el-muhasibi

er-ri'aye

Kalb

Hayat
2
Prof. Dr.

Abdulhakim Yce

el-muhasibi

2005

I5IKYAYHLAM

Kalb Hayat

ISBN: 975-278-036-9

Yayn Numaras: 303

Bulgurlu Man. Balar Cad. No:5 34696
Tel

Faks:

0(216) 522

11

0(2 16) 522

88

99

skdar/stanbul

www.isikyayinlari.com

BASKI:

ALAYAN A..

Sarn Yolu No: 7

Tel:

0 (232) 252 20 97/98

Gaziemir/tzmir

Bu

eserin

Ik Ltd.

Bask

tm yayn haklan

ti.ne

aittir.

Tarihi

ubat 2005

iindekiler
I

ZGEM

323

kinci

Blm

ARKADALAR
VE NEFS TANIMA
Kulun Tevbeye Azmetmesi Sonra Dnmesi
Adamn htiyac in veya Aliret Arkadalar Olarak

Grd

Fakat Yanlarnda Oturunca Salim

Bildii Kiilerle

Oturmak in

Karlanca

Onlarla

Din

327

Kalamayacan

Dar kmas

331

Adan

Azlndan Endie Ettii

Arkadalarla Bulumay Terk etmeye Yardmc Olan
Selmetin

eyler

338

nc Blm

NEFS TANIMA
Saknmak

Nefsin Revasndan

349

Nefsin Kt Meyillerini Bilmek

351

Drdnc Blm

UCUB
Nefsi

Tanmann

Neticeleri,

Ucbun zah

ve Amelle

marma

361

Din Nedeniyle Ucnb

364

Ameli Nefse zafe Etme

366

Amelle

marma (dll)

371

Yanl Rey ile Ucub

374

yi Ameller Sebebiyle Oluan Ucbu Gideren eyler

377

Yanl Reyle vnmeyi

384

Nefis ve

Dnya

ile

(Ucub) Nefyeden eyler

Ucub

389

Soy Sebebiyle Ucub

393

Say okluuyla Ucub

399

Mal Sebebiyle Ucub

401

Kalp Hayat -2

320
Beinci

Blm

KBR
Kibrin zellikleri ve eitleri

407

Kendim Beenme (Ucub) Olan

Dnya ile Kibirlenmek
Kibri Bertaraf Etmek ve

zellikle

418

Kibir

428

Kulun Kendini Bilmesi

lim ve Amelle Olan

."

430
440

Kibir

Kul, Nefsinin Kibri Gerekten Terk ettiini

veya

Onu Aldattn Nasl

446

Bilecek?

Geen Konunun Aklanmas

Bid'at, irk ve Kfr Ehline Kar Olan Kibrin

453

zah

460

Altnc Blm

ALDANMA
Allah

ile

Avam

Aldanma

ve isyankr

465

Mslmanlarn Aldanmas

471

Aldanmann Arasn Ayrma

badet Ehlinin Aldanmas
Fkhla Aldanma
ok Amel Edenlerin lmini Bilmekle Aldanma
Rec

472

ile

482

486

..

490

Zikredenlerin ve Kssa Syleyenlerin Szlerini

ve Zhdle

lgili Hadsleri

Cedelleme,

Delil

Bilmekle Aldanma

Getirme ve Dier Din

497

Saliklerine

Reddiyeler Sunmakla Aldanma

499

badet ve Amelle Aldanma

502

Dier

Zahir ve Btn eylere Bakmadan

Sadece Yiyecek ve Giyecekte Vcr'

ile

Aldanma

506

Uzlet ve nsanlardan Kamayla Aldanma

507

Kyam ve Orula Aldanma

Takva Peinde Olan ve Hem ten Hem Dtan

510

Gaza,

Iac,

Gece

Aldanmas

Nefsini yi Gzetleyen Kimsenin

Rz Tevekkl

ve Kt Ahlktan

Amel Etmeye Azmetme

Kanma Gibi lerde

Aldanma
Allah'n Kulu Setretmesi ve Mhlet Vermesi
hlsla

511

513

ile

ile

Aldanma

515

indekiler

321
Yedinci

Blm

HASET
Hasedin

Tarifi,

Nitelii

Haran Olan Hasedle Mubah Olan Hasedin zah

Bizzat Haset Olmamakla Birlikte Haset Saylan Hususlar

521

Makam

531

ve

Kin,

Sevgisi ve Liderlik

zerine

Oluan

Haset

529

...

Dmanlk ve Buzdan Kaynaklanan Haset

532

Dnya Sevgisinden Kaynaklanan Haset

Ucubtan Kaynaklanan

Kii Hasedi Nefyettiini

I

Iaset

534

Ne Zaman Bilir?

Organlarla Olur Diyenlere Reddiye

Hasedin Zlm

Yan

^J^J

Var

547

m?
Sekizinci

548
550

Blm

MRDN TERBYES VE HDAYETE ERDKTEN

SONRA FTNEDEN SARINDIRILMASI
Kul Zhir ve Btnnda Gzel Bir ekilde Allah rzsna

Uyduktan Sonra Nefsi Hususunda Korkaca eyler

568

Kaynaka

575

Hads ndeksi

577

Karma ndeks

587

ZGEM
1962

doumlu

olan Abdulhakim Yce, 1986'da

niversitesi lahiyat Fakltesi'ni

nnda aratrma yapmak

Ankara

ki yl boyunca,

bitirdi.

ala-

almayp, zel dersler

ald ve ilm aratrmalar yapt. 1988 ylnda Atatrk nivergayesiyle grev

sitesi lahiyat Fakltesi'ndc doktora

leri

Bakanl

bnyesinde vaizlik grevine balad. Bakanl-

grevlendirmesiyle,

ehirlerinde

Almanya'nn Kln ve Fransa'nn

belli srelerle

1992'de,

Dd//'na,

Raz'nin Mefathu'l

Paris

grev yapt.

Atatrk niversitesi lahiyat

savvuf Anabilim

Gayb Adl

Fakltesi'nin Ta-

Tefsiri'nin

Ayn yl,
r Yn

basld) adl

tezini bitire-

olarak

asistan

(Raz'nin Tefsirinde Tasavvuf adyla

rek,

almalarna ve Diyanet

alannda doktor oldu. 1993 ylnda

atand.

Yznc Yl ni-

versitesi lahiyat Fakltesi Tasavvuf Anabilim

Dalna

Yar.

Do. Dr. olarak atand. 1997'de Doent, 2003'te Profesr oldu.

Halen bu grevine devam etmektedir.

ynlanm

bilimsel makalelerinin

Deiik

yan sra

dergilerde ya-

kitaplar

lanmtr:

1.

Razi'nin Tefsirinde Tasavvuf, zmir, 1996.

2.

Gece badeti, zmir, 1999.

3.

ehitlik ve ehitlerin Mayat, st. 2001.

4.

Tasavvuf ve

Bid'at, st.

2001

yayn-

ARKADALAR
VE
NEFS TANIMA

KNC BLM

Kulun Tevbeye Azmedip Sonra Dnmesi

Yardmc,

(Takvaya

ehvete
Dedim

Muhalif Olacak Hususlar)

ki:

"Nefsim, Allah hakkna

kar

taatle kullara

kld

Hev-i Nefs ve

riyakr

riyet

etme ve Allah'a yaplan

davranmay

etme konusunda
Baz haklar zayi etmeterk

bu kuauda azim gsterdi.

dike veya baz taatlarda yapmack hareketlere girmedike, bu
durum byle devam edecek gibi. Peki ben nereden geldim?"
karar

Dedi

ve

ki:

"Senin havfn zayftr, Allah'tan olan

Dedim
"I

saknman

ki:

lavfmn glenmesi ve saknmamn artmas

Dedi

"Bu

nasl olacak?"

ki:

sualine, fikr

tavsiye ederek cevap

Dedim

idman yaparak ve

nefsini

korkutman

vereceim."

ki:

"Bana emrettiin

gibi nefsimi

gsterme, gnahlarda srar

mamada

azdr."

karar

etmeme

korkuttum. Neticede azim

ve

taat

zerine riyakr ol-

aya kayd ve
Onun yine aya kay-

kld. Ancak ok gemeden, nefsin

dnd. Tevbe ettim ve azim gsterdim.

d, ben yine tevbe ettim ve azim gsterdim. Sonra baz gnah

ve

yapmack

hareketlere geri

dndm. Bazlarn da tam

bir

ekilde yaptm."

Dedi

ki:

"Sen daha cehalet dnemine yaknsn. Gnahlarla

alkanln
yayasn.

ok

Iev-i

fazla

olmu. Doruluk

lfet

ve

ve murkabeye itinada

nefsin gldr. Lezzetlerle olan lfetin ve

Kalp Hayat - 2

328

Onun

ilikinin iddetinden tr, ehvetin galeyandadr.

abuk dnyor ve Allah hakk

da

gsterdiin azminde vefal

iin

davranamyorsun. Neticede baz

iin

bazlar

ibadetleri zayi ediyor

yapmack bir ekilde yapyorsun."

Dedim

ki:

"Arzularm nasl
tabilirim,

Dedi

havf ve

ldrebilirim, hev-i nefsi nasl zayfla-

saknmay

nasl glendirebilirim?"

ki:

"Gemi gnahlar

srekli

dn, Allah'n bunlardan

t-

r sana verecei azapla ve tekrar dirilme, sorgulanma, iddetli

azap ve sevaplardan mahrumiyet fikriyle nefsini korkut.

Sk sk

sen bunlar hak etmisin.

gelecekten endie iinde

men

ol,

tevbe ve

Allah'n

ederek nefsin lezzetlerine engel

yince, abucak dn,

hemen

tevbeye

azme mracaat

holanmad

ol.

Kk

bir

ko ve azmini

Nefsini korkutma temrinlerine

nk

devam

eylerden

gnah ile-

yenile.

havfn

edersen,

glenir. Nefsin istek ve isyanlarn reddeder,

et,

alkanlklarn

kullandrmazsan, detlerinden kopar, zevklerini vereceinden

midini keser,

kullanlmad

olursa da, arkasndan

iin arzular

lr.

Kullanlan

hemen korku ve znty devreye

so-

karsn.

ite o zaman takvaya

erer,

dorulukta mstakim olur ve

Allah iin murakabe ve ihlsta ykselirsin."

Dedim

ki:

"Bu bana ok uzun

geldi.

aceledir.

Anlattn

ekilde

fikr

temrinlerde ve nefis mcahedesine gl olabilmem

iin,

zayf olduumdan tr bana

dir?"

Dedi

ki:

yardmc

olacak

ey

ne-

Arkadalar ve Nefsi Tanma

.

329

"ki
senin

hasletle

ayan

zayfln

kaydran ve

gereken ya da Allah'a

kalmaldr. kincisi,

mek,

nefis

fitneye sokan

taat

gider ve takvan glenir: Birincisi,

uraman

kaldrmaktr. Sadece

..-

btn sebepleri ortadan

gereken veya yerine getirmen

etmene yardmc olan tek

ayan kaymasndan

bir sebep

sonra fazla bekleme-

gnaha almadan, arzularn tatll kalbe yerleme-

den hemen gnah kknden koparmaktr."

Dedim

ki:

"Ayak kaymasna ve hataya neden olan eyler hangileridir?"

Dedi

ki:

"Mesel adam, hell olmayan

eye bakmaktan ve bu iten

holanmaktan ikyet etmektedir. Yol kenarnda oturup ko-

numakta
ver.

bulumay

veya dinlenmektedir. Arkadalaryla

se-

Yol kenarnda her oturuunda nazar etmemeye niyetlen-

mektedir ama, nazar

iin

galip gelir ve nazar eder.

ehveti aniden galeyana

Sonra dner,

ayn eyler

piman

gelir, nefsi

olur ve tevbe

bu oturma iini terk eder, evinde veya mescidinde oturursa, onu

fitneye sokan sebep ortadan kalkar. Bu haliyle, fitneye maruz
eder. Sonra yine oturur ve

kalan en gl insandan daha gl

tekrar eder. te

olmu

nk zayf

olur.

adam, kendisini fitneye sokan sebebi ortadan kaldrnca,

le

yz yze olan en gl insandan daha gl

olmayan iler

iin

dar kmak

da byledir.

fitney-

olur. Gerekli

Bu

tr

klar

terk etmek, fitne sebebini ortadan kaldrr."

Dedim

"Eer
Dedi

ki:

ihtiyacnda

iyilik

ve

taat varsa?"

ki:

"Eer

ihtiyac din bir vecibe

ksn. Olup olmayacanda phe

isyn etmesin.

nk

iyilik

ise,

yerine getirmek iin

ettii bir

ve taat iin

eyle Rabb'ine

kmay

terk

etmek

Kalp Hayat 2
-

330

olmayacan ise
eer kmak nefsin

gnahtr. Nazarn olup

Aksine, Allah biliyor

alaca

bir

ki,

iin ise,

bilmemektedir.

rahat veya zevk

Allah'n sevmedii bir

eye

nazar et-

meyip dinini korumak gayesiyle, kmayacakt. Yani Allah'n

haklarndan bir vecibeyi eda etme gayesi olmasayd, kmayacakt.

korktuuna

Allah ona kzar endiesiyle, nazardan

mimiyeti Allah tarafndan bilinince, Allah iin

olur.

Bu

km

vecibe olmasayd, Allah'a tevekkl edip kmayacakt.

Allah onun, nefsinin rahat iin

korur.

dar

dair sa-

Bu

niyetle

kan

kmadn

Allah, terk

bildiinden, onu

etmeyecek kadar kerem

sahibidir.

ihtiyac, kendisi veya ailesi iin mutlaka yerine geti-

Eer

rilmesi gereken,

makamda
durumla

onsuz olmayan dnyev bir

saylr. Allah onun, Rabb'inin

karlamamas

lunmak veya vnmek

ceini

bilir.

o yine ayn

houna gitmeyen

bir

maln artrmak, riyada bukmayacan ve terki tercih ede-

gayesiyle,

iin

Allah'n taat zerine

ailesi iin zaruri bir

ey ise,

yardm

talebi

ve nefsi veya

durum olmasayd, Allah'n onu

terk etme-

yeceini bildiinden O'na tevekkl edip kmayacakt. Nefsinin lezzeti iin kmaynca, inallah, Allah'n onu terk etmeye-

ceini ve koruyacan mit ediyorum.

htiya olmadan ve daha nceki tecrbelerden, gnahtan
salim kalmayacan bildiinden, irdesi gleninceye kadar, bu
tr

dnya

ihtiyalar iin

kmasn demiyorum.
sre

dar kmay terk etmesi evldr.

Hi

Kendini tedavi edinceye kadar, ksa bir

kmamasn uygun gryorum.

Gybet etme,

hell

olmayan eylerle aka yapma ve baka-

syla alay etme gibi konularda dilinden ikyeti

ise,

durum

Bu durumun ne zaman ve hangi artlarda daha

ok olduunu aratrmaldr. Arkadalaryla beraber olunca m,

yine ayndr.

Arkadalar

ve Nefsi

yoksa olmaynca
geliyorsa,

Tanma

331

bu durum oalmaktadr? Beraberlikten

bu beraberlii,

terk etmelidir.

Ancak

onlarla yerine

getirilmesi gerekli olan bir vecibe veya onlarla beraber rz'k

elde

kmsa,

etme yolu ortaya

nefsinin rahat veya arzularn

tatmin etmek iin deil, o vecibeyi yerine getirmek veya gei-

mini kazanmak

Bu durumda
nk O biliyor

iin oturabilir.

iin Allah'a gvenmelidir.

ve arzularn tatmin etmek iin oturmuyor.

bir vecibeyi yerine

yardmc

olan

edecekti.

yle

onu korumas

ki,

nefsinin rahat

Eer O'nun adna

getirmek veya bu vecibeyi yerine getirmeye

gday

bir sz syler

da,

etmek olmasayd, Rabb'ini kzdracak

endiesiyle, oturmay terk ederek Allah' tercih
ise,

elde

inallah, Allah ona

yardmc

olur ve

onu

korur.

Ama

kalamayacan, konuma ve yaknlklaryla onu Rabb'inin houna gitmeyen zeminlere kaydracaklarn bildii ve bunu birok tecrbelerle snad halde,
onlarla olunca salim

yerine getirilmesi gereken din bir vecibe veya

kazanlmas

gereken ve onsuz olmayan bir geim vastas da ortada yokken

oturursa, bilerek elleriyle kendini tehlikeye

emrini hafife

atm

ve Allah'n

alm olur.

Adamn htiyac in veya Ahiret Arkadalar

Olarak Grd Fakat Yanlarnda Oturunca Salim
Kalamayacan

Bildii Kiilerle Oturmak in

Dar kmas
Dedim

ki:

kalmayacan defalarca denemesine ramen, Rabb'inin houna gitmeyen szler sylemeyeceine azmederek kan kii hakknda grn nedir?"
"Yanlarna gidince salim

Dedi

ki:

Kalp Hayat -2

332

"Daha nce de Rabb'inin houna gitmeyen eyler konumayacana azmetmi olmasna ramen salim kalmamsa, bu-

nu

bir daha

kendisini

korumamasna neden olmu

tecrbeye

ramen

ma

atm

denemekle kendini tehlikeye

kendini tehlikeye

olur.

atm,

ve Allah'n

nk, birok

az salim olan orta-

girmitir.

yukarda deinilen nedenler dnda

onlarla oturmaktan ve onlar ziyaret etmekten kanrsa, Allah

Eer bunu

onu

terk

anlar ve

etmeyecek kadar kerem

rahat ve arzularna

hakkn

ramen

sahibidir.

nk,

atmaz, nk

Dedim

"Eer

O'nu

Ama O'nun

onlar terk etmitir.

yerine getirmek iin onlarla oturunca,

nefsinin

onu

tehlikeye

hev-i nefsine tercih etmitir."

ki:

beraberlii hayr ve zikir iin olur da

bu arada hoa

gitmeyen baz szler de konuulursa, durum nasl olur?"

Dedi

ki:

"Meclislerini ve beraberliklerini terk etmelidir.

lim
la

kalmayacan

nk

sa-

tecrbe etmitir. Ayrca, nafile bir i, gnah-

yerine getirilmitir."

Dedim

ki:

"Ama onlar Allah iin

Dedi

kardetirler?"

ki:

"Yalanclar bu ad, davalar

iin,

gerek deil,

kullanrlar. Allah iin kardelii deil,

ondan

istiare

aa

olarak

olan

mu-

habbeti bile iddia eden kimselerle en azndan, zntye gir-

meden

salim kalnr.

Onunla salim

iin

karde, arkada ve dost desen

dr.

Onun

beraberlii

ile,

kalmadn

bile,

kiiye, Allah

dmannmaruz kaldn kii,

o senin din

Allah'n gazabna

nasl Allah iin karde ve arkada oluyor ki?

Arkadalar
I

ve Nefsi

z. Biterin

yle bir kelime

ile

Tanma

konuur

ki,

u hadsi

duymusundur: "Adam
Allah'n gazabn zirve seviyede hak eder.

rivayet ettii

Konumasyla seni Allah'n

gazabna maruz brakandan daha dman, kim yardr? Behz b.
Kyamete kadar

zerine gazap yaztlr."

Iakim'in rivayet ettii hads ise yledir: "Yalan konuarak halk

gldren kiiye yazklar olsun, yazklar olsun, yazklar olsun!"2

Kays

b.

gldrmek

Ebi

HazmVn

bir mecliste,

Bu

ilere

neden

halk

gk

iin yle bir sz syler ki, Allah'tan, yerle

sndaki mesafe kadar uzaklar."

olmaz

"Adam

hadsi:

ara-

dman

olan,

m?

Sadece tasannu

senden raz olur ve nefsin de bundan

ile

vazgemez. ster adaletle

zulmen olsun,

ister

kzd kiiye kzar,

dman olduu kiiye dman olursan, bu ifrat olur. Ama konuma bundan da fazladr. te bu sana dmandr, dost deil.

Muhammed
Orada

b.

Nasr cl-Haris'nin

ifade edildiine gre

hadsini

duymadn

Cenb- Hak, Hz. Musa'ya unu

vahyetmitir: "Ya Musa, kendine dost ararken dikkatli

nim sevincim

ol.

yardmc olmayanla arkada

nk o senin dmanndr, kalbini katlatrr."
zerine sana

dmanndr.

ite byle olan, senin

karde

vb. isimler verirsen,

Onun zddn

hak etmi

ki,

o da

dman

zararl,

kelimesidir.

Bu

yakmasa

bile,

m?

fren kii gibidir.

kt kokusu

ile

Eb Dv, Edep,

I,

Zld,

cl-Bulmri, Zehaib, 31; Mslim, Birr, 145;

10; Darim, sti'zan, 66.

Eb Dvd, Edep,

16;

7'

eder"

bile, kal-

80.

80; et-Tirmiz,

Krn

seni rahatsz

da yledir. Onlarla beraber Allah'a isyn etmesen

es-Suyt, Camiii's-Sair,

Gnah

Hz. Peygamber

Onunla

kim vardr?

duymadn

hadsini

yle buyuruyor: "Kt arkada, kre

seni

olma.

hak etmediin eyi vermi olursun.

ilemene neden olandan daha

kvcmlaryla

Be-

Allah iin arkada,

Allah'a isyan edilen kii nasl Allah iin dost olabilir?

Eb Musa'nn

m?

Kalp Hayat 2

334

megul olmasna ve oyuna dalmasna engel

olamazsn. Bu trls karde deildir, dmandr, hatta d-

binin katlamasna,

mandan da

zararldr.

ksmdr: Adam var onu tanmazsn veya taarkadaln olmamtr. Adam var bid'atdr, adam

nsanlar drt

nan

da

var fasktr,

adam

arkadaln var.

nefsin

mlyniyata dalabilirsin?

kimseyle

konumaz,

kalbin bunlara

meyen

szler

Asl

duun,

yannda durumu kapaldr, ama

Kalbin bid'atdan ve fasktan nefret eder. Seni

arsalar

hakka

var senin

onlara

meyletmez.

Onlarla

nasl

Tanmadn ve arkadalk etmediin

dostluk kurmazsn. Bunlarla aldanmazsn,

snmaz

ki, gaflete

dalp Rabb'inin

houna

git-

konuasn.

tehlike, senin

kalbinin

eklinde, senin gibi olan, dostluk kur-

snd kiilerden

Beraber gaflete dalar-

gelir.

sn, Allah' hatrlamayacak ekilde O'na isyan edersin. Veya

hatrlarsn da, gaflet perdesinin

ndan

tr,

nem

kalnl

Zaten avclar da karga avlamak

avlamak

iin

aa

yatrmazlar.

ku

dikerler.

nna konar ve

dalgnl-

eytann oyunu ve
aa drr. En yumu-

alar

oyunlar yaparlar. Ser-

kurarlar. Sere

Her kuu avlamak

nk ku

iin

benzeriyle

iin,

avlamak

iin

kargay

kendi cinsinden bir

uyuur, nsiyet

kurar, ya-

mektubu

neticede avlanr.

Hz. Eb Derda'nn, Hz. Selman'a

duymadn

konuma

vermezsin. Bunlar,

alardr. Onlarla seni uyutur, neticede

ak avcdan daha yumuak davranr.

eleri

ve

m?

yazd

ama ruh ruha yakndr. Gkteki ku yerdeki benzerinin yanna konar." Ne gzel sylemi. Biz de bunu tecrbelerimizle gryoruz. Avc,
benzeri bir ekildeki kula kular avlad gibi, eytan da, ayn
eyi yapar. nk senin bid'atdan, fasktan ve avamla nsiyetten nefret ettiini bilmektedir. Kalbini, ayn tipte kiilerle
"Beden bedenden uzak

olur,

Arkadalar ve Nefsi Tanma

arkadala,

konumay

lfete ve

karlatn

lfet ve sevgi iinde onlarla

fasktan ekindiin
sin.

Kalbin

hemen

sevmeye davet etmektedir.

zaman, bid'at ve

onlardan ekinmez ve endie etmez-

gibi,

nsiyet kurar, rahatlar,

yaklar ve konuma-

larna ortak oluncaya kadar szlerini ssler.

Sonra, arkadalar

zaman
ri

dikkatli ve

deiik

havf sahibi olduunu, gybet, yalan ve benze-

eylerden nefret ettiini, onlardan ekindiini

dana hemen bu
dip, nsiyet
laf etmeyi,

bilince, arka-

tr eylerle ssl laf yaptrmaz. Allah' zikre-

kuruncaya kadar

dnya

ou

tiplerde olurlar. blis, senin

ile

sizi

ba baa

brakr. Sonra fuzl

sknet bulmay gzel,

ho gsterir.

Buna

dalnca, gybet ve yalan ssleyip gzel gsterir.

Eer
bet

ikiniz

de

ou

iinizde havf sahibi kiiler iseniz, gy-

yapmay, Allah adna gazaplanma, hayret etme, reddetme

veya sz konusu kiiye

bu makamda havf

acma eklinde

yaptrr.

Eer

de

ikiniz

sahibi deilseniz, gybeti, ikinizin zikrettii

veya birinizin zikredip dierinin raz olduu, o kiiye gazap-

lanma, kinlenme, alma vb. ekillerde yaptrr. Ya da halkn

noksanlklarn anlatp rahatlama yoluyla gybet yaptrr.

Yalan ve alay da byledir. eytan,

zaafnz

bildii lde,

Allah' henz zikretmeden, size bunlar ssler ve yaptrr.

man, kulu, Allah'n

holanmad
avam

kul kabul etmez. Nefsi,

numak

eylerle aldatmak

halkla,

istemez, nerde erli eyleri

gelince, onu, kendisi

ile itaati

D-

ister,

hayrl eyleri

bile

ama
ko-

konuacak? Buna kar

altna alacak biriyle karlatrr.

konumay ho gsterir, derken laf laf aar. Bir gnn tamam veya gnn byk
bir ksm susma ve selmetle veya faydal eyler konuma ya da
Sonra,

balang yapsn

hellinden
biriyle

nzk kazanma

karlancaya

numaya

diye, biri

dalarlar.

ile

kadar.

hakknda

geer. Allah iin

karde bildii

Sonra ayrlmayacak ekilde ko-

Neticede, ikisine de lnet

edilir.

Kalp Hayat -2

336

Onun iin Hz. mer yle demitir: "nsanlardan emn

olanlarn dnda, arkadalarndan ekin. Allah'tan korkmayandan da emn olunmaz. nk o arkadan, gaflete dtn
zaman, seni uyarr." Onunla buluunca selmetini artrr. Fay-

konuma

dasz

bir

una

gitmeyen bir

rr. Hell

yapyorsan seni zikre

konuma yapyorsan,

olmadn

bildiin

ve tevbe edersin. Allah'n

de

renmi

eyde

houna

olur, yararlanr ve

Allah'n ho-

yneltir.

seni nehyeder ve uya-

piman

seni uyarnca,

olur

gitmediini bilmediin eyi

gnah olarak bilmediin hata-

lardan, gelecekte de ekinirsin.

mam afi de yle diyor:

"Aklnn yars arkadandadr."

Ne gzel sylemi! nk, gafil olduun konuda akln uyarnca, sanki akln yars ondayd da sana iade etti gibi olur. Veya
btn akln ondayd

anda onu sana iade

da, bir

etti.

Btn

gafil

aklnzn yars birbirinizdedir. nk, arkadann

olduu konuyu sen fark ediyor ve onu ikaz ediyorsun. Sen

gafil

olunca, o seni uyaryor. Bir araya geldiinizde,

ilerinizde

Allah'a kulluk

yapm

oluyor, nefsinizin

iki

aklla

iki

aklla

namaz

klsa,

kusurlarn

grm oluyorsunuz.
Arkadalarn arasnda
oru

Allah'tan korkmayan,

tutsa, gazvelere katlsa,

hacca gitmi olsa

nk, namaz, orucu, hacc,

kendisinedir; onunla Allah'n

dalman

ise,

gazveleri,

ok

bile,

vebaldedir.

zikri,

zekt

vs.

houna gitmeyen konumalara

sana vebldir.

Bunun rnei una benzer: Zengin bir arkadan olsa, sen

de fakir, muhta bir adam olsan. Sana her geldiinde yemeini
yese fakat sana hibir ey yedirmese, mal onundur, zarar ise
sanadr. Aynen bunu gibi namaz, orucu vs. onundur, sebebiyet verdii vebl ise sanadr.

Arkadalar

Tanma

ve Nefsi

337

Sen onunla karlamadan nce selmette

tan sonra seni dinde

bozmaya

srkler,

isen,

hayrda

karlatk-

isen,

erre evi-

Bazen o seni fenala daldrmadan, sen ie balayabilirsin.

nk, kalbinin rahatlad, nefsin nsiyet ettii bir yerdesin.
rir.

Veya Allah'n

zikri

petinde

zerine yardmlaabilirsin.

iyilik

ve taatine dalabilirsiniz ya da gcnz nis-

midini kesmez, neticede Allah'n

houna gitmeyen

konumadan ayrlmazsnz. zerinde

zerinde
lamaz.

tnz.

yardmlatnz ktln

nk

Ama dman

sizden

bir

yardmhtnz

eyler
iyilik,

onu karzerinde yardmla-

yerini tutmaz,

bir farz zayi ettiniz, nafile

te asl hsran budur.

Onunla

Allah'a isyan ettiin, tasannuda

bulunduun ne

arkadan vardr ki, lmler, kabre ynelmekle seni yalnz brakmlar, onlarla ilediin gnahlar yazl bir ekilde
geride kalmtr. Arkadalkla ilgili sz ok uzundur ama, burakadar

yeri deildir.

Baka

onlarn sohbetlerini anlatacam, inallah.

Burada, azmini kracak ve zayf olduun zaman tevbe ile Allah
iin vefa

bir yerde

zerine

sabrn

bulundum. Ayrca,

ayrldn zaman
Onunla

ilikini

seni

azaltacak sebeplere

ondan ayracak,

kar

fitneye

bir

uyarda

drc ama

kartrmayacan sebeplere dikkat ektim.

kesersen, nefsine kar gl olursun. nk
ii

gl olan fitneci sebeplerle

olabiliyor. Zira, fitne

karlanca, zayftan da daha zayf

veren sebeplerden kamaktadr.

Ayrc

sebepler zayf olan arkadalarndan ayrnca, gnahlar terk

etme konusunda, daha gl hale gelmektedir.

Kalp Hayat 2

338

Onlarla

Karlanca

Azlndan Endie

Yardmc

Olan eyler

iin

nelerden yararlanabilirim?

byk

fitne

ve rahatlkta on-

ki:

"Dinine

nem vermen, Cehennem'e kar

gerekir.

da bedenine

a-

Byle olup tezekkr ve tefekkr edince, tefek-

kr gzel yap ve aratrmay derinletir. Ta

lamanda

Bulumay

olmadn syledin."

lardan daha galip kimse

cman

etmek

terk

kalp iin, onlardan daha

Dedi

Selmetin

ki:

"Arkadalarm

nk

Adan

Ettii Arkadalarla

Terk Etmeye

Dedim

Din

ki,

onlarla

kar-

dinine eksiklik koyan eyin gereini anlayasn.

Cehennem'e kar bedenine acyp dinde noksanlktan endie

bo

ederek

bir kalple

konuya yaklarsan, sana anlatlan cmle-

lerden iin zn anlarsn.

Bunda Allah'n gazabndan da emin

olamazsn. ayet, arkadalarnla

houna

gitmeyen szler syleyeceini

rak onlara vc kendine

un

karlatnda,

yakn gzyle

bilip

ve onlarla
caktr.

sonra nefsine acya-

bakarsan, iinde bulundu-

tehlikeden tr kyamette onlardan

onlarla sohbetten tr

sadece Allah'n

kaacan,

sadece

byk gnahlar yklendiini grecek

karlamadan daha ok

Bu Allah'tan korkup

nefret ettiin bir

kendine

ey olmaya-

acman durumunda

ortaya

kar.

Bu konuda ok ak
din kardelerinle her

bir

rnek vardr. Mesel, arkada ve

karlatnda

elbisenden bir iplik koparsalar, onlarla

lr!

sakalndan

bir

buluman ne

kl veya

kadar aza-

Onlardan da onlarla bulumadan da nefret edersin. nk,

devam ederse sakaldan olacan ve bir kseye dneceini gayet iyi bilmektesin. O zaman da halk sana aalayc
byle

gzlerle bakar.

Ayn

ekilde, elbiseden de olursun.

Arkadalar

ve Nefsi

ite bunun

lamann
la

yardmc

olanlar.

isim

gibi,

339

nefsine ve dinine

acyan ve

onlarla

kar-

dinine verdii eksikliin

bulumaktan

dinine

Tanma

Bu

nefret eder.

zn anlayan kimse, onlarAncak ver' ve saknma asndan

Bunlardr Allah

olanlar istisnadr.

isim onlar iin haktr ve gerektir.

yakmayan
Dedim

iin

Bakalar

karde
iin

bu

bir yalandr.

ki:

"Dinime

zarar veren

de, nefsimin onlarla

btn arkadalarm terk ettiim

bulumaya

hevesli

hal-

olmas ve sabrszlk

gstermesine ne dersin?"

Dedi

ki:

"Nefsin onlardan ayrlmay kabul ettikten sonra, emin o-

lamadn
houna

konulardan kansan ve kendini koruyup Allah'n

gitmeyen eyler konumadan, aradan birka gn gese,

selmette

kald

iin kalbin, ferahlanr.

Sen de

onlarla daha az

bulumaya gayret edersin. Selmetin tatlln duyup bununla

Allah'n rzsn mit etmeye balaynca, onlarla bulumak ve
onlar grmekten daha kt bir
Seni bu

nunla

ey dnmezsin.

durumdan ayrmak

bulumak

sana

ar

isteyen birini hissedersen, o-

gelir.

Korunmaya

dikkat edersen,

bunun tatlln duyuncaya kadar, yalnz kalmaya alr, seni bu halden koparmak isteyenle bulumaktan nefret edersin. nk, gaflette olan mridin rahat
konumakta, kederi ise susmaktadr. nsanlarla konuup rahatselmette kalp kalpten

lama

mette kalma istei galip

der

bu byledir. Kalbine, seldeildir. O zaman da susmak ona ke-

sevgisi kalbine galip olan iin

verir.

Konumak ise

Selmette kalmaya
lip gelir,

zevk ve rahat

nem verip

sonra da salim kalmak iin

verir.

kalbine

baz

bu

istek

gnlerini

ve

nem

bu ie

ga-

harcar-

Allah'n kendisine nimet olarak verdii selmetten onu ayracak olan karde ve arkadalaryla konumak ona
gelir.
sa,

ar

Kalp Hayat -2

340

Onlardan

azndan

birini

houna gitmeyen

grp Allah'n

bir kelime

karnca, yeryz, btn geniliiyle ona dar

dnya ona zindan

olur.

kalbi

hem

una

gitmeyen eyleri

gelir,

nk onunla karlamadan nce hem

de bedeni selmette

idi.

Allah'tan korkup

konumadndan, rzsn

O'nun ho-

mit ediyordu.

Sonra O'nun gazabna neden olmasndan korktuu eyler ko-

nutu.
yasa

Onun

iin yer

yz btn geniliiyle ona dar

geldi, kalbi

bouldu. nk selmet tehlikeye dnmt.

konumaktan kannca, yer yz btn genilii ile ona dar geliyordu. imdi ise zld bir kelimeyi konuunca bu durumu hissetmeye balad veya i o hale
Daha nce

onlarla

dnt.
Bu, ver'n miras, takvnn deti ve Allah'n, gle g-

s gerip ehvetlerle mcadele eden mritlere olan yardmdr.

Dedim

ki

"Onlarla nsiyeti terk etmeye azmetsem

bile, onlarla kar-

lamaktan tamamyla kurtulamam. nk, geimim

ktm

arda,

bir ilim halkasnda, cemaatle

iin

namaz klmak

zere gittiim camide, bir cenaze namaznda; onlardan birinin

dmesi

veya benim bir iimin onlardan birine

dmesi durumunda,

beni ziyaret etmelerinde, nasihatimi ka-

bana bir ii

bul eder de, benim ondan

ayrldm

gibi,

o da arkadalarndan

ayrlr midiyle, onlardan birine yaklamam durumunda, onlardan biriyle

Dedi

karlarm."

ki:

"Sen onunla dostluu terk etme azmini gsterip ondan ayrlarak

yalnzl

setikten sonra, seninle

holanmadn, konumasna kar

karlatnda

yzn ekittiini

ondan

grrse,

senden utanr ve sevmediin halde seninle dost olmaktan ekinir.

Ondan ekindiin zaman,

uzak kalr.

kalbin onunla gaflete dalmaktan

O da bu tavrn grnce senden uzaklar.

Arkadalar ve Nefsi Tanma'

Onunla konuma
beplerden tr

istek

341

saydn

ve arzusu olmadan,

karlar, sonra da

dman

seni

endiesiyle, dikkatli davranrsan, kt veya fuzl bir

unda,

nefsine,

gizledii eyle

kabul edecek

baz

onunla

avlar

ey konutu-

"Herhalde beni, Allah'n taatndan alkoymak

tanmyor."

der,

yumuak

biri ise,

olmadn sylersin.

ondan

ders alrsn.

bir dille uyarr,

se-

Eer

iin

nasihat

dediinin uygun

Belki de ona bir faydan olur. Nasihat kabul

edecek bir kimse deilse veya bir ey desen, sana din adan zarar
verecek ekilde seninle tartacak bir ahs ise, konutuklarndan

holanmaz ve kanrsn.

muak bir ekilde ona

ya girmezsin.

aklamaya

Ancak

ehil isen,

Ama konutuu

engel olursun.

haram

bir

ey

ise,

yu-

O hevesli olsa bile, tartma-

konuda aklama istiyor, sen de bunu

aklama yaparsn, aksi takdirde susarsn.
bir

Eer konumay

uzatr sen de ona engel olamyor ve oradan da kalkamyorsan, gcn varsa, ahireti hatrlatrsn. Belki

bu konumadan vazgeer, sen de sevap alrsn. Nitekim brahim ct-Teym'den

sz rivayet edilmitir: "yle adam var ki,

konumaya dalan topluluun yanna gelir, onlar zikre

yneltir; hem yaptnn sevabn alr hem de onlarn sevab
batl bir

kadar ayrca sevap alr."

Hayrla konumaya balarsa, yine de kendi kendine, "Bu

hayrl bir ey, ama bundan sonra ne gelir bilemem." der dikdavranrsn. Senden ve arkadalarndan edindii tecrbeden tr, sana Allah'n zikri ile konumaya balad halde,
katli

sen dikkatli isen,

saknm

olursun.

Bu durumda Allah'n

rinden sonra ikinizi de ilgilendirmeyen bir

zik-

ey

konuursa, sregelen saknmadan tr, durumu hemen anlar onunla konumaya dalmazsn. Aranzda bir konuma gemezse, saknman, Allah'a kar havfn artrr ve bu davrann sana tecrbe

baka

zaman, zikirle balayan sonra da zikir esnasnda

veya sonrasnda, mlyni veya Rabb'ine kar gnah olan bir
olur,

bir

konumann
masna

yaplabilecei durumlar karsnda,

engel olur.

ayann

kay-

Kalp Hayat -2

342

ar-pazardaki kimseler de byledir. Geimin

konuursun ama,
Onlardan

kalbin dikkatli ve

biri seni ziyarete gelse

honutsuzluk

veya bir ihtiyacn

ya da bir ihtiyac iin o sana gelse, onunla

maya dalmaz, Allah'n raz olduu

nden

iin,

iin yerine

tyla,

ona

birini

kurtarma-

ura! Ancak onunla karlatn zaman,

getirmen vacip olan bir eyle imtihan

tuun zaman

gszl-

onunla durumun nasl olaca tam

deildir.

Nefsinle

tecrbelerden

gelirse, nefsinin

Yzme renen birinin boulan

almasna benziyor. Nasl kurtarabilir ki?

ak
ya

ikyet ettiin

sen ona

iin

szler syleyinceye kadar

konumaya dalnca, daha nceki

saknmayacan biliyorsun.

Kendisine nasihat edesin diye

iinde olur.

uzun boylu konu-

susarsn. Zira
tr, kalbin

iin onlarla

edilir

Allah

ve sus-

Allah'n gazabndan korkarsan, kabul etmesi ar-

iyilii

emreder, ktlkten nehyeder veya uyarrsn.

Aksi takdirde susar, tartmaya girmezsin.

Allah iin ziyaret ettiin veya onlarn seni ziyaret ettii ak-

rabalarn

durumu da

byledir.

araya geldiinde Allah'n

Eer

tecrbelerin, onlarla bir

houna gitmeyen konumalara dald-

gsteriyorsa, nefsinin rahat iin onlara gitmezsin.

nsiyct seni, evinde beraber olup kendilerinden bu ko-

phe etmediin kiilerle gaflete srklyor ve haram eyler konumana neden oluyorsa, onlara kar da diknularda

katli

olmalsn. Bu en zor sebeplerdendir. Onlardan uzakla-

amyorsun ama
trken syledii

nem halkndan
o,

Allah'n Cennet ehlini anla-

yeti hatrla:

"Daha

sonumuzdan) korkardk."

iinde (iken

"nk

dikkatli ol ve

ve Allah

(dnyada)

di." (nikak,

84/13)

dman

ailesi

nce biz, ailemizin

(Tr, 52/26)

Cehen-

olan da yle anlatyor:

arasnda (mark ve) sevinli

Arkadalar

ve Nefsi

Tanma

343

Dininde seni fitneye drmelerine

onlara ac. Onlarla nsiyetin ve onlar

bu en zor durumdur.

tr,

kar
krma

dikkatli ol ve

tehlikesinden

Dikkatli ol ve zerinde terbiye

etme hakk olanlar, Allah'n emrini yerine getirinceye kadar,

houna gitmeyen konumalardan

Allah'n
lah sana,

terbiye edin ve retin";

Bu

Mcahid,

"Allah'a

Katade,

yete Hz. Ali,

"Allah'a

emredin

taati

anlamn

vermilerdir.

kadar sevap alrsn, senin yol ve

daldn

(Meryem,

lim
kimseden
rak ilim

namaz klmay

korumalarn

huyunu renirler ve

seni

konuma

fit-

ve

vd

u yeti grmyor mu-

ve zekt vermeyi emrediyordu."

namaz

emret."

(Th, 20/132)

talebi

de byledir. Onunla selmette kalamayacan

istiyor

ve onunla oturuyorsun.

ren veya

kendisinden salim

Bu durumlardan
terk ederek, terk
ol,

syle-

zaman, ayrca onlarn sevab

Hz. Peygamber'e de, "Ailene

19/55).

buyurmutur.

tavsiye

zaman, btla dalmaktan rker hemen tevbeye

dnersin. Allah'n, Hz. smail'i

sun? "Ailesine

aile-

gnahlarndan

neye sevk edecek eylerden ekinirler. Onlarla

gaflete

Al-

"Onlar

kar takvay
ve

nehyedin"; Dahhak, "Ailenize kendilerini

yin."

nk

onlar terbiye etmeyi emrediyor: "Kendinizi ve

nizi ateten koruyun." (Tahrim, 66/6).

edin";

nehyet.

biri iin

etmen

O zaman ya yalnz ola-

olacan kimseyle ren.

beraber oturmay, ilim tahsilini

caiz deildir.

Ama

yz hatlarnla onlar da dikkate sevk

et.

getirmen gereken bir haklar varsa, yerine

baka

onlara

kar

dikkatli

zerinde, yerine

getir.

nk

onlar

Ya hepsi yararlanmaktadr, ya bir

ksm yararlanmaktadr ki, bu da sana yeter, ya da yapmack
hareket etmekte ve seni oyalamaktadrlar. Ya da seni uratrdanladndan, senden utanr ve geri ekilir. O zaman da
gruptan

olamazlar:

dinin

asndan

salim olur, bir felket ve gnahla

ilim tahsil edersin.

karlamadan

Kalp Hayat - 2

344

Ticaret veya sanatnda sana ortak olan veya cretle

dn ya da yannda
dir.

Hem

onu

seninle

nefsini,

nini fesada

cretle

altn

kiinin

durumu

onunla srdrd detlerinden

altr-

da byle-

hem

kes,

srdrd detlerden kes. Sakn ve sakndr. Diuratarak dnyan slah etmesinde yardmc olma.

ayan

Btn bunlarda

srerse, tevbeye

komana

kimse

nk, Rabb'ine dnmekten ve O'na tevbe

etmekten mstani kalamazsn. ayet azmin, kullardan ve baengel olmasn.

ka eylerden gelen ve

ayan,

Allah'n sana vacip

kld

ileri

yaparken kaydran sebepleri kesmekse, bu azme mukabil Allah'a

man

hamd

kaynca

olur ve buna sebep olan

le bir zelle

midi

Ayan

edersin.

iin

hemen

Allah'a istifar eder,

pi-

eyden kanrsn. Gelecekte by-

ve benzerlerinden saknrsn. Allah korkusu ve -

yapnca, inaallah bu

tevbe ettiin

gnahn

durum mekr

affolur.

Arkasndan

olur.

Bunlar ve benzerleri, sana

gelecek iin de tecrbe ve ibret olurlar.

Eer Allah'a sadk

yardmyla

isen, az bir

nefsine

ynelir,

zaman gemeden Allah

kar

gsterdiin

mcahedeyi merhametle karlar, nefsin senden ve

srkleyecek,

sen Allah'n

ayan

teati iin

gayret

sana

ve

seni fitneye

kaydracak eylerden midini keser ve

gl olursun.

Bu sebepler ve seni fitneye srkleyecek, ayan kaydracak baka sebepler knca, sana anlattm gibi davran. Btn
sebepleri anlatmak kitab ok uzatr. Akll olan tafsilata gerek
kalmadan iaretle de saknr.

Ayan kaydran sebepleri ortadan

kaldrmak ve organlarn Rabb'inin

alkoymak, perhiz yapmaya benzer.

holanmad
Ehl-i

eylerden

dnyann, salkl

kalma midi ve uzun sre devam edecek hastalklar korkusuyla,

perhiz

keye

yapp

zevklerini terk etmesi gibi, perhiz

dmemeye

dikkat

et.

yapp

tehli-

Arkadalar

yaptn

Rabb'in iin
teklerini yerine

hef

Tanma

ve Nefsi

getirme

ey elinin

du hastalkl ve

345

una

perhiz

imknna

sahip bir kral

altnda ve her taraf

ilalarla

yatalaktr. Takdir edilen

olur, perhiz yaparsa yaar. Doktorlarla

eiini

benzer:

andrm,

ac

Btn arzu ve isdnelim. Sevdi-

doludur.

Ama vc-'

eylerden yerse helk

karde olmu, eczanelerin

gs germi, gzel yiyeceklerden uzaklamtr. Az yedii ve hasta olduu iin bedeni

ok
/.yflam. Her gn klmesine ramen shhati artmaktadr. O

ise

ilalar

imeye

perhizi tercih ennektedir. Nimetler denizi iinde bedeni eri-

mesine ramen, helk olur endiesi ve perhizin ona shhat verecei ve devaml salk iinde olan bir bedenle o nimetlerden yararla-

naca

ve hastahksz, sefa iinde hibir

bir hayt

skntnn bulandrmad

yaar midiyle, bu yola devam ennektedir.

ite irde

Dnyada,

sahibi,

muttaki m'minin

durumu

helk edecek her tehlikeye

ahiretini

da byledir.

kar

perhiz

yapmaktadr. zerinde, zayflk, maaralara ekilme, halktan

kama, kullarla nsiyet etmeme, hzn ve sevinmeme apak
grnmektedir. Btn bunlar, dnya zevklerinden yararlanmaktan holanmad ve Allah'n gazabna dar olur da kendisine azap

hak olur korkusu ve bununla Allah'n

azabndan kurtulma,
rinden hastahksz bir

rzsn kazanp

komuluunu

kazanma, Cennet zevkleekilde yararlanma ve bunu takip edecek

sonsuz bir hayt ve Allah'n yce

rzsn

elde

etme midiyle

tercih etmektedir.

Perhize

devam

et,

ahirette

karlaabilecein kt akbeti

dn, ahiretin gzel haytn iste, rzsn

O'nun adna perhizden yararlan. nk O,

yardmcdr ve

onlara efkatlidir.

talep

etmek

iin

irde sahiplerine

Kalp Hayat - 2

346

doru

mcahede ve mcadelede gle gs

Allah sana yardmyla ynelir, seni ktle gtrecek

olup, nefsinle

gerince,

eyleri terk etmeyi kolaylatrr, taatyla seni nimetlendirir.

nk O,

tekellfsz bir kerim,

yannda cimriliin yanama-

Mrid kulundan, rzsn talep etmede doruluk, nefsiyle mcadele, hevsyla mcahede istemektedir,
te o zaman zorluklar hafifletmekte, hevsn ldrmekte,
bir cmerttir.

rzsn

istemede

doru olduunu

grnce, btn ilerini

idare etmektedir.

ayet bedeni zayf dnya ehlinden biri, efendisine ynelse

ve yrrken bazen dse bazen de ayaa kalksa ve bu durum
defalarca tekrarlansa;

sonra efendisi geri

klenin kendisine ynelirken,

tn

dnp baktnda,

zayflndan yz

st yere

d-

dorulup tekrar ona yneldiini ve dmesi, ona

ynelme ve yaknnda bulunma isteine engel olmadn grse
ve bu durum defalarca tekrar etse; efendinin yannda da ok
sonra

sayda binek
olsa,

olsa ve

ona

iyilik

yapacak en

yakn

phesiz o efendinin kerem ve rahmeti,

insan da kendisi
istirahat etsin

abucak kendisine kavusun diye kleye, hemen

lamay

binek yol-

gerektirir.

te

bu efendiden ok daha merhametli ve kerem

Mrid kul, nefsiyle mcahede ederken, aya sr-

Allah,

sahibidir.

mekte ama, bu O'nun rzsn

dr.

bir

ve

talep

etmeye engel olamamakta-

Aya kaydnda, yz st dp sapandan daha ok z-

lr ve her

eye ramen

nefsiyle

mcahedesini srdrr.

Allah kulunu byle grnce, ellerinden tutarak

rzsn

te
talep

etmeyi hafifletmekte, onu kurb derecelerinin ykseklerine

abucak karmaktadr. Kerem ve cmertliinde, rahmet ve

re'fetinde, ltuf ve

byktr!

efkatnda ei ve benzeri olmayan

Allah, ne

NEFS TANIMA

NC BLM

Hevsndan Saknmak

Nefsin

Dedim

ki:

"Bana riyay ve sebeplerini anlattn. Riya nerden

Dedi

ki:

onun hevsndan

"Nefis ve

Dedim
zel gsteren

ileri gelir."

ki:

"Nasl nefsimden

Dedi

ileri gelir?"

ileri gelir ki,

bana tuzak kuran, dnyay g-

dmanm ve beni fitneye sevk eden dnya vardr?"

ki:

"Dmann, ancak nefsinden ald gle sana zarar verebilir. Eer byle olmasayd, dmann daveti seni Rabb'ine
daha ok yaklatrrd. Seni davet edince ona uymay reddettietmi olursun. nk o seni Rabb'inin
houna gitmeyen eye davet etmi, sen ise reddetmisin. Bu
konudaki korunman Allah korkusundan ve O'nun sevabn
inde, bununla

taat

etme midinden

elde

ileri

gelmektedir. Daveti reddederek,

mit ve recay yerinde kullanm oluyorsun. Nefsin dnyaya

deer vermeyince, onun gzellii seni Allah'a daha ok yaklatrr. nk dnya ile imtihan edilmisin ama ona yz vermemisin.

Ahireti istemi ve

zevk iinde

yaama

sevabndan

az

ona rabet etmisin. Dnyada

ve neticede ahirette

mahrum kalma

ya da

yararlanmay reddetmi ve dnyann sebep ol-

duu bir imtihanda Allah'a itaat etmisin.

Nitekim

yle buyuruyor: "Biz yeryzndeki

kendisine ss olsun diye yarattk

gzel

i|

yaptn

ki,

deneyelim." (Kehf,

onlarn hangisinin daha

18/7).

Allah, znetler arasn-

da senden gzel amel etmeyi istediini bildirmektedir.

iin,

dnyada gzel nimetler yaratm

amel edeceini denemektedir.

eyleri,

ki,

Onun

kimin daha gzel

Kalp Hayat - 2

Dnyada yaplacak en gzel amel, ona kar zahid davranmak ve ahireti ona tercih etmektir. Bunu yapamaynca, Allah'n
Allah

kzgnlna
adna

neden olan btn

ziynetlerini terk

et.

Bu,

sana gerekli olan ver'dr.

Sen nefsine uymadka,

ehl-i

dnyann

dallet ve hataya

davetleri sana hibir zarar vermez. Aksine, Allah ve

sl'nn szne

yapmak

Re-

ve insanlar reddetmekle sevap

alm olursun.
Sana

kar

dmanlk

yapan, eziyet eden, tuzak kuran ve sana

aan da byledir. Bundan tr Allah'a isyan

ona karlk vermezsen sana bir zarar veremez. Aksine

haddini

etmez,

senden yararlanmak
gibi, kendileriyle

ister

ve kendini helak eder.

Ama

kfirler

mcadele etmeyi Allah'n emrettii kimseler

mstesnadr. Onlarla mcadele etmen sana fayda verir. ki

durumda da krlsn. Ya galip gelirsin ya da ldrlrsn. Ga-

byk sevap alrsn, ldrlrsen ehit olursun. Nitekim Cenb- Hak yle buyuruyor: "De ki, bize yalnz iki
iyilikten birini gzetlemiyor musunuz?" (Tevbe, 9/52) yle ise,
sana zarar veren her dmana, hev-i nefsin oyunu neden ollip

gelsen

mutur."

Dedim

ki:

korktuum her mahzurlu i hev-i nefisten ileri gelmektedir. Bu ona muhalefet etmenin, Allah'a
itaat olduunu gstermektedir. Allah'a itaatte ise, sdk ve muhabbet vardr. Bunu bana biraz izah ve erh eder misin?"
"yle anladm

Dedi

ki,

ki:

"Nefsini tasdik etmedike Allah' tasdik edemezsin. Nef-

tanmadka onu tasdik edemezsin. Onu kontrol etmedike onu tanyamazsn. Nefsini lm ve Allah'a arz etmen ve
hallerine itiraz etmen gerekir. Onu, iyi yaptn zannettii
sini

ilerde itham etmedike ve kt yaptklar iler konusunda

Nefsi

Tanma

351

hkm

aleyhinde

vermedike, hallerine

edemezsin.

itiraz

itham edince, tefti edersin; tefti edince, hallerine

sin; hallerine itiraz

yalann

edince

yapmack

hallerini,

itiraz

Onu
eder-

aldatmasn ve

arlar ve tanrsn.

Onu tanynca ondan saknrsn, saknnca gzetlersin, gzetleyince Allah'n taatndan kan, yan izdiini, onu yaratann sevmedii eylerle sslendiini grrsn. nk her ktln kaynadr. Her belya srkler. Onu yaratan Allah,
onun devaml ktlk emrettiini, kt hevsna uyduunu
haber vermektedir. yle

onu itham

ise

ondan sakn ve din konusunda

et.

Nefsin Kt Meyillerini Bilmek

Dedim

ki:

"Nefsin baz ayplarn bilmeme

yardmc

ol ki,

onu itham

edeyim, tefti edeyim ve tanyaym."

Dedi

ki:

"Nefsin rz halinde

yumuak

olmaya azimli olduunu,

reddetmeyip boyun ediini grmyor musun?"

Dedim

ki:

"Evet, gryorum."

Dedi

ki:

"M'min

veya kfir herkes rz

lendii zaman, nefisten

annda yumuaktr.

yumuakl

istersen reddeder ve kin,

kt ahlk, cahillik gibi ocuklara bile

Kii muhta

olmad

eyi harcyor

Sinir-

yakmayan

hallere girer.

annda

bunu
yapmyorsa, aldatan ve yalanc olmuyor mu? htiya annda
seni terk ediyor, zenginlik zamannda ise yardm va'dediyor.
( )na muhta olduunda seni felkete terk ediyor. nk, sinirlenme annda,

yumuak olacan

ihtiya

ise

va'dediyor. Bylece

Cen-

Kalp Hayat -2

352
net'i

hak edeceini, ateten korunacan,

rek Allah'n

runacan

Ama

houna gitmeyen

eyle,

sinirli halini

srdre-

gazabn kazanmaktan ko-

sylyor.

ona muhta olduun zaman, azab gerektirecek

ruzlara seni teslim ediyor,

seni cesaretlendiriyor.

bu konuda sana yardm ediyor ve

Kurtulmaya neden olacak eyler

ardan almana neden oluyor. Bunlar

dman, yalanc ve sulu kim olabilir?
Ihls da byledir.

taar-

iin ise,

sana yapandan daha

Amele balamadan

ihlsl olur. Hl-

buki bu ihls deildir, ihlsa niyettir. Gya, ok muhta

olduun gnde
nceden

amelinin

boa

gitmesini

istemediinden,

olmaktadr. Bunu hi engellemeden gnl

ihlsl

rahatlyla yapar.

Amel
le

ortaya

knca, kendisinden kaacan

eyeyden

va'dettii

amele girmeye davet eder, yerine getirmeyi va'dettii

duygusunu coturur, ihlstan ve amelin kabul olmasna neden olan eylerden alkoyar. ok muhta olduseni alkoyar, riy

un

gnde amelinin boa gitmesine neden olacak durumlarla

seni

ba baa

brakr.

Amel annda

vaatte bulunsa,

olduu anda
en ok muhta olduun

hlasn

seni ihlstan alkoysa ve bununla,

gerekli

gnde amelinin boa gitmesine neden olmak

verse,

va'dn

yerine getirmi

Ortada bir
ver'

ey

deil ver'a

istediini haber

olmuyor mu!?

yokken, sana ver' vermektedir. Oysa bu

niyettir.

Gya

karlatnda, Allah
sevaptan mahrum ka-

imtihanla

sana gazaplarn, azaba mstahak olur ve

lrsn endiesiyle, Allah'n houna gitmeyen eyleri terk etmeye

ve azaptan emin olmak ve sevap elde etmek iin de, gnahlardan kanmaya davet etmektedir.

Nefsi

Tanma

353

Bu durum,

imtihan takdir edilip balayncaya kadar srer,

ite o zaman arzulan alevlenir; azaba dar olur ve sevaptan

mahrum kalrsn

endiesiyle terk ettii eyleri istemeye balar:

Azaptan emin olmak ve sevap elde etmek midiyle, ver' gstereceini iddia ettii konulan reddeder.
Seni aldatmak

iin,

ey

sana vermeyi va'dettii

ortaya

kncaya kadar ondan kamayasn ve ondan emin olasn diye,

sana gven verenden, daha dman biri bulunabilir mi? Ki o,

arzulad eyi

elde

etmek

iin senin helak

olman ve bozulma-

n istemektedir.
Zhd
zhd

de byledir. Elinde bir

verir. Sana, zahitlerden

para elde edince,

ya istekli ve o

Zhdden

rabet ve

ilgi

ey olmad

olduunu

hayl

zaman, sana

ettirir.

Az

bir

duygulan kabarr, ok kazanma-

konuda mcadele eden

biri

olarak

karna

dikilir.

alkoyar, va'dini unutur ve sana sylediinin aksini

yapar.

Rz
l

da byledir. Genilik ve shhat zamannda, henz be-

ve musibet ortaya

hissini verir.

Bu

hale

kmadan
m'min,

olduun
razdr. nk nef-

nce, senin rz ehli

facir

herkes

houna giden bir haldir. Kendisi iin rz istenecek herhangi bir durum yoktur. Dolaysyla bu rz deil rzya niyettir.
nk rz, bel ve musibetin ortaya kmasndan sonra sz
sin

konusudur.

Bedeninde

minde

bir

kzgnla

bir bel ve

musibet ortaya knca ya da gei-

darlk grlnce, rzdan kanr. Aksine endie ve

srkler

ve

rzya

engel

Va'dettiini yerine getirmez. Allah'n

olur,

ondan alkoyar.

houna

gitmeyen eye

davet eden ve rzya engel olan kendisi olur.

Tevekkl ve Allah'a gven konusunda da durum byledir.

Dnya mal

ve geim sebepler yeterli bir

tevekkl iinde olur. Halktan ve Allah'n

durumda olduka

dndaki

sebeplerden

Kalp Hayat 2

354

deil, Allah'tan bir eyler beklediin bir hl ortaya knca, tamamen tamaha kaplr, halktan bekleme midi ve endiesi
bagsterir, kalp

kar yapmack

hemen

sebeplere sarlr ve

nem

verir, halka

hareketler ve yaltaklanmalar balar. Nefis, ona

seni Allah'a tevekklden

muhta olduun zaman

alkoymu-

tur.

Allah seni, onunla

mcahede etmek

vaadlerini hatrlatr ve va'dii

iin ikaz eder,

bozduu, azmini

sen de

yerine getirme-

onu sktrrsan, seninle mcadele eder ve kar koyar.

Va'ad ve ve'idi, Allah'n onu grdn, yarn hesaba ekileceini hatrlatarak zorlarsan, aklyla hatrlar ve onda yakn ortaya
kar, marifeti byr, basireti kuvvetlenir; bu durum onun
boyun eme isteine aykr olarak, hevsn ve huylarn kahredii

iin

der,

onu malup

eder.

Senin, kendisi ve

engel

olduunu

gizli

ak

grnce, fark edilmeyen ok

ardna der. Tasannua girmen

rahatlaman iin ucbu;

nne
ister.

koyar.

ktlkleri arasna girdiini,

iftihar

edip

sevabndan

kaplarn

bbrlenmen

karladn

htiyacn

Sanki, ahiret

iin riy

gizli

hibir

ktlklerin
aar,

iin

onunla

de kibri

noktalarda zevk almak

ey

elde etmeni isteme-

mektedir.

Ona meyledersen,
Bunu yapamazsa onun
olursa olsun

stne

amelini

zevkini tatmaya

nemsemez
gider,

liklerini gzetler,

boa karmaya

gayret eder.

alr. Elde

ve aldrmaz, elde ettiini kr

tartt ve

bundan

ettii ne
bilir.

onunla aldatt noktalarn ince-

holanmadn

ortaya koyar,

bu ko-

nuda daha nce Cenb- Hakk'n zikrettii hususlar kabul

etmen ve ona dayanman durumunda amelinin boa gideceini,
Allah'n kzgnlna maruz kalacan hatrlar ve kalbine havf
ve saknma galip olursa, nefis holanmazsa da boyun eer. Sonra,

bu azme ramen aldatmaya raz olamazsn,

vefa gstermesi-

Nefsi
ni

Tanma

Neticede Allah'a davet eder, Allah'tan korkan

istersin.

m'minler

355

konuur, mtevazi

gibi

riya, kibir, haset,

aldanma

olanlar gibi yaar, yalan,

gibi din afetlerden

Sen bunlara aldanr ve onun ortaya

uzak kalr.

koyduu bu

tavrlarda

olduunu zannedersin. Ne zaman ki, bir sknt, bir

k etme hali ortaya karbcl ile karlar ve dedii eyleri
sa, kalbin, havf, ihls, zhd, rz, tevekkl, sdk vb. durumlar

gereki

konusunda durur, hev-i nefs galeyana

bunlarn

gelir,

zdd

olan arzular coar.

Eer

etmi olsayd, ihtiya annda heztlar ortaya kmazd. Zdd olan bir ey

bunlar kalbinde yer

men coarlard

ve

kknden sklrd. yle ise bunlarn laf olduunu, gerek olmadklarn ve tahkik edilmemi iddialar oldukortaya ksa,

larn anlarsn.
Mesel halktan

birisi,

sknt annda

unu

syler, fakat

halde

onu bulamazsan, onun

aldattn

seni

grsen, tabi ki

ondan saknma ve
daha

yardmc olacana
iin,

yle
her

iyilik

bu hayretin

ve

Daha sonra

gvenmemeye
ondan sknt annda sana
yere

dair szler duysan, daha nceki

tavrlarn

ona kzarsn.
tan!

Ne

hayr konusunda

kadar az bile olsa, ortaya

aksini

mdafaa etmek

kan en kk bir ktl

ettiin her hayr, onun hevsna uyduun

r,

olmadn

Sen de gelecekte

kat kat artar.

dmannn barnd

ise nefsini

ve

seninle beraber

aratrdn

Onun vefaszlk yapp seni terk ettiidmanna yardmc olup zerine saldrd-

fazla dikkat edersin.

bildiin

olunca seni terk eder,

anlarsn.

ne hayret ederken,

sknt

seninle beraber oldu-

ortaya

her ktlk de o seviyor diye

iin tart-

tevik eder. Zayi

ise

iin

yapmsn.

kan

olmutur, yapt-

Kalp Hayat - 2

356

yle

ise

hatndan ve

uyandrr

ondan saknmak
alirete

kar

gerekir.

nk

o,

dnyann

bkmaz. Onu

gafletten

ra-

ahiret iin

dndrrsen o seni dnya rahat zerinde tefekkre davet eder, bu konuyu tartr ve temenni eder. Kldiki rekt namaz, seni dnya ileriyle ilgili bir eyler hatrve

latmadan bitiremezsin.

Onu

Ondan

olsan bir tarafa dayanr ve

gafil

dnmekte olduun ahiret

konusundan seni ayrmak iin mcadele eder. Hevs aklna
galip gelir. Akln gaflet eder ama o gaflete dmez. Akln bir

megul

seni

eder.

eyler hatrlatmak

Onu

ldrmen

kn deildir.

ikaz etsen,

istese,

caiz

buna engel olmak

olmad

gibi,

mcadele eder.

iin

ondan ayrlman da

mm-

O bu halde sana dmanlk eder.

