5-2 Telekomunikimet Alb PRINT1 WEB PDF

Iskra Jovanovska
Jasna Domazetovska
TELEKOMUNIKACIONET
Viti II
elektroteknik pr elektronik dhe

telekomunikacion
drejtimi i elektrotekniks
Shkup, 2011
Recensent:
Prof. dr. Marija Kacarska
Ing. i dipl. Nevenka Smilevska
Ing. i dipl. Sofia Temkova
Prgatitja kompjuterike:
Kiro Mavroski
Prkthyes:
Ing. i dipl. Riza Etemi
Redaktor i botimit n gjuhn shqipe:
Doc. dr. Abdyl Koleci
Lektor:
Abdulla Mehmeti
Botuesi: Ministria e arsimit dhe shkencs e Republiks s Maqedonis
Shtypi: Graficki centar dooel, Shkup
Tirazhi: 120
Ky libr sht miratuar pr prdorim me aktvendim t ministrit pr
Arsim dhe Shkenc t Republiks s Maqedonis, numr .22-5314/1, t
dats 30.11.2010.
CIP -
.
,
621.39 (075.3)
,
: II
/ , .
- :
, 2011. - 202 . : . ; 23
ISBN 978-608-226-174-4
1. , []
COBISS.MK-ID 86462474
Prmbajtja
HYRJE............................................................................................................................. 5
1. METODAT E KOMUNIKIMIT ............................................................................. 7
1.1 MODELI I SISTEMIT T KOMUNIKIMIT _________________________ 8
1.2 TRANSMETIMI I MESAZHEVE ________________________________ 11
1.2.1 Transmetimi i tekstit t shkruar _________________________ 11
1.2.2 Transmetimi i biseds _________________________________ 14
1.2.3 Transmetimi i figurs _________________________________ 15
1.2.4 Transmetimi i t dhnave ______________________________ 19
1.3 METODA T TRANSMETIMIT ________________________________ 21
2. MESAZHET, SINJALET DHE NJSIT PR TRANSMETIM ........................... 25
1.4 NATYRA E MESAZHEVE _____________________________________ 25
1.5 SINJALET __________________________________________________ 27
1.5.1 Sinjalet e vazhduara dhe diskrete ________________________ 27
1.5.2 Sinjalet analoge dhe digjitale ____________________________ 29
1.5.3 Sinjalet e rastit dhe deterministik ________________________ 29
1.5.4 Paraqitja e sinjaleve __________________________________ 31
1.5.5 Spektri i sinjaleve_____________________________________ 33
1.6 KARAKTERISTIKA T SINJALEVE T RASTIT ___________________ 36
1.6.1 Karakteristika t biseds dhe muziks _____________________ 36
1.6.2 Karakteristika t sinjalit video ___________________________ 38
1.6.3 Transmetimi i t dhnave ______________________________ 41
1.7 NJSIT PR TRANSMETIM __________________________________ 44
1.8 NIVELI ABSOLUT DHE RELATIV ______________________________ 45
3. MEDIUMET PR TRANSMETIM .....................................................................
1.9 LLOJE T MEDIAVE PR TRANSMETIM ________________________
1.10 TRASMETIMI N FREKUENCA T ULTA DHE
FREKUENCA T LARTA ____________________________________
1.10.1 Transmetimi n frekuenca t ulta (FU) __________________
1.10.2 Transmetimi n frekuenca t larta (FL) ___________________
1.11 LINJA T TELEKOMUNIKIMIT________________________________
1.12 MEDIA PR TRANSMETIM PA TELA -Wireless __________________
1.13 SISTEME T TRANSMETIMIT _________________________________
1.13.1 Sistemet e transmetimit fikse ___________________________
1.13.2 Sistemet e transmetimit pa tela _________________________
54
54
4.
76
77
78
81
84
87
88
89
90
92
94
LINJAT E TELEKOMUNIKACIONIT .................................................................

1.14 PARAMETRAT ELEKTRIK T LINJS-TK _______________________
1.14.1 Parametrat primar t linjs-TK _________________________
1.14.2 Parametrat sekondar t linjs-TK _______________________
1.15 PARAMETRA TE LINJS S PUPINIT ___________________________
1.16 PRHAPJA E VALVE N LINJN-TK __________________________
1.16.1 Prhapja e valve n linjn-TK pa humbje ________________
1.16.2 Prhapja e valve n linjn-TK me humbje ________________
1.17 LINJAT-TK PR RADIOFREKUENCAT _________________________
1.17.1 Linja-TK e hapur n fund _____________________________
1.17.2 Impedanca hyrse e linjs-TK t hapur n fund ____________
56
57
60
62
65
68
68
69
1.18
1.19
1.20
1.21
1.22
1.23
1.24
1.17.3 Linj-TK me lidhje t shkurtr n fund ___________________ 96

1.17.4 Impedanca e hyrjes e linjs-TK me lidhje t shkurtr n fund _ 97
LLOJE T LINJAVE-TK _______________________________________ 98
KRAHASIMI MES LINJAVE ENERGJETIKE DHE LINJAVE-TK ______100
KONSTRUKSIONI I KABLLOVE ______________________________ 101
SHNIMI I KABLLOVE-TK __________________________________ 105
INSTALIMI I KABLLOVE-TK ________________________________ 106
REALIZIMI I LIDHJEVE N KABLLOT-TK_______________________110
RRJETAT E TELEKOMUNIKACIONIT __________________________112
5.
FIBRAT OPTIKE................................................................................................ 122

1.25 STRUKTURA E FIBRAVE OPTIKE _____________________________124
1.26 LLOJET E FIBRAVE OPTIKE __________________________________126
1.27 METODA T TRANSMETIMIT NPR FIBRAT OPTIKE ___________128
1.27.1 Dritaret optike ______________________________________129
1.28 KONVERTUESIT ELEKTRO-OPTIK ____________________________132
1.28.1 Fotodioda _________________________________________133
1.28.2 Dioda-LED_________________________________________134
1.28.3 Lasert ____________________________________________135
1.29 KARAKTERISTIKAT E TRANSMETIMIT T FIBRAVE OPTIKE _____137
1.30 MODULET OPTIKE _________________________________________139
1.31 KABLLOT OPTIKE __________________________________________141
6.
ANTENAT .......................................................................................................... 147

1.32 TRANSMETIMI ME VAL ELEKTROMAGNETIKE ________________148
1.33 PRHAPJA E RADIOVALVE__________________________________149
1.33.1 Radiovalt siprfaqsore ______________________________150
1.33.2 Radiovalt hapsinore ________________________________151
1.34 ANTENA DIPOLE E HERCIT __________________________________154
1.35 FUSHA E REZATIMIT ________________________________________158
1.36 ANTENA-DIPOLE SIMETRIKE ________________________________161
1.36.1 Lloje t diagrameve t rrezatimit ________________________165
1.37 SISTEMET KOMPLEKSE T ANENAVE _________________________168
1.38 FUQIA E REZATIMIT T ANTENS ____________________________170
1.39 REALIZIME PRAKTIKE T ANTENAVE _________________________172
1.39.1 Antenat transmetuese pr zona valore t ndryshme _________172
1.39.2 Antena marrse pr zona t ndryshme valore ______________174
1.39.3 Antenat Jagi (Yagi) ___________________________________177
1.40 ANTENAT SATELITORE______________________________________179
1.40.1 Transmetimi satelitor _________________________________179
1.40.2 Ndrtimi i antenave satelitore __________________________182
1.40.3 Parametra t antenave satelitore _________________________185
1.40.4 Antenat WiMAX ____________________________________187
SHTOJCAT ................................................................................................................. 192

LITERATURA E PRDORUR .................................................................................. 201
HYRJE
nda msimore Telekomunikacionet msohet n vitin e dyt t

drejtimit t elektrotekniks pr profilin arsimor elektroteknik pr
elektronik dhe telekomunikacion. Kjo sht nj lnd msimore e cila
ofron njohuri themelore pr kt profil nga fusha e telekomunikacioneve.
Njohurit e fituar nga kjo lnd jan baz pr prvetsimin e prmbajtjeve
msimore nga lndt profesionale n vitin e tret dhe t katrt, si Qarqet
dhe pajisjet elektronike, Qarqet dhe pajisjet e telekomunikimit dhe msimi
praktik, si lnd t rregullta dhe zgjedhore.
Libri sht prpunuar sipas programit arsimor t reformuar dhe ka
pr qllim n trsi t mbuloj prmbajtjet msimore n lndn Telekomunikacionet n vitin e dyt. Ky program sht reformuar n vitin 2006, n
prputhje me reformat n arsimin e mesm profesional, me ka sht br
modernizimi i msimit dhe programeve msimore n arsimin profesional.
Prmbajtja e librit sht n prputhje me objektivat e programit arsimor
pr fitimin e njohurive themelore n fushn e telekomunikacioneve, t cilat
do t jen n hap me njohurit bashkkohore n kt fush. Nxnsit do t
fitojn njohuri pr konceptet themelore q prdoren n telekomunikime, t
tilla si: transmetim, sinjal, mesazh, modulim, media pr transmetim, rrjet
pr transmetim, linja, antena etj. Vmendje m e madhe i sht kushtuar
studimit t mediave pr transmetim, t cilat mund t jen me tela (kabllo
dhe fibra optike) dhe pa tela (me ndihmn e antenave).
Me zgjedhjen e prmbajtjeve tentohet t plotsohen qllimet themelore dhe konkrete q rrjedhin nga programi arsimor i lnds Telekomunikacionet. Tentohet t prdoren terme dhe koncepte integruese n
mnyr q t plotsohet lidhja interdisiplinare me fushat tjera nga fizika,
elektronika dhe praktika. Pas do teme n libr ka pyetje, detyra apo aktivitete, si dhe prmbledhje, me ka tentohet t prsritet ajo q sht studiuar,
t zbatohen njohurit e fituara dhe t kontrollohen t arriturat e nxnsve.
Prmbajtjet e librit i ndjekin zhvillimet n kt fush. Digjitalizimi i
telekomunikimeve filloi n vitet e 70-ta t shekullit t kaluar, me zhvillimin
5
e elektroniks dhe shfaqjen e kompjuterve, kurse merr hov n vitet e 80-ta

dhe t 90-ta, kshtu q sot pothuajse nuk ka asnj transmetim n t cilin nuk prdoren sinjalet digjitale n rrjetat publike t telekomunikacionit.
Prmbajtjet sigurojn baz pr t kuptuar dhe msuar disiplinat moderne
n kt fush (telekomunikimet digjitale, teoria e informacionit, sistemet e
transmetimit, rrjetat personale dhe mobile etj.).
Duke pasur parasysh gjith kt, nga nxnsit dhe nga arsimtari
krkohet prpjekje shtes, me qllim q t ndiqen arritjet m t reja n
fushn e telekomunikimeve.
U falnderohemi familjeve tona pr mbshtetjen vetmohuese dhe
t plot n prpunimin e ktij libri. Falnderojm recensentt pr kontributin bujar dhe mbshtetjen n prgatitjen e librit dhe kolegt q kan
kontribuar pr t pasuruar prmbajtjen e ktij libri.
Shkup, 2010
Autort
1. METODAT E KOMUNIKIMIT
elekomunikacionet jan shkenc q mbshtet dhe nxit nevojn e

njeriut, dshirn dhe aftsin pr t komunikuar. Emri (komunikim) vjen nga fjalt tele (largsi) dhe komunikim (komunikimi), q
do t thot komunikimi n distanc. Prkufizim m konkret i cili sht pranuar nga Unioni Ndrkombtar i Telekomunikacionit (ITU) sht se me
termin telekomunikacion nnkuptohet do lloj i pajisjes, transmetim, dhe
marrje e shenjave, zrit ose figurs apo njohurive t tjera njerzore, n ciln
do mnyr (prmes kabllove, radios ose sistemeve tjera elektromagnetike).
Telekomunikacionet prfshijn pajisjet teknike t nevojshme pr
transmetim m t besueshm dhe m t sakt t informatave n mes t do
dy pikave, n ciln do distanc dhe me mim sa m t pranueshm. Me pajisje t telekomunikacionit nnkuptohen mjetet dhe pajisjet pr prpunimin,
transmetimin dhe marrjen e sinjaleve, si dhe softuerin prkats q prdoret
pr kt qllim. Me telekomunikim nnkuptohet edhe emetimi, bartja dhe
pranimi i biseds, zrit, tekstit ose t dhnave, n form t sinjalit, nga nj
vend n tjetrin, t larguar, me `rast prdoret kabllo, sistem optik ose sistem tjetr elektromagnetik.
Shikuar historikisht, fillimet e telekomunikimeve datojn qysh n
vitin 1837, kur Samuel Morse shpiku sistemin pr kodim t shkronjave dhe
numrave, i ashtuquajturi kodi alfabetik Morse. Ky kod sht nj fillim intuitiv i teoris s kodimit. N vitin 1844 u vendosur lidhja e par telegrafike
n Baltimore, kurse n vitin 1892, n La Porta, SHBA, sht vendosur centrali i par telegrafik automatik.
N vitin 1906 n Berlin u mbajt konferenca e par pr radiokomunikimet. Linku i par transatlantik sht e vendosur n vitin 1927. N vitin
1937 u zbulua radari, dhe n vitin 1938 Alek Rives (Alec Reeves) zbulon
konvertimin digjital t sinjaleve analoge (PCM). Me zbulimin e transistorit
7
Telekomunikacionet
n vitin 1948 fillon zhvillimi i shpejt i telekomunikacioneve. N vitin 1960

paraqitet edhe nj shpikje tjetr revolucionare -laseri.
N vitin 1962 realizohet transmetim televiziv ndrkombtar me
ndihmn e satelitve - TELSTAR. Pas zbulimit t fibrave optike n vitin
1970, telekomunikimet bhen shum t shpejta. N vitet 90-ta t shekullit
t kaluar zhvillohet rrjeta globale e internetit (1992), kurse n vitin 1994
edhe telefonia celulare. N vitin 2001 paraqitet sistemi 3G i telefonis celulare, kurse n vitin servert e brezit t gjer WiMAX. Telekomunikimet
jan fush e veprimtarive njerzore q vazhdimisht zhvillohen.
1.1 MODELI I SISTEMIT T KOMUNIKIMIT

do sistem telekomunikimi mund t paraqitet nga nj model i
prgjithshm i sistemit t telekomunikimit. Modeli i transmetimit t komunikimit me bllok-skemn e thjeshtuar sht treguar n Fig. 1-1. Modeli i prgjithshm mundson t prcaktohen funksionet e komponentve
prbrse baz t do sistemi pr transmetim t mesazheve.
kanal
linj pr lidhje
burim i
mesazhit
transmetues
sinjal
sinjal
marrs
shfrytzues
burim
zhurme
Fig. 1-1. Modeli i prgjithshm i sistemit t komunikimit

Burim i mesazheve sht ndonj objekt, makin ose njeri q gjeneron ose krijon mesazhe q duhet t transmetohen te shfrytzuesi. Me
mesazh nnkuptohen biseda, muzika, teksti i shkruar, numrat, figura t
lvizshme dhe t palvizshme, t dhna nga matjet etj. Burimi i mesazheve
shfrytzuesit i drgon nj ose nj grup t mesazheve t mundshme.
8
1. Metodat e komunikimit
Transmetuesi sht nj bllok n t cilin mesazhet konvertohen

n sinjale t prshtatshme pr transmetim. Sipas ksaj, thuhet se sinjali sht nj ekuivalent elektrik i mesazhit t transmetuar. Sinjalet jan
madhsi elektrike (tension, rrym ose fuqi) t cilat ndryshojn si mesazhi
dhe kan frekuenca t mesazhit, gjegjsisht t ashtuquajturat frekuenca t
ulta (FU). Transmetuesi kryen prpunimin dhe modulimin e sinjalit n
varsi t sistemit, me ka sinjalet fitojn frekuenca t larta (FL), n varsi
t mnyrs s transmetimit, me qllim q t aftsojn sinjalin me vetit e
linjs pr lidhje.
Linja pr lidhje (sistemi pr transmetim) sht medium pr transmetim ose mjedis prmes t cilit(s) sinjali transmetohet nga transmetuesi
deri te shfrytzuesi. Ai mund t jet linj elektrike ose fibr optike npr t
cilin bartet rreze drite ose mjedis npr t cilin barten radiovalt prmes
nj vargu prforcuesish etj.
Burimi i zhurms sht nj bllok i cili paraqet simbolikisht t gjitha pajisjet elektrike dhe elektronike, si dhe burimet natyrore t pengesave,
t cilat krijojn sinjale elektrike t cilat futen n sistemin pr transmetim,
przihen me sinjalin e mesazhit, kurse n vendin e marrsit manifestohen
si shushuritje, fishkllima, krcitje etj. T gjitha shfaqjet e numruara n
vendin e marrsit prfshihen me emrin e prbashkt zhurm.
Marrsi sht pjes e sistemit n t cilin kryhen operacione t
kundrta me operacionet e transmetuesit. N transmetuesi sinjali elektrik,
i cili vjen prmes sistemit t transmetimit, shndrrohet n mesazh. N rastin m t prgjithshm, marrs mund t jet aparati telefonik, por mund t
jet edhe komplet radiomarrsi ose aparati-TV, telefoni celular, kompjuteri
i cili pranon mesazhe nga nj kompjuter tjetr n distanc etj.
Shfrytzues sht njeriu ose makina pr t cilin (n) sht i/e destinuar mesazhi.
Kanali sht nj grup i pajisjeve teknike q sigurojn transmetim
t pavarur t mesazheve nprmjet nj rruge transmetimi t prbashkt.
Ai paraqet nj mjedis npr t cilin bartet mesazhi si lloj i sinjalit. Pajisjet
me t cilat sigurohet q t gjith shfrytzuesit t pranojn vetm sinjalin e
przgjedhur e prbjn lidhjen e kanalit. Pra, kanalin e prbjn: transmetuesi, linja pr lidhje dhe marrsi. N kanal sht i pranishm edhe zhurma
e cila mund t ndryshoj mesazhin.
Modelin m t prgjithsuar t sistemit t komunikimit pr bartjen
e mesazheve e dha Shenon-i (Shannon) dhe ai mund t aplikohet si pr
sistemet t cilat bartin mesazhe prmes rrugs elektrike, ashtu edhe pr
sistemet tjera t komunikimit.
9
Telekomunikacionet
Kur bhet analiz e detajuar e sistemeve pr transmetim prdoret

dhe skema e zgjeruar e sistemeve pr bartjen e mesazheve, si n Fig. 1-2.
N varsi nga karakteri i mesazhit t cilin e drgon nj qendr operative ose
n varsi nga forma e informacionit t bartur, n burimin e mesazhit bhet
zgjedhja e simboleve me t cilt do t bartet mesazhi. Si simbole mund
t paraqiten shkronjat, numrat nga sistemet e ndryshme numerike ose
ndonj shifr. Shprehja e mesazheve me ndonj lloj simboli quhet kodim,
kurse rregulla me t ciln realizohet quhet kod.
kanali
linj pr lidhje
burimi i
mesazhit
koduesi
modulator
transmetues
sinjali
modulator
marrs
dekoduesi
shfrytzuesi
burim i
zhurms
Fig. 1-2. Skema e zgjeruar e sistemit pr transmetim t mesazheve

Do t thot, n modelin e zgjeruar t sistemit t komunikimit, transmetuesi pr transmetimin e mesazheve sht i prbr nga:
koduesi i burimit (K), i cili mesazhet i konverton n t koduar,
dhe
kodues i kanalit, i cili prbhet nga transmetuesi - modulatori
(TM) dhe ka pr detyr q mesazhet e koduara ti konvertoj n
sinjale, t cilt prmes sistemit t transmetimit do t barten n
ann e marrsit.
Pjesn e marrsit e prbjn:
dekodues i kanalit, marrsi-demodulatori (MD), n t cilt
sinjalet e marra konvertohen n mesazhe t koduara, dhe
dekodues i marrsit (DM) i cili mesazhin e koduar, ashtu si
sht drguar, n formn origjinale ia dorzon marrsit t mesazheve ose shfrytzuesit.
Gjat transmetimit, mesazhet q barten nga transmetuesi deri
te shfrytzuesi mund t dallohen. Prandaj, kujdes i madh i kushtohet
10
koduesit dhe dekoduesit t kanalit, me ka gabimi n transmetim do t

jet minimal.
Kanal sht pjesa e transmetimit t cilin e prbjn koduesi i kanalit dhe sistemi i transmetimit, gjegjsisht mediumi i telekomunikimit
dhe dekoduesi i kanalit.
1.2 TRANSMETIMI I MESAZHEVE

Mesazhet q barten nga burimi deri n nj vend t largt (vendi i
marrjes) mund t paraqiten n forma t ndryshme, p.sh. t tilla: si tekst i
shkruar, bised, muzik, figur e lvizshme dhe e palvizshme, rezultate
nga matjet ose komanda pr komandim etj. Prandaj, ekzistojn metoda t
ndryshme pr bartjen e mesazheve prmes rrugs elektrike. N varsi t
karakterit t mesazheve dhe forms n t ciln i bartim, kurse n prputhje
me mundsit teknike, prdoren metodat e mposhtme: telegrafia, telefonia, televizioni, transmetimi i t dhnave, telekomandimi, telemetria, telesinjalizimi etj.
1.2.1 Transmetimi i tekstit t shkruar

Transmetimi i mesazheve, si tekst i shkruar, n distanc, prmes
rrugs elektrike realizohet me an t telegrafis. Mesazhet telegrafike n
formn e tyre baz jan mesazhe diskrete. Bazat e telegrafis i vendosi Samuel Morse (Samuel Morse). Me telegrafin barten mesazhe t prbra nga
simbole, gjegjsisht shkronja, shenja pr ndrlidhje (t piksimit) dhe t
ngjashme. Konvertimi i tekstit t shkruar n sinjal prbhet nga dy operacione: kodimi dhe manipulimi telegrafik gjegjsisht modulimi. Pra, kodi
telegrafik sht rregull sipas t cils kryhet shndrrimi i mesazhit nga forma e saj baz (teksti) n t koduar. Kodi telegrafik sht alfabeti telegrafik
i Morse-it. Sipas alfabetit t Morse-it- kodit, secilit simbol i prgjigjet kombinim i caktuar nga pikat dhe linjat me ndrprerje mes tyre.
N kuptimin elektrik, pika paraqet pranin e rryms npr ngarkes,
e cila zgjat nj t caktuar t shkurtr. Linja do t thot prani e rryms q
zgjat tre her m gjat nga pika. Ndrprerja mes pikave dhe linjave n nj
shkronj do t thot munges e rryms n ngarkes, e cila zgjat sa edhe
nj pik. Ndrprerjet mes shkronjave n nj fjal zgjasin sa tre pika, kurse
ndrprerjet mes fjalve zgjasin pes pika. Pr shembull, njri nga mesazhet
11
Telekomunikacionet
m t njohura pr krkimin e ndihms sht mesazhi SOS, i cili sipas alfabetit t Morse-it ka form t: tri pika tri linja tri pika. N Fig. 1-3 tregohet paraqitja kohore e mesazhit t njohur pr ndihm SOS.
Fig. 1-3. Forma kohore e mesazhit pr ndihm SOS

Dallojn transmetime telegrafike, n t cilat t gjith shenjat telegrafike me numr t njjt t impulseve, t cilt i quajm kode simetrik, dhe
transmetime me kode asimetrik, n t cilt shenjat paraqiten me impulse
me gjatsi kohzgjatje t ndryshme, d.t.th. me numr t ndryshm t impulseve baz.
Fig. 1-4. Transmetimi n telegrafi me rrym t vazhduar (1, 2)

dhe me rrym alternative (3, 4, 5)
N transmetimin klasik telegrafik mesazhet barten me burime t
vazhduara t rryms. Si shihet nga Fig. 1-4, mund t ndryshoj amplituda
12
(Fig. 1-4 (1)) ose drejtimi i rryms (Fig. 1-4 (2)). N telegrafin me rrym
alternative prdoren sisteme me rrym alternative me frekuenca t tingullit.
Transmetimi i till mund t jet me nj burim alternativ me nj frekuenc
dhe nj tingull (Fig. 1-4 (3)), gjegjsisht t punojn me rrym punuese ose
me rrym t qet, t paraqitur n (Fig. 1-4 (4)). Ose telegrafi me dy tinguj
me dy burime dhe me dy frekuenca t ndryshme, si n (Fig. 1-4 (5)).
Prdorimi i telegrafis me rrym alternative, e cila sht quajtur sistem me telegrafi harmonike ose telegrafi me frekuenca t tingullit t brezit
t zrit. Me kt transmetim mundsohet shfrytzimi i linjave pr transmetim pr bartjen e m shum sinjaleve. Bartja e sinjaleve telegrafike sht
standardizuar n nivel ndrkombtar dhe kombtar.
Alfabeti i Morse-it (kodi) i prbr nga kombinimi i pikave dhe vijave sht treguar n Fig. 1-5.
Fig. 1-5. Alfabeti i Morse-it
13
Telekomunikacionet
1.2.2 Transmetimi i biseds

Transmetimi n distanc i biseds kryesisht realizohet me telefoni.
Fjala telefoni vjen nga fjalt tele (distanc) dhe fon (zri). N telefoni, n
aparatin telefonik biseda shndrrohet n sinjal elektrik dhe prmes sistemit
kompleks t rrjetave telefonike, t cilat e sigurojn komunikimin, lidhen
prdoruesit nga njra an e lidhjes dhe tjetra. Brezi i frekuencave t biseds
sht prej 300 Hz deri n 3.400 Hz.
Telefonin e zbuloi Aleksandr Graham Bell (Alexander Graham
Bell) n vitin 1875. Ai zbuloi se kur teli i elikut dridhet n fushn magnetike n t krijohet nj rrym e ndryshueshme. N telefon kjo ndodh n mikrofon, gjegjsisht n shndrruesin elektroakustik, i cili energjin akustike e
shndrron n energji elektrike. Kjo energji prmes linjs transmetohet deri
n ann e marrjes. Ktu, prmes altoparlantit, energjia elektrike konvertohet n akustike. Konvertuesit elektroakustik, mikrofoni dhe kufja jan
konvertues t zrit n sinjal elektrik dhe anasjelltas. N Fig. 1-6 sht dhn
ndryshimi n koh i sinjalit elektrik n linjn pr transmetim t biseds.
Fig. 1-6. Ndryshimi n koh i sinjalit elektrik pr transmetim t

biseds
Me sistemet telefonike bartet bised n dy drejtime. do aparat telefonik ka edhe mikrofon edhe kufje dhe kto prmes linjs jan t
lidhur me centralin telefonik. Centrali telefonik kryen ndrmjetsimin,
gjegjsisht lidhjen e dy abonentve. Munges e nj transmetimi t till
sht se nprmjet nj linje mund t bartet vetm nj sinjal, gjegjsisht
vetm nj bised. Q t mundet npr nj linj, n t njjtn koh, t barten
m tepr sinjale t pavarura sht i nevojshm prpunim shtes i sinjaleve,
i cili kryhet n centrale. Nj transmetim i till quhet transmetim n frekuenca t larta (transmetim-FL) dhe ai prdoret pr ndrlidhjen e centraleve
telefonike.
14
Mes transmetuesit dhe marrsit t zgjedhur gjendet rrjet e organizuar telefonike, n t ciln sht i prfshir edhe centrali. Si medium pr
bartjen prdoren kabllot TK, fibra optike ose ajri. Ekzistojn tre mnyra
me t cilat prdoruesit lidhen n rrjetin telefonik: telefonia fikse, telefonia
celulare dhe telefonia satelitore ose lidhja VoIP (Voice over IP), q do t
thot zri prmes internet - protokollit.
N telefonin fikse lidhja realizohet me kabllo pr nj lokacion fizik t caktuar. Transmetimi pa tela sht telefoni celulare, e cila paraqitet
nga viti 1965. Ajo sht nj transmetim i organizuar me stacione baz t
cilat jan t lidhur n centralin e prbashkt. Gjat transmetimit, mesazhet
konvertohen n sinjale digjitale dhe prmes rrjetit t stacioneve baz dhe
centralit barten deri te prdoruesit. Telefonia celulare sot sht n zhvillim
t vazhdueshm dhe vazhdimisht i zgjeron mundsit e saj. Transmetimi
telefonik q realizohet prmes satelitve t telekomunikimit (lidhja VoIP) i
prdor njkohsisht edhe rrjetat e internetit.
1.2.3 Transmetimi i figurs

Transmetimi dhe pranimi i figurave dinamike (t lvizshme) n
distanc me ndihmn e valve elektromagnetike quhet televizion. Q t
bartet figura n largsi, ajo ndahet n pika ose elemente, q do t thot se
figura ka nj struktur elementare. N nj distanc normale n t ciln shikohet televizori, pikat nuk dallohen, kshtu q njeriu sheh figur t pastr.
Nse figurat ndrrohen ashtu q n do sekond do t paraqiten nga 25
figura, ather syri i sheh si figura t lvizshme- dinamike. Pra, figura bartet n linja (625 linja pr nj figur t palvizshme), n ngjyra, me t cilat
barten informacionet, pr t kuqe (R), t kaltr (B) dhe t gjelbr (G), t
secilit element t figurs.
Figura bartet pasi q linku optik do t konvertohet n shnim
elektrik. Ky konvertim i figurs n sinjal elektrik quhet analiz e
figurs dhe realizohet n konvertuesit elektronik-optik ose n kamerat
televizive.
N televizion, zri dhe figura barten n t njjtn koh. Kjo arrihet
n at mnyr q figura bartet n valn bartse, si modulim n amplitud
(MA), kurse zri vendoset si modulim n frekuenc (MF).
15
Telekomunikacionet
Kamera televizive. Njra nga pjest themelore t transmetuesve televiziv sht kamera televizive me ndihmn e s cils figura ose mesazhi
konvertohet n sinjal elektrik.
Parimi q prdoret n llojin e kamerave m t thjeshta sht
ndryshimi i rezistencs s nj gjysmpruesi kur n t do t bie drita. N
kamer, n ann e transmetuesit, kryhet e ashtuquajtura analiz e figurs.
Gjat ksaj, n daljen e konvertuesit elektronik-optik, gjegjsisht kamern
me t ciln kryhet, bhet analiza, fitohet sinjal elektrik, d.t.th. tension, vlera momentale e t cilit sht proporcionale me dritn q e emeton pika
e cila analizohet n at moment. Prmes sistemit t transmetimit, sinjali
(video sinjali) i cili paraqet informacion pr intensitetin e drits t pikave
t ndryshme bartet n vendin e marrsit.
Fig. 1-7. Analiza e figurs n dy gjysm-figura

Analiza e figurs paraqet konvertim, sipas nj shprndarje t caktuar, t madhsive optike n elektrike. sht e parndsishme sipas cils
shprndarje do t bhet analiza, por e rndsishme sht q sinteza n
marrsin t realizohet sipas shprndarjes s njjt. N kamer, analiza realizohet me tuf elektronike, e cila n do moment bart veti t elementeve
t drits s figurs. Varsisht nga numri i elementeve, matet cilsia e figurs
(rezolucioni i figurs). Analiza e figurs sipas standardeve quhet analiz me
boshllk. Ktu figurat ndahen n dy gjysmfigura, si n Fig. 1-7. Gjysmfigura sht figur me numr dy her m t vogl t linjave, kurse frekuenca
e paraqitjes dy her m e madhe. Sot kjo analiz zbatohet n gjith botn.
16
Numri i elementeve q mund t barten n nj linj horizontale quhet rezolucion horizontal. Nga numri i elementeve t bartura varet edhe
gjersia e brezit t lshimit t sistemit televiziv, i cili sht 5MHz.
Me analizn e figurs fitohet video sinjal me ngjyra komplekse. Kamerat televizive me ngjyra pr analizn e figurs prdorin konvertues fotoelektrik, t cilt mund t jen: konvertues senzor me tuba dhe senzor
gjysmprues CCD (Charged Coupled Device). N Fig. 1-8 sht treguar
n sinjal video kompleks me ngjyra pr nj linj, me nivelet karakteristike
t tensionit. Gjithashtu, n figur jan dhn edhe nivelet e tensionit q i
merr sinjali video dhe impulset sinkronizuese.
niveli referent i t bardhs
niveli referent i t zezs
Fig. 1-8. Sinjali video kompleks i nj linje

N televizionin me ngjyra paraqiten barts t ngjyrs, t cilt gjenden n 4,43MHz t bartsit t figurs. Ky barts transmetohet s bashku n
do rresht pr kohn prej 12 s n impulset sinkronizuese prej 64 s pr
do linj. Pr transmetim t sinjalit video zbatohet modulimi n amplitud
me brez asimetrik n form t fuis.
Transmisioni i sinjalit. Sinjali q fitohet nga kamera vendoset (modulohet) n valn bartse UHF (frekuenca ultra t larta) dhe si i till emetohet n hapsir nga transmetuesi televiziv (antena). Nga antena e transmetuesit rrezatojn val elektromagnetike t cilat e bartin informacionin
pr figurn n t gjitha drejtimet. Transmetimi televiziv kryesisht realizohet
prmes valve n brezin e valve ultra t shkurtra. Valt e tilla prhapen n
vij t drejt, pr kt qllim antenat q i pranojn dhe transmetojn valt
vendosen n distanca t largta. N vendin ton ka m shum antena t tilla
rele, nga t cilat mund t pranohen sinjale nga m tepr transmetues televiziv.
Marrsi televiziv. N marrsin prmes antens pr merren valt
elektromagnetike. Sinjali i frekuencave t larta i cili e bart figurn ndahet nga vala bartse dhe konvertohet n rrym alternative, sinjal video me
17
Telekomunikacionet
ngjyra. Kjo rrym pastaj bartet n gypat e katods t topit elektronik, i cili
e kontrollon intensitetin e rryms s tufave elektronike n gypin katodik.
Tufat elektronike prmes masks s ekranit godasin n pikat fosforike t
ekranit dhe e krijojn figurn me ngjyra.
N Fig. 1-9 tregohet prerja trthore e kineskopit, gjegjsisht e ekranit t marrsit televiziv me ngjyra, me pjest e tij prbrse: gypi katodik,
topat elektronik (projektort) q i krijojn tufat elektronike RGB, maska
npr t ciln kalojn tufat dhe godasin n pikat fosforike t ekranit.
tub katodik
top elektronik (projektori)
tufa
sinjale me ngjyra
maska
ekrani
pika fosforike
Fig. 1-9. Fitimi i figurs-TV me ngjyra n ekranin e marrsit

televiziv
Tufa elektronike n ekranin televiziv e jep figurn e transmetuar,

kurse figura e cila ishte incizuar dhe emetuar duhet t riprodhohet me
besnikri. Pjesa e brendshme e ekranit televiziv sht e veshur me numr
t madh t pikave fosforike t shprndara n 625 linja, t cilat jan t bra
nga materiali fosforoshent (material i cili ka aftsi q t emetoj drit kur
do t goditet nga elektronet). Koh pr t ciln skanohet nj figur e plot
sht rreth 0,04s. Pr bartjen e figurs me ngjyra barten elemente me t
tre ngjyrat (e kuqe, e kaltr dhe e gjelbr), pr kt arsye ky sistem quhet
sistem RGB. Sot pr televizionin prve tubave katodik prdoren edhe ekrane tjera, si LCD (Liguid Crystal Display) dhe ekranet plazma.
18
1.2.4 Transmetimi i t dhnave

Me termin bartje t t dhnave (Data Transmision) nnkuptohet
transmetim i t dhnave, si dhe mnyra klasike e bartjes s tekstit t shkruar n telegrafi.
T dhnat transmetohen si varg i numrave, gjegjsisht digjitale. Nse
n transmetimin digjital t sinjalit ekzistojn vetm dy numra (zero dhe
njshi), gjegjsisht ka tension (njshi) ose nuk ka tension (zero), ather
sistemin e quajm binar.
Shifrat mund t paraqiten n sisteme t ndryshme numerike. M
i afrt me t kuptuarit ton t prditshm sht sistemit decimal. Baza
e sistemit decimal sht 10 dhe dhjet numrat: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8
dhe 9, t cilt jan t nevojshm pr t paraqitur cilindo numr. Q t
shkruhet numri m i madh se 9 u jepet pesh vendeve t ndryshme t
shifrave n vargun q e paraqet numrin. Pr shembull, numri 5 932, 87
ka kuptimin:
5. 932, 87 = 5 x103+ 9 x 102 + 3 x 101 + 2 x 100 + 8 x 10-1 + 7 x 10-2
koeficienti
faktori i peshs
Sipas ksaj, vendi i shifrs n vargun q prbn numrin ka kuptimin
e faktorit t peshs.
Sistemi binar n shfaqjen e numrave pr baz e ka numrin 2. Q
t tregohet cilido numr jan t nevojshme vetm dy shifra, 0 dhe 1. Sipas
ksaj, numri decimal 2110 (indeksi 10 tregon se numri sht shkruar n sistemin decimal) n sistemin binar shkruhet si 101012 (indeksi 2 do t thot
q numri sht shkruar n sistemin binar).
101012 = 1x24 + 0x23 + 1x22 + 0x21 + 1x20
Ekzistojn algoritme t prpunuar pr konvertimin e numrave decimal n numra binar. Shifra binare 0 ose 1 quhet bit- binary digit. Kshtu,
numri 1010 paraqet numr me 4 bita, kurse 101 sht numr me 3 bita.
Numri i bitave i cili ka kuptim t caktuar quhet kod. Biti i par n
kod ka faktor t peshs m t madhe, kurse biti i fundit ka faktor t peshs
m t vogl.
Ekzistojn kode t ndryshme pr t paraqitur shifrat decimale. M
popullor sht kodi-BCD (Binary Coded Decimal). N t, do shifr e sistemit decimal paraqitet me ndihmn e 4 bitave. M i njohur sht kodi
standard amerikan pr shkmbim t informacionit ASCII (American
Standard Code for Information Interchange), gjegjsisht kodi pr kodim t
tekstit. Ai prdor 7 ose 8 bita pr kodim t shenjave, shenjave t piksimit,
19
Telekomunikacionet
shenjave t kontrollit dhe shenjave grafike. Ky kod shrben pr t shkruar

tekst n kompjuter.
N sistemin numerik decimal baza sht dhjet, kshtu q simboli 755 tregon numr q prbhet nga shtat qindshe, pes dhjetshe dhe
pes njshe. Ai mund t shkruhet n formn e mposhtme:
755 = 7 102 + 5 101+5 100
N sistemin numerik binar baza sht dy, kshtu q numri 105
shkruhet n mnyrn e mposhtme:
105 = 1 26 +1 25 + 0 24 +1 23 +0 22 + 0 21 +1 20
Duke ndjekur logjikn q prdoret gjat shkrimit t numrave t sistemit decimal, numri 105 n sistemin binar shkruhet si 1101001.
(a)
(b)
Fig. 1-10. Vargu i impulseve t rryms

(a) binar (b) alternativ
Gjat transmetimit t ktij numri, pr shembull, nga llogaritsi i
ndonj banke t t dhnave n llogaritsin e ndonj shfrytzuesi, ai konvertohet n vargje t impulseve t rryms t paraqitur n Fig. 1-10.
Njsin pr sasin e informacionit sht biti (bit). Shpejtsia e transmetimit t t dhnave, e cila quhet shpejtsia e bitit apo rrjedhje binare,
shprehet me numrin e bitave t bartur n nj sekond (bit/s) ose (bps).
N sistemet analoge t transmetimit t t dhnave informacionet
nuk barten shum shpejt. Sot, sistemet pr transmetimin digjitalizohen,
kshtu q shpejtsia e transmetimit t informacionit sht shum e madhe
prej disa Mbps, kurse n rrjetat e kompjuterizuara nga 100Mbps deri n
10Gbps.
20
1.3 METODAT E TRANSMETIMIT

N skemn e prgjithshme t sistemit t telekomunikacionit t treguar n Fig. 1-11, komunikimi realizohet n nj drejtim: nga pika n t ciln
ndodhet burimi i mesazhit, deri n pikn n t ciln ndodhet shfrytzuesi.
Megjithat, n praktik paraqitet nevoja q transmetimi t realizohet edhe
n drejtimin e kundrt: nga pika n t ciln gjendet shfrytzuesi kah pika
ku sht burimi i informacionit, si dhe nevoja q bartja t realizohet n t
njjtn koh n t dy drejtimet. Prandaj, n varsi t drejtimit t transmetimit t mesazheve n sistemet e telekomunikacionit, dallohen tre lloje t
lidhjeve: simpleks, dupleks dhe lidhje gjysm dupleks.
Lidhja simplekse (transmetimi vetm n nj drejtim) sht treguar n
(Fig. 1-11- a), transmetim simulant n dy drejtime ose dupleks n (Fig. 1-11-b),
kurse transmetim n dy drejtime dhe lidhje gjysmduplekse n (Fig. 1-11, c)
transmetues
lidhje simplekse
marrs
(a)
transmetues
lidhje duplekse
marrs
marrs
transmetues
(b)
transmetues
marrs
lidhje gjysm duplekse
marrs
transmetues
(c)
Fig. 1-11 Rrugt e transferimit realizohen si:

(a) lidhje simplekse (b) lidhje duplekse
(c) lidhje gjysmduplekse
Lidhja simplekse ose n nj drejtim sht lidhja n t ciln mes dy
pikave bartet vetm n njrin drejtim. Ktu njra pajisje gjithmon sht
transmetues, kurse tjetra gjithmon sht marrs dhe marrsi dhe transmetuesi nuk i ndrrojn vendet.
Shembuj m t njohur t lidhjes simplekse jan lidhjet n televizion
dhe radiodifuzion, n t cilt njri transmetues emeton program pr nj
numr t madh t marrsve.
21
Telekomunikacionet
Lidhja gjysmduplekse ose reversibile sht lidhja n t ciln mes

dy pikave sinjali transmetohet n t dy drejtimet, por jo njkohsisht. N
nj interval kohor njra pajisje punon vetm si transmetues, kurse n nj
moment tjetr si marrs. N intervalin kohor tjetr ndodh e kundrta, pajisja e par punon si marrs, kurse tjetra si transmetues.
Lidhja gjysmduplekse prdoret gjat transmetimit me radiostacione, t cilat i prdorin policia dhe shrbimet tjera speciale.
Lidhja duplekse ose n dy drejtimet sht lidhja n t ciln mesazhet
mes dy pikave transmetohen njkohsisht n t dy drejtimet.
Shembull m i njohur pr lidhjen duplekse sht transmetimi telefonik, i cili realizohet me transmetimin dhe pranimin e njkohshm t
mesazheve.
22
PRMBLEDHJE:
Modeli i prgjithshm i sistemit t telekomunikacionit
paraqet vendin dhe funksionin e komponentve prbrse
baz t secilit sistem pr transmetim t mesazheve.
Burimi i mesazhit sht subjekt apo objekt q gjeneron mesazh. Sinjali sht ekuivalent elektrik i mesazhit.
Linja pr lidhje paraqet ambient npr t cilin sinjali bartet
deri te marrsi.
Marrsi e merr sinjalin nga linja pr lidhje, e prpunon dhe si
mesazh ia dorzon shfrytzuesit.
Kanali prfshin, transmetuesin, linjn dhe marrsin ku sinjali
bartet me t njjtn frekuenc bartse.
Shprehja e mesazhit me simbole quhet kodim.
Koduesi i burimit e kthen mesazhin n mesazh t koduar.
Dekoderi i kanalit gjendet n ann e marrsit dhe ai e konverton sinjalin e koduar n mesazh.
Teksti i shkruar bartet me ndihmn e kodit t Morse-it, i cili
sht i prbr nga pika dhe linja t cilat zgjasin nj interval t
caktuar kohor. Pika zgjat nj T, kurse linjat tre T.
Transmetimi i biseds prmes rrugs elektrike kryhet n telefoni. Sinjali sht i vazhdueshm.
Televizioni transmeton figura t lvizshme me ngjyra, barten
25 figura n sekond, me 625 rreshta.
Transmetimi i t dhnave realizohet me kod binar, si kombinim i zeros dhe njshit. Rrugt npr t cilat mund t realizohet transmetimi telekomunikues mund t jen simplekse,
gjysmduplekse dhje duplekse.
Transmetimi simpleks sht bartje q realizohet vetm n nj
drejtim transmetues marrs. Transmetimi gjysmdupleks
sht bartje n dy drejtime, por jo n t njjtn koh.
Transmetimi dupleks sht transmetim simultan n dy
drejtime.
23
Telekomunikacionet
PYETJE DHE DETYRA:

1. Cili sht thelbi i dallimit mes sistemit t prgjithshm t sistemit t
komunikimit dhe sistemit t detajuar?
2. ka sht mesazhi, dhe ka sinjali?
3. Bje dallimin mes linjs pr transmetim dhe kanalit!
4. far sht sinjali gjat transmetimit t biseds?
5. Analizo sinjalin video kompleks me ngjyra!
6. Gjej shembuj t transmetimit n t cilin prdoren lidhjet duplekse
dhe gjysmduplekse!
Rretho prgjigjen e sakt:
7. Linjn pr lidhje e prbjn:
a. mediumi pr transmetim dhe burimi i zhurms
b. transmetuesi dhe mediumi pr bartje, burimi i zhurms dhe
marrsi
c. transmetuesi dh marrsi
. marrsi, mediumi pr transmetim dhe shfrytzuesi.
8. Kodi i Morse-it sht i prbr nga:
a. pikat, linjat dhe ndrprerjet
b. pikat, shkronjat dhe ndrprerjet
c. pikat, impulset dhe ndrprerjet
. shkronjat, numrat dhe linjat
9. Cili nga numrat e dhn sht shkruar n form binare?
a. 001101
b. 1002106
c. 1x2 +0x2
. 88
10. ka mbetet e pandryshu r gjat transmetimit npr kanalin e njjt:
a. frekuenca bartse
b. prforcimi
c. antena e prbashkt
. shfrytzuesi
11. Sa bita pr kodim prdor kodi ASCII?
a. 7 bita
b. 3 bita
c. 4 bita
. 10 bita
24
2. MESAZHET, SINJALET DHE

NJSIT PR TRANSMETIM
e teknikn e telekomunikimit mundsohet mesazhi n form t

sinjalit t bartet deri n nj vend t largt, kurse gjat ksaj sinjali
t mbetet aq sa sht e mundur m besnik n veten e tij. Prandaj,
sht e domosdoshme t njihen vetit mesazheve, gjegjsisht sinjali ekuivalent i tyre, sepse ata i prcaktojn karakteristikat e sistemeve me t cilt
do t transmetohen.
2.1 NATYRA E MESAZHEVE

Sipas natyrs s tyre, t gjitha mesazhet q i drgon ndonj burim i mesazheve mund t ndahen n dy grupe: mesazhe t vazhduar (t
pandrprer, pa ndryshime krcyese dhe ndrprerje) dhe mesazhet diskrete (me ndrprerje, me ndryshime krcyese dhe ndrprerje).
Mesazhet e vazhduara jan pa ndrprerje me kalimin e kohs,
dhe mund ti ken t gjitha vlerat e mundshme mes disa kufijve t caktuar. Mesazhe t tilla jan biseda, muzika e kshtu me radh. Dallimi
thelbsor n krahasim me mesazhet diskrete sht se t gjitha vlerat q e
karakterizojn mesazhin e vazhduar i prkasin nj grupacioni t pakufizuar, t vazhdueshm. Sinjalet t cilat shrbejn pr transmetimin e mesazheve t vazhduara mund t paraqiten me nj funksion t vazhdueshm
n koh, si ai i treguar n Fig. 2-1. Kur flasim pr mesazhet, me termin i
vazhduar shnohet se madhsia AS mund t ket cilndo vler q shtrihet
mes A1 dhe A2.
Telekomunikacionet
Fig. 2-1. Mesazhi i vazhduar

Mesazhet diskrete jan mesazhe q shfaqen n formn e nj serie t
elementeve t veanta dhe kan nj numr t caktuar t vlerave t ndryshme.
Kto elemente quhen simbole. Simbolet mund t jen shkronja, numra,
nota. Mesazhet m komplekse prbhen nga nj seri e mesazheve diskrete m t thjeshta. Shkronjat formoj fjal, fjalt formojn fjali, numrat
formojn numra shumshifror, kurse notat formojn akorde. T ktilla jan
mesazhet q drgohen n telegrafi dhe n bartjen e t dhnave. Sinjalet me
t cilat barten kto mesazhe mund t paraqiten me ndonj funksion kohor
i cili tregon se si nj madhsi karakteristike e sinjalit varet nga koha. Shembull tipik i sinjalit diskret sht treguar n Fig. 2-2.
Fig. 2-2. Mesazhi diskret

Madhsia AS mund t jet tension, rrym ose frekuenca e rryms
alternative. Ajo ka vlera diskrete t caktuara rigoroze AS1, AS2, AS3 .., t cilat
formojn nj grup prfundimtare t caktuar.
26
2. Mesazhet, sinjalet dhe njsit pr transmetim
2.2 SINJALET
Me termin mesazh n telekomunikacione nnkuptohen biseda, muzika, teksti i shkruar, figura e lvizshme dhe e palvizshme, t dhnat numerike, t dhnat nga matjet nga distanca etj. Prve mesazhit, n literaturn
profesionale prdoret edhe termi informacion, kurse n praktik prdoren
n mnyr t barabart edhe njri term edhe tjetri.
Hapi i par n transmetimin n largsi sht konvertimi i mesazheve ose informacioneve n ekuivalentin e tij elektrik, kurse kjo mund
t jet rryma elektrike ose tensioni elektrik, por n praktik prdoret
vetm sinjal. Sinjali sht nj ekuivalent elektrik i mesazhit ose figura
elektrike e informacionit q transmetohet. Ai duhet t bartet dhe nga
ai n marrs mund t rigjenerohet, gjegjsisht t fitohet, informacioni
origjinal.
N praktik, si tham, t gjitha informacionet ose mesazhet q
i drgon burimi mund t ndahen n dy grupe (diskrete dhe t vazhdueshme). Prandaj, edhe sinjalet mund t jen sinjale t vazhduara dhe
diskrete.
2.2.1 Sinjalet e vazhduara dhe diskrete

Sinjalet elektrike q fitohen me konvertimin e informacioneve n
konvertues prkats gjithashtu ndahen n sinjale t vazhduara dhe diskrete. Shembull pr sinjal t vazhduar sht sinjali n dalje nga mikrofoni,
i paraqitur n Fig. 1-6, ndrsa shembull i nj sinjali diskret sht rryma n
transmetuesin e Morse-it e tekstit t shkruar.
N telekomunikimet moderne sinjalet e vazhduara gjithnj e m
tepr transmetohen n formn digjitale (n form t numrave), kurse njri
nga hapat pr digjitalizim sht shndrrimi i sinjaleve t vazhduara n
diskrete. Kshtu, mund t merren lloje t ndryshme t sinjaleve, n t cilt
prve sinjaleve diskrete dhe t vazhduara i shtojm edhe sinjalet q fitohen me prpunimin e tyre. Ata mund t jen:
t vazhduar n amplitud dhe koh;
t vazhduar n amplitud, por diskret n koh;
diskret n amplitud, por t vazhduar n koh; dhe
sinjale diskrete n amplitud dhe koh.

