3.

CLT

KURBAN
1

KURBAN

Hacc / 28. Ta ki kendilerine ait bir takm yararlar yaknen grmeleri, Allah'n kendilerine rzk olarak verdii
kurbanlk hayvanlar zerine belli gnler de Allah'n ismini ansnlar . Artk ondan hem kendiniz yeyin,hem de yoksula,
fakire yedirin.

Kevser / 2. imdi sen Rabbine kulluk et ve kurban kes.

Hacc / 34. Biz, her mmete -(Kurban kesmeye uygun) hayvan cinsinden kendilerine rzk olarak verdiklerimiz
zerine Allah'n adn ansnlar diye- kurban kesmeyi gerekli kldk...

Hacc / 37. Onlarn ne etleri ne de kanlar Allah'a ular; fakat O'na sadece sizin takvnz ular. Sizi hidayete
erdirdiinden dolay Allah' byk tanyasnz diye O, bu hayvanlar bylece sizin istifadenize verdi. (Ey Muhammed!)
Gzel davrananlar mjdele!

HADS...
* Zeyd bnu Erkam radyallahu anh anlatyor: "Resulullah aleyhissaltu vesselm'n ashab: "Ey Allah'n Resul
dediler, bayram gn kesilen u kurban nedir?" "Bu babanz brahim aleyhisselm'n snnetidir" buyurdular. Ashab:
"Pekiyi, kurban kesmede bize ne gibi sevap var ey Allah 'n Resl!" dediler.
"Kurbann her bir kl iin bir sevap"
buyurdular. Ashab tekrar: "(Kesilen kurban, koyun kuzu gibi) ynl ise ey Allah'n Resl (sevap nasl olacak)?" diye
sordular. Aleyhissaltu vesselam: "Ynn her bir kl iin de bir sevap var!" buyurdular."
* Abdullah bnu Amr bnu'l-s (radyallahu anhm) anlatyor: "Reslullah (aleyhissaltu vesselm): "Kurban
gnn bayram olarak kutlamakla emrolundum. Onu bu mmet iin Allah bayram klmtr" buyurmutu. Bir adam
kendisine:
"Ey Allah'n Resl! Ben ireten verilmi bir hayvandan baka bir eye sahip deilsem, onu kesebilir
miyim?" diye sordu. Reslullah (aleyhissaltu vesselm): "Hayr, dedi, ancak san, trnaklarn ksaltr, byklarndan
alr, etek tran olursun. Bu da sana Allah indinde bir kurban yerine geer."
* Uveymir bnu Ekar radyallahu anh'n anlattna gre, "Kurbann bayram namazndan nce kesmi, sonra da
durumu Reslullah aleyhissaltu vesselm'a amtr. Aleyhissaltu vesselm da kendisine: "Kurbann iade et (yeniden
kes, o kurban yerine gemez)" cevabnda bulunmutur."

PIRLANTA SERS...
KURBAN VE HZMET
Kurban bayramnda talebeye himmet elini uzatmak iin madd-manev gayretten geri kalmayan arkadalar, o
anda Arafat'ta ve Mzdelife'de olan kimselerin sevabna denk, belki de daha ok sevab kazanm olabilirler. Zira
hacdakilerin himmeti ahs, burada bulunanlarnki ise itima; orada ahs fyuzatn artrlmas, burada ise bir milletin
yeniden ihys sz konusudur.

RSALE...
Hlk- Rahm ve Rezzak- Kerim ve Sni'-i Hakm; u dnyay, lem-i Ervah ve ruhniyyat iin bir bayram, bir
ehryin Sretinde yapp btn esmsnn garib-i nukuuyla sslendirip kk-byk, ulv-sfl herbir ruha, ona
mnasib ve o bayramdaki ayr ayr hesabsz mehsin ve in'amattan istifade etmee muvafk ve havas ile mcehhez bir
cesed giydirir, bir vcud-u cisman verir, bir defa o temgha gnderir. Hem zaman ve mekn cihetiyle pek geni

