SVEUILITE U ZAGREBU

FAKULTET STROJARSTVA I BRODOGRADNJE

ZAVRNI RAD

Vlado vorc

Zagreb, 2011.

SVEUILITE U ZAGREBU
FAKULTET STROJARSTVA I BRODOGRADNJE

ZAVRNI RAD
KONSTRUKCIJSKO RJEENJE PREE ZA
DUBOKI TISAK

Voditelj rada:

Student:

Doc. dr. sc. Dragan eelj

Vlado vorc

Zagreb, 2011.

Izjavljujem da sam ovaj rad izradio samostalno, koristei steena

znanja tijekom studija i navedenu literaturu.

Zahvala
Tijekom same razrade zadatka nailazio sam na niz problema, pa bih s toga posebno
zahvalio svom mentoru doc. dr. sc. Draganu eelju na razumijevanju, podrci i korisnim
savjetima.

Vlado vorc

Vlado vorc

Zavrni rad

SADRAJ
SADRAJ .................................................................................................................................. 1
POPIS SLIKA ............................................................................................................................ 3
POPIS TEHNIKE DOKUMENTACIJE ................................................................................. 4
POPIS OZNAKA ....................................................................................................................... 6
SAETAK .................................................................................................................................. 8
1. UVOD .................................................................................................................................. 9
1.1. Povijest dubokog tiska ................................................................................................. 9
1.2. Tehnike dubokog tiska ................................................................................................. 9
1.2.1. Bakrorez ................................................................................................................ 9
1.2.2. Bakropis ................................................................................................................ 9
1.2.3. Suha igla.............................................................................................................. 10
1.2.4. Aquatinta ............................................................................................................. 10
1.3. Tiskovne forme za duboki tisak ................................................................................. 10
1.4. Ploe za izradu tiskovnih formi ................................................................................. 12
1.4.1. Tiskovne podloge ................................................................................................ 13
1.5. Strojevi za duboki tisak .............................................................................................. 13
1.5.1. Tisak sa valjcima ................................................................................................. 13
1.5.2. Tisak sa ploom .................................................................................................. 15
2. PRORAUN ..................................................................................................................... 16
2.1. Zadani parametri ........................................................................................................ 16
2.2. Proraun valjaka ......................................................................................................... 16
2.2.1. Odabir cijevi valjka ............................................................................................. 16
2.2.2. Obodna sila i moment valjka .............................................................................. 16
2.2.2.1. Sile koje djeluju na valjak prema slici 2.1. .................................................. 17
2.2.2.2. Moment na valjku: ....................................................................................... 17
2.2.3. Naprezanja uslijed savijanja i progib valjka ....................................................... 17
2.2.3.1. Naprezanja uslijed savijanja ........................................................................ 17
2.2.3.2. Progib valjka ................................................................................................ 18
2.3. Proraun vratila valjka ............................................................................................... 18
2.3.1. Najmanji promjer vratila ..................................................................................... 18
2.3.2. Reducirano naprezanje ........................................................................................ 19
2.3.2.1. Naprezanje na savijanje ............................................................................... 19
2.3.2.2. Naprezanje na uvijanje ................................................................................. 20
2.4. Kontrola zavara ......................................................................................................... 21
2.4.1. Kontrola zavara eone ploe i valjka (uvijanje).................................................. 21
2.4.2. Kontrola zavara eone ploe i valjka (uvijanje i savijanje) ................................ 22
2.4.2.1. Naprezanje na savijanje ............................................................................... 22
2.4.2.2. Naprezanje na uvijanje ................................................................................. 22
2.5. Izbor leaja za valjke.................................................................................................. 23
2.5.1. Leaji pogonskog valjka ..................................................................................... 23
2.5.2. Leaji tlanog valjka ........................................................................................... 24
2.6. Izbor lananika i lanca ............................................................................................... 25
Fakultet strojarstva i brodogradnje

Vlado vorc

Zavrni rad

2.6.1. Odabir gonjenog lananika ................................................................................. 25

2.6.2. Odabir pogonskog lananika............................................................................... 25
2.6.3. Odabir lanca ........................................................................................................ 26
2.6.4. Broj lanaka lanca ............................................................................................... 27
2.6.5. Duina lanca........................................................................................................ 27
2.6.6. Brzina lanca......................................................................................................... 27
2.6.7. Vuna sila lanca .................................................................................................. 27
2.6.8. Vijek trajanja spojnica ........................................................................................ 27
2.7. Proraun vratila pogonskog lananika ....................................................................... 28
2.7.1. Najmanji promjer vratila ..................................................................................... 28
2.7.2. Reducirano naprezanje ........................................................................................ 28
2.7.2.1. Naprezanje na savijanje ............................................................................... 28
2.7.2.2. Naprezanje na uvijanje ................................................................................. 29
2.7.3. Izbor leaja pogonskog vratila ............................................................................ 29
2.8. Provjera vretena za ostvarivanje pritiska ................................................................... 30
2.8.1. Sigurnost protiv izvijanja .................................................................................... 30
2.8.2. Kontrola naprezanja ............................................................................................ 31
2.9. Proraun rune sile potrebne za ostvarivanje pritiska izmeu valjaka i sile potrebne
za pokretanje runog kola pree................................................................................. 32
2.9.1. Runa sila potrebna za ostvarivanje maksimalnog pritiska izmeu valjaka ....... 32
2.9.2. Runa sila potrebna za pokretanje kola pri maksimalnom pritisku izmeu valjaka
32
2.10. Izbor motoreduktora ................................................................................................... 33
3. NAIN SKLAPANJA ....................................................................................................... 34
4. ZATITA NA RADU ....................................................................................................... 37
5. ZAKLJUAK .................................................................................................................... 39
PRILOZI................................................................................................................................... 40
LITERATURA ......................................................................................................................... 41

