KONU 3

ENERJ FATURALARI
3. GR
Enerji temininde geici arz talepleri zaman zaman ksa sreli maliyet azalmalarna yada
dengelerine neden olsa da, uzun vadede enerji maliyetleri srekli artmaktadr. Enerji
maliyetlerindeki artlarn etkisi deiik yakt kaynaklarnn fiyat deiim tablolar
incelenerek kolayca grlebilir. Fakat daha henz ok az ynetici faturalarnn incelenmesinin
faydasn anlayabilmitir ve bunlar incelemek iin zaman ayrmaktadr.
Bunun pekok nedeni vardr, fakat ana nedenleri aadaki sralananlar gibi gzkmektedir;
-

Fiyat bilanolar bazen ok karmaktr. Anlalmas zordur ve kamu kurulular kendi

gelitirdikleri standartlara uygun aklamalar kullanmakta, ve genellikle mterinin
faturay aka anlamasn deil onu yanltc, artc yntemleri tercih etmektedirler.

Enerji genellikle ok yukarlarda, eriilmez bir konu gibi sunulmaktadr. retimin

maliyetinde enerji sklkla ok nemli bir blm oluturmasna ramen, enerji maliyeti,
direkt maliyetlerin iinde deil stte farkl bir tutar olarak ele alnr. Bu da enerji
maliyetlerinin belirlenmesini ve kontrolunu daha da zorlatrr. Sonu olarak ynetici
enerji maliyetlerine gerektii kadar dikkat etmez.

Bu deimelidir, gerek uygulamalarda da deimektedir. Birok ynetici artk fiyat

bilanolarn anlamaya almakta ve hatta bazen kamu fiyat arttrma oturumlarna bile
katlmaktadr.
Yneticiler elektrik fiyat bilanosunun neleri kapsadn ve deiik elemanlar iin neler
dendiini (talep, tketim, g faktr, sat vergileri vs.) bilmelidir. Dier enerji fiyat
yaplandrmalarn da bilmek zorundadrlar. Bu blmde esas olarak elektrik zerine
younlalmasna ramen, gaz, fuel-oil, kmr ve buhar/su maliyetlerine de deinilmitir.
3.1. ELEKTRK FYAT YAPILANDIRMASI
3.1.1. Kamu maliyetleri
Elektrik kamu faturalarn anlamann en iyi yolu, kamu tarafndan ortaya karlan
maliyetlerin detayl incelenmesidir.
Santraln fiziksel ihtiyalar: Bu tek bana en byk maliyet kategoridir. Elektrik g
santrallar her geen gn daha genilemekte, teknolojik olarak da karmaklamaktadr,
kirlilik kontrol gerekleri de artmaktadr. Bu durumda elektrik retim ilemlerinin tesis ve

iletme masrafler srekli ykselmektedir. Dier yandan, idare kesintiler durumunda rezerv
olacak baz tehizat da bakm altnda tutmak ve mterinin peak ihtiyalarna da cevap
vermek zorundadr. Bunlarn dnda beklenilmeyen farkl durumlar da olabilir. Bu ilave
kapasiteler yeni retim ilemlerinin pahallamasna neden olmaktadr. Alternatif olarak,
birok idareler de yeni retim niteleri ina etmek yerine, mevcut tesislerin yeterli olabilmesi
iin mterilerini peak taleplerini azaltmaya zorlamaktadr.
letim hatlar: Dier bir nemli maliyet kategorisi de, elektrii retildii alanlardan ihtiya
duyulan blgelere tayan iletim hatlardr. Diren kayplarnnn (I2 R) en aza indirilebilmesi
iin, elektrik yksek gerilimlerde (500-1000 kV) tanr. Bu kayplar tama mesafesinin
uzunluuna bal olarak byyebilir yada klebilir.
ndirici merkezler: Elektrik ihtiya duyulan genel alana eritiinde, kullanclara gvenle
datlabilmesi iin daha dk gerilim deerlerine indirilmelidir. Bu da indirici
merkezlerdeki transformatrlerle gerekletirilir. ok az tketici elektrii transformatr
seviyesinde almaktadr.
Datm sistemleri: Gerilim indirici merkezde azaltldktan sonra, 34.5 kV gerilim seviyeli
lokal bir datm sistemi ile tketicilere datlr. Konut kullanclar genelde 220V ve tek fazl
olarak beslenir. Endstriyel kurulular ise, genelde elektrii 380V, fazl olarak alrlar.
Byk motorlar, frnlar ve proses ekipmanlarn besleyebilmek iin baz daha byk
tketiciler 480V fazl servis de talep edebilmektedir. stenilen gerilim kademeleri
mteriye zel konumda uygun transformatrlerin kullanlmasn gerektirmektedir. darenin
maliyetleri iinde yer alan datm sistemleri elemanlar kamu direkleri, hatlar,
transformatrler ve kapasitrlerdir.
Sayalar (l aletleri): Sayaalar idare ile mteri arasndaki arakesitlerdir. Sayalarn
maliyetleri nispeten kk olsa da, bunlar idare tarafndan ayr birer kalem olarak gze
alnmakta ve genelde faturalarda mteri hizmetleri olarak adlandrlmaktadr. Saya
maliyetleri tketim, talep, g faktr gibi gerekli bilgi tiplerine bal olarak endstriyel
tketiciler iin 1500 $ veya stnde, konutlar iin ise 50 $ n altndadr.
dari: dari maliyetler st ve orta dzey yneticiler, teknik ve ofis elemanlar ve bakm
personelinin maalarn ihtiva etmektedir. Ofis mekanlar ve ekipmanlar, vergiler, sigortalar,
bakm aletleri ve vastalar da idari maliyetlerin kapsam iindedir.
Enerji: Genaratr, iletim ve datm sistemleri kurulduktan sonra, kazanlar ve elektrik i
retimi iin yakt gerekmektedir. Hidroelektrik santrallarda, trbin genaratrler su gc ile
dndnden, birincil enerji maliyeti kktr. Fosil yaktl elektrik santrallar ise lkedeki
ve dnyadaki petrol, doal gaz ve kmr fiyatlarnn deiimlerine bal olarak dramatik bir
2

dalgalanmaya sahiptir. Nkleer g santrallarnn yakt maliyetleri kabul edilebilir lde

olmasna karn, bunlarn da henz bilinmeyen atk radyoaktif maddenin yok edilme
maliyetlerinin olduka yksek olaca tahmin edilmektedir.
Borlanma: Bu maliyet kategorisi olduka yksek olabilir. rnein, byk bir g santrali
iin borlanma tutar 500 milyon $ ila 1 milyar $ arasnda nemli bir tutardr. dareler genelde
kapital yaratmak iin hisse senetleri satarlar ve bu senetler irketin demesi gereken bor
miktarn gsterirler.
Kar: Son olarak, idare hissedarlarna kayda deer bir kar salamak iin, yukardaki
maliyetlere ilave gelirler yaratmaldr. Devlet tarafndan belirlenen bu kar seviyesi geri
dnm oran (rate of return) olarak adlandrlr.
Bir elektrik faturasna hangi maliyetlerin katldn anladktan sonraki adm, bu maliyetlerin
deiik tketicilere nasl datldn renmektir.
Bu faturalama ilemi, elektrik retiminin doru maliyetleri aksettirilerek tasarlanmaldr. Eer
tketiciler idarecilerin kar karya olduu problemleri anlarlarsa, idareye bu maliyetleri
minimize etmek iin yardm edebilirler. En son fiyat bilanosu doru maliyetlerin
oluturulmas asndan phesiz eskilerden daha iyidir, ama henz daha deiimlere de
aktr.
3.1.2. Tketici snflar ve fiyat bilanolar
Bir elektrik idaresi birok farkl tketici snfna hizmet vermelidir. Bu snflar enerji
kullanmnn karmakl, tketim miktar ve ncelik ihtiyacna gre deimektedir. Tipik
tketici snflar konutlar, ticari ve endstriyel tesislerdir. Baz idareler ticari ve endstriyel
tketicileri tek bir snfta toplarken, bazlar da endstriyel snf ar ve hafif endstri olmak
zere ayrmaktadr.
Her snfn fiyat bilanosu farkldr. Elektrik faturalarnn en genel bileenleri aada tarif
edilmektedir.
dari/Tketici cretleri: Bu cret, saya, saya okuma, fatura yollama, v.s. gibi maliyetleri
kapsayan idarenin sabit mteri hizmet tutardr. Bu cret, tketilen kWh cinsinden elektrik
miktarna baklmakszn her ay mteriden sabit olarak alnr.
Enerji creti: Bu tutar kWh cinsinden aylk tketilen elektrik miktarn kapsar. Bu cret, 1
kWh elektrik retmek iin tketilen yakt fiyatna veya ortalama bir maliyete gre hesaplanr.
Enerji demesi, ayrca idarenin iletme ve bakm masraflar iin de bir miktar maliyet ierir.
Bir ok elektrik idaresi, tm enerji kullanmlar iin sabit bir cret uygulamakta, bu da sabit
cret yaps olarak adlandrlmaktadr. Azalan blok yaklam da kullanlabilir. Bu
3