MENBA
3.CLT
olan o bayram; asrlara, senelere, mevsimlere hatt gnlere, kt'alara taksim ederek herbir asr, herbir seneyi, herbir
mevsimi, hatt bir cihette herbir gn, herbir kt'ay, birer taife ruhlu mahlukatna ve nebat masnuatna birer resm-i
geit tarznda bir ulv bayram yapmtr ve bilhassa ry-i zemin, hususan bahar ve yaz zamannda masnuat- sagrenin
taifelerine yle aaal ve birbiri arkasnda bayramlardr ki, tabakat- liyede olan ruhniyyat ve melikeleri ve sekene-i
semvat seyre celbedecek bir cazibedrlk grnyor ve ehl-i tefekkr iin yle irin bir mtalaagh oluyor ki, akl
trifinden cizdir. Fakat bu ziyafet-i lhiye ve bayram- Rabbaniyyedeki sm-i Rahmn ve Muhy'nin tecellilerine
mukabil sm-i Kahhar ve Mmt, firak ve mevt ile karlarna kyorlar. u ise: rahmetinin vs'at-i mlne zhiren
muvafk dmyor. Fakat hakikatte birka cihet-i muvafakat vardr. Bir ciheti udur ki:
Sni'-i Kerm, Ftr- Rahm, herbir taifenin resm-i geit nbeti bittikten ve o resm-i geitten maksud olan
neticeler alndktan sonra, ekseriyyet itibariyle dnyadan, merhametkrane bir tarz ile tenfir edip usandryor, istirahat
bir meyil ve baka bir leme gmee bir evk ihsan ediyor ve vazife-i hayattan terhis edildikleri zaman, vatan-
asllerine bir meyeln- evk-engiz, ruhlarnda uyandryor. Hem o Rahman'n nihayetsiz rahmetinden uzak deil ki,
nasl vazife urunda, mcahede iinde telef olan bir nefere ehadet rtbesini veriyor ve kurban olarak kesilen bir
koyuna, hirette cisman bir vcud-u bki vererek Srat stnde, sahibine burak gibi bir bineklik mertebesini vermekle
mkfatlandryor. yle de, sir zruh ve hayvanatn dahi, kendilerine mahsus vazife-i ftriyye-i Rabbniyyelerinde ve
evmir-i Sbhniyyenin itaatlerinde telef olan ve iddetli meakkat eken zruhlarn, onlara gre bir eit mkfat-
ruhaniyye ve onlarn istidadlarna gre bir nevi cret-i mneviyye, o tkenmez hazine-i rahmetinde bad deil ki
bulunmasn. Dnyadan gitmelerinden pek ok incinmesinler, belki memnun olsunlar. Lkin zruhlarn en erefi ve u
bayramlarda kemmiyet ve keyfiyet cihetiyle en ziyade istifade eden insan, dnyaya pek ok meftun ve mbtel olduu
halde, dnyadan nefret ve lem-i bekaya gemek iin eser-i rahmet olarak itiyak-engiz bir hlet verir. Kendi
insniyyeti dallette boulmayan insan, o hletten istifade eder. Rahat- kalb ile gider...

NKTELER...
KERAMETL KOYUN
Fidda hanm, fakir bir insann hanmyd. Kocas gece gndz alp abalar, ama gnlk nafakadan fazlasn elde
edemezdi. Bu yzden yavrularna st saacaklar bir tek koyunu ancak alabilmilerdi. Koyun onlar iin biricik geim
kayna idi.
Ama ne Fidda hanm hlinden ikayetiydi, ne kocas.
kisi de Allah'n verdii salk ve afiyete krler ediyordu. Haklarnda takdir edilen hell rzka rza
gsteriyorlard. Ne var ki, bir kurban bayramnda bu mterek huzurlar bozulur gibi oldu. Evin beyi, ellerindeki tek
koyunu kurban etmek istiyordu. Hanm ise:
- Bize kurban vacip deildir. Hem style ocuklarmz beslediimiz koyunu kesmemiz doru da olmaz. Sonra
ocuklarmz ne ile besleriz? Diye itirazda bulunuyordu.
Bey, sonunda o gne kadar ektii maddi skntlardan asla mteki olmayp haline rza gsteren hanmnn bu
itirazn anlayla karlad. Koyunu kurban etmekten vazgeti.
Allah'n hikmetine bakn ki, bayramdan bir ka gn sonra bir misafir geldi. O akam kendilerinde kalacakt.
Halbuki sofraya koyacak hibir eyleri de yoktu. Evin beyi bu defa mahcubiyet hissi duymu, hanmna teklifini tekrar
etmiti:
- Bu koyunu keseceim. Misafir sofrasna koyacak baka bir eyimiz yok nk.
Fidda hanm dnmeye balad. Akam sofrann bo olacan hatrlaynca, o da boynunu edi.
- Baka aremiz yoktur. Bari duvarn dna kar, benim grmediim yerde kes.
Hanm evin avlusu iindeyken evin beyi dar kt. Style ocuklarm besledii koyunu, misafir iin kesmeye
balad.
Bu srada, avlu iinde kesim iinin bitmesini bekleyen hanm, birden akna dnd. nk du varn zerine
srayan bir koyun, avluya atlam, az sonra da yanna kadar gelerek kendisini koklamaya balamt.
Fidda hanm, beyinin koyunu elinden kardn dnd. Ama dar kp baknca, koyunun kesilip yzlmeye
balandn grd. Hayreti artmt... Komulardan birinin koyunu duvardan atlayp ieri girmitir, diye dndler kan
koca. Kyde tellllar arttlar, koyunu sahibinin almasn istediler. Ne var ki, hi kimse kp da:
- Benim koyunum kayboldu, sizin avluya atlayan koyun bizim olabilir, demedi.
Fidda hanm, durumu mam Efendiye anlatt. Hoca Efendi u tavsiyede bulundu:
- Bu koyunu besleyiniz. Besleme creti olarak da stn ocuklarnza iiriniz. ayet sahibi kar sa besleme
creti olarak stn imi olursunuz, koyunu da sahibine iade edersiniz. kmazsa Allah'n size ltuf ve ikram olur,
muhta olduunuz iin sizde kalabilir...
Bu arada Fidda hanm, koyunda garip eyler grmeye balad.
Ne zaman bakrac memeleri altna koyup da samak istese koyunda hemen bol st hsl olur, bir defasnda sade
st tadnda, bir defasnda da bal tadnda bol st saar di. Nihayet mehul koyunun bu gizemli durumu evrede mehur
oldu.
Misafirlerinin hatr iin kestikleri koyuna mukabil Allah'n bir defasnda sade st, bir defasnda da bal tadnda st
sadran bir koyun ihsan etmi olmas, ayrca bu stn dertlere ifa olma zellii de tadnn ortaya kmas etrafa