Fakultet strojarstva i brodogradnje

Vlado vorc

Zavrni rad

POPIS SLIKA
Slika 1.1. Tiskovne ploe od bakra i cinka .............................................................................. 13
Slika 1.2. Prikaz jednostavne tiskovne jedinice za bakrotisak ................................................. 14
Slika 1.3. Viebojni bakrotisni stroj: Windmller & Hlscher ................................................ 14
Slika 1.4. Tisak sa ploom ....................................................................................................... 15
Slika 1.5. Prea za duboki tisak ................................................................................................ 15
Slika 2.1. Sile na valjcima ........................................................................................................ 16
Slika 2.2. Naprezanje uslijed savijanja i progiba valjka .......................................................... 17
Slika 2.3. Naprezanje na savijanje vratila valjka ..................................................................... 19
Slika 2.4. Naprezanje na uvijanje vratila valjka ....................................................................... 20
Slika 2.5. Zavar optereen na uvijanje izmeu eone ploe i valjka ....................................... 21
Slika 2.6. Zavar optereen na uvijanje i savijanje izmeu eone ploe i vratila ...................... 22
Slika 2.7. Leaj pogonskog valjka ........................................................................................... 23
Slika 2.8. Leaj tlanog valjka ................................................................................................. 24
Slika 2.9. Gonjeni lananik ...................................................................................................... 25
Slika 2.10. Pogonski lananik .................................................................................................. 26
Slika 2.11. Leaj pogonskog lananika .................................................................................... 29
Slika 3.1. pree za duboki tisak runi pogon ......................................................................... 34
Slika 3.2. Razvijena mrea elemenata za sklapanje pree runi pogon ................................ 35
Slika 3.3. Sklop pree za duboki tisak pogon motoreduktorom ............................................ 35
Slika 3.4. Razvijena mrea elemenata za sklapanje pree pogon motoreduktorom .............. 36

Fakultet strojarstva i brodogradnje

Vlado vorc

Zavrni rad

POPIS TEHNIKE DOKUMENTACIJE

PDT-VZ-100

Prea za duboki tisak

PDT-VZ-110

Desna nosiva stranica

PDT-VZ-120

Lijeva nosiva stranica

PDT-VZ-130

Nosa

PDT-VZ-140

Prednja ploa

PDT-VZ-150

Vratilo pogonskog lananika

PDT-VZ-160

Distantni vijak

PDT-VZ-170

Klizna ploica ma mjernom skalom

PDT-VZ-180

Zatitni poklopac

PDT-VZ-200

Sklop pogonskog valjka

PDT-VZ-201

Valjak

PDT-VZ-202

eona ploa

PDT-VZ-203

Vratilo pogonskog valjka

PDT-VZ-204

Osovina pogonskog valjka

PDT-VZ-300

Sklop tlanog valjka

PDT-VZ-303

Osovina tlanog valjka

PDT-VZ-400

Sklop kotaa za voenje

PDT-VZ-401

Osovina kotaa za voenje

PDTE-VZ-100

Prea za duboki tisak sa motoreduktorom

PDTE-VZ-110

Desna nosiva ploa

PDTE-VZ-200

Sklop pogonskog valjka

PDTE-VZ-203

Vratilo pogonskog valjka

Fakultet strojarstva i brodogradnje

Vlado vorc

Fakultet strojarstva i brodogradnje

Zavrni rad

Vlado vorc

Zavrni rad

POPIS OZNAKA
Oznaka

Jedinica

Opis

mm2

povrina

mm

promjer

Du

mm

unutarnji promjer

N/mm2

sila

FA

sila na leajnom mjestu A

FB

sila na leajnom mjestu B

FL

vuna sila lanca

FM

lomna sila lanca

FO

obodna sila na valjku

FR

runa sila

Iy

mm4

moment tromosti poprenog presjeka

okr

trajnost leaja u okretajima

Lh

N/mm2

snaga

PEM

snaga elektromotora

PD

udarna snaga

SD

potrebana sigurnost

SK

sigurnost protiv izvijanja

SM

sigurnost protiv loma

Nmm

moment na valjku

T1

Nmm

moment na pogonskom lananiku

T2

Nmm

moment na gonjenom lananiku

mm3

Wt

mm3

Wzav

mm3

moment otpora poprenog presjeka

moment otpora poprenog presjeka za
uvijanje
moment otpora poprenog presjeka zavara

Wzav1

mm3

moment otpora poprenog presjeka zavara 1

Wzav2

moment otpora poprenog presjeka zavara 2

trajnost leaja u satima

mm
-

Fakultet strojarstva i brodogradnje

modul elastinosti elika

moment savijanja

broj lanaka lanca

6

Vlado vorc

Zavrni rad

a`

mm

priblina vrijednost razmaka osi lananika

mm

promjer vratila

dmin

mm

minimalni promjer vratila

prijenosni odnos

faktor snage

mm

s-1

broj okretaja

nL1

s-1

broj okretaja pogonskog lananika

nL2

-1

broj okretaja gonjenog lananika

nz

faktor broja zubi

mm

korak lananika

mm

polumjer valjka

mm

brzina

mm

progib

znaajka udara

z1

broj zubi pogonskog lananika

z2

broj zubi gonjenog lananika

duljina
faktor noenja lanca

dop

N/mm2

doputeno naprezanje

red

N/mm2

reducirano naprezanje

N/mm2

naprezanje na savijanje

t
tdop

doputeno naprezanje na uvijanje

doputeno naprezanje na uvijanje

doputeno naprezanje na uvijanje

N/mm
N/mm

N/mm

odnos naprezanja na savijanje i uvijanje

kut profila navoja

stupanj vitkosti vretena

faktor trenja

korigirani kut trenja

kut uspona

Fakultet strojarstva i brodogradnje

Vlado vorc

Zavrni rad

SAETAK
Za tiskanje neke slike potrebno je prenijeti boju ili neki drugi medij koji ostavlja trag na
podlogu prema eljenom predloku. Postoji vie naina za to, a jedan od njih je i tehnika
dubokog tiska. Duboki tisak je postupak koji se primjenjuje u izradi i otiskivanju tiskovnih
formi kod kojih su tiskovne povrine udubljene, a slobodne povrine izboene. Bojilo niskog
viskoziteta nanosi se na cijelu tiskovnu formu, a zatim se rakelom uklanja sa svih slobodnih
povrina, te se na prei direktnim pritiskom forme na tiskovnu podlogu dobivaju otisci.
Zadatak ovog zavrnog rada je konstruirati, proraunati i konstrukcijski razraditi preu za
duboki tisak.
U uvodnom dijelu zavrnog rada openito se opisuju tehnike dubokog tiska, tiskovne forme i
strojevi, a u drugom dijelu se radi proraun na temelju zadanih podataka. Proraun obuhvaa
odabir valjka, proraun osovina i vratila, izbor leajeva, lananog prijenosa, provjeru vretena i
sila potrebnih za ostvarivanje pritiska izmeu valjaka kao i sila za pokretanje kola pree.
Takoer je odabran i motoreduktor kao mogua varijanta izrade pree. Za danu preu izraena
je i kompletna dokumentacija do razine radionikih crtea.

