UNIVERZITET CG

MAINSKI FAKULTET
PODGORICA
Studijski program:
Drumski Saobraaj

Transport putnika
S E M I N AR S K I R AD
Tema:Tarifni sistem i sistem naplate u javnom

transportu putnika

Profesor:
Prof.dr Vladimir Pajkovi
Sadraj :

Studenti:
Jocovi Branko 31/10
Mrdak Nikola

1/14

Tarifni sistem i sistem naplate u javnom transportu putnika

1. Definicija tarifnog sistema.................................................................................................. 3

2. Vrste i opis tarifnih sistema................................................................................................. 5

2.1. Jedinstven tarifni sistem.............................................................................................. 5
2.2. Zonski tarifni sistem.................................................................................................... 7
2.3. Relacijski tarifni sistem............................................................................................... 9

3. Analiza i varijante sistema naplate..................................................................................... 10

3.1 Sistem naplate preko konduktera................................................................................. 10
3.2. Sistem naplate preko vozaaa...................................................................................... 10
3.3 Sistem naplate samousluivanjem................................................................................ 11
3.3.1. Kasa-boks naplata................................................................................................ 11
3.3.2. Poluautomatska naplata....................................................................................... 12
3.3.3. Automatska naplata............................................................................................. 12
3.4 Elektronski sistem naplate............................................................................................ 12

4. Tipovi karata udrumskom prevozu..................................................................................... 14

5. Literatura............................................................................................................................. 16

1. Definicija Tarifnog sistema

Tarifni sistem i sistem naplate u javnom transportu putnika

Rije "tarifa" je arapskog porijekla i u prevodu znai "objava". Poela se upotrebljivati nakon
prodora arapa na Pirinejsko poluostrvo u vezi gradica Tarifa (luka, utvrenje) koji lei na
krajnjem junom dijelu poluostrva. Na tom mjestu su se plaale takse za prolaz, te je i to
ostalo sinonim za sistemske preglede raznih taksa, odnosno cijena za izvrene usluge.
Tarifni sistem predstavlja ureeni skup cena za obavljanje usluga u JMTP-u, odnosno sistem
na osnovu koga se formiraju cene u JMTP-u.
Tarifni sistem, sistem karata i sistem naplate meusobno su povezani i uslovljeni jer se
razliita rjeenja ovih sistema odraavaju na poslovanje preduzea. Uzajamna slika ovih
sistema moze se predstaviti kao na sl.1.

Sl.1. Veza tarifnog sistema, sistema karata i sistema naplate

Kljuni uticaj na formiranje tarifnog sistema imaju :

Tarifna politika, u pogledu nivoa osnovne cijene i povlastica u prevozu za odreene
socijalne grupe putnika ( studenti, aci, penzioneri...)
Karakteristika tokova putnika u sistemu JMTP-a.
Od karakteristika tokova putnika poseban uticaj imauju :
Srednja duina putovanja na linijama i mrei sistema JMTP-a
Raspodjela srednjih duina putovanja na mrei JMTP-a
Stanice najvee izmjene putnika
Pod tarifnim sistemom podrazumijevamo skup naela na osnovu kojih se odreuje visini
naknade koju putnici plaaju za prevoz vozilima javnog saobraaja.

Tarifni sistem i sistem naplate u javnom transportu putnika

Iako na prvi pogled izgleda da je interes preduzea da cijena bude to vea, stvarni interes je
da ona bude umjerena da se nebi ubrzao proces naputanja javnog saobraaja . Tarifa treba da
predstavlja i dovoljnu protivteu konkurenciji i da stimulie potencijalne putnike na
koritenje javnog prevoza.
U javnom gradskom putnikom prevozu moe se primijeniti opta formula elastinosti trita
koja glasi :
V
p
=k
V
P
gje su :
k - koeficijent elastinosti potranje,
v - broj putnika u momentu poveanja tarife,
P- cena prevoza u momentu poveanja tarife,
v-smanjenje ili poveanje putnika posle uvoenja nove cene prevoza,
p-poveanje ili smanjenje cene prevoza.
Koeficijent elastinosti k se odreuje samo empirijski i zavisi :
od visinenacionalnog dohotka, odnosno standarda stanovnika,
od optih mogunosti graana za kretanje djelovanja konkurencije.
Koeficijent elastinosti se kree u granicama od 0,12 do 0,6.