27
Telekomunikacionet
Llojet e ndryshme t sinjaleve q fitohen me prpunimin e sinjaleve

diskrete dhe t vazhduara jan paraqitur n Fig. 2-3.
a.
b.
c.
Fig. 2-3. Sinjalet: (a) t vazhduar n amplitud dhe koh

(b) t vazhduar n amplitud, por diskret n koh;
(c) diskret n amplitud, por t vazhduar n koh; dhe
() diskret n amplitud dhe koh.
N (Fig. 2-3-a) tregohet sinjali i cili sht i vazhduar edhe sipas
kohs edhe sipas amplituds. Sinjali sht shnuar me s(t), pra jo vetm
me s, me ka theksohet se madhsia e tij sht nj funksion i kohs dhe
ndryshon me kalimin e kohs. Nn s(t), qndron edhe shenja u ose i e cila
tregon se sinjali mund t jet ose tension ose rrym.
N (Fig. 2-3, b) sht treguar sinjal i vazhduar n amplitud, por
diskret n koh. Kjo do t thot se n nj interval kohe t fundm (nga 0
deri n T) sht prcaktuar nga nj numr i fundm i impulseve me amplituda t vazhduara t ndryshueshme.
28
Sinjali n (Fig. 2-3, c) sht diskret n amplitud, kurse i vazhduar n

koh. Ky sinjal vazhdimisht ndryshon me kalimin e kohs, kurse vlerat e tij
momentale mund t jen diskrete dhe jan shum e vlerave t amplitudave.
Sinjalet diskrete n amplitud dhe koh t paraqitura n (Fig. 2-3) jan diskrete n amplituds dhe n koh. N shembullin ton, vlera
diskrete momentale jan 0, t1, t2, t3, ..., kurse amplitudat kan shtat vlera
s1, s2, s3 ... s7.
Pra, n (Fig. 2-3-a) sht treguar sinjal klasik i vazhduar, kurse n
(Fig. 2-3-) sinjal klasik diskret.
2.2.2 Sinjalet analoge dhe digjitale

N telekomunikacionet moderne, n varsi t llojit t sinjaleve q
prdoren, ekzistojn sinjale analoge dhe digjitale.
Sinjali analog sht nj sinjal klasik i vazhduar i cili i ka t gjitha
vlerat, kurse vlera momentale e tij mund t jet cilado vler n nj brez t
caktuar.
Sinjalet digjitale (digit do t thot numr ose shifr) jan sinjale
klasike diskrete. Ata ekzistojn vetm n intervale t caktuara kohore, kurse vlerat e tyre momentale mund t ken vetm disa nga vlerat e nj grupi t
vlerave t fundme. Sinjale m t rndsishme digjitale jan sinjalet digjitale
binare, madhsia e t cilit mund t ket vetm njrn nga dy vlerat. Sinjalet
binare fitohen n dy mnyra: me kodim t sinjaleve diskrete (Fig. 2-3-),
ose me prpunimin e sinjaleve analoge. Prpunimi i sinjaleve analoge sht
i njohur si konvertim analogo-digjital A-D.
2.2.3 Sinjalet e rastit dhe deterministike

T gjitha sinjalet, varsisht nga natyra e tyre, mund t klasifikohen n dy grupe: sinjale deterministike dhe t rastit.
T rastit jan ato sinjale n t cilt, kur vzhgohen n koh,
nuk mundet paraprakisht sakt t prcaktohet ndryshimi i vlers
s ndonjrit prej parametrave t tij. Sinjalet t cilat transmetohen
n sistemet e telekomunikacionit (biseda, muzik, figura, t dhnat
kompjuterike etj.) jan sinjale t rastit dhe fitohen me transformim t
mesazhit, kurse i barten shfrytzuesit pikrisht pr at se nuk njihen
paraprakisht.
29
Telekomunikacionet
Sinjalet deterministike jan ato sinjale q jan t njohur paraprakisht dhe n t cilt mund t llogaritet vlera e ndonj parametri t tyre n
fardo kohe n t ardhmen. Disa sinjale deterministike jan paraqitur n
Fig. 2-4. T gjith kto fitohen me ndihmn gjeneratorit prkats t funksionit ose oscilator elektronik.
(a)
(b)
(c)
()
Fig. 2-4. Sinjale deterministike: (a) sinusoidal

(b) knddrejt (c) dhmbzor () trekndsh.
Me ndihmn e sinjaleve deterministike mund t testohet dhe t

studiohet transmetimi i sinjaleve t rastit. Karakteristik themelore e tyre
sht ajo se mund t paraqiten matematikisht dhe me ato t bhet analiz
matematikore. Rezultatet e fituara nga sinjalet deterministike aplikohen n
sinjalet e rastit, me `rast prdorim ligjin e statistiks, sepse madhsit statistikore japin rezultate t mira.
30
2.2.4 Paraqitja e sinjaleve

Sinjalet mund t paraqiten n dy mnyra: n koh dhe frekuenc.
Kur paraqitet n koh, sinjali sht i njjt si sht figura e osciloskopit.
Pr shembull, sinjali deterministik i cili sht sinusoid dhe sht i definuar
me shprehjen matematikore u(t)=Um.sin(2ft) n (Fig. 2-5-a) sht paraqitur si funksion n koh. Ai sht paraqitur n sistemin koordinativ i cili
n ordinat ka rrym ose tension, kurse n abshis kohn.
a)
b)
Fig. 2-5. Sinjali periodik i thjesht i paraqitur: (a) n koh dhe

(b) me frekuenca
Shikuar matematikisht, ky sinjal ka amplitud t njohur Um dhe
frekuenc f dhe mundet t paraqitet n sistemi koordinativ n t cilin ordinata sht Um, kurse n abshis f (Fig. 2-5-b). Ather ky sinjal sinusoidal
sht paraqitur n frekuenc n sistemin koordinativ n t cilin n abshis
kemi frekuencn, kurse n ordinat vlern maksimale t amplituds.
Sinjalet q fitohen me konvertimin e biseds, muziks, figurs etj.,
jan shum m kompleks nga sinusoida. Nj sinjal i till sht paraqitur
n (Fig. 2-6-a). Me procedurn matematikore t quajtur analiza Furie, do
sinjal periodik (sinjali q prsritet) mund t ndahet n m shum sinjale
me form sinusoidale, t cilat quhen harmonik. Frekuenca e harmonikut
t par (themelor) sht e njjt si frekuenca e sinjalit kompleks (f), frekuenca e harmonikut t dyt sht dy her m e madhe (2f), frekuenca e
harmonikut t tret tre her m e madhe (3f), e t katrtit katr her m e
madhe (4f) e kshtu me radh.
Do t thot, do funksion periodik mund t prfaqsohet matematikisht si nj mbledhje (shum) e m shum funksioneve periodike t
thjeshta, si:
31
Telekomunikacionet
Funksioni periodik f(t) mund t ndahen n: pjesn konstante F0

dhe shumn e oshilimeve sinusoidale periodike t thjeshta, amplitudat e t
cilve 2|Fn| dhe fazat jan t ndryshme.
Funksioni periodik f(t) ka period t prsritjes T0 , kurse frekuenca
rrethore e saj themelore sht 0=2/T0 .
Komponentt periodike t thjeshta quhen harmonik. Harmonikt
dhe frekuencat e tyre n jan numr i plot her m t mdha se frekuenca themelore 0 dhe mundet t shprehen me shprehjen:
0=n.0
n=1,2,3............................................................. (2-2)
Sinjali muzikor kompleks, si n (Fig. 2-6-a), mund t ndahet n pes

komponent. Paraqitja e saj me frekuenc sht paraqitur n (Fig. 2-6-b).
a)
b)
Fig. 2-6. Sinjali muzikor i paraqitur me: (a) diagram kohor, (b)
spektr t frekuencave
T shqyrtojm nj rast n t cilin shihet prparsia e paraqitjes

s sinjaleve me frekuenca. N (Fig. 2-7-a) tregohet nj sinjal kompleks i cili prbhet nga gjasht komponent (harmonika). Amplitudat
e harmonikve jan: 3,8 mV, 2,7 mV, 1,9 mV, 1,5 mV dhe 0,9 mV. Tre
komponentt e para jan paraqitur n koh n (Fig. 2-6-b). Si shihet nga
figura, kjo paraqitje sht jo e qart dhe jopraktike. Kur n kt figur do
t vizatonim edhe komponentt tjera, kjo figur do t bhet edhe m e
paqart dhe m jopraktike. Nuk sht e vshtir t parashikohet se si do
t jet sinjali kompleks n qoft se ka pesdhjet komponent. Kur sinjalin n (Fig.2-7-a) do ta paraqesim me frekuenca si n (Fig,.2-7-c), shum
qart duken karakteristikat themelore t komponentve, amplitudat dhe
frekuencat.
32
a.
-harmoniku i par (baz)- harmoniku i dyt -harmoniku i tret-
b.
c.
Fig. 2-7. Sinjal kompleks (a), tre harmonikt e par t sinjalit

kompleks (b) dhe spektri i sinjalit kompleks (c)
2.2.5 Spektri i sinjalit

T gjitha komponentt e sinjalit kompleks t paraqitur me frekuenca, s bashku krijojn nj grup t sinjaleve t thjeshta (sinusoidale) q
quhet spektr i sinjalit kompleks. N (Fig. 2-6-b) dhe (Fig.2-7-c) tregohen
spektra t sinjaleve ose spektra t amplitudave.
33
Telekomunikacionet
Spektrat e amplitudave e japin varsin e amplituds s sinjalit nga

frekuenca. Prve ktyre spektrave, ekzistojn edhe t ashtuquajturit spektra t fazave.
Spektrat e fazave i japin fazat fillestare t frekuencave t sinjalit. N
(Fig. 2-8-a) tregohet sinjal deterministik, si varg i impulseve drejtkndshe
me amplituda U0 dhe perioda T.
a.
b.
c.
Fig. 2-8. Vargu i sinjaleve drejtkndshe: (a) spektri kohor (b) i

amplituds (c) spektri i fazs
Diagrami i spektrit t amplituds i vargut t impulseve drejtkndshe
sht treguar n (Fig. 2-8, b) kurse spektrit i fazs n (Fig. 2-8, c).
Nga ajo q sht prezantuar deri tani shihet se do sinjal kohor
kompleks mund t ndahet n komponentt e tij periodik t thjesht. Kjo
procedur quhet dekompozim i sinjalit kompleks. Procedura e kundrt
sht e mbivendosjes (ose mbledhjes).
T shqyrtojm nj sinjal kompleks q ka pafundsisht shum
komponent, si n Fig. 2-9. Me llogaritje dhe matje vijm n prfundim
se komponentt amplitudat e t cilve jan m t vogla se 0,1Um1 (10% e
34
amplituds s komponentit t par) nuk kan rndsi pr cilsin e transmetimit (edhe pa ato cilsia sht e knaqshme). Ato mund t ndahen
duke prdorur nj filtr. Kshtu spektri i kufizuar sht treguar n (Fig.
2-9-b). Gjersia e ktij spektri sht B=8.f. Nse sinjali kompleks spektri i
t cilit sht treguar n figur fitohet me transformimin e zrit, gjegjsisht
biseds, kurse frekuenca baz e tij sht f = 400Hz, ather gjersia e kanalit
prmes t cilit pr t bartet ky sinjal duhet t jet pak m e madhe se B=8.f,
gjegjsisht B=3.200Hz.
a.
b.
Fig. 2-9 Spektri i amplituds i (a) sinjalit kompleks (t pakufizuar)

(b) t kufizuar
Nse sinjalit i rritet perioda T (nse sinjali zgjat m gjat), kurse
zvoglohet frekuenca e tij (f=1/T), ather t gjith komponentt e spektrit
do t zhvendosen n t majt, kurse distanca mes tyre do t zvoglohet. Do
t thot, kur kohzgjatja e sinjalit sht e madhe, gjersia e spektrit sht
e vogl, dhe e kundrta. Ky raport invers koh-frekuenc e prshkruan
karakteristikn e funksioneve kohore dhe analizn Furie.
35
Telekomunikacionet
2.3 KARAKTERISTIKA T SINJALEVE T RASTIT

T rastit jan ato sinjale t n t cilt ndryshimi i vlerave nuk mundet paraprakisht t prcaktohet. Sinjale t rastit t cilt barten n sistemet e
telekomunikacioneve jan: biseda, muzika, figura, t dhnat kompjuterike
etj. do sinjal i rastit ka vetit e tij t cilat rrjedhin nga natyra e mesazhit.
Kto karakteristika jan shum t rndsishme pr organizimin e transmetimit si dhe pr projektimin e sistemit dhe t pajisjeve.
2.3.1 Karakteristika t biseds dhe muziks

Biseda dhe muzika sipas natyrs s tyre jan tinguj (z). Zri sht
val mekanike e cila fitohet me oscilimin e burimit t zrit. Burim i zrit
sht luhatja e telit te instrumentet, luhatje e kordave t zrit te njeriu e
kshtu me radh. Oscilimi i burimit shkakton luhatje t grimcave t ajrit
rreth pozits s tyre t qndrueshme. Sinjali i biseds dhe muziks sht
i vazhduar, analog dhe sinjal rasti. Kto sinjale transmetohet n telefoni,
televizion dhe n radiotransmetim.
a.
a.
b.
b.
(1)
(2)
Fig. 2-10. Sinjali i biseds: (1) zanorja A , (2) bashktingllorja S

Pr t prcaktuar karakteristikat e sinjalit t biseds duhet ti njohim
karakteristikat e t folurit t njeriut. Madhsia e harmonikut baz q e krijon
njeriu shtrihet n kufijt prej 80 80HZ deri n 400Hz (te meshkujt) dhe nga
110HZ deri n 700HZ (te femrat). Frekuenca e harmonikve m t lart
36
mund t jet deri n 6kHz. N Fig. 20-10 tregohen diagrami n koh dhe
spektri n frekuenc i shkronjave A dhe S.
Kur flasim, zanore e japin fuqin, ngjyrn dhe ngrohtsin e zrit,
kurse bashktinglloret mprehtsin dhe kuptueshmrin e biseds. Nga
karakteristikat e prmendura t biseds m t rndsishm jan fuqia dhe
qartsia (t parn e bartin zanoret, kurse t dytn bashktinglloret).
Pr njerz t ndryshm fuqia e sinjalit t zrit sht e ndryshme dhe
ndryshon me kalimin e kohs. N rrug eksperimentale sht prcaktuar
dinamika e t folurit, si ndryshim i nivelit m t madh dhe m t e fuqis
s zrit (nga 40dB deri n 70dB). Sot sistemet e telekomunikacionit jan t
projektuara ashtu q dinamika e sinjalit t zrit sht 62dB.
Nse kuptueshmria sht e mir dhe nse mir sht bartur, pr
nj mesazh t till themi se e ka ruajtur rndsin e saj. Kuptueshmria
matet n dy mnyra: me metoda objektive (me `rast prdoren instrumente t veanta), dhe metoda subjektive (metoda e matjes s logotomit,
d.t.th. fjal me 3 shkronja, t cilat nuk kan asnj kuptim n kombinim
bashktingllore-zanore-bashktingllore). Transmetimi i mir sht kur
logotomet jan 85-96%. Kuptueshmria dhe ngjyra e zrit e prcaktojn
besnikrin e riprodhimit t sinjalit.
Ndikim m t madh n besnikrin e riprodhimit t sinjalit t zrit
kan: gjersia e brezit t frekuencave, shtrembrimet dhe zhurma.
Gjersia e brezit t frekuencave e sinjalit t zrit, kur realizohet
transmetim cilsor, sht nga 80Hz deri n 6kHz. N transmetimin e frekuencave t larta shfrytzohet brez m i ngusht prej 300Hz deri n pr
3,4kHz. Ndrsa gjersia e sinjalit t muziks sht nga 20Hz deri n 15kHz
pr burime natyrore t muziks, instrumentet muzikore, kndimin dhe
deri n 20kHz pr muzikn e krijuar n mnyr elektronike. Spektri i frekuencave i sinjalit muzikor sht treguar n Fig. 2-11.
Fig. 2-11. Spektri i frekuencave i sinjalit muzikor

37
Telekomunikacionet
Gjat transmetimit paraqiten shtrembrimet t zrit dhe t muziks.

Ather cilsia e sinjalit zvoglohet. Shtrembrimet mund t jen lineare
dhe jolineare. Shtrembrimet lineare jan shtrembrime n amplitud dhe
faz. N amplitud jan pasoj e asaj se prforcimi nuk sht i njjt pr t
gjitha komponentt e spektrit t frekuencave, kurse fazore jan t lidhura me komponent kohore t transmetimit. Shtrembrimet jolineare paraqiten si pasoj e karakteristikave jolineare t transistorve, diodave dhe
komponentve t tjera t prdorura n pajisjet pr transmetimin e sinjaleve
dhe manifestohen me ndryshimin e ngjyrs s tonit nga sinjali i bartur.
Pengesat n formn e sinjaleve elektrike me frekuenca dhe amplituda t ndryshme n vendin e marrjes manifestohen si zhurm. Spektri i
zhurms sht i gjer, ashtu q ai mund ta zvogloj ose ta mbuloj sinjalin
e dobishm.
Fig. 2-12. Diagrami kohor i zhurms
Diagrami kohor i zhurms sht treguar n Fig. 2-12. Sipas origjins,

zhurma ndahet n: e ambientit, atmosferike, zhurm nga pajisjet e furnizimit, termike, t intermodulimit dhe zhurm q paraqitet si pasoj e
interferencs (crosstalk).
2.3.2 Karakteristika t sinjalit video

Transmetimi i figurs n televizion realizohet prmes sinjalit video.
Figura, shikuar fizikisht, sht drit, kurse pa drit nuk mund t shohim
figura. Drita sht rrezatim elektromagnetik gjersia valore e t cils sht
n brezin e dukshm t dritave prej 400nm deri n 700nm. Spektri i frekuencave, gjegjsisht sasia e energjis e komponentve t drits s dukshme,
sht treguar n Fig. 2-13.
38
Sinjali video ka m tepr karakteristika, mes t cilave m t

rndsishme jan: gjersia e brezit t frekuencave, dendsia spektrale, rezolucioni horizontal dhe vertikal, bartja e ngjyrave.
violet (vjollc)
e kuqe
Fig. 2-13. Energjia e komponentve t drits s dukshme

Gjersia e brezit t frekuencave e sinjalit video definohet si
ndryshim mes frekuencs maksimale dhe minimale. Frekuenca maksimale
merret kur n mnyr alternative ndryshojn elementet e zeza dhe bardha. Pr gjersin e brezit t lshimit, te ne sht miratuar standardi 5MHz.
N Fig. 1-8 tregohet diagrami kohor i sinjalit video. Intensiteti i sinjalit n
pikn referente t sistemit sht 1V, llogaritur nga niveli i sinkronizimi deri
n nivelin e bardh. Vet sinjali n figur sht 0,7V, kurse sinjali i sinkronizimit, nga niveli i sinkronizimit deri n nivelin e zez, sht 0,3V.
N procedurn pr analiz ose riprodhim t figurs gjat do kthyerje t tufs s analizuar n linj t re ka impuls sinkronizues horizontal prej
12s. Koha e zgjatjes e nj linje sht 64s dhe fitohet si vler reciproke nga
vlera e sinkronizimit horizontal 15.625Hz.
Fig. 2-14. Spektri i frekuencave i sinjalit video

Brezi i frekuencave q duhet t transmetohet n sinjalet video, varet
nga dendsia spektrale e fuqis, ndryshimi i ndriimit prgjat gjatsis
linjs s nj gjysmfigur dhe nga rezolucioni. Dendsia spektrale e fuqis e
39
Telekomunikacionet
sinjalit sht e koncentruar n brezin e frekuencave prej 0Hz deri n 300Hz,

dhe pastaj sht dukshm m e vogl. Ndryshimi i ndriimit ndikon n
komponentt me frekuenca t ulta, ndrsa komponentt me frekuenc t
lart ndikojn n rezolucionin m t mir t sistemit. Prandaj, pr transmetimin e sinjaleve videove sht i nevojshm brez i frekuencave prej 10Hz
deri n 5MHz. N Fig. 2-14 tregohet dendsia spektrale e sinjalit video e
paraqitur me spektrin e amplituds.
Rezolucioni sht nj nga karakteristikat m t rndsishme q e definon prcaktojn cilsin e sinjalit video. Rezolucioni i figurs e prcakton
strukturn ose qartsin e figurs. Rezolucioni i figurs n pajisjet kualitative arrin edhe deri n 400.000 elemente.
Impulset vertikale t sinjalit video i definojn karakteristikat e
sinjalit si rezolucionin, ashtu edhe brezin e lshimit. Impulset vertikale e shtypin sinjalin video gjat kohs s paraqitjes s gjysmfigurs s re,
kshtu q ai zgjat 20-linja ose sht rreth 100 her m i gjer se impulset horizontale. Gjat kohs s impulseve sinkronizuese, tufa elektronike
sht joaktive. Si pasoj e ksaj sht edhe formati m i vogl i ekranit (4:3),
numri i linjave zvoglohet si edhe kohzgjatja e tyre, me ka zvoglohet
edhe brezi i lshimit i sinjalit video.
Sinjali kromatik ose sinjale me ngjyra sht i prbr nga sinjali luminent dhe tre sinjalet me ngjyra (RGB). Sinjali me ngjyra dhe sinjali video
bardh e zi duhet t jen kompatibil. Kjo do t thot se televizionet bardh e
zi duhet ta pranojn dhe riprodhojn figurn me ngjyra, kuptohet si bardh
e zi. Informacioni pr ngjyrn bartet me sinjal t veant i ashtuquajturi
burst (burst). Marrsit me ngjyra do ta regjistrojn kt sinjal, kurse ata
bardh e zi nuk do ta regjistrojn. Ky sinjal pr marrsit me ngjyra jep informacione pr karakteristikat e ngjyrave.
Q t mundsohet transmetim pa tela, video sinjali normalisht modulohet, edhe at, figura modulohet n amplitud, kurse zri n frekuenc.
N bot prdoren tre standarde pr formimin e sinjalit video. Ata jan PAL,
i cili prdoret te ne, dhe standardi SECAM dhe NTSC.
Sinjali video me ngjyra transmetohet me ndihmn e modulimit
kuadrat n amplitud, i cili vendoset n brezin e frekuencave prej 5MHz
me sinjalin luminent, ashtu q nuk i pengojn njri tjetrit. Bartsi i ngjyrs
sht me frekuenc prej 4,43 MHz.
Sot zhvillohen mnyra t reja pr transmetimin e sinjalit video. I
till sht transmetimi HDTV (High Definition Television), gjegjsisht televizioni me rezolucion t lart.
40
Televizioni, nga transmetuesi, transmetimi deri te marrsi, sot

shkon drejt digjitalizimit, me ka fitohen edhe karakteristika t reja t sinjalit video shum kualitativ.
2.3.3 Transmetimi i t dhnave

N transmetimin e t dhnave dhe telegrafi transmetohen informacione, si: tekst i shkruar, numra, simbole etj. Sinjalet e tilla jan
diskrete, kshtu q edhe vet transmetimi sht diskret. N transmetimin diskret ekziston edhe nj zgjidhje e mir. N vend t do simboli t
prshtatet nj amplitud e caktuar e sinjalit, mund t punohet me vetm
dy amplituda t sinjalit, me kusht q kombinimet e tyre n nj interval kohe t prcaktuar t paraqesin simbolet e dhna. N nj rast t till
bhet fjal pr grup mesazhesh t fundme, n t cilt do antar mund
t kthehet n numr dhe m tutje t transmetohen shifra. Ky transmetim
quhet transmetim digjital.
Transmetimi digjital ka avantazhe n krahasim me at analog, edhe
at si n aspektin e cilsis, ashtu edhe n aspektin e fleksibilitetit dhe kostos
ekonomike. Disa nga karakteristikat e transmetimit digjital jan; mnyr
unike pr transmetim dhe rigjenerim (rindrtim) t sinjaleve t mesazheve
t ndryshme, mnyra e vetme e komunikimit n nivel digjital, mundsi e
multipleksimit etj. Duke marr parasysh kto veti, sht e qart se trendet
n telekomunikacion jan t orientuara kah krijimi dhe optimalizimi i sistemit t telekomunikacionit digjital t integruar (lokal, rajonal dhe global)
prmes t cilve do t barten t gjitha llojet e sinjaleve.
Karakteristika m t rndsishme t sinjaleve gjat transmetimit t
t dhnave jan: digjitalizimi i transmetimit, shpejtsia e transmetimit dhe
dendsia spektrale.
Prpunimi i sinjaleve analoge, i njohur si konvertim A/D (konvertim analog-digjital), prbhet nga tre faza: przgjedhja, kuantizimi dhe kodimi. Procedura e konvertimit A/D sht me shembullin n Fig. 2-15.
41
Telekomunikacionet
N (Fig. 2-15-a) sht treguar nj sinjal analog, n (Fig. 2-15-b) sht

dhn procedura przgjedhjes n prputhje me teoremn e przgjedhjes
pr t ciln vlen: nse sinjali i vazhduar ka spektr n brezin e frekuencave
nga zero deri n fm, ai sinjal definohet plotsisht nga vlerat e tij momentale
t marra n pikat ekuivalente n distancn T=1/2fm.
Fig. 2-15. Digjitalizimi i sinjaleve analoge
N (Fig. 2-15-c) sht treguar hapi tjetr - kuantizimi. Kjo sht nj

procedur me t ciln amplitudave t impulseve u jepen vlera nga nj grup
i vlerave t fundme (vlerat nga shembulli jan prej -7V deri n +7V).
42
N procesin e kodimit, numrat dhjetor t cilt jan amplitudat e

impulseve, shndrrohen n numra binar.
M e rndsishme sht shifra (e para n t majt) e numrit binar
e cila prdoret pr prcaktimin e shenjs: n qoft se kjo shifr sht zero,
numri sht pozitiv, dhe nse kjo shifr sht njsh numri sht negativ. Tre
shifrat tjera e prcaktojn vlern absolute t numrit.
Shpejtsia e transmetimit t t dhnave varet nga ajo se far sistemi i transmetimit prdoret. N transmetimin telefonik intensiteti i sinjalit
duhet t jet i till q gjat transmetimit niveli absolut i fuqis mesatare
t tij n pikn referente t sinjalit do t jet -10dB. Kjo korrespondon me
fuqin mesatare t biseds mesatare.
Dendsia spektrale e sinjalit t koduar, si varg i impulseve dhe
ndrprerjeve (pauzave), sht e ngjashme me spektrin e nj impulsi drejtkndsh me amplitud E dhe kohzgjatje . Zerot e ktij spektri
ndodhen n frekuencat w=2/, 4/, ...., dhe varen nga kohzgjatjet ()
t impulsit. Nse kjo kohzgjatje sht m e vogl, spektri sht m i gjer.
Shpejtsia e bitave vT numerikisht sht e barabart me frekuencn n t
ciln gjendet zeroja par e spektrit:
Spektri nga 0 deri n (2/), gjegjsisht nga zeroja e par, bart 90%
t energjis s sinjalit, por ky nuk sht kriter i mjaftueshm pr gjersin e
duhur t brezit t lshimit t sinjalit pr transmetim.
Karakteristika tjera t transmetimit digjital jan: raport i vogl
sinjal-zhurm, kostoja ekonomike, rigjenerimi i sinjalit, multipleksim i
thjesht, sinjalizim i thjesht, teknologji moderne, integrim i sistemeve
t transmetimit dhe t komunikimit, mundsi e vzhgimit dhe kontrollimit etj.
Sistemet digjitale t transmetimit kan edhe t meta, t tilla si pr
shembull: gjersi e zmadhuar e brezit t frekuencave, nevoja pr konvertues
A/D dhe D/A, nevoja pr sinkronizim, kufizimet topologjike (gjeografike)
t multipleksimit, t cilat paraqiten si pasoj e zhvillimit t ngadalshm t
sistemeve digjitale radiodifuzive, papajtueshmria me sistemet ekzistuese
analoge etj.
Prparsit e telekomunikacioneve digjitale shprehen veanrisht
n rrjetat digjitale.
43
Telekomunikacionet
2.4 NJSIT PR TRANMETIM

do sistem transmetues mund t paraqitet si katrpolar. Fuqia e
sinjalit n hyrje t katrpolarit sht P1, kurse fuqia e sinjalit n dalje sht
P2. Nse fuqia n dalje t katrpolarit sht m e vogl se fuqi n hyrje,
ather n transmetim ka shuarje. Nse gjat transmetimit, fuqia e daljes
sht m e madhe se fuqia e hyrjes, ather n sistem kemi prforcim.
Raporti i thjesht i fuqive n hyrje dhe dalje t sistemit t transmetimit n praktik japin numra shum t mdhenj ose shum t vegjl.
Zakonisht, n transmetimet e telekomunikacionit raporti i dy madhsive
identike nuk shprehet n raport t thjesht, por me raport logaritmik t
ktyre madhsive. Ka disa arsye pr paraqitjen logaritmike t madhsive
elektrike gjat transmetimit, dhe kto jan:
raportet t cilat hasen n praktik shpesh her jan ose shum
m t mdha ose shum m t vogla, gjegjsisht paraqesin numra
shumshifror. Duke prdorur raportet logaritmike mundsohet
puna me numra m t vegjl, kurse njkohsisht operacionet
mbledhje dhe zbritje t raporteve t thjeshta rregullohen n
operacione m t thjeshta mbledhje dhe zbritje;
shum relacione t paraqitura pr raportin e fuqis, tensionit
ose rryms n hyrje dhe dalje t ndonj qarku natyrshm paraqiten n raport logaritmik, gjegjsisht eksponencial; dhe
veshi i njeriut i merr ngacmimet e zrit proporcional me logaritmin e intensitetit t zrit.
Duke pasur parasysh se n praktik prdoren dy lloje t logaritmeve: natyror (me baz e=2,71 ...) dhe dhjetor (me baz 10), jan t futura
edhe dy njsi logaritmike, t cilat quhen edhe njsi pr transmetim. Ato
jan decibell dhe neper. N sistemin e logaritmit natyror marrdhniet e
tensionit, rryms dhe fuqis shprehen n njsin pr transmetim neper
(N), gjegjsisht:
N sistemin e logaritmit dhjetor njsia e transmetimit sht

decibel(dB) dhe vlejn shprehjet e mposhtme:
44
N tabeln 2-1 jan dhn raportet e fuqis dhe rryms, si dhe raportet logaritmike prkatse n decibel. Vlerat si jan 1,99 dhe 3,98 n
praktik rumbullaksohen n 2, gjegjsisht 4.
Tabela 2-1
Lidhja mes neperit dhe decibelit mund t shprehet me:

1[N]=8.686[dB] ...............................................................................( 2-6)
1[dB]=0.115[N]
N praktik zakonisht prdoren logaritmet dhjetore dhe decibeli si
njsi pr transmetim.
2.5 NIVELI ABSOLUT DHE RELATIV

Raporti logaritmik i tensionit, rryms ose fuqis me ndonj madhsi
t zgjedhur referente homogjene quhet nivel. N varsi se me ciln madhsi
referente bhet krahasimi , dallojm nivel absolut dhe relativ.
Kur bhet krahasimi, si vler referente sht miratuar fuqia e gjeneratorit normal me tension sinusoidal, i cila ka fuqi dalse prej 1mW.
Gjenerator normal sht gjeneratori i fuqis elektromotore alternative
prej 1,55V, me frekuenc 800Hz dhe rezistenc t brendshme 600. Ky
gjenerator sht ngarkes aktive prej 600 dhe krijon tension me vler
efektive U0=0,775V, me ka npr ngarkes rrjedh rryma me vler efektive
I0=1,293mA, kshtu q fuqia e ngarkess sht P0=1MW. Skema elektrike e
gjeneratorit normal sht treguar n Fig. 2-16.
45
Telekomunikacionet
Fig. 2-16. Gjeneratori normal
Fuqia prej 1mW sht miratuar si referente pr shkak se ajo ishte fuqia dalse e aparateve t para telefonike, ndrsa impedanca karakteristike e
linjave ajrore sht 600 dhe kjo sht njkohsisht edhe fuqia e ngarkess.
Nivelet absolute t tensionit nu, rryms ni ose fuqis np prcaktohen
n raport me vlerat referente q fitohen nga i ashtuquajturi gjenerator
normal.
U
[N ] = 20 log U [dB] .................................(2-7)
nu = In
0,775V
0,775V
I
nI = In
[N ] = 20 log I [dB] ..............................(2-8)
1,293mA
1,293mA
P
1
n p = In
[N ] = 10 log P [dB ] .....................................(2-9)
2 1mW
1mW
Niveli relativ sht dallimi mes niveleve absolute t sinjalit n
ndonj pik t sistemit q do t zgjidhet si referente. Pika referente zakonisht zgjidhet n fillim t linjs pr lidhje (fillimi i linjs bartse etj.).
Pr shembull, n qoft se U2 sht vlera efektive e tensionit n pikn
e sistemit t ciln e shqyrtojm, kurse U1 sht vlera efektive e tensionit n
pikn referente t zgjedhur, pr nivelin relativ t tensionit fitojm:
U2
U1
U
nr = 20 log
20 log
= 20 log 2 [dB ] .............(2-10)
0,775V
0,775V
U1
N mnyr analoge me kt, nivelet relative t rryms dhe fuqis do
t jen:
n r = 20 log
46
I2
[dB ] ; nr = 10 log P2 [dB] .................................(2-11)
I1
P1
Duke shikuar nivelin e sinjalit prgjat gjatsis s sistemit t komunikimit, fitohet informacion pr at se far ndryshimesh ka sinjali kur
transmetohet.
N praktik haset edhe termi niveli referent zero. Ai sht vendi,
gjegjsisht pika, e cila ka nivel t njjt si pika referente.
Gjat transmetimit t nj sinjali prmes nj sistemi t komunikimit, n pika t ndryshme t sistemit fuqia e tij sht e ndryshme. Ajo
q me siguri dihet pr fuqin e sinjalit sht se ajo sht e kufizuar sipas
vlers s saj maksimale dhe minimale. Fuqia maksimale e sinjalit sht
e kufizuar nga paaftsia e prforcuesve q ti prforcojn sinjalet e mdha
pa shtrembrime, kurse fuqia minimale e sinjalit kufizohet me fuqin e
zhurms q ekziston n seciln pik t sistemit.
47
Telekomunikacionet
PRMBLEDHJE:
48
Sipas natyrs s tyre, mesazhet mund t jen diskrete dhe t

vazhduara.
Mesazhet diskrete jan ato q paraqiten n form t nj vargu
prej elementeve (simboleve) q i prkasin nj grupi t fundm
t simboleve. T till jan sinjalet telegrafike dhe sinjalet pr
transmetimin e t dhnave.
Mesazhet e vazhduara paraqiten si funksione t kohs t cilt
i kan t gjitha vlerat q ndodhen brenda disa kufizave t caktuara. Kto jan mesazhe q i prkasin nj grupi t vazhduar
t pakufizuar.
Sinjali sht nj ekuivalente elektrik i mesazhit dhe mund t
jet edhe i vazhduar edhe diskret.
Sinjalet deterministike jan ato sinjale n t cilin ekziston
saktsisht nj ligj i ndryshimit. Ata prdoren gjat matjeve ose
paraqitjes s sinjaleve komplekse.
Sinjale t rastit jan ato sinjale n t cilt nuk mundet paraprakisht t prcaktohet ligji i ndryshimit t vlers. Funksionet
kohore t sinjaleve t rastit jan t njohur n t kaluarn, por t
panjohur n t ardhmen.
Harmonikt jan sinjale me frekuenca n q jan m t
mdhenj pr numra t plot her nga frekuenca themelore 0.
Me ndihmn e harmonikve kryhet analiza e sinjaleve t rastit.
Prpunimi i sinjaleve analoge, i njohur si konvertim A/D (konvertim analogo-digjital), prbhet nga tri faza: przgjedhja,
kuantizimi dhe kodimi.
Njsi t transmetimit jan dB dhe Np. Me ndihmn e tyre m
leht kryhet analiza e sistemit pr transmetim.
Nivel i rryms ose fuqis raporti logaritmik i asaj madhsie
me madhsi homogjene referente t zgjedhur.
Nivel absolut gjat prcaktimit t nivelit absolut vlerat elektrike prcaktohen n raport me vlerat referente q fitohen nga i
ashtuquajtur gjenerator normal.
Niveli relativ fitohet kur madhsit elektrike prcaktohen n
raport me ndonj pik t sistemit pr transmetim t ciln e
zgjedhim si referente.
PYETJE DHE DETYRA

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
ka sht sinjal i rastit?

ka jan sinjalet deterministike?
ka fitohet me analizn harmonike t sinjaleve deterministike?
Si sht spektri i sinjaleve joperiodike?
ka sht dinamika e biseds?
Si sht spektri i amplituds i sinjalit periodik?
Cilt jan brezat e nevojshm pr transmetim t biseds, muziks
dhe figurs n transmetimin e telekomunikacionit?
Detyra 1. T gjendet raporti numerik i fuqive kur logaritmi i t

njjtit raport, i shprehur n decibel sht 1dB.
Prgjigje: P2/P1=10
Detyra 2. Tensioni n hyrje t nj prforcuesi sht 15mV, kurse n
dalje 25V. T shprehet prforcimi n decibel. Rezistenca e hyrjes dhe daljes
jan t barabarta.
Prgjigje: = 124,4370dB.
Detyra 3. Fuqia n daljen e nj linje TK sht 59mW, ndrsa fuqia
e matur n hyrje sht 1,5W. T llogaritet se sa sht shuarja n nj linjn e
dhn n neper.
Prgjigje: =-1,7Np.
Detyra 4. N hyrje dhe dalje t prforcuesit jan t vendosur dy
rezistenca t ndryshme me rezistenca R1 dhe R2. N to jan matur tensionet U1=1,5V dhe U2=70V, dhe gjat ksaj R1=2.000, kurse R2=100. T
gjendet furnizimi (i shprehur n neper) me ndihmn e raportit t ktyre dy
tensioneve, si dhe prforcimi (n decibel ) me ndihmn e raportit t fuqive
q zhvillohet n to.
Prgjigje: 1= 3,84Np dhe 2 = 46,59dB.
Detyra 5. Logaritmi i raportit t dy tensioneve sht 7Np. Ky
prforcim t shprehet n decibel.
Prgjigje: = 60,8 dB.
Detyra 6. Prforcimi i fuqis sht 12Np. Sa decibel jan ato?
Prgjigje: = 104dB
49
Telekomunikacionet
Detyra 7. Prforcimi i tensionit sht 60dB. Sa neper jan ato?

Prgjigje: = 6,9 Np.
Detyra 8. Me matjen e tensionit n skajet e nj mikrofoni, rezistenca e brendshme e t cilit sht 30, sht vrtetuar se ai sht 0,6V. T
shprehet niveli i fuqis q e jep ai mikrofon n nj rezistenc t jashtme t
njjt (n neper dhe decibel).
Prgjigje: = 4,7712 dB, gjegjsisht = 0,548 Np.
Detyra 9. Sipas t dhnave t prodhuesit, n dalje t nj prforcuesi
t lidhur n 2.000ka nivel t fuqis prej 3Np. Me ndihmn e voltmetrit
ohmik t lart t verifikohet nse kjo sht e sakt.
Prgjigje: Nse me matje me voltmetr fitojm tension prej 28,4V
kjo do t thot se niveli i fuqis q zhvillohet n ngarkesn prej 2.000 me
t vrtet sht 3Np.
Detyra 10. Niveli i tensionit i nj marrsi ndryshon nga 2Np deri n
5Np. T gjendet ndryshimi prkats i tensionit n volt!
Prgjigje: U = Umax-Umin = 109,276 V.
Detyra 11. Nj sinjal kompleks sht prcaktuar me shprehjen:
f (t ) = 8 cos100t + 4 cos(150t )
3
T prcaktohet frekuenca rrethore baz e tij dhe frekuencat rrethore t harmonikve.

(Frekuenca baz e sinjalit prcaktohet si pjestues m i madh i
prbashkt i frekuencave nga komponentt e dhna: (0 = 50rad/s; harmoniku i dyt 20=100rad/s dhe harmoniku i tret 30= 150rad/s).
Detyra 12. Nj sinjal kompleks sht prcaktuar me shprehjen:
f (t ) = 16 cos100t + 8 cos 300t

4
a) T vizatohet diagrami kohor i tij!

b) T vizatohet spektri i amplituds s tij!
c) T prcaktohet frekuenca rrethore baz e tij dhe frekuencat rrethore t harmonikve.
50
Zgjidhja:
(a)
Fig. 2-1. Diagrami kohor
(b)
Fig. 2-2. Spektri i amplituds

c) Nga Fig. 2-1 mund t shohim se frekuenca baz e sinjalit sht
e barabart me frekuencn e komponents s par, 0=100rad/s. Nga Fig.
2-2 shohim se sinjali ka harmonik baz me frekuenc rrethore 0=100rad/s
dhe harmonik t tret me frekuenc rrethore 30=300rad/s.
Sinjali kompleks mund t paraqitet edhe me shprehjen:
Procedurat deri te zgjedhja pr krkesn nn (a) jan:
51
Telekomunikacionet
Detyra 13. Pr nj sinjal kompleks t dhn nga shprehja:
f (t ) = 3 cos100t + 4 cos 200t + 2 cos(300t )

2
3
a)
b)
c)
d)
T vizatohet diagrami kohor i tij!