Dolaysyla onu tan ve sakn. nk onu tanrsan ondan

saknma,

Allah'a gven, tevekkl ve

itminann

artar.

Nefisten

nefret eder, ona kzar, Rabb'ini seversin. Nefisten mit keser,

Rabb'inden mitli olursun. Yaptklarnn Allah'n nimeti, minneti ve fazl

sin,

ile

olduunu

bunlar yapmada
Mesel

ldrmen

iki

caiz

bir

ve ikrar eder, kredersin. Nef-

faydasnn

arkadan

olmad

itiraf

olsa,

gibi

olmadn anlarsn.

bunlardan

biri,

anne baba

ondan ayrlman da

mmkn

gibi,

de-

onun yannda iin farknda deil iken bir kaya parasyla kafan ezmek istese ve o anda dier arkadan bu tehlikeye
ilse, sen

kar

seni uyarsa, sen de

ileri

atlp elinden kaya parasn

alarak

arkadan yaplan bir yemee zehir katsa ve

dier arkadan, sen o yemei yemeden nce seni uyarsa, phesiz ilk arkadandan nefret eder ve seni uyaran ok daha
yere atsan veya o

seversin. Seni
sin.

Sana tuzak kurandan midin

Onu anladn
iin

ldrmek isteyenden saknr, uyarana gvenir-

ona

iin

kesilir,

ona sevgin sona

erer.

uyarana bel balarsn.

seni

kurtard

nk

seni uyar-

Dieri

iyilik yapar, faziletini ikrar edersin.

m, sana tuzak kuran dmann tuzandan seni kurtarmtr.

357

Tanma

Nefsi

sana tuzak kuran nefsin, seni uyaran ve ikaz eden

te,

bana

Rabb'indir. Nefis ka defa

ise

bel getirmek istemi, seni

ktle srklemi, sen de yapmaya yeltenmi veya yapmaya

balamsn da Rabb'in seni uyarm, sen de ya o ktl

yapmam ya da yaptna piman olmu ve tevbe etmisin.

Nefsini tanynca, ona kzgnln, Allah'a ise sevgin artar.
Allah'a tevekkl eder, nefsinden midini kesersin. Allah'a g-

venir nefsinden korkar vc rperirsin.

yaptn iyilikleri ona

yapmadn ktlkleri sever.

mezsin. Nefsin, iyilii sevmedii

izafe etmezsin. Nefis, terk edip

Yaptklarn da been-

iin,

Sen onun sevdii eye kendini kaptrrsan, ktlk ilemen

gerekir.

dmc
hem

yle

nefsin sevdiinin hilafna uyaran ve yar-

ise seni,

olan, nefisten

de nefsini

baka

biridir.

tan. Nefsini

iyi

O
iyi

Hem

da, Allah'tr.

O'nu

tanan onu dorularsn.

ona mdahale etmez ve arzularna boyun

emezsen, o zaman da Allah' dorular ve O'na takva ile bala-

Onu

dorular

fakat

nr, gvenir ve dnersin.

Nefsini, seni mitsizlie

ona

gizli

kalan hususlarda itham ve tefti

Rabb'ine
zahir

hamd

et.

Allah'n

olacandan endie

lamadn
lah

drmeyecek

hususlarn

et.

et.

Bir

houna gitmeyen
Daha nce

varlndan

kork.

ekilde, hayrda

ey bilmezsen,
eyin ondan

bir

yapm ve
Yaptn

senin hatr-

iyiliklerin

Al-

tarafndan kabul edileceine dair midini de koru.

Allah'n

houna gitmeyen

affedeceinden mitli

endie ve acmay

inden

mitli

ol.

ol.

bir

ey yapmsan,

Allah'n onu

Seni affetmez dncesine

terk etme.

Bu endieden

tr affedilece-

nk affedemeyeceinden korkan

Affedileceine inanan ve emniyet iinde aldanan

Nefsinden endie

et,

onu

tefti et ve

kaplp

ise

mcadele

affedilir.

affedilmez.
et.

Nasl

ki,

zalim, hain, aldatan, szlerini ssleyerek delillerini glendiren

biriyle

mcadele

ediliyorsa, ylece

mcadele

et.

ki,

adil

Kalp Hayat 2
deliller getirebilesin.

tefti

et.

Aleyhinde

onun

ki,

deliller

bulununcaya kadar onu

kalmasn, hakk anlasn ve

delilleri

ikrar

etsin.

hakknda deliller bulunan bir hakk yerine

getirmekten ekinince, onu mahkemeye karr, hapis veya
dvlme cezas verirsin. O bu duruma bakp elde edeceinin
en azndan mahrum kalacan ve mahrum edildiinden daha
fazlasnn kendisinden alnacan anlaynca, hakk yerine getirir ve zulm reddeder.
tiraf ettii veya

Ayrca Kitap ve snnet delilleriyle de onunla mcadele et,

aleyhine deliller getir, ayplarn aratr, ktln ve yalanchatrlat. T ki, hakk itiraf etsin ve boyun esin; mazeret-

ln
leri

ve yalandan

ileri

srd

Hakka boyun eerse, ne

zabn

hatrlat.

O hem azap

delilleri
l!

hem

ortadan kalksn.

Cehennem aCehennem azabnn

Aksi takdirde,
hapistir.

iddetini ve onunla azaplanaca dncesini

ettir.

Bunu akln

basireti ve yakn

uyandr ve

hayl

gzyle grnce, iinde kor-

ku heyecan doar, piman olma, hakka boyun eme ve azmetmede gecikmez. nk elde ettiinin ok fazlasnn kendisinden

alnacan bilmi ve grmtr.

Sonra terk ettii hususlarda seninle mcadele edip tuzak

kurmamas iin uyar ve sakndr. Tartr ve mcadele ederse,

hemen aleyhinde deliller getir ve azab gster. Onu, sevab terk
etmekle sars, yakn bir mahede ile bu sevab ona gster.
Ayrca, nefse kar Allah'tan yardm dile, O'na tevekkl et,
O'na dayan, O'na hsnzan
herhangi bir iyiliin

yle
kesilsin!

ise,

besle.

Nefse tevekkl ettiinde,

yaplacandan midini

Allah'a tevekkl

et!

kes.

Nefisten de mit ve emelin

UCUB

DRDNC BLM

Nefsi

Neticeleri,

Ucbun zah ve

marma

Amelle

Dedim

Tanmann

ki:

"Bana nefsimi tanttn. Ben de ondan sakndm. Riyay ve se-

imdi de nefsi daha iyi tanmaya ulathaberdar et. Her ne kadar onu bana tanttysan

beplerini anlattktan sonra,

ran eylerden beni

da

grmyorum. Onunla mcadele

yeterli

olmadan ve

hilelerini

dmanm

bilmeden

iin gerekli aletler

tanmam

bana bir

Ucbun ne olduunu, nelerde bulunduunu ve ne

ondan korunulacan bana anlat."

fayda salamaz.
ile

nefyedilip

Dedi

ki:

"Sen kullarn

rn

ounda apl

bir

ekilde bulunan, gnahla-

onlara gstermeyen, hata ve ayak srmelerini onlara ss-

leyen bir

afeti

sordun.

nk

ucub, kalbi kr eder. yle

ki,

beenen kimse, kt biri olduu halde kendisini iyi,

helik olduu halde kurtulmu, hatal olduu halde kendisini
doru biri olarak grr. Ucub sahibi kimse, gaflete meyletmeye devam eder ve bu suretle bildii gnah ve ayak srmelerini
kendini

kk grr,

ounu

unutur,

da

grmez

olur.

ameller gznde ok grnr, o da bunlarla aldanr.

azalr, Allah'la aldanr.

iftira

biri

birounu

Yap-

Havf

Dahas, bu ucub onu Allah hakknda

ve yalana srklemesine

ramen, kendini

zanneder; dallete gtrmesine

ramen

Allah'a

sadk

kendini hidayette

grr.

Ucub

sebebiyle,

sapklarn

ileri

gelenleri helak olur,

m-

tekebbirler kibirlenir, bbrlenenler bbrlenir ve bykle-

enler bykleir (Yani bu durumlar daha ileri derecelere

varr). Bu mmetin ahirinin helaki da ucub sebebiyledir. Buna
delil, Uz. Peygamber'in, bu mmetin sonundakileri kasdede-

Kalp Hayat - 2

362
rek,

Eb

Sa'lebe'ye syledii

u hadstir:

"taat olunan cimrili-

i, uyulan hev-i nefsi ve gr sahiplerinin her birinin kendi

grlerini beendiini grdn zaman, kendini kurtarmaya
bak.

M
" ey kurtulu ve ey de

Ebu'd-Derda',
bidir.

Helak

helak sebe-

olunan arzular, uyulan cimrilik ve

ediciler, tbi

Eb Hreyre, Hz.
" ey helak edici-

kiinin kendini beenmesidir (ucm)." der.

Peygamber'den
dir. itaat

rivayet etmektedir:

olunan cimrilik,

beenmesi
mitir.

unu

Bu

(ucub)."

Hz.

ifadeleriyle,

tbi

olunan arzular ve kiinin kendini

mer

de bunun benzerini ifade

ucbun helk

edici

olduuna

et-

etmi

iaret

oldular.

bn
dini

Mes'ud, "Kii

iki

beenme." demitir.

mitir.

nk

eyle helak

olur. mitsizlik ve

Allah rahmet etsin, ne

insan kendini

doru

ken-

syle-

beendii zaman gnahlarn

an-

Gnahlarn anlayamaynca onlar kmser ve tevbe

etmesi gerektiini dnemez. Gnah kmsediinden,
layamaz.

ondan korkup ekinmez ki, kknden skp atsn. Bylece

gnah ilemeye devam eder ve helk olur.

Gnahlarnn okluunu

bilir

ve onlar nemser, sonra da

mitsizlie derse, tevbesinin kabul

olunacana

ihtimal ver-

mez ve yine gnah ilemeye devam eder. Allah'a itaat edip

O'nun rzsna uygun amel ilemekten vazgeer ve bu sebeple
de helk

olur.

bn

Mes'ud bu szyle, kiinin kendini been-

mesinin helk sebebi olduuna iaret etmitir.

dini

beendiinde,

nk

kii ken-

nefsini tezkiye eder. Nefsini tezkiye edince

onu itham etmez; Allah'n emirlerine muhalefetini nemsemez ve nefsini kurtulmu zanneder.

4
5

Eb Dvd, Melahim,
g- ay.

17; ct-Tirmizt, Tcfsiru Sre, 5;

bn Ma;

Fiten, 61.

363

Ucub
Allah'n

yetini

grmez misin?:

etmeyiniz." (Neon, 53/32). Tefsirde,

"Nefislerinizi tezkiye

"Onu

tebriye etmeyin."

denilmitir. Peki kendine gre nefsi ktlklerden beri ise

Onu

nasl onu itham edebilir?

nasl

itham edemeyince de ayplarn

bilebilir?

hakknda Zeyd b. Elem, "Onu tebriye etmeyin."

demitir. bn Creyc, "Gnah ileyip, 'Biz taat ediyoruz.' demeyin." derken, Mutarrf, "Geceyi uyku ile geirip pimanlk
iinde sabahlamam, geceyi ibadetle geirip kendimi beenerek

Bu

yet

sabahlamamdan daha ok

Ucub
gnahlar

houma gider." demitir.

eitli hasletleri bir araya toplar. Mesel, kiiye

gizli kalr, gizli

kalmayanlarn

byk

ise

bir

ou

ksmn

unutur, hatrladklarn da kmser. Keza, kiiye hatalar

kalr, sz

hak olmaz. Bu durum, onu kullara

yklenmeye
llete

iter

kibir ve

b-

ve Allah'la aldanr. lim ve ameli nedeniyle da-

der, yle

kar

gizli

ilim ve amelini Rabb'ine

ki,

kar baa kakar.

zaman Allah'n yannda koruyuculuu sona

erer ve

kendini nefsine teslim eder. Bylece Allah'n indinde zalim ve

fasklardan

olduu

halde, kendini iyi kimselerden grr.

Hz. Aie'den gelen

rivayeti

grmez misin? Kendisine,

"Kii ne zaman gnahkr olur?" diye sorulunca, o, "Kendini iyi

bir kimse zannettiinde." cevabn vermitir. Hz. Aie ne doru
sylemitir! Kii ameliyle ucba

dtnde,

kendini

iyi

bir

kimse olarak grr.

Ucub

kiiyi,

kakmaya sevk
kalar

yapt

eder.

iyilik,

nk,

sadaka vb. btn amellerini

yapt

faziletler

baa

veya verdii sada-

ona byk grnr. Allah'a olan minnet borcunu unutur

krn yerine getirmez. Bundan dolay yapt

iyilikleri baa kakar ve sevab yok olur. Nitekim Allah yle
buyurmaktadr: "Baa kakmak ve eza etmek suretiyle verdiiniz
sadakalar boa karmayn." (Bakara, 2/264) Bylece Rabb'inin
ve bundaki

azab kanlmaz

olur.

Kalp Hayat -2

364

Allah'n Resl de yle buyurmaktadr: "Allah, kyamet

gnnde kiiyle konumaz, rahmet nazaryla onlara bakmaz

ve onlar temize karmaz, onlar iin elem verecek bir azap

vardr: Bunlardan

yle

ise,

biri de, iyilii

sorduun eyi

ucbu rendikten

la,

lah'a

takdim

dn, verdiim cevab

sonra, terk

Umulur

et.

iyi

baa kakan mennandr." 6

ki,

iyi

an-

etmek hususunda azmini Al-

Yce

Allah,

verdiim cevaptan

yararlanman salar.

Din Nedeniyle

Ucub

ucub drt ekildedir: Amel, ilim, isabetli gve hatal anlay. lim, Kitap, snnet ve mmet limlerinin
Bil ki,

din

ile

szlerinden anlalan ve hfzedilendir. sabetli gr, Kitap,

snnet ve icma'dan, kyas yoluyla, sz konusu mes'elenin daha

hkm sabit olmu dier bir mes'eleye benzemesi halinhkmn karmaktr. Matah anlaya gelince, Kitap, snnet

nce
de

mmetin icma'ndan istinbat olunmakszn, zannn onun

hak olduuna itirazyla birlikte, nefsin hevsna uyarak hak
olmayan tevil ve cehaletle dlen tenakuzdur. Amel, ilim ve

ve

isabetli

grle ucub

bir

anlamdadr.

nk bunlarn

hepsi

Allah tarafndan verilmi bir iyilik ve nimettir. Bunlarn asl

kaynaklar ve

k menba'lar Allah olunca, bunlar elde eden

bu noktada uebe dmez.

Kul, kendini sevap almaya mstahak, nimet verilmeye

yk

ve yaptklar

ile

kabul edilmeye ehil

l-

olmadn dnme-

ramen, kendisine verilen nimeti ve Allah'n zerindeki

minnetini byk grmek veya sevap alma ve sadece bir fazl u
kerem olarak yaptklarnn kabul grme midi ile byle dsine

el Buhr,

By',

Ahkam,

5, 6.

48; Mslim,

man,

171;

Eb Dvd, By',

60; Nesc,

Ucub

365

nr ve davranrsa ucub
ve

yapm

olmaz.

Ama

amelini ok grr

gznde bytrse, ilim ve grn gzel bulur, bunlar

da nefsine izafe eder ve nefsini ver de, Allah'n kendisine

dii nimeti ve bu
ve ameliyle ucub

suretle

yapt

iyilii unutursa,

ver--

o zaman ilim

yapm olur.

Dinle ucbun

tamam

(zeti)

udur: Nefsin, amel veya

vmesi ve Allah'n verdii nimetleri unutmasdr. Nefsin vnmesi ve nimetleri unutmas, din ile
ilmiyle kendini

ucbun

t kendisidir.

yapamad

Ancak, kulun yapmak isteyip de sonra

nk burda ek olarak, Allah'a tevekkl yerine nefse dayanma, vardr. Bu da nimeti

unutmaktan ileri gelir. nk Allah'tan gelen nimete ulatameller istisnadr.

nda, bunu
ise,

kendi kendine elde edemeyeceini arlar. yle

Allah kendisine iyilik ihsan etmise

se elde

onu

elde eder, deil-

edemez.

Dedim

ki:

"zerime den, Allah'n dinde bana verdii nimetlerin

tamam iin Allah' hatrlamam, zikretmemdir. ayet bunlardan bir ey unutursam, o zaman ucub yapm olur muyum?"
Dedi

ki:

"Hayr. Din ve dnya nimetlerinin

olduuna

topluca

Allah'tan

inanman artyla, her nimetin nimet olduu-

nu tek tek hatrlaman ve zerinde

Ama

tamamnn

dnmen

her nimet esnasnda Allah' hatrlayp,

sana farz olmaz.

onun

Allah'tan bir

olduunu bilirsen, bu senin iin Allah katnda daha faziletli bir durum olup seni kre sevk eder ve senden ucbu uzaklatrr. Sana verilen ilim ve amele karlk hamd etmekle bir-

iyilik

likte,

ayet nimeti zikretmeyi unutsan ve o hususta yanlsan,

sana verilen ilim ve amelle vnerek bunlar nefsine izafe et-

mezsen, ucub

yapm olmazsn. Bu durumda, amelinin dnda

Kalp Hayat 2

366

kalan

dier

unutmu

unuttuun

nimetleri

sz konusu nimeti de

gibi,

olursun. Ancak, Allah'n verdii nimetleri unutarak

nefsini versen,

dm olursun.

o zaman ucba

Ameli Nefse zafe Etme

Dedim

ki:

"Benden baka kimsenin

etmem

m
fe

nasl

biliyor

mmkn

yapmad bir ameli

olur? Zira o ii bizzat

olmasaydm, ne onu nimet

nefsime

iza-

kendim yapt-

sayar ne de

karlnda

Allah'tan sevap beklerdim.

Dedi

ki:

"Evet,

yaptn

ya da bildiin bir eyi bilmekle ucub yap-

olmazsn, ancak bunun Allah'n nimeti olduunu unutup,

o ii nefsine

izafe

ederek onunla vndn

ucb sahibi

ol-

mu olursun. Ancak bunu Allah'n bir nimeti ve minneti kabul

eder ve nefis serbest

ceini de

bilirsen,

brakldnda

kendi arzularna meylede-

nimet verenin sadece Allah olduu ortaya

kar ve o zaman da ucba girmi olmazsn.

Dedim

ki:

yaptm

"Bir ii

bilmemle, o ii kendi nefsime

memin ve onunla vnmemin

Dedi

izafe et-

arasndaki fark bana aklayn.

ki:

'Tapm olduun
zorunlu ve

ii

bakas

tabii bir bilgidir.

meye g yetiremeyecein

yaptn bilmen
yapmadn syle-

deil, senin

yle

ki,

onu

gibi, nefsine

ve bakasna,

"Bunu

ben yaptm." diye sylemeye de gerek duymazsn. Ucbe

ce

dmann

vmesidir.
bir

reddetmesi, nefsinin

Bu durum

seni,

ise

yaptn

heyecanl bir

gelin-

istekle seni

ii ok miktarda ve

byk

grerek kendi kendine yle demeye kadar gtrr:

yetirebildim, sabrettim, bitirdim veya cmerte verdim,

"G

ura-

Ucub

367

anladm." Nefsinin gc ve basiretinin keskinliiyle

tim,

nerek nefsini bytrsn.

Baka zamanlarda da Allah'n nime-

"unu okudum, bu

unutur, nefsine ynelir ve

tini

sevi-

kadar na-

maz kldm,

gnlerdir oruluyum veya ok scak bir gnde

oru tutmay azimle baardm." eklinde hitap edersin. Bu a-

meli nefsine izafe ederek onu ok grmen ve abartmandr.

Ksacas gc ve sabr

yapmadn

yaptn

nefsine izafe ederek,

ve

ileri tekrar

yapabilme gcne sevinir, ona dayanmaktan vazgemez ve Allah'n nimet ve minnetini hatrlamaz
isen bir

zaman

gelir

fark edersin. Zira

btn bunlar

Cenb- Hak

bir gaflet ierisinde

kendi fazlndan sana bu gc

vermemi olsayd bunlar yapmaya g

inden kendine bu kadar vg
yetki

Dedim

miydin?

fazla

miydin? Ya da g ve
deer bier miydin? te

Allah'n bir nimeti olan amelini bilmek

vmek

yetirebilir

yadrr

hususunda nefsine bundan

nefsini

yaptn

ile, bilgi

ve amelinle

(ucb) arasndaki fark budur.

ki:

kldm

"Kendimi bu dediklerine maruz

ve meselenin,
amelimi bilmekten teye gittiini gryorum. nk nefsime,
benden kaynaklanan bir endie ile, yapt ameli bilmezlikten
gelmesini, hatta

sylemem,

bunu bakas

aklm

kaybettiim anlamna

Eer, nefsimin

sanmasn

yapmadn,

ve kendisini

da, orulu iken

yapm

fel,

orulu olmayp,

bir

gibi

deerlendirmesini

gelir.

bakasnn bu

ameli yapt-

namazda iken kendisini uyku-

namaz

baka birisinin olduunu hissetmesinden endie ediyorum. imden, "unu yaptm bunu yaptm." dememin ne sakncas vardr? Zira nefsim yaptklarm bilmiyor diye, yaptm iler hakknda kendisine bilgi veriyor deilim. nk, Allah'n nimetini

unutup nefsimi verek,

ucbun

kendisidir.

yaptm

klan, orucu tutan

ameli ona izafe etmem,

Kalp Hayat -2

368

Bu yzden
ini

ben, bununla

birlikte,

yapnmn

bildiren ilm bir delil istiyorum ki, birileri

ucb addedildi-

bu mesele hakkn-

phe uyandrarak itiraz eder ya da bunun aksini iddia eden

delil getirirse, nefsime kar bana destek olabilsin. Ayn za-

da bir
bir

manda bunun

aksini ifade

eden ilm

bir delil gsterilmeden itiraz-

c ikna olmayacaksa, bu delil onu kabul etmee sevk etsin."

Dedi

ki:

"Evet zaten ancak Allah'a

itaat

O'nun yolunda

edenler ve

maruz kalrlar. Ibn Ebi'zZinad, Musa b. Ukbe'nin Kureyb'den Ibn Abbas'n yle dediini rivayet ediyor: "Davud haytnda hi gnah ilemedi. Faolanlar iyilikleriyle sevinir ve uebe

kat bir sefer nefsini

beenip ucba maruz

kalarak dedi

"Ey

ki:

Rabb'im, Davud ailesinden birisinin ihya etmedii bir gece

yoktur ve Davud ailesinden birisinin orulu

olmad

bir

gn

de yoktur." Haccac'n rivayetinde Davud'un yle dedii kaydolunur: "Gece ve gndzden geen her saatte

den

biri

ya

namaz klarak veya oru

Davud

ailesin-

tutarak ya da zikrederek

mutlaka sana ibadet etmitir."

Hz. Davud bu

Davud
nin

szleriyle, gece

ailesine izafe etmitir.

ilki

ve en

iyi

ve gndz yaplan ameli

Dorusu

ibadet edeni

idi.

kendisi

bu hususta

Ailesini ibadete

aile-

aran

ve

onlarn bu ibadete devam etmelerini salayan da kendisiydi.

Hz. Davud bu ameli byk grd. Zira kulland
ifade ediyor.

nk

ameli byk grme

tabir

bunu

Araplar bu tr bir ifade eklinden, ancak

anlamn

ameli kendisine izafe

etti

kastederler.

z. Davud

ve nefsini de vd. Zaten

yapt

Cenb-

Allah'n Hz. Davud hakkndaki sz de bunu ifade ediyor.

bn

Abbas yle

diyor:

"Bunun

vahyederek yle dedi: "Ey Davud!

Bu

zerine Allah

benim

Hz. Davud'a

yardmmla

sana

yardm etmemi olsaydm buna gcn yetmezdi

sinle

ba baa brakacam."

oldu.

ayet

ve artk seni nef-

Ucub

369

Bir

baka

hadste,

artk seni nefsinle

"zzetime ve azametime yemin ederim

ba baa brakacam."

denilmitir.

ki,

ayet Hz.

Davud Allah'n nimetini hatrlyor olsayd, Cenb- Allah ona

hatrlatma gereini grmezdi; dolaysyla onu cezalandrp nefsiyle ba baa brakmazd. Bu yzden Allah Hz. Davud'a unut-

mu

olduu nimeti hatrlatt ve amelini izafe ettii, yaptn

beendii nefsiyle ba baa brakt. Bunun iin bn Abbas Hz.
Davud'u "Nefsini beenen kii." olarak adlandrd ve Allah'a
olan

itaatini

beenip uebe

Hz. Davud Allah

girmesiyle

iin

yapm

gnah ilediini

olduu

ibadetiyle

hemen ardndan cezalandrld. Neticede

yaam

bildirdi.

vnd ve

boyunca -

znt ve nedamete sebep olan ve ahirette de onu uratracak.

Orya'nn 7 Hz. Davud'a hakkn hell

edecei zamana kadar bu durum devam edecektir. Ucb ne
byk bir imtihan ne korkun bir afettir!
I

Iadste ifade edildii gibi

Cenb-

lakk'n Kur'n- Kerim'de

rasnda Hz. Muhammed'in ashabna

Huneyn Sava s-

yapt

hatrlatmas da

bu kabildendir. Hz. Peygambcr'in ashab ve onlara tbi

olanlar o zaman yeryznde Allah'a ibadet eden tek ve en
hayrl topluluk idi. Sadece Allah iin kzar ve O'nun dinini
savunur, destekler ve Allah

dmanlarna kar topyekn

savamak iin toplanrlard. Allah onlar iin yle buyurmutur: "And olsun ki Allah birok yerde (sava alanlarnda) ve Huneyn Sava'nda size yardm etmitir. Hani oklu-

unuz

beendirmi, fakat sizi hezimete uramaktan kurt aramamt. Yeryz btn geniliine ramen
size dar gelmiti. Sonunda (bozularak) gerisin geriye dnsize kendinizi

mtnz."

(Teybe, 9/25)

adnda bir ahs savaa gndermiti. Kendisi

savata ldrlnce Uz. Dvd dul kalan hanm ile evlendi. A. b.

Uz. Dvd, riya

Hanbel, cz-Ziihd,

b.

1,

Sariye

28.

Kalp Hayat -2

370
Evet

durum

byle olmutu.

nk sahabeden

"Bu
gn aznlktan dolay malup olmayz." demiti. Ne zaman ki
saylaryla vnp sevindiler ve Allah' unutup glerine gbiri;

vendiler, Allah o anda desteini onlardan ekti ki

okluun
kendilerine bir faydas olmayacan ve onlar dmanlarna
kar galip klann saylan deil, ancak Allah olduunu hatrlasnlar. Sonra Cenb- Hak, Resl'ne ve ashabna bir ikram

olmak ve dinini gzetmek zere onlara acd ve onlar muzaffer

kld. Daha sonra Allah onlara sylemi olduklar bu sz ve
eksik olan bu tutumlarn Kur'n'da bildirdi. te bu, say ok-

luundan doan
Sfyan

b.

ucubtur.

Uyeyne'nin yle dedii rivayet olunmutur:

gn Hz. Eyyb, Rabbi'ne yalvararak yle dedi: "Ey Rabbim! Ben btn ilerimde hep Senin isteini kendi isteime
"Bir

tercih

etmiimdir.

Bu

bely

bama

nerden getirdin?"

Hemen

"Bunu yapma gcn nerden elde

ettin ey Eyyb?" diye arld. Bunun zerine Hz. Eyyb hatasnn farkna vararak bana kl dkt ve "Senden Ey
bir buluttan

on bin

sesle;

Rabb'im." dedi.

izafe

etmeyi

ve muhta

biri

ki

Hz. Eyyb

olarak yneldi,

verilen bir nimet

olduunu

den Ey Rabb'im!"

dedi.

Bu

bu amelin Allah'tan kendisine

fark edip ikrar ederek; "Evet sen-

ve Hz. Davud'un olay, ameliyle

ermektedir. Allah'n izniyle

acaz.

yapm

olduu ameli Rabb'ine

unuturken hatrlad zaman hemen Rabb'ine zelil

Grlyor

marma

anlam

i-

konuyu yerinde aklamaya al-

Ucub

371

Amelle

Dedim

ki:

(marma)

"dllin

Dedi

marma (dll)
nc

ki;

(marma) ucb mansyla

"dll

daha iermektedir. yle

kimse, kendisini, ameli

Zira

affn korkuyla

idll,

umudun

durumda, amelin

baka

birlikte

ilmi veya ameliyle

ki,

karlnda,

deere

ettiini ve yce bir

sevap ve

olduunu bana aklayn."

birlikte

ummak

sanr. Fakat, Allah'n

idll

kapsamna

galebe ettii, korku ve endienin

karln

dm

ucuba

Allah katnda sevab hak

olduunu

sahip

mny

bir

istemektir. Mesel,

girmez.

olmad

Muhacirlerden

kadn Hz. ie'ye yle demiti: "Hz. Peygamber'c Allah'a

ortak komamak, hrszlk yapmamak, zina etmemek, ocuklar
bir

ldrmemek, dnyaya getirdiim ocuklar hakknda iftira etmemek ve hayrda kendisine isyan etmemek zere biat ettim ve
Rabb'imin btn buyruklarn yerine getirdim.
da bana kar-

ln

and olsun

verdi. Allah'a

ki

Rabb'im beni cezalandrmaya-

caktr."

Bunun

kadn ryasnda kendisine yle denildiini

kendisini azaba uratmayacana and ien sen

zerine

-rd: "Rabb' inin

misin? Peki seni ilgilendirmedii halde sylediin szlere ve yap-

man

gerektii halde

Baka

yapmayp

bir hadste;

ne yle dedii rivayet

tip

krtyorsun, ziynetini

komuna

"O kadna

olduun

ilere ne dersin?"

melek gelerek kendisiedilmitir: "Konuurken szlerini incelap gsteriyorsun, hayra engel oluyorsun,

eziyet ediyorsun ve

sonra melek

engel

eine

bir

itaatsizlik ediyorsun!"

be parmayla kadnn yzne

bir

amar

Daha
vura-

"Mee kar be, artrman biz de artrrz!" dedi." Rv, kadn sabahladnda yznde hl parmak izlerinin olduunu
anlatmaktadr. te bu Allah'a kar ameliyle marmadr,
(iaflet, unutkanlk ve cehaletten tr azab hak etmitir.
rak;

Kalp Hayat -2

372

Dedim

ki:

"Onun, Allah katnda byk

bir

deerinin olduunu san-

dna delil var mdr?"

Dedi

ki;

"Hem kalbinden hem

dilinden

onun

teren nice deliller vardr. Mesel, Hz.

byle

inandn gs-

Davud'un dedii

gibi,

bana bir belnn gelmesini veya Allah'n kendisine kar dmanna yardm etmesi
ya da yapt bu kadar amele ramen dua ve isteklerini reddet-

Allah'a yalvarrken amelini bytmesi,

mesini hi beklememesi.. Evet btn bunlar,

ekilde

O'nun dediimiz

inandn gsteren delillerdir.

Hz. Eyyb'n "Ey Rabb'im! Ben btn ilerimde hep Senin isteini kendi isteime tercih etmiimdir.

neden getirdin?" demesi de bunun

Bama bu bely

gibidir.

yi amel ileyen kimse duasnn kabul

olmamasn

ya da is-

muamele edilmemesini, bana

musibet gelmesini, dmannn eline dmesini ya da dnya
ktlklerinden birisine maruz kalmasn irkin grp bunu
tedii bir ekilde kendisiyle

tepkiyle

karlar ve sanki Allah'a minneti

marp Allah'tan karlk isteyerek,

tiini

dnrse ameliyle ucub ve

varm

gibi ameliyle

mkfatlandn mas gerek-

idll

yapm saylr.

Kukusuz Allah'n kullarna olan nimeti ve fazl olmasayd,

onlar iyi ameller ilemee muvaffak etmezdi. Zira iyi amel Allah'n bir fazl ve nimetidir, kullar

ok gnah
Gnahlar

ise

pek az krederler, pek

Dorusu kretmek de Allah'n bir nimetidir.

pek oktur. Allah yle buyuruyor: "Eer stnz-

ilerler.

ise

de Allah'n ltuf ve merhameti olmasayd, iinizden hibir kimse

asla temize

kmazd."

(Nur, 24/21)

"

Ucub

Bu

373

zaman, insanlarn en hayrls olan Peygamber Efendimiz ashabna yle dedi: "Hibirinizi ameli
yet indii

kurtaramaz." Ashab, "Seni de mi amelin kurtaramaz

Allah'n

Ey

elisi?" diye sordular. Reslullah, "Evet, Allah beni

rahmetiyle kqatmasa, beni de amelim kurtaramaz"* dedi.

Hz. Pcygamber'in yle dedii de

"ayet Allah

yaptmz

bu

sorguya ekecekse bize azap

iki

Allah'a olan

olunmutur:

eyden dolay, beni ve sa

b.

Meryem'i

verir.

Daha sonra sahabeye bakyoruz,

ramen

rivayet

takva ve faziletlerine

korkularndan dolay, insan olarak deil

baka bir yaratk olarak dnyaya gelmeyi temenni etmi olduklarn gryoruz. Eb Bekir kumru kuu olmay, mer
ise
bir saman p olmay temenni etmilerdir. Eb
Ubeyde, mran b. I lseyn ve bakalar da buna benzer eyleri

temenni etmilerdir.
Kullarna

kar

en byk hccet Allah'ndr. O'nun kulla-

rna minneti, nimeti ve fazl vardr, kimsenin O'na minneti

yoktur, kullarn yaptklar hayrl iler de Allah'tandr.

Dedim
"Bu

ki;

sylediklerinin idll

Dedi

gsteren

delil

nedir?"

ki;

"Katade,

baa kakma " yetini

yapma." eklinde aklamtr. Dorusu bu ye-

"Yaptn

"Amelinde naz
tin

olduunu

iyilii ok grerek

ne anlama geldii konusunda farkl grler olmutur. Ba-

zlar, "Sana hediyeler vermeden bakalarna hediye verme."

eklinde aklamlardr. Katade'ye gre, "Ameliyle

idll

yapp

karln isteme." anlamn ifade ediyor.

cl-B,lr, Rikak, 18; Mslim,

Mnafkn, 71, 73;

Um

Mce, Zhd, 20.

Kalp Hayat - 2

374
Rivayet edildiine gre Hz.

demilerdir: "Ameliyle

da yukar kmaz.
yaparak

idll

Davud

ve Hz. Eyyb yle

yapan kiinin

idll

Gnahn

ederek glmen, amelinle

itiraf

alamandan daha

namaz bana taklr

iyidir."

eklinde aklamlardr.

te idllle ucub budur.

karmad

dllin

tek ucub

ise,

anlattm

gibi,

yapm

ol-

duu

hayrl amel ile nefsi vp Allah'n nimetini unutmaktr.

Rebah el-Kays'ye, "yi amel ileyenlerin amellerini bozan nedir

Ey Eb Muhacir?" diye soruldu. Rebah, "Allah'n nimetini unutup nefsi vmektir." eklinde cevap verdi.

Yanl Rey ile Ucub

Dedim

ki:

"Verdiin bu cevabnda

yanl

rey sebebiyle ucba

dein-

medin."

Dedi

ki:

"Yanl

rey bir nimet deildir

ki,

onunla ucb durumunda

nimetin unutulmasyla vasfedilebilsin. Zira bu bir

bel, eksiklik

ve mahrumluktur."

Yanl

rey bid'at ve dallet hususunda

olduu zaman, im-

mahrumiyet saylr. Ahkm hususunda ise bazen gnah ve mahrumiyet bazen de gnah saylmayp sadece dinde
tihan ve

bir eksiklik

saylmaktadr.

Kitap, snnet ve icmaya

meydana

gelir.

Zaten

ou

bid'atlere, kfre ve dallete

muvafk olmayan

rey uebden

insanlar din hususunda

yanlla,

saptrp onlar helke gtren sebep

de bu trde olan reydir. Nitekim Peygamber Efendimiz reyi

zemmedip

zamanda mmetine galebe edeceini bildirmi

ve insanlarn bu durumda kr ve sar olup hibir nasihatin
ahir

onlar etkilemeyeceini

ifade etmitir.

Ucub

375

Eb

man

Sa'lebe el-I luzen,

edenler!

"Peygamber Efendimize, "Ey iSiz kendinize bakn. Siz doru yolda olunca sapan

kimse size zarar vermez." (Maidc

anlamn

5/105) yetinin

sor-

dum, Peygamberimiz
cevab verdi: "Ey Eb Sa'lebe, iyilii
emretin, ktl nehyetin. taat olunan bir cimrilik, tbi
olunan arzu ve gr sahiplerinin kendi grleriyle vndklerini grdnde nefsini kurtarmaya bak" 9 demektedir.
Peygamber Efendimiz yetin, insanlarn
ettikleri

ve reyleri

ou dnyay

ahirete tercih

vndkleri zaman Mslmanlarn bu

ile

tutumda olmamalarn

tavsiye ettii

anlamna geldiini haber

veriyor.

Sahabe ve onlardan sonra gelen limler de reyle vnmeyi

zemmetmiler ve reyle amel etmenin insan helake gtreceini

sylemilerdir.

hakknda doru olmayan eyleri syleyenler iin,

Ccnb- Hakk'n
szlerine baknz: "yi iler yaptklarn
Allah

sanyorlar."

"Kt ii kendine gzel gsterilip de

onu gzel gren kimse mi?" (Fatr, 35/8). Dier bid'at ehli de
byledir.

(Kehf, 18/104;.

Eer grleriyle

vnmeselerdi, bid'atlarn savunup

deliller getirmezlerdi.

Kfirlerin

yanl

btnn, Mslmanlardan da

fetva verenleri helke

gtren

bid'at ehlini

ey yanl

reyle

ve

vnp

ucb iinde olmaktr. Zira

vndler;

tevilleri ile

na

uygun

olmad

yanl tevilleri yapp hak sandlar ve

yanl fetvalar verenler ise kyas artlar-

halde,

kyas yapp hakka

isabet ettiklerini

sandlar ve kyaslaryla vndler. Oysa onlar

btl din edinmilerdir.

Dedim

brakm

ki:

Eb Dvd, Melahim,
21.

hakk

17; cl-Tirmiz,

Tcfsiru Sre,

15,;

Mce, Fitcn,

Kalp Hayat -2

376

"Yanl

vnmenin byk zararlarn akladn ve

tahribatlarn anlattn. imdi de onun ne olduunu bana bilreyle

dir."

Dedi

ki:

"Kesin olmamakla birlikte bir zan

kabul ettii ve hev-i nefsten

ileri

gelen

ile,

olduunu
gr gzel

gerek

yanl

bir

grmektir."

Dedim

"Onu
bir

ki:

gzel grmesi neden kaynaklanyor?

ey ancak cehaletten
Dedi

nk

byle

kaynaklanabilir."

ki:

"Evet."

Dedim
"Bu

ki:

gaflet ve cehalet

Dedi

neden

ileri gelir?"

ki:

"Nefsi eletirmekten kanmak, o

yanak ve hakknda Allah'tan gelen

gr

olmadan o gr
bu nimet deil, byk bir

bir delil

gzel grmekten kaynaklanr.

te

musibet ve korkun bir

Bu durumda,

afettir.

ucbun giderilmesi
artk ona tamamyla galebe eder.
hatrlasa bile,

Zaten bunu nimet

bir afet olarak

bela olarak

grmemitir

ki,

ki,

yerine, daha fazla kkleir ve

iin

nefsini eletirsin ve neticede

kabullenmesine veya terk etmesine

ilim sahibi olsun.

vnr.

Allah'n nimetini

vnmtr. Onu byk

ondan saknsn. Ya da onu bir

grd

saymamtr

izah edici bir da-

nk yanl

reyi

yardmc

o g-

olacak bir

nimet sayan kii onunla

Ucub

377

yi Ameller Sebebiyle

Oluan Ucbu

Gideren eyler

Dedim

ki:

"Abid, din sebebiyle

oluan ucbu ne

ile

giderebilir ki

on-

dan kurtulabilsin?"

Dedi

ki:

"taat ve hak
rey
bir

oluan

ile

olan amel,

lm

ve hakka uygun isabetli

bunlarn Allah tarafndan kendisine verilen

nimet olduunu hatrlamak ve Allah'n fazl olmadan hi
ile

kimsenin

ucb,

nefsinin

inanmakla

becerisiyle

bu nimete ulaamayacana

giderilebilir. Zira nefis

kendi

bana braklsayd

bunu ne yapabilirdi ne de ondan ileri gelmitir. Zira nefsin

arzusu bunun aksini istemektir. Bu yzden Allah kendisine
nimet vermek istedii kulun akln uyarr. Kul akl ile, nefsi
arzusunu yener neticede

doruyu yapmaya azmedip, nefsin

arzu ve isteklerine muhalefet eder. nk nefsin arzular,
insann yapmak istedii her iyiliin aksini istemektedir. nsan
gece namazna kalkt zaman nefis uyuyup rahat etmeyi ister
ve oru

tuttuu zaman

nefis

yemek imeyle gdalanmay ve

amayla rahatlamay sevdii iin orulu olmaya kar kar.

Dier hayrl ameller de byledir. ayet nefsin arzusuna braklsa, yaplmaz.

yle

amel etmenin, nefsinin bir becerisi deil, Allah'n kendisine verdii bir nimet olduunu hatrlayp itiraf
ise iyi

etmeli ve bu nimete kretmelidir.

kretmekte kusurlu olduunu ve hakkyla kredemediinin uuruna varmaldr.

Hu nimete hakkyla kredemedii iin, ona ehil olmadn
ve bu nimetin kendisinden alnmasn hak ettiini bilmelidir."

Kalp Hayat -2

378

Dedim

ki:

"Nefse

fazla

ar gelmeyen iyi ameller de vardr.

Btl sz-

dalmayp skt etmek, gz harama kapamak, gybet, faydasz ve gnah olan szleri terk etmek ve kalbiyle zikir ve fikir
etmek vb. bunlardandr."
lere

Dedi

ki:

"Bu saydklarnn tamam

dar nefsi yoracak kadar

rndan

alkoyuyorlar.

ar

nefse

ar gelir.

Zira, her ne ka-

onu

istek ve arzula-

deillerse de,

nk

konumakla

nefis insanlarla

hatlar ve kalbinden geen szleri ancak

Yine gz haramdan sakndrmak da

bu ekilde

nefsi, istek

ra-

anlatabilir.

ve arzularna

bakmaktan alkoymaktr.
Ahiret iin kalp

dnmekten

ile zikir

alkoyar.

Bu

ve

fikir

da nefse

de

nefsi,

dnya rahat

ar gelir ve

onun

iin

istek

ve

arzularna engel olur.

Akl erbabnca, insann iledii btn hayr ve iyi amellerin, nefsin arzu ve isteklerin hilafna olduu dorulanmtr.
nk nefis yorulur veya en azndan istek ve arzularndan
alkonur. Btn bunlar, nefsin arzulan hilafna
bir
dir.

bakas tarafndan yaptrldnn

kesin

yapt eylerin,

delili

ve

ak ahidi-

O da, nefse bunlar fazlndan veren yaratcs ve sahibi olan

Allah'tr.

yle

ayet

ise

kr ve hamd ona aittir.

nefis, sahibine

yaplan amelleri kendinden

yapt

diasnda bulunur ve insan da nefsini sabr ve gcne

verse, kendisinde bulunan

bu

bilgilerle

ktl emrettiini

karlk

ona yaklasn. Zaten

Yce Allah'n, Rabb'inin rahmet ve minnet

sin

id-

ettii hari, her nef-

bize bildirmesi, yeterlidir.

Kii bu inanla nefsine yaklamaldr. Kukusuz nefis bu

iddiasnda yanltc ve iftiracdr. Aksini arzulad, kendisine

Ucub

379

ar gelen ve
nin

yaptn,

olmak

engel

iin aba

harcad

bir eyi, kendisi-

nasl iddia edebilir?

yapmak istemedii, aksini arzulad ve ya-'

plmasna baland zaman terk ettirmek iin mcadele
Evet

verdii

nefis,

bir eyi, kendisinin

Kukusuz bu nefsin
mak ve cahildir.
Dedim

yaptn,

bir iftirasdr ve

nasl iddia edebilir?

onu

tasdik

eden de ah-

ki:

"Allah iin

ve ibadetlere

iyi

amel ileyen, azmi gl, dnyaya

devam eden kimse, bazen,

yle bir arzu, yle bir istek hisseder

ki,

kar olan

ibadet iin nefsinde

neredeyse sabr taacak-

bu onun tabiatdr. Hatta bazen, bu snr da amaktadr. Amelimizde iyi ve kty kartrmamza ramen, bazen

tr. Sanki

bu

hali

kendimizde

Dedi

bile

mahede

edebiliyoruz."

ki:

"in banda,

nefiste byle bir arzu

olmaz; zaten bu arzu

olduu zamanlarda

yaradlyla
badar. Zira iin banda kendisinden byle bir eyin ortaya
kmamas iin aba harcamaktayd. Ancak ne zaman ki Allah,
kuluna gl bir azim, nefsiyle mcadelede ve onu etkisiz hale
getirmede mcadele sabr nasip eder ve nefis de artk onun
kendi isteklerine cevap vermesinden umutsuz kalr, Makk'n
ne gl ne de zayf

nuru ve kendisinin gl azmiyle

ri

malup

nefsin

olur ve ahiret dertle-

kendisine galebe ederse, bu iddiasndan ve

alt

vaziyeti

Ancak bununla birlikte nefis,

yaratld yap ve huyunu korur. ayet insanda en kk bir
talep

etmekten

kesilip vazgeer.

tembellik bulursa, o kt hallerine dner ve Rabb'ine

ou

ibadetleri

artk brakp, terk eder."

Zorla teslim olan, tehdid ve azarlama

veren,

bakas

yapt

sana destek verip

ile

isteklere cevap

onu malup etmeden

etmeyen; buna ramen, senin davetine icabetinden

geri

itaat

d-

Kalp Hayat -2

380

np,

itaatini terk

hallerine

tekrar

yapt

birini,

iyi

etmeyeceinden ve daha nceki kt

dnp dnmeyeceinden emin olmadn

ilerden tr ver veya onun kendi arzu ve

isteiyle bunlar

Veya sana

yapp

etmeyi

itaat

eder misin?

edip

Dier

sana

ettiini

itaat

arzulamadn

dnr msn?

bildiin iin onu tenkit

taraftan, nefse galip

lanncaya kadar sana boyun emesinde

olup hizmetinde kul-

yardmc

kr etmez misin? nk, onun bu kt hallere

nun deimediini,
ettirildiini, bir

ka

arzu ve isteklerine
yet

iyi

zorla icabet ettiini,

yolu ve

koacan

malup

olana teek-

kar

arzusu-

edilerek itaat

k menfezi bulduu anda eski

ve senden yz evireceini ga-

bilmektesin.

Bu,

tpk dman

bir

lkeden

esir alp, ailesinden,

rndan, malndan, vatan ve toprandan

ocukla-

uzaklatrdn

birine

dmeden evvel o seni esaret altna almak iin

var gcyle savamt, ancak birileri gelip sana destek verdi ve
onu sana yakalayp teslim etti. Ama hl lkesine dnmek iin
benzer. Esarete

pekimekte, seni ldrmek veya esaret altna alp berabe-

trmek
tine

koup

bir frsat

un

itaat etsin

iin frsat

diye

aramaktadr. Sen

ise

hizme-

onu dvp zorlamaktasn. Fakat onun

bulup seni terk etmesinden ve kendisine vermi oldu-

brakp kamasndan endie duymaktasn. Bu

"vlmeye lyk ya da iinde drsttr." diyebilir misin?
iini

te
onu

nefsin de

ahirete tercih

sunda

tpk bu
etmek

altrp kurtulu

esir gibi,

nefsine

kar

yolu olan ahireti

muvaffak klmak

lendirdi, kalbinin

ise zorla

miyet

g(

dorultu-

karanln

brakman

alyordu. Ancak,
iin, za'fyetini

kar

iin seni

Allah, seni

giderip seni g-

giderip aydnlatt,

arzularndan vazgeene kadar nefse

Nefis

daha evvel dnyaya sarlp

istiyordu ve seni istekleri

esaretine almaya var gcyle

insan,

sana

ve istemeyerek dahi olsa, boyun

ou

istek

ve

yardmc

oldu.

eip

tesli-

sana

Ucub

381

Daha sonra Allah, sana, nefsini tenkit edip ktlklerden

alkoymay nasip etti. Akln ve ilmini, cehalet ve arzularna

kar
fak

glendirdi ve seni nefsine muhalefet edebilmeye muvaf-

kld. Neticede
ve

altn

deitirmemekle

birlikte,

midini

kesti

etme noktasnda senden

isteklerini elde

alt. Yaratl ve huylarn

sana boyun emeye kotu.
tarza

hi

Sen ise, nefsin bu itaatine ramen, daha halen eski haline dnmesini bekleyip ona kar sana yardm edip, sana ita-

klandan desteini srdrp ekmemesini istiyorsun

tekrar seni artk tanmayp btn istek ve arzularn sana

atkar
ki,

yaptrmasn. Zira bu hem dnya hem

raman demektir.

Bu aklamadan

olmadn anlam

hibir farkn

daha

sonra nefis

tehlikeli

ile

ahirette hsrana

u-

sz geen esir arasnda

olmalsn. Hatta

nefis, esirden

ve daha iddetli bir fitnedir.

Dedim

ki:

"Nefis

ile

esir

arasnda yle

bir fark

gryorum,

Esir,

olduunu dnmemektedir. Oysa nefis, kendisinden istenilen eyin, hem

dnya hem de ahirette kendi hayrna olduunu biliyor.
kendisinden istenilen eyin kendi hayrna

Dedi

ki:

"Muhalefet hususunda nefis

te,

ile esir

eit olmakla

birlik-

nefsin erri esirinkinden daha fazladr Zira nefis bilerek

itaatsizlik

yapyor. Esir

madndan

ise

isyan ediyor.

bilmediinden ve gerei anla-

ayet kendisinden kabul edilmesi

slam'n kfrden farkn, Allah'a ve dinine kar

savaan dar- harbin ktln bilip doru bir ekilde anlasayd, belki de slm' isteyerek kabul edip dar- harbe
dnmekten vazgeerdi.
istenilen

Kalp Hayat - 2

382

Bu demektir

ki nefis esirden

arr,

dr. Zira o seni ancak kurtulua

diini bildiine gre, inat edip

Baz

esirlerin

man

ve faziletini anlar.

ksmnn

tan bir

rerek

hakk

itaatsizlik

isteme-

etmektedir.

nk bazen esir, iNitekim Cenb- Hak, Ehl-i Kitap-

bildikleri halde reddettiklerini bildi-

isen,

Eer

lardan olma!" (Yunus,

varln

sen,

sana indirdi-

senden nce kitab okuyanlara

sor.

Sakn kukulanan-

Andolsun, sana Rabb'in-den hak geldi.

Allah'n

olmasn

da grrz.

yle buyuruyor: "(Reslm)

imizden kukuda

helak

her hususta nefse benzeyip aralarnda

olmadn

hibir farkn

daha erli ve daha ok inat-

10/94).
itiraf

edip bildii halde, blisin, inat ve

yle aklyor: "Nitekim hak uruna (savaRabb'in seni, evinden kard zaman, mu'min-

inkra gittiini ise

a gitmek iin)
lerden

birtakm bundan holanmyordu. Hak

ortaya

km

iken sanki gzleri gre gre lme srlyorlarm gibi (cihad

konusunda) seninle tartyorlard."

te

nefis de byledir, her

(Enfal, 8/5-6)

eyi aka bildii halde hakk

red konusunda, esirlerin en erlileriyle eit, cahil veya

her esir

ayn konuma

girer.

bilgili,

Neticede isyan ve reddetme konu-

sunda aralarnda bir fark kalmaz.

Hamd

sadece Allah'adr, tenkit

den korkup

dikkatli

olmak ve ona

ise,

nefsedir.

hibir

Onun errin-

zaman gvenip

ya-

namamak gerekir.
Nefsini tanyan kiinin ucbu gider. Bylece Rabb'ini yceltir,

O'na kreder. Nefsinin errinden iddetle saknr.

Rabb'ine gvenip sadece O'na

nimet sahibi olan Rabb'ini

yanar

ve nefsine buzedip,

sever.

arkadan olsa ve sen uykuda iken onlardan birisi

kafan bir tala ezmek istedii anda dieri, ta arkadann elinde
havada tutarak seni uyandrsa ve arkadann sana ne yapmak
Mesel,

iki

Ucb
istediini gsterse; ya da onlardan biri seni

ine

zehir koysa, dieri

vana yedirerek
bildirse ve sen

n mahede

ise,

sen

uyandnda,

arkadann ne yapmak
de gznle o hayvann

edip o

ldrmek
o

yeme-

yemei

bir hay-

ak

bir dille

istediini

zehirli

iin

yemekten ld-

yemei yemi olman durumunda lmne

olacan aka anlasan; o hain arkadatan nefret edip ona

kzmaz ve seni tuzaktan kurtaran arkada da sevip, gvenip ona
minnettar olduunu gstermez misin? Sana ktlk yapmak
isteyene kar artk uyank ve dikkatli olup, bu ktle engel
olana da daha fazla gvenip ona yanamaz msn ki, seni, buna
sebep

benzer ktlklerden baka zamanda da kurtarsn ve sana ktlk yapana

kar

da, tekrar byle bir ktlkte

bulunaca du-

rumlarnda, uyank olup kendini ondan koruyasn?

ayet
lnda

seni

sana ktlk

yapmak

isteyen

arkadan

sana gelip as-

olduunu iddia ederse, sen

dier arkada unutup kurtuluunu,

kurtarann kendisi

ekten seni kurtaran

ger-

sana

tuzak kuran kt arkadaa izafe eder misin? Hayr, akln oldu-

u srece bunu yapacak deilsin!

Kukusuz,

nefsinin sevk ettii nice ktlkler

ancak Allah onu terk etmene

yardmc olmu ve

seni

olmutur,

korumu-

uyandrp, o ktlkten kurtarmtr. Oysa o

ktlk neticesinde ta ve zehirle lmekten daha kt olan,
tur.

Seni gafletten

atete yanmak ve helak olmak vardr.

Nefsinin seni, Allah'n haklarn yerine getirmekten al-

koymaya

alt

neyi

unutma.

durumlar olmutur. Ancak Allah seni,

nefsin arzularnn aksini yapmaya muvaffak klmtr. yleyse nefsine buz edip onun errinden korkman ve onu
verek iyilikleri ona izafe etmekten saknman gerekir.
Rabb'ini ise sev, O'na gven ve O'na kar mutmain ol. Sana
ulaan btn iyilikleri O'ndan bilerek sadece O'na kretasla

nice

Kalp Hayat -2

384

Dedim

ki:

"Senin bu aklamanla

u sonuca varabiliriz:

de genel olarak ayn eyleri

nefsimi serbest braksayd,

-Aslnda ben

dnyordum- ayet Rabb'im

muhakkak nefsim beni

helka gt-

rrd. yle ise beni helak olmaktan kurtaran sadece Allah'tr.

Beni hayrl iler ilemeye muvaffak klan tek minnet sahibi

O' d ur.

O tektir, orta yoktur.

Yanl

Reyle vnmeyi (Ucub) Nefyeden eyler

Dedim

ki:

"Yanl

rey nimet olmaynca,

nefyedeyim

yp onu

ki,

ondan

ileri

gelen ucbu nasl

bununla Allah'n zerimdeki nimetini hatrla-

nefsime izafe etmeyeyim? Zira,

hizlan ya da dinde bir eksiklik

bunun

olduu benim

iin

bir afet ve

aka ortaya

kmtr."
Dedi
"Kul

ki:

yanl

itham edip

zn,

reyden

kitap,

reyini gzel

hangi bir olay

Dedim

ileri

gelen ucbu yle giderebilir: Nefsini

snnet ve kyastan ak ve net bir

delil

olmaks-

grp kabul etmeyerek ve meydana gelecek her-

hakknda hkm vermeye

kalkmayarak..."

ki:

"Nefsini nasl ve neyle itham eder?"

Dedi

ki:

"Sehiv ve gaflet gibi nefsin

takm
ve

eksiklikleri

ou

yaratlndan kaynaklanan

ok hata yaptaya kayd, saylmayacak

ona bildirmekle itham

kez nemli meselelerde

bir-

edilir.

bulunduu tecrbe ile sabit olmutur.

kuku duymadan isabet ettiini zanneder.

derecede kt tevillerde

Bunlara ramen, hi

Ama

daha sonra, gaflete

girip hata ettii ve

grlerini gzel

grmede, eytann yaptklarn sslemesi ve nefsin arzularndan

kaynakland

ortaya

kmtr.

385

Ucub

ayet, sadece halkn genelinde grlen, Allah'n dinine

yanl
ait

szlerine

iddialar gz

girmi

ramen,

nne alnsa

olur. Zira,

doru olduuna,
phesiz

bir

bu

nefsin,

szlerin

doru

olduu halde hakl ve

yalanc ve yanl olduklarna

yanl dnceye
ise

olduklarna

thmet altna-

bile, nefis yeterince

muhaliflerin

ait

sahip

ekilde inanmaktadr.

Deiik

dinlere

mensup

olan insanlardan rey, fetva ve bid'at ehli olan Mslmanlara

kadar, hepsi

bu durumdadrlar.

yakn

Nefislerin birbirine gayet

olduu

benzerlik

korunmu
moullar

ve aralarnda bir hayli

bilinmektedir. Hibir nefis sehiv- ve gafletten

Yanl

deildir.

vnen kulun

reyle

dier insanlarn nefislerinden

olan

nefsi de

bir

Ade-

fark yoktur,

yaratl biimi onlarn yaratl biimi gibidir, arzular onlarn

arzular gibidir. Bununla birlikte, insanlara yanl ssleyip

doru

diye gsteren

gtrmek

rp

iin

ayn

dmanca pusu

isyana srkleyen

te

O da onlar yanl ve masiyete

kiidir.

kuran ve onlarn

bu

bilgileri kalbine

zaman, nefsini eletirip itham

gzel ve

kayd-

eytandr.

insan gerek olan

bakmadan,

ayan

edebilir.

Kitap ve snnette

basiret ve ilim sahibi insanlara

doru grmede

acele etmez.

yerletirdii

sormadan, reyini

Zaten

nefislerini

tan-

yan salih insanlar hep byle yapmlardr. Srekli reylerini

eletirip

yanllkla itham etmiler ve nefislerinden kork-

m ulardr.
Mesel, evlenip de duhul gereklemeden ve herhangi bir

nehir belirtilmeden kocas len

renmek

iin,

Mes'ud'un

tam

nefsini

bir ay

bn

bir

kadnn durumunu -

Mes'ud'a gidip gelindii, tbn

itham ederek,

yanl

cevap verecei korku-

sundan, onlar tam bir ay beklettii rivayet olunmutur. Daha

sonra kendisinin cevap

vermek zorunda

kaldn

grnce,

yle demitir: "Ben bu hususta kendi reyimle hkm verece-

im, ayet doru

dir."

ise

yanl

o Allah'tandr, eer

Hz. Eb Bekir'den de buna benzer

ise

nefsimden-

bir olay rivayet edil-

mitir.

Hz.

mer ise yle

diyor: "Allah

yle demitir: "ayet o birok ite

diniz." (Hucurat, 49/7). Sahabenin

size

iin

uysayd skntya der-

durumu

byle

ise,

dier

in-

dnn!" Katade bu yetin tefsirinde yle demiaklnz hataya daha meyillidir, zira onlar reylerini

sanlar siz
tir:

Peygamber'in ashab

"Sizin

eletirip Rabb'lerinin kitabna arz ederlerdi."

Eb

Said el-Hudri'nin ise

yle

"Allah, Peygamber'ine

yle dedii

rivayet edilmitir:

"ayet o

birok ilerde size

diyor:

uysayd skntya derdiniz." (Hucurat

49/7)

habyd. Daha dk olanlarn durumunu

ise

Onlar,

O'nun

sen kyas

as-

et'"

bn
lah'a

Mes'ud yle diyor: "Ey nsanlar! Reyi eletiriniz. Alyemin ederim ki, nerdeyse klcm, Allah ve Peygamber

rzsnn olmad
Sehl

Hz.

yerde kullanmaya kalkacaktm.

Hanif, "Ey nsanlar! Reylerinizi eletirin." derken,

b.

mer

yle

"Adamn

diyor:

Hudeybiye antlamasnn
bilseydim,
var.

itiraz

"Bu
hataya

diye bunlarla yetiniyoruz.

renince

dmemek iin

reyini eletirir ve

itham eder, ancak

nasl tedbir alacak?"

ki:

"Biliyorsun

zerinde icma
bilir

yapld gn Peygamber'e itiraz ede-

ki:

bilgileri

Dedi

ayet

reyini eletirdi.

etme grndeydi m." Bu hususta ok hads

Konu uzamasn

Dedim

biri

ki,

Allah'n kitabnda Mslmanlarn

ettikleri

mteabih

muhkem yetler olduu gibi

yetler

limler arasnda ihtilaf

de vardr.

Bu

tefsiri

tevil edile-

tr yetlerin tevilinde

meydana gelmitir. Bir de sadece

binde erilik olanlarn hakknda

ihtilaf ettikleri

mteabih

kal-

yet-

387

Ucub
ler

vardr

etmek

Ccnb- Allah onlarn fitne karmak ve onu tevil

bu tr mtcabih yetlerin peine dtklerini anla-

ki,

iin

tyor. Zira kalplerinde erilik ve dallet vardr. Peygamber'in'

snneti de,

tpk

Kur'n

doru

Allah'a

arayan her kul

ayrlmaktadr.

ekilde ibadet edilebilmesi

bir

unlar

gibi farkl gruplara

gerei

iin

bilmelidir:

Kukusuz Kitap ve snnetin bir ksm muhkemdir. Bu

ksmn okunuu aktr ve tefsirinde de icma vardr. Bu tr
1.

hususunda

nefsi

maya gerek

yoktur.

nsanolunun

2.

renmek

aratrmaya ve kabul
eletirmeye veya kabul etmesinden sakndr-

yet ve hadsler aktr.

gaflet,

iin

sehiv ve za'f

amellerini ssl gstermesi neticesinde

verilen

anlamda

belirlemek

ihtilaf olabilir.

iin, Kitap,

Ya da

bir

eytann ona

yet ve hadslere

meselenin

hkmn

snnet ve icmadan, kendisine kyas edi-

len benzeri bir meseleye ihtiya olabilir.

sini

baz

ile

te bu

durumda

nef-

itham edip tedbir almal ve acele etmemelidir. Zira bu

durumda

hataya

dmek mmkndr. Aratrmayp

acele et-

mek gurur ve hatadr. Din konusunda tedbirsiz olmak ve Allah

hakknda yanl eyleri sylemekten saknmamak demektir.
Acele etmemeli, dikkatli olmal; kanmal, kabul etmemelidir.

Aklyla ssleyip, kalbiyle gzel

olduuna inanmasn. Sadece

grd

Kitap, snnet ve icma'a

ve ihtilafl olan konularda da bunlarla

kabul

etsin.

Veya kyas yapmaya

se limlere sorar, grlerini

ayet

ehl-i

tr hell ve

baz kadn ve

atmayan

ehil birisi ise,

doru

her eyin

dayanan

her

tevili

kyas eder deil-

renir ve onlarn yolunda

gider.

nazardan olmayan kii, akl yetmediinden

haram bilmeyip doruyu yanltan ayramyorsa

acemler gibi, ihtiya durumunda limlere sorup

Kalp Hayat -2

388

Maksat vc

3.

braklmas

tevilin Allah'a

O'na inanlmas gereken mteabih

ve

olduu

gibi

tevil

konusu olunca
edilmesi gerektiine inanmaldr.

Ccnb- Hak

ilimde rasih olan limleri, insanlarn onunla

tevakkuf edip

amel

etmelerinin

mteabih

gerektii

yetlere

olduu

hkm iermeyen btn

bir

gibi

yetler sz

inanmak ve

tevil

etmemekle

methetmitir.
ite bu,

yanl

reyle

vnmeye

engel olan yoldur.

Bu

yolu

izlediin zaman, Allah'n izniyle, Allah'n dini hususunda yan-

l kyas,

tevil

Dedim

ve reyle

vnmezsim

ki:

"Nimet saylmayan
Dedi

bir amelle

nasl ucub oluur?"

ki:,

"Nefsinde grdn, g ve sabra dayanarak ve Allah'tan

nasl nimet beklediini unutarak, ucub sahibi olursun. Mesel

Ahnef b. Kays, Hz. Peygamber'in yle buyurduunu syler:

"Davud Rabb'ine yle dua etmitir: "Ey Rabb'im! sra-i (oullan
brahim, shak

ve

Yakub'un hakkyla Senden

istekte

bulunuyorlar.

Ibn Abbas bu hads hakknda yle diyor: "Hz. Davud bu

szleriyle,

lemitir."

bana
Muhammed
ayet

yle demitir: "Allah

imtihan

ettim,

musibet

bir
b.
I

gelirse,

sabredeceini sy-

Ka'b el-Mukbir bu hads hakknda

Davud'a, 'Ben onlar musibetlerle

Iz.

sabrettiler.'

dedii zaman Hz. Davud, 'Ey

Rabb'im! ayet beni de musibetlerle imtihan edersen ben de

sabrederim.' dedi.