yaklamda, ilk kullanlan enerji (kWh) blou iin bir fiyat, daha fazla enerji kullanlan
bundan sonraki artlar iin ise daha dk bir fiyat uygulanmaktadr. Dier bir yaklam ise,
tketim seviyesindeki her bir artn daha fazla cretle fiyatlandrld artan blok
uygulamasdr. Her ne kadar bu yaklam elektrik enerjisi israfn engelleyici yapda ise de,
maliyete dayal cret kriterine uymadndan ok geni olarak uygulanmamaktadr.
Yakt maliyet ayarlamalar: dare ilk yakt iin beklenilenden fazla bir cret demek
zorunda kaldnda, bu art yakt maliyet ayarlamas iin tanmlanan bir forml
kullanlarak tketiciye aksettirilir. Yakt fiyatlar hzla ykseldiinde, bu cret faturalarn
nemli bir blmn oluturabilir. Dier yandan, idareler bu yakt maliyet ayarlama
konseptini, yakt fiyatlar esas alnan maliyetten dk olduunda fiyatlar azaltc bir faktr
olarak da kullanrlar.
Talep creti: Bu cret, elektrik servisi verebilmek iin gerekli kapital ilemlerine ayrlmtr.
Talep creti enerji cretleri iinde gizli olabildii gibi, ayr da olabilmektedir. rnein,
10kW n zerindeki her bir kW iin ay bana 6.25 $ gibi de aklanabilmektedir. Enerjiyi
fazla harcayan byk tketiciler iin, talep creti genelde onlarn talep yklerine gre
belirlenmektedir. Konut, kk ticari kurulular gibi daha kk kullanclar iin, enerji
creti iinde ortalama bir deer olarak hesaplanmaktadr.
Elektrik talep gc yada kW cinsinden g, ve elektrik enerjisi yada kWh cinsinden tketim
arasndaki farkn anlalmas, elektrik faturalarnn nasl hesaplandnn anlalmasna
yardmc olacaktr. Saatteki seyahat edilen mil miktarnn ve tm seyahat boyunca katedilen
mil miktarnn lld otomobil rnei, konunun anlalmas iin iyi bir rnek olacaktr. Bu
durumda, hz elektrik gcne (kW), toplam seyahat mili ise toplam enerji tketimine (kWh)
karlk gelmektedir. Sonu olarak, idare talep g miktarn, ksa bir ortalama sre iin
oluan peak g deerlerini belirlemede kullanr. Peak gcn olutuu ortalama sre,
idareden idareye 15 dak, 30 dak ve 1 saat olarak deimektedir.
Bu ortalama sre uygulamas, g tketiminde ok ksa srelerde oluan geici peaklerin
neden olduu kabul edilemez yksek cretlerin olumasn nler. Talep gc demandmetre ile
llr.
Talep sabiti (kilidi): Bir endstri veya ticari cret yaps talep sabiti elemanna da sahip
olabilir. Bu eleman, yl iinde sadece bir ka ay yksek talep gc oluan tketicilerin
geree uygun cretlendirilmelerine yarar. Bu talep sabiti kavram altnda, tketici belli bir
aydaki gerek talep gcn demek zorunda olmayacaktr. Talep gc her aya belli bir
yzdelerle paylatrldndan, baz aylar gerek yksek deerinde deme zorunluluu ortadan
kalkmaktadr.
4

G faktr: Byk bir tketici dk g faktrne sahip ise, idare g faktrnn

fonksiyonu olarak belirlenen ayr bir cret de ekleyebilir.
Tm bu faktrler, genel iletme maliyetlerine gre yenilenen esas cretler kavram esas
alndnda, dikkate alnmaktadr. Esas cretler cret esas ile kartrlmamaldr. Esas
cretler gelecekte olabilecek ortalama yakt fiyatlarna gre tahmin edilen enerji cretini
kapsamaktadr. Yakt ayar cretleri ise, idarenin ilk yakt maliyetleri tahmin edilenden daha
yksek olduunda para kaybetmesini nler.
3.1.3. Konut fiyat bilanosu
Tipik bir konut faturas, idari / tketici cretlerinden, gerek enerji creti ile kabul edilen talep
cretini kapsayacak miktarda enerji cretinden ve yakt ayar cretlerinden olumaktadr.
Konut faturalar, tekil olarak talep edilen gler nispeten birbirinden ok farkl olduu ve
lmnn de pahal olmas nedeniyle tam net talep g cretlerini kapsamamaktadr.
3.1.3.1. Standart konut fiyat bilanosu
ekil 3-2 bir konut tketicisi iin tipik bir aylk faturay gstermektedir.
Tketici creti:
Enerji creti:
Yakt ayarlamas:

8.00 $ / ay
Tm kWh x 6.972 / kWh
(Burada verilmeyen bir forml ile her ay idare tarafndan
hesaplanmaktadr).

3.1.3.2. Dk kullanml konut faturas

Bu fatura ekli, aylk tketimleri 500kWh i gemeyen tketiciler iin kullanlmaktadr. Bu
fatura biimi bazen cankurtaran halat creti olarak da adlandrlr.
Tketici creti:
Enerji creti:
Yakt ayarlamas:

5.45 $ / ay
5.865 / kWh
(Forml ile hesaplanmaktadr).

3.1.3.3. Peak kullanmlar kontrol iin konut faturalar

Tek tek her konutun talebi kk olmasna ramen, genelde elektrii yln ayn aylarnda
gnn ayn saatlerinde kullanldklarndan toplu olarak konut kullanclar sisteme bir peak
talep gc yklerler. Bu problemi zmek iin, baz idareler peak aylar boyunca daha yksek
bir enerji creti uygularlar. Bir ok idare, bu peak periyotlar boyunca elektrik kullanclarna
daha yksek tketici cretleri uygulayarak gnlk peak problemlerinin azaltlmasna yardmc

olabilecek gnn zamanlar veya kullanm zamanlar gibi opsiyonlara sahiptirler. Bir ok
idare tketicilerin aletlerini kontrol etmek iin bir yk ynetim programna da sahiptirler.
ekil 3-4 de, hafta ii 24 saat boyunca Florida nn, konut talep g profiline bir rnek
gsterilmektedir. ekil 3-4 (a) konutlarn k peak talep profilini gstermektedir. Bu
kullanmda, sabah 9:00 saatlerinde yksek bir talep, akam 9:00 da da bundan biraz daha
dk ikinci bir talep g art vardr. Birinci peak, sabah kalkan insanlarn elektrik
kullanmlarndan kaynaklanmaktadr. Hepsi ayn saatlerde elektrikli stclarn amakta,
kahvalt, du, sa kurutma iin elektrik kullanlmaktadr. Akam saatlerinde ise, hepsi iten
eve dnmekte, akam yemei hazrl, stmann altrlmas (gece daha souk olduundan
daha fazla kullanm), TV iin ayn saatlerde elektrik kullanm sz konusudur. ekil 3-4 (b) de
ise ayn idare iin yaz aylar boyunca peak talep profiline rnek gsterilmektedir.
-Mevsimsel kullanm fiyat bilanosu: ekil 3-5, mevsimsel kullanmn fiyat yapsnda bir
faktr olmas halindeki bir konut faturasn gstermektedir. Bu idare, konutlarn peak
problemlerini en yksek peaklerin olutuu yaz aylarnda elektrik tketicilerine daha fazla
cret uygulayarak zmek giriiminde bulunmaktadr.
6.50 $ / ay
Peak mevsimde (Haziran-Ekim)
Tm kWh x 7.728 / kWh

Tketici creti:
Enerji creti:

Peak mevsim dnda (Kasm-Mays)

lk 600 kWh x 7.728 / kWh
lave kWh x 3.898 / kWh
(Forml ile)

Yakt ayarlamas:

Bu idare, yazn peak mevsimlerde tketim miktarna bakmakszn tm enerji iin sabit cret
(7.728 / kWh) uygulamaktadr. Peak sezon dnda ise, azalan blok yaklam ile 600kWh
iin daha yksek fiyat, geri kalan iin ise dk cret uygulanmaktadr.
-Gnn zamanlar ve kullanm zamanlar fiyatlar: Gnlk peakleri kontrol altnda
tutabilmek iin baz idareler peak saatleri boyunca daha yksek cretler uygularlar. Bu
uygulama nispeten zel l aletlerinin tesisini ve tketicilerin alkanlklarnn da
deitirilmesini gerektirmektedir. Konut tketicileri iin kullanm zamanlar fiyatlandrlmas
gnmzde ok fazla popler deildir; ancak devlet politikas ile zorunlu hale getirildii iin

baz idareler tarafndan uygulanmaktadr. Yine Florida iin bir gnn zamanlarna gre
fiyatlandrma rnei ekil 3-6 da verilmektedir.
Tketici creti:
Enerji creti:
Peak zamanda
Peak zaman dnda
Peak saatler:
Kasm-Mart aras
Pazartesi-Cuma
Mart-Ekim aras,
Pazartesi-Cuma
Peak zaman d:

16.000 $ / ay
10.857 / kWh
0.580 / kWh
6:00am-10:00am
6:00 pm-10:00pm
12:00 le-9:00pm
Dier tm saatler

Peak indirimi (kesintisi): dare evlerde genelde elektrikli stclar, havalandrmalar ve su

stclar elektrik devrelerine uzaktan kontrol niteleri balanm ise, bu konut kullanclarna
indirimli cret nermektedir. Bu program yk ynetimi olarak adlandrlmaktadr. Bu yol
ile, idare talep gcn azaltmak iin geni bir yk periyodik olarak peak zamandan peak
olmayan zamana dndrebilmektedir. Devreleme gn iinde ksa bir srede yapldndan,
birok kullanc bundan ok rahatszlk duymamakta ve bu uygulama hzla popularite
kazanmaktadr.
Bir yk ynetim fiyatlandrmasna rnek ekil 3-7 de verilmektedir. Bu fiyat bilanosu,
elektrikli su stcsn veya klimasn gnn peak saatleri olan ksa periyotlarda kapatmay
kabul eden tketicilere bir indirim salamaktadr. Ayn elektrik idaresinin azalan blok
uygulamasnn da olduuna dikkat edelim.
Tketici creti:
Enerji creti:

9.00 $ / ay
lk 1000 kWh x 0.0825 $ / kWh
1000 kWhin zeri x 0.0930 $ / kWh

Aylk yk ynetim kredisi:

Kredi aylk 500kWh veya zeri elektrii

aadaki yk ynetimine gre kullanan tm
tketicilerin faturalarna uygulanacaktr.