T vizatohet spektri i amplituds s tij!
T prcaktohet frekuenca rrethore baz e tij, dhe
Frekuencat rrethore t harmonikve.
Zgjidhja:
(Frekuenca baz e sinjalit prcaktohet si pjestues m i madh i prbashkt
nga
komponentt e dhna: 0 = 100rad/s; harmoniku i par 0=100rad/s;
harmoniku i dyt 20=200rad/s dhe harmoniku i tret 30= 300rad/s).
52
Rretho prgjigjen e sakt t pyetjeve t dhna:

15. Cili nga sinjalet e dhn sht i vazhduar?
a. telefonik
b. i Morse-it
c. binar
d. telegrafik
16. Cili nga sinjalet e dhna nuk sht i rastit?
a. test-sinjali
b. sinjali-TV
c. sinjali muzikor
d. sinjali i biseds
17. Sa sht sekuenca e harmonikve?
a. numr i plot her m e madhe nga frekuenca baz
b. m e madhe n vazhdimsi nga frekuenca baz
c. shum m e madhe nga frekuenca baz
d. numr i plot her m e vogl se frekuenca baz.
53
3. MEDIUMET PR TRANSMETIM
ediumet pr transmetim ose mediumet e transmisionit jan lidhja

fizike mes dy pajisjet e telekomunikacionit prmes t cilave barten
sinjalet. N prgjithsi, medium barts mund t jen substancat
e ngurta, lngshme ose t gazta npr t cilat prhapen valt energjetike.
emetuesin dhe marrsin dhe e prbjn linjn pr lidhje.
3.1 LLOJE T MEDIUMEVE PR TRANSMETIM

Sistemin e telekomunikacionit e prbjn transmetuesi dhe marrsi
t cilt mund t jen t lidhur fizikisht me mediumet pr bartje: linjat e
telekomunikacionit dhe pa tela. Nse transmetuesi dhe marrsi jan pjes
e sistemit t telekomunikacionit i cili ka m shum shfrytzues, ather
n sistemin pr transmetim ka edhe ndrmjetsues, si jan centralet,
repetitort, transmetues-marrsit ej., t cilt shrbejn pr vendosjen dhe
ruajtur lidhjen. Roli i repetitorve (prsritsve) sht t mundsojn realizim z transmetimit cilsor deri te marrsit.
Linjat e telekomunikacionit i bartin sinjalet deri te marrsi. Ata
mundet t jen me tela (t cilt bartin sinjal elektrik) dhe optik (t cilt
bartin sinjal t drits). Sinjalin t cilin e bart transmetuesi mund t jet
rrym elektrike e ndryshueshme, drit ose val elektromagnetike. Q t
kyet rryma elektrike duhet t krijohet qark elektrik i mbyllur, n t cilin
linjat e telekomunikacionit kan prues prej bakri ose qelqi. Pr mbrojtjen
e sinjalit nga ndikimi i ambientit, e cila fut pengesa dhe zhurm pruesit
e bakrit mbrohen shtres prej materialit izolues. Npr fibrn e qelqit n
54
3. Mediumet pr transmetim
linjat optike kalon sinjal optik i cili mundet t kontrollohet dhe ka humbje
t vogla (shuarje).
Pr transmetimin e valve elektromagnetike nuk sht e nevojshme
linj e telekomunikacionit. Ather n transmetuesit dhe marrsit elektrik
duhet t ndrtohen antena. Antenat emetuese (transmetuese) rrezatojn
val elektromagnetike n atmosfer, kurse antenat marrse i marrin dhe
i shndrrojn n rrym elektrike t ciln ia dorzojn marrsit dhe nga
ato fitohet mesazhi. Prparsia e sistemeve t ktilla sht se mundsohet
lvizshmri e marrsit. N kt transmetim sht e mundur emetimi i mesazheve n t gjitha drejtimet rreth transmetuesve (radiodifuzioni), kshtu
q m tepr marrs njkohsisht t pranojn sinjalin e njjt. Mundsia q
sinjali q sht emetuar n ajr t pranohet nga t gjith ata q kan marrs
prkats n t njjtn koh sht edhe prparsi edhe mangsi e radiosistemeve. Pengesat atmosferike dhe shuarja jan problem i madh n rrjetat pa
tela dhe ata ndikojn keq n cilsin e mesazhit t transmetuar.
N radiosistemet ndonjher vonesa sht m e madhe se vonesa n
sistemet optike, pr shkak se valt nuk udhtojn n rrugt m t shkurtra
deri te marrsit e caktuar. Prve shuarjes s sinjaleve, gjat transmetimit
npr ambient ka edhe pengesa dhe zhurma t cilat przihen me sinjalin.
Pengesa dhe zhurma mund t jen edhe sinjale tjera t cilat i krijon njeriu
ose ndonj dukuri natyrore t cilt krijojn energji n form t njjt si
edhe sinjali. Pr shembull, pengesat gjat transmetimit t radiosinjalit n
ajr i bjn edhe radiostacionet tjera ose shkarkimet elektrike nga atmosfera. Pengesat dhe zhurmat jan t shprehura veanrisht gjat transmetimit
pa prdorimin e linjave t telekomunikacionit.
Mund t thuhet se linja e mir e telekomunikacionit mundson
transmetim cilsor t sinjaleve me shuarje dhe pengesa t vogla. Shpejtsia
e transmetimit t sinjalit ndikon n vonesn n ann e marrjes. N sistemet
kabllore vonesa sht m e madhe se sa n sistemet optike, sepse shpejtsia e
prhapjes s sinjalit elektrike sht disa her m e vogl se shpejtsia e drits.
Linjat e telekomunikimit e mbrojn sinjalin nga pengesat prreth,
edhe pse edhe ato nuk jan ideale dhe fusin nj lloj zhurme. Zhurma q paraqitet gjat transmetimit t sinjalit mund t jet: termike, intermodulare,
zhurma nga ndrhyrjet ose zhurm impulsive.
Faktort kryesor q ndikojn n zgjedhjen e mediave pr transmetim jan: mimi i mediumit, brezi i lshimit, humbjet gjat bartjes s
informacionit, shuarja, vonesa e informacioneve gjat transmetimit dhe
zhurma.
55
Telekomunikacionet
Kur transmetimi realizohet me linja t telekomunikimit, t tilla si

ifte t bakrit, kabllot koaksiale ose fibrat optike, mediumet e tilla ende
quhen mediume t orientuara.
Kur transmetimi realizohet me prhapje pa tela t valve elektromagnetike nprmjet ajrit, atmosfers ose ujit, mediumet e tilla quhen mediume t paorientuara pr transmetim.
Mediumet pr transmetim mund t ndahet n mnyra t ndryshme.
M shpesh dallohen sipas: natyrs s sinjaleve q transmetohen, sipas
rrugs s sinjaleve, mnyrs s transmetimit npr medium etj.
Sipas natyrs s sinjaleve n linjn pr lidhje,

mediumet mund t jen analog ose digjital.
Sipas shtigjeve t transferimit, t treguar n Fig 1-11,

mund t jen:
Transmetim vetm n njrin drejtim simpleks;
Transmetim simultan n dy drejtime dupleks;
Transmetim n dy drejtime, por jo n t njjtn koh
gjysmdupleks.
Sipas mnyrs s transmetimit, mediat mund t jen t frekuencave

t ulta dhe t frekuencve t larta.
3.2. TRANSMETIMI N FREKUENCA T ULTA

DHE FREKUENCA T LARTA
N varsi t spektrit t sinjalit, n telekomunikacione dallohen dy
lloje t transmetimeve: transmetimi n frekuenca t ulta (FU) dhe transmetimi n frekuenca t larta (FL).
Transmetimi FU, ose si quhet akoma transmetim n brezin fizik baz t frekuencave, sht transmetim gjat t cilit spektri i transmetimit t sinjalit n t gjitha pikat e sistemit t transmetimit i ka frekuencat e tij natyrore.
Kshtu pr shembull, n (Fig. 3-1-a) sht paraqitur spektri i sinjalit
t biseds i cili ka pes komponent, frekuencat e t cilve jan: 400Hz,
800Hz, 1,2 kHz, 1,6 kHz dhe 2kHz. Ky spektr gjendet n brezin e tij
natyror, ai sht brezi i frekuencave q paraqitet n dalje t mikrofonit.
N telefonin klasike ky sinjal ose spektri i tij bartet nga mikrofoni deri
56
n kufjen e marrsit. Ky sht nj transmetim i frekuencave t ulta ose

transmetim n nivelin-FU.
(a)
(b)
Fig. 3-1. Spektri i sinjalit t biseds: (a) brezi natyror i frekuencave

(b) i zhvendosur (spostuar) pr 8kHz
Transmetimi FL ose si quhet akoma transmetim n brezin e trasuar, zhvendosur t frekuencave, sht transmetim n t cilin spektri i sinjalit
zhvendoset n pjesn e frekuencave t larta.
Pr shembull, n (Fig. 3-1-b) sht paraqitur spektri i cili nga brezi
i tij natyror i frekuencave spostohet pr 8kHz n rajonin e frekuencave t
larta. Ky spektr bartet deri te vendi i marrsit ku kthehet n brezin e tij
natyror dhe bartet deri te kufja e shfrytzuesit. N linjat telefonike transmetimi mund t jet transmetim n FU dhe FL, ndrsa n transmetimet
radio dhe televizive vet transmetim n FL.
3.2.1 Transmetimi n frekuenca t ulta (FU)

Transmetimi n frekuenca t ulta (FU) mund t realizohet n dy
mnyra, si lidhje-FU me katr-prcjellsa dhe me dy-prcjellsa.
Lidhja duplekse me katr-prcjellsa sht sistem pr transmetim
n t cilin, sipas bllok-skems s paraqitur n Fig. 3-2, lidhja mes pikave A
dhe B realizohet ashtu q pr transmetim n drejtimin A-B prdoret nj
linj elektrike, kurse pr transmetim n drejtimin B-A linj elektrike tjetr.
Prforcues
Ndarse
Fig. 3-2. Bllok-skema e lidhjes me katr-prcjells pr lidhjen- FU

57
Telekomunikacionet
N Fig. 3-2, prcjellsi, linja elektrike sht paraqitur me nj linj,

edhe pse ai gjithmon prbhet nga dy prues elektrik (dy tela t izoluar). Ktu, sistemi A1B1 paraqet nj lidhje simplekse, kurse pjesa B2A2 lidhje
tjetr simplekse. Lidhja duplekse mes pikave A dhe B realizohet me katr
prues elektrik, nga t cilt nj ift prdoret pr transmetim n nj drejtim, kurse ifti tjetr n drejtimin tjetr. Prforcuesi i FU (A) n kt transmetim duhet t prforcoj sinjalin FU dhe ti kompensoj shuarjet q i futin
prcjellsit mes dy prforcuesve.
Nj pjes e prcjellsit me gjatsi (l) quhet ndarse. Zakonisht
merret se t gjith ndarsit t nj lidhje kan gjatsi t njjt, kurse prforcimi i prforcuesve duhet t jet i barabart me shuarjen n
ndars. Prandaj, niveli i sinjaleve n hyrje t t gjith prforcuesve
(amplifikatorve) (nv) sht i barabart, si tregohet n figur. Gjithashtu, edhe niveli i sinjalit n dalje t prforcuesit (ni) sht i barabart.
Prve zhurms q sht problem n t gjitha lidhjet e telekomunikacionit, pra edhe n lidhjen me katr prcjellsa, te kto lidhje ekziston
edh problemi i interferencs. T gjitha blloqet dhe lidhjet ndodhen afr
njri tjetrit, kshtu q nj pjes e sinjalit nga njra linj ,,kalon,, n linjn
tjetr. Kjo dukuri quhet interferenc (ndrhyrje-crosstalk). Kjo manifestohet ashtu q shfrytzuesit e lidhjes derisa bisedojn n mikrofon e
dgjojn edhe zrin e tyre n kufje.
Lidhja duplekse me dy-prcjellsa realizohet vet prmes nj
prcjellsi elektrik, gjegjsisht nprmjet nj ifti t pruesve. Gjat realizimit t ksaj lidhje problem jan prforcuesit, t cilt jan katrpolar
asimetrik n t cilt transmetimi sht i mundshm vetm n njrin
drejtim. Problemi zgjidhet ashtu q n vendin ku duhet t prforcohet
sinjali, lidhja me dy prcjellsa kalon n lidhjen me katr prcjellsa dhe
kshtu trafiku i ndar nga njri n drejtimin tjetr prforcohet pr secilin drejtim ndaras. Pr kalimin nga lidhja me dy prcjellsa n at me
katr prcjells dhe anasjelltas, nga ajo me katrprcjellsa ne at me dy
prcjellsa, prdoren qarqe t veanta t cilt quhen ndars. N transmetimin FU, si ndars mund t prdoren transformatort diferencial
(n Fig. 3-3 t shnuar si DT).
Bllok-skema e lidhjes FU me dy prcjellsa sht treguar n Fig. 3-3,
ku transmetimi n drejtimin A-B realizohet ashtu q sinjali n pikn A
prmes transformatorit diferencial DT bartet vetm n pikn A1, por jo
edhe n pikn A2. Kur sinjali transmetohet n drejtimin B-A sinjali sinjal
shfaqet n pikn A2, por jo edhe n pikn A1. N kt ndryshim t drejtimit
58
t transmetimit, vjen deri te humbja e fuqis s sinjalit. Kto humbje

zvoglohen me prforcimin n stacionet prforcuese.
1
D1
C1
C D
C2
1'
M1
E1
D2
E2
B1
M2
2'
B
B2
Fig. 3-3. Bllok-skema e lidhjes FU me dy prcjellsa

N praktik, transformatort diferencial me sukses e kryejn funksionin e tyre nse shuarja n drejtimin lshues sht m i vogl se 3dB, dhe
n drejtim jolshues sht 10 her m i madh (30dB). N praktik kjo do
t thot se n pikn A1 sinjali nuk duhet t dobsohet m shum se 3dB n
krahasim me sinjalin n pikn A, kurse n pikn A2 patjetr t dobsohet
pr m shum se 30dB.
Transmetimi nga pika A n pikn B realizohet kshtu: A-A1 prforcues 1-C1-C-D-D1 - prforcues 2-E1-E-...- M-M2-prforcues m-B1-B.
Transmetimi n drejtimin e kundrt nga B n A sht i kundrt me transmetimit nga A n B dhe sht paraqitur me shigjeta. N kt mnyr,
me qarqet diferenciale realizohet lidhja duplekse me ndihmn e nj linje
elektrike.
Kur kemi lidhje dyplekse me dy prcjellsa problem kryesor q
sht m i madh se problemi i zhurms sht mundsia e paraqitjes s oscilimeve. Deri te oscilimet vjen kur mes prforcuesve n nj stacion pr
prforcim, prmes sistemit diferencial qo t paraqitet prforcimi rrethor
i sinjalit.
Lidhja FU me dy-prcjellsa sht m e lir se lidhja FU me katrprcjellsa, por sht m pak cilsore dhe realizohet n distanca m t vogla.
N Telekomunikacionet profesionale, transmetimiFU realizohet me linja
fizike pr transmetim t nj sinjali (pr nj lidhje) ose pr transmetim t
njkohshm t m tepr sinjaleve duke prdorur multipleksimin n koh.
59
Telekomunikacionet
3.2.2 Transmetimi n frekuenca t larta (FL)

Prparsia kryesore e transmetimit FL sht se n t mundet
njkohsisht t transmetohen m tepr informacione prmes sistemit t
njjt t transmetimit. Ai realizohet n dy mnyra: me linj fizike (telefoni
etj) dhe me val elektromagnetike (radio, televizion, sisteme t radiolidhjeve etj.). Transmetimi n frekuenca t larta me tela realizohet n mnyr t
ngjashme si edhe n transmetimin FU, prmes lidhjeve me katr-prcjellsa
dhe dy-prcjellsa.
Lidhja duplekse me katr-prcjellsa sht treguar n Fig. 3-4 me
bllok skem. Q figura t jet m e thjesht, jan treguar rrugt e transmetimit me dy ndarse, por numri i tyre zakonisht sht shum m i madh.
Lidhjet me katr-prcjellsa m shpesh prdoren n linjat kabllore me kapacitet t madh.
Prforcues
linje
Pajisje
FL
Pajisje
FL
Fig. 3-4. Bllok-skema e lidhjes FL me katr-prcjellsa me

frekuenc t njjt t kanaleve n t dy drejtimet
Transmetimi realizohet ashtu q spektri i sinjalit i cili transmetohet
spostohet n kanale frekuencat kufitare t t cilit jan f1 dhe f2 dhe npr
t njjtin kanal transmetohen n t dy drejtimet. Pasi q n t dy drejtimet barten sinjale n brezin e njjt t frekuencave, ekziston mundsia e
interferencs mes prcjellsve t veant. Q t minimizohet interferenca,
si rrug transmetimi prdoren kabllo koaksial.
Fig. 3-5. Plani i frekuencave t lidhjes me katr-prcjellsa

Ana e mir e lidhjes me katr-prcjells sht se ajo n trsi e
shfrytzon hapsirn e mundshme t frekuencave t linjs. Pajisjet e
prdorura jan m t thjeshta sepse nuk ka filtra konvertues pr ndarjen
60
e drejtimeve t transmetimit, q sht karakteristike pr sistemet FL me

numr t madh t kanaleve dhe numr t madh t stacioneve prforcuese.
Plani i frekuencave pr lidhjen me katr prcjellsa sht paraqitur n Fig.
3-5.
Lidhja duplekse me dy prcjells sht treguar n Fig. 3-6. Ajo realizohet ashtu q spektri i sinjalit q bartet n drejtimin A-B spostohet n
kanal me frekuenca kufitare f1 dhe f2, kurse spektri i sinjalit q bartet n
drejtimin B-A n kanal frekuencat e t cilit jan f3 dhe f4. Drejtimet e transmetimit ndahen me ndihmn e filtrave konvertues.
Prforcues
Filtr
FU
Pajisje
FL
Pajisje
FL
Filtr
FL
Fig. 3-6. Bllok skema e lidhjes FL me dy-prcjellsa

N transmetimin e till jan t mundshme oshilime, por ato jan
shum m t vogla nga at n transmetimin FU. Plani i frekuencave i lidhjes duplekse FL me dy-prcjellsa sht treguar n Fig. 3-7.
FL
FU
Fig. 3-7. Karakteristika e shuarjes n pjesn FU dhe FL t seksioneve t filtrave

N figur me vija t ndrprera sht treguar lakorja e shuarjes t
pjes s frekuencave t ulta dhe frekuencave t larta t filtrave konvertues.
Pr shkak t karakteristiks s shuarjes n konvertimin e frekuencave vjen
deri te humbja e nj pjese t brezit t frekuencave (nga f2 deri n f3), nj
sht e met e ktij lloji t transmetimit.
61
Telekomunikacionet
3.3 LINJAT E TELEKOMUNIKACIONIT

Si linja t telekomunikacionit t cilat akoma jan mediume t drejtuara pr transmetim paraqiten: iftet e bakrit, kablli koaksial dhe fibrat
optike.
Fig. 3-8. Llojet t ifteve t bakrit: (a) ifti-UTP, (b) ifti-STP, (c)
ifti-S/FTP
ifti (telat) i bakrit. Mediumet t drejtuara m t prdorura pr
transmetim jan dy tela t izoluar t bakrit t ndrthurura n spirale, t
quajtura ifte bakri. Me thurjen e tyre n spiral zvoglohen interferencat
n medium. Gjithashtu, ata jan edhe mediume m t lira pr transmetim.
Diametri i telit sht 0,4-0,9 mm. iftet e bakrit t cilt jan nj ift i telave t bakrit krijojn nj lidhje komunikuese. Pr realizimin e lidhjeve n
distanca t mdha grupohen m shum ifte t bakrit dhe krijojn kabllo t
cilat ndonjher n konstruksion kan edhe nga disa qindra ifte. N Fig.
3-8 jan treguar lloje t ndryshme t ifteve t bakrit.
iftet e bakrit kan zbatim t gjer pr transmetimin e sinjaleve
analoge dhe digjitale. Ata prdoren n telefoni, si: Nyje abonentsh (n
centrale), komutim n ndrtesa (centrale private) etj. Duke prdorur modem, iftet e bakrit transmetojn edhe sinjal digjital deri n 64kbps, kurse
n rrjetat e kompjuterve transmetojn edhe 100Mbps deri n 10Gbps.
Pr karakteristika t mira transmetuese t ifteve t bakrit n transmetimin analog, duhet t prdoren prforcues n do 5 deri 6 km. N
transmetimin digjital jan t nevojshm prsrits (repetitor) t sinjalit n
do 2 deri 3 km. Gjat transmetimit me ifte, ka distanc t kufizuar t
transmetimit, brez t kufizuar t lshimit (1MHz), shpejtsi t t dhnave
62
t kufizuar, interferenc prgjat gjatsis dhe zhurm. Q t prmirsohen

karakteristikat e transmetimit t ifteve, ato ndrthuren n spiral dhe
shtohen mbshtjellse mbrojtse.
Ka disa lloje t ifteve t bakrit t cilat prdoren, dhe ato jan:
tela telefonik t zakonshm prej bakri ose UTP (Unshielded
Twistet Pair), n (Fig. 3-8-a), t cilt jan m t leht pr instalim, jan t ekspozuar ndaj interferencave t jashtme dhe jan
m t lir.
ifte bakri me rrjet mbshtjellse STP (Shielded Twisted Pair),
n (Fig. 3-8-b), n t cilt rrjeta shrben q t zvoglohen interferencat. Kto ifte jan m t vshtira pr tu instaluar dhe jan
m t shtrenjta.
M tepr ifte t bakrit bashkohen n kabllo t telekomunikacionit. N varsi nga mbshtjellsja mbrojtse mes ifteve, ato mundet t jen:
kabllo F/UTP, ku iftet UTP jan n foli t prbashkt, ose kabllo S/FTP, ku
secila nga iftet UTP sht n folin e vet, si n (Fig. 3-8, c).
Kablli koaksial. Ato jan mediume t drejtuar pr transmetim t
cilat prbhen nga dy prues, nga t cilt njri sht n form t cilindrit, kurse n brendsi t tij vendoset pruesi tjetr n form t telit. Diametri i ktyre kabllove zakonisht sht prej 1 deri n 2,5 cm. Ata jan t
prpunuar pr transmetim n brez m t gjer t frekuencave, pr distanca
m t mdha dhe pr transmetim n m shum stacione n nj linj. Kablli
koaksial sht treguar n Fig. 3-9.
Fig. 3-9. Kablli koaksial

Kabllot koaksiale kan prdorim t gjer. Prdoren pr shprndarjen
e sinjaleve televizive, n televizionin kabllovik, n telefoni pr transmetimin
e sinjaleve n distanca t mdha, pr transmetimin e nj numri t madh
63
Telekomunikacionet
t bisedave npr nj kabllo t vetme (10.000 thirrje prmes nj kanali t

vetm), pr lidhje t shkurtr kompjuterike, rrjeta lokale t kompjuterve
etj. kabllot koaksial prdoren pr transmetimin e sinjaleve analoge (75)
dhe sinjaleve digjitale (50).
Karakteristika e transmetimit t tyre jan: frekuencave m t larta,
shpejtsi m e madhe e t dhnave, m pak i ndjeshm ndaj interferencave
dhe ndrhyrjeve. Te ata jan t kufizuara dobsimet (shuarjet), zhurma termike dhe zhurmat e inter modulimit.
Gjat transmetimit t sinjaleve npr kabllot koaksiale vendosen
prforcues n disa kilometra dhe prsrits n do kilometr.
Sistemi i transmetimit optik fibra optike ose kablli optik. Fibrat
optike jan mediume t drejtuara pr transmetim me t cilt barten sinjale
elektrike t cilt jan t shndrruar n drit. Npr to transmetohen impulse drite, si bit 1 ose bit 0. Ata jan t prpunuar nga qelqi ose plastika
dhe jan fleksibile. M t mir jan kur prpunohen nga silici ultra i pastr.
Fibrat optike jan shum t holla (2 deri n 125m). Brthama mund t
prmbaj 2 ose 3 fibra dhe sht me trashsi prej 8m deri n 50m .
Fig. 3-10. Kabllo optike

Kabllot optike kan zbatim pr shkak t karakteristikave t tyre: dimensione t vogla, pesh t vogl, kapacitet informacioni t madh, shpejtsi
t madhe t t dhnave prej disa 100-ra Gbps, shuarje t vogla, distanc t
madhe mes prsritsve (dhjetra kilometra). Ata prdoren n rrjetat lokale t kompjuterve, pr transmetim n distanca t gjata pr qllime ushtarake etj. N Fig. 3-10 sht treguar kabllo optike.
Fibrat optike pr transmetim e prdorin reflektimin e brendshm
total t drits. N hyrje t kabllove optike ka fotokonvertues, i cili sinjalin
64
e konverton n drit. Ai mund t jet dioda LED (Light Emitting Diode),

e cila sht m e lir, me brez lshimi m t gjer n temperaturn e puns
dhe kohzgjatje m t madhe t prdorimit, ose diod ILD (Injection Laser
Diode), e cila sht m efikase dhe ka shpejtsi m t madhe t t dhnave.
3.4 MEDIUMET PA TEL PR TRANSMETIM

Mediumet pa tela (wireless) ose mediumet e padrejtuara pr transmetim kan zbatim t madh si linja pr lidhje, gjegjsisht si mediume pr
transmetim n sistemet e telekomunikacionit. N thelbin e transmetimeve
pa tela sht prdorimi i valve elektromagnetike (VEM) si barts t informacioneve. N kt sistem ekziston emetues (transmetues) fillim i rrug
s komunikimit dhe marrs- fund i rrugs s komunikimit. Mes tyre ka
hapsir ajrore, atmosfer apo uj prmes t cilve prhapen valt.
Spektri elektromagnetik dhe ndarja e VEM sipas gjatsis valore t
tyre dhe frekuencave jan treguar n Fig. 3-11.
radio
val
mikro
val
rreze
infrared
rreze rreze X
UV
e kuqe portokalle e verdh e gjelbr
rreze
e kaltr violet
Fig. 3-11. Spektri elektromagnetik

T shqyrtojm spektrin e valve elektromagnetike. Ai sht i prbr
nga:
radiovalt - val elektromagnetike me gjatsi valore m t madhe. Gjatsia
valore e tyre sht mes t 3km dhe 30cm. Numr i madh i pajisjeve q na
rrethojn i prdorin radiovalt.
mikrovalt - kan gjatsi valore t rendit t madhsis s centimetrave.
Kto val prve furrave mikrovalore, prdoren edhe te radart. Radari krijon figur prmes reflektimit t mikrovals nga objekti i dhn. Mikrovalt
jan t mira pr transmetimin e informacioneve nga njri vend n tjetrin (p.sh., bisedave telefonike, t dhnave t kompjuterve etj), sepse nuk e
65
Telekomunikacionet
humbasin energjin n ndikimin e kushteve t jashtme atmosferike. Prandaj, ata prdoren n astronomi dhe meteorologjia pr vzhgimin e Toks
nga satelitt.
Rrezatimi infrared (infra i kuq) prdoret pr fotografit infrared
dhe n terapin mjeksore. Njeriu emeton rrezatim infrared me nj gjatsi
valore prej rreth 10m.
Rrezatimi elektromagnetik i dukshm pr ne sht brezi m i
rndsishm, sepse syri jon sht i ndjeshm vetm n kt pjes t spektrit. Diapazoni i gjatsis valore t drits t dukshme sht i vogl - nga
400nm deri n 770nm.
Drita ultravjollc (UV-ultraviolet) sht e padukshme pr syrin e
njeriut. Gjat kohs s stuhive diellore, Dielli emeton sasi t mdha t rrezatimit t till. Pjesa m e madhe e ktij rrezatimi absorbohet n atmosfer.
Rrezatimi X (rntgen) ka gjetur zbatim m t madh n mjeksi.
Pr qllime shkencore prdoren metodat e difraksionit- rntgen. Ata gjejn
prdorim edhe n industri. Shum trupa n Univers rrezatoj rreze- X.
N varsi t vetive, valt elektromagnetike ndahen n zona valore.
Gjat prhapjes s valve npr ajr vlejn t njjtat ligje t prhapjes si
edhe pr do lloj vale: reflektimi, thyerja, interferenca etj. Karakteristikat e
radiovalve varen nga frekuenca. Kur kan frekuenca t ulta, ato kalojn
npr pengesa, por fuqia e tyre bien me distancn. Pr frekuenca t larta mund t prhapen n nj vij t drejt ose t reflektohen nga pengesat
ose t absorbohen e kshtu me radh. Nga t gjitha frekuencat ato jan t
ndjeshme n interferencat e pajisjeve dhe nga pajisjet tjera elektrike.
N varsi nga zonat valore, valt elektromagnetike zbatohen n sisteme t ndryshme t komunikimit. Brezi nga 30MHz deri 1GHz sht brezi
radio dhe prdoret pr radio AM/FM, televizion UHF dhe VHF dhe rrezet
infra t kuqe. Brezi i frekuencave nga 2GHz deri n 40GHz prdoret pr
transmetimin e mikrovalve, valve t drejtuara, pr transmetim nga pika
n pik, pr lidhjet satelitore etj.
Spektri i valve elektromagnetike q prdoren n telekomunikacione, sipas frekuencave t tyre, zonave valore, vendit t prdorimit dhe mediumit pr transmetim q prdoret n zonn prkatse, mund t prezantohet
me paraqitjen skematike si n Fig. 3-12.
66
Frekuenca
telefonia
radio dhe
televizion
mikro
valt
infra t
kuqe
iftet
kabllo
koaksial
fibra
optike
radio AM Radio dhe transmetim

satelitor
TV-FM
gjatsia
valore (m)
Fig. 3-12. Prdorimi i zonave t frekuencave

Pajisjet elektrike me t cilat mblidhet ose rrezatohet energjia-EM
jan antenat. Ato jan t vendosura n dalje t transmetuesit ose hyrje t
marrsit. Sipas vendit t vendosjes, antenat n transmetimin pa tel mund t
jen: transmetuese (emetuese) dhe antena marrse. Nse antena e njjt
prdoret edhe si transmetuese edhe marrse, pr at themi se sht anten
marrse-emetuese. Pra, antenat jan pajisje elektrike t cilat kan rolin q
valt elektromagnetike ti konvertojn n sinjal elektrik dhe anasjelltas. N
Fig. 3-13 tregohen disa lloje t antenave.
(a)
(b)
Fig. 3-13. Antena: (a) anten televizive yagi, (b) anten satelitore
Antenat mund t dallohet sipas zons valore ku punojn, sipas
konstruksionit dhe sipas vendit t prdorimit. Sipas zons valore antenat
67
Telekomunikacionet
mund t jen antena televizive, antena pr val-VHF, antena pr transmetim satelitor, radioantena etj. N varsi nga konstruksioni, ka m tepr lloje
t antenave: antena-dipole, anten-yagi, antena satelitore etj.
3.5 SISTEMET E TRANSMETIMIT

Sistemet e transmetimit shrbejn pr transmetimin e mesazheve,
gjegjsisht informacioneve. Ato mund t jen t organizuara si sisteme fikse t transmetimit dhe sisteme pa tel t transmetimit. Sisteme fikse t transmetimit kemi kur pr transmetim prdoret medium fizik. N sistemet e
transmetimit pa tel i prdorimin valt elektromagnetike. Sot, mesazhet dhe
informacionet transmetohen me kombinimin e t dy sistemeve t transmetimit. Kombinimet e sistemeve varen nga disa faktor: globalizimi n bot,
rritja e madhe e sasis s informacioneve, nevoja pr shpejtsi t madhe t
transmetimit, nevoja pr integrimin e llojeve t shumta t serverve, nevoja
pr rrjetat ndrkombtare etj.
3.5.1 Sistemet e transmetimit fikse

Me transmetim, fiks t drejtuar transmetohen mesazhet n
telefonin fikse, televizionin kabllor, interneti. Linja e telekomunikacioneve n sisteme sht grup i prcjellsve t cilt jan n t njjtin drejtim.
Linjat krijojn rrjet t telekomunikacionit, q sht grup i t gjitha linjave
dhe pajisjeve t telekomunikacionit n nj territor t caktuar. I gjith transmetimi realizohet nga rrjeta t organizuara pr transmetim.
N varsi nga zbatimi, madhsia, lloji i prcjellsve, numri i linjave, zona q e mbulojn, natyra e sinjaleve, topologjia e elementeve etj.,
ekzistojn m shum ndarje t rrjetave, edhe at:
Sipas zon q e mbulojn dhe paketave pr

transmetim:
LAN (Local Area Network) rrjeta lokale;
MAN (Metropoliten Area network) rrjeta e cila
mbulon nj zon m t gjer, zona n nj vend
ose metropol;
WAN (Wide Area Network) rrjeta e gjer
68
Sipas natyrs s sinjaleve q transmetohen:

analoge,dhe
rrjeta digjitale
Sipas topologjis ose shprndarjes s elementeve n rrjet:

rrjetat plotsisht t lidhura;
rrjeta-yll;
rrjeta-unaz, dhe
rrjeta kaskad.
N Fig. 3-14 tregohen disa nga rrjetet, varsisht nga shprndarja e
elementeve:
(a)
(b)
(c)
(d)
Fig. 3-14. Shprndarja e elementeve n (a) rrjetin plotsisht t lidhur, (b) rrjetin-yll, (c) rrjetinunaz, (d) lidhjen n kaskad
3.5.2 Sistemet e transmetimit pa tela

Sistemet e transmetimit pa tela (Wireless) mund t jen: radiodifuze ose radiolidhje (R) dhe me radiorele (RR). Radiolidhjet karakterizohen
me at q at q n t njjtn koh ekziston nj transmetues dhe shum
shfrytzues, me mundsin e lvizjes, ndrsa lidhjet me radiorele sigurojn
lidhje pr m shum kanale t veanta n t njjtn koh.
Radio transmetimi realizohet si: transmetim i mesazheve dhe
muziks n transmetimin radiodifuziv, pr transmetimin figurs n televizionin klasik dhe n televizionin satelitor.
Q t rritet distanca e transmetimit, i cili n sistemet klasike zakonisht shkon nga 60 km deri n 250 km, prdoren sistemet satelitore.
Me paraqitjen e satelitve artificiale paraqitet nj mundsi e re pr t
rritur distancn e transmetimit. Prdorimi tipik i transmetimit satelitor
sht n televizion, telefoni, pr rrjetet e biznesit, t pozicionimit global,
internet etj.
69
Telekomunikacionet
Satelitt jan emetues-marrs. Ata i pranojn sinjalet me nj

frekuenc, i prforcojn dhe prsri i kthejn prapa, por me frekuenc
tjetr. Satelitt gjinden n orbitn e gjeostacioneve, n rreth 36.000km mbi
Tok. Transmetimi satelitor nuk ka nevoj pr prsrits n vet linjn e
dukshme. I njjti prdor antena pr fokusimin e rrezeve, frekuenca m t
larta n brezat: 4GHz, 6GHz, 11GHz, 12GHz, 22GHz, link emetues (uplink) n 14GHz dhe emeton sinjal pr shfrytzuesit i cili quhet link marrs
ose (downlink) n 12GHz. N Fig. 3-15 tregohet transmetimi satelitor.
linku prpjet
linku ardhs
Fig. 3-15. Transmetimi satelitor

Pasi q Toka e ka formn e topit, kurse valt elektromagnetike
prhapen n linj t drejt, informacioni nga njra hemisfer do t transmetohet n tjetrn prmes rrugs pa tela, me prdorimin e satelitve t
telekomunikacionit gjeostacionar. Problemi i mbulimit t gjith Toks me
informacionet q transmetohen me sistemet satelitore, zgjidhet me s paku
3 satelit n komunikim mes veti. Ata ia kalojn informacionin njri tjetrit
dhe e shprndajn secili n domenin e tij hapsinor n siprfaqen e Toks.
Antenat transmetues (emetuese) gjinden n satelitin artificial, me
ka fusha e rrezatimit t tyre rritet shum. N Fig. 3-16 e gjith siprfaqja e
Toks sht e mbuluar nga tre satelit gjeostationar. Ky sht nj lloj i transmetimit radiodifuziv. Tre satelit e mbuloj hapsirn e Toks me mesazhe,
si televizive, radioprograme etj.
70
Fig. 3-16. Tre satelit geostationar

Lidhjet radiorele sigurojn lidhje t kanaleve t shumta t veanta
n t njjtn koh. Kjo realizohet me m shum antena emetuese-marrse
t cilat gjinden n distanc t caktuar. Kjo distance varet nga zgjedhja e
antenave dhe, zakonisht sillet prej 10-tra deri n 50 km.
Toka
Fig. 3-17. Transmetimi me radiorele

Kjo lidhje radiorele quhet lidhje mikrovalore, sepse realizohet me
mikroval, gjegjsisht n brezin prej 2GHz deri n 23GHz. N Fig. 3-17 sht
paraqitur transmetimi me radiorele i stacioneve n distanca prej 50 km.
Telefonia celulare (mobile) ose GSM (Global System for Mobile communication) nuk sht asgj tjetr vese nj transmetim radiorele
i dyanshm i sofistikuar. Parimi i telefonis celulare mbshtetet n at se
nj territor, vend, qytet apo shtet, ndahet n celula (cells, kshtu q andej
n SHBA telefonat mobil jan t njohur edhe si telefona celular. Pr kt
qllim, rajoni ndahet n celula me form t gjashtkndshave t rregullt
me siprfaqe prej rreth 26 km2. N do celul ka stacion baze, i cili prbhet
nga nj kull pr anten dhe pajisje elektronike. N nj qytet t madh
mund t ket qindra stacione baz. T gjitha celulat jan n komunikim
71
Telekomunikacionet
me centralin e provajderit. Thirrja nga telefonat celular prdor frekuenca

bartse t zgjedhur t prshtatshme dhe at e merr stacioni baz m i afrt
dhe e orienton kah centrali dhe kah abonenti.
Organizimi i transmetimit n telefonin celulare sht treguar n
Fig. 3-18. Sistemi prbhet nga stacionet baz BTS (Base Transceiver Station) dhe kontrolli i stacioneve t bazs BSC (Base Station Controller). MSC
(Mobill Station Controller) prfaqson ndrfaqe (interface) mes rrjetit celular dhe rrjetit fiks PSTN (Public Switched Telephone Network).
Fig. 3-18. Organizimi i transmetimit n telefonin celulare

Pra, telefoni celular punon si nj radio e dyanshme: njkohsisht punon edhe si emetues edhe si marrs. Pr dallim nga radiot e dors marrsedhnse (voki-toki) ose radiostacionet e zakonshme, ku pr t dy drejtimet
prdoret e njjta frekuenc, telefonat celular njkohsisht prdorin dy frekuenca: njra pr t folur dhe tjetra pr t dgjuar, q do t thot se t dy
abonentt mund t flasin njkohsisht.
Transmetimi me drit infra t kuqe. Me kt medium t padrejtuar pr transmetim barten informacione n rrjeta t cilat jan n distanca t
dukshme. Prdoren val infra t kuqe, t cilat nuk kalojn prmes mureve, barten drejtprdrejt ose nprmjet reflektimit. Prdorim tipik sht n
komanduesit n distanc t televizioneve n rrjetat LAN n ndrtesa me
ndihmn e laserve n ati.
72
PRMBLEDHJE:
Medium pr transmetim ose medium transmisioni sht lidhja fizike n mes t dy pajisjeve t telekomunikacionit npr t
cilat bartet sinjal. Ata mundet t jen prcjells telekomunikacioni (t bakrit ose optik) ose ajri, npr t cilin prhapen valt
elektromagnetike.
N varsi t frekuencave t sinjaleve q transmetohen, transmetimi mund t jet transmetim n frekuenca t ulta dhe frekuenca t larta.
Transmetimi FU sht transmetim n brezin fizik baz t frekuencave, ku spektri i sinjalit sht i njjt si edhe i sinjalit t
marr n dalje t konvertuesit.
Transmetimi FL realizohet duke prdorur multipleksim n
frekuenc, me ka mundsohet transmetimi i njkohshm i nj
numri t madh t informacioneve nprmjet sistemit t njjt
t transmetimit. Transmetimi FL mund t jet lidhje me katrprcjells ose dy-prcjells.
Pjes themelore prbrse e linjave t telekomunikacionit sht
ifti i bakrit. Ata jan dy tela bakri t izoluar t mbshtjell n
spiral.
iftet e bakrit m shpesh t prdorura jan : telat e zakonshm
telefonik t barit ose UTP (Unshield Twisted Pair), t cilt jan
m t leht pr instalim m t lir dhe t cilt jan t ekspozuar
ndaj interferencave t jashtme. iftet e bakrit m mbshtjellse
rrjete STP (Shielded twisted Pair), ku rrjeta shrben pr t reduktuar interferencat.
Linjat optike ose prcjellsit e drits jan medium pr bartje
ku sinjalet elektrike transmetohen me ndihmn e drits. Karakteristikat e tyre t mira jan: dimensionet e vogla, pesha e
vogl, kapaciteti i madh i informacioneve, shpejtsi e madhe e
t dhnave, shuarje (dobsim) i vogl etj.
Transmetimi pa tela (wireless) realizohet me ndihmn e valve
elektromagnetike. Valt elektromagnetike mundet t ndahen
n zona t ndryshme, t tilla si: t gjat, t mesme, t shkurtra
dhe ultra t shkurtra. N varsi t zonave t frekuencave, ata
kan zbatime t ndryshme.
73
Telekomunikacionet
Sisteme e transmetimit fikse mund t realizohet me rrjeta t organizuara t transmetimit. T tilla jan: LAN (Local Area Network) rrjeta lokale ose zona e gjer, WAN (Wide Area Network) rrjeta e gjer,
ndrsa MAN (Metropoliten Area Network) sht rrjet i cili mbulon
nj zon m t gjer nga LAN, por m t ngusht se WAN.
Transmetimi me val elektromagnetike realizohet edhe me transmetimin satelitor. Gjat ksaj prdoren antena parabolike pr fokusim
t rrezeve (tufave), n frekuenca m t larta n brezat: 4GHz, 6GHz,
11GHz, 12GHz dhe 22GHz. Prdor link emetues (uplink) n 14GHz
dhe emeton sinjale pr shfrytzuesit q quhet link marrs (downlink) n 12GHz.
PYETJE DHE DETYRA:

1. far lloje t lidhjeve t telekomunikacionit ekzistojn n varsi t drejtimit t transmetimit t mesazhit? Jep shembull pr ato.
2. far sht dallimi n mes t lidhjes FU dhe FL?
3. Pr ka shrbejn transformatort diferencial n lidhjen me dy-prcjells
FU?
4. Cili sht funksioni i filtrave kthyes n lidhjet - FL?
5. Cilat jan avantazhet, dhe cilat disavantazhet n transmetimin FL me
dy-prcjells dhe katr-prcjells?
6. Cilat jan avantazhet, dhe cilat disavantazhet e sistemeve digjitale t
transmetimit n krahasim me sistemet analoge?
Rretho prgjigjen e sakt n pyetjet e dhna:

7. N far distance mbi siprfaqen e Toks ndodhet orbita gjeostacionare?
a. 36.000km. b. 3.600km c. 50.000km. d. 360.000m
8. Ku prdoren valt ultra t shkurtra?
a. n televizion
b. n mjeksi
c. n telefonin celulare d. n telegrafi
9. N cilat zona gjinden valt decimetrike?
a. UHF b. VHF c. MF d. LF
74
10. N ciln zon gjinden valt e gjata?

a. LF b. VHF c. UHF d. SHF
11. Cili sht brezi i frekuencave n t cilin ndodhen valt ultra t
shkurtra?
a. (30-300) GHz
b. (300-3.000) KHz
c. (20-20,000) Hz
d. (3-30) MHz
12. N cilat zona nuk gjenden valt ultra t shkurtra?
a. LF b. VHF c. UHF d. SHF
13. N cilt zon ndodhen valt e shkurtra?
a. VHF
b. UHF
c. SHF
d. LF
14. Sipas mnyrs s transmetimit, mediumet mund t jen:
a. t drejtuara; b. analoge; c. satelitore. d. koaksiale
75
4. LINJAT E
TELEKOMUNIKACIONIT
injat prdoren n telekomunikacione pr transmetimin e

sinjaleve me ndihmn e energjis elektrike. Linjat-TK (TeleKomunikacionit) ose linjat kabllore pr lidhje jan medium
pr transmetim i ndrtuar nga prues q prodhohen nga bakri. Linjat
prbhen nga nj, dy, tre ose m tepr prues. Zakonisht prdoren linja me dy prues. Dy prues paralel gjatsia e t cilve sht e rendit t
njjt me gjatsin valore t sinjalit q transmetohet, nuk sillen njlloj si
pruesve t zakonshm, por si nj sistem n t cilin vjen deri te paraqitja e
prhapjes s valve elektromagnetike.
Linjat e telekomunikacionit prdoren pr transmetimin e
njkohshm t nj numri m t madh t mesazheve. Linjat e telekomunikacionit ose linjat-TK jan ato linja n t cilat gjatsia e linjs sht m e
madhe se nj e dhjeta e gjatsis valore t sinjalit q transmetohet.
(a)
(b)
Fig. 4-1. Konstruksione karakteristike t linjaveTK
(a) simetrike (b) koaksiale
Sipas ndrtimit t linjs, shprndarjes s pruesve dhe numrit

t tyre dallojm: linja simetrike, t cilat prbhen nga dy prues identik
76
4. Linjat e telekomunikacionit
paralel, dhe linja koaksiale, te t cilat t dy pruesit jan t vendor njri n

tjetrin. Kto dy ndrtime jan treguar n Fig. 4-1. Sipas vendit t prdorimit,
linjat simetrike mund t jen ajrore dhe nntoksore.
Duhet t bhet dallim n mes t linjave- TC dhe t linjave energjetike. T dy llojet e linjave transmetojn sinjale elektrike prmes pruesve t
bakrit. Dallimi sht n frekuencn e sinjalit q transmetohet dhe n fuqin
e sinjalit. Linjat energjetike transmetojn sinjal elektrik me frekuenc t
ult (zakonisht 50Hz) dhe me fuqi t mdha. LinjatTK transmetojn sinjale elektrike me fuqi t vogl t rendit t disa dhjetra mW dhe frekuenca
t larta t rendit t GHz.
4.1 PARAMETRAT ELEKTRIK