Bunun

zerine

Cenb-

'Ben onlar imtihan ederken onlara

sizi

Allah yle dedi:

neyle, hangi ayda ve

gnde imtihan edeceimi bildirmedim, fakat sana ise sylyorum. Bu yln bu aynda seni imtihan edeceim.' Fakat buna
ramen Hz. Davud sabredemedi. Sen nefsini sakndr!
cl-I lind,

Kenzu'l-'Ummal, XII, 118.

Ucub

Nefis ve

Dedim

ile

Ucub

ki:

"Dnya
Dedi

Dnya

ucub nedir?"

ile

ki:

"Nefis, mal, soy, arkada, airet, ocuk ve hizmetilerinin

okluuyla vnmektir."

Dedim

ki:

"Nefis sebebiyle ucub nedir?"

Dedi

ki:,

"Gzel

ses,

amel, akl, gl ve gzel vct sebepleriyle

oluan ucubdur. Vcd ve

nefsin bunlar gzel gstermesi

erini, maruz

kald

afetleri

ile

Allah'a

kretmeyi,

kibirlenip bbrlenir, gzelliini ktlklere

Dedim

kar

da gzellii

ile iftihar

de-

Neticede insan

maruz brakr ve

eder.

ki:

"Bu sebeple oluan ucub nasl

Dedi

ilk

ve sonunun rmek ve yok ol-

mak olduunu unutmasndan meydana geliyor.

bakalarna

oluan ucub,

gzellik sebebiyle

giderilir?"

ki:

"Allah'n zerindeki nimetini ve O'na

kretme gereini,

ramen bu konuda ihmalsizlik ettiini, Allah'n bu durum karsnda azap verme hakk olduunu ve atein o vcdu
buna

gzelliiyle

yakp perian edeceini hatrlamal

lcmelidir. Nefsinin hakikatini, toprak ve bir

ve nefsini kt-

damla sudan yara-

tldn, iinde sidik ve dk tadn, ldkten sonra, toprakta

gzelliinin gidip

vcdunun ryeceini ve

tekrar

topraa

dndrleceini bilmelidir. Kukusuz insan bunlar bildii

zaman kendisinden ucub gider. kretmeye azmedip nimet
sahibi olan Allah'a

kar

tevazu gsterir ve

boyun eer."

Kalp Hayat -2

Dedim

ki:

"G

ile

Dedi

ki:

ucub nedir?"

"Nefsi bytmek, sadece ona dayanmak, Allah'a tevekkl

etmei O'na kretmei unutmaktr. Ad kavmi buna ak

rnektir. Zira onlar glerine gvenerek;

kim vardr!"

bir

"Bizden daha gl

Glerine dayanp Allah'n azabndan

dediler.

kurtulacaklarn sandlar.

Uc

b.

Unuk

da gcne dayanarak Hz.

nu kuatt. Onlar yok etmek

iin

s kopard, ancak Allah kayay

delip

Bazen m'min de

Musa'nn ordusu-

dadan byk bir

onun boynuna

gaflete girip

geirdi.

gcne dayanr.

gamber'in bildirdiine gre Hz. Sleyman, "Bu

rimden yz
iin,

tanesini

maksad

Demek

ki,

dolaacam."

kaya para-

Iz.

Pey-

akam

ele-

deyip inallah

olan ocuk elde etme

demedii

durumu gereklemedi.

kul bazen Allah'a tevekkl etmeyi

unutup nefsine

dayanr. Hz. Davud'un, "Ey Rabb'im! ayet beni musibetlerle

imtihan edersen sabrederim." demesi buna baka bir rnektir.

Bazen de insan savalarda kendisine verilen gten

retle

Allah'a isyan eder, nefsine

ald cesa-

dayanp gcyle vnerek

hasmn vurup

ldrmeye koar veya gcyle vnerek grdkimseyi ktleyip gcyle ona kar bbrlenir.

Dedim
"Gc
Dedi

ki:

sebebiyle

oluan ucbu nasl

giderebilir?"

ki:

"Kul gc sebebiyle kendisinde oluan ucbu gidermek

i-

bu gc yerinde kullanp kullanmayacan ve bununla

onu bakalarndan stn
iin kredip etmeyeceini
in,

kld

snamak

iin kendisine Allah

olarak verildiini bilmelidir.

tarafndan bir ikram ve nimet

Dier

taraftan kendisine

bu gc

391

Ucub

ayet

veren Allah'tr.

kendisinden

Bu yzden kretmeyi

alr.

bu gc

kendisine bir grev

Allah'n istemedii yerde kullanmasna devam ettii tak-

bilip

dirde bir cezayla

dr.

dilerse bir hastalk veya sakatlkla

te

bunu

bunun kendisinden alnacandan korkmal-

yapt

gururu ve gcyle ucbu

takdirde, o eski

brakr ve artk bu nimete kar Allah'a kreder."

Dedim

ki:

"Akl, zek ve fetanet sebebiyle oluan ucbu aklar

m-

sn?"

Dedi

ki:

"Bunlar byk grp sevinmek, gzel grmek ve din ya

da dnya hususunda renmesini

arzulad

herhangi bir

gr

ve ilmi idrak edip alglamas iin kendisine bahedilen akl ve

dayanp

zek nimetine
sebebidir.

yle

ki,

Allah'a

kretmeyi unutmak, ucbun

bazen Allah'a tevekkl etmeden akl ve ze-

ksna olan gveni, onu aratrma ve dikkatten alkoyar ve din

hususunda hata yapmaktan ekinmez. Bu durum onu, Allah

hakknda

yalan sylemeye kadar gtrr.

Hocasn,

amirini veya kendisiyle

tartan anlamak

mez dolaysyla hakk anlamaktan mahrum

batl savunmakta

olmayp

direnir. Kendisi kadar

da ancak kendisinden daha

iyi

kalr,

iste-

yanl

ve

akl ve zekya sahip

amel ileyen daha tak-

vh olanlar hakir grp cahil ve ahmaklkla itham eder. Bununla yetinmeyip onlar aklctmeycn eekler gibi grr.
zeksyla stn
hafife

olduu

iin

onlar ve iledikleri

rerek, kendisinin onlardan stn

Dedim

ki:

"Bu nasl

ve

amelleri

Her ne kadar iyi

akl ve zeksnn stnln gereke gste-

alp deersiz varlklar olarak

ameli olmasa da,

iyi

Akl

giderilebilir?"

niteler.

olduunu

zanneder.

Kalp Hayat -2

392

Dedi

ki:

"Her ne kadar kendisine akl verilmise de halen

duunu,

sehiv ve gaflet iinde

bulunduunu

ve her ne kadar

kendisine daha fazla zek verilmise de zeksyla

eylerin ok az

olduunu

bilmekle

ne nazaran kendisine daha

fazla

bunu

giderebilir.

zek verildii

iin,

kar

Allah'a kretmelidir. Zira Allah tarafndan

hine

delil

meti nasl

olsun, daha ok ibadet

kullandn

kendisine verilen

cahil ol-

bu

rendii
Dierleri-

bu nimete
akl, aley-

durumunda kalsn ve bu

ni-

Dier taraftan,
olduunu ve dilerse,

denesin diye verilmitir.

bu akln Allah'n elinde

kendisi gibi veya daha stn olanlara

yapt

gibi,

onun da akl-

n giderebileceini yani Allah'n bir anda bu akl yok etmeyeceinden emin olmadn bilmelidir.
Bu

insan za'fn, cehaletini ve aklyla ok az eyler idrak

bu akln Allah tarafndan kendisine minnet edilen

edebildiini,
bir

nimet olduunu ve

olan bir hak

olduunu

anlaynca, kendisi
te

olduuna

tin

kr

gerektirdiini, aleyhine hccet

bunun krn yerine getirmediini

kadar zek sahibi olmayann daha iyi vaziyetve

inanr. Zira Allah'n kendisiyle stn

borcu olan

kr dememitir. Allah'n

kld nime-

hcceti

byk ve

gldr.

nk
daha

kendisinden daha az zekya sahip olanlarn Allah'a

grmesine ramen; renmesi, anlamas veya amel etmesi gereken bir eyi ihmal veya terk ettii
fazla itaat ettiklerini

zaman, Allah'n kendisinden bu akl nimetini almasndan emin

olamaz.
*

ite akl ve zeks sebebiyle ucub sahibi olan kii, bu

leri

kalbine yerletirdii

delillerin

zayi

zaman artk ucub

byklnden ve

Allah'a

kar

etmekten korkar, grevlerini yerine

bilgi-

gider, aleyhindeki

farz olan grevlerini

getirir

ve kreder.

393

Ucub

Soy Sebebiyle vnmek

Dedim

ki:

"Soy sebebiyle oluan ucub nedir?"

Dedi

ki:

a-

"Soyu ve atalaryla kendini stn grp bytmektir.

yet atalar

dnya hayatnda din

ile

erefe

ulam

kimselerse,

kendini onlarla vp yceltir ve Allah'n, kendisini salih ve

insanlardan

unutur.

yaratarak,

ayet daha

alaklk belsndan

koruma nimetini

aa bir soydan gelseydi buna kzar ve on-

lardan nefret ederek bakalarna intisap ederdi. Allah'n

veli

iyi

ve itaatkr kullarnn soyundan getirip

aa

bir

onu

soydan

koruyarak nimet verdii halde, bunu unutup kretmez ve bu

durumun

aleyhine bir delil

olacandan

gafil kalr.

Atalarndan dolay kendisine sayg duyulduu zaman v-

np

kretmeyi hatrlamaz ve mazeretsiz

sevinir,

kaldn

unutur, yleki, bazlar ok gnah iledii ve tevbe etmedii

halde hi amel etmeden kendisinin affedildiine ve kesin ola-

rak kurtulacana inanr.

grr, kendisi gibi soylu

dan

le

haval haval yrr, insanlara kle gzyle bakar.

tiksinir,

Bir

Bu yzden bbrlenip bakasn hakir

olmayan komu, akraba ve bakalarn-

ksm

olduunu

daha

ileri

giderek btn

mmetin kendisine k-

zanneder. Atalarnn amellerine ters hareket ettii

halde Allah katnda onlar gibi olmak

ister.

Kukusuz bu

gurur-

dur ve bu Allah' bilmemektir.

Dedim

ki:

"Bundan nasl saknlabilir?"

Dedi

ki:

"Allah'n kendisini sevip dost kabul ettii kimselerin zrriyetinden

kld

nimete kretmesi gerektiini ve atalarnn

amelini deil kendi amelinin

karln greceini bilmeli;

zira

Kalp Hayat '2

394

onlar sadece kendi amelleriyle kurtulup yksek derecelere

nk aynen

ulatlar.

edip

itaat

atalar gibi soylu olduklar halde

iman

etmeyen birok kimse, Allah katnda domuz ve k-

peklerden de daha alak sayldlar.

Atalarnn izledii yoldan ayr

yerden baka bir yere gider

bir yol izlerse

kald

onlarn

o da atetir. Ancak ameli veya

ki,

Allah'n rahmetiyle kurtulabilir. Zira Allah, yle buyurur:

"Allak katnda en kaytrhnz Allah'tan en ok korkanntzdtr."
(Hucurat, 49/13)

Ibn Ebi Huseyn'in rivayet ettiine gre

gn Hz.

Bilal'in,

Hiam,

Haris b.

Sheyl

gitmemiti. Haris
zerine
Allah
ok

Kabe-i erifin zerine

b.

b.

Amr

Hiam,

ve Halid

"u

Mekke

kp
b.

fethedildi-

ezan okumas,

Useyd'in

houna

siyah kleye bak, Kabe'nin

km ezan okuyor!" demiti. Bunun zerine Ccnb-

u yeti indirdi: "Allak katnda en hayrlnz Allak'tan en

korkannzdr."

(Hucurat 49/13)

Hz. Peygamber yle buyuruyor: "Allah sizden cahiliyenin

kabadayln almtr,
ise

topraktandr."

11

Bu

hepiniz Adem'in ocuklarsnz,

btn insanlarn ayn eyden

hadste,

yaratldklar, stn soy ve salih atalarn

edilmemesinin

snanmas

Adem

iin verildii

ise,

krnn

eda edilip

ve sadece kiinin kendi

amelinin fayda salayabilecei bildirilmektedir. Hz. Peygamber

yle buyuruyor: "Ey

Kureyliler!

Sakn

insanlar

kyamet gn Al-

lah'n huzuruna amelleriyle geldiklerinde siz boynunuzda dnyay

yarak gelip

de,

'Ey

armayasnz. Ben

Muhammedi,
sizden

ey

Muhammedi

ta-

bizi kurtar!' diye

yz evirmek durumunda kalrm." 12

Eb Hreyre ve bakalarnn da rivayet ettiklerine gre

Cenb- Hak, Hz. Peygamber'e yakn hsmlarna slm' tebli
etmeyi emrettii zaman, Hz. Peygamber Kureylileri kabile
"EbDvd, Edep,
12

el-rak,

111.

el-Munt an Hamli 'l-Esfar,

III,

375.

395

Ucub

ardktan

kabile

Fatma

Muhammed'in amcas

ve ey

Kendiniz

sonra yle demitir: "Ey

iin

iyi

ameller

isleyin.

Muhammenin

Abdulmuttalib'in

kz

Allah katnda size hibir

kz

Safyyel

yardmm

olamaz.""

renip kalbine yerletirdii zaman nefsini

tanr, gururu ve ucbu gider, Allah'a kretmeye nem verir,

Bu

bilgileri

gnaha girmekten, kendisinden daha az soylu olup da daha

takvh olann kurtulup kendisinin helak olacandan endie
eder.

Kii

zaman

nefsini

bu

tanyp

gereklerle

kibirlenip bbrlenerek

ve

bakasn

bu konuma indirdii

tahkir edeceine, onlara

tevazu gsterip onlar sevmeye balar ve atalarna benzemeye al-

r.

Zira Allah onlar, insanlara gsterdikleri tevazular ve nefisleri-

nin helak

olacandan korkma

Dedim

neticesinde yceltmiti.

ki:

"Peygamber'den rivayet olunduuna gre; "Ey Falma! Ey

Safyye! Kendiniz

iin iyi

ameller

ileyin.

Size Allah katnda hibir

yararm olmayacaktr. " dedikten sonra yle demitir: "Fakat h-

smlk hakknz
ber' in
bekler

hakk deyeceim." Ayrca Hz. Peygam-

yle dedii de naklonulmutur: "Onlarn nesli efaatimi

de Abdulmuttalib oullar beklemez mi?" Peygamber efendi-

miz bu
yor.

vardr, bu

szleriyle efaatini

Buna

hsmlarna

tahsis

edeceini syl-

gre, her takva sahibi salil insan da akrabalarna

efaat edecektir."

Dedi

ki:

"Peygamberle evliyalarn efaatine

kat bilmeli

urayp

ki,

peygamberle

da, Allah

evliyalara,

olmay ummal,

fa-

ancak Allah'n gazabna

kendisine rahmet etmek iin peygamber veya

evliyann efaatini buna sebep

13

nail

klmak

el-Buhr, Vesy, 11; Ncsc, Vesy, 6.

istedii kimselere efaat

Kalp Hayat - 2

396

etme

Allah'n gazabna urayan kiiye ne pey-

izni verilmitir.

gamber ne de

bir

bakasnn

efaat etme izni vardr. Zira Allah

melekleri anlatrken

yle

efaat edebiliyorlar"

(Enbiya, 21/28) Katade,

nnde olacan

sylyor.

diyor:

"Ancak raz olduu kimseye

bunun kyamet g-

Mcahid de "Allah'n kendisinden

raz olduu kimse hari baka hi kimseye efaat etmezler."

eklinde

yeti

aklamtr.

Birisi

Allah'n gazabna urayan bir

kimseye efaat etmek istediinde, onun Allah'n gazabna ura-

dna dair haber verilir.

Hz. Peygamberin

ashabmdan

bir

ksm

u szne

sol

tarafa

bakn!: "(Kyamet gnnde)

gitmekle emrolunur.

Ben,

ey

Rabb'im! Onlar benim aslabmdr! (Nereye gtryorsuni) diye

Allah'a yalvarrm. Allah cevaben, "Senden sonra neler

yaptklarn

14

nsan her ne kadar peygamber veya evliyann efaatine nail olacan umsa da, fakat Allah'a isyan
bilemezsin!" der."

edip gazabna uramaktan, dolaysyla hi kimsenin efaatine

olamayacandan korkmaldr. Her ne kadar Peygamber

efaatini akrabalarna tahsis etmise de, dier Mslmanlar
gibi O'nun efaatine nail olmay ummal, ama Allah'n gazabna uramayacandan emin olmamaldr.
nail

nsan bu

bilgileri

kalbine yerletirdii

arasnda olur, vnp gururlanmaz ve

mez. Allah katnda gazaba

dan da alak

vnp

zaman havf ve

iftihar

rec

edip bbrlen-

uramayp, maymun ve domuzlar-

olmadndan emin

olmayan kimse nasl

nefsiyle

bbrlenir!

Peygamberden sonra insanlarn en hayrllar, din ve dnyada eref sahibi insanlar bile gazaba uramaktan korktuu halde, sen

nasl bundan emin oluyorsun. Onlar Rabb'lerinden

korktuklar gibi

man
14

hayvanlara

d-Buhri, Fiten,

O'nun azabndan da korktuklar iin, ou zagpta edip onlar gibi olmay temenni etmilerdir.
1;

Mslim, Fcdail, 32, 40; ct-Tinniz,

Kyame,

3.

397

Ucub
Sen

vnyorsun. Onlar nc ve

ise onlarla

larna

ramen bu

ayet

bir

gibi,

kadar korkuyorlar, senin

stnln

olsa,

fazilet sahibi

ise

hibir

olma-

eyin yok.

onlarn Rabb'lerinden korktuklar

senin de Rabb'inden korkmana daha fazla ihtiya var.

Dedim

ki:

"Dnyada
talih kimseler

Dedi

insanlar

katnda soylu olduu halde atalarndan

yoksa ucub nasl olabilir?"

ki:

"Soyuyla vnmek, onunla bbrlenip insanlar

hakir

grmek, ovlaryla onlar ayplamak, gybetlerini yapmak ve

kendini onlardan stn grmekle olur."

Dedim

ki:

"Bu nasl
Dedi

giderilebilir?"

ki:

ayn soydan geldiine ve yaratlnn

aynen dier insanlarn yaratl gibi olduunu, yaratlta dier
insanlardan hibir stnlnn olmadn bilmelidir. Zira
yaratl ekilleri bir, babalar bir, anneleri bir, lm ve imtihan"Bata dier

insanlarla

nnde ceza ve mkfat var, hesailedii gnahlarla azab hak etmi durumdadr.

lar her an boyunlarna takl,

ba ekilecek,

Ayrca
iin,

insanlar

Allah'a

irk
ye lyk
kadar

katnda ayplanacak

lm

olmadn

"Birtakm

duruma drmedii

kretme borcu da bulunmaktadr.

zere

bile

bir

atalaryla

vnmcmcli ve onlarn vnme-

anlamaldr. Zira onlarn Allah katnda kpek

deerleri yoktur. Hz. Peygamber yle buyuruyor:

Cehennem'de kz

insanlar

olmu

atalaryla

vnmeyi

braksnlar! Aksi takdirde Allah katnda pislii burunlaryla tadan

pislik

bceinden daha

15

Dvfid, Edep,

Eb

alak olurlar."

15

\\;d-Tirmiz, Mcnakib, 73; Milsned,

III,

361.

Kalp Hayat 2

Baka
adam
olu

sn
ne

bir hadste ise

atalaryla

vnp

olan falanca

yle

iftihar

diyor: "Hz.

ederken

adamn oluyum!"

birisi,

Musa'nn yannda

vnen kiiye de
sin!'*

ki,

adamn

"Ben falanca

dedi ve kendisiyle birlikte on ata-

saydktan sonra arkadana, "Ya sen kimsin?" dedi

Cenb- Allah Uz. Musa'ya

iki

Bunun

zeri-

vahyederek yle dedi: "Atalaryla

"Saydklarnn dokuzu

atetedir,

onuncular sen-

Ancak, eer atalar din ve takva sahibi kimselerse, durum

daha nce sana anlattm ekildedir.

Dedim

ki:

"ayet atalarndan Arap asll, takva ve iyilikte nde olan

kimse olmayp sadece gemite g ve krallk erefine sahip
kimseler olmularsa, bundaki ucub nasl olur?"

Dedi

ki:

"Deerini bytr, atalarnn vardklar azab ve iinde bulunduklar durumun halk katnda ayp, Allah indinde irkin bir

durum olduunu

unutur, bakalarna

hakir, kendini onlardan stn grr.

inde bulunduklar

durumun

kar bbrlenir ve

onlar

Daha nce atalarnn

akbetini bilmemezlikten

i-

gelir,

Allah'n kendisini atalarnn erefi yerine imanla ereflendirip

gaflet iinde olan atalarnn kervanndan koparmakla vermi

olduu nimete kar kretmeyi

hakir grp bbrlenir

kimselerden hayrl

ki,

ihmal eder. nsanlar ylesine

kendisinin, takvda ok

olduuna

nde olan

kesin gzyle bakar ve (Allah

durum onu, atalarn hezimete uratarak

din adna aldklar gerekesiyle, din ve din

korusun) bu

toprak

ve lkeleri

ehline

dmanlk besleyip Mslmanlar aldatmaya kadar gtrebilir.

Dedim

ki:

"Bunu nasl
16

el-rak,

el-Mum,

giderir?"

III,

352.

Ucub

399

Dedi

ki:

"Atalarnn, Allah'n kullarna yaptklar

znde kardklar
cede vardklar

fitne

zillet

hakszl,

yer y-

ve fesad, Allah' inkr etmeleri ve neti-

ve azab bilmekle bunu giderebilir. Ayrca

Allah'n kendisine minnet ederek, onlardan dnyaya gelmesine

ramen,

ereflendirdiini
hi

karmamal

r, asla

klmayp onlardan ayrdn, slm erefiyle

ve imann znetiyle znetlendirdiini aklndan

onlar gibi

Zira ate ehli olan kimselerle, kendi oklukla-

vnmez.

ayet bununla

birlikte

atalarnn dnyada iken himayele-

rinde olan insanlara iyilikte

akll ve

doru

bulunmu, onlar

kararlar vermilerse, Allah'a

iyi

idare edip

kretmeli

ki,

zen-

ayp saylan kimselerden klmayarak dnyada

alakla maruz klmamlar. Fakat bununla birlikte, Allah ve
ve

ciler gibi ar

m'minler nazarndaki deerlerini bildii iin, atalaryla vnmemeli, ancak Allah katnda byk olanlar byk, alak
olanlar alak grmeli.

Say okluuyla vnme

Dedim

ki:

"Evlt, hizmeti, mttefik, airet,

arkada ve teb'ann ok-

luuyla vnmek nasl oluyor?"

Dedi

ki:

"okluuyla vnr,

onlarla kendini

galip gelerek, Allah'a deil, onlara

Allah'n

yardmna

koruyup bakalarna

dayanr, onlarla sslenir ve

deil, saylarna gvenir.

Huneyn Sava'nda ashaptan biri Allah' zikretmeyerek

Mslmanlarn okluuna dayanarak; "Bugn aznlktan
dolay malup olmayz." dedi. Bunun zerine u yet indi:
"Hani okluunuz

size

kendinizi beendirmi, fakat sizi

Kalp Hayat - 2

400

hezimete

okedip sevinmeleri zerine Allah onlar kna-

uramaktan kurtaramamt."

luklanyla iftihar

(Tcvbc, 9/25).

yarak uyard.

M'minler okluklaryla vndkleri gibi kfirler de okluklanyla vnrler. Allah yle buyuruyor: "Ve 'Biz malca ve
evlta

daha ouz, biz azaba uratlacak deiliz/

dediler."

(Sebe', 34/35).

okluuyla vnen kii kendini insanlardan stn grr.

Teb'ann ve evltlarnn okluuna dayanr ki, ona destek olup
onu muhafaza etsinler. Bakalaryla kavga etmeye, onlar svp
dvmeye ok cesaretli olur. Bu da onu zulmetmeye, bakalar-

nn

haklarna tecavz etmeye kadar gtrr.

Kukusuz zulmedip

bbrlenenlerin

ounu zulmetmeye

ve bbrlenmeye iten sebep vnmektir (ucubdur).

Dedim

ki:

"Bunu ne
Dedi

ile

giderebilirim?

ki:

"Hem kendinin, hem vndn

duklarn

bilmelisin.

asla

zayf ol-

Allah'n desteklemedii kiileri kimsenin

desteklemeyecei, Allah'n

mayacan

kiilerin gsz,

korumad

unutmamalsn.

kiiyi kimsenin koruya-

Zira, Allah'a tevekkl etmeyi

brakp bakasna dayanan insan Allah, destek ve himayesinden

mahrum brakr ki, o zaman kendileriyle vndn kimselerin
ne okluu ne de birliktelii kendisine fayda verir. Allah, mhlet
vermeden onu cezalandrr. Mhlet verdii takdirde kul buna
aldanmasn ve her an azabn kendisini yakalayabileceini bilsin.
Zira Allah yer yznde en hayrl topluluk olan

Huneyn Mssadece knayp

lmanlarn, okluklaryla vnmeleri zerine,

cezalandrmaktan vazgemediine gre, nefsine hakszlk eden
zalim ve gnahkrlar asla cezasz brakmaz.

Ucub

401

vnd topluluun
lmn onu yalnz brakacan ve

Ayrca
deceini,

kendisiyle

kendisini terk cbellarla

ba baa

kalacan, bu kalabaln Allah katnda hibir faydasnn olmayacan bilmeli. Kiinin kyamet gnnde kardeinden, annesinden, babasndan, einden, evltlarndan ve kendileriyle -

vnd

herkesten

kaacan,

hatta

affedilmedii takdirde,

yerinde olanlarn atete olmalarn temenni edeceini ve kendine destek verenlerin gcne dayanarak iledii zulm ve

gsterdii bbrlenme zere

cezalandrlacan

hi

aklndan

karmamal. Allah'n kendisine minnet edip okluk vermesinden tr kretmeli. Zira kretmedii takdirde Allah' kz-

drm

olur.

stelik okluklanyla

vnd

kiilerin Allah

katnda ne din ne dnya hususunda hibir yararlar olmayacak

ve onu savunmayacaklardr.
Kul bu marifetini kalbine yerletirdii zaman, bu sebeple

oluan ucbu

gider,

iyi

ameller iler, kaderinde yazlan ktlk-

lerden korkar ve sadece Allah'a tevekkl eder.

Mal Sebebiyle Ucub

Dedim

ki:

"Mal sebebiyle ucub nedir?"

Dedi

ki:

"Maln

ok grp ona gvenmektir.

Bu

da mriklerin,

"Biz malca ve evlta da ounluktayz." (Sebe\

kiiyi kibir ve

vnmeye

34/35) dedikle-

Malyla vnr,
fakiri kk grr. Maln hell olmayan ehev duygularda
kullanr, malyla zulm ve hakszlk etmeye cesaret eder, fari

gibi,

kirlerden

tiksinir,

olunduuna
fakir bir

kendini onlardan stn grr. Rivayet

gre bir

adamn

gtrr.

gn Hz. Peygamber, yannda oturan

elbisesine

demesin

diye elbisesini kendine

Kalp Hayat 2

402

doru

"Kul bilmeli

Mal

ki

adam

Bunun

zerine zengin

bu mal kendisine imtihan

iin verilmitir.

eken zengin bir

sorumluluk ve grevle-

sahibi birisinin fakirden daha fazla

onu

ktlklere gtrebilecek mal

gibi,

hacca gitme, zekt verme, akra-

helakten kurtulur. Zira

le

grr.

maruz

fitnesine

ba ve

kalmad

komularna

malla

yardm etme

Allah ve kul haklarnn bir

ve misafir

ksmndan

arlama

gibi

da sorumlu deildir.

Avf ve Habbab gibi salih insanlar, yanlarnda

ok mal biriktirmekten ekinmi ve korkmulardr.
Abdurrahman

Eb

b.

yurmutur: "Ondan nc gne

dek halen

altn kalacaksa, Allah yolunda harcamak

mn

olmasndan lwlanmam.

bildii

Peygamber yle buyanmda bir veya iki krat

Zerr'in rivayet ettiine gre Hz.

iin,

Baka

m Zira Efendimiz, maln ne yaptn

bir rivayette

sahihi olanlar

nnden, arkasndan
yoksuldurlar.

Uhud da kadar hile altn-

yannda ok mal bulundurmaktan korkar ve zhd

tercih ederdi.

"ok mal

iin

eliyle

yle dedii naklonulmutur:

mallarn Allah kullarna sandan, solundan,

savurup datmadtka, Allah katnda malsz ve

***

Kul kalbiyle buna

inand

zaman

nefsini hakir grr he-

olmasndan korkar ve kendisinden daha gvencede olan

fakirin kymetini bilir, ona sayg duyar. Mal okluuyla vnlik

17
18

19

Ahmed

b.

I,

65.

Temenni, 3; Mslim, Zekt, 31;

Mce, Zhd, 8; Msned, V, 309.

el-Buhr,

bn

Hanbel, ez-Zhd,

bn Ma; Mukaddime,

10.

Ucb

403

menin

te

harama nasl gtrd aka grnmyor mu?

Karun! Milletinin arasna ssl psl elbiselerle kt, salkiiyi

onu

yerin dibine geirdi.

Peygamber yle buyuruyor:

"Bir adam, giydii bir

larla sallana
I

elbise

Iz.

ya da

bbrlendi, Allah da

iki

takm

paral htrkasyla, nefsini beenerek gururlu bir ekilde

Kyamet gnne kadar yerin dibine yuvarlanacaktr." 20 Bu yzden mal ve znet

ile vnmenin (ucbun) gerektirdii cezadan korkmaldr. nk kendisi gibi mal fitnesinden imtihan olmayan en basit insan
Allah katnda daha hayrldr.
yrrken, Allah yere emretti, yer

yarlp hemen onu

yuttu.

Eb Zerr yle anlatyor: "Hz. Peygamber ile birlikteydim.

Camiye girdik, bana, "Ey Eb Zerr! Ban kaldr ve camide bulunan
en byk, en saygn adam kimdir, bir bak!" dedi.
kaldrdm,
giydii birtakm elbise iinde gururlanan bir adam grdm ve

Bam

"udur." dedim. "Tekrar ban kaldr ve camideki en basit insan kimdir, bir bak." dedi. zerinde eskimi iki para elbise grdm
bir adam fark ettim ve "udur." dedim. Bunun zerine Hz.

Mslman

Peygamber,

fakir

yalar dolusu

unun

gibi

iaret ederek yle dedi: "Bu, dn-

adamlardan hayrldr." dedi." 21 Zira Allah

katnda hayrllk takva ve ibadetle olup, zenginlik veya baka

dnya gzellikleriyle deildir.
Kul bu mnlar kalbine yerletirdii zaman, malnn fitnesinden korkar ve fakirin kendisinden daha hayrl olduuna
inanr. Zira sadece grevlerinin ok

olmas ve

fitne ve bellara

maruz kalmas ynyle fakirden stndr. Bu yzden kul bilsin ki, Allah kendisine, kredip etmeyeceini snasn diye ok
mal vermitir. Kimin hakkyla kredip etmedii de bilinmedi-

iin,

izniyle,

sinde

20
21

bilmeli ki

uyank olup akbetinden korksun. Allah'n

kii bunlara dikkat ettii zaman, mal sebebiyle kendi-

oluan ucub gitmi

olur.

Mslim, Libas, 50, 51; Darim, Mukaddime, 40.

Miistcd, V. 170.

Kalp Hayat -2

404

Dedim

"ou
buna ne

limlerin kibre ucb, ucba kibir dediklerini

grdm,

dersiniz"

Dedi

"Ucb
gelir,

ki:

ki:

kibrin ilk iaretidir.

bu yzden uebe

kibir

Genelde

kibir

ucbtan meydana

denmitir. Zaten ucb sahibi

birisi-

nin kibirden kurtulmas, neredeyse imknszdr. Zira insan

bazen, kendisine verilen din veya dnyay byk grp onunla

vnr ve bunun Allah'n

bakasna kar bbrlenmez.

birlikte,

lenmi

bakasn

olur.

olduunu

bir minneti

te

bu

ucbtur.

hakir, kendisini stn

nk

unutur,

Ancak bununla

grd zaman,

insan bir kimseyi hakir

ama

grmeden

kibir-

ncfsiyle

vnerek sevinince kibir deil de ucb sahibi olur. Fakat ne

zaman ki ncfsiyle vnr, bakasna bakarak iinden onu hakir
ve irkin grr ve "Ben daha hayrl ve daha stnm." derse,

km

olur. Neticede insan kibre gto zaman ucbtan kibre

ren ucbtur. yleyse kibir ucb deil ayr bir vasftr."

KBR

BESNC BLM

Kibrin zellikleri ve eitleri

Dedim

ki:

"Kibir nedir ve neden olmaktadr?"

Dedi

ki:

byk

"Kibir

landrd

Ondan, Allah'n arabuk cezaolumaktadr. nk kibir, Allah'n d-

afetlerdendir.

birok bellar

nda hi kimsenin hakk olmad gibi, O'nun dnda hi kimseye

yakmaz ve

lardr.

her

ise

bundan dolay

O'nun

an

nk O'nun dndakiler yaratlm kuleyin sahibi her eye gc yeten Allah'tr. te

uymaz.

katnda en byk gnahlardandr. Zira

kimseye yakmaz. Kul, sadece efendisine yak-

kibir Allah

dnda hi

sfat taknmaya kalknca, efendisinin gazap ve hiddeti son

derece

Hz. Eb Hreyre'nin Hz. Peygamber'den

artar.

u hadse bakmyor musun? "Cenb- Hak, "Kibriya benim

ettii

benim izanndr. Kim bunlarda benimle

ridam, azamet

onu atee atarm." buyurmaktadr." 22

Hz. mer'den
mtevazi

iin

onu ddttr.
birisinin

mtevazi
olursa,

haddini

am

rivayet edilen hadste ise Efendimiz,

olursa,

Allah onu

yceltir.

m buyuruyor. bn Abbas

Kim

ise bize,

ve

olursa,

onu

yedi.

Allah onu yedinci

ge kadar

kat yerin dibine batrr."

Msmd,

1,

MHsned,

III,

44.
76.

24

16;

de

"Kim

kibirli olursa,

"demolundan

boynunda, idaresi bir melein elinde olan,

" Eb Dt/d, Libas. 25; bn Mce, Zhd,

24

o,

yakmayan eyi elde etmeye almtr.

yaratklara

Allah

ekiirse,

Kibirlinin Allah tarafndan

perian edilmesi ve alaltlmas hakkdr. Zira

23

rivayet

ipi

ykseltir.

vardr.

Eer

her

Eer
kibirli

hadsini aktarmaktadr.

Msm,

II,

376, 414.

Hayat 2
-

Abdullah
dal

tohumu

Mcs'ud, Hz. Peygambcr'dcn, "Kalbinde har-

b.

kadar kibir bulunan kimse Cennct'e giremez."

szn iittiini

syler.

Dolaysyla Allah'n

hem dnyada hem

hakir grmesi ve

kibirliyi alaltmas,

ahirette

kk drmesi,

hakkdr. Nitekim O, yle buyuruyor: "Melekler de

uzatm,

'haydi

canlarnz karn

25

ellerini

(kurtarn). Allah'a gerek

olmayan sylemenizden ve O'na kar byklk taslamanzdan

tr, bu gn alaklk cezasyla cezalandrlacaksnz' (derken)
onlarn halini bir grsen." (En'am, 6/93). "Cehennemin kaplarndan

girin, orada ebed

kalacaksnz. Kibirlenenlerin yeri ne

ktdr." (M'min, 40/76)

Allah,

unu

haber veriyor: Cehennem'de en korkun azaba

urayacaklar hadlerini aanlardr. Onlar da

kibirli

olanlardr.

Hem kendi gnahlarn, hem de onlara uyan zayflarn gnahlarn yklenmektedirler. Cenb- Hak, onlarn Cehennem etrafnda

diz klerini anlatrken, "Sonra her milletten

kar geleni ayracaz." demektedir

en ok
sirde,

(Meryem,

Rahman'a
19/69).

Tef-

nce kibirlilerden balanaca izah yaplmaktadr.

Konuyla

ilgili

inanmayanlarn

kalpleri

u izahlar var: "Ama ahirete

inkradr, onlar byklk

taslarlar."

kyamet gn, hem kendi veballerini tam

yklensinler, hem de bilgisizce saptrdklar kimselerin

(Nahl, 16/22).

olarak

birka yette ise

"Ki,

veballerinden bir

ksmn."

(Nahl, 16/25).

yklk taslayanlara, "Siz olmasaydnz,

sanlar olurduk." diyorlar." (Sebe\ 34/31).
taslayan

ileri gelenler,

ilerinde

Salih'in, gerekten Rabb'i

sunuz?' dediler." (A'raf,

el-Buhr, Tcvlid, 36.

"Zayf saylanlar,
elbette biz

b-

inanan in-

"Kavminden byklk

zayf grlen

insanlara, 'Siz

tarafndan gnderildiini biliyor mu-

7/75)

Kibir

409

Byklk taslayanlann inat,

Allah'a muhalefet eden, za-

yflar srat- mstakimden alkoyan ve Peygamberlere muhalefet

eden kiiler olduklar

dile getirilmektedir.

"Bana kulluk etmee tenezzl

Cehennem'e girecekledir" (M'min,
de,

ayn zamanda

bir yette

aalk

etmeyenler,

olarak

40/60) denilmektedir.

Yani

alaltlarak da harolunacaklardr.

mer,

Ibr

Dier

"Kibirliler,

kyamet gn halkn ayaklar altn-

da ezdirilerek harol uuaeaklar." der. Kibir, birok kiinin Al-

kar

lah'n emrine

olduu
lar

gnah ve

kiiyi srekli

gibi,

Dolaysyla

gelmesine ve inkarcla

hibir kibirli Allah'a

heybet ve celline

kar

dmesine neden

isyana srklemektedir.

yakn olamaz. Ona yakn

mtevazi olanlardr.

bn

tohumu kadar

rivayet edilen, "Kalbinde hardal

olan-

Mes'ud'tar

kibir

bulunan

kimse Cennct'e giremez." hads-i erifi daha nce gemiti.

"ite ahiret yurdu! Onu yeryznde bbrlenmek ve bozgunculuk istemeyenlere veririz"

mektedir.

bn

bile sahibini
tedir.

de buna iaret

et-

Greye, "stnlk" kelimesinin byklk ve

anlamna geldiini

kibir

(Kasas, 28/83) yeti

syler.

Kibirden ok az bir miktarn

Cennet' e girmekten

alkoyduu haber

verilmek-

Bel olarak da bu yeterlidir.

Kibirlinin

nimetten

hak ettii dier

mahrum

bir

edilmesidir.

husus

da, kibrine

neden olan

nk, Allah'n vermi olduu

ksm

nimetten tr kibirlenmektedir. srailoullarnn bir

is-

yankr olunca, ibadet edenler bu isyankrlar kk grp, onlara

kar

kibir gsterdiler.

Bunun

ibadet edenlerin ise ibadetleri

lendiren bulut, oradan

Bunun yan
konularda cahil

sz

zerine,

boa kt. Daha

ayrlp dierlerini

yeti,

affedildi,

nce abidleri glge-

glgelendirdi.

ona ilim retmemesi ve din

kalmas da onun hakkdr. trYeryznde haksra; Allah'n

yere byklenenleri yetlerimden

7/146)

gnah ileyenler

uzaklatracam."

buna iaret etmektedir. Bir

tefsirde,

(A'raf,

"Onlarn

Kalp Hayat -2

410

kalbinden Kur'n' anlama kabiliyetini alrm." derken, bir

dierinde, "Kalplerini melekt lemine kapatrm." denilmektedir.

Yani yakn gzyle grlen eyler perdelenir, kinattaki

Bu durum,

eyleri seyredemezler.

ibretli

ve Allah tarafndan terk edilmiliktir.

bn

yeterli bir

Creyc, "Kur'n'

ve kinat tefekkr etmelerine engel olurum."

diini

musibet

anlamna

gel-

syler.

u sz rivayet

Hz. sa'dan

edilir:

"Bitki ovada bitip

da zir-

velerinde bitmedii gibi, hikmet de mtevazi olan kalbe yerleir, kibirli olan kalbe deil.

Grmez misin

diken, tavana vurup yarar,

een

Bu

bir

kibirli iin

sylenmi

ise

ki,

ban

tavann altnda

yukar

glgelenir."

darb- meseldir. Ksacas

kibirli

olan alalr, cahil kalr; mtevazi olan hikmet ehli olur ve on-

dan yararlanr.
Kibirli olan

Allah'n hiddetine maruz kalr ve ksa zaman-

da cezasn eker.

Eb bran el-Cveyn

ve Malik b. Dinar'dan

yle bir olay aktarlr: "Hz. Sleyman rzgra, kendilerini

yukar ykseltmesini emreder. Rzgr onlar, meleklerin kalem czltlarn
zi indir",

iitecekleri bir yere kadar ykseltir. Sonra, "Bi-

diye emreder. Ayaklar denize

deinceye kadar onlar

"ayet arkadanz (Sleyman'n) kalbinde hardal tohumu kadar kibir olsayd onu ykselttiimden
daha alaklara batrrdm." der.
indirir.

Gkten

Dedim

bir ses,

ki:

"Kibir nedir, neden olmaktadr, hangi

Bunlar bana
Dedi

ksmlar

vardr?

anlat."

ki:

"Kibir, kendini

beenmilik,

kin, haset ve riy

ksmlarna

ayrlr. Bunlarn temelinde de kiinin kendi deerini bilmemesi

vardr. Kii kendi deeri

hakknda

cahil olunca, kibirlenir."

411

Kibir

Dedim

ki:

ne mnya

"Kibirlenir." sz

Dedi

gelir?"

ki:

"Kendi deerini bilmemek, kiinin gznde deerini yceltir.

P zaman da

mek byklk

halka byklk

taslamaktr.

ahlknn tmne birden

Bazen

kibir kin,

taslar.

Bundan da

Dolaysyla

kibir

kibirlen-

ahlk doar. Kibir

kibir denir.

haset,

riy,

benzerlerinden neet eder. Ancak

kendini
ilk

beenmilik ve

defa kibrin kalbe gir-

mesi deerini yceltmesindendir. Kul kendini yceltince

byklenir, kibirlenince burnu havaya kalkar, bbrlenir,
izzetinden sz eder,
kibir,

marr

byklenmektir.

"Onlarn gsnde

ve kendini beenir. Dolaysyla

Ata

(hibir

yklk taslamaktan baka

el-Horasan,

bn

Abbas'tan,

zaman) eriemeyecekleri
bir

ey

bir b-

yoktur." (M'min, 40/56)

hakknda, "Ulaamayacaklar byklk" tefsirini aktarmaktadr. bn Cureyc ise, "Yeryznde stnlk" ifadesinin "byklk" anlamna geldiini syler. bn Abbas da,

yeti

yetlere
byklk taslamak olduunu syler.
bakmyor musun?: "Musa Dedi ki: "Ben hesap gnne

kibrin

inanmayan her kibirliden, benim de Rabb'im, sizin de

RabbHniz (olan Allah'a) sndm." (M'min, 40/27). "te
Allah, her kibirli zorbann kalbini byle mhrler." (M'min,
40/35).

Dedim

ki:

"Bakyorum,
adan

kibir

izah ediyorsun.

ahlkn ve

Bana bunlarn her

iinde tefsir eder misin?"

Dedi

ki:

"Kibir

iki

trldr:

ayrld

blmleri birok

birini

kendi snrlar

412
1.

Kul

ile

2.

Kul

ile

Rabb'i arasnda olan kibir.

dier

Bu kibrin en bydr.

insanlar arasndaki kibir.

hakknda Allah yle buyuruyor: "Bana kulluk etmee

tenezzl etmeyenler, aalk olarak Cehennem'e gireceklerdir."
(M'min, 40/60) "Ne Mesih, Allah'a kul olmaktan ekinir, ne de
ilki

(Allah'a)
ve

yaklatrlm

byklk

taslarsa bilsin ki

na toplayacaktr."

Kim O'na

melekler.

O, onlarn hepsini kendi huzuru-

(Nisa, 4/172).

Bu

dik

lanmaktadr ve Allah katnda byk

man'a

kulluktan ekinir

ballk kibirden

kaynak-

bir eydir. "Onlara, 'Rah-

dendii zaman, 'Rahman nedir? Senin bize

eder miyiz hi' derler. Ve (bu), onlarn nefreti-

secde edin!'

emrettiine secde

ni artrr." (Furkm, 25/60). "(Onlara gelen

uyarc) yeryznde

byklk taslamalarn) ve kt tuzak (lar)

kurmalarn

ar-

tirdi)." (F tr, 35/43).

Bundan

tr,

eytan Hz. dem'e

ederek Rabb'ine itaatten

kam

mitir. Hz, Peygamber'den de,

ce,

"Yazklar olsun banal

de emrolundum

ama

secde

O secde

ve Hz.

kibirlenmi,

secde ederken

emrolundu hemen secde

26

etmedim." der

grn-

etti.

Ben

hadsi rivayet edilmitir.

Araplar eskiden, rk'a gitmekten kamyorlard.

zillet

iad

dem'e secde etme-

dem'i

"blis,
ile

kar

Bunu

sayyorlard. Hz. Peygamber'in peygamberliinden nce,

boyun emek,

zelil

olmak demekti. Hakim

b.

Huzam'n, "Hz.

Peygambcr'e ayakta secde etmek artyla bey'at ettim." sz de

buna iaret etmektedir. Hakim, daha sonra meseleyi kavram-

Eb Sfyan da yle diyor: "Ey Kureyliler! Allah'n sizin

boyun bkmenize ihtiyac yoktur." Boyun bkmemek eski bir
tr.

detleriydi ve

bundan kanyorlard. Bu byle bilinmektedir.

Hatta birinin elinden bir

Bu gn

Mslim,

bile

kimisinin

man,

133.

ey dse

orda brakr, eilip almazd.

ayakkabsnn

ba

kopar ve ayakkabs

413

Kibir

ayandan der,

o eilip almaktan kanr. Dolaysyla secde

etmekten kanrlard. Onlara gre secde

Yahya

bir zillettir.

b.

iin

eilmek byk

Ca'de'den rivayet edilen, "Allah'a secde

etmek zere alnn yere koyan kimse kibirden uzaktr.""

bu geree parmak basmaktadr. Yani Rabb'i

ile

hadsi

arasndaki ki-

birden uzaktr.

Kul

Rabb'i arasnda olan

ile

bu

kibir tr, Peygamberleri

reddetme, szlerini dinlememe, inat edip onlara muhalefet

etmeyi de kapsar. Peygamber'e

kar

ysyla Allah'n emrine

tbi

olmaktan kanrlar. Dola-

inatlar, kitabn reddeder, hc-

cetlerini inkr ederler. Zikredilecek yetler

latmaktadrlar:
di biz
ler."

"u

kalkp bizim

(M'min,

niz o takdirde

(M'min,

kanarak yle

adamn kavmi

bize klelik ederken,

im-

m inanacaz?"

dedi-

gibi olan iki insana

23/47).

siz,

23/34)

iki

"Eer

bu gerei aydn-

sizin gibi bir insana itaat ederse-

mutlaka ziyana urayanlarsnz demektir."

Yaradlta

kendileri gibi birine itaat etmekten

"Bize melekler indirilmeliydi, yahut

dediler:

Rabb'imizi grmeliydik deil mi?'

dediler.

And

olsun

ki,

onlar

kendi ilerinde byklk tasladlar ve byk bir azgnlkla haddi

atlar."

"O'na (Peygamber'e), kendisiyle bemelek indirilmeli deil mi?" (Furkan,

(Furkan, 25/21).

raber

uyarc

25/7).

"O'na

olarak bir
bir

hazine indirilmeli veya beraberinde bir melek

gelmeli deil miydi?" (Hd,

11/12).

"(Firavun) ve askerleri yer-

yznde haksz yere byklk tasladlar."

ibadet eden bir kul olmaktan

kand,

(Kasas, 28/39).

Allah'a

neticede ilhlk iddia

etti.

Vehb yle diyor: "Hz. Musa, Firavun'a, "man et, hem

kurtul hem kralln senin olsun." deyince, Firavun, "Vezirim
Haman'a danaym." dedi. Hz. Musa'nn dediini anlatnca
Flaman, "Sen tapnlan

sn?"

dedi.

bir ilh iken, tapan bir kul

Hz. Musa'ya olan inadndan tr

tf-Tirmiz, Siyer, 21.

mu

olacak-

teklifini

kabul

414

Kalp Hayat 2

boyun emekten

etmedi. Kibirlenip kendileri gibi bir beere

kandlar. Kendilerine daha byk bir kiinin gnderilmesini

istiyor

ve halk arasnda byklk taslyorlard. Nitekim Allah,

"Kendi kendilerine kibirlendiler"

Kibrin

olmadklar

yan

(Furkan, 25/21)

buyuruyor.

sra, peygamberlere uyanlar, kendileri gibi

iin alaya

alyor onlarla ortak bir statde bulunmak

istemiyorlard. Nitekim Hz. Nuh'a, "Sana, bizim basit grl

takmlarmzdan bakasnn uyduunu grmyoruz"

ayak
(Hd,

11/27).

demilerdi.

Ata

"Badie'r-Rey" ifadesinin, "Ortaya attklar

mna

bn

el-Horasan,

dk

Abbas'tan,

eyler." anla-

geldii eklinde bir aklama aktarmaktadr. Onlara, Hz.

Nuh'a inanmadklar haberini vermektedir. Yoksa Hz. Nuh,

kullar, Allah katnda kk grmyordu. Nitekim yette

ifade var: "Sizin gzlerinizin hor grd kimseler iin, "Allah

onlara bir

hayr vermeyecek."

olan daha

de

demem. Allah onlarn

iyi bilir." (Hd, 11/31).

nanmayanlarn,

ilerinde

kibirlerin-

den tr inananlar kk grd, dolaysyla Peygamber'e

ittiba

etmedikleri haber verilmektedir.

Kureyliler de, "Dediler

bir

adama

indirilmeli

adamlarn Vclid

ki,

"Bu Kur'n

deil miydi?" (Zuhruf;

Muire

iki kentten,
43/31).

byk

Katade bu

Eb Mes'ud es-Sakaf olduklarn syler. Kureyliler reislik ve dnyalk asndan Hz. Peygamberden daha ileride olanlara uymak istiyorlard. nk
onlar, "Bir

b.

ksz

ile

m bamza peygamber

Allah da, "Rabb'inin rahmetini onlar

43/32).

cevabn

m bltryor?"

veriyordu. O'na uyanlar

"Muhammed'in getirdii iyi

uymakta bizi geemezlerdi." (Ahkaf,
tr,

olacak?" diyorlard.

bir

(Zuhruf,

kk grdklerinden

ey

olsayd onlar O'na

46/11) diyorlard. Yani, biz

O'ndan daha stnz, dolaysyla hakkn bize verilmesine daha

lykz. Karun da yle demiti: "Bu servet bende bulunan bir
bilgi sayesinde verildi." (Kasas, 28/78)

415

Kibir

Hz. Peygamber'in peygamber olmadan nceki stnlklerine bakarak,

hayrn

onlara has

olmas

olanlarn hakir olmalarndan tr byle bir

lanni

dilerini

ltf

eye lyk olmadk-

u ifade bulunuyor: "Allah aramz-

dnyorlard yette

da unlara

Mslman

gerektiini,

lyk grd?" (En'am

6/53).

Onlar

hakir ken-

karlk veri-

stn grdklerinden, kibirleniyor, Allah'a

Bundan tr Ehl-i
kibirlerinden O'na inanm-

yor ve Peygamberine muhalefet ediyorlard.

Kitap Efendimizi

yorlard:

"O

tandklar

lar,

ve

(Kur'n) kendilerine gelince onu inkar

bildikleri

ettiler." (Bakara, 2/89)

halde,

buyurulmaktadr. Dier

bir yette: "Vicdan-

onlarn (doruluuna) kanaat getirdii halde, srf hakszlk

bbrlenme yznden

buyurul mutur.

onlar inkr

(Nemi,

ettiler."

16/14)

Iaksz olduklar halde, stnlk taslyorlar. Ve

Allah yle ferman ediyor:

"te

ahiret yurdu.

Onu

bbrlenmek ve bozgunculuk etmek istemeyenlere

zel) sonu, takv sahibi

Kureylilcr, "Ya

olanlarndr."

Muhammedi

kalkyor." dediklerinde

yet

yeryznde

veririz.

(G-

(Kasas, 28/83).

Klelerimiz seninle oturup

nazil

oldu:

"Sabah akam,

O'na yalvaranlar (Kurey byklerinin arzusuna uyarak) kovma (o mrikler ister inansnlar ister inanmasnlar). Onlarn hesabndan sana bir sorumluluk, senin hesabndan da onlara bir sorumluluk yok ki, bu zaRabb'lerinin

rzsn

isteyerek,

valllar kovup da zalimlerden olasn. Bylece Biz onlarn ki"Allah

aramzda unlara

mini kimiyle denedik

ki,

lyk grd." desinler."

(En'am, 6/52-53). "Gzlerin

tnn

ssn

dnya haya-

isteyerek onlardan (Rabb'lerine yalvaranlar)

yana sapmasn."

(Kehf, 18/28) Allah, Nebi'sine,

ltf

baka

"Dnyada

s-

tnlk istiyorsun." diyor. nanmayanlarn Cehennem'e girince,

"Bize ne oldu

ki,

(dnyada) ktlerden

saydmz adamlar

(burada) grmyoruz." (SaU 38/62) diyecekleri haber verilmektedir.

Sz syleyenin Eb Cehil, kasdedilenlerin

Bill,

Suheyb ve Mikdd olduklar sylenmitir.

ise,

Ammar,

416

Kalp Hayat 2
-

Kullar arasndaki kibre gelince, o byklk taslamaktr.

Dedim

ki:

"Birilerine

Dedi

"Bu

byklk taslamann gerei nedir?"

ki:

iki

ekilde olur:

Birincisi,

onlar hakir grmek ve ka-

bul etmemektir. Kii dierlerinden hayrl

onlara kltc ve alaltc bir gzle

olduunu

bildii halde, onlardan geldii iin, gerei kabul

etmemektir. Mesel onlardan

lkten

olduunu dnr,
bakar. kincisi, doru

men etmek

istese

hayr sylese, bir ktbir konuda mnazara edip

biri bir

veya din

etmez ve bile bile reddeder. Nitekim Allah, srailoullarn bu durumla nitelendirmitir: "Vicgalip gelse, kibirli olan kabul

danlar, onlarn (doruluuna) kanaat getirdii halde, srf hakszlk ve bbrlenme yznden onlar inkr ettiler." (Nemi,
27/14).

"O

bildikleri

(Kur'n) kendilerine gelince, onu inkr

ettiler," (Bakara, 2/89).

Bu

mnazaraya girse, btn gayesi,

stn gelme, reddetme ve anlamaya yanamamadr. Bir bakakibirlilerden birisi bir

sndan renmeyi kendine yediremediinden, onlar

grdnden

hakir

ve galip gelmeyi ok. sevdiinden byle yapar.

bu tipleri yle anlatyor: "nkr edenler dediler ki, "Bu

Kur'n' dinlemeyin, (okunurken) onun hakknda grlt edin,
Allah

belki bylece

yr

ona galip

gelirsiniz." (Fussilet, 41/26). Kibirliye ha-

emredilse inkar eder ve stnlk

nerek hakk reddeder.

nin eseridir. Allah'n,

hissi

onu

Bu kalbindeki kibrin ve
"Ona Allah'tan kork!"

kaplar, sinirle-

stnlk

hissi-

denilse gururu,

kendisini gnaha srkler." (Bakara, 2/206) szne kulak

vermez

misin?

Hz. mer, bu
"Bir

adam

yeti

okudu ve

iyilii emretti

istircada

bulundu. Sonra

ve ldrld." dedikten sonra,

da,

"n-

sanlar arasnda adaleti emredenleri ldrenler (yok mu), onlar

417

ac

bir

azap

ile

mjdele!"

olan, kendisine iyilii

(Al-i

okudu.

emredeni ldrr. Allah'n

kulak ver: "(Bir kavmi)

yakalyorsunuz." (uara,

bn

mran, 3/21) yetini

yakaladnz zaman

Kibirli

yetine

zorbalar gibi

26/130)

Mes'ud, "Bir adama, "Allah'tan kork!" denildiinde,

"Sen kendine bak, bana

m emrediyorsun?" demesi
"Sa

gnahtr." der. Hz. Peygamber bir adama,

"Sa

yurunca adam,

yeterli bir

elinle ye."

elimle yiyemiyorum." dedi.

bu-

zaman E-

fendimiz, "Yiyemeycsin! Sen sadece kibrinden byle yapyor-

O adam, daha da sa elini azna kaldramad.

sun." dedi.

Dolaysyla kim

hakk

veya

yapmtr.

hakir grerek stnlk taslasa

bildii halde reddetse, o kimse kullara

kar

Kullara

gibi, Allah'a

"eytan

bakasn

kar

sadece,

kibirli

olan

bu

28

kibir onu,

olmaya gtrr.

kar

kibir

tpk eytann yapt

bn Aclan

"Ben ondan hayrlym."

dedi.

yle

diyor:

Ondan hayrl

olduunu dnnce secde etmedi. llbuki, bunun mahvedici olduunu biliyordu. nk Allah'n emrini reddederek,
I

"Secde etmem." diyordu. Bylece Allah'a

kar

geldi ve

inad

nk mene itibaryla stn olduunu dnyordu.

Onun menei ate, Hz. dem'in ise toprakt. Ate topra yediinden daha glyd. Bu sz, Allah' tanmadndan ve Hz.
artt."

Adem'e kar geldiinden sylyordu. Bylece Hz. dem'e

kar
ve

gsterdii kibir onu, Allah'a

mel'un oldu. Btn bu

emmas

kar

gelmeye gtrd. Kfir

hdiseleri,

Hz. Pcygamber'in,

Kaysn, "Ya Rcslllah! Ben gzellii seven bir insanm. Bu kibir saylr m?" sorusuna verdii, "Hayr, kibir,
29
hakk kabul etmemek ve halk kmsemektir" eklindeki
cevapta zetlenmitir. Bir dier rivayette ise, "Kim hakk tan-

maz
28

29

30

b.

ve insanlar hakir grrse"

30

M^7/m,Eribe, 107.
Mslim,

man,

Eb Dvd,

147.

Libas, 26;

Mmcd.

I,

385

eklindedir.

Kalp Hayat 2

418

Dolaysyla kim byklk

taslar,

Allah'n emrini kabul

etmez, O'na ibadet etmeye boyun emezse, o Allah'a

kibirlidir.

Kim

de kardeini hakir grerek kendisini daha hayrl

grr veya hakk bildii halde kabul etmezse, insanlara

kibir

yapm

kar

olur. Kibrin asl,

insanlar kk grp

hakk

byklk taslamak,

kar

hakikati ise

bile bile reddetmektir.

te

kibir,

genel hatlaryla budur.

Beenme (Ucub) Olan

Kendini

Dedim

ki:

"Kendini

Dedi

Kibir

beenmeden doan

kibir nedir?"

ki:

"Dinde, kendini

beenmeden doan

kibir, ilim

ve amelle

olmaktadr. Alim ilmini beenince, bu beenisi onu dier in-

byklenmeye gtrr. Neticede, bazlar kendisinden daha ok takvl bile olsalar, avama kar kibirli olur.
Bu, Hz. mer'in limler hakknda korktuu eydi. Nitekim
limlere, "rettiiniz kiilere kar mtevazi olun, zalim
sanlar zerine

limlerden olmayn, Allah'n

yannda

ilminiz cehalet olarak

grlmesin!" derdi. Yani ilminizle kibirlenirseniz,

nnda

O'nun

ya-

tezkiye edilmezsiniz.

Alim, ilmi
rr, hafife alr,

ile

kibirlenince, kendi

dnda

onlardan kaar, uzak durur,

hizmeti gibi kullanr, rettiklerine

nce selm vermesi

eyi

iin ii

ardan

kar

kalanlar hor g-

zelil

grr, onlar

minnet eder, onlarn

alr, onlarla alay eder,

ken-

alnnca veya ihtiyalar tam karlanmaynca onlara kzar. nk, kendisini ok byk grdnden, btn bu ileri hak ettiini, onlarn bu ileri yapmalarnn gerekli olduunu dnr.
disiyle

ilgili

bir

hafife

419

Kibir

hakk

reddeder. Vaaz etse

iddetle tenkit ederek konuur. Kendisine

t verilirse, tte

tarttnda,

Birisiyle

bulunan

azarlar.

dan tr

bile bile

Btn bunlar,

bulunmaktadr: "Alimlerden

bir hads-i erifte

bir

ksm

iddetle tenkit ederek konuur, kendisine

bir

ilgili

byklk tasladn-

yapar.

Hz. Muaz'n rivayet ettii

ler

kibir ve

ey

hafife

aadadrlar!

ise

isteseler

veya

2.

Ona

ayn

ifade-

kendisi vaaz etse

ki,

verilse azarlar.

alnsa veya reddedilse kzar. *

limin yedi sfat anlatlmaktadr:

dierleri

var

de

Bu

Kendisiyle

hadste kibirli

1.

bir

bakasndan stndr,
ey emretseler, retmek

verseler sinirlenerek reddeder. 3. Kendisi

t verse sert ve hain olur. 4. Eit bir

ekilde onlarla konumaya tenezzl etmez. nk onlar ona
denk deiller! 5. Takva asndan hem kendisinden stn hem
onlara retse, veya

de

aa olanlar kk grr ve hafife alr.

znde sanki akl erdiremeyen eeklerdir.

kendisine fayda vermez, faydas olsa bile

6.

Onlar onun g-

Hi kimsenin ilmi
onun gznde fayda

7.

vermez.

te btn bunlar Allah' bilmemekten ileri

gelir.

Oysa on-

ondan daha ok Allah' bilmektedirler. nk Allah'tan

daha ok korkmaktadrlar. Onlar ona sayg gsterirken, o onlalar

ra

kmseyici bir gzle bakar. Neticede o alalm bir

kibirli,

ycelmi mtevazilerdir. nk Allah, kibirliyi alaltr ve kk drr, kendisi iin tevazu gstereni ise yceltir.
onlar

ise

Onlara

kar

lara

kar

kibir taslayarak

onlar kk grr, ilmi

ile

on-

vnr, cehaletlerinden tr onlar ayplar, haklarna

aalar, balarna kakar. Bir ey retse

davranr. Hibir zaman Allah iin mtevazi olmaz.

sert

tecavz eder, onlar

Bir

ken,

ksm

bazsna

yukarda saylan baz sfatlardan kanrkendilerini kaptrrlar. Ksacas, kim bir az ilim

limler,

ise

elde ederse, ilmi daha az olanlara

yz yze

gelir.

kar byklk

Bazlar kendilerini kurtaramaz ve

taslama
ilmiyle

ile

tam

Kalp Hayat 2

420
bir kibre

kar

kaplr; bazlar

Bu

kibirli olurlar.

ise birilerine

ise, kibir

Dedi

birilerine

O'nun

baldr.

ki:

"ilim insann alak

nin

mtevazi

da Allah' idrak etme ve ilmiyle

marifetine delil getirme seviyesine

Dedim

kar

gnllln artrr. Anlattn kii-

ve cehaleti artmaktadr?"

ki:

"Vehb

b.

Mnebbih'in dedii

gibi ilim,

gkten

yaan

tatl

yamura benzer. Aalar onu kkleriyle emerler. Her

aacn sahip olduu tada gre tadn artrr. Ac olanlarn acl
artar, tatl olanlarn tatll. Tatlnn suyu tatl olarak, acnn
ve saf

suyu

ise

ac

olarak artar.

onu renirler. Bu ilim hcrbirinin

meyil ve arzusunu artrr. Kibirli olann kibrini artrr. nk,

lim de

byledir. Kullar

kibre meyilli olan cahil

ise,

ilim elde ettiinde kibirlenecek

malzeme bulmu demektir. Onun

cahil iken Allah'tan

ihtiyac

olduunu

korku ve

ars

iin kibri artar.

korkuyor ve Allah' bilmenin

biliyorsa, ilim elde edip

artar.

Ama adam
delillerine

konuyu anladnda

Nitekim Hz. Muaz

da,

"lmi artann

ars da artar." demitir. Allah' bilip, aleyhinde olan durumlar anladndan tr i ars artnca, zillet, alak gnlllk,
efkat ve korkusu da

Ama
lim

onun

artar.

meyil ve arzusu dnya ve byklenme olunca,

kibrini,

sunu, kendinden
hissini artrr.

katln, bakasn

hem

stn

hem

de

i-

kk grme duygu-

aa olanlar reddetme

Bunlar kibir ve galip olma sevgisinin neticesi-

dir.

Dedim

ki:

"ster lim

laabilir?"

ister cahil

olsun, amelle

uraan

kii neyle kar-

421

Kibir

Dedi

ki:

"ster lim

kk grr.
olmaktadr,
ii ok zor,

olsun, kendinden daha az amel edeni

ister cahil

daha cahilse, kendi kendine, "Heder'

Eer ondan

cahildir." der.

