letiim Kuram ve Aratrma Dergisi - Say 37 / Gz 2013

Gazi niversitesi letiim Fakltesi

Sreli Elektronik Dergi
Copyright - 2013 Btn Haklar Sakldr
E-ISSN: 2147-4524

Walter Benjaminin Bak Asndan Tarih ve Fotoraf likisi

Relationship Between History and Photography from Walter Benjamins Point of View

Zuhal ZEL SALAMTIMUR, Do. Dr., Ege niversitesi letiim Fakltesi Radyo, Televizyon ve Sinema Blm,
E-posta: zozel@hotmail.com

Anahtar Kelimeler:
Walter Benjamin,
Fotoraflk,
Tarih.

Keywords:
Walter Benjamin,,
Photography,
History.

z
Benjamin, tarihi anlamann doas hakknda yazarken, fotorafla tarih arasndaki
ilikiyi ortaya karmak amacyla anahtar kavramlardan yararlanmtr. Bu makale, Walter
Benjaminin fotoraf ve tarih analizlerini yaparken kulland kavramlar incelemektedir.
Bu kavramlar Benjamin iin, gelenek, yeniden retim, optik bilinalt, diyalektik grnt,
rastlant kvlcm, aurann aktarm, imdi ve buradalk, biricikliktir. Benjamin tarih
felsefesinde, fotorafln metaforik anlatmndan etkilenmitir.

Abstract
When Benjamin has written about the nature of historical understanding, he
referred key concepts in order to reveal the relationship between photography and history.
This article explores these concepts in Benjamins analyses of the photography and history.
For Benjamin these are tradition, reproduction, the optical unconscious, dialectic image,
the spark of contingency, the transmission of aura, here and now, uniqueness. Benjamin has
been influenced by metaphoric power of photography in his history approach.

Zuhal zel Salamtimur

Giri
Grselliin iletiimdeki nemi ve grsel yolla bilgi aktarm, fotoraftan nce
de bilinmekte ve kullanlmaktadr. Ancak, yetenekli ressamlarn tek kopya olan pahal
tablolarnda anlam bulan grsellik, sradan vatandaa ulaamamtr. Leonardo zamanndan
beri bilinen camera obscura araclyla grntleri kalc klma abas, birbirlerinden
bamsz olarak ayn amaca ynelen Niepce ve Daguerre tarafndan baarlm, fotoraf
geliimi ile birlikte resmin tarihe tanklk ilevini zerine alarak, gemiin imdide gzler
nne serilmesini salamtr. Gemii gnmze tad dnlen fotoraf, resmin,
gravrn, litografinin yerini ald gibi zaman zaman szn yerini de alm ve tarihte
nemli bir rol oynamtr.
Bulunuundan 21.yzyla uzanan sre ierisinde fotorafn, teknik bir anlatmdan
sanata dnmesinin yan sra tarihsel anlatmlarn da znesi olmas kltrel anlamda
nemli grlmtr. Olaylarn ve anlarn bir kopyasn reten fotoraf, tekniin
olanaklaryla tarihin nesnel olarak yeniden retilmesini salamtr. Bu balamda
fotorafn bir sanattan ok onu nceleyen teknolojiler gibi tarihin analojik bir kopyasn
reten yeni bir ara gibi grlmesi kanlmaz olmutur.
Her fotorafn ierii, tarihtir. Fotoraf, gemite gerekleen olayn olduu an
gstermektedir. Duraan bir grnm olan fotoraf, oktan olmu ve genellikle bitmi
olan olaylar ve hareketlerin bir anlk grntsn bize sunmaktadr. Filmsel imajdan
farkl olarak fotorafik imaj, zamann geiini gstermez, ama o, zamann getiini
bize gstermektedir (Dant-Gilloch, 2002: 5-6). Fotorafn grsel gc, yaanan gemi
gereklikler ierisinden sadece bir an yanstmasdr, ancak paralardan btne gidilmesi
gibi bir anlk grnmleri ieren fotoraflardan tarihsel olaylara ynelik karmlarda
bulunulabilmektedir.
Kltr eletirmeni olarak tannan Walter Benjamin, tarih ve sanatla yakndan
ilgilenmi, fotoraf olarak ya da herhangi bir teknik ilgi nedeniyle olmasa da, fotorafn
grsel gcnden etkilenmitir. Edebiyat, tiyatro, resim, sinema, fotoraf gibi farkl
kltrel ve sanatsal alanlarda yazlar yazm, kltr tarihsel balamyla bir btn olarak
ele almtr. Bu makalede de ksaca aklanaca gibi tarih zerine farkl bir perspektife
sahip olan Benjamin, sanatsal temsil biimi olarak da grlen fotorafl, getiimiz
yzyln sonunda kltrn yeniden retimi ve yaylmas balamnda ortaya kan kitle
iletiimin bir arac olarak deerlendirmitir.
Fotoraflk ile tarih arasndaki balantlarn ortaya kard sorular, Benjaminin
yazlarnn btn gzergahna ait meselelerle balantldr: teknolojinin tarihsel ve
siyasal sonular; yeniden retim ile mimesis, grntler ile tarih, anmsama ile unutma,
alegori ile yas, grsel temsil ile dilsel temsil, film ile fotografi arasndaki ilikilerdir.
Hatta Benjaminin metinlerini rd motif ve temalar ann, tarih sorunu ile fotografi
sorununun kesimesini kayda geirmemizi ve yeniden dnmemizi salayacak bir
mercek oluturduu sylenebilmektedir (Cadava, 2008: 20). Benjamin iin bir anda
parlayp snen tarihsel grnmleri ve yeniden retilebilen sanatsal retimleri temsil
olanaklar ile kitlesel anlamda oaltabilen fotoraf, modern an ve kltrn teknolojik
gelimilik balamnda anahtar nitelii olmutur.