3.CLT

KURBAN
3

ayi oldu. Artk herkes eline hediyeler alp fakir Fidda hanm ziyarete geliyor, ksesini de bu ifal stle doldurarak
ayrlp gidiyordu.1
KURBAN'IN TARF VE MAHYET
Kurban lgat itibaryla yaklama ve yaknlama gibi mnlara gelir. Fakat, Trkemizde kazand ve kullanld
ynyle kurban, Allah'a yaknlama niyetiyle kesilen hayvana verilen addr. "Kurbanlk develeri de size Allah'n
eirinden kldk" (Hac, 22/36) ayetiyle "eir"den saylan kurban, "Rabbin iin namaz kl ve kurban kes" (Kevser,
108/2) ayeti ile meruiyeti isbat olunan bir ibadettir.
eir, hemen herkesin bildii Safa-Merve misalinde olduu gibi, Allah'n dininin alameti, zellii, nianesi olma
mnlarna gelir. Allah, Bakara sresi 158. ayet-i kerimede "phe yok ki, Safa ve Merve Allah'n koyduu
nianlardandr" buyurarak, Safa-Merve'nin "eir"den olduunu ifade etmektedir. te yandan Cenb- Hak, dininin hak
olduunu vurgulayan "eir" kabilinden olan eylere riayet edilmesi gerektiini de u ayet-i kerimeleri ile aka beyan
etmektedir:
"Her kim Allah'n eirine (hkmlerine) sayg gsterir, onu tazim ederse, phesiz bu kalplerin takvasndandr,"
(Hac, 22/32), "Ey iman edenler, Allah'n eirine (haram ay, kurban vs.) sakn hrmetsizlik etmeyin" (Maide, 5/2).
Buna gre, eiri koruma, kollama, muhafaza etme, her m'minin zerine den bir vazife ve vecibedir. Kurban
da, szn ettiimiz "eir" arasnda zikredilen ibadetler arasndadr. yleyse inanan insanlarn bu konu zerinde
farzlar lsnde hassasiyetle durmalar gerekmektedir. Aksi takdirde, murd- lh'ye ters hareket edilmi olur ki,
bunu Allah'a iman ile te'lif etmek imknszdr.
Kald ki, Hz. Peygamber (s.a.s), kurban ile alakal beyan buyurduu hadisler ve hayat- seniyyeleri boyunca
yapageldii tatbikatlar ile, bizim davran izgimizi belirlemi durumdadr. Bakn, Nebiler Serveri kurban hakknda neler
buyuruyor: "Kurban kesmeye gc yettii halde, kurban kesmeyen, bizim namazgahmza yaklamasn." Bu hadis,
kurbana vacip hkmn veren Hanefi fukahasnn delilleri arasndadr. "Ademolu Kurban Bayram gnnde kan
aktmaktan daha sevimli bir i ile Yce Allah'a yaklaabilmi deildir. Kann aktt hayvan kyamet gn boynuzlar,
ayaklar ve kllar ile gelecektir. Akan kan yere dmeden nce Yce Allah katnda yksek bir ma kama eriir. O
bakmdan gnl honutluu le kurbannz kesiniz."
Zeyd b. Erkam, anlatyor. Ashab- Kiram Allah Rasul'ne yle der: "Bu kurbann kayna-mahiyeti) nedir?
-Babanz Hz. brahim'in snnetidir.
-Pekl bizim sevabmz ne kadar?
-Her bir kl iin bir hasene..
-Ya yn (yani kesilen kurban koyun-kuzu olunca)
-Ynden her bir kl iin de bir hasene."
Ve Allah Rasul'nn iki adet ko alp birini kendisi, dierini de mmet-i Muhammed iin kestii hemen her hadis
kitabnda anlatlan bir husustur.
Aslnda bizim bu yazmzda ele alacamz husus, kurbann mahiyeti, ya da hkm deil. Fakat kurban ibadeti ko nusunda, dncelerimizin salam bir zemine oturmas, aksine ihtimal vermeyecek lde bir inan halinde gnlmzde yer etmesi adna ilgili birka ayet ve hadis mealinin hatrlatlmasnn faydal olaca mlhazas ile sz uzattk.
Kurbann Hkm
Hanefi mezhebinde mam- A'zam ve talebeleri bu konu zerinde farkl beyanlarda bulunmulardr. mam-
A'zam'a gre kurban hr, mukim, zengin her Mslman zerine vacip, mam Ebu Yusuf ve mam Muhammed'e gre
snnettir. Burada vacip veya snnet diye muhtelif gr bildiren imamlarn delillerinin uzun uzadya tahlilini yapacak
deiliz. Fakat im'n- nazar ile meseleye baktmzda mam- A'zam'n delillerinin daha kuvvetli olduu mahede olunur. Nitekim bu yzden daha sonra gelen nice fukaha, mam- A'zam'n gr ile fetva vermi, stlh ifadesiyle
"vacip"tir hkmne "mft bih" damgasn vurmulardr.
mam- A'zam yukarda ifade ettiimiz "kurban kesmeye gc yettii halde, kurban kesmeyen bizim
namazgahmza yaklamasn" hadisindeki tehdidi, ancak vcub ifade eden eylerde kullanlabilecei kanaatindedir. Bir
baka ifade ile arz edecek olursak, Hz. Peygamberden gelen byle bir tehdid, ancak vcub ifade eden ameller iin
geerlidir.
Ayrca, onun "yevm'l-edha" yani "kurban gn" denilerek bir vakte izafe edilmesi de, onun vcubiyetinin ayr bir
delilidir. Zira bir vakte tahsis olunan ameller, mutlaka vaciptir.
Kurbann Vcubunun artlan
Kurban, hr, mukim, zengin olan her Mslman'a vaciptir. Burada yer alan hr, mukim, zengin kavramlarn
gnmuz gerekleri iinde aklamaya gemeden nce, akl ve bul meseleleri zerinde ksaca durmak icap eder. Zira
hepimizin bildii gibi kurban, bir badettir. O, Allah'a yaknlama amacyla kesilir, ibadetlerde esas olan ise, akl ve
buldur.
mam- A'zam ve mam Ebu Yusuf, kurbann vacip olmasnda "Akl ve bul art deildir" demilerdir. Buna gre;
hkmen zengin olan bir ocuun veya bir delinin kurban kesmesi gerekir. Yalnz mam Muhammed bu gre katlmam, o "Ahi ve bul arttr" kaydm koymutur. Dolaysyla mam Muhammed'e gre, ocuklarn ve delilerin mallarndan kurban kesilmesi gerekmez.

