Politike stranke

Politika stranka je organizovana grupa, temeljena na odreenoj ideologiji ili

ekonomskim interesima. Za cilj ima potpuno ili djelomino osvajanje i vrenje dravne
vlasti, demokratskim putem na osnovu izbora.
U politiku stransku se dobrovoljno udruuju ljudi radi zajednikog nastupa u drutvu
(dravi).
Sudjelovanje u izborima temeljna je razdjelnica izmeu stranaka i ostalih politikih i
drutvenih aktera poput birokracije, sindikata, drutvenih pokreta, interesnih skupina,
graanskih udruga i dr.
Termin stranka je bosanska rije koja znai da su to organizacije koje zastupaju jednu
stranu u drutvu, ali ujedno moraju biti sposobne predstavljati sve strane i vladati u
ime opeg dobra zajednice. Sinonim, termin partija (lat. Pars, is dio) nam govori da
partije nastaju kao djelovi iz neke cjeline i da izraavaju posebne interese pojedinih
dijelova drutva. Istodobno moraju biti neparcijalne tj. da ne gledaju samo svoje
interese ve da vladaju u ime cjeline i sa stajalita opeg dobra.

HISTORIJA STRANKI
U predmoderno doba bilo je oblika udruivanja pojedinaca koji su nalikovali na
stranke. To su bile sekte, klanovi, frakcije, struje itd. Kao to su bili gvelfi i gibelini u
srednjovjekovnom Rimu, jakobinci i irondinci u Francuskoj, vigovci i torijevci u
Engleskoj itd.
Stranke su proizvod modernizacije zapadnih drutava u 18. i 19. Stoljeu. Tri su glavne
teorije o nastanku politikih stranaka:
1. Institucinalistike

2. Historijske

3. Modernizacijske

Institucionalisti dokazuju da su prve moderne stranke nastale unutar politikih

institucija. irenjem birakog prava na mase, parlamentarne elite su shvatile da
ubudue mogu opstati samo ako pridobiju glasove biraa na izborima. Zato su se
lanovi parlamenta povezivali u posebne skupine, te su tako nastale prve moderne
graanske stranke poput Liberlane i Konzervativne stranke u UK ili Demoktratske ili
Republikanske u SAD-u. Pol. Stranke nastaju i unutar drutvenih institucija, sindikati
potiu nastanak socijalistikih, socijaldemokratskih i komunistikih stranaka, zatim
poljoprivredne zadruge nastanak seljakih i agrarnih stranaka , crkve i vjerske
organizacije demokranskih, a udruenja slobodnih zidara nastanak liberalnih
stranaka.
Prema historijskim teorijama stranke su nastale kao odgovor pol. elita na
suoavanje s ekonomskim, socijalnim, politikim, vojnim i upravnim problemima koji
su se pojavilitijekom procesa nacionalnih integracija i uspostave modernih drava.
Elite su stvarale stranke kao institucije koje mogu pridonijeti nacionalnoj integraciji,

osigurati legitimnost nacionalne drave i politikog reima to je nastao s njom te

udovoljiti zahtjevima masa
Prema modernizacijskim teorijama, stranke su proizvodi industrijalizacije i
urbanizacije drutva, sekularizacije i demokratizacije politike te centralizacije dravne
uprave. To je potaknulo zahtjeve ljudi da uestvuju u politikim procesima, a stranke
su bile organizacije koji su omoguivale ukljuivanje i masa u moderni politiki
poredak.

U toku 19. st. politike stranke zastupale su i branile razliite interese u okviru
opeg interesa buroazije (graanstva). Sve su to bile buroaske stranke, od kojih su
neke bile liberalno, a druge konzervativno orjentisane.
Liberalne stranke nastaju kao pokret graanstva protiv sustavnih ogranienja ivljenja i
neograniene vlasti vladara. Naelom napretka trai se sloboda i pravo. Zalau se za privatno
vlasnitvo i slobodnu konkurenciju, zatim za suverenitet naroda i za graanska prava.

Konzervativne stranke se temelje se na ideologiji konzervativizma kojoj su glavne

karakteristike protivljenje modernizaciji i revolucijama te zagovaranje stabilnosti
poretka i oslonac na tradiciju. To je, zapravo, ideologija kojoj je cilj ouvanje reda i
mira na raun drutvene jednakosti i osobnih sloboda. Danas su to najee
desniarske stranke.

Krajem 19. st. i poetkom 20. javljaju se proletarijatske (proletarijat radnika

klasa, drutveno potlaena) ojaane putem sindikata stranke tj. socijalistike i
socijaldemokratske stranke. Poslije Oktobarske revolucije i obrazovanja iz
socijalistikih i socijaldemokratskih stranaka izdvajaju se komunistike stranke.
Socijaldemokratske stranke svoje ciljeve postiu reformistikim metodama.
Pojam reformizma oznaka je socijaldemokracije europskih zemalja
(Njemake, Austrije, Velike Britanije).

Takoer od strane crkve i vjerskih osnivaju se demokranske stranke. Demokranske

stranke su utemeljene na socijalnom kranskom nauku te svoja ogranienja polau u
Bibliji. Primjer je stranka Angele Merkel u Njemakoj.