Elektrikli su stclar kontrolu Ocak-Aralk

4.00 $
Elektrikli merkezi stma kontrolu Ekim-Mart 3.00 $
Her 25 dakikalk periyodun 5 ile 7.5 dakikas
iin
Elektrikli merkezi havalandrma kontrolu
3.00 $
Nisan Eyll her 25 dakikalk periyodun 5 ile
7.5 dakikas
7

Elektrikli merkezi stma kontrolu

8.00 $
Ekim-Mart her 25 dakikalk periyodun 12.5
dakikas
Elektrikli merkezi havalandrma kontrolu
8.00 $
Nisan Eyll her 25 dakikalk periyodun 5 ile
7.5 dakikas
3.1.4. Genel servis fiyat bilanolar
Genel servis fiyat bilanolar ticari ve kk endstriyel tketiciler iin kullanlmaktadr.
Byle basit bir bilano, genellikle kWh cinsinden tketim creti ve tketici (mteri)
cretlerinden olumaktadr. Bazen, bir demandmetre gerektiren talep (kW) cretleri de
kullanlmaktadr.
Bu tketici snf iin enerji creti, deiik ekonomik olmayan nedenlerle konutlara gre
nemli lde yksektir. Bu nedenlerden bazlarna rnek: birok endstriyel iin ekonominin
gidiatna gre talep yklerinin deiimi, birok i yerinin birka aydan sonra kapanmas,
bazen yksek faturalarn denmeden ayrlnmas gibi nedenler gsterilebilir.
3.1.5. Kk endstri fiyat bilanolar
Bunlar genellikle kk endstriyel ve byk ticari kullanclar iin uygulanr. Bu servis,
endstride kullanlan tehizatn yaps ve tketimlerin de ykselme eiliminden dolay
genelde daha karmak hale gelir. Sonu olarak, faturalama daha komplike hale gelir.
Genelde, ayn maliyet kategorileri oluturulur, dier kategoriler bunlara ilave edilir.
Bunlardan bazlar aada ana hatlaryla incelenmektedir.
3.1.5.1. Gerilim seviyesi
Karmakln bir derecesi tketicinin ihtiyac olan gerilim seviyesine gre verilir. Eer
kullanc elektrii iletim hatlar seviyesinde (genelde 34.5kV veya zeri) almak isterse, kendi
kullanm iin bir evirme ilemi gerekecektir, bu durumda idare nemli bir tasarruf
salayacak ve cret azalacaktr. Eer tketici daha dk gerilim seviyelerinde servis isterse,
idare transformatrler tesis etmek ve bunlarn bakmn yapmak zorunda kalacaktr. Bu
durumda servis creti buna bal olarak da fatura tutar artacaktr.
Gerilim seviyesi deiimi fiyat bilanosunda deiik yollarla ele alnabilir. Bunlardan biri,
idare kendi transformatrn kendi tesis eden tketiciye ve cihazlarnn almas iin
gerekenden daha yksek gerilim seviyelerinde servis kabul eden kullanclara bir iskonto
(indirim) yzdesi nermesidir. Dieri ise, gerilim seviyesi dtke enerji cretinin
arttrlmasdr. Kendi transformatrlerinin tesis edilmesi genelde endstriyel kullanclar iin
8

nemli bir maliyet azaltma olasldr ve dikkatle incelenmelidir. Transformatrlerin bakm

nispeten basit bir ilemdir ama byk maliyetlere neden olan kesintilerden kanmak iin
yedek transformatrlerin de tesisi gerekebilir.
3.1.5.2. Talep faturalanmas
Endstriyel fiyat yaplarn anlamak talep faturalamalarn anlamak demektir. Kuramsal iki
irket iin zamana bal olarak talep edilen glerin iaretlendii ekil 3-8 e dikkat edelim.
Anlk talep gleri (kW) zamana bal olarak iaretlendii iin, bu erinin integrasyonu
(erinin altndaki taral alan) tketilen toplam enerjidir (kWh). B irketi ve A irketi ayn
ortalama talep gcne sahiptir, dolaysyla A ve B irketleri tarafndan tketilen toplam enerji
de eittir. Fakat B irketi ortalama talep gcnden daha yksek, iki kat kadar mevsimsel peak
deerine sahiptir. Tkettikleri enerji miktarlar (kWh) ayn olduu iin, tketim faturalar da
ayn olacaktr, fakat bu adil olarak gzkmemektedir. B irketi ok dz bir talep yapsna
sahiptir, idare yksek verimli cihazlarla bu servis seviyesini dzenleyebilmektedir. Dier
yandan, A irketi iin, yln sadece ksa periyotlar iin yaklak kapasitenin iki kat
beslemeye ihtiya vardr. Bunun anlam da idare, ok ksa periyotlar iin ihtiya duyulsa da
bu gc ayarlamak ve bakmak zorundadr. Bu da olduka pahaldr ve bu ilave maliyetleri
yeniden kazanmak iin idareler tarafndan baz mekanizmalar kullanlmaldr.
Bu arl uygun ekilde cretlendirmek ve A irketini peak taleplerini azaltmaya tevik iin,
bir elektrik idaresi genelde bir fatura dnemi (normalde bir ay) boyunca maruz kalnan peak
talepler iin endstriyel tketicileri cretlendirecektir. Tketici, peak talebini azaltarak ve
ayn miktarda elektrik tketerek nemli lde maliyet azalmasna sahip olabilecektir. Buna
iyi bir rnek, bir elektrik ocann kullanmn peak zamandan, peak olmayan zamana
kaydrmak olabilir. Bu da daha az maliyete ayn miktar enerjinin kullanm ve talep gcnn
azaltlmas anlamna gelir. Peak indirimi (talep kontrolu) rnei Blm 3-7 de tartlacaktr.
3.1.5.3. Kilit art (Ratchet Clause)
Bir ok idare, talep gc cretlerine ilaveten bir de kilit art olaslna sahiptir.rnein,
Temmuz da bir peak yk ile kar karya kalan idare bu gc beslemek zorunda kalacak,
belki de daha sonraki yllarda hi olumayabilecek bir yk iin gerekli cihazlar elinde
bulunduracak ve bunlarn bakmn yapmak zorunda kalacaktr. Bu maliyeti cretlendirmek
ve tketiciyi talep gc seviyesini dier aylarla ayn seviyede tutmaya tevik iin, birok idare
kilit art olaslna sahiptir.

Kilit art genelde, herhangi bir ay iin fatura edilen talep gcnn gemi 11 ayn en yksek
maksimum talebinin yada gerek talebin bir yzdesi (genelde %50 den fazlas) olduunu
sylemektedir. Bu talep normalde g faktr iin dzeltilmektedir. Byk bir mevsimsel
peak yapsna sahip bir irket, gerek bir problem ile kar karya kalabilir. Youn
klimalandrma periyodu olan Temmuz ay boyunca bir peak deer olutuunda, irket bunun
etkisini bir yl boyunca der. Kilit art nemli olabilir, fakat sklkla irket bunu
gerekletiremez.
3.1.5.4. G faktr
G faktr aklanmas zor karmak bir faktrdr, fakat irketlerin elektrik faturalarnda
hayati neme sahip bir eleman olabilir. Yazarlarn alt bir irket %51 deerinde g
faktrne sahip idi. Bu da, talep faturalarnda %59 luk bir ceza orannn denmesi anlamna
gelmekte idi. G faktrn dzeltici kondansatrlerin ilavesi ile, bu ceza nlenebilmi yada
en aza indirilmitir. Talep ve enerji cretleri ile kapsam iine alnamadndan idareye ilave
maliyetler ykleyen g faktr nemlidir. Endstriyel tketiciler ounlukla dk bir g
faktrne sahipmiler gibi cretlendirilirler. Kullandklar cihazlar nedeniyle bu durum
idareler iin daha byk g faktr problemleri dourur. Onlar da bu problemi benzer
ekilde zmek zorunda kalabilirler.
G faktrn anlamak iin, elektrik akm devrelerinin anlalmas gerekir. Endksiyon
motorlar, transformatrler, fluoresan lambalar, endksiyon stma frnlar, diren kaynaklar
vs. ile gereken akmlar tiptir;
1. G reten akm (aktif akm-gerek g reten akm): Cihazlar faydal ie dndren
akm, torna tezgahlarnn dndrlmesi, kaynak yaplmas yada suyun pompalanmas gibi.
alma akmndan retilen aktif gcn (real power) l birimi kilowatt dr.
2. Manyetik akm (gsz veya reaktif akm): Endksiyon aletlerin almas iin gerekli
aky retmek iin gereken akmdr. Manyetik akm olmakszn, transformatrn
sarmlarndan veya endksiyon motorunun hava aralndan enerjinin akmas mmkn
deildir. Manyetik akm ile ilgili reaktif gcn lm birimi kVAR (kilovolt amper reaktif
veya kilovar) dr.
3. Toplam (zahiri-grnen akm): Bu akm, devredeki bir ampermetre ile okunan akmdr.
Aktif akm ile reaktif akmn vektrel toplamdr. Toplam akm ile ilgili grnen gcn
lm birimi kVA (kilovolt amper) dir. Verimli bir i retilebilmesi iin pek ok
alternatif akmla beslenen ykn hem aktif (kWh) hem de reaktif (kVAR) g ihtiyalar
vardr.
10