Eer ondan

nk ameli ok azdr."

daha lim

ise,

"Bunun

der.

Kendinden daha az amel edenleri hakir grr, kltc

bir ekilde
gzle bakar. Ya da zerlerinde byklk taslar.
hareket eder ki, bakalar nce selm versin. Bakalar ona iyilik

Ar

yapar o yapmaz.

Onu

ziyaret ederler o etmez.

Hastalnda

aalamak

olsuna giderler o gitmez. Faziletiyle onlar

gemi

i yaptrr, onu altrrlar. Kendisine

t verene kzar. nk amelde onlardan stndr! Onlar
ise amel etmeyen ve haddi aan kiilerdir.

ister.

Aralarna karana

Birine, nce selm verse,

ne

alsa,

yardmc

olsa, evi-

davetine icabet etse veya dostluk kursa, bununla ken-

gitse,

disine iyilik ve hak

let

selamn

olarak

etmedii eyi; sadece kendisine

yaptn,

dolaysyla ondan daha

ait bir fazi-

faziletli

oluunu

dnr.
Kendisi iin Allah'tan ok byk mitler tarken, onlar
adna ciddi korkular iindedir. Onlar grdnde veya hatr-

ladnda,

ciddi korkular hisseder.

nr. Sanki

alm

garanti

endie duymaz, onlar iin ise,

nk onlarn helak olduklarn d-

kendisi iin hibir

Allah'tan,
gibidir.

kendisine azap edilmeyeceine dair

Hlbuki esas helak olan kendisidir. Hz.

Peygamber'in, "Bir ahsn, "nsanlar helak olmulardr." eklindeki

szlerini

dsine

duyarsanz, biliniz ki en byk felka urayan out

bakmaz

msn?

Iz.

hadste Efendimiz ne gzel

li,

31

bakasn kk

Eb Hreyre'nin

kar aldanm,

Mslim, Birr, 139; Eb Dvd, Edep, 77; Mmmfta,

272.

ha-

rivayet ettii

buyurmular! nk o

gren, Allah'a

Kelam

ahs

bu

kibir-

kendini

em-

2; Miisned, II,

Kalp Hayat '2

422
niyette hissedip

bak

Onun

kibir ve stten

houna gitmeyen bu kt

ahlka srkle-

korkmayan

onu, Allah'n

mitir. Hz. Peygamber

baka

bir kiidir.

bir hadsinde, "Kiinin

kardeini hor grmesi, ktlk olarak kendisine

yeter.

"32

Mslman

buyurmu-

tur.

Sz konusu ibadetle

megul

olan

ahs, bakasn kk

adna korksa ve onlardan ok

kendisi iin mit beslese; onlar da ona byk bir zat gzyle
bakp kendilerini kk grseler; ondan ok kendilerinden
korksa ve kendilerinden ok onun iin kurtulu midi besleseler; ksacas onun kurtulacan, kendilerinin ise helak olacaklarn zannetseler, ite o zaman onlar ondan daha ok ibadet ve
grp, kendinden ok, onlar

taat ediyorlar

demektir.

O kii Allah'n gazabna urayacak ve ahirette ameli bouna

gidecektir.

Kibrinden tr, Allah,

yapt

amellerini elinden

alacaktr. Dierleri ise alak gnlllkleri, Allah'a olan sevgileri,

kendilerini

kk grmeleri, o ibadet edeni, onlardan ayr dur-

duu ve meclislerine katlmad iin byk grmelerinden tr,

Allah'n rahmetiyle karlaacak ve O'na daha yakn olacak-

nk Allah onlan sevip yceltmeseydi, onlar O'nu sevip

ta'zim etmez ve O'na yakn olma midini tamazlard.
lardr.

Evet onlar, Allah'n rahmet ve mafiretine urayacaklar

ve Allah onlar ibadet ve gayretleriyle kendi katma alacaktr.
Kibirlenenin
caktr.

yok olacak ve en kt hale sokulaAllah'n vermi olduu amel nimctiyle

ise amelleri

nk

o,

grm, onlardan uzak duraldanm, daha ok bakas iin endi-

kibirlenmi, kullarn kk

mu, Allah'a gveniyle

e duymu ve asl kendi
rektiini

nefsinden korkup ona

acmas

unutmutur.

Mslim, Birr, 32; Eb Dvd, Edep, 35; ct-Tirmizt, Birr, 18;

Zhd,

3.

ge-

bn

Mcc,

423

Kibir

a'b ve Ebu'l-Celd yle

bir olay anlatrlar:

larndan, "srailoullarnn reddedilen evld." diye

Adam

vard.

rastlad.

dym,

bir

banda

gn,

bulutlarn glge

"srailoul-

adlandrlan

yapt

biri

bir abide

Kendi kendine, "Ben srailoullarnn reddedilen evlbu ise onlarn abididir. Yanna oturaym, belki Allah

yanna oturdu. Abid kendi kendine,

"Ben srailoullarnn abidiyim, bu ise reddedilenleridir, gelmi yanma oturuyor." dedi ve ona kzarak yanndan kalkmasbeni de affeder." dedi ve

istedi. Allah,

zamann

peygamberine, "Git onlara syle,

yeniden ibadete balasnlar. nk, abidin ibadetlerini sildim,

dierini ise affettim." diye vahyetti. Baka bir hadste, bulutun

bandan

abidin

ayrlp, reddedilen

adam

glgelendirmeye

balad aklamas da vardr.

phesiz

Allah, kullarn kalplerine bakar.

ganlar kalbe tbidir.

ce, cahil

nk dier

lim veya abid kendini beenip bbrlenin-

veya gnahkr olan da mtevazi olup Allah'n azameti ve

korkusu karsnda boyun eince, abidden daha ok

olur.

or-

Abid de

bu mndadr.

kalbiyle

Bir hadste

itaatkar

olmu

u olay anlaulr:

"srailoullanndan bir adam, yine kendilerinden olan bir abide

rastlad.

Abid secdede iken srtna bindi ve

Abid, "Vallahi Allah seni affetmez." diye

"Ban

kaldr." dedi.

bard. Bunu

zerine

adma konuan

kii, asl Allah seni affetmeye-

cek." diye vahyetti. Kendini Allah

katnda ok byk grdn-

Allah,

"Ey benim

den, secde ve ibadetinden tr kendisine yaplan

ktln ok

byk olduunu ve Allah tarafndan affedilmeyeceini dnd-

nden o kiiye affedilmeyeceini sylemiti. Bylece hem ucub

hem kibir yapm, hem de Allah'a olan midinde aldanmt.
Halk kk gren kibirli ahs da byledir. Onlar arasnda sanki sadece kendisi kurtulacaktr. Hz. Peygamber'e bir
adamdan sz edildi. Gnn birinde adam kageldi. "Sz
ettiimiz adam

gelendir." dediklerinde

"Yznde eytandan

bir iz

Hz. Peygamber,

gryorum." buyurdu.

Adam

gelip

424

Kalp Hayat 2

selm verdi ve ayakta durdu. Hz. Peygamber, "Allah iin syle!

Kendi kendine, "Brdakilerin arasnda benden faziletlisi yoktur."
demedin mi?" sorusuna adam, "Allah'a yemin ederim yledir."
dedi.

33

Adam

daha

olduu

faziletli

sadece kendisinin kurtulua ereceini

durmutu.

iin tiksinip ayakta

oturanlar arasnda

iin,

dnmt. Onun

yapt

Sanki,

ameli oradakile-

bana

kakyordu. Nitekim sahabeden olan Haris. b. Cerir

yle diyor: "Gle yzl abidler ok houma giderler. Ama
rin

olduun

sen gle
ameliyle

bana

bylelerin

ayet

halde ask bir suratla seni karlayan, sanki

kakyor

gibidir. Allah

Mslmanlar arasnda

saysn oaltmasn!"
Allah bylelerinden raz olsayd, Nebi'sine yle

demezdi: "M'minlere kanatlarm indir (onlara

kar

mtevaz

ve efkatli ol)." (Hicr, 15/88). "Allah'n rahmeti sebebiyledir ki,

sen onlara

yumuak

davrandn.

dalr

dn, evrenden

Eer

giderlerdi."

O'nu sevdii dostlarn

ise

alak gnll, kfirlere

kar

kaba,

O'nun

kat

yrekli olsay-

onlar, onlarn da

yle anlatyor: "M'minlere

kar

onurlu ve iddetlidirler." (Maide,

5/54)

Dolaysyla,
lah

ister

lim ister abid olsun,

kibirli

kimsenin Al-

nazarnda hibir deeri yoktur.

ksm

Bu dalletlerine bir de
kibir eklemiler. Yeryznde onlardan baka doruyu syleyen ve
Bir

insanlar ise dallettedirler.

hidayete gtren kimsenin

mahlk olduuna
ederler.

olmadna inanrlar.

Bunlar Kur'n'n

inanrlar. Kaderi ve ahirette r'yctullah inkr

Mizann kurulacana

da inanmazlar. Raflzlcr, Mrciye

ve Haricler bunlardandr. efaati yalanlarlar. Sahabe-i kirama

uzatrlar.

fk hdisesinden,

Kur'n'n

m'minlerin annesi Hz. ie'ye

yetleriyle beri

dil uzatrlar.

olduu

dil

halde,

ayet kitabn uzama-

sndan endie etmeseydim, onlar genie anlatrdm. Bu frkalarn

33

el-rak, el-Munt,

III,

350.

425

Kibir
her

biri,

km uzaklamlardr. Hakk syleyen hi kim-

yoldan

tanmazlar. Cehalet ve kibirlerinden tr, yeryznde sade-

seyi

olduuna

ce kendilerinin hidayette

Bu konuda bn

inanrlar.

Abbas, Hz. Peygamber'den

u hadsi riva-

yet etmektedir: "Bir grup insan gelecek, Kur'n okurlar, grtlaklarn

amad

halde,

Kur'n okuduklarn

yan, bizden daha

bna

dnerek,

odunudur."

34

Dedim

iyi

kim var

bilen

sylerler.

derler."

Bizden daha

iyi

oku-

Sonra Efendimiz asha-

"F.y topluluk bunlar sizdendir

ama bunlar Cehennem

buyurdu.
ki:

"Riyadan olan kibir nedir?"

Dedi

ki:

"Kul kendisiyle tartan veya herhangi bir

olduu

ortaya

aada

birisi

olmas

makamnda

kar da

kabullenmez. Veya da falan

ahs

emreden

Muhatabn kendisinden

kiinin syledii gerei reddeder.

stn veya daha

iyilii

bir

ey deitirmez.

eksiklik olur diye

yenildi ya da hatas

Hatal
gerei

bulundu

denilmesin diye, gsterii onu kibir ahlkna gtrr. Her ne

tartan veya emreden daha hayrl olduunu

de gurur ve gsterii kabullenmeye engel olur. Aslnda

iinde kendisiyle
bilse

balangta gerek anlamyla kalbinde

Dedim

ki:

"Peki neticede kin

Dedi

douran

kibir nasl oluyor?"

ki:

"nce selm
dil

kibir yoktur.

uzatt

verip

barmasn

diye, kendisine zulmettii,

veya ilikisini kestii kiiyle, helallemekten kanr.

Dolaysyla onun szn kabullendi denilmesin

34

diye, kin ve

ei-BukM, Enbiya, 6, Fedalu'l-Kur'n, 36, Maaz, 61, Tevhid, 23; Mslim, Musarrifu, 275; Eh Dvd, Snne, 28.

Kalp Hayat - 2

426

dmanla

vardracak kadar, gerei reddeder. Yani gerei

reddetmede veya

hakkn vermemede

kibri, kin

ve

dmanlk

derecesinde kullanr.
Kendilerine

kar

dii ahslardan

aa

yapt, kin ve dmanlk besleolduunu bildii halde gsteri ve kin

gsteri

beslemek, kibir ahlk edinmektir. Kendini beenenin kibri

Kendisine verilenleri muhatabnda bulamaynca

kalple olur.

olduunu dnr ve souk davranr. Bu konu

ilim ve amel asndan, hem din hem dnyay kapsar. Kendisine dierlerinden fazla bir nimet verilince houna gider ve kibirlenir. Bu cehaletten ve kr bilmemekten kaynaklanr.
daha hayrl

badette
ler.

ileri

nk

gidenler bile

bu noktada kendilerine gvenemez-

kiinin kendini beenmesi ve kibirlenmesi, kendi-

sinde bulunan nimetten

ynce, kendini

ileri

beenmilik

gelir.

Nimetler oalp by-

ve kibir abuk yol bulur. zellikle

kiiyi halktan ayran ilim ve amel gibi hususlarda daha ok etkili

olur.

bn

Breyde'nin Hz. mer'den

madn m? "Uhud gn

aktard

Hz. Peygamber'i korurken

yaraland diye, Talha'da srekli bir bbrlenme

Humeyd

b.

u sz duy-

Abdurrahman'n

bn

Abbas'tan

parma

hissedilirdi."

aktard

u ifade-

"bn Abbas Hz. mer'e, Hz. Talha

hakkndaki dncesini sorunca u cevab almt: "Kendisinde
ler

de bu olayla

ilgilidir:

kibir eseri olan bir

Talha,

Uhud

adamdr." Sonra

izah yapt: "nk

gn, dier ashaptan farkl bir ayrcala sahip

olmutu. Hz. Peygamber'i bizzat vcdunu siper yaparak korumutu. Neticede eli isabet ald. Yaral parman ayann

hemen Hz. Peygamber'in stne

aband." Hz. mer bu kahramanlndan tr, Hz. Talha'da
altna koyarak kopard ve

kibir eseri

grmt.

Bu, bilinen bir gerekten tr, bir Mslmana hakaret

etmek deildir. Fakat bu kadarck

bir

durumdan tr

bile

sz sylenmise, biz barelerin her halimizde daha dikkatli

427

Kibir

olmamz

nk Hz. Peygamber,

gereklidir.

tohumu kadar

"Kalbinde hardal

kibir olan kimse Cennet''e giremez.'*

buyurmu-

tur.

Giyilen elbiseyle yaplan kibir de byledir.

yen giymeycnlere
giyen

ahsn

doru

sylemitir.

kar

kibir taslar.

Yn

elbise gi-

Iasan- Basr, "Yn elbise

ipek elbise giyenden fazladr." derken ne

kibri,

nk

ipek elbise giyen, ehl-i dnyaya

kar

ama yn giyen dindara kar mtevazidir. Buna mudindarlnn bir iareti olarak yn elbise giyen ipek elbi-

kibirlenir,
kabil,

kmser. pek elbise giyen, zerinde

se giyeni

elbisesini ve zahidlerin iaretini

mtevaz

salih kiilerin

grdnden, sayg

gsterir,

olur.

Akll

olan, hibir

zaman

kibir ve kendini

beenmilikten

emin olamaz. Kiiyi bakasndan ayran her hl ve davran

Bundan tr Temim-i Dar Hz.
kibrin davetisidir.
mer'den, kssa anlatma izni isteyince Hz. mer izin verme-

mi

"Bu adam kesmek demektir." demiti. Kabilesine namaz kldran bir ahsa, namazdan sonra onlara vaaz etme ve
ve

arkasndan da dua okuma

ekilde

imenden

izni

vermemi

ve

"Ge

varacak

korkuyorum." diyerek kibirlenmesinden

endie etmiti.
Hz. Huzcyfe de bir gn namaz kldrdktan sonra, "Ken-

imam arayn veya bundan sonra tek banza

kln." demiti. Baka bir rivayette, "Cemaat arasnda kendimden daha faziletlisi grmediim hissine kapldm." ifadesi gedinize

baka

bir

mektedir.

Dierlerinden ayrlacak ekilde kendisine bir nimet verilen ok az kii kibirden kurtulabilir. Allah'n kendisine byk
bir azim, g ve koruyuculuk verdii kii mstesna...
35

Mslim,

man,

147;

Mcc, Mukaddime,

Eb Dvd,
9.

Libas, 26; Et-Tirmiz, Birr, 61; tim

Kalp Hayat -2

428

Dnya
Dedim

Kibirlenmek

ile
ki:

"Dinle olan kibri anlattn. Peki dnya

ile

olan kibir nasl

olur?"

Dedi

ki:

"Dnya
ileri gelir.

ile

Soyu

stn olsalar

kibir soy, gzellik, g,

vnen, kendisinden

ile

bile,

mal ve say okluundan

kk

grr.

Bu

kibir

aa olanlar, amelden
bazlarnda dierlerini

kendisine hizmeti ve kle grecek dereceye varr.

oturmaktan kanr, onlara

kar

bbrlenir, sinirlenince onlar

ayplar, salih olan kii bile sinirlendii

karya
runda
lu!"
kes

gelir.

bir

zaman bu

tehlikeyle

kar

Hz. Eb Zerr anlatyor: "Hz. Peygamber'in huzu-

adamla

dedim.

Onlarla

dil

Bunun

mcadelemiz oldu. Ona, "Ey zencinin

o-

zerine Uz. Peygamber, "Ey Eba Zerr! Her-

ayndr, herkes ayndr. Beyazn siyahtan

hibir

36

stnl yoktur."

Muhatabn annesi siyah (zenci) Eb Zerr' in ise beyaz rktan

olduu iin kendisini ondan hayrl gryordu. Hz. Peygamber'in, "Herkes ayndr sz." bu dnceye iaret etmektedir.
Eb Zer, "Bu sz zerine yere yattm ve adama, "Gel ayanla

bama bas!" dedim." ifadesini ilave ediyor.

Evet salih kii sinirlendiinde, soyca
bir tehlikeyle

kar karya

aa olana kar byle

Gybetini yapar, soyluluunu

gelir.

Adamn

muhatabna, "Havazinli, Hintli vs." deyip kltmesi gibi. Bununla sadece onu
ayplamaz, ayn zamanda bbrlenir. "Ben senden soyca stnm ve erefliyim. Falan kabileden falann oluyum. Sen kimhatrlatr ve

sin,

onu kk drr.

kimlerdensin? Sen falann

gibisi

benimle

konumaya

falan

deil misin? Senin

nasl cret eder, nasl bir grebilir ve

benimle kendini denk tutar?"

M:isned, IV, 145

olu

der.

429

Kibir

Bundan tr, Hz. Peygamberin yannda bbrlenen iki

ahstan biri dierine, "Ben falann olu falanm. Sen imsin?
Annen bile bilinmiyor!" deyince, O yle buyurmutur: "Hz.'
Musa'nn yatmda iki kii bbrlenmiti. Birisi dokuz dedesini saynca,

Allah Hz. Musa'ya

syle:

"Saydn

susun!'*

unu

valyetti: "Dedeleriyle

unu

dedelerin

dokuzu da Cehennemliktir, sen de onuncu-

bir hadste

Hz. Peygamber yle buyuruyor: "Ya

Baka

Cehennemce kmr

haline gelen ecdadla bbrlenmeyi brakrlar ya

da burunlanyla pislik yiyen bceklerden daha

dier hadste

ler."^ Bir

Gzellii
gzellii

aa

bir derekeye

der-

"Allah sizi cahiliye ayplarndan kur-

ise,

tarmtr, artk bbrlenmeyin."

kar

vnen kiiye

ifadeleri

bulunmaktadr.

ile

bbrlenen, dierlerini irkin grr, onlara

ile

vnr,

yaradlndan tr onlar

ayplar.

ie validemiz anlatyor: "Hz. Peygamberin huzuruna bir

kadn geldi. Ben de el iaretiyle onu ayplar bir hareket yaptm.
Hz.

Efendimiz, "Gybetini yaptn." diyerek beni azarlad." Gzel

olmad

onu

iin,

ayplam ve taklidini yapmt.

Gl olan zayf ayplar, kk grr, gcyle iftihar eder, bbrlenir. Mal sahibi malyla vnr, marr, giydii
lks elbiseyle caka satar. Bundan tr Allah yle buyuruyor:
"(Karun) ss (debdebesi) iinde kavminin karsna kt.

Dnya hayatn

isteyenler,

"Keke Karun'a

de bize verilseydi, hakikaten

o,

byk nasip sahibidir!"

Kendilerine bilgi verilmi olanlar

nan

ve iyi

yapan kimse

iin

verilenin bir benzeri

ise,

"Yazk

dediler.

size, dediler, ina-

Allah'n sevab daha hayrldr.

kavuur." Nihayet Biz, onu da evini de

yere batrdk; Allah'a kar ona yardm edecek bir topluluu

Buna ancak

sabredenler

olmad. Kendi kendini (savunup) kurtaranlardan da deildi.

el-rak, el-Mun,

Miisncd,

II,

III,

352.

361; et-Timiz, Mcnakib, 74.

Kalp Hayat -2

430

Dn

onun yerinde olmay isteyenler, "Vay, demek Allah kullarndan dilediine rzk aar ve ksar, Allah bize ltfetmi olma-

sayd, bizi de yere batrrd.

maz!" demee baladlar."

nk

Demek

(Kasas, 28/79-82).

airet ve hizmetileriyle vnen kii, daha az olan-

lar kk grr, onlara stnlk

n ucubla

gerekten kfirler iflah ol-

taslar.

Saydklarmzn

bt-

balar, kibirle neticelenir.

Dedim

ki:

ucbu (kendini beenmilii) birbirine denk tutuyorsun. Din ve dnya konusunda aralarnda ne fark vardr?"
"Kibirle

Dedi

ki:

"Dinde kii

yapt

ameliyle bbrlenir, nefsini ver, Al-

lah'n nimetini unutur. Kimseye

kar

kibirlenmez. Bazen

bu

vnmesi ona, bakasndan hayrl olma duygusunu verir. Dierlerini kk grmeye balar, onlara kar souk davranr,
onlardan kanr.

Dnya

te

o zaman,

kibir ve

ilerine gelince, kii, gzellii,

vnme bir araya gelir.

mal soyu, gc vs. ile

vnr. Bata kibirlenmez. Ancak bu ekilde vnp kibre,

mankla ve
dir.

stnlk duygusuna kaplmayan kimse yok gibi-

Hz. Peygamber'in, giydii gzel

ahs, ucubla

elbiseler iinde

(kendini beenmilikle) nitelediini

bbrlenen

duymadn m?

Din ve dnyasyla kibirlenen kii, Allah'n sevmedii iki

eyi kendinde toplamtr: stnlk sevgisi ile hakka boyun
ememe ve kendinden
olan kiilerden hakk kabullenmeden nefret etme. Onlarla ancak sert bir ekilde konuur, aalatn bir gzle bakar ve onlar kk grr.

aa

Kibri Bertaraf

Dedim

Etme ve Kulun Kendini Bilmesi

ki:

"Kul, kibri ne

ile

bertaraf eder?"

Kibir

431

Dedi

ki:

"Kendini tanyp, din ve dnya asndan

makamn bilme-

siyle."

Dedim ki:
"Peki kendini nasl bilecek?"

Dedi

ki:

"Balangcn, haytn ve

dnerek kendini bilir.

Dnyaya geldii gne kadar geen zaman boyunca hibir ey
deilken, Allah onu yoktan yaratt. stelik l bir eyden yaratt.
Yani hayattan nce onu l olarak yaratt. nk, nce onu
topraktan, sonra nutfeden, sonra alakadan, sonra bir kan phtsndan yaratt. Sonra da kemie evirip etle kaplad. Dolaysyla,
akbetini

hayatndan nce lmnden, gllnden nce zayflndan,

limliinden nce cehaletinden, grr halinden nce, krl-

nden, duyar halinden nce sarlndan, konuur halinden

nce dilsizliinden, karnnn tokluundan nce alndan, rtnm halinden nce plaklndan, hidayetinden nce gafletinden, zenginliinden nce fakirliinden

Sonra l iken canlandrd,

kr iken grr hale getirdi,

zayf iken glendirdi,

sar

dilsiz

ie balad.

iken duyar hale getirdi,

iken

konuur

hale getirdi,

cahil iken bilgi sahibi yapt, fakir iken

zenginletirdi, a iken doyurdu, plak iken giydirdi, gaflette

iken hidayete erdirdi.

yksek mertebelere

Onu bu

aa mertebelerden sz konusu

yceltti.

dnerek nefsini tanmal,

ne kadar zelil, zayf, eksik, miskin, muhta olduuna ahit olmal, bylece deerinin kkln bilmelidir. Bu bilgi ona,
Dolaysyla kii, nceki

kibir,

bbrlenme,

nefsini

halini

marma,

alkoyma imkn

verir.

byklerime ve benzerlerinden

Kalp Hayat 2

432

makamnn kkl

Balangta bu deersizlii ve
nefsini bilme

olduu

bir nimettir.

lenme ve

Bu

marmadan

aalk

onu

imkn verdii

ve kt bir halden yce bir

deen

gznde nefsinin
bir

Kk

kr

ve

ise, kibir,

makama

Allah'tan gelen

birincisi ile kendini, ikincisiyle

ycelir.

eer akll

bbr-

alkoyar. Allah'tan gelen ikinci nimet,

tanma imkndr.

Rabb'ini

Allah'n kendisine vermi

iin,

da onu,

ona,

bu

iki

ykselten

nimetten

de Rabb'ini tanr. Birincisiyle,

klr, ikincisiyle Rabb'inin deeri

aalk

bir

makamdan onu

kar

emaresi olarak, Rabb'ine

tezelll

ycelttii iin,

eder ve boyun

eer.

Balangc ve ilk hali bu olan kii kibirden uzaktr Bu gerei Hz. Lokman oluna, "Yavrum! Topran kibirle ne alkas
var?" derken ne gzel ifade eder. Evet, asl ayaklar altnda ezilen toprak olan ve daha sonra da ekiyip

kii, nasl kibirlenir?

zmde

nk kk

ayaklar altnda

kokulu balk

ezdiim

cvklaan amur

olan

grlen kiiye, "Sen g-

topraktan bile deersizsin, pis

gibisin!" denir.

insanolunun

asl, ayaklar altnda ezilen toprak ve

mu amurdur. Sonra pis nutfe halini alr.

ayplanmak, deeri drlmek

Fasl da budur. Kii

istenince, "Senin

ne de fasln." denir. Araplara gre

asi

koku-

dedeye,

ne asln var

fasl ise

babaya

nsann asl ayaklar altnda ezilen toprak, fasl da, elbise

amara bulatnda pis olduu iin ykanan, menidir. Do-

denir.

ve

laysyla

aalk ve

pis bir

maddeden yaratlmtr. Allah'n

beyanlarna kulak verin: "Kahrolas insan ne kadar da nankrdr! (Allah) onu hangi eyden yaratt? Nutfeden.

ona biim verdi."

(Abese, 80/17-19).

Onu

yaratt,

"Sonra onun neslini bir z-

den, hakir bir su (yun zn) den yapt." (Secde, 32/8). Hz. Pey-

gamber

de, "Allah yle buyuruyor:

nsanolu Bana

kafa

m tutuyor?

Kibir

433

Oysa, Ben onu yle bir eyden yarattm." dedikten sonra,

tkrn mbarek avucuna koyup

nsan

gsterdi.

mbarek

39

eyden yaratld, pis bir yere kondu ve

yerden kt. nk erkein sulbnden gelip, sidiin
pis bir

pis bir

kt

yoldan geerek rahme ular. Burdan da yine sidik yolundan

geip dnyaya varr. Hz. Enes anlatyor: "Hz.

Eb

Bekir bir

hutbesinde, "Her biriniz ikier defa sidiin getii yoldan ge-

misiniz." diyerek kibirlenenlere seslenmiti.

insanolunun
sperm, sonra l
bir

yaratld ey topraktr. Sonra l

kan phts, sonra l bir inem et, sonra

bir

ilk

bir

beden safhalarn gemitir. Acizlik ve yetmezliinden tr

duyamayan, gremeyen, konuamayan, dnemeyen ve hareket

edemeyen

bir beden... Sonra,

sonra canl

ama kk, zayf ve aciz bir ekilde dnyaya gnderilir.

ruh

flenir.

Sonra

bir sre kazurata teslim edilir.

sidik,

burnunda smk,

rn yannda dier

aznda

bir sr

Btn bu safhalardan

Kamnda

tkrk ve

pislik,

mesanesinde

kulanda

kir..

Bunla-

Eer
kokar. Bu

koku ve pisliin saldrsna urar.

temizlii biraz ihmal ederse hayvanlardan da daha pis

arada birok hastalk ve birbiriyle elien birok duyguyla yz

yze

gelir.

d, balgam, yel ve kan birbirinden ayramaz

Bununla
temez ackr,

birlikte o,
ister

bakasna muhta

istemez yaar,

ister

zelil bir

baz sorumluluklar karsnda

ister.

Ackmamak, susamamak

memesine ramen

bunlarla

kuldur. ster

istemez uyur.

veya zarar elde etme yetkisine sahip deildir.

hale gelir.

Bu

Houna

is-

ilerde kar

gitmeyen

Yapamayaca eyleri
hastalanmamak ister ama iste-

teslim olur.

ve

karlar.

Bir

eyi hatrlamak

ister

ama hadrlayamaz, bir eyi unutmak ister ama unutamaz. Bunlann

yan sra istedii bir ekilde lebilecei nden emin deildir. Belki
a, belki

:v)

de uykuda lecektir ve buna engel de olamaz.

thn Mcc, Vesy, 4;

Mmed,

IV, 210.

434

Kalp Hayat -2
Evet

Bakas onu

zelil bir kul!

gndz, duyma, grme,

bir

ksmn

dnme

Gece veya
btn duyularn veya

evirip eviriyor.

hatta

kaybetmeyeceinden emin deildir. lk yaratld,

grmez, duymaz ve

konumaz

hale dndrlebilir.

baz kullar hakknda bu trden kararlar

sokar. Bunlarn yannda kalbinden geen

Nitekim

Allah,

verir ve

hale

bir

tutun da, bir

organnn

onlar o

dnceden
*

hareketine, bir

ey

elde

etme ve harca-

maya, yeme ve imeye varncaya kadar her durum ve hali, incelenip hesaba ekilmek zere, kayt edilmektedir. Bununla birlikte,

sahip

olduu malnn

bir

anda elinden

alnmayacandan

emin deildir. Nefsine sahip deildir ve bedeninde yapmak

istediini yapamamaktadr.
Btn bu

saylanlarla birlikte insan, maliki olar Allah'a

muhalefet etmekte, O'ndan bakalarna teekkr etmekte ve

onlar zikretmektedir. Nehyettii birok eyi yapmakta, emrettii birok eyi yerine getirmemektedir.

ayet

Oysa bunlar ceza ge-

domuz ve kpekler ondan

daha hayrl, daha temiz ve daha pk olurlar. nk domuz ve
kpekler toprak olup gidecekler, insan ise azap grecektir. Bu
durumda eer yaranklar kokusunu alsalar, kokusundan lrler;
rektirmektedir.

onu

grseler, irkin ve

lrlar.

Susuzluu

affedilmezse,

dehet verici grnnden tr bay-

gitsin diye kendisine

ikram edilen iecekten

damla dnyann dalarna damlatlsa onlar eritir.

meskenet iinde bu azap ebed olarak srp gider.
bir

Yukarda saylan sfatlara

bunlar boynunun bir borcu
zelil

ve

aalk olur!

Bu

Zillet ve

sahip ve durumlara duar olan ve

olarak hak eden kimse, ne kadar

sfatlara sahip olan kimse, nasl

halkn

arasna kar? Akl olan byle bir kimsenin hakk, kendini

ve kk grmek deil mi?

zelil

Kibir

435

Bin krba vurulma cezasna arptrlan ve cezann uygu-

lanmas

iin

durumu

beklemede olan hapisteki

ve cezay

ekmek

bir

mahkmun

iin endieli bekleyii

zelil

nasl olur?'

O, dnyada ceza giyen ve hapse atlan ama cezann infaz

edilmesi iin ne zaman arlacan bilmeyen bir mahkm
deil midir? Tabii merhametli olan Hakim'in onu affetmesi
istisna.. Gerekleen cezann yan sra lm de beklemektedir. lm hayatn son noktasdr. l iken diriltildii gibi,

nsanlarn

diriltilmek zere tekrar ldrlecektir.

lenen

yete kulak

vermez misin? "Dediler

ki,

diliyle sy-

Rabb'imiz,

bizi iki kez ldrdn ve iki kez dirilttin." (M'min, 40/11)

biz

babalarmzn

belinde l iken bizi

dirilttin,

Yani

sonra tekrar

olduu halde grmez olur, duyar

olduu halde duymaz olur, konuur olduu halde konumaz
olur ve btn mafsallar dalr, insanlarla hayvanlarn tiksindii kokumu bir le haline gelir. Sonra kuyruk sokumu
ldrdn. Bylece grr

kemiinin dnda btn bedeni rr ve toprak olur. Nitekim Hz. Peygamber, "Kuyruk sokumu kemii dnda insanolunun btn

bedeni rr'

m buyurmutur.

Neticede toprak haline gelerek,

ilk

atasnn yaratld asl-

na dner. Var iken yok olur. Nitekim daha nce de, kendisinin

anlan

onu

bir

ey olmad uzun

diriltir

bir

zaman gemiti. Sonra Allah

ve kyametin dehetli sahneleriyle yz yze

getirir.

Paralanan gk yzn, deitirilen yeryzn, un-ufak olan

dalar, dklen yldzlar ve snen ay ve gnei

rr.

Kulanda Cehennem uultusu

ramen,

gzleriyle g-

ve nnde,

zayflna

Mevl'snn huzuruna kar ve her eyden sorgulandktan sonra, aister

istemez geecei srat kprs..! Sonra

yet affedilmezse, zillet ve

malubiyet

iinde, orada ebed kala-

ca azaba ynlendirilir.
cl~Bhr, Tefsiru Sre, 39; Mslim, Fiten, 141, 143;
22; Nese,

17;

bn Mcc. Zhd, 32.

Ebu Dvd, Snne,

Kalp Hayat -2

436

bu durumlar dnnce kibri krlr, mtevaz olur. Allah'a kar kreden bir kul olur, ban eip inkisara urar. Neticede din ve dnya konusunda yetersizliini ve
nefsinin kymetinin dkln renir.
Kul, saylan

Bunun

Ancak dnldnde,

bata insanolu kadar deeri dk olan yoktur. Bu durum u

misale benzer. Adamn biri Haimoullarndan olduunu bilir.

Ama babas
haberin

benzerleri oktur.

ilk

yanl bilgi vermitir. Kendisi

doruluuna inandndan Haimlerin kahramanlk
kendisine bu konuda

tamakta, bbrlenip kibirlenmektedir. Kendi dndade kk grmekte, onlara stnlk taslamaktadr. n-

hissini
kileri

k babasnn verdii bilgiden

Bu

hi

phe

etmemektedir.

durumu devam ederken, babasndan daha ok gvenip szlerine inand yal ve soy ilmini iyi bilen birka adam,
kibirli

kendisine

Iaimoullanndan

tinli iftilerin

ra

olmadn,

soyundan olduunu

inanr ve babasnn

yanl

bilgi

aksine inli veya Filis-

sylerler.

O da phesiz onla-

verdiini

anlar.

Bu durumda,

krklna urayarak, zillet iine girmesine kim engel olabilir? nk inand gibi olmadn kesin olarak renmitir.
hayl

te

insan da byledir. Kibirlenir, bbrlenir. Sanki asl

toprak ve meni, kklk,

deilmi

zillet,

meskenet, eit eit hastalk-

asln dnp hayatnn balangcn;

hangi maddelerden ve nasl yaratldn; hangi amalardan
getiini hatrlaynca, hi kimse onun hayl krklna urayp
zelil olmasna engel olamaz.
lar

gibi.

Sonra,

mlknn durumu ise, u

olarak hr olduunu bilmek-

Hayat, salk, zenginlik, mal ve

rnee
tedir.

benzer:

Adamn biri kesin

Sonra babas byk bir servet brakarak

genlii, gzellii,

sal,

lr.

zenginlii, saraylar gibi

Adam
evi,

da,

gzel

geim ve bunlardan dolay iinde bulunduu emniyetiyle v-

np kibirlenmektedir.

Kibir

437

Durum

byle

devam ederken, dier

bir

memleketten

biri-

ka gelir. Onu yakalayp kesin delillerini ortaya koyarak,

anne-babasnn kendi kleleri olduunu ispatlarlar. Dolaysyla'
leri

varln

btn

elindeki

kendilerine

olduunu

ait

sylerler.

Hakim de bu iddiay onaylayarak, gelenlerin hakl olduunu

bildirir. ahitler de bu ynde ahitlik edince, adam da iddiann
kesin doru olduuna inanr.

Hr olmayp
de herhangi bir

olduunu, dolaysyla ne kendine ne

mala sahip olduunu, efendisinin isterse, her
bir kle

ey yapamayacakrlp zillet iine gir-

eyi elinden alabileceini ve kendisinin hibir

anlayan sz konusu

mesine kim engel

Kle
lan,

ahsn

kibrinin

olabilir?

olduunu anlamasnn yan

sra, bir

akrep gibi zehirlememelerinden emin

anda kendini y-

olmad

hayvanla-

rn bulunduu bir evde bulur. Bu evde oturmak mecburiyetindedir. nk bunu efendisi istemitir ki, evdeki eyalar
kaybolmasn. Bu adamn iinde duyduu klelik hissi, maln
ve varln kaybetme duygusu ve kar karya bulunduu can
korkusu nasl izah

edilebilir?

sonu ancak helak olmaktr.

duunu

bir yerde

Bu adam mal

oturan kimsenin

ve ev bark sahibi ol-

syleyebilir rai?

ite insanolu

ratld

Byle

ilk

da, ilk

yaratld

maddeyi unutup

halini

ve kendisinden ya-

kibirlenir ve bbrlenirse, arka-

sndan da yapt ibadeti, zelil

malna hakim olmadn, lezzet

bir kul

ald

olduunu,

anda

bile

nefsine ve

her eyi anla-

duran, topraa
dnyadan, malik olduu her

tracak bellara duar olabileceini, en son

karp
eyden

fani

olmak olduunu ve

soyutlanarak

ayrlacan dnnce,

misaldeki

ahs

duruma tam inanan kiinin, zevk sefa

iinde yaamas mmkn mdr? Nefsini Mevl'sna kar
zelil klp boyun een, korkan ve helk olma endiesini tayan
gibi olur. Evet,

anlatlan

kimse, dnya nimetlerinden zevkle yararlanabilir mi?

Kalp Hayat -2

438
Allah'a isyan edip

rumu

hayatnda cezay hak eden kimsenin du-

mislde anlatlanlara benzer: Gl, saltanat sahibi,

yeryz hkimiyetini elinde tutan, yapmak istedii her eyi

ahsn

dnn. Bu ahs, klesine baz

yapmasn emreder. Ve bu ileri bozacak baz hususlar da

yapabilen bir
iler

yasaklar.

unutup

klesini

leri grmesi

cahillik

de bir sermaye

ederek gaflete

eyi yapmaz; az
da, efendisinin

iin

bir

ksmn

yasaklad

yerine

ileri

kibirli bir

Efendisinin

emirlerini

yerine

eyleri

yaptndan

Yapt

getirir.

kartrp

mark,

gururlu,

Sonra kle

der ve yapmas gereken

bu

birok

az

ksm

noksanlatrarak

eder. Sermayeyi de zevk ve sefada harcar.

men

verir.

ifsad

Bu yaptklarna ra-

ekilde zevkine devam eder.

getirmediinden,

yasaklad

vc sermayeyi telef ettiinden tr de hi

tasalanmaz.

Tam bu durumda
rek, efendisinin,

inandrc bir eli geleonu bu durumdan ayrp elbiselerini soyacak,

iken kendisine,

sonra gnete tutup ikence edecek, takati kalmaynca da huzu-

runa alp, yaplmayan emirlerin, inenen yasaklarn ve gayr-i

meru

yolda harcanan paralarn

hesabn

soracak, sonra da tek

hcreli bir hapishaneye atacak; arkasndan, bir saat bile dinlen-

dirmeden mebbet hapse

mahkm

edeceini bildiren

birisini

gndereceini haber verse; kle de, efendisinin gerekten

ok klesini byle cezalandrdn, ancak
biliyor olsa,

bir

bir-

ksmn affettiini

bu haber kendisine ulatktan sonra dnya nimet-

lerinden zevk alabilir mi? yle

ki,

efendisinin

vermi olduu

bu hkmden ve aniden yakalanp hkmn infaz edilme endiesinden tr, insanlarn en zelili, miskini ve aalanm
olmaz

m?

nsan

da, Rabb'ine

unu terk ettiini,

kar yapmas

ibadetlerini ifsad

gereken amellerin biro-

edecek

riy,

ucup

vb. hata-

dtn, mrnden geen zaman nefis ve nevasna

uyarak boa geirdiini, Rabb'ini unuttuunu ve lmn anilara

Kibir

den ve hemen gelebileceini dnnce, ayn durumda olaca-

grecektir.

cek, sonra

lmden

kyamet gn

sonra kabre konarak, orda rye-

tekrar diriltilip takati kesilinceye kadar

huzuruna karlacak ve yapma-

bekletilecek, sonra Rabb'inin

d,

yapt,

eksik

harcad mrden

ifsad ettii amellerle,

hesaba ekilecektir. Arkasndan, dnya cezalarna benzemeyen

Cezasnn gerekliliinden kendisi de

Olup olmayacandan phe ettii bir af

bir azaba arptrlacaktr.

phe

etmeyecektir.

umacaktr. Neticede

affedilse bile, hesaba ekilmesi kesindir.

bykl

Kibir ve

elinden alnan kiinin dnyadan zevk

alabileceini dnebilir misin? Nitekim Hz. Peygamber'den

hads rivayet edilmitir: "nsanolu

drt

eyden hesaba

ekil-

meden, Allah'n huzurundan ayrlamaz: Genliini nasl harcad,

mrn nasl
amelini nasl

geirdii,

yapt.

-*

maln

nereden elde ettii ve nerede

harcad,

41

Bunu dnen akll

bir

kimse

zelil

olur ve kibirle bbr-

lenmesi kaybolur, gider.

Eer yukarda
ratld, nasl

saylan ve kibre engel olan, insann neden ya-

yaad, yapt

gnahlardan tr kendisine

la-

zm gelen hususlar olmasayd ve en sekin maddeden yaratlm,

hastalanmam, bedeni pislie bugelmemi, neticede lmle yz yze

kaderi yaver getii iin hi

lamam, bana

bir bel

gelmeyerek ve ahirette azap grmeyecek olsa

taharete

ramen

ildir.

nk

zilleti

kibre zt

Nasl
bir

alt

kul olan kiiye kibir

yakmaz

taraf kle olan bir kuldur.

olduu

iin kula kibir

bile,

ve ona lyk de-

Dolaysyla kleliin

yakmaz.

kibirlenebilir ki, kleliin

yan

sra, ok deersiz

ekilde yaratlmtr. Hayat boyunca skntlar ekmitir.

Allah'a isyan edince ceza giymitir. Neticede

41

bu temizlik ve

cl-Tirmiz,

Kyame,

1.

lm yakasna

Kalp Hayat 2

440

yapacaktr. nnde, hesaba ekilme vardr. Yaptklarna

mukabil cezalandrlacaktr. Efendisinin onu affetmesi
istisna bir
dir.

yeterli-

Bunlar hatrlayan ve Allah'n kendisine

kzdn d-

Allah'n kibirden

holanmadna

nen kiinin

durumdur. Kibre engel olarak saylanlar

ise,

hali nice olur?

ak bir delildir: "O (Allah) byklk taslayanlar

sevmez" (Nahl, 16/23). Bir kimseyi Allah sevmezse, ona kzyet

gndr

demektir. Hz. Peygamber de, "Kalbinde hardal tohumu

sevmeyip nefret ettii

Akll

" 42

buyurmutur. Yani Allah,

kimseye yaknln haram etmitir.

kadar kibir olan Cennet'e giremez.

olan kimse, saylan hususlardan biriyle bile kibirden

kanr.

Amelle Olan Kibir

zellikle lim ve

Dedim

ki:

"Yaptnz

aklamalarla soy, gzellik, g, mal okluu,

amel ve ilimle olan kibir nefyedilmi bulunuyor. Ancak ilim ve

riya geiyor

yorlar.

ve lim

nsan

ile

amile galebe alp onlar kibre srkl-

kibre sevk eden

bu bellar

bertaraf etmenin a-

resi nedir?"

Dedi

ki:

dediin husus gerekten sz konusudur. Abidler bunu hep hissederler. nk fitneleri ok byktr. Zira hem Allah katnda hem abidlerin nazarnda ilim ve
"Amel ve

ilim iin

amelin deeri, soy, mal ve gzelliin deerinden ok fazladr.

Hatta bu ikincilerle beraber, amel ve ilim olmadktan sonra,

Allah'n yannda hibir deerleri yoktur.

Mslim,

man,

Mukaddime,

148;

9.

Eb Dvd, Libas, 26; et-Tirmiz, Birr, 61; bn Mcc,

Kibir

441

Kullarn nazarnda da amel ve ilim btn soy, mal ve g-

Dolaysyla Allah ve

zelliklerden stndr.

olan deerlerinin

bykl

kullar

nazarnda

nispetinde, fitneleri de byktr.

Hz. Huzeyfe'nin, "Facir olan lim ve

cahil olan abidin fitne-

nk bu kiiler btn fitnelerden byktr." eklindeki szn duymadn m? lim ve amilin deerinin yksekliinden tr cahiller de yanllara derler. nsinden korunun.

k bazen limin
ranlara uyarlar.

yapt

yanllklara, abidin

Hz. Peygamber, " ey

zellesidir.

zelle ileyince,

var,

yapt

hatal dav-

her biri bir olaydr: Birisi limin

4

halk da zelleye der."

buyurmutur.

Hz. mer, Temim-i Dari'ye limin zellesinin durumunu sorunca,

cevab alr: "O, zelle ileyince, halktan bir grup da

aynsn

yapar."

Ayrca

unu

zaman bozulur. Onlardan

biri

da ekler:

" ey

var

ki,

onlarla

limin zellesidir."

Muaz yle diyor: "Alimin zellesinden korunun.

nk onun halk nazarnda deeri byktr. lim, zellesiyle
Hz.

taklit edilir

ve uyulur." Hz. Ka'b da,

krl vardr."

"lmin de mal

gibi isyan-

Nasl ki, takvl olunca ilim ve amelin Allah

katndaki deeri byk ise, takvl olunmaynca gnahlar da
ayn oranda byk olmaktadr. nk abid, Allah'a kar muttaki olmaynca, halk onun yaptklarn Allah'n taat olarak telkki eder ki, bu da Allah katnda, Allah'n rzsn gzetmeyen
ve ameli terk edenlerin durumundan daha byk bir fitne olur.
nk o ameli Allah iin deil, bakas iin yapm, onu da
der.

kendine ortak etmitir. Dolaysyla

le

ktl katlanm

riy, kibir,

ucup ve hasediy-

olur.

aa

Mnafklarn, Cehennem'in en
katnda olmalarnn
nedeni de budur. nk, inkrclarla beraber olunca iman
terk ederler, m'minlere ise, riykrane imanl olduklarn syDarim,

Mukaddime,

23.

Kalp Hayat 2

442

Onun

Ierler.

rlrlar.

iin

Amelini

aa tabakasyla cezalandedenin hi amel etmeyenden aa olmas

Cehennem' in en

ifsad

da buna benzemektedir.

Alime

gelince, ilim sahibi

olduu

halde Allah'n emirlerini

amel etmeyenden, daha

zayi ederse, cahilliinden tr hi

gnahkr bir duruma der. eytann kssasna bakmaz

Allah'n emrini bildii, rubbiyetini

kar
etti,

inat gsterdi, Allah da

varlklarn en erlisi

etme midini

itiraf ettii

msn?

halde emrine

ona kyamet gnne kadar lnet

ilan etti

onun

ve ebed olarak

tevbe

kesti.

Gnmz

oul nispet etoul nispet eden

Yahudileri de byledir. Allah'a

komadklar halde, Allah'a

ve O'na ortak koan Iristiyanlardan, btn slm limlerinin
ittifakyla, daha erlidirler. nk Allah onlar, bildikleri halde
medikleri ve ortak

inkr etmekle

vasflandrmtr. Onlar hakknda Allah unlar

buyuruyor: "Kendilerine kitap verdiklerimiz, onu

tandklar gibi

tanrlar,

ama

oullarn

yine de onlardan bir grup bile bile

gerei gizlerler. Gerek Rabb'inden gelendir, artk kukulananlardan olma." (Bakara, 2/146-147).

nk bildikleri
hakknda, "O bildik-

Onlar, Allah katnda daha ktdrler.

halde inkra sapmlardr. Nitekim onlar
leri

(Kur'n) kendilerine gelince onu inkr ettiler."

(Bakara, 2/89)

denilmitir.

Allah'n emrini bilmeyen saylmayacak kadar

cahil,

O'na

yan etmektedir. Ama, bildii halde isyn edenler hakknda

len

darb- meseller ve

tehditler onlar iin verilmez.

olmayan mrik Arap inkarclar

iin,

(Furkan, 25/44) denilirken, ilim sahibi

lim

is-

veri-

sahibi

"Onlar hayvanlar gibidir."

olup hakk tanyan, sonra da

yan izenler kpek ve eeklere benzetilmitir: "Kendilerine Tevrat ykletilip de sonra

onu tamayanlarn durumu, kitaplar

tayan eein durumu gibidir." (Cum'a,

62/5).

Kibir

443

Bel'am

Baura

b.

haberim de oku.

yle

iin

Ona

deniliyor:

yetlerimizi verdik de onlardan

kt, eytan onu peine takt. Bylece azgnlardan

durumu,
dilini

tpk

sarktp

kpein durumuna

solur,

braksan da

7/175-176) yetin tefsirinde

sarktp soluduu

u adamn

"Onlara

syrld

Onun

oldu...

benzer: stne varsan da

dilini

kpein, her

sarktp
iki

solur."

(A'raf,

durumda da

dilini

ifade edilmektedir.

Kendisine ilim verildii halde Allah'n emrini yerine getirmeyen, cahil gibi zayi eden kiiye darb- mesel getirilmitir.

bn

Mes'ud, yette sz edilen kiinin Bel'am

nu

sylerken,

Bu adama

bn

Abbas, Bel'am

b.

Baura

kitap verildii halde, kendisini

b.

Berk olduu-

olduunu

yeryznn arzular-

na kaptrr. "Dikseydik bununla onu ykseltirdik."

(A'raf, 7/176)

yetindeki zamir ilme racidir. Yani ilmiyle ykseltirdik

tir.

Mcahid bu darb- meselin,

etmeyen

amel

kimseleri

ilim verildii halde

anlattn

krime'dcn nakledilen "ahlede"

fiilinin,

belirtir.

syler.

dnyann

bn

demekonunla
Abbas,

arzu, zevk ve

mallarna balanmay, verilen kitaptan yararlanmamay ifade

ettiini syler.

"stne varsan da

dilini

sarktp

solur." yeti iin

hikmet

verilip

dir.

Onun

iin

kartp

unlar

braksan da

dilini

sylemitir: "Allah,

bu ahsa

olduunu beyan

etmekte-

verilmemesinin eit

kpee

solur,

benzetilmitir."

Hz. Peygamber de, lime verilen azabn byklnden

Cehennem ehlinin etrafn sardn ve ona verilen

azabn byklnden hayret ettiklerini haber vermektedir.
Hz. Usame, Hz. Peygamber'den unu iittiini syler: "Ktr,

yamet gn lim

getirilir,

Cehennem* e atlr, barsaklar

Bu barsaklar onu epeevre sararlar.

dnerken ipin onu sarmas

gibi.

dar frlar.

Tpk eein deirmen etrafnda

Cehennem

ehli etrafna

toplanr ve

Kalp Hayat 2
-

bu durumun sebebini

u cevab

verir:

"yilii emre-

ktlkten nehyeder, fakat kendim yapar-

yapmazdm,

der fakat

Onlara

sorarlar.

dm."44

u sz rivayet edilmitir. "Bilmeyene bir

Ebu'd-Derda'dan

defa yazklar olsun. Allah dileseydi ona retirdi. Alime

ise

yedi defa yazklar olsun."

Alim veya abide

olunca,

byk

Allah katnda

(amil)

bir tehlike

hem

byklk ve

kibir

eiinde olduunu

duygusu arz

bilsin

"Nasl

kar karya olduuna

ki

yksek

bir

deer

gre, nefsine

ve erefle

ki,

bir imti-

dnp yle

kar karya

derecede byk gnahla da yz yzeyim. Ey

leniyorsun

hem

halk nazarnda, amel etmeyen cahil kimse-

den daha deersiz olduunu hatrlasn. Daha byk

hanla

ve

nefis,

desin:

isem,

ayn

nasl kibir-

amel etmeyenden daha deersizsin." Bu

cahil ve

misl, kendisine, "Nefsine bir

deer vermediin

srece deer-

Ona deer verdiin an, Allah katnda hibir deerin kalmaz." denilen adamn durumuna benzemektedir nk kibirlisin.

lendike Allah

onu

klmaktadr.

zelil

Kul akllanarak,

kibir gsterdike

kibri terk ettike kadrinin

kalbinde srekli
yeder.

taynca,

nk bunlarn

Abidin

ise afetleri

deerinin dtn,

yceldiini anlaynca ve bu duyguyu

ister

lim ister abid olsun, kibri nef-

tehlikeleri

ok byktr.

pek oktur. lminde hatalar fazladr. -

Yun de byledir. Alim daha ok tehlikededir, daha byk bir

imtihanla

kar karyadr. Eb

soran klesine verdii

konusunda soru

u cevab duymadn m?: "Bana, Allah'n

onunla senin imtihann

ru sylemi! Allah'n

Zer'in, ilim

arlatraca eyden sorma." Ne do-

onun

aleyhindeki

el-Buhri, Bed''l-Halk, 10; Fitcn, 17;

delili

Mihncd, V, 205.

oalr, gnah

445

Kibir
artar,

da

bels byr.

artar.

Ama, onunla amel

Hz. Muaz'n

edince, o nispette sevab

szne kulak vermez misin?

"re-

nebildiiniz kadar renin, rendiklerinizle amel etmedike,

Allah size hibir sevap yazmaz."

lim

elde ederken, onunla

da bir ameldir. Tehlikenin

amel etme

bykln

niyeti

tayorsa, bu

bilmekle

ve krlr, ilmin kendi aleyhinde ne byk hccet

bilmekle kendinden

dk olanlara kar

ke byk ve aleyhinde

deliller

burkulur

ii

olduunu

kibri zail olur. Tehli-

gl olmazsa

bile,

eer

Allah'

yakan kendinden aa olana kar kibir gstermemektir. nk bu durum onu makamndan uzaklatrr,
olana kar
yceliini drr. Zira Allah'n, kendinden
kibir gstereni alaltp kk drdn, zelil kldn gatanyorsa, ona

aa

yet

iyi

bilmektedir.

Durumu

iyi

anlayasn diye ok tekrar ettim. Kibrin, Allah'n

dnda hi kimseye lyk olmadn, yakmadn ve uygun

olmadn renmisindir. nk O'nun dnda kalan her ey
olay rivayet

boyun emitir. Hz. Eb Hreyre'den

edilmitir: "Kibrinden tr yanna yaklalmayan,

O'nun mlk

ve O'na

hayvanna binince ctrafndakileri grmyormu gibi geip giden

bir adam vard. Bir gn Hz. Eb Hreyre binein yularndan

yakan eyi

kendi nefsi-

ne mal etme konusundaki grn nedir?" dedi.

Bu szden

tutup

onu durdurdu ve "Sadece

sonra

adamn

zu

yaad.

ile

Dedim

nefsi

Allah'a

krld, o andan

itibaren sadece iyilik ve teva-

ki:

"Anlatlanlar ve neticelerini, kalbine yerletirecek ekilde

tefekkr ve tezekkr eden kimsenin gznde nefsi, deersizli-

inden tr

zelil olur,

m'mini kendinden

kalbindeki kibri yok olur. yle

ki,

hibir

aa grmez, kimseyi krmaz, kimseye kaba

davranmaz. Bunlar ona

mr boyu

yeter mi?"

Kalp Hayat 2

446

Dedi

ki:

"Hayr! nk, hakka boyun

olmaya ve

kibri terk

emek iin,

kendini mtevaz

etmeye ynlendirmi, azim gstermitir.

Kul nefsinin kk olduunu anlamtr. Bunu anlaynca,

zelil

olmu, hakka boyun emitir. Bu durumda

An-

nefis azimlidir.

cak daha sonra ii gevetebilir ve gaflete debilir. Neticede kendini

byk grp

Nefis de tevazu ve

kibre debilir ve azmi

zilleti

hali

Gerekten Terk Ettiini ve

Onu Aldatmadn Nasl

Bilecek?

ki:

"Kul, nefsinin kibri terk etme azmine vefal

ya

bunu

kalacan

ve-

terk edeceini nasl bilecek?"

Dedi

ki:

"Kalbine, kibre

neden olan

kibrine

deiebilir.

terk edip kibre kaplabilir."

Kul, Nefsinin Kibri

Dedim

krlp

aran bir his geldiinde veya kibirlilerin

bir i yaptnda, nefsini gzetlemekle bu

durumu anlayabilir.

doup

aran ey, kiinin nefsini beenip

Mslman kardeinden stn olduunu dnmesine, ona
Kalbe

kibre

kltc bir gzle bakmasna neden olan havatr ve benzerleridir.

Byle bir hatr annda uyank ve dikkatli olmal, kalbine

hatr hemen reddetmelidir. Nefsinin bunu kabul etmemesi durumunda hemen deersizlii, zerindeki ar mkelle-

gelen

fiyetleri,

me

ile

mrnn sonunda

dnyadan ayrlma

karlaabilecei,

su-i hati-

ihtimali ve zaten byle bir

sonu hak

nelerle

447

Kibir

Dier

emretse veya bir

hsn hakl olduu

eyi nehye
ksa hemen

taya

ey

organlara gelince, biri ona bir

o gerei reddetmekten alkoyup

nefsini,

kabul etmeye ve hakka boyun

ama

Nefis, ad

or-

emeye

zorlamaldr.

yoldan mal elde etmeye yana-

hell

mazsa, yukarda sz edildii ekilde, deersizlii hatrlatl-

maldr.
bir

tamaktan

Kibirlilerin

eyi tamaktan

ama menfaati olan

holanmyorsa, onu, kendisi veya

nefsi

efrad iin yklenmeli ve

aile

kand
tamal,

kkl

nefsin

hatrlatlmaldr.
Fakir, kle veya soyca

mehur olmayan

bir

m'min onu

da-

vet etse, davetine icabet etmeli, gerektiinde beraber yrmcli,

al-veri yapmaldr. Bu

hasta ise ziyaretine gitmeli ve onunla

insan ister akrabas olsun ister

dnyaya faydal,
birinden bir

ey

bir

gerei

yabanc

renme

biri

Bu

olsun.

veya kendinden daha

sorma veya aslna veya mevllarna

linde olabilir. Nefsi

iliki din ve

buna zorlamaldr. nk,

intisap

aa
ek-

kibir kendisini,

aslnn

dnda

ismi

arlmaktan holanmaz. Oysa bu durum Allah katnda

ile

byk

birilerine

intisaba srkleyebilir.

Mevllannn

bir gnahtr.

Hz.

Sa'd,

Hz. Peygambcr'den

"Kim mevllannn
Cennet haram

dnda

olur."

hadsi rivayet etmitir:

birilerinin

Hz. Eb Bekir

adyla arlrsa ona

de,

"Aslnn

dnda

bir

intisap arayan Allah'a kfretmitir." der.

Nefsin, eski veya deersiz elbise giymekten

da kibirdir. Neticede, cemaatle

namaz klma,

holanmamas

bir

akrabay veya

Eb Musa'ya, baz ahslarn elbiselerinin deersiz veya eski olmasndan tr cemaatle namaza katlmadklar haber verilince, bir
aba giyip namaz kldrd. Saylan hususlarn hepsinde, hem

baka

kibir

birini ziyaret

hem

etme

riy vardr.

gibi vecibelerden geri kalr.

Kalp Hayat -2

448

Bylece kibri kran ve azmedilmesi gereken hususlann hepsi

u hadsler

tahkik edilmi oldu. Nitekim Hz. Peygamber' den

yet edilmitir: "Kei otlatan ve yn giyen kibirden uzaktr.

kulum, yerde yernek yerim, yn giyerim,

maklanm
den yz
yor:

yalarm, kklerin davetine

kei otlattrtm,

icabet ederim.

Kim

yr." dedikten sonra,

lediklerini de bilir,

sevmez." (Nahl,

benim snnetim-

u yeti okudu: "Gerekten Allah, onlarn giz-

aa

vurduklarn

O, byklk taslayanlar

da.

16/23)

lim ve marifet ehli, kibri terk ettiine dair

verdii azme hemen gvenmeye raz olmazlar.

deiik

nefislerinin

Nefislerini,

iler yaptrarak imtihandan geirirler. Bylece nefsin

azminin

yle

bir

olay aktarlEb Sinan'dan da

etini tayaym." dedi. Eb Sinan "Ha-

benden deildir.'*'

Adamn biri, "Gel senin

"Ben

yemekten sonra par-

evirirse

" 4S

riva-

doru

olup

olmadn

bir olay aktarlr:

"Abdullah

Bu konuda

tahkik ederler.
b.

Selm

bir

ba odunu

srt-

lam

tayordu. Ona, "Ey Eba Yusuf, ocuklarn ve klelerin

bunu

tayabilirler." denilince,

mek,

"Dorudur ama,

kibri terk ettiinde gereki

nu renmek

istedim."

nefsimi dene-

mi yoksa yalanc

m olduu-

cevabn verdi.

Yukarda saylan hususlann hepsinde kul, riy ile de karlaabilir. Bylece kibir ve riy bir araya gelmi olur. lk sorduun, kibir riyadan neet eder, eklindeki soruya verdiim cevapta bu konuya deinmitim. te burda riy, kibirle beraber
ortaya

kmtr.

"Fakir, miskin,

kirliinden veya gelirinin

dk

azlndan

insan." derler, ona, fa-

veya

dk

beraberliinden veya onu ziyaret etmesinden veya

eyi bakasndan
ve "Falan
ler,

aldndan

bir insanla

doru

bir

tr, kltc bir gzle bakarlar

ahs onun hatasn

buldu, ona bir

ey

retti." der-

endiesini tar.

et-Buhr, Lukata, 12;

Msned,

1,

3, 426.

Mslim, Eribe, 136; Eb Dvd, Et'imc, 49; et-Tirmiz, 11; Msned,

290, 454;

bn Mce, Et'ime,

49.

III,

449

Kibir

kl

ba

hemen, deerinin dmkellefiyetin bykln ve Rabb'inin azabn-

Kibirle beraber riy

ile

gsterince,

dan kurtulacak, sevap ve rzsn elde edecek ihlsl amele ok'

muhta olduu gnde, riyann amelini nasl yok edip bitireceini dnmelidir. Bylece deerinin dkln, ona lazm
gelecek azab, lmden sonra varaca yeri hatrlam olacaktr.

Azab

gerektirir

hkmyle,

kibri; riyadan nefret etmesiyle

cak amellerin

nk kendisini Rabbi'ne yaklatrasebeplerinin dklnden tr onlar be-

enmeme ba

gsterince, o da tevazu gsterip o amelleri yerine

de riyy nefyetmi olur.

nefyetmi ve kendisine

getirse kibri

mu

olur.

edilir

Deerinin dkln anladktan

endiesini

kk gzle

Bununla

tayan

nefsini

krm

olur.

bakar. Zaten kendisi hadd-i

birlikte

halkn nazarnda

u durum senin
biri

yakmadn ortaya koysonra,

tenkit

Bylece nefsine

zatnda dktr.

dk grnmek istemez.

iin, anlatlanlara delildir:

kendini ok yksek bir soya intisap

ettirir.

Bazen halktan
Mesel der

ki,

beytindenim veya Kureyyim

veya Arabm. Hlbuki aslnn yle olmadn gayet iyi bilmek-

ben Uz. Peygambcr'in

tedir.

Dk

bir soya

ehl-i

mensuptur.

Ama

halkn ona sayg gs-

termesini istemektedir. Dolaysyla asl soyunu bilmelerinden

ve

dk bir gzle bakmalarndan holanmaz.

olduu halde zengin grnr. Fakirlik ona bir

zillet gibi grnr. nk zengin olmadn gayet iyi bilmektedir. Zengin olarak bilinmek houna gider, fakir olarak bilin-

Bazs

mekten

fakir

nefret eder.

bu tr insanlar, bilmedikleri birok eyi,

bilir zannederler. Halkn onun cahilliinin farkna varmalarndan ve onu kk grmelerinden holanmaz. Onu lim olarak
bilmeleri houna gider. Oysa kendisi dk bir soya sahip, fakir
ve cahildir. Ialkta, byle olmad hissini uyarmak ister. nk
Halktan

birileri,

vlmeyi sevmekte, tenkit edilmekten nefret etmektedir.

Kalp Hayat -2

450

Kendisinde kibirle birlikte

zen

riy

kibri nefyeder, riyay ise kullanr.

Rabb'ine yaklatracak olan terk

kartrr.
ce,

da

ba

gsteren kimse ba-

Kendisine evl olan ve

etmi

olur.