Fakultet strojarstva i brodogradnje

Vlado vorc

Zavrni rad

1. UVOD
1.1.

Povijest dubokog tiska

S poecima ljudske pismenosti javljala se potreba otiskivanja, pa se kroz povijest kao

najpogodnija tiskarska podloga pokazao papir. Poeci tiskarstva paralelno su slijedili razvoj
proizvodnje papira, a prvi pisani tragovi o poetku tiska datiraju iz 700 godine. Poetkom 15og stoljea znaajan napredak u izradi tiskovne forme pridonio je Johann Gutenberg koji
primjenjuje vienamjenske pojedinane slovne znakove, a ujedno je i konstruktor prve
tiskarske pree kojom zapoinje era razvoja suvremenog tiskarstva. U to vrijeme pojavljuje se
i tehnika dubokog tiska. Neki smatraju da ga je otkrio firentinski zlatar Finiguero Masso.
Sigurno je da ga je u Nrnbergu koristio slikar Albrecht Drer poetkom 16-og st. U to doba,
zbog loe rijeene tehnologije izrade tiskovne forme i otrovnosti bojila, nema masovne
primjene. Masovna primjena poinje u dvadesetim godinama 20-og stoljea, rjeenjem
postojeih problema.
1.2.
1.2.1.

Tehnike dubokog tiska

Bakrorez

Bakrorez je tehnika koja za matricu koristi bakrenu ili cinanu plou. Prije rada na matrici,
plou je potrebno dobro prebrusiti i ispolirati, tako da bude potpuno glatka. Crte se urezuje u
plou pomou dobro nabruenih elinih dlijeta. Tako urezane linije imaju karakteristian
poetak i zavretak, gdje su zbog naina ulaska u metal, odnosno izlaska alata iz metala linije
sve tanje. Na izgraviranu plou utrljava se boja podjednako u sve linije, a viak boje
odstranjuje se sa povrine matrice postupnim brisanjem, tako da ploa bude potpuno ista i
sjajna. Izgravirana ploa postavlja se u preu za duboki tisak i pod visokim pritiskom se
otiskuje na prethodno navlaeni papir.
1.2.2.

Bakropis

Bakropis za razliku od bakroreza gdje se mehanikim putem gravira matrica, bakropis koristi
kemijska svojstva bakra ili nekog drugog metala, najee cinka. Kao za bakrorez i ovdje
ploa mora biti glatka, a to se postie premazivanjem zatitnim sredstvom (asfaltni vosak)
otpornim na djelovanje kiselina. Zatim se na dobro pripremljenoj ploi crta naotrenim iglama
i tako odstranjuje s metala zatitni sloj. Kad je crte gotov, plou uranjamo u sredstvo za
nagrizanje (jetkanje). Ovisno o jaini kiseline i duljini jetkanja crte e biti vie ili manje
udubljen u plou. Po zavretku jetkanja potpuno se odstranjuje zatitni sloj s ploe, a boja se
nanosi i otiskuje isto kao kod bakroreza.

Fakultet strojarstva i brodogradnje

Vlado vorc

1.2.3.

Zavrni rad

Suha igla

Suha igla je tehnika vrlo slina bakrorezu. Na metalnoj ploi crta se sa dobro nabruenim
elinim iglama, slino kao olovkom, pod kutom od 45. Ovisno o pritisku, crta e biti dublja
i jaa ili plia i njenija. Igla u metalu ostavlja karakteristian trag: na jednoj strani urezane
crte primjeuje se iver, greben, dok je s druge strane rub linije ravan. Kod nanoenja i brisanja
boje treba voditi rauna o tome da na otisku imamo fine barunaste linije koje ovoj tehnici
daju posebnu dra. Naime, boja se ne zadrava samo u urezanoj crti, ve dio boje ostaje i na
iveru uz crtu, pa zbog toga linija nije otra, ve ima svoj osebujan izgled. Otiskuje se na isti
nain kao bakrorez, ali pod neto slabijim pritiskom. Broj otisaka s jedne matrice je ogranien
jer se iver uz crtu veim brojem otisaka uniti.
1.2.4.

Aquatinta

Aquatinta je tehnika kojom postiemo razliite tonove na matrici. esto se koristi i u

kombinaciji s nekom drugom tehnikom dubokog tiska, najee bakropisom. Dobro uglaana
i oiena metalna ploa posipa se finom prainom kolofonija i tada se zagrijava dok se
praina ne otopi i zalijepi za povrinu ploe. Tako pripremljena ploa izlae se djelovanju
kiseline, pa ovisno o duljini djelovanja dobivamo svjetlije ili tamnije tonove. Obino se ploa
vie puta izlae djelovanju kiseline, a plohe koje ostaju bijele se prekrivaju, pa se ploa jetka.
Postupno se prekrivaju ostali dijelovi ploe od svjetlijih do tamnijih. Jetkanje ostavlja sve
dublje tragove na matrici koji pri otiskivanju zadravaju vie boje i na taj nain dobiva se
itav niz finih nijansi. Boja se nanosi na matricu i otiskuje kao kod drugih tehnika dubokog
tiska.
1.3.

Tiskovne forme za duboki tisak

a) Autotipijski duboki tisak
+

Svi tiskovni elementi imaju

ISTU DUBINU.
Sadre uvijek
ISTU KOLIINU BOJE,

tako da se dobiju
JEDNOTONSKI
OTISCI.

Fakultet strojarstva i brodogradnje

10

Vlado vorc

Zavrni rad

b) Konvencionalni duboki tisak

Tiskovni elementi imaju

=JEDNAKU POVRINU
RAZLIITU DUBINU.

Na otisak se prenosi
RAZLIITA
KOLIINA BOJE

i dobiju se
VIETONSKI OTISCI.
c) Kombinirani duboki tisak
Ima karakteristike autotipijske i konvencionalne tiskovne forme.

Tiskovni elementi imaju

RAZLIITE POVRINE
i RAZLIITE DUBINE.