G faktr, devrede kullanlan aktif gcn (W veya kW cinsinden) g hatlarndan oluan

grnen (zahiri) gce (VA veya kVA) orandr. Bir elektrik sisteminde kW, kVAR ve kVA
cinsinden akmlar arasndaki iliki ekildeki vektr diyagram ile gsterilebilir.
KW (aktif akm)

kVAR (reaktif akm)

KVA (toplam veya

grnen akm)

ekil AC vektr diyagram

: faz as=devredeki endktif reaktansn net miktarnn lm
cos = PF= aktif gcn grnen gce oran
kVA=kW / cos =kW / PF = ((kW)2+(kVAR)2)1/2
Dk g faktrn dikkate alan fiyat skalalar olmayan bir faturalama ileminde, dk g
faktrl bir irket, yksek g faktrl bir irket ile ayn faturalandrlacaktr. Bir ok idare,
endstriyel tketiciler iin bir g faktr cezas uygulamaktadr. Dier yandan, faturalama
ekilleri geni lde deimektedir. En sk uygulananlardan bazlar unlardr;
-

Faturalanan talep gc kW yerine kVA cinsinden llr. ekildeki genden, g

faktr (cos) iyiletirildiinde, kVA grnen gcn azald grlr.

Faturalanan talep, g faktr lmyle ayarlanr. Baz idareler, tasarm deerinin

altndaki g faktrnn her %1 lik deiiminde faturalanan talep gcn %1
arttrmaktadr. Baz idareler ise aadaki gibi ayarlamalar yapmaktadrlar,

Faturalanan talep=Gerek talep x (Tasarm g faktr / Gerek g faktr)

Bu usulde, gerek g faktr tasarm faktrnden dk olduunda faturalanan talep
artmaktadr. Yksek olduunda ise, ceza yerine bir dl verilmektedir. Bazen ise, bu
hesaplama sadece tasarm g faktrnn altndaki gerek g faktrleri iin yaplmaktadr.

11

Talep veya tketim faturas, g faktrne gre deimektedir. Baz idareler hem talep
hem de tketim faturalarn g faktrne gre deitirmektedir.

KVAR bana bir cret uygulanmaktadr. Tasarlanan minimum deerin stnde kullanlan
her kVAR, reaktif g cretlendirilmektedir. Bu da g faktrnn direk faturalanmas
anlamna gelmektedir.

Buna ilaveten, dzenli kW lmleri reaktif gc dikkate almadndan, reaktif g veya g

faktrn belirlemek iin baka l aletleri kullanlmaldr. dare tarafndan bir kVA metre
salanabilir ya da idare iletmenin g faktrn periyodik olarak kontrol etmeyi tercih
edebilir. Bu durumda, iletmelere ksa sreler iin g faktr lmek amacyla grevli
gnderilir, daha sonra test cihaz geri getirilir.
3.1.5.5. Fiyat bilanosu
Bundan nceki blmler mevcut bir fiyat bilanosunu anlayabilmek iin gerekli terimlerdi.
Tm bu karmak terimler ve aralarndaki ilikiler bir ok yneticinin faturalar anlamasn
zorlatrr.
ekil 3.10 Tipik kk lekli bir endstriyel kullancnn Fiyat Bilanosu (Oklahama)
Etkinlik Alan: Tm lkelere servis
Mevcut sistemler: G ve aydnlatma servisi, alternatif akm, Servis bir blgede bir gerilim
kademesinde verilecek. Herhangi bir arza, yedek ve ilave servise msaade yok
Fiyatlar:
A. letim servisi (servis seviyesi:1)
Tketici creti: 637.00 $ / fatura / ay
Tm kW lara uygulanan talep creti/talep faturalama ay:
Peak sezonda: 10.59 $ /kW
Peak sezon dnda: 3.84 $ / kW
Enerji creti:
lk 2 milyon kWh 3.257 / kWh
2 milyonun stndeki tm kWh ler 2.915 / kWh
B. Datm servisi (servis seviyesi:2)
Tketici creti: 637.00 $ / fatura / ay
12

Tm kW lara uygulanan talep creti/talep faturalama ay:

Peak sezonda: 11.99 $ /kW
Peak sezon dnda: 4.36 $ / kW
Enerji creti:
lk 2 milyon kWh 3.297 / kWh
2 milyonun stndeki tm kWh ler 2.951 / kWh
C. Datm servisi (servis seviyeleri: 3 ve 4)
Tketici creti: 269.00 $ / fatura / ay
Tm kW lara uygulanan talep creti/talep faturalama ay:
Peak sezonda: 12.22 $ /kW
Peak sezon dnda: 4.45 $ / kW
Enerji creti:
lk 2 milyon kWh 3.431 / kWh
2 milyonun stndeki tm kWh ler 3.010 / kWh
D. kincil servis (servis seviyesi: 5)
Tketici creti: 151.00 $ / fatura / ay
Tm kW lara uygulanan talep creti/talep faturalama ay:
Peak sezonda: 13.27 $ /kW
Peak sezon dnda: 4.82 $ / kW
Enerji creti:
lk 2 milyon kWh 3.528 / kWh
2 milyonun stndeki tm kWh ler 3.113 / kWh
Sezon tanm
Peak sezon: Yln Haziran-Ekim vergi aylar
Peak sezon d: Kasmdan gelecek yln Maysna kadar vergi aylar

13

Gecikme creti: Toplam servis cretinin %1 ile % sine eit bir miktardr ve sresinde
denmeyen fatura cretlerine uygulanr. deme sresi fatura gnderim tarihinden itibaren 20
gn sonrasdr.
Minimum fatura: Mteri/tketici hizmetlerine ilave bir de minimum aylk fatura, kapasite
ykne uygun olarak belirlenir. Hizmetler iin gerekli yatrmlar yapacak dzeyde,
Komisyonca onaylanm ve irketin kabul edilebilir cret forml ile hesaplanm en yksek
aylk fatura belirlenir.
Maksimum

talebin

belirlenmesi:

Tketicinin

maksimum

talep

gc,

irketin

demandmetresinin belgeledii aylk faturann srekli 15 dakikalk periyotta kullanlan

enerjinin maksimum deeridir.
Faturalama talebinin belirlenmesi: G faktr iin dzeltilerek belirlenmi maksimum
talep esas alnarak talep gc faturalanr. Bulunulan aydan nceki 12 ay boyunca belirlenen
g faktrne gre dzeltilmi en yksek maksimum sezon peak deerinin %65 inden az
deerler faturalandrlmaz.
G faktr art: Tketici her zaman mmkn olduunca %100 e yakn g faktr
salanan gc almal ve kullanmaldr. Reaktif gc srekli len kVAR saatleri %80 nin
altnda deer gsterdiinde, talep faturas maksimum talep gc 80 ile arplp llen sonuca
blnr, bylece faturalanan gerek ortalama g faktr belirlenir. irket, bu deeri
tketicinin cihazlarnn normal iletme periyotlar boyunca yaplan testleriyle belirlenen g
faktrn uyarlamak iin kullanr.
Yakt maliyet ayarlamas: Aadaki cret, irketin termik retim santrallarnda yaklan
yaktn maliyetinin 1.60 $ /milyon (106) Btu olduu kabulne gre yaplmtr. Bu deere
gre hesaplanan aylk faturalar, aadaki formle gre hesaplanan deerle tketilen her kWh
iin arttrlp, azaltlmaldr.
FA=A x ((B x C) D)/106 + P/S + OC/OS Y
Burada,
FA = tketilen her kWh iin uygulanacak yakt maliyet ayarlama faktr ($/kWh)
A = Faturalama periyodunun sonundan nceki alt ay boyunca irketin termik santralndan net
retilen enerjinin arlkl ortalamas (Btu/kWh)
B = Faturalama periyodu sonundan nceki alt ay boyunca yaktn 106 Btu sunun ortalama
maliyeti ($/milyon Btu)
14

C = Ayn dnemde, termik santrallardan retilen net toplamn tm santrallardan (hidro

santrallar da dahil) retilen toplama oran.
D = ilerisi iin esas alnan maliyet deeri 2.30$ dr.
P = irket tarafndan satn alnan elektriin kapasite ve enerji maliyeti
S = ayn dnemde, irketin rettii toplam kWh in, satn alnlan toplam kWh enerjiye oran.
OC = irket tarafndan retilen g ile kojenerasyon santrallarnca retilen g arasndaki
maliyet fark
OS = nceki 12 ay boyunca irketin perakende sat (kWh)
Y = Alt aylk periyod boyunca, dier idarelerin irket olmayan sistem d satlardan elde
ettii karn %90 n yanstan bir faktr ($/kWh).
letim servisi (servis seviyesi: 1): servis verilen 34.5 kV un zerindeki nominal gerilimdeki
hizmet.
Datm servisi (servis seviyeleri: 2, 3 ve 4): 2000V ile 50 kV arasndaki standart nominal
gerilimli hizmetler irketin datm hatt yada belli bir transformatr istasyonuna direkt
balant ile sunulur.
kincil servis (servis seviyesi: 5): 2000 V un altndaki veya 2 kV ile 50 kV arasndaki
standart nominal gerilimdeki servis irketin kendi hat transformatrleri zerinden sunulur.
irket tketici transformatrnn yk tarafna bir l aleti yerletirdiinde, faturalanan kWh
aadaki ekilde hesaplanan transformatr kayp miktar ile artar;
Tketim transformatrnn toplam kVA nin %1 lik oran *730 saat
Sre (dnem): Bu tarife altndaki kontratlar 1 yldan az olamaz.
imdi de, ayn rnein bu fiyat tarifesindeki farkl elemanlarn inceleyelim;