Bazen durumu

Kibri nefyetmekle riyay da nefyettiini sanr. Byle-

kendince ihlsl ve mtevazi

olmu

olur. Oysa, Allah

da o bir mradir, kendini aldatmtr. Nefsi ona, bu

hayasndan
syler.

ileri

geldiini ve haya ettii iin

Ne kibir ne de

Bunun

riy iin

bunu

durumun

terk ettiini

terk etmemitir.

bazen riyay nefyeder ve halkn tenkitlerinin

gibi

zarar verdiini, vglerinin ise fayda

durum houna

bunu

katn-

salamayacan

gitmez. Nefsi, kibir gstererek ve

sine

yakmadn ne

ileri

yapmaktan imtina

srerek, halk

onu

Bu

bilir.

bunun

yceltse bile,

kendi-

bu

tr

eder.

Dinle birlikte soyu

ile

vnenleri de grdk. Hz. Pey-

gamber'in soyundan veya Kurcy'ten olup, nefsini ycelterek,

bakasnn

arkasnda namaz klmayan kimse

gibi.

Beenmeye-

klnan namazlara itirak etmez.

Halkn onu, bu davranndan tr knadn bilmektedir.
Bu knamalar, ya kendilerinden duymu veya birileri ona
haber vermitir. Buna ramen nefsindeki kibirden tr bunu reddeder. annn yceliinden tr, bakasna cemaat
olmann kendisi iin uygun olmayacan dnr. Cemaate
rek, kibir iinde cemaatle

katlmas durumunda, halkn kendisine daha ok sayg gstereceini bildii halde, kibir gstererek katlmaz ve riyakrlk
da yapmaz.

Bu

kibri

de alkoyar.

onu,

Ona

fkh

gre, sz

ve hadsilerden ilim

renmekten

konusu limlerin kendisinden

ilim

almalar gerekir, nk ilim onun soyu ve dedelerinden a-

lmmtr. Oysa
cak,
bilir.

baz

kendisi,

namazn

gereine uygun klamaya-

farzlar yerine getiremeyecek kadar da cahil biri ola-

451

Kibir

Bundan anlalmaktadr
gelince,

ki,

kul iin kibirle riy bir araya

bazen riyay terk eder kibir kalr, bazen de kibri terk

eder riy kalr. Dolaysyla

ikisi bir

araya gelince, birini terk

etmeye imkn bulmas ok zordur.

ettii yolla, ikincisini terk

Ancak, irdesi gl, Allah'tan ok korkan bir kul olur da,

Allah'n, kalbinden geen her

eye

muttali

olduunu

hatrlar-

o zaman ikisinden yz evirebilir. Kibir ve riyay iyi tanyan ve arz olmadan nce onlar nefyetme yollarn bilen biri
sa,

mmkn

Ama, nefyetme
yollarn bilmeyen biri ise onlar, arz olmadan nce fark
edemez. Nefycdebilmek, arz olmadan nce onlar tanmaya
olmas durumunda ancak bu

olur.

baldr.

Eer

havf, Allah' ta'zim ve gl bir yakn sahibi deilse,

azabn hatrlamas bunlar nefyetmeye

nk hevy-i nefis galebe alm, azim ve yakn za-

sadece Allah' veya

yetmez.

mcadeleye giriip onu tenkit etse,

deerli bir ahs olduu vb. iddialarn rtecek aksi eyler
ileri srse, sonunun kt olabilecei, ahirette perian edilebile-

yflamtr. Ancak,

cei, ok muhta

nefsiyle

olaca

salih amellerinin

gereini hatrlatarak halka

kar

otaya koysa o zaman baarl

olabilir.

yok olup gidecei

giritii riynn

yanlln

anlattm, deerinin dkl, srmkellefiyetler, sonunun kt olabilme ihtimali

Kibir ve riyya, sana

tndaki

ar

vb. yollarla

kar

koysa, kibir

yok

olur, zor da olsa riy

da orta-

nk, sadece ihlsla yaplan amellerin onu kurtarabilecei gnde, yapt btn amellerin boa gitme korkusu

dan

onu
riy

kalkar.

te

frenler.

yok

o zaman, Allah'n izniyle,

hem

kibir

hem

de

olur.

Kibri

termeleri

Nefyetmek in taatkr ve syankr Olanlarn GsGereken Tevazu

Dedim

ki:

Kalp Hayat -2

452

"Sen bana, isyankrlardan nefret etmemi, onlardan uzak-

lamam, onlarla ilikimi kesmemi; onlardan olmamak ve onlarn birok ilerinden uzak kalmamla bana verilen nimetlerin
bykln bilmemi emretmitin. Bu durumda, benden stn olanlara kar mtevazi olmam, onlara sayg gstermem,
Allah'n onlar benden stn

kld

deerlerinin yksekliini

bilmem mmkndr. Ancak, kendilerinden nefret etmemi emrettiin, bana verilen nimetler asndan stn olduum kiilere
kar, nasl mtevazi olabilir, onlara kar zelil davranabilirim?"
Dedi

ki:

"Anlatlanlara uymak, senin kendi nefsinde

Allah'a

kar

Dedim
"Bu

olmana ve

zelil

mtevazi davranmana engel deildir."

ki:

iki

durumu

kaldm

im,

uzak

lah'a

hamd ettiim

net bir ekilde

ayramyorum. Sevmedi-

ve yaptklarndan beni

koruduu

iin

Al-

kimseye, nasl mtevazi davranabilirim?

Allah'n beni ondan

faziletli

kld

ve ondan stn

gereini nasl grmezlikten gelebilirim!?

olduum

Ucbu nefyetmek

bana anlattn anlamlar zihnimi kartrd. nk, Allah'n beni ondan stn kldn, onun bilmedii baz eyleri
iin

bildiimi,

kanmad baz

bilmeme herhangi

eylere

kar

ver' sahibi

bir engel yoktur. Senin, kibri

olduumu
nefyetmek

iin

sylediin eyler -Allah'n beni birok ynden ondan s-

tn

kldn

bildikten sonra- ona nefret gzyle

bakmama

engel deildir."

Dedi

ki:

"Bu konuyu, senden ok daha lim ve gl olanlar da kartrmlardr. Dengeli hareket eden baz kimseler, Allah'a itaat
ettiklerini zannederek bu incelikten tr, ucb ve kibre dmler. nk kibir, itaatkar olan iin, bilinen kesin bir eydir,
onu ancak gafil olanlar kartrr. syn edenlere kar yaplan

453

Kibir
kibre, Allah iin nefret etmek, onlardan

verdii ve onlardan stn

etmek

gibi

uzak kalmak, Allah'n

klnmaya neden

olan nimetleri

itiraf

eyler de katlmaktadr. Bundan trr baz kiiler

bunlar kartrmakta, aldanmakta ve Allah'a

itaatta isabet ettik-

lerine inanmaktadrlar.

Aralarn ayrabilecein, sadece Allah

O'nun
kilde,

iin

uzaklaacan

edecein,

ve verdii nimetleri anlayacan

bunlar sana izah edeceim. Bylece

kibri ve

bilinli bir

e-

ekilde

ucbu nefyedebilecein, Allah'n emirlerini anlayanlarn

bulaca

incelemeye imkn

bir kstas elde

ki durumun arasn ayrnca

gibi,

iin nefret

sadece

O'nun

iin nefret

kibir ve

etmi

olursun.

ucubtan kurtulacan

ederek ve

O'nun

anlayarak Allah'n nefretinden de kurtulursun.

ayramazsan, nefsin ve

dmann

nimetlerini

Ama

ikisini

seni taatle aldatr, taate ben-

zeyen gnah iinde brakvcrir.

Geen Konunun Aklamas

Bil ki, senin

nazarnda

insanlar, iki gruptur. Birinci

grup

ktlk ve gnahlarn bilmemektesin. Sana gre bu

gizlidir,

grup senden daha

faziletlidir.

nk, onlardan naho

bir

ey

grmemisin.
kinci grup bunlardan farkldr. Bunlardan bazlar sana
gre

bir,

iki

veya daha fazla gnahtan tr, lekelenmiler.

Ancak senin imdiye kadar ilediin gnahlara nazaran, daha az

gnahkr olduklar iin, onlar da kendinden stn grmektesin. Bir

grubu da kendinden daha ok gnahkr grmektesin.

okluu
imknn

kendin

yoktur.

iin lebilirsin

ama bakas

nk, mrn boyunca kendinle

lme

berabersin.

mmkn olmad gibi, dierleriyle hi

olman da mmkn deildir. Ayrca nefsin

Kendinden ayrlman
ayrlmadan beraber

iin

454

Kalp Hayat 2
-

ve

vicdannn srlarna

muttalisin ama, onlarn gizli srlarna ve

vicdanlarna muttali deilsin.

onlarn gnahlarndan

Bykle

fazla

Onun

iin

kendi gnahlarn

gryorsun.

yapmadn, adam lilemi olabilirler. Ama bu

gelince, dierleri senin

drme, hrszlk, zina

gnahlar

gibi

gnahlar ileyenler, senin bildiin kadar marifet sahibi olma-

Onun

yabilirler.

iin senin aleyhindeki deliller

nk kyamet gn

daha gldr.

bilenin sorgusu daha iddetlidir.

Sana den, bildiin eylerden yapmadklarn lsnde

azaba dar olmaktan korkmaktr. Bu durum kibrini nefyeder.

Bunlardan bazlar, senden daha lim olduklar halde, senden daha gnahkr grnebilirler. Zaten senin sorduun ey
de budur.

Eer Allah

iin nefret

tulmann arasn ayrmak

etmekle kibir ve ucubdan kur-

lah'n, seni onlarn ameline benzer

vermi

olduu

gereken udur: Al-

istiyorsan, sana

nimetlerini

i ilemekten koruyarak

bilmeli,

sadece

Allah

iin

buzetmeli ve onlardan Allah iin uzaklamalsn. Bu arada

kendinden korkmay ihmal etme ki, kendini kurtarm olanlar
da helak

olmu

olarak grmeyesin.

nk

ne kendinin ne de

onlarn, nasl son nefesini vereceini bilmemektesin.

Sen, gnahlarndan tr

bakasndan deil, kendinden

endie etmeye memursun. Ancak onlara acyabilirsin. Sana
den, Allah'tan korkman, O'na tevbe etmen, daha nceki
gnahlarndan tr
endiesini

olma

taman;

tehlikesinin

salih

amellerinin kabul olmayabilecei

amellerini ifsad edecek durumlara dar

mmkn

olmas, kt bir akbetle mrnn

son bulma endiesi, kaderin seni Cehennemlik olarak

etmesinin

Sana

mmkn olmas

vb. hususlar hesaba

den

tesbit

katmandr.

kendinden korkmandr, nk, kendi gnahlarnn

azabn ekeceksin, bakasnn deil. Allah'n
szlerini duymadn m? "Kendi {gnah) ykn tayan hi kimse, bir ba-

455

ykn tamaz." (Enam, 6/164). "Kim iyi bir

i yaparsa faydas kendisinedir ve kim ktlk yaparsa zarar
kendisinedir." (Fussilcc, 41/46). "Herkesin kazand yalnz keninah)

disine aittir." (En'am, 6/164)

Bilemezsin, belki de Allah sana gazap etmitir; oysa sen

bakasndan korkmakla urayorsun! Sonunun nasl geleceini de bilmiyorsun. Bakasna acyan nice kiilerin, kendikiinin tevbe
lerine yazk edip gnahlara daldn ve
ettiini grmsndr. O acyan, lme kadar gnahlar
iinde yaar, kendisine acnan ise, taat ve sevap iinde m-

acd

rn

bitirir.

nk

Allah, son nefesinde

kimin nasl lece-

ini ve amellerin neticesini gizli tutmutur. Hi kimse bu

konuda bir ey syleyemez, ancak kendisine bilgi verilen

mrn nasl sona

bakasndan deil, zellikle

resuller mstesna. Kul, nasl leceini,

erdireceini bilemez. yle

ise

kendinden korkmalsn.
Geride

braktn

ve akbetinin nasl

korkmay

gnahlarndan tr Allah korkusunu

olacan bilemediinden

terk etmez,

tr, nefsinden

bununla beraber Allah'n, seni kt iler

yapanlarn ilerinden koruyarak, sana verdii nimetleri de unutmazsan, sen

kibirli

deilsin demektir.

Ama, bakasna kltc ve

hakir gzle bakar, kendi-

olduunu dnr, her halde

ondan daha hayrl olduuna inanr, geride braktklarn
hatrlamaz, mrnn nasl bitebileceini hatra getirmezsen,
ite o zaman sen, Allah'a isyanla kibri bir araya toplamsn
nin de kurtulua erenlerden

demektir.

Ona

kltc gzle bakar, kendinin hayrl

dnr, nefsinden korkmaz veya ondan gelen

kabul etmez veya Allah'n sana vacip
getirmez, kalbinde

onun

helak

kld

olduuna

olduunu

bir hakikati

senin

hakkn

yerine

kurtulduuna

456

Kalp Hayat -2

kesin inanrsan, ite o zaman, srailoullar arasnda

abidin isyankr

ocua

yapt

gibi, kibir

yaayan

gstermi, kendini

beenmi olursun.
Faziletli

klndn nimetleri

uzak durmaya devam

ma,

et,

bilgin ve marifetin

olduunu

hatrdan karma, fasklardan

gemi gnahlarn hatrndan karorannda aleyhindeki

delillerin

gl

da hatrla, nasl son nefesini vereceini, kt bir

sonla dnyadan

ayrlmann da mmkn olduunu unutma,

ayrca Allah'n ilminde ek de

olabilirsin.

Senin hatalarn ok byk

bakasna kar

Dedim

"Ama

kibirli

olduu

davranmana

iin, onlarla

uraman

engeldir.

ki:

yine de,

onun mrn nasl

bitireceini bilmiyo-

rum."

Dedi

ki:

"Evet yle, fakat sen kendinden sorumlusun.

Eer

ikiniz

de kt bir sonla mrnz bitirseniz Cehennem'de beraber

olacaksnz. Bu da, senin ona acmandan tr, seni ne rahatlatr ne de sevindirir. Kendine zlmen ve acman,

hem

de

sinek

ahirette, sana

daha ok

gereklidir.

srmas, bakasnda bulunan byk

hem dnyada
nk sendeki bir

bir yaradan daha

ok

sana ac verir.

Durumu

gizli

olan veya sana gre senden

senden daha hayrl olduu ortaya

senden daha kt olana gelince, kendinle
nin,

iyi

olan kimse-

kmtr. Sana gre

uraman onu kk

grmene, ondan korkmana engeldir. Evl olan kendine ac-

man, kendi sonunu dnmendir. Bu durumun kalbini kaplamas gerekir. nk, Allah'n senden raz olmamas duru-

munda bel,

direkt olarak sana gelecektir.

457

Kibir

Sen ondan daha

set,

ueub ve

riya gibi

bilgili olabilirsin.

hangi din

gnah

zaman

da, kibir, ha-

ilerse ilesin, yine de

senin aleyhindeki deliller daha byktr.

Vchb

Dokuz

sz rivayet

haslet

an ycelir, ad

"Bununla
kesi

tanesini

bulunmadka tam akll saylsaydktan sonra onuncusunu yle aklar:

"Adamda on

edilmitir:

maz."

Mnebbih'ten, konuyu aydnlatan

b.

vgyle anlr.

Bu

haslet,

kendinden daha hayrl, kendini herkesten

kiinin her-

aa

grmesidir. Grmesidir, kesin bilmesi deil." Sonra

"O ahsn gznde

tefsir etti:

dan daha hayrl ve yksek,

kalbinde

iki

insanlar

bir

iki

bir halde

bunu yle

gruptur. Bir grup on-

aadr.

grup da daha kt ve

gruba da mtevazi davranmaktadr. Kendinden yu-

kar olanlar grnce onlara teekkr eder, onlar

temenni eder; kendinden

aa

gibi

olmay

olanlar grnce, belki bunlar

kurtulur da ben helak olurum, diye

dnr. Akbetinden nasl

korktuunu grdn m?"

Sonra yle devam

onun

"Belki

etti:

bunun

iyilii gizlidir, ki

bu

daha hayrldr. Bilinmez, belki onunla Rabb'i arasnda

iin

kalan ok gzel huylan vardr. Rabb'i bununla ona

eder, tevbesini kabul eder ve

hsn- hatime

merhamet

verir."

Sonra yle dedi: "Benim iyiliim zahirdir ki, bu benim iin kt bir eydir. Yaptm taatlere, onlar ifsad eden bir eyin

arz olup

olmadn bilmiyorum."

Sonra unlar ekledi.

dalarnn

kar

reisi

"te

o zaman akl kemal bulur, a-

nk

kalbiyle, herkese

kmayan

eylerin, nefsin-

olur ve tasdik grr.

mtevazi davranmtr.

Aa

den bilinen eylerden daha byk olduklarn ikrar ve itiraf

etmektedir. Bundan dolay, nefsinin helak olmasndan, su-i
akbete duar olmaktan, amellerinin kabul edilmediinden,
gemite yapt gnahlardan tr ondan daha kt olduun-

dan korkmaktadr."

Kalp Hayat - 2

458

Onun

iin, iki

gruba

kar

da mtevaz davranmakta, hi-

birine kibir gstermemekte, sadece Allah iin

mas

gerekenlerden

O'nun

iin

kzmakta, kan-

nk

uzak durmaktadr.

nef-

sinden olan korkusunu hibir zaman unutmamaktadr. Azaba

grd kiiden
sonla mrn bitire-

dar olacandan korkmaktadr. Kendisi, kt

daha kt olabileceini ve onun mutlu bir

bileceini hesaba katarak, kendinden endielenmektedir.

u hadse bakmaz msn?:

etmekteydi. Bir
sine

git,

ne

sordu.

kazancn

baktn,

man

dada

ibadet

Ayakkabcya vard. Ona ne i

Ayakkabc, gndzleri oru tuttuunu,

bir

ksmn

tasadduk ettiini, dieriyle de

syledi. Abid,

ibadetle

biri, bir

kendisine, "Falan ayakkab tamirci-

sana dua etsin." denildi.

yaptn
ettii

gn ryada

"Adamn

"Bu gzel

bir

elde

ailesi-

ey, ancak btn

za-

geirmek kadar olmaz." dedi. Yine ryada, "A-

yakkabcya git ve yzndeki sarartnn nedenini sor." denildi.

Ona varp sorunca,
cevab ald: "Kimi grsem, onun kurtu-

lacan kendimin helak olacam

"te sen bununla kurtuldun." dedi.
Allah da kurtulanlar
ki,

bu ekilde

zannederim." Abid ona,

tavsif etmektedir:

Rabb'lerinin korkusundan titrerler." (M'minn, 23/57). "Ver-

diklerini, Rabb'lerinin

korku

leri

ile

huzuruna dnecekleri dncesiyle kalp-

rpererek verirler." (M'minn, 23/60).

kasna acyan kimseler olarak

Gnahkr olmama,
dete

devam etme ve

ulaan kimse var

gece

te

Onlar ba-

tavsif etmemektedir.

hi ara

vermeden ve yorulmadan,

iba-

gayret gsterme konusunda, meleklere

mdr? nk Allah bize,

gndz tebih

kusundan

ettiklerini,

titrediklerini

buna

onlarn yorulmadan

ramen

Rabb'lerinin kor-

haber vermektedir.

ne zaman, kt sondan korkmaz, hakknda verilme ih-

timali olan bir kaderi hesaba katmaz, kalbinden

zail

"Onlar

olur da

bakasna kk gz ve

korku ve titreme

hakaretle bakar,

ondan daha

459

Kibir

hayrl olduuna inanr veya ondan gerei kabul etmez, slayrahim vb. zerinde olan

mek houna

gitmezse

hakkn

bil ki,

ona

eda etmez, ondan bir

ey ren-

kar kibirli davranmsn.

Ancak, nimeti ok zikretmekle aldanmandan korkuyorum.

Dierine bakp onun helak olduuna senin de kurtulduuna

hkm

verebilirsin. Bir yerde seninle otursa

veya sana yaklasa

ondan uzaklarsn. Bununla temiz kalmay ve Allah iin nefreti kasdedersin.

Hlbuki, bu esnada kendini byk grm,
ondan hayrl olduun zehabna varm, korkunu unutmusun.
Sanki, Allah'n ona gazap ettiinden, senden de raz

dan hibir
temizlii

phen kalmam

ile

kibri

gibi

olduun-

davranmaktasn. Bylece din

birletirmi olursun. Allah iin

kzma

ile

din

kartrm ve bilmeden kibre girmi olursun.

Avn b. Abdullah'n u szn duymadn m? M'mnleri
anlatarak yle diyor: "Onun yaknl ne aldatmadr ne sinirlendirmedir, sadece zlmedir. Uzakl da kibirden deil,
nezaheti

nezahet ve selmeti aramasndandr."

Dmann,

sana iyilii ssleyip seni gnaha srklemesi-

ne veya Allah'n sana

taat

nimetini vermesinden tr,

dma-

nn haset etmesi ve bir gnah ssleyip amellerini yok etmesine

kar uyank ol. Aksi takdirde Allah'n verdii taat nimetine
kretmemi
Sana bir
kibre

olursun.
fazilet olarak verilen

dmemeye

rek, geride

dikkat

brakt

et.

nimeti hatrlama esnasnda

Akbetinden korkarak ve

isyanlarndan tr nefsine

kskn ve onu kk grerek nimeti hatrla.

titreye-

kar kzgn,

Kalp Hayat 2

460

Bid'at,

irk ve Kfr

Kibrin

zah

Dedim

Ehline

ki:

kar

"Gnahkr Mslmanlara

anlattn. Snnetin

halk

dallete

srkleyen,

etmek olan ve yalan

bulunan

onu bana

kibirden nasl

saknaca-

dnda kalan eyleri din edinen, bununla

Reslullah'n snnetine

nurunu sndrmek,

olan, himmetleri snnetin

larda

Kar Olan

tevillerle Allah'a

bid'at ehline

dman

dalleti ihya

ve Reslne yalan

kar durumum

iftira-

nasl olmaldr,

anlat?"

Dedi

ki:

"Bid'at ehlinden nefret

etmen ve onlardan uzaklaman ge-

Ancak zerinde hakk olanlarn hakkn yerine getirmeliAma bu esnada da nefret ve kzgnlk iinde olman gerekir.

rekir.
sin.

Kim

olursa olsun fark etmez. Tabii kalbin,

ilemi olduun

gnahlar ve olmas muhtemel olan kt son ve ekavet

eyleri asla

gibi

unutmamaldr.

Bununla beraber, Allah'n

onlardan stn

kldn

seni,

onlarn dinine uymamakla

bilmelisin.

Fakat ahirette, mutlaka

onlardan stn olacana, onlarn helk olup senin kurtulaca-

na,

kesin

hkm verme

nk bu
bilgi,

noktada,

gafletinden de sakn.

hem

onlar

hem

de senin hakkndaki

senden gizlenmitir. Kimin nasl leceini kimse

bile-

mez. Belki ikinize de mafiret edilmez de beraber Cehennem'e

gidersiniz.

Madem

sonun ate

ten ziyade kendinle

olabilir, yle ise

uramalsn.

grsen, sana yaklatklar

ve

muhalefet

etsen,

ninetlendirildiini

Kendini onlardan hayrl

zaman Allah

onlarn

onlar kk grmek-

iin

uyduklar

onlardan uzaklasan

eye uymamakla

dnsen; bu arada da onlarn helk olup

Kibir

461

senin kurtulacan dncesi kalbine galebe almazsa kibirden

kurtulmu olursun. Ama bu dnce kalbine galip gelse, kibre

girmi ve Rabb'inlc aldanm olursun. te bu, kibirle ilgili ve
bid'at ehline

kar

kibirden nasl kurtulacana dair sorularnn

cevabdr.

Dedim

ki:

"Bid'at ehli her ne kadar dallette iseler de, tevhide inan-

maktadrlar. Peki, Allah

olmayanlar hakknda

Cehennem'e

dman

grn

ve

nedir?

kfir

ayet

olduklarnda

kfrleriyle lrlerse

merhamet
hayrl olduuma,

gidecekler, Allah onlara ebed olarak

etmeyecektir. Kalbim, onlardan kesin olarak

onlarn helak olacana, hardal

Allah' raz edecek bir eyleri

Dedi

phe

tanesi kadar iyilikleri veya ahirette

olmadna

inanmaktadr."

ki:

"Eer Allah onlara tevbeyi nasip etmezse, bu konu dediin

gibidir. lmden nce Allah tevbe ile onlar nimetlendirirse
durum deiir. Ama tevbe etmeden lrlerse, zalim olarak
hsran iinde

lrler.

insanlardan birine

kar

kibir

gstermen

caiz deildir.

A-

ma, sana ve her Mslmana, Allah'n nimet vererek stn k-

lndn bilmek caizdir. Hatta bunu bilmek bir

fazilet,

hayr ve

Mslman olmayanda hayr olmadn, Allah'n ona

dman ve kzgnlk iinde olduunu bilmek de gereklidir.
Ancak Allah, hem senin hem de onun akbetini ve nasl lecekurbettir.

inizi, senden

gizli

tutmutur.

Onun

dalletini ve

kfrn ve

Allah'n, seni o kfrden uzak tutarak ve tevhidini nasip ederek nimetlendirdiini bilmene

den

phe

bilmediin
o,

iinde
gibi

zamann en

bundan

kork!

ramen,

sana

olmandr. nk hangi

den, akbetin-

hl zere leceini

onun da nasl leceini bilmemektesin.

abidi sen de en

Belki

inkrcs olarak leceksin.

te

Kalp Hayat - 2

462

Buna

kullarndan

O'na iman
edenler

faziletli
etti,

Eb

b.

olduunu

bazlar da icabet

henz

Anbese,

bi'setidir.

lk zamanlarda bazlar
etmekten ekindi. lk iman

labbab vb. ahslard.

kfir idiler.

Bilal vb.

biliyorlard.

ahslar, mer'e bakyor ve dallette

Ama mrnn

nasl son

ise kfirdi.

Ondan baka

bulacan
etti

ve

bil-

fazilette,

dnda, herkesi geride brakt.

Allah'n ona ne ikramlar

m'min, o

mer ve

Hz. Peygamber'e iman eden

miyorlard. Daha sonra Allah ona slam' nasib

Hz. Eb Bekir

O'nu btn

Allah

klarak gnderdi.

Bekir, Bill, Ali,

benzerleri ise

Amr

Hz. Peygamber'in

delil

hazrladn

bilmiyorlard. Onlar

Mslman oldu

Sonra

ve onlar

da, islm'a ge giren fakat fazilette

kimseler vardr.

Gnmzde

de

durum

geti.

ne geen

byledir.

Hz. Peygamber zamannda baz ahslar irtidad etmi ve

Ridde

Gn

kfir olarak

ldrlmlerdir.

bazlar sonra Mslman oldular, onlar

mand. Sonradan Mslman

olanlar,

O zaman kfir olan

ise

nceden Msl-

m'min

olarak

ehid

oldular.

Sen, nefsinin akbeti ve hatimesi konusunda

endie ve
korku iinde isen, ne onun kurtulaca ne de gayr-i mslimin
kfir olarak lecei dncesi kalbini sarmaz. O zaman kibri
nefyetmi ve ne aldanm ne de nefsin deimeyecei konusunda emniyet iine girmi olursun.
azap

getirir.

nk

iki

durum

da sana

ALDANMA

ALTINCI

BLM

Allah

Dedim
"Allah

Dedi

Aldanmak

ile
ki:
ile

aldanmak

ile

gelir?"

aldanma, kfirlerden ve Mslmanlarn isyarkr-

laryla, kendini ibadete

lah

meydana

ki:

"Allah

bir

nedir, nelerden

vermi olanlarndan sadr

olur.

Herhangi

eyle aldanan kimse, Allah'n emrini inemi ve ondaki Alkorkusu azalm olur. Allah'la aldanmak, Allah'n kula yap-

tklarndan tr nefsin aldatmasdr. Veya Allah'a kar mit

besleme ile veya az bir ibadet ve ilimle aldanmaktr. Pek ok kul,
bunlarla aldanr.

[atta

grd

kendisini muhsinlerden

halde

grd halde, Allah'a kfeder ama kendini kurtulmu,

Allah'a isyan eder, kendini hidayette

reder veya aldanr. Bile bile isyan

gnahlar affolunmu ve azap edilmeyecek zanneder.

Kfirlerin
hiriyle

aldanmas

onlar aldatp

dmanlarnn, dnyann zadnmekten alkoymalarndan

nefis ve

ahireti

kaynaklanr.

Dedim

ki:

"Peki insan nelerle aldanr?"

Dedi

ki:

"Aldanma
brakmak;

trldr: Birincisi

ikincisi ise,

Dnya
ile

iki

ile

ile

aldanp

ahireti

Allah ve ahiretle aldanmak.

aldanmak,

megul olmaktr. Bu

"Dnya

dnya

ahireti

dnmeyip

sadece dnya

hususta Allah yle buyuruyor:

hayat sizi aldatmasn.

aldatc, sizi Allah hak-

knda aldatmasn." (Lokman, 31/33) "Bu dnya hayat aldatma metandan baka bir ey deildir." (AI-i mran, 3/185).

Kalp Hayat 2

Dedim

ki:

"Sana, Allah

ile

aldanmay sormak istiyorum. Kullar bu

noktada nelerle aldanrlar?"

Dedi

ki:

"Kfirlerin Allah

ile

aldanmas, onlarn dnyada Allah

ta-

rafndan yaplan ikram ve genilikleri grp, bunlarn Allah

katndaki deerlerinden kaynaklandn zannetmeleri ve kendilerinin,

bakalarndan daha ok hayra lyk olduklarna

Kfirler de kendi aralarnda iki gruptur. Bir gru-

nanmalardr.
bu, ahiret

hakknda pheye dmlerdir. Onlar

yle derler: "Eer

hususta bakalarndan daha
dillerinde

aittir."

i-

Dnyada kendilerine

ilerinde ve

Allah'a tekrar dnlecekse, biz

bu

En byk pay bize

deer ve yaplan iyiliklere

liyakatliyiz.

verilen

aldanarak, byle derler.

adam hakknda anlattna kulak vermez misin? Kfir olan m'min olana yle demiti: "Kyametin kopacam da sanmyorum. ayet Rabb'ime dnAllah'n,

drlsem

karlkl konuan

(orada)

bile,

(Kehf, 18/36).

iki

bundan daha

Yani ben, Allah'n

bizi

ve ceza vereceine kani deilim.

iyi bir

sonu bulurum."

yeniden dirilteceine, sevap

Eer

ahiret varsa,

O'nun katnda, dnyada bana verdiinden daha

Bylece aldanr ve sadece,

iyi

bir

kimse

ona dnyada ikram ettiini zanneder.

tecekse, ceza ve

mkfat yurdu

olduu

benim
iyisi

iin,

vardr.

Allah'n

Eer Allah yeniden

varsa, Allah

iin

diril-

onu azaptan koru-

onu fakirlikten kurtard gibi, ahirctte de ikdiye dnr. Kfir olan m'minle byle konu-

yacak; dnyada

ram

edecektir,

ur.

konumas uzun uzun anlatlr.

M'min olan ahirette yle der: "Benim bir arkadam vard,
(alay ederek) derdi ki, sen dorulayanlardan msn?" (Saffat,
Tefsirlerde o

37/51-52).

iki

zatn

Aldanma

467

Ancak aralarndaki
bin dinar

ile bir

konumann

zeti yledir: Kfir olan,

saray yapar, bin dinarla bir bahe satn alr, bin

dinara hizmetiler alr ve bin dinarla da bir kadnla evlenir,

srada m'min olan, ona

u d verir:

"Sen harap olacak

saray satn aldn. Cennet'ten bir saray alsaydn

Fani bir bahe satn aldn ve

Tkenmeyecek

din.

yaknda lecek

bir bahe ve

bir

olmaz

btn bu

teklifleri

bir

myd?

kadnla evlen-

lmeyecek hizmetiler satn

alsaydn, lmeyecek bir kadnla evlenseydin olmaz

Kfir olan

myd?"

reddeder, ahiretin olmayaca-

n, varsa da orada kendisine, dnyada verilenlerden daha

iyi-

sinin verileceini syler.

Allah bize,

"(u

Amr

b. Vail'in

syledii szleri yle aktarr:

"Bana mal ve evlt verilecek."

diyen adam grdn m? Gaybe mi k(p bak)t, yoksa Rahmandn huzurunda bir ahit mi ald (Allah ile bir antlama
yetlerimizi inkr edip:

yapt)?" (Meryem.

19/77-78)

gre,

latt

Habbab

u olay geer:

Vail'de de

alacam

gittim, fakat

b. Eret'in,

bandan,

"Ben demircilikle
vard.

Alacam

borcunu demedi. Ben

uraan

talep

de,

kendisinin anbiriydim.

As

b.

etmek zere yanna

"Onu

ahirette alaca-

m."

dedim. Bana, "Ahirete gittiin zaman, benim orada mal

ve evltlarm var, onlardan borcumu derim." dedi. Allah bu-

nun zerine
na mal
19/77)

u yeti indirdi: "(u yetlerimizi inkr edip: "Ba-

ve evlt verilecek." diyen

Bylece

kfir, Allah'la

adam grdn m?"

(Meryem,

aldanr ve Allah'n ona ahirette

azap etmeyeceini zanneder.

Nitekim Allah yle buyurmutur: "Eer kendisine dokunan

bir

zarardan sonra biz ona bir rahmet tattrsak: "Bu, benim

hakkmdr; kyametin kopacan sanmyorum; (kyamet kopsa

da) Rabb'ime gtrlm olsam bile muhakkak O'nun yannda
benim

iin

daha gzel eyler vardr." der."

(Fussilet, 41/50)

Kalp Hayat -2

468

Mcahit' ten naklen

amelim ve
mitim."

almam

bn Creyc yle demitir:

neticesinde

der. Bylece

"Bu benim
olmutur, ben bunu hak et-

Allah'n ona dnyada

taddrd

rahmet-

ten dolay aldanverir.

Dnyada Allah'n verdii nimetlerle aldananlar hakknda

Allah'n buyurduklarna kulak vermez misin? "Ve dediler ki,
"Biz malca ve evlta daha ouz, biz azaba uratlacak deiliz." (Sebe\ 34/35).

nimetler ihsan
dediler:

Yani Allah Tel bize, deerli

etti.

yle

ise

olduumuzdan
Ve yle

bize azap etmeyecektir.

"Eer (Muhammed'in getirdii)

iyi bir

ey

olsayd onlar

(m'minler) ona gitmekte bizi geemezlerdi." (Ahkaf,

46/11).

Yine onlar, Allah'n dnya nimetlerinde kendilerini baka-

larndan stn klmasyia da aldanrlar. Allah'n zel olarak

iman ehline verdii nimetleri yle dnrler: "Eer Allah'n

yannda

hidayet olsayd, zayflan ona muvaffak edip bizi terk

etmezdi." Bylece aldanr ve hidayete srt evirirler. Ve

bu gerekten hidayet olsayd,

biz ona, bizden

daha lykz, onun bize verilmesi gerekirdi."

"Eer

aa olanlardan

derler.

Evet kfirler dnyada, Allah'n nimetleriyle aldanrlar.

Onlar, Allah'n kendilerini dnyada azapla yakalayabileceini

dnmezler. Dnya adna kendilerine

verilenlerin,

hayrl

olmalar sebebiyle verildiini, Allah katnda en byk makama

sahip olduklarn zannederler.

Karun ve Hz. Musa'nn

mi?

Onu

bulunan

hayr

szlerini anlatan

u yetleri iitmedin

azaptan korkutarak yle buyurdu:

ilah

"Bu

servet bende

bir bilgi sayesinde verildi." (Kasas, 28/78). Katade,

sebebiyle." diye tefsir etmitir. Allah Tel

"O (marur)

bilmedi

mi

yle buyurdu:

ki Allah, kendisinden daha gl ve on-

dan daha ok cemaati bulunan

(Kasas, 28/78).

"Bendeki

nice kimseleri helak etmitir?"

Yani, kendilerine verilen dnya nimetleri,

itaat et-

mediklerinden dolay, Allah'n azabna dar olmalanna mni

Aldanma

469

olamad. Karun bunun, kendinden baka kimselere de verildiini

bilemedi. Bu, Allah'n, helik ve azap etmek istedii kimselerin,
nimetlerle aldanmalar iin bir istidractr.

yette

bu noktaya iaret

ediliyor: "yetlerimizi yalanla-

yanlar, hi bilmeyecekleri yerden

rz."

(A'raf, 7/182).

Tefsirlerde

yava yava

helake

yaklatr-

yle denilmitir: "Onlar her g-

nah ilediklerinde, onlara bir nimet verdik." Yine Allah yle

buyuruyor: "Kendilcnnc yaplan uyarlan unutunca, zerlerine

kaplarn averdik; kendilerine verilenle sevince daldklar srada da anszn onlar yakaladk." (En'am, 6/44). Karun
her eyin

hakknda da yle buyurmutur: "Bu

servet,

ilim sayesinde verildi." (Kasas, 28/78). Yine

bu bir imtihandr." (Zmcr,

39/49).

bende bulunan bir

O yle diyor:

Sonra da

unu

ekliyor:

lardan ncekilerde bunu demilerdi." (Zmcr, 39/50).

fitne yani bel
tin verilmesi,

lah'n

"Hayr
"On-

Ve dnyann

olduunu haber vermitir. Kula nimeAllah'n ondan honut olduuna delil olmaz. Alve imtihan

yle dediini duymadn

m?

"Fakat insan byledir;

Rabb'i ne

zaman

kendisini imtihan edip ona ikramda bulunur,

ona nimet

verirse,

"Rabb'im bana ikram

imtihan edip
der."

rzkn

(Fecir, 89/15-16).

etti der.

Ama Rabb'i onu

daraltrsa, "Rabb'im beni kk

drd."

Allah Tel, "Asla." diyor.

Hasan yle diyor: "Allah ikisini de yalanlayarak, "Ne bu

onun stnlnden ne de dieri onun deersizliinden ileri
gelmektedir. Kerim olan, ister fakir olsun ister zengin olsun,
bana itaatinden tr ikram ettiim kimsedir. Alak
fikir

olsun

ister

ise, ister

zengin olsun, bana isyan sebebiyle alalttm

kimsedir." der.

Allah'n zhir nimetleriyle aldanr, bunu da Allah

katndaki deerlerine balarlar. Nitekim
yet, onlarn bu
Kfirler,

durumunu
rine

vasfetmitir: "Onlar yle

verdiimiz mal ve oullar

ile,

mi sanyorlar

onlarn

ki, kendile-

iyiliklerine

kouyo-

Kalp Hayat -2

470
ruz.

Hayr, farknda

deiller." (M'minn, 23/55-56).

"Mnafk ktlk yapan

ve

yapt

halde titreyen kimsedir." diyerek

dndrlrsem

bile,

muamele

halde gzel

yeti

Hasan,
ile

okudu: "Rabb'ime

bana O'nun yannda gzellikler vardr."

(Fussilet, 41/50)

Bu durum,

birok

Mslmandan uzak

olabilir.

nk,

Bunun iin Allah onun

rzkn geniletir. Nitekim O, ademolunu yle tarif etmitir:
"Fakat insan byledir; Rabb'i ne zaman kendisini imtihan edip
mkfatn

onu

alr, Allah da

sever.

ona ikramda bulunur, ona nimet

etti'

der." (Fecir, 89/15).

tr kendine bir

Mslman

mazsa

bile kfirlerin

da

'Rabb'im bana ikram

Dolaysyla Allah'n verdii nimetlerden

deer

inanan

verirse,

bien ve Allah katnda yeri

aldanm

ve ahiret

olduuna

hakknda phesi

ol-

aldanmalarna itirak etmitir.

cezann geciktirilmesiyle aldanr. Ceza ile korkutulursa korkmaz. Zanneder ki, cezay hak ettiinde cezas
geciktirilmez. Onun iin kendisini hak zere sanr.
Yine

kfir,

Eb Cehil demi ki, "Allahm, akrabalk balarmz kes,

hakknda bilgi sahibi olmadmz bir musibet ver." Ve sabahleyin eceli onu yakalad. Allah bu konuda yle buyurdu:
"(Peygamberler, dmanlarna kar Allah'tan) fetih istediler;
(sonunda) her inat zorba perian oldu." (brahim,

14/15)

Karun'un Hz. Musa'y lnetlemeye davet etmesi de bu

cmledendir.

Dar kp

dua

ettiler,

Hz. Musa'nn duas ka-

bul oldu, Karun'un olmad. Karun, Allah'la aldanarak, Hz.

Musa'y lnetlemeye davet etmiti.

Aldanma

Ali

Kfirlerden

dier grup

kt ilerinin kendilerine ssl

ise,

gsterilmesiyle aldanrlar. Bunlar, Allah'tan

kullukla gururlanr ve
rin

aldanmas,

iyi

bir nefis

bir

i,

bakasna yaptklar

yaptklarn zannederler.

aldatmasndan

ibarettir.

Allah'n verdii

dnyev nimetlerden dolay kendilerine Allah katnda

bierler,

deer

bir

yaptklar dallet tr ileri de, hidayet zannederler.

Avam
Dedi

ve syankr Mslmanlarn Aldanmas

ki:

"Avam

dman

Kfirle-'

ve as

Mslmanlarn aldanmasna

aldatmacasndan

cmertlii

ileri

gelir.

konuur ve bu ekilde

nunla da, gnahlara

kar

gelince, nefis ve

kerem ve
tutarlar. Bu-

Bunlar, mit,

nefislerini

ho

cr'etlcri artar, isyanlar zerine

kuru-

Bunu da bir mit olarak dnrler. Nitekim Vehb b.

Mncbbih oluna yle demiti: "Olum, Allah ile sakn allurlar.

danmayasn. Allah

ile

aldanmak, O'na isyan ettiin halde, ba-

lamasn temenni etmendir."

Onlar

menni

isyanla yaarlar, Allah'tan da

te-

eyin rec olduunu daldanmadan bakas deildir.

ederler. lerini rahatlatan

nrler, oysa ilerini rahatlatan

Yine temenni ve zannederler

gelen bir rec

nnden

unu

rahmet ve mafiret

yapar.

bu rahatlk hali, Rabb'lcrinden

halidir. Onlarn bazs, zikrini sadece rec yNeticede bu zikrin, tevhid adna bir rec olduki,

zanneder. Veya salih atalarnn adlarn

anmay

anmay tevhidlc irtibatlandrrlar. Ve

nn, rec olduunu zannederek aldanrlar.

amellerini

veya zayf

recy anma-

pimanlk duymaz, elini

Rabb'inden gelen bir rec olduundan

synlar zerine rahatlkla kurulur,

de ekmez.

phe

Bu

halin

etmez, bununla kendini tatmin eder. Neticede Allah'tan

korkusu azalr. ayet bu gerekten

yerinde

kullanmamtr. Kald

ki,

bir rec olsa bile,

bu yalanc

bir recdr.

onu

yerli

Kalp Hayat -2

472
bir nefis

aldatmacasdr. Gna-

balanmay

temenni eder. Bu ya-

Muvahhidin aldanmas da
ha devam etmekle birlikte

lanc recnn sadk

Cbeyr, demitir

bir

ki,

rec

Allah

ile

olduunu

zanneder.

Said

b.

aldanmak, gnaha devam edip,

Allah'tan mafiret talep etmektir.

Rec

Aldanmann Arasn Ayrma

ile

Dedim ki:
"Birini

mann

dierinden ayrabilmem

farkn

Dedi

iin,

bana rec

ile

aldan-

syle."

ki:

"Allah'tan rec

iki

anlamdadr.

Birincisi,

Allah'n vazettii

ekilde O'na hsnzan beslemektir. Zira gnahkrlarn recs

mit kesmemeleridir. Gnahlarndan tr Rabb'lerine tevbe

etmeleridir. Allah Tel,
ra) de ki:

Ey

nefislerine

yle buyuruyor: "(Tarafmdan onlakar arya giden kullarm, Allah'n

rahmetinden midinizi kesmeyin. Allah btn gnahlar

lar.

nk O,

ok

balayan,

ba-

ok esirgeyendir. Size azap gelip

atmadan nce Rabb'inize dnn, O'na teslim olun, Sonra size

yardm edilmez." (Zmer, 39/53-54). "Ve Ben tevbe eden, inanan

i yapan, sonra da yola gelen

balaycytmdr." (Th, 20/82).
ve yararl

kimseye

kar

elbette

ok

Ayrca yle buyuruyor: "Ayetlerimize inananlar sana geldikleri zaman: "Size selm olsun." de, Rabb'iniz rahmeti kendi
zerine yazd. Sizden kim, bilmeyerek bir ktlk yapar da

sonra

ardndan

tevbe eder, kendini dzeltirse,

muhakkak

ki

O,

balayan, esirgeyendir." (En'am, 6/54). Bu yetle ilgili olarak

krime, unlar anlatr: "Bu yet Hz. mer hakknda nazil oldu. Utbe b. Ka'b vb. mriklerden bazlar, Eb Talib'i araya
koyarak, Hz. Peygamber'le konumasn, Bilal, Arnmar ve benzerlerini yanndan kovmasn istemilerdi. Bunun zerine Hz.

Aldanma

473

mer, Hz. Peygamber'e,

baksak!" diye teklif

akam

"Bir kovsanz da ne murat ettiklerine

Hemen u yet nazil

rzsn isteyerek, O'na

oldu: "Sabah

etti.

Rabb'lerinin

yalvaranlar

(Kurey byklerinin rzsna uyarak) kovma."

I

Iz.

mer

gelip

bu

(En'am, 6/52).

teklifinden tr zr diledi.

Ardndan da

yet nazil oldu: "Ayetlerimize inananlar, sana geldikleri

zaman, de

ki,

"Size selm olsun." (En'am,

Allah kulunu, gnahlar

6/54).

dalar kadar byk

etmesi halinde, mafiretle mitlendirdi. Elverir

nn okluu

ve

bykl

olsa da, tevbe

gnahlar-

ki,

tevbe etmesine engel

olmasn ve

korkusu onu, "Benim tevbem kabul olmaz, ben affedilmem!"

demeye gtrmesin. Eer bu ekilde korkarsa, tevbesi kabul
edilmeyecek diye isyana devam eder; mitsizlii de, isyn zerine iyice yerlemesini netice verir, gnah gnah zerine ekler
durur. Zira mitsizlik, Allah'a isyandr, gnahtan tevbe etmeye

Mes'ud yle diyor: "Kebair drt

Allah'n rahmetinden mit kesmektir."
engeldir, jbn

Allah, as

drmtir

ki,

edip taatten

kullann tevbe edip

gnahlanndan dolay

tanedir. Biri

balanmalar

ye'se

de

mitlen-

iin

dmesinler, tevbeyi terk

balarn koparmasnlar. ki anlamdan

birisi

budur.

yksek makamlar, kullarndan kendisi

amel edenlerin vard yksek dereceleri ve kendisine yaknmit etmektir. Allah yle buyuruyor: "Felaha ulat o
kincisi: Cennetleri,

iin

n'minler
eylerden

ki, onlar,

yz

namazlarnda huu'

evirirler...

Onlar,

(en

iindedirler, onlar

yksek

bo

Cennet olan)

Firdevse vris olacaklar, orada ebed kalacaklardr." (M'minn,

23/1-11).

Baka

bir yette

de

u ifadeler var: "Kyamet gn

riniz size eksiksiz verilecektir."

(Al-i

mrn,

3/185). Allah,

ecirle-

mkfat

sevabn amel edenlerin amellerinin karl olduunu haber

veriyor ki, bu mkfat mit etsinler ve bu sevaba erimek iin
amel etsinler.
ve

Kalp Hayat - 2

474

Sonra Allah, amel edenlerin rec sahibi olduklarn ve

danmadklarn haber
dlar, g

ettiler,

vererek yle buyurdu: "Onlar

ki,

al-

inan-

Allah yolunda savatlar; ite onlar, Allah'n

rahmetini umarlar."

(Bakara, 2/218).

Bylece, amel-i salihte bu-

lunanlarn aldanmayp mitli olduklarn haber vermi oluyor.

Recy zikretmekle aldanan, zanneder ki, recs aldanmadr, durmadan isyn eder; byle bir hsnzan mmkn olma-

d kar

hsnzan

halde, gya Allah'a

lah'a

yle

besler.

Nitekim Vchb, "Al-

hsnzan, aldanmadan uzak deildir." der. Hasan'a

denildi: "Bir

cemaat var

ki,

Allah'a

kar

mit besliyor ve

Bu

amellerini zayi ediyorlar." Masan, "Heyhat, heyhat!

oyalanp durduklar kuruntulardr.

eye kar mit

b.

onun peinde
cevabn verdi.

beslerse

korkarsa ondan kaar."

Mslm

Yesar'n yanna

ma, "Ben dn gece yle

rim decekti." Adam,

Mslim, "Heyhat, kim

olur,

kim de

bir

u bilinmelidir

eyden

bir

olur,

adam

kim de

onlarn,

kim

ki,

bir

eyden

Mslm

geldi.

bir

ada-

bir secde ettim ki, nerde ise

n dile-

mitliyiz."

deyince,

"Biz Allah'tan
bir

eye mit

onun peinde

beslerse

korkarsa ondan kaar." dedi.

iinde, Allah

hakknda mevcelenen

mit ve emeldir. Bu emel, isyn edenin

nefsini tevbeye zorlar,

yle
kii
le

ile

ise rec,

insann

mitsizlik arasna perde olur. Kulu,

itaat,

gayret ve

ame-

gtrerek, amel edenlere vaadedilen eyleri elde etmeye

mitli klar.

Aldanmak,

nefis ve

dmandan

gelen bir hiledir

ki, keli-

me-yi tevhidi mcerred zikretmekle, az ve zayf amelle ve

atalarla

mitlenmeden doar. Ve bu

hile,

nefsin de

salih

houna

Neticede gnahlar kendisine kk grnr. nk,

zannetmekle, mafiret temenni
gnahlarnn
gider.

balandn

edip, tevbeden kaarak isyna

devam

eder, durur.

Aldanma

475

ite rec

u vardr:
rini

ile

aldanma arasndaki

nsanlar dnya

ameli zayi

ile ilgili

Onun dman

knarlar.

da

fark budur.

tefrittir.

nsan ftratnda
mi, nefisle-

ettiler

ayet

kendilerine eci

verileceini zannederek ameli terk ederlerse, bu, nefslerindeki

aldanma ve ahmaklktan

Dedim

ileri gelir.

ki:

"Recy nereye yerletireyim

Dedi

aldanma olmasn?"

ki,

ki:

"Allah, asileri, gazap ve cezasyla

nefislerini,

korkuttuu

Allah'n

korkutmutur

eylerle

ki,

onlar da

korkutsunlar

ve

Rabb'lerinc dnsnler. Nitekim Allah, kullarndan tevbe edenleri

mitlendirmitir

ki,

mitsizlie

dp

gnaha devam

Amel edenlere de mit vermitir

mesinler.

ki,

iyi

anlayann zerine

den

yakn
inanp, onun

Allah'a

klacak ameller ilemelerine neden olsun. Allah'a

amellerini

et-

havf, Allah'n istedii

yere oturtmaktr. Mesel, kii bir msiyete niyetlenince, nefsini

Allah'n azabndan korkutur.

Eer

hev ve hevesi galebe alarsa

onu

irtikp eder, nefsi

man

da nefsini Allah'n azap ve ikabyla tehdit eder

terk etsin,

Eer
nnda

onu

o gnah zerine srarla kurulursa o zaki,

masiyeti

irtikp ettikten sonra da tevbe etsin.

nefsi bir isyana niyetlenirse veya isyan ederse ve isya-

direnirse, nefsini azarlar ve

ona yle

der: "Allah'n

ikab

ok iddetlidir, gadbna engel olacak bir ey yoktur, azabna

sabretmek de mmkn deildir." Bylece nefsini Allah'n tehdit ettii

eylerle korkutur. Zaten, Allah da kiiye tevbe etmesi

ve isyan

brakmas

iin nefsini tehdit etmesini

Kii tevbe etmek

ister de,

karsna

emretmitir.

tevbeyi engelleyen ye's

karsa, nefsine cd ve keremi hatrlatr. Allah'n

fadl, ltuf, re'fet

imann

ve rahmetine

kar

mitlendirir.

af,

kerem,

Tevbe edip

olduunu, kendisine inabe

edenlere kar afr ve rahm olduunu hatrlatp onu evklenyenileyenler iin affedici

Kalp Hayat -2

476

m?
bir

halkn nasl vasflandrdn duymadn

Allah'n, Sebe'

dirir.

O'na kredin!

"Rabb'inizin nimetlerinden yiyin de

memleket ve ok

balayc

Tel, kendisinin Rabb-i

layacan,

bir

Rabb."

afr olduunu,

(Sebe', 34/15).

Ho

Allah

srmelerimizi ba-

sonuna kadar tevbe frsat verdiini, bize haber

vermektedir.

Ne

dersin, Allah bizi ilk

gnahmzla yakalasayd veya

bir,

gnahtan sonra tevbeyi kabul etmeseydi, nasl olurdu?

Zira, insanlar kendi aralarnda hatadan sonras iin zr ve
iki,

pimanl

kabul etmiyorlar. Hatta der

"Seni defadr af-

ki,

fediyorum, bundan sonrasn kabul etmem." ayet Allah da

byle

muamele

gnaha

etseydi, hayat zehir olurdu.

girse de, sonra tekrar

gnah ilediinde,

ve sadaktla Allah'a ynelse, Allah onun

balar ve

ona, nceki crmlerine

Allah, kulun,

gnaha

Ancak

bulatnda

kar

kul, bin kere

tevbe-i nash

gemi gnahlarn

azap etmez. Nitekim

dmemesi iin,
Ayrca gnah taatine

mitsizlie

cd, kerem, af ve rahmetini hatrlatr.

olmasn diye karsna mafiret ve kabul midini karr.

Zira O'nun rahmeti genitir.
engel

Allah tevbe eden kullar mitlendirdi, gnah ileyip tevbe

edenlere ye'si
edenlerin ye's

haram kld, muvahhidlerden gnahda srar

sebebiyle ameli brakmalarn ve onunla gnaha

girmelerini ve Rabb'c

kar

taat zayi etmelerini yasaklad. Allah

yle buyurmutur: "Kendi

ellerinizle kendinizi tehlikeye at-

mayn." (Bakara, 2/195). Bera b. zib bu konuda unlar sylyor: "Byk gnah ileyen adam der: "Ben affedilmem." Arkasndan da Allah yolunda infak etmekten vazgeer. te bu yetle
Allah bunu nehyetmitir."
Kii gnah ilediinde nefsini, gnahlardan tevbe etmesi
iin, korkutup azab hatrlatr; mitsizlikten sakndrmak iin de
reciyi

hatrlatrsa, tevbenin kabul

olmayaca eklinde amele

Aldanma

477

engel olan ye's

niler.

karsna ktnda mafiret

balanmay

zaman, tevbcsinin kabul ve

bunun peinden rahmet

midiyle gnl ge-

mit

eder,

ve af midinden dolay gnl tevbe ve

amelle geniler. Bylece havf ve recy, Allah'n istedii ekilde,

oturtmu

yerli

yerine

dirir,

aldanmaz ve Allah'n rahmetinden de mit kesmez.

olur. Nefsini,

Her kim, havf ve recnn bu

gnah ilediinde, havf ve

yani

Allah'n edebiyle edeblen-

anlamn ters evirirse,

saknmay unutup recay hatriki

ve bylece kendisini tatmin ederse,

larsa

saknmas
eder.

te

onun havf

gider ve af ve rec temennisiyle gnahlara

bu

insan, Allah

aldanan,

ile

O'nun

azalr,

devam

edebiyle edep-

lenmeycn, recy

yerli

kullanmayp

eden kimsedir. Muvahhid olup da isyan ede-

terk

yerinde kullanmayan, gerektiinde havf

rek aldananlarn zellii budur.

Buna

misli verebiliriz:

benzer. Kleyi

cezalandrd zaman, en

landrr. Bununla
kere affeder.

birlikte

yle

Ceza verdiinde, son derece

der:

raz olurum, sana

olan kleye

iddetli ekilde ceza-

ok merhametli ve kerimdir.

zas aff kadardr. Klesine bu

birlikte

Bu adam, mevls

"Eer yarn,

tehlikeli

etkili

ou

ceza verir.

Ce-

durumun bykl

ile

cumartesi, bana gelirsen, senden

u kadar da para veririm,

seni ve eini azad

Eer yarndan sonraya

sana hibir ey vermem,

eder, sana zel hizmeti tahsis ederim.

kalrsan, yani pazar

sana

kzarm,

gn

gelirsen,

hatta iddetli azap eder,

Arkasndan, kulun karsna,

ederse, cumartesi efendisine
ra

kalr. Kul kendini zevke

bir

uzun sre hapse atarm."

zevk kar.

Eer

zevki elde

gelmeye engel olur ve gidii paza-

kaptrr ve vaktinde gidemez. Nef-

mevlsnn af ve rahmeti mitlendirir ve onun iddetli

azabn unutur. Hatrlasa bile, nemsemeyerek hatrlar ve bu
sini,

hatrlamas cumartesi gnk zevkine ve meguliyetine engel

olmaz.

nk o

zevk, kalbini iyice

sarmtr.

Kalp Hayat -2

478
Neticede, o zevki,

mevlsnn

itaatine tercih eder.

Zevki

karmasn diye, ona gitmeyi pazara erteler. Aslnda pazar gn

giderse, mevlsnn kzacan bilmektedir. Vaadcttii eylerden
mahrum kalacan ve kendisinin en iddetli ceza ile cezalandrlacann farkndadr. Buna ramen cumartesi gn zevkle
megul olur. Onun gnl, nefsinin mit vermesiyle, rahattr.
Bylece recy hatrlamas ceza korkusuna engel olur ki, mkfat vaadedilen gnde gitmeyi terk eder. Gazap ve cezaya urayaca gn gitmekle beraber af ve mkfat umar. Cezay unutmu, gitmeyi terk etmi, fakat af temenni eder. Kendi kendine yle der: "Pazar gn gideyim, efendim beni affeder ve
benden raz

olur.

bana hizmeti

Bana vaadettii paray

verir."

beni evlendirir,

Nefsinin verdii bu mit ve rec, ona,

efendisinden korkma ve
itaat

verir,

saknmay unutturmutur.

Efendisine

etmeye engel olan bu zevki terk etmemitir.

imdi bu

kii, kendini tehlikeye atarak, nefsine

honutluunu

yat terk ederek ve efendisinin

alarak, nefsiyle

ihti-

ayaklar altna

aldanm olmaz m?

Keza, efendisi ona,

"u

ileri eksiksiz ve

yaparsan, sana bin dinar veririm;

ey vermeyeceim
de, kendisini

kar

gibi,

ii bozarsan sana bir

ayrca bin krba vururum." dese, kle

megul eden

ne getirmeyi terk

eer o

zevkten tr o ii eksiksiz yeri-

bir

etse; tercih ettii zevke,

ulaacandan

mkemmel

ancak o ameli terk

onu kasden ifsad etse; btn

bunlar, o ameli gereine uygun yapma zorluu, yorulma ve
etmekle

tr,

bedenin zayflamasndan
birlikte,

holanmad

iin

yapsa;

bununla

kendine vaad edilen bin dinar alacana dair mit

bu insan, nefsinin aldatmasyla aldanm, recy yerli yerinde kullanmam, efendisine

itaata sebep olan havf yerinden uzaklatrm, efendisinin tehbeslese ve bin krbatan korkmazsa,

dit ve vaadlcrini yerli yerine

oturtmam olmaz

m?

Aldanma

479

Allah

aldanan kii de byledir. Kendisine vacip olan

ile

eyler zerine yaklalmas haram olan eyleri ikame etmi,

korkmakszn ve sevap midiyle kendisini azaba sokacak iler yapmtr. Bu, kendini tehlikeye atan ve aldanm olan
bir insan deil midir? Her ne kadar Mevl'snn aff ok genitir ama, affedebilir de affetmeyebilir de. Bu durumda aldanm
ve nefsini tehlikeye atm olmaz m? Nefsi onu aldatm olmaz
azaptan

m?

Zira ona ceza

ile

hkmedilmesi,

kuku gtrmeyecek

bir

ekilde, kesindir. Gnahta srarla beraber, tevbe etmeksizin

balamay

mid etmek,

O, verdii sz

kesin deil, bir

kukudan

terk eden, isteklerinin

sine aldanan, Allah'tan,

sonu gelmeyen nef-

beklemedii nimetleri bulmaktan emin

olan kimsedir. Bu, zerine vacip olan eylerden

bir

ahstr.

hesap

Baz

(Zrcer, 39/47).

"Onlarn hayr

kmtr. Bu
Dedim
"Bu

eyler

Allah'tan

hi

karlarna kmtr."

de bu yet yle izah edilmitir:

tefsirlerde

olarak grdkleri ameller,

er

olarak

karlarna

yalanc bir recnn sonucudur.

ise,

ki:

rec,

ne kadar ok gnahlar da

deil midir? mitsizlik onlar

Dedi

phe etmeyen

yle vasfetmitir: "nk

Bylelerini Allah

etmedikleri

ibarettir.

iin zaten

olsa,

muvahhidler

iin

haramdr.

ki:

"Evet yledir. Fakat recnn gerek yeri bu deildir. Asln-

da

o,

havf makamdr ama, kul

karsna
ile

mitsizlik karsa,

bertaraf eder.

raf eder ki,

Mevlsna

isyan

ye'si

ve aldanmtr. ayet

demek

ile

rec

olan mitsizlii berta-

isyn bir araya gelmesin.

durumdan sonra nefsini rec

devam etme konusunda onu
eden

olmu

muvahhid olmasndan tr,

hem gnah hem

danm demektir.

as

Eer bu

rahatlatr, rec da, gnahlara

cesaretlendirirse, o, Allah ile al-

Zira Allah recy, tevbe ve amele engel tekil

kaldrmak,

taat

ve ona kurbiyeti tevik etmek iin

Kalp Hayat - 2

480

koymutur. Havf ise aldanma ve emniyet hrsndan men edici,

gnahlara devam etmeyi giderici ve gnaha meylettiinde ona

dmeye

engel olucu bir perde

Sen Allah'n
Rabb'inin

makamndan

klmtr.

szn

m? "Ama

duymadn

korkar ve nefsi kt heveslerden men

Buna gre

ederse, gidilecek yer Cennet'tir." (Naziat, 79/40).

gnaha girmeden nce

kim

engelleyici,

tevbe etmeye tevik edicidir.

te

havf,

gnah iledikten sonra da

rec ve Allah'la

aldanma

ara-

sndaki fark budur.

aldanmann

zaman Mslmanlarnda ok yaygn olacan bildirmitir. Hz. Peygamber

onlar knam, bunun, chl-i hak gittikten ve mmetin son
Allah, Nebisinin diliyle,

ksmna

btl

geldikten sonra

fikirler galip

mitir. Ma'kil

b.

ahir

olacan

haber ver-

Yesar'dan rivayet edilen hadste Hz. Peygam-

ber yle buyurmutur: "insanlar zerine yle bir zaman gelir

Kur'n,

ki,

tpk beden

kalplerinde eskir.
mittir.

Onlardan

zerinde eskiyen elbise

Onlarn btn
biri iyilik etse,

ii korku

gibi, erkeklerin

olmakszn

'Benden kabul

sadece

edilir',

kt-

balanrm.' der." 47 Hz. Peygamber bu olayn,

anlayn Allah'tan uzaklat ve kalplerde O'nun kita-

lk etse, 'Ben

akl ve

bnn

can

eskidii,

onu edeple

haber vermektedir.

ele

almann kaybolduu srada

Onun adabn

ters

tamahkrl, havf, acma ve

koyacaklarn, yine bu hadsten reniyoruz.
arzu, istek ve

yz edeceklerini,
rpertinin yerine

Allah, Israiloullarndan sonra gelen Nasara'y

tyor:

"Onlarn ardndan,

yerlerine

ola-

yle

anla-

birtakm kt insanlar geldi

Kitaba vris oldular, $w alak (dnya) nn menfaatini alyor-

ki,
lar:

"Biz nasl olsa

balanacaz."

diyorlar. Kendilerine

benzer bir menfaat daha gelse onu da alrlar."

yetin

tefsirinde

(A' raf, 7/168).

ona

Bu

Mcahid, "Onlar Hristiyanlardr. Onlar,

ct-Tirmiz, Fiten, 73, 79.

Aldanma
dnyada

481

haram demeden, itahlarnn ektii her eyi

alrken, yerken de mafiret temenni ediyorlar; yarn

hell ve

alyorlar;

ayn eyin
Said

benzerini bulsalar, yine alrlar." demitir.

b.

Cbeyr, "Onlar gnah

devaml

sinler diye sadece

ilerler, biz

balanrz,

iledikleri ve tevbe etmedikleri

gnahlar hususunda Allah'tan mafiret temenni ediyorlar."

der.

Ayrca bu

yette Allah,

onlarn tembellik

ettiklerini ve

akabinde gnaha girdiklerini, aldanp gnaha devam ettiklerini ve

onu alkanlk

haline getirdiklerini

bunu yaparken

de mafiret midi iinde olduklarn haber vermektedir.