Tarifni sistem i sistem naplate u javnom transportu putnika

2. Vrste i opis tarifnih sistema

U javnom gradskom putnikom prevozu zastupljena su tri tarifna sistema:

jedinstven tarifni sistem
zonski tarifni sistem
relacijski tarifni sistem
Za razliku od jedinstvenog tarifnog sistema, zonski i relacijski sistemi se svrstavaju u grupu
tarifa po uinku.Pored navedena tri osnovna tarifna sistema, postoje u nekim gradovima i
meoviti tarifni sistemi, tj. primenjuju se dva ili tri sistema.

2.1 Jedinstveni tarifni sistem

Cijena vonje kod jedinstvene tarife je ista bez obzira na kojoj se relaciji putnik prevozi.
Prednosti jedinstvene tarife su :
sistem je jednostavan za putnike,
sistem je jednostavan i za prevoznika jer se brzo i lako vri naplata karata i
kontrola putnika,
olakana je primjena iteligentnih tehnologija u sistemu naplate i kontrole,
jedinstvena tarifa je podesnija za saobraajna podruija ograniene veliine i
sluajeve kada manje varira raspodjela putovanja po duini,
cena prevoza se formira u odnosu na srednju duinu vonje, pa putnici koji
putuju na relacijama ( dugoprugai ) duim od srednje duine putovanja plaaju
niu cijenu, to stimulativno utie na ovu kategoriju putnika.

Nedostaci jedinstvene tarife su :

putnici koji putuju na relacijama kraim od srednje duine putovanja
(kratkoprugai ), plaaju veu cenu, to destimulativno utie na ovu ktegoriju
putnika,
racionalna primjena jedinstvenog tarifnog sistema ograniena je samo na
podruiju gdje su duine putovanja putnika u najveem broju sluajeva priblino
jednake.

Tarifni sistem i sistem naplate u javnom transportu putnika

Na sl. 2. prikazane su dvije karakteristine teoriske krive raspodjele broja putovanja i ista
veliina srednje duine vonje lsr. to je vee rastojanje oko vrijednosti lsr, putnici
kratkoprugai mogu da budu vie oteeni.

Sl.2. Teoriske krive raspodjele broja putnika u zavisnosti od duine vonje i srednje duine vonje

Kriva "a" odgovara jedinstvenom tarifnom sistemu, dok kriva "b" neodgovara putnicima
kratkoprugaima i vie odgovara zonskom tarifnom sistemu. Osnovni princip koji treba
ispuniti u jedinstvenom sistemu naplate je da cijena prevoza ne treba biti visoka da se nebi
umanjio broj putnika na kratkim relacijama koji preduzeu donose najvee efekte ( najvea
pozitivna razlika izmeu prihoda i trokova ), a poveava se broj putnika na dugim relacijama
na kojima se ostvaruju negativni efekti.
Jedinstveni tarifni sistem je, uglavnom, pogodan za manje gradove pod uslovom da je srednja
duina vonje putnika jednaka najeoj duini putovanja.
Jedan od problema koji izaziva primjena jedinstvene tarife jeste nemogunost da se
definiegradsko podruije na kome ona vai, poto po savremenom tretmanu grad predstavlja
urbanu cjelinu koja obuhvata kako kontinualno izgraeno podruije grada, tako i prigradska
naselja, pa postoji stalan pritisak stanovnika ovih naselja na saobraajno preduzee i
predstavnike organe komune, da budu ukljueni u ue gradsko podruije u kojem se
primjenjuje jedinstveni tarifni sistem.