237 letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

Walter Benjaminin Bak Asndan Tarih ve Fotoraf likisi

Bu makalede, Benjaminin metinlerinde geen anahtar kavramlar incelenmekte,

fotoraf ve tarih kavramlar balam zerinden okunmaya, yeniden retilmeye ve
kavramsallatrlmaya allmaktadr. Makalenin izini srmeye alt temel mesele
Benjaminin kurduu tarih ve fotoraf arasndaki ilikidir. alma Walter Benjaminin
tarih ve fotoraf zerine yazdklarnn bir yorumu olarak iki ana hatt izlemektedir. Bu
yorum bir taraftan tarihsel, dier taraftan da fotoraf balamnda kuramsal bir almadr.
Fotoraflk zerine Benjaminin de grlerini kapsayan olduka byk ikincil bir
literatr (Cadava, 2008; Lvy, 2007; Dant-Gilloch, 2002; vs) vardr ki bu literatr onun
grlerinin yan sra yazarlarn da yorumlarn kapsamaktadr. Bu makalede Benjaminin
eserlerinin yansra ikincil literatr gzden geirilirken, Benjaminin fotorafl ele
al biiminde tarihin nemi ne ekilerek incelenmeye allacaktr.
Walter Benjamin ve Dnsel Yaps zerine
Yirminci yzyln en nemli Marksist estetikilerinden ve kltr yorumcularndan
biri olarak grlen ve bir sosyal retim formu olarak sanatn nemini ortaya karan Alman
dnr Walter Benjamin, 1892 ylnda Berlinde dnyaya gelmi, Berlin, Mnih ve
Bernde felsefe renimi grmtr. 1920de Berline yerleerek edebiyat eletirmenlii
ve evirmenlik yapmtr.
Benjaminin yaptlar sanat, dil ve tarih zerine felsefi denebilecek almalar,
toplumsal tarih ve popler kltr aratrmalarn, yazn eletirilerini, denemeleri, dorudan
yazn niteliindeki ksa metinleri, ykleri kapsamaktadr. Ayrca mektuplar ve radyo
konumalaryla birlikte, felsefi iddias olan kuramsal ve yaznsal almalarnda, ben
demekten olabildiince kanmtr (Demiralp, 2007: 72). Benjamin, romantizmden
Marksizme, tinsel devrim idealinden tarihsel maddecilie giden yolda, baskya, smrye,
burjuvaziye ve iktidara kar muhalif olmu bir dnrdr.
Benjamin, hem bir tarihsel materyalist, hem de bir st-gerekidir. Benjaminin
tercihleri balangta modernizmle rtmektedir; Proustu, gerekstcl ve Brechti
nemsemektedir. Ancak daha sonradan yazd eserler balamnda, postmodernizme
yakn grlm olmasna ramen, Lvye gre Benjaminin dncesi ne (Habermas
anlamda) moderndir, ne de (Lyotardn verdii anlamla) postmoderndir. Daha
ziyade kapitalizm-ncesine ait kltrel ve tarihsel referanslardan esinlenen (kapitalist/
snai) modernitenin modern bir eletirisini tekil etmektedir (Lvy, 2007: 4). Scholem
gibi dostlarnn da etkisiyle Yahudi Mesihiliiyle1 ilgilenmi, ama kendini hibir zaman
dindar olarak tanmlamamtr. Bir sre sonra Marksizm ile tanm, ama hibir zaman
iyi bir Marksist olmamtr. Hem Scholem, hem Adorno, hem Brecht ile yakn dost
olmu, onlarn her birinde kendini bulmu, ok farkl geleneklerle ve akmlarla ayn
anda yaknlaabilmitir (Dellalolu, 2007: 7). Okuduu kitaplar, etkilendii akmlar
ve arkadalar, Benjaminin dncesine hibir zaman uzlaamayacak gergin ular
1 Yahudi Mesihcilii: Sava ncesinde ve sonrasnda Yahudi aydnlarnn yalnzca ilahiyata deil kltr, estetik,
felsefe ve politikaya yaklamlarnda nemli izler brakan Mesihilik, varolan dnyann tmyle reddine dayanan,
ancak bu dnyann yknts zerine kurulabilecek bir gelecekte umut gren, bir baka deyile umudu kyamet
gnne erteleyen bir gelecek grdr (Grbilek, 2006: 19).

Say 37 /Gz 2013

238

Zuhal zel Salamtimur

olarak girmilerdir. Alman romantizmi, Yahudi mistisizmi, Marksizm, gerekstclk:

Benjaminde kendi bana duramayan, birbirini aran, ama bir doruda buluma imkn
olmayan dnceler olarak dikkat ekmektedir (Grbilek, 2006: 22-23). Bu balamda
Benjamin, ilerleme felsefesinin devrimci bir eletirmeni, gelecei hayal eden bir nostaljik,
maddecilik yanls bir romantik olarak deerlendirilmekte, snflandrlamaz biri olarak
grlmektedir.
Hibir sistematik eser yazmam, ama yzlerce nemli denemesiyle gnmz
dncesine damgasn vurmu bir dnr olan Walter Benjamin dierleri gibi bir
yazar deildir; Paral, tamamlanmam, kimi zaman kapal, ounlukla anakronik ve
buna karn her daim gncel eseri Tarih Kavram zerine ile 20. yzyln entelektel
ve siyasal manzarasnda zgn, hatta esiz bir yer tutar (Lvy, 2007: 1). Bu balamda
Benjaminin dnceleri, adan bye, bden cye giden nedensel lineer bir dnce
eklinden ok, bir mozaiin paralar gibidir (Price, 2004: 72). Sanat ve kltr ile ilgili
irdelemelerinden, alegori ve lmle ilgili denemelerine, teknolojiden dile, mistisizmden
komnistlie uzanan geni bir yelpazede Benjamin, kendi fragmanter tezli yazma tarz ile
modernitenin tarihini yazmtr. Bu tarihin ierisinde Marx, Bianqui, Baudelaire, Bergson,
Freud, Kafka, Proust, Bloch ve daha pek ok dn adam eserleriyle birlikte yer almtr.
Ancak Benjaminin gznde sanat, fotoraf, teknoloji ve tarih kuramlarna ynelik bir
anlay n plana kmaktadr.
Tekniin sze gelmi hali olan teknolojinin kurtarc ve diyalektik ilevinden
bahseden Walter Benjamin, bu alandaki ilerlemenin, sanat, toplum ve kltr iin yeni
imknlar saladn dnmektedir. Tekniin olanaklaryla yeniden retimi demokratik
bir hareket olarak yorumlayan Benjamine gre, fotoraf ve sinema benzeri sanatlarn
kaydettii gelime, kitlelerin sanata kar olan tutumlarn deitirmitir. Yeniden retim
kavram, Benjaminde gelenekle moderniteyi birbirine balamtr. Sanatn toplum iin
olduunda srar eden dnr, gelenein ve gemi kltrn, imdiyi zgrletirici
ynlerini de unutmamak gerektiini dnmtr.
Benjaminin fotografiye -fotografinin icadna ve tarihine- ynelik ilgisi, teknolojinin
estetik olana ilikin anlaymz zerindeki etkilerine (ki bunlar modernliimizin ana
hatlarn belirleyen etkilerdir) ynelik ilgisiyle akmtr (Cadava, 2008: 36). Bu ilgi,
Laszlo Moholy-Nagyin ynetiminde zellikle film ve fotoraf zerine younlaan
Avangard isimli bir dergiye yazlar vermesinden, Tristan Tzarann Man Ray ve br
Yzn Fotoraf adl yazsn Gnin 1923teki ilk says iin evirmi olmasndan, ok
sayda fotoraf kitab eletirisi yazmasndan ve dostlar arasnda Sasha Stone, Gisele
Freund ve Germaine Krull gibi fotoraflarn olmasndan anlalmaktadr.
Fotorafn ortaya kn, sanatn toplumsal ilevinin deiimini ve politikayla
yakn ilikisini tartan Benjamin, kameray, devrimci milenyumun giriinde icat
edilmi ift-yanl bir makine olarak grmtr. Kamera bir taraftan, kapitalizmin ykc,
tketici politik ekonomisinin rneidir; o eylerin aurasn, onlar eitleyici, otomatik
ve istatistiki olarak rasyonel formlarda yeniden reterek yok etmitir (Mitchell, 2005:
228). Dier yandan ise, fotorafln icadn ilk hakiki devrimci retim arac olarak
ifade etmi, sanatta ve insan duyularnda devrim yapma gcne sahip bir ara olarak
deerlendirmitir.

