TEMA 1.

A POESA DAS IRMANDADES DA FALA

A POESA DAS IRMANDADES DA FALA. CARACTERSTICAS, AUTORES E OBRAS
A literatura galega de comezos do sculo XX caracterzase polo tradicionalismo; con
todo, a abondosa presenza de elementos costumistas e ruralistas non influu para que se
chegase a acadar as cotas de calidade desenvoltas polos escritores do Rexurdimento. Haber
que esperar aos anos das Irmandades da Fala e a Grupo Ns para percibir os primeiros sinais
de modernidade nas nosas letras.
O escritores mis representativos deste perodo de transicin son Noriega Varela e
Ramn Cabanillas. Ambos os dous escritores militaron no Agrarismo, un movemento de
carcter reivindicativo que se estendeu ao longo do primeiro terzo do sculo XX, que tia
como obxectivos a redencin dos foros e a modernizacin da producin agraria. Anda que
non acadaron as sas metas, o agrarismo supuxo a primeira toma de conciencia da
marxinacin que sufra o campesiado galego e o seu asociacionismo preparou, en certa
maneira, o camio para a aparicin das I. da Fala.
ANTONIO NORIEGA VARELA ( Mondoedo, 1869- Viveiro, 1947)
Nace en Mondoedo en 1869 e realiza estudos no seu Seminario; esta formacin
clsica deixa unha forte pegada na sa obra literaria. Militar brevemente no Agrarismo, anda
que esta filiacin ter como consecuencia o desterro da vila onde imparta docencia, Foz,
Raia Seca primeiro e mis tarde a Trasalba onde coecer a Otero Pedrayo. Ser este escritor
quen o poa en contacto coa literatura portuguesa, a cal haba deixar unha forte pegada na
sa obra e no seu proceso de maduracin potica.
Dominado por un afn perfeccionista, autor dun nico libro, Do ermo, que tivo varias
edicins e incluso un cambio de ttulo (nun principio denominouse Montaesas), ademais de
ser obxecto de ampliacins e supresin de poemas.
Nesta obra distnguense das lias poticas bsicas:
a) Poesa costumista, na que expresa a dura vida campesia e tamn os seus costumes,
diversins reproducindo mesmo o falar propio dos labregos.
b) Lirismo da natureza, cunha poesa onde a ancdota est ausente e o eu potico
aparece s coa natureza. Son versos no que domina unha esttica franciscana1, dicir,
manifstase unha tenrura polos aspectos humildes e sinxelos da paisaxe da montaa
(laverquia, pucharquia, flor do toxo ).
Nesta segunda lia potica, pola que mis recoecida, cultiva o soneto e na sa
lingua atopamos unha maior presenza de cultismos.
A obra de Noriega Varela ter continuadores na poesa de posguerra na denominada
corrente Neovirxilianista (paisaxismo humanstico). Escritores representativos desta
tendencia son os tamn mindonienses Aquilino Iglesia Alvario e Xos Mara Daz Castro.
En 1916 xorden as Irmandades da Fala e con elas a cultura galega experimenta un gran
desenvolvemento coa aparicin de editoriais, revistas ou xornais.
O escritor deste movemento compromtese de cheo coa lingua e os presupostos do
nacionalismo, ao tempo que aposta decididamente pola renovacin das lias literarias,
explorando novos estilos, temas e xneros.
Antn Villar Ponte e Vicente Risco, ambos dirixentes das Irmandades, introduciron a idea
da necesidade dunha literatura altura dos tempos que incorporase as novidades chegadas
de Europa, mais que reflectise tamn os nosos sinais de identidade e a tradicin do s. XIX. A
obra de Ramn Cabanillas considerada representativa, pois a que mellor manifesta os
intereses temtico-estilsticos do nacionalismo irmandio.

Entre as ideas franciscanas atpase a convivencia harmoniosa do home e a natureza, a gabanza do

mundo e a sa beleza ata nos mis pequenos detalles porque consideraban que a tamn estaba
presente Deus.

