o t i v n o g

na medijska p o s r e d o v a n j a , ali nije iskljuivo uz njih veza

s v r s t a v a n j a s p r a m m a i n s t r e a m a . M e d i j s k a svijest j e p o
j a m k o j i u sebi s a d r i i t a k t i k u k o m p o n e n t u , n o d o g a a
se da a k t e r i k o j i bi htjeli biti p r e d s t a v n i c i k r i t i k e svijesti o
medijima (u subkulturi prisutno izjednaavanje mainstreamovskog niveliranja ukusa s nepoeljnim, represivnim i
m a n i p u l a t i v n i m , s i m b o l i z i r a n o o t p o r o m M T V - u ) m o g u biti
p r e t v o r e n i u p r i v r e m e n e zvijezde v e l i k i h m e d i j a i o n d a
p r u i t i n o v e m a t e r i j a l e refleksiji r o c k - k u l t u r e k o j a p o n e k a d
nastavlja socioloke rasprave o mainstrcamu, kulturnoj
industriji i m e d i j s k o m utjecaju, aktualizirajui t a k o r a s p r a
v u k o j a j e k l a s i n a z a g o t o v o sve s u b k u l t u r e m l a d i h , o n u
o pravim (autentinim, iskrenim, u p u e n i m , stalnim) i kri
vim predstavnicima n e k o g stila, koje se o b i n o naziva
pozerima, i koji su n e u p u e n i , privremeni, p o m o d n i ,
n e a u t e n t i n i . R i j e i m a j e d n o g p u n k e r a i z p e t e ili este g e
n e r a c i j e uih i irih o b n a v l j a n j a stila, uz v i d l j i v i j a k m a s k u linistiki n a b o j : N a s j e t a d b i l o m a l o , v e i n o m d e k i , l j u d i
s u n a s g l e d a l i u d n o , bili s m o k o n e k a s e k t a , a l ' o n d a j e

n o ; interakcija m e u pojedincima i kvadrama, nastaja

nje scene i profiliranih aktera, o m o g u u j e postojanje sub
k u l t u r e i k a o strukture u e n j a , u k o j o j se, uza sve o s t a l o ,
m o e uiti i m i j e n j a t i s p e c i f i n a m e d i j s k a svijest. K r i t i a r i
birminghamskih teorija i koncepta m o r a l n e panike prigo
varaju z b o g n e d o v o l j n o u o e n o g pozitivnog efekta kojeg
negativno predstavljanje u medijima d o m i n a n t n e kulture
m o e i m a t i u s u b k u l t u r i , i to je o p r a v d a n p r i g o v o r , a l i se
time realna opasnost od

m o r a l n e p a n i k e nije s m a n j i l a ,

p o s e b n o a k o u n e k o m kontekstu, kakav je b i o hrvatski u

d o b a afere crna rua, m o r a l n a p a n i k a uzrokuje izravne
posljedice u subkulturi, primjerice z a t v a r a n j e m prostora za
g l a z b u i r i t u a l s t i l a , uz i k a n i r a n j a i m a r g i n a l i z a c i j u u n e k o j
sredini. Koliko g o d ovi m e h a n i z m i nastajanja i o d r a v a n j a
s u b k u l t u r n i h s t i l o v a bili z a j e d n i k i s v i m a , i p a k p o s t o j e z n a
a j n e razlike m e u p o j e d i n i m g r u p a m a , pa d i o prijetnji (i
radnji) koji bi bio p o t p u n o p o g u b a n za, primjerice, dar-

M T V isfurao G r e e n Day i proglasio to p u n k o m , pa ti se

kere, ne u z b u u j e previe n o g o m e t n e h u l i g a n e koji j e d n i m

ovdje, na ovim klupama'

poela okupljati gomila ljudi,

svojim znaajnim dijelom prieljkuju nerede, tunjave, i

klinaca ali i d r u g i h , mi s m o se udili, i o n o , riknuli s m o ,

spremni su na m n o g e oblike represije. Na s i m b o l i k o m

3 0

o d j e d n o m j e b i l o i c u r a i s v e g a , l u d n i c a . . . v i d i t i ta m e

p l a n u r a t n i c i s t r i b i n a jo vie d o k a z u j u p o t i c a j n i e f e k t n e

diji r a d e , h a ?

gativnog prikazivanja djelovanja n o g o m e t n o g huliganizma

Medije i mogunost posredovanja nalazimo danas u

g o t o v o s v a k o m s u b k u l t u r n o m stilu, pri e m u n o s a e zvuka
takoer m o e m o smatrati dijelom medija, a ne s m i j e m o
30

Razgovor se vodio u parku u kojem se ve desetak g o d i n a , u razliitim

intervalima s razliitom brojnou, okupljaju punkeri (ukljuujui h a r d -core i neke druge stilove koji u devedesetim o b i n o idu zajedno).
4 0 4

u m e d i j i m a , jer u p r a v o je televizinost H e y s e l s k e t r a g e
dije potaknula identifikacijske procese s n o g o m e t n i m hulig a n i z m o m u navijakoj subkulturi, ukljuujui i Hrvatsku.
A k o p o d i j e l i m o agresivnost na s i m b o l i k u (ritualiziranu) i
s t v a r n u ( r i t u a l n u ) i p r o m o t r i m o sve s u b k u l t u r n e s t i l o v e u
Hrvatskoj, zapazit e m o sljedei spektar:

4 0 5

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

Na j e d n o m kraju, na kojem je simbolika i stvarna

O n o to j e z a j e d n i k o s v i m s u b k u l t u r n i m g r u p a m a i z

agresivnost n a j m a n j a , smjeteni su h a o m a n i , darkeri i

o v o g r a d a , to su dimenzije unutarnje strukture, koje u

raveri. Na d r u g o m su n o g o m e t n i huligani, k o d kojih je i

v r e m e n u i p r o s t o r u n a r a v n o v a r i r a j u . Rije j e o s p e c i f i n i m

simbolika i stvarna agresivnost visoka (iako ne predstavlja

koncentrinim krugovima m e u kojima postoje obostrani

j e d i n u , a z a n e k e g r u p e u n e k i m p e r i o d i m a niti t i p i n u a k

utjecaji i prijelazi. U p r v o m , n a j m a n j e m k r u g u , nalazi se

t i v n o s t ) . U p o t p u n o istu g r u p u s p a d a j u o n i k o j i z a s e b n o m

kreativna jezgra. Od o s n o v n i h oblika prihvaanja i proi-

n a v i j a k o m stilu d o d a j u i m a g e s k i n h e a d s a , p a t a k o t v o r e

vljavanja, p r e r a d e zvukova, r a z g o v o r a , f i l m o v a , nesvjesne i

n a v i j a a - s k i n h e a d a jer n e m o r a svaki s k i n h e a d biti n a

svjesne p r o c j e n e z n a e n j a i u t j e c a j a p o j e d i n i h v e r b a l n i h i

v i j a , i a k o t o v e i n a u d e v e d e s e t i m jest. D o n a v i j a a s e

n e v e r b a l n i h i n f o r m a c i j a n a s v a k o d n e v n i ivot, d o v l a s t i t o g

smjetaju pripadnici o n i h g r u p a koje su mijeane s na

stvaranja subkulturnog materijala i doprinosa sustavu

vijakim stilom, poput navija-metalac, navija-punker

s i m b o l a , kreativna jezgra igra u l o g u prvog aktera, nosi

ili n a v i j a - r o c k a b i l l v a r . Tu su i svi o n i k o j i su s u d j e l o v a l i

t e l j i c u stila. U jezgri m o g u biti p o j e d i n c i i k v a d r e , m l a d i ,

u mixu d r u g i h rockerskih subkulturnih stilova s navijakim

a l i i stariji k o j i m o g u k u m o v a t i p r i s t u p u s r e d s t v i m a z a i r e

stilom

Zatim,

n j e i p o t v r i v a n j e stila ( d i s k o t e k e , s l u a o n i c e , m e d i j i , k o n -

(poput novog otpndnitva osamdesetih).

p r e m a d r u g o j strani s p e k t r a , n a l a z e s e p u n k e r i , m e t a l c i i d r u

certne d v o r a n e , studio, o p r e m a , o d j e a , tiskare itd.). Uz

ge g r u p e koje njeguju svojevrsnu simboliku agresivnost, i

k r e a t i v n u j e z g r u o b i n o n a s t a j e d r u g i k r u g , k o j i i n e svi

r i j e t k o k a d a s t v a r n u . R o c k a b i l l y c a r i s u , izuzev j e d n o g d i j e l a

koji se identificiraju sa s c e n o m u nastajanju, pa ga m o e

s p o e t k a scene koji je o b n a v l j a o z a b o r a v l j e n u temer-

m o zvati i p r v i m k r u g o m s i m p a t i z e r a . D r u g i k r u g s i m p a t i

sku i n e - p r i m a r n o - a g r e s i v n u e t i k u , bili v e l i k o m d i j e l o m t a

z e r a , a t r e i u o p e , t a k o e r je p r i v u e n j e z g r u i s c e n i , a l i

k o e r izvan s t v a r n e i s i m b o l i k e a g r e s i v n o s t i .

s e n e u k l j u u j e u s v e a k t i v n o s t i , ili s m a n j i m i n t e n z i t e t o m

dominantnoj

kulturi

djeluje agresivno

(jaka

O n o to
crne

s u d j e l u j e u s t v a r a n j u s c e n e . Z a s v a k i stil j e m o g u e p o k a

b o j e , s t i s n u t e a k e , m r t v a k a g l a v a ili n e r a z u m l j i v i s i m

buka,

zati k a k o s u s e k r u g o v i irili i s u a v a l i , c i j e p a n j e m j e z g r e

b o l i ) m o e b i t i , p o s e b n o u s l u a j u h a r d - c o r e s t i l a , izraz

n a s t a j a l e m a n j e s c e n e , ili s e ista s c e n a o d r a v a l a r a z l i i

nenasilnog aktera i simbolinog naglaavanja zategnutosti

tou opcija u istom p l e m e n u , g d j e , primjerice k o d navija

i teine p o l o a j a v l a s t i t o g s v j e t o n a z o r a ( v e g e t a r i j a n s k o g ,

a , postoje oni kojima je draa scenografija i bavljenje

feministikog,

vizualnim d o j m o m aktera, izradom transparenata. Pored

d r u t v u . O b l i c i plesa (slam, p o g o , let m e g o , v j e r o j a t n o

njih su oni koji i m a j u organizacijskih sposobnosti, uz njih

i h e a d b a n g i n g a o s o b i t o stage diving) karakteristinog

n e r e d i m a skloni i ratnim o p e r a c i j a m a vini akteri itd. U

z a p o j e d i n e s u b k u l t u r e , m o g u p r o m a t r a u sa s t r a n e i z g l e

n e k i m p e r i o d i m a irenja scena i njihovih stilova, trei k r u g

d a t i v e o m a o p a s n o , prijetee, a g r e s i v n o ili a u t o d e s t r u k t i v n o ,

s i m p a t i z e r a m o e n a r a s t i n a d e s e t a k t i s u a i vie m l a d i h

no u o g r o m n o j v e i n i s l u a j e v a r a d i se o r i t u a l i m a u k o j i

k o j i m a p r i s u t n o s t n e k o m r i t u a l u iza k o j e g stoje s u b k u l t u r n e

miroljubivog,

radikalno-ekolokog

itd.)

m a i s p o d p o v r i n e s i m b o l i k e a g r e s i v n o s t i n e lei s t v a r n a

g r u p e m o e biti s a m o j e d a n o d p r o v o d a ili p a k izraz p r i

agresivnost, n e g o ne-agresivna k o m u n i k a c i j a vlastitim je

bliavanja odreenim strukturama osjeaja i afektivnim za

zikom uz puno uvaavanje drugoga.

jednicama.