PODJELA POLITIKIH STRANAKA

Na ljevice, desnice i centar:

Pojam ljevica (a i desnica) potie iz vremena francuske revolucije, gdje su u
parlamentu revolucionarne snage koje su se protivile rojalistima i traile promjene,
sjedile na lijevoj strani dvorane. Npr. u SAD-u pod ljevicu se najee ubrajaju liberali,
komunisti i socijalisti. Komunisti su ekstremni ljeviari.
ljevica se zalae za dravni utjecaj na tritu. Ljevica openito zagovara napredak,
unaprjeenje, reforme i jednakost graana.Ljevica tradicionalno zagovara ujedinjenje
klasa razliitih zemalja. Otud ono poznato: Proleteri svijeta, ujedinite se.
Centar balansira izmeu politikih ekstrema lijeve i desne strane. Politika centra se
teko definira jer ovisno o temi i situaciji, as pretee na jednu, as na drugu stranu, u
toj mjeri da mnogi tvrde da strogi politiki centar zapravo i ne postoji. Zapravo, centar
zagovara politiku koja se esto svodi na mjeavinu lijevih i desnih ideja. Meutim,
konsenzus je da se centar zalae za umjerenu politiku.
Politika desnice podrazumijeva konzervativizam i kontra-revoluciju. Historijski
gledano, desnica se za vrijeme francuske revolucije borila za ouvanje monarhije i
privilegije aristokracije. Moderna desnica sinonim je za tradicionalizam,
fundamentalizam i nacionalizam. Zalae se za kapitalizam slobodnog trita i trgovine
(ekonomski liberalizam), liberalnu demokratiju, decentralizaciju, prava na vlasnitvo i
socijalno osjetljivo drutvo. Desniari su takoer i religijski ekstremisti, faisti i nacisti
(ekstremna desnica).

POLITIKI SISTEMI
Klasina podela stranakih sistema po broju politikih stranaka razlikuje jednostranake,
dvostranake i viestranake sisteme.

Jednostranaki sistem
To je politiki monopilizam od strane jedne stranke te on iskljuuje stranaki
pluralizam. Ovaj sistem dovodi u pitanje sutinsko znaenje pojma politike stranke.
Izraz stranka pretpostavlja dio politike scene a ne cijelu scenu. Ovdje ima glasanja,
ali nema izbora tj. postoji glasanje bez izbora. U jednostranakom sistemu stranka je
stalno na vlasti, ona se identifikuje sa dravom, njenoj vladavini niko se ne
suprotstavlja. Primjer SFRJ i komunistika partija.

Dvostranaki sistem
Sistem u zemljama gdje su birako tijelo i javno miljenje gotovo ravnomjerno
podjeljeni na 2 politike stranke koje se preiodino smjenjuju sa vlasti. U ovakvim
sistemima drava je pod jakim utjecajem 1 politike stranke koja za sobom ima
sigurnu veinu, ali mora voditi rauna i o postojanju opozicije (2 stranke) i o realnim
mogunostima smjene na vlasti. Primjeri SAD-republikanska i demokratska, UK
konzervativci i liberalisti.
Viestranaki sistem
To je sistem koji obiljeava postojanje vie politikih stranaka koje imaju ansu da
postanu vladajue. To je sistem gdje ni jedna stranka ne moe sakupiti vie od 30%
glasova ljudi Viestranaki sistem obeleava postojanje vie politikih stranaka koje
imaju ansu da postanu vladajue. Razlozi vie stranakih sistema : oblik izbornog
sistema, isto politiki razlozi, odnosi izmeu dr. grupa i nacionalni i vjerski razlozi.
U BiH je to viestranaki sistem koji je prenatrpan jer postoji veliki broj stranaka,
ponajvie zbog nacionalnih i vjerskih razloga. Bosanskohercegovake stranke se
trebaju demokratizirati tj. unutar stranke da ne postoji stalni lider.

ORGANIZACIJA
Dva osnovna pitanja vezana za organizaciju politikih stranaka jesu: ko ini politiku
stranku i kakva je unutranja organizacija politike stranke.
lanstvo po Pijetru Virgu razlikujemo na:
1. osnivae, 2. organizatore-koji razvijaju stranku i org. aktivnosti, 3. rukovodstvo
ine stranaki kadar, 4. uesnici i aktivisti ljudi koji su saglasni sa programom
stranke i koji je podravaju
Postoje 3 stepena u vezi izmeu stranke i pojedinca, to su:
pristalice (najbrojnija stranaka populacija, te glavna snaga stranke koji daju
glasove),
simpatizeri (uestvuju i u propagandi stranake ideologije, te su davaoci novane
pomoi stranke) i
lanstvo stranke (zasniva se upisom ili prijemom u pol. stranku, imaju stranaku
knjiicu, plaaju lanarinu, imaju odreena prava i dunosti i podvrgnuti su stranakoj
disciplini i kaznama
Unutranja organizacija
Na elu stranke nelazi se vrhovni stranaki organ - glavni, centralni odbor, izvrni
odbor i sl. Najvii organ stranke, u mnogim politikim strankama je kongres, koji ine
delegati organa stranke. To je brojno telo koje se sastaje u razmaku od jedne do etiri

godine, koje donosi osnovne programske akte i bira organ stranke koji e u vremenu
izmeu kongresa stranke vriti funkciju vrhovnog organa stranke. Ovakvom
organizacionom mreom obezbeuje se unutranja povezanost stranke.