T LINJS-TK
Zbatimin e linjave t telekomunikacionit sht i kushtzuar
nga vetit e tyre ose parametrat. Vetit e linjave varen nga trashsia e
pruesit, materiali dhe izolimi. Dy ifte simetrike me dy prerje trthore
t ndryshme nuk sillen njlloj gjat transmetimit t sinjalit edhe ather
kur jan t br nga materiali i njjt dhe kan t njjtin izolim. Karakteristikat gjatsore ndryshojn, veanrisht n linjat simetrike. Zgjedhja e
linjs q do t prdoret varet se far sinjali duhet t transmetohet me t.
N baz t ktyre faktorve zgjidhen linja te t cilt raporti mim-cilsi
sht i pranueshm.
Nj linj transmetimi homogjene, si sht linja-TK, ka parametrat e a saj elektrike. Parametrat elektrik t linjs-TK jan njkohsisht
edhe parametrat e tij kryesor. Parametra primar jan: rezistenca gjatsore,
prueshmria gjatsore, induktiviteti dhe kapaciteti gjatsor i linjs. Parametrat sekondar t linjsTK fitohen nga parametrat primar dhe varen
nga ato. Parametra sekondar, gjegjsisht parametra t nxjerr t linjs, jan:
impedanca karakteristike, konstanta e prhapjes e linjs dhe shpejtsia e
transmetimit. Parametrat primar prcaktojn karakteristikat elektrike t
nj linje me dy prcjells, kurse parametrat sekondar i definojn karakteristikat e transmetimit npr gjith linjn.
Nj linj me dy tela mundet n mnyr skematike t paraqitet si nj
katrpolar. Duke e pasqyruar kshtu linjn, pr t vlejn t gjitha karakteristikat q vlejn pr do katrpolar.
77
Telekomunikacionet
4.1.1 Parametrat primar t linjs-TK

do linj teli homogjene mund t prezantohet me parametrat e saj
primar pr transmetim. Linja e telit sht homogjene n qoft se energjin
elektrike e transmeton n mnyr t barabart prgjat gjith gjatsis s
saj. Linja e till mund t paraqitet me skemn ekuivalente t sistemit pr
transmetim t sinjaleve t treguar n Fig. 4-2. N figur shihet se linja sht
paraqitur si nj katrpolar, me dy ifte polesh n hyrje dhe dy ifte polesh
n dalje.
l/4
l/4
r/4
r/4
r/4
r/4
l/4
l/4
Fig. 4-2. Skema ekuivalente e linjs- TK

N skemn ekuivalente, secila gjatsi e veant e linjs mund t paraqitet me nj qark elektrik t thjesht (Fig. 4-2), i prbr nga elemente t
cilat i quajm parametra primar t linjs. Parametra primat t linjs jan:
r rezistenca gjatsore e linjs ( /m);
l induktiviteti gjatsor i linjs (H/m);
c kapaciteti gjatsor i linjs (F/m);
g prueshmria gjatsore e izolimit t linjs (S/m);
Dy elementet e para r dhe l varen nga karakteristikat e pruesit t
linjs. Parametri g varet nga karakteristikat e izolimin t pruesit, kurse c
varet nga pruesi dhe nga izolimi. Nga parametrat gjatsor t linjs mund
t fitojm vlerat e plota t do parametri prgjat gjatsis s linjs homogjene, nse parametrat primar i shumzojm me gjatsin e linjs.
Rezistenca gjatsore e linjs r (/m) tregon se sa energji elektrike sht konvertuar n energji termike kur npr pruesin me gjat prej
1m rrjedh sinjal telekomunikacioni. Pr sinjalin kjo do t thot humbje e
energjis. Ky parametr m shum varet nga materiali dhe nga dimensionet e pruesit, nga temperatura e mjedisit ku ndodhet linja, por edhe nga
78
ajo se far sinjali bartet npr t . Rezistenca e telit me gjatsi l, siprfaqja

e prerjes trthore t telit S dhe rezistenca specifike e japin varsin e
rezistencs:
Nga ekuacioni shihet se rezistenca e telit do t jet e vogl n

qoft se sht e vogl rezistenca specifike e pruesit, pr kt arsye prdoret bakri, edhe pse prerja trthore e pruesit sht e madhe.
N zmadhimin e rezistencs ndikon edhe gjatsia e telit. Me rritjen e
gjatsis, rritet edhe rezistenca. Q t llogaritet rezistenca gjatsore e
telit, rezistenca e prgjithshme duhet t pjestohet me gjatsin e telit.
Rezistenca gjatsore e telit nuk varet nga gjatsia e linjs, kshtu q kjo
karakteristik sht ideal pr krahasimin e cilsive t pruesve n raport me rezistencn.
Linjat nuk sillen n mnyr t njjt n qoft se npr to rrjedhin
sinjale t ndryshme. Sjellja e linjs gjat prhapjes s vals me frekuenca t ndryshme sht shum e ndryshme. Rryma e vazhduar shprndahet
n mnyr t barabart n siprfaqen e prerjes trthore t nj teli, ndrsa
rryma alternative e sinjalit me frekuenca t larta mblidhet n siprfaqen
e pruesit (i ashtuquajturi efekti skin- efekti siprfaqsor i cili vjen n
shprehje m shum kur rrymat jan me frekuenca m t larta). N kt
mnyr, zvoglohet siprfaqja e prerjes trthore n t cilin rryma ka ndikim dhe paraqitet ngrohje e pjess s jashtme t linjs. Pr kt shkak, rritet rezistenca gjatsore me rritjen e frekuencs s rryms q transmetohet
npr linj.
N rezistencn gjatsore ndikon gjithashtu edhe numri i pruesve
t afrt, sepse induktimi i rryms s interferencs e rrit temperaturn e
pruesit.
T gjitha kto ndikime q i prmendm mund t paraqiten me
formul dhe kto gjithmon merren parasysh gjat projektimit t linjs.
Kto formula jan komplekse dhe zbatohen gjat llogaritjeve konkrete. T
theksojm se rezistenca gjatsore e linjs sht madhsi e rendit prej disa
qindra /m.
Induktiviteti gjatsor i linjs (H/m) tregon se sa pjes e energjis
elektrike e cila e bart sinjalin e telekomunikacionit, n linjn me gjatsi
prej 1m, konvertohet n energji elektromagnetike. Ky parametr varet nga
materiali, dimensionet dhe pozita reciproke e pruesit dhe nga ajo se
79
Telekomunikacionet
far sinjali bartet npr t. Madhsia e induktancs gjatsore e linjs varet

nga vetit magnetike t pruesit, diametri i pruesit, numri dhe pozita
e pruesve n kabllo. Nse permeabiliteti magnetik i materialit sht
m i madh, nse diametri i pruesit sht m e madhe, m e madhe sht
edhe induktiviteti gjatsor. Nse pruesit n linj jan m afr njri tjetrit,
edhe induktiviteti gjatsor do t jet m i madh. Ai rritet edhe me rritjen e
frekuencs s sinjalit q transmetohet npr linj. Kto jan komponentt
kryesor q ndikojn n induktivitetin gjatsor, por ai varet edhe nga shum
faktor tjer. T theksojm se induktiviteiti gjatsor sht madhsi e rendit
prej disa mH / m.
Kapaciteti gjatsor i linjs c (F/m) tregon se sa pjes e energjis
elektrike q e bart sinjalin e telekomunikacionit, n linjn me gjatsi
prej 1m, konvertohet n energji elektrostatike e cila paraqitet mes gjith
pruesve n linj pr shkak t polarizimit elektrik t ndryshm t izolatorit. Edhe ky parametr varet nga materiali, dimensionet dhe nga pozita reciproke e pruesve dhe nga disa karakteristika tjera. Duke marr parasysh
kapacitetin e kondensatorit:
ku S sht siprfaqja e pruesit, d distanca mes pruesve, kurse

konstanta dielektrike. Kapaciteti gjatsor mund t prcaktohet me
ekuacionin:
Ai sht proporcional me siprfaqen e prerjes trthore t pruesit,

kurse n raport t zhdrejt me distancn mes pruesve. Nse materiali
izolues sht m i mir (konstante dielektrike e tij sht m e madhe), do
t jet m i madh edhe kapaciteti gjatsor. Mes gjith linjave n kabllo
paraqitet lidhje kapacitive dhe me rritjen e numrit t linjave rritet edhe
kapaciteti gjatsor. Pr shkak t numrit t madhe dhe shprndarjes s
komplikuar t elementeve n kabllo, sht shum e vshtir t gjendet
shprehje pr llogaritjen e kapacitetit gjatsor. Ai sht madhsi e rendit
prej disa nF/m.
80
Prueshmria gjatsore e izolimit t linjs g (S/m) tregon se sa

energji elektrike konvertohet n nxehtsi kur npr linj me gjatsi prej
1m prhapet sinjal i telekomunikacionit. Pra r dhe g jan tregues numerik i procesit t njjt, vetm se r sht rezultat i humbjeve termike n
prues, kurse g sht rezultat i humbjeve termike n materialin izolues
n linj. Pr linjn sht m mir q kto parametra t jen sa t jet e
mundur m t vegjl. Prueshmria gjatsore e izolimit t linjs sht e
rendit prej disa mS/m.
Proceset komplekse t shprndarjes s energjis elektrike n linj
varen nga raporti reciprok mes r, l dhe c. Prandaj sht e mundur q gjat
rezonancs t paraqiten edhe disa humbje tjera prve t nxehtsis. Me
zgjedhjen e parametrave primar mund t bhet q humbjet e energjis t
jen minimal. Pasi q kapaciteti i linjs sht relativisht i madh, kurse induktiviteti i vogl, q t zvoglohen humbjet kjo munges ekuilibri zgjidhet
me futjen e induktiviteteve artificiale n do kilometr t linjs. Induktivitetet e tilla t futura quhen mbshtjellse t Pupinit.
Vlerat tipike t parametrave primar pr lloje t ndryshme t linjave
jan dhn n tabeln 4-1.
Tabela 4-1. Parametra primar pr lloje t ndryshme t
linjaveTK.
Parametri
r
l
c
g
Ajrore
2-3 /km
2 H/km
6 nF/km
3 S/km
Simetrike
25-500 /km
0,7 H/km
30-40 nF/km
1 S/km
Koaksiale
40-80 /km
0,26 H/km
50 nF/km
14 S/km
Pr frekuencn f=1.000Hz
4.1.2 Parametrat sekondar t linjs-TK

Edhe pse parametrat primar n prgjithsi e prcaktojn linjn, n
praktik prdoren edhe parametrat sekondar t linjs. Parametrat sekondar nuk hyjn n natyrn e procesit, por e prfaqsojn ndrveprimin e
ktyre proceseve prgjat gjatsis s linjs. Si parametra sekondar t linjs
paraqiten:
-impedanca karakteristike e linjs Zc;
81
Telekomunikacionet
-konstanta e prhapjes , pjesa reale e t cils sht konstanta e

shuarjes, kurse pjesa imagjinare sht konstanta e zhvendosjes fazore;
-shpejtsia e prhapjes s sinjalit (shpejtsia grupore) npr linj.
Impedanca karakteristike e linjs Zc (), pr linj homogjene,
paraqet raport t tensionit dhe rryms n do prerje trthore t linjs.
Lidhja me parametrat primar dhe me frekuencn e sinjalit q prhapet
npr linj sht =2f. T supozojm se rezistenca e plot dhe induktiviteti i prgjithshm gjenden vetm n nj prues t seksionit elementar, ather e gjith pjesa e linjs homogjene me gjatsi njsi mund t
paraqitet si n katrpolar elementar identik dhe simetrik T, t lidhur n
kaskad Fig.4-3.
Fig. 4-3. T-seksione elementare t lidhur n kaskad

Impedancat n degt serike dhe paralele t katrpolarit jan:
Impedanca e linjs n hyrje apo n cilin do vend t linjs do t jet

e barabart me impedancn karakteristike t vetm njrit katrpolar elementar T. N rastin m t prgjithshm, impedanca e linjs s till sht
madhsi komplekse dhe quhet impedanc karakteristike e linjs, dhe
shnohet me Zc. Pas futjes s shprehjeve pr Z1 dhe Z2 n shprehjen pr Zc
dhe rregullimin e saj, pr impedancn karakteristike t linjs homogjene
me dy tela fitohet:
Nga shprehja e mparshme duket se impedanca karakteristike e

linjs varet nga parametrat primar t saj ( r, g, c dhe l) dhe nga frekuenca e
sinjalit f, dhe nuk varet gjatsia e linjs (l).
82
Pr rrymn e vazhduar, shprehja pr impedancn karakteristike fiton formn
, kurse pr rrymn alternative me frekuenc t lart,
ku mund t llogaritet se rl dhe gc, shprehja pr impedancn karakteristike do t jet
N Fig. 4-4 sht paraqitur varsia nga freku-
enca e impedancs karakteristike.
Fig. 4-4. Varsi nga frekuenca e impedancs karakteristike e linjs

homogjene
Nga shprehjet pr impedancn karakteristike t linjs homogjene
mund t shihet se pr rrymn e vazhduar dhe rryma me frekuenca t larta
sht madhsia reale, gjegjsisht rezistenc aktive e pastr.
Konstanta e prhapjes s linjs : N teorin e linjave quhen konstant e prhapjes. Pjesa reale e saj quhet konstant e shuarjes
(dobsimit) dhe e prcakton shuarjen e tensionit dhe rryms pr gjatsi
njsi t linjs, dhe shprehet n decibell ose neper pr metr. Pjesa imagjinare quhet konstanta fazore dhe e prcakton ndryshimin e fazs s
vals t tensionit ose rryms pr gjatsi njsi, kurse shprehet n radian ose
grad pr metr. Nse shprehja paraprake shumzohet me gjatsin e linjs
fitohet:
ku 1 dhe 1 paraqesin shuarjen e prgjithshme dhe zhvendosjen fazore t

prgjithshme t valve t tensionit ose rryms gjat prhapjes npr linj
homogjene e cila sht e mbyllur me impedancn e saj karakteristike.
N linja zakonisht vlen lr dhe cg, kshtu q pr dhe me
saktsi t madhe mund t prdoren shprehje t prafrta.
83
Telekomunikacionet
Linja me dy tela homogjene mund t paraqitet si lidhje kaskad

e n katrpolarve elementar-T identik dhe simetrik. Nse linja sht
pafundsisht e gjat ose e fundme dhe e mbyllur me impedancn karakteristike t saj, ather secili nga katrpolart elementar nga t dy ant do t
jet i mbyllur me impedancn karakteristike t saj. Le t jet 1 funksioni
kalimtar i nj katrpolari elementar. Funksioni kalimtar i gjith linjs me
gjatsi njsi do t jet:
Nse n shprehjen pr funksionin kalimtar t katrpolarit simetrik-T

zvendsohen shprehjet pr impedancat e degve serike dhe paralele t
katrpolarit elementar t linjs dhe llogaritet se n sht shum e madhe,
pr linjn me gjatsi njsi fitohet:
Shpejtsia e prhapjes s sinjalit n linj (KB/s) definohet nga

parametri sekondar, konstanta fazore , nga i cili varet n raport t zhdrejt:
Njohja e parametrave sekondar sht me rndsi praktike pr secilin i cili projekton ose kujdeset pr mirmbajtje t linjs s telekomunikacionit. Duhet t dihet se gjat bashkimit t linjave t telekomunikacionit
me pajisjet ose me linja tjera t cilt kan impedanca t ndryshme, mund t
vij deri te humbja e energjis, pr shkak t reflektimit t shkalls s madhe
t valve elektromagnetike dhe pr shkak t joprshtatshmris s skajeve
t linjs. Q t ndalohet kjo, duhet t njihen impedanca karakteristike e
linjs dhe impedanca hyrse e pajisjes n t ciln lidhet linja dhe t kryhet
prshtatja e tyre.
4.2 PARAMETRA T LINJS S PUPINIT

Gjat transmetimit npr linjat e telekomunikacionit, njri nga
parametrat kryesor sht shuarja (dobsimi). Linjat mund ti llogarisim
pr ideale, pr sinjalet me frekuenca t larta, tek ata shuarja sht zero,
kurse konstanta fazore sht funksion linear i frekuencs. Pr sinjalet me
84
frekuenca t ulta nuk sht kshtu, gjegjsisht tek ata ekziston shuarja e
sinjalit dhe ajo varet nga frekuenca. Konstanta fazore nuk sht funksion
linear i frekuencs, kshtu q shpejtsia e prhapjes s valve varet nga
frekuenca e tyre.
Q t reduktohen shuarjet n linja, aplikohet metoda e pupinizimit.
Kjo realizohet me vendosjen e bobinave n distanca t caktuara n linj pr
zvoglimin e shtrembrimeve gjat transmetimit npr linj. N linjat pr
t cilat vlen se prodhimi i kapacitetit gjatsor dhe rezistencs gjatsore sht
i barabart me prodhimin e induktivitetit gjatsor me prueshmrin
gjatsore nuk paraqiten asnj lloj i shtrembrimeve:
c r = l g ......................................................................................(4-10)
Kt e verifikoi Hevisajd (Oliver Heaviside), prej nga linja q e
plotson kt kusht quhet linja e Hevisajdit ose linj pa shtrembrime. N
linjn e Hevisajdit konstanta e prhapjes sht:
N t kemi shuarje , por ajo varet nga frekuenca. Konstanta fazore sht funksion linear i frekuencs, kshtu q shpejtsia e prhapjes
s valve
nuk varet nga frekuenca. Impedanca karakteristike e
linjs s Hevisajdit ZC sht rezistenc thjesht aktive. Nse linja mbyllet me

ngarkes RN=ZC, ather linja sht e prshtatur dhe n skajin e saj nuk do
t paraqitet reflektim.
N linjat reale induktiviteti sht i vogl, kurse kapaciteti sht i
madh. Rezistenca varet nga diametri i pruesit, kurse me izolim t mir
t pruesve arrihet edhe prueshmri e ult. Sipas ksaj, prodhimi i kapacitetit gjatsor dhe rezistencs gjatsore sht shum m e madhe nga
prodhimi i indiktivitetit gjatsor dhe prueshmris gjatsore, gjegjsisht
nuk plotsohet kushti i Hevisajdit.
c r >> l g....................................................................................(4-12)
Q ti afrohemi kushtit t Hevisajdit, duhet n nj mnyr pr t
zvoglohet kapaciteti ose t rritet induktiviteti i linjs. Kapaciteti mund t
zvoglohet me zmadhimin e distancs mes pruesve, por n kt rast rriten edhe harxhimet pr izolimin. Prandaj, m i mir sht zmadhimi artificial i induktivitetit t linjs. Ekzistojn m shum mnyra pr rritjen e in85
Telekomunikacionet
duktivitetit t linjs, por n praktik zakonisht prdoret mnyra e Pupin-it

(Mihajllo Pupin).
Mnyra e Pupinit pr rritjen artificiale t induktivitetit t linjs ka
t bj me shtimin e bobinave me induktivitet t caktuar n distanca t
barabarta n linj. Kto bobina quhen bobina t Pupinit, kurse distanca
mes dy bobinave hap i pupinizmit. N Fig. 4-5 sht paraqitur pjes e linjs
s Pupinit, ndrsa hapi i pupinizimit sht paraqitur me shkronjn ,,S,,.
Induktiviteti i bobinave t Pupinit t cilat prdoren n praktik ndryshon
nga 1 deri n 200mH, kurse hapi i pupinizimit sht nga disa qindra metra
deri n 2.000m.
hapi i pupinizimit
Fig. 4-5. Bobina t Pupinit

Kur bhet pupinizimi i kabllove, pr shkak t zmadhimit t kapacitetit, gjat transmetimit prdoret procedura e fantomizimit. Me kt
procedur paraqitet edhe nj qark n linj. Mnyra e kyjes dhe skema e
vendosjes s qarkut t fantomizmit me translator n skaje jan treguar n
Fig. 4-6.
ifti I
ifti II
Fig. 4-6. Pupinizimi i linjs

Shuarja dhe shpejtsia e prhapjes n linjn e Pupinit nuk varen nga
frekuenca. Shtrembrimet n amplitudn dhe shtrembrimet n faz n
linjn e pupinizuar jan m t vogla se sa n linjn e papupinizuar.
86
4.3 PRHAPJA E VALVE N LINJN-TK

N linjn homogjene n fund t mbyllur me impedancn karakteristike ose linj pafundsisht e gjat n fund e mbyllur me impedanc
karakteristike, paraqiten val progresive t tensionit dhe rryms, t cilat
prhapen nga gjeneratori deri te shfrytzuesi. N Fig. 4-7 sht paraqitur
linj homogjene i mbyllur me impedancn karakteristike ZC.
Skajet hyrse 1-1 t linjs homogjene jan t lidhura n gjeneratorin
periodik t thjesht, kurse n skajet dalse 2-2` sht lidhur shfrytzues ZC.
Fig. 4-7. Linj -TK homogjene
Tensioni dhe rryma n do vend t linjs n gjatsin x gjatsi nga

fillimi i linjs definohen me ekuacionin:
ku konstanta fazore e tregon ndryshimin e fazs t tensionit gjat zhvendosjes s vals n gjatsin njsi.
Nse shprehja pr valn progresive t tensionit pjestohet me
impedancn karakteristike, fitohet ekuacioni i vals progresive t rryms:
Nga ekuacionet pr valt progresive t tensionit dhe rryms mund

t shihet se ato jan funksione sinusoidale t dy madhsive t ndryshueshme t pavarura: kohs t dhe distancs x n hyrje t linjs.
Nse koha t sht konstant, ekuacioni ngeln funksion me nj
variabl, gjegjsisht me distancn x dhe anasjelltas.
87
Telekomunikacionet
4.3.1 Prhapja e valve n linjn-TK pa humbje

Linj pa humbje sht ajo linj n t ciln rezistenca gjatsore,
prueshmria gjatsore dhe shuarjet n linj jan t barabarta me zero.
Prhapja e vals progresive npr gjatsin e linjs homogjene pa humbje
sht treguar n Fig. 4-8.
Vlerat momentale q i ka tensioni i hyrjes t shprndar n gjatsin
e linjs pa humbje, n gjatsin /4, jan paraqitur n (Fig. 4-8-a). N kt
pjes t linjs rrjedh rrym e cila n do pik t pruesit sht e prcaktuar
me potencialin n at pik.
Gjat erekut t dyt t periods, gjegjsisht nga t=T/4 deri n
t=T/2, tensioni n hyrje t linjs bie n zero, kurse prgjat gjatsis s
linjs prhapet edhe pr nj erek t gjatsis valore. Kshtu, vala prhapet
edhe n /4 n[ vazhdim. Nse n hyrje t linjs kemi burim sinusoidal,
valt progresive t tensionit (rryms) paraqesin shprndarje sinusoidale t
tensionit, e cila n gjatsin e linjs lviz me shpejtsi .
a)
b)
c)
d)
Fig. 4-8. Prhapja e energjis elektromagnetike n linjn pa humbje gjat kohs s nj periode T
88
Rryma dhe tensioni i valve progresive prputhen n faz n do

pik t linjs. Nse n linj ekzistojn vetm val progresive mes gjenerator
dhe konsumatorit, ather kjo linj sht konsiderohet e prshtatur. Impedanca hyrse e saj sht rezistenc vetm aktive dhe sht e barabart me
impedancn karakteristike t linjs.
Kur linja sht mbyllur me rezistenc q sht e barabart me
impedancn karakteristike t linjs, ather e gjith energjia e vals harxhohet n fund t linjs n rezistencn aktive.
4.3.2 Prhapja e vals n linjn-TK me humbje

N linjn me humbje paraqiten shuarje (dobsime) t amplituds
s tensionit dhe rryms t valve progresive, t cilat zvoglohen sipas ligjit
eksponencial. Kjo mund t shpjegohet n at mnyr q gjat prhapjes
nj pjes e energjis s linjs harxhohet pr shkak t rezistencs termike t
linjs dhe joprsosmris s dielektrikut.
Ekuacionet e valve progresive n linjn me humbje n e kan
formn e mposhtme:
ku Um1 sht amplituda e vals progresive n hyrje t linjs. Humbjet shprehen me vendosjen e koeficientit eksponencial e-x. Pasi q vlerat momentale
t tensionit dhe rryms jan funksione t njkohshme t distancs x dhe
kohs t, s pari duhet t supozojm se x sht konstante, kurse ndryshorja
sht t.
Pr linjn me gjatsi x = l amplituda e tensionit t vals progresive
n fund t linjs (gjegjsisht n ngarkes) do t jet:
Konstanta e shuarjes varet nga parametrat primar r, g, l dhe c,

dhe ata varen nga frekuenca. Sipas ksaj, konstanta e shuarjes varet nga
frekuenca, gjegjsisht me zmadhimin e frekuencs rritet edhe konstanta e
shuarjes.
Prhapja e vals progresive n linjn me humbje sht paraqitur n
Fig. 4-9.
89
Telekomunikacionet
Fig. 4-9. Prhapja e vals n linj me humbje

Impedanca karakteristike e linjs sht madhsi komplekse dhe ka
komponentn aktive dhe reaktive t dhn me ekuacionin (4-5). Kjo do t thot
se n linj me humbje tensioni dhe rryma jan t zhvendosura n faz mes veti.
4.4 LINJAT-TK PR RADIOFREKUENCAT

Linjat pr radiofrekuenca, prve funksionit themelor pr transmetimin e energjis nga burimi deri te konsumatori, mund t ken edhe
zbatime tjera t ndryshme. Linjat pr radiofrekuenca jan linja me gjatsi
t vogla dhe prpunohen nga materiale cilsore, kshtu q mund t konsiderohen si linja ideale t cilat sillen si linja pa humbje.
Nse linja sht e mbyllur me rezistenc aktive e barabart me
impedancn karakteristike t saj, e gjith energjia e valve harxhohet n
ngarkes. Kur linja sht e mbyllur me konsumator q ka impedanc komplekse, e cila sht e ndryshme nga impedanca karakteristike e linjs, ather
energjia e valve direkte pjesrisht ose aspak nuk harxhohet n fund t
linjs. Ather n linj paraqiten edhe val t reflektuara, t cilat prhapen
nga konsumatori drejt burimit. N Fig. 4-10 jan paraqitur rrymat n linj
pr radiofrekuenca.
Fig. 4-10. Val direkte dhe e reflektuar n linjn-TK

Kur Rn>ZC, energjia e valve direkte pjesrisht harxhohet n
ngarkes, pr kt arsye paraqiten valt e reflektuara amplituda e t cilave
90
sht m e vogl se amplituda e valve direkte. N fund t linjs ekzistojn

tre rryma dhe tre tensione: rryma dhe tensioni i vals direkte (id dhe ud),
rryma dhe tensioni i vals s reflektuar (ir dhe ur) dhe rryma dhe tensioni
i ngarkess (in dhe un). Nga qarku i Fig.4-10, ku jan paraqitur rrymat n
linj, mund t prcaktohet varsia e rryms s reflektuar nga vala direkte.
Kjo varsi sht
nga ku mund t prcaktohet koeficienti i reflektimit (p)
Koeficienti i reflektimit tregon se sa her rryma e vals s reflektuar

sht m e vogl nga rryma e vals direkte. Koeficienti i reflektimit t tensionit nga vlera e tij sht gjithmon e barabart me koeficientin e reflektimit
t rryms, por ka shenj t kundrt (pu =- pi).
Ngarkesa mund t ket impedanc komplekse, kshtu q koeficienti
i reflektimit t jet madhsi komplekse.
Koeficienti i reflektimit ndryshon n kufijt:
-1 p 1 ......................................................................................(4-20)
N varsi t koeficientit t reflektimit linja ka karakteristika t
ndryshme, edhe at:
Nse koeficienti i reflektimit sht p=0, linja sht e mbyllur n fund
me iumpedancn karakteristike (Zn=ZC) dhe npr linj prhapen
vetm valt direkte.
Nse koeficienti i reflektimit p=-1, linja sht e mbyllur n fund me
(Zn=0), gjegjsisht sht i lidhur shkurt, dhe npr linj prve valve
direkte paraqiten edhe valt e reflektuara t cilat rezultojn me val
t qndrueshme.
Nse koeficienti i reflektimit p=1, linja sht e mbyllur n fund me
(Zn=), gjegjsisht i hapur n fund, dhe npr linj prve valve
direkte paraqiten edhe val t reflektuara, t cilt s bashku bjn val
t qndrueshme.
Linjat t cilat jan t lidhura shkurt n fund dhe t hapura n fund,
pr shkak t frekuencave specifike t tyre, kan zbatime praktike n transmetimin e frekuencave t larta.
91
Telekomunikacionet
4.4.1 Linja-TK e hapur n fund

Linjat q jan t lidhura shkurt n fund dhe t hapur n fund,
gjegjsisht linjat n t cilat paraqitet refleksioni total i vals direkte, gjejn
zbatim n pajisjet e telekomunikacionit. Ato zakonisht prdoren si qarqe
oshiluese n elementet dhe pajisjet n t cilat barten sinjale t frekuencave
t larta. Kto linja hasen n aparatet televizive.
T shqyrtojm nj linj homogjene pa humbje me gjatsi l, e lidhur
n burimin sinusoidal, skajet dalse t t cilit jan t hapura. Energjia n
skajin e linjs nuk harxhohet, por e gjitha reflektohet. N linjn e hapur
paraqiten dy val me amplituda t njjta dhe drejtim t kundrt. Kto jan
vala direkte dhe e reflektuar. N do vend t linjs paraqitet val, t cilin e
quajm val e qndrueshme e tensionit dhe rryms. Domethn, nj val
e qndrueshme e tensionit dhe rryms mund t paraqitet si shum e dy
valve me amplituda t njjta q lvizin n drejtime t kundrta, nga t cilat
njra prhapet nga burimi drejt fundit t linjs dhe e quajm val direkte,
kurse tjetra prhapet nga fundi drejt fillimit t linjs dhe quhet val e reflektuar. Tensioni dhe rryma jan:
Nga shprehjet pr valt e qndrueshme t tensionit dhe rryms

shihet se ato jan funksione edhe t kohs. Tensioni me kalimin e kohs
ndryshon sipas ligjit sinusoidal, kurse rryma si cosinusoidal. N linjn e
hapur n fund, rryma n dalje sht e barabart me zero.
N linjn n Fig. 4-11 e cila sht e hapur n fund, ekzistojn pika
n t cilat tensioni gjithmon sht i barabart me zero, kurse rryma ka
amplitud maksimale dhe ajo sht dy her m e madhe nga amplituda e
rryms s vals direkte. Kto pika quhen nyje t tensionit dhe mundet t
prcaktohen me ekuacionin cosy= 0. Nyjet e tensionit prgjat linjs jan
n nj distanc prej gjysm gjatsie valore nga njra-tjetra. Nyja m e afrt
nga fundi i linjs sht n distanc /4 nga fundi.
N linj ekzistojn edhe pika n t cilat rryma sht gjithmon e
barabart me zero, kurse amplituda e tensionit sht maksimale dhe dy her
m e madhe se amplituda e vals direkte. Kto pika quhen nyje t rryms
dhe mund t prcaktohen me ekuacionin cosy=1. Nyjet e rryms jan t
92
shprndara prgjat gjatsis s linjs n distanc prej /2. N fund t linjs

(y=0) gjithmon ekziston nyje e rryms.
(a)
(b)
Fig. 4-11. Valt e qndrueshme n linjn e hapur n fund:

(a) t rryms, (b) t tensionit
93
Telekomunikacionet
Pamja e hollsishme e valve t qndrueshme n linj sht treguar

n Fig.4-11: me ngjyr t kaltr sht treguar vala direkte, me ngjyr t
gjelbr vala e reflektuar, kurse me ngjyr t kuqe vala e qndrueshme.
N linja paraqiten oshilime t energjis elektromagnetike n pjes
t caktuara t tij me gjatsi /4. Energjia elektromagnetike nuk mund t
kaloj npr nyje dhe oshilon mes tyre. N nyje energjia gjithmon sht
e barabart me zero. Kur tensioni i linjs sht maksimal, ather rryma
sht e barabart me zero, kshtu q e gjith energjia sht e prqendruar si
fush elektrike. Pastaj tensioni dhe fusha elektrike zvoglohen, kurse rryma
dhe fusha magnetike rriten.
Oshilimet e energjis n nj pjes t linjs me gjatsi /4 jan t
njjta me oshilimet n qarkun oshilues, prandaj kjo linj quhet linj rezonante. Dallimi sht n at q induktiviteti dhe kapaciteti i linjs jan t
shprndar prgjat gjith gjatsis s tij.
Oshilimet e energjis elektromagnetike dhe oshilimet e energjis
elektrostatike n linj reale dallohen nga oshilimet n linj ideale pr shkak
t humbjeve.
4.4.2 Impedanca hyrse e linjs-TK t hapur n fund

Impedanca e hyrjes e linjs sa hapur pa humbje si raport i amplituds
s tensionit dhe rryms s hyrjes s linjs. Ajo sht e barabart me modulin e impedancs hyrse dhe prcaktohet me shprehjen:
Impedanca e hyrjes e linjs s hapur pa humbje varet nga impedanca karakteristike e tij, nga konstanta fazore, dhe nga gjatsia e linjs.
N prputhje me shprehjen pr impedancn e hyrjes t linjs s hapur pa humbje, ajo mund t jet: induktive, kapacitive ose t sillet si qark
oshilues serik ose paralel.
N ereket teke t linjs, rryma i paraprin tensionit pr T/4, pr kt
arsye impedanca e hyrjes ka karakter induktiv. N Fig. 4-12 sht treguar
grafikisht varsia e impedancs hyrse n gjatsi t ndryshme t linjs.
94
Fig. 4-12. Varsia e impedancs hyrse e linjs s hapur pr gjatsi

t ndryshme t linjs
Nse prdorim linj me gjatsi t barabart me numrin tek t /4,
impedanca e hyrjes sht e barabart me zero, kshtu q ai sillet si qark
oshilator serik. Kur gjatsia e linjs sht e barabart me numr t plot t
/2, impedanca e linjs sht pafundsisht e madhe dhe ajo sillet si qark
oshilues paralel.
Mund t shqyrtojm nj shembull pr at se si sillet linja e hapur n
fund me gjatsi t ndryshme.
N Fig. 4-13 tregohet skema ekuivalente e linjs pa humbje e cila n
fund sht e hapur , gjatsia e s cils sht: l=/8 dhe l=3/8.
Fig. 4-13. Skema ekuivalente e linjs s hapur n fund pr gjatsi

t ndryshme
Kur gjatsia e saj sht l=/8 , linja e hapur n fund prdoret si kondensator i frekuencave t larta, ndrsa kur gjatsia e linjs sht l=3/8
ather linja prdoret si induktivitet pr sinjale me frekuenca t larta.
95
Telekomunikacionet
4.4.3 Linja-TK me lidhje t shkurtr n fund

Kur n linj pa humbje, skajet e s cils jan t lidhura shkurt, do t
lidhet burim sinusoidal, npr linj paraqiten val direkte. Energjia e valve
direkte n fundin e linjs nuk harxhohet dhe ato reflektohen plotsisht.
Amplitudat e valve t reflektuara t tensionit dhe rryms jan t barabarta
me amplitudat e valve direkte. Valt direkte dhe valt e reflektuara edhe n
kto linja japin val t qndrueshme.
Sipas ksaj, tensioni i vals s reflektuar n fund t linjs n do
moment sht i barabart n madhsi, por me shenj t kundrt me valn
direkte, gjegjsisht vala e tensionit n fund t linjs s lidhur shkurt reflektohet me ndryshimin e fazs pr . Rryma n fund t linjs sht maksimale, sepse e gjith energjia sht n fushn magnetike. N fund t linjs s
lidhur shkurt, tensioni sht gjithmon zero.
Rryma dhe tensioni i vals s qndrueshme n at pik t linjs s lidhur shkurt jan t barabart me shumn e vals direkte dhe vals s reflektuar:
I st ( t , x ) = I m cos t sin x = (U m Z C ) cos t sin x .........(4-23)

U st ( t , x ) = 2U m sin y cos t ;
Shprndarja e tensionit dhe rryms n linjn e lidhur shkurt sht

treguar n Fig. 4-14.
Fig. 4-14. Shprndarja e tensionit dhe rryms n linjn e lidhur

shkurt
N linjat t cilat n fund jan t lidhura shkurt, nyjet e tensionit jan
n pikat ku sin=0, kurse ato jan n distanc y = n 2 .
96
Nyjet e rrymave jan n pikat ku cosy=0 , gjegjsisht gjinden n

distanc y = ( 2n + 1) 4 .
N linj paraqiten oscilime t energjis elektromagnetike n pjes
t caktuara t saj me gjatsi /2. Edhe pr kto linja vlen se ka oscilime t
energjis elektromagnetike dhe elektrostatike n linj. Kur rryma e linjs
sht maksimale, ather tensioni sht i barabart me zero dhe e gjith
energjia sht elektromagnetike. Pastaj, kur rryma n linj zvoglohet edhe
energjia elektromagnetike, kurse rritet tensioni i energjis elektrostatike.
4.4.4 Impedanca e hyrjes e linjs-TK me lidhje t

shkurtr n fund
Impedanca e hyrjes e linjs me lidhje t shkurtr n fund sht raporti i amplitudave t tensionit dhe rryms n hyrje t linjs. Me zvendsimin
e madhsive hyrse, impedanca e linjs s lidhur shkurt sht:
Z vl = jZ C tg l ..................................................................... (4-24)
N ereket teke t vals impedanca e hyrjes sht induktive, kurse

n ereket ifte- kapacitive (Fig. 4-15).
Fig. 4-15. Impedanca e hyrjes e linjs me lidhje t shkurtr n

fund
Nga shprehja pr impedancn hyrse mund t shihet se pr gjatsi
t linjs (2n+l)/4 , linja sillet si qark oshilues paralel, kurse pr gjatsi
n(/2), linja sillet si qark oshilues serik. Kto linja mund t prdoren njlloj
si linjat e hapura n fund.
97
Telekomunikacionet
4.5 LLOJET E LINJAVE-TK

Linja-TK paraqet medium fizik, prej teli ose qelqi, i cili shrben pr
bartjen e informacioneve me ndihmn e sinjaleve elektromagnetike. Zhvillimi bashkkohor i rrjetave-TK ka kushtzuar shfaqjen e nj vargu t linjave t telekomunikacionit me karakteristika t ndryshme. Linjat-TK mund
t ndahen sipas m tepr mnyrave:
Sipas llojit t materialit nga i cili sht ndrtuar linja npr t
ciln transmetohet sinjali elektromagnetik, ekzistojn: linja-TK
metalike (me tela) dhe t qelqit (optike);
Sipas mbrojtjes s linjave-TK nga prekjet e mundshme, lagshtis
ose ndikimit t jashtm, dallohen: linja t zhveshura (plotsisht
t pambrojtura), linja t izoluara (t mbrojtur vetm nga prekja), linja kabllore (t mbrojtura nga t gjitha ndikimet);
Sipas gjersis s zons s frekuencave q mund t transmetohen,
linjat-TK ndahen n: t brezit t ngusht dhe brezit t gjer.
Kohzgjatje m t shkurtr kan linjat e zhveshura (5 vjet), kurse
m t gjat linjat kabllore (30 vjet).
(a)
(c)
(b)
(d)
Fig. 4-16. Lloje t linjave-TK sipas ndrtimit t tyre

Sipas numrit t telave q prdoren pr transmetimin e sinjaleve,
linjat-TK me tela ndahen n: linja me nj tel, linja me dy tela dhe linja
me shum tela.
98
Linjat me nj tel sot prdoren shum rrall (interfon-doorphone).

Zakonisht prdoren linjat me dy tela (telefoni) dhe linjat me katr tela
(transmetimi i t dhnave), ndrsa pr disa qllime t veanta prdoren
edhe linjat me gasht tela dhe tet tela.
Linjat-TK me tela mund t ndahen edhe n aspektin simetrik n
krahasim me tokn, gjegjsisht masn edhe at n: simetrik ajror, simetrik kabllor, asimetrik ajror dhe asimetrik kabllor.
Nj nga ndarjet themelore t linjave-TK sht sipas ndrtimit t
tyre. Sot prdoren kto konstruksione t linjave-TK: linja kabllore simetrike (Fig. 4-16 (a) dhe (b)); kabllore asimetrike ose linja koaksiale (Fig.
4-16-c); linja drite ose fibra optike (Fig . 4-16-d).
Linja simetrike mund t jen: ajrore, t izoluara dhe t rrethuara.
Linjat ajrore si dielektrik mes pruesve e kan ajrin. Ato jan t thjeshta,
por kan humbje t mdha t rrezatimit dhe u ekspozohen ndikimeve t
fushave magnetike t jashtme. Linja e izoluar dallohet nga ajo ajrore me
at q pruesit e tij me izolim t jashtm jan t mbrojtura nga dmtimet
mekanike (Figura 4-16-a). Linja e mbrojtur dallohet nga ajo e izoluar
me at q ka mbshtjellje me shtres elastike metalike (Fig. 4-16-b). Kjo
mbshtjellse plotsisht e mbron linjn nga efekti i rrezatimit dhe i mbron
pruesit nga ndikimi i fushave elektromagnetike t jashtme. Linjat simetrike prdoren pr frekuenca t ulta dhe t mesme.
Linja koaksiale (Figura 4-16-c) sht linj asimetrike. Fusha elektromagnetike sht e mbyllur n hapsirn mes pruesit t brendshm dhe
t jashtm dhe kt e krijon vetm rryma e pruesit t brendshm. Rryma
e pruesit t jashtm, n brendsi t linjs nuk krijon as fush magnetike
e as elektrike. Prandaj, ky prues lidhet n at pol t burimit potenciali i
t cils sht i barabart me zero, gjegjsisht ai tokzohet. Linjat koaksiale
prdoren n brez t gjer t frekuencave - nga m t ultat, e deri n disa
mijra gigaherc.
Edhe pse n t gjitha kto linja kemi t bjm me transmetimin
e sinjaleve elektromagnetike, n t gjith kto linja nuk transmetohen
n mnyr t njjt. Kshtu, n tre llojet e para kemi t bjm me transmetimin e elektroneve, gjegjsisht me rrym elektrike (e vazhduar dhe
alternative, me frekuenca deri n 108 Hz). N fibrat optike transmetimi
realizohet me val elektromagnetike me frekuenca prej 1012Hz deri n
1015Hz.
99
Telekomunikacionet
M tepr linja, t bashkuar dhe t izoluar, krijojn kabllo. Kabllot

koaksiale prdoren pr transmetimin t t dhnave n telefoni, televizionin
kabllor dhe rrjetat-LAN. Ather ato mund t jen: kabllo pr transmetim
t brezin baz dhe kabllo pr transmetim n brez t gjer. Kabllot pr transmetim n brezin baz transmetojn t dhna digjitale, me ka njri kanal
transmeton informacion vetm n nj moment, kurse brezi i lshimit varet
nga gjatsia e linjs, p.sh. pr 1km sht 10Mbps. Kabllot koaksiale me brez
t gjer t frekuencave prdoren pr transmetim analog, i cili sht m pak
i ndjeshm nga digjitalt, kshtu q distancat mund t jen edhe deri n
100 km. Ata mund t transmetojn sinjale t integruara t biseds, t dhna
dhe sinjal video. Distanc m e madhe fitohet me prforcues, por ather
sinjali transmetohet vetm n njrin drejtim.
Linja valore sht tub metalik bosh n t cilin prhapen radioval.
Prerja trthore e tubit sht n form t elipss me diametr prej disa centimetrave. Linjat valore kan brez lshimi shum t gjer. Pr t gjitha avantazhet e linjave optike, linjat valore prdoren vetm n znn e mikrovalve,
ku direkt lidhet antena dhe ndonj transmetues-marrs i largt.
4.6 KRAHASIMI MES LINJAVE-TK DHE

ENERGJETIKE
Mes linjave-TK dhe energjetike ekzistojn nj varg i ngjashmrive,
t cilat kan t bjn me konstruksionin e tyre teknik, por edhe nj varg
dallimesh t cilat jan rezultat i nevojave pr t cilat prdoren. Linjat energjetike prdoren pr transmetimin e energjis elektrike, me qllim t sigurimit t furnizimit pr konsumatort, kurse linjat-TK mundsojn transmetim t informacionit me ndihmn e valve elektromagnetike ose sinjaleve
elektrike. Si rezultat i ksaj:
Me linjat-TK barten sinjale me brez t gjer t frekuencave,

ndrsa te linjat energjetike rrjedh rryma elektrike me vetm nj
frekuenc;
Fuqia q transmetohet prmes linjave-TK sht shum e vogl, e

rendit t W (n telefoni), ndrsa fuqia q transmetohet me an t
linjave energjetike sht shum e madhe dhe sht e rendit t MW.
Pr shkak t fuqis s vogl t sinjaleve npr linjat-TK, nuk
mundet t lejohen humbje t mdha t sinjaleve, sepse do t vij deri te
shtrembrimi dhe humbje e sinjalit, me ka i njjti nuk do t mund t pranohet n an e marrsit n formn origjinale.
100
4.7 KONSTRUKSIONI I KABLLOVE

Kabllo sht nj ose m shum prues t izoluar, t mbshtjell me
mbshtjellje t prbashkt. Ndrtimi i kabllos-TK dhe elementeve themelore t saj sht treguar n (Fig. 4-17).
prues
izolator
brthama e kabllos
elemente t rregullimit
mbshtjellsja e kabllos
armatura
mbshtjellsja e jashtme
Fig. 4-17. Elementet baz t kabllit

N varsi nga vendi i zbatimit, kushtet e instalimit dhe shfrytzimit,
konstruksionet e kabllove jan t ndryshme. Pavarsisht nga ajo se cilit
grup i prkasin, konstruksioni i tyre elemente-pjes t rregullimit jan
brthama dhe mbshtjellsja;
Brthama ka pjest themelore t ndrtimit: pruesi, prcjellsi,
ifti ose katrshja, pesshja, gjashtshja, tetshja.
Pruesi sht i prpunuar nga metali me prueshmri specifike
t madhe, zakonisht nga bakri, me diametr t kabllove prej 0,32mm deri
n 1,4 mm.
Prcjellsi (nervi) sht prues i izoluar dhe paraqet elementin
kryesor me t cilin bhet rregullimi i kabllit (Fig. 4-18).
prues
izolator
Fig. 4-18. Prcjellsi

N kabllot koaksiale pruesi i brendshm dhe i jashtm izolohen
s bashku kshtu tek ata nuk prdoret termi prcjells (nerv), por pruesi
i brendshm dhe i jashtm. Materiali izolues n prbrje t prcjellsit
shrben pr tu izoluar pruesi, me ka fitohen vetit elektrike, mekanike
101
Telekomunikacionet
dhe teknike t prcjellsit dhe izolimit, gjegjsisht dielektrikut. Si material

pr izolim prdoret: goma, pambuku, mndafshi ose letra.
ifti- ose dy tela mes veti t mbshtjell formojn ift simetrik
(Fig. 4-19). Hapi i mbshtjelljes sht deri n 300mm. Prdoret si element baz pr rregullimin edhe at pr kabllo montuese (kabllo pr
centrale, radio kabllo dhe kabllo abonentsh me numr t vogl t elementeve). iftet mund t jen simetrik dhe asimetrik. ifti koaksial
(asimetrik) prbhet nga pruesi i brendshm dhe prues i jashtm i
izolues.
Fig. 4-19. ifti

Kabllot simetrike jan t prbra nga iftet telat e t cilve standardizohen nga: 0,32 mm, 0,4 mm, 0,6 mm, 0,8 mm, 0,9 mm, 1,2 mm dhe
1,3 mm. Dimensionet e vogla shrbejn pr bartjen e sinjaleve n distanca t vogla, pr shembull deri te abonenti, kurse pruesit me diametr
t madh prdoren pr transmetim n distanca t mdha, pr shembull
pr lidhje mes centraleve. Mbshtjellja e pruesve bhet q t reduktohet
dobsimi (shuarja) e sinjalit. Mbshtillen dy prues me izolator letre.
Brezi i lshimit i kabllos sht 0-15-KHz. Nse mbshtjellsja sht nga
plastika, ather brezi i lshimit sht 0-552KHz. Linja me diametr t
madh t telave prdoret pr brez lshimi deri n disa MHz (zbatimi n
rrjetat LAN).
Katrshja-yll fitohet me mbshtjelljen e njkohshme t katr
prcjellsve, t shprndar n kulmet e nj kuadrati. Katrshjayll prdoret
pr rregullimin e brthamave kabllore n rrjetat lokale dhe ndr lokale
(Fig. 4-20).
(a)
(b)
Fig. 40-20. Katrshja-yll: (a) prerja trthore (6) katrshja e
mbshtjell
102
Katrshja DM fitohet me mbshtjelljen e dy ifteve (Fig. 4-21).