Allah'a isyan etmekle birlikte, kendilerini affedilmi sayarlar
as

olan

Mslmanlarn

genelinin

mekten mit kesmemilerdir,

var

ki,

o nefislerine

ho

durumu budur.

fakat

Affedil-

aldandklar bir nokta

gelmektedir. Onlar

bunu gerek

bir

Oysa bu Allah ile aldanma ve kurtulu

yolundan sapmadr. Nitekim bu mmetin aldananlar yle
anlatlmlardr: "Onlar gnah iledikleri zaman biz affolurec zannederler.

nuruz." derler, korkup saknmazlar

bir iyilik yaparlarsa,

"Bizden kabul

ki,

tevbe etsinler.

edilir."

endie etmezler. Korku onlardan uzaktr.

cezasndan ne de
iyiliklerin

iyiliklerin

derler,

Ne

Eer

korkup

gnahlarn

reddedilmesinden korkarlar

ki,

kabul edilip edilmediinden endie etsinler, sa-

knsnlar ve Allah

iin ihlsla yapsnlar."

Kalp Hayat -2

482

badet Ehlinin Aldanmas

(Snflar, htilaflar ve

Dedim

Ehl-i

lmin Aldanmas)

ki:

"badeti izhar eden ve kendini ok dindar sayanlarn

danmas nasl
Dedi

al-

oluyor?"

ki:

"Onlar aldanma konusunda deiik gruplara ayrlrlar. lmiyle aldanan, az bir amelle aldanan, hccet ve
cidalle aldanan,

delil

getirme ve

Allah'n onun gnahlarn setretmesi ve

ceza vermeyip mhlet vermesi

ile

hemen

aldanan, insanlarn vgs

ve saygsyla aldanan, salih atalarn anmakla aldanan

vs.

limle aldananlar, mertebelerine gre ayr kategorilerde

incelenirler.

Onlardan

ezberlemeyle aldanr.

Ama

ey

rivayet

etme ve ok

Allah'n vacip

kld

birok

ksm,

ok

hakk

Onlar limlerden ve Mslmanlarn nderlerinden

zayi eder.

olduklar

bir

iin,

nn ounu

azap edilmeyeceklerini zannederler. Gnahlar-

grmezler.

Ayrca

kendisi gibi ilm bir dereceye

sahip kiinin gsteri, ucub, kibir ve hasetten uzak

olacan

dnrler. Onlara gre bu tenkit edilecek eyler ancak ilim ve

hfzdan haberi olmayanlarda bulunur.

Bu

tr ilim ehlinin,

havf ve Allah'n azabndan saknmas

azalr. Kendini kontrolden gafil kalr. Zira

gibi biri,

aalk huylardan

tr huylan geride

uzaktr.

brakmtr.

nk,

ona gre, kendisi

ilim sayesinde

bu

Nefsini itham etmez. Nefsini

itham etmeyince de Allah katnda kt olan huylarn kendisinde olup

olmadn

nk bunlar
ise,

ancak cahiller aratrr. Kendisi ve benzerleri

ilim sayesinde

grmedii

riya,

yz, gz ve

ka

kontrol etmez ve bunlardan saknmaz.

bunlar

ucub

vb.

iaretiyle

amtr. Bu dnceyle Allah'n ho

huylar iinde barndrr, gybet eder,

karsndakini

alaya alr,

dier

kiilere

Aldanma

kar

483

kar s-i zan besler, bel ve

ramen btn bunlardan kendini

kibirlenir, onlara

buna

rine sevinir;

nk

grmemitir

kendisini hi sulu

ki,

kendisini iyice kontrol etseydi, Allah'n kerih

bunu anlard.

ber grr.

Allah'n kerih gr-'

ayet
grd eye

eylere davet ederken o huylarn kontrol

davet ettiinde,

musibetle-

etsin.

kendisini, Allah' bilen veri'

onu
O'ndan korkmaz ve azabndan

sahiplerinden sayar. Hlbuki, Allah katnda facirlerden ve

tanmayan

Bu

cahillerdendir

gruptan bazlar birok

lardan dolay Allah'tan

bir

ki,

makamda grr

yeceini zanneder.

ki,

te

gnah

bilebilirler.

Ama, bun-

korkmaz ve ekinmezler. Kendini yle

o makamda olan bir ahsn azap grmebu,

hfz ve

rivayeti

ok olan gnahkr

gruptur.

Dedim

ki:

"Bu durumu nasl nefyeder?"

Dedi

ki:

"lmin kendi aleyhinde hccet olduunu, Allah'n, kendisine byk deliller yklediini ve kyamet gn sorguyu sk tuta-

can

bilmekle nefyeder.

yapmamtr.

Allah'n verdii grevi hakkyla

Amelleri zayi etmitir.

Ak

ve

Allah'n nehyettii eyleri terk etmemitir.

katnda cahillerden daha byk ve

gizli

te

etin bir azaba

durumlarda

bylesi, Allah

mstahak

Allah ilim tahsilini sadece kullarn zerine vacip

sevdii eyleri bilsinler diye ilim vermitir.

iin tatbik etsinler,

Allah'n haram

kld

olur.

kld ve

nk bunu,

Allah

eyleri bilip ondan

sevabnn
azabnn bykln bilip
ayet kalbine Allah'tan sa-

kansnlar, Rabb'lcrini bilsin ve ondan korksunlar,

okluunu

bilip

onu mit

etsinler,

ondan saknsnlar diye vermitir.

knma duygusu hakim olmadysa, o kii ilimde cahil demektir.
Zira Allah, limleri bu ekliyle vasfederek yle buyurmutur:

484

Kalp Hayat -2

"Kullar iinde ancak limler (gereine uygun) Allah'tan korkarlar." (Fatr, 35/28). Tefsirlerde "Allah' en

ok bilen O'ndan

en ok korkanlardr." denilmitir.
Halid

yle demitir: "Zebur'un ilk balangc,

udur: Hikmetin ba Allah korkusudur." Abdullah b.

fatihas

b. er-Rebi'

Mes'ud yle demitir: "lim, ok

rivayet

ek lim, Allah'tan ok korkandr." Yine

mitir: "lim olarak

aldanma

deildir. Ger-

bn

Mes'ud yle deAllah saygs ve hayeti, cehalet adna ise

Yani lim, Allah'tan korkandr. Aldanan ve

yeter."

gururlanan

demek

ise cahildir; ilmi ister

hfz ve

rivayet etsin ister et-

mesin fark etmez. Kitabnda Allah, Bel'am b. Baura'y yle

anlatmaktadr. "Onun durumu, tpk
kpein durumuna

benzer: stne varsan da dilini

sarktp

solur."

(A'raf,

7/176).

sarktp

braksan da

dilini

yle denilmitir: "Bu

vermemi olaym, fark

Tefsirde

vermi olaym

kula ister hikmet

solur,

ister

etmez."

Hz. Davud, "Allah'm, Sen'den korkmayann ne ilmi var!?

Sen'in emrini zayi edenin ne hikmeti var!?" demitir.

Her kim

ilim elde ettikten sonra Allah emrini zayi ederse,

o kimse Allah'a

kar

cahildir.

daha cretkr olmutur.

nk

Eer bu

Allah'a

kimse Allah'

kar

cahilden

bilseydi, cahil-

lerden daha cretkr olmazd. Gururlanan kii, lim olamaz.

Aksine

o,

Allah'a

kar, ilimden haberi olmayan cahilden daha

cahildir.

Belki dc o cahil, ok ilim rivayet etmekle

aldananm bildii

kadar bilseydi, Allah'n emrini zayi etmezdi. yle

ise

o kimse,

cahilden daha ktdr.

Ebu'd-Derda'dan

u sz rivayet edilmitir: "lmi olmayana

bir kere yazklar olsun! Allah dikseydi

ise

yedi kere

kat fazla

yazk

olduu

ona ilim

verirdi.

lime

olsun!" Yani limin aleyhindeki deliller kat

gibi

azab da

fazladr.

Aldanma

Bu

485
ve

hatrlad zaman,

benzerlerini

Ehu'd-Derda'nn, "Kimin ilmi

ilimle beraber rperti

"O

buyuruyor:

ve hzn

artar.

da

artar."

saknr,

dedii

gibi,

Nitekim Cenb- Hak yle

(Kur'n) daha nce kendilerine

okunduu zaman
"Rabb'imizin

ars

artarsa,

Allah'tan

bilgi verilenlere

onlar, derhal eneleri stne secdeye kapanrlar.

an

ycedir, gerekten Rabb'imizin sz

yerine getirilmitir." derler.

Alayarak

eneleri stne

mutlaka

kapanrlar ve

saygsn artrr." (sra, 17/107"Onlara Rahman'n yetleri okunduu zaman alayarak

(Kur'n' dinlemek) onlarn derin

109).

secdeye kapanrlar." (Meryem, 19/58).

bu mmetin iinde
bulunan limleri rperti ve acma ile sfatlandrmtr. Buna
delil, onlara Allah'n yetleri okunduu zaman alayarak secdeye
kapanmalardr. Bu en byk ilim ve ereftir. "Bu ilme sahip
Gerek bizden nceki

limleri gerekse

olan kimsede Allah katnda kt ahlk olmaz." eklindeki, g-

nahszm
yle

bir

gibi

gzkmekten gelen aldanmaya engel

aldanmaya da engel

olur:

lm

sonra anlamlarn bilmese de, Allah'n

Ayrca

meseleleri ezberledikten

houna giden ve gitmeyen

bu ona yeterlidir. OyAllah'n houna giden ve gitmeyen konularn derinliklerine

konular hakknda
sa

olduu

olur.

nfuz etmelidir.

kld

bilgi sahibi

Bu

iin,

ilmi tahsil ettikten sonra da Allah'n, gerekli

eyleri yerine getirmedike ve nehiylerdcn de

dka, anlamlarna nfuz etse

Bunun yetmediini

bile

kanma-

yetmez.

bilince,

kalbini ilmin derinliklerine

nfuz etmeye ve nefsini bu ilmin gereklerini yerine getirmeye

zorlar. Bilir ki, gerekenler yerine getirilmedike ilim bir nevi

terk

Ve

edilmi

bilir ki,

olur, bir yarar olmaz.

bildii her

ey

ona

Oyle

ise

bununla aldanmaz.

nk ilim elde etolmu, aleyhindeki de-

bir yktr.

tikten sonra cahillerin cehaletine ortak

artmtr. nk, anlam, okuyu ve rivayetini rendikten sonra, bundan mahrum olan cahillerden daha byk imtihanla kar karya kalm olur. stelik, bildikten sonra bildiiyle amel etmeyerek zayi etmek, onu cahillerle ortak eder.
liller

486

Bu dnceler

leri

hakim olunca, ilim renmeden igelen aldanmay nefyeder, anlamlarna nfuz etmeye al-

r,

rendiklerini tefekkr eder ve gereklerini yerine getirme-

kalbine

ye alr. Ezberledikleri

da nefsini cahillerden

yen ve

rivayet

onu aldatmaz. lim

sayar, ilim elde

elde ettikten sonra

etmeyen, onu

renme-

etmeyenden daha kt grr.

Fkhla Aldanma
kinci grup, hell ve haram konularn renip fetva ve kaza ilerine baktklar iin yani fkhla aldanrlar. Bu da ilim ezberleyen kiinin aldanmas gibi, hatta daha byktr. Kendin-

den daha

m,

fazla

Allah' bilen yok zanneder.

fetvay ve kazay bilmektedir,

mektedir, bir ihtiya

annda ona

nk

mmetin din

koarlar,

helli, hara-

ilerini yrt-

eer o

ve benzerleri

olmasa din kaybolur, eriat ortadan kalkar, hell ve haram bilinmez! Rivayet ehlini kk grr;

nk onlar

hell,

haram,

kaza ve fetvadan anlamazlar.

Ona

gre, sadece o din ilerini yrtmektedir. Allah

onun

houna gitmeyen eylere inanmaz, nk onun gibisi, Allah'n sevmedii eye bel balamaz.
eytan onun gibisinden midini kesmitir. nk eytan, Al-

gibisine azap etmez. Allah'n

lah'n hell ve haram

kldn bilmeyenleri yoldan karr. te

bununla aldanr, Allah'tan saknma ve korkusu azalr. Kendisi

hakkndaki hell ve haramlarda Allah'n gerekli kldklarn tam

anlayamadndan
Dedim

birok

gnah

kendisine

gizli kalr.

ki:

"Bunu nasl nefyeder?"

Dedi

ki:

"Allah'n bykln,

ve heybetini, kudretinin gcn, va'dettii sevab ve onunla tehdid ettii ikab bildiren

fkhn, daha byk, daha

cell

erefli ve ancak

bu fkhla

hell ve

Aldanma

hanm

487

konusundaki

fkhn

bir

nk, O'nun bykln,

ey
cell

ifade

edeceini bilmekle.

ve heybetini, kudretinin

gcn, sadece O'nun zarar ve fayda vermeye malik olduunu,

vadettii sevab ve onunla tehdid ettii

ikabn

anlayan,

O'ndan

O'nu byk grr, O'ndan utanr, O'nu grr gibi

ibadet eder. nk, O'nun azamet, cell ve rubbiyetini; vaad
ve ve dini, Cennet ve Cehennem'i kalbiyle mahede ediyor
gibi anlamtr. Kalbiyle azabn dehetini mahede edince,
havf iddetlenir, kalbine yerleen byk sevap ve ielle den
tr de O'nun yaknnda olmaya kar evki artar.
korkar,

te

o zaman Allah'tan korkar, O'ndan heybet duyar,

rendii btn haramlardan kanr, O'nu mit eder, O'na ya-

kn

olmaya

mtak

olur, vaad ettii sevaba nail

olmak

yerine getirilmesi gereken vecibeler eda edilirken ortaya

iin,

kan

btn glklere katlanr. Kalbini etkilemi olan bu anlaytan

tr Allah'n
yerine

getirir.

houna gitmeyen eyleri terk eder, emredilenleri

nk bu anlay onu ho olmayan eylerden

alkoyar, vecibeleri de yerine getirmeye sevk eder.

Bunu
delil olan

den

kavraynca, asl

fkh rendiini

olmadn

korkar."
lcrden

fkh
ve

terk ettiini, sadece aleyhinde

u yetten tr gerek fakihler-

anlar: "Allah'tan,

(Fatr, 35/28).

olmadn

Ve

u yette bildirilen havf sahibi fakih-

da anlar: "Gerekten biz anlayan bir toplum

iin yetleri geni geni

akladk."

dc yle buyuruyor: "Allah kime

sahibi) klar."

hell

48

ancak lim kullan gerei gibi

Allah kime

(En'am, 6/98).

iyilik dilerse

hayr

dilerse,

ve haram konusunda fakih klar.

korkar,

Hz. Peygamber

onu

fakih (anla-

kendi hakknda ve

zaman da O'ndan

O'na mit balar, bildii haramlardan kanr, Allah'n

emrettii vecibeleri yerine

getirir.

cl-Buhr, lini, 10, Frisan, 10; Mslim,

maret, 175;

ct-

lim,

4.

488

Kalp Hayat 2
Allah'n

hakkn

eden ve bildikten sonra nehyettikyapan hayra muvaffak olamam, aleyhindeki hccetlerin

lerini

zayi

byklnden tr imtihana maruz

kalm

detlenmi; Allah'n gazabna maruz kalarak

bilen gnahkr, facir limlerden

ve imtihan id-

hkm

ve fetva

olmutur.

Bazen, Allah'n dininden renilen fkhla ahiret deil

dnya

Bunu

bilince, Allah

korkusu ve hayet olmadktan sonra, kendini fakih saymaz. Nitekim halk onun fetva bilen
istenir.

bir lim

olduunu dnerek

ver." deyince onlara

sini

cevab vermiti: "Alim, Allah'n kendi-

onunla tehdid ettii eyleri anlayan ve ondan korkan kim-

sedir.

bir

a'bi'ye, "Ey lim, bize fetva

Alim Allah'tan hayet iinde olan kimsedir."

Hasan- Basr'ye, "Bizim limlerimiz fetva verdikleri hikonuda byle demiyorlar." diyen adama yle cevap verdi:

"Sen hi fakih grdn m? Fakih dediin, gece kaim, gndz

saim, dnyaya kar da zahid kimsedir."
Bunlar fakihin, Allah' bilen, anlayan kimse

olduunu

ve bu

anlayn onu

Allah'n sevdii eylere sevk ettiini sana haber

veriyor. Neticede dnyaya kar zahid davranr ve Allah'n ona

ondan tr ekilecek iddetli hesap, ona dayananlarn sevaplarnn azl, dmanlarndan haramlarna dabildirdii fanilii,

yananlarn ekecei azaptan tr ondan kanr. Ayrca, O'ndan

rendii

nimetlerinin

devam

ve

sevabnn okluu, onu sabah-

kadar ibadet etmeye, gndzleri orulu geirmeye ve bunlaelde etmek iin dnyay kenara atmaya sevk eder.

lara

Yine Hasan- Basr'den

verdi.

Adam, "Bizim

birisi bir fetva

sordu o da

cevabn

fakihlerimiz byle demiyorlar." deyince,

ona, "Sen hi fakih grdn

m?

durumu gz nne
alarak, grn net syler, pheli konumaz. Allah'n hikmetini tefsir eder. Kabul edilirse Allah'a hamd eder, reddedilirse yine Allah'a hamd eder."
Fakih,

Aldanma

489

O'nu kalpten byk gren kii

olduunu haber vermektedir. O'nun dnda ne zarar ne de
fayda verebilecek kimsenin olmadna inand iin, halkn
Fakihin, Allah' anlayan ve

tavr ona hafif gelmektedir. Onlardan gizledii bir

iin riyakrlk

ey olmad

yapmaz, Allah'n bildii hikmeti gizlemez, aksi-

hamd eder. nk
ondan aldklar eyle sevap alm, halk, hakk kabul etmeye
yneltmi olmaktadr. Yanlarnda deerinin arttna sevinmi
deildir. ayet reddederlerse yine Allah'a hamd eder. nk,
halk reddetse bile, onu hakk neretmeye muvaffak etmi ve
ne onu izhar eder. Kabul ederlerse, Allah'a

sevap vermitir.
tenkit etmelerine

Onlarn nazarnda deerinin dmesine ve

zlmemektedir.

korkar, onlardan deil.

O'na tevekkl

halde O'na

deil

kalbine yerletirince, bildii ve an-

bildikleriylc

amel etmeye zen

korkmay ve amel etmeyi

anlamaya nem verir.

Allah iin

te
sayar.

eder, halka

konularda Allah'tan korkmaya ihtimam gsterir. Buna

ihtimam gsterince,
ve

hamd

bilen Allah'tan

eder.

durumu anlayp

Kul bu

lad

Her

Yaptn

o zaman kendini, Allah

talep edince,

hakkn

zayi

gsterir.

O'nu tanma

eden cahillerden

Nefsini korkan ve mit eden bir hale getirinceye kadar,

gerek kendi nefsinde gerekse halk arasnda, Allah'n emrine

nk

riyet eder.

nk

yk cahillerden daha ardr.

yaamalarn ve halka da anlatmalarn

fakihlerin

Allah bildiklerini

emretmitir. Zira bildiklerini gizlemeyip halka aklayacaklarna dair onlardan sz

Bunlar
amel etme,

almtr.

bilince, Allah'la
gizlisiyle

ayla

da, kalbini

endie ve korku

sna nem

gsterir.

aldanma
Allah

zail

olur, bildikleriye

hakkn gzetme konusun-

Bunlar nefsinde bilmeye,

O'nun marifetine engel olacak gnahlarnn, onu kaplamamakaplar.

Hayet vermeyen

marifete kani olmaz.

Kalp Hayat - 2

490

rendii

anlad

ve

konularla amel etme endiesi iindendir.

Allah'n bu konulan soracandan endie eder, aleyhine hccet

olacandan

korkar.

Ebu'd-Derda'nn yle dedii rivayet edilir: "Ya 'Uveyrnir,

ne rendin?" denilmekten deil, 'Ta 'Uveyrnir, rendiklerinden hangisiyle amel ettin?" denilmekten korkuyorum. Al-

dnyada kime

lah,

ilim

vermise mutlaka

ahire tte

ona bu

ilimle

amel edip etmediini soracaktr. Eer, "Biliyorum." desem,

"Bildiklerinden hangisiyle amel ettin?" denilecektir. Bir de

bakacam

ki,

hibir delilim yoktur."

te bu ekilde fakihler, Allah'la aldanmaktan kurtulabilirler.

ok Amel Edenlerin lmini Bilmekle Aldanma
Bunlardan

bir

rindeki haklarnda
si,

grup da, ilim

bu

sahibidir.

amel

ilimle

ederler.

Allah'n kullar ze-

O'nun hakk,

sevgi-

havf, recy, O'na gzelce tevekkl, kaderine rz; ayrca,

ucb, kibir haset, s-i zan, vb. kalp amellerinden Allah'n

riya,

nehyettii kt ahlk
gibi

konular gayet

iyi

zemmeden anlamlar;

yalan ve gybet

bilmektedir. Allah sevgisi,

O'nda

hay

etme, havf ve recada bulunma, tevekkl etme, O'ndan raz

olma ve

davranma konularn ta'zim ederek anlatrlar.

O'nun nazarnda kt olan kalp ve dier organlarn amellerini
ihlsl

zemmederler. Onlardan her

biri,

anlatt

Allah'a

amelleri yerine getirdiinden, kt olanlardan da

dan

phe

etmez.

nk

o, dilinin

yaklatrn

kandn-

sadece kalbinde olan anlat-

tna ve diliyle Allah' ta'zim edince kalbiyle de ta'zim ettiine

inanr.

nk

dili,

kalbinde olan eda eder.

Allah'tan hay etme ve

ledir.

Eer bu

inanmasayd,

dier btn gzel huylar da by-

ahlk kalbinde olmasayd, ona, amel ederek

bilgi

olarak da bilmez, gzelce anlatamazd.

Diliyle anlatrken, kalbinde

olan tercme etmektedir. Eer,

Aldanma

491

anlatm olduu

hakk ve O'na yaklatran hususlar

Allah

yerine getirmiyor olsayd, kalbinde yer etmez ve onlar diliyle

anlatamazd.

Anlatt
zemmettii
bir

Allah'n zayi edilen haklar, nehyettii hususlar,

boa

ve amelleri

gzetleme

ile

karan meseleler yani ancak derin

bilinen eyler de byledir.

Aldanan, Allah iin havf sahibi

olduunu

zanneder, oysa

kendini emniyette bilenlerdendir; O'ndan mitli

olduunu

zanneder, oysa aldanan ve zayi edenlerdendir; raz olunanlar-

olduunu zanneder oysa ona kzlanlardandr; O'na mtevekkil olduunu zanneder oysa bakasna tevekkl edenlerdendir, Allah'a gveni azdr; ihlsl olduunu zanneder oysa
dan

mradir; yle

ki,

ihlsl desinler diye ihls,

onu

terk etmekle

giden yolu biliyor, desinler. Gzel izah,

aklar

ki, kalbi riyaya

diliyle

beyan, kalbini bunlarn bilmesi

vs. hepsi

inanma

niyeti

olmadan, ne kalp ne de dier organlarla amel etmeden, sadece

aklamaktan
ok az bir

ibarettir.

Ancak,

hemen

her

Mslmann yapt

ksmn yapar.

Dedim

ki:

"Yapamad

amelleri kalbi

ile

nasl anlayacak,

diliyle

nasl

aklayacak?"

Dedi

ki:

"Bu, dilin kitaplardan renmesi ve amel edenlerin sylediklerini ezberlemesidir.

ve havfn ne

olduunu

Kavramlarn bildii

iin ihls anlatr

bildii iin lavfi anlatr. Allah'tan havf

edinceye kadar, havfta tekellf gsterir.

Sonra havfi yerine getirince onu anlatr.

Dier btn

din

onun kalbine muttali olur, ona

kzar, kyamet gn amelini boa karr endiesiyle kalben

ahlk da byledir. Riyay, Allah

gzetledii, Allah'tan saknarak riyy gzetledii, nefyettii,

Kalp Hayat -2

492

ondan uzaklat ve sonra onu Allah

uzaklatrd

Allah iin kalbinden

rendii

ve kavramlarn

iin

iin anlatr.

dii ve sevmedii eyler konusunda

nefsini gzetledii ve Allah

iin

aklad

ve onu

deil, ilm adan bildii

Ancak onu, Allah'n

bilgisi

olduu

sev-

iin anlatr,

sevdiinden tr onlar yerine

getirdiinden anlatmyor.

Dedim
"Bu

ki:

kesin br aldanmadr.

Aldandn

nasl nefyedecek ve btn bu konularda

bildii halde,

aldandna

bunu

ve onlar

yerine getirmediine delil nedir?"

Dedi

ki:

"Bildii ve

aldanp

yapmad

aldanmad

konularda nefsini amelle snamasyla

ortaya kar.

nk,

Allah'tan korkan

ahs,

gnahlar yznden azap grr endiesiyle korkar. Nitekim, "Siz

ancak gnahlarnzdan tr korkuyorsunuz." denilmitir. Oysa
Allah hibir gnah olmadan da havf edilmeye lyktr. Nitekim
melekler, hi gnahlar

olmad halde, O'ndan havf ederler.

nk, havf edenlerin

ilk

mertebesi, gnahlarndan tr

havf etmeleridir. Nefsini, havf sahiplerinin

ilk

mertebesiyle de-

neyip imtihan ettiinde, havf kaybolur ve daha geri gelmezse,

diliyle

anlatt eyde

aldandn ve onun ehli olmadn anlar.

Zahir veya btn,

nda

gizli

veya ak farzlardan

biri ortaya

bakar, acaba zayi eder endiesiyle Allah'tan

kt-

korkup yap-

maya abucak giriiyor mu? Rabb'inin gazabna neden olacak

bir gnah ortaya ktnda bakar, azab dokunur endiesiyle
Allah'tan korkup nefsi hemen onu terk etmeye kouyor mu?
Bir farz yerine getirme ve bir

gnah

terk

etme konusun-

da nefsini gzetlediinde, onu, korkmadan Allah'n farzn zayi

eden ve rahat

eer

bir

ekilde gnah ileyen olarak grrse, bilsin

kalbinde havf olsayd ve

bu havftan tr

ki,

Allah'tan ekin-

Aldanma

493

gnah
korktuu ve

eydi, farz zayi ve

irtikap ettiinde

Evet, Allah'tan

diliyle

doru

ettii iddias

Daha henz

heyecan artard.

anlattklarnn kalbinde yer

olsayd byle olmalyd.

bir

gnah ilemeden ve

den, taunda Allah'n gazab

olduunu

bir farz zayi

etme-

ve azab gerektirdiini

bildiinden, kalbinde, anlattndan ok fazla havf dalgalanr ve

yaanrd. Bunu
meyince ve

kaybedip, kalbinde Allah'tan bir irkilme gr-

nefsini,

gnah ileme ve

zere grnce, bilsin

ki,

farzlar zayi

etmeye devam

kalbine yerleen emniyettir.

Bu emni-

annda onu istila etmi, havf da, ona ihtiya

olduu anda ondan uzaklamtr.
Havf sahiplerinin ncelikle havf duyacaklar hal, Allah'n

yet, havfa ihtiya

gazap ve azabyla tehdid edilen haller olmaldr. Farz zayi etme

ve gnah ileme srasnda havf bulamaynca bilsin

den havf zail

olmu ve

emniyet

ki,

kalbin-

iine girmitir.

anlatt btn eyler de byledir. Bazlarn yapyor bazlarn terk ediyorsa bilir ki, sadece Allah'n hakkn
Diliyle

muhafaza

ettii kadaryla kalbi havf iindedir.

Dolaysyla havf,

zannettiinin aksine, zayftr.

Ayn
ki,

ekilde, dnyaya

dnyadan

bir

ey

kar zhd

verilse kalbini

de anlatmaktadr. yle

megul

eder.

Halka

kar

onu hev ve zevklerine tercih eder. Bilir ki,

eer kalbinde zhd olsayd dnyay reddederdi. mkan bulunca
onu atar, ona kar zahid davranr ve nefret ettii dnyay, Alriyakr davranarak,

lah'a ve ahirete tercih etmezdi.

Allah'a olan sevgiyi de anlatr. Oysa,

zamanlarda Allah'n muhabbeti ortaya

gece-gndz btn

knca onu

Nefsi, halvet ve Allah'la nsiyete davet edince,

ve ona

ar

gelir.

Hayrl

bir

tat

durumu

rahatlar ve kalbi zevkle dolar.

bundan rker

ekilde halvette bulunsa, Allah'la

mnacat ve O'nun zikrinden

bulamaz. Halkla nsiyet

unutur.

almaz ve kalbinde bir nr

ortaya

knca bununla

ii

Kalp Hayat 2

494

Sen
cih eden

hi, sevgilisini

ak

duydun mu? Veya, aralarnda perde

ba baa

sevgilisiyle

unutan ve kendine olan sevgiyi ona

ter-

bile olsa,

kalmaktan rkp bakasyla nsiyet kuran

grdn m? Bylesi, sevgisinde sadk deil, yalancdr. Allah'

birleme (tevhid) sevgisi istisnadr

ki,

bu omdan

kalkarsa kfr

meydana gelir.

Dnya ona

glse ve Allah

btn sevdiklerini verse tevek-

durumu deise veya

kl de anlatr. Geim darlyla

iine

yaratklarn korkusu girse ya da elindekine gz dikseler, kalbi

zdraba gark

olur, Allah'tan

ellerindekine

plr,

tamah

rzknn

eder,

baka kimselerden

rzknn

azalmasna kzar

tevekkl edenlerin tevekkl

bu

vs.

korkar, kullarn

gelmeyecei endiesine kaBunlarn, Allah'a gerekten

bir ilikileri var

m?

Ilbuki,

ekilde ihls da anlatr. Amel yapma annda

ise riya

ile

hallerde tevekkle ihtiyac vardr.

Ayn

duygusu kabanr, ihls kaybeder. Oysa amel esnasnda

ihtiyac vardr.

ameli

den

boa

Ona muhta olduu kyametteki

gitmesin diye, amel

bir paradr. htiya

gelir.

O zaman,

annda

fakirlik

ihlsa

annda,

annda riyay nefyetmek, amelihls kaybedince riy galeyana

ihlsn kalbinde yer etmediini anlar.

Eer yer

annda kaybolmazd. Ama gaflet an mstesnadr

ki, onu hissettiinde hemen dner, yolda giderken bir an yolu
aran ve hemen dnen kii gibi.
etseydi ihtiya

Amel annda ucub ve

kibir de ortaya kar; Allah'n

gitmeyen ve

diliyle tenkit ettii

annda onu

Allah'a yaklatran ve kendisinin

ahlk kaybedip, kendisinden

dier eylere de dayanr. htiya

kanmas

kt ahlk galip olunca, bilecektir

aklanmtr.

Dedim

ki:

houna

anlatt

gzel

gereken yerde ona

ki, diliyle

anlatt konularda

Aldanma

495

"Kalbinde

u eyi nasl
Dedi

etkisi

olmad

halde, sadece ilmine sahip oldu-

anlatabilir?"

ki:

"Bunun
kendisinden

kalbindeki kk

ayrldnda

kfir

imanna dayanmaktadr. nk

olacan

bildii tevhid sevgisiyle

Allah' seviyor. Sonra, kendisine azap ve ceza verileceine

nand

iin, Allah'a

Eer bunun

gvenmemektedir.

verileceini inanmasayd, inat bir kfir olurdu.

sadece Allah'a ibadet etmektedir,

O'nun

sadece
ra,

baka

i-

kendisine

Bunun

gibi,

bir ilaha deil. Farzlar

eda etmektedir ve buna inanmaktadr. Sonsadece Allah'n zarar ve fayda vereceine, eyay ynettiine

inanr.

iin

Bu inanc olmazsa

kfir olur.

Tevhid balar olan bu temeller kalbinde olunca ve tahsil

ettii ilimle bilip onu Allah iin yapanlara anlatnca havf, reca,
muhabbet, tevekkl ve ihls sahiplerinin en yksek mertebelerini

de anlatr.

Bu durum

anlatt zannm verir.

Oysa kalbine dnse

ona, bildii ve ehli

sadece,

r bunlar bildiini ve onlara

imann

olduu

hususlar

balarndan tve bu inantan tr

temel

inandn

kalbinde topluca bulunduklarn, kendisine ml olma

asndan
ise, ok az eye sahip olduunu grecektir.
Mslmanlarn
genelinden farkl olarak diliyle anlatnca, onun ehli ve yerine
getireni olduundan phe etmez. Mslmanlarn geneli ise
bunlar bilmez ve sadece az

bir

ksmn

anlatrlar

ki,

onlar da

anlatt eylerdir.
htiya annda nefsi bunlar bulamaynca ve kendisinden
ayrldklarn mahede edince, onda sadece imann temelleri
herkesin bilip

zaman avam Mslmanlarn da en kts olduunu

ve anlatt yksek derecelerden ve gzel ahlktan uzak olduunu ve anlatt kt sfatlara dayandn anlar. Hlbuki, onkalr.

lar terk ettiini ve onlardan

Onlar kaybetmesinden

tr,

kurtulduunu

hayl ediyordu.

aldandn anlar.

Kalp Hayat -2

496

Bununla

sana

birlikte,

anlattm

ekliyle, kendisi Allah

i-

yapmamakla birlikte, halk yapmaya aryorsa, armayanlardan daha byk bir imtihan ve aldanma ile kar karya
in

olduunu

Anlatt ve bildii konularda aldandn ve

daha kt olduunu anlar. nk, Allah'a davet

anlar.

dierlerinden

ediyor fakat kendisi O'ndan kayor; Allah'tan korkutuyor kendisi

ise

emniyet iindedir; Allah' hatrlatyor, kendisi O'nu

unutuyor; Allah'a yaklatryor kendisi

ise

O'ndan uzaklayor;

sadece Allah'a tevekkl edilmeli diyor, kendisi

niyor;

bakasna gve-

O'ndan raz olmay anlatyor, kendisi honut deil;

sa davet ediyor kendisi

te

o zaman

acs

bakas
artar,

iin

ihl-

amel ediyor.

pimanl

oalr ve Allah'n

aza-

bn hak eder.
same

b.

Zeyd'in rivayet ettii

"Kyamet gn lim getirilir

ve atee atlr.

hadsi

duymadn

Karn yarlr

ve

barsaklar, eein deirmen etrafnda dnp ipin kendisini

onu

sarar.

Cehennem

sorunca onlara

ehli

u cevab

etrafn sararak, niye bu hale

"Ben

verir:

iyilii

emreder fakat

ktlkten nehyederfakat kendim yapardm."

hadste ise

dudaklar

4 ''

dar kan
sard gibi
dtn

yapmazdm,

Enes'in rivayet ettii

Hz. Peygamber yle buyuruyor: "Mi'rac

kerpetenlerle kesilen

kim olduunu

sorunca,

baz ahslar grdm.

"mmetinin

kendilerini unutuyorlard, oysa

d?" cevabn

m?

gecesinde,

Cibril'e

bunlarn

hatipleridir, insanlara emrediyor,

Kitab da okuyorlard, aklctmiyorlar-

verdi."

anlattndan tr bildikleriyle
aklanann imtihan byktr. nk, bildii ve anlatt eyleri
nsanlar davet etmese

bile,

yerine getirdiine inanmakta ve hayl etmektedir. Ancak, Al-

lah'n

rzsn kazanaca

yerde kaybedince, Allah'la aldanmas

byk demektir. Byk bir pimanlk ve

el-BuhM, Bed'l-I
Msned,

III,

laik, 10, Fiten, 51;

120, 231.

hasreti

Msned, V, 105.

hak etmitir.

Aldanma

497

Bunlar Allah'la aldanmaya halk davet etme ve daveti ma-

kamna oturmay,

halkn nazarnda onunla

kendilerince ve

kaim olduklar inancn da eklemiler dolaysyla

danmlk

iinde geen mrlerinden tr hasret,

ve teessfleri ok daha fazla

Bu

gaflet ve al-

grupla

ilgili

pimanlk

artmtr.

sz ok uzattm. nk, bunlarn

al-

danmhklar

ok byktr. Bu dnce, abid ve kendini amil

nssaktan sayan birok kiiye galip bir durumdadr.

Zikredenlerin ve

ve Zhdle

lgili

Kssa

Syleyenlerin Szlerini
Hadsleri Bilmekle Aldanma

lim ehli olarak grdn bir grup da, zikredenlerin szlerini, zhd anlatan ve dnyay zemmeden hadsleri ezberlerler.
Oysa o szlerin anlamlarn ve hadslerle neyin hatrlatldn,
onlarn kendisine sevdirilmesi ve nefse

hafif

gelmesinden daha

fazla bilmezler.

Bazlar, bu

szleri halka anlatrlar.

Bazlar, sylediklerinin

ne anlama geldiini bilmeden, arkada ve kardelerine

Bununla

O'nu

birlikte

bilen ve

o aldanmaktadr. Kendini Allah

dnyann zemmi konusunda

iin

anlatrlar.

amel eden,

arif olan biri olarak

grr. Kendi gibilerine azap edilmeyecei kanaatindedir.

anlatt ve

nunla

birlikte,

birok

gnahn

rivayet ettii eylerle

grmez. Zikirle

ilgili

szleri ve

ini ile ilgili hadsleri ezberleyince, chl-i

etme mertebesini
ve ucub sahibi

atn

olmadn,

Bu-

aldandndan,
dnyann zem-

dnya ve dnyaya rabet

zanneder. Ayrca, mra, mtekebbir

gnah ilemediini; bunlarn,

o konuda bilgisiz olan avam tarafndan yapldn dnr. Oysa dedii, yazd ve rivayet ettii konularda aldanmtr.

Dedim
"Bu

birok

ki:

aldanmln

nasl giderebilir?"

Kalp Hayat -2

498

Dedi

ki:

"Nefsine dnp bakar: Nerede o anlatt havf ve rikkat?

Allah'n

houna gitmeyen eylerden organlarn

Allah'n

kzgnlna

ortaya

knca,

anlatt

sebep olan eylerin daveti ve drtleri

kalbi onlardan temiz

gibi, kalbi

temiz ve

hayet ve

lerde rivayet ettii

nasl koruyor?

pislikleri

kalyor

mu?

Kendisinin

mu? Hadsmi? Yaplmas ve terk

nefyediyor

rikkate sahip

edilmesi gereken ve Allah'n kurbiyetine neden olan hususlarda,

Allah'n sevgisini dnyaya tercih ediyor

konuma,

recektir ki, diliyle

gzleriyle

mu?

O zaman g-

grme ve dier organla-

rn

kullanma konusunda, lehinde olup aleyhinde olmayan

ilerden ok, Allah'n houna gitmeyen ileri yaptrmakta nefsi
galip gelmektedir.

Yine

riy, kibir,

ucub, haset vb. konulara

dikkatli olunca, kalbinin

nin,

ou zaman

arlma annda

onunla ekitiini grecektir. Nefsi-

dnyay, Allah'n muhabbetine

tercih ettiini

de grecektir.
Nefsin bu durumlarn

bilince, Allah iin

havf anlattn

ama havf sahibi olmadn, kalp temizlii ve inceliini anlattama kalbinin kt ve kat olduunu, zhd anlattn ve
o konuda deiik rivayetler aktardn, ama dnyaya rabet
ettiini ve onu ahirete tercih ettiini anlayacaktr. Bununla da,
gzel szler, salihlerin adab, zhd ve dnyay zemm konula-

n,

rnda yazd,
rayacak ve

rivayet ettii ve

anlatt eylerle

aldandn

kav-

aldanml ortadan kaldracaktr.

Nefsini

anlatt ekilde grmedike veya

galip

durup, an-

olmadka, ona inanmasn. Ancak bu

ekliyle, anlatt, rivayet ettii ve yazd konularn biroundan uzaklatn anlama imkn bulabilir.

latt

gibi

olma

gayreti

Aldanma

499

Cedelleme,

Delil

Getirme ve Dier Din

Saliklerine Reddiyeler

Sunmakla Aldanma
I

Dier bir frka da, hcv ehli ve dier din salikleriyle giritidmanca cedelden dolay aldananlardr. Bunlar yle tevil-

de bulunurlar: "nsan,

imann

dzeltip snnete gre hareket

etmedike ameli de geerli olmaz." ddialarna gre kendileri

gibi

dnenlerden bakas ne Allah'

tanm

ne de hakka

isa-

bet etmitir.

Bunlar da

iki

frkadr.

Kelm mes'elelere dalp

Birincisi,

delillere

sapan ve saptran frka.

vkf olduklar ve muarzla-

rna tatl dil ile reddiyeler serdettiklerinden dolay dallette

olduklarnn farknda deillerdir. Kendilerine gre Allah' hakkyla bilen ve muarzlar reddedebildiler sadece kendileridir.
Allah' kendilerinden daha iyi bilen ve bu konuda bilgi sahibi
olan kimse yoktur. Onlardan baka her kes dallettedir. Allah
sadece kendilerine azap vermez. Kendi dnemlerinde kurtulanlar sadece kendileridir.

Bakalarn

frka da kendi aralarnda gruplara

tekfire kadar giderler.

ayrlm

Bu

ve birbirlerini tekfir

etmilerdir.

kinci frka da cedelleme ve delillere vakf olmakla akla-

nan frkadr.

me

ile

Iakk

syler,

bakasn

kabullenmezler. Cedelle-

aldanmlardr. Aratrma ve bakasna

ve delil serdetmeden

galip

gelmeden

konumann doru olmayacan

syler-

Bu ekilde aldanmlardr. Gya btn mrlerini Allah'

tanmayla geirirler. Gnahlarnn ounu grmezler. Bu eit
bir yntemin de kendileri iin daha iyi olduunu savunurlar.
Tartmada yanlmay kabul etmezler. Aldanmalarna ramen
ler.

daima snnet zere konutuklarn iddia

Dedim

ederler.

ki:

"Bununla aldanmay nasl nefyederler?"

Kalp Hayat -2

Dedi

ki:

frkasnn aldanmay nefyetmeleri kendi nefislerine dnmekle mmkndr. Kendileri Kur'n ve snnette
muhkem ve mteabihin olduunu bilirler. Muhkem hakknda mteabih ile gr beyan etmesinler. Ama mteabih hakknda muhkem ile gr beyan etsinler. Tevildeki hatalar sa"Bu

dallet

ylmayacak kadar oktur. Bu ekilde kendilerini itham etsinler.

Allah'n kendilerini bu konularda hesaba ekeceini bilsinler.
Snnet ve icmadan ayrlmay akllar gzel grse
hidayet ve snnet zerinde

olduunu dolaysyla

bile, selefin

kendilerinin

bu yoldan sapmayacan savunsunlar.

Anlattm
delillerin

ekliyle sylenenleri dnrlerse, getirdikleri

gllne aldanmadan

dallette

olduklarn grr-

Kendilerince sapan ve saptran muhaliflerinin de gl

ler.

delillere sahip

ve mcadelede

etkili

olduklarnn farkna

vara-

tartma ve muarazada stn olduklar halde,

Allah katnda byle bir makamda olduklarndan emin olmazlar.
Tevil ve grleri konusunda nefislerini itham eder, mteabih
caklardr. Keza

konusunda skt

eder,

muhkem

ile

amel eder, Allah'n bize

dar

bilgi

vermedii konularda konumaz, icmadan

larsa,

aldanmaktan kurtulur ve dalletten Allah'a ynelirler.

kmaz-

Cedel ve husumetlerinden tr Allah'la aldanmakla

likte,

hakka isabet eden frkaya gelince,

u ekilde aldanmalar-

nefyedebilirler: Onlar, Allah kendilerinden

leri

bir-

nce geen kii-

en gzel ekliyle kendisine ibadet ettirdiini, onlardan bir-

ounun, bid'at ve ehl-i ehva kiilerle grtklerini biliyorlar.

Buna ramen, mrn ve dinini husumetlerle geirmemi, bu
durum nefsine bakmaya ve ihtiyac olacak gn iin amel etmeye engel

olmamtr. Ancak

ihtiya hasl olur ve

sznn kabul greceini zannettii

hakk

syler, Allah

adna

hata edip

konutuunda

bir frsat ortaya

knca,

btl btlla reddetmekten

Aldanma

501

de ekinir. Evet onlar byledir. Cedel ve husumeti reddederler.

Bu konuda, Uz. Umame'nin de rivayet ettii
hadsi aktarr-

den

lar:

"Dallete

cedel

onlar dallete drmtr)'' 51

bir toplulua,

mira ve ecdeli yermitir:

2/204).

"Dorusu

M'min

'

cedel

verilmitir.

(Yani

Cenb- Hak da, u yetlerle

"O hasmlarn en yamandr." (Bakara,

onlar kavgac bir topluluktur." (Zuhruf, 43/58)

nefsine

cedellemeye

liyle

mutlaka

dnp yle demeli: "Ey

girip

snnete

ittiba

nefis, ehva'

eh-

ettiini iddia edersin.

Oysa cedelleme ve tartmaya davet etmen snneti terk etmektir. nk Allah'n Resl, cedel ve husumetten nehyetmi ve bu konuda ashabna kzmtr. yle ki onlar tartrken

grdnde

anlama konusunda insanlarn

delili

karsnda yle
Kur'n'

bir

derdi:

ksmn

Emrolunduunuz eyi
nn.

kzarmtr. Ashab
en iyileriydi. Bu durum

nefretinden mbarek yzleri

bir

"Bununla

ksmna kar

yerine getirin,

m
ileri

gnderildim?

Yoksa

siz

srmek mi istiyorsunuz?

nehyolunduunuz eyden de ka-

"

Allah'n Resl btn din saliklerine gnderilmitir.

sadece onlara Kur'n okuyordu. Dileseydi
ve kyas

ile

kelmn

incelikleri

de onlarla konuabilirdi. Byle bir yntem hidayet

bata kendileri kullanrd. Fakat o sadece

Kur'n hccetlerini ileri srd ve onlarn ince kelm hccetle-

verseydi elbette

rini

ilk

yere serdi.

Bununla, Allah rzs ve sevgisinin bu yolda

lir

olduunu

ve snnet yerine cedel ve husumeti terk eder. Sonra tekrar

nefsine dnerek

baka

bir

tamam
Dier taraf-

eyi hatrlatr: Ehva' ehlinin

lelk olsa ve ben kurtulsam bana bir zarar gelmez.

tan

bi-

ben helak olsam btn ehva'

ehli kurtulsa

bana bir fayda

muarzlarma hccet getirip Allah'n emir

konusunda kendi nefsimi unutacama, ok muh-

gelmez. Dolaysyla
ve yasaklar

51

cl-Tirmiz, Tefsiru Sre, 43;

bn

Mca, Mukaddime,

~!\

Miisned, V, 252.

Kalp Hayat - 2

502
ta

olacam kyamet gn

daha

gereklidir.

etmem benim iin

nefsimle uramaktan ve

iin kr elde

Onlar beni kendi

kurtuluuma neden olacak ilerden alkoyuyorlar.

Bununla beraber, kyas ve
lillerin

Allah katnda yalan ve

tevil ile
iftira

hak

grdm baz

de-

olmayacandan da emin

deilim.

Geen mrmde hep

unu

yaptm: Sylediim bir eyin

hata olduu sonradan ortaya knca ondan hep dnmm-

Eer hatamda srar etseydim kyamet gnnde halim ne

olurdu? Hatam renmeden lmekten de ok korkuyorum.
dr.

Byle bir hl

ile

bakalarn kurtaraym derken ken-

lrsem,

dimi helak etmi olurum.

Bununla

birlikte,

eer tartma

snnete uygun olup, de-

lillerimde ahiretime zarar verecek hatalardan

kendimi emin

grseydim, onlarn szleri hatalarma zarar vermezdi.

Ama

onlar arasnda hatalarndan dneni veya bid'atndan tvbe

edeni grmedim. Onlardan dnen olsayd ben de bununla

olabilir
ki,
ben
cedellemeden
Nasl
nehyolunmuum. nk beni amelimden alkoymaktadr.

ilgilenirdim.

Bununla
lemekle

birlikte hata ve

Allah'n dini konusunda yalan sy-

kar karyaym."

nsan bu ekilde

nefsine ynelirse, nasl

aklandnn

far-

kna varacak, kendine dikkat edecek, hata ve aldanma iinde

olduunu fark edecek ve mr boyunca evl olan terk ettiini
anlayacaktr. O zaman amele ynelecek ayplarn grecek ve
henz Rabb'i ile karlamadan tevbe edecektir.

badet ve Amelle Aldanma

Dedim

ki:

"badet ve amelle aldanma nasl olmaktadr?"

Aldanma

503

Dedi

ki:

"Bu konuda aldanan frka yle

yapar:

Rz, zhd, tevekkl

ve Allah sevgisi konusunda, hakikat ve marifetten uzak bir ekilde,

tekellfe girer. Evl

olan

terk eder.

Bazlar dnyadan zhd ad

bazs azksz

hacca gider,

almay terk eder ve buna tevekkl der. Kimisi

mtak olduunu hayl eder. Allah' sevdiini iddia

de Cennet'e

altnda yiyecek ve giyeceini azaltr,

eder ve

bunu

det edinerek meclisler dzenler. Zikir esnasnda nara atar.

aldanm

Bunlar yapanlar Allah konusunda

kiilerdir. Far-

kna varmadan Allah'n houna gitmeyen eyler konuurlar.

Amellerinde riyaya der, kibir ve ucub yaparlar. Farkna var-

madan Allah'n houna gitmeyen birok eyler yaparlar. Takvay

sadece ismiyle bilirler. Kalp ve organlaryla ondan mahrumdurlar.

Ne onu

rini,

biliyorlar

ne de

istiyorlar.

zhd ve tevekkl elde

Bunlar,

lerini hayl ederler.

linde vardr.

Dedim
"Bu

Zhd

Takv

ettiklerini,

makamn

getikle-

yce makamlara eritik-

zamann okumu

kesiminin gene-

ve taatlarnda, hevlarna tbidirler.

ki:

frka, daha

nce anlattn frkalardan, acmaya daha

ok muhtatr. Ncfslcriyle mcadele etmi, zorluklara

germi, halkn yannda ibadet

gereki

olduunu

zorluk ve

iin

zannetmitir.

paalarn

svam

nk dier

ve bunda

frkalar, fazla bir

meakkate katlanmadan, aldanr lardr. Bu

nimetlerinden yz evirmi, onlardan

gs

ise

dnya

mahrum kalmlar. Oysa

dnyann bir tarafna dalmlardr. Bundan

dolay bu frka, acnmaya daha muhtatr. Zamanmzdaki insanlarn ounun, bu frkadan olmalarndan endie ediyorum.
farknda olmadan

Bu
ra

grup,

aldandnn

farkna nasl varacak, bildikten son-

onu nasl nefyedecek ve ondan uzaklaacak? Bildikten sonra

nefyetmek, bunlara daha kolaydr.

daha zor eylere katlanyorlar."

nk

onlar,

nefyetmeden

Kalp Hayat 2
-

504

Dedi

ki:

"Bunu yapamazlar. nk

az amelle hevy-i nefsten kur-

tulmak, hevy-i nefsle beraber olan zorluklara katlanmaktan

daha zor ve etindir.

Dedim
"yle

ki:

ise

bana aldanmalarn izah

et,

nk, bunlar

iin

aldanmay kabullenmek daha kolaydr."

Dedi ki:

"Dorudur. Bu

frka, aidananlar arsnda, zahir amelleri en

ok yapan ve zorluklara en
tulma yolu

nk

fazla katlanandr.

olmaya davet etmeleridir.

nefislerini takvaya azimli

nefsi

tanmak

ibadetin asldr.

temiz olur. Ncfsindeki

gizli

ve

Aldanmadan kur-

Ancak bununla ameller

ak eyleri renince,

nefsini

konular
hayr ve efler karsnda imtihan eder ki,
rensin: Kalbini Allah'n sevmedii eylerden temizlemi mi?
iteki

Organlarn gnahlardan alkoymu mu? Kendisine farz olan

eylerden ncelikle hangilerini yapmak ister? Dnyann giyecek ve yiyeceklerini azaltan kii baksn, elde ettiinin shhat

durumu nasldr?

Hell yoldan, shhatli bir ekilde elde etmise

baksn, bu azaltmaya

ramen

farzlardan birini zayi ediyor

Gece ve gndz, vicdan ve organlarnn

hareketleri

mu?

nasldr?

Bu kontrol neticesinde, kendini zahidlerden zannetmesine

ramen, bu konuda veya btn konularda Allah hakkn yerine
getirmediini grnce, Allah katnda gnahkr biri olduunu
anlayacaktr. Nefsini gzetleyince,
zayi ettiini ve

Yeme
dr.

zhdne ramen takvy

aldandn grecektir.

ve giymeyi azaltmasyla neyi kasdettiine bakmal-

Arkadalarnn bu durumuna

muttali olmalar halinde ne

hissetmektedir? vglerini iitince veya birileri ona haber verince tavr

nasldr? Gerekten Allah korkusundan bu vgleri

<

nefycdcbilmekte midir?

Aldanma

505

Kalbinin bunlardan

aldandn

kilde

lanmtr,

gafil

anlayacaktr. Kalbi,

olan

kendisi iin evl

durumlarla

olduunu

eyksek makamlara bagrnce, gl bir

'

terk etmitir; sonra, saylan

uramak, kendisini evl olana ulamaktan alkoyhakkn zayi etmitir. Yaptklarnn da Allah katnda

mu, Allah
geersiz olmadndan emin
zhdle veya zhdn bir

deildir. Oysa, Allah'n kendisini

ksmyla

nimetlendirdiini biliyordu.

azaltt o yiyecei de haramdr veya phelidir. Oysa bu

tr eyleri ver' gerei, tamamyla terk etmeliydi. Terk etmesi
gereken eyin azn almtr. O yaayacak kadarn aldn,
zhd ve dnyay terk etmeden dolay, fazlasn attn zanRelki

netmektedir.

durum

13u

ortaya

knca, Allah'n

izniyle,

aldanmas

zail

olur, takva ve Rabb'ine ihls iinde ameline dikkat eder. Nefsini

tandktan sonra nasl aldanmas

zail

ki,

brakm gryordu.

kendini takv ehlini geride

nk, her gn kalbinde

uzaktr.

olmaz

o daha nce

Oysa onlardan

gizledii, riya vb. Allah'n

nehyettii eylerden, Allah haberdardr.

byledir.

Gn

gemiyor

Dier organlar da
onlarla Allah'n yasaklad bir eyi

ki,

yapmasn. Organlar gnahtan salim kalsa, kalbi salim kalmaz.

Bunlar bildikten sonra akll olan kimse, aldanmh zerinde
kalmaz.

Ameli terk etmek ve azksz olarak Allah'a gitmekle aldananlara gelince, bunlar, kendilerine

memek

iin,

gemi

uymak

ve bid'atlara

Salih liderleri inceleseler, hibirisinin a-

nelsiz kurtulma iddiasnda

bulunmadn greceklerdir.

Nasslar incelese, onlarn da amele ve azk

vik ettiini grecek, erdemliliin

rzkn

hidayet

edinmee te-

amel ve azkta olduunu,

sadece Allah'tan geldiini ve O'ndan

lunmadn

d-

baka rezzak bu-

yakinen bilecektir. Bylece Hz. Peygamber ve

imamlarna uymu,

nefsi, halktan

midini

kesmi

ve

Kalp Hayat -2

506
bizzat kendisinin
cektir.

Bunu

yapt

karlk

eylere

alacan

sevap

bile-

ve fiillerinde salihlerin ve abidlerin

bilince, sz

yoluna muhalif olduunu grecektir.

ayet bu

caiz ise, kendi

dnda

kimsenin zahir ve btn

amellerinde, yiyecek ve giyeceinde takvl

dip etmediine baksn. Ortaya

seviyesi nedir,

haklarndan birounu

zail

tevekklnde, ihls

ona da baksn.

muhalif olduunu, bununla

ttiba'a
lah

srd

olduuna hkme-

zayi ettiini

birlikte, gizli

renince,

olur, snnete uyar, kendisi iin evl olan

verir.

Eer

aldanm

halde

bir

olduunu

nem

ise, fiil

ve

nk
de bunun zd-

dellet etmektedirler.

Sdk ve
dir.

eylere

bilecektir.

daha nce hi kimse byle dememitir. Eserler

dna

aldanml

daha nce, zhir ve btnnda mttaki

szlerinde

ak Al-

takv zere

olmayan dier zhd frkalar da byle-

Onlar da bu ekilde

mlklarn

nefislerini kontrol etsinler ki, aldan-

ve kendileri iin evl olan konularda Al-

bilsin

lah'tan korksunar.

Dier

Zhir ve

Btn eylere Bakmadan

Sadece Yiyecek ve Giyecekte Ver'

Aldanan frkalardan

birisi de,

sadece yiyecek ve giyecekte

ile

kendi zamanlarnda zhdn

olduunu dnerek

kadr. Buna dikkat edip nefsini buna zorlaynca,

ver'n en son noktasna

lehine

vardn

bir

ksmyla

aldanarak,

mas gereken ver' grmez olur.

Dedim

ki:

"Bunu ne

ile

nefyedecek?"

aldanan fr-

zamannda

zanneder. Bylece kendi

mttaki ve takvy yerine getiren,

Ver'n az

Aldanma

hkmn

d organlar

verir.

ve kalbinde ol-

Aldanma
Dedi

ki:
,

"Sadece hell
yiyecekleri

yemek ve giymekle Allah'n raz olmayacan,

olmakla beraber, kendisinden korkmayanlara da

iyi

Allah'n azap edeceini ve syledii sz, kalbinde gizledii ve dinledii hususlar,

mekle

yrd ve tuttuu eylerden de kzacan

nefyedebilir.

Bunlar renince

halvet galip

olmutur.

kama konusunda yapmack

hareketler

Bir gruba da, insanlardan

onlar,

yapmakta, bununla

aldanml zail olur.

Kamayla Aldanma

Uzlet ve nsanlardan

Buna ramen

bil-

kama ve

mehur olmak

istemektedirler. Kalpleri,

bu

konuda insanlarn durumlarn zikretmekle huzur bulmaktadr. Herkese kar kibirli davranmakta, yaptklarn beenmek-

Ama, birok gnahlarn grmekte gzleri, deta krelmi durumdadr. Halktan kaarak, kendilerini Allah'n yakn
tedirler.

dostu saymaktadrlar.

Dedim

ki:

"Bunlar aklanmadan nasl kurtulacaklar?"

Dedi

ki:

hakkn,

"Allah'n byk

yerine getirilmesi gereken y-

kmlkleri ve Allah'n, kendilerinden

eylerin ve yasaklarn

Bunlar kayt altna

zayi

kanmasn

okluunu dnerek

alabilir

misin

ki,

emrettii

kurtulabilirler.

Allah'n hibir

hakkn

etmeyesin ve yasaklad hibir eyi yapmayasn?

ahs, mr boyunca Allah'n tm

haklarn yerine getiremeyeceini ve Allah'n kerih grd
eylerden organlarn veya kalbini salim klamayacan, yapt
ve onunla aldand azck amelin de, onu ifsad edecek riy, ucb,

dnen

Bunlar

kibir, haset,

haram lokma

ve amellerini
gibi

bir

boa

vb. hallerle veya Allah'n nefret ettii

karacak farzn

baz durumlarla

i ie

terki

veya haramlarn irtikb

olduunu anlayacak ve

bilecektir.

Kalp Hayat - 2

508
Allah,

m'min kullarn bununla

"Ey inananlar,

yurur:

karmayn,
O'nunla da

seslerinizi,

birbirinizle

yle

yksek

Peygamberin

sesinin stne

konutuunuz gibi,
konumayn; yoksa siz farknda

yksek
sesle

tchdid ederek yle bu-

olmadan amelleriniz boa gider."

sesle

(Ilucurat, 49/2).

Onlar,

sesleri-

Peygamber' in sesinden yksek tutmalar durumunda, amel-

ni

lerinin

boa

gitmesiyle tehdid etmektedir. yle

Hz. Eb

ki,

konutuunda, szn birka defa tekrar

ediyordu. nk Hz. Peygamber, sesin alaklndan tr
anlayamyordu. Hz. Eb Bekir, "Seni hakla gnderene yemin
ederim ki, seninle ancak bir srdala konutuum gibi konuurum." derdi. O mmetin en doru ferdi idi. Ama Allah'n tehBekir, Efendimizle

didinden korkuyordu.

Nebi'dcn sonra mmetin en hayrlsna sylenen bu sz-

den sonra, kim amelinin boa gitmeyeceinden emin olabilir?

szler de Hz. Peygamber'e aittir; "Allah iyidir, sadece iyiyi

kabul eder."

52

"kindi

namazn

terk edenin ameli

boa

Al-

gider.

lah'n farzlarndan bazlarn zayi eden kimse, amellerinin

yor: "Bir

haram

ahs on dirheme

olsa,

bir elbise

satn

alsa,

ama bunun

bir dirhemi

o dirhemi hellinden vermeyinceye kadar, o elbisede

namazlar kabul olmaz."55

Gnmzde

boa

kld

hangi mal haramdan tam

korunmutur?
Diyelim

ki,

yapt azck

amel,

onu

ifsad

edecek ilerden

houna gitmeyen, dolaysyla amelinin taksmn bouna karacak bir i yapmadndan

salim kald, Allah'n

mamn veya bir

52
53
54
55

Mslim, Zekt, 65; et-Tirmiz, Tefsiru Sre,

2;

Darimt, Rikak,

el-Buhri, Mevakt, 15, 34; Nese, Salat, 15; Miisned, V, 349.

Yakn bir anlam iin bkz. Muntahabu

Ahned b. Hanbel, Miisned, II, 98.

Kenzu'l-'Ummal,

II,

211.

9.

Aldanma

509

emin olamaz. Bu durum,

riya gibi

amelin kabul olmasna engel

olan afetlerden salim kalmas

delilleriyle,

ilim ehlinin

artna baldr. Kitap ve snnet

nazarnda sabit olmutur ki, yapann

inanmas durumunda riya ve ucub, amelleri boa karr. "Riyakrn namaz, bandan yukar yksclmez. " denilmitir. Hakknda, "Atein odunu yedii gibi, amelleri yer" denilen haset de byledir.
yle

ise,

Allah'n hakk byktr, taat gereklidir, kendile-

rinden salim olunamayan

vc

gizli

ak gnahlar pek oktur, yap-

lan az bir amelin de birok ifsad edici sebebi

Gerekli olan
amellerinin
tulsa,

baz haklarn

bizim

iin

bu imknszdr-

deildir. Afetlerden kur-

haklar zayi etmezse, gnahlar

kalsa,

ilemezse, sadece farknda olmadan

-ki

edilmesinden tr kul,

zayi

boa gitmediinden emin

gnahlardan uzak

bulunmaktadr!

bir

dt

zellelerden korksa

dmezse bile,
O'nun yaknnda yer

an bile gaflete

Allah'tan istedii, azaptan kurtulma ve

alma nimetine karlk, ok az bir ameldir. yle

ki

bu amel,

brakn ahiret nimetlerini, dnya nimetlerinden bazlarnn

kr iin bile yeterli deildir. Allah'n verdii nimetler ve
onun

istekleri

karsnda,

Allah, yer vc
iin

alr ve

amelleri ok azdr.

gn ehlini

ona musahhar klsa, onlar da onun

Allah'n azabndan kurtulmak, o

didinirlerse, sadece

amelden daha byk ve fazladr. Allah'n komuluuna hull

etmek de byledir. Birok zelle, hata ve gafletin yan sra mr
boyunca

karlat

unutkanlklarla dolu az amelle

cak? stelik o az amelin de ifsad olup

olmadn

bu i nasl

ola-

bilmemektedir.

Dolaysyla bunlar en ok korkmalar gerekenlerdir.

Ksacas riyann, ona

ndan phe

yoktur.

edenin amelini

itikad

Ucub ve

boa

karaca-

dierlerinin de amelleri

boa

karacandan endieliyim ama, kesin bir ey diyemiyorum.

Bu grup, korku vc endielerini, sabiknun korku ve endielerine kyaslasn!

li

kyas etmek

mmkn m?

'

Kalp Hayat -2

510

Gaza, Hac, Gece

Onlardan bir grup
danmaktadrlar.

Kyam

ve Orula Aldanma

da, gaza, hac, gece

Kendilerini,

Allah'a

en

kyam ve
ok

orula al-

ibadet

eden,

O'nunla megul olan ve haramlarndan kanan kiiler olarak

hayl

Ama gnahlarn

ederler.

grmezler. Yemesi, imesi,

giyinmesi pheli ve benzeri eylerdendir. Bedeni,

mrnn

ounda, Allah'n sevmedii bu eylere dayanmaktadr. Adam

nefsini hi gzetlemez, hatta onun gibisinin nefsini gzetlemesi gerektii hatrna bile gelmez. Nefsinin ifrata giden baz halnamaz, hacc, ilmi ve gazvelerinden
ok basit gelir, hi nemsemez.

lerini grse,

Bununla
zetmedii

gibi, bir

Dedim

yapt

birlikte,

derece

tr, ona

ilerde ihls hi gzetmez.

G-

aasn da bilmez.

ki:

"Bunu nasl nefyeder?"

Dedi

ki:

Ta ki, vacip ve farzlar terk edip

megul olduunu rensin. Onlardan biri nefsini

"Nefsini gzetlemekle.
nafilelerle

gzetlese, nefsini, nafile derecesinden stn, takva derecesinde

bir yerde

saydn

ceini hayl eder.

olduuna

inanr.

grecektir.

Kendi gibilerine azap edilmeye-

ve benzerlerinin, Allah'n sekin kullan

Bununla

birlikte,

gerekli

klnan

nehyedilen konularda, Allah korkusunu zayi etmitir.

zaman, gemite

zayi ettii Allah

te

hakkna ve yapmack hareket-

lere keffaret olur midiyle, takvaya

yeterse, amelini artrr.

veya

ihtimam

gsterir,

gc

Aldanma

511

Takva Peinde Olan ve

Hem

ten

Nefsini yi Gzetleyen Kimsenin

Hem Dtan

Aldanmas
I

Bunlardan bir frka da basar, nazar ve organlar ile birok kalbi hataratn, gzetleyen kiilerdir. Takvaya gz dik-

mi onu

istemektedirler.