Mehmet Dikmen Esrarengiz Olaylar s:45

MENBA
3.CLT
Grld gibi, burada "gerekir" veya "gerekmez" hkm verilirken, imamlarmzn dayandklar nokta birbi rinden
farkldr ve bu adan her iki grup da kendi dayandklar delil asndan hakldrlar. yle ki: mam- A'zam ve mam Ebu
Yusuf, ihtimal kurbann itima ynn esas alm, fakir ve fukarann hakkn gzetelim istemi, itima adaletin
salanmasnda bunu nemli bir unsur grerek, "akl ve bul art deildir" hkmn vermilerdir. mam Muhammed
ise, kurbann "ibadet" olmasna arlk vermi, farz ibadetlerde akl ve bulun art olmasndan hareketle de "Kurban
bunlara vacip deildir" demitir. Bu konuda fetvann mam Muhammed'in grne gre verildiini belirterek bu fasl
kapatalm. imdi, hr, mukim ve zengin kavramlarnn teker teker aklamasna geelim:
Hrriyet
Hrriyet art tamamyla toplum yapsn ilgilendiren bir husustur ve bizim bugn iinde bulunduumuz toplumsal
stat asndan geerlilii olmayan bir kavramdr. Hur; itima, iktisad, siyas teebbslerinde veya ferd, ailev
faaliyetlerinde bir kstlamaya tbi olmayan insan demektir. Veya daha doru bir tabirle hrriyet, byle bir insann
sfatdr. Fkh kitaplarmzn tedvin edildii ya da bu kavramlarn ibadet ve muamelelerin yerine getirilmesi iin n art
olarak koulduu dnemlerde, toplum yaps, hr ve kleler olmak zere tasnif olmu durumdayd. lerleyen slm
ftuhat, yabanc lkelerle yaplmak zorunda kalnan savalar sonucu elde edilen kle ve cariyeler, toplum yapsnn
inkr edilemez gerekleri arasndayd. Bunlar iinde Mslman olan ve efendilerinin hizmeti ile megul bulunan
yzlerce-binlerce kle ve cariye de vard. eitli fonksiyonel alanlarda iradeleri btnyle efendilerinin iradesine bal
olan, iktisad, itima, siyas vb. sahada hr olmayan bu insanlar, Mslman olmalar sebebiyle kurban kesecekler
miydi? Onlar da bylesine nemli bir badeti ifa ve eda edecekler miydi? te bu sorulara cevap verebilmek ve onlarn
mkellef bulunduklar amelleri belirlemede nasslardan hareketle, fukaha "hrriyet" kavramn bir n art olarak ortaya
koymutur.
Fakat gnmzde toplum yapmz adna byle bir statden bahsetmek imknszdr. slm'n tedric olarak yok etmek istedii, insanln hayatndan uzaklatrmak iin dzenlemelerde bulunduu klelik sistemi, en azndan Trkiye
iin u anda geerliliini yitirmi durumdadr. Herkes ferd, ailev, itima, ticar teebbslerinde hrdr. yleyse,
hrriyet kavram zerinde sz uzatmann bir mns yoktur. O halde, "hrriyet" art bu kenara konularak mukim ve
zengin olma vasflan, n grlen standartlarda olan herkes iin kurban vaciptir denilebilir.
Mukim Olma
Kurbann vacip olmasnda aranan ikinci art ikamettir. Yani ahsn yolcu olmamasdr. Sadece Hanefiler'in kabul
etmi olduu bu artn altnda yatan hikmet, kurbann belli zorluklara katlanmak suretiyle kesilebilecei, zaten sefer
meakkati iinde bulunan bir insana, yeni bir zorluk yklemenin mns olmaddr. Yani hayvan almak, kesmek,
datmak vs. hakikaten u ya da bu sebeple yolculuk iinde bulunan bir insan iin zordur. Yalnz, hemen unu ifade
edelim ki, btn bu muhtemel zorluklara ramen, Hanefi mezhebi haricindeki mezhepler, bunu kabul etmemi,
"mukime de, yolcuya da kurban kesmek snnettir" hkmn vermilerdir. Ayrca onlar, Hanefi mezhebinin dayand,
Hz. Ali'ye isnad edilen "yolcu olan kimseye cuma namaz da, kurban kesmek de vacip deildir" szn zayf
bulmulardr.
Gnmz artlan iinde bu mesele irdelenecek olduunda ncelikle unu kabullenmek gerekir; Hanefiler'in bu
hkm verdikleri dnemdeki artlar ile bugnk hayat artlan birbirinden alabildiine farkldr. Hayat kolaylatran
says binlerle ancak ifade edilebilecek olan unsurlar artk bizim hayatmzn vazgeilmez paralardr. Bilgi ve teknoloji
anda yaadmz bir gerektir. Onlarn rn olarak hizmetimize sunduu eyler gerekten hayat kolaylatrm
durumdadr. Ulam ve iletiim vastalar buna rnek olarak gsterilebilecek ilk elden akla gelen eylerdendir ve bunlar
zerinde durduumuz kurban ibadetinin yerine getirilmesinde rahatlkla kullanlabilir.
Bugn ister ulusal (Trkiye snrlar iinde), isterse uluslararas dzeyde vekalet yoluyla kurban kesen nice
vakflar, dernekler, tekilatlar vardr. Bunlar vekaleten kestikleri hayvanlarn etlerini fakir, muhta talebe veya halka
datmaktadrlar. Uluslararas tekilatlar ise, Bosna-Hersek, Somali vb. slm lkelerine kurban etlerini
gndermektedirler ki, bu hemen herkes tarafndan bilinen bir gerektir. lgili bankalarda
alan hesap numarasna paray yatrma, vekaleten kurban kesme adna yeten basit bir ameliyedir. Bu 3-5 dakika
ancak srecek ya da bir telefonla gerekletirilebilecek kadar kolay bir itir.
imdi kurbanda yolculua kacak bir insan, yukarda arz ettiimiz bu 3-5 dakikalk ii yaparak, bankaya paray
yatrr ve vekaleten kurban kestirebilir. Bylece kurban mkellefiyetini tam anlamyla yerine getirmi olur.
Btn bunlar bir tarafa, insan kesecei hayvann bedelini vererek bir yaknna veya arkadana da kesim adna
vekalet verebilir.
Bylece, su-i istimallere alan kaplar kapanr, Allah'n emirleri dinin ruhu ve mmetin maslahat noktasnda
uygulanm, kurbanla gerekletirilmesi gereken psikolojik, sosyolojik ve iktisad maslahatlar gereklemi olur.