Hapat e mbshtjelljes s ifteve dallohen mes veti. Hapat e mbshtjelljes
jan nga 400mm deri n 800mm, kurse n katrshet nga 150mm deri n
300mm. Drejtimet e mbshtjelljes jan t kundrt.
Fig. 4-21. Katrshja-DM

Brthama- n varsi t numrit t elementeve q e prbjn
brthamn e kabllos, dallojm brthama t thjeshta homogjene dhe komplekse (Fig. 4-22).
(a)
(b)
Fig. 4-22. Brthama t kombinuara

Brthamat e thjeshta prpunohen me rregullimin e prcjellsve
(nervave), si n Fig. 4-22 (a), ndrsa brthamat homogjene jan t prbra
nga elementet e njjta me prerje trthore t njjt dhe konstruksion (Fig.
4-22 (b).
Fig. 4-23. Brthama t kombinuara me katrshe

103
Telekomunikacionet
Brthamat e kombinuara jan t prbra me elemente me konstruksion t ndryshm dhe diametr t ndryshm t pruesve, me izolime t
ndryshme dhe mnyra t mbshtjelljes, si n Fig. 4-23. Sipas mnyrs s
formimit t brthams, ekzistojn brthama koncentrike dhe sektoriale
(grupore).
Brthamat me shtresa koncentrike kan shtres qendrore q sht e
prbr nga nj, dy, tre, katr ose pes elemente baz, kurse elementet tjera
jan t organizuara n shtresa t rregullta rreth brthams qendrore. Secila
shtres e ardhshme sht e vendosur n drejtim t kundrt. do shtres,
me prjashtim t s jashtmes, mbshtillet si rrethoj me fije pambuku, shirit letre ose plastike. Mbi shtresn e fundit vendoset s pari shirit prej letre,
pastaj shtres nga plastika dhe ai quhet brez i izolimit. N fund ka foli metalike nga bakri ose alumini.
Brthama sektoriale sht e prbr nga m tepr grupe uniforme.
Grupe organizohen n shtresa koncentrike. Kto brthama prdoren n
kabllot me koncentrim t madh, ku ka mbi 75 katrshe.
()
(b)
Fig. 4-24. Kabllo t telekomunikacionit: (a) TK-10-JV,
(b) TK-59-M
N Fig. 4-24 tregohen realizime praktike t kabllove t

telekomunikacionit.
104
4.8 SHNIMI I KABLLOVE-TK

Linja-TK n shpesh t prdorura pr montim jan ifte pa mburoj
(mbrojtje) dhe ifte me mburoj. ifti pa mburoj UTP (Unshielded Twisted Pair) sht nj tel telefoni, i lir dhe i leht pr tu instaluar, i cili prdoret
pr rrjetat LAN. N t ndikojn ndrhyrjet elektromagnetike, veanrisht
ato nga iftet fqinjt. ifti me mburoj shnohet si STP (Step Shielded
Twisted Pair).
Nga viti 1991 standardi EIA-568 (Electronic Industries Association)
e ka standardizuar prdorimin e ifteve me shpejtsi t transmetimit prej
1Mbps deri n 16Mbps. Nga viti 1995 ekziston standardi EIA-568-A pr
shpejtsi m t mdha (deri n 100Mbps).
do kabllo e telekomunikacionit ka shenj t caktuar. Shnimi (etiketimi) i kabllove bhet sipas standardeve pr etiketim. Etiketimi sht
i prbr nga: shenjat baz, shenjat pr konstruksionin e brthams dhe
shenjat plotsuese.
Shenjat baz t kabllove prbhen nga dy shkronja dhe dy shifra. Si
shenja baz jan miratuar simbolet:
TK-kabllo abonenti;
TD-kabllo e frekuencave t ulta pr rrjeta lokale dhe rrjeta grupore;
TF-kabllo e frekuencave t larta;
TX-kabllo koaksial;
TS-kabllo pr sinjal;
TP-kabllo pr prdorime speciale.
Vetit konstruktive t kabllove i tregojn dy shifrat, n varsi t
llojit t mbshtjellses (e plumbit, e aluminit, e elikut), si dhe mnyra e
realizimit (e pa armuar, me shirit eliku ose me tel eliku), pr shembull:
e plumbit-pa armuar (00), me shirit eliku (10), me tel eliku
(20);
e aluminit- pa armuar (06), me shirit eliku (16), me tel eliku
(26);
mbshtjellse e shtresuar- pa armuar (09), me shirit eliku (19),
me tel eliku (29).
Shenjat plotsuese e tregojn llojin e mbrojtjes nga korrozioni:
R mbshtjellse nga polietileni;
V mbshtjellse nga polivinil-klorik;
S mbrojtja shumshtresore me realizim normal, dhe
J - mbrojtja normale shumshtresore.
105
Telekomunikacionet
Ata ndahen nga shenjat baz me viz.

Shenjat plotsuese, gjithashtu, mund ti prshkruajn karakteristikat konstruktive t kabllove:
G
kabllo grupore e bashkuar;
DM kabllo me katrshe-DM; dhe
R
kabllo me faktor reduktimi t veant.
Ja nj shembull pr shnimin e kabllos-TK:
TD 06-P 10x 4 x 0,9 DM
Ky sht kabllo pr rrjet lokale - TD me mbshtjellse alumini
(06) paarmuar P, me mbshtjellse mbrojtse PVC dhe katrshe DM 10 me
diametr prej 0,9.
Gjat etiketimit t kabllove-TK, shenjat varen nga vendi i prdorimit:
kabllo pr montim t brendshm, kabllo nntoksore. Simbolet plotsuese
q prdoren pr shnimin e mbshtjellsja termoplastike jan numrat, si:
polieteilen (33), polietilen polivinil klorik (34), polietilen shtresor (49) dhe
t ngjashme. Kshtu, kablloja n (Fig. 4-24-a) me shenjn TC-10-JV sht
kabllo e telekomunikacionit me shirit eliku prej bakri me mbshtjellse
shumshtresore me mbrojtje PVC. Ndrsa kablloja me shenjn TX-10JJ sht kabllo koaksial me shirit eliku prej bakri me mbshtjellse
shumshtresore.
N Maqedoni nga viti 1968 punon Fabrika pr kabllo n Negotin.
Ajo sht fabrik bashkkohore me asortiman t gjer t kabllove, si: kabllo energjetike, kabllo pr sinjale, kabllo koaksiale, kabllo-TK, prues
instalues, kabllo fleksibile etj. Kabllot-TK shnohen sipas llojit t kabllos,
qllimin e saj dhe standardet. Standarde m shpesh t prdorura pr kabllo
jan DIN VDE ose UL dhe CSA standardet. Karakteristikat pr do kabllo jepen n tabela. do tabel i prmban parametrat m t rndsishm
pr kabllot (diametri i pruesit, trashsia, pesha-netto, ngarkesa etj.).
N (Fig.4-23-b), sht treguar njra nga kabllot e fabriks son, kabllo
TC-59-M.
4.9 INSTALIMI I KABLLLOVE-TK

Linjat e telekomunikacionit me tela instalohen n disa mnyra. M
shpesh vendosen: nn tok, nn uj dhe n ajr.
Kabllot nntoksore instalohen direkt n tok ose n kanalizim
kabllor t prgatitur paraprakisht. Nga mnyra e instalimit t kabllove
106
varet edhe zgjedhja e mbshtjellses s kabllove. Kabllot q vendosen direkt n tok duhet t ken mbshtjellse shtes, veanrisht n linjat q
vendosen n dete dhe oqeane, ku riparimet jan t vshtira pr shkak t
qasjes s vshtir. Pr kt qllim zgjidhen kabllo n t cilat n hapsirn
mes ifteve ka vaj.
Kanalizimi kabllor sht rrjet i tubacioneve nntoksore n t cilat vendosen kabllo-TK. Kabllot q vendosen n kanalizimin kabllor kan
mbshtjellje metalike, zakonisht tub bakri. Mbrojtja nga bakri zgjidhet kur
ka presion mekanik t rritur dhe kur ka nevoj pr mbrojtje nga interferencat elektromagnetike. Bakri ka edhe lakueshmri m t madhe, me ka
arrihet transport dhe instalim m i leht. Nse kanalizimi kabllor i realizuar sht n brendi t objektit, sht e mjaftueshme q mbshtjellsja t jet
plastike. Rrjeta e vendosur n kanalizimin kabllor leht mirmbahet dhe
sht e mbrojtur mir.
Kanalizimi kabllor sht i prbr nga: kanalet pr vendosjen e
kabllove, boshtet kabllore dhe galerit kabllore.
Armatur
Beton
Tuba PVC
Rr
Fig. 4-25. Hendek kabllor me kanalizime tuba PVC

Kanalet pr vendosjen e kabllove zakonisht jan blloqe betoni, me
imento-asbest ose tuba termoplastik. Gjat ndrtimit dhe instalimit t secilit prej ktyre kanaleve respektohen procedurat specifike dhe standardet
pr realizim. N Fig. 4-25 sht treguar kanal pr kanalizim kabllor me
tuba PVC.
Boshtet kabllore ndrtohen prgjat gjatsis s kanaleve kabllore ku duhet t vazhdohen ose ndahen kabllot. Forma, dimensionet dhe
ndrtimi i boshteve kabllore varet nga numri i tubave q duhet t vendo107
Telekomunikacionet
sen, nga numri i kabllove, numri i vazhdimeve t nevojshme etj. N Fig.

4-26 sht paraqitur nj bosht kabllor me pajisjen:
Fig. 4-26. Boshti kabllor

Galerit kabllore jan hapsira nntoksore, t cilat ngjajn n korridore, n t cilat vendosen numr i madh i kabllove. M shpesh vendosen n dalje t centraleve. Ato shrbejn si lidhje n mes t tubave kabllor
dhe centraleve. Galeria kabllore zakonisht sht prej betoni dhe n kt
hapsir ndodhet pajisja pr bartjen e kabllove. N Fig. 4-27 sht paraqitur nj galeri kabllore.
Fig. 4-27. Galeria kabllore

108
Prparsit q paraqiten kur kabllot vendosen n galeri jan: mnyr

e leht dhe ekonomike e vendosjes, kabllot q vendosen nuk duhet t ken
armatura, mundsi e vendosjes s nj numri t madh t kabllove etj.
Instalimi i kabllove planifikohet me dokumentacion investuesteknik, me t cilin prcaktohet mnyra e vendosjes s kabllove. N varsi t
kushteve, vendosja e kabllove mund t jet:
trheqje e kabllove n kanalizimin kabllor;
vendosje e kabllove n tok; dhe
vendosje e kabllove nnujore.
Gjat trheqjes s kabllove n kanalizimin kabllor trhiqen litart
ndihms, pastaj kontrollohen tubat pr vendosje dhe n fund trhiqet kabllo dhe me litarin trhiqen dhe kryhet bashkimi i kabllove.
Kabllot n tok vendosen n kanale (llogore), n varsi t kushteve
t terrenit dhe mnyrs s prdorimit. Kanalet mundet t jen:
me thellsi 80cm dhe gjersi 40cm (n vendet ku nuk ka lloje t
tjera t instalimeve), dhe
me thellsi 120cm dhe gjersi 40cm (pr rrjetat ndr lokale).
Vendosja e kabllove sht nj proces kompleks. Pr kt qllim sht
e nevojshme pajisje e veant dhe ekipe t trajnuara t cilt do ti vendosin
kabllot nnujore. Vendosja e kabllit n boshtin kabllor me trheqje sht
treguar n Fig. 4-28.
Fig. 4-28. Makina pr vendosjen e kabllit

Instalimet-TK vendosen s bashku me instalimet e tjera. Vendosja
e instalimeve t ndryshme (energjetike, t telekomunikacionit, ujore, uj t
ngroht etj.) bhet n baz t planit t verifikuar dhe standardeve pr nj
vend t caktuar, ndrtes, vendbanim apo shtet. Vendi i kabllove-TK n
prerjen trthore t rrugs sht treguar n Fig. 4-29.
109
Telekomunikacionet
Fig. 4-29. Prerja trthore e rrugs me instalime t mundshme

N Fig. 4-29 jan dhn lokacione pr vendosjen e instalimeve t
tjera t rndsishme n vendbanim, t cilat jan shnuar si m posht: E
dhe Ev (linja t rryms dhe linjat e tensionit t lart); P (tensione t ulta),
V (ujsjells pr ujt pijshm), T (linja telefonike- t rrethuara), K (kanalizimi); Tv (sistemi i ngrohjes).
4.10 REALIZIMI I LIDHJEVE N KABLLOT-TK

Bashkimi i kabllove me gjatsi t ndryshme me qllim q t fitohet
linj kabllore e vazhdueshme quhet proces i montimit t kabllove. Vendi i
bashkimit nuk duhet t fus ndryshime elektrike, mekanike ose ndryshime
tjera n karakteristikat e kabllove. Kur montohen kabllo duhet t merret
parasysh si m posht:
Skema montuese e linjs kabllore, s bashku me shprndarjen e
ifteve;
Skemat me nyjet e mundshme ku ka kryqzim t prcjellsve, si
edhe vendet ku ka pupinizim, vendet e daljeve ose ndarsit e t
ngjashme; dhe
Plani i renditjes, verifikimit dhe testimit t kabllove.
Bashkimi i pruesve mundet t jet: me thurje, me tuba metalik
izolues ose me konektor me nj tel ose m shum tela.
Bashkimi dhe vazhdimi i kabllove me mbshtjellse t ndryshme
realizohet me dy teknologji: vazhdim t mbshtjellseve metalike dhe
vazhdim t mbshtjellseve t prpunuara nga materialet termoplastike.
110
Pr vazhdimin e mbshtjellseve metalike prdoren bashkues t

mbrojtur prej plumbi dhe bashkues prej mesingu. Bashkuesit mbrojts prej
plumbi prpunohen me dimensione t ndryshme, n varsi t diametrit t
pruesve dhe numrit t tyre. Bashkimi i kalimit prej plumbi me kabllot
realizohet me aliazh lidhs legure nga kallaji dhe plumbi. Hapsira n mes
t tubit mbrojtse dhe pjess s brendshme mbushet me material q duhet
t bj mbrojtjen nga lagshtia n brendsi t tubit si n Fig. 40-30.
Fig. 4-30. Tubi mbrojts

Vazhdimi dhe ndarja e kabllove t prpunuara nga masa termoplastike realizohet me ndihmn a bashkuesve (tubave) nga poliesteri.
Bashkuesit nga poliesteri prbhen nga poliesteri dhe fibrat prej qelqi. Bashkuesit nga poliesteri prpunohen me dy madhsi, 50/2 dhe 100/3.
N bashkuesin 50/2 ka dy hapje dhe ajo shrben pr prpunimin e kalimit
t par, por ajo mund t prdoret edhe pr ndarje, edhe at nj hapje pr
dy kabllo.
Kur bashkohen kabllot me masa termoplastike me kapacitet t
vogl, mund t prdoret edhe ngjitse me dy komponente.
Pavarsisht nga lloji i linjave kabllore, procesi teknologjik i zgjerimit sht shum i ngjashm. N njrin fund t kabllit iftet ndahen n
shtresa. Pruesit ndahen nga izoluesit dhe mes veti lidhen me prues
bakri, dhe pastaj trhiqen n tubat bashkues. Duhet t kryhet testimi i
lidhjes s realizuar.
Vazhdimi i kabllove koaksial realizohet sipas udhzimeve speciale,
dhe gjat ksaj merret parasysh ndjeshmria e ifteve koaksiale n deformime, goditje dhe temperatur.
Bashkuesit pr kabllot koaksiale jan shum kompleks dhe
prbhen nga bashkuesi i brendshm, bashkuesi i siguris dhe materiali
montues.
Daljet kabllore kalimi nga kabllo kryesor n linjat n instalimet
shtpiake ose n linjat n rrjetin shprndars realizohen prmes daljeve
kabllore. Ato mund t jen: dalje shtpiake t brendshme, dalje t jashtme
111
Telekomunikacionet
shtpiake dhe dalje t jashtme n kulme. N Fig. 4-31. sht treguar nj

dalje kabllore dhe prerja trthore e saj.
Fig. 4-31. Dalje kabllore

Daljet kabllore vendosen n shtpiza nga kallaji ose plastika, n
pjesn e poshtme t s cils jan tubat q e sjellin kabllin n kokn kabllore,
kurse lart futen linja pr instalime shtpiake.
4.11 RRJETAT E TELEKOMUNIKACIONIT

Mes burimit dhe marrsit ekziston linj e cila sht e organizuar n
nj rrjet pr lidhje. Rrjeti i telekomunikacioneve sht shuma e t gjitha
linjave t telekomunikacionit, sistemeve t telekomunikacionit dhe mjeteve q mundsojn transmetimin e mesazheve n prputhje me krkesat e
prdoruesit. Lidhja mes prdoruesve vendoset her pas here, sipas dshirs
s tyre.
Strukturn fizike t nj rrjeti e prbjn: nyjet e rrjetit (centrali),
rrugt bashkuese, pajisja pr qasje n rrjet, sistemi pr mbikqyrje dhe
komandim dhe rrjeta pr qasje. N Fig. 4-32 tregohet struktura fizike e nj
rrjeti t telekomunikacionit.
Parimi i formimit t rrjetit fillon nga ajo se sht i vogl gjasa q t
gjith prdoruesit t jen t ndrlidhura n t njjtn koh brenda rrjetit.
Kshtu, numri i elementeve pr lidhje dhe numri i nyjeve sht m i vogl
se numri i prdoruesve. Gjithashtu, edhe rrugt bashkuese kan m pak kanale se numri i prdoruesve. Rritja e nyjeve e shkurton qasjen dhe krkon
m tepr rrug, dhe me kt rritet edhe nevoja pr pajisje n nyjat.
112
Sistemi
fundor
(telefon,
kompjuter,
rrjet lokal)
Pajisja pr
lidhje
Linja pr lidhje
Rrjeta pr
lidhje
Nyja t
rrjetit
Stacioni komandues
qendror
Pajisja pr
lidhje
Linja pr lidhje
Sistemi
fundor
(telefon,
kompjuter,
rrjet lokal)
Stacioni
Rrug
Rrjeta pr
bashkuese Zona e komandues
lidhje
lokal
transite
rrjetit
Fig. 4-32. Struktura fizike e nj rrjeti t telekomunikacionit
Ndarja e rrjetave-TK mund t bhet sipas kritereve t ndryshme, si

pr shembull: sipas llojit t shrbimit t telekomunikacionit, sipas shtrirjes (madhsis), pronsis, lvizshmris, mnyrs s vendosjes s informacioneve, llojit t sistemit transmetues t prdorur etj. ja disa shembuj
karakteristik:
Sipas llojit t shrbimeve t telekomunikacionit: telefonike, telegrafike, kompjuterike, radio dhe televizion, t integruara, multimediale;
Sipas shtrirjes (madhsis):
n miniatur (n nyja t integruara),
t vogla (pajisje t ndryshme, pr shembull: centrali telefonik),
t mesme (ndrtesa, vendbanime, rrjeta lokale, pr shembull: rrjeta lokale kompjuterike),
t mdha (qytete, shtete, rajone, si pr shembull: rrjetat radiodifuzive)
dhe
shum t mdha (me karakter global - Interneti);
Sipas pronsis: publike (n dispozicion t secilit - n nivel
kombtar dhe ndrkombtar) dhe private (rrjeta t organizatave t veanta
ose grupeve t njerzve, pr shembull: ushtria, hekurudha, elektroekonomia, policia dhe t tjera). Kto rrjete akoma quhen rrjeta t caktuar apo
rrjeta funksionale.
Sipas lvizshmris: rrjeta fikse ose t pa lvizshme dhe rrjeta mobile, kur prdoruesi mund t shfrytzoj rrjetin edhe kur sht n lvizje.
Sipas topologjis (shprndarjes) s elementeve n rrjet: rrjeta
plotsisht t lidhura, yll, unaz dhe kaskad (magjistral ose bus);
113
Telekomunikacionet
Sipas mnyrs s transmetimit t informacionit: rrjeta komutuese

dhe difuzive.
Rrjeti telefonik sht nj rrjet i telekomunikacionit i cili siguron
transmetim t informacioneve (biseds) n distanc. Rrjetat-TT (rrjetat
telefonike-telegrafike) jan ndr rrjetet m t zhvilluara. Ato ende quhen
edhe rrjeta komutuese.
Rrjetat komutuese pr transmetim sipas mnyrs s transmetimit t informacioneve, ato mund t jen: rrjeta me qarqe komutuese ose
rrjeta me pako komutuese. Rrjeta komutuese (Switched Network) sht
nj rrjet e telekomunikacionit n t ciln lidhja mes prdoruesve vendoset prkohsisht (sipas dshirs s tyre dhe me urdhrin e tyre) dhe n
mnyr t ndrsjell. N rrjetat e tilla, nyje jan qendrat komutuese q i
interpretojn dhe ekzekutojn urdhrat pr vendosjen, mirmbajtjen dhe
ndrprerjen e lidhjes.
Rrjetat me qarqe komutuese (Circuit Switched Network) jan
rrjeta n t cilat gjat kohs s komutimit mes burimit dhe marrsit vendoset qark fiks (linj). Pra, linjat fizike fitojn lidhje t prkohshme t
komunikimit. Kur lidhja do t prfundoj, qarku shkyet dhe vihet n
dispozicion pr nj tjetr lidhje (pr prdorues tjer). Rrjetat e tilla me
qarqe komutuese jan rrjetat telefonike dhe ISDN (Integrated Services Digital Network).
Rrjetat me pako komutuese (Paker Switched) gjat kohs s komunikimit ndrmjet transmetuesit dhe marrsit i ndajn t dhnat n pako
t cilat orientohen nprmjet rrjets me adresa t caktuara. Pra, vendoset lidhje logjike mes prdoruesve, e cila mund t realizohet me lidhje t
ndryshme fizike. Rrjetat e tilla me pako komutuese jan rrjetat e Internetit
dhe rrjetat lokale pr kompjuter.
Rrjetat m tepr t prdorura me pako komutese jan: LAN, MAN
dhe WAN:
Rrjeti LAN (Local Area Network) sht rrjet lokale pr lidhje t

pajisjeve periferike;
Rrjeta MAN (Metropoliten Area Network) sht nj rrjet q mbulon nj zon m t gjer nga LAN, por m t ngusht se WAN;
Rrjeti WAN (Wide Area Network) sht rrjete e nj zone m t

gjer.
114
Rrjetat e telekomunikacionit (Fig. 4-33), n varsi t topologjis

(shprndarjes) s elementeve n rrjet, mund t jen: rrjeta plotsisht t
lidhura, yll, unaz dhe kaskad (magjistral).
(a)
(b)
(c)
Fig. 4-33. Rrjeta t telekomunikacionit, n varsi t
topologjis: (a) unaz (b) yll
(c) kaskad (magjistral)
N Fig. 4-34 sht paraqitur transmetimi telefonik, ku shprndarja e
elementeve sht n form t yllit. N transmetimin telefonik me shprndarje
yll shihet se ekzistojn m tepr nivele t centraleve pr transmetimit: niveli lokal, rajonal dhe kombtar, i cili on kah niveli ndrkombtar i centraleve. N kt transmetim telefonik centralet nga i njjti nivel lidhen me
njri-tjetrin n nivelin e tyre. T gjith abonentt jan t lidhur me centralin vendor, me rrjet qasjeje n nivel lokal. Pastaj lidhja realizohet n nivel
rajonal dhe on deri n nivelin m t lart kombtar.
N transmetimin telefonik me shprndarjen e elementeve n form
unaze, n qendr t sistemit telefonik n nj vend gjendet centrali fundor
ose centrali vendor dhe me t jan t lidhur t gjith prdoruesit. Centrali e
lidh cilin do abonent me linja me gjatsi minimale. Centralet e fundme nuk
jan t lidhur drejtprdrejt, secila me secilin, por prmes centralit rajonal.
115
Telekomunikacionet
Pra, organizimi i centraleve telefonike sht i shkallzuar dhe centralet nga

i njjti nivel mund t lidhen vetm nprmjet centraleve nga niveli m i
lart.
Niveli ndrkombtar
Niveli nacional
Rrjeti transportues
Niveli rajonal
Niveli lokal
Rrjeti i qasjes
Fig. 4-34. Transmetimi telefonik me shprndarje t elementeve

n yll
Rrjete e till ka struktur hierarkike. N nivelin m t ult sht
centrali fundor ose vendor n t cilin jan t lidhur aparatet e abonentve.
Centralet vendore nga m shum vende lidhen n centralin nyjor. T gjitha
centralet nyjore lidhen me centralin kryesor t atij territori, kurse centrali
kryesor n centralin transit. N Fig. 4-35 sht treguar topologjia e elementeve n transmetimin telefonik me shprndarje si unaz.
116
niveli 5
Centrali
ndrkombtar
niveli 4
Centrali
transit
niveli 3
Centrali
kryesor
niveli 2
Centrali
nyjor
niveli 1
Centrali
fundor- vendor
Abonentt
Fig. 4-35. Transmetimi telefonik me shprndarje t elementeve n

form unaze
Rrjetat me pako komutuese pr lidhje lokale LAN jan nj grup i m
tepr kompjuterve personal t lidhur mes veti dhe pajisje periferike t cilat
gjinden n nj lokacion (ndrtes). Rrjetat pr zona t gjra WAN (rajonale, kombtare, ndrkombtare) lidhin rrjetat lokale t kompjuterve me
teknologjin WAN. Rrjetat q vendosen pr zonat e nj qyteti jan rrjetat
MAN. Kto jan lidhje t shpejt n t cilat prdoren kabllo optike. Shembull i rrjetit me pako komutuese sht rrjeti i Internetit n Fig. 4-36.
Digjitalizimi i rrjetave t telekomunikacioneve filloi n vitet e
70-ta t shekullit t kaluar, me zhvillimin e elektroniks dhe shfaqjen e
kompjuterve, por merr hov n vitet e 80-ta dhe 90-ta, kshtu q sot
pothuajse nuk ka transmetim t sinjaleve analoge n rrjetat publike t
telekomunikacionit.
117
Telekomunikacionet
Kah shrbimet
Web
Kah ISP tjera
Linqe pr qasje
Kah ISP tjera
Kah shrbimet
Web
Linqe pr qasje
Fig. 4-36. Rrjeta me pako komutuese: ISP - Internet Servile Provider; PoP - Point of Presence; CR - Core Router; BR
Bored Router; AR Access Router; HR - Hosting
Router
Ekziston dallim mes sistemeve me fibra optike q prdoren n rrjetat
e kompjuterve dhe atyre q prdoren n telekomunikacionet. Gjegjsisht,
n rrjetat kompjuterike do link krkon dy kanale - nj pr drgim dhe nj
marrje. N sistemet e telekomunikacionit prdoret e njjta fibr edhe pr
marrje edhe pr transmetim pr teknika t ndryshme t multipleksimit,
nga t cilat m t zakonshme jan WDM (Multiplex Wavelenght Division
Multipleksim sipas gjatsis valore) dhe DWDM (Dense wavelength- division multiplekxing- multipleksim i dendur sipas gjatsis valore). WDM
DWDM sht teknik e njjt si WDM, por mundson m tepr sinjale
njkohsisht n nj fibr t vetme. Ky multipleksim lejon q njkohsisht t
transmetohen sinjale t ndryshme nprmjet nj fibre por me gjatsi valore
t ndryshme. Dallimet n gjatsin valore jan t madhsis s rendit t
disa nanometrave, por megjithat jan t mjaftueshme q t mos vij deri
te przierja e sinjalit.
118
AKTIVITETE:
T bhen krahasime t kabllove-TK nga prodhues t ndryshm
n varsi t dizajnit t tyre dhe karakteristikave. (prdor katalog nga
interneti);
T shqyrtohet asortimani prodhues i fabriks m t madhe pr
kabllo n Maqedoni, Fabriks pr kabllo Negotina. (prdor katalog
nga interneti).
PRMBLEDHJE:
Vetit e linjave t telekomunikacionit prej telave varen nga materiali , trashsia e pruesit dhe izolimi, si dhe konstruksioni i
elementeve prbrse.
do linj homogjene me dy-prcjells mund t paraqitet me
an t parametrat primar t saj.
Parametrat primar t linjave me tela jan: rezistenca gjatsore,
induktiviteti gjatsor dhe kapaciteti gjatsor i pruesit, si dhe
prueshmria gjatsore e izolimit t linjs.
Kablloja e telekomunikacionit prfaqsohet nga m shum linja t grupuara t mbrojtura nga ndikimet e jashtme mekanike
dhe elektrike.
Elementi baz strukturor i kabllos sht pruesi.
Pruesi i izoluar paraqet prcjells. Prcjellsi (nervi) sht
element themelor i linjs.
ifti paraqet dy prues t izoluar (prcjells). Ekzistojn ifte
simetrik dhe koaksial.
Kabllot e telekomunikacionit mund t shtrohen n m tepr
mnyra: nntoksore (direkt n tok dhe n kanalitzimin kabllor), nn uj dhe ajr.
Kanalizimi kabllor paraqet rrjet t tubave nntoksor n t
cilt shtrohen kabllot.
Nyjet kabllore jan hapsira nntoksore me madhsi t caktuar ku mund t vazhdohen ose t ndahen kabllot.
119
Telekomunikacionet
PYETJE DHE DETYRA

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Nga ka varen vetit e linjave t telekomunikacionit prej telave?

Me ka prcaktohen parametrat primar t linjs?
Si fitohen vlerat e vrtet t parametrave primar t linjs?
ka tregojn parametrat sekondar?
ka sht kabllo e telekomunikacioni?
Cilat jan elementet themelor t kabllos?
far iftesh ekzistojn?
Pse prcjellsit, iftet dhe katrshet mbshtillen?
Pse bhet shnimi- etiketimi i kabllove?
Si shnohen kabllot?
ka sht kanalizimi kabllor?
Rretho prgjigjet e sakta t pyetjeve t dhna:

12. Cila sht njsia me t ciln matet prueshmria gjatsore e nj linje t
telekomunikacionit?
a. simens
[S]
b. om pr metr
[/m]
c. simens pr metr [S/m]
d. om
[]
13. Si matet konstanta e dobsimit-shuarjes n linjn e
telekomunikacionit?
a. decibel pr metr [dB/m]
b. neper
[Np]
c. metr
[m]
d. bell pr metr
[Bm]
14. Cila val prhapet n nj linj-TK?
a. vala alternative
b. vala analoge
c. vala progresive
d. vala drejtkndore
15. Kur nj linj e telekomunikacionit sht e prshtatur?
. prhapen val t qndrueshme
b. prhapen val t reflektuara
c. prhapen val alternative
d. prhapen val progresive
16. far valsh prhapen npr linjat pr readiofrekuenca?
a. valt e reflektuara
120
a. valt direkte
b. valt e qndrueshme
c. valt tangjente
17. Sa sht koeficienti i reflektimit (p) pr linjat q jan t
hapura n fund?
a. p = 0
b. p =
c. p = -1
d. p = 1
18. Sa sht tensionit n linjn e lidhur shkurt n fund?
a. Udal = Ud
b. Udal = Ung
c. Udal = Ur
d. Udal = 0
Detyra 1.
T prcaktohet parametri sekondar impednaca karakteristike e
linjs-TK, duke prdorur vlerat e parametrave primar pr linja t ndryshme
nga tabela 1. (fq. 49)
Detyra 2.
Gjat matjes s shuarjes s nj linje n pun, e cila nuk ka impedanc
t hyrjes dhe daljes t barabart, sht fituar U1 = 3,5V, kurse U2 = 0,5 V.
Nse impedanca e hyrjes sht R = 600 , kurse impednaca e daljes Zng =
150 , t gjendet shuarja e puns.
Detyra 3.
Pr linjn me humbje t prcaktohet funksioni kalimtar nse Zhyr
= 600, kurse Zng= 100, kur tensioni i daljes sht 0,8 V pr tension t
hyrjes prej 4V.
121
5. FIBRAT OPTIKE
jra nga shpikjet teknologjike m t njohura n lidhje me transmetimin e mesazheve sht zhvillimi i sistemeve t komunikimit optik
me fibra optike. Fibr optike (optical fibre) jan linja drite t cilat
e bartin sinjalin e drits nga transmetuesi deri te marrsi n sistemin e
telekomunikacionit optik. Nj fibr sht nj linj, npr t ciln mund t
transmetohen edhe m tepr sinjale t ndryshme n t njjtin drejtim. Fibrat optike ndrtohen nga qelqi special prej dyoksid silici, i cili sht baza e
fibrs n t ciln shtohen okside t fluorit dhe germaniumit. Dyoksidi i silicit (rra) sht material i lir, i cili n natyr gjendet me bollk. Jan zhvilluar teknologji pr prpunimin e fibrave optike gjat s cils pr shkak t
bollkut t lnds s par fibrat jan t lira. Me karakteristikat e tyre dhe me
mimin kabllot optike gjithnj e m tepr i zvendsojn kabllot prej teli.
Fibrat optike t para jan paraqitur para m shum se njzet viteve
dhe kryesisht jan prdorur n telekomunikacione pr lidhjen e centraleve m t mdha telefonike. Ideja e transmetimit t informacionit duke
prdorur dritn ka ekzistuar shum hert, por deri n zbulimin e laserve
(1960) nuk sht gjetur zgjidhje e prshtatshme pr realizimin praktik t
ksaj ideje. Me paraqitjen e laserve filloi zhvillimi i shpejt i sistemeve
t komunikimit optik, kshtu q sot ato prdoren pr transmetimin e nj
numri t madh t mesazheve n formn e sinjaleve digjitale.
Prbrsit baz t sistemit optik pr transmetim jan transmetuesi,
linja optike dhe marrsi. Prve ktyre pjesve, n sistem ka: prforcues
(amplifikues) t sinjalit t drits, modem pr digjitalizimin e sinjalit, nse
bartim sinjal optik digjital; multipleksues i cili mundson transmetimin e
m tepr sinjaleve n t njjtn koh dhe t tjer. Pjesa m e madhe e ktyre
pajisjeve shtes jan elektrike. Deri m tani, nuk ekzistojn rrjeta t telekomunikacioneve t cilat jan plotsisht optike. Prdoren edhe t ashtuquajturat rrjeta hibride, n t cilat pjesa transmetuese sht nj sistem optik q
kalon n sistem elektrik, duke lidhur transmetuesin dhe marrsin.
122
5. Fibrat optike
Fibrat optike jan pjes e sistemit optik. do sistem optik ose

i fibrave prbhet nga tre pjes themelore: transmetuesi (emetuesi),
gjegjsisht burimi i drits (diod LED ose laserike), fibra optike dhe
marrsi (ndonj lloj foto sensor).N sistemin optik t komunikimit, n
dalje t transmetuesit, me ndihmn e konvertuesit elektro-optik, laserve
dhe diodave t drits, sinjali elektrik konvertohet n sinjal drite, kurse n
hyrje t marrsit, duke prdorur nj foto detektor, sinjali i drits kthehet
prsri n elektrik. Duke pasur parasysh se n fibrn optike vjen deri te
dobsimi i sinjalit, n distanca t caktuara vendosen prforcues rigjenerator. Paraqitje skematike e sistemit t komunikimit optik sht treguar
n Fig. 5-1.
Transmetim optik
Transmetim optik
Fibr optike
Transmetues
optik
(LD)
(LED)
Transmetim optik
Marrs
optik
(APD)
(PIN)
Fig. 5.1. Sistemi i komunikimit optik

Sot, termi linj optike nnkupton fibr optike me dimensione
mikroni. Dallimi kryesor mes linjs s drits dhe pruesve t bakrit sht
se ktu transmetohet rreze drite. Npr fibrat optike drita prhapet me
reflektim total, q do t thot se rrezja e drits lviz mes dy siprfaqeve
kufizuese t fibrs. Gjat ksaj paraqiten t gjitha fenomenet q jan
karakteristik pr prhapjen e valve n siprfaqen kufizuese: reflektimi,
thyerja, difraksioni dhe t tjera. Kushti q duhen t plotsohet q t vij
deri te prhapja e informacionit npr fibr optike, mes dy siprfaqeve
kufizuese (t cilat jan t bra nga qelqi), sht q indekset e thyerjes
s tyre t jen n2<n1 (n2 sht indeksi i thyerjes i shtress s jashtme t
mbshtjellses).
123
Telekomunikacionet
Fig. 5-2. Tuf e m shum fibrave optike

Karakteristika kryesore t fibrave optike jan:
fibrat optike prdoren pr transmetimin e nj numri t madh

t t dhnave (nga 100Mbps deri n 1Gbps);
sinjali mund t transmetohen n distanca t mdha, pa pasur

nevoj paraprakisht pr prforcim;
dobsimi (shuarja) e sinjalit sht shum e vogl;
pr shkak t gjersis s madhe t brezit t lshimit, kapaciteti

i informacionit sht i madh;
pr shkak t karakterit dielektrik t fibrs linjs optike, fibrat

optike jan rezistente ndaj pengesave t ndryshme t natyrs
elektromagnetike;
pr shkak t gjatsis valore t vogl t sinjaleve prej rreth 50

m (zona ultraviolete) deri n rreth 100 m (zona infrared)
elementet e sistemit t transmetimit kan dimensione dhe
pesh relativisht t vogla; dhe
fibrat optike punojn n parimin e reflektimit total.