239 letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

Walter Benjaminin Bak Asndan Tarih ve Fotoraf likisi

Tarih ve Tarihsel Materyalizm

Benjaminin spanya snrnda Nazilerin eline gememek iin 1940ta intihar
ettikten sonra antasnda bulunan bayapt Tarih Kavram zerine (1995), 20. yzyln
en nemli felsefi ve siyasal metinlerinden birini oluturmaktadr. Benjamin, bu eserinde,
tarihi ve dolaysyla yaam ilerleyen tek bir izgi olarak grmemekte, kesintilere
uradn ifade etmektedir.
Benjaminin tarih felsefesi birbirinden ok farkl kaynaktan beslenir: Alman
romantizmi, Yahudi mesiyanizmi ve Marksizm. Burada sz konusu olan (grnrde)
birbiriyle badamaz bu perspektifin birletirilmesi veya eklektik bir sentezi deil,
bunlardan hareketle derin bir zgnlk tayan yeni bir kavrayn icaddr (Lvy, 2007:
5-6). Bir aratrma alan olarak tarih yazl, szl ya da grsel kaynaklara dayanmakta,
tarihi bilgi, bu kaynaklara bal olarak gemiteki olaylara ilikin bilinenlerin, tarihe
ilikin gncel dnce erevesinde yorumlanmasyla olumaktadr. Tarih bilimi, genel
anlamda gemi zamanlardaki olaylarn bilinmesi ve kayda geirilmesi eklinde ele
alnmaktadr. Tarihin znesi olan insann, gemi zaman boyutu iindeki eylemleri ve
bunlarn etkileimleri, tarihiye saysz deerlendirme ve yorum imkn kazandrmaktadr.
Benjamine gre, Tarihselciliin varaca doruk, yasas gerei, evrensel tarihtir.
Materyalist tarihilik, yntem asndan belki de en belirgin olarak byle bir tarihten
ayrlr. Birincisinin kuramsal bir donanm yoktur. Yntemi, toplama yntemidir:
Badak ve bo zaman doldurabilmek iin olgular ynn kullanr. Maddeci tarihilik
ise yapc bir ilkeyi temel alr. Dnme eyleminin erevesinde yalnzca dncelerin
ak deil, ama durdurulmas da vardr (1995a: 42). Benjaminde yceltilen, gemii
olduu gibi anlatma titizlii, alkanl deildir; dn gibi bugn de tehdit altnda bir
rengi, belki bugnkne benzer zor bir konumda duran aktrlerin yaad bir hakszlk
ann, belki birbirine benzer iki mekann geirmekte olduu bir ykm yerinde ve annda
hissetmeye ak duyular yceltmektedir (Dellalolu, Odman, Yardmc, 2007: 22). Ancak
Benjaminin niyeti, kavramlar renkli tarihsel nesneler zerinden aklamak deildir.
Aksine kltr konformizminin esaretinden kurtulmak iin gsterdii mitsiz aba, fikirler
iin vazgeilebilir rnekler olarak kalmayan, ama emsalsiz olularyla fikirleri bizzat
tarih olarak tesis eden tarihteki belli oluumlar iindir (Adorno, 2004: 12). Alldk
bir dnr olmayan Benjamin, ele ald olaylar yeniden yorumlayp dntrerek,
tutarl biimde birbirine eklemlemeyi salayan bir karlkl aydnlatma ilikisi iine
yerletirmitir.
Olaylar, aralarnda byk ve kk ayrm gtmeksizin anlatan vakanvis, bir
kez olmu hibir eyin tarih asndan yitip gitmi saylamayaca gerei dorultusunda
davranm olur (Benjamin, 1995a: 34). Benjamine gre tarih, bir kurgu, bir inadr ve
izgisel olmayan, bir an ele alan zaman algsn n plana karmaktadr. Tarih, badak
ve bo zamann deil, imdiki zamann oluturduu bir kurgulamann nesnesidir
(Benjamin, 1995a: 40). Benjamin tarihsel olgular ya da nesneleri toplayarak bo zaman
doldurmak, olaylar zmlemek ya da olaylar arasnda nedensel ilikiler kurmak yerine,
aralarndaki yaknlamalara, kmelenmelere nem vermekte, bu nedenle yan yana
getirerek kurgulamakta ve yeni izler oluturmaktadr. Yeni bir kurgu iinde bu izler hibir

Say 37 /Gz 2013

240

Zuhal zel Salamtimur

yoruma ya da aklamaya gerek duymakszn birbirine k drebilmekte, gemiin ya

da metnin kendisi konuabilmektedir. Benjamin, hissettiren ama anlatmayan, teori ve
kavramlar yerine gsteren bir tarih yazmndan yanadr.
Ksa bir an grnen aslna, galiplerin gereine ve dolaysyla tarihine, oldubittinin
kutsanmasna, tek ynl tarihsel yollara, galip gelenlerin zaferinin kanlmazlna
kar olan Benjamin, Kltr alannda hibir belge yoktur ki, ayn zamanda bir barbarlk
belgesi niteliini tamasn (1995a: 36) demektedir. Benjamine gre, yengilerin tarihi,
kltr tarihi ve ksaca btn bir tarih, maluplar zerinden okunmaktadr.
Benjamin Tarih Kavram zerinede galiplerle maluplarn, muzaffer olanla
yenilmiin ayn tarih anlayn, ayn akl paylaamayacaklar dncesinden yola
kmtr. Tarihiler gemii bir hazine olarak deerlendirirken, ezilen snflar iin tarih
bir enkaz, bir ykntlar yndr (Grbilek, 2006: 34). Tarih gibi kltr de bir btn
deil bir enkazdr ve enkazdan ancak paralar ve imgeler kurtarlabilir. Benjamin tarihin,
dolaysyla toplumsal yaamn ve kltrn kyda kede kalm anlarn k altna
alarak, onlar alntlayarak tpk fotoraf gibi grnr klmaktadr.
Tarihsel maddeci, tarihte gz ard edilmi ya da gizli kalm olana, olaylarn
geiciliine, herhangi bir verili an ile btn tarih arasndaki ilikiye odaklanarak, yazgs
tarihi salt bir gemiin yeniden retimi olarak gren fikrin almasna bal olan bir tarihin
hatlarn izmeye alr (Cadava, 2008: 96). Tarihsellik, tarihin deiik anlar arasnda
bir neden-sonu balants kurmakla yetinir. Ama hibir olgu, bir neden olduu iin
zorunlu olarak tarihsel olgu niteliini de kazanmaz. Bu nitelii, olup bitiinin ardndan,
belki binlerce yl sonra ortaya kan koullar araclyla kazanr (Benjamin, 1995a:
43). Benjaminin asl amacnn tarihsel bir olguyu anlamann dnyay anlamak, bilmek
olduunu vurgulamak gerekmektedir.
Tarihsel materyalizm, gemiin iinin hala tamamlanmam olduunu dnr
(Benjamin, 2007: 43). Tarih Kavram zerinenin IX. tezi yledir:
Kleenin Angelus Novus adl bir resmi vardr. Bir melek betimlenmitir bu resimde; melein
grn, sanki baklarn dikmi olduu bir eyden uzaklamak ister gibidir. Gzleri, az ve
kanatlar almtr. Tarihin melei de byle gzkmelidir. Yzn gemie evirmitir. Bizim bir
olaylar zinciri grdmz noktada, o tek bir felaket grr, ykntlar birbiri stne yp, onun
ayaklar dibine frlatan bir felaket. Melek, byk bir olaslkla orada kalmak, lleri diriltmek,
paralanm olan yeniden bir araya getirmek ister. Ama cennetten esen bir frtna kanatlarna
dolanmtr ve bu frtna ylesine gldr ki, melek artk kanatlarn kapayamaz. Frtna onu
srekli olarak, srtn dnm olduu gelecee doru srkler; nndeki yknt yn ise ge
doru ykselmektedir. Bizim ilerleme diye adlandrdmz, ite bu frtnadr (Benjamin, 1995a: 37).