Ova tehnika omoguuje izradu pravih vietonskih reprodukcija.

Fakultet strojarstva i brodogradnje

11

Vlado vorc

Zavrni rad

d) Elektrogravirani duboki tisak

POVRINA I DUBINA
tiskovnih elemenata
meusobno su
POVEZANE.

POVEANJEM
POVRINE
RASTE DUBINA
tiskovnih elemenata.

I ovom tehnikom razliiti tonovi boje postiu se razliitim volumenom tiskovnih elemenata.

1.4.

Ploe za izradu tiskovnih formi

Najee koriteni materijali su ravne ploe od bakra ili cinka. Ploa mora biti ravna,
izbruena, polirana do visokog sjaja, bez ikakvih neistoa i masnoa na sebi. Limu
izrezanom na eljenu veliinu najprije se trebaju napraviti tzv.fasete: finom turpijom za metal
rubovi se nakose pod kutem od cca 45,a kutovi ploe lagano zaoble. Ova radnja je nuna, jer
bi u protivnom otar rub matrice otetio papir. Ploa se zatim brusi finim vodobrusnim
papirom u vie faza (zrnatost 400, pa 800, zatim 1200 i zavriti s 2000), zatim se polira
pastom za poliranje, potom se odmauje acetonom i na kraju se zavrno isti alkoholom.
Tako pripremljena ploa spremna je za nanoenje zatitnog sloja. Prije nanoenja zatitnog
sloja treba donju, ne tiskovnu stranu ploe, zatititi od djelovanja kiseline premazivanjem
lakom, katranom i sl., a u zadnje vrijeme grafiari u tu svrhu esto koriste samoljepive
plastine folije. Neto stariji nain ienja ploe obavljao se na sljedei nain: nakon
bruenja ploe finim brusnim papirom i plovucem, na plou se nalijevalo malo terpentina 1 i
snano trljalo dok se ne osui.Taj se postupak ponavljao dok na krpi ne bi bilo ikakvog traga.
Terpentinu se znao dodavat i alkohol. Na kraju bi se ploa istila sitno samljevenom kredom
koja se krunim potezima uribavala na povrinu ploe pomou iste lanene krpe do visokog
sjaja.

Terpentin je bezbojna tekuina dobivena destilacijom smola drveta, osobito smole crnogorice. Uglavnom se
koristi kao otapalo i kao izvor materijala za organsku sintezu. Terpentin je tetan za zdravlje i okoli.
Fakultet strojarstva i brodogradnje
12
1

Vlado vorc

Zavrni rad

Slika 1.1. Tiskovne ploe od bakra i cinka

1.4.1.

Tiskovne podloge

Papir koji se koristi za duboki tisak uglavnom je runo izraen, obino s velikim postotkom
pamuka, vee je gramature (debljine), mat povrine koja nije suvie hrapava, mora imati
svojstvo dobrog upijanja boje, a nakon tiskanja se ne smije previe deformirati. Poznatiji
proizvoai papira za duboki tisak su Arches, Canson, Fabriano, Hahnemhle, Rives... Prije
tiskanja papir se vlai u vodi, zatim se stavlja meu iste (ne otisnute) upojne papire koji
preuzmu viak vlage na sebe.

1.5.

Strojevi za duboki tisak

Prema nositelju tiskarske forme mogue ih je podijeliti na dvije skupine: tisak sa valjcima i
tisak sa ploom.
1.5.1.

Tisak sa valjcima

Normalni duboki tisak uvijek se radi s cilindrima i u rotacijskom obliku. itava povrina tiskovnog cilindra je preplavljena bojom niske viskoznosti te se zatim sa slobodnih,
neotiskujuih povrina isti strugalom (rakelom) koji ima otricu ravnih rubova. Nakon to je
cilindar obrisan, na njemu ostaje samo boja koja se nalazi unutar udubljenja. Podloga na koju
e se tiskati prolazi izmeu tiskovnog cilindra i temeljnog cilindra s tiskarskom formom, a
boja se izvlai iz kadice i prenosi na tiskovnu podlogu. esto se daje podlozi i cilindru
suprotan energetski naboj radi boljeg izvlaenje boje dodatnim elektrostatikim poticajem.
Pritisak u zoni dodira tiskovnog i temeljnog cilindra je izmeu 4 i 5,5 MPa. Duboki tisak
zahtijeva glatku podlogu radi vrlo plitkog reljefa na cilindru.

Fakultet strojarstva i brodogradnje

13

Vlado vorc

Zavrni rad

Slika 1.2. Prikaz jednostavne tiskovne jedinice za bakrotisak

Cilindri za duboki tisak izrauju se od elika obloenog bakrenom kouljicom. Tiskarska se

forma fotografski postavlja na povrinu cilindra te jetka ili moe biti izvedena laserom ili
ugravirana posebnom iglom. Cilindar se obino kromira da bi se dobila tvra, otpornija
povrina. Priprema cilindra je zahtjevan proces koji oduzima puno vremena, pa su stoga
proizvodna vremena za te cilindre dulja nego kod ostalih tehnika. Cijena kompleta cilindara je
nekoliko puta vea od cijene ploa za fleksotisak ili ofsetni tisak. No, cilindri za duboki tisak
mogu napraviti nekoliko milijuna otisaka, dok se ploe moraju mijenjati puno prije milijuntog
otiska. Osnovna uporaba dubokog tiska je za velike naklade, a koriste se kod izrade etiketa,
kartonskih kutija, raznih omotnica te savitljivih ambalaa.

Slika 1.3. Viebojni bakrotisni stroj: Windmller & Hlscher

Fakultet strojarstva i brodogradnje

14

Vlado vorc

1.5.2.

Zavrni rad

Tisak sa ploom

Za razliku od tiska sa valjcima gdje se tiskarska forma sadrana na valjku, kod postupka tiska
sa ploom forma se nalazi na ploi. Na tiskovnu formu runo se nanosi bojilo, a zatim se
takoer runo pomou rakela uklanja viak boje s tiskovne forme. Ploa (matrica)
pripremljena za tisak stavlja se na metalnu plou pree, tako da je tiskovna strana prema gore,
preko koje se stavlja navlaeni papir, a preko papira deblji filc 2 (pust). Ravnomjernim
pokretanjem pree otiskujemo duboki tisak. Danas se takve pree rabe kao strojevi za probni
tisak ili kao pree za umjetniki rad.