Fibrat optike grupohen n varsi t mnyrs s prdorimit. Tuf e
m tepr fibrave optike sht paraqitur n Fig. 5-2.
5.1 STRUKTURA E FIBRAVE OPTIKE

Fibrat optike jan filamente qelqi (fije) me dimensione mikroni me
t cilat realizohet transmisioni i sinjaleve. Ato jan t holla, fibra elastike dhe t forta prej qelqi q nuk kan struktur homogjene. Fibrn optike
e prbjn dy pjes themelore: brthama (core) dhe mbshtjellsja (caldding). T dy pjest (brthama dhe mbshtjellsja) jan prej qelqi, por me
dallime t vogla n strukturn kimike, indeksin e thyerjeve dhe vetit e
tyre. Q t mbrohet nga ndikime t jashtme, fibra vendoset n mbules
124
5. Fibrat optike
plastike, gjegjsisht tub mbrojts, i cili siguron mbrojtje mekanike. Mbrojtja bhet me dy shtresa: tubi (buffer) dhe tubi mbrojts (jacket).
Fig. 5-3.
Pjest prbrse t linjs optike:

fibra optike (1), brthama (2), mbshtjellsja
(3), tubi dhe (4) tubi mbrojts
Fibra optike (brthama dhe mbshtjellsja) dhe mbrojtja (tubi dhe

tubi mbrojts), gjegjsisht t katr shtresat krijojn kabllo optike. Prerja
trthore e fibrs optike dhe pjest e saj prbrse pr mbrojtje, gjegjsisht
linja optike jan paraqitur n Fig. 5-3.
Drita udhton npr brtham sipas parimit t reflektimit t
brendshm. Kur udhton nprmjet materiale me indekse t ndryshme t
thyerjes, drita gjithmon e ndryshon drejtimin e lvizjes s saj. Kur drita
udhton nga materiali me indeks t thyerjes m t ult drejt materialit me
indeks m t lart, ajo thyhet kah normalja. Nse drita udhton nga materiali me indeks t thyerjes m t lart drejt materialit me indeks m t ult,
ajo largohet nga normalja. Nse indeksi i thyerjes i brthams sht n1, kurse indeksi i thyerjes i mbshtjellses n2 , ather kur n2 <n1 n brthamn e
linjs optike do t ket reflektim, i treguar n Fig. 5-4.
Fig. 5-4. Prhapje me reflektim total

125
Telekomunikacionet
Indeksi i thyerjes sht numr i cili nuk sht i prcaktuar me njsi

matse, kurse e paraqet raportin mes shpejtsis s drits n vakum dhe
shpejtsis s drits n materialin e dhn.
Shpejtsia me t ciln drita udhton npr brthamn e fibrs optike sht e caktuar me indeksin e thyerjes (n) t brthams.
Gjat transmetimit t drits npr brthamn optike, paraqitet
efekti i reflektimit (refuzimit) dhe thyerjes (mnjanimit) t drits. Kndin
e thyerjes 2 mund ta prcaktojm n varsi t indekseve t thyerjes dhe
kndit t rnies 1 si:
sin2 =(n1/n2) 1 .............................................................................. (5-1)
Reflektimi sht rezultat i refuzimit t drits nga siprfaqja kufizuese mes brthams dhe mbshtjellses. Thyerja shpjegohet si efekt
i mnjanimit t drits gjat goditjes s saj n zonn kufitare midis
brthams dhe mbshtjellses, gjat s cilt drita e thyer vazhdon t
lviz npr mbshtjellse. Nse paraqitet thyerja n linjn optike, kjo
do t thot humbje e drits, gjegjsisht t informacioneve nga mesazhi
q bartet.
5.2 LLOJET E FIBRAVE OPTIKE

Ekzistojn numr i madh grupeve dhe nngrupeve t fibrave optike,
por m shpesh prdoren dy ndarje:
multi-mode - MM (multi-mode optical fibre)
mono-mode - SM (singl- mode optical fibre)
Mode sht do rrug q e kalon do rreze e drits kur do t vendoset
n brtham.
Fibra brthama e s cils ka diametr m t madh dhe transmeton
m shum rreze drit me gjatsi valore t ndryshme quhet fibr optike
multi - mode (MM). Nse brthama e fibrs q ka diametr t vogl dhe
npr t prhapet drit vetm npr boshtin e saj, gjegjsisht n linj t
drejt, fibrat e tilla quhen fibra optike mono mode (SM).
Diametri i brthams s fibrs mono-mode zakonisht sht 9 m,
kurse diametri i fibrs dhe mbshtjellses rreth 125 m.
Diametri i brthams s fibrs multi-mode sht prej 50 m ose
62,5 m, kurse diametri i prgjithshm i fibrs rreth 125 m. Diametri i
brthams s fibrs multi-mode mund t jet edhe deri n 100 m. N t
tilla raste, diametri i fibrs sht 140m. S bashku me mbrojtjen primare
126
5. Fibrat optike
nga plastika, diametri arrin trashsi t fijes s flokve t njeriut. (rreth

250m).
N (Fig. 5-5-a) tregohet prerja trthore s bashku me rrugt e rrezeve t drits n fibrat optike multi-mode, kurse n (Fig. 5-5-b) n fibra
optike mono-mod.
N fibrat multi-mode, diametri i brthams sht m i madh, kurse
m i madh sht edhe numri i rrezeve q prhapen npr fibr. Gjat transmetimit sht e mundur q rrezet t prplasen dhe t vij deri te interferenca e tyre, gjegjsisht asgjsimi, dhe me kt edhe shuarja e tyre. Pra, n
fibrat multi-mode shuarja sht me e madhe, dhe me kt m t vogla jan
edhe distancat q mund t lidhen me to (deri n 2 km), pr dallim nga fibrat mono-mode q prdoren pr transmetim n disa dhjetra kilometra pa
regjenerator. Gjithashtu, sinjali i daljes shum m tepr deformohet n fibrat multi-mode, kshtu q probabiliteti pr gabime gjat dekodimit sht
m i madh, gjegjsisht rritet gabimi n bita BER (Bit Error Rate).
(a)
mode
brtham
fibr multi-mode
mbshtjellse
(b)
fibr mono-mode
brtham
Fig. 5-5. Fibr optike multi-mode dhe mono-mode

Procesi teknologjik pr prodhimin e fibrave optike sht thjeshtuar dhe me kt edhe m i lir, nse prodhohen fibra me diametr
m t madh t brthams. N fibr m t gjer m leht futet drita
dhe emetuesi nuk sht shum i fokusuar dhe m leht i pranon mesazhet. I gjith sistemi optik sht m i lir, kshtu q sistemet e tilla
sot prdoren n rrjetat kompjuterike lokale. Me standardin ISO 11801,
me t cilin prcaktohet struktura e rrjetave LAN, rekomandohen fibra
multi-mode, edhe at me diametr prej 62,5 m (mbshtjellsja sht
127
Telekomunikacionet
125 m, kshtu q kto fibra shnohen si 62,5/125). Pr distanca m t

mdha n telekomunikacione rekomandohen fibra optike mono-mode
me shenjn 8/125, q do t thot me diametr t brthams prej 8m
dhe mbshtjellse prej 125 m.
5.3 METODAT E TRANSMETIMIT NPR

FIBRAT OPTIKE
T gjitha fibrat optike kan brtham prej qelqi q ka indeks
t caktuar t thyerjes, dhe mbshtjellse q ndodhet rreth brthams.
Mbshtjellsja sht gjithashtu prej qelqi, por me indeks tjetr t thyerjes.
Drita nga burimi vjen n brtham, por n nj knd t caktuar q t vij
deri te reflektimi total.
Varsisht nga struktura, mnyra e reflektimit nga siprfaqja kufizuese dhe diametri i fibrave optike, dallojm tre lloje t fibrave optike:
fibra optike multi-mode me indeks t thyerjes shkall-step;
fibra optike multi-mode me indeks t thyerjes gradual-gradient, dhe
fibra optike mono-mode me indeks t thyerjes shkall.
N Fig. 5-6 mund t shohim parimin e transmetimit me an t fibrave
optike.
Fibra multi-mode me indeks t thyerjes shkall ka diametr
prej 100 m deri n 970m dhe mund t ndrtohet prej qelqi, PVC ose
nga plastika. Brthama dhe mbshtjellsja kan indekse t ndryshme t
thyerjes. Brthama sht e br vetm nga nj material, indeksi i thyerjes
i brthams sht n1, kshtu q rrezja e drits prmes fibrs prhapet n
materialin e njjt dhe shtegu i saj sht vij e drejt, kurse kur arrin n
siprfaqen kufizuese reflektohet totalisht nga ajo. Kto jan t ashtuquajturat fibra me indeks-step.
Pasi q diametri i brthams sht i madh, prmes fibrs njkohsisht
prhapen shum mode t ndryshme. Si rezultat i ksaj, kemi zgjerim t
konsiderueshm t impulsit n daljen e fibrs.
Fibra multi-mode me indeks t thyerjes gradient. N qoft se
brthama sht e br prej qelqi me indeks t thyerjes q nuk sht i njjt
n t gjitha pikat, ather edhe shtegu i rrezes nuk do t jet i vij e drejt.
N do vend ku ndryshon indeksi i thyerjes sillet si siprfaqe kufitare e
vogl q e reflekton rrezen. N fibrat multi-mode me indeks t thyerjes
128
5. Fibrat optike
gradient, qendra e brthams ka indeks t thyerjes m t madh nga skajet

e saj. Indeksi thyerjes gradualisht zvoglohet duke shkuar nga qendra drejt
pjesve t jashtme t brthams. Prandaj, drita q udhton npr qendr
t brthams udhton m ngadal se drita q kalon n skajet e brthams.
Drita q reflektohet nga pjest kufitare ka rrug m t gjat, por udhton
me shpejtsi m t madhe, kshtu q n dalje do t arrij n t njjtn koh
me dritn q udhton prmes qendrs. Me kt sht zvogluar zgjerimi i
padshiruar i impulsit.
impuls
hyrs
impuls
hyrs
impuls
hyrs
impuls
dals
multi-mode me indeks t
thyerjes step
muli-mode me indeks t
thyerjes gradient
impuls
dals
impuls
dals
fibr mono-mode
Fig. 5-6.
Lloje t fibrave optike: multi-mode me indeks t thyerjes step; multi-mode me indeks t thyerjes gradient, dhe
fibra mono-mode
Fibra mono-mode me indeks t thyerjes step ka brtham me

diametr prej 8-10 m. Indeksi i thyerjes i brthams sht vetm pak m
i madh se ai i mbshtjellses dhe nuk ndryshon n funksion t rrezes s
brthams. Diametri i brthams sht aq i vogl sa q mund t transmetoj
vetm nj mode, me ka n mas t madhe sht zvogluar zgjerimi i impulsit n dalje.
5.3.1 Dritaret optike

Pr transmetim t sinjaleve optike sot prdoret drita gjatsia valore
e s cils sht n kufijt mes brezit t drits s dukshme dhe infrared ku
sht vrejtur se drita me gjatsi valore t caktuar (frekuenc) gjat kalimit
129
Telekomunikacionet
prmes fibrs optike dobsohet (shuhet) m pak se t tjerat. Gjatsit valore q prdoren n telekomunikacionet optike n t cilt ka dobsim t
vogl t sinjalit t drits quhen dritare optike.
Nse kryejm matje, ashtu q n fillim t fibrs optike, saktsisht t
gjat nj kilometr, do t vendosim emetues t sinjaleve optike me gjatsi
vale 0,70 m dhe do ta prcaktojm fuqin n fund n marrs t caktuar. Pastaj do t mas fuqin e sinjalit optik n mes t transmetuesit dhe
marrsit. Matjen e prsrisim kshtu q e zvendsojm iftin transmetues- marrs me t ri q punon n gjatsi valore prej 0,75 m dhe prsri
matim. Pastaj prsri e zvendsojm iftin transmetues-marrs me ifte
t reja q punojn n 0,80 m. N kt mnyr i matim t gjitha gjatsit
valore n brezin prej 0,70 m deri n 1,60 m, me hap prej 0,05 m.
Kshtu vlerat e matura i paraqesim grafikisht, kshtu q tregohet varsia e
ndryshimit t shuarjes n gjatsi njsi, gjegjsisht shuarja gjatsore (dB/
km). Varsia grafike e shuarjes gjatsore nga gjatsia valore sht treguar
n Fig. 5-7.
N grafik dallojm zona t gjatsis valore ku shuarja sht dukshm
m e vogl se sa n t tjerat. Kto zona quhen dritare optike.
Fig. 5-7. Varsia grafike e shuarjes gjatsore nga gjatsia valore
130
5. Fibrat optike
Dritarja e pare optik sht n 0,85 m, dritarja e dyt optike sht

n 1,3 m dhe n rreth 1,55 m sht dritarja e tret optike. Pr transmetimin e sinjaleve optike prdoren transmetues dhe marrs t cilt emetojn
drit me gjatsi valore t cilat ndodhen n dritaret optike. M mir sht
kur e shfrytzojm dritaren e tret optike, nse mimet e transmetuesit dhe marrsit q punojn n kt dritare optike nuk jan t lart. Me
prsosjen dhe uljen e kostos s komponentve optik, n vend t dritares
s par optike prdoret dritarja e dyt optike, kurse sot prdoret i gjith
brezi i frekuencave t dritares optike t dyt dhe t tret.
sht e mundur q njkohsisht t transmetohen m tepr sinjale t drits me gjatsi valore t ndryshme n nj dritare optike. Ather
m mir shfrytzohet potenciali i fibrave optike. Pr realizimin e ktij
transmetimi prdoren transmetues q japin sinjale me spektr t ngusht,
t cilat ndrlidhen njri me tjetrin, kurse gjat ksaj nuk ka przierje t
sinjaleve. Sistemet optike t cilt jan t realizuar n kt mnyr kryejn
multipleksimin e gjatsive valore dhe quhen sisteme WDM (Wavelength
division mulltiplex). Ky sht nj multipleskim n frekuenc. N Fig. 5-8
tregohet sistemi WDM me tre sinjale spektrat e t cilve nuk prputhen.
Dritat jan me ngjyra t ndryshme ose gjatsi valore dhe secila prej tyre
bart kanal t ndryshm t t dhnave.
Fig. 5-8. Sistemi WDM me tre sinjale
131
Telekomunikacionet
DWDM (Dense wavelength-division multiplexing) sht sistem pr

transmetim t dendur t rrezeve t drits me frekuenca t ndryshme nga 4
dhe m tepr gjatsi valore n dritaren e tret optike, n t ciln kryesisht
prdoren prej 16 deri 40 gjatsi valore t ndryshme. N laboratort e Bell-it
n vitin 1997 u demonstrua prdorimi i sistemit WDM me 100 rreze, gjat
s secils secila punonte me 100Gbps. N prdorime komerciale gjinden
sisteme me 80 kanale prej 100Gbps. N sistemet m t reja numri i frekuencave, gjegjsisht ngjyrave, sht deri n 160. N planifikim jan edhe
sistemet me 240 gjatsi valore t multipleksuara. N Fig. 5-9 tregohet multipleksimi n koh pr transmetim DWDM.
Fig. 5-9 Multipleksimi n koh pr transmetim DWDM

Zbatim t madh kan edhe sistemet me 8 gjatsi valore CWDM
(CoarseWDM). Ata kan mim m t ult sepse nuk kan nevoj pr laser
t qndrueshm n temperatur.
5.4 KONVERTUESIT ELEKTRO-OPTIK

N sistemet optike t komunikimit sinjali elektrik n dalje t emetuesit, me ndihmn e konvertuesve elektro-optik (laserve dhe diodave
t drits), konvertohet n sinjal t drits, kurse n hyrje t marrsit, me
ndihmn fotodetektorve, sinjali i drits konvertohet n elektrik. Pra fotoelementet luajn nj rol dhe vend t rndsishm n sistemet me fibra. Pajisje optike m shpesh t prdorura t cilat sinjalin elektrik nga transmetuesi
e konvertojn n drit jan:
LD (Laser Diode) burime t drits koherente t cilt jan m

t fuqishm, por m pak t besueshm dhe m t shtrenjt;
LED (Light Emitting Diode) burimet t drits jo koherente t

cilt jan m dobt, por shum t sigurt dhe m t lir.
132
5. Fibrat optike
Kur transmetimi sht me sinjale t moduluar n amplitud, ather

bhet ndryshimi i intensitetit t drits t burimit t drits, kurse kur transmetimi sht me sinjale digjitale t moduluar, ather kemi impuls t drits
me gjatsi ose pozit t ndryshueshme. N Fig. 5-10 sht treguar nj kabllo
optike me fotoelement diod LED.
Fig. 5-10. Kabllo multi-mode me diod LED fotoemetuese

Si marrs optik n ann e transmetuesit prdoren detektor t
ndjeshm ndaj drits, n t cilt kryhet konvertimi i drits n sinjal elektrik. N ann e marrjes zakonisht prdoren:
Fotodioda PIN,
APD (Avalansh Photo Diode) fotodioda ortek;

Drita q prdoret pr bartjen e informacioneve sht n brezin prej
1014Hz deri n 1015Hz ose (300nm deri n 3m). N kt brez prdoren
disa pjes ose dritare, t tilla si:
dritarja e par (FWfirst window) n 850nm;
dritarja e dyt (second SW) n 1.300nm;
dritarja e tret (TWthird window) n 1.500nm
dritare e dyfisht (DWdouble window), gjegjsisht kombinim
i dy dritareve.
5.4.1 Fotodioda
Fotodiodat jan elemente gjysmprues n t cilt prueshmria
elektrike ndryshon n varsi t drits. Gjat polarizimit invers rrjedh
rrym shum e vogl e errsirs, kurse n polarizim direkt intensiteti i
rryms elektrike sht n raport t drejt me dritn. N diodat e silicit
ndjeshmria sht m e madhe pr gjatsin valore prej rreth 900nm. N
krahasim me fotorezistort, fotodiodat kan karakteristik t frekuencave
shum t mir (inercion m t vogl), kurse varsia e rryms nga fluksi i
drits sht linear.
133
Telekomunikacionet
S errsirs, n varsi nga temperatura dhe nga vlerat e tyre t vogla.

Prandaj fotodiodat zakonisht jan n lidhje me prforcues transistorsh.
5.4.2 Dioda-LED
Dioda e drits ose LED (Light Emitting Diode) sht nj element
gjysmprues me nj kalim n t cilin energjia elektrike konvertohet n
energji drite.
Funksionimi i diods LED sht i anasjellt me funksionimin e
fotodiods. Kur ajo sht e polarizuar direkt, gjegjsisht ku anoda sht
n potencial m t lart se katoda, dioda emeton drit. Gjat prplasjes s
elektroneve me atomet vjen deri te lirimi i energjis, d.m.th fotoneve (grimca elementare t drits). Ky fenomen quhet efekti elektrolumineshencs, i
cili paraqitet n t gjitha kalimet pn, por leht vrehet vetm n materiale t
caktuara gjysmprues. E far ngjyre do t jet drita, varet nga materiali
nga i cili sht ndrtuar dioda. Pr shembull, arsenit i galiumit jep dritn
infra t kuqe, fosfidet e galiumit japin dritn e dukshme me ngjyr t kuqe,
ndrsa fosfidet e galium arsenit, n varsi nga sasia e fosforit, mund t ken
drit t gjelbr ose t verdh. Diodat infra t kuqe prdoren n telefonat
celular, komanduesit nga largsia, sensort, n robotik, pr incizime
natn etj. do diod ka rrymn e vet t puns (e rendit t madhsis prej
20mA), gjat s cils dioda ndrion m fort. N rryma t vogla dioda ose
ndrion m pak ose nuk ndrion, kurse n rryma m t mdha mund t
dmtohet. N kt rrym t puns prshtatet edhe tensioni i puns prkats
(LED e kuqe UD=1,6V; LED potokalli UD =2V; LED e gjelbr UD = 2,4 V;
LED e kaltr UD = 3,4 V).
Diodat ndriuese montohen n shtpiza plastike ose metalike
n form cilindrike, siprfaqja e siprme e t cilave sht nga materiali
i tejdukshm, shpesh mund t shtohet shirit ose filtr optik, i cili do t
ndryshoj ngjyrn e drits. Ant e mir t diods LED jan: puna me tensione t vogla dhe konsumim t ult t fuqis, shpejtsia e madhe n reagim,
jetgjatsi t madhe, zon t gjer t temperaturs s puns, rezistenc t
lart mekanike. Mangsi jan: varsia temperaturore e fuqis nga rrezatimi
i drits dhe ndjeshmria e gjat rritjes s tensionit dhe rryms.
134
5. Fibrat optike
5.4.3 Lasert
Lasert jan gjenerator optik cilsor t valve monokromatike dhe
koherente t drits, n pjesn e dukshme, infra t kuqe dhe ultraviolet t
spektrit, t fituara me ndihmn e emetimit t stimuluar. Emri LASER (Light
Amplification by Stimulated Emission of Radiation) do t thot prforcim i
drits me emetim t stimuluar t rrezatimit.
Laseri i par i cili punon n zonn e optike sht laseri i rubinit i
ndrtuar n vitin 1960.
Lloje t laserve. N praktik prdoren m tepr lloje t laserve.
N varsi t mjedisit aktiv, lasert mund t ndahet n laser me mjedis t
ngurt, t lngshm ose t gazta. N grup t veant t laserve numrohen
lasert gjysmprues.
Sipas metods s ngacmim t atomeve, lasert mund t jen: optik, termik, kimik, lasert q i ngacmojn atomet me tufa elektronike me
energji t lart, lasert me elektro-jonizim etj.
Varsisht nga prbrja e brendshme e mjedisit aktiv, laser mund
t ndahet n: atomik, molekular dhe jonik, kurse sipas regjimit t puns
n: laser t vazhdueshm (Laseri He-N), impulsiv (i rubinit) dhe laser
impulsivo-periodik. Sipas zonn spektrale t gjenerimit lasert punojn
n spektrin: infrared (t afrt dhe t largt), t dukshm, ultravjollc dhe
rntgen.
N varsi t shprndarjes s drits, lasert mund t jen: t
vazhdueshm dhe impulsiv. N lasert e vazhdueshm drita sht e vazhdueshme n varsi t kohs, kurse n impulsivt drita ndryshon n mnyr
periodike me kohn. Lasert me rrezatim t vazhdueshm zakonisht jan
me fuqi t vogl (deri 100mW) dhe zakonisht jan n brezin e kuq ose
infrared t drits. Si materie aktive, dhe njkohsisht edhe si gjenerator,
prdoren pllaka gjysmpruese (n anglisht chip) t llojit GaAs, InP,
GaSb. Ato prodhohen masovikisht dhe gjersisht prdoren pr shkak t
teknologjis s thjesht t prpunimit dhe mimit t ult.
Pjes themelore prbrse t do laseri jan:
- mjedisi i puns mjedisi aktiv ku ka kushte pr polarizim invers
t niveleve t energjis, dhe me kt edhe pr t krijuar emetim t
stimuluar;
- sistemi i ngacmimit ose ndriimi impulsiv i atomeve (pr t krijuar
polarizimin invers n mjedisin aktiv);
135
Telekomunikacionet
- rezonator optik pasqyr pr t ndar rrezet e fotoneve n drejtimin

e zgjedhur dhe formimin e nj rreze drite koherente me nj gjatsi
vale t caktuara; dhe
- sistemi i ftohjes.
Skema optike e sht treguar n Fig. 5-11.
NDRM MPULSV
MJEDS AKTV
PASQYRA
100%
PASQYR
GJYSMLSHUESE
Fig. 5-11. Skema e laserit

Rrezatimi laserik paraqitet si rezultat i rikombinimit t elektroneve dhe vrimave n vet gjysmpruesin kur n skajet e tij do t vendoset
tension prkats. Gjatsin valore nominale t emetimit (ngjyrn) e definon lloji i gjysmpruesit dhe rryma e cila kalon npr t njjtin, si dhe
temperatura.
Vetit themelore t drits s laserit, si jan: koherenca kohore hapsinore, monokromatizmi i madh, divergjenca e vogl , intensiteti
i madh dhe fokusimi i leht n siprfaqe t vogla, kan gjetur zbatim t
madh n shkenc dhe teknik.
Pr shkak t koherencs s lart, drita laser sht m e mir pr
modulim nga radiovalt. Pasi q drita laser ka miliona her frekuenc m
t lart se radiovalt, m i madh sht edhe numri i informacioneve (tonit
dhe figurs) q transmetohet. Ekzistojn linja drite shum kanalesh (kabllo
optike) prmes t cilave transmetohet tufa e drits laserike.
136
5. Fibrat optike
5.5 KARAKTERISTIKAT E TRANSMETIMIT

T FIBRAVE OTPIKE
Karakteristikat e transmetimit definojn linjat optike dhe
prdorimin e tyre. Karakteristikat tipike t transmetimit t fibrave optike
jan: hapja numerike, shpejtsin e prhapjes, shuarja, dispersioni, gjersia
e brezit t lshimit dhe numri i modeve.
mbshtjellsi
Hapja
numerike
brthama
Fig. 5-12. Hapja numerike

Nj faktor i rndsishm q ndikon n sjelljen e drits brtham
sht hapja numerike apo apertura numerike (NA) e fibrs. Q t fitohet sa
m shum drit laseri n marrs, sht e nevojshme q t prdoret metod
sa m efikase pr futjen e drits n brtham. Hapja numerike sht zona
para fibrs optike n t ciln bien rrezet e drits. N Fig. 5-12 tregohet
hapsira e futjes s mundshme.
Hapja numerike mund t mendohet si gyp kryesor para brthams
i cili e on dritn brenda. do rreze e drits q hyn me knd m t madh
se kndi i caktuar nga gypi, do t humb n mbshtjellse, sepse nuk do t
reflektohet nga siprfaqja kufizuese mes brthams dhe mbshtjellses, por
ajo do t shprbhet dhe do t udhtoj npr mbshtjellse.
N fibrat optike multi-mode n t cilat futen m tepr rreze drite, t
gjitha ato kan knd rns t ndryshm. Knd i rnies n hapsirn e hapjes numerike prcakton edhe modin, shtegun e lvizjes npr fibr optike
q prhapet me reflektim total. Hapja numerike e fibrs optike varet nga
indeksi i thyerjes s brthams (n1) dhe i mbshtjellses (n2).
NA = sin =
(n1 )2 (n2 )2
..................................................... (5-2)
137
Telekomunikacionet
Nga indeksi i thyerjes n varen edhe disa parametra t fibrs optike,

si jan:
Shpejtsia e prhapjes - shpejtsia e prhapjes prmes fibrs optike
sht e njjt me shpejtsin e drits, por varet n raport t zhdrejt nga
indeksi i thyerjes s mjedisit npr t cilin prhapet, gjegjsisht, brthama
=C0n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .(5-3)
ku C0 sht shpejtsia e drits.
Dispersioni sht fenomeni i zgjerimit t impulsit t drits kur ai
udhton npr fibrn optike. Dallojm dispersion modal, dispersion material dhe dispersion valor.
Dispersioni modal paraqitet vetm n fibrat multi-mode. Ai sht
rezultat i asaj se drita kalon rrug t ndryshme npr fibr dhe n skajin e
largt arrin me vones t caktuar.
Dispersioni material paraqitet pr shkak se drita me gjatsi valore
t ndryshme lviz me shpejtsi t ndryshme npr fibr.
Dispersioni valor sht dispersioni m i rndsishm n fibrat mono-mode. Ai paraqitet pr shkak se drita udhton me shpejtsi t
ndryshme npr brtham dhe mbshtjellse.
Shuarja e drits sht po ashtu nj parametr i rndsishm gjat
transmetimit npr fibrat optike. Kur drita udhton npr brtham, shuarja mund t shkaktohet nga katr arsye: absorbimi, shprndarja, makro
mbshtjellja dhe mikro mbshtjellja.
Absorbimi paraqitet si pasoj e ekzistencs s papastrtive t
shprndara n bazn e qelqit.
Shprndarja paraqitet kur drita godet n pozit t caktuar n materialin me dendsi t ndryshme.
Makro mbshtjellja sht mbshtjellja e fibrs optike q sht m e
madhe se sa rrezja e lejuar e mbshtjellses s fibrs, dhe e cila shkakton q
drita ta lshoj brthamn dhe t udhtoj npr mbshtjellse (zakonisht,
mbshtjellja ndodh pr shkak t instalimit t keq).
Mikro mbshtjellja sht shtrembrim mikroskopik n fibrn optike e cila shkakton q drita ta lshoj brthamn dhe t udhtoj npr
mbshtjellsen (mikro mbshtjellja sht rezultat i problemeve t caktuara
n procesin e prodhimit). Burimi optik dhe marrsi duhet t jet i lidhur
me fibrn e njjt.
138
5. Fibrat optike
Gjersia e brezit t lshimit t linjave optike e prcakton brezin e

frekuencave n t cilin amplitudat e impulseve nuk zvoglohen pr gjysm,
gjegjsisht zvoglim pr 3dB. Gjersia e brezit sht e lidhur ngusht me
dispersionin n linjn optike dhe pr disa linja optike sht:
n fibrat optike multi-mode me t thyerjes step, brezi i lshimit

sht disa dhjetra MHZ n 1 km;
n fibrat optike multi-mode me indeks t thyerjes t vazhduar,

gradual, brezi i lshimit sht disa qindra MHZ n 1 km;
n fibrat optike mono-mode me indeks t thyerjes shkall (step

indeks), brezi i lshimit sht mijra MHZ n 1km.
Ky produkt e prcakton cilsin e transmetimit npr linj optike. Pr shembull, linj optike me brez lshimi prej 200 MHz n 1km, ka
aftsin pr t transmetuar: 200MHz n 1 km, 400MHz n 0,5 km, ose
100MHz n 2 km.
Numri i modeve kryesore n fibrat optike varet nga: diametri i
brthams, gjatsia valore dhe nga hapja numerike.
5.6 MODULET OPTIKE

Moduli optik sht grup i fibrave optike t cilat n mnyr t caktuar jan t bashkuara s bashku dhe jan t vendosur n mbshtjellse
mbrojtse. do fibr sht e mbrojtur mekanikisht me mbshtjellse t nj
lloji t plastiks. Mnyra se si fibra sht vendosur n mbrojtse prcakton
se ku mund t prdoret moduli, a sht i mir pr instalim n nj ndrtes
ose mund t instalohet jasht.
Modulet kan dizajne t ndryshme q e prcaktojn rezistencn
mekanike t tyre. Mes brthams dhe mbshtjellses mbrojtse ndodhet
tubi ose bufferi.
Sot prdoren tre lloje themelore t moduleve:
Moduli klasik - n t cilat fibrat optike jan rregulluar lirshm n
rrath koncentrik (Fig. 5-13-a);
Modul n form shiriti - n t cilin fibra t caktuara t mbrojtura dhe
t pambrojtura jan t vendosura n shirita t veant t alumini t
plastifikuar ose poliester (Fig. 5-13-b);
Modul n form ulluku - n t cilin fibrat jan t vendosura lirshm
n ulluqe n periferi t mbajtsit cilindrik nga plastika. Forma e ulluqeve mund t jet drejtkndshe, trekndshe dhe gjysmrreth.
139
Telekomunikacionet
Zakonisht sht n prbrjen e tyre q t ket nj element t shkarkimit mekanik, pr shembull, tela eliku (Figura 5-17).
(a)
(b)
Fig. 5-13. Module optike (a) moduli klasike, (b) moduli
n form shiriti
N modulet q prdoren vetm pr montim t brendshm, kjo

mbshtjellse mbrojtse sht e vendosur direkt n fibr dhe sht e lidhur
ngusht me t (tight buffer ose tub i ngurt).
lng i
mpiksur
bufer i
but
bufer i
fort
()
(b)
Fig. 5-14. Dizajni i fibrave optike (a) tub i ngurt, (b) tub i but
N modulet q jan pr instalim t jashtm mes fibrs dhe
mbshtjellses gjendet shtres prej mass amorfe (loose tube) apo tub
i but-i lirshm. N Fig. 5-14 tregohen dy lloje t dizajnimit t moduleve optike. Me ndryshimin e temperaturs vjen deri te zgjerimi dhe plasja
e mbrojtjes. N tubin e but pjes e shtypjes shkon n masn e mpiksur,
kshtu q ky lloj i moduleve mund t prdoret pr instalimin t jashtm.
140
5. Fibrat optike
5.7 KABLLOT OPTIKE

Kabllo optike sht nj grup i m tepr moduleve optike t cilt jan
t bashkuar n mnyra t caktuara. Pra, t gjitha kabllot optike prbhen
nga dy ose m shum fibra (ka 60 ose m shum). Fibrat optike dhe modulet optike n kabllo mund t vendosen n mnyra t ndryshme. N varsi
t shprndarjes s tyre, kabllot mund t ndahen n dy grupe: kabllo me
struktur t fort dhe kabllo me struktur t but. N Fig. 5-15 tregohen
disa realizime t kabllove optike.
Fig. 5-15. Kabllo optike

Pr kabllot me struktur t fort karakteristike sht sa vijon:
Mbrojtja primare sht nga silikoni shum i but, rrshira ose nga
akrila, me nj trashsi prej 0,1 mm deri n 0,2 mm.
Direkt mbi mbrojtsen primare gjendet shtresa e mbrojtjes sekondare nga poliesteri, poliamidi ose polyolefini, me trashsi prej 0,1 deri
n 0,3 mm.
Diametri i prcjellsit optik sht zakonisht nga 0,6 deri n 1,2 mm.
N Fig. 5-16 sht paraqitur prerja trthore e nj kabllo optike me
vendosje koncentrike t fibrave, ku me 1 sht paraqitur mbshtjellsja
mbrojtse, me 2 masa e mpiksur, me 3 fibra optike dhe me 4 gypi i
plastiks. N kto kabllo mund t arrihet densitet i lart i paketimit t fibrave dhe lakueshmri e lart. Kto kabllo durojn peshn e goditjeve dhe
shtypje t larta koh shkurtra. Q t mund t durohen temperatura shum
t ulta dhe t larta, prpunimi i fibrave optike krkon saktsi gjeometrike
t madhe dhe njtrajtshmri t karakteristikave fizike t mbrojtjes primare
141
Telekomunikacionet
dhe sekondare. Kabllot e tilla mund t punojn n brez t temperaturave

prej -550C deri n +700C.
Fig. 5-16. Kabllo optike me fibra t vendosura n mnyr

koncentrike
Kabllot me struktur t but. Kabllot me struktur t but mund t
jet: kabllo me ulluqe dhe kabllo me tuba.
N kabllot me ulluqe - modulet klasike dhe me ulluqe jan organizuar n mnyr koncentrike, ngjashm si n kabllot simetrike (Figura
5-17). N elementin qendror, i cili sht prej eliku, gjendet profil nga plastika e fort, pr shembull me 6 ulluqe. Ulluqet jan ose n form t vids
ose n form t sinusoids. N ulluqet e pa tendosura jan vendosur fibra
optike (nj ose m shum n do ulluk). Ulluqet (vrimat) mund t jen t
mbushure me lng t pleksur ose vaj. Mbi profilin plastik sht vendosur
shtres nga shirita plastike veshje polietileni. Modulet n shirit renditen
ashtu q dy funde mbeten bosh pr shkak t mbrojtjes.
Fig. 5-17. Kabllot optike me module n form ulluku

142
5. Fibrat optike
Prve fibrave optike, n brthamn e kabllos futen edhe elemente

pr forcim, t cilt i mbrojn fibrat optike nga trheqja dhe kputja. Pr
kt qllim zakonisht prdoren: tela prej eliku, alumini ose bakri; fije nga
poliesteri, qelq ose karbon; m tepr fibra t bashkuara nga materiali plastik etj. Elementet pr forcimin mund t vendosen: n mes t brthams,
periferi t brthams ose rreth brthams. Elementet tjera jan: mbrojtja e
jashtme, e cila sht metalike, dhe lloje t ndryshme t materialeve plastike
pr mbushjen e kabllove.
Shnimi i kabllove optike bhet me shkronja ose shifra. Kabllot
optike me m tepr fibra mode e kan shnimin e mposhtm:
TO MM ab nxAxNxBxS,
ku:
TO- sht kabllo TK me fibra optike;
MM- tregon fibra me m shum mode (Multi Mode);
ab- sht shenj numerike pr armaturn e kabllove (13-polietilen,
14- PVC, 15- me yndyr);
n - sht numri i fibrave;
A- sht shenja numerike pr shuarje [dB/km];
N - (me numr romak) sht gjatsia valore (I-850mm, II-1.300mm);
B - sht brezi i frekuencave (MHz/km), dhe
S - sht tregues shtes pr konstruksionin.
Procedura pr vendosjen e kabllove optike n tok sht e
ngjashme me teknikn konvencionale t vnies s kabllove-TK prej
bakri n kanalizimin kabllor. Gjat instalimit t kabllove optike kujdes
i veant i kushtohet mbrojtjes nga goditjet, ngarkesave, si dhe mbrojtja
nga brejtsit. Gjat vendosjes prdoren plugje dhe rrotza me automjete,
ose vendosen me dor. Trheqja e kabllove optike n kanalizimin kabllor
bhet me ndihmn e bymehjes s ajrit t kompresuar. Q t shfrytzohet
hapsira e kanalizimit kabllor (pr shembull, n tub me diametr prej
100mm) s pari trhiqen tre ose katr tuba shtes me diametr t jashtm,
prej 35mm deri n 40mm, dhe pastaj n t vendosen kabllot optike me
diametr prej 23mm.
Kabllot optike mund t instalohet edhe mbi tok, si pjes e rrjetave
ajrore. Vendosja e till e kabllove optike sht e ngjashme me mnyrn konvencionale t vendosjes s linjave ajrore. Gjat ksaj, mund t shfrytzohet
edhe infrastruktura e transmetimeve t tjera. Kshtu, pr shembull, mund
143
Telekomunikacionet
t prdoren rrjetat n qarkullimin hekurudhor. Gjat ksaj vendosej duhet

marr parasysh ndikimet e jashtme (temperatura, era, etj.).
Kabllot optike vendosen edhe n ndrtesa, si dhe n hapsira t caktuara. Gjat ksaj merret parasysh bashkimi i fibrave optike, i cili mund t
jet:
me nxehtsi (me shkrirje termike), gjat s cils jan t mundshme shuarje prej 0,1 dB, ose
me fiksim mekanik, gjat t cilit jan t mundshm shuarje deri
n 0,3 dB.
Kabllot optike t bashkuara vendosen n shtpiza, gjegjsisht n
bashkues optik.
SHTOJCA 1
Jan dhn konektort pr lidhjen e pajisjeve optike me kabllo
optike.
AKTIVITETI
T bhet krahasimi i kabllove optike nga prodhues t ndryshm n
varsi t performancs.
144
5. Fibrat optike
PRMBLEDHJE:
Fibra optike ose linja optike sht nj medium pr t transmetuar m tepr sinjale n t njjtn koh n drejtimin e njjt.
Fibra optike mund t jet mono-mode dhe multi-mode.
Prgjat gjatsis s fibrs optike transmetohet sinjal i drits
me gjatsi valore n brezin prej 800 deri n 1.600nm.
Pjes themelore t sistemit optik jan transmetuesi, linja optike dhe marrsi i drits.
Transmetuesi mund t jet nj laser apo diod LED. Marrsi
mund t jet nj fotodiod PIN ose APD.
Veti t mir t fibrs optike jan: dimensionet dhe pesha e
vogl, nuk sht e ndejshme ndaj ndikimeve elektromagnetike,
npr nj fibr transmetohet nj numr i madh i sinjaleve, shuarje t vogl dhe krkohet numr i vogl i prforcuesve, nuk
sht e dmshme pr shndetin e njeriut dhe sht ekonomike.
Dritaret optike jan zona t gjatsive valore n t cilat shuarja
e sinjalit t drits sht e vogl. Ekzistojn tre dritare optike: I
(rreth 0,85 m), II (rreth 1,3 m) dhe III (rreth 1,55 m), me
shuarje m t vogl.
Kabllo optike ka m tepr fibra optike n mbshtjellsen q e
mbron nga ndikimet mekanike t mjedisit.
Kabllot me struktur t fort prdoren pr instalimet. Kabllot
me brtham me struktur t but vendosen n tok ose kanalizimin kabllor.
Hapja numerike prcakton vlern maksimale t kndit rns
t drits nga mjedisi i jashtm n brendsi t fibrs, gjat s
cils vjen deri te reflektimi total n kufirin e mbshtjellses dhe
fibrs.
145
Telekomunikacionet
PYETJE DHE DETYRA:

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Cila gjatsi valore e sinjalit t drits transmetohet prmes fibrs optike?

ka sht fibr optike?
Si ndahen fibrat optike sipas funksionit?
Shpjego termin dritare optike!
Si ndahen kabllot optike n varsi t ndrtimit?
Shpjego strukturn e kabllove optike!
Cilat jan karakteristikat e laserit?
Kur prdoren brthamat me struktur t but?
ka tregojn shenjat e kabllove optike:
a. TO MM 09 19 29 R6 x1x30x600C M A
b. TO SM 03 4 x 0,8 x 3,5 11x CAN
Rrethoni prgjigjen e sakt:

10. far domethnie kan shkronjat MM n shenjn e kabllove optike me
fibra me m tepr mode TO MM ab nxAxNxBxS
a. fibra multi-mode
b. fibra mono-mode
c. numri i modeve
d. numri i moduleve
11. Cilat kabllo optike duhet ti zgjedhim nse duam t arrijm transmetim
m cilsor t sinjaleve?
a. me shirita
b. me ulluqe
c. klasike
d. standarde
12. Sa sht trashsia e fibrs optike multi-mode me indeks t thyerjes step?
a. nga 100 deri n 970m
b. nga 100 deri n 970nm
c. 1.970cm
d. 10m
13. ka sht nj grup i fibrave optike q jan t bashkuar s bashku n nj
far mnyre?
a. modul optik
b. kabllo optike
c. linj optike
d. mod optik
146
6. ANTENAT
idhja mes transmetuesit dh marrsit realizohet me ndihmn

e valve elektromagnetike q i emeton transmetuesi, kurse i
pranon marrsi. Kjo lidhje prdor antena, si pajisje elektrike
me ndihmn e t cilave emetohen dhe merren valt elektromagnetike dhe
konvertohen n tension elektrik. Antenat jan pajisje elektrike t cilat kan
rolin q nga valt elektromagnetike t marrin sa m shum energji q t
jet e mundur dhe ta konvertojn n sinjal elektrik dhe anasjelltas.
Antena mund t jen transmetuese dhe marrse. T dy funksionet,
emetimin dhe marrjen e energjis, antenat me efikasitet do ti kryejn
vetm n brez t caktuar t frekuencave. Varsisht nga gjersia e brezit t
frekuencave pr t cilin sht aftsuar antena, dallojm: antena rezonante
(me brez t ngusht) dhe antena aperiodike (me brez t gjer).
Antenat dallohen sipas konstruksionit t tyre. Ekzistojn dallime
edhe sipas vendit t prdorimit, prandaj, q andej kemi: antena televizioni, antena pr val ultra t shkurtra (UHF), antena pr transmetim satelitor, radio antena etj. Dallimi kryesor n mes t antenave televizive dhe
antenave-UHF , nga njra an, dhe radioantenave, nga ana tjetr, sht n
at se, t parat jan antena rezonante, pr dallim nga radioantenat q nuk
jan rezonante. Antena rezonante do t thot se antena sht e ndrtuar
vetm pr nj brez rezonant t frekuencave, gjegjsisht pr marrje t vetm
nj vale hyrse.
Kjo veti e antenave televizive dhe UHF krkon prllogaritje t sakt
t pjesve t tyre strukturore, sepse rezonanca e antenave arrihet duke
prdorur gjatsi rezonante pr elementet e antenave. Nj numr i madh i
antenave jan t kombinuara. Kombinimi sht br me m shum antena
rezonante, dhe secila prej tyre mbulon nj brez t caktuar t kanaleve.
147
Telekomunikacionet
6.1 TRANSMETIMI ME VAL

ELEKTROMAGNETIKE
N fushn e komunikimeve pa tel, si barts t informacioneve paraqiten valt elektromagnetike (VEM). N kt sistem ekziston nj transmetues, si fillimi i rrugs s komunikimit, dhe marrs si prfundim i rrugs
s komunikimit. Njra nga pjest m t rndsishme t transmetuesit dhe
marrsit jan antenat.
Shum m hert ka qen i njohur fenomeni i elektricitetit dhe
magnetizmit. Matjet e para cilsore n kt fush i bri Francezi Kulon
(Charles-Augustin de Coulombu). Provn e par t lidhjes mes elektricitetit dhe magnetizmit e dha danezi Ersted (Hans Kristian Ersted, 1820).
Vazhdimi i ktij lloji t eksperimenteve nga Faradei (Michael Faraday,
1831) mundsoi vrtetimin e krijimit t rryms elektrike me ndihmn e
fushs magnetike. Konkluzionet prfundimtare i solli nxnsi i tij Maxwell
(James Clerk Maxwell). Ai arriti n prfundimin se thelbi sht n at se
fusha e ndryshueshme magnetike n hapsirn prreth krijon (indukton)
fush elektrike t ndryshueshme, e cila krijon rrym n prues. Me t gjitha kto supozime Maxwelli vendosi teorin matematikore t VEM.
Provat eksperimentale t teoris s Maksvellit i solli Hertz (Heinrich
Hertz), dhjet vjet pas vdekjes s Maxwellit (1889). Vul n kt zhvillim
historik vendosi Nikola Tesla, i cili n vitin 1893 demonstroi transmetimin
pa tel, n distanc prej dhjetra kilometrave, dhe n vitin 1896, me stacionin me fuqi 200kW, krijoi lidhje n nj distanc prej 1.000km.
N prhapjen e valve prmes ajrit vlejn t njjtat ligje si gjat
prhapjes s do vale: reflektimi, thyerja, interferenca etj. Valt elektromagnetike npr hapsir prhapen me shpejtsi prej 300.000km/s.
N prhapjen e valve elektromagnetike ndikojn shum faktor, t
till si: gjatsi valore, lakueshmria e Toks, prbrja e toks, koha e dits
dhe vitit, prbrja e atmosfers, fusha magnetike e Toks, dhe kushte t
tjera meteorologjike.
Mjedisi nprmjet t cilit prhapen radaiovalt nga transmetuesi
deri n antenn marrse zakonisht sht atmosfera e Toks, por radiovalt
mund t prhapen edhe prmes shtress s siprme t Toks, nprmjet
ujit, e t ngjashme.
N varsi t vetive, valt elektromagnetike ndahen n zona valore.
Ndarja e VEM sipas fushs s prdorimit, emrit t tyre metrik, gjatsis
valore dhe frekuencave jan dhn n tabeln 6-1.
148
6. Antenat
Tabela 6-1. Tabela e valve elektromagnetike

Zona
Emri metrik i
brezit
Shkurtesa
Gjatsia
valore
Frekuenca
T gjata
Kilometrike
LF
10-1 km
30-300kHz
T mesme
Hektometrike
MF
1.000-100
m
300-3.000 kHz
T shkurtra Dekametrike
QF
100-10 m
3-30MHz
Ultra t
shkurtra
VHF
UHF
SHF
EHF
10m-10cm
100-10cm
10-1cm
10-1mm
30-300MHz
300-3.000MHz
3-30GHz
30-300GHz
Metrike
Decimetrike
Centimetrike
Milimetrike
Sipas organizats ndrkombtare UIT (Unit Investment Trust),

radiovalt jan val elektromagnetike me frekuenca m t ulta se
3.000GHz. N transmetimin e telekomunikacionit, transmetojm val t
cilat jan n brezin e radiovalve. T tilla jan valt elektromagnetike n
zonn : e valve t gjata, valve t mesme, t shkurtra dhe ultra t shkurtra.
Kto val i quajm radioval.
6.2 PRHAPJA E RADIOVALVE

Gjat transmetimit t informacionit me radiolidhje shfrytzohet
karakteristika fizike e oscilimeve elektrike q t transmetohen si val
elektromagnetike n distanca t gjata. Radiovalt karakterizohen me
frekuencn dhe gjatsin valore t tyre. Shpejtsia e prhapjes s valve
elektromagnetike sht e barabart me shpejtsin drits, kshtu q, nj
radioval mund q pr nj sekond t rrotullohet rreth Toks shtat her
e gjysm.
Sipas mnyrs s prhapjes radiovalt mund t jet radioval
siprfaqsore dhe hapsinore.
Valt q prhapen mbi siprfaqen e Toks quhen val siprfaqsore
(Fig.6-1 (1). Valt q prhapen prgjat shtegut, npr pengesa (2) quhen
val hapsinore.
149
Telekomunikacionet
6.2.1 Radiovalt siprfaqsore

Radiovalt siprfaqsore prhapen n siprfaqen e Toks dhe e lidhin direkt transmetuesin dhe marrsin, ndrsa valt hapsinore shkojn n
atmosfer dhe nj pjes e tyre reflektohet nga shtresa e saj dhe kthehet n
tok. Prhapja e radiovalve siprfaqsore dhe hapsinore sht paraqitur
n Fig. 6-1.
Fig. 6-1. Radioval siprfaqsore dhe hapsinore

Radiovalt siprfaqsore kan aftsi t mbshtillen (prhapen)
rreth kodrave t toks dhe pengesat t tjera. Kjo veti e tyre quhet difraksion. Aftsia e valve pr difraksion sht m e theksuar nse gjatsi
valore e tyre sht m e madhe n krahasim me dimensionet e pengess.
Sipas ksaj, valt e gjata kan aftsi t difraksionit m t mdha nga valt
e shkurtra.
N Fig. 6-1 shihet se n hapsirn q gjendet n mes t vals
hapsinore (1) dhe vendit t paraqitjes s vals s par q pasqyrohet (2)
nuk ka z. Kjo sht karakteristike para s gjithash pr valt e shkurtra.
Distancat e mdha (m t mdha se 2.000 km) gjithmon mbulohen me
radioval hapsinore, ndrsa valt siprfaqsore prdoren pr distanca m
t vogla. T dyja llojet e prhapjes s radiovalve zakonisht prdoren pr
brez prej 1,5 MHz deri n 30 MHz. N zonn e valve t gjata dhe t mesme mund t lidhen distanca deri n 2.000 km, ndrsa n brezin e valve t
shkurtra, n tok, arrijn distanca edhe deri n 100 km, kurse prmes ujit
edhe deri n 1.000 km.
Shuarja e valve siprfaqsore varet nga frekuenca e tyre dhe
nga prcjellshmria e hapsirs. Shuarja sht e vogl pr radiofrekuenca dhe prcjellshmri t mir t siprfaqes, por rritet shpejt me rritjen e
frekuencs dhe uljen e prcjellshmris. Distanca maksimale e radiovalve
siprfaqsore varet nga fuqia e radiotransmetuesit, lartsia dhe konstruksioni i antens, gjatsi valore dhe shuarja.
150
6. Antenat
Fig. 6-2. Prhapja e vals siprfaqsore dhe direkte

Radioval siprfaqsore speciale sht vala direkte. Valt direkte
prhapen n vij t drejt, me ka distanca e tyre prfundimtare sht teorikisht e kufizuar me pamjen optike mes antens s transmetuesit dhe
marrsit. Distanca prfundimtare e vals direkte n praktik sht m e
madhe se pamja optike, pr shkak t mbshtjellses s radiovalve, pr kt
qllim ekziston pamja elektrike. Prhapja e vals siprfaqsore dhe direkte
mes pikave A dhe B sht treguar n Fig. 6-2.
6.2.2 Radiovalt hapsinore