Benjamin bu tezinde, tarih meleinin gemi ve gelecee dnk ynelimini

yorumlamtr. Benjaminin kendi gzde tutumu geriye bakmaktr; tpk, kendi gelenekleri
ve yazgs olan bir aktarm arac olarak fotorafn gemiten gelen anlar bugne ve
gelecee aktarmas gibidir.
Tarih ve Fotoraf likisi
Fotoraf, Benjaminin ilk kez 1931 ylnda yaymlanan Fotorafn Ksa Tarihesi
isimli almasnda kuramsal bir nesne olarak ortaya kmtr. 1936 ylnda yaynlanan
Tekniin Olanaklaryla Yeniden retilebildii ada Sanat Yapt balkl yazsnda da

241 letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

Walter Benjaminin Bak Asndan Tarih ve Fotoraf likisi

benzer ekilde fotoraf zerine dncelerini sergilemitir. Bu denemelerinde Benjaminin

bilim, sanat ve tarih alma alan ile fotoraflk arasnda gelien ilikide kurduu
analitik odak, fotorafn nasl iletiim kurduu sorusu zerine (Dant-Gilloch, 2002: 6)
olmutur. Benjamin iin fotoraf ile kurulan iletiim ortam, kltrel tarihin dnt
ortamdr ve Tarih Kavram zerine denemesinde yer alan grleri ile birlikte tarihi
anlamakla badatrlabilmektedir. Bu balamda Benjaminin bak asyla tarih ve
fotoraf arasnda kurulan ilikiyi deerlendirebilmek iin, denemelerinde kulland
gelenek, yeniden retim, optik bilinalt, diyalektik grnt, rastlant kvlcm, aurann
aktarm, imdi ve buradalk, biriciklik kavramlar, hazrlanan almann ana temalar
olarak saptanmtr.
Kefinden sonra yeni bir grme biimi olarak deerlendirilen ve resmin yerini
alaca dnlen fotoraf Benjamine gre, gelecee kalmak iin fotoraf ekmeye ve
ektirmeye balayan bir nesille birlikte gnlk yaam dzeninin kada aktarlmasn
olanakl klmtr. Ancak fotoraf, bir anlna parlayp snen gemi bir an gsterdii
iin bir yitirmilik biimi olarak grlm ve tarihi sergileyen bir belge olarak
deerlendirilmitir. Benjamin Tarih Kavram zerinenin V. tezinde, gemiin hzla
kaybolmasndan, grnt ve parlayan anlardan yle bahsetmektedir;
her
yitip

...gemite
kendisinin
de
dnlm
olduunun
bilincine
varmayan
imdiki
zamanla
birlikte,
bir
daha
geri
getirilmesi
olanaksz
biimde
gitme
tehlikesiyle
karlaan
bir
grntnn
varl
sz
konusudur.

Gemii tarihsel olarak dile getirmek, o gemii gerekte nasl olduysa, yle
bilmek deildir. Buna karlk, bir tehlike annda parlayverdii konumuyla, bir any ele
geirmek demektir. Tarihsel maddecilik iin nemli olan, gemie ilikin bir grnty,
tehlike annda, tarihsel zneye anszn gzkt biimiyle korumaktr (Benjamin, 1995a: 35).

Benjamin bu tezinde fotorafn grntlenen an sonsuza kadar koruyabilmesi

gibi tarihsel maddeciliin gemite gerekleen grntnn bir annn tarihe konu olarak
saklanmasndan bahsetmektedir. Bu balamda, tarih dncesi ile fotografi2 dncesi
Benjaminde ayn ynde hareket etmekte, bellek olarak dnce ile bellemenin teknik
boyutu, bir baka deyile maddi kayt teknikleri arasnda indirgenemez bir balant
grlmektedir.
Benjamin, Nazi Almanyasndan kat sralarda toparlad Tarih Kavram zerine
Tezler yazsnda, tarih zerine en son dncelerini bir dizi enstantane fotorafn sunmak
istercesine, tarihi fotografinin diliyle ele almtr. Ykmn ve felaketin bak asndan
yazlm olan bu tezler, hzlandrlm tarih-yaamyks fotoraf kareleri misali,
Benjaminin kayglarna, zellikle 1930lardaki yazlarnda grlen faizmin siyaseti ve
sava estetize etmesi ile estetik ideoloji arasndaki su ortaklna dair kayglarna k
tutmutur. yle bir akp snen grntlerden, hareketli fotoraf makinesi ilevi gren
yeni devrim takvimlerinin balang anlarndan, gemii n tarihine balayan gizli
a ynelilerden (heliotropism) sz etmitir (Cadava, 2008: 35). Benjamin fotografinin
artrd biimde tarihin baz olaylarn paranteze alp onlara k drmekte ya da
zaten parldamakta olanlarn nndeki karanl ekip alarak hatrlatmaktadr (akmak,
2008: 8). Benjaminde, hatrlamann grevi bugnle gemii birbirine balayan anlarn
inasdr. Tarihsel sreklilikten koparlm bu anlar, birer diyalektik imgedir. Bu balamda,
tarihsellik gemiin ebedi imgesini sunmaktadr.
2 Fotoraf ekme etkinlii olarak deerlendirilen fotografi, bir imgeyi ele geirip balamndan kopararak tarihin
akn durdurmaya alan bir ilemin/srecin ad olarak grlmektedir (Cadava, 2008: 17).