Slika 1.4. Tisak sa ploom

Pree za duboki tisak uglavnom su metalne konstrukcije. Kostur pree se sastoji od dva
meusobno povezana bona nosaa na kojima se nalaze po jedan fiksni (donji) i jedan
pomini leaj valjaka. elini valjci moraju biti savreno centrirani i glatko izbrueni. Po
donjem valjku klizi deblja metalna ploa. Gornji valjak uglavljen je u pomine leajeve, tako
da se pomou regulatora pritiska odreuje pritisak valjka na papir. Prea se pokree pomou
veeg kotaa ili zvijezde, a da bi se lake i ravnomjernije pokretala ugrauje se izmeu kotaa
i valjka zupasti, lanani ili tarni prijenos. Upravo za takav tip pree radit e se daljnja analiza
postojeih rjeenja, proraun i konstrukcija.

Slika 1.5. Prea za duboki tisak

2

Filc je materijal na bazi preanih vunenih vlakana sa manjim udjelom pamuka, a slui da ublai prijelaz
prijelaz valjka izmeu matrice i papira.
Fakultet strojarstva i brodogradnje

15

Vlado vorc

Zavrni rad

2. PRORAUN
2.1.

Zadani parametri
Zadano:

2.2.

najvea doputena sila pritiska je 60 kN

dimenzije valjaka su 140x800

najvea mogua udaljenost valjka od povrine radne ploe je 40 mm

tlocrtne dimenzije radne ploe pree su 800x1200

Proraun valjaka

Ovdje emo odrediti obodnu silu na valjku, moment valjka, moment savijanja, progib,
promjer vratila i kontrola zavara. Proraun e se izvriti za najveu doputenu silu i za donji
valjak jer je on pogonski.
2.2.1.

Odabir cijevi valjka

Prema katalogu Strojoprometa [10] odabrana je beavna debelostjena cijev dimenzija 140
x 112 x 800, debljine stjenke 14mm.
2.2.2.

Obodna sila i moment valjka

Slika 2.1. Sile na valjcima

Fakultet strojarstva i brodogradnje

16

Vlado vorc

2.2.2.1.

Zavrni rad

Sile koje djeluju na valjak prema slici 2.1.

F - normalna sila na valjak (zadano 60 kN)

Fo - obodna sila na valjku
= 0,2 - faktor trenja kotrljanja izmeu valjka i ploe odreen je na temelju specifikacijskih
podataka pree koje je dala tvrtka Halepress (model M80)
2.2.2.2.

Moment na valjku:

T - moment na valjku
r polumjer valjka (zadano 70 mm)

2.2.3.

Naprezanja uslijed savijanja i progib valjka

Slika 2.2. Naprezanje uslijed savijanja i progiba valjka

2.2.3.1.

Naprezanja uslijed savijanja

Fakultet strojarstva i brodogradnje

17

Vlado vorc

Zavrni rad

Materijal valjka je, [2]:

S 355 J2G3,
Moment savijanja:

Moment otpora poprenog presjeka:

2.2.3.2.

Progib valjka

E = 210000 N/mm2 modul elastinosti za elik; [1]

Moment tromosti poprenog presjeka:

2.3.
2.3.1.

Proraun vratila valjka

Najmanji promjer vratila

Odabrano dmin = 60 mm zbog leaja

Fakultet strojarstva i brodogradnje

18

Vlado vorc

2.3.2.

Zavrni rad

Reducirano naprezanje

= 1 odnos koji pokazuje nain naprezanja na savijanje i uvijanje

Materijal vratila je, [2]:
S 355 J2G3,
S 355 J2G4,
= 20...40 N/mm2
2.3.2.1.

Naprezanje na savijanje

Slika 2.3. Naprezanje na savijanje vratila valjka

Moment savijanja na kritinom mjestu spajanja vratila sa eonom ploom:

Moment otpora poprenog presjeka na kritinom mjestu:

Fakultet strojarstva i brodogradnje

19

Vlado vorc

2.3.2.2.

Zavrni rad

Naprezanje na uvijanje

Slika 2.4. Naprezanje na uvijanje vratila valjka

T=

- moment na valjku

Moment otpora poprenog presjeka:

Fakultet strojarstva i brodogradnje

20

Vlado vorc

2.4.

Zavrni rad

Kontrola zavara

Kontrola se vri prema uvijanju za spoj eone ploe i valjka, a za spoj eone ploe i vratila
proraunat e se na uvijanje i savijanje.
Odabran je zavar a = 4 mm
2.4.1.

Kontrola zavara eone ploe i valjka (uvijanje)

Slika 2.5. Zavar optereen na uvijanje izmeu eone ploe i valjka

T=

- moment na valjku

Materijal eone ploe je, [2]:

S 275 JR,
= 100 N/mm2
Moment otpora poprenog presjeka zavara:

Fakultet strojarstva i brodogradnje

21

Vlado vorc

2.4.2.

Zavrni rad

Kontrola zavara eone ploe i valjka (uvijanje i savijanje)

Slika 2.6. Zavar optereen na uvijanje i savijanje izmeu eone ploe i vratila

Materijal eone ploe je, [2]:

S 275 JR,
= 190 N/mm2
S 275 JR,
= 100 N/mm2
2.4.2.1.

Naprezanje na savijanje

Prema toci 2.3.2.1.

2.4.2.2.

Naprezanje na uvijanje

Moment otpora poprenog presjeka zavara 1:

Fakultet strojarstva i brodogradnje

22

Vlado vorc

Zavrni rad

Moment otpora poprenog presjeka zavara 2:

2.5.
2.5.1.

Izbor leaja za valjke

Leaji pogonskog valjka

Sila pritiska u svakom leaju iznosi FA = FB = 30000 N.