Tarifni sistem i sistem naplate u javnom transportu putnika

2.2 Zonski tarifni sistem

Kod zonskog tarifnog sistema, cijena prevoza zavisi od broja preeni tarifnih zona na mrei.
Zonski tarifni sistem se primenjuje kod veih gradova, i kod kojih je rastojasnje srednje
duine vonje putnika veliko. Opslueno podruije grada podijeljeno je na zone i to na jednu
centralnu zonu koja zauzima iri centar grada i spoljne zone koje imaju oblik koncentrinih
krugova.Broj zona zavisi od veliine grada i od karakteristika kretanja putnika. Ukoliko broj
zona nije veliki, sistem nije komplikovan, a kontrola je jednostavna.
Utvrivanje unutranje zone, koja obuhvata jezgro grada, specifino je za svaki grad, a
visinu tarife za prevoz u noj predstavlja tarifni modul iz koga se izvode sve ostale tarife i
koja istovremeno predstavlja i najniu tarifu u bilo kojoj zoni. Odreivanje granica zone
vezano je za srednju duinu putovanja putnika.
Zonski tarifni sistem je povoljan za putnike "kratkoprugae" a nepovoljan je za putnike koji
u vozila ulaze na stanicam neposredno pre granice zone, jer tada plaaju tarifu za dve zone
iako njihova duina putovanja moe da bude manja od duine putovanja u jednoj zoni. Ova
nepovoljnost se moe ublaiti preklapanjem zona ili stvaranjem "neutralnih zona" na granici
izmeu dvije zone, koje pripadaju i jednoj i drugoj zoni. Teoriska konstrukcija zonskog
tarifnog sistema data je na sl. 3. a ematski prikaz tarifnih sistema na sl. 4.

Sl.3. -Teoriska konstrukcija zonskog tarifnog sistema

Tarifni sistem i sistem naplate u javnom transportu putnika

Zone mogu biti podijeljene na :

prostorne,
linearne,
segmentne i
neutralne

Prostorne ili teritorijalne zone se formiraju u obliku koncentrinih krugova.

Linearne mogu biti nezavisne i odnose se na jednu liniju koja se dijeli na zone prema srednjoj
duini putovanja putnika. Ove zone nalaze primjenu kod radijalnih i dijametralnih linija.
Segmentne zone uvode se kod tagencijalnih krunih linija, tako to se ove linije dijele na
segmente koji odgovaraju srednjoj duini putovanja putnika.
Neutralne zone formiraju se na prelazu izmeu dvije prostorne zone gdje su jaki tokovi
putnika i kojima se neutralie nepovoljnost zonskog tarifnog sistema za putnike koji
gravitiraju granici jedne zone, a putuju u drugu graninu zonu.

Sl. 4. Primjeri zonskih tarifnih sistema

Visina ceme prevoza zavisi od broja preenih zona i tarifnog koraka Kz

za jednu zonu :C1=K 1 C o

Primjeri vrijednosti tarifnih koraka

za dvije zone : C 2=K 2 C o

K 1 : K 2 : K 3 : K 4=1:1.5 :2: 2.5

za tri zone :C 3=K 3 C o

zazzona :C z=K z C o

K 1 : K 2 : K 3 : K 4=1:1.33 :1.66 :2
Kz -tarifni korak za koritenje -z- zona
Co-osnovna cijena transportne usluge

Cijene prevoza za vie zona trebaju da imaju degresivan karakter, to se postie

promjenljivim tarifnim korakom.

Tarifni sistem i sistem naplate u javnom transportu putnika

2.3 Relacijski tarifni sistem

Kod relacijskog tarifnog sistema obraun prevoza se vri prema duini putovanja u formi
relacije. Relacija je deo puta sastavljen od jedne ili vie meustaninih rastojanja. Ovaj tarifni
sistem se primjenjuje u mezumesnom i prigradskom prevozu, gdje linije izlaze van grada
obino po radijalnim koridorima. Svaka linija je podijeljena na odreen broj relacija na
kojima vai jedna cijena prevoza.
Granice relacije trebaju da se poklapaju sa stanicama najvee izmene putnika. Duine
relacija u centru su kraa u odnosu na duine relacija na periferiji.Visina cene zavisi od
osnovne cene - tarifnog modula Co, broja relacija i tarifnog koraka.
relacija 1: C 1=K 1 C o
relacija 2: C 2=K 2 C o
relacija 3 :C3=K 3 Co
relacija m:C m=K m C o
Kao i kod zonskog tarifnog sistema, tarifni korak kod relacijskog tarifnogsistema treba da
ima degresivan karakter.
Pri odreivanju optimalnog tarifnog sistema jedan od osnovnih problema je prilagoavanje
sistema karakteristikama kretanja putnika.
Osnovni parametri koji karakterisu kretanje putnika na liniji ili mrei linija su :

