ABDLBAK

KONYA LISESI EDEBIYAT MUALLIMI

MELMLK
VE
MELMLER

1931
ISTANBUL
DEVLET MATBAAS

< - ^ t o

ede4.4*n-c;

^'ii/'ec/tf/

t-/- -ic'/ cp&p&-

Trkiye'nin
af eden

dn

muhtelif

trihini

meydana

tarikatlar

hakknda

zlmas

birinci

arttr.

Umumiyetle

de

ok

byk

yardm

olaca

ve

muayyen

tarikatn
raf

bir

mevzuu

menei, inkiaf,

tevezz,

itiam

le monografiler
m

tarikatlere

rabta

ve mnasebetleri

by

tesbit

edilmeden,

umu

salam

ve

Trk
Mesel

mhim

XIV

dn
niye

XIII

mislleri

yaplmas

icap

eden

ite kymetli
ederken
dan

birini

reyanlar

hakl

(Der

henz
uzatmak

birok

talebemden
bir iftihar

dolduracak
arasnda

islam.

kadar

bal yarak
ismi

bile

iler

Abdlbaki
duyduum

mahiyettedir;

ok dikkata

ayan

eserler

bir ta

ve tercemesine,

dier
tasavvuf

baland.
balangla

eden

ok

tarikat

iptida

tasavvufu

ma

tarihinin

en

hibir

cidd

bir ehemmiyet

XIX,

tetkik

S. IH
baka
da

l er

bir

byk

isminden

yaplma
kazan

26) Kz er si
bir eyi

bilin

ehemmiyet

kazd-

pek malm

deildir

Grlyor

ki bu sahada

. . . Bu

gi
daha

vardr.
Bey'in

bu mhim
islm
olan

yahut

henz

Anadolu'da

kabildir.

mhim

tetki-

inkiaf

slm

henz

imdiye

halbuki

henz

gibi

kardmz

tarikatinin

namtenahi

tarikat

Anadolu'da

asrdan

ve

bu tetkikatm

malmat

hakknda

tet-

tarihine

yazlmaa

arasnda

asrlarda

tarikatinin
nc

nan<d ay deriye
bi

biri

inci

meydana

: -shakiye

miyordu;

eden

hakkndaki

islm

tasavvuf

hakknda,

monografiler

Trkler

Kahnderiye

- XV

ahiren

ait

daha

ve umum

nerine

ahsiyetleri

Bilhassa

cereyanlarndan

mtr;

terkb

bir

ubeleri, co

neredilmiti;

metinlerin

bir yol takip

sofileri

eserler

Herhangi

Avrupa'da

zamanlarda,

getirilen

eski

meselelerine

ve salam

hiyettedir.

bz

mutasavvflarn

syliyebiliriz.

imknszdr.

olduu

meydana

byk

bir surette

gelmesi

bir taraftan

Doru

mahdut

tarikatlarla

sair

ilerlememi

olduunu

monografiler,
edebilir.

alelacele

muhtelif

bu cins

ve erkn,

rafa

tarihinin

iin

yin

kat ilerledike,

byk

ya

yazabilmek

ihata

mahiyette

taraftan

olan

monografiler

tarihini

ahsiyetleri,

umum

brakld;

ve salam

tasavvufu

inki

teferruatile

vcude

okadar

dair

bedih

Trkiye'de

balca

te'siri,

eserlerin

henz

etrafl

islm

iin.

btn

sayesinde

mahiyette

kikat

getirebilmek

bugn
eseri,

tasavvufu
ve edebiyat

ilim

lemine

bu derin
tarihinin
sahasnda

takdim
boluklar

byk
da

ce

mhim

mahsuller
Vel

vermi

bulunan

ile, bilhassa

yet kazanm,
derecesine

geldikten

Fakat

da

Sadk

tahsis

verdii

bu mhim

cereyan

hakknda

nki, Abdlbk
Melmilii

Eseri

itibara
tetkik

gen

itirafa

mecbur

birok

membalar

fiyi
veren

bir dikkat
edebiyat

meydana
gen

ve mesaisini

edenler,

baka,

yazma

teksif

imdiye

da bin

ve itina
tarihini

ile istifade

getirmitir.
melliften

Bize
ilim

ilk

lemi

ve

bil

tetkik

Aliyesilsilesinde

Me

melmilikleri

hakkn

de bu

ite Abdlbk

daha

en ziyade

Bey'

burada

ziyade

bir

ikinci

ilk

ve

bir muvaffakiyetle

tamamla

ne yorulmak

bir

O,

ilim

isimleri

lemince

ile arayp

ederek
alkadar
kitab
daha

KPRL

yalnz
eden

olarak
birok

ZADE

tasavvuf

kadar

hizmetler

MEHMET

M E L A M I L E R I

fa'a-

MELMETILER

bilinen

bile

bilinmeyen
ve

onlardan

tarihini

bu ok gzel
bu

tama-

umumiyetle

bulmu,

D E V R E

byk

olacaklardr:

L K

medhal

tavsiyemi

bilmez

mese

hususundaki

mkilt

de iddetle

an

etmesi

mtetebbiin

kadar

ile

Melmilii

iin yazlmtr;

malmat

R.