15

Gerilim seviyesi: dare, irketi kendi birincil transformatrn kurmaya hem talep hem de
tketim oranlarnda daha ucuz fiyatlar sunarak tevik etmeyi tercih etmektedir. irket kendi
transformatrn tesis etmek ve onun yllk bakmn yapmak iin harcayaca para ile, enerji
cretinden salayaca tasarrufu analiz eder. Transformatr kayplar irket tarafndan kabul
edilmeli ve irket kesintiler iin yedek bir transformatr yada baka dzenlemeler tesis
etmelidir.
Talep faturalamas: dare, talep iin denen ar cretleri belirginletirerek talep seviyesinin
nemini ortaya karmay tercih etmektedir. Ayrca, idare yazn peak sezon boyunca oluan
taleplere de nem vermektedir.
Tketim: dare ok byk kullanclar iin azalan blok fiyatlandrmasn kullanmaktadr,
fakat bu aslnda pek ok tketim seviyesi iin kWh bana dz bir deiim anlamna
gelmektedir.
G faktr: dare, talep bedellerini ayarlayarak g faktrn de cretlendirmeyi tercih
etmektedir. Tm tketicilerin en az %80 lik g faktrne sahip olmas, %80 in altndaki
deerlerin cezalandrlmas kararlatrlmtr. Bunun iin, eer g faktr %80 in altnda ise
peak talep gc esas alnan g faktr (%80) nn gerek g faktrne oran ile arplr;
%80 in stndeki g faktrlerine herhangi bir cret veya dl uygulanmamaktadr.
Faturalanan talep = Gerek talep x (Esas g faktr (%80))/Gerekleen g faktr
Kilit art: Herhangi bir ay iin kilit art, daha nceki 12 ay boyunca g faktrne gre
dzeltilmi maksimum talebin en yksek peak sezon deerinin %65 i veya yine g faktr
daha byk ise kendisidir.
eitli: Faturada grnen dier birimler yakt maliyet ayarlamalar, ge deme bedeli ve
minimum fatura bedelidir. Yakt maliyet ayarlamas bir formle gre belirlenmekte ve
olduka nemli olabilmektedir.
Sat vergileri: Faturada bahsedilmeyen dier bir fiyat birimi de sat vergileridir.
RNEK: Ayn endstri kuruluu iin Eyll faturasn hesaplayalm.
Ay: Eyll 1996
Gerek talep: 250kW
Tketim: 54 000 kWh
Daha nceki yksek faturalanm talep: 500kW (Temmuz 96)
16

G faktr: %75
Servis seviyesi: kincil (PLS, servis seviyesi: 5)
Yakt maliyet ayar: 1.15 /kWh
lk olarak talep hesaplanmaldr:
G faktr dzeltilmesi
Faturalanan talep =(gerek talep) x 0.80/GF
=250 kW x 0.80/0.75 = 266.7 kW
Minimum faturalanan talep (kilit art) = 500kW x (%65) = 325 kW
Faturalanan talep =max(266.7 kW ; 325kW) =325 kW
Talep creti (peak sezon) = 325 kW x 13.27 $/kW = 4312.75 $
Tketim creti =54 000kWh x 0.03528 $/kWh= 1905.12 $
54 000 kWh x 0.0115$/kWh (yakt ayar)

621.00$

Toplam tketim creti

= 2526.12 $

Tketici creti :151.00 $

Toplam cret (vergisiz): 4312.75 $ + 2526.12 $ + 151.00 $ =6989.87 $
Sat vergisi: 6989.87 $ x 0.06 = 419.39 $
TOPLAM : 6989.87 $ + 419.39 $ =7409.26 $
3.1.6. Byk endstri fiyat bilanolar
ou idare byk endstri fiyat bilanolarn isteyen veya yeterli klan ok az mteriye
sahiptir. Bununla birlikte bazen, bir veya iki byk endstri kuruluu idarenin toplam retim
kapasitesinin nemli bir orann kullanacaktr. Onlarn boyutu faturalar daha karmak yapar;
bu nedenle iyi tasarlanm ve iyi planlanm bir fiyat bilanosu gereklidir.
Tipik bir byk endstri bilanosu kk endstri bilanolarnn ayn bileenlerini ierecektir.
Fark her bir kategorinin cret byklnde olacaktr. Mteri creti , eer bir tane ise, daha
yksek eilimde olacaktr. Talep edilen minimum kW daha yksek maliyette olacak, buna
karlk kWh bana maliyet kk endstri kuruluundan bir ekilde daha dk olacak.
Benzer ekilde tketilen kWh bana maliyetde bir ekilde daha az olabilecektir. Bunun
nedeni ekonomik skaladr; Bir idare iin bir miktar elektrik enerjisinin sadece byk bir
endstri kuruluuna verilmesi, ayn miktarda elektriin datlarak birden fazla kk
mteriye verilmesinden daha ucuzdur.
17

ekil 3-11 Byk endstri bilanosu

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------STANDART FYAT BLANOSU
Fiyat Kod No. 530
Byk g ve aydnlatma (LPL)
(Balk ve/veya numara)
Kullanlabilirlik: Herhangi bir perakende mteri ile yaplan yazl zleme ile yl boyunca
kullanlabilir. Bu bilano, tekrar satm, yedek, bozulma, yardmc veya tamamlayc hizmet
olarak kullanlamaz. Bu fiyatn kapsamnda servis hizmeti salanp, salanmyaca veya
seilebilecek baka bir fiyat mterinin isteine baldr. Bununla birlikte, bir kere fiyat
belirlendiinde, materyal ve tketicinin yknde srekli deimler olmad srece hizmet bu
fiyat kapsamnda 12 ay srdrlecektir.
Hizmet mevcut bir iletim hattndan salanacaktr. Standart 69 kV veya daha yksek iletim
hatt kullanlr. Dnmler idare veya mteri tarafndan karlanr. Hizmet idarenin
kurallarna gre yrtlecektir.
Net fiyat: Kapasite creti:
13 750.00 $: Ayda ilk 2500 kWh iin veya daha az tketimlerde
4.20 $: ayda 2500 kWh aan deerlerde her kW iin
0.5 $: ayda talep edilen faturann %60 nn zerindeki her kVAR iin
Enerji cretine ek:
2.700 : aylk ilk 1 milyon kWh lik tketim iin kWh bana net
2.570 : aylk btn ek kullanmlar iin kWh bana net
Aylk fatura talebinin belirlenmesi:
Aylk fatura talebi
a) 2500 kW tan daha byk
b) aylk maksimum kW gereksiniminden daha byk
c) gemi 11 aylk dnem srasnda gerekli olan maksimum aylk tketimin % 80 inden daha
byk
eklinde olabilir.
Aylk maksimum reaktif kVAR 30 ar dakikallk periyotlarda alnmaldr.

18

Minimum aylk faturann belirlenmesi: Aylk minimum fatura kapasite cretini ierir.
Aylk minimum fatura uyarlanm faturalara ve kVAR ykne gre belirlenir. Eer
mterinin yk yksek derecede deikenlik gsteriyorsa, bu parazitler standart kalitedeki
serviste parazitlere neden olacaktr ve minimum fatura 0.5 $/kVA artacak. Bu da parazitleri
gidermek iin gereklidir.
deme koullar: deme faturalarn postalanma tarihinden itibaren 10 gn iinde yaplr.
Geerli tarihler btn faturalarda gsterilir. Zamannda denmeyen faturalara gecikme cezas
uygulanr.
Faturalarn ayarlanmas:
1. Yakt maliyetinin ayarlanmas: Aadaki cret, irketin termik retim santrallarnda
yaklan yaktn maliyetinin 2.0 $ /milyon (106) Btu olduu kabulne gre yaplmtr. Bu
deere gre hesaplanan aylk faturalar, aadaki formle gre hesaplanan deerle tketilen
her kWh iin arttrlp, azaltlmaldr.
FA = A x B / 106 x C
Burada,
FA = tketilen her kWh iin uygulanacak yakt maliyet ayarlama faktr ($/kWh)
A = Faturalama periyodunun sonundan nceki alt ay boyunca irketin termik santralndan net
retilen enerjinin arlkl ortalamas (Btu/kWh)
B = Faturalama periyodu sonundan nceki alt ay boyunca yaktn 106 Btu nun ortalama
maliyeti ($/milyon Btu)
C = Ayn dnemde, termik santrallardan retilen net toplamn tm santrallardan (hidro
santrallarda dahil) retilen toplama oran.
2. Vergi ayarlanmas: Bu fiyat bilanosunun kabulunden sonra devlet tarafndan uygulanan
yeni ek vergiler olursa bu vergiler denebilir bir ekilde aylk faturalara yanstlr.
3.1.7. Kojenerasyon ve geri alm fiyatlar (cogeneration and buy-back rates)
1978 te Public Utility Regulatory Policy Act (PURPA) nn 1978 te kabulunden sonra
iyerinde elektriin retilmesine byk bir ilgi olmutur. Bu retim cojenerasyon, rzgar
19