ulasci i izlasci putnika po stanicama du linije,

protok putnika du linije i na karakteristinim stanicama,
srednja duina putovanja putnika , odnosno raspodjela putnika po duini putovanja,
izmjena putnika.

Tarifni sistem i sistem naplate u javnom transportu putnika

3. Analize i varijante sistema naplate

Sistem naplate transportne usluge predstavlja ureen organizaciono-tehnoloko-tehniki

sistem putem kojeg se vri naplata usluga u sistemu JMTP-a.
Osnovni sistemi naplate u JMTP-a su:
Sistem naplate preko konduktera,
Sistem naplate preko vozaa,
Sistem naplate samousluivanjem ( kasa-boks sistem naplate, poluautomatski i
automatski sistem naplate ).

3.1 Sistem naplate preko konduktera

Ovaj sistem naplate prevoza dotira jo od pojave prvih vozila javnog masovnog prevoza.
U ovom sistemu voza upravlja vozilom, a kondukter vri naplatu prevoza i kontaktira sa
putnicima. Mjesto konduktera je najee u zadnjem dijelu vozila, pored zadnjih vrata, koja
slue za ulaz i gde se nalazi velika platforma na kojoj se putnici zadravaju dok ne kupe
kartu, a u sluaju preoptereanja vozila, u vreme vrnog optereenja, slui kao prostor za
stajanje putnika.
3.2 Sistem naplate preko vozaa
U ovom sistemu voza je pored duznosti da upravlja vozilom, preuzeo i dunost naplate
prevoza. Voza moe da vri naplatu prevoza samo onda kada vozilo stoji na stanici pa
samim tim on nemoe da izvri onoliki broj naplata i ponitavanja pretplatnih karata koji je
mogao da izvri kondukter, jer je on vrio naplatu i u toku vonje.Zbog toga se postavlja kao
preduslov za prelazak na ovaj sistem naplate , da se broj putnika koji kupuje pojedinane
kartre smanji na minimum , a da se povea broj putnika koji posjeduju pretplatne karte na
pokaz.
Priroda rada po ovom sistemu zahteva da se ispred prednje osovine vozila nalaze iroka
ulazna vrata za dva toka putnika, gde putnici koji kupuju pojidinane karte i ponitavaju
pretplatne karte, koriste prolaz pored vozaa dok drugi prolaz koriste putnici sa kartama na
pokaz. Za izlaz se najee koriste srednja vrata ija je irina takoe predviena za za dva
toka putnika.
Jedan od nedostataka ovog sistema naplate je to to se poveava zadravanje vozila na
stanicama kao i smanjuje brzina prevoza . Preterano opteriivanje vozaa, koji pored
upravljanja vozilom, treba da kontrolie vrata i da izdaje karte, takoe je jedan od osnovnih
nedostataka ovog sistema, pogotovu to su uslovi cirkulacije vozilau pojedinim gradovima
tei zbog veee zaguenosti saobraaja. Ovaj problem se moe ublait tako to se aparat za
ponitavanje karata odvoji od vozakog pulta i postsvi u vozilo tako da sami putnici mogu da
vre ponitavanje pretplatnih karata.