406

407

URBANA PLEMENA

Benjamin Perasovi

O n o to t a k o e r k a r a k t e r i z i r a v e i n u i s t r a i v a n i h s u b
k u l t u r n i h g r u p a jest p o s t o j a n j e t v r e g i m e k e g p r a v c a

trakulture i maglovitog odreenja progresivnog rocka i

psihodelije.

u n u t a r i s t o g ili s l i n o g stila. U n e k i m s i t u a c i j a m a t o d o v o d i

Punk, j e d n a od subkultura r a d n i k e klase u V. Bri

do nastajanja s e g m e n a t a scene koji se s v r e m e n o m p r e

taniji, unutar svojih nekoliko generacija u Hrvatskoj i u pe

tvaraju u samostojnije fragmente. Ponekad u javnosti pre

r i o d i m a v e e g revivala, u s v o j i m p r e p o z n a t l j i v i m k r e a

v l a d a v a j e d a n s k u p n i t e r m i n z a v a r i j a n t e stila k o j e u n u t a r

tivnim jezgrama,

s c e n e i z g l e d a j u v e o m a u d a l j e n o , ali s e o d r a v a z a j e d n i k i

d e k i iz k v a r t a i n i i h s o c i j a l n i h s l o j e v a , k a o i f a z e u k o

n a z i v n i k . J e d n a o d k a r a k t e r i s t i k a m o r a l n e p a n i k e i jest u

j i m a p u n k e r s k u j e z g r u i n e d j e c a viih s r e d n j i h i b o g a t i h

t o m e d a p o o p u j e i , r e c i m o , d a r k e r i m a s m a t r a sve k o j i

s l o j e v a d r u t v a . B a d B l u e Boysi s u t a k o e r p r o l i vie s v o

n o s e c r n o , p r o i z v o d e i svoj d v o s t r u k i u t j e c a j n a z b i v a n j a

jih f a z a , p r i e m u j e i m a g e d e k a i z k v a r t a i n a s t a j a n j e

o k o scene.

subkulturnog aktera bilo p r a e n o bliskou dijela jezgre s

poznaje faze obiljeene d o m i n a c i j o m

V e i n a p r o m a t r a n i h s u b k u l t u r n i h s t i l o v a s v o j i m j e iz

o t p a d n i k i m m j e s t i m a na k o j i m a su se sretali s p u n k e r i

g l e d o m predstavljala alternativnu u n i f o r m i r a n o s t to je

m a i h a r d - c o r e o v c i m a , to i h j e o d m a k l o o d p r e t h o d n o

izazivalo gnjev predstavnika institucija d o m i n a n t n o g d r u

prevladavajueg obrasca na C i b o n u pa u Saloon. Mo

tva. Suprotna u n i f o r m i r a n o s t nije izraena s a m o klasinim

g u e je pratiti utjecaj, k a o i reakcije na utjecaj socio-

i j a s n o v i d l j i v i m t i p o v i m a o d i j e v a n j a ili f r i z u r e , n e g o se u

-kulturnog poloaja roditelja u subkulturi m l a d i h , unutar

m i j e a n i m g r u p a m a postie m o g u n o s t d a alternativno-

jo uvijek inspirativnih o b r a z a c a koji su ponudili ameriki

- u n i f o r m n o djeluju i oni akteri koji n e m a j u k o h e r e n t a n

a u t o r i , o tipu socijalizacije u nioj i srednjoj klasi, p o s e b n o

i m a g e , nego, poput m o d s a u Engleskoj, provociraju u p r a v o

u svjetlu i n j e n i c e d a j e e t i k a r e c i p r o c i t e t a b i l a z a k o n o m

izgledom tipinim za d o m i n a n t n u kulturu, urednim o b l a

veine kvadri na subkulturnoj sceni, i da je bila osnaena

e n j e m ali d r u k i j i m d r a n j e m .

hedonistikim aktivnostima, odnosno ravnopravnom po

Z a j e d n i k o klasno o d r e e n j e neizbjeno je u veini

d j e l o m opeg dobra, prevladavajui obrasce socijaliza

amerikih i britanskih interpretacija subkultura m l a d i h . U

cije koje j e netko d o n i o o d k u e ( r e c i m o C o h e n o v u etiku

n a e m istraivanju d o k a z a n i su utjecaji s o c i o e k o n o m s k o g

i n d i v i d u a l n e o d g o v o r n o s t i ) ili u t j e u i n a n e i j e i z d v a j a n j e

statusa i p o s e b n o k u l t u r n o g milieua ( u r b a n o - r u r a l n o , tra-

i t r a e n j e d r u g e k v a d r e . Etika r e c i p r o c i t e t a i m p e r a t i v je u

d i c i o n a l n o - m o d e r n o , s p e c i f i k u m i h r v a t s k i h r e g i j a itd.) r o

m n o g i m p l e m e n i m a , a rituali esto ukljuuju i velike k o l i

ditelja na proces subkulturalizacije a d o l e s c e n a t a , no ti utje

i n e a l k o h o l a ili p u t n e k a r t e k o j e t r e b a p l a t i t i , p a j e l a k o

caji nisu presudni za tvrdnje o k l a s n o m karakteru subkul

z a m i s l i t i niz s i t u a c i j a u k o j i m a n e k i a k t e r i n e p r i s t a j u n a

tura m l a d i h . N a o s n o v i p o z n a v a n j a v e i n e u r b a n i h p l e m e n a

dijeljenje novca, na princip da svatko pridonese m a k s i m a l

n e m o e m o tvrditi, p o p u t M e r t o n o v i h uenika, d a s a m o

no (odnosno, koliko tko posjeduje), i time d o v o d e u pitanje

nie k l a s e s t v a r a j u s v o j e s u b k u l t u r e , i l i , p o p u t b i r m i n g h a m -

s v o j o p s t a n a k u g r u p i . S o b z i r o m n a intenzitet d o i v l j a j a

skih a u t o r a , smjetati p u n k e r e , skinheadse, m o d s e , ro-

( k o j i m o e , a l i i n e m o r a , biti p o v e z a n s o p a s n o u , n a s i

ckere i sline iskljuivo u r a d n i k u klasu, a djeci s r e d n j e

ljem) i osjeaj sudjelovanja u zajednikom ritualu, m n o g i

klase ostavljati s a m o m o g u n o s t p o k r i v a n j a prostora k o n -

pripadnici subkulture,

408

urbanih

plemena,

iskazuju veliku

40Q

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

solidarnost prema suplemenicima, pa se na gostovanji

ma navijaa,

koncertima i specifinim partijima g o t o v o

redovito primjeuju obrasci etike reciprociteta i o b a v e z n e

p o m o i o n i m s u p l e m e n i c i m a k o j i nisu u s t a n j u p l a t i t i k a r t u
ili n a r u i t i s e d a m n a e s t u t u r u p i a ili n e t o s l i n o .

u s o c i o l o g i j i p o s t o j i iva r a s p r a v a o ( n e o ) p l e m e n i m a , k a k o
u

podruju zasebnih studija subkulture,

kontrakulture i

novih drutvenih pokreta, t a k o i u promiljanjima p o s t m o dernosti i karakteru drutva krajem stoljea. T a k o Heterington (1998.), Polhemus (1995.), Maffesoli (1996.), B a u m a n

Subkulturne g r u p e u Hrvatskoj pokazuju i m o g u e

( 1 9 9 1 . ) i d r u g i u v o d e p o j a m p l e m e n a u svoje r a d o v e , d o k

m i j e a n j e k l a s i n i h o b r a z a c a ; f i z i k o n a s i l j e i set o p e r a c i j a

s a m a scena kontrakulture, subkulture, raznovrsnih aktera

d o k a z i v a n j a m u k o s t i , k o j e b i t r e b a l o biti o b i l j e j e niih

glazbe, ekolokih

klasa, biva p r i h v a e n o od znatnog dijela a d o l e s c e n a t a iz

k o r i s t i t u rije t a k o d a b i i bez v l a s t i t o g o s j e a j a p o t r e b e

s r e d n j i h i viih k l a s a , d o k n e k e m e k a n i j e o b l i k e i z r a z a ,

g o v o r a o urbanim p l e m e n i m a morali u kontekstu subkul

d u g u kosu, kulturu psihodelije i slino, k o d nas d j e l o m i n o

ture respektirati akterovu definiciju. Sociologija u r b a n i h

p r i h v a a j u i a d o l e s c e n t i iz niih s o c i j a l n i h s l o j e v a . P o t r e

plemena uvaava d o b a r dio naslijea sociologije subkul

b n o j e u o i t i d j e l o v a n j e s o c i o k u l t u r n o g p o l o a j a ue r o d i

ture. Takoer, nasljeuje se p r o b l e m dvostrukog znaenja

teljske kulture n e k o g a k t e r a , z b o g o b j e k t i v n o g u t j e c a j a , ali

kada govorimo o pojedinom

i z b o g r a z n o v r s n i h o b l i k a vie ili m a n j e o s v i j e t e n o g d j e l o

a k t e r u ( r e c i m o p u n k e r i s M a u r a n c a ili k a i n a r i ' 9 3 ) ili

v a n j a s u b k u l t u r e n a t a k a v u t j e c a j , n o n i j e m o g u e niti j e

o p e n i t o o p u n k p l e m e n u ili t e c h n o p l e m e n u . S o b z i r o m

dan

unutar posljednjih

n a mi o s j e a j , k o j i s e u p l e m e n u j a v l j a , m o e m o g o v o r i t i

dvadesetak g o d i n a podvesti p o d p o j a m s a m o j e d n o g o d

o u e m i i r e m mi o s j e a j u , a v e o m a b i t n i m a s p e k t o m za

socijalnih slojeva drutva.

sociologiju urbanih plemena smatramo odnos izmeu po

o d o p i s a n i h subkulturnih stilova

V e vie

puta

spomenuto

je urbano

pleme

pokreta,

novih

n o m a d a , ve o d a v n o

plemenu

kao

konkretnom

kao

jedinca i kvadre, unutar p l e m e n a . S o b z i r o m na situaciju

svojevrstan s i n o n i m p o j m a subkulture. Taj se p o j a m n a m e t

na adolescentskoj urbanoj sceni, kvadra ostaje o s n o v o m

n u o vie p u t a : s r e d i n o m o s a m d e s e t i h t i j e k o m i s t r a i v a n j a

p l e m e n a , ali s e d o g a a j u i p o m a c i k o j i g o v o r e o n o v o j

nogometnih navijaa i njihove subkulture, viegodinjim

fleksibilnosti, gdje postoji osjeaj pripadnitva p l e m e n u

praenjem subkulturne scene i razmiljanjem unutrag, a

bez n a s i l n e k o l e k t i v i z a c i j e m i l j e n j a i o s j e a j a .

p o s e b n o u svjetlu n a s t a n k a rave k u l t u r e , u r b a n o p l e m e
pokriva mreu o d n o s a i strukturiranje kvadri i p o j e d i n a c a
na subkulturnoj sceni, proirenoj bliskim a k t e r i m a p o p u t
alternativno-kazalinih grupa, ekolokih, kontrakulturnih
i srodnih g r u p a kakve su o b i n o inile p o j a m novi d r u
tveni p o k r e t i .