milleri, gne panelleri, gne fotovoltaik sistemler veya dier kaynaklardan salanr.
Enerjinin kullanm iin sadece iyerinde retim yaplmas yklerin deiken olmasndan
dolay sk sk maliyet etkinli olmaz.
PURPA cogeneratrlerin Qualifying Facilities (QFs) olarak tanmlanan belli minimum
koullar karlamas gerektiini belirtmi ve Avoided Cost lar denmelidir. PURPA nn bu
gereksinimlerini yerine getirmek iin idareler geri alm gelitirmitir. Bu enerjinin deeri
idarenin maliyetinden az veya daha fazla olabilir ve geri alm iin zel bir lm ve ayr bir
fiyat bilanosu gereklidir.
Cojenerasyon elektrik gc ve byk miktarlarda buhar ve scak su retimi asndan
kurulular iin olduka caziptir.Elektrik retimi ile s enerjisinin birletirilmesi sonucunda
ayr retim maliyetlerine gre % 10-30 arasnda tasarruf edilir.
3.1.8. Dierleri
Bunlardan baka gerekli durumlarda uygulanmak zere fiyat bilanolar gelitirlebilir.
rnein, baz idareler kesilebilir ve kslabilir ykleri ieren fiyat bilanolarna sahiptirler.
Kesilebilir bir yk yln veya gnn belirli zamanlarnda kapatlabilir. dare yln veya gnn
peak zamanlarnda irketlerin taleplerini azaltmalarn zendirmek amacyla irketlere daha
dk cretler nerirler.
Kslabilir yk yeterince dikkat edilirse irketin gnll olarak kapatt yktr. rnein,
idare hava koullarnn peak deeri etkileyecek ekilde sndn veya soudunu duyarlar.
Hemen mterilerini ararlar ve kslabilir yklerini kapatmalarn isterler.
Her iki durumda, idare yk azaltmay faturalardaki indirimle kompanze edecektir. Kslabilir
yklerde, idare yklerin kapatlmas iin telofon asada amasada her ay peak zamanlar iin
faturalarda indirim yaplacaktr. Kesilebilir yklerde temel cret ok daha dktr.
3.2. DOAL GAZ
Daal gaz fiyat bilanolar yap olarak elektrik fiyat bilanolarna benzerdir, ama genelde ok
daha basittir. Doalgaz irketleri peak problemleri ile ilgili deneyimlere de sahiptirler.
Genelde problemler souk k gnlerinde ve/veya arzda kesilmeler olduunda meydana gelir.
Bu tip peak problemleri tahmin edilemediinden, gaz firmalar normalde peak talebini
karlayamazlar. Bunun yerine mterileri kesilme nceliine gre snflara ayrmay tercih
ederler.
lk sralardaki bir mteri kesinlikle gerekmedike kesilme veya ksntya uramayacaktr.
Son sralardaki mteri, herhangi bir ksnt olduunda kesinti ve ksntya urayacaktr.
20

Normalde mterinin borularnn donmasn nlemek iin ve pilot yanmay salamak iin
biraz gaz verilir. Dk ncelikli programn kullanlmasn yaygnlatrmak iin gaz fiyatlar
zellikle daha dk tutulur. ou gaz idarelerinin 3 veya 4 tane ncelikli seviyesi vardr.
Baz idareler mterilerin kendilerine ait fiyat bilanolarn semelerine izin verirler,
bazlarnnda seim iin limitleri vardr.
ekil 3-12 de 4 tane ncelik seviyesine ait rnek fiyat bilanosu gsterilmektedir. Burada
endstriyel mteriler 3 ve 4 ten birini semede snrlandrlmlardr.
ekil 3-12 Bir idare iin gaz bilanosu (Courtesy Oklahoma Natural Gas Company)
kamet alanlar
ncelik 1
K
lk 1 ccf/ay
5.12 $
Sonraki 2.9Mcf/ay 5.347 $/Mcf
Sonraki 7Mcf/ay
3.530 $/Mcf
10Mcf/ay zeri
3.725 $/Mcf

Ticari
ncelik 2
K
lk 1 ccf/ay
6.79 $
Sonraki 2.9Mcf/ay
5.734 $/Mcf
Sonraki 7Mcf/ay
5.386 $/Mcf
Sonraki 90Mcf/ay
4.372 $/Mcf
Sonraki 1900Mcf/ay
4.127 $/Mcf
Sonraki 6000Mcf/ay
3.808 $/Mcf
8000Mcf/ay zeri
3.762 $/Mcf
Yaz
lk 1 ccf/ay
6.79 $
Sonraki 2.9Mcf/ay
5.734 $/Mcf
Sonraki 7Mcf/ay
5.386 $/Mcf
Sonraki 90Mcf/ay
4.372 $/Mcf
Sonraki 100Mcf/ay
4.127 $/Mcf
Sonraki 7800Mcf/ay
3.445 $/Mcf
8000Mcf/ay zeri
3.399 $/Mcf
Endstriyel
ncelik 4

Yaz
lk 1 ccf
5.12 $/Mcf
Sonraki 2.9Mcf/ay 5.347$/Mcf
3Mcf/ay zeri
3.633$/Mcf

Endstriyel
ncelik 3
(ikinci kesilebilir)

(birinci kesilebilir)

lk 1 ccf/ay
19.04 $
lk 4000 Mccf/ay
12.814 $
Sonraki 2.9Mcf/ay
5.490 $/Mcf
Sonraki 4000Mcf/ay
3.168 $/Mcf
Sonraki 7Mcf/ay
5.386 $/Mcf
8000Mcf/ay zeri
3.122 $/Mcf
Sonraki 90Mcf/ay
4.372 $/Mcf
Sonraki 100Mcf/ay
4.127 $/Mcf
Sonraki 7800Mcf/ay 3.445 $/Mcf
8000Mcf/ay zeri
3.399 $/Mcf
Bu bilanoda baz noktalara iaret edilmektedir. lki, ncelik sras derken enerji fiyatda
dmektedir, ama ksnt veya kesilmeler ciddi bir ekilde artmaktadr. kincisi, kn ikamet
alanlarndaki fiyatlar aylk 10Mcf nin zerindeki fiyatlar artmaktadr. Sadece ok byk
ikamet alanlar bu seviyeye yaklaabilirler ki burada ama nedensiz kullanm nlemektir.

21

Elektrik fiyatlar, yakt maliyetlerinin ayarlanmas gibi ayn durum gaz fiyatlarnda da
mevcuttur. Sat vergileri de doal gaz faturalarna yanstlr. Yine, baz eyaletlerde vergiler
dorudan retime yanstlmaz.
Doalgaz fiyatlar lkenin deiik blmlerinde farkllklar gsterir. Gaz ncelikle retim
alanlarnda (Oklahoma, Teksas ve Loisiona) nispeten ucuzdur. Dier alanlarda borularla uzun
mesafelere tamak gerektiinden fiyatlar ok daha pahaldr. rnein Florida da ekil 3-12
de gsterilen fiyatlarn 2 kat sz konusudur.
3.3. FUEL OIL ve KMR
Fuel oil lkenin baz blmlerinde popler yakt kaynadr ama, dierlerinden daha az
kullanlr. Doal gaz ve fuel oil ayn ama iin kullanldklarndan, mevcut durumlar ve fiyat
hangisinin kullanlacan belirler.
Fuel oil damtlm ve artk olarak snflandrlr. Bu snflandrma iin rafine veya artma
ilemi uygulanr. Fuel oil No. 1 ve 2 damtlmtr. No. 1 yakt i stmada ve dizel yakt
olarak kullanlr. No. 2 yakt endstri ve evlerde kullanlr. Damtma ilemi el ile daha
kolaydr, dk viskozite elde etmek iin sya gerek yoktur, bu yzden pompalanabilir veya
kolayca szlebilir.
Artk fuel oil No. 4, 5 ve 6 dan oluur. Deiik ham petrollerin karmndan olutuklarndan
ve rafine ilemlerinden dolay karekteristikleri deiik olduundan bu yakt trleri ile
optimum yanma salamak zordur. No. 6 da artk kmrlemi karbon ok ar atktr ve
dier yaktlarn arndrlmasndan sonra kalandr. ok yksek viskositeye sahiptir ve souk
evrelerde belli bir scaklkta tutulabilmek (55F) iin mutlaka stlmaldr. Fuel oilin kkrt
ierii normalde yaklak %0.3 ile 3 arasndadr. Damtlm yakt, ancak ham petrol yksek
kkrt iermedii srece artktan daha az kkrt oranna sahiptir. Kkrt ierii evre
standartlar toplantlarnda ok nemlidir ve dikkatlice gzlemlenmelidir.
Fuel oil fiyat bilanolar lkenin geni corafyas ierisinde olduka farkllklar gsterir.
Fiyatlar pazar koullarna gre belirlenir (arz talebe gre) ama herhangi bir corafi alan iinde
olduka tutarldr.
Fuel oil gibi kmr de deiik kademelerde kkrt ierir. Genelde Btu bana kmr fuel
oilden daha ucuzdur ama kirlenmeyi nlemek, kmr karmak, aletlere, depolamaya ve
hazrlanmasna daha byk yatrmlarn yaplmas gerekmektedir. Kmr ton bana salad
kkrt ierii ve nem oran dnlerek fiyatlandrlmaldr.