TEMA 1. A POESA DAS IRMANDADES DA FALA

RAMN CABANILLLAS (Cambados, 1876-1959)
Ao igual que Noriega tamn recibe unha formacin clsica no Seminario de
Compostela. Aos 34 anos emigra a Cuba, onde contacta coa intelectualidade galeguista
emigrante e publica os seus primeiros libros. Xa de regreso a Galicia, comeza a militar nas
Irmandades da Fala, colaborando nos seus proxectos, as revistas A Nosa Terra e Ns, escribe
obras teatrais nas que se fai eco do ideario nacionalista desta agrupacin.
OBRA:
A sa obra potica estndese ao longo de varias dcadas (No desterro,1913; Samos,
1958) polo cal atopamos unha grande variedade de rexistros. Con todo, podemos agrupala en
das modalidades: poesa lrica e poesa narrativa.
POESA LRICA:
Xa nos seus primeiros libros aparecen as catro lias poticas presentes na sa
producin lrica:
Textos de denuncia social ou cvica. Son composicins nas que se fai eco do ideario
agrarista (denuncia o caciquismo, realiza chamadas loita); nela topamos influenza
da poesa de Curros.
Poesa sentimental e intimista. Trata temas como o amor, a natureza, cunha forte
influenza no seu tratamento da poesa de Rosala.
Composicins patriticas nas que se percibe a pegada do mundo cltico de Pondal.
Poemas nos que retrata escenas costumistas, mais dende un punto de vista novo,
sobre todo pola presenza de elementos modernistas ( luxo sensorial, cor)
POESA NARRATIVA:
A sa obra mis representativa Na noite estrelecida, un libro consta de tres2 sagas (A
espada Escalibur, O cabaleiro do Santo Grial e O sono do rei Artur), no que se recollen os
elementos tradicionais da Materia de Bretaa3, pero que pero Cabanillas actualiza e d
proxeccin ideolxica, de acordo co ideario nacionalista das Irmandades da Fala.
Fiel tradicin pica, recrea os mitos clticos (Artur, Galahaz, Merln), retrata o seu
idealismo cabaleiresco e misticismo, o cal acompaa de abondosas referencias relixin
cristi.
Como elementos innovadores encontrariamos a esttica modernista e a presenza de
elementos que galeguizan o poema seguindo a lia do pensamento nacionalista das
Irmandades da Fala. Entre estes ltimos estaran a Saudade (entendida como un sentimento
tnico, na que se combina a lembranza dun paraso perdido e o desexo de recuperacin dun
futuro4) e presentar a Galicia e a sa paisaxe como a protagonista, o lugar onde se
desenvolven todos os prodixios (a espada Escalibur descansa na illa de Slvora, a visin do
Grial lle revelada a Galahaz, o protagonista, no Cebreiro).

Segundo algns estudosos a obra ten unha estrutura triangular: tres sagas, tres personaxes principais
(Galahaz o escollido-, o rei Artur e o mago Merln), tres divisas guerreiras que Galahaz atopa no seu
periplo (a espada, as esporas e o escudo)
3
A Materia de Bretaa ou ciclo artrico recrean as lendas medievais referida ao rei Artur, os cabaleiros
da Tboa Redonda e a procura do Santo Grial.
4
No libro percbase a influenza do pensamento saudosista de Teixeira de Pascoaes, para quen a
saudade ten unha dobre natureza: a nostalxia do pasado (en Na noite estrelecida estara representado
pola alusin aos tempos gloriosos do pasado celta), mais tamn a esperanza dun futuro (no poemario o
rei Artur dorme nunha furna agardando tempos mellores para o futuro do seu pobo. A palabra coa que
remata o libro : ESPERADE)

TEMA 1. A POESA DAS IRMANDADES DA FALA

No que se refire s caractersticas formais desta obra, chama a atencin que, a pesar
de tratarse dun poema narrativo, nel domina o descritivo. Emprega unha linguaxe culta,
seleccionada pola sa musicalidade, con forte presenza de adxectivos (fotismos5, recreando
xogos de luces), sinestesias, referencias a elementos suntuosos (teas, adornos),
desenvolvendo unha especial adaptacin da caracterstica riqueza sensorial e luxosa propia da
esttica modernista.
Por ltimo no libro tamn atopamos variedade de metros. Alterna o octoslabo, empregado cando interveen personaxes- e o alexandrino utilizado nas descricins e
narracins-, o cal combina co heptaslabo nos momentos solemnes.
TRADICIN E RENOVACIN NA OBRA DE CABANILLAS
Ramn Cabanillas foi un poeta que conxugou a nosa tradicin literaria do sculo XIX
(o intimismo rosaliano, o celtismo de Pondal, o civismo de Curros) con influencias renovadoras
chegadas doutras literaturas (Modernismo); mais no seu caso este movemento que procura a
evasin da realidade a travs da beleza, el combnao co realismo nos seus primeiros poemarios
e en Na noite estrelecida soubo poelo ao servizo do ideario das Irmandades da Fala, nun
intento de mobilizar a conciencia colectiva galega.