Say 37 /Gz 2013

242

Zuhal zel Salamtimur

Kltr eletirisi zerine alan Benjamin, tarih zerine fikirlerini olutururken

sosyal dnyann anlk grnmlerini yakalayan fotorafl bir ara ve ortam olarak
grm ve deerlendirmitir. Gemiten imdiye kalan nesneler gibi fotoraf nesnesi
(fotoraf kart), zerinde gemiin izlerini tasa bile (sararmlk, ypranmlk vb.)
toplumlarn tarih ve kltrn temsil etmemekte, fotoraf ekilen obje ya da kiiler yani
fotorafn imdiye yanstt nesneler tarihsel balamda anlam kazanmakta ve kltr
temsil etmektedirler.
Benjamin, herhangi birinin gzyle grlebilen rutin ve tekrarlanabilir ekilde
gemii imdiye geri getiriyor olan fotoraf, buradalk ve imdilik kavramlar ile
aklamtr.
Fotoraf ne kadar usta olursa olsun ve modeline ne kadar dikkatli poz verdirmi
bulunursa bulunsun, seyirci, gerekliin resimdeki kiilii (ekildii) zamana oturturken
kulland buradal ve imdilii, o kck rastlant kvlcmn aramak iin kar
konulmaz bir zorunluluk duyar: oktan gemi olan o ann hemen yanbanda,
gelecein, geriye dnp bakldnda kendisini yeniden buldurabilecek denli kandrc
biimde yerletii o seilemez noktay yakalamak iin kar konulmaz bir zorunluluk...
(Benjamin, 2001: 11).
Benjamin, tarihin vuku bulduu zaman bir eyin geip giderken imdiletii,
bir eyin lmnde yaad zaman olarak deerlendirmektedir. Yaamay iz brakmak
olarak grmekte, tarihin fotografiyle birlikte vuku bulduuna inanmaktadr. Cadavaya
gre, fotografi olay, herhangi bir fotografi tarihinden zorunlu olarak ncedir -fotografi
tarihe ait deildir, tarihi sunmakta; tarihi, yazgsna teslim etmektedir. Tarihin hakikatinin
bugne kadar fotografiden baka bir ey olmadn sylemektedir. Ne var ki, fotoraf
-asla kendisi olmayan ve dolaysyla daima tarihe gemekte olan ey olarak- bizden bir
imdinin altna gelemeyen eyin kalntlarn dnmemizi istemektedir (Cadava, 2008:
168). Benjamine gre tarihi, gemiten paralar ekip almaldr. Ancak gemi sadece
imdinin byteci sayesinde anlalabilmekte, dier taraftan imdi gemii hatrlamadan
kavranamamaktadr.
Tarihsel maddeci, gei dnemi olmayan, ama iersinde zamann durmu olduu bir
imdiki zaman kavramndan vazgeemez. nk onun iinde bulunduu ve kendisi iin
tarih kaleme ald imdiki zaman tanmlayan, bu kavramdr. Tarihselcilik, gemiin
sonrasz grntsn izerken, tarihsel maddeci salt o gemie ilikin ve biriciklik
niteliini tayan bir deneyimi dile getirmitir (Benjamin, 1995a: 41-42). Bu balamda,
Benjamin fotorafln, tarih ve tarihsel gereklie nasl yeni bir boyut getirdii
ile ilgilenmitir. Gemite bir anda parlayp snen gerekleri imdiye getiriyor olan
fotorafln byl dnyasndan ve eviriye ihtiya duymadan kolaylkla okunabilen
dilinden etkilenmi, tarihin de anlk grntlerden olutuu fikrine sahip olmutur.
Gemile imdinin ilikisi, sadece zamana ait ve devaml iken, imdiyle olmu olan eyin
ilikisi diyalektik olarak nitelendirilebilmektedir.
Benjamin iin fotoraf, gemii grmemizi salad iin, tarih hakknda
konumaya neden olabilecek bir potansiyele sahiptir. Benjamin gelecekte geriye doru
srklendii iin Angelus Novusun bakt yerde bir eyler grmektedir (Dant-Gilloch,

243 letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

Walter Benjaminin Bak Asndan Tarih ve Fotoraf likisi

2002: 8). Tarih Kavram zerinede syledii gibi, Gemiin gerek yz hzla kayp
gider. Gemi, ancak gze grnd o an, bir daha asla geri gelmemek zere, bir an iin
parldadnda, bir grnt olarak yakalanabilir (Benjamin, 1995a: 35) bu grnty
Benjamin diyalektik imge olarak adlandrmaktadr. Fotoraf, yakalanan gemiin bir
grntsn sunduu iin tekrar tekrar grlebilmektedir -Benjamin bunu ise duraan
diyalektik olarak adlandrmtr (Dant-Gilloch, 2002: 8). Benjamin, olmakta olan eyi
yanstmas iin izleyiciye izin veren bir an olan duraan diyalektii hareketin donduu
zaman olarak ifade etmektedir.
Duraan diyalektik, diyalektiin daha genel olarak bilinen, hareket ve dnme
yapt vurguyu tepetaklak etmi grnmektedir. Bu metot, gemiteki bir zsel
durumun, bir kkenin, bir ur-fenomenin, bugn hissedilen bir dertte, bir kayp annda,
bugnn bir kymeti tehdit alndayken tekrar canlanvermesi, kendini bellekten dar
zorlayvermesi ve iinde yaadmz anla birleivermesi, anlalr olmas biiminde
deerlendirilmektedir. Gemie srayarak, o an yeniden ele geirmek, o an bu ana
ekmek ve iki ann rtt yerde duraan bir diyalektik oluturmaktadr (Dellalolu,
Odman, Yardmc, 2007: 21). imdinin ve gemiin karlat nokta olarak diyalektik
imge metaforu, tarih gibi Benjaminin kltr anlama metodunun da karakteristiini
oluturmaktadr (Dant-Gilloch, 2002: 8). Bu nedenle diyalektik imgenin, okunmas
gerekmektedir; diyalektii akla kavuturacak eletirmen, tarihi ya da toplumbilimci,
dikkatli bir inceleme ve zmleme ile, kendi iin dile gelmeyen bu grntnn ieriinde
yer alan tarihsel temsilleri, sk balar kurduu gemi zerinden dillendirebilmektedir.
Benjamin iin tarih yazm aslnda gemite yaanan gerekliklerin fiziksel olarak
birebir yanstlmas deil, gerekliin ayrntlar iinde bir seme yapldktan sonra,
kurgulanmas, ina edilmesidir. Cadavaya gre, fotomontaja benzetilen Benjamine zg
tezli yazma ynteminde, tarih tezleri ne izgisel zamansal bir sra iinde anlatlabilen, ne
de felsefi bir kavramn snrlar iinde anlalabilen bir tarih dncesini nermektedir.
Tarih daha ziyade imgelerden, Benjaminin terimleriyle diyalektik imgelerden ina
edilmektedir (Cadava, 2008: 21). Aslnda Benjaminin yazma ve dnme slubunun
temelinde imgesellik bulunmaktadr. Benjamine gre, tarihsel dnme, dncelerin
yalnzca hareketlerini deil, fotoraf ekmek gibi durdurulmalarn da iermektedir.
Benjamin, tarihin materyalist sunumunun, geleneksel tarih yazmndakinden daha
yksek bir anlamda imgesel olduunu dnmektedir. te bu yzden Benjaminin
dncesini bir enstantane fotorafa benzeten Theodor Adorno, 1955 tarihli
Benjaminin Schriftenine Sunu yazsnda, Benjaminin dnyay bir dnsel
optik iinden geerek deneyimlediini ne srmtr (Aktaran: Cadava, 2008: 21-22).
Tarihin ii, daha kk veya nemsiz gibi grnen zamanda enstantane fotoraf gibi
anlk imgeleri tanmak, bu balamda insan deneyiminin tamamn toplamak ve bir araya
getirmektir.
Benjamin, gzn, grm olduunu ama beynin, boyut, hareket veya gze
arpmay yznden kavrayamadn ya da ayrt edemediini optik bilinalt olarak
adlandrmtr. Optik bilinalt, fotoraf ekme srecinin ksa srmesinden dolay (Onun
en erken rneklerinde bile) deil, detayl bir ekilde kaydetme kapasitesinden dolay