surette

denebilir,

Bey, fa'aliyetini

zerinde
alm

altn

byk

verilen

vuzuh

memleketmizde

doldurmak

siyas

ilk safhas

cidd

devir

olursak,

boluu

devresinde

Bayram

ve n

bir ey yoktur

membalardan

Trk

ikinci

kaybolmak
Muhammet

azok

Turuk-u

ehemmi

izi

cereyannn

Avrupa'da

Tomar-

mhim

nazar

liyetle

Bey'in

Bayram'

bir

Seyyid

Merutiyet

kan

kadar

yazlm

mahiyetindedir;

mtr.

meydana

cz'de

ortasnda

sayesinde

edecek

Melmetiye

mile

tetkiki

istisna

bilhassa

c devirler

ikinci

Hac

byk

son asrlarda

Melmetiye

imdiye

Vicdan

ettii

karak

malmat

le hakknda
in eseri

Trkiye'de

zerine
asr

kymetli

Melmilii,

Ankaral

Trkiye'de

uncu

oynamtr.

lalmaktadr.

edilmemiti.

XIX

meydana

roller

bu husustaki

son devir

meslei,

itibaren,

resm takibat

Hartmann'n

lmilie

asrdan

sonra,

ile tekrar

da byk

hassa

melmetiye

inci

ve urad

Nurl'arab
sahada

XV

olgun

deil,
monogra
bir

eser

bekliyebilir.

FUAT

1 Melme

EBU

SALH
BN

HMDN

BN

AHMED

AMMRLKASSAR

jLiSljLi

oa-l

_jO- L>_j>l

lk d e v r e m e l m l i i Melmetiye u n v a n i l e
casm
nin

Abdlkerim

m a r u f t u r v e e y h Ebl-

i b n i H e v a z e n l K u e y r lijjHij^ <>. f./-"-^

risalesinde ve yine

Kueyrnin

musr

e y h E b l f a z l i b n i H a s a n o-- Cr. ^ ^ J )

nazaran

isminde birisinin mridi b u

lunan Aliyyibni O s m a n i b n i e b u Aliyyl Gaznev i j > i

,

nin

c~

olan ve Nefehata

Kefl m a h c u b y y ^ i - i i f i s m i n d e k i e s e r i n d e

1 ,

<>. > Cr i " * [ 1 ]

t a s r i h e d i l d i i vehile

b i r i n c i t a b a k a r i c a l i n d e n N i a b u r l u E b u Slih H a m d n i b n i A h m e d

ibni

A m m r l kassr t a r a f n d a n b i r m e s l e k o l a r a k neredilmitir.
E b l k a s m K u e y r , r i s a l e s i n d e H a m d n i Kessr anlatrken
Melmetleri o n d a n intiar etmitir.
rab N a h e b
Kefl

J ' V ' ile sohpet

mahcnb

Sliml
etti.

sahibi de kitabnda

271

Brs

^ J U I ^ U

senesinde

Melmlik

Niabur
E b u T

ld,, [ 2 ] d i y o r .

hakknda baz

malmat

v e r d i k t e n s o n r a E b u S l i h H a m d n i k a s s a r h a k k n d a y~Mj c ^ u j S > >

o* Ji'i-j jUaiiji*,> -t ,>.

JOJ-

>

szlerile

balayarak

malmat

veriyor :
Meyihin k u d e m a ve
derecede i d i .

mteverrinndand;

S f y n sevr

iM-

fkh v e i l i m d e

yksek

mezhebine salik ve tarikatta E b u

T r a b N a h e b m r i d i idi [ 3 ]
ken

Y i n e a y n k i t a b n 1 4 c b a b n d a Kassriyye

den bahsedilir

" B u tarikin

bulunduu

Hamdnun
olduu

Ebu

byk

Slih

Hamdni

limlerinden v e

bu

Kassra
tarikin

mensup

(Melmetin)

ve

sdtndan

v e t a r i k i n i n M e l m e t i neir v e i z h a r d a n i b a r e t b u l u n d u u t a s r i h

edilmektedir.
e y h F e r i d e d d i n i A t t r i n T e z k i r e i evliyas d a H a m d n i k a s s r hakkn[1] "Aliyyibni Osman ibni Ebu Aliyyl gaznev,, hakknda
Mrat molla ktphanesi No 1302, varak: 156
[2] Kueyr risalesi, 1284 senesi Bolak tab', S a : 24
[3] Kefl mahcup, Darlfnun ktphanesi, S a : 132

"Nefehat,, a mracaat..

lk devre Melmleri

d a m a l m a t v e r i r k e n kueyr v e kefl

mahcubun

beyanatn

teyit

ve

tekit etmektedir. [1]

" N e f e h a t l n s <_riVi.su* t e b u z a t h a k k n d a d a h a f a z l a m a l m a t v a r
dr.