GUIN-RESUMO TEMA 1
A literatura galega de comezos do sculo XX de carcter tradicional, cunha forte
presenza de elementos costumistas e ruralistas. A renovacin chegar na poca das
Irmandades da Fala e do Grupo Ns.
Os escritores mis representativos deste perodo son: Antonio Noriega Varela e Ramn
Cabanillas.
Escritores nos que se percibe a tradicin do s. XIX e anuncian a renovacin do s. XX.
Ambos militaron no Agrarismo, movemento que ten lugar no primeiro terzo do s. XX e
que tia como obxectivo principal a redencin dos foros.
NORIEGA VARELA:

BIOGRAFA:
Mondoedo.
Estudos no seminario.
Breve simpata co Agrarismo. Desterro Raia Seca e Trasalba (coecemento do
saudosismo portugus e maduracin potica.)

OBRA:
Coecido como o poeta da montaa.
Afn perfeccionista. S escribiu un nico libro: Do ermo.
Caractersticas obra:
o Primeira etapa:
Tema: expresa dureza da vida campesia e representa as sas festas.
Forma: reproduce o falar propio dos labregos.
o Segunda etapa:
Tema: presenta unha paisaxe onde o poeta est s coa natureza.
Amosa tenrura cara aos aspectos mis humildes da natureza
(franciscanismo)
Forma: Utiliza os sonetos. Presenza de cultismos.

Na obra todos os personaxes positivos estn marcados pola luz ou descritos con elementos de cor
dourada

TEMA 1. A POESA DAS IRMANDADES DA FALA

- SIGNIFICACIN: Inicia a corrente Neovirxilianista (paisaxismo humanstico) de Aquilino
Iglesia Alvario, Xos Mara Daz Castro.

IRMANDADES DA FALA:
Xorden en 1916.
Desenvolven a cultura galega coa creacin de editoriais, revistas
Compromiso dos escritores que militan nelas coa lingua, presupostos nacionalistas e
renovacin das lias literarias.
Introducen a idea dunha literatura moderna, pero tamn fiel aos nosos sinais de
identidade e tradicin decimonnica.
Ramn Cabanillas o autor mis representativo.

RAMN CABANILLAS:
BIOGRAFA:
Estudos no seminario.
Emigracin. Publicacin das primeiras obras
Regreso: Militancia nas I. da Fala; voceiro potico desta agrupacin.

- OBRA:
Dilatacin e variedade de rexistros.
- POESA LRICA:
Poesa social e combativa. (Curros). Eco ideario agrarista.
Poesa intimista (Rosala)
Recreacin celtismo (Pondal)
Costumismo tinguido de modernismo.

POESA NARRATIVA:
Na noite estrelecida.
Recolle, actualiza e d proxeccin ideolxica Materia de Bretaa.
TEMA: Presenza de elementos tradicionais (mitos clticos, idealismo cabaleiresco,
misticismo e tradicin cristi) xunto a elementos novos (galeguizacin da M. de
Bretaa, a saudade como sentimento tnico e modernismo)
FORMA:
o Dominio do descritivo sobre o narrativo.
o Emprego dunha lingua culta
o Presenza de elementos modernistas:
Abondosos adxectivos (fotismos).
Luxo sensorial e suntuario.
Mtrica (alexandrino, octoslabo e heptaslabo con alexandrino)
SIGNIFICACIN:
Combina a tradicin literaria do s. XIX con influenzas renovadoras (Modernismo),
movemento que el pon ao servizo do ideario nacionalista.