Atmosfera e Toks sht e ndar n disa shtresa karakteristike: troposfera (ofron kushte pr jet dhe sht n lartsi prej 8 deri n 20 km),
stratosfer (deri n 30 km), jonosfera (deri n 400 km) dhe egzosfera, kurse pastaj hapsira ndrplanetare. Nn ndikimin e rrezatimit ultravjollc
t Diellit dhe rrezeve kozmike vjen deri te jonizimi i ajrit t prhapur n
jonosfer. Pr shkak t ngarkesave pozitive dhe negative, jonosfera bhet
me prueshmri elektrike.
Fig. 6-3. Pasqyrimi i radiovalve hapsinore

151
Telekomunikacionet
Prueshmri e jonosfers sht e ndryshme dhe varet nga lartsia

e saj. Jonosfern e prbjn katr shtresa: shtresa D, e cila sht m e ulta
(50-90 km), shtresa E (90-145 km), shtresa F, e cila sht e ndryshueshme
dhe sht e ndar n dy pjes: F1 (150-200 km) dhe F2 (250-400 km). T
dy shtresat F1 dhe F2 gjat nats neutralizohen dhe shkrihen n nj shtres
F. Shtresat e jonosfers e rrethojn Tokn si ,,pasqyr elektrike, n t cilat
vjen deri te reflektimi i radiovalve hapsinore.
N Fig. 6-3 shihet reflektimi i valve hapsinore nga shtresa t
ndryshme t jonosfers, reflektim i valve t shkurtra nga shtresa F2 gjat
nats (1) dhe nga shtresa F1 gjat dits (2), si dhe reflektimi i valve t mesme (3) nga shtresa E dhe valve t gjata (4) nga shtresa D.
Kndi i rnies, n t cilin akoma ka reflektim t valve siprfaqsore
e quajm knd kufitar (kritik). T gjitha radiovalt q bien me nj knd
m t madh kalojn npr jonosfer dhe nuk kthehen n Tok. Kto val
quhen valt hapsinore t pareflektuara. N Fig. 6-4 tregohet reflektimi q
varet nga kndi i rnies s radiovals.
Fig. 6-4.
Reflektimi nga jonosfera n varsi nga kndi i rnies s

radiovals
Jonosfera ka nj karakteristik e cila prdoret gjat llogaritjeve t

fushs s mbulimit nga radiovalt. Kjo karakteristik sht se t gjitha
shtresat e jonosfers kan nj frekuenc t tyre kritike fc. Frekuenca kritike
sht frekuenca maksimale e emetuar vertikalisht deri n hapsirn n t
ciln valt reflektohen prapa kah Toka. do val e emetuar vertikalisht n
jonosfer, frekuenca e s cils sht f>fc kalon npr jonosfer, kurse valt
me f<fc reflektohen n Tok. Pr valt q prplasen n jonosfer, n nj
knd, me frekuenca q jan m t mdha se sa fc, vlen se ato mund t reflektohen n Tok.
152
6. Antenat
Frekuenca m e madhe e vals e cila bie nn kndin dhe reflektohet nga shtresa e jonosfer sht:
f
f max = c ....................................................................... (6-1)
cos
Mund t thuhet se ekzistenca e jonosfers sht shum e rndsishme
pr ekzistencn dhe cilsin e radiolidhjeve.
Kur lidhjet realizohen me val hapsinore, karakteristike sht paraqitja e ,,zons s vdeku, gjegjsisht rajon rreth transmetuesit n t cilin
marrja nuk sht e mundur. N (Fig. 6-5-a) tregohet se ather kur f<fc,
nuk ka ,,zon t vdekur, ndrsa n (Figura 6-5 (b dhe c) ekziston ,,zona e
vdekur, sepse frekuenca e radiovalve sht ffc.
Pasi q shtresat e jonosfers ndryshojn shpesh, nuk duhet t
prdoret fmax. Prandaj, definohet radiofrekuenca optimale fopt.
fopt = 0,85 fma ................................................................................( 6-2)
Fig. 6-5 Ndikimi i jonosfers dhe frekuencs n valn

Gjat prhapjes s valve hapsinore nga njra pik n tjetrn
vrehet edhe paraqitja e feding-ut. Feding sht dobsim kohshkurtr
i sinjalit, i shkaktuar nga interferenca e valve, t cilat n pikn e marrjes arrijn prmes shtigjeve t ndryshme. Dallimi n faz mes valve n
153
Telekomunikacionet
pikn e marrjes vazhdimisht ndryshon n varsi t ndryshimit t kushteve gjat transmetimit, ose gjendjes s jonosfers. Nse valt n disa vende
prputhen n faz, ather fusha rezultante prforcohet, kurse nse valt
takohen n kundrfaz, fusha rezultante sht e ndryshueshme dhe sinjali
mund plotsisht t zhduket.
6.3 ANTENA-DIPOLE E HERC-it

Antena klasike m e thjesht me gjatsi /2 sht e njohur si dipol gjysmvalor ose dipol i Hercit. Ajo prbhet nga dy prues vertikal,
ose horizontal, me gjatsi /2 , e cila n mes furnizohet me energji me
frekuenc t lart, kurse n skaje ka sfera. Dipoli gjysmvalor prdoret n
pajisje fikse nga 3 KHz deri n 30.000 MHz. Antena m e vjetr sht dipoli
i Hercit (Fig. 6-6).
Antena origjinale e Hercit ishte qark oscilues, e cila prbhej nga
nj kondensator i prbr nga dy topa (K1 dhe K2), t cilt mund t zhvendosen dhe n kt mnyr t ndryshohet kapaciteti, gjegjsisht frekuenca e
qarkut. Induktori prodhonte tension t lart gjat do ndrprerje t elsit.
N skajet e pruesve metalik npr t cilt lviznin topat gjendeshin dy
toptha t vegjl (k1 dhe k2) n distanc reciproke nga 2cm deri n 3cm.
Gjat do paraqitje t tensionit t lart t induktuar mes k1 dhe k2 krcente
shkndij.
Induktor
Rezonator
Fig. 6-6. Antena e Hercit, skema elektrike origjinale

N nj distanc prej 10m, Hertz-i vendosi prues t mbshtjell
ose rezonator, n skajet e t cilit kishte topa t vegjl, njlloj si k1 dhe k2.
154
6. Antenat
Shkndijat paraqiten edhe mes ktyre dy topave. Me kt e tregoi prhapjen

e VEM n hapsir. Eksperimenti i tij njkohsisht sht edhe emetuesi dhe
marrsi i par i VEM. Si rezonator jan prdorur qarqet oscilues. Ata gjetn
zbatim n sistemet emetues-marrs dhe sistemet e antenave.
Me largimin reciprok t pllakave t kondensatorit n nj qark oscilues serik fitohet qark oscilues i hapur, si n Fig. 6-7, dhe kshtu paraqiten
linja mbyllse. Me tendosjen e mbshtjellseve t induktivitetit, fusha magnetike H shprndahet njtrajtsisht prgjat gjatsis s pruesit linear.
Kjo form e prkohshme e qarkut sht treguar n Fig. 6-7 (a). Kur pllakat
e kondensatorit do t largohen trsisht, kurse mbshtjellsja do t tendoset plotsisht, si paraqitet n Fig. 6-7 (b), qarku oscilues i mbyllur merr
pamjen e pruesit linear, n skajet e t cilit gjinden pllakat e kondensatorit,
dhe quhet qark oscilues i hapur. Nse sht i nevojshm kapacitet i madh i
qarkut, pllakat e kondensatorit qndrojn n skaje. Zakonisht, qarku oscilues i hapur sht prues i cili n mes furnizohet nga ndonj gjenerator n
frekuenca t larta Fig. l.6-7 (c).
Vijat e forcs t fushs elektrike E mbyllen nga njri skaj i pruesit
n skajin tjetr n form laku, ndrsa vijat e forcs t fushs magnetike H
kan formn e rrathve koncentrik rreth pruesit. Vijat e forcs t fushs
elektrike dhe magnetike jan reciprokisht normale Fig. 6-7 (d).
(a)
Fig. 6-7.
(b)
(c)
(d)
Parimi nga qarku oscilues serik deri te

antena dypole
Qarku oscilues i hapur n formn e pruesit, i cili n mes furnizohet me energji me frekuenc t lart quhet anten-dipole ose vetm dipol.
N dipol, rryma me frekuenca t larta do t rrjedh npr dy kraht e antens
nj or n njrn, nj or n drejtimin tjetr, me at q mes krahve t
antens-dipol do t paraqitet fush elektrike e ndryshueshme, kurse rreth
155
Telekomunikacionet
krahve t anten fush magnetike e ndryshueshme. Me ndryshimin e

drejtimit t sinjalit t frekuencave t larta ndryshohet edhe drejtimi i vijave
t forcs s fushs elektrike dhe magnetike.
Fusha e re elektrike dhe magnetike prreth antens e shtyn fushn e
vjetr n hapsir dhe kshtu fitohet nj fush elektromagnetike e ndryshueshme e cila nga antena prhapet npr hapsirn prreth. Kto ndryshime
jan t natyrs valore, kshtu q thuhet se antena rrezaton energji elektromagnetike n form t valve elektromagnetike.
Vijat e forcs s fushs elektrike shtyhen rreth dipolit dhe
ndryshojn me kalimin e kohs. N Fig. 6-8 tregohen vijat e fushs elektrike. N Fig. 6-8 (a, b, c, d, e) tregohet ndryshimi i fushs elektrike me
kalimin e kohs.
a)
b)
c)
d)
Fig. 6-8. Vijat e fushs elektrike me kalimin e kohs

Fusha elektrike e ndryshueshme rreth dipolit, sipas ligjit t induksionit elektromagnetik, n pikat m t largta t dipolit krijon fush magnetike t ndryshueshme. Kshtu, ky ndryshim prsritet n hapsir. Kto
fusha t ndryshueshme prhapen rreth dipolit me nj shpejtsi t barabart
me shpejtsin e drits. Frekuenca baz f dhe gjatsia valore jan t lidhura me shprehjen pr shpejtsin e prhapjes s oscilimeve elektromagnetike npr hapsir:
c = f = 300.000.000 m/s. .......................................................... ( 6-3)
Forma baz e antens-dipole sht prues me gjatsi shum t
vogl, n t cilin n gjith gjatsin rrjedh rrym konstante me vler efektive. Gjatsia m e vogl e nj dipoli me t ciln mund t fitohet rezonanc
156
6. Antenat
sht ajo e antens gjatsia e s cils sht e barabart me gjysmn e gjatsis

valore t oscilimeve elektromagnetike (Fig. 6-9).
Fig. 6-9. Parametrat e antens dipole

Parametrat e nj dipoli gjysmvalor jan tensioni dhe rryma t cilat
ndryshojn prgjat gjatsis s dipolit, kurse impedanca e dipolit sht
pastr omike (73).
Fusha elektromagnetike rreth antens prhapet n t gjitha drejtimet rreth dipolit dhe quhet radiale (Fig. 6-10).
antena dipole
energjia radiale
energjia radiale
fusha e afrt
(energjia e akumuluar)
Fig. 60-10. Fusha elektrike dhe magnetike n zonn e rrezatimit

Fushn e rrezatimit q paraqitet n distanca t mdha e quajm fusha n zonn e rrezatimit n t ciln ka energji radiale. Fusha n hapsirn
rreth dipolit quhet fush e zons s afrt ose fush e afrt.
157
Telekomunikacionet
6.4 FUSHA E RREZATIMIT

Orientimi i fushs s rrezatimit t nj antene quhet diagram i rrezatimit t antens dhe ai tregon se sa her energjia e rrezatimit n cilindo drejtim
sht m e vogl se energjia e rrezatimit n drejtimin e rrezatimit maksimal.
Diploli gjysmvalor ka diagram radial (rrethor) t rrezatimit, n t cilin valt elektromagnetike, vijat e forcs s fushs elektrike E dhe induksioni
magnetik B jan gjithmon normal njri me tjetrin. N Fig. 6-11 tregohen fusha elektrike dhe magnetike t rrezatimit n hapsir n nj moment t dhn.
Nse boshti-x sht boshti kohor (boshti-t), vala elektromagnetike lviz n t djatht, kurse oscilimet e E dhe B paraqiten n rrafshe t
cilt jan reciprokisht normal, por edhe t vendosur normal n boshtin e
prhapjes. Kjo val quhet val transversale.
(a)
(b)
(c)
Fig. 6-11. Prhapja e fushs elektrike E dhe induksionit magnetik

B t antens dipole n hapsir
Nse e shikojm ndryshimin e fushs elektrike dhe induksionit
magnetik n Fig. 6-11, ku t dyja fushat ndryshojn me kalimin e kohs,
fusha elektrike sht vertikale dhe sht e drejtuar kah boshti-y (prpjet),
158
6. Antenat
kurse B sht horizontale dhe drejtimin e ka kah pjesa pozitive e boshtit-z.

N do moment, t dy valt do t zhvendosen n t djatht pr distancn
l (l = c t). N periodn e par, t dy fushat s pari rriten, kshtu q n
t=T/4 kan vler maksimale. Me kalimin e kohs intensiteti zvoglohet dhe
pr t=T/4, kur vala ka kaluar distanc /4, t dyja fushat jan t barabarta
me zero. N periodn e ardhshme t dyja fushat rriten, por n drejtim t
kundrt, dhe pr kohn t=T/4 fushat bhen maksimale. Pastaj intensitetet
e fushave bien, kalojn npr zero dhe prsri rriten. Pas nj periode T t
dyja fushat jan t njjta si n fillim.
Karakteristika e rrezatimit n planin ekuatorial ka formn e nj rrethi me qendr n boshtin e dipolit. N Fig. 6-12 tregohet paraqitja hapsinor
i karakteristiks s rrezatimit, e cila ka formn e torusit t fituar me rotacion t karakteristiks rreth boshtit-z.
boshti dipol
boshti dipol
Fig. 6-12. Karakteristika e rrezatimit e dipolit t Hertzit

Nse n dipol vendosim rrym me period t thjesht i(t)=Imcost,
me gjatsi valore , ather vlerat momentale t intensitetit t fushs
elektrike E dhe fushs magnetike B n zon rrezatimi prcaktohen nga
shprehjet:
E=
B=
I l
sin sin ( t r ) ;
2 r
........................................ (6-4)
I l
sin sin (t r )
2 r
ku l sht gjatsia e dipolit, r sht distanca nga qendra e dipolit deri n

pikn ku shqyrtohet fusha elektrike dhe magnetike, sht kndi q mbyll
drejtimi i rrezatimit me boshtin-z dhe = sht konstanta fazore.
159
Telekomunikacionet
Intensiteti i komponentve t fushs varen nga kndi dhe ndryshon

sipas ligjit sinusoidal. Intensiteti i fushs sht maksimal n planin ekuatorial t dipolit (=/2), ndrsa n drejtimin e boshtit t dipolit (=0) sht i
barabart me zero.
Diagrami i rrezatimit tregon se sa her energjia e rrezatimit n cilindo drejtim sht m e vogl se energjia t ciln dipoli e rrezaton n drejtimin e rrezatimit maksimal. Dipolet gjysmvalore, shikuar n aspektin
hapsinor, kan diagram radial (rrethor) t rrezatimit, ndrsa diagrami i
rrezatimit prgjat boshtit t antens (shikuar nga boshti-x) ka formn e
tetshes (Figura 6-13).
a)
b)
Fig. 6-13. Antena dipole (a); diagrami i rrezatimit t dipolit (b)

Nse me E0 shnohet intensiteti i fushs elektrike n planin ekuatoE
rial, ather raporti
= sin nuk varet nga distanca dhe quhet karakterisE0
tika e rrezatimit t dipolit.
Prve diagramit t rrezatimit, tek antenat dallojm edhe disa parametra t tjer. Parametrat m shpesh t prdorur t antenave-dipole jan:
impedanca, ose pengesat e rrezatimit, drejtueshmria e rrezatimit dhe
efikasiteti.
Impedanca e nj antene (Za) e definon raportin e tensionit dhe
rryms n lidhjet e antens. Rezistenca e rrezatimit (RS) sht rezistenc
e imagjinuar me t ciln mund t zvendsohet antena e cila rrezaton n
nj hapsir. Rezistenca e humbjeve (Rj) i karakterizon humbjet termike t antens. Kto dy rezistenca, rezistenca e rrezatimit dhe rezistenca e
160
6. Antenat
humbjes, e japin impedancn omike (aktive) vetjake t antens. N dipolin

gjymvalor, rezistenca e rrezatimi sht 73.
Drejtueshmria e rrezatimit e definon kndin e tufs kryesore
t valve elektromagnetike e cila emetohet (rrezatohet), ku densiteti i
fuqis s rrezatimit sht e barabart me gjysmn e densitetit maksimal
t fuqis s emetuar. Drejtueshmria e rrezatimit n dipolin gjysmvalor
sht 78 .
Efikasiteti i antens sht numr q tregon se sa her duhet t jet
m e madhe fuqia e rrezatimit t nj dipoli gjysmvalor n raport me nj
anten t drejtuar pr intensitet t fushs n vendin marrs t jet e njjt.
Efikasiteti prej G=4 do t thot se fuqia e nj dipoli gjysmvalor duhet
t jet katr her m e madhe se fuqia e nj antene e cila sht marr si
anten etalon.
6.5 ANTENA DIPOLE SIMETRIKE

N radioteknik m shpesh prdoren antena dipole ose sisteme antenash t ndrtuara me kombinimin e antenave dipole dhe unipol. Antena
dipole sht prues simetrik vijdrejt me gjatsi 2l, ndrsa unipol sht
prues simetrik me gjatsi l. I rndsishm sht veanrisht dipoli simetrik me gjatsi 2l=/2, i cili quhet dipol gjysmvalor. Ai prdoret edhe
si anten emetuese, por edhe si pjes prbrse e sistemeve komplekse t
antenave.
Dipolet prdoren si elemente linear ose siprfaqsor, gjegjsisht si
elemente n form teli ose cilindrik. Pr frekuenca n brezat e radiovalve
t gjata, t mesme dhe t shkurtra prdoren dipole n form teli, kurse pr
VHF dhe UHF prdoren dipole cilindrike.
Dipoli sht prues i rrafsht i cili zakonisht furnizohet n mes,
kurse prbhet nga dy krah me gjatsi t barabarta. Nse prdoret prues
i rrafsht i vendosur vertikalisht me tokn, ose n pllak pruese, e quajm
unipol. Furnizimi i dipolit sht simetrik, kurse i unipolit asimetrik.
Nse prueshmria e pllaks sht pafundsisht e madhe, unipoli ka diagram identik t rrezatimit si edhe dipoli, por vetm mbi pllakn
pruese. Impedanca e unipolit sht e barabart me gjysmn e impedancs
s dipolit, edhe at pr shkak t simetris. Prandaj, me analizn e hollsishme
t elementeve t dipolit do t kuptohet edhe puna e elementeve dhe parametrat e unipolit, sepse ai mund t fitohet nga dipoli.
161
Telekomunikacionet
Pr t prcaktuar diagramin e rrezatimit t dipolit duhet t njihet

shprndarja e rryms prgjat gjatsis s dipolit. Gjat ksaj merret parasysh shprndarja ideale e rrymave n gjatsin e dipolit. Nse diametri
i pruesit sht i paprfillshm i vogl n krahasim me gjatsin valore,
gjegjsisht n praktik diametri i pruesit sht s paku 5% e gjatsis valore, kurse gjatsia sht 60 her m e madhe se diametri i pruesit, ather
shprndarja e rryms npr dipol sht e njjt me shprndarjen ideale t
rrymave. Duhet t thuhet se kjo vlen kur gjatsia e dipolit nuk sht m e
madhe se gjatsia valore.
Dipoli sht simetrik kur t dy kraht jan t barabart n gjatsi.
Do t vzhgojm nj dipol simetrik n nj sistem koordinativ ku pruesit
e dipolit dhe boshti-z prputhen, kurse origjina e sistemit sht n qendr
t dipolit. Ky dipol sillet si linj e hapur me dy prcjells, me gjatsi l n t
cilin rryma sht sinusoidale dhe ka nj nyj n fund. E njjta shprndarje
edhe n dipolin simetrik. Rrymat n t dy gjysmat e dipolit jan simetrike
dhe kan t njjtn shenj, por jan t drejtuara kundrejt njra tjetrs, si n
Fig. 6-14. N kt figur me ab jan shnuar linjat pr furnizim t antens.
N varsi t shprndarjes s rrymave prgjat dipolit mund t prcaktohet
edhe diagrami i rrezatimit i antens.
Fig. 6-14. Shprndarja e rryms n antenn dipole

Dipoli mund t ket dimensione t ndryshme: gjysmvalore (kur
gjatsia e dipolit sht gjysma e gjatsis valore); i vals plot (kur
gjatsia e tij sht e barabart me gjatsin valore): 1.25, (6/8) etj.
N varsi t shprndarjes s rryms prgjat dipolit kemi edhe fush t
ndryshme.
162
6. Antenat
a)
b)
c)
d)
Fig. 6-15. Shprndarja e rryms n: (a) antenn dipole

(b) unipole, (c) anten prej teli L, (d) antenn prej teli T
Dipolet reale gjatsia e t cilve sht e vogl n krahasim me
gjatsin valore kan shprndarje lineare t rryms, kshtu q maksimumi ndodhet n mes, kurse zeroja n skajet e tyre. Nj shprndarje e till
me prafrim t shprndarjes sinusoidale sht paraqitur grafikisht n Fig.
6-15. N kt figur sht paraqitur edhe shprndarja n unipolart (Fig.
6-15- b) dhe disa lloje t antenave me tela, t tilla si antenat- L dhe T t
treguara n (Fig. 6-15 (c) dhe (d)). N antenat e llojit-L dhe llojit-T dipoli
mbshtillet n formn e shkronjs prkatse.
N t gjitha rastet e deritanishme t shqyrtuara rryma n fund t dipolit ishte e barabart me zero. Megjithat, kjo nuk sht rregull. Ekzistojn
dipole t cilt n skaje kan ngarkes kapacitive n formn e disqeve, topave (si edhe te dipoli i Hercit) ose nj rrjet t veant nga prues (si n
antenat antifeding). Kto dipole quhen t ngarkuar dhe rryma n skajet e
tyre nuk sht e barabart me zero, sepse paraqitet nevoja pr ngarkimin
dhe shkarkimin e kapaciteteve n skajet e antens.
Fig. 6-16. Shprndarja e rryms n anten dipole me ngarkes

Shprndarja e rryms n dipolet me ngarkes sht treguar n
Fig. 6-16 dhe mund t shprehet me ekuacionin, ku lae sht m e madhe
163
Telekomunikacionet
nga l, ka shihet edhe n figur. Nse supozohet se lae= 1+ bae , ather n

skajet e pruesit paraqitet rrym. Kjo rrym harxhohet pr mbushjen e
kondensatorit.
Nse n pruesin e dipolit me skaje kapacitive i shtohet induktivitet, mund t bhet rregullimi i shprndarjes s rryms n t. Kshtu, pr
shembull, nse kyim induktivitet, si n Fig. 6-17, n dipolet e shkurtra
mund t fitojm shprndarje lineare. Gjatsia e ktyre dipoleve duhet t
jet m e vogl se /4. N Fig. 6-17 kjo gjatsi sht /6.
Fig. 6-17. Shprndarja e rryms n antenat dipole

me induktivitet
Deri tani kemi shqyrtuar antenat q ndodhen n hapsir t lir
dhe nuk e kemi marr parasysh ndikimin e Toks dhe ndikimin e objekteve prreth. Megjithat, n kushte reale toka dhe objektet prreth ndikojn
shum n karakteristikat e antenave.
Ndikimi i Toks mund t neglizhohet vetm n antenat pr val ultra t shkurtra, t cilat jan t vendosura lart mbi Tok. Kto antena jan
asimetrike dhe furnizimi bhet nga nj gjenerator n t cilin njri skaj sht
i lidhur n skajin e poshtm t unipolit, kurse tjetri n Tok. Gjatsia valore
vetjake e dipolit sht ajo gjatsi valore m e madhe n t ciln rezistenca
reaktive e kontakteve t antens sht e barabart me 0. Kur plotsohet ky
kusht, thuhet se dipoli sht n rezonanc. Kur antena punon n gjatsin
valore vetjake (frekuencn), n dipol krijohet val e qndrueshme e rryms
dhe tensionit si n Fig. 6-18.
Nse merret parasysh teoria e linjave, gjatsia e dipolit do t jet
2 l =0 /2. do anten mund t paraqitet n raport me transmetuesin me
imedancn e saj ekuivalente Zhyr. Prshtatja e impedancs hyrse s antens
dhe impedancs dalse t transmetuesit realizohet n form t celuls si
filtr.
164
6. Antenat
Fig. 6-18. Antena n rezonanc

Q t prcaktohet diagrami i rrezatimit t dipolit duhet t dihet
shprndarja e rryms prgjat gjith gjatsis s dipolit. Q t thjeshtohet analiza supozohet se rryma prgjat antens ka form sinusoidale e
cila vlen pr antenat prej teli, gjegjsisht n antenat n t cilat diametri i
pruesve nuk sht m i madh se 5% e gjatsis valore t sinjalit. Diagrami i rrezatimit t dipolit ndryshon dhe varet nga m tepr parametra
t antens.
6.5.1 Lloje t diagrameve t rrezatimit

Diagramin e rrezatimit n dipole mund ta ndryshojm duke e
ndryshuar gjatsin e krahve t dipolit dhe duke ndryshuar pozitn dhe
lartsin e vendosjes s dipolit n raport me Tokn.
Ndryshimi i diagramit t rrezatimit t antens dipole me gjatsi t
krahve t ndryshme ka forma t ndryshme, t cilat mund t ndryshohen
duke ndryshuar gjatsin valore.
Fig. 6-19. Diagrame t rrezatimit t dipoleve simetrike me gjatsi

t ndryshme t krahve (1)
165
Telekomunikacionet
N Fig. 6-19 tregohen diagramet e rrezatimit t antens dipole simetrike. N sistem koordinativ polar jan paraqitur diagramet e rrezatimit t dipolit simetrik me gjatsi t ndryshme t krahve l. Pr gjatsi t
krahve l/2, diagrami i karakteristiks s rrezatimit ka vetm nj flet
kryesore me maksimume n planin ekuatorial, pra n planin i cili kalon
prmes qendrs s dipolit dhe sht normale me boshtin e saj. Me rritjen e
krahve t dipolit l>/2 , diagrami i karakteristiks s rrezatimit ndahet n
m shum flet, me ka fleta kryesore zvoglohet, ndrsa ant rriten.
Ndryshimi i diagramit t rrezatimit varet edhe nga pozita dhe
lartsia e antens n raport me Tokn. Antena mund t vendoset horizontalisht dhe vertikalisht n raport me Tokn. Prcaktimi i sakt i ndikimit
t Toks mbi karakteristikat e rrezatimit t antens sht shum i vshtir,
pasi koeficienti i reflektimit varet nga vetit elektrike t siprfaqes, gjatsis
valore, kndit rns dhe nga polarizimi i valve. Megjithat, ndikimi i Tok
mund t prcaktohet me saktsi t mjaftueshme n qoft se ajo paraqitet si
nj plan prues ideal, i cili pothuajse korrespondon me realitetin, sidomos
n radiofrekuenca m t ulta. N kt rast, koeficienti i reflektimit sht i
barabart me njsi, kurse reflektimi i valve elektromagnetike sht sipas
ligjeve optike. Siprfaqja e planit ideal prues ka rolin e nj pasqyre prej
nga reflektohen valt. E till sht Toka, e cila e jep imazhin e antens reale.
Intensiteti i fushs n ndonj pik n hapsir sht fush rezultante e fituar
nga antena reale dhe imazhi i saj. Fusha ekziston vetm mbi planin prues
ideal, n hapsirn ku gjendet antena reale
toka
Fig. 6-20. Shprndarja e rryms, tensionit dhe rezistenca e rrezatimit t antens me l=/4
166
6. Antenat
Shprndarja e rryms, tensionit dhe rezistencs s rrezatimit (RS) t

antens e vendosur vertikalisht mbi Tok, me l=/4, sht treguar n Fig.
6-20.
Antena vertikale /4 n plan horizontal ka diagram n form t
rrethit, ndrsa diagrami vertikal korrespondon me pjesn e siprme t diagramit t rrezatimit t antens /4.
Fusha ekziston vetm n hapsirn mbi siprfaqen ideale, kshtu q
diagramet e karakteristikave t rrezatimit t dipolit simetrik jan paraqitur
n Fig. 6-21.
Fig. 6-21. Karakteristika e rrezatimit pr dipolin simetrik

Kur antena dipole me nj gjatsi 2l vendoset horizontalisht n
lartsin h t Toks, diagramet e rrezatimit kan forma t ndryshme n
varsi t ndryshimit t lartsis n t ciln vendosen kto antena.
Fig. 6-22. Fusha e rrezatimit t antens duke e ndryshuar lartsin

n t ciln sht vendosur
167
Telekomunikacionet
Diagramet polare t rrezatimit t dipolit simetrik horizontal pr

lartsi t ndryshme mbi Tok, n plan vertikal me boshtin e dipolit, jan
treguar n Fig. 6-22. Fusha e rrezatimit ndryshon me ndryshimin e lartsis
n t ciln sht vendosur antena.
Fusha ka nj flet kur antena sht e vendosur n lartsi deri n
0,3. Kur lartsia n t ciln vendoset rritet, fusha e rrezatimit ndahet n dy
flet, gjegjsisht n m shum flet pr lartsi m t madhe se 0,5 . Fusha
e rrezatimit pr t njjtn gjatsi vale ndryshon me ndryshimin e lartsis
n t ciln sht vendosur antena.
6.6 SISTEMET KOMPLEKSE T ANTENAVE

Sisteme komplekse t antenave jan ato sisteme q kan dy ose m
shum dipole q rrezatojn. Nse dy dipole identik simetrik t vendosur paralel n hapsir t lir n nj distanc t caktuar nga njri-tjetri, bjn nj
sistem t thjesht kompleks t antenave. Shprndarja e rryms n gjatsin
e ktyre dipoleve ndryshon sipas ligjit sinusoidal, dhe n nj moment sht
e njjt n t dy dipolet. Sistemi kompleks i antenave i prbr nga dy dipole sht treguar n Fig. 6-23.
Fig. 6-23. Sistem kompleks i antenave

Karakteristika e rrezatimit e secilit prej ktyre dipoleve, sidomos n
planin horizontal, ka formn e nj rrethi, kurse n planin vertikal varet nga
shprndarja e rryms n gjatsin e dipolit dhe nga gjatsia e krahve.
Pr pika t cilat jan mjaft t larguara nga sistemi kompleks i antenave n planin horizontal vlen:
1 1
, r2 = r1 d cos ...............................................(6-1)
=
r1 r2
168
6. Antenat
ku sht kndi mes drejtzs e cila e bashkon pikn e larguar me sistemin

dhe drejtzs e cila i bashkon boshtet e dipolit. Intensiteti i fushave n secilin dipol n kto pika do t jet i barabart, por dallimi fazor mes fushave
n pika t ndryshme do t jet i ndryshm. Fusha E1 kalon rrug m t gjat
nga E2 , edhe at pr dcos, kshtu q dallimi n faz mes fushave E1 dhe
E2 do t jet dcos. Intensiteti i fushs rezultante ka vler maksimale kur:
dcos= 2n n = 0,1,2,3 .................................................................. ( 6-2)
kurse minimale pr
dcos= (2n+1) n = 0,1,2,3 ......................................................... ( 6-3)
(a)
(b)
Fig. 6-24. Karakteristikat e rrezatimit n planin ekuatorial t sistemit kompleks t antenave

N Fig. 6-24 tregohen karakteristikat e rrezatimit n planin ekuatorial n sistemin kompleks t antenave prej dy dipoleve simetrike n distanc,
edhe at: n (Fig. 6-24-a) pr furnizimin sinfaz dhe n (Fig. 6-24-b) n
kundrfaz. Pr rryma t ndryshme t ushqimit dhe distanca t ndryshme
mes dipoleve fitohen edhe karakteristika t ndryshme t rrezatimit.
Me interes t veant sht karakteristika e rrezatimi e sistemit t
antenave kur dipolet jan n distanc /4. N kt rast, sistemi rrezaton
vetm n njrn gjysm t hapsirs (Figura 6-25).
N drejtimin e boshtit t sistemit, djathtas nga dipoli 2, fusha E2
i paraprin fushs E1 pr 2 pr shkak t distancs, por pasi q fusha E1
i paraprin fushs E2 pr shkak t dallimit n faz mes rrymave t furnizimit pr 2 , n kt drejtim fushat do t jen n faz, kurse intensiteti
i fushs rezultante do t jet i barabart me shumn e intensiteteve t
fushave E1 dhe E2 .
169
Telekomunikacionet
Fig. 6-25. Karakteristika e rrezatimit t sistemit t antenave

N drejtimin e kundrt, n t majt t dipolit n pikn 1, intensiteti
i fushs rezultante do t jet zero, sepse E2 vonohet pr shkak t distancs
n krahasim me fushn E1, pr , kurse pr shkak t dallimit n faz mes
2
rrymave t ushqimit do t vonohet edhe pr 2 , kshtu q dallimi n faz
i prgjithshm mes E1 dhe E2 do t jet , gjegjsisht ato jan n kundrfaz.
Prandaj, antena 1 n raport me antenn 2 quhet reflektor aktiv. Antena 2 n
raport me antenn 1 quhet nj drejtues aktiv. Karakteristika e rrezatimit e
ktij sistemi n planin ekuatorial sht treguar n Fig.6-25.
6.7 FUQIA E RREZATIMIT T ANTENS

Fuqia e rrezatimit e antens dipole simetrike kur ka burim t furnizimit (ushqim) sinusoidal mund t prcaktohet me shprehjen:
Pz =
1
Rz I m2 ..............................................................................(6-4)
2
ku Im sht amplituda e rryms n dipol n vendin me val t rryms

maksimale.
Grafikun i varsis s rezistencs s rrezatimit t dipolit simetrik
n hapsir t lir nga raporti mes gjatsis s krahve dhe gjatsis valore
(1/), sht treguar n Fig. 6-26. Pr dipolin gjysmvalor ( 2l = ),, rezis2

tenca e rrezatimit (e cila shnohet me RS ose me RZ) RZ = 73,1 , kurse pr
dipolin valor (vals s plot) (2l= ) sht RZ = 200.
170
6. Antenat
Fig. 6-26. Ndryshimi i rezistencs s antens me ndryshimin e 1/

Fuqia e rrezatimit t antens vertikale me gjatsi l, e cila furnizohet
prposht mbi planin prues ideal, do t jet pr gjysm m e vogl nga
fuqia e rrezatimit t dipolit simetrik n hapsir t lir, pr rrym t njjt
t furnizimit. Sipas ksaj, rezistenca e rrezatimit t antens vertikale do t
jet pr gjysm m e vogl se rezistenca e rrezatimit t dipolit simetrik. Nga
diagrami n Fig. 6-26 shihet se, q t merren vlerat e rezistencs s rrezatimit t antens vertikale (antens unipolare) koordinatat duhet t ndahet
me dy.
Fuqia q sillet n antenn Pa sht e barabart me shumn e fuqis
s rrezatimi Pz dhe fuqis s humbjeve termike Pf.
P
Pa = Pz + Pj = z ................................................... (6-5)
Pa
e definon shkalln e efektit t dobishm t antens performancn e
antens.
Nse rezistenca Rj e humbjeve termike sht pr t njjtn rrym referente n t ciln sht edhe rezistenca e rrezatimit, ather shkalla e efektit
t dobishm sht m e madh nse m e madhe sht rezistenca e rrezatimit.
N radioval tentohet q me fuqi sa m t vogl t fitohet fush m e
fort n vendin e marrjes. Pr kt qllim prdoren sistemet e antenave me
t cilat rrezatimi mund t drejtohet n drejtim t caktuar.
Prforcimi i antens n nj drejtim t caktuar definohet si raport
n mes t fuqis s rrezatimit t antens fiktive izotope, e cila rrezaton
n mnyr t barabart n t gjitha drejtimet, dhe fuqis s rrezatimi t
antens s shqyrtuar, me kusht q t dy antenat t krijojn fush me intensitet t njjt n ndonj pik t drejtimit t caktuar:
P
G = iz E = Eiz ............................................................. (6-6)
Pz
171
Telekomunikacionet
6.8 REALIZIMET PRAKTIKE T ANTENAVE

Antenat mund t jen emetuese(transmetuese) dhe marrse. Antena
emetuese sht element i radiotransmetuesit, i cili e konverton energjin
e rryms s moduluar me frekuenc t lart n energji t radiovalve,
dhe mundson rrezatimin e ktyre valve n drejtime t caktuara. Antena marrse sht nj element i radiomarrsit i cili e konverton energjin e
radiovalve n energji t rryms me frekuenca t larta dhe i ndan valt q
vijn nga drejtime t caktuara. Antenat transmetuese zakonisht kan nj
struktur komplekse dhe fuqi t madhe t rrezatimit. Kto antena jan m
t pakta n numr. Antenat marrsa kan struktur m t thjesht, prandaj
m shpesh prdoren n praktik.
6.8.1 Antenat transmetuese pr zona valore t

ndryshme
Antenat transmetuese ndryshojn sipas forms, karakteristikave
dhe vendit t prdorimit, por edhe nga ajo se pr cilt val prdoren.
Prandaj, antenat mund t ndahen n antena pr: val t gjata, t mesme dhe t shkurtra, kurse nj lloj i veant jan edhe antenat pr VHF
dhe UHF dhe pr zonat e frekuencave m t larta. Karakteristikat dhe
forma e antens varen nga karakteristikat e prhapjes s radiovalve n
gjatsin e dhn, vetit e pengesave dhe intensiteti i radiotransmetimit
t asaj gjatsie valore.
Antenat pr val t gjata: valt e gjata prhapen npr siprfaqen e
Toks n t ciln ndodhen edhe vijat e fushs elektrike. Kur vendosen horizontalisht me tokn, kto antena nuk jan t orientuara, kurse n drejtimin
vertikal orientimi i tyre zvoglohet nse kndi i tyre rritet deri n 90 . Pr
valt e gjata nuk prdoren dipole horizontale sepse vjen deri te neutralizimi i fushs s rrezatimit pr shkak t afrsis s Toks.
Pr valt e gjata si antena emetuese mund t prdoren vetm nga
ato q jan t kombinuara dhe prbhen nga nj ose m shum prues
vertikal. Karakteristik kryesore e antenave pr val t gjata sht lartsia e
tyre e vogl n raport me gjatsin e vals, dhe me kt edhe aftsia e vogl
pr t rrezatuar.
172
6. Antenat
Antenat pr val t mesme: n zonn e valve t mesme zakonisht

punojn transmetuesit radiodifuziv, kshtu q flasim pr antena radiodifuzive. Detyra kryesore e antenave radiodifuzive sht mbulimi i nj territori t caktuar me radioval me intensitet t caktuar. Gjat ksaj, ekzistojn
antena t ndryshme t cilat emetojn programe radiodifuzive. Lloji m i
thjesht i antenave radiodifuzive pr val t mesme sht antena-T prej teli,
por prdoret edhe antena-G, si dh antena-ombrell (antena n form t
ombrells). Dallimi kryesor midis antenave pr val t gjata dhe t mesme
sht n gjersin e brezit t lshimit t frekuencave. Antenat radiodifuzive
kan brez t gjer t transmetimit, dhe me t edhe krah rezonant m t
rrafsht, prandaj, rezistenca aktive e antens sht m e madhe. Ai sht
disa dhjetra ome.
Pr stacione radiodifuzive me fuqi t madhe (m t madhe
se 50kW) ndrtohen antena t cilat kan specifikat e tyre. Zakonisht
prdoren sisteme komplekse t antenave, si n Fig. 6-27, me ka rritet
rezistenca e rrezatimit.
Fig. 6-27. Sistem kompleks antenash pr fuqi t mdha

Tokzimi i ktyre antenave, si shihet n figur, realizohen me
shtylla antenash t izoluara, me kabllo t lidhura pr tokn.
Antena pr val t shkurtra: zona e valve t shkurtra sht e
mir - si pr radiodifuzionin, ashtu edhe pr komunikim. Kur bhet
fjal pr komunikimet, karakteristike sht ajo se ka ndryshim shum
t shpesht t valve pr 24 or, pr shkak t ndryshimeve n jonosfer.
Prandaj, lidhjet e valve t shkurtra pr komunikim krkojn, gjat
vitit, m tepr frekuenca pune n brezin prej 10m deri n 100m. Pr
dallim nga antenat e vendosura, n lidhjet pr komunikim prdoren
antena pr zona t gjera.
173
Telekomunikacionet
Fig. 6-28. Fusha e rrezatimit t antens me ndryshim t lartsis

Antena m t thjeshta pr val t shkurtra jan antenat-shkop t
cilat prdoren n komunikimet mobile, dhe prdoren shum shpesh edhe
n konstruksionet fikse. Mund t prdoren edhe antena transmetuese n
form (T) ose (L). Pr kto val mund t prdoren edhe antena-dipole t
kryqzuara, si n Fig.6-28. Me kombinimin e dipoleve fitohen antena t
cilat i prmbushin kushtet e para-prcaktuara n aspektin e orientimit dhe
rezistencs s rrezatimit e kshtu me radh.
Pr zonn e valve ultra t shkurtra prdoren sisteme komplekse t antenave t cilat kan rrezatim t orientuar n drejtim saktsisht t
prcaktuar. Jan t prbra nga dy ose m tep dipole. Si antena pr valt
ultra t shkurtra prdoren edhe antenat satelitore.
6.8.2 Antena marrse pr zona t

ndryshme valore
Antenat dipole, si antena marrse, n praktik mund t paraqiten
me realizime t ndryshme. M shpesh prdoret dipoli gjysmvalor, si n
(Fig. 6-29- a). Ai sht i prbr nga nj shkop q sht i prer n mes.
N at vend lidhet linja, me t ciln antena lidhet me marrsin. Gjatsia e
prgjithshme e antens sht sa gjysma e gjatsis s valve elektromagnetike q do t merren me kt anten. Parametrat karakteristik t dipolit gjysmvalor mund t ndrrohen me ndryshimin e forms s saj. Kjo
veanrisht ka t bj me rezistencn e rrezatimit dhe brezin e lshimit. N
Fig. 6-29 jan treguar disa versione t dipolit gjysmvalor, t cilat n thelb
kan t njjtat karakteristika, kurse ndryshojn vetm sipas madhsis s
impedancs.
174
6. Antenat
Antenat dipole, ndrtohen nga dipole (Fig. 6-29-b) t cilt jan

prues t mbshtjell me trashsi t ndryshme.
T gjitha dipolet kan t njjtat karakteristika, por ndryshojn sipas
impedancs e cila sht e ndryshme n secilin prej tyre. Impedanca e dipolit t
thjesht sht rreth 60 , kurse impedanca e dipolit t mbshtjell 240, kurse impedanca e dipolit nga (Fig. 6-29-c) varet nga trashsia dhe shprndarja e
tubave q e prbjn dipolin. Impedanca e ktyre dipoleve ndryshon nga 150
deri n 900. Gjithmon prdoret dipol i prbr prej tre tubave, kurse
impedanca e dipolit t till ndryshon nga 350 deri n 1,500.
(a)
(b)
(c)
Fig. 6-29. Antena dipole

Dipoli klasik i treguar n (Fig. 6-29-a) ka nj diagram horizontal
t drejtimit (m mir merr n drejtimin prej 00 deri n 1800, kurse sinjali
n drejtimin prej 900 deri n 2700 sht shum i dobt). Nj karakteristik
e till e rrezatimit sht e keqe pr marrje t valve n vendet ku ka nj
numr t madh t programeve q vijn nga drejtime t ndryshme. N kt
rast prdoren antena q kan nj karakteristik horizontale rrethore t rrezatimit dhe t cilat n mnyr t barabart i marrin sinjalet nga t gjitha
drejtimet (kan knd marrs 3600). Nj dipol i till sht treguar n Fig.
6-30. Kto jan dipole rrethore. Dipoli n formn e nj rrethi sht dika
m i gjat se dipoli i zakonshm.
Fig. 60-30. Antena dipole e mbshtjell

Lloj tjetr i dipolit i cili ka prafrsisht karakteristik rrethore t rrezatimit sht treguar n Fig. 6-31. Kto jan dipole t kryqzuara. Dipolet
e kryqzuara jan t lidhur mes veti me kabllo gjatsia e s cils sht sa
nj e katrta e gjatsis valore. Dipoli i kryqzuar sht i prbr nga dy
175
Telekomunikacionet
antena dipole t vendosura n knd t drejt, me ka dipolet mund t jen

t zakonshme ose t mbshtjella. N dipolet e kryqzuara marrja sht nga
knde t ndryshme. Marrja nga 450, 1350, 2250 dhe 3150 sht rreth 20%
m e dobt se marrja n drejtimet prej 00, 900, 1800 dhe 2700. Kto dipole
prdoren pr marrje n zonn VHF. Prforcimi i dipoleve t kryqzuara
sht dika m pak se zero decibel. Dipolet me diagram rrethor t rrezatimit gjithmon prdoren t vetm, dhe asnjher si elemente pr ndrtimin
e antenave t ndrlikuara, pr ka prdoren lloje tjera t dipoleve.
Fig. 6-31. Antena dipole t kryqzuara

Antenat dipole kan relativisht brez t gjer t frekuencave n t
cilin mund t zbatohen. Kjo varet nga trashsia e tubave nga t cilt sht i
ndrtuar dipoli. Nse dipoli sht m i trash, do t kemi nj brez m t gjer
t frekuencave n t cilin do t mund t prdoret. Kshtu arrihet te dipole
n t cilat raporti i gjatsis dhe gjersis sht 20:1, si n Fig. 6-32. Nj nga
realizimet e nj dipoli t trash sht dipoli me krah n form trekndshi
Fig. 6-32 (a), n t cilin do krah sht n formn e trekndshit. Ky lloje
i dipoleve prdoret veanrisht pr marrje n televizion (band I). Dipoli n Fig. 6-32 (b) shpesh quhet dipol kon. Kraht e tij jan n formn e
shkronjs (V). Dipolet mund edhe t kombinohet me njri-tjetrin. N kto
kombinime secili nga dipolet pranon zon t ndryshme t frekuencave.
(a)
(b)
Fig. 6-32. Dipole: (a) dipol i trash, (b) dipol me krah n form
trekndshi
Nj tjetr lloj i dipolit t kombinuar mund t realizohet si n Fig.