Sociologija urbanih p l e m e n a u naoj sredini i m a m o

gunost povezati tradiciju istraivanja u etnologiji ( R i h t m a n -Augutin, 1 9 8 6 . , 1 9 8 8 . , 1 9 9 1 . , Povrzanovi, 1 9 9 1 . , Pria,
1 9 9 0 . ) sa s o c i o l o g i j o m s u b k u l t u r e , i z a j e d n i k i m istrai
v a k i m r a d o m d o b i t i p o t p u n i j i u v i d u d i n a m i n i ivot u r b a
nih p l e m e n a (subkultura, ivotnih stilova).

Z a razliku o d s r e d i n e o s a m d e s e t i h , k a d a u s o c i o l o k o j

U o v o m radu naznauje se specifina kultura sluanja

l i t e r a t u r i nije b i l o r a s p r a v a o p l e m e n i m a i k a d a b i u p o t r e

glazbe i proces prihvaanja, preuzimanja, preoblikovanja

ba tog p o j m a kod d o b r o g dijela autora bila shvaena

zvunih entiteta, k a o i r a z n o v r s n o g , sa z v u k o v i m a , s l i k a m a i

m e t a f o r i k i (to o n a n e m o e izbjei u p o t p u n o s t i ) , d a n a s

pokretima povezanog subkulturnog repromaterijala. M e -

4IO

411

Benjamin Perasovi

u t i m , u t o m procesu nije naglaen jedan n j e g o v ritualni

PRILOZI

a s p e k t - z a j e d n i k i r i t u a l o n i h koji s u razvili m o g u n o s t
z a j e d n i k o g s l u a n j a g l a z b e (to u o p e nije l a k o , o s i m a k o
se g l a z b a ne s m a t r a p u k o m p o z a d i n o m ) , i to je s t i m u
v e z i , m o g u n o s t z a j e d n i k o g i i n d i v i d u a l n o g t r a n s a . Isku
stva t r a n s a n a l a z e s e n a s v i m v o r n i m m j e s t i m a i v o t a ur
banih plemena i njihovih rituala. Empovverment teorija
G r o s s b e r g a , koja se n a k o n istraivanja i raznolikih pristu
pa p r o b l e m u subkulture mladih namee kao jedna od
n a j p r i m j e r e n i j i h , m o r a l a b i biti o b o g a e n a t e o r i j o m t r a n s a ,
a n a l i z o m ekstatikih i srodnih stanja koja prate raznovrsne

Politika korektnost u subkulturi: sluaj Sexa

rituale razliitih a k t e r a . J e d a n pravac analize rave kulture

v e ide p r e m a M a r c e l u M a u s s u i B a t a i l l e u p r o p i t u j u i t r a n s ,
a drugi p o j a m plemena ne smatra samo analitikim poj

Sexa j e n a s t a l a u Z a g r e b u jo 1 9 8 0 . g o d i n e . I m e b a n

m o m , nego i taktikim, d j e l o m i n o obnavljajui d i o zna

da p o v e z a n o je s k o v a n i c o m sedativ eks a p o t e k a . Do

enja s kraja ezdesetih.

1 9 8 6 . , o d r a l i s u niz k o n c e r a t a , e k s p e r i m e n t i r a j u i s a z v u

N e k a d j e o d r e e n j e rock b i l o d o v o l j n o d a

izrazi

kovima

na tragu

Hendrixa,

Gang

of Four,

Pere

Ubu,

spektar podstilova koje mladi upotrebljavaju u procesu

C a p t a i n Beefheart. Iz tog d o b a postoji nekoliko s n i m a k a ,

s u b k u l t u r a l i z a c i j e , i a k o t o nije b i l o d o v o l j n o p r e c i z n o n i

a l a n o v i b a n d a a l e to s u s n i m c i v e i n o m n e k v a l i t e t n o

o n d a , no danas je to nemogue ako elimo obuhvatiti

p r o d u c i r a n i , s m a t r a j u i r e l e v a n t n o m j e d i n o k a z e t u Sexa

arenu scenu glazbenih posredovanja. Tako bi openiti

Live s n i m l j e n u u K o p r u 1 9 8 6 . U p r a v o o d 1 9 8 6 . b a n d p r e

p o j a m koji o p i s u j e i d e n t i f i k a c i j s k u o s n o v u r o c k - s u b k u l t u r e

staje s r a d o m , a pojedini lanovi sudjeluju u z a g r e b a k i m

m o g a o biti p l e m e z v u k a , n a r a v n o , u m n o i n i z v u k o v a i

alter k a z a l i n i m p r o j e k t i m a s t v a r a j u i g l a z b u k o j a s e s r e

n a i n a n j i h o v e u p o t r e b e , i u m n o i n i p l e m e n a (kvadri) k o j a

e s Einsturzende N e u b a u t e n .

z v u k o v e p r e u z i m a j u . N o , g l a z b a nije i z o l i r a n a o d s l i k e i

b a n d s e o k u p l j a p o n o v o , i , k a k o s a m i k a u , i n e svoj fi-

N a k o n dvije g o d i n e ,

p o p r a t n i h stilskih m a n i f e s t a c i j a , p a b i p l e m e z v u k a z a p r a v o

n a l step i n t o s u n n y n o i s e a n d s h a d e d c o r e a r e a o f d i s t o r t

n a g l a a v a l o zajednike karakteristike razliitih a k t e r a u n u

ed m e t a l a n d g r o t e s q u e electricity. N i k , Bic, Saa i I g o r

tar niza p o s e b n i h subkulturnih stilova.

predstavljaju Sexu od 1 9 8 8 . , uspjeno snimaju i sviraju,

Pleme zvuka o s o b i t o funkcionira k a o d o b a r p o j a m

u svjetlu r a v e k u l t u r e , g d j e je rije o z v u k o v i m a , v i b r a c i j a
m a , plesu i t r a n s u , pri e m u se zvukovi stvaraju uz p o m o
suvremene tehnologije.

No i druga, rockerska plemena

t a k o da i u i r i m o k v i r i m a p o s t a j u p o z n a t o i p r i z n a t o i m e u
dimenziji b u k e i artikulacije tijela. Niu se d o b r e recenzije
u Ritmu, H e r o i n i , M l a d i n i , u jednoj emisiji vedskog radija
d o l a z e n a t o p listu nezavisnih i p r e t j e u m n o g a t u r b o - p o -

zvuka imaju svoje rituale i svoju historiju, ijem r a z u m i j e

vanju moe pridonositi sociologija urbanih p l e m e n a .
412

Teksl je d j e l o m i c e o b j a v l j e n u l j u b l j a n s k o m asopisu Razgledi.

413

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

p u l a r n a i m e n a p o p u t a r t e r U S M ili M a n i c S t r e e t P r e a -

n j u j u i r a d i k a l n o s t . Sexa s e s a v r e n o u k l a p a l a u a t m o s f e r u

chers. Sexa je s v e u k u p n o o b j a v i l a : V e p r o v i u g r a d u , EP

koja je nalikovala na squatt, uz m a k r o b i o t i k e sendvie,

k a z e t a , 1 9 8 8 . , N o S l e e p Till Pussy, LP, 1 9 8 9 . , H o w S u

a n k , u z svjetski z n a a j n e n e z a v i s n e b a n d o v e , u z p r e d

p e r m a n D i e d , serija k a z e t a , 1 9 8 3 - 9 0 . , The J e a n e J o n e

stavnike

Story, V i d e o , 1 9 9 1

Pussy i n t h e Sky w i t h D i a m o n d s / T i

kulturno podzemlje i aktere novih umjetnikih eksperime

d a m j a , SP, 1 9 9 1 . , S e x a j e p o s t a l a j e d n i m o d s t u p o v a t a

nata k a o i uz nove h a r d - c o r e , p u n k , noise klince, uz ras-

danje zagrebake alternativne scene.

Djelovanjem G a -

t a f a r i j a n c e , s o c i o l o g e i p i j a n c e . Sexa j e o d u v i j e k b i l a p o

mogunost generacijskog

v e z a n a s r a d i k a l n i m k a z a l i t e m , s K u g l o m i o n i m t o je iz

lerrije u Z a g r e b u
dijaloga

je stvorena

unutar scene,

mogunost povezivanja
aktera.

novog

alternativne televizije,

uz

svojevrsno

K u g l e n a s t a l o , sa Sisom (Zeljko Zorica) i n j e g o v i m Upla

kon

e n i m i r a f a m a . Sexa j e s t a l n o s u d j e l o v a l a u r a d u G a l e r

cepta rada G a l e r r i j e sta

r i j e , n e s a m o t a k o to j e n a s t u p a l a n a p o z o r n i c i ili t a k o to

jali s u l j u d i p o p u t H e l e n e

j e Bic b i o j e d a n o d G a l e r r i j i n i h d j - a , n e g o t a k o to j e b i l a

Klakoar i Indoa (Damir

s t a l n o p r i s u t n a , to su l j u d i k o j i su i n i l i b a n d e s t o bili u

Bartol)

Galerriji i o k o nje, sudjelujui u svim d i m e n z i j a m a ivota

Kugla

Iza

razliitih

berlinske

starog

ratnika

Glumita.

Duh

k o j i se o d v i j a o (i n a s t a j a o ) o k o G a l e r r i j e . U G a l e r r i j i Esce

Kugle je bio definitivno

bio je stvoren prostor slobode, a u t o n o m n a zona. N e

n a s t a n j e n u G a l e r r i j i , i to

s u m n j i v o j e d a k r u g ljudi koji s e t a m o o k u p l j a o i m a o o d r e

n e s a m o z a t o to s u u z

e n u f i z i o n o m i j u , m e u t i m t a j k r u g nije m o g u e l a k o o d

I n d o a tu bili i d r u g i l a

r e d i t i ili j e d n i m p o j m o m d e f i n i r a t i , o s i m a k o n e p o s e e -

novi

porodice,

m o z a o p e n i t i m i z a fini r a d k o m p r o m i t i r a n i m t e r m i n i

nego i zaslugom novih,

m a p o p u t s u b k u l t u r a , a l t e r n a t i v n a s c e n a , ili p a k o d r e e

do t a d a n e p o z n a t i h m l a d i h ljudi koji su stupili na s c e n u . U

n j i m a koja g o v o r e o g l a z b e n i m p o d l o g a m a ivotnih stilova

Galerriji su se odravali koncerti, izlobe, g l a z b e n e sluao

p o p u t punk, h a r d - c o r e , noise, roots reggae, d u b , r a p ,

nice, predstave, video-instalacije, razgovori, projekcije, k a o

h i p - h o p , h a r d - f u n k , jazz i t d . U G a l e r r i j u s u d o l a z i l a r a z n o

i k o m b i n a c i j e svih n a v e d e n i h t i p o v a d o g a a n j a . O d r e e n i

lika u r b a n a p l e m e n a i pogrijeio bi o n a j t k o bi o d u h u

p r o s t o r u v i j e k j e o s t a j a o s l o b o d a n , to n i j e ilo n a tetu

Galerrije

v e o r g a n i z i r a n i h i d o g o v o r e n i h p r o g r a m a . M i n i m u m tri

mehaniki

razliite g e n e r a c i j e (srednjokolska, studentska i preko tri

m a t r a u bi se, u j e d n o m s l u a j u , G a l e r r i j a m o g l a uiniti

Kugline

sudio

na

zbrajajui

osnovi

analize

imena

pojedinih

pojedinih

imagea,

plemena.