Takvsz

bir

ie balamak,

hi

ho-

larna gitmez. Bunlar kendi dnemlerinin abidleri arasnda

mmeyyiz olmalarna ramen, bununla aldanmaktadrlar. nk, endie ve rpertileri zail olmutur. Bununla muttasf olandan azabn kalktm hayl ederler. Allah'a
takva

ile

dua ederler ve

ou

zaman, Allah'n bu duaya icabet etmesi

gerektiini dnrler. Daha nce yaptklar veya kalp veya
organlarnda

nunda kt

tadklar baz eylerden,

bir

hatime

ile

karlap ek

ekilde lmesinden tr, Allah

die ve

ya da

dman

mrnn

so-

olarak en erli bir

olabilecekleri en-

rpertisini duymazlar.

Dedim

ki:

"Takvaya inandklar onu takip

ettikleri

ve istedikleri halde

nasl aldanmaktadrlar?"

Dedi

ki:

"Nefsi gzetlemeleri ok holarna gitmektedir. Bununla

kurtulacaklarna inanrlar. Dnemlerinde, kendileri gibi olma-

yp baz

Allah haklarn zayi edenleri

kk gzle

Dedim

iin,

onlara

bakarlar."
ki:

"Bununla aldanmaya nasl engel

Dedi

tandklar

olabilirler?"

ki:

"Endie ve

endie ve rpertilerine kyaslar, hangi seviyede olduklarn grmeye alrlar. Onlar, bunun yaptklarnn ok fazlasn yaptklar halde, iin ar-

lndan

rpertilerini, ncekilerin

ve Allah korkusundan tr, hayvan mertebesinde

Kalp Hayat -2

512

olmay arzuladklarn grecektir. Allah da onlar bununla niteleyerek yle buyurmutur: "Verdiklerini, Rabb'lerinin huzuruna dnecekleri dncesiyle, kalpleri korku

ile

rpererek verir-

ler." (M' minn, 23/60)

Hangi Rabb'e ibadet

ettiklerini,

hangi sevab istediklerini,

hangi azaptan katklarn, nlerindeki kt ve tehlikeli

halleri,

kendilerine yazlan gnahlar ve Allah'n onlar hakkndaki yaz-

gsn

hatrlayp dnsnler. Onlar, kendi dnemlerindeki

insanlarn, Allah

hakkn

zayi ettiklerini bilmelerine ve kendile-

rinin Allah'a yaptklar ibadet ve gsterdikleri takvaya

ramen,

bunlar dnnce, dnemlerinin en erli insanlar olduklarn

greceklerdir.

bn

Bu konuda

mer'den

sz rivayet edilmitir:

"Kul, insanlar Allah'n en sekinleri, kendisini

da

aasnda

grmeyinceye kadar,

ise

aalarn

imann hakikatna tam

eremez."

Nasl byle olmasn

hakk denemez, byksaylamaz bir Rabb olduu gibi,

ki Allah,

kavranamaz, nimetleri

azabna dayanlamaz, sevab olmadan da sabredilemez

bir

Rabb'dr. Hatta birine meleklerin ibadetleri kefolunsa, Al-

yaplmas gereken hakta ve kyametin dehet verici

sahneleri karsnda yetersiz kaldn grecektir. Ya kendi
lah'a

zayf ibadeti neye yeter?

te

o zaman aldanmalar

rpertinin

yan

sra,

zail olur, kalplerini,

hzn ve ekinme

kaplar,

endie ve

yaptklar az

bir

amele dayanma itminan ve sknlar kaybolur. Allah'tan, kendilerini affetme

lar.

nk

vardr.

midini

beslerler. Aksi takdirde

perian olur-

her ite Allah'n onlar zerinde byk nimetleri

Buna mukabil

onlar,

azab gerektirecek iler yapmlar.

Kendileri bile, amellerinden tr kurtulacaklarna ahitlik

etmezler.

nk,

amellerini bozacak birok

konuda nefslcriy-

Aldanma
lc

513

Ar

sk sk tartmlar.
unutkanlk

gaflet ve

gafletlerinin farkndalar. Allah'n,

durumlar, aleyhlerine kay-

gsterdikleri

detmi olmasndan korkmaktalar.

Karlarna, Allah'n aklanmlarn sfatlar olarak sayd,

O'nun rzs

yaplmayan iler kar.

iin

zannediliyordu

ki, iyi

ve benzeri

durum

ama kt

Tefsirde, "yle iler

denilmektedir.

idiler."

aldanmlktan

ve dncelerle

te

bu

kurtulabilir-

ler.

Rza, Tevekkl ve Kt Ahlktan

lerde hlsla Amel Etmeye Azmetme
Onlardan

bir

grup da, rz, tevekkl vb.

zan, yalan, gazaplarma ve caiz

giderme

gibi

olmayan

eylerden kanmada,

iin,

karsnda

olur,

kendilerini

sayarlar.

ihlsl

ihlsla

ileri

olmak istemezse
yapan ve Allah

Oysa amel yapma durumu

yanlr ve

riyaya girerler.

durumlarda da byledirler. Az
ten onlara sadece

bir

Gibi

Aldanma

ucub,

kibir, s-i

kzgnlklarn

davranma azimlerinin

bu ve benzeri du-

bile, ihlsa azmettikleri

iin

ortaya

Allah'n

ile

yollarla

galibiyetiyle aldanan kimselerdir. Nefisleri,

rumlar

ile

Kanma

davranan kiilerden

knca bundan

gafil

houna gitmeyen dier

ksmn

dikkatle yaparlar, za-

bu saylr.

Azimleri onlar aldatmtr. Nefislerini azimli sayarlar.

Hlbuki, nefislerini hi gzetlemezler.

nem

nk

Azmi

zayi edince,

ona

bu konuda azmi istemediklerini grmekteler. Azimli olduu ii de tamamlamaz.

Alt

vermezler.

nefislerinin

birok ite de gereki deildir, gaflet ve

iindedir.

Dedim

ki:

"Bu konudaki

aldanmln

nasl giderir?"

yanllk

Kalp Hayat - 2

514

Dedi

ki:

"Amel zerine azmin amel

olmadn, bunun

nefse a-

melden ok kolay geldiini bilmekle. nk azimde yorulma

ve zorluk olmad gibi baz zevkleri terk etmek de sz konusu
deildir. Zira nefis azmeder, sonra da, getirecei zorluk ve

kntdan

holanmad

s-

azmettii ameli yapmaz. Nitekim,

iin,

etmeye de azmeder, ama frsat bulunca ona

dalmaktan ekinmez. nk, g yetirdii anda yapmamak
nefse ok ac verir. Zira, o zevki hissetme ve elde etme durumu
zevklerini terk

hasl olunca arzusu galeyana

Bunun

kld

byle

gelir.

olduunu

bildiinde, ancak Allah'n vacip

kannca ve amelden nceki azmi taat saynca, nefsini vefal sayar. nk, ancak
azmettii ekilde ameli yerine getirdiinde, azmeden onun ehli
eylerle amel edince, nehiylerinden

annda yumuak huylu olduklarna

hkmederler. nk yumuak huylu olmaya ilk azim, yumu-

saylr. Bunlar ancak gazap

ak

huylu olma

iin, ihlsl

niyetidir,

olmaya azim

ihlstan sz edilebilir.

zaman

ihlsl

olmaya

yumuak

huyluluk deildir.

ihls deildir.

nk bu

ilk

Onun

Ancak amel esnasnda

azim, bir amel

yapaca

niyettir.

ncelerinde azim olan btn ameller byledir. Ancak, organlarla ilikileri olmayan, snnete

uygulama

inanma ve onu din olarak

gibi kalb ameller, istisnadr.

Amele

azimli

mamaldr. Yoksa

olma

ile

aldanmamak ve nefsinden

gafil ol-

ameli terk eder. Nefsini gzetlemeyi unut-

madan, azmettii eyi yerine getirmesine dikkat etmeli, azmine

vefal olmasn salamaldr. Allah da veli kullarn, bununla
tavsif etmitir:

"Mminlerden

yle erkekler

verdikleri szde durdular." (Ahzab, 33/23).

vardr

ki,

Allah'a

515

Aldanma

Allah'n Kulu Setretmesi ve

Mhlet Vermesiyle Aldanma

I

Onlardan

bir

grup da, Allah'n kendilerini uzun sre

setretmesi ve mhlet vermesi

ile

aldanmaktadr. Bu sre

uzun srp, halk onlardan sadece iyilik grp onlar verek

sayg gsterince, bununla aldanr ve bu durumun, Allah
katnda byk bir mertebeye sahip olmalarndan ve Allah'n
onlar sevmesinden

ileri

geldiini zannederler.

Hlbuki,

kartrmakta ve yanllklar yapmaktaHalka kar yapmack hareketlerde bulunurlar. Kendile-

onlar birok meseleyi

lar.

rinden

ucba

aa grdklerine kar
ok gnahkr

girerler.

Grdkleri uzun

setr,

kibir gsterir ve amelleriyle

olduklar iin anlaylar kttr.

arkadalarn

snden tr, endie ve

rpertileri

sevgisi ve

halkn vg-

ok azdr.

Aldanrlar ama kurtulmu olduklarn, Allah'n onlardan

olduunu zannederler. ayet, daha nce yaptklar gnahlardan tr Cenb- Hak kendilerine kzm olsayd, onlar bu
raz

kadar uzun sre setretmez, onlar halka sevdirmez ve namlar

yaylmazd, dncesine kaplrlar. Bunlar nefisgzetlemeyen aldanm kiilerdir. Korku ve dikkatleri az

halk arasnda
lerini

gnahlar

ise

Dedim
"Bu

oktur.

ki:

aldanmh

Dedi

ne

ile

giderebilirler?"

ki:

"Nefsini tanyp, uzun setrin kendi aleyhinde

bilerek

bunu

giderebilir.

kinliklerini gizleyip

Nefse, Allah'n acele etmediini,

yapmad

Rabb'indcn utanmas

iin,

gzellikleri halk

ayplarn

ortaya

dirmelidir. Setretme, aleyhinde bir delil

danmamahdr.

olduunu

arasna yayan

dkmediini

olduu

ir-

iin,

buna

bilal-

Ialkn vgs de, Allah tarafndan irkinlikle-

Kalp Hayat - 2

516
rin

gizlenmesinden

ileri

ayet bunlar

gelmektedir.

ortaya

ka-

rlsayd, halk ondan nefret eder ve ona kzarlard. Allah'n

dii gnahlarnn onlar tarafndan da bilinmesi,

gitmez. Oysa,

gemi gnahlarndan

olduu baz gnahlardan

viyyetle Allah'tan

veya

hi

bil-

houna

anda yapmakta

tr, ona kzar dncesiyle, evle-

korkmaldr.

Halkn ona vgs, ona

Rabb'lerine bir taattr.

hsnzandan dolay,

besledikleri

Ama

onlarn ona bu gzle bakmas,

dorusunu bilmedii ve kendisi de Allah'n, yaptklarndan haberdar olduunu yakinen bildii iin, gerei
kendileri iin

unutturmamak aldanma nedeni olmamaldr. Kesin

ni, halkn zann unutturmamaldr.

Nasl

hayl kuruyor da, kendini

bildikleri-

halkn grd

gibi zan-

nediyor? Oysa, onlarn zannettiinin aksine, kendini gayet

iyi

tanyor. Halk kendisini vnce Hz. Ali yle derdi. "Allah'm

Sen

biliyorsun

ama

onlar bilmiyorlar.

Onlarn

dedikleriyle beni

mua-

heze etme!"

sn!" dedi.

tanmyor."
ise

bn

adama uradlar. Adam, kim

birilerini grmek isterse bu iki adama bakOnlar, "Allah'm, Sen bizi iyi tanrsn, o ise bizi

Mutarrf ve
Cennet ehlinden

dediler.

Avn,

bir

Yani o bilmeden zan

ile

konuuyor, Sen

gerei biliyorsun.
Ebu'l-Buhteri ve arkadalarndan

yere koyar ve "Allah'ma

biri

vlnce, yzlerini

boyun bkp tevazu gsteriyorum,

onlarn dediklerinden ok daha

zelil

biriyim." derlerdi. Onlar-

dan duyduklar szlerden tr kendilerine bir deer vermekten ve kendileri

hakknda

bildikleri

gerekleri

unutmaktan

ekmiyorlard.

ramen, halkn vgsnn bir istidrac olmadndan da emin deildir ki, onunla aldansn, setr ve mhlete
gvensin. nk Allah, aniden onu yakalayabilir, hatalarn
Bunlara

Aldanma

517

aa

karabilir,

Evet,

bunlarn hibirinden emin olamaz. Ayrca, onlarn zan-

yapt

nettiinin hilafna

Hecimli

bn

gnahtan tevbc etmeden

bir

olduunu

lebilir.

da bilmektedir.

Teymiyye'den

u rivayet aktarlmtr:

"Ken-

"Nasl sabahladn?" denilince, "Allah'n beni affedip

mafiret edeceini veya ondan tr bana kzacan bilmedidisine,

im bir gnahla sabahladm!

Bir de

u halkn vgs

bu halimle buna lyk deilim." cevabn

yle

ise

Allah'n

setrini,

ve istidrac olarak bilmelidir.

let

ki, vallahi

verdi.

aleyhine delillerin kuvvetlenmesi

te bu ekilde Allah'n setri, mh-

vermesi ve halkn vgsnden gelen aldanmlktan kurtu-

labilir.

HASET

YEDNC BLM

Hasedin Tarifi, Nitelii ve Haram Olan Hasedle

Mubah Olan Hasedin zah
Dedim

ki:

"Haset ve hasedin ilm

Dedi

delili

nedir?"

ki:

"Kitap ve snnete gre haset

iki eittir.

Her

ikisi

de lgat

anlamnda mevcuttur. Birincisi, haram olmayan haseddir. Bunun bazs farz, bazs fazilet, bazs mbahtr. Bazs da eksiklik
ve harama neden olur. kincisi, btn eitleriyle haramdr.

Haramdan baka

Dedim

ki:

"Haram olmayan
Dedi

Dedim

yarmadr."

ki:

"iyilikte

yarmann

yarsnlar."
mran,

haset

olduuna

delil

nedir?"

ki:

"Allah Tel

uun."

haset nedir?"

ki:

"iyilikte

Dedi

kmaz."

bir yere

yle buyuruyor: "te yaranlar bunun

(MutafTfn, 83/26). "Rabb'inizden bir

(Hadid, 57/21). "Rabb'inizden bir

3/133).

nsann yarmas

de, Allah iin

iin

mafirete ko-

mafirete koun." (Al-

ancak bakasyla olur. Hz. Ali

amel edenleri anlatrken yle

der:

"nsanlar,

Rabb'lerine ibadetleri sebebiyle birbirleriyle vnrler." Yani

yarr ve msabaka ederler. Tpk iki klenin

efendilerine kar birbirleriyle vnmeleri gibi. Yani, kendisi
efendisinin sevgisinden mahrum kalp, dier klenin efendisibirbirleriyle

nin sevgisinde onu gemesinden korkarak, hatay

kendisi

olmasn

istemez.

ilk

ileyenin

Sonu olarak da efendisinin yannda

Kalp Hayat -2

522
kendisinin sevgiye nail

olduu

gibi,

kendisinden ne gemesini, hatta efendisine

olmasn kskanmas

kam

nedeniyle, efendisinin

dierine gre daha

iyi

kar

unu

iki

eyde haset caizdir.

konuda

iki

caiz

Bu hads iki konuda hasedin caiz olduDier bir rivayette hasedin caiz olduu iki

da gsterir.

Allah'n kendisine mal

kii, ikincisi

m buyura-

verir.

konu yle aklanr: "ki ey

eit seviyede

yannda kendi ma-

rak hasetten nehyeder ve Allah katnda ancak

haber

bile olsa

olmu olur.

Hz. Peygamber de, "Sadece

olduunu

azck

dierinin,

dnda

hayr yolunda harcamaya muvaffak kl-

verip,

Allah'n kendisine

ise,

haset caiz deildir. Birincisi,

ilmi insanlara reten kiidir.'*

ilim verip, ilmi

ile

amel eden ve

Baka bir hadste de, Eb Kebe el-Ensar'ye bu hasedin

nasl olduu u ifadelerle aklanyor: "Bu mmetin durumu, drt
kiinin durumu gibidir:

Birincisi,

Allah'n mal

kii; ikincisi, ilim verip mal vermedii kii.

gibi

malm

sahibi de,

dim. "

"Falann

derse,

te
arzular,

dieri

malm

olsayd,

lim

verip,

ilim

sahibi,

vermedii

"Falann mal

ben de onun gibi hayra sarfederdim;." mal

ilmi gibi

ilmim olsayd ben de onun gibi amel eder-

her ikisi de sevap

bakmndan

birbirine eit olurlar.

>m

anlamndaki haseddir. Dierine ulamay

seviyede olmasna ise zlr. Fakat
ondan daha
bu,

yarma

aa

iin hibir

dnmez.

ktlk de

haram olan hasede de bazen mnafese derler.

nk, her iki ifade, lgatte haset anlamnda kullanlmaktadr.
Birinin dierine, "Nefeste aleyye" demesi, "Bana haset ettin."
Araplar,

anlamna

gelir.

Kuem

b.

Abbas ve Mtalib

b.

Rebi'a,

Hz.

Efendimize gidip zekt mallarna kendilerinin grevlendirilmesini isteyeceklerini haber verirler. Hz. Ali onlara,

Ali'ye,

56

el-Buhr,

57
<*g>

58

bn

Temenni,

ay-

Mce, Zhd, 26.

5,

Tevhid, 45.

Hased

523

"Gitmeyin. nk, Hz. Peygamber,

"Bu senin

lendirmez." der. Onlar da,

malna grevkskanln, ekeme-

sizi

zekt

mezliindir. Vallahi biz, Resulllah seni kzyla evlendirdi diye

karln verirler. Yani, "Biz senin, Hz.

kskanmadk."
ile

evlenmene haset etmediimiz halde, bu tavrn, senin

Dedim

bizi

ki:

"Yarma
ten

Fatma

olan hasedi bana akla

ki,

onu haram olan

haset-

ayraym."
Dedi

ki:

"Adam

bakasnn

din

veya

nimetlendirildiini grp Allah'n,

disine de

bu nimetin benzerini ken-

gibi iyi ameller

bir

zlr.

nimete

yapard. Fakat, ni-

verilen kiiye haset ederek tasalanmaz, sadece

olmadna

nimetle

bir

vermediine zlr. Zira kendisi byle

mazhar olsayd, o da dieri

met

dnyev

onun

gibi

te yarma anlamnda haset budur.

Bakasnda grd nimet, Allah'n farzlarn yerine getirme, haramlarndan saknma ile ilgili hususlarda ise, buna
haset etmesi, onun gibi olmay istemesi ve Allah'tan bunu istemesi; Allah'n farzlarn yerine getirmek iin

bu konularda

dierine haset etmesi, kendisine yapmas gereken bir vecibedir.

nk Allah'n

farz

den saknan kiiden

may

kld eyleri
geri

eden, nehyettii eyler-

kalna zlmeyen

istemeyen kii, farzlar

knmayan

ifa

ifa

gibi Allah'a itaat

onun

gibi ol-

etmeyen ve haramlardan

bir as olur. Zira o, farzlar terk

ve ver' sahiplerinin, Allah

ve

sa-

etmesine zlmeyen

hakkn gereine uygun

ifa

etmeleri

etmeyi arzulamayan bir kiidir.

Bakasnda grd din nimetler, fazilet ve nafile ise, onun ykseldii makamdan geri kalna zlr, ona ulama ve
onun gibi olmay isterse, bu durum kendisinden bir fazilet
olarak kabul edilir. nk o da, bakasnn Allah'a yaklamas

Kalp Hayat '2

524

yaklamaya mazhar olmay arzulamaktadr. Allah'n taatyla honut olaca eylerle Allah'a yaklamaktan geri

gibi, Allah'a

kalna

da zlr.

Bakasnda grd nimet, istedii gibi yararlanaca, kendisi iin hell ve mubah olan, zararsz nimetler trnden ise,
onun gibi olamamaya zlse, ona ulamay arzulasa, yart
kiiye bol bol verildii gibi, kendisine de bol bol verilerek onun
seviyesine ulap, onun gibi nimete mazhar olmasn istese, bu
kendisi iin mbahtr ve haram olarak kabul edilemez. Fakat
ve zhd eksiklii saylr. Ancak, Allah'n honutsuzlu-

fazilet

una

sebep olacak hususlar mstesna. Zira, Allah'n

suzluu kendisine

hell olmaz.

yarmadan

Bu,

honut-

farkldr.

Die-

rinde, Allah'n helllerinden yararlanma ve bolluk dileme sz

konusudur. Bunlar isteme

her ne kadar

ise,

kabul edilse bile honutsuzluk

demek deildir.

Bakasnda grd, haram

ll

fazilet eksiklii

bir

ey ise,

kendisine de he-

mal

olmaz. Mesel, haram kazan elde etme,

hell

olma-

yan yerlere harcama, sevinle gnah ileme vs. bunlardandr. Byle yapan gibi olmadna zlmesi ve onun gibi ol-

may, mal ve zevkten onun kadar

nasiptar

olmay arzulamas

caiz deildir.

ynnden gelen haset deildir. Bu hakabul edilir. ayet onunla yart husus

Fakat bu, aldanma

set,

haramda

hell ve taat

yarma

konusunda olsayd,

arzulamas nedeniyle,

caiz

olmayan

Tine de hasedi, onu aldatan,

bir haset deildir.

Bu

caiz olurdu.

er

bir

isteyen,

Ne

var

ey yapm

ki,

haram

olmaktadr.

hayrdan holanmayan

hasedin caiz olmamas,

haram temenni

etmesi ve istemesi nedeniyledir.

devamnda u ikendisine mal verip, maln Allah'n

Yukarda geen Eb Kcpe'nin

fadeler var: "ncs, Allah'n

hatam

kld yerlerde harcayan kiidir.

hadsinin

Drdncs

ise,

Allah'n ken-

Hased

525

diine mal vermedii halde, "Keke falanca gibi benim de

d, onun

yapt

eyin

aynsn

ikisinin vebali birbirine eittir."

malm

olsay-

ben de yapardm." diyen kiidir.

Hz. Peygamber bu

Bu

haramr

kiileri,

temenni etmeleri nedeniyle yermitir. Yoksa bir Mslman

kiiyi aldatmas, onda dnyev bir

hayr grmeyi istememesi

nedeniyle deil.

Hasedin

iki

eidinden

budur.

birisi

Yart kiiye verilen

makamndan daha aaolmasndan holanmamas, ona ulamay ve onunla eit

nimetin gitmesini istemeksizin, onun

da

olmay arzulamasdr.
Hasedin

ikinci

eidi

ise,

btnyle haramdr. Allah'n ki-

tabnda ve Hz. Peygamber'in snnetinde bu eit haset

mitir. Alimler de, haram
Allah
belli

olduu konusunda icma

veril-

etmilerdir.

yle buyuruyor: "Kitap ehlinden ou, gerek kendilerine

olduktan sonra, srf ilerindeki kskanlktan tr sizi

imannzdan

sonra kfre dndrmek

isterler."

"Yoksa Allah'n ltfundan insanlara verdii

nyorlar

m?"

"nsanlar

iin

(Bakara, 2/109).

onlar kska-

mmet

idi.

Allah

peygamberleri, mjdeci ve uyarclar olarak gnderdi...

Oysa

(Nisa, 4/54).

bir tek

kendilerine kitap verilmi olanlar, kendilerine

dikten sonra,

ak

deliller gel-

srf aralarndaki kskanlktan tr o (kitap

hakk)nda kskanla dtler."

(Bakara, 2/213).

"Onlar kendile-

rine ilim geldikten sonra sadece aralarndaki ekememezlikten

tr

ayrla dtler." (ra, 42/14).

Oysa Allah Tel

mak ve

taatta

sayesinde,

rn

ve

yette geen ilmi, onlar bir araya topla-

daim olmalarn salamak

iin indirmiti.

Bu

ilim

toplanmalarn ve onun vastasyla uyumlu olmala-

ayrla dmemelerini

emretmiti. Fakat aralarndaki

haset nedeniyle, birbirlerini ekemediler, ihtilafa dtler ve

blk prk oldular. Her

ce kendisinde

birisi

stnlk ve

olmasn, bakasna

tbi

bakanln

olmamay, dieri

sade-

yerine,

Kalp Hayat - 2

526

grnn kabul edilip ona tbi olunmasn istedi. Baka

birinin stn olmasn hi istemedi, onun makam stnln hi ekemedi. Neticede, hasetten dolay, birbirlerini kabullenemediler ve ztlatlar. Tpk Cenb- Hakkn buyurduu
gibi, hakk terk ettiler, aralarndaki haset sonucu, Hak olan
kendi

hususlarda bile birbirleriyle ztlatlar.

bn Abbas unlar syler: "Peygamberimiz gnderilmeden nce Yahudiler, birileriyle savatklar zaman,

in

"Gndermeyi

vaadetti-

peygamber ve sadece bize yardm olsun diye indirecein

hakk

iin

Senden yardm

diliyoruz." diye

nedeniyle

yardm da

soyundan

gelince, Allah'tan

ramen,

ediliyorlard.

dua

ederlerdi.

Bu

kitap

dualan

Fakat Peygamberimiz smail

O'nunla yardm

istediklerini

bilme-

onu inkr ettiler. Konuyla ilgili yette Allah

yle buyuruyor: "Daha nce inkr edenlere kar yardm isteyip
lerine

yine de

dururlarken o bildikleri (Kurbn) kendilerine gelince, onu inkr

artk Allah'n

ettiler,

laneti

inkarclarn zerine olsun. Allah'n kul-

larndan dilediine ltfunu indirmesini ekemeyerek, Allah'n

diini inkr etmek

"Bayen."

iin

ifadesi haset

Safyye

binti

alaltc bir azap vardr."

indir-

(Bakara, 2*90).

anlamnadr.

Huyey

validemiz Hz. Peygamber' e

olay

gn babamla amcam senin yanndan geldiler. Babam amcama,

"O'nun hakknda ne dnyorsun?" dedi. Amcam,
"O, Musa'nn mjdeledii Peygamberdir." dedi. Babam,
anlatr: "Bir

Amcam,
"mr boyu ona dmanlk etmeyi dnyorum!"
"Ne dnyorsun?"

diye sordu.

ce-

vabn verdi.
Bundan tr

onu

inkr

Allah onlar, "Onlar bildikleri halde yine de

ettiler."

ifadesiyle

niteledi.

Allah Tel, "Onlar

O'nu, oullarm tandklar gibi tanrlar. Bile

ediyorlar." (Bakara, 2/146)

buyurmutur.

bile

hakk

rtbas

Hased

527

Vehb b. Mnebbih'in rivayetine gre, Allah, Hz. Musa'ya

yle vahyeder: "Haset eden kii, nimetimin dman, hk-

mm

kabul etmeyen, kullarm iin taksim ettiim rzktan

honud olmayan ve
Konuyla

ilgili

kullarma hayrhahlkta bulunmayandr."

Peygamber yle buyuru-

hadslerde ise Hz.

yor: "Birbirinize haset etmeyin,

kzmayn

ve srt evirmeyin.

Ey Al-

lah'n kullar karde olunuz.'" 9 Sonra Hz. Peygamber, nceki mmetlerde

olduu gibi

hasedin,

bu mmet

ve szlerini yle bitirmitir:

buz

iinde de

"Btn

size de sirayet edecektir."

yaylacan

milletlerin

Bu

hastal

ifadeleriyle

haber vermi
olan haset ve

Hz. Peygamber,

dier mmetlerde vuku bulan hasedin, sahabiler arasnda da

olacan, hasedin nceki milletlerin hastal olduunu, onu
ilediklerini ve bu yzden helak olduklarn, ayrca kfirler ve
baz m'minler arasnda devam edcgeldiii bildirir.
Hasan'a,

"M'min

haset eder mi?" diye sorulur.

O, "Ne-

den olmasn, Yakub'un oullarnn kardelerine neler yaptkla-

rn

neden unutuyorsunuz?" cevabn

Osman, sadece

hasetten tr

ehid

verir.

edildi."

Eb

Kilabe, "Hz.

demitir. Hasan,

Hz. Peygamberin, "M'minde zellik vardr" 61 hadsini

rivayet eder ve bunlardan birinin haset

olduunu

syler.

Allah'n kitabnda, Hz. Peygamber'in snnetinde yerdii

haset, insanlarda olan nimetleri

ho

grmeme ve yok olmasn

dilemedir.

Dedim

ki:

"Bu nasl oluyor?"

Dedi

59

60
61

ki:

el-Buhr,

Dua,

5;

Mslim, Birr, 24, 28; Muvatta, Hs'l-Huluk, 14,

Kyame, 56; Msned, 1,

Muntahabu Kenzu'l-Ummai, VI.

et-Tirmiz,

165.

371.

Kalp Hayat -2

528

Mslman bir adamda, din veya dnyev bir

nimet grdnde veya onun bir nimete mazhar olduu
haberini aldnda, honut olmayp, hatta zlp bu nimetin
yet bu hususu
zail olmasn arzulamasyla bu haset olur.
"Birisinin,

aklar. "Kitap sahiplerinden ou, gerek kendilerine belli

olduktan sonra, srf ilerindeki kskanlktan tr

imannzdan

sonra kfre dndrmek isterler." (Bakara,

Allah bu yette Ehl

zail

bir

sizi,

2/109).

kitabn, m'minlerden iman nimetinin

olmasn candan istediklerini haber vermektedir. Baka

yette ise, "Eer size bir iyilik dokunursa bu onlar zer."
mran,

(Al-i

3/120)

bn

buyurulur.

Abbas bu yetin Tebk

savayla ilgili olduunu syler Ayetin tefsirinde ise, "Bu

haset eden kiidir." denilmitir. "Size bir ktlk dokunursa
mran,

3/120) yetinin tefsirinde ise

(dmannn bana

gelene sevinen) kiidir." de-

onunla sevinirler."

"Bu amit

(Al-i

nilmitir.

dier

Bir

yette,

"Kitap ehlinden olan kfirler

panlar da size Rabb'inizden

onlarla bir

hayr

puta

ta-

indirilmesini istemezler."

"Sizin de kendileri gibi inkr etmenizi istediler

(Bakara, 2/105).
ki,

bir

de,

olasnz."

Allah Tel,

(Nisa, 4/89).

Ysuf un kardelerinin ona

ve ilerindeki hasedi

haset etmelerini

dilleriyle ifade etmelerini

tadr: "Ysuf ve kardei,

babamza, bizden daha

yle anlatmaksevgilidir.

Oysa

Babamz ak bir yanllk iindedir. Ysuf'u

onu bir yere brakn da babanzn yz yalnz

biz bir cemaatiz.

ldrn, ya da

size kalsn." (Ysuf, 12/8-9).

Hz. Yakub'un Hz. Ysuf a olan zel sevgisini kendi

rnda

ho karlamadlar, onu gzden

ona olan

uzaklatrarak babalarnn

sevgisini, iyiliini ve kendilerine

taraf etmek istediler ki,

ynelsin ve

bu

zel

ilgi

babalarnn

arala-

stn tutmasn ber-

sevgisi ve iyilii kendilerine

Ysuf tan alnsn. Bunun

iin,

babalar-

Hased

529

nn Ysuf a

olan sevgi ve iyilii ve

kendilerine
ait

ait

olmas

sadece size

Osman'

ehid etsz, hilafeti nedeniyle onu ekemediler ve onu hilauzaklatrmak istediler, anlamndadr. Allah Tel

Eb
fetten

"Babanzn tevecch

iin,

kullanmlardr.

olsun." ifadesini

tiler."

onu stn tutmasnn sadece

Kilabc'nin, "Hz.

hasetten tr

Ensar' anlatrken, "Onlar, kendilerine g edip gelenleri severler ve onlara verilen (ganimet )lerden tr gslerinde
bir ihtiya
kalpleri

(eilme) duymazlar." (Har,

onlar

daralmaz,

zlmezler.

Bu

59/9).

Bunun anlam,

kskanarak hayr verilmelerine

zelliklen nedeniyle de, Allah onlardan v-

gyle bahsetmektedir.

Bizzat Haset

Olmamakla

Birlikte

Haset Saylan

Hususlar
Haset ettii kiiye hibir iyiliin
zat haset

olmamakla

birlikte haset

ulamamasn

saylmtr.

isteme, biz-

Allah'n, "Ehl-i

kitaptan olan kfirler de, puta tapanlar da size Rabb'inizden bir

hayr indirilmesini istemezler." (Bakara, 2/105) eklindeki ifadeleri bunu gstermektedir. Ona hayrn ulamasn istememe ve
bel temennisi, kulun haset kaynakl fiilleridir. ayet ilim talep
etse, tamamlamasn istemez. Ayn ekilde, dnyev ve uhrev
bir

hayr

talep etse, bunlarla

mamlanmasn

istemez.

ilgili

Btn

en ufak bir hususun

bile ta-

bunlar, o kiiye nimetin gelme-

sinden nce olmaktadr.

Hasedin dier eidi olan, bakasndaki nimeti

meme ve yok olmasn

arzulama

ise,

ho

gr-

Allah'n o kiiye bol nimet

ihsan etmesinden sonra olmaktadr. Haset eden, ona verilen

nimetin Allah'tan
ve yok

olmasn

Dedim

ki:

olduunu

arzular.

bilir,

fakat yine

de znt duyar

Kalp Hayat -2

530

"Bana

yarma anlamnda

olan hasedi anlat, nelerden ol-

maktadr?"

Dedi

ki:

"Dnyada olan haset, Allah'a taat arzulamak ve gerekli sebepler hazrlanmsa, ona nail olmak iin, Allah'a taat ifaya
azimli olmaktr.

Dnya

iin

olan haset

ise,

dnyay sevmek,

daha da bolluk istemek ve bu nimetlerden fazlaca yararlanmay

arzulamaktr."

Dedim

ki:

"Haram
Dedi

olan haset nelerden olur?"

ki:

"Kibir, kendini

kam

sevgisi,

beenme,

dmanlk, buz,

kin,

bakasnn makam

riya,

ma-

ve liderlik konularnda, ona

stn olmama arzusu, akrabalar, dostlar ve emsalleri arasnda,

kendinden stn olsunlar

ister

ister

aa olsunlar, hayr sadece

kendine isteme arzusu vb. eyler haram olan hasede neden

olurlar."

Dedim

ki:

"Bunlarn hepsini bana anlatr

Dedi

msn?"

ki:

"Kibirden kaynaklanan haset udur: Kendinden daha

aa

seviyede veya emsali olan birinin veya din ve dnyev konularda

emsalinin kendinden stn

Kurey/in Hz. Peygamber

Onun

"Bu

iin

olmasn ekemez.

Tpk

"Yetim bir ocuk." demesi

gibi.

adama indirilmeli deil miydi? dediler." (Zuhruf, 43/31). Cenb- Hak, Kurey
kfirlerinin yle dediklerini anlatyor: "Allah aramzda unlara
ltf lyk grd?" (En'am, 6/53). Onu ekemedii ve kiin,

Kur'tt iki ehirden byk bir

k grd zaman, bu duygu onu haset etmeye sevk eder.

Allah'n nimetinin ondan zail olmasn arzular. Kendine gre

531

nimete lyk olmayan kiiye nimet verilmesine ve kendinden

aa olann kendi seviyesine veya daha st

sna

kma-

zlr.

Bu nedenle onu

nn

bir seviyeye

hakir grerek ve kmseyerek

kendisinden daha yksek veya eit seviyede

makam-

olmamas

iin,

onu stn klan nimetin yok olmasn arzular. Zira kendine

gre dieri, ne bu nimete ne de bu makama ehildir. Ona olan
hasedi ve kendinden stn
sine

neden

olmasn

istememesi, kin besleme-

olur.

Makam

Sevgisi ve Liderlik zerine

Oluan Haset

nsanlar arasnda ilim sayesinde elde edilen

derlik, bile bile

ehl-i

hakk

ret

makam

ve

ve terk etme sonucunu dourur.

li-

Tp-

kitabn ilimle birbirlerine haset etme sonucu tefrikaya

dmeleri

gibi. Ehl-i

kitabn her

deil de sadece kendisine

ait

biri,

olmas

ilm liderliin dierlerine

iin

dier arkadan eke-

mez, haset ederdi.

nsanlar arasnda

makam

elde

etme de ayndr.

kabul etmeyi benimsemez ve yeni fikirler ortaya

larn haset ettii kiinin

grne zt baka

bir

atar.

Hakk
insan-

gre uyma-

Doru bile olsa,

syledii her eyde onu hatal bulur. Dierinin makamnn
ykselmesi veya kendinden daha alt seviyede olann bana
lar iin gerek olmayan szler sarfeder.

reis

olmasn ekemeyerek,

parlayan

nu

yldzn

syler.

iken,

sndrmek

iin,

dorunun

tbi

olmasn

veya Yahudilerden

gitmesini ekemeyerek, Hz.

ile

tbi

olma sonucunu douran Peygamberi-

mizin kendilerine bakan

fnda hak

farkl

Aynen, Yahudilerin bakan olarak kendilerine

bakalarna

kanln

onun
olduu-

insanlar engellemek ve

gnderildiini bildikleri

larn O'nu inkr etmeleri

gibi.

ba-

Peygamber Allah tarahalde, Yahudi haham-

Kalp Hayat 2
-

badetten

ileri

kendisinden stn

ne ok

ar

gelir.

makamda olmas

gelen haset de byledir.

istemez,

veya insanlarn dierine sayg gsterme endilimi, abid abidi

ksm

ayplarn

aa

knar ve tenkit eder. Alkarp onu rezil rsvay

kar

kusurlu

olmasn

Liderlii gereklemesin ve deeri

olmasn

diye aleyhinde

etmesini ve ibadetlerinde Allah'a

lar.

ibadette

onun stnl kendisiDierinin onun nne gemesi, daha st

olmasn

esinden tr, lim

lah'n onun bir

Bakasnn

gerek olmayan szler sarfeder. nsanlarn

saygsnn

inin ondan gitmesine neden olan her eyi

ho grr.

Genel olmayan, geni

makam

tutkusu da

zatn nazanndaki
birisi,

bir daireyi

tpk bunun

sevgi

gibidir.

makamn

ne ilim ne de amelde,

ve

arzu-

liderli-

kapsamayan, nderlik ve

ki arkada,

tbi

olduklar

birbirlerinden kskanrlar.

arkadann

Her

kendisine tercih edilme-

ve stn tutulmasn istemez. Syledii her szde dier arka-

sini

dan
gizli

hatal bulur. Tbi olduklar zatn yannda,

ynlerinin

aa kmasn

da hakknda s-i

arzular,

onu knar ve o zatn

arka-

zan beslemesine neden olacak iler yapar, onu

kk drc davranlarda bulunur ve

kendisinin sevimli

arkadalarnn

olmas ve

bir

hafife alr.

Gaye, sadece

mertebeye sahip olmasdr.

kahramann durumuda byledir. Herbiri, onlar tanyan kiilerin gznde, arkada daha
stn ve saygdeer olmasn diye, onu korkaklkla itham eder
ve onu knar. Hasedle onu knar veya baka birine onu ktler,
nefret ettirir ve sava alannda dmanla karlat zaman onu
Sava meydannda

iki

cesur

korkaklkla itham eder.

Kin,
Kin,

Dmanlk ve Buzdan
dmanlk ve buzdan

kaynaklanan haset, hasedin en

Bu Allah'n, kfirlerin Mslmanlara kar buz

dmanlklarn vasfederken anlatt zelliklerdir. O yle

iddetlisidir.

ve

Kaynaklanan Haset

Hased

533

karlatklar zaman "nandk."

buyuruyor: "Onlar sizinle

Kendi balarna kaldklarnda

derler.

size

kar

fkeden par-

maklarn srrlar. De

ki,

gslerin zn

Size bir iyilik dokunsa (bu) onlar ta-

bilir."

"fkenizle ln! phesiz Allah,

salandrr; size bir ktlk dokunsa ondan tr sevinirler."

imran,

3/1 19-120).

Bu

buz

ve

znt duyarlar.

Bu

bir

nime-

kin ve hasedleri, m'minlere

Mslmanlarn bana gelen

haset etme ve

bil-

dmanlklarndan dolay,

m'minlcrde grdkleri herhangi

hasedicri sebebiyle

kar

m'minlere buzettiklerini

yette Allah, kfirlerin

dirmitir. Mslmanlara

te

(Al-

bellara

kar

kar

sevin

duymalarna sebep olmutur.

Allah yle buyuruyor: "Onlar size
isterler." (Al-i

mran,

da m'minlerin

aklamtr

3/118).

sknt

bn

Creyc bu

sknt
yeti,

verecek eyleri

"Din konular-

ekmeleri ok holarna gider." diye

yetin devamnda, "Onlarn

azlarndan

fke

tamaktadr." denilmesi de bunu gsteriyor. Daha nce geen

yette, "Size bir iyilik dokunsa buna zlrler, bir ktlk dokunsa bununla sevinirler." denilmitir ki, bu hasettir.
Kindar, kin besledii kiide, Allah'n hibir nimetini gr-

mek

istemez. Bilakis, din ve dnyev hususlarda

bir halde
gelse,

olmasn

ister.

zlr ve bu

ayet

durum

hi

onun en kt

duyduu kiiye
houna gitmez. O

kin

bir

nimet

nimeti gi-

derme imkn olsa, elinden geleni arkasna koymayarak onu

izale etmeye alr. Dman olduu ve kin besledii kiiye
bel ve musibetler gelmesini

mesinden
ister.

hi

holanmaz. Var olan

Onun bana

Allah'n

dmanlk

Ona nimet verilnimetin de yok olmasn

temenni eder.

bel ve musibet gelmesine de sevinir.

koruduu

kimseler istisna olmak zere, kindar ve

kar tarafn bana bel

Dmanlk, buz, ldrme,

besleyen kii, haset etme ve

gelme isteinden uzak duramaz.

Kalp Hayat -2

534

mal gasbctme, haset ettii kiiyi

aa karp

taraflarn

eseri olan hasetten

etme

rezil

vb.

ikyet etme,

durumlar,

gizli

dmanlk

kaynaklanmaktadr. Ksacas kindar kiinin

by ve en

hasedi, hasedin en

bir yerlere

iddetlisidir.

Dnya Sevgisinden Kaynaklanan Haset

Dnyay sevmekten kaynaklanan haset, akraba veya akraba
olmayanlara kar gsterilen iyilik veya sevgiye, kendisinin de
olmay arzulamasdr. ki kardein kendi aralarnda veya
baba, anne veya dier akrabalar yannda birbirlerini kskanmanail

lar

gibi.

ki arkada ve

anne baba

sevgisi

iki

ve

ortak da byledir. Biri brn, gerek

gerekse de arkada veya ortak ol-

iyilii,

duklar dier kiilerin sevgi ve

iyilikleri

zerine hep kskanr.

Btn bunlarda dierinin deil, kendisinin

ister.

Bu

babasnn veya dierlerinin tevecchnn

nedenle,

kendisine ynelmesi
nefret

tercih edilmesini

iin,

brn ekemez,

tenkit eder ve

ettirir.

ki kadn ve

iki

Allah'n, Hz.

kuma da byledir.

Ysuf un kardelerinin, babalarnn

onu onlardan stn tutmas

sevgide

nedeniyle, haset etmelerini anlatr-

ken, yle buyuruyor: "(Kardeleri) demilerdi ki: 'Ysuf ve

kardei babamza, bizden daha

Babamz ak
yere

brakn
Anne

dan her

bir

birisi

birbirlerini

Oysa biz

bir cemaatiz.

yanllk iindedir. Ysufu ldrn, ya da bir

babanzn yz yalnz size kalsn. Ondan sonra

bir

da

da (tevbe eder)

sevgilidir.

iyi bir topluluk

olursunuz." (Ysuf,

12/8-9)

kardeler ve amca ocuklar da byledir. Onlar-

dierine gre daha

hep kskanrlar.

iyi

ve daha sevimli

olmas

iin

Akraba olan veya olmayan

Her

kskanrlar.

ahbabln
makamnn

rahimde

sla-i

biri,

bulunduklar

veya

yannda dierini kskanr ve

srdrdkleri kiiler

daha

kii de byledir. Birbirini

iki

dk olmasn

bazen saltanat

arzular. Hatta

ve eref gibi dnya sevgisinden kaynaklanan haset, birbirlerini

ldrmeye kadar ii uzatr. Neticede dierinin elde edemeye-

cei derecede, dnya saltanat,

ikramna nail olmay kskanarak,

erefi, izzeti veya dierlerini

birbirlerini bile ldrrler.

ki tccar veya iki sanatkr da byledir. Biri dierini kskanr. Dierinden al veri yapan ve onunla ticarette bulunan
kiilerin

olmasn

sat yapsn

ve

istemez.

Ta

ki,

dier arkada deil de kendisi

ticari ilikiye girsin.

Meslektalarnn kendisine

gelip dierini tenkit etmeleri ve dieriyle

yannda alan

Bu

onu

iilerin

al

terk etmeleri,

veri yapan ya da

houna

ok

gider.

nedenle, onunla iliki kuran kiinin nefret edip ilikisini

kesmesi ve kendisine gelmesi

eder,

maln veya sanatn

dier meslektan

iin,

tenkit

ktler.

Ucuptan Kaynaklanan Haset

Ucuptan

ileri

bunu gemi

gelen haset konusuna gelince,

mmetlerin peygamberlerine

kar

szlerde

sarfettikleri

yle

buluruz: "Siz bizim gibi bir insansnz, bizden farknz yoktur."

(Yasin, 36/15).

"imdi, aynen bizim gibi

iki

insana

m iman

edece-

iz?" (M'minu, 23/47). "ayet siz kendiniz gibi bir beerin arkasna derseniz, iyi bilin ki, hsrana dmekten baka bir yolunuz kalmaz." (M'mmn,

23/34). Kendileri gibi bir

lerinden stn grmeyi ilerine

sdramadlar. Neticede,

edip

hakk

itaat

ederseniz mutlaka kaybedersiniz."

nesepte

meyi

reddettiler ve

tpk

ilerine

yle

beeri, kendi-

dediler:

haset

"Kendiniz gibi bir insana

Bu

szleri,

yaratlta vc

kendileri gibi olan birisini, kendilerine tercih et-

sdramamakve

taaccpten tr sylemilerdir.

Kalp Hayat -2

536

Onlarn bu yadrgamalar baka yetlerde yle ele alnr:

"imdi Allah bir beeri mi resul olarak gnderdi?" (En'am, 6/8).
"Bize bir melek gnderilmeli deil miydi?" (sra,

Hz.

Nuh ve

Hz. Hd'un

adam vastasyla

sizi uyaracak bir

m?"

(A'raf, 7/63)

etmemek

diliyle kavimlerine,

Allah,

"Yoksa iinizden

bir zikir gelmesine

buyurarak, onlarn haset,

iin ortaya

17/94).

hakk

atnz

red ve iman

koyduklar inada dikkat eker.

Hasedin bu tr emsal arasnda nesep, an, eref, zenginlik,

ticaret zanaat

yle

ki, bir

veya

konularda meydana

reislik gibi

gelir.

anne ve babadan olma ocuklar arasnda veya amca

ocuklar arasnda ortaya kan haset, dier insanlara olan

hasedlerine nispeten daha fazladr. Birbirlerine

r bu

haset,

hemen hemen kendi dndakiler

kar

iin,

duydukla-

yok denecek

kadar azdr.

Alimin lime hasedi de byledir. Alim olmayan

bu duygu yok

gibidir.

Abidin baka bir abide hasedi, bundan

farkl deildir. limin abide

kar

kanlk deildir; aksine abid lime

dir.

Ama

iin haset

kendisi gibi birine hasedi

edecek

birisi

hasedi, zikre

kar

deer

di

sahas

devam

ks-

eder. Zira lim

onun

deildir.

bakasnn teebbs onu

dnda

bir

sayg ve tevazu iinde-

Ticaret erbab da byle bir haset duyar, iinde

ticarete, bir

birisi iin

kalan tacirler

onun

bulunduu

sratle hasede

iin

kim manifaturac

(bezzar), kendisi gibi bir

Onun

revac ve kr

iter.

Ken-

byle deildir. Nite-

manifaturacya haset

karsnda rahatszlk duyar ve zlr. Ondaki bu rahatszlk, kasap, kuyumcu vs. satclar iin yok gibidir. inde bulunduu ticaret pazarna bir
bakasnn karmas karsnda duyduu haset, uzak bir blgede ayn ticareti yapan kiiye duyduu hasetten daha fazladr.
eder.

Bunun

ticaretinin

yapt

yaknlarndan birinin yapmas,

onda, bir yabanc kiinin yapmasndan daha ok haset uyandrr. Hz. mer'in Eb Musa'ya yazd rivayet edilen
sz,
gibi,

ticareti

Hased

537

bunu ifade etmektedir: "Akrabalar birbirlerini ziyaret ederler

ama komu ve i ie olmazlar." Bundan tr, Necranllar Hz.
mer'e gelip, "Bir arada oluumuzla aramzdaki balar zail
oldu, bizi birbirimizden ayr." dediler.

komular olan emsl kimselere duyuzaktakiler iin duyduu hasetten daha abuk ve

Kiinin yakn ve

duu

haset,

fazladr. Mesel, bir topluluk

dardaki

bir lime

sayg du-

yarken kendi ilerindeki lime haset ederler. Zira uzaktaki

lim nesep ve komuluk konusunda onlarla bir deildir.
Byle bir durumla

ilgili

Ka'b'in,

Mslim

el-Helvan'ye,

"Akrabalarnla aran nasl." sorusuna, "ttiba edilen

yim." eklinde cevap vermesi zerine, "yle

ise

yalan sylemitir! Kendi kavmi iinde haset

zerine byklk

taslanmam

maz." dedii rivayet

Hiam

Yine

rivayet eder:

duu

edilmemi ve

hibir lim (hakim) bulun-

edilir.

Urve, babasnn kendisine yle dediini

te

bu

hl

ol-

bazen hasetten bazen de baka bir

ileri gelir."

Bazen

bir topluluk, kendilerinden birine haset eder

rabet etmezler. Alimlerine olan hasedleri

stn

de

bir inkr ve garip-

Bu da ilerinden kendileri
grmeme skntsndan kaynaklanr.

seme eklinde
sini

Tevrat bana

"Yavrum, limi en ok terk edenin akrabalar

sylenir.

sebepten

b.

birisi-

ortaya kar.

gibi biri-

kumal kadnlar, byle bir haset iindedirler. te mm Ruman'n Hz. Aie'ye, fk olay nedeniyle syledii
sz bunu anlatmaktadr. "Kzm, ii byk
grp kendine eziyet etme! Zira kumal ve kocas tarafndan
sevilen kadnlardan, iftira edilmemi olan pek azdr!" Keza,
btn ortakllarda durum byledir. Kiilerin ticaret, cesaret,
Gerek

ortaklar gerekse

cemaat, g, ibadet, ilim vb. alanlardaki hasedlerine, kendi

dndakilerden
ler.

ziyade, kendi ilerindekiler

daha ok

etkilidir-

Kalp Hayat - 2

538

Haset edenlerin yolu ve yntemi budur.

Kskan kiinin kendisine haram klnm hasedin temelinde bakasnda bulunan nimetleri ekememe ve o nimetlerin
yok olmasn isteme yatar. Haramda rekabet gibi, hell olmayan bir sahada ortaya kan haset dnda, haram grlmemi
her trl haset, ahiret ve dnya hayat adna bir yarmadr.
Kii bakasnda grd nimetlerin kendisinde de
olmasn ister ve gpta duygusuyla onu elde etmeyi arzular.

yle

ki:

Hayrdan

kendisinin

lerden tr kendi

olmamasn
adna

istemez. Sahip

bir rahatszlk

olduu nimet-

duymaz. Ancak,

bir

bakasnn onu kk grmesini iine sindiremez. Bu

o nimete kavumay arzu eder ve zevalini istemez.

nedenle

kapld

cimrilik

Kullarn hayrna olan

bir

konuda, nefsin

namertlie gelince, bu haset edenlerin en ktsdr.

Cenb- Hakk'n ihsanda bulunduu kullarna kar kiinin

ve

iinde

duyduu

haset,

buna benzer herhangi

dmanlktan kaynaklanan
bir hasetten

hasetten veya

daha fazladr.

Bu konuda

bakasnda grd nimet sebebiyle kalbinde bir znt duyar. Evet, bakasna verilen nimetlerin onda uyandrd
rekabet hissi, baka hibir eyde bu kadar deildir.

kul, bir

Dedim

ki:

bakasnda grd nimetleri ekememe ve

yok olmasn isteme anlamna gelen ve haram klnm bu ha"Peki kii, bir

sedi,

nasl ve ne

Dedi

ile

bertaraf edecektir?"

ki:

Az bir dnce ve gayret ile. Bilmelisin ki, ona haset eden

Mslmanlar aldatm, nasihatini terk etmi ve m'minden
nimetin zail olmasn isteyen, nimet verilmesinden hi holanmayan, eytan ve kfirlerden olan dmanlarna ortak ol-

musun. Ayrca, Allah'n

enmemi oluyorsun.

kullar hakkndaki kaderini de be-

Hased

539

iine

dt

vc ne din ne de dnya

bulunmayan bu hasedin zararn idrak

seni hasetten alkoyar.

bndan

hibir faydas

bu idrak

edebilirsen,

Allah'a inanyor, gazap ve aza-'

korkuyorsan, din veya dnya adna faydas olmayacak

ey

bir

ayet

adna

Allah'n

iin

gazabn

zerine ekme. Zaten hasedini

ettiin kiiye verilen nimet yok olsa da sana verilemeyecektir.

te

m'min,

hibir basiretli

din ve dnyev faydas

olmayan
ve Allah'n gazabn celb edecek olan byle bir zarara hedef
olmaz.

Bundan kurtulmann daha

kolay bir yolu da udur: Bilme-

lisin ki,

haset ettiin kii sana insanlarn en sevimsizi ve

manl

en

bir

ey

fazla

olan

kaybolmaz.

ona gre muamele

birisi

de

Eer Allah

olsa,

d-

hasedinle o nimetten hi-

hasetilerin hasedini dikkate

etseydi, haset edilenlerde hibir

alp

nimet b-

rakmazd. Cenb- Hak, kullarna takdir ettii taksimat, kskanlarn kskanmalarna bakmadan, devam ettirir.

Eer

Allah,

kskanlarn kskanmalarna gre hareket

seydi, nebilerde bile bir

ler

et-

nimet brakmazd. Bu durum, zengin-

ve ehl-i kfrn haset ettii m'minler iin de geerlidir.

Evet hasetten sahiplerine kalan sadece zarardr. Zira Allah'n

kuluna itmam etmeyi murad ettii nimet, takdir edilen zamana

kadar devam eder. Kesinlikle Allah, hasetinin hasedine

bakp

ona gre davranmaz.

Cenb-

lakk'n

ehlinden bir grup istedi

ilah

fermann duymadn

ki, sizi

m?

"Kitap

saptrsnlar. Oysa sadece kendile-

nni saptryorlar, fakat farknda deiller."

(Al-i

mran,

3/69).

M'minleri sapUrma arzusuyla kendileri sapttlar. Byle bir

eye sevinme,

onlar iin dallettir.

dallete dnmelerini ve Allah'a

dirler.

Allah'n

birileri

ve m'minleri aldatt

nk m'minlerin

kar

kafir

tekrar

olmalarn istemekte-

tarafndan inkr edilmesini isteyen, nebiyi

gibi,

kfre girmi ve kfr

artmtr.

Kalp Hayat 2

540

Kskancn, dmanlk, hazmszlk,

tnlk taslama

np kendi gzne

kar taknd hali, u kiinin halidmanna ta atyor, fakat att ta d-

isabet ediyor.

neticeyi elde ediyor ve

Att

ta hep

garipseme ve s-

gibi, birisine

ne benzer: Bir adam,

ayn

kibir,

geri

Bunu

dmanna

dnp kendisine

zn karyor. Bu

birka defa deniyor

bir zarar veremiyor.

isabet ediyor, neticede g-

dmanna

misli,

ama

ok atan

birisi iin

de

dnebilirsin.

te haset eden kii de byledir. Bu kii haset etmeden nce aslnda nimet iindeydi.

Bu nimet

hasedin verdii rahatsz-

Ne zaman

lktan salim olma nimetiydi.

ki,

bakasnn

nin hasedine dt, ite o zaman hasetten uzak

lad

nimeti-

kalmann sa-

hem huzur hem de

m'minlerlc olan samimiyet balar gider. Onun yerine, haset
ettii kimse iin istedii gnah ve naho durumlarn daha faznimet de

las kendisine

devam eder
Bir
zail olsa,

gitti.

gelir.

Haset neticesinde,

ise, zail

olmayp

bana bir sknt

gelse de

Kskanlan kiinin nimeti

gider.

bakasnda grdn

nimeti,

diyerek arzu etsen de, bilesin

nimet zeval bulmaz ve ona bir

mandan dolay da bana

bir

ki,

senin arzu etmenle o

skntnn

isabetinden holan-

ey gelmez. Aksine,

sen bu arzula-

rnla kendi huzur nimetinin yok olmasna ve istemediin du-

rumlarn aynsnn bana gelmesine sebep olmusundur.

de bu hl seni Allah'n gazabna maruz brakr.

Bakas

iin istediin

kadarna maruz kalrsn.

radndan daha fazlasna dar olursun. Mesel,

mazhar olduu

yok olmasn

bir

Belki,

Belki

mu-

m'minin

onun yerine sknt ve meakkatin gelmesini arzu etsen, unutma ki, istediin ktlkten o kii mutlaka salim kalr, ama sen o ktlkten nasibini alrsn. Bu durum, dnya nimetleri iin de geerlidir. Yok olmasn isteyip onun yerine sknt ve meakkatin
din nimetlerin

isteyip

gelmesinden holanman, ondaki nimete bir zarar getirmez,

aksine nimet

adna zarar

geirmele-

fazlasyla sen grrsn.

ne ondaki nimetler kaybolur, ne de ona bir meakkat

rinle,

dokunur. Bu nedenle Allah, "Ey insanlar!

hinizedir." (Yunus, 10/23)

dmanna

geri

kaldn

maruz

tan
kard kii

seninle,

dnerek gzn

m?

arasnda, bir fark var

Belki dc

buyurmutur. imdi,

tan

frlatp,

Taknlnz aley-

bel ve musibet

oukidc daha

bu hasedin neticesinde Allah'n gazabyla kar

karya geldin ve O'na kar gnahkr oldun. Ondaki nimet de
oktur. Zira sen

yok olmad. stelik ilemi olduun gnahnn cezas sana

yazld. Bu gnahla ahirette sorguya ekilecek, Allah'n gazab-

Gnah

na maruz kalacaksn.

yerine,

senin iin daha hayrl olacakt.

hem gzn hem

silinir

ne de

skntn

dc

eskir.

Ta

ki,

gzne

attn ta

nk lmle

gidecekti.

Ama

deseydi,

birlikte zaten

hasedin

gnah ne

seni hesaba ekilmek iin Allah'n

huzuruna gtrnceye kadar. En kt sonu da, bu hasetten

tr Allah'n gazabna maruz kalnandr. Dnyada gzsz
olman, ahirette atee giren gze sahip olmandan daha hayrldr. Zaten annda ate o gz kr eder.
Hangisi daha kolaydr?

Attn tan m zarar

yoksa ta misli gnderdiin hasedin zarar

Tabii

kar

ram

ki,

yaptn

tarafa bir

le,

zarar

kar

olmamas

kalp

farknda olmadan

lasna dar oldun ve

ynyle, zarara en ok sen

baka

bakas

iin istediin

umduunu

almazsan da, kalbini saran

u-

bir zararn da,

huzurunu kaybetmelidir. Sen bu

halin-

ktln daha

faz-

da Allah sana vermedi. Neti-

cede nimet onda, szlanma sende kald. Ahire t

asndan bana

daha byk?

hasedin zararnn yalnzca sana dnmesi,

oluyorsun. stelik bu kt sfatla

m'minlere

daha byk,

hesabn

nazara

gam ve hznle, dnyev musibet

gelen zarar daha da byktr.

Kalp Hayat -2

542

zaman

Sanki, ne

bir gzellik ve

nimet grdnse, arkasn-

dan zntye bouldun ve bu zntnle ceza ektin. Sen hasedin azabn ekerken, Allah o kulunun nimetini devam ettiri-

imdi sen zntl o ise sevinlidir. Zira, sen faydasz,

bo yere, bakasnn nimetlerinden tr nefsini skntya soktun. Bu sebeple hem keder ve gam yklendin, hem de gnahkr olup Allah'n azap ve gazabyla kar karya geldin. Basiretli
bir m'min, byle bir hali grmezlikten gelemez. Salam bir

yordu.

dnce, kt bir sfat olan hasette srar etmez. Zira

insan Allah'a iman ediyorsa, akl ve dncesiyle bu konudaki
zarar ve krn idrak eder. Deil mu minler, ahirete inanmayan
kalp ve

kfirlerin bile, hasedin

yalnzca kalplerini kedere

boacan ve

Allah'n m'min kullarna verdii nimete engel olamayacakla-

rn, dolaysyla bakalarna

bir

ey olmayacan

idrak etmeleri,

onlar hasetten korur.

Ahirete inanmasa

sfatn farknda olan

var

bile,

dnyasna akl alan ve bu kt

hibir kfir yoktur ki,

bu

bili ve farkna

onu, hasetten uzak tutmasn. Kfir byle olunca, ya

m'min nasl olmal? Evet m'min hasette

gnah olduunu bilir ve bu konuda Allah'n gaza-

ahirete inanan bir

byk

bir

bndan

kendini emin grmez.

Durum
ben
lir.

byle olunca, hasedi kabullenmek bir

tarafa, kal-

ona ynelmemclidir. Ancak bu ekilde onu nefyedebiBunun byle olduuna inanan anlar ve bir daha ona dbile

memek

iin

azmini kullanr.

karya kalmamak

iin hassas

Dier yandan

da onunla

kar

ve temkinli olup kanr.

allan hasedin,
gletiren baka bir husus

Sahibi tarafndan kabullenilip define

kalbe arz

olduu zaman,

izalesini

da udur: Gerek din gerekse dnyev konularda

haset, blisin sana olan hasedindendir.

herhangi

biri,

kapldn

nk m'minlerden

kendisine ihsan edilen din nimetler

asndan

Hased

543

ya senin stndedir ya senin seviyendedir ya da senden

aa

ayet o m'min kardein, din nimete mazhar olma asndan senin stnde bir yerde ise, sen onun
amel ve ilmine sendekilerle ulaamazsn. blis, m'min kardeine ltfedilenlere olan muhabbetinden rahatszlk duyar ve
byle bir eye sevginle itirak etmene haset eder. Yaptklarnbir derecededir.

da senin takdir ettiin o kiiye sevginle ortak

olman

iblis,

ho

karlamaz. Kalbinde, onu kskanmaya sevk eden duygular

atar. Bunu, ilim ve ameliyle nnde olan kardeine, sevginle
ortak olmaman iin yapar. Derken senin nazarnda onu,

buza mstahak biri olarak gsterir. Buna ilave olarak, ondaki

nimetlerin yok olmasn sana sevimli hale getirir. nk bbir

lis,

m'mine

verilen nimetlere

mukabele etmenin, seni onun

ni ok iyi

bilir.

Bu yzden

kar

ecir ve

iine,

raberinde

sn

kaldn

orta olmaman

iin,

ile

sevabna ortak edecei-

onun amel ve

den stnln kerih gsterecek

blis, amelinde gerisinde

senin sevgi ve rz

bir

duygu

ilim

atar.

ynn-

Ve yine

kardeinin, sevginle de be-

ondaki nimetlerin kaybolma-

sevdirir.

Hz. Peygamber' in, "Bir kavmi sevdii halde onlara ka-

tlmayan kii hakknda ne dersin?" diyen A'rabye, "O sevdiiyle beraberdir." 62 dediini

duymadn

m?

Bu

hadsi Safvan

Kyametin ne zaman kopacan

soran bir A'rabye de Hz. Peygamber, "Ona ne hazrladn?"
demi, A'rab, "Allah ve Resl'nn sevgisinden baka ne
b.

Assai

rivayet emitir.

namazdan ne de orutan

ciddi bir

hazrlm

yok."

cevabn

verince, Hz. Peygamber, "Sen sevdiinle berabersin."

yurmutu. Hz. Enes yle

62

cl-Bulmr, Fedalu's-Sahabe, 6,

der:

63

bu-

"Mslmanlar slmiyetle-

Edeb, 95; Dcrim, Rikak, 7\;Msned, V,

156.
63

Ahkam,
et-Tirmiz, Zhd,
cl-Buharl

10, Fedailu's-Sahabe, 6,

50;

Mihncd

III,

Edeb, 95; Mslim, Birr, 161;

104, 110, 165.

Kalp Hayat - 2

544

rinden sonra, o gnk kadar sevinmemilerdi.

haber,

Mslmanlklarndan

sonra, onlar

Bu

mjdeli

nazarnda en g-

venilir amelleriydi."