Say 37 /Gz 2013

244

Zuhal zel Salamtimur

gndeme gelmitir (Dant-Gilloch, 2002: 6). Fotoraf makinesi, teknolojik kapasitesi

sayesinde zel ekim ve bytme yntemleriyle, gzmzn gremediini, grlmesi
olanaksz olan grmektedir ve buna optik bilinalt denmektedir. Optik bilinaltn
gzler nne seren fotoraf, tarih ya da bilimin bir arac olarak belge ve belgesel bir ara
formunda hizmet vermektedir.
Fotoraf makinesine seslenen dnya gzmze seslenenden farkldr; her eyden nce,
bilincinde olarak altmz bir mekann yerine, bilinsiz olarak ama etkilediimiz bir mekan sz
konusudur. rnein, ok bilinen bir ey, gen bir insann yryn kabaca betimlemek olanakldr
ancak onun her admndaki, yrmeye balad andaki saniyenin her parasnda ne yaptn
sylemek zordur. Fotoraf, yava ekim ve mercekli bytmeler gibi eitli aralarla bu an ortaya
karabilir. Psikanaliz nasl sezgisel-bilinsiz alan amlyorsa, fotoraf da ilk kez olarak, grselbilinsiz alann farkna vardrmakta. Yapsal nitelikler ve hcre dokular gibi teknoloji ve eczacln
doal alma alanna giren konular, fotoraf makinesine bir doa grntsnden ya da anlatmc
portreden daha yakndrlar. Fotoraf bu malzemeyle, ayn zamanda, seik ve fakat kuruntulara
snacak kadar sakl olan, ancak bir kere bytldnde ve iyi aklanabildiinde teknoloji ile
by arasndaki farkn tmyle tarihsel deikenler sorunu olduunu gsteren, o en kk eylerde
yaayan grsel szlerin fizyonomik grnlerini de ortaya karr (Benjamin, 2001: 11-12).

Fotoraf bize grdmz zaman grmemizin gremedii eyin bilincinde

olmadmz syler. Benjamin grme olanan fotografik olay araclyla optik bilind dedii eyle, yani grmeyi dolaysz ve burada-imdi olmaktan alkoyan eyle
balantlandrarak Freudu takip eder: o da bilind ile bilin arasndaki geii izmeye
alrken, teknik ortamlardan ve zellikle fotografiden alnma benzetmelere sk sk
bavurur (Cadava, 2008: 135). Benjamin, Fotorafn Ksa Tarihesinin yan sra Optik
bilinalt evresini aka olmasa da Tekniin Olanaklaryla Yeniden retilebildii
ada Sanat Yapt denemesinde mekanik yeniden retimin karakteristiklerinden biri
olarak ele almtr.
Benjamin burada ve imdilik, rastlant kvlcm, diyalektik grnt gibi kavramlar
zerinden tarih ile tarihselcilik arasndaki ilikinin yan sra, estetik ideoloji ile siyasetin
faist estetizasyonu arasndaki ilikiyi gzden geirme uranda fotoraf bir yeniden
retim arac olarak deerlendirmitir. Tarihsel anlamda kltrn ve sanatn yeniden
retimi, fotorafik olarak oaltlmakta, gemi daha anlalabilir ve ebedi olmaktadr.
Ebedi olma dncesi bir teknik yeniden retilebilirlik dncesidir. Benjamin teknik
yeniden retilebilirliin ancak bilim ile sanat arasndaki tarihsel ilikileri gz nnde
bulundurarak anlalabileceini ne srmtr.
Mekanik oaltma anda sanatn aurasnn kaybolduunu syleyen Benjaminin
kulland ekliyle aura ontolojik bir kategori deil, tarihsel bir kategoridir. El rn yaptn
sahip olup, mekanik yoldan retilmi yaptn sahip olmad bir ey deildir. Benjamine
gre, baz fotoraflarn bir auras varken, Rembrandtn bir resminin mekanik oaltma
anda auras yitirilebilmektedir (Crimp, 2002: 123). Bu nedenle, orjinal olan, biricik
olan kymetlidir ve deerini zamana ramen ve ona tankl sayesinde srdrmektedir.
Sanat eserinin bu biriciklik zelliinden kaynaklanan tarihsel tankl, gelenek tayc
hakikilii, sanat eserinin halesini, etrafndaki atmosferi oluturmaktadr.
Benjamin, yeni oluumlarn temellerinin eski tekniklerin iinde atlaca yasasna
inananlardandr, nk portre resmin gelitirdii bakr-gravr basknn (mezzotint)
dayand oaltma (reproduction) teknii ancak sonradan yeni fotoraf tekniine

245 letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

Walter Benjaminin Bak Asndan Tarih ve Fotoraf likisi

balanabilmitir (Benjamin, 2001: 20). Teknii salt bilimsel bir olgu olarak deil, ayn
zamanda tarihsel bir olgu olarak da deerlendiren Benjamine gre, gemi yzyln
belirleyici zelliklerinden biri olan ve bir srece damgasn vuran teknik, yanl
almlanmtr. Bu sre, hepsi de tekniin sadece mallarn retimiyle topluma hizmet
ettii gereini alt etmeye alan bir dizi giriken, srekli yenilenen giriimden
olumaktadr (Benjamin, 2007: 42). Aslna baklrsa hibir teknolojik bulu toplumlardan
ayr dnlememektedir. Toplumun iinde bulunduu duruma gre, ihtiyalarna gre
ve sahip olduu retim maddelerine gre ekillenmektedir (Artan, 2007: 89). Dolaysyla
denilebilir ki, teknik ve yeniden retim toplumsal olgunun bir parasdr, fotoraf gibi
her yeni teknik, bir amaca hizmet etmektedir ve toplumsal, kltrel, ekonomik sonular
iermektedir.
Benjaminin teknolojik iletiim aralarna atfettii olumlu zellik, sadece mimetik
ve kurgusal hnerleri asndan deil, ayn zamanda modern toplumla tarih sahnesine
kan kitlelerin uzak olan yakna getirme talebiyle balantldr. (zbek, 2000: 127).
Mesafe bakmndan hayal edilemeyecek kadar uzakta olan bir eyse, bize ok yakn
olabilmektedir. Ortadan kaldrlm mesafe kendi bana yaknlk demek deildir.
eyleri mekan bakmndan ve insani bakmdan daha yakn klma eilimi,
gnmzn kitlelerinde, en az verili bir (olayn) biricikliini olayn yeniden retiminin
almlanmas yoluyla ama kadar tutkulu bir eilimdir. Bir nesneyi olabildiince yakn
olarak, bir grntde, yani benzerlikte, yeniden retimde ele geirme gereksinimi her
gn artmaktadr (Cadava, 2008: 26-27). Bizi tarihin daha yaknna, bir olayn gerek
zaman olan ikinliin daha yaknna getirme iddiasndaki fotoraf, olayn uzakln
ortadan kaldrm ve imdi olmu gibi grlebilir olmasn salayabilmitir. Bu balamda,
fotoraflk gereklik kavraymz belirliyor gibi grnmesine ramen, ayn zamanda
sunduu imdiden uzaklam olan gereklikten de uzaklatrmtr.
Benjamine gre, gerein kitlelere gre, kitlelerin de geree gre kendilerine yn
vermeleri, gerek dnme gerekse gr bakmndan boyutlar snrsz bir olgu niteliini
tamaktadr (Benjamin, 1995b: 51).
Bir nesnenin hakikilii, maddi varlndan tarihsel tanklna dein, balangtan
bu yana o nesnede geleneklemi olanlarn btnnden oluur. Tarihsel tanklk
maddi varlktan temellendiinden, birinci enin insanlarla ban kesen yenidenretim, ikincinin, yani tarihsel tanklk esinin de sarsnt geirmesine yol aar...
Burada varl son bulan ey, zel atmosfer kavramyla zetlenebilir ve yle
denebilir: Sanat yaptnn teknik yoldan yeniden-retilebildii ada gcn yitiren, yaptn
zel atmosferi olmaktadr. Bu olgu bir belirti niteliini tamakta ve anlam salt sanatn
alanyla snrl kalmamaktadr. yle denebilir genelletirilmek istendii takdirde: Yenidenretim teknii, yeniden-retilmi olan gelenein alanndan koparp almaktadr. Bu yenidenretilmii oaltarak, onun bir defaya zg varlnn yerine, yine onun bu kez kitlesel
varln geirmektedir. Ve yeniden-retilmi olann, almlaycya bulunduu konumda
seslenmesine izin vermekle, retilmi olan gncelletirmektedir (Benjamin, 1995b: 49).