Tarifni sistem i sistem naplate u javnom transportu putnika

3.3 Sistem naplate prevoza samousluivanjem

Pod sistemom naplate samousluivanjem podrazumijeva se takav sistem u kome putnici sami
kupuju i ponitavaju karte , dok je voza potpuno osloboen od ovog posla i jedino daje
obavetenja putnicima i kontrolie vrata.
Osnovni zahtjevi koji se postavljaju pri izboru i projektovanju sistema naplate su :

jednostavnost koritenja za putnoka

lako razumijevanje i prihvatanje sistema naplate
fleksibilnost sistema naplate ( lakoa primjene sistema karata i cijena transportnih
usluga )
intgrativnost ( mogunost primjene u svim vidovima transporta putnika )
multifunkcionalnost
sigurnost sistema naplate ( smanjenje mogunosti zloupotreba, falsikovanja,
neplaanja, mogunost kontrole naplate itd.)
visina trokova sistema naplate ( investicioni trokovi, eksplatacioni trokovi, trokovi
odravanja opreme )

Sistem naplate samousluivanje se dijeli na nekoliko varijanti i to na :

"kasa-boks" naplata,
poluatomatska naplata,
automatska naplata..

3.3.1

"Kasa-boks" naplata

Kasa-boks se postavlja pored vozaa sa providnim gornjim dijelom, u koju putnici ubacuju
monetu koja odgovara cijeni prevoza ili eton, to voza kontrolie.Putnici pri tome ne
dobijaju nikakvu kartu.Osnovna mu je odlika to je jednostavan i zahtijeva male investicije.
Nedostaci ovakvog sistema naplate su :
Putnici moraju da prou pored vozaa to poveava zadravane na stanicama i
ograniava primjenu novog sistema na slabijim i srednjim optereenim linijama.
Nepovoljan sa aspekta kontrole putnika
Mogunost zloupotreba

Tarifni sistem i sistem naplate u javnom transportu putnika

3.3.2

Poluautomatska naplata

Kod ovog sistema naplata se obavlja tako to ogromna veina putnika kupuje kartu izvan
vozila koju pokazuje vozau ( mjesene karte na pokaz ) ili je ponitava u vozilu ( nedeljne
karte za vie vonji ) , dok samo mai mali broj putnika kupuje kartu kod vozaa.
Karta koja se kupuje kod vozaa skuplja je za 25-30 % od predplatne karte i nju kupuju
putnici koji vrlo rijetko putuju vozilima javnog prevoza ili stranci.

3.3.3

Automatska naplata

Automatska naplata je takav sistem u kome putnici sami kupuju i ponitavaju kartu, dok je
voza potpuno osloboen od prodaje, ponitavanja kao i od kontrole pretplatnih karata i
operacija koje putnici obavljaju na automatima. Ovaj sistem omoguava da putnici mogu
slobodno da uu na sva vrata. Automatski sistem naplate omoguava da se povea prevozna
brzina vozila.
Automatska naplata u vozilima reava se na dva naina:
postavljanjem automata za izdavanje pojedinanih karata i ponitavanje
pretplatnih karata na svakoj stanici,
postavljanjem automata za izdavanje pojedinanih karata i automata za
ponitavanje pretplatnih karata u svakom vozilu.

3.4 Elektronski sistem naplate

Elektronski sistem naplate predstavlja najmoderniji vid naplate transportnih usluga. Kod
ovog sistema naplate karte se validiraju (ovjeravaju) na poetku putovanja na validatorima
koji se po pravilu nalaze u zoni vrata- Check In sistem naplate i pri izlazu iz vozila - Check
Out. Postoji i varijacija ove tehnologijeCheck In/Be Out, gdje se putnik ovjerava kartu samo
pri ulasku u vozilo. Validatori su ureaji koji slue za verifikaciju, kontrolu i naplatu kroz
komunikaciju sa beskontaktnom smart karticom.

Sl.5 ema elektronskog sistema naplate

Tarifni sistem i sistem naplate u javnom transportu putnika

Validator obezbeuje sledee :

ita informacije sa svih vrsta beskontaktnih kartica
indetifikuje validne i nevalidne kartice
umanjuje iznos za iznos vonje i upisuje novu vrijednost na kartici ukoliko to tarifni
model za koji je kartica registrovana zahtijeva
prenosi sve bitne podatke na server u predifinisanim intervalima preko vozakog
kompjutera
prihvata konfigurisane podatke sa servera
Proces validacije kartice ( od trenutka prislanjanja kartice ) traje 0,4- 0,6 sekundi.