22

Sonuta, kmr dier yakt trleri gibi tamamen yanmaz. Eer yanma dzenli bir ekilde
kontrol edilirse, doalgaz hemen hemen i artk brakmaz, fuel oil ok az brakr. Bununla
birlikte kmrn tamamen yaklmas olduka zordur.
3.4. BUHAR ve SOUTMA SUYU
lkenin baz blmlerinde, mteriler yakt alp retme yerine buhar ve soutma suyunu
direkt satn alrlar. Bu genelde byk boyutlu kojenerasyon santrallarn (buhar), p yakt
santrallar (buhar) veya basit ekonomik boyuttaki retim yerlerinin (buhar ve/veya soutma
suyu) olduu yerlerde mmkndr. Buhar ve soutma suyunun her ikisinde de, retilirken bir
maliyet ve talep srasnda da bir cret sz konusudur. ekil 3-13 de bir rnek
gsterilmektedir.
Bu oranlar sklkla rekabete dayanrlar. Buhar ve soutma suyu satnalmas nemli miktarda
maliyet ve bakm giderlerinin korunmas anlamndadr. Genelde, buhar ve soutma suyu
mevcut olduunda dnmeye gerek yoktur. Burada ana problem (dezavantaj) kullanc
retim birimini kontrol edemez. Bununla birlikte, bu dezavantaj bir ok kurulu iin elektrikte
de geerlidir.
Buhar
Buhar talep creti:
1500.00 $/ay

ilk 2000 lb/h iin

550.00 $/ay/1000 lb/h

sonraki 8000 lb/h

475 $/ay/1000 lb/h

sonraki 10 000 lb/h

Buhar tketim creti:

3.50 $/1000 lb/h

ayda ilk 100 000 lb

3.00 $/1000 lb/h

sonraki aylk 400 000 lb

2.75 $/1000 lb/h

sonraki aylk 500 000 lb

2.00 $/1000 lb/h

sonraki aylk 1 000 000 lb

aylk 2 milyon lb zerindeki btn tketimler paraca denir.

Soutma suyu
Soutma suyu talep creti:
2500.00 $/ay

ilk 100 tonluk talep iin

15.00 $/ay/ton

sonraki 400 ton

12.00 $/ay/ton

sonraki 500 ton

23

10.00 $/ay/ton

sonraki 500 ton

9.00 $/ay/ton

1500 ton zerindeki tm talepler iin

(1 ton 12 000 Btu/h olarak tanmlanr ve saat ardk 60 dakikadr)

Soutma suyu tketim creti:
0.069 $/ton ilk 10 000 ton iin h h/ay
0.06 $/ton sonraki 40 000 ton iin h h/ay
0.055 $/ton sonraki 50 000 ton iin h h/ay
0.053 $/ton sonraki 100 000 ton iin h h/ay
0.051 $/ton sonraki 100 000 ton iin h h/ay
0.049 $/ton sonraki 200 000 ton iin h h/ay
0.046 $/ton sonraki 500 000 ton iin h h/ay
3.5. SU ve ATIK SU
Enerji analizcisi sk bir ekilde su ve atksu kullanmna bakar ve maliyeti tm enerji ynetim
iinin bir parasdr. Bu maliyetler genelde bir kurumdaki enerji maliyetleri ile ilikilidir ve
maliyet kontrolu ile uyumluluk gsterirler. Su kullanm incelenmeli ve aylk su faturalar
olaan olmayan kullanmlarn grlmesi iin enerji faturalar gibi analiz edilmelidir. Suyun
artlmas ve yeniden kullanlmas su fiyatlarnn ok yksek olduu alanlarda maliyet etkin
olabilir. Atk suda kat maddeler olduundan, lme ilemi zordur ve kullanlan suyun belli
bir oran baz alnarak atksu fiyatlandrlr. Gereksiz yere kat paracklarn artmasn nlemek
ve akarsulara atk suyun karmamas iin, artma ileminin yaplmas gerektir ki, bu da
kuruluun faturalarn artrr (rnein; soutma kulelerinde ve dier buharlatrc aletlerde,
sulamada). Lam sistemine boalmayan suyu belirlemek iin bir saya taklr. Bu da atk su
cretini 2/3 orannda azaltr.
3.6. AYLIK ENERJ FATURASININ ANALZ
Bir kere enerji fiyat yaplar incelendiinde, ynetim irketin aylk enerji kullanmndan
dolay demek zorunda olduu miktarn nasl olutuunu anlayacaktr. Bu bir kurulutaki
enerji ynetiminin btn ilemlerinin nemli bir parasdr. Enerji maliyetlerinin
incelenmesinden sonraki adm, en azndan geen 12 aylk dnem iin faturalarn gzden
geirilmesi ve ortalama, peak ve peak d enerji maliyetlerinin belirlenmesidir.
Enerji faturalar kurulu tarafndan kontrol edilebilen bileenlere indirgenmelidir. Bu maliyet
bileenleri tek tek listelenmeli ve daha sonra iaretlenmelidir. rnein, elektrik faturalar

24

kW/ay lk talep maliyeti ve kWh bana enerji maliyeti olarak snflandrabilir. Aadaki
rnek Florida da bulunan bir endstrinin analizini gstermektedir.
rnek 3.2. Merkezi Florida da bulunan irket metal rn retmektedir. Elektriini aadaki
genel servis talep bilanosuna gre elektrik idaresinden temin etmektedir.

Fiyat yaps:
(Minimum talep 20 kW/ay cret iin snrlandrma)
Mteri maliyeti

: 21.00 $/ay

Enerji maliyeti

: 0.04 $/kWh

Talep maliyeti

: 6.50 $/kW/ay

Vergiler

: Toplamn %8 i

Yakt ayarlamas

: darenin gerek yakt maliyetine bal olarak her ay kWh bana

deiken bir miktar

Bir irketin bir yldaki elektrik enerjisi kullanm ve maliyeti aada zetlenmektedir.
Kontrol edilebilir enerji maliyet bileenlerinin maliyetinin doru belirlenebilmesi iin enerji
analizcisi, btn vergilerin, yakt ayarlama maliyetlerinin, sabit cretlerin ve dier
maliyetlerin hesaplara katldndan emin olmak zorundadr. Yukarda tanmlanan elektrik
fiyat yaps, kW talebi ve kWh enerjiye ek maliyetler eklenmedii srece tamamlanm
olmazlar. Fiyat yaps, aylk olarak kW bana 6.50 $ lk temel cret vardr demesine ramen,
gerek maliyet tm vergiler dahil 7.02 $ dr. kWh bana ortalama maliyet 12 aylk verilerden
kolayca elde edilir ve bu periyottaki maliyetler zerinden hesaplanabilir. Tablodaki rakamlar
kullanarak, bu irketin ortalama enerji maliyetinin
42 628.51 $ /569 360kWh = 0.075 $/kWh
olduu grlr.

25

Enerji kullanm ve maliyetlerinin zeti

Ay
Mart
Nisan
Mays
Haziran
Temmuz
Austos
Eyll
Ekim
Kasm
Aralk
Ocak
ubat
Toplam
Aylk ort.

kWh kullanm
(kWh)
44960
47920
56000
56320
45120
54240
50720
52080
44480
38640
36000
42880
569360
47447

KWh
maliyeti ($)
1581.35
1859.68
2318.11
2423.28
1908.16
2410.49
2260.88
2312.19
1954.01
1715.60
1591.01
1908.37
24243.13 $
2020.26 $

Talep (kW)
231
213
231
222
222
231
222
231
213
213
204
204
2619
218

Talep
maliyeti ($)
1495.26
1495.26
1621.62
1558.44
1558.44
1621.62
1558.44
1621.62
1495.26
1495.26
1432.08
1432.08
18385.38 $
1532.12 $

Toplam
maliyet ($)
3076.61
3354.94
3939.73
3981.72
3466.60
4032.11
3819.32
3933.81
3449.27
3210.86
3023.09
3340.45
42628.51 $
3552.38 $

Balangta ynetim olaslklarnn (EMOs) analizi iin kuruluun maliyet verileri kullanlr
ve nerilen EMOs lar kesinlikle etkin olacaktr. rnein, yukardaki rnekte, peak talebini
azaltan bir EMO ayda kW bana 7.02 $ lk bir tasarruf salar. Bu nedenle, enerji analizcisi
zellikle birinci vardiyadan daha dk peak ykne sahip olan gece vardiyasnda belli
ekipmanlarn kullanmn ieren EMOs lar dnmelidir. EMOs ile ilk vardiyada hem enerji
hem de talepte kWh bana 0.075 $ lk tasarruf salanr. Sonunda EMOs lar ile peak olmayan
vardiya srasndaki elektrik enerjisi tasarrufu incelenmelidir, ama bu avantajl olmayabilir,
sadece kWh bana 0.043 kWh bana 0.075 $ tasarruf salanabilir. nk zaten peak
olmayan enerjiyi kullanyorlar ve ek talep maliyeti tasarrufu yaplamaz.
Enerji tketimi tablolar halinde olduu kadar grafik eklinde de izilerek verilmelidir.
Grafikler ile enerji tketiminde olaan olmayan enerji kullanmlar ve ok yksek
kullanmlarn olduu periyotlar kolaylkla grlebilir. Bu yksek kullanm periyodunda
kullanlan ekipmanlarn veya baz ilemlerin normalden daha fazla kullanlp kullanlmad
daha detayl incelenir. Enerji denetimcisi enerji kullanmndaki herhangi bir aykrln rapor
edildiinden emin olmaldr.
ekil 3-14 ve 3-15 de nceki rnee ait kWh ve kW faturalar grafik olarak gsterilmektedir.
Bir enerji denetimcisi bu grafikleri inceleyerek bir ok soru sorabilmedir. nk Florida
Mays tan Ekim e kadar scaktr, bu aylardaki kWh kullanm beklenenden daha fazladr.
Bununla birlikte, Temmuz da beklenmedik dk kullanm vardr. Bunun nedeni, irket
Temmuz ay srasnda 1 haftalk tatile kmtr ve fabrikann enerji tketimi dmtr.
Dier durumlarda, bu tip tutarszlklar incelenmelidir ve nedeni belirlenmelidir. Aralk, Ocak
26

ve ubat arasndaki deiimler yeniden kontrol edilmelidir. Bu rnekte fabrika Aralk ve