Eb Msa, Hz. Peygamber'e, "Ya Reslallah, bir adam ki,

namaz klmaz ama namaz klanlar sever, oru tutmaz ama
oru tutanlar sever." dedi ve benzeri birka eyi daha sayd.
Bunun zerine Hz. Peygamber, "O sevdiiyle beraberdir."

yannda yle dedii nakledilir: "Alim veya renci olmaya gcn varsa, ol. Buna gcn
yetmezse onlar sev. Buna da gelemiyorsan, onlara buz etme."
mer b. Abdilaziz de, "Sbhanellah, Allah onun iin mutlaka
dedi. Bir

bir

mer b.

zatn

Abdilaziz'in

k yolu ihsan etmitir." dedi.

Nefsin murad,

seni, senin

en

faziletli

amellerinden yz

tam veya amelinde ihmali olan birisi olsan

da bu durum fark etmez. Sen ameli tam olan birisi olarak gelip
gemi nebi ve sddklar sevmenle, onlarn taatleriyle sevinen
evirmektir. Ameli

birisi

olursun. Hz. Peygamber'in iaret ettii gibi, sevgi ve

mu-

habbetinle onlarla beraber olursun.

birisi isen,

sevgi ve rznla on-

olmay karmamsndr.

Bilirsin ki, nefsan

Amelinde kusurlu olan

larla

beraber

karmaktan
menetmitir. Onlardan yz evirmekle kalmam, buza,
aldatmaya, hatta g ve kuvvetlerinin kaybolmasn arzula-

bir istek, seni herhangi bir bahaneyle onlara

maya da itmitir. Bylece haset ettiin kiiye hem kavuma

frsatn karm, hem de gnaha girip zntn artran
birisi olmusun.
ona (haset ettii kii) yetiememekten tr,
znts artan kalbin karsnda bari bu iin gnahndan
uzak kalabilseydin. Ancak sen, onun seni gemesi karsnda

Keke

gnaha

sen,

girdin.

Haset ettiin zatn kurtulduu yerde sen helk

olmaya mstahak oldun. Kendini bu duygudan ahkoyabilscy-

Hased

545

hem

din,

Ama

sevap

alrdn hem de bu hastalktan salim olurdun.

sen, haset ettiin kiinin sevap

ald

bir

ey

zerine

gnah iledin.

yle bir hads rivayet edilmitir: "Cennet ehli gruptur:

hsan sahipleri, onlar seven, bunlara zarar vermekten kendini
64
alkoyan." Muhsine zarar vermekten kendini alkoydu, Cennet' e

hak kazand.

Haset eden baksn, zarara giren kim, hayrna engel olunan

kim, nimeti

zail

olan kim, aldanan kim; kendisi

mi yoksa

haset

bana

gelen

ettii kimse mi? Haset edenin hasediyle birisinin

olmasnn sana
de sen bir bakasnn

zararn ve bu sebeple ondaki nimetlerin yok

bakan yz daha byktr. Zira bu sefer

hasedine hedef olmaktan kurtulamazsn.
zarara

uratmas demek, sende de

Her

hasidin birisini

herhangi bir nimetin kal-

mamas demektir. Rabb'inin sana ihsan ettiklerini kskananlara

bir ey vermemesini istemektense, sana yakan O'na olan kr ve muhabbetinden dolay O'nun kullarn kskanmamaktr.
Hasette gnah olmazsa

bile, sana, Allah'a

isyan

etmemek

yarar. nk Cenb- Hak, sana nimetini tamamlyor. Haset

edenler

ise,

hasret ve

zdraplar

ile

ba baa

Onlarn
tepmektedir. Din

kalyorlar.

bu konudaki iddetli istek ve arzular geri

adna kaybettikleri ise, baka bir zarardr. Allah'n, onlarn
nin aleyhinde olan isteklerini yerine getirmemesi, O'nun
ltf, keremi ve fazldr. Bundan tr Allah'a kret.
Senden baka kimsenin peine
haset ettiin daha sana haset

etmi

kullarna olan taksimatna raz

ol.

olan sevgine muhalefet

etmi

dmedii

hasedi brak.

olsa bile, terk

Bunu

et.

sebir

Allah'n

byle yapmazsan, O'na

ve muhalefetin gerektirdii ceza-

y hak etmi olursun. Ona haset etmeden nce var olan selmet

Kalp Hayat 2
-

546

ve nasihat nimetinin yok olmasndan baka, ona haset ettiinde

din ve dnyev bir nimetin senden zail

deilim. Senin bir bakasndan yok

olarak sana dner.

nk

ancak sahibine dner."

olmayacandan emin

olmasn

istediin ey, ceza

Allah yle buyuruyor: "Kt tuzak

(Fatr 35/43).

kurmak isteyen gibidir. Bakasna ktlk yapmak ister, oyunu onun bana dner. Haset eden de byledir.
Nimetlerin zail olmas ve bana bel gelmesi gibi, bakasna
istedii eylerin, aynen bana gelmemesinden emin deildir.

Bu

tuzak

Bylesi birisinden

yle dedii

rivayet edilir:

bama geldi.
o da bama gelirdi."

iin

Hatta lmn de

ne temenni ettimse, aynen

temenni etseydim

"Ben Osman

Ahiret azab korkusuyla hasedi brakmazsan da bari, Allah'n dnyada verecei, hasedinin misli bir cezaya maruz

kalacan korkusuyla vazge! Allah'n,

ltfunu, ihsann devam ettirip, senin

kskandn

kimseye

yanman ve
Bu yzden sana den,

fenalamana sebebiyet vermesidir.

ahiret azabndan kendini emin grsen

iten ie

bile hasedi terk et-

mektir.

Hem

Allah ve Resl'nn

zemmedip

kzd bir hususta

emin grebilirsin? Zira Allah, kitabnn deiik

yerlerinde bu duruma iaret edip haset ehlini zemmetmitir.
Gemi mmetlerin arasn aan ve aralarna din ihtilafn girkendini nasl

mesine neden olan hususun haset olduu Kur'n'n verdii

haberler arasndadr. Bu halin seni din ve dnyev bir cezaya
gtrecei konusunda bir korkun ve gnah endien olmazsa
bile, sana yakan, kalbini gam ve keder azabndan kurtarmak
iin hasedi terk etmektir.

Hibir
len

ey

iin terk

etmesen

bile,

sana lyk olan, zikredi-

u son husus iin mutlaka hasedi terk etmendir. Aksi

dirde

muradna erememi,

kalbini

znt

ile

tak-

azaplandrm,

547

Hased
akl olmayan bir bunak

kalmann gereini

olmu

olursun. zellikle hasetten uzak

ak

anlatan hususlar

bir

ekilde anlattm.

Zikredilen birinci sebebe akln yatmazsa bile belki ikinci sebe-

be

yatar.

Nefsin bu ikincisine de yanamazsa, ncsne veya

drdncsne raz
Bunlar

iyi

diyanet ve ehl-i

olduu
olarak

dn

verilir.

bir

ve nefsine nasihat

dnyann

cezalarn bir

yan byk

kar

olabilir.

Kalb

et.

hepsine amildir.

ksm

sknt

Bu

mesele ehl-i

Kskanln

daha dnyada iken, pein

ve dnya

adna

sebep

bir ceza

hibir faydas olma-

endie duygusu bu cezadandr. Allah'n kullarna

nefsini aldatp dinin elden gitmesi ve ilah taksimata

honutsuzluk

izhar

etme

gibi

kar

kt bir duruma maruz kalmak

da sz konusudur.

Kii Hasedi Nefyettiini Ne Zaman

Dedim

Bilebilir?

ki:

"Hasedi ak bir ekilde beyan edip, onun ne denli zararl

bir

ey olduunu

akladn.

imdi ondan

bilerek

kurtulmay

dnnce onu
ne olabilir? Nasl emin

istiyorum. Hasedi nefyeden izahlarnla nefsime

kalbimden

attm

olabilirim? Zira

bilmemin

anlattn

delili

bir are

ile

nefsime nasihat ettiim

zaman, bazen iimde, Allah'n kullarna verdii nimeti eke-

meyen

ve zevalini isteyen

Dedi

"Ne

gizli bir

kar koyu hissediyorum."

ki:

dmann

olan blisi susturmaya ne de ftratn, seni

hasede ekip gtrmeyecek bir ekilde deitirmeye, gcn

yeter.

Dman,

bir kere haset telkiniyle

yaklanca, neredeyse,

hakim olmaya gcn yetmez hale gelirsin veya

tabiatn buna sessiz kalr. Zaten sen, ftratn, ekimesi olmayan, gafleti bulunmayan bir ekle sokmakla mkellef deilsin.
nefsine sahip ve

548

Kalp Hayat -2

Bu

ancak meleklerin tabiatdr. Senin mkellef olduun husus,

aklnla Allah'a

balanmak

Dmannn

mektir.

ve ondan gayrsna

telkini

itaata

meyletmc-

ve tabiatnn drtsne

ramen,

emanet olarak Allah'n sana verdii aklnn marifetiyle bundan kurtulmay murad etmen, senin onu, aklen irkin grp
bir

istemediini gsterir. Bylece aklnla kerih grp meyletmekten

kandn hasetten, kurtulmu olursun.

Kalplerde ekien ve erre

ledir.

ayet

aran kt duygular hep by-

kerih grmekle, hasedi aklen uzaklatrabilmi isen,

nefsin drts ve akln telkinleri sana zarar vermez.

Hasan, Hz. Peygamber'den yle bir rivayette bulunuyor:

ey var ki k yollar
Uursuz saymann k yolu,

"M' mirilerde
haset ve zan.

Hasedin

bulunur:

Uursuz

sayma,

ona bir daha dnmemektir.

k yolu, ona rabet etmemek ve arya gitmemektir. Zannn

k yolu

onu gerek grmemektir.

ise,

bet etmeyen,

bakasnn bana

m Hz. Peygamber, ona ra-

bel gelmesini ve nimetlerinin

gitmesini istemeyen kiinin, hasetten

kurtulacan haber

ver-

mektedir.

Hased Organlarla Olur Diyenlere Reddiye

("Haset kalpte

kald ve

etkisi

organlardan

srece, zarar vermez." diyenlerin

ilm gereklere

Dedim

yanl

dar kmad-

olduklar ve bunun

uymad konusu)

ki:

"Hasan'dan haset konusu sorulduunda, "Kalbinde

aa kmadka

zarar vermez."

eklinde cevap vermitir.

sz hakknda ne dersin?"

Dedi

gizle,

ki:

Mutahabu Kenzu'l-Ummal, VI. 371.

Bu

Hased

549

"Bunun anlam dorudur. Kii hasedini iinde tutup dar

karmazsa, kerih grd iin bunu yapm ve onun iin dar karmamtr. te benim kerih grerek reddetme eklinde
anlattm anlam budur. nk hasedi kerih grmek kiiyi,
onu aa vurmaktan, neticede hasedi dil ve organlaryla kullanmaktan meneder.

Hasan'n da ifadesinde yer ald gibi, hasedi iinde tutmayp onu dar vurmada saknca duymayan, fakat, onu kendisine
aaca bir yer ve kii de bulamazsa bu ahs, kullara bahedilen
nimetlerden rahatsz olup zevalini arzu etmesi nedeniyle yine
haset ediyor demektir.
dil

ve

el ile

nin Ysuf a

nk

kullanmas

ise,

haset kalb bir itir. Kalbin hasedi,

daha byk bir gnahtr. Kardeleri-

yapt gibi.

Kii, kabul eden birisinin yannda, hasedini yalan, gybet ve

ta'n

u teni

aa vursa

kullanarak

ile

ve bununla birini ilimden,

slay- rahimden, kendisine yaplan bir dua veya yardmdan

mahrum

etse ya da organlarla

haset deil, hasetten

rklemi ve

medii

fiillerde

talebi

bir eziyet verse,

gelen ilerdir. Haset

ileri

neticede, haset ettii

Eer bu
dnya

ona

adna btn

insann diyebilecei

lik

ilere s-

ho

zaman kullarn, rabet, korku ve

fiilleri

bir

lak, haset

haset olurdu. Kullann birbirine

ki,

bu akl banda

deildir. Zira haset kalbe

edenleri

dokunsa onlar zer."

(Al-i

aittir.

yle anlatyor: "Size

mran,

3/120).

bir iyi-

"Kitap ehlinden

olan kfirler de, puta tapanlar da size Rabb'inizden bir

indirilmesini istemezler." (Bakara, 2/105).

grup
den

istedi ki, sizi

ou

sizi

(Bakara, 2/109).

gr-

bulunmutur.

haset olsayd, o

Cenb-

onu bu

ahsa kar, Allah'n

olar btn ktlk ve taknlklar haset olurdu

bir

btn bunlar

saptrsnlar."

imannzdan

(Al-i

hayr

"Kitap ehlinden bir

mran,

3/69).

"Kitap ehlin-

sonra kfre dndrmek

isterler."

Kalp Hayat -2

550
Allah

nusret

vs.

hasedi,

kullarna

adna bahettii

muhabbet,

iman,

iyiliklere

kar,

hayr,

fetih,

kalplerin gsterdii

rahatszlk olarak tanmlayp, onun organlara deil, yalnz kalbe

ait

olduunu

kendisiyle

grerek,

bildirmitir.

Her ne kadar

kii,

ekien tabiatn susturamyorsa

aa kmasna

dmann

da, hasedini kerih

engel olursa, kalbini onunla

maktan, organlarn da onu kullanmaktan

ve

alkoymu

i yap-

olur.

te

Hasan'n sz de bu anlamdadr. nk kulun tabiatn deitirmeye ve dmann susturmaya gc yetmez. Ancak onu
iinde tutup kullanmann nne geerse, bylece hasedini
nefyetmi ve azalarn ondan uzaklatrm olur.
Bir grubun

cak organlarla
kalb

deil

fiil

konuyu ak

Hasan'n szn

fiiliyata

bir

delil gstererek,

dklrse zarar

husus

olduunu

verir." deyip,

hasedin

sylemeleri nedeniyle bu

bir ekilde izah ettim. Allah Tel da hasedin or-

ganlarla deil, kalple

olduuna

u ekilde iaret etmitir:

lar (Ensar) onlara (Muhacir) verilenlerden tr

bir ihtiya

"Haset, an-

(eilim) duymazlar." (Har,

"On-

gslerinde

59/9).

Bu yet kskanln organlarla deil kalbe ait bir husus

olduunu ve onu kullanmann bizzat haset olmayp, hasetten
kaynaklanan bir i olduunu gstermektedir.

Hasedin Zlm

Yan

Var

mdr?

(Haset edenin arzu ettii ey, haset edilenin

zulm etmi oluyor mu? Yoksa sadece

snda bir gnah mdr?)

Dedim

haset edenle Allah ara-

ki:

"Birinde

mas

bana gelince,

grdm

nimetlerin bende rahatszlk uyandr-

nedeniyle, zevalini istememle,

bana

cek bir bel gelse; mesel, zenginlii yerine

o nimetleri yok edefakirlik,

shhati yeri-

Hased

551

ne hastalk, ilim yerine cehalet, masumiyet yerine hizlan,

setr

yerine hatalarnn

aa kmas durumu

hasl

olsa,

dan piman olsam, acaba haset ettiim kiiden

gerektiren bir

Dedi

yapm olur muyum?"

kalm

haset,
ise,

bu

organlar kullanmaya gtrmeyip sadece

oluyorsun.

nk,
kullar hakknda O'na isyn

senle Allah arasnda bir gnahtr.

Allah'n nehyettii bir hususta,

etmi

istememi

helllik

ki:

"Eer bu
kalpte

zulm

ben de bun-

Bunda

haset edilene

kar

bir

sorumluluk

yoktur. Dolaysyla helllik dilemeyi gerektirmez. Kalpte kaba-

ran haset duygusu, gybet, yalan,

veya bir
helllik

mal gasbetme
dilemen

gibi bir

ban

eye sebep

bu

bir

o zaman

mezmm sahaya tamazsa, bu durum

yalnzca byk bir gnah olarak kalr.

rz,

olursa, ite

gerekir.

Kalpteki kskanlk,

olduu

skntya sokma

bir

mal ve

Bu

nefsle alkal, kullar

zulm yerine gemez.

Fakat, iinde

gnah, organlarn sebep

arasnda ksas gerektiren

ksas gerektirmeyen

nice

ey vardr ki, ksas gerektiren ok eyden daha byktr.

Hadste varid

olduu

tirdii gibi, hasenat

odunu yakp

zere haset, atein

bi-

bitirir.

Hlasa haset, yukarda bildirdiim

gibi,

kalbe

aittir.

Ama,

hasedin organlarla kullanlmas, hasetten kaynaklanan bir

itir.

ayet hasedin organlarla kullanlmas da bir haset olsayd, o

zaman gybet, yalan, vurma, ldrme, hrszlk gibi eyler haset
olurdu. Saylan bu ilerin hepsi birer gnahtr. Bunlar bazen
hasetten, bazen de kibir, riy,

dnya

sevgisi

veya fakirlik korku-

sundan kaynaklanrlar. Btn bunlar, baka trl

yanlm ve dinin sahih alanndan km olur.

tevil

eden

mridin terbiyesi
VE

HDAYETE ERDKTEN
SONRA FTNEDEN
S AKIND I RI LM AS I

SEKZNC BLM

Dedim

ki:

yaantm nasl olmal?"

"Gece ve gndz saatlerinde benim

Dedi

ki:

"Allah, ldkleri srada

"Cenb- Hak yle buyuruyor:

canlar alr, lmeyenleri de uykularnda (bedenlerinden alp

"Ruh

tir:

ve nefis insann iindedir.

na

ne

bn

Creyc yle demiRuh ve nefis arasnda g-

kendilerinden geirir)." (Zmer, 39/42).

benzer bir perde bulunmaktadr. Allah, nefsi vefat

ettirdiinde ruh insann iindedir. Allah nefsi vefat ettirmise,

ruhu iinden kar. ayet insan lmemise, nefsi ona iade eder
ve nefis, insan

uyanmadan nce yerine

bn Abbas,

buna benzer eyler

yerleir.

syler.

Ancak

unu

da

ilave

eder: "Nefis, akl demektir. Rabb'imiz bize haber verir ki,

nefisleri

uykuda

lenme ve
gayesiyle

ettirir.

Dolaysyla bizim uykudaki

gaflet-

Bu saknmay da, gnahlardan temizbunu da ancak Cenb- Hakk'n rzsn elde etme

saknmamz

ten

vefat

gerekir.

yapmak gerekir.

gnah perdesini
yrtmamak, Yce Yaratc'ya muhalefet eden eyi kabul etmemektir. nk Allah, kendisinden bir rahmet ve nimet olarak
Allah'n

rzsn gzetmenin

bizim uyku esnasnda

saknmamz

tan

tezahr

gaflet zere

ise,

lme aniden yakalanmak-

istemektedir.

duay okurHz. Peygamber de uyumak istediinde

du: "Allahm, senin adnla lyor ve senin adnla dinliyo66
rum." Hz. Peygamber uzanp uyuyaca srada yle dua
ruhumu kabzedersen onu bala ve merhamet
ayet yaatrsan, onu, salih kullarm koruduun gibi koru"'

ederdi: "Allah'm,
et.

m MUsned, IV, 294.

ag. ay.

Kalp Hayat -2

556

Allah korkusuna sahip mrid, her an ve pozisyonda ve

uyku esnasnda, lme anszn yakalanmaktan kendiemniyette saymamaldr. Uykuda vefat etmekten ve bir

bilhassa
sini

daha hi uyanmamaktan korkmaldr.

ayet mrid bu hususta kalbini havfa ikna etmise, bundan sonra Allah'n onun ruhunu, honut olmad, Allah'n
yasaklad eyleri ilemek ya da hukukullahtan baz eyleri zayi
etmek gibi eyleri srarl bir ekilde yaparken, uykusunda kabz
edivermesinden saknmaldr. Bylece yapm olduu eylerden tr, Allah kendisine pimanlk ve tevbe etme azminin
yan sra, ayet sabahlarsa Allah'n kerih grd eylerden

kanma, zerine yapmas

zulmeti ele geirmi
dil

uzatmsa

helllik

gerekli olan eyleri eda

olduu mal

etme ve

sahiplerine iade etme, onlara

alma konusunda kendine azim

verir.

Byle bir kimse uykuda lme yakalanrsa, inallah g-

nahlarndan mafiret olunarak Allah'a

kavumu

olur.

Eer

sa olarak karsa onun tevbe zere bulunma azmi

Allah'a kar haya sahibi olmay da salar. nk kul Allah'a
kar davranlarnda azim gstermekle O'na kar hayl davertesi

gne

ranmaktan daha ziyade yaknlk kazanr.

Kii, srekli nefsine
Allah'a sz vermitin.

den Allah'a

kar

Ne

unu

nefis!

Dn

de abuk szn unutuyorsun?

azim ve sebat gstermiyor ve buna

dahi vefal davranmyorsun?"

her

hatrlatmaldr: "Ey

Durum

byle

bir

Negn

olduundan, sen

yaadn gn uyumadan nce tevbeni yenilemelisin.

Sabaha

ulatn

her gn Allah'a

hamd

etmelisin.

nk

Allah seni uykunda vefat ettirmedi ve sana hayt verdi.

I iz.

Peygamber de uykusundan uyannca yle dua ederdi: "Beni

uykuda ldkten sonra dirilten, uykumda vefat ettirmeyen Allah'a

hamd olsun. " 68

d-Buhr, Da'avt, 15;

FM Dcvd, Edep, 98; et-Tirmiz,

Da'avt, 15.

Mridin Terbiyesi ve Fitneden

Sakmdrlmas

de

Sonra nefsine vefal davranmay

szlemesinin
Rabb'ine

kar

daha

yeni

olduunu

hayl davranmaya tevik

557
ve ona Allah'la

hatrlatarak

nefsini

et.

Uykuya dalmadan nce her defasnda azmini yenile, uykuyu lm iin bir ibret olarak hatrla; nk sen uykunda
deta bir l gibisin. Nitekim Cenb- Hak uykuyu vefat olarak isimlendirmitir. Dolaysyla uykunda seni vefat ettirme-

sinden endie

duymalsn

Sabahladnda
huzuruna hesap

ise tekrar dirilmeyi ha^ir

kacan dn.

iin

ve neri, Allah'n

Zaten Allah, sabahlamay

Bu da hair ve neHz. Peygamber uyandnda Allah'a dn

ba's (yeniden dirilme) olarak isimlendirmitir.

re

benzedii

iindir.

hatrlayarak yle duada bulunurdu: "Allah'm Senin sayende dinliyor,

Senin sayende lyorum,

halde sen

dn de Sanadr.

uyanr uyanmaz

ilk

yapacan ey

Allah'a

hamd ile gne balamandr. nk Allah seni vefat ettirmemi, uykundan uyandrmtr. Ayrca ahirette Allah'a dn
de hatrlamalsn.
Yataktan
trle

niyet

kalktnda

elbiseni

giymeye ynelirken,

emredildiin zere elbiseni

etmelisin.

Ayrca

duymalsn. Gerek

setr-i avret iin

Allah'tan ve

giymeye

meleklerinden haya

cin gerekse insanlardan

bilecek kimselerin gzlerinden

teset-

yannda buluna-

saknmak zere

tesettre

yneltmelisin.

Sabahleyin

mmknse misvaklanmalsn. Bunda

temizliini, Allah'n
ittiba

101;

az

rzsna ve Hz. Peygamberin snnetine

etmeyi niyetlenmelisin.

EbDvd, Edcb,

da

Kalp Hayat

558

htiyacn
edersin

ki,

varsa, abdcst

onlar seni

bozarsn,

sknt

veren eyleri

namazdan alkoymasn. Bu

tedbiri

izale

almak-

ayn zamanda Hz. Peygamberin emrine ittiba etmi olursun.

htiyacn gidermek iin helaya gireceinde Hz. Peygamberin
de yapt u duay okursun: "Bismillah, madd-manev pislik70
lerden ve kovulmu eytandan Allah'a snyorum."
la

Heladan knca yine Hz. Peygamber'in okuduu

yap: "Bana sknt veren eyi benden gideren ve faydal
71
brakan Allah'a hamd olsun."

Bundan sonra abdest alrsn. nce Hz. Peygamberin snnetine

ederek

ittiba

ellerini

ykarsn.

Ama

taharetlenirken te-

mizlenmeyi sol elinle yaparsn. Temizlenmede Allah'n

nutluunu dnmelisin. Zira O, yeti kerimede "Allah
edenleri ve temizlenenleri sever" (Bakara, 2/222)

Bu yet

su

ile

hotevbe

buyurmutur.

temizlenen Kuba halk hakknda inmitir.

buyurduu farzlar
yerine getirmek iin ykarsn. Bu sayede namazn farzn da eda
edersin. nk Allah abdestsiz namaz kabul etmez. Bu sebepSonra abdest azalarn, Allah'n emir

buyurmutur. Hz. Peygamber'in: "Abdestsiz

72
buyurmasna binaen, Alsurette kabul olunmaz."

abdesti emir

le

namaz

hibir

lah'n rahmet klarak makbul tuttuu ibadet, ancak taharet ve

abdestli olarak

Bu

yaplan

ibadettir.

farzlar eda ederken, Allah'n, senin

etme midini kalbine

srekli hatrlatmalsn.

namazn

kabul

Her defasnda

aza, buruna su verite, abdest azalarndan herhangi birini

ykayta o uzvunla ilediin gnahlara keffaret olmasn mit
et.

70

Nitekim Hz. Peygamber yle buyurur: "M'min kulun

el-Buhr,
III,

71

72

kr.

Vudu,

9;

Mslim, Hayz, 122; Eb Dud, Taharet,

99

bn Mace,

Msned,

III,

Taharet, 10.

57.

3;

Mridin Terbiyesi ve Fitneden

ulaan

abdest azalarna

ykadnda

elini

onun gnahlarna

su,

eline ait

Sakndrln as

gnahlara

559

keffaret olur.

keffarettir."

yle

ki

Devamnda Hz.
'

Peygamber, abdest azalarn tek tek sayarak her birisinden vuku

bulan gnahlara keffaret olacan zikretti. 73
Abdesti bitirince mescide gelirsin. Mescide gelmede na-

maz

cemaatle eda etmeye niyet edersin. Bununla

Peygamberin snnetine

hem

ittibay,

hem Hz.

de farz eda etmede

Mslnmanlarl; yardmlamay, orada hazr bulunan m'min-

yardm ummay

lerle birlikte

dua

nk

mescidde Allah'n

sen,

Allah'tan

ile

ziyaretisi

ziyaretinde

Sleyman'n naklettii

kim mescide

gelirse,

ikramda

Namazn
vam
mak

hkmndesin. Bu

u mny tefekkr

"Her

et:

o Allah'n ziyaretisidir. Ziyaretiye ikram etmek

ev sahihi zerine bir haktr."

net'i ile

niyet etmelisin.

Biz de Allah'n sana rz ve

Cen-

bulunmasn mit ederiz.

bitirince,

mescidde bulunup

nafile ibadete

de-

etmek, yoksa evine gitmek ya da maietin iin ie koyul-

m daha hayrl ve

olduunu

gerekli

tercih etmelisin.

Bun-

lardan hangisi evl ise ona ynel.

Evine girince Allah'n kendilerini

lendirdii

m'min

kar

kimselere

veli dostlar olarak nite-

efkat gstermeyi prensip

haline getir. Zira Allah dostlar, Allah'n kendilerine

verdii ve Cennet'ine lyk

kld

kimselerdir.

yaknlk

Nitekim onlar

Cennet'e ulatklarnda yle diyeceklerdir: "Biz daha nce de

aile fertlerimize

Hatta onlar

kar

efkatte

aile fertlerine

ileri

kar bu

derecedeydik." (Tr, 52/26).

efkatlerinden dolay gpta

duyulacak seviyededirler.

Sen de

kalbini

olanlarla birlikte

Cennet'teki Allah dostlarndan efkatli

emniyet iinde o makama erebilmek midi

efkatli olmaya ynlendir.

ag.

ayet

V, 330.

sfahan,

E. N., Tarihti sfahan,

II,

266.

ile

insanlardan birisi hatal yola

Kalp Hayat 2

560

onu Allah'n

girerse, sen

dorultusunda dosdoru

emirleri

Bu onlar Cehennem
Cenb- Hak yle buyu-

gidebilmesi iin ktlklerden alkoy.

ateinden koruman demektir. Zira

ve

"Nefislerinizi

rur:

Cehennemden

ehlinizi

(Tahrim, 66/6). Bir tefsirde

yle

koruyunuz."

ifade edilmitir:

"Siz onlar

talim ve terbiye ederek koruyunuz."

Eer
dan nce
itaat

bir ihtiya iin

arya kmay

istersen,

dar

kma-

arda Allah'a
nk senin ecrin

niyetlerini ncelikle pekitir. Yolda,

iyi

etmeye dair

niyetini srekli yenile.

niyetin lsndedir.

Ka'b'n rivayet ettii

tabnda

Birincisi,

hususu

maln Allah

u haberi

bilir

tespit etmitir.

misin

ki,

o Allah'n ki-

"ehitler

ksmdr.

yoluna vererek sevabn Allah'tan uman,

canyla da slm topluluuna destek olan fakat niyetinde ne

bakasn ldrme

ne de ldrlmeyi

dnmedii

halde,

kendisine isabet eden bir kaza okuyla vefat eden insandr. Bu,

durum o kimsenin kanndan akan ilk damlayla gnahlarnn

mafiretine vesiledir. ehid kimse ev halkndan yetmi insana
efaat edecektir.

sevabn Allah'tan umarak maln Allah yolunda

canyla da slm ordusunu destekleyen ve niyetinde

ikincisi,

sarfeden,

dman

ldrmek arzusu bulunup kendisinin lmesini

arzu etmeyen kimsedir. Fakat burada bir kaza oku gelip cann
de

aldnda bu
beraber

kimse Cennet'te Uz. brahim Halilurrahman

omuz omuza

bulunacaktr.

ncs, Allah yolunda malyla ve canyla cihad eden,

vata slm cephesinde yer

alan, Allah

meyi niyet eden kimsedir. Buna

kimse Cennet'te Allah'n

ar

bir kaza

altnda

isyan diye bir

sa-

yolunda ldrp, ldrl-

oku

isabet ettiinde,

klcn ekmi

ey kalmaz,

bu

bir vaziyette

mcahid olarak harolur. Bu ehit, dilediine efaat

Onun iin gnah ve

ile

edebilir.

hepsi affolur.

Sakmdrlmas

Mridin Terbiyesi ve Fitneden

561

Hlbuki bu kimse Allah yolunda mallarn ve canlarn

koymada eit davranmt ve de ld. Fakat niyetnispetinde, ikincisi birinciden, ncs de ikinciden

ortaya
leri

nk

stndr.

kimse ne lmeyi ne de ldrmeyi

birinci

ahs

niyet etmiti. kinci

ise

niyetinden geirmemitir.

himmetini

al

tutmak

ldrmeyi istemi fakat lmeyi

nc ahsa

gelince

ahstan stn

suretiyle birinci ve ikinci

hem

hale gelmitir. Zira o

hem

ldrmeyi

o niyet ve

de Allah yolunda

ehit olmay niyetinden geirmitir. Ka'b devamnda yle

"te bu

satr Allah'n kitabnda bulunmaktadr.

haber veriyorum."

der:

bnu'l-Mbarek'in bir arkada

sokaklarnda yrrken

unu

nakleder

unu mrldanmtr:

ki,

Onu

Mekke

"Develeri gderim

ama dedikodular gtmem."

Niyetini
bir

al

tuttuun lde

byk

olur.

ie teebbs ettiinde gcn yettii lde

Eer

byle yaparsan

ecrini

hem

niyetin

Herhangi

niyetini

al tut.

hem davranlarn byk

kazanrsn. Hatta pratikte onu gerekletiremesen

niyetinin

bile

mkfatn alrsn.

arya karken
lise

ecrin

rastlarsan onlara

niyetinde unlar

bulunmaldr: Bir mec-

selm vermek, bir

mazlumu grrsen

yardm etmek, bir mnker grnce onu gcn yettiince deitirmek ya da kalben buzetmek, yolda eza veren bir eye
rastlarsan onu yoldan kaldrmak, tandk ve arkadalara rastla-

dnda
iin

onlarla

onlarn

mmkn

selamlamak,

hl ve

mertebe Allah rzs

hatrlarn sormak, akraba ve dierleri

de ayn eyleri gzetmek. nsanlarn ilerinde, senin

edebilecein bir husus varsa,

lamann,

hl

yardm etmek. Bu

sla-i

sena da bulunursun.

yardm

sayede selam-

yardmlamann sevabna peirahim yapar ve Allah'a kar da hamd

hatr sormann,

nen ularsn. Ayrca

iin

'

Kalp Hayat -2

562

Bakasn
meye

sevindirmeyi kastederek karndakilere selm ver-

hem selamnla hem

niyet edersen,

sevap alrsn.

Eer

sevinmezse

bile,

bn

olmu ve

mer'in yle dedii

sevap

gamber
lk ve

"Ben

hamd

Amr mrsel olarak u

b.

zellikle

edilmesi iin

tekrar edince

Hz.

dar

ka-

Hz. Pey-

Hz. Peygamber, "Nasl sabahladn?" so-

adam

yine

"Salk ve

afiyet iinde!"

dedi.

cevabn

mer

"Ben de byle

hamd

bir

adama, "Naslsn?" diye sordu. Adam, "Al-

bir cevap

mer

vermeni beklemitim."

etmesi iin hl

sarf edecek,

karlamak

de O'na,

dedi. Yani Al-

hatrn sormutu.

Karlatnda yz evirecek ya
sa ve seninle

Hz. Peygam-

aradm cevap budur. " buyurdu.

hamdolsun, hayr zereyim!" dedi. Hz.

seyle

selm verip

rivayeti nakleder.

hamdolsun hayr zere sabahladm."

ber, "ste benim

lah'a

Nitekim,

Hz. Peygamber nc kez sorusunu tekrarlaynca adam,

"Allah'a

lah'a

Allah'a

adamla karlat. Ona, "Nasl sabahladn?" Adam, "Sa-

afiyet iinde!" dedi.

rusunu
verdi.

bir

kazanm olursun.

nakledilir:

selm almak ve bununla Allah'a

rm." Fudayl

aranzda bir samimiyet oluur

hannn sormakla onun

ve sen ona selm vermek, hl

hamdetmesine sebep

de onu sevindirmekle

da kederlenecek

suretiyle Allah'a

kar

eytann onu kullanmasna sebep

birisi

var-

saygszca szler
olacaksa,

o kim-

selamlamasan da niyetinden tr sevap alrsn.

insanlarla

selamlamada daha nceki

niyetini kalben hatr-

lamaya al. Her ne kadar selamlamada niyetini yenilemesen

bile,

daha nceki niyetin sana

seni

vme

istei veya

kfi gelir.

Bu

niyetin, insanlarn

yerme endiesi, ya da onlardan madd

menfaat edinme arzusu

gibi

bir

mlahazalar kalbini kuatncaya

kadar yeterlidir. ayet senin kalbine bu tr arzular doarsa,

senin kalbinden halisane
gre deerlendirilirsin.
iin

selamlamaktan

yaptn

geri

niyeti giderir

halde azz ve

durma.

cell

ve sen niyetine

olan bir tek Allah

Mridin Terbiyesi ve Fitneden

Sakmdrlmas

Bir de riyaya srkleyen hatrlar

meydana gelemeden nce

nk dman

dikkatli ol ve sakn.

563

kendisinden emniyette

olduunu hissettiin bir esnada senin karna kverir, kalbine

hatrlar hcum eder ve seni endielere drr. Yahut seni
verek

gafil avlayabilir. Seni,

madaki gerek sevab ve

selamlamadaki ve

niyeti

dnmekten

hl

hatr sor-

Artk

alkoyar.

bundan sonra kalbine doan hatra kaplr, selamlama ve

dnmez

hatrdaki sevab

hl

olursun.

Halk arasnda selam yaymann byk ecir ve mkszlefat verdiini unutma. Nitekim Hz. Peygamber
15
riyle bunu emir buyurur: "Aranzda selamlamay yaynz."

Ammar
cem' etmi
Sana selm
lece farz

yle

" ey vardr

der:

gibidir:

verilirse

Birincisi

selam

iyi

ki,

onlar yapan

iman

btn leme selam yaymak..."

bir ekilde

almaya niyetlen. By-

da yerine getirmi olursun.

Ashabdan

birisi

Hz. Peygamber'e rastlayp 'esselamu

Bunun zerine Hz. Peygamber, "On basene." buyurdu. Baka birisi "Esselamu aleykm ve rahmetullah." dedi. Hz. Peygamber, "Yirmi kasene." buyurdu. Dier

aleykm' dedi.

birisi gelerek,

"Esselamu aleykm ve rahmetullahi ve bere-

"Otuz hasene."
buyurdular. Bu rivayeti Hasan ve Mekhul, Hz. Peygamber'den naklederler. Hatta Mekhul unu da ilave eder. "te
kath." diye selm verince Hz. Peygamber,

bu ekilde insanlar birbirlerinden stn hale gelirler.

Senin hl ve

hatrn

sorarlarsa,

" 7()

mutlaka Allah'a

hamd
hl

hat-

bu niyetinden tr sevap alrsn.

Ama

meyi niyetinden geirmelisin. Sana selm verilmez ve

rn sorulmasa

dahi, sen

selm verdiklerinde mukabelede bulunur, hl

75

76

Mslim,

man,

Miisncd,

I,

93; cl-Tirmiz, Et'ime, 45;

165.

Miisnecl, IV, 205.

et-

hatrn

sorduk-

bn Mce, Mukaddime, 9;

Kalp Hayat -2
lannda Allah'a

hamd ederek cevap verir,

bn

umarak daha nceki

hem

niyetin

hem

bir

de bu esnada seva-

halis niyetini hatrlarsan,

bu sayede

sevabn alrsn.

de amelin

Selm verirken sevabn unutsan ya da hl hatrn sorulduunda cevap verirken, bu iin sevabn dnmesen, daha nceki niyetin zere ecre nail olursun. Zira

buyuruyor: "Kim

teebbs eder de onu yapmazsa ona bir

bir iyilie

" 77

kasene yazdr.

hatrn sorulurken, sevabn umarak

Sakn Allah'n sevabn ummadan ve bu niyetini

Selmlarken ya da
cevap vermelisin.

hl

kavramadan cevap veren kimse

nin hl

Hz. Peygamber yle

hann

sorarak

gibi

ummadklar

olma. Zira insanlar birbirleribir

ekilde sevap

alrlar.

Soran, sevap kasdetmez ve mit etmez. Sorulan da, soran

ahsn

kazanmay

sevap

dndn

idrak etmeyebilir. Hlbuki kendisine hl hatr

soran

ahsn bu davran

ile

sevap

bunu

fark etmeyebilir,

almay

sorulduunda,

amaladn

ve bu

ne durumda

ol-

noktada

yardm

duunu

syleyerek ona cevap verir. Mesel bir hastaya, "Gece-

etmesi gerektiini idrak

etse,

nasl geirdin ya da kendini nasl hissediyorsun?" diye sorulduunda, Allah nimetlerini hatrlayarak halini arz etmez ya da

yi

duyduu acy

ifade etmez.

durumu anlalyor. Mesel

o, "Siz

Salkl

etmeden de

"Naslsn?" diye

sorulsa

"Naslsn?"
nemini

der,

uursuz bir ekilde

dieri ile karlanca,

ise,

gitmektedir. Biri

dieri de, "Sen nasl?"

kavram

bir

sz konusudur.

olanlarn hl hatr sormalar

alkanlk gerei srp

hamd

kendisine,

ifade

naslsnz?" diyerek mukabelede bulunur. Zira arada

yardmlama mlhazas
ve

nk bunu

cevabn

verir!

Eer

olsalard, Allah'n nimetini hatrlayarak

iin

O'na

eder, sorulan soruya etrafl cevap verir ve hallerini arz

el-Buhrt, Rikak, 31; Mslim,

man,

203, 204; Msned,

I,

227.

Sakmdrlmas

Mridin Terbiyesi ve Fitneden

"Naslsn?

ederlerdi. Biri sana,

geti?"

565

geceyi nasl geirdin?

gnn nasl

dediinde, ona, "Allah'a kr, iyiyim, geceyi

gnm yle

zelliklerle geirdim,

u u g-

geti." demelisin.

Hz. Aie'dcn nakledildiine gre o yle demitir: "Kendisine,

"Nasl sabahladn?" diye sorulan kimse "Elhamdlillah,

hayr

zere." derse, o

gnn krn eda etmi

olur."

Ebu'd-

Derda yle demitir: "Bir kimse kardeine naslsn diye

o da, "Elhamdlillah, hayr zere." derse,
buyurur:

sorar,

Cenb- Hak yle

"Kulum bana hamd senada bulundu."

Birine hl hatr

sorduunda, meselenin idrak ve uuru

inde, Allah'tan sevap alma niyetiyle sor. Senin hl

rulduunda

da,

bu

niyetini yenileyerek srdr.

hatrn

Bu

i-

so-

idrakle

sormaz veya sorana cevap vermezsen, evden karken ettiin

etmi

niyet zere hareket

Ayn
caiz

ekilde,

olmayan

dar karken

bir ses

un, kokladn

olursun.

kadn grsen yz evirmeyi,

duysan kulak vermemeyi; grdn, duydu-

eylerden

ibret

bir

almaya

almay

niyetlersen, ister

ey yap ister yapma, bu niyete mukabil sevap alrsn.

arya kacan zaman, rzkn kazanacan i yerine, helal
rzk kazanmak, Hz. Peygamber'e uymak, sevap kazanmak, ailebir

bakasna muhta olmamak,

akraba ve komulara iyilikte bulunmak, zekt vermek vb. gayeleri dnerek gitmelisin. Bu niyetle hareket edersen, yzn, ayn
on drd gibi aydnlk olduu bir ekilde Allah'a kavuursun.
Yani Allah'n huzurunda yzn ak olur. Nitekim Eb
nin geimi iin para kazanmak,

Hreyre'nin rivayet ettii hadste Hz. Peygamber yle buyuruyor: "Kim, insanlardan bir
iin

ya da

komusuna

iyilik

yz dolunay gecesindeki ay

ey

istememek

yapmak
misli,

cl-Bhr, Rikak, 50, 51; Mslim,

Rikak, 102;

Msmd,

II,

230,

III,

iin veya ailesini

iin helal

rzk

geindirmek

talebinde bulunursa,

parlak olarak Allah'a kavuur."

man,

16.

369;

bn Mce, Zhd, 39;

7*

Darim,

Kalp Hayat -2

566
yerinde de ver'a niyet etmelisin.

Allah'n

olsa bile,

her trl kar ve kazanc, cret ve

houna gitmeyen

madd kar

Btn dnya

terk etmelisin.

Sana bir mteri geltiinde veya sen bakasndan bir

aldn zaman, al veri^fnde ihlasl bir ekilde vera' sahibi
niyetlenmelisin. Keza ticaretinde gerek senin

maya

ey
ol-

konumun-

dan ve tecrbenden, gerekse ardaki itibar ve imknlarndan

dolay, senden yardm bekleyen her Mslman kardeine yar-

dm etmeye niyetlenmelisin.
"Cenb- Hak, arda
olur."

79

hadsinde belirtildii gibi,

retmekten

Dier
iinde

snda

kendisini

geri

sevabn umarak Allah'

zik-

bir hads de yledir: "Allah' dan gafil kalan kimseler

kimse, savata kaan

kimse, btn insan ve

mer de

dmanlarn

arda Allah'
"m
hayvanlar saysnca sevap alr.

klcn ekip hcum eden

kimse gibidir.

Hz. Peygamber'den

unu

ktnda, "Allah'tan baka ilah yoktur, O bir tektir

Mlk ve hamd O'nadr. Hayat veren ve ldren O'dur.

O her eye kadirdir"

yazar, iki milyon

gnahn

derse,

siler

arka-

zikreden

"Kim arve orta yoktur.

Hayrlar O'nun

nakleder:

ya

elindedir.

honut

kalmamalsn.

O'nu hatrlayp anan

Hz.

kimseden

zikreden

Allah o kimse)

ve ona Cennette bir

Sen de byle demelisin.

ayet ardan getiinde, Allah' zikretmek ve Allah haklarn gzetmek istiyorsan, Allah'n seni, sana yakmayan, etrafndaki cahillerin hali gibi bir durumda grmesinden utan,
takval ve rastgele konuanlarn yannda bile zikreder bir hl

dnda

grmesine rza gsterme. Nitekim Abdullah b.

Mes'ud yle demitir: "Kur'n hamiline yakan ey, insanlar

79
80
81

seni

Eb Dvd, Chd,

74; ct-Tirmiz, Da'avt, 46.

es-Syt, Camiu's-Sair,

II, 19.

et-Tirmiz, Da'avt, 35, 62;

ht Mcc, Ticaret, 40;

Darim, sti'zan, 57.

Mridin Terbiyesi ve Fitneden

uratnda

rastgele ilerle

Sakmdrlmas

567

konuma-

takvasyla, onlar rastgele

daldnda

sktuyla temayz etmektir." Bylece Allah senin zerinde ilim nimetini ve sana bahettii delilleri grsn.'
ya

Gcn
ce,

yeterse

saydklarmn tamamna

evinden karken dnyalk bir

niyet etmelisin. Byle-

ey

kazanmadan nce, niyeok sevap kazanrsn. Nitekim bu hususa dair Ka'b'n

tinle

sz daha nce gemiti.

i yapmak, borcunu demek, alacan

Ticar bir

ev halk iin bir

leini

ey satn almak,

etmek

icra

istemek,

ihtiyacn gidermek ya da mes-

vb. hususlar iin

dar ktnda,

gcn

yet-

dnr ve O'ndan sevap umarsan, CenbHak bu dncene karlk ona denk sevap verir.
tiince Allah'

Ayn

ekilde ilim

cn yettiince

tahsili iin bir

yere gitmek istediinde, g-

Allah'a taata niyet eder,

O'ndan sevap umar, b-

tn bu hususlarda, Allah ve Resl'nn emrine ittibay gaye

edinerek sabahlarsan, dininde sana fayda veren, seni hayra ulatran

v#erden

de uzaklatran ilim talebinde

bulunmu

Bylece, Allah'n Cennet'e giden yolu sana

mit

olursun.

kolaylatrmasn

Nitekim Hz. Peygamber' den gelen bir hadste

yle buyurulur: "Kim ilim elde etmeyi umarak bir yola koyultma,
edebilirsin.

Allah da o kimseye Cennet 'e giden yolu kolaylatrr."82

Keza Safvan

b. Assal'in,

hadse gre, melekler

kanatlarn

sin.

gererler.

Hz. Peygamber'den rivayet ettii

bu yaptklarndan raz olur ve zerine

nk

zikir

halkalarn limler oluturur.

Ayrca Cennet bahelerinden yararlanmaya niyetlenmeliZira bu hususta

hads-i erif rivayet edilmektedir: "Cen-

net bahelerine

Reslallah

uradnzda

onlardan yararlann." Kendisine "Ya

Cennet bahesi nedir?" diye sorulunca Hz. Pey-

gamber, "Zikir halkalardr." 83 buyurdular.

cl-Buhr,

lim,

10; el-Tirmiz,

cl-Tirmiz, Da'avt, 82.

Kur',

10;

Miismd,

II,

252.

Kalp Hayat 2
-

Bir de kendisine selm verebilecein kimselere selm ver-

meyi ve onlarn

hl

htiyac olan

mann ihtiyacn

hatrn sormay

bir din

ihmal etmemelisin.

kardeini ziyaret etmeyi, bir Msl-

grmeyi, vefat eden varsa, cenazesine katlma-

y, hastalar ziyaret etmeyi vb. hakknda din

ileri

yapmaya niyetlenmelisin.

da Allah

rzasn

btn bu

gzetmeli,

niyetleri

Mmkn

bilgi varid

mertebe bu konular-

O'ndan sevap beklemelisin.

tam olarak yerine

daha nceden takdim ettiin

karln

yann

nakleder:

zereyim. yle

hadsi

alrsn.

ise

niyetlerinin ecrini grrsn.

iyi

bile, niyetleri-

nk Hz. Peygamber, Allah'n

Cenb- Hak yle

kulum bana

buyurur: "Ben

b.

u be-

kulumun zarn

zanda bulunsun."*4

diledii ekilde

Uz. Peygamber'den Vasile

Eer

getirirsen, amellerinde

Niyetlendiin eylerin hepsini tam yapamazsan

nin

olan

Eska' nakletm itir.

Bu

O halde

zannn lsnde, O'nun sana ihsan ve muamelede bulunduunu yakn bir bilgi ile yaknda grrsi.
sen, Allah'a olan

Kul Zhir ve Btnnda Gereine Uygun Allah

Hakkna Riyet Ettikten Sonra Nefsi Hususunda

Korkaca eyler
Dedim

ki:

"Bundan sonra, Allah'tan baka birileri

melelerde endie ettiin noktalar nelerdir?"
Dedi

iin

yaplan mua-

ki:

megul olduun

anlattm

konularda

onu gzettiin srece, senin iin ancak, eytann,

acma ynnden sokulmasndan endie ederim.

nasihat ve

"Sen, nefsinle

ct-Tirmizt,

Zhd,

51, 60.

ve

Mridin Terbiyesi ve Fitneden

SakmdrJmas

569

eytan bu ynden gelir ve nefsine olan muhabbetin asndan nefsinle tartr. Neticede nefsin, insanlara olan merhametin ve onlara ettiin nasihatlerden

'

ileri

gelen ve daha nce

nem vermediin

vglerine rabet etmene neden olur. Nefis

bununla, kendisine bir paye ve makam verilmesini hedefle-

mekte, neticede de amellerini

ifsat

ve iptal ettirmeyi amala-

maktadr.
Ka'b

b.

Malik'in Ha. Peygamber'den rivayet ettii

duymadn

si

mi: "Kiinin dini hususunda, mala ve erefe

dknlk, koyun srsne musallat olan

olduu zarardan daha

Dedim

oktur.

"

iki

u hadduyduu

kurdun srye vermi

ki:

"Bu nasl olur?"

Dedi

ki:

"Pek ok mrid, gnahlardan

rnda ve

riydan kandkla-

ihlsh olup kalplerinden gayrullah sildiklerinde,

tan onlar aldatacak bir

ile

arnp

rahatlama

menfez

bulamad

gibi nefis

ey-

de dnya

imkn bulamaz.

Kul, ihlsh ve metanetli davrandka nefse, dnya ve iindekilere rabet etme ve din ibadetlerde bakasna kar yapma-

ck davranlarda bulunma
durumda dnya

ile

yollarn daraltm demektir.

rahatlayaca

da o kulu dnyaya balayacak

tam
tir.

bir

azim ve metanet

Ancak

nefsin

bir

bir

menfez bulamaz.

Bu

Dman

neden bulamaz. nk kul

iindedir. Nefis

de ona boyun

emi-

boyun eii kt huylardan tamamen arnma-

sebebiyle deildir. Bilakis srekli, kulu dnyaya meylettire-

cek

neden gzetlemektedir. nk o kimse, insanlarn din

yaantda gevek olduklarn, kendilerine sularnn cezas vebir

rildiini,

aknlk ve dknlk iinde, sarho,

hasta,

ct-Tirmizt, Ztihd, 43; Darim, Rikak, 6\;Miisned, III, 456.

sar, kr

Kalp Hayat -2

570

olduunu

ve l gibi

ar

hissi

kar

grr. Kalbinde o zavalllara

bulunan

basar. Zira kendisinde

delil

ve

rahmet

bilgilerle,

Allah'n onlarn kalp gzlerini aacan, kalb hastalklardan

kurtaracan, onlarn da l vaziyetlerinden kurtulup, ihya

olacaklarn ve kendisinin madd bir kar gzetmeksizin, bu-

nun sevabn

Bu

sadece Allah'tan beklediini

dnr.

adama benzer ki, pek ok hastal bulunmaktadr. Hastalklar onu gecelen uyutmaz, gndzleri de
kul yle bir

baygn brakr.

Bu

gibi.

bir

Ar bir gz hastal ya da bedendeki bir ban

hastalk cretsiz, tabi bir

ilala iyiletirilir,

masrafsz

ekilde shhatine kavuur. Hasta artk uzun bir uykusuzluk-

tan sonra geceyi uykuyla geirir,

uzun

gndz de

shhat ve

sakin geer. Nihayet

bir

zdraptan sonra
afiyete

kavuur,

hayat dzene girer ve yaants dzelir.

O kimse, baz Mslmanlarn, eski hastalna duar olduklarn

grr.

Uykusuz kalmakta, zdrap ekmekte ve hayatlar

dzensiz bir ekilde devam etmektedir. Onlar grdke kalbin-

de bir

acma hissi

uyanr. Allah'n kendilerini bu hastalklarndan

kurtaracak ve ifa kazandracak ilac bildiini,

madd

bir cret ya

da menfaat beklemeden o hasta kimseleri tedavi edebileceini

dnr ve

te

tedavi iin

sz geen

btn gcyle gayret

adamn durumu

onlar Allah'tan yz evirmi,

kendisini de onlar, Allah'n izni

ilacn da

Onlar

Allah'a

byledir. nsanlara

bakp

kalpleri hasta, tedavisi zor ve

ile,

tarp iyiletirerek ihya edecek bir

faaliyete geer.

gsterir.

bu kalp hastalndan kur-

bilgi sahibi

arr ve

olarak grnce,

hastalklarn belirterek

gsterir.

bu vaziyette grnce, riyaset sevgisi, tasanonu fitneye drecek bir menfez bulur. By-

Nefis, sahibini

nu' ve gsterile

lece nefis rahatlar ve bilir ki, insanlar, kendisini

sayg gstermekten ve

iyilik

vmekten,

yapmaktan alkonmazlar.

O kiinin

Mridin Terbiyesi ve Fitneden

bu hususa

tabiat da

kar

bir

Sakmdrmas

571

meyil duyarak dnyalk menfaate

ho

bakmaya balar; nk, kaybettii eylerden daha fazla bir

ikrama nail olmutur. Zira bu seviye, idarecilerin mevkilerinden yksek

bir seviyedir.

insanlara nasihat

ve kendini salverir.
sayg,

iltifat

ve

iyi

etmeye balar,

Dman

nefsi

de glenir, rahatlar

ahs, insanlarn gsterdii

nazardan holanmaya armaya dair bir
da bu

menfez bulmutur. nsanlar tevbeye sevk etmek, slah olmalarn salamak, kalplerinin hastalklarna ifa bulmak bizzat kendi eli

ile

olunca, onlarn Allah'a

yaklamalarna neden olduu

onu anne-babalanndan daha ok sever ve mal ve canlarna

tercih eder bir vaziyette, onun etrafnda deta hizmetiler gibi
iin

Bu tavrlarla Allah'a daha ok yaklatklarn

Ona en yksek payeleri verir, selamda onu tazim

pervane olurlar.
zannederler.

eder, izzet ikramda bulunurlar.

dmann

"Sen onlar Allah'a

itiraz edilse

kar ak u evke

nefis ve

szleri fsldarlar:

getirensin!"

dnyalk eylerden daha yksek

nefis, terk ettii

mutur. Artk

btn bunlar

nk ona

aldatmasdr.

bir

Ama

Bu

bir

sayede

paye bul-

bel ve imtihanlardan uzak kalamaz. Bir szne

ya da yaptklarndan bir

ey

hatal grlse

hemen

dman onda u kanaati uyandrr: "Bu durum,

etrafndan dalmasn diye, Allah namna bir fke-

fkelenir ve

mritler

lenmedir."

Ayb

kusurlu grene

ok

kabul grmesin diye,

kar

kendisini

gybete srkler. Bylece, takva adna pek

hell eyleri dahi terk

gybet etmekle gnahn

Kendisine gece

bu fke onu,

etmi

iine

bir

durumdayken, insanlar

der.

namaz ve gndz orucundan

arz olunca ya da ok glme vb.

bir aksaklk

sadr olunca

o
aksaklk ve eksiklii insanlarn bilmesine ve grmesine tahamml edemez ve bir ksm yapmack amellerle onlara kar tekellfe girer.

Dman

da o

hatalar

ahsn, bu

amelde eksik ve aksak vaziyete

nefis,

tavryla evresindekilerin

dmemesi

iin byle

davran-

Kalp Hayat - 2

572

mas

uyandrr. evresindekilerin onun

gerektii kanaatini

tuttuu yolu terk ederek, neticede

caklar endiesi

ile

ahiret

yolundan da uzaklaa-

uyarr.

Bu durum nefsin aldatma yollarndan biridir. Gaye nefsin

makamnn dmemesi, srekli sayg gsterilmesi, vlmesi ve

Onun

ikramda bulunulmasdr.

ameldeki eksik ve aksak yn-

ne muttali olmalarna tahamml edemez. Hatta bu mevzuda

doru

insanlar iin

amel ediyor da Rabb'i

iin

Byle davrannca, Allah'la irtibat

bilemedii bir ekilde

nefsini

bu kimse,

ve yalan birtakm mazeretler uydurur. Sanki

aknla

kesilir,

gibidir.

yardm

ve

Makamn

sona ermesini istemez.

kaybetmemek

aratrma yapmaz. Neticede

iin

Allah'a

masiyete der. Bylece yaptklar ibadetler Allah'tan

iin

kalkar,

kemekelie der. Artk

evresindekilerden grd eylerin

gzetleyemez.

edilen konularda

amel etmiyor

davet

kar

bakas

olmu olur.
Bu kimse dnyada yalanc

lah'a taatten

nk kendisi AlO'na arr; Allah' ba-

olarak kalr.

kand halde, insanlar

kalarna hatrlatr ama, kendisi O'nu unutur; dnyada zahid

olmay tler ama, grnrde ona meyletmezse

ona meftundur;
i

da vurduklaryla insanlara irin grnr ama,

lemindekilerle

Rabb'ine

bile iinden

Allah'n

bal olduunu

nefretini

gsterir,

ama

ii

celbeder;

insanlara,

alemiyle

O'ndan en

uzak olan odur.

Hidayetten sonra

aknla

krle maruz kalmaktan;

yz evirmekten Allah'a

basiretten sonra

Allah'a yneldikten sonra

snrz. Allah'dan,

ve raz olaca ilerde bize

Dedim

dmekten;

yardm ve

O'ndan

kendisinin sevdii

selmet vermesini

dileriz.

ki:

"Szn ettiin ekilde olan mridin halka nasl nasihat

etmesi uygun olur?"

Mridin Terbiyesi ve Fitneden

Dedi

Sakmdrlmas

573

ki:

"Ben o mridin kime nasihat ederse haktan sapacan

sylemedim. Sadece Allah'a
senin iin endie ettiim

Dedim

kar doru olmaman durumunda

durumlar anlattm."

ki:

"Hak ve

hakikat yolundan sapmadan ne

zaman

nasihat e-

debilirim?"

Dedi

ki:

"Nefsine, Allah'n sana g vererek ve nazarnda btn

varlklar deersiz gstererek nimette

rirsen,

halkn sana

kar

bulunduunu

kabul

vg, yergi ve ellerindekine

mah duygularn nefyetme durumu galip olursa;

vd konularda, isyana dmeden, halkn seni

etti-

kar

ta-

Allah'n seni
tenkit

etme-

sine nefsin rza gsteriyorsa; takdir edilen eylere yakn bir

ekilde inanyorsan, onlardan midin

sen de onlara

Ancak bunu, onlar slah edecek

nasihata azmedebilirsin.
leri

kesilir,

bilgi-

Allah'n kitab ve Resl'nn snnetinden rendikten

sonra yapabilirsin.
ancak,

Bu

bilgileri elde edince,

huylarnn sana

el

onlara nasihat et

uzatp nn kesmelerine meydan

verme!

Bu konuda en

gl irdeye sahip

olduunu dnsen

bi-

honutsuzlua, methedilmede sevince

veya dnyaya tamah duymaya gtren btn hatrlar kendinle,

kiiyi tenkit edilmede

den uzaklatr. Kendini kurtulmu zannettiin halde, halkn

kurtuluunu helknla istemen

Kendinde bu gc

bir aldatmadan ibarettir.

hissediyor,

etmeyebiliyor, insanlarn senin

bu hatrlar gzetip kabul

davranlarnda

eksiklikler gr-

mesinden tr fkelenmiyor, sznn dinlenmemesine de

aldrmyor, bu durumlarda Allah'a

snyor ve

takdr edilene raz oluyor, Allah'n seni

senin

hakknda

vmesinin halkn v-

Kalp Hayat -2

574

olduunu, bu vgnn onlarn tenkitlerini

bulunana tamah giderdiini; bununla birlikte

glerinden stn
ve onlarn elinde

edilmeyen bir konuda sana bir zarar veremeyeceklerini,

Allah'n onlarn kalbine att duygularla ancak seni vebilecektakdir

lerini biliyorsan,

Allah'n ilmi ve O'na

hamd etme

ile

dnya ve

verecei sevaba da kani isen onlara nasihat et. Ancak

sylediklerini bilfiil terk etmekten ekin, nce kork sonra kor-

ahirette

kut, Allah'tan

yardm dile ve ona tevekkl

Btn g ve kuvvet O'ndandr,

Kendisinden zerimizdeki nimetini

et.

O korur,

O'na dayanlr.

tamamlamasn dileriz.

KAYNAKA
cl-Acln, smail b.
rut,

Muhammedi, Kefu'l-Hafa

Bey-

ve Mzl'l-lbas,

1351

Afifi,

Ebu'l-Ala,

Ahmed Naim,

a-Tmmmf^en^ f-BMmfi^^m
,

>

1970

Tccrid Mukaddimesi, Ankara,

Arberry, A. J., Sufism, an Account of the Mystics oj slm,

bn Hacer,

el-Askalan,

Kahire, 1945

New York, 1970

Tchzib't-Tchzib, Haydarbd, 1325

Atar, Feridddin, Tczkirct'l-Evliya, st. 1985.

(tr. S.

Uluda)

Aydn, Hseyin, Muhsib'nin Tasavvuf Felsefesi, Ankara, 1976

Aydnl, Abdullah, Dou Devrinde Tasavvuf ve Hads, st. 1986
el-Badad, el-Hatip,

Tarihti

Badad, Beyrut,

trs.

el-Bcyhak, u'abu'l-man, Beyrut, 1990

el-Buhar,

Ebu Abdullah,

el-Camiu's-Sahih,

Canan, brahim, Hz. Peygamberin Snneti

ed-Darimi,

Ebu Muhammcd,

Msr,

Terbiye,

es-Snen, Beyrut,

1351

Ankara, 1980

trs.

Ebu Davud, es-Sicistan, es-Snen, tr. ve yer belirtilmemi.

Ebu Nuaym, sfahan, Hilyct'l-Evliya, Beyrut, 1387
Ebu Talib el-Mekk, Ktu'l-Kulb, Msr, 1961
Ebu Zura, er-Raz, Camiu'l-lim ve'l-Hikem, Beyrut, trs.
el-Gazl, Ebu Hamid Muhammed, el-Mmkiz mine'd-Dall, Msr,
1967. (A.

Mahmud'un

erhiyle birlikte)

el-Hakim en-Nisabr, cl-Mstedrck ala's-Sahhcyn, Riyd, 1335.

el-Hatibu'l-Badad, Tarihi Badad, Beyrut, trs.
Heysem, Nureddin
1967

Ali,

Mccmcu'z-Zevaid

ve Menbeu'i-Fcvaid,

Beyrut,

el-Hind, Ali el-Muttaki, Kenzu'l-Ummal fi Sneni'l-Akvali ve'l-Efal,

Haydarbd, 1364
Hcvir, Ali el-Muttaki, Kenzu'l-Ummal fi Sneni'l-Akvali ve'l-Efal,

Haydarbd, 1364

Osman, Kefii'l-Mahcub, st. 1982. (tr. S. Uluda)

Ebi Hatim er-Raz, cUCerhu ve't-Ta'dil, Beyrut, 1952
el-Cevz, Ebu Ferec, Stfatu's-Safvc, Kahire, 1970.

Hcvir, Ali

bn
bn
bn Esir, el-Cezer, el-Lbab, f Tehzibi'l-Ensab, Beyrut, trs.
bn Hallikan, Ahmed b. Muhammed, Vefeyatu'l-A'yan vcEnbau
Ebnai'z-Zaman,

Msr,

1367

bn Hanbel, Ahmed, ez-Zhd,

Beyrut, 1398

yi amel ileyen kimse

ya da istedii

bana

bir

duasnn

kabul

olmamasn

ekilde kendisiyle muamele edilmemesini,

dmannn

eline

dmesini

ya da dnya ktlklerinden birisine maruz

kalmasn

irkin

musibet gelmesini,

grp bunu tepkiyle karlar ve sanki Allah'a

minneti

varm

isteyerek,

gibi ameliyle

marp

Allah'tan

karlk

mkfatlandrlmas gerektiini dnrse

yapm saylr.

ameliyle ucub ve

idll

Kukusuz Allah'n

kullanna olan nimeti ve fazl olmasayd,

onlar iyi ameller ilemee muvaffak etmezdi. Zira iyi

amel Allah'n bir fazl ve nimetidir, kullar ise pek az
krederler, pek ok gnah ilerler. Dorusu kretmek
de Allah'n bir nimetidir. Gnahlar ise pek oktur. Allah
yle buyuruyor: "Eer stnzde Allah'n ltuf
ve merhameti olmasayd, iinizden hibir kimse

asla temize

kmazd." (Nur.

24/21)