Pro

deset) s u s r e t a l e su se u G a l e r r i j i na r a z l i i t i m s a d r a j i m a ,

t i p i n i m s q u a t t o m ili p r o s t o r o m n e k o g r a d i k a l n o g t a l i j a n

a t i j e k o m n e k o g k o n c e r t a ili p r e d s t a v e g o m i l o m s u k r u

skog Centro Sociale, u k o j e m se ljudi s p r e m a j u za bari

ila i d j e c a ispod deset g o d i n a starosti. Z a g r e b je t a k o d o

k a d e ili o b r a u n s p o l i c i j o m , n e t k o d r u g i m o g a o b i g o v o

b i o potencijalnu integrativnu toku d o b r o g dijela alterna

riti o G a l e r r i j i k a o p r i m j e r u m i r o l j u b i v o s t i i f r e a k o v s k o g

tivne s c e n e , a a r t i s t i k o - a n a r h i s t i k i stav v o d i t e l j a G a l e r r i j e

stvaralatva za vlastitu d j e c u , trei bi a n a l i t i a r m o g a o

p r i d o n i o je irenju zajednikog nazivnika scene ne srna-

z a k l j u i t i o i n d i v i d u a l n o - u m j e t n i k o j razini k o j a z a s j e n j u j e

414

415

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

d r u g e a k t i v n o s t i , a etvrti bi m o g a o g o v o r i t i o a l t e r n a t i v n o j

s n o v i m a u t o r i t e t i m a k o j i b i m o g l i d o p u s t i t i d a isti l j u d i

psihijatrijskoj ustanovi u kojoj postoji nesvjesna psihote

koji s a d a v o d e G a l e r r i j u nastave s p r e z e n t a c i j o m likovne

metodom

u m j e t n o s t i , ali n i k a k o ne i s k o n c e r t i m a , sa s v i m o n i m to

d j e l o v a n j a - t o l e r a n c i j a i u v a a v a n j e razliitosti, n e p o s t o j a

dovodi narkomane i huligane u prostor Studentskog cen

rapijska

zajednica

osnovnom,

implicitnom

n j e presije k o j a j e o b i n o v e z a n a u z n o r m e i v r i j e d n o s t i

tra, i stvara buku. U tim d a n i m a bilo je p r i j e d l o g a da se

d o m i n a n t n e kulture. Veinu o r g a n i z a m a koji su se nasta

G a l e r r i j a pokua odrati n e k o m a k c i j o m , protestima, traj

nili o k o G a l e r r i j e n i j e z a n i m a l a s l u b e n a p o l i t i k a , z a n e k e

k o m g l a u , z a t v a r a n j e m u G a l e r r i j u , n o uvjeti z a t a k v o to

a k t e r e m o e m o r e i d a s u bili i n s p i r i r a n i s p e c i f i n i m (vlasti

iz d a n a su u d a n n e s t a j a l i . Prije n e g o su l j u d i iz G a l e r r i j e

tim) s p o j e m M a r x a i B a k u n j i n a , z a n e k e d a s u p r i m a r n o ( a

p o v u k l i n e k i p o t e z , p r v e rtve i z p r o l j e a 1 9 9 1 . n a g o v i j e

n e k a d i i s k l j u i v o ) s l i j e d i l i p a r a d i g m u Lou R e e d a , b i l o j e t u

stile su r a z d o b l j e s k l o n i t a , s t r a h a i r a t a , u k o j e m na d n e v

i t o v a t e l j a H a i l e a S e l a s s i e a , k a o i o n i h k o j i su r a d i l i za

n o m r e d u n e e biti G a l e r r i j a niti ita s l i n o .

Psychic TV. U G a l e r r i j i nije p o s t o j a o n a c i o n a l n i g o v o r ,

Sexa stie u N i z o z e m s k u u l j e t o 1 9 9 1 . o k o (s k o j i m

pogotovo ne na nivou argumentacije. T a m o su se mogli

s u p r o d u c i r a l i z a d n j u singlicu) p o z n a v a o j e n e k e l j u d e u

u t i p o t p u n o n a d r e a l n i i s q u a t t e r s k i fuck t h e s v s t e m t i p o v i

R o t t e r d a m u , gdje su se na s a m o m p o e t k u i smjestili.

a r g u m e n t a c i j e , a l i o n a k o j a b i b i l a h r v a t s k a ili s r p s k a ,

Doli su u veliki squatt, o g r o m a n prostor p o p u t neke kole

n i j e p o s t o j a l a . N e z n a i d a s e b a n i k a d nisu k o m e n t i r a l i

ili b o l n i c e . T a j s q u a t t v o d i l i s u l j u d i p r e k o t r i d e s e t e k o j i

d o g a a j i i Slobini predvidljivi p o h o d i , ali nitko o n i e m u

su proli p e r i o d e aktivnosti u razliitim d r u t v e n i m p o k r e

nije a r g u m e n t i r a o polazei od n a c i o n a l n o g identiteta k a o

t i m a , bili s k l o n i u m j e t n i k i m e k s p e r i m e n t i m a i v o d i l i svoj

p o z i c i j e . Sexa n i j e n i m a l o o d u d a r a l a o d t a k v o g o p e g n e -

ivot uz p u n o u v a a v a n j e D r u g o g a . T a k o je p r v o iskustvo

-politikog (manjim dijelom anti-politikog, dijelom anar-

ivljenja u squattu, u k o j e m ostaju o k o mjesec d a n a , za

histiki-lijevo-simboliki politikog) i n e - n a c i o n a l n o g duha

Sexu bilo pozitivno, nastavili su disati slian zrak k a k v o g su

G a l e r r i j e Esce. U s k l o p u V i d e o p r i e o S e x i , k o j a j e o b j a v

udisali u Galerriji. N a k o n dolaska u A m s t e r d a m i b o r a v k a

ljena p o e t k o m 1 9 9 1 . i prikazana u Galerriji, postavljeno

k o d p r i j a t e l j a , Sexa s a k u p l j a i n f o r m a c i j e o s q u a t t o v i m a i

j e p i t a n j e l a n o v i m a Sexe, n a e n g l e s k o m jeziku z b o g p r e

odlazi u j e d n u z a p o s j e d n u t u k u u u Amstel kade, u kojoj

zentacije u inozemstvu, o t o m e od k u d a su, iz koje zemlje.

je ve bila zagrebaka HC punk ekipa s Mauranca

Bic o d g o v a r a M i s m o i z Z a g r e b a , i z H r v a t s k e , a l i isto m o

(Radi se o n e k o l i k o g r u p a p u n k e r s k e i h a r d - c o r e k v a d r e

e m o rei i d a s m o i z J u g o s l a v i j e . T u s e u k a d r u p o j a v

k o j e su se o k u p l j a l e u p a r k u na M a u r a n i e v o m t r g u u

l j u j e i N i k k o j i d o d a j e ja s a m i iz A u s t r a l i j e . U p r o l j e e

Z a g r e b u i kojih je tridesetak d o s p j e l o u A m s t e r d a m 1 9 9 1 . ,

1 9 9 1 . , uoi poetka intenzivnijih sukoba i rata u Hrvat

z a p o e v i s a s q u a t t e r s k i m i v o t o m . ) T u Sexa o s t a j e o k o

s k o j , Sexa s n i m a s v o j u s i n g l - p l o u Pussy i n t h e Sky w i t h

d v a t j e d n a , o d l u i v i p r o n a i vlastiti s q u a t t . U p u s t i l i s u s e u

D i a m o n d s koja je m i k s a n a u Guru studiju u N o v o m

u o b i a j e n u p r o c e d u r u , to z n a i d a s u otili u j e d a n o d

S a d u , gdje se kao producent pojavljuje i Djordje Deliba-

squatt-barova

i, s k o j i m z a j e d n o p l a n i r a j u p u t i n a s t u p e u N i z o z e m s k o j .

s q u a t t i r a n j e . T a j s q u a t t b a r , p r e s u d a n z a sve k a s n i j e d o

G a l e r r i j a Esce u t o d o b a p o l a k o p r e s t a j e s r a d o m s u o e n a

g a a j e , zvao se Molli (naziv, iz m i l j a , za M o l o t o v -

4l6

potraiti

adresu

praznog

prostora

za

417

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

- k o k t e l ) . U M o l l i , k a o i u sve d r u g e s q u a t t b a r o v e , t r e b a l o

t o n o v i , a l i bez s v a e i bez u v r e d a , s a m o to j e o i g l e d n a

je u i , p r e d s t a v i t i se i p i t a t i za u r e d o v n o v r i j e m e , u k o j e m

b i l a r a z l i k a u p r i s t u p u , s t a v o v i m a , jeziku k o j i s e k o r i s t i . N a

m o e t e p o t r a i t i s t r u n j a k e z a b r a v e ili n e k e d r u g e o d g o

o p t u b e za seksizam (zbog o m o t a singlice) lanovi b a n d a

v o r n e z a v a e b u d u e s q u a t t i r a n j e . Svaki s q u a t t b a r i m a o

s u o d g o v a r a l i o b j a n j a v a n j e m Siove u l o g e n a sceni u o p e

je k n j i g u u k o j u su se u p i s i v a l e a d r e s e p r a z n i h s t a n o v a ili

(jer Z e l j k o Z o r i c a j e a u t o r o m o t a ) i n j e g o v a d o t a d a n j e g

slinih p r o s t o r a , p o d a c i o vlasniku, koliko d u g o je prostor

r a d a . S m a t r a l i s u d a Siov izraz t r a n s c e d i r a p r i u o s e k s i

p r a z a n , k a d a s e p r e d v i a r u e n j e , i s l i n o . Sexa u M o l l i u

z m u i da se kroz o m o t j e d n o m b a n d u koji je protiv stru

nailazi na m o m k a koji je u o za b a n d i i m a njihovu p l o u .

je, uz r e p l i k u na B e a t l e s e i n j i h o v Sgt. P e p p e r , e l i o izraziti

I ' m r e a l l y g l a d t o m e e t y o u , guys. Pretraili s u k n j i g u i

stav p r e m a p o p - i n d u s t r i j i k o j a z a s i g u r n o i s k o r i t a v a s e k s u a l

u s t a n o v i l i k a k o u n j i h o v o m k v a r t u n e m a p r a z n i h s t a n o v a ili

nost. D j e v o j k a k o j a je s u d j e l o v a l a u r a s p r a v i rekla im je da je

prostora p o g o d n i h za squattiranje. Z a p r a v o , ljudi iz M o l l i a

o n a bila silovana i da ne m o e vidjeti njihov o m o t drukije

nisu uredno vodili

temeljito

n e g o k a o s e k s i z a m . S o b z i r o m n a rije pussy d e k i s u

p r o m a t r a l i svoj k v a r t d a b i u b i l j e i l i p r o s t o r e z a s q u a t t i

p o k u a l i o b j a s n i t i svoj b a c k m i n d e d E n g l i s h , n e d o v o d e i

r a n j e , d a k l e z a u s e l j e n j e . T o j e Sexa s h v a t i l a n a k o n p o s j e t e

u pitanje injenicu da netko s takvim o s o b n i m iskustvom

s q u a t t u k o j i se n a l a z i o u i s t o n o m d i j e l u g r a d a , i k o j i se

stvari t a k o v i d i . B i l o je rijei i o r a t u , o p e n i t o , i o p o l i t i c i ,

z v a o Prva p o m o (Eerste h u l p ) . U Prvoj p o m o i s u Sexi

a l i sve p r i l i n o n e p o v e z a n o . l a n o v i Sexe nisu d o i v j e l i

evidenciju,

nisu

dovoljno

savjetovali d a o d u d o j e d n o g individualca, starog freaka

razgovor posebno dramatinim da bi mu poklanjali previ

koji je i m a o svoju evidenciju s t a n o v a . Taj im je freak

e p a n j e u k o n t e k s t u m n o g i h e s t o k i h i u b r i j a n i h r a z g o

p o m o g a o , d a o i m a d r e s u , sve jo j e d n o m p r o v j e r i o , a k a k o

v o r a na sceni. Ipak, odnosi sa squatterima iz M o l l i a su

se s t a n n a l a z i o u i s t o m k v a r t u k o j i je b i o u n a d l e n o s t i

n a g l o zahladili, i d i o ljudi iz t o g kruga naprosto je prestao

M o l l i a , vratili su se o d a k l e su i k r e n u l i . U M o l l i u su ih d o

p o z d r a v l j a t i l a n o v e Sexe n a u l i c i . S e x a d o l a z i u M o l l i z a

ekali s r d a n o , nije bilo n i k a k v o g p r o b l e m a o k o d o g o v o r a