Ocak aylarnda aralklarla kapanmtr. Aksi halde, kuruluun kWh kullanmnn oniki ay
boyunca istikrarl bir model eklinde olaca grlebilir.

kWh
60000

Enerji (kWh)

55000
50000
45000
40000
35000

ca

ba

lk
ra

m
as

Ek

im

l
Ey

M
ay
s
H
az
ira
n
Te
m
m
uz
A
u
sto
s

n
isa
N

M
ar
t

30000

Ay

ekil 3-14. kWh

kW
240
Talep gc (kW)

230
220
210
200
190

t
ba
u

k
ca
O

lk
ra
A

K
as
m

Ek
im

l
l
Ey

s
H
az
ira
n
Te
m
m
uz
A
u
sto
s

ay
M

isa
N

ar

180

Ay

ekil 3-15 kW
kW kullanm da baz incelemeler gerektirir. Nisan dan Mays a kadarki 18 kW lk art
muhtemelen havalandrma kullanmnn artmasnn sonucudur. Bununla birlikte, Mays ayna
27

gre Haziran aynda olan 9 kW lk d ise zellikle bu periyotta kWh kullanmnn

artmasndan dolay tuhaf duruyor. Bir kere Temmuz daki talep dnn enerji kullanm
ile ayn boyutta olduunu varsayalm, ama Temmuz da fabrika hergn normal kapasite ile
altndan Haziran da olduu gibi ayn peak talebinde olacaktr. Byk deiimlerin dier
sebepleri baz kurululardaki lmlerdeki okuma hatalar, ekipman ve kontrol sistemlerinin
dzgn almamalarndan ve alma problemlerinden kaynaklanabilir.
3.7. ELEKTRK KULLANIM MALYETLERN AZALTMAK N YAPILACAK
LER
kWh tketimini azaltmak iin yaplacak iler; mevcut lambalarn daha verimli tipleri ile
deitirilmesi, elektrikli stma ve soutma ekipmanlarnn daha verimli modelleri ile
deitirilmesi, tavan ve duvarlara izolasyon eklenmesi, motorlar daha yksek verimli
modelleri ile deitirmek ve deiken hzl srcler kullanmak, hava kompresrlerinden ve
soutma nitelerinden snn geri kazanlmas veya retim ilemlerinde kullanmak zere
suyun direkt stlmas veya buhar retimi iin suyun n stlmas ve retimin veya proses
ekipmanlarnn daha enerji verimli modeller veya proseslerle deitirilmesidir.
Bu ilerin ou ile talep azalmas olacak ve daha dk kW tketimi ile tasarruf salanacaktr.
Dier iler demandmetrenin kaydettii mevcut peak kW yklerini azaltr. Bir enerji
ynetimini kontrol eden bilgisayar genelde el ile veya zaman-saati ile yaplan kontrollerden
daha iyidir. Eer ok sayda motor, soutucu, pompa, fan, frn veya dier byk kW ykler
kullanlyorsa, o zaman elektrik maliyeti hemen hemen daima talep snrlandrmas veya
kontrolu ile tasarruf edilebilir.
RNEK: Talep kontrolu ile elde edilebilen tasarrufa rnek olarak 4 tane byk makinann
bulunduu bir retim fabrikasn ele alalm. Her bir makinann talebi 200kW olsun. Makinalar
herhangi bir zamanda toplam talep 400 kW ile snrlandrlacak ekilde bilgisayar ile kontrol
edilmektedir. Bu irket ilevsel politikalar olarak, herhangi bir zamanda iki makinadan
fazlasn altrmamaktadr.
Bir sabah saat 8:00 de yeni bir ii geldi ve iki bo makinay altrd. Sabah saat 8:30 da
fabrika ustabas ok sayda makinann altn fark etti ve hzlca ekstra iki makinay
kapatt. inin hatasnn kurulua olan maliyeti nedir?
Aylk faturalardaki acil maliyetin iki bileeni vardr. rnek 3-2 deki talep orann (cretini)
kullanarak, acil maliyet hesaplanabilir;

28

Talep maliyet art = 400 kW x 7.02 $/kW =2808 $

Enerji maliyet art = 400 kW x 0.5 saat x 0.043 $/kWh = 8.60 $ enerji iin
Eer kurulu fiyat yaps %70 lik talep arkna (kilidine) dahil ise gelecek 11 ay iin ek talep
olacak
(0.70 x 800 kW) 400 kW = 160 kW
Bu hata, maliyeti aadaki gibi daha da artracaktr;
Kilit maliyet art =11 ay x 7.02 $/kW ay x 160 kW =12 355.20 $
Hatann toplam maliyeti = 2808 $ + 8.60 $ + 12 355.20 $ = 15171.80 $
Belli koullar altnda bir mteri, bir fiyat kategorisinden dierine geerek parasal olarak
tasarruf edebilir. Fabrika alann len bir lm aletine ve ofis alann len ayr bir lm
aletine sahip olan retim kuruluu rneini dnelim; Fabrika talep alannda olmasna
ramen ama ofis alan her hangi bir ayda 19 kW civarnda tipik bir tketime sahip
olduundan talep oran zerinde olmayacaktr. Blm 3.6 daki talep cret yapsnda olan
mteriler yln btn aylar boyunca 30 dakikalk aralklarla yaplan lmlerde 20 kW
aan taleplerinde faturalanacaklardr. Eer ofis alannn, herhangi bir ayda ok ksa peak
talebi, 20 kW veya daha fazla olursa talep orannn otomatik olarak deitirilmesi ve kWh iin
daha dk maliyet deneceinden tasarruf salayacaktr.
3.8. DAR TEVKLER ve NDRMLER
ou idari fiyat yaplar, mterilerinin eski, enerji verimsiz ekipmanlar, daha yeni ve daha
enerji verimli modelleri ile deitirmeleri iin tevikler ve indirimler ierirler. Yeni santral
yapmak yada ek ykleri karlayabilmek iin yeni gaz borular demektense enerji tasarrufu
yaparak yeni mterilere kapasite yaratmak daha ucuz olduu iin idareler bu gibi indirim ve
tevikleri uyguluyorlar. Buna ek olarak, baz alanlardaki kat evresel satandartlar yeni santral
kurmay olanaksz klar zellikle yakt olarak kmr kullanlyorsa. Mterilerin daha
verimli elektrik ve gaz ekipmanlarn kullanmalarna yardm edilerek, idarelerin yeni
yatrmlar ertelenir, emisyonlar ve santrallarn almalar iin gereken yakt almlar
azaltlm olur.
Direkt tevikler, daha verimli ekipmanlar ile enerji tasarrufu yaplarak aylk geri demeler
eklinde yaplacak dk faizli krediler eklinde olabilir. Tevikler daha yksek verimli
lambalar ile aletleri ve daha verimli proses ekipmanlarn kullanmalar iin daha dk cret

29

uygulamas eklinde olabilir. Dier tevikler idareler tarafndan yaplacak cretsiz denetimler
ve enerji verimli gelimelerin tesisi ile tehisi gibi cretsiz teknik yardm eklinde olabilir.
Direkt olmayan tevikler de mevcuttur ve verilen hizmet iin idarenin kapasitesinin azald
durumlarda (zellikle kuruluun gnlk oran zamanlar, kesilebilir oran gibi) zel fiyatlar
eklinde uygulanr. Gnlk oran zamannda peak olmayan zamanlarda elektrik kullanm iin
daha az cret istenir ve bu sezon d zamanlarda da sk sk geerlidir. Kesilebilir oranlar,
byk kullanc olan mterilere elektrii ok dk fiyatlarda alma olana salar ama
onlarn hizmeti ksa bir duyuru ile kesilebilir.
ndirimlerde ise idareler tketicilerini daha verimli alet ve proses ekipmanlarn kurmalar iin
cesaretlendirirler. dareler bazen fiziksel aletler iin rnein herbir dk gl fluoresan
lamba kullanm iin 1.00 $ veya verimli elektrik motorunun beygir gc bana 10.00 $ gibi
indirimler uygularlar. Dier indirimler talebin azaltlmasnn teklifi eklindedir rnein
eksiltilen he kW iin 250 $ gibi. Mteriye uygun kW indirimi iin verilecek bu krediyi
gvence altna alabilmek iin lme veya dier dorulama aletleri gerekebilir.
Tevikler ve indirimler tketicilerin eski aletlerin yenileri ile deitirilmesi ve daha verimli
ekipmanlarn kullanlmas gibi maliyet verimli projelerin byk bir ekilde gelitirilmesini
salar.

30