Benjaminin bahsettii en etkin dzeydeki yeniden-retimde, sanat yaptnn imdi

ve buradal eksiktir. Bir baka deyile, biriciklik nitelii yaptn zgnln ve
sahiciliini (otantikliini) yok etmektedir. Bir nesnenin otantiklii, maddi varlna ve

Say 37 /Gz 2013

246

Zuhal zel Salamtimur

tarihsel tanklna dayanmaktadr. Yeniden-retim tarihsel tanklk esini sarsntya

uratmakta, nesnenin aurasn yok etmektedir.
Atmosfer (Aura) diye adlandrlan e, eski fotoraflarda, bir insan yznn gelip geici
ifadesinden bizlere son kez el sallamaktadr. Bu fotoraflara hzn dolu, esiz gzelliklerini
kazandran da zaten budur. Ama insan fotoraftan ekildii anda, sergilenme deeri ilk kez klt
deerinin nne gemitir. 1900 yllarnda Paris caddelerinin resmini, insana yer vermeyen bak
alarndan eken Atgetnin olaanst nemi, bu olgunun hakkn vermi olmasndan kaynaklanr.
Atgetnin bu caddelerin resmini, sanki oralar bir su mahalliymi gibi ektii, ok hakl olarak
sylenmitir. nk su mahalli de insanszdr. ekim, ipularndan tr gerekletirilir. Atgetde
fotoraf ekimleri, tarihsel sre iersinde kantlara dnmeye balar (Benjamin, 1995b: 54).

Ayn yne hareket eden tarih dncesi ile fotografi dncesi, bellek olarak
dnce ile bellemenin teknik boyutu, yani maddi kayt teknikleri arasnda indirgenemez
bir balant olduunu dndrmtr. Baka deyile, fotografi-Benjaminin hakikaten
devrim niteliindeki ilk yeniden retim arac olarak anlad fotografi- yalnzca bir
tarih yazm sorunu, bellek kavramnn tarihiyle ilgili bir sorun deil, ayn zamanda
genel olarak kavramlarn oluumunun tarihiyle ilgili bir sorundur. Buradaki mesele,
gemitekiyle mukayese edilemez bir hz ve boyutla bugn dnyayla ilikimizin her
vehesini etkilemekte olan yapay bellek ve ada arivleme biimleridir. Bu ifade, bu
teknolojik yeniden retim tekniklerini psiik ve isel belleimiz denen eye balayann
ne olduunu yeniden dnmeye zorlamaktadr. Bellein ve dncenin fotografiyle
ilikisini belirleyen ey, bunlarn yineleme, yeniden retme, alntlama ve kaydetme
olanaklarna ait olduunun ne lde sylenebileceidir (Cadava, 2008: 18). Aslnda
burada ifade edilen, fotorafn insan elinden bamsz ipak oaltmyla oluturulan
bellek ve birikmi deneyim n plana kmaktadr.
Tehlike annda bellein grntleri, gemi bir ey olarak, bize mesafeli olan,
zamann bizden ayrd bir ey olarak deil, o an mevcut olan bir ey olarak grnmektedir.
Bu grntlerle dorudan yzleilmekte ve kii kendini onlarn iinde grmektedir. Bellek
adn verdiimiz eyin, bizim gerekten yeni bir ey anlamamz salayabilecek durumda
olduu tek an budur. Dier bellek faaliyetleri iinde yaplan, zaten dnlen ve hayal
edileni gerekelendirmek iin oktan zayflam ve ilenmi grntler kullanmaktan
ibarettir. Ama bunlar bellek faaliyetleri deildir, aklamalarmzn balamnda onlara
yklediimiz gstergelerle oktan ehliletirdiimiz grntlerin yzeysel ve ihmalkar bir
alntlanmasdr (Gandler, 2007: 176). Alntlama, belki de fotografinin bir baka addr
(Cadava, 2008: 17). Benjamin hem tarih hem de fotorafi iin alntlama yapsnn geerli
olduundan bahsetmektedir. Kaybolan gemii geri getiren fotoraf, hem kiisel hatray,
hem de tarihi oluturan kolektif hafzay alntlayan ift ynl bir aratr.
Sonu
Fotorafn Ksa Tarihesi, Tekniin Olanaklaryla Yeniden retilebildii ada
Sanat Yapt ve Tarih Kavram zerine isimli yazlar Benjaminin sanat, tarih,
teknoloji ve fotorafi zerine geni bir ekilde fikirlerini aklad denemelerinin banda
gelmektedir. Bu almalarnda Benjamin, hem fotorafinin tarihi, hem de fotografinin
balatt tarih ile ayr ayr ilgilenmitir. Fotoraf ve tarihin geliimlerini birlikte ele alan