Boi i t a m o ne nalaze g o t o v o n i k o g a , osim jedne d j e v o j

i kasnijeg squattiranja. T o m prilikom su o n o m m o m k u koji

ke za a n k o m . P o p i l i su p i e , alili se k a k o a k i u o v a

i h j e prvi p u t d o e k a o i k o j i j e p o z n a v a o b a n d , p o k l o n i l i

k v o m r e v o l u c i o n a r n o m c e n t r u n e m a n i k o g a n a Boi jer s u

s i n g l i c u , tek o b j a v l j e n j u p r e d o d l a z a k iz Z a g r e b a . Sexa je

svi otili n a r u a k k o d r o d i t e l j a i o t i l i , n e z n a j u i d a i m j e

nastavila dolaziti u M o l l i (u k o j e m je, za razliku od nekih

t o b i o p o s l j e d n j i p u t . Poslije N o v e g o d i n e , k o d Sexe d o l a z i

d r u g i h squatt b a r o v a , bilo i estokih pia s v e o m a niskim

j e d a n o d z a g r e b a k i h p u n k e r a i prvi p u t d o n o s i vijesti d a

c i j e n a m a ) i k a d s u j e d n o m p r i l i k o m p o n o v o sreli d e k a k o

s e p o s q u a t t o v i m a p r i a o Sexi, d a p o s t o j e n e k e stvari n a

j e m s u p o k l o n i l i s i n g l i c u , pitali s u g a s v i a l i m u se. D o b i l i

p i s a n e , i d a sve z v u i v r l o l o e p o b a n d . N a k o n t o g a

s u h l a d a n o d g o v o r d a , it's O . K . i u b r z o j e p o e l a d i

S e x a p o k u a v a o t i i u M o l l i , ali i h o d t a m o o d m a h i z b a

skusija s jo n e k o l i k o l j u d i iz M o l l i a . R a z g o v o r je t r a j a o o k o

c u j u n a u l i c u , bez o b j a n j e n j a , s r i j e i m a z n a t e v i d o b r o

p o l a s a t a i n i t k o i z Sexe nije s l u t i o k o l i k o e o n d r u g i m a

z a t o . J e d a n s q u a t t e r i z M o l l i a , j e d i n i k o j i i h nije n a cesti

biti k l j u a n u c j e l o k u p n o m r a z v o j u d o g a a j a . R a z g o v o r s e

p r e s t a o p o z d r a v l j a t i , o b j a s n i o i m j e to s e d o g o d i l o : d v a

v o d i o o seksizmu, ratu, ivotu, pitanja i o d g o v o r i , polemiki

p a r a , J a r o e n , Siska, Y v o n e i njen d e k o , koji su n a j u t j e c a j -

418

419

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

niji u t o m k r u g u , p r i o p i l i s u d r u g i m a k a k o j e S e x a s e k s i -

s t i g l o c i r k u l a r n o p i s m o k o j e o b j a n j a v a seksistiki i faisti

stiki b a n d , d e s n i a r s k i i n e p o e l j a n . S a s t a n a k , z a k l j u a k ,

k i k a r a k t e r Sexe, e k i p a i z B r e d e r e a g i r a l a j e t a k o to s u

g o t o v o . Isti l j u d i s u n a p i s a l i i tekst u k o j e m k a u d a s u p o

poslali pismo squatterskom glasilu Grachtenkrant, prote

duzeli a n a l i z u , istraivanje tekstova i ustanovili seksistike

stirajui z b o g p o n a a n j a g r u p e iz M o l l i a , osuujui stalji

t i r a d e i p r o p a g a n d u . Sve je v e b i l o g o t o v o , a l a n o v i

n i s t i k o d i j e l j e n j e n a r e d b i i m i l j e n j a d r u g i m a . T a j tekst s u

Sexe s u bili z b u n j e n i , r a z m i l j a j u i k a k o r e a g i r a t i , to n a

p o t p i s a l e etiri d j e v o j k e i z B r e d e , i m e n o m i p r e z i m e n o m ,

praviti. D o k oni razmiljaju, u squatterskom glasilu G r a c h -

za razliku od svih d r u g i h t e k s t o v a u k o j i m a se Sexu o s u u j e

t e n k r a n t izlazi tekst u k o j e m s e t v r d i d a Sexa n e m a nita

i koji su potpisani kolektivno k a o zakljuci sa sastanka.

za pokazati osim g o l o t i n j e i etnje g r a d o m s hrvatskim

N a k o n t o g a , n a r a v n o , u i s t o m listu s u e s t o k o p o p l j u v a l i

s v v a s t i k a m a (!?). N a k o n n e k o l i k o t a k v i h t e k s t o v a , s t e k i m

r e a k c i j u i z B r e d e : B r e d a a l j e o d g o v o r , veliki k o l a - p o s t e r

o p t u b a m a , ljudi iz M o l l i a su poslali c i r k u l a r n o p i s m o c i

s n a t p i s o m g o l o t i n j a je l i j e p a , na a d r e s u M o l l i a , i tu je

j e l o j n i z o z e m s k o j s q u a t t sceni u k o j e m sve o s t a l e o b a v j e

p r i a s r e a k c i j a m a z a v r e n a . Sexa se nije m o g l a p o m i r i t i s

tavaju o seksistikoj, faistikoj orijentaciji b a n d a , a k r u n a

t a k v i m r a z v o j e m s i t u a c i j e , n e t o s u htjeli u i n i t i . U k r u g u

s v e g a s u b i l i p o s t e r i s l i c i m a l a n o v a S e x e k a k o b i i h svi

Sexe i prijatelja nastala su dva teksta, j e d a n koji se bavi

m o g l i p r e p o z n a t i i p r o t j e r a t i sa s c e n e . Jezik k o j i se koristi

a n a l i z o m o m o t a s i n g l i c e i d r u g i k o j i o b j a n j a v a to s e

p r o t i v Sexe, r e e n i c a u k o j o j s u n e p o e l j n i m a o z n a e n i

z a p r a v o d o g a a l o o d p r v o g d o l a s k a u M o l l i , to s u i n j e n i c e

l a n o v i b a n d a , n j i h o v i m e n a d e r i i t e h n i k o o s o b l j e svje

o posterima, ploama, o m o t i m a i tekstovima pjesama, a

d o i o g o v o r u koji se odvija p o t p u n o m i m o s a m o g b a n d a ,

to e t i k e t i r a n j a . Sa s v o j i m t e k s t o v i m a , S e x a i p r i j a t e l j i otili

b e z p o z n a v a n j a e l e m e n t a r n i h i n j e n i c a , jer Sexa n i k a d n i j e

s u u r e d a k c i j u N N - a , g l a v n o g s q u a t t e r s k o g lista z a c i j e l u

bila b a n d koji bi i m a o menadere i t e h n i k o osoblje.

N i z o z e m s k u . O b j a s n i l i s u s i t u a c i j u i p o k a z a l i tekst, izrazili

K o m p l e t n a je pria bila z a o k r u e n a prije n e g o to se Sexa

elju d a s e u N N - u o b j a v i m i l j e n j e o n o g a k o m e j e v e

s n a l a , bez s t v a r n e m o g u n o s t i z a r e a k c i j u . I p a k , svi s u

p r e s u e n o n a l o k a l n o m n i v o u . U r e d a k c i j i s u bili d o b r o

eljeli r e a g i r a t i , n a p i s a t i n e t o , o b j a s n i t i . u e n j e i z b u n j e

p r i m l j e n i . N N j e i m a o i d e j u p o m i r e n j a Sexe i M o l l i a , i e

nost i dalje su d o m i n i r a l i , od uspjenog stupanja na nizo

ljeli su p o s r e d o v a t i u s l u a j u . R a z g o v o r u r e d a k c i j i je z a v r

zemsku squatt scenu do anatemiziranja i protjerivanja nije

i o r i j e i m a n a z o v i t e n a s z a n e k o l i k o d a n a p a e m o vidjeti

p r o l o niti tri p u n a m j e s e c a . N o , n a c i r k u l a r n o p i s m o ,

to d a l j e . Z a p a r d a n a , Sexa d o b i v a o d g o v o r u k o j e m

koje su squatteri iz M o l l i a poslali svima, stigao je o d g o v o r

djelatnici N N - a objanjavaju kako su pokuali razgovarati

iz Brede. Breda je g r a d i na jugu Nizozemske u k o j e m je

s v o d s t v o m M o l l i a , a l i da o v i u M o l l i u ne ele ni u t i o n e

Sexa n a s t u p a l a , u o r g a n i z a c i j i l o k a l n i h s q u a t t e r a . (Sexa je, u

k o m s u s r e t u ili r a z g o v o r u , jer s u d o v o l j n o p r i a l i . S e x a

nekoliko mjeseci, odrala oko etrdesetak koncerata irom

n i j e d r u g o n i o e k i v a l a , n o to j e s o b j a v l j i v a n j e m t e k s t a ?