Sl.6 Primjr smart kartice

Validator komunicira sa serverima sistema preko vozakog raunara kroz lokalnu raunarsku
mreu u vozilu, a ovaj dalje putem GPRS-a ili WLAN-a. Parametri koje validator dobija sa
servera su sistemski, poput crnih lista, cijene vonji i sl. U sluaju da je kartica validna i da
na nju postoji dovoljna vrijednost kredita, obavlja se naplata a na ekranu validatora se
prikazuje iznos novca koji se naplauje, kao i novo stanje na kartici. Ukoliko se kartica nalazi
u crnoj listi, validator se oglaava zvunim signalom i blokira karticu a na ekranu se ispisuje
odgovarajua poruka.
Postoje dvije vrste bezkontaktnih kartica i to :
personalizovane smart kartice,
nepersonalizovane smart kartice.
Personalizovane karte su vremenski ograniene pretplatne karte ( mjesene i polumjesene ).
Tip nepersonalizovanih smart kartica predstavlja elektronski novanik za vonju u javnom
prevozu. Korisnik dopunjuje karticu eljenim novanim iznosom, a pri svakoj ostvarenoj
vonji sa kartice se skida iznos koji predstavlja cijenu te vonje. Ove kartice nisu vremenski
ograniene i mogu se naknadno dopunjavati .

Tarifni sistem i sistem naplate u javnom transportu putnika

4.

Tipovi karata u drumskom prevozu

Karta predstavlja dokument o obligacionim odnosima prevoznika i korisnika u pogledu

uslova korienja (broja i duine vonje za koju vai ) s jedne strane, i visine naknade za
obavljenu uslugu, s druge.
Prema broju vonji za koje vae, karte mogu biti :
pojedinane tj. karte za jednu vonju,
pretplatne karte tj. karte koje vae za odreeni vremenski period (nedelja, mjesec ) ili

za odreen broj vonji .

Karta za jednu vonju

Presedaka karta

Dnevna karta

Prag

Karta za vie vonji

Budimpeta
Sl.7 Primjeri karata

Karte za jednu vonju putnik kupuje neposredno pre otpoinjanja vonje il na poetku vonje
a vrijeme koje je potrebno za izdavanje karte je oko 3 s bez vraanja kusura, dok je sa
vraanjem kusura dva do tri puta due.
Pretplatne karte najmanje optereuju saobraajno osoblje u vozilu i omoguavaju brzo
ukrcavanje putnika kao i bru cirkulaciju vozila zbog manjeg zadravanja na stanicama.
Pretplatne karte koje se zovu jo i "karte na pokaz" po pravilu prodaju se uz odreeni popust
u cilju stimulacije putnika za njihovu kupovinu.

Tarifni sistem i sistem naplate u javnom transportu putnika

Pretplatne karte mogu biti:

vremenske pretplatne karte, koje vae za neogranieni broj u definisanom
vremenskom periodu - mjecec, 15 dana i slino,
pretplatne karte za odreeni broj vonji,
mjeovite karte.
Karte prema pravu korienja moemo podijeliti na :
karte na ime ( studenske,ake, radnike i sl.),
karte na donosioca tj. karte koje vae za korisnika koji kartu posjeduje.

Sl.8 Primjeri pretplatnih karata na ime

Prema nainu formiranja cijena karte mogu biti :

karte sa nominalnom cijenom prevoza,
karte sa povlaenom cijenom prevoza .
Karte prema mjestu kupovine moemo podijeliti na :
karte kupljene u vozilu,
karte kupljene van vozila.

Tarifni sistem i sistem naplate u javnom transportu putnika

Literatura:

1. Dr Radovan Bankovi, Javni gradski putniki prevoz

2. www.scribd.com/doc/96583508/Tarife-u-Saobracaju
3. http://www.busevi.com