Zenginlik
Kurban kesecek mkellef zerinde aranan bir dier art, zengin olmasdr. Allah Rasul'nn "Kurban kesmeye
gc yettii halde, kesmeyen bizim namazgahmza yaklamasn" ifadelerindeki "gc yeten" kaydndan hareketle,
hemen her mezhep bunu art olarak komutur. Fakat zenginliin ls bir dier ifadeyle nisab hakknda mezhepler
arasnda ihtilaf vardr. yle ki, Hanefi mezhebine gre g yetirmeden maksat, mesken, elbise, binek ve bakmakla
ykml olduu aile efradnn -bir ay veya bir sene- nafakas ve borlarndan hari 200 dirhem gm, 20 nskal altn
veya bunun kymetine sahip olmaktr.

3.CLT

KURBAN
5

afiler ise, zengin "gc yeten; bayram ve onu takip eden gnlk ihtiyacndan artan para ile kurban alabilen
insan demektir" derler. Yalnz burada, kurbann vacip veya snnet olmasnda ok nemli olan bir noktay vurgulamak
isterim ki, o da bu vasflar kurban kesecek kiide sadece kurban gnlerinde aranan artlardr. Dolaysyla Kurban
Bayram'nn drdnc gn ve sonras veya bayramn birinci gnnden nce bu artlara haiz olan ama bayram
gnlerinde onu kaybeden insana kurban vacip deildir. Bir dier ifadeyle bu nemli hususu tekrar edecek olursak,
Kurban Bayram'nn ilk gnnde, hr, mukim ve kurban kesmeye gc yeten yani zengin kiiye kurban vaciptir.
Aslnda bu konu zerinde fukaha, eitli tartmalar iine girmitir. Mesela, bunlardan bazlar Kur'n'da kurbann
vcubuna delalet edecek kafi beyan bulunmamasna dayanarak, kurban kesmeye gc yetmeyi, onun vcubunun sebebi olarak gstermi; bazlar da buna kar karak vaktin yani kurban kesim gnlerinin, vcubun sebebi olduunu,
zenginliin ise vcubun art olduunu sylemitir. Bu durumda hangi gr esas alnrsa alnsn, mutlak mnda zenginliin sebebin hkme nisbeti ve taalluku asndan "kurban gnlerinde zengin olma" neticesi deimemektedir.
Usulclerin lafz anlamda tartma alanna giren bu hususu yerinde ve tadnda brakarak, gnmz gerekleri asndan
zengin olma artn ele almaya alalm:
slm'da Zenginliin lleri Zengin Kime Denir?
Hanefi mezhebine gre zengin olma mesken, elbiseler, binek ve aile efradnn nafakas haricinde nisab miktar
mala sahip olmakla gerekleiyordu. Hemen herkesin kabullenecei gibi bu drt mesele de sbjektif mtalalara konu
olan eyler arasndadr. Yani bu hususta herkesi iine alacak ve balayacak objektif ller koymak imknsz denecek
lde zordur. sterseniz teker teker ineleyim.
a) Mesken yani ev: Kyler bir tarafa, ile ve il seviyesinde meseleyi ele alacak olursak, toplumun marjinal bir
kesimini oluturan zengin tabaka haricinde, bir eve sahip olabilme gnmzde olduka zordur. Fakir ve orta snfn ister
esnaf olsun, ister memur ve ii olsun kazand para bugn meydandadr. Bu insanlarn en azndan tasarruf ettikleri
para ile -tabii edebildilerse- 2-3 milyar deerinde eve sahip olmalar imknsz gzkmektedir. Bu konuda devletin yapm olduu istatistiklere veya tapu sicil kaytlarna bakarak daha gereki bir sonu renebiliriz. Fakat buna ramen,
Trkiye'de yine marjinal bir kesim mstesna, akta olan insan da yoktur.
Eve sahip olma-olmama noktasnda durum byle olmakla birlikte, ev demeleri konusu zerinde hassasiyetle
durmak icap eder. Zira madd imknszlklar sebebiyle ev alamayp, kirada oturan byk bir ounluk, temelinde rf ve