N i z o z e m s k e , a o s i m po s q u a t t o v i m a svirali su i u A m s t e r -

NN bi ga elio objaviti, ali bi ga t r e b a l o skratiti. K a d je

d a m s k o m r o c k - h r a m u , Paradisu, kao p r e d g r u p a b a n d u

p o s t a l o j a s n o d a s e i o t o m e m o e r a z g o v a r a t i , d a z a Sexu

S w a n s . ) Ljudi i z B r e d e b i l i s u j a k o z a d o v o l j n i S e x i n o m svir

n e m a p r o b l e m a a k o s e tekst s k r a t i , o d g o v o r n i i z N N - a

k o m i Sexa je u B r e d i u v i j e k b i l a l i j e p o p r i m l j e n a . K a d a je

u p o t r i j e b i l i s u z a d n j i a r g u m e n t : Z n a t e , m i s m o tekst p o k a -

4?0

421

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

zali l j u d i m a i z M o l l i a , a o n i s u n a m rekli k a k o u o p e n e b i

p r e p o z n a t i i i z b a c i v a n i , t i j e k o m svih o v i h g o d i n a a n a t e m a

na to o d g o v a r a l i . A a k o oni nee odgovoriti, o n d a ni mi

je ostala n e p r o m i j e n j e n a . Stotine m l a d i h ljudi koji su iz

n e m o e m o o b j a v i t i v a tekst. T o j e b i l o sve o d N N - a i

H r v a t s k e d o l a z i l i u A m s t e r d a m ili d r u g a , o k o l n a i m a n j a

t a k o j e p r o p a o p o k u a j d a s e g l a s Sexe o t e k i m o p t u b a

m j e s t a p o p u t H a a r l e m a , m o r a l i s u s e i z j a n j a v a t i za ili

m a u j e n a d i j e l u s q u a t t e r s k e s c e n e p r e k o n j e n o g save

p r o t i v Sexe d a b i u o p e d o b i l i m j e s t o u s q u a t t u . Ista p r o c e

z n o g m e d i j a . N a k o n t o g i s k u s t v a , Sexa o d l u u j e p o s l a t i

d u r a p o n o v i l a bi se i u s l u a j u da c i j e l a g r u p a iz H r v a t s k e

svoj n a p i s a n i m a t e r i j a l n a a d r e s e t r i d e s e t a k s q u a t t o v a i

eli z a j e d n i k i s q u a t t i r a t i n e k i p r o s t o r , g d j e b i i z j a n j a v a n j e

t i m e zakljuiti p r i u . J e d i n a r e a k c i j a stigla je iz n a j p o z n a t i j e g

p r o t i v Sexe b i l o n e o p h o d n o u p r o c e s u o b j a n j a v a n j a b u

a m s t e r d a m s k o g s q u a t t a , F r a n k r i j k a . U p i s m u Sexi, s q u a t t e r i

d u e akcije lokalnim squafterskim autoritetima, m a l i m cen

iz F r a n k r i j k a z a k a z a l i su s a s t a n a k , pozvali b a n d na r a z g o v o r .

t r a l n i m k o m i t e t i m a . D i o tih lokalnih autoriteta p r i h v a t i o je

U z a k a z a n o v r i j e m e , u s v i b n j u 1 9 9 2 . , S e x a se p o j a v i l a u

sluaj Sexa k a o n e t o to j e n a p r o s t o d a t o , n e u p i t n o p r i s u

F r a n k r i j k u . T a m o s u susreli d e s e t a k l j u d i , o d k o j i h s e z a

t n o k a o n o r m a l n o s r e d s t v o d i f e r e n c i j a c i j e , vlastite o b a v e -

b a r e m p o l o v i c u inilo da su se tu zatekli s l u a j n o . Sasta

z u j u e p o l i t i z a c i j e i i n t e g r a c i j e . O t o m e se ne r a s p r a v l j a ,

n a k je vodila jedna utjecajna squatterica, kratko i tvrdo

nego se naredba provodi.

ponovivi zajedniki prihvaene stavove: Mi s m o vae

p i s m o proitali, ali v a m ne v j e r u j e m o , mi i dalje m i s l i m o
d a ste seksisti. N a k o n t o g a l a n o v i Sexe p o s t a v i l i s u p i t a
n j e o t o m e to k o n k r e t n o l j u d e s m e t a u p i s m u , p a j e j e d a n
o d p r i s u t n i h p o e o g o v o r i t i k a k o g a s m e t a to s u v r i j e a l i
tu i tu o s o b u , s p o m i n j u i p r i m j e r e k o j e n i t k o o d Sexe i
p r i j a t e l j a n i j e m o g a o p r e p o z n a t i . O p r o s t i , jesi l i i t a o n a
e p i s m o , pitala je e k i p a iz Sexe. Pa, z a p r a v o ne. A
jeste l i v i d r u g i i t a l i n a e p i s m o ? P o k a z a l o s e d a n i t k o o d
prisutnih nije p i s m o p r o i t a o . To je m a l o p o k o l e b a l o vo
d i t e l j i c u s a s t a n k a k o j a j e r e k l a ja n i s a m z n a l a d a o n i nisu
proitali. Mi s m o to itali, imali s m o sastanak, a poto je
sad ovakva situacija, neka i drugi proitaju, pa kad pro
i t a j u m i e m o vas zvati. T a k o j e z a v r i o r a z g o v o r u
F r a n k r i j k u , a n a s l j e d e i i h vie n i t k o n i j e p o z v a o . Z a Sexu
t u p r e s t a j e svaki a n g a m a n o k o v l a s t i t o g s l u a j a . l a n o v i
b a n d a i svi d r u g i p r e p o z n a t i k a o n j i h o v i p r i j a t e l j i ili s i m p a
tizeri o s t a l i s u n e p o e l j n i n a s c e n i k o j u k o n t r o l i r a svjesna
manjina. Ve se p u n o puta d o g o d i l o da za vrijeme n e k o g
k o n c e r t a u s q u a t t u l a n o v i Sexe ili n j i h o v i p r i j a t e l j i b u d u

422

Sexa j e u g l a v n o m prestala p o s t o j a t i k a o b a n d . N e
z b o g etikete koju su dobili na squatt sceni, n e g o z b o g
o s o b n i h , u m j e t n i k i h , privatnih r a z l o g a i razliitih p u t e v a .
I p a k , to to su d o i v j e l i s u d a r s i d e o l o k o - e g z e k u t i v n i m
t e n k o m koji pretendira (i u n e k i m s l u a j e v i m a , p o p u t o v o
g a , oito uspijeva) na ostvarenje u l o g e vodstva, glave
squatterskog tijela, predstavlja znaajno i teko o s o b n o
i s k u s t v o z a sve n j i h , p o s e b n o z b o g i n j e n i c e to s e sve o d
vija na alternativnoj sceni. N a k o n posjeta Frankrijku, za
Sexu j e p r i a b i l a z a v r e n e , n i t k o nije vie e l i o stvar p o n o v o
p o t e z a t i , d o k a z i v a t i n e t o , b o r i t i se. P r e v a g n u o j e o s j e a j
n e m o g u n o s t i k o m u n i k a c i j e i svatko se o k r e n u o s v o m i
v o t u , p r a t e i s q u a t t e r s k o inzistiranje n a s l u a j u ( n e p r e k i d n a
i z b a c i v a n j a Sexe i p r i j a t e l j a s k o n c e r a t a ) p o p u t n e k o g t u
n o g f o l k l o r a g r a d a u k o j e m ive. S e x a , k o j a j e b i l a z n a
a j a n a k t e r z a g r e b a k e a l t e r n a t i v n e s c e n e , nije s e e l j e l a
p r e t v o r i t i u p o l i t i k o g a k t e r a k o j i bi u N i z o z e m s k o j v o d i o
b o r b u s centralnim komitetima squatterske scene. Ta scena
nije t a k o h o m o g e n a , na n j o j , uz komitetlije koji esto m o
r a j u sebi i d r u g i m a d o k a z i v a t i k o j e s u k o o r d i n a t e p o l i t i k e

493.

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

korektnosti i ispravnog puta, postoje m n o g i isto h e d o

na

problem

izdajnika,

pronalazei

neprijatelje

unutar

nistiki ili i n e r t n i l i k o v i , p o s t o j e i b r o j n i f r a g m e n t i s q u a t t e r -

pokreta. Tijekom 1 9 8 6 . , a p o s e b n o n a k o n policijske d e l o

s k o g prostora koji nisu uklopivi u ce-ka n a i n miljenja i

acije i hapenja squattera iz ulice O k e g h e m s t r a a t , p o e l a

ponaanja. M n o g i eko-tribal-anarho sudionici squatt sce

j e d j e l o v a t i s a m o z v a n a istrana g r u p a (investigation g r o u p )

ne (o g a b b e r i t e c h n o squatt akterima da i ne g o v o r i m o )

k o j a j e z a svoj z a d a t a k o d r e d i l a p r o n a l a e n j e i z d a j n i k a ,

uvijek bi na drukiji n a i n pristupali o m o t i m a p l o a i vi

o n i h k o j i s u p o l i c i j i d a v a l i i s k a z e . D i o t e istrane g r u p e

b r a c i j a m a l j u d i , p o s e b n o d e f i n i r a n j i m a tih v i b r a c i j a , jer n e

k a s n i j e e s e b e p r o g l a s i t i z a p o l i t i k o krilo i u p r a v o s u

d o g a a se prvi put da netko krivo zabrije, do s a d a su

o n i uveli p r a k s u t i s k a n j a f o t o g r a f i j a i z d a j n i k a n a v e l i k i m

l j u d i iz zla sektatva n e t o i n a u i l i . Uz t o , to je Sexi b i l o

p o s t e r i m a . Ta se g r u p a s u k o b l j a v a l a s ostalim amster-

v a n o , p o s t o j i i vie s t o t i n a m l a d i h s q u a t t e r a iz H r v a t s k e .

d a m s k i m squatterima, n a m e u i svoju vodeu ulogu i

Sexa nije od njih traila nikakvu solidarnost u n a m e t n u

s t v a r n u vlast u n e k i m s q u a t t o v i m a k o j e s u s m a t r a l i s v o j i

t o m s u k o b u i igu koji im je utisnut; bilo je jasno da ljudi

m a , p r o g l a a v a j u i i h p o l i t i k i m s q u a t t o v i m a . N a k o n to

m o r a j u ivjeti u u v j e t i m a k a k v i j e s u , a d i o tih u v j e t a b i l a je

s u aktivisti p o l i t i k o g k r i l a p o k u a l i s p r i j e i t i o d r a v a n j e

i i n j e n i c a n e o p h o d n o g i z j a n j a v a n j a o Sexi k a o kriterij

enske v e e r i u s q u a t t u Eerste h u l p (i t i m e p o k a z a l i svoj

o p s t a n k a u s q u a t t o v i m a . Solidarnost je bila prisutna na

klasini r e v o l u c i o n a r n i s v j e t o n a z o r k o j i n e d o p u t a e

d r u k i j i n a i n - Sexa j e s m a t r a l a v a n i j i m d a m l a d i l j u d i

n a m a , crncima, etnikim m a n j i n a m a , homoseksualcima,

p r i s t i g l i i z Z a g r e b a i d r u g i h m j e s t a n e d o b i j u istu e t i k e t u ,

bilo kojim marginaliziranim posebnim g r u p a m a okupljanje

da m o g u zapoeti s n o r m a l n i m squatterskim i v o t o m u

i raspravljanje o svojim p r o b l e m i m a ) d o l o je do tekih

k o j e m s e n e e m o r a t i b a e s t o sretati s k o m i t e t l i j a m a , i

s u k o b a , m e u s o b n i h fizikih o b r a u n a , p r a v o g rata izme

u k o j e m m o g u svoje miljenje sauvati za sebe. N i t k o iz

u squattera. O n i squatteri koji su sebe proglasili p r a v o

Sexe nije e l i o s v o j o m a k t i v n o u o t e a t i i v o t z a g r e b a k o j

vjernim politikim aktivistima i svoju vlast nametali silom

i iroj squatterskoj kvadri iz Hrvatske, b a n d je i o n a k o p r e

(ukljuujui i premlaivanje, k a o i o d u z i m a n j e n o v a c a od

s t a o p o s t o j a t i , a o s o b n o iskustvo i z c i j e l o g s l u a j a g o v o r i l o

s q u a t t e r s k i h g r u p a s k o j i m a su bili u s u k o b u ) i z g u b i l i su

je o u z a l u d n o s t i d a l j e g o b j a n j a v a n j a .

b i t k u n a n i v o u c i j e l o g A m s t e r d a m a i 1 9 8 8 . vie nisu p o

L o g i n o je z a p i t a t i se - k a k v a je h i s t o r i j a s q u a t t e r s k o g

stojali k a o djelatan akter na sceni. Knjiga zavrava s tim

p o k r e t a u A m s t e r d a m u , je li to to se d o g o d i l o Sexi n e k i

r a z d o b l j e m . N o , bez o b z i r a to s e p o l i t i k o k r i l o n i j e v r a

p r e s e d a n , je li takvih etiketiranja i o r g a n i z i r a n i h a n a t e m i

tilo na s c e n u u s v o m o b l i k u iz 1 9 8 6 7 8 7 . , sluaj Sexa u k a

z i r a n j a ( d o slike n a p o s t e r u ! ) b i l o i r a n i j e , m e u d o m a i m

zuje na nastavak jedne politike koja sebe i pokret o s n a

(nizozemskim) akterima,

knjizi

uje p r o n a l a e n j e m n e p r i j a t e l j a . P o p u t m o r a l n e p a n i k e k o j a