Za donji valjak odabran je par leaja sa kuitem: FAG-INA PCJY60-N; [6]

Slika 2.7. Leaj pogonskog valjka

Dimenzije leaja i kuita:

d = 60 mm
A1 = 16 mm
L = 175 mm
A2 = 34 mm
U = 68 mm
B = 47 mm
A = 46 mm
J = 143 mm

N = 18 mm
V = 150 mm
m = 3,6 kg

C0 = 36000 N > FA = FB = 30000 N - statiko optereenje

Trajnost odabranog leaja:

C = 52000 N dinamika nosivost

F = FA = FB = 30000 N dinamiko ekvivalentno optereenje
m = 3 eksponent vijeka trajanja za kugline leaje

Fakultet strojarstva i brodogradnje

23

Vlado vorc

Zavrni rad

Broj okretaja vratila:

v = 25 mm/s - brzina gibanja radne ploe

d = 140 mm promjer valjka

2.5.2.

Leaji tlanog valjka

Sila pritiska u svakom leaju iznosi FA = FB = 30000 N.

Za gornji valjak odabran je par leaja sa kuitem: FAG-INA PCJY60; [6]

Slika 2.8. Leaj tlanog valjka

Dimenzije leaja i kuita:

d = 60 mm
A1 = 22 mm
L = 186 mm
A2 = 44 mm
H = 146 mm
B = 47 mm
A = 60 mm
H1 = 130 mm

L1 = 118 mm
L2 = 19 mm
L3 = 100 mm
N = 35 mm

N1 = 32 mm
N2 = 63,5 mm
S1 = 34 mm
T = 102 mm

C0 = 36000 N > FA = FB = 30000 N - statiko optereenje

Trajnost odabranog leaja jednaka je kao i kod sluaja pod tokom 3.4.1.

Fakultet strojarstva i brodogradnje

24

Vlado vorc

2.6.

Zavrni rad

Izbor lananika i lanca

Lanani prijenos snage odabran je povrh zupastog i tarnog jer je izrada lananog jeftinija od
zupastog te nema proklizavanja i potrebe za tlanim silama kao kod tarnog prijenosa.
Pomou lananika i lanaca prenosi se snaga i moment sa runog kola na vratilo valjka.
Poetni parametri:
i = 3,8 prijenosni omjer
p = 15,875 korak lananika odabran je prema DIN-u 8196
2.6.1.

Odabir gonjenog lananika

z2 = 57 - odabrano
nz = 18,1529 prema [2]:
p = 15, 875 korak lananika
Prema koraku i broju zuba odabran je lananik tvrtke MDLER 10677157; [5]

Slika 2.9. Gonjeni lananik

Dimenzije lananika:
n = 57
da = 296 mm
d = 288,18 mm
ND = 111 mm
2.6.2.

L = 32 mm
B1 = 9,1mm
C = 1,6 mm
r3 = 16 mm

m = 5,2 kg

Odabir pogonskog lananika

Broj zubi pogonskog zupanika:

Fakultet strojarstva i brodogradnje

25

Vlado vorc

Zavrni rad

p = 15, 875 korak lananika

nz = 4,8097 prema [2]:
Prema koraku i broju zuba odabran je lananik tvrtke MDLER 10681535; [5]

Slika 2.10. Pogonski lananik

Dimenzije lananika:
n = 15
B = 35 mm
da = 83,2 mm
d = 76,36 mm

2.6.3.

ND = 57 mm
L = 30 mm
K = 10 mm
T2 = 3,3 mm

M = M8
B1 = 9,1mm
C = 1,6 mm
r3 = 1,6 mm

m = 0,48 kg

Odabir lanca

Udarna snaga:

T2 = T = 840 Nm prema proraunu u toci 2.2.2.2.

m = 1 faktor noenja lanca; prema [2]:
k = 0,78 faktor snage; prema [2]:
Broj okretaja gonjenog lananika:

Fakultet strojarstva i brodogradnje

26

Vlado vorc

Zavrni rad

v = 25 mm/s - brzina gibanja radne ploe

dL2 = 288,18 mm promjer gonjenog lananika
Broj okretaja pogonskog lananika:

Zavisno od udarne snage te broja okretaja pogonskog lananika odabran je lanac tvrtke
MDLER 10600000-10B1.; [5]

2.6.4.

Broj lanaka lanca

a` = 250 mm priblina vrijednost razmaka osi lananika

2.6.5.

Duina lanca

2.6.6.

Brzina lanca

2.6.7.

Vuna sila lanca

Vuna sila lanca jednaka je obodnoj sili na lananiku.

2.6.8.

Vijek trajanja spojnica

SD = 9,2 potrebni faktor sigurnosti; prema [2]:

FM = 22400 N lomna sila lanca; [5]
y = 1 koeficijent udara; prema [2]:
Fakultet strojarstva i brodogradnje

27

Vlado vorc

2.7.

Zavrni rad

Proraun vratila pogonskog lananika

2.7.1.

Najmanji promjer vratila

Odabrano dmin = 35 mm
Moment na pogonskom lananiku:

T2 =

2.7.2.

- moment gonjenog lananika

Reducirano naprezanje

= 1 odnos koji pokazuje nain naprezanja na savijanje i uvijanje

Materijal vratila je, [2]:
S 355 J2G3,
S 355 J2G4,
= 20...40 N/mm2
2.7.2.1.

Naprezanje na savijanje

Sila koja djeluje na vratilo je vuna ili obodna sila pogonskog lananika i pritom izaziva
savijanje na duljini lv.

Moment savijanja na sredini vratila:

Fakultet strojarstva i brodogradnje

28

Vlado vorc

Zavrni rad

Moment otpora poprenog presjeka na kritinom mjestu:

2.7.2.2.

T1 =

Naprezanje na uvijanje

- moment pogonskog lananika

Moment otpora poprenog presjeka:

2.7.3.

Izbor leaja pogonskog vratila

Sila pritiska u svakom leaju iznosi FA = FB = 5831,3 N.

Za gornji valjak odabran je par leaja sa kuitem: FAG-INA PCJTY30-N; [6]

Slika 2.11. Leaj pogonskog lananika

Dimenzije leaja i kuita:

d = 30 mm
A1 = 12 mm
L = 80 mm
A2 = 20 mm
H = 142 mm
B = 30 mm
A = 29 mm
N = 11,5 mm

U = 41 mm
J = 19 mm
V = 80 mm
m = 0,77 kg

C0 = 11300 N > FA = FB = 5831,3 N - statiko optereenje

Fakultet strojarstva i brodogradnje

29

Vlado vorc

Zavrni rad

Trajnost odabranog leaja:

C = 19500 N dinamika nosivost

F = FA = FB = 5831,3 N dinamiko ekvivalentno optereenje
m = 3 eksponent vijeka trajanja za kugline leaje

Broj okretaja pogonskog lananika prema toci 2.6.3.