det veya Bat zentisi yatan sebeplerle, evlerini lks diye nitelendirilebilecek bir ekilde demi durumdadrlar. Ya tak
odas, yemek odas, oturma odas, misafir odas, vitrin, hal, perde, yolluk, beyaz eya vs. derken en iyimser tahminle
500-600 milyon lira ev demeleri iin harcama yapld kimsenin inkr edemeyecei gereklerdendir.
imdi insafla dnmek lzm, bir insan kirac bulunduu eve 500-600 milyon masrafla demede bulunacak,
sonra "Ben ev sahibi deilim, kirada oturuyorum" diye "Kurban bana vacip deil" hkmn verecek! Geri
toplumumuzda bu trl bir dnceye sahip olan ve bu sebeple kurban iba detinden kaan kesim yok denebilir veya
yok denecek kadar azdr ama meselenin objektif deerlerle topluma mal edilmesinin -imdilik- mmkn olmadn bu
vesileyle ifade etmi olalm.
Ayrca bu konuyla ilgili baka bir sbjektif deerlendirme de udur: ahslarn kendi anlaylarna, devrin kltr,
rf, det ve geleneine veya ihtiya unsuruna gre ev sahibi olma deikenlik arzeder. Hz. Peygamber (s.a.s)'in, aralan
perdelerle blnm, hcre tipinde ve bizim bugn oklarmzn oturma odas byklnde bile olmayan meknn
adnn ev olduunu hatrlatmak isterim. Halbuki gnmzde ortalama 100 metrekare byklnde iki oda, bir salon,
banyo, mutfak., btn blmleri iinde bulunduran mekna, ev denilmekte. Havaic-i asliye (asl ihtiyalar) adna evin
bahis mevzuu edildii dnemlerde fukaha-y izamn, Hz. Peygamber'in evini l almadn nereden biliyoruz? htimal
onlar, bugn aramzda bulunup, yaadmz vasat grselerdi, bu konuda belki de daha deiik eyler syleyeceklerdi.
Hasl, ev, mesken fasln kapatrken, gnmz gerekleri asndan bunun sbjektif bir deere sahip olduunun
ve kiinin Rabbi ile kendisi arasnda yapaca vicdan muhasebe sonucu karar verebileceini vurgulayalm.
b)Elbiseler Asl ihtiyalar arasnda zikredilen ikinci unsur elbiselerdir. Ev konusunda szn ettiimiz sbjektifobjektif durum, aslnda elbiselerde de sz konusudur. Klasik fkh kitaplarna baktmzda biri yazlk, dieri klk olmak
zere iki elbisenin yetecei hakknda kanaatler grrz ki, fukahann bu kanaati hkmn neticesine de tesir eden
nemli bir faktrdr. Halbuki bugn bize gelince, belki en fakirimizin evinde dahi yazlk-klk, yn, orlonu, gmlek,
pantolon, i amar vs. olmak zere birok elbisemiz vardr. Bu sebeple, bu konuda da sz daha fazla uzatmadan,
onun da tpk meskende olduu gibi vicdan murakebelere konu olabileceini hatrlatp geelim.
c)Nafaka: Nafaka denince, yeme-ime, bata olmak zere ahsn kendisinin ve bakmakla mkellef bulunduu
kimselerin zarur ihtiyalarn karlayabilecek miktardaki bir aylk mal veya para kastedilir. Bu zarur ihtiyalar, yine
kiinin toplum katmanlar arasnda bulunduu seviye, gelir dzeyi, rf, det vs. alkanlklar i!e birlikte ele alnmas ge rekir. Zira bazlarna gnde bir n yemek yeterken, bazlarna yetmemekte, kimileri bir eit yemekle sofradan kalkarken, kimileri de orba, yemek, pilav, tatl, meyveden mteekkil yiyeceklerin bulunduu sofraya, sofra demektedir.
Onun iin bu hususta da objektif kriterler ileri srmek mmkn deildir.
zerinde durduumuz kurban asndan meseleyi deerlendirecek olursak, aylk mutfak masraf 20 milyonu bulan
4 kiilik bir ailenin, 10 milyonluk bir koyunu kurban etmemesi ve buna gereke olarak "nafaka"y gstermesi, herhalde
gereki olmaz.