S q u a t t i n g b e y o n d the M e d i a

se iri u d o m i n a n t n o j k u l t u r i , i o v d j e je p r i s u t n o o b r a a n j e

(Adilkno, 1 9 9 4 . ) n a l a z i m o detaljan opis nastajanja poli

s e b i . U t e k s t o v i m a o s u d e Sexe, u p o j m o v i m a k o j i s e u p o

t i k o g krila s q u a t t e r s k o g p o k r e t a u A m s t e r d a m u , i z k o j e g

t r e b l j a v a j u , slika j e d n o g noise b a n d a i prijatelja pretvara

Cracking the M o v e m e n t :

bez j e z i n e b a r i j e r e ?

se vidi k a k o je m a l a g r u p a agresivnih i iskljuivih squattera

eljela postati tvrdom jezgrom, fokusirajui svoju p a n j u

4?4

s e u sliku n e k e m o n e o r g a n i z a c i j e , seksistike z a v j e r e
koja o d j e d n o m i m a svoje m e n a d e r e , tehniko osoblje i

425

URBANA PLEMENA

Benjamin Perasovi

slino. Tu se m o n o l o g Mollia razotkrio p o p u t d o m i n a n t n e

r a d i l o se o i m p l i k a c i j a m a s t a v o v a i t v r d n j i k o j i bi i n a e , u

k u l t u r e k o j a s e o b r a a sebi s a m o j p r o z i v a j u i h u l i g a n e ,

d u h u n o i s e k v a d r e , b i l i z a u v i j e k o s t a v l j e n i s p o n t a n o s t i ili

narkomane, ne vodei rauna zapravo o punkerima, m o d

samorazumljivosti. To je bilo pitanje kako se predstaviti,

s i m a , t e c h n o f r e a k o v i m a ili b i l o k o j i m d r u g i m o d f o l k d e -

to n a p i s a t i n a p l a k a t i m a i p o z i v n i c a m a , k a o o d r e e n j e

vils, r e i n t e g r i r a j u i s v o j e t e m e l j n e v r i j e d n o s t i , k a o to s u

z e m l j e i z k o j e b a n d d o l a z i . l a n o v i Sexe r a z m i l j a l i s u n a

s e r e v o l u c i o n a r i i z M o l l i a o b r a a l i n e Sexi, n e g o s v o j o j

s l j e d e i n a i n : Ako k a e m o d a s m o i z J u g o s l a v i j e , t o o n d a

partiji, nastojei se uvrstiti, o b n o v i t i svoje t e m e l j n e vri

z n a i d a s m o i z S r b i j e ili C r n e G o r e . Poto n i s m o , t a k v o

j e d n o s t i n a o s n o v i p r o z i v a n j a i l o v a n a v j e t i c e , seksiste,

odreenje bi bilo politika injenica. A k o k a e m o da s m o

faiste, kapitaliste, nacionaliste itd. N a r a v n o , to ne znai

iz Hrvatske to ne znai da mi nuno p o d r a v a m o T u m a n a ,

da treba nastaviti z a a r a n i k r u g generalizacija i p r o g l a a

to je s a m o realno, g e o g r a f s k o situiranje b a n d a u zemlju iz

vati svaku squattersku tenju za o r g a n i z a c i j o m r u d i m e n t i

k o j e dolazi. O v a k v o r a z m i l j a n j e , k o j e m j e p r i m a r n a elja

m a s t a l j i n i z m a ili a k cijeli p o k r e t o p t u i t i , n a n a i n t i p i a n

b i l a ne p o l i t i z i r a t i i n a o s n o v i r e a l n o s t i n o v i h d r a v a n a

za d o m i n a n t n u kulturu, za sektatvo, morbidnost, agresiv

p o d r u j u bive Jugoslavije informirati nizozemsku javnost o

n o s t , e k s t r e m i z a m ili b i l o k o j i i z a m . O n o to j e o v d j e b i t n o

t o m e iz koje zemlje dolazi zagrebaki b a n d , izazvalo je

u o i t i jest p o s t o j a n j e , n a s q u a t t e r s k o j s c e n i k a o i n a d r u

p o t p u n o suprotne reakcije na squatterskoj sceni. Z b o g spe

gim

korektnosti

cifinog, p r i m i t i v n o g , z a p a d n o g Ijeviarstva, d o b a r d i o

koja se protee do nijansiranih obrazaca s v a k o d n e v n o g

te scene s m a t r a o je s a m o Jugoslaviju p r i r o d n o m , razumlji

ivota. U sluaju squatterske scene (njenog d o b r o g dijela)

v o m , g e o g r a f s k o m o d r e d n i c o m , p o j m o m koji n e remeti

d o l a je do izraaja injenica p o s t o j a n j a , s j e d n e strane

p o z n a t i r e f e r e n t n i o k v i r , d o k s u H r v a t s k u ili S l o v e n i j u , k a o

n e p i s a n i h p r a v i l a k o j a o d r e u j u k o j i b a n d o v i , k o j a vrsta

takve, k a o p o j a m drave (zemlje), smatrali politikim, des

p i v a ili h r a n e , k a k v e j a k n e i k a k v i s i m b o l i u l a z e u p o d r u j e

n i a r s k i m s t a v o m . K a o to s u G a d a f i ili H o m e i n i u v i j e k bili

k o r e k t n o g ili n e k o r e k t n o g , a s d r u g e s t r a n e p o s t o j i m i

g o o d g u y s u d i j e l u s q u a t t e r s k i h I j e v i a r s k i h sekti ( z b o g

n i m u m f o r m a l n e o r g a n i z a c i j e k o j a m o e o l a k a t i (ali p o n e

svog antiamerikanizma), tako se na poetku rata formirala,

k a d , k a k o v i d i m o , i oteati) squatterima njihov squatterski

na dijelu scene, squatterska simpatija za srpsku (jugosla

i v o t , o d p r v o g u s e l j e n j a d o p r o b l e m a k a o to j e d e l o a

vensku) p o z i c i j u p r o t i v n a c i s t a , s e c e s i o n i s t a , s l o v e n s k i h i

c i j a ili p a k l e g a l i z a c i j a . U vezi s e k s p l i c i t n o p o l i t i k i m d i j e

h r v a t s k i h g e r m a n o f i l a . U t a k v o m s l j e p i l u Sexa j e s a m i m

l o m p o l i t i k e k o r e k t n o s t i , s l u a j Sexa i l u s t r a t i v a n j e z a

s p o m i n j a n j e m Hrvatske bila na terenu politiki nekorekt

d i o s q u a t t e r s k e s c e n e i t a d a n j i stav d i j e l a m a l i h l j e v i c a r -

n o g a , iako bi ozbiljna analiza pokazala d u b o k u antinacio-

s k i h g r u p a b l i s k i h s c e n i . Sexa, u d o b a s v o j e d j e l a t n o s t i u

nalistiku usmjerenost b a n d a . Veina m l a d i h squattera (od

Z a g r e b u , nije n i k a d problematizirala aspekte svog djelo

m a n j i n e k o j a je u o p e politiki aktivna) ne o b l i k u j u svoju

v a n j a n a n a i n k a k o t o r a d e p o l i t i k i svjesni s q u a t t e r i

p o z i c i j u s p r a m H r v a t s k e ili S l o v e n i j e p o z n a v a n j e m s i t u a c i j e

Z a p a d a . Doavi u A m s t e r d a m , u d o b a rata i priznanja Slo

na terenu, n e g o o d n o s o m p r e m a vlastitim m e d i j i m a i d o

v e n i j e , Hrvatske i B o s n e i H e r c e g o v i n e , Sexa je s a m o j e d n o m

m a o j politici kojoj se ele r a d i k a l n o suprotstavljati, uz neke

p r o b l e m u posvetila p o s e b n u panju i zajedniku raspravu,

naslijeene Ijeviarske d o g m e i o p u razmaenost z a p a d -

426

scenama,

odreenog

oblika politike

427

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

n j a k a ( a m e r i k o g t i p a ) koji u u l o z i turista s m a t r a g n j a v a

p o b j e g l i iz Istone E u r o p e p r e d d e s n i a r s k i m i n a c i o n a l i s t i

o m uiti i m e n a n e k o l i k o n o v i h z e m a l j a n a tlu d o t a d a n j e

kim diktaturama. N a m a je trebalo neko vrijeme dok smo

jedne. S p e c i f i n a o t v o r e n o s t z a g r e b a k e a l t e r n a t i v n e s c e n e

t o skuili.

s kraja osamdesetih i poetka devedesetih, simbolizirana

S e x o m i p r i j a t e l j i m a , u z a sve p o z n a v a n j e i d i j e l j e n j e p r i n c i
pa anarhoidnih, punkerskih hard-core noise subkulturnih
p o k r e t a i s t i l o v a , susrela se s p r o b l e m o m p o l i t i k e k o r e k t nosti, e t i k e t i r a n j a i u i n k o v i t o g a n a t e m i z i r a n j a . i n j e n i c u
o s t a j a n j a n a iroj a l t e r n a t i v n o j sceni
ogranienim

dosegom

staljinistikog

m o e m o objasniti
djelovanja

koje

je

vezano uz s a m o n e k o l i k o squatterskih g r u p a , te p r o m j e
n a m a koje su se na s a m o j squatterskoj sceni d o g o d i l e ,
o m o g u u j u i niz n o v i h i d e n t i t e t a ( p o p u t g a b b e r s q u a t t o v a ,
t r a n c e squattova) i priznajui divlje squattere r a v n o p r a v
nim akterima. Sam protok vremena o m o g u i o je drukiju
p e r c e p c i j u o n i h k o j i d o l a z e iz H r v a t s k e , p a j e i n a v i s o k o p o l i t i z i r a n o m dijelu scene taj p o d a t a k s a d a i p a k s m j e
ten u g e o g r a f s k a a ne p o l i t i k a ( a u t o m a t s k i d e s n i a r s k a )
o d r e e n j a , k a o to j e t o b i o s l u a j 1 9 9 1 . Poto s e m e h a n i
zmi politikog izjanjavanja ne p o k r e u t a k o lako u situaciji
u k o j o j g o l i ivot, s t a n ( s q u a t t ) , p i v o i g l a z b a p r e d s t a v l j a j u
osnovne koordinate, i poto je d o b a r dio amsterdamskih
squattera b i o slian u svojim preferencijama glazbe i n a i n a
zabave pristiglim z a g r e b a k i m p u n k e r i m a , trebalo je proi
o d r e e n o v r i j e m e d o k sluaj Sexa i d r u g i o b l i c i s u k o b a
z b o g politike korektnosti (Heineken p i v o , primjerice, p o
d i g n u t o k o d nekih a k t e r a n a s i m b o l i k u , d a k l e s a m o b o j k o t a
vrijednu razinu M c D o n a l d s a ) nisu utjecali na p e r c e p c i j u
z a g r e b a k e kvadre koja se preselila u A m s t e r d a m . J e d a n
od mladih zagrebakih noise-brijaa, pristigao u p r v o m
v a l u n a s q u a t t e r s k u s c e n u , jo p r i j e Sexe, o v a k o j e n a k o n
etiri g o d i n e r e z i m i r a o iskustva p r v i h s u s r e t a s d o m a o m
s c e n o m : Sad v i d i m k a k o su nas d o m a i squatteri doiv
l j a v a l i . P a m i s m o z a n j i h svi bili m l a d i k o m u n i s t i k o j i s u

428

42Q

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

jui m i n k e r e , k o l s k e k o l e g e , e k a j u i d a n a s t a v a z a v r i ,

Giozg'

dotle e za drugi d i o kvadre d a n krenuti neto drukije.