2.8.

Provjera vretena za ostvarivanje pritiska

Promjer jezgre vretena proraunava se prethodno prema Euler-ovoj jednadbi za elastino

podruje izvijanja. U ovom sluaju imamo dva vretena i svako vreteno nosi pola od ukupne
potrebne sile pritiska.
Za ovaj sluaj optereenja odabran je navoj: Tr = 24 x 3
Dimenzije navoja: P = 3
d = 24 mm
d2 = 22,5 mm
d3 = 20,5 mm
A = 330 mm2
2.8.1.

Sigurnost protiv izvijanja

E = 210000 N/mm2 modul elastinosti za elik

Stupanj vitkosti vretena:

= 60 mm iz konstrukcije
Fakultet strojarstva i brodogradnje

30

Vlado vorc

Zavrni rad

Tlano naprezanje:

Sigurnost je puno vea od propisane iz razloga to je vrlo mali hod vretena, pa je proraun
sigurnosti proveden samo u vidu kontrole.
2.8.2.

Kontrola naprezanja

Vreteno je optereeno na tlak i torziju pa se rauna reducirano naprezanje koje mora biti
manje od doputenog naprezanja.
Reducirano naprezanje:

ZADOVOLJAVA

Prema [2]:
Tlano naprezanje:

; iz toke 3.7.1.

Torzijsko naprezanje:

Torzijski moment vretena:

Kut uspona:

Korigirani kut trenja:

= 0,1 faktor trenja; prema [2]

= 15 - kut profila navoja

Fakultet strojarstva i brodogradnje

31

Vlado vorc

Zavrni rad

Moment otpora poprenog presjeka:

2.9.

Proraun rune sile potrebne za ostvarivanje pritiska izmeu valjaka i sile

potrebne za pokretanje runog kola pree

Za srednje jaka ovjeka moe se raunati sa silom na pogonskoj ruici od 200 do 300 N i to
ako rad traje nekoliko minuta.
2.9.1.

Runa sila potrebna za ostvarivanje maksimalnog pritiska izmeu valjaka

T = 50693,9 Nmm torzijski moment vretena; prema toci 2.8.2.

L = 170 mm krak ruice
2.9.2.

Runa sila potrebna za pokretanje kola pri maksimalnom pritisku izmeu valjaka

T1 = 221052 Nmm moment na pogonskom lananiku; prema toci 2.7.1.

L = 600 mm duljina kraka runog kola (zvijezde)
Iz rezultata se vidi da je vrijednost rune sile vea od sile koju moe ostvariti srednje jak
ovjek pri radu od nekoliko minuta, pa se uvodi pretpostavka da rad na prei traje nekoliko
sekundi i da e biti vrlo rijetki sluajevi kada e se koristit maksimalno optereenje, pa nema
potrebe za poveanjem kraka runog kola.

Fakultet strojarstva i brodogradnje

32

Vlado vorc

Zavrni rad

2.10. Izbor motoreduktora

Motoreduktor se izravno spaja na izlazno vratilo pogonskog valjka.
Poetni parametri: T = 840000 Nmm moment na pogonskom valjku
n = 3,41 okr/min = 0,0568 okr/s broj okretaja pogonskog valjka; prema
2.5.1.
Potrebna snaga elektromotora:

Za potrebni okretni moment odabran je motoreduktor tvrtke SEW EURODRIVE:

SAZ77R37DRS71M4; [9]
PEM
nEM
niz
Tiz
i
m

= 0,55 kW
= 1380 okr/min
= 3,5okr/min
= 1070 Nm
= 389
= 62 kg

Fakultet strojarstva i brodogradnje

33

Vlado vorc

Zavrni rad

3. NAIN SKLAPANJA
Sklop pree napravljen je velikim dijelom iz rastavljivih spojeva, dok je sklop valjaka
nerastavljiv. Sklapanje poinje tako da se izmeu lijeve i desne nosive ploe postavi sklop
pogonskog valjka u predviene provrte i zatim se ploe spoje sa distantnim vijcima. Nakon
toga se vri uleitenje pogonskog valjka i to tako da se leajevi sa kuitem postavljaju sa
vanjske strane nosivih ploa, centriraju se sa zaticima i privruju vijcima. Tlani valjak
mora se prije uleititi nego se stavi na preu jer leajevi tlanog valjka imaju klizne utore po
kojima se onda sa gornje strane spuste po rubovima nosivih ploa. Zatim se postavljaju nosai
na gornjem dijelu, centriraju zaticima i spajaju vijcima. Na vratilu pogonskog valjka postavlja
se gonjeni lananik sa posebnim konusnim elementom koji slui za pozicioniranje i
sprjeavanje pomaka lananika uzdu vratila. Isto tako kombinacijom prednje ploe, vratila i
leajeva postavlja se pogonski lananik i lanac te se pogonski prostor zatvara zatitnim
poklopcem. Nakon toga slijedi postavljanje runog kola, trapeznih vretena, matica i ruica za
pokretanje tlanog valjka. Na kraju se pomou matica spajaju kotai za voenje i na njih se
postavlja radna ploa.

Slika 3.1. Prea za duboki tisak runi pogon

Fakultet strojarstva i brodogradnje

34

Vlado vorc

Zavrni rad

Slika 3.2. Razvijena mrea elemenata za sklapanje prea runi pogon

Slika 3.3. Sklop pree za duboki tisak pogon motoreduktorom

Fakultet strojarstva i brodogradnje

35

Vlado vorc

Zavrni rad

Slika 3.4. Razvijena mrea elemenata za sklapanje pree pogon motoreduktorom

Fakultet strojarstva i brodogradnje

36

Vlado vorc

Zavrni rad

4. ZATITA NA RADU
Prilikom rada sa bilo kojim strojem , tako i ovim mogue su ozljede pri radu. Kako bi se to
sprijeilo, te smanjile posljedice moguih ozljeda, doneseni su sljedei propisi:

Pravilnik o listi strojeva s poveanim opasnostima (N.N 47/0.)