247 letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

Walter Benjaminin Bak Asndan Tarih ve Fotoraf likisi

Benjamin, bu birbirine bal iki kavramn olumasn salayan hatta nceleyen teknolojik
gelimeleri nemsemitir.
Sanatn, tarihin, kltrn, siyasetin, edebiyatn ve teolojinin birbirinden ayrlamaz
olduu bir btnsel bak asna sahip olan Benjamin, gemiin izlerini tayan, parlayp
snen anlarla fotoraf araclyla yzletiinde olduka etkilenmi, tarihe olan bakn
da deitirmitir. Bu makalede tartlan, Benjaminin zerinde alt kltrel eletiri ve
tarih temeli olan fikirlerinin olumasnda, fotorafinin nasl bir alan ve anlam bulduudur.
Bu balamda saptanan Benjamine ait gelenek, yeniden retim, optik bilinalt, rastlant
kvlcm, aurann aktarm, imdi ve buradalk, biriciklik gibi birbirine yakn fakat farkl
yaklamlar, onun tarih ve fotorafi zerine dncelerini ortak noktalarda bir araya
getirmek ve birbirlerini tamamlamak iin kullanlmtr.
Fotorafla ynelik en ok bilinen ilk yaklam, fotorafn gerekliin bir
belgesi olarak ele alnmasdr. Fotorafnn deklanre basarak film zerinde zaman
dondurabilmesi, elde edilen fotorafn belki de sonsuza kadar grlebilmesini olanakl
hale getirmektedir. Benjamin iin, zamann dondurulabilmesi, tarihsel balamda parlayp
snen anlar grnr klmaktadr. Fotoraf, rastlantsal bir anda parlayp snen bir
kvlcm misali, zel bir annn varln kantlamakta ve yakalamaktadr. Fotorafln
nclk ettii teknolojik moderniteden nce, fotoraflar sanatsal bir etkiye sahip
olmaktan ok, tarihsel bir olaya tanklk etmi ve belgeleme ileviyle n plana kmtr.
Bu balamda dnldnde bir fotorafn tarihi gc, fotorafnn sanat tarafndan
eklenilecek hibir eye ihtiya duymadan geip giden dnyaya kalc olma yolunda vasta
olmak, gemie direkt bir pencere amaktr.
Benjamin almalarnda fotografinin dilini kullanm, imgenin tarihsel olarak
anlalmas gerektii ve ancak bu ekilde tarihin kavramlatrlabileceini ifade etmitir.
Tarihin hareketi, fotografik olay srasnda ya da bir imge gelip getii srada olup biten
eye karlk dmektedir. Gemiin imgesi, imdiki zamanda kaybolma tehlikesiyle
kar karyadr, bu nedenle enstantane fotoraf rnei gibi yakalanmal, gemi imdi
ve buradaya getirilmelidir. Burada kaybolma tehlikesiyle karlaan gemi deil,
gemiin bir daha geri getirilemeyecek imgesidir.
Fotoraf, yaanm olaylarn orada olduunun farkndaln salamaya yarayan
bir ara olarak, gemite gereklie basit bir benzerlik olduunu, gemii anmsatmak
amacyla sosyal ve maddi dnyay sunmaktadr. Benjamin fotografinin artrd
ekilde tarihin baz olaylarn alp onlara k drmekten yanadr. Benjamin kavramlarn
metafizik soyutlamalar zerine deil, somut tarihsel deneyimlere gndermeler yaparak
temellendirmektedir. Tarihi anlk olarak bir grntde sabitleyen fotoraf makinesi,
somut deneyimlere ulaabilmekte bir ara olarak kullanlmaktadr.
Fotoraf makinesi, insan gznden daha kuvvetli bir bellek ve optik bilince sahiptir.
Benjamini etkileyen bu zellikler, fotografik grntde bir anlna parlayp snen,
ok yaknda nmzde olamayacan bildiimiz tarihin imgelerini oluturmaktadr.
Fotorafn fotoraflad ey artk imdi, burada ya da canl deildir, ama burada-olmuolma hali artk tarihin paral ve izgisel olmayan konusunu oluturmaktadr.

Say 37 /Gz 2013

248

Zuhal zel Salamtimur

Benjamin iin tarih, her zaman kltrel srete mevcuttur. Kltrel sre ierisinde
fotoraf, tarihin akn durduran ve o ana eriilebilir olduu bir diyalektik imgenin
olanan salamaktadr. Benjamin, kltr oluturan biricik kutsal ve sanatsal nesnelerin
sahip olduu aurann, teknik yeniden retim yntemlerinin bulunmasyla paralandn,
yok olduunu ve bu nesnelerin kitleselletiini ifade etmitir.
Tarihsel materyalizm balamnda imgesel bir bak as ortaya koyan Walter
Benjaminin dnsel almalar zerine yaplm ok sayda inceleme vardr. Bu
incelemelerde, fotoraflk, sinema vb. kltrel ve tarihi formlar, Benjaminin bak
asndan yorumlanmaya allmtr. Bu makalenin ve gemi almalarn yan sra,
nmzdeki uzun yllar boyunca Benjaminin bu balamda pek ok aratrmaya tekrar
konu olaca dnlmektedir.
Kaynaka
Adorno, Theodor W., (2004). Walter Benjamin zerine, Dilman Muradolu (ev.),
stanbul: YKY.
Artan, E.idem (2007). Fotorafn Sanatsal Deerinin tesinde Kullanm
Alanlar zerine Bir Tartma: Bilgi mi, Propaganda m?, Cogito, Say: 52, stanbul:
Yap Kredi Yaynlar.
Benjamin, Walter (1995a). Tarih Kavram zerine, Pasajlar, ev: Ahmet Cemal,
stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
Benjamin, Walter (1995b). Tekniin Olanaklaryla Yeniden retilebildii ada
Sanat Yapt, Pasajlar, ev: Ahmet Cemal, stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
Benjamin, Walter (2001). Fotorafn Ksa Tarihesi, ev: Ali Cengizkan, stanbul:
YGS Yaynlar
Benjamin, Walter (2007). Eduard Fuchs: Koleksiyoncu ve Tarihi, Cogito, Say:
52, stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
Cadava, Eduardo (2008). Ik Szckleri, ev: Aziz Ufuk Kl, stanbul: Metis
Yaynlar.
Crimp, Douglas (2002). Postmodernizmin Fotoraf Etkinlii, Sanat Dnyamz,
ev: Kemal Atakay, Say: 84, stanbul: YKY.
akmak, Osman (2008). Melankolik Dnce, Radikal Kitap Eki, http://www.
radikal.com.tr/radikal.aspx?atype=haberyazdir&articleid=899166, Eriim Tarihi: 19
Eyll 2008.
Dant, Tim Gilloch, Graeme (2002). Pictures of the Past: Benjamin and Barthes
on Photography and History, European Journal of Cultural Studies, 5(1), London: Sage
Publications.
Dellalolu, Besim F. (2007). Walter Benjamin, Cogito, Say: 52, stanbul: Yap

249 letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

Walter Benjaminin Bak Asndan Tarih ve Fotoraf likisi

Kredi Yaynlar.
Dellalolu, Besim F.-Odman, Asl-Yardmc, Sibel (2007). Walter Benjaminle
Olaanst Haller, Cogito, Say: 52, stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
Demiralp, Ouz (2007). Tuhaf Bir ocuk, Cogito, Say: 52, stanbul: Yap Kredi
Yaynlar.
Gandler, Stefan (2007). Tarih Melei Neden Geriye Bakyor?, Cogito, Say: 52,
stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
Grbilek, Nurdan (2006). Sunu: Walter Benjamin 1892-1940, Son Bakta Ak,
stanbul: Metis Yaynlar.
Lvy, Michael (2007). Walter Benjamin: Yangn Alarm, ev: U.Uraz Aydn,
stanbul: Versus Kitap.
Mitchell, W.J.T. (2005). konoloji: maj, Metin, deoloji, ev: Hsamettin Arslan,
stanbul: Paradigma Yaynclk.
zbek, Meral (2000). Walter Benjamini Okumak-II, Ankara niversitesi Siyasal
Bilgiler Fakltesi Dergisi, Say: 55 (3), http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/42/475/5481.
pdf, Eriim Tarihi: 28.06.2012.
Price, Mary (2004). Fotoraf: erevedeki Gizem, ev: Ayenaz&Kubilay Ko,
stanbul: Ayrnt Yaynlar.

Say 37 /Gz 2013

250