d)Binek: Eskiden at ve deveden ibaret olan binekler, devrimizin ilerleyen teknolojisi ve hayat artlan itibaryla
deimitir. Artk imdilerde at, deve, at arabasna bedel, taksiler, motosikletler, hatta ok az da olsa helikopter ve
uaklar ahs binek vastalar olmutur. Bu konuda taksileri baz alarak konuacak olduumuzda, onda da objektif eyler
sylemenin mmkn olmad ortadadr. Murat veya Renault grubunun mamul olan arabalar da arabadr, fiyatlar
bunlarn kat be kat stnde olan Amerikan, Japon, Alman arabalar da arabadr ve genelde ayn ii grmektedir. Dola -

MENBA
3.CLT
ysyla mesken, elbise ve nafakada sylediimiz eyler binek iin de geerlidir. Zira Trkiye'de belki pek ok kiinin
tapulu evi yoktur ama, deeri 300-500 milyonu bulan arabas vardr.
Objektif Kriter Zor!
Gerek hr ve mukim ve gerekse asl ihtiyalar iinde saylan ev, binek, elbise ve nafakalar hususunda, iinde
bulunduumuz artlar itibaryla yeni kriterlerin ortaya konmas arttr. Fakat bu objektif kriterlerin ortaya konmasnn
art oluu kadar, bunu btn herkesin hkmn kabullenecei, merci saylan bir heyetin koymas da arttr. Bylece
eskilerin ifadesiyle teeddd- r'ya yani fikir danklna sebebiyet verilmemi olur. Aksi takdirde, azck slam
ilimlere vukufiyeti olanlarn, bu hususta farkl farkl ller vaz' etmesi, niyet ne kadar iyi olursa olsun, yanl
neticelerin husulne sebebiyet verecektir. Keke bylesi bir heyet, sadece Trkiye insannn deil, btn lem-i slm'n
kabullenecei ve sz gerekten herkese kabul edilen ve ona gre amel edilen bir heyet olsa. Bunu teklifi yaplan
lde gerekletirmek imknsz olmasa da imdilik zor gzkyor. Zira bu mesele ahslardan daha ziyade slm
lkelerinin devlet politikalarn ilgilendirmektedir ki slm lkelerinin aralarndaki ilikiler asndan bunu bugn mit
etmek hayalperestlikten te birey deildir.
200 Dirhem-20 Miskal
Son olarak 200 dirhem gm-20 mskal altn, veya onun deerinde mala sahip olma demliyor. Bunu ksaca
aklamamz icap eder.
200 dirhem gm 595 gr, 20 miskal altn ise ortalama 85 gr eder. Ticaret mallar iin konulmu olan bu alt snr,
stlah ifadesiyle nisab miktarlar, koyun, inek, deve, zira mahsullerle beraber bizzat Allah Rasul (s.a.s) tarafndan konulmutur. "Mevrid-i nasda itihada mesa yoktur" kaidesince Efendimiz (s.a.s) tarafndan tesbit olunan bu nisab
miktarlarn deitirmek de mmkn deildir.
16 Nisan 1996 tarihi itibaryla, altn ve gm deerlendirecek olduumuzda karmza yle bir tablo kmaktadr.
Sat fiyat

Gram

Sonu

Gm :

15.000

595

8.925.000

Altn

920.000

85

78.000.000

Koyun

15.000.000

40 (adet)