Pravilnik o sigurnosti strojeva (N.N. 135/05)
Pravilnik o sigurnosti i zdravlju pri uporabi radne opreme (N.N. 21/08)

Osnovno pravilo zatite na radu obvezuju poslodavce i proizvoae radne opreme da se

zatita mora provesti u onoj mjeri kojom se uklanjaju ili barem smanjuju opasnosti kojima se
ugroava ivot i zdravlje radnika. Ukoliko zatitu nije mogue provesti, provode se posebne
mjere zatite.
Jedna od mjera zatite je osposobljavanje radnika za rad na siguran nain, uz prepoznavanje
moguih rizika radnog postupka, te prepoznavanje zatitnih naprava ugraenih u radnu
opremu i njihova ispravnost.
Europska agencija za sigurnost i zdravlje (EU-OSHA) predvia da se trening posluitelja
radnoga stroja provodi najmanje jednom godinje. Takav trening obuhvaa:

podruje radnog postupka koje moe uzrokovati ozljede

opis, svrha i namjena zatitnih naprava na stroju
vanost ispravnosti pravilnog djelovanje zatitnih naprava
opasnosti koje proizlaze iz rada stroja

Razliite vrste strojeva izlau radnike razliitim rizicima od ozljeda. Za istaknuti su sljedee
vrste strojeva:

pile, pree i savijaice za valjanje ili obikovanje

runi alati sa i bez pogonske energije
strojevi za prijenos gibanja, pree za ambalani otpad
strojevi unutranjeg transporta (viliari, elektrokolica i sl.)

Opasna radna podruja na strojevima odnose se na:

mjesta rezanja, buenja, savijanje ili odvajanje materijala

ureaje i instalacija za napajanje elektrinom energijom
rotirajue djelovanje i pokretni dijelovi

Fakultet strojarstva i brodogradnje

37

Vlado vorc

Zavrni rad

Na kraju je potrebno upozoriti radnika da ne poduzima opasne radnje oko strojeva, koje se
odnose na:

saginjanje ispod radnog dijela stroja ili obilaenje zatienih podruja

uklanjanje ili deaktiviranje zatite
posezanje za zaglavljenim dijelovima materije unutar radnog podruja
prekid radnog procesa / iskljuenje elektrinog napajanja prije zavretka radne
operacije
otklanjanje kvarova na stroju ako za to nisu osposobljeni
prinoenje kratkih komada u zonu obrade bez koritenja pomonih pomagala
obvezu primjene osobnih zatitnih sredstva

Poslodavac je duan, u skladu s vaeim propisima o nainu ispitivanja strojeva i ureaja,

obavljati ispitivanja strojeva i ureaja utvrenih u ovoj listi u sljedeim sluajevima:

prije njihovog stavljanja u uporabu

najmanje jedanput nakon dvije godine njihove uporabe
poslije rekonstrukcije, a prije ponovnog poetka koritenja
prije poetka koritenja na novom mjestu uporabe, ako su strojevi i ureaji
premjeteni s jednog mjesta na drugo, pa su zbog toga rastavljeni i ponovno
sastavljeni.

Poslodavac je osim ispitivanja iz ovog Pravilnika duan redovito obavljati preglede strojeva i
ureaja iz ove liste koju koristi radi utvrivanja da li su na njima primijenjeni propisi zatite
na radu i da li zbog nastalih promjena tijekom uporabe ugroavaju zdravlje i sigurnost
radnika, a sve da bi se osiguralo da strojevi i ureaji u svakom trenutku budu ispravni.
Ako se pregledom utvrdi da je dolo do promjena koje ugroavaju sigurnost i zdravlje radnika
poslodavac je duan stroj odnosno radni ureaj iskljuiti iz koritenja do dovoenja istog u
ispravno stanje, [8].
Opasnost koja prijeti kod rukovanja preom je ta da moe doi do zahvata ruku ili dijelova
odjee izmeu valjka i radne ploe, pa je potreban poseban oprez kod rukovanja preom,
posebice kod izvedbe pree sa motorom.

Fakultet strojarstva i brodogradnje

38

Vlado vorc

Zavrni rad

5. ZAKLJUAK
Zavrni rad se sastoji od konstrukcije pree za duboki tisak i prorauna kojim je dokazana
funkcionalnost pree. S obzirom da na tritu ve postoji nekolicina proizvoaa prea, uvijek
vrijedi analizirati postojee proizvode i usavravati ih u smislu da su to jednostavniji za
upotrebu, to vie standardnih dijelova, da su lako rastavljivi prilikom zamjene dijelova,
pristupaniji cijenom i kvalitetom samom kupcu.
Prilikom izrade velika se pozornost posveivala tonou i kvaliteti izrade valjaka, jer ona u
najveem dijelu ovisi o kvaliteti otiska.
Poto se radi o proizvodu koji ima dugi vijek trajanja, naglasak je bio na tome da bude to
izdrljiviji i masivniji, pa je to razlog zato se kao glavni materijal koristi elik. Prea je
izraena od standardno lako dobavljivih dijelova: elinih limova, cijevi, ipkastih elika,
leajeva, kotaa, lanca, lananika, vijaka, matice, podloke itd. Proraunom su odreeni svi
vaniji elementi kako bi rukovanje preom bilo jednostavnije i sigurnije.

Fakultet strojarstva i brodogradnje

39

Vlado vorc

Zavrni rad

PRILOZI
I.

CD-R disc

II.

Tehnika dokumentacija

Fakultet strojarstva i brodogradnje

40

Vlado vorc

Zavrni rad

LITERATURA
[1]

Kraut, B.: Strojarski prirunik, Tehnika knjiga Zagreb, 1970.

[2]

Decker, K. H.: Elementi strojeva, Tehnika knjiga Zagreb, 1975.

[3]

Herold, Z.: Raunalna i inenjerska grafika, Zagreb, 2003.

[4]

Bolana, S Golubovi, K.: Tehnologija tiska od Gutenberga do danas, 2008.

[5]

Bolana, S.: Glavne tehnike tiska, 1997.

[6]

Kosi, T.: Osnove grafikih materijala i tiskarskih tehnika, 2008.

[7]

http://www.ganter-griff.de/

[8]

http://www.maedler.de/

[9]

http://www.fag.com

[10] http://www.halepress.com
[11] http://www.sog.zitel.hr
[12] http://www.sew-eurodrive.com/
[13] http://www.strojopromet.com/
[14] www.traceparts.com

Fakultet strojarstva i brodogradnje

41