N e f e h a t a g r e d e Melmetlik, t a b a k a i l r i c a l i n d e n e h l i

t i n eyh v e i m a m
mitir.

melme-

o l a n E b u S l i h H a m d n i kassr tarafndan

neredil

II

C m , H a m d n i K a s s r n n a m v e hretinin raka k a d a r gittiini,

v e S e h l i Tester sjt-J J*-*

(veft 2 8 3 ) i l e G n e y d i n

hettiklerini; hatta Eer A h m e d i

mrselden

sonra

(297)

onu met

peygamber

olsayd o n l a r d a n (Melmetlerden) o l u r d u d e d i k l e r i n i k a y d e d i y o r .
dan baka

Hamdnun

M e n z i l J->^* t>.

vefatndan

sonra

agirtlerinden

i n triki m e l m e t i neretmee

MUKADDEM

Fakat her halde b u gn de

g i b i b i r slk hali

btn tarikatlar erbabnn k a b u l

v e b i r i r f a n ne'esinden i b a r e t m i .

Melmeti

kendisini

d e her tarafa yaylmm v e hatta

Cneyd

gibi

Seyyidt

a d d e d i l e n v e u m u m b i r hrmete mazhar olan b i r zat bile

en

yksek ve tazimkr

kelimelerle

methetmitir.

Hamdnun

z a m a n n d a i k t i s a p ettii b u hret, u z u n m d d e t d e v a m etmitir.

C m bile Hefehatmda

eyhin

Melmet

hakknda ve

mile

yanltr.

Melmetlik

Hamdndan

a n c a k z a m a n n d a M e l m l i i neretmi

evvel de

ve

mevcuttu.

Niabur

v e mmessili o l m u ; b u s u r e t l e M e l m e t i n

a d d e t m e k tamaHambn,

Melmetlerinin r e i s

intiarnda m h i m

bir vazife

grmtr.

Kassrdr.

H a m d n i K a s s r , z a m a n n n o k b y k v e nfiz eyhlerinden o l d u u
g i b i hreti

ONDAN

MELMETLER

H a m d n i K a s s r M e l m e t i n i l k nir v e mmessili

N i a b u r d a b i r m e s l e k h a l i n d e nereden H a m d n i

tife

V E KISMEN

eylediini d e

B t n b u n l a r d a n anlyoruz k i Melmetlik, H a m d n d a n e v v e l d e m e v
ettii

BAKA

ibni

syliyor. [ 2 ]
c u t imi.

KASSARDAN

Bun

Abdullah

devam

HAMDN

gelecek

mev'iza

Hatta
tarznda

s y l e d i i szleri yazyor.

Fakat Hamdndan evvel

ve sonra daha b i r ok

M e l m e t nir v e

mmessillerini g r m e k t e y i z .
E b u Hafs H a d d a d -^ o*'*
3

doruya

c-r [ 1 ] l a k a b i l e
1

( A m r i b n i Mslime
nilakkaptr.

v e f a t e d e n v e eyhlislm A b d u l l a h ensr
kendi

vakfnda Nemunei

Ahmed

ibni

3j- ) d o r u d a n

260 d a n
J

U : I

sonra

^ ' - V

cihan olan b u zat Niabur

Hudreveyh v >

cr. **-\ v e

Byezidi

d e n d i . E b u O s m a n H y r iJAttr

zamannda

Bstam

t e k v e nazisiz

hi

mride ship

kimse

erimedi.

ftvvette a c i p b i r m e r t i d i .

bir muallim

ve

rf^i

agirtlerin-

v e a h c K i r m n J ^ / t i * * ^
b i r o k nfuzlu

onun mertebesine

kermet v e mrvvet

ye gre

kyllerindendi.

r f e k a s n d a n v e A b d u l l a h M e h d i y y i B v e r d <sV w
y i yetitirmi, b u n l a r d a n b a k a

Niaburda

C ^ ^ ^

mulakkm

olup

Kesif

vastasz

olmutur.

Riyzat

ve

ve beyanda

A l l a h ile i d i

diyor. [2]
Mlk evldndan

o l u p sofiyne a b a

yerine hne

kaba giyen ve

fakr y o l u n a b u s u r e t l e slik o l a n , tecerrdn k i s v e v e r s u m i l e m u k a y

y e t o l m a d n A b a d a n istediimizi k a b a d a b u l d u k s z i l e i f d e e d e n
ah c Kirman (270) [3] de E b u Hafsn r e f i k l e r i n d e n v e E b u Trbn
nshiplerindendir.
E b u H a f s n m r i t l e r i n d e n ; s o f i l e r i n m r a k k a ' libasn g i y m e y i p
[1] Tekiretl evliya U^VlS/'i": Ferideddini Attr jVa*Cr_M*./ .. ReynoldA. NichoIsonui
Leyden tap'. ( 1905. 1323 Hicr ) Cilt: 1. Sa: 331 - 335. Ferideddini Attr hakknda
Haznetl Asfiyaya mracaat: Cilt: 2. Sa: 262
[2] Nefehat.. Varak: 29

[J Rislei Kueyriye. Sa : 17 ; Nefehat. Varak: 28

[2} Tezkiretl evliya.. S a : 322 323
[2] ah c Kirmn: Rislei Kueyriye. Sa : 29 ; Nefehat.. Varak: 41

kendi

lk devre Melmleri

ilk devre melmleri

e l b i s e s i