6-33. Ky dipol quhet dipol-nyje. Ai prbhet nga dy dipole: nj me nj
176
6. Antenat
gjatsi (L3), dhe tjetri me nj gjatsi (L4). Dipolet-nyje prdoren pr marrjen n televizion, me ka i marrin t gjitha kanalet dhe frekuencat e grupit
t brezit (band) III dhe IV. Dipoli me gjatsi L3 i merr kanalet nga grupi III.
Nyja ka rol t dyfisht. Nga njra an, ajo paraqet induktivitet i cili e ndalon
kalimin e sinjaleve me frekuenca m t larta n brezin IV.
Fig. 6-33. Antena dipole e kombinuar

Pr valt elektromagnetike t cilat kan frekuenca m t ulta, nyja
nuk paraqet penges dhe nuk ndikon mbi to. Nga ana tjetr, nyja paraqet
kapacitet n kalimin mes shufrs s siprme dhe t poshtme t dipolit t
mbshtjell. Ky kapacitet vetm e thekson gjatsia (L4), me ka ky sht
dipol pr frekuenca t larta.
6.8.3 Antena Jagi (Yagi)

Realizimi i njohur i antenave pr zonn valore ultra t shkurtra
sht e ashtuquajtura antena-jagi. Kto antena shum shpesh prdoren n
praktik pr shkak t ndrtimit dhe furnizimit t thjesht.
Fig. 6-34. Antena- jagi

Antenat-jagi jan varg i elementeve q vendosen n nj plan s
bashku. Ajo sht e prbr nga nj dipol aktiv dhe m shum elemente
177
Telekomunikacionet
pasive. Ky kombinim i elementeve sht (realizohet) me llogaritje specifike

pr brezin valor t prcaktuar me saktsi. Antena-jagi ka vetm nj element
aktiv, i cili n Fig. 6-34 sht i shnuar me A. Ai sht dipol gjysmvalor
dhe zakonisht sht i mbshtjell. Elementet tjer jan elemente pasive
(R-reflektori dhe D-drejtuesi).
Nn ndikimin e fushs s elementit aktiv, n elementet pasive
induktohen rryma t cilat, gjithashtu, krijojn fushat e tyre. Rrymat n
elementet pasive jan t zhvendosura n faz n raport me rrymn n
elementin aktiv, kshtu q maksimumi kryesor i rrezatimit paraqitet n
drejtimin e boshtit t elementeve n drejtim t drejtuesve. N drejtimin
e kundrt, n drejtimin e reflektorve, rrezatimit do t jet i barabart
me zero. N Fig. 6-35 tregohet karakteristika hapsinore e rrezatimit t
antens-jagi.
Gjersia e tufs-rrezes karakteristike t rrezatimit varet nga numri
i drejtuesve. Me rritjen e numrit t tyre, ngushtimin e rrezes q e shkakton
do drejtues i ardhshm bhet gjithnj e m i vogl. Prandaj, numri i drejtuesve zakonisht m i madhe se 18. Flett e vogla prapa paraqiten pr shkak
t numrit t elementeve n anten.
Fig. 6-35. Karakteristika e rrezatimit e antens-jagi

Antena-jagi sht e prshtatshme pr pun n frekuencn fikse,
sepse sht e prshtatur n gjatsi vale t veant. Karakteristika e rrezatimit ka form t knaqshme vetm kur ndryshon frekuenca e gjeneratorit
n kufijt prej rreth 2% n krahasim me frekuencat tjera. Zgjerimi i zons
s puns t antens mund t arrihet me zbatimin e reflektorit me konstruksion t veant.
Antenat-jagi t drejtuara jan t mira pr marrjen e nj ose m
shum stacioneve t cilt ndodhen n t njjtin drejtim me boshtin e
178
6. Antenat
antens. Nse nuk sht kshtu, sht i nevojshm mekanizm me t cilin antena do t rrotullohet n drejtime t caktuara. Kshtu, disa antena t
zakonshme ndrtohen me dy dipole t vendosur normal me njri tjetrin.
Ather marrja sht prafrsisht e njjt, pa marr parasysh drejtimin e
ardhjes s valve.
6.9 ANTENAT SATELITORE

Kur transmetojm informacione me ndihmn e sistemeve klasike t
antenave, ather ka largsi t kufizuar t prhapjes dhe shfrytzim t informacioneve. Shkaku i ksaj sht fakti se valt elektromagnetike prhapen
n vij t drejt, kurse pr shkak t forms rrethore t Toks, largsia e
transmetimit sht e kufizuar. Q t rritet distanca fundore e antenave
emetuese, Zakonisht ato vendosen n vende t larta. Pr t rritur gjatsin
e fundme t sistemeve klasike t zakonshme prej 60-250 km prdoren edhe
sisteme satelitore. Me paraqitjen e satelitve artificial paraqitet mundsi e
re pr t rritur distancn e transmetimit. Antenat transmetuese vendosen
n lartsi shum t madhe n satelit artificial, me ka fusha e rrezatimit t
tyre rritet.
6.9.1 Transmetimi satelitor

Transmetimi satelitor sht parashikuar n vitin 1945 nga Arthur
Clarke. Ai vuri re se me ndihmn e satelitve artificial t Toks, t cilt
jan t vendosur n nj distanc t caktuar mbi ekuator, ai do t lviz me
t njjtn shpejtsi me at t Toks dhe do t jet vazhdimisht n t njjtn
pik mbi Tok. Pr nj satelit t till thuhet se ka orbit gjeostacionare. Orbita gjeostacionare sht rreth 36.000 km mbi siprfaqen e Toks.
Praktikisht, e gjith sfera e Toks mund t mbulohet me tre satelit
artificial mbi Tok, direkt mbi ekuator, dhe do satelit i till mbulon 40%
t siprfaqes s Toks. Kjo zon quhet rripi i Clarke-it. Lidhjet mes stacionet q transmeton sinjal kah sateliti dhe sateliti tjetr quhet lidhje emetuese (uplink), kurse emetimi i sinjalit drejt prdoruesve quhet lidhje
marrse (downlink). Emetimi kah satelitt realizohet me an t bartsve
me frekuenc t zons prej 14GHz, kurse sinjali i emetuar n drejtim t
prdoruesve realizohet n zonn 12GHz (vlen pr brezin-Q).
179
Telekomunikacionet
Elemente baz t nj sateliti radiodifuziv jan: antena marrse, antena emetuese, kraht solar, baterit, motort e vegjl raketor.
Antena marrse merr sinjalet nga stacioni televiziv toksor e cila
emeton sinjal deri te sateliti dhe nprmjet tij krijohet lidhja emetuese
(uplink). Antenat transmetuese mbulojn pjes t ndryshme t siprfaqes
s Toks. Gjat ksaj, fuqia e rrezatimit nuk sht e njtrajtshme n t
gjitha drejtimet kah Toka, d.t.th. kemi t bjm me antena t drejtuara.
Kraht diellor jan panele n t cilt jan t renditur fotogjenerator
gjysmprues t energjis elektrike. Kto gjenerator e ushqejn gjith
elektronikn e satelitit-TV. Pasi q sateliti sht gjeostacionar, ai lviz s
bashku me Tokn, kshtu q gjysma e 24 orshit ndodhet n errsir. Pr
kt shkak, prve celulave diellore ekzistojn edhe bateri t cilat mbushen
kur sateliti sht n dit, kurse jan burime kryesore t energjis kur sateliti
sht n errsir. Motort e vegjl t raketave prdoren pr t korrigjuar
pozicionin e satelitit.
N Fig. 6-36 tregohet parimi i transmetimit radiodifuziv satelitor.
celula diellore
antena
emetuese
li
(m dhja
arr do
s w
e) nli
n
lid
(em hja u
etu plin
ese k
)
antena
marrse
SATELITI
TRANSMETUESI
PRDORUESI
Fig. 6-36. Parimi i transmetimit radiodifuziv satelitor

Pozita e saj kontrollohet nga stacioni n Tok, i cili e ndjek lvizjen
e tij dhe sipas nevojs i ndez motort e vegjl raketor pr korrigjim t
pozits.
180
6. Antenat
Pozita e nj satelit radiodifuziv n raport me Tokn sht paraqitur

n Fig. 6-37.
Toka
Ripi i
Klarkut
Grinuii
Sateliti
Fig. 6-37. Satelitt n krahasim me Tokn

Njsia baz e komunikimit t nj sateliti sht transponderi. Ai paraqet nj emetues-marrs i cili kryen marrje t sinjalit nga stacioni toksor,
kryen konvertimin e frekuencave dhe e on deri te antenat emetuese, prej nga
rrezaton n drejtim t Toks. Vendi i transponderit satelitor sht treguar n
Fig.6-38.
N nj satelit zakonisht jan t vendosur nga 16 transponder. N
kuadr t nj transponderi mund t emetohet nj sinjal analog, ose m
tepr sinjale digjitale.
Antena
marrse
Antena
emetuese
TRASNPONDERI
Marrsi
Emetuesi
Fig. 6-38. Bllok-skema e transponderit n satelit

Nj karakteristik tjetr e rndsishme e transponderit sht fuqia e
tij e rrezatimit, e cila zakonisht shprehet me an t parametrit EIRP (Effective Isotopic Radiated Power). Kjo sht shifr e shprehur n decibel, e cila
tregon se sa decibel fuqi m t madhe rrezaton nj transponder n raport
me nj anten teorike, e cila rrezaton n t gjitha drejtimet n mnyr t
barabart dhe ka fuqi prej 1W.
181
Telekomunikacionet
Kjo don t thot se EIRP sht njkohsisht tregues pr fuqin e

transponderit dhe pr drejtueshmrin e vet antens transmetuese t satelitit. EIRP sht dhn me shprehjen e mposhtme:
EIRP [dB] = PT + GA ...................................................................... ( 6-7)
ku: PT sht fuqia transmetuesit t transponderit, kurse GA sht
prforcimi i antens (karakteristika e drejtueshmris s antens n nj
drejtim t caktuar).
Sipas EIRP, satelitt ndahen n:
satelit me fuqi t vogl (EIRP 50 dBW)
satelit me fuqi t mesme (EIRP = 50-70 dBW)
satelit me fuqi optimale (EIRP = 70-100 dBW)
satelit me fuqi t madhe (EIRP> 100 dBW)
6.9.2 Ndrtimi i antenave satelitore

Antena satelitore prbhet nga nj reflektor dhe konvertor me
zhurm t ult LNC (Low Noise Converter) ose, si quhet ndryshe, LNB
(Low Noise Block Converter). Roli i reflektorit sht ti fokusoj radiovalt
n siprfaqen e tij n nj pik.
Fig. 6-39. Antena satelitore

Mnyra e prhapjes s radiovalve sht identik me mnyrn e
prhapjes s valve t drits. Pra, ashtu si pasqyra sferike i fokuson rrezet e drits q bien n siprfaqen e saj, ashtu edhe reflektori metalik do ti
fokusoj radiovalt n nj pik. Kshtu, radiovalt e kthyera nga siprfaqja
182
6. Antenat
metalike n reflektor n mnyr vektoriale mblidhen n nj pik. N kt

reflektim nuk sht e mjaftueshme vetm ajo q valt nga periferia e reflektorit t drejtohen kah fokusi i pasqyrs, por ato n pikn rnse duhet t
jen t njjt n faz. Pra, reflektori duhet t plotsoj krkesn pr reflektim si n faz. Reflektori ka formn e siprfaqes matematikore paraboloid.
Reflektori parabolik n antenat satelitore me mbshtets t konvertorit sht treguar n Fig. 6-39.
Paraboloidin mund ta imagjinojm si nj siprfaqe t fituar me rrotullimin e parabols rreth majs s saj. Me mbajts t veant, n fokusin
e paraboloidit vendoset konvertori, i cili i merr sinjalet e reflektuara nga
siprfaqja e tij.
Parametrat baz t nj parabole jan: hapja e saj ose diametri, i cili
shnohet me D; thellsia e reflektorit e shnuar me d, kurse distanca e fokusit, e cila matet nga kulmi i parabols deri te fokusi i vet parabols, e cila
shnohet me F. T gjitha rrezet q vijn n drejtimin paralel me drejtzn
q i lidh kulmin e parabols dhe fokusin e saj, do t reflektohen nga pasqyra
sakt n fokusin e parabols.
Raporti F/D sht nj karakteristik e rndsishme e reflektorit parabolik. Ai e jep informacion pr thellsin e reflektorit. Reflektort me raport F/D 0,33 deri n 0,4 konsiderohen reflektor t cekt, ndrsa reflektort
me raport F/D 0,25 deri n 0,33 konsiderohen reflektor t thell. Edhe
reflektori i cekt edhe i thell kan prparsit dhe mangsit. Parametrat e
reflektorit parabolik jan treguar n Fig. 60-40.
Fokusi
Fig. 6-40. Parametrat t reflektorit parabolik

Reflektort e cekt kan prparsi n raport me shfrytzimin e
siprfaqes efektive t reflektorit dhe n raport me t ashtuquajturat efektet
e skajeve n reflektim. Reflektori nuk sht pasqyr ideale prgjat gjith
183
Telekomunikacionet
siprfaqes s tij. Rreth skajeve t reflektorit ndodh rishfaqja e radiovalve.

Kjo rishfaqje sht m e shprehur n reflektort m t thell. Por, n reflektorin m t thell pika e fokusit gjendet n distanc m t vogl nga
kulmi i parabols. Me kt, konvertori q gjendet n fokus t parabols
sht m i mbrojtur nga rrezatimi q vjen nga siprfaqja e Toks, kshtu
q nga ky aspekt reflektori i thell sht m i mir. Pra, gjat ndrtimit t
reflektorit kemi dy krkesa kontradiktore t cilat duhet t jen t knaqura
njkohsisht, prandaj zbatohen raporte optimale F/D. Distanca e fokusit te
parabola sht dhn me shprehjen e mposhtme:
F = D2/16 d ....................................................................................... (6-8)
ku:
D sht diametri i reflektorit, kurse
d sht thellsia e reflektorit.
Sipas ndrtimit, ekzistojn m shum lloje t reflektorve, por
vetm dy prej tyre jan n prdorim t gjer: parabola e zakonshme dhe
parabola-ofset. Matematikisht, antena-ofset paraqet nj siprfaqe t prer
t paraboloidit. Antena-ofset dhe reflektori-ofset t prer nga reflektori parabolik jan treguar n Fig. 6-41.
(a)
(b)
Fig. 6-41. Antena-ofset (a) dhe reflektori-ofset (b)
Siprfaqja m e vogl formon reflektor-ofset. T dy reflektort fokusohen n pikn e njjt, vetm se te reflektori-ofset fokusi nuk sht i vendosur
simetrik n qendr si n paraboln e zakonshme, kshtu q mbajtsi i konvertorit m pak bn hije n siprfaqen reflektuese t antens. Kjo do t thot
se ky lloj i reflektorve ka shkall m t lart t shfrytzimit t siprfaqes n
krahasim me paraboln. Gjithashtu, shihet se siprfaqja-ofset qndron m
normal n raport me Tokn (nuk ka probleme me born), por gjithashtu sht
edhe m i cekt se parabola, gj q e bn m t qndrueshm mekanikisht.
184
6. Antenat
Pikrisht nga kjo arsye, antenat-ofset nuk ndrtohen me diametr m t

madh se 150 cm (mendohet n diametrin m t madh t elipss).
antena
ofset
antena
parabolike
Fig. 6-42. Pozita e antens ofset

Pr reflektorin ofset karakteristik sht kndi ofset. Kndi-ofset
sht kndi mes planit ku shtrihet hapja e pjats-ofset dhe planit n t cilin
shtrihet hapja e parabols s zakonshme, kur kto t dyja jan t drejtuara
kah i njjti satelit.
Kjo sht nj e dhn e rndsishme dhe duhet t merret parasysh
gjat vendosjes s pjats. Ky knd zakonisht sht rreth 200. Pr shembull,
n antenat ,,Iskra ky knd sht 220. Pozita e antens ofset n raport me
antenn parabolike sht treguar n Fig. 6-42.
6.9.3 Parametrat e antenave satelitore

Parametrat m t rndsishm ose karakteristikat e nj antene satelitore jan prforcimi i antens dhe kndi i marrjes. Prve ktyre, si
parametr t rndsishm prmendm edhe raportin F/D, i cili na tregon
thellsin e reflektorit. Prforcimi dhe kndi i marrjes varen nga madhsia
e reflektorit, gjegjsisht diametri i antens.
Prforcimi i antens sht dhn me shprehjen e mposhtme:
G=(D/)2 ................................................................................. (6-9)
ku:
G sht prforcimi i antens;
D sht diametri i antens (m);
sht efikasiteti antens, dhe
sht gjatsia valore e sinjalit satelitor (m).
185
Telekomunikacionet
Shihet se prforcimi i antens varet nga katrori i diametrit t antens,

gjegjsisht sht proporcional me siprfaqen e hapjes s reflektorit parabolik. Prforcimi i antens shprehet n decibel (dB):
G[dB] = 10log [(D /L)2 ] ..................................................... (60-10)
Kndi i marrjes sht parametri tjetr i rndsishm i antens. do
anten ka karakteristikn vet t drejtimit. Karakteristika e dejtueshmris
sht grafik i vizatuar n koordinatat polare, i cili tregon se sa EMC paraqitet n dalje t antens, kur nga t gjitha drejtimet ekziston fush e barabart
elektromagnetike. Antenat e drejtuara kan ndjeshmri m t madhe
(EMC) nse vala vjen nga ana e prparme. Si ndrron kndi nga drejtimi
ballor, ndjeshmria ulet. Kndi i marrjes n antenn parabolike mund t
llogaritet nga formula e prafrt:
= 70/D = 21/fD [0] ................................................................... (6-11)
ku:
sht kndi i marrjes ()

D sht diametr i antens (m)
f sht frekuenca (GHz)
Fig. 6-43. Karakteristika e antens satelitore t drejtuar

Karakteristika e antens satelitore t drejtuar sht treguar n Fig.
6-43. Shpesh ndodh q (edhe pse ndonj transponder nga nj satelit i caktuar sht i fuqishm, sipas llogaritjeve, mund t merr sinjale nga antenat
m t vogla), cilsia e sinjalit e marr nga antenat m t vogla nuk sht
e knaqshme, sepse pr shkak t kndit t mdh t marrjes s antens n
prdorues sinjali przihet me sinjal nga sateliti i afrt fqinj, i cili i pengon
sinjalit t prdoruesit.
186
6. Antenat
6.9.4 Antenat WiMAX

WiMAX (Worldwide Interoperability for Microwave Access) sht
standard i definuar nga Forumi WiMAX, i formuar n qershor t vitit 2001,
i bazuar n standardin IEEE 802.16, zyrtarisht i njohur si Wireless MAN.
Standardi WiMAX mundson transfer pa tela t t dhnave n largsi t
mdha, n mnyra t ndryshme, si jan lidhjet pik n pik ose llojet mobile
t qasjes. Forumi e prshkruan WiMAX-in si alternativ pr transmetimin
kabllor dhe DSL t t dhnave.
Brezi i frekuencave t WiMAX-it e bn at veanrisht t zbatueshm
n rastet e mposhtme:
pr lidhjen reciproke t zonave Wi-Fi, gjegjsisht lidhjen e tyre n
Internet;
si alternativ pr lidhjet kabllore dhe DSL pr qasje t shpejt n
Internet me kapacitet t madh (broadband access);
pr t siguruar shrbime t telekomunikacionit pr transmetimin e
t dhnat me shpejtsi t madhe;
pr t siguruar lidhje alternative n internet pr komunitetet e biznesit. Pr shembull, nse nj biznes ka nj lidhje fikse dhe internet
wireless, lidhja sht shum m e sigurt, dhe
pr t siguruar lidhje t internetit pr bizneset t cilt shpesh i
ndrrojn objektet afariste n t cilat punojn.
Fig. 6-44. Antena WiMAX

187
Telekomunikacionet
Shum kompani prdorin WiMAX pr internet me brez t gjer dhe

n kt mnyr i zvoglojn shpenzimet.
N zonat ku nuk ekziston rrjet telefonik, apo sistem i ngjashm
kabllor, WiMAX paraqet nj alternativ t shklqyer pr qasjen me brez
t gjer, i cili sht investim me kosto t ult ekonomike. Para paraqitjes s
WiMAX-it, pr qasje n brez t gjer n internet operatort kan prdorur
rrjetat ekzistuese (telefonike) etj.
Pajisja e jashtme duhet t jet e instaluar nga nj profesionist dhe
sht m e shtrenjt gjat furnizimit dhe mirmbajtjes, por mundson lidhje n distanca shum m t mdha nga stacioni baz i WiMAX. Pajisja e
jashtme sht e madhsis s librit t formatit A4 dhe instalimi i saj mund
t krahasohet me instalimin e antens satelitore. N Fig. 6-44 jan paraqitur antena- WiMAX.
Kjo sht nj teknologji konkurruese pr rrjetat mobile 3G dhe 4G
dhe sistemet e orientuar t internetit.
komunikimi kah rrjeti

global (internet)
rrjeti ISP
wimax 802.16 - emetues-marrs
Komunikimi n WAN
rrjeti LAN
transmetim
pa tel nga
rrjeta LAN deri n WAN
Fig. 6-45. Transmetimi - WiMAX

Pajisja WiMAX n ann e prdoruesit sht e brendshme dhe e
jashtme. Pajisje e brendshme (e dhoms) sht e leht pr instalim, por
prdoruesi duhet t jet n afrsi t stacionit baz WiMAX. N Fig.6-45
sht paraqitur WiMAX.
188
6. Antenat
SHTOJCA 2 DHE 3
ANTENAT LOGARITMIKE
MBAJTSIT E ANTENAVE
PRMBLEDHJE:
Antenat jan pajisjet elektrike t cilat valt elektromagnetike i

konvertojn n sinjal elektrik dhe anasjelltas - sinjalin elektrik
e konvertojn n val elektromagnetike. Antenat mund t jen
edhe emetuese edhe antena marrse.
Valt elektromagnetike prhapen npr ajr si val siprfaqsore
dhe val hapsinore.
Valt hapsinore gjat prhapjes s tyre e prdorin jonosfern.
Frekuenca maksimale e vals s emetuar vertikalisht e cila
sht akoma reflektohet nga jonosfera quhet frekuenc kritike
e jonosfers. Frekuenca kritike varet nga numri i elektroneve t
lira n vllimin njsi.
Zona e vdekur quhet hapsira n mes t zons n t ciln
mbaron marrja e valve siprfaqsore dhe zons n t ciln fillon marrja e valve hapsinore. Pr gjatsi valore m t gjata se
50 metra nuk ka ekziston zona e vdekur.
Feding sht dobsimi (shuarja) kohshkurtr e sinjalit e
shkaktuar nga interferenca e valve, t cilat n pikn e marrjes
arrijn n rrug t ndryshme.
Dipoli i Hercit sht realizimi praktik m i vjetr i antens.
sht i njohur edhe si dipol gjysmvalor.
Dipoli i Hercit punon n parimin e qarkut oscilues serik, me
hapjen e t cilit rreth dipolit paraqiten val elektromagnetike.
Fusha elektrike dhe magnetike rreth antenave-dipole n do
pik jan t vendosura pingul me njra-tjetrn.
Karakteristika e fushs s rrezatimit t antens quhet diagram
i rrezatimit t antens. Karakteristika e rrezatimit n planin
ekuatorial ka formn e nj rrethi.
Diagrami i rrezatimit t antenave dipole ndryshon me ndryshimin e gjatsis s krahve t dipolit, vendndodhjes s dipolit
dhe lartsis n t ciln vendoset.
189
Telekomunikacionet
Rezistenca e rrezatimit t antens dipole sht madhsi thjesht

omike dhe sht 73.
Antenat mund t prdoret si antena transmetuese dhe marrse.
N ndrtimin e t dyjave ndodhen nj ose m shum dipole t
cilt realizohen n mnyra t ndryshme.
Antenat-Jagi jan sisteme komplekse t antenave me veprim t
theksuar t drejtuar, t cilat prdoren pr t transmetuar val
ultra t shkurtra, sidomos n televizion.
Antenat satelitore prdoren pr brezin e valve ultra t shkurtra. Lidhja me stacionit q transmeton sinjal kah sateliti quhet
lidhje emetuese (uplink), kurse sinjali q vjen kah prdoruesit
quhet lidhje marrse (downlink).
Emetimi kah satelitt realizohet me ndihmn e frekuencave
prej 14GHz, kurse transmetimi nga satelitt kah prdoruesit
sht n brezin prej 12GHz.
N transmetimin satelitor prdoren antena parabolike.
Reflektort e antenave parabolike t cilat kan prdorim t
gjer jan: parabola e thjesht dhe antena-ofset.
PYETJE DHE DETYRA:

1. A ekzistojn val elektromagnetike me frekuenc 2MHz dhe gjatsi vale
prej 200 m?
2. A mundet vala elektromagnetike me frekuenc 1MHz dhe gjatsi valore
prej 200 m t transmetohet nprmjet ajrit?
3. Sa sht gjatsia e antens dipole pr marrje t programit radiodifuziv
VHF?
4. A mundet teli i izoluara t prdoret si nj anten?
5. Si duhet t vendoset antena dipole q tensioni n skajet e saj t jet
maksimal?
6. Kur nuk ka zon t vdekur gjat transmetimit t sinjaleve?
7. Stacioni radiodifuziv prdor antena emetuese lartsia e t cils sht
h=/2. Sa sht lartsia e antens s Radio Shkupit?
190
6. Antenat
Rretho prgjigjen e sakt n pyetjen e dhn:

8. Cila sht gjatsia m e vogl e dipolit me t ciln mund t fitohet rezonanca e antens?
a. /2
b.
c. /4.
f. 2
9. Si quhet antena me gjatsia /2?
a. Antena e Teslls
b. Dipol i Hertzit
c. Anten-shkop
d. Anten simetrike
10. Si quhet pruesi simetrik i drejt me gjatsi 2l, i cili n mes furnizohet
me burim t frekuencave t larta?
a. dipol simetrik
b. anten-jagi
c. anten-dipol
d. anten komplekse
11. N far distance ndodhet orbita gjeostacionare mbi siprfaqen e Toks?
a. 3.600 km
b. 50.000 km
c. 36.000 km
d. 360.000 km
12. Si jan vijat e forcs t fushs elektrike n cilindo plan q kalon npr
boshtin e dipolit t Hercit?
a. identike
b. paralele
c. simetrike
d. normale
13. Sa sht rezistenca e rrezatimit t dipolit gjysmvalor?
a. 300
b. 73
c. 730
d. 79
14. Sa sht rezistenca e rrezatimit t dipolit simetrik n hapsir t lir?
a. RZ = 200
b. RZ = 75
c. RZ = 300
d. RZ = 20
191
ANEKSET
Aneksi 1
KONEKTORT
Q t lidhet me pajisje aktive dhe kompjuter, fija optike duhet
n fundin e saj t ket konektor. Ekzistojn m tepr lloje t konektorve
optik, por vetm disa prej tyre prdoren n mnyr aktive n rrjetat e
kompjuterve. Konektori i par sht i ashtuquajturi konektori - SMA, i
projektuar nga firma amerikane Amphenol. Ky konektor sht nj modifikim i konektorit me t njjtin emr q prdorej n teknikn e mikrovalve,
por karakteristikat e tij jan t tilla q ai sht harruar plotsisht.
N sistemet kabllore kompjuterike jan t prhapura dy lloje t konektorve: konektort-ST dhe SC. Konektort-ST an prodhim i
kompanis amerikane AT&T dhe kryesisht prdoren n sistemet 10 Mbps,
kurse mund t gjinden edhe n rrjetat e projektuara dhe ndrtuara m hert
(t vjetra). Konektori Japonez-SC prdoren n sistemet me 100 Mbps dhe
paraqet standard pr rrjetat e reja. Standardi ISO 11801 (ndrkombtar)
dhe ANSI/TIA/EIA-568A (amerikan) obligojn q n sistemet e reja kabllore t prdoren konektort-SC, dizajni dhe karakteristikat e t cilve
mundsojn shuarje m t vogla, kurse me vet kt edhe rrjeta m t
shpejta.
Konektori-SC
Konektori-ST
6. Antenat
Konektort jan vetm nj pik n t ciln sistemet e bazuar n

kabllo t bakrit (UTP, STP, FTP) jan m superior n krahasim me dimensionet e konektorve. Gjegjsisht, konektori-RJ45 sht shum m i
vogl se konektori duplex-SC (nga nj konektor pr fibrn (fijen) transmetuese dhe marrse), kshtu q n rastin e sistemeve optike numri m i
vogl i lidhjeve mund t mbaroj n panelin shprndars, pr dallim nga
linqet-UTP. Pr numr t njjt t linqeve sht e nevojshme hapsir m
e madhe, e me kt edhe numr m i madh i paneleve shprndarse dhe
kuti, ka kushtzon edhe rritjen e mimeve pr link (qasje). Pr t tejkaluar
sistemet e bakrit edhe n kt drejtim, prodhuesit testojn numr m t
madh t konektorve, si jan: MT-RJ (nga konsorciumi AMP), Siecot, HP,
USCONEX dhe Fujikura, pastaj optispeed LC (nga Lucent Technologies)
dhe OPTI-JACK (nga PANDUIT). N grupin e kohve t fundit jan edhe
SCDC / SCQC (Siecor, Siemens, IBM), dhe VF-45 (3M Telecom Systems).
Tani pr tani, standardi sht i till q lejon prdorimin e konektorve-SC.
Sa pr konektort e ri, ata jan ende n fazn e zhvillimit.
Ekzistojn dy teknika me t cilat konektort vendosen n vet
fibrn. E para, i ashtuquajturi bashkim mekanik (mechanical splice), sht
m e lir, por e pasigurt, dhe ajo duke prdorur ngjitse me t ciln
konektori vendoset n fibr. Teknika tjetr sht bashkim fizik (fusion
splice). N kt teknik prdoret nj konektor n t cilin fabrikisht sht
vendosur nj fibr (fije) optike e shkurtr (pigtail). Nj pigtail i till pastaj
me ndihmn e shkndijave elektrike bashkohet me fibrn (fijen) optike
n kabllon q konektohet. Nj bashkim i realizuar n kt mnyr fut m
pak shuarje n link se sa q sht rasti n bashkimin mekanik, prandaj
prdoret n rrjetat m t shpejta. Njkohsisht, kjo metod sht m e
shtrenjt pr realizim, sepse pajisja q prdoret n kt rast sht shum
e shtrenjt.
Konektort pingtail
193
Telekomunikacionet
Shtojca 2
ANTENAT LOGARITMIKE
Antenat logaritmike jan br shum t prhapura n pajisjet
marrse televizive. Arsyeja pr kt sht brezi i gjer i frekuencave, i cili
praktikisht sht i pakufizuar, kshtu q kto antena jan t njohur edhe
si antena t pavarura nga frekuencat. Kjo mundson q me nj anten t
vetme t mbulohet e gjith zona VHF dhe UHF.
Ideja baz pr ndrtimin e antenave t pavarura nga frekuencat sht e njohur qysh hert. Ajo mbshtetet n faktin se impedancat
dhe shprndarja e elementeve t nj antene prcaktohen me formn dhe
madhsin e saj, t shprehura n gjatsi vale. Nse raporti i dy elementeve
t antens sht k, ather edhe t dy elementet do t sillet njlloj n frekuencat f dhe kf. Antenat logaritmike e kan marr emrin nga ajo, se forma e
tyre sht zgjedhur n at mnyr q karakteristikat elektrike t elementeve
do t paraqiten periodikisht me logaritmin e frekuencave. Pra, karakteristikat e ktyre antenave jan funksion periodik t logaritmit t frekuencave
me period Tnk.
Fig. 1 Antena logaritmike dipole

N Fig. 1 sht treguar nj anten dipole logaritmike. Antena
prbhet nga dy trar t vendosur n paralele, n t cilt jan vendosur
dipole erekvalore. Elementi funksional baz i antens logaritmike sht
dipoli gjysmvalor, i cila sht i ndar n dy dipole erekvalore, secili prej
t cilave sht i vendosur n trarin prkats n anten. Trart e antens n
njrin fund jan t bashkuar n mnyr galvanike, ndrsa n ann tjetr n
to kyet nj kabllo koaksial.
194
6. Antenat
Fig. 2 Parametrat baz t antenave logaritmike

N Fig. 2 tregohet nj anten logaritmike, n t ciln shnohen parametrat baz t saj. Drejtueshmria, gjegjsisht prforcimi i antens logaritmike rritet me rritjen e parametrit k, kurse me zvoglimin e kndit n
nj konstant . Duke e rritur parametrin k rritet edhe numri i elementeve,
kurse me rritjen e parametrit rritet gjatsia e prgjithshme e antens. Vlerat e zakonshme pr parametrin k variojn brenda kufijve prej 0,8 deri n
0,96, ndrsa pr parametrin n kufijt prej 0, 05 deri n 0,2.
Brezi i lshimit t antenave logaritmike sht i kufizuar vetm me
gjatsit e dipolit m t gjat dhe m t shkurtr, do t thot se edhe numri
i dipoleve varet nga brezi i frekuencave t nevojshme.
Brezi i frekuencave n antenat logaritmike sht prcaktuar si raporti i frekuencs marrse m t madhe dhe m t vogl.
B=fmax/fmin.
Brezi i projektuar i frekuencave Bp patjetr t jet m i gjer se sa ai
q dshirojm ta marrim. Kshtu, pr t mer vlerat e fituar nga shprehja:
Bp = B [l, l + 30,8 (1-)]
Numri i nevojshm i dipoleve gjysmvalore n kt rast sht dhn
me:
ln B p
N =1+
1
ln
Nj nga mnyrat pr rritjen e prforcimit t antens logaritmike pr

2-3dB sht lidhja paralele e dy antenave, si n Fig. 3 (a).
195
Telekomunikacionet
(a)
(b)
Fig. 3 Realizimi i antenave pr t rritur prforcimin
Rritje t ngjashme t prforcimit mund t arrihet edhe me konstruksionin si n Fig. 3 (b). Kjo zgjidhje e modifikuar krkon dyfish m pak
material dhe sht m e prshtatshme pr ndrtimi dhe instalim.
196
6. Antenat
Shtojca 3
MBAJTSIT E ANTENAVE
Roli i fiksuesve (mbajtsve) t antenave sht t sigurojn fiksimin
e reflektorve n tok, ose objektin n t cilin sht vendosur antena. Lidhja me objektin patjetr t jet e fort (e ngurt). Nuk duhet t vij deri
te zhvendosja e antens nn ndikimin e ers e kshtu me radh. Lidhja e
fort me tokn sht shum e rndsishme, sepse bhet fjal pr anten e
cila duhet t jet e drejtuar me shum saktsi. Edhe zhvendosja m e vogl
e antens nga pozicioni i fiksuar on n humbjen e satelitit kah pozita
e drejtuar. Kjo sht veanrisht e rndsishme pr antenat satelitore me
diametr m t madh. Sa m i madh t jet diametri i antens, aq m sakt
duhet t jet e drejtuar kah sateliti. Nga lloji i fiksuesit do t varet edhe
drejtueshmria e antens satelitore. Ka dy lloje t fiksuesve t antenave satelitore. Lloji i par sht fiksuesi - azimut/elevacion dhe lloji i dyt sht
fiksues polar.
Mbajtsi azimut-elevator. N pikn n tok, n t ciln vendoset antena, skicojm sistem koordinativ. Boshti i par i ktij sistemi t koordinativ sht drejtimi veri-jug (kahja kah veriu) dhe ky bosht paraqet
tangjent t meridianit q kalon npr pik. Boshti i dyt sht n drejtimin
lindje-perndim (tangjenta e paraleles q kalon npr pik) dhe boshti i
tret sht zeniti (nga qendra e Toks drejt piks). Koordinatat e satelitit n
raport me vendndodhjen e antens jan treguar n Fig. 1.
Brezi i Klarkut
Fig. 1. Koordintat n raport me vendndodhjen e satelitve

N figur me N sht shnuar boshti veri-jug, kurse me Zt zeniti. Kndi Az i shnuar n figur sht ndryshimi i gjersive (latitudave)
197
Telekomunikacionet
gjeografike t satelitit dhe pika n Tok ku sht vendosur antena. Azimuti matet n shkall, si edhe do knd, dhe llogaritet nga drejtimi i veriut
(N). Elevacioni sht kndi n t cilin ndonj drejtim ngrihet n raport
me siprfaqen e Toks. Me t dy kndet, azimuti dhe elevacioni, mund t
theksohet do pik n qiell. Fiksuesi azimut-elevacion zbatohet n antenat
e drejtuara fikse. Ky fiksues duhet t siguroj dy shkall t liris s lvizjes
(rotacion) sipas azimutit dhe elevacionit. Zakonisht zbatohet pr antena
me diametra m t mdha.
Antena satelitore e vendosur n fiksues azimut-elevator sht treguar n Fig. 2-a.
b)
a)
Zhvendosja sipas
elevacionit
Zhvendosja sipas
elevacionit
Zhvendosja sipas
azimutit
Lindje
Jugu
Perndimi
Zhvendosja sipas azimutit
Fig. 2. Antena satelitore e vendosur n fiksues

Fiksuesi polar. Fiksuesi polar i antens pr dallim nga fiksuesi
azimut-elevator sht parapar t punoj me mekanizm pr pozicionim
t antens me motor. N fiksuesin polar t antenave, pas vendosjes antena
vendoset n pozicionin fillestar. N to ekziston nj shkall e liris s lvizjes
e mekanizmit pr pozicionim. Pr dallim nga lloji i par i fiksuesve, ku jan
t nevojshme dy koordinata pr akordim me satelit t caktuar (azimut dhe
elevator), ktu ndryshon vetm njra koordinat (rotacion rreth t ashtuquajturit bosht polar). Skica e nj antene t montuar n fiksues polar sht treguar n Fig. 2 (b). Figura sht vetm nj skic ose skelet i fiksuesit polar. N
realitet fiksuesi nuk duket kshtu, por n cilindo realizim konkret patjetr
t njihet ky konstruksion. Boshti polar n kt lloj t fiksuesit duhet t
jet paralel me boshtin e rotacionit t Toks. Pozicioni fillestar n kt lloj
t fiksuesit sht pozicioni ku reflektori sht drejtuar sakt kah jugu. Pr
vendosjen n kt pozicion duhet t prcaktohen kndet e mposhtme:
198
6. Antenat
elevacioni i boshtit polar (kndi i boshtit polar), dhe

- lakimi (kndi ndrmjet planit t reflektorit dhe boshtit polar).
Kndi i boshtit polare sht i barabart me gjersin gjeografike n
vendin e marrjes ():
=
sh
Bo
ti
lar
po
Fig. 3 Knde t vendosjes n antenn satelitore

N antenn satelitore t vendosur n fiksues polar kndi i boshtit
polar dhe deklinacionit (lakimit) n fiksuesin polar jan treguar n Fig. 3.
Pozita e antens, e fiksuesit polar, n raport me Tokn dhe satelitt n brezin e Klarkit sht treguar n Fig. 4.
Fig. 4. Vendosja e antens

Nse reflektori rrotullohet rreth boshtit polar pr kndin nga pozicioni fillestar, do t ndryshojn azimuti dhe elevacioni i vet reflektorit.
Rrotacioni i antens rreth boshtit polar sht treguar n Fig. 5. Me kt
azimut dhe elevator t prcaktuar mund t ,,akordohen,, m shum satelit
199
Telekomunikacionet
n brezin e Klarkut, t shprndar n lindje dhe perndim rreth gjersis

gjeografike n vendin ku sht vendosur antena. Aq sa sateliti sht m afr
me gjersin gjeografike t vendit, aq azimuti dhe elevacioni t prcaktuar
me fiksuesin polar jan m t sakt.
Fig. 5. Rotacioni i antens

Ann e mir e prdorimit t fiksuesit polar n vend t fiksuesit
azimut-elevator sht n at q me nj lvizje t thjesht (rotacion rreth
boshtit polar) fitohen m tepr satelit, kurse vet konstruksioni sht i
thjesht. Pr fiksuesin azimut-elevator ekzistojn pozicionues t cilt
punojn me dy motor, por mimi i tyre sht dukshm m i lart se
zgjedhja n fiksuesin polar. Shprehja e mposhtme jep vlersim t prafrt
t kndit pr t cilin duhet t kthehet reflektori nga pozicioni fillestar q t
fitohet sinjal nga sateliti me gjersi gjeografike .
=(-) [1/(1-0.15cos ]
Pr Shkupin =420 dhe =21,50E, q do t thot = 42 .
Deklinacioni (lakimi) i llogaritur sipas formuls s msiprme sht
= 6,47 ,
por n literaturn n kt fush ekzistojn tabela t cilat japin vlera
t ndryshme t deklinacionit n kt gjersi gjeografike (42SG) dhe ato
lvizin rreth 6. Kto variacione jan pr shkak t tolerancs n llogaritje
t ndryshme dhe faktin se Toka nuk sht top ideal. Prandaj, pr zbatim
praktik merret =6 .
200
LITERATURA E PRDORUR
, ., , ., , .,
, , 2003..
, ., , ., ,
, , 2006,
, ., , , 2001.
Freeman R. L., Telekomunikations Engineering, New York, 1998.
Freeman R. L., Fundamentals of Telekomunikation, New York,1999.
, ., ,
, , 1986.
, ., , , , 1986.
, ., ., ,
, , 1988.
, ., , ., , .,
, , 1985.
, ., , ., ,
, , 1985.
, ., , , 1990.
http://www.logo.rs dhe http://sistemac.carnet.
201

5-2 Telekomunikimet Alb PRINT1 WEB PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

5-2 Telekomunikimet Alb PRINT1 WEB PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Iskra Jovanovska

elektroteknik pr elektronik dhe

LINJAT E TELEKOMUNIKACIONIT .................................................................

1.17.3 Linj-TK me lidhje t shkurtr n fund ___________________ 96

FIBRAT OPTIKE................................................................................................ 122

ANTENAT .......................................................................................................... 147

SHTOJCAT ................................................................................................................. 192

nda msimore Telekomunikacionet msohet n vitin e dyt t

e elektroniks dhe shfaqjen e kompjuterve, kurse merr hov n vitet e 80-ta

elekomunikacionet jan shkenc q mbshtet dhe nxit nevojn e

n vitin 1948 fillon zhvillimi i shpejt i telekomunikacioneve. N vitin 1960

1.1 MODELI I SISTEMIT T KOMUNIKIMIT

Fig. 1-1. Modeli i prgjithshm i sistemit t komunikimit

Transmetuesi sht nj bllok n t cilin mesazhet konvertohen

Kur bhet analiz e detajuar e sistemeve pr transmetim prdoret

Fig. 1-2. Skema e zgjeruar e sistemit pr transmetim t mesazheve

koduesit dhe dekoduesit t kanalit, me ka gabimi n transmetim do t

1.2 TRANSMETIMI I MESAZHEVE

1.2.1 Transmetimi i tekstit t shkruar

Fig. 1-3. Forma kohore e mesazhit pr ndihm SOS

Fig. 1-4. Transmetimi n telegrafi me rrym t vazhduar (1, 2)

Fig. 1-5. Alfabeti i Morse-it

1.2.2 Transmetimi i biseds

Fig. 1-6. Ndryshimi n koh i sinjalit elektrik pr transmetim t

1.2.3 Transmetimi i figurs

Fig. 1-7. Analiza e figurs n dy gjysm-figura

niveli referent i t zezs

Fig. 1-8. Sinjali video kompleks i nj linje

Fig. 1-9. Fitimi i figurs-TV me ngjyra n ekranin e marrsit

Tufa elektronike n ekranin televiziv e jep figurn e transmetuar,

1.2.4 Transmetimi i t dhnave

shenjave t kontrollit dhe shenjave grafike. Ky kod shrben pr t shkruar

Fig. 1-10. Vargu i impulseve t rryms

1.3 METODAT E TRANSMETIMIT

lidhje gjysm duplekse

Fig. 1-11 Rrugt e transferimit realizohen si:

Lidhja gjysmduplekse ose reversibile sht lidhja n t ciln mes

PYETJE DHE DETYRA:

2. MESAZHET, SINJALET DHE

e teknikn e telekomunikimit mundsohet mesazhi n form t

2.1 NATYRA E MESAZHEVE

Fig. 2-1. Mesazhi i vazhduar

Fig. 2-2. Mesazhi diskret

2. Mesazhet, sinjalet dhe njsit pr transmetim

2.2.1 Sinjalet e vazhduara dhe diskrete

t vazhduar n amplitud dhe koh;

t vazhduar n amplitud, por diskret n koh;

diskret n amplitud, por t vazhduar n koh; dhe

sinjale diskrete n amplitud dhe koh.

Llojet e ndryshme t sinjaleve q fitohen me prpunimin e sinjaleve

Fig. 2-3. Sinjalet: (a) t vazhduar n amplitud dhe koh

2. Mesazhet, sinjalet dhe njsit pr transmetim

Sinjali n (Fig. 2-3, c) sht diskret n amplitud, kurse i vazhduar n

2.2.2 Sinjalet analoge dhe digjitale

2.2.3 Sinjalet e rastit dhe deterministike

Fig. 2-4. Sinjale deterministike: (a) sinusoidal

Me ndihmn e sinjaleve deterministike mund t testohet dhe t

2. Mesazhet, sinjalet dhe njsit pr transmetim

2.2.4 Paraqitja e sinjaleve

Fig. 2-5. Sinjali periodik i thjesht i paraqitur: (a) n koh dhe

Funksioni periodik f(t) mund t ndahen n: pjesn konstante F0

Sinjali muzikor kompleks, si n (Fig. 2-6-a), mund t ndahet n pes

T shqyrtojm nj rast n t cilin shihet prparsia e paraqitjes