N a i e s e p o k r a j d u a n a , k a o i svih d r u g i h d a n a . S k u p i t i
l o v u , uicati, po m o g u n o s t i ukrasti u s u s j e d n o m d u a n u

P o z n a t a j e i n j e n i c a d a p u n k e r i , m e t a l c i , stari i n o v i

n e t o (pa n e b u m v a l j d a k r a l t u u d u u d i s m o s v a k i

subkulturnih

d a n ? ) , i k u p i t i j e f t i n o v i n o i k o l u . N a p r a v i t e b a m b u s i

s t i l o v a ive v e i n o m u sferi s l o b o d n o g v r e m e n a . M o e

piti, komentirajui sinonji d o g a a j k a o i njihova braa

n e t k o _ j T a r a v n o , s v o j i m i z g l e d o m j d p k a z i v a t i vlastiti i v o t n i

po i m a g e u k o j a su u t o m m o m e n t u u k o l i . I z m e u 1 3 i

stil i u k o l i , na p o s l u , u r o d i t e l j s k o m d o m u , s m a n j e ili

14 sati, d o i e d i o o n i h koji idu u k o l u , netko da bi se

vie p r o b l e m a , ali t a d a n e i z b j e n o f u n k c i o n i r a i u l o g a u e

pridruio b a m b u s u , netko da bi m a l o stajao i otiao kui

n i k a , r a d n i k a , s i n a ili keri' i s l i n o . Tok k a d a se d o e u

na ruak. O n a j d i o kvadre koji je z a p o e o s b a m b u s o m ,

k l u b , n a k o n c e r t , ili n a p r o s t o i s p r e d n e k o g k i o s k a , n a p a r

s k u p i t e z a n o v u t u r u i n a s t a v i t i stajati p o r e d d u a n a p o

kiralite, pokraj d u a n a , na bilo koje mjesto g d j e se n a l a

put stalnog hedonistikog upozorenja svim p u t n i c i m a na

freakovi, darkeri

brojni

pripadnici drugih

ze s u p l e m e n i c i , tek t a d a se ivi a u t e n t i a n i p o t p u n i v o t .

relaciji k o l a - r o d i t e l j i - p o s a o - z a b a v a . S v r e m e n o m , oni koji

O v d j e n e m i s l i m p i s a t i o f e n o m e n u v i k e n d - p u n k e r a ili

stoje i s p r e d d u a p o s t a j u p r i m a r n o b o e m i , o t k a e n j a c i ,

l j u d i na

p i j a n c i , p a t e k o n d a p u n k e r i , m e t a l c i ili n e t o t r e e . S g o

povratku s koncerta m i j e n j a j u g a r d e r o b u i skriveni od ro

d i n a m a se p o m i j e a j u p r i p a d n i c i r a z l i i t i h s t i l o v a i t a k o u

d i t e l j s k o g p o g l e d a s k i d a j u n a k i t ili n e k e d r u g e p r o v o c i r a -

s v a k o m kvartu m o e m o nai j e d a n otpadniki front o k u

jue ukrase. T a k o e r nas ne z a n i m a ni o n a j d i o koji h r a

pljen o k o a l k o h o l a , ljenarenja i n o n o g b d j e n j a , kojf

v i k e n d - h i p i k a , ili o s c e n a m a

u kojima mladi

b r o nosi svoje n a u n i c e , koice, n a r u k v i c e , j a k n e i o s t a l o

p o n e k a d s a m o s l e n g , u r b a n i tih i r o c k r a z l i k u j u o d k l a

p r e d p o g l e d e r o d i t e l j a ili p r o f e s o r a . O v d j e s e r a d i o o n o m

sinih a l k o h o l i a r a , koji t a k o e r svuda i m a j u svoja m j e

d i j e l u s c e n e k o j i j e p o t p u n o na r u b u , o l j u d i m a k o j i s u

sta, g d j e je prosjek g o d i n a iznad pedeset. To je o n a o p a s

iskoili i z d r u t v a i n a i n a i v o t a k a k a v s e o b i n o o d

n a c r t a , p o k o j o j h o d a T o m W a i t s ili, n a d r u g i n a i n , N i c k

strane veine prikazuje kao n o r m a l a n , poeljan, uobiajen

C a v e , i koja govori jezikom subverzije i destrukcije, n a p u

i zadan. Zamislimo g r u p u , recimo punkera, na koncertu:

tanja normalnosti i g r a a n s k o g a ivota, gdje n e m a ro-

Pivo, b a m b u s , esta, s k a k a n j e , k l u p k o t i j e l a , z n o j , m u ko-enska

pria,

m a l o p o l i t i k e ili s o c i j a l e ,

zajednitvo,

mantinosti p o b u n e osim u vlastitom otpadnitvu i rijetkim

t r e n u c i m a , uz s a m o u n i t e n j e k a o vidljivi p e a t prie.

prepoznatljivi i m a g e , W C - p r i e , redari koji tlae, fajrunt.

Krenuo sam u jedan od zagrebakih perifernih kvar-

Prije ili k a s n i j e , i d e s e k u i . S u t r a j e n o v i d a n . U t o m s u

t o v a , b i o j e r a d n i d a n , v e e r i jo uvijek t o p l o . K a f i i , u o b i

tra lei r a z l i k a . D o k e d i o k r e n u t i u k o l u , p r e p r i a v a j u i

a j e n e g r u p i c e , g l a z b a o d ljige d o estice. V r i j e m e o d m i e

p o d v e l i k i m o d m o r o m k a k o s u izali n a bis i r a s p a l i l i s t a r e

i kafii se zatvaraju, ljudi o d l a z e k u a m a . O s t a j u kvadre

C l a s h i Pistolse ( p o p u t G B H u K u l u i u ) , p r e z i r n o g l e d a -

k o j e n e m a r e z a k a f i e , jer t u u blizini j e n j e g o v o v e l i
a n s t v o k i o s k k o j i r a d i c i j e l u n o . Ljudi s t o j e u m a n j i m

Tekst iz kolumne Benzin: The Voice of G o n g u asopisu Heroina.

4 3 0

g r u p a m a i p o v r e m e n o odlaze prema kiosku po pie, k a o

431

Benjamin Perasovi

URBANA PLEMENA

p r e m a n e k o m s v j e t i o n i k u k o j i svijetli u m r a k u f i n o g , m i r

p o t e k l a tri p o t o k a i u p o d n o j u se n a p r a v i l o j e z e r o . Tu se

n o g , u r e d n o g i v e i n s k o g i v o t a svih o n i h t i s u a l j u d i k o j i

Siva n a p i o v o d e i o t i o , a to m j e s t o ti je s a d t u r b o svetite.

s p a v a j u o k o nas u velikim b e t o n s k i m z g r a d a m a . Prolazi i

p o l i c i j a , n a v i k l a n a s t o t i n a m a p u t a ve l e g i t i m i r a n e f a c e .
P i j a n s k i r a z g o v o r i , r i z n i c a l i k o v a . Prilazi m i j e d a n ; J e b a l t i pasmater ovjee, pa to ni normalno. I m a m frenda, tam
ivi, u z g r a d i . O e n i l se, ima neki kurac od ljake, d o m a
m r l j i , k l i n c i , n i k a m ne i d e , evi se j e d n o m t j e d n o a to i
nije neka eva - pa d a j mi ti sad reci, je li to ivot? Ma
k u r a c , o v j e e , n i s a m j a o d a v d e . Kui, j a n i s a m o d a v d e ,
ja ti o v o ne k u i m , o v j e e . Jesi li u o za G r i m a n d e r s e n o v e
bajke? M o r a l si ut za G r i m a n d e r s e n o v e b a j k e , j e b e m t i . E,
vi, j a s a m t i lik i z t i h b a j k i . J a n i s a m o d a v d e .
Otiao sam do kioska po pivo, i kad sam se vratio,
isti j e tip o p e t i m a o m a l i m o n o l o g . Ja n i s a m o d a v d e j e b e m t i . Ii u o p e t u N e p a l , i a k o

N o j e o d m i c a l a , n a I s t o k u j e p o s t a j a l o svjetlije, k i o s k
j e jo r a d i o , s a m o to j e p o n e t k o (isto k a o prije m j e s e c d a n a
k a d a j e Poip p o s t a o Boib) i z g o v a r a o g i o z g .
V i d i o s a m l j u d e koji su bili (ili su to jo uvijek?) m e t a l c i ,
p u n k e r i , hipici i navijai. S a d a ih ujedinjuje g i o z g i n o n i
i v o t u k v a r t u . K o j e j e o v o j u t r o p o r e d u ? Sto p r i a j u p o
g l e d i k a d s e s r e t n u , u j u t r o d o k prvi i d e n a p o s a o a d r u g i
m o l e i v o ica z a s e n d v i n a k o n n o i u k o j o j j e e u v i j e k
ispred gladi? O d l a z i m razmiljajui o rock-kulturi, h e d o n i
z m u , boemtini, identitetu rockera i identitetu p i j a n c a . O re
l a t i v n o s t i n o r m a l n o g . O S h i v i , evi j e d n o m t j e d n o i i v o t u
p o k r a j g i o z g a . O t o m e to u rei k a d a m e n a p o s a o o d l a
zei s u s j e d i b u d u p i t a l i k u d a t a k o r a n o , to s m o v r i j e d n i
danas?

s a m t a m bil u z a t v o r u . Z a t v o r u N e p a l u , j e b e m t i m a t e r , a l i
o p e t bi io. A b e d je b i l , o v j e e , p r v u n o u z a t v o r u skuil
s a m da se n e m r e m ni okrenut, ko sardine s m o bili nasla
g a n i . D o b i o d m a tri vrste b u h a , j e b e m t i , o n e k a j s k a u s u
jo n a j b o l j e . T o t a l n i b e d . N e m a o p e v o d e a k s e n e d i g n e u etiri i e k a r e d do est. I o n d a s k u i , j e b e m t i m a
ter, i p r v o g f r a j e r a do s e b e - p u f , r a s p a l i ga a k o m u
glavu. D a , ovjeejebemti, rukne ga i o n d a te o d v e d u u
s a m i c u n a tri t j e d n a . S t a v e t e u l a n c e , a l i i m a o s i g u r a n u
v o d u j e d n o m d n e v n o i n e m a b u h a , ovjee! Tu se ve i
k v a d r a zainteresirala i n e t k o je pitao o N e p a l u o p e n i t o
(jer u k v a r t o v i m a i m a l j u d i k o j i s e niti d o g r a d a n e m i u , a
k a m o l i u N e p a l ) . Slijedi o d g o v o r : N e p a l je super o v j e e .
Z n a l i tko j e b i o Siva? Kui, o n o , d a v n o , bil j e B o g o v j e
e , a v o l i l je j a k o pit i d u v a t pa mu se o s u i l a u s t a i bil je
jako e d a n . Popizdil je kaj n e m a n i g d e v o d e i zabil je troz u b a c u b r d o . K a d je izvukel trozubac iz stijene, o d m a h su

432

433