TEMA 1. A POESA DAS IRMANDADES DA FALA

ACTIVIDADES
1. Na pxina 170 do libro, encontrars dous textos de Noriega Varela. Comenta os
seguintes aspectos.
TEXTO A: Laverquia que te axotas
De que trata cada unha das estrofas?
Que caractersticas da poesa de Noriega atopas nela?
TEXTO B: Vago xirn de brtema
Cal o tema e a estrutura do texto?
Que campo semntico o mis representado?
Comenta algunha das figuras retricas do poema; ponas en relacin coa mensaxe
que o suxeito potico intenta transmitir.
Que caractersticas da poesa de Noriega atopas neste poema?
2. Na pxina 174 do libro hai varios textos de Cabanillas, comenta os seguintes aspectos
do primeiro (Os mozos marieiros de fiada)
Que temtica se aborda no texto? Resume o seu asunto.
Como a descricin do espazo? Procura centrarte nos elementos sensitivos
presentes no poema.
Que movemento cres que est a influr na concepcin deste poema?
3.
A) En que tendencia da poesa lrica incluiras o primeiro texto da pxina 173 do libro?
B) Na poesa que se transcribe na pxina seguinte, A Basilio lvarez (Texto 1) indica:
En que tipo de producin de Cabanillas encadraras este poema?
Que poeta do Rexurdimento lle estara a influr?
Basilio lvarez era o lder de Accin Gallega, o sindicato agrarista que mis
relevancia tivo no primeiro terzo do s. XX? Que cres que lle est intentando
indicar o eu potico nesta composicin? Atopas diferenza no ton empregado
neste texto e o que comentamos no apartado A desta pregunta?
4. En que lia potica incluiras os textos 2, 3, e 4 destes apuntamentos? Que influenzas
percibes?
5. De Na noite estrelecida (Texto 5), indica:
Esquema mtrico.
Estrutura do texto.
Elementos caractersticos da obra que pertence.
6. De Na noite estrelecida (Texto 6), indica:
Mtrica.
Estrutura do texto.
Elementos caractersticos da obra que pertence.

TEMA1. A POESA DAS IRMANDADES DA FALA

TEXTO 1:
A Basilio lvarez
Sementador! O trigo dos beirales
mostra as espigas mestas e douradas,
e as segadoras fouces. afiadas,
teen trxico brillo de puales.
O teu verbo, estalante nos pinales,
troca, chegar s chouzas das valgadas,
os salaios das gorxas abafadas
en ruxidos guerreiros e triunfales
A aldea rguese co claror da aurora
agardando o sinal, e non sosega
en anxo de loita vingadora.
Xa a luz do sol do medioda cega,
sementador! Sementador xa hora
de da-lo berro e comenza-la sega!
(No desterro, 1913)
TEXTO 2:
Dou o queixume derradeiro o inxente
bardo de outras eds, forte e varudo
cantor dun pobo lexendario e rudo
asobaallado de estranxeiras xente.
Da terra asoballada (1917)
TEXTO 3:
Camio, camio longo,
camio da mia vida,
escuro e triste de noite,
e triste e escuro de da
camio longo
da mia vida
TEXTO 4:
Naceume unha fror no peito,
no furo sombrizo e estreito
crece que d groria ver.
bermello. Foi tinguida
polo sangue da ferida,
que rachou para nacer!
A rosa de cen follas (1927)

TEMA1. A POESA DAS IRMANDADES DA FALA

TEXTO 5
Sen espada nin casco, sen espora ni escudo,
ten a gracia dun neno, mais o porte varudo,
como espigas de trigo os cabelos doirados,
a cor como de rosas, os ollos azuados
e a cruz sacra, vermella como aberta ferida,
na brancura do traxe, sobre o peito garnida.
ver o cabaleiro e o fermoso claror
todos quedan suspensos e louvan a El Seor.
E Rei Artur ergueuse e pndoo sa beira
falou a Galahaz. E foi desta maneira:
Rei Artur dixo: Tomade
mia espada, Galahaz,
que outra mis esgrevia e limpa
ningun a colleu na man.
Galahaz dixo: Non podo
a vosa espada tomar,
que a espada que eu cinguirei
do ceo ten de baixar...
(Na noite estrelecida, 1926)
TEXTO 6
O ceo palio de seda,
alfombra frorida o chan
as nubes frecos de prata
e cada pino un varal,
o da de Viernes Santo
ten un maino crarexar
cando valgada dun monte
foi chegado Galahza.
Bicado da recendente
soavidade da man,
o escudo dea cruz vermella
cinguido polo brazal,
espora de ouro calzada,
lumiosa espada na man,
o corazn esforzado,
aceso e limpo de mal,
costa arriba, mentres zoa
no vento maino e levin
de segreda campaa
o tanguido de cristal,
rube o nobre cabaleiro,
no seu soo a cabalgar,
a montaa milagreira
do Cebreiro- Monsalvat.
(Na noite estrelecida, 1926)