600.000.000

Tabloda da grld gibi, karmza aralarnda ok ciddi uurum bulunan tane rakam kmaktadr. Buna gre
hr, mukim, asl ihtiyalar haricinde yaklak gm baz alnacak olduunda 9.000.000, altn baz alnacak olduunda
78.000.000, koyun baz alnacak olursa 600.000.000 TL'si olan bir insan kurban kesecek demektir.
Bu durumda aklmza u soru gelmektedir: "Acaba Allah Rasul dneminde gm, altn, koyun gibi nisab miktarlar tesbit olunan eyler deer bakmndan birbirine eit miydi, yoksa farkl myd?" Gnmzde her ne kadar eitti
diyenler varsa da, bu nisab miktarlarnn eit olmadn fakat bu kadar da birbiri arasnda uurum olmayp yakn olduunu syleyip delilleri ile bunu isbatlayan fukaha da vardr. Zaten bu husus, ekonomik politikalar ve itima artlara
gre deikenlik gsterir. Mesela gnmzde altn, gme nisbetle hayatn daha ok iindedir. eitli alanlarda onun
kullanlmas deerinin artmasnn bir sebebidir. Aslnda nisab miktarlar meselesi bal basma ele alnp incelenebilecek
bir konudur. Fakat burada u kadarck da olsa bir kanaat belirtelim; ihtimal Allah Rasul <s.a.s> birbirinden ilgi alan
itibaryla farkl olan yani tccar, esnaf, ifti, hayvanclkla uraan., toplum katmanlarnn her birine o sahada
zenginliin snn saylabilecek deiik ller vaz' etmiti ki, bu dinin ruhuna ve mmet-i Muhammed'in maslahatna
ok daha uygun gzkmektedir.
Bugn, yukardaki tablodan hareketle asl ihtiyalardan sonra, para veya mal hesap edilirken altnn l alnmas
akla en uygun olan zm gibi gelmektedir. Fakat buna ramen, bizim kendi ilgi alanmza uygun olan nisab sememiz
hatta kurban ibadetini yerine getirerek onun sevabna nail olabilmek dncesiyle nisab miktarnn en az olann tercih
etmemiz evladr. Bylece murad- lah noktasnda hareket edilmi, hikmetleri saymakla bitmeyecek kadar ok olan
kurban ibadetini yerine getirmi oluruz.
Kadnlara Kurban Vacip mi?
Son olarak kadnlarla ilgili daha dorusu Anadolu'da cari olan yanl anlamadan kaynaklanan uygulama ile alkal
bir hususa temas etmek istiyorum; Anadolu'da genellikle kurban meselesi kan-koca mtereklii iinde ele alnr. Ve bir
evde bir kurban kesiliyorsa, bir sene erkek, dier sene kadn adna kesilir. Halbuki burda esas olan kurbann vacib olma
keyfiyetidir. Kadn slm'a gre kocasndan bamsz olarak ekonomik hrriyetine sahip bir varlktr. Dolaysyla tasarruf
hakk kendisine ait olan menkul ve gayr-i menkul mallan varsa -ki buna ziynet eyalar da dahildir- ve bu mallarn
toplam nisab miktarn ayorsa, elbette kadna kurban vaciptir. Yani onun da kendi adna kurban kesmesi gerek mektedir.
Fakat, mesela zinet eyalar srf tasarruf gayesi ile alnm ve erkek istedii zaman istedii biimde onlar
deerlendirmek hakkna sahipse, o ziynet eyalar her ne kadar kadnn kolunda, gerdannda, kulanda veya
parmanda bulunsa dahi onlarn gerek sahibi erkektir. Erkek, nisab miktarn tesbit ederken bu ziynet eyalarn da
sair mal varlklar arasna katmak zorundadr.
Neticeye Doru
Szlerimize burada son verirken, batan sona kurbann sadece vcubiyetinin artlan zerinde deerlendirmede
bulunduumuzu hatrlatmak isterim. Bir anlamda oklarnn kafasna taklan istifhamlara gnmz gerekleri asndan
belirtmek niyetiyle kaleme alnm olan bu ifadeler, bir ihtiyaca da inaallah cevap vermitir. Kurbann shhatinin artlar, kurbanlk hayvanlarda aranan vasflar, kurban etleri ve derisi hakknda yaplacak uygulamalar, kurban eitleri ve
kurbann ferd ve itima adan bizlere kazandrdktan eyler ayr ayr almalarn konular olabilir. Kald ki bu konular

3.CLT

KURBAN
7

zerinde mstakil almalar olduu gibi, ilmihal ve fkh kitaplarnda bunlara cevap veren blmler de vardr. steyenlerin oralara mracaat etmeleri yn- tavsiyedir.2 24.4.1996
KURBANIN HKMET
Toplumda zenginler ve orta halliler yannda aylarca et yz gremeyen, yar a yan tok gezip de durumla rn belli
etmeyen onurlu, ahsiyetli yoksullar vardr. ou defa bunlar yzsuyu dkmezler, kimseden bir ey istemezler. te bu
tip yoksullar iin Kurban Bayram Allah Teala'nn bir ziyafetidir. Bu lahi ziyafetle yoksullarn da gnlleri alnm olacak,
onlar da toplumdaki refahtan paylarn alm olacaklardr. Bu da sosyal adaletin yaygnlamasnda ve insanlarmz
arasndaki sevgi balarnn kuvvetlenmesinde etkili olacaktr. Ayrca kurban kannn aktlmas ile Mslmanda kalb ve
ruh bir huzur doacaktr.
Bugn btn Mslmanlarn kalbi; dostluk, kardelik, sevgi sayg, acma, yardmseverlik ve dayanma duygular
ile dopdoludur.. bugn nefretler eriyecek, kinler yok olacak; dmanlklar, dargnlklar sona ere cektir. Ana babalarn,
akraba ve dostlarn, komu ve i arkadalarnn bayramlar tebrik edilecektir.
Dua edelim ki. Yce Allah'n rzasn kazanmak iin aktlan kurban kanlar, insanlarmzn kalplerinden
ksknlkleri, dargnlklar alp gtrsn! Yerinde sevgi iekleri asn. Ne mutlu, kurbanlarla beraber kalplerindeki
husumet duygularn da kurban ederek ruhlarn temizleyebilenlere!.3

2
3

Ahmet Kurucan Yeni Bir Fkhi A s:49

Hseyin Algn Mbarek Gn ve Geceler s:85

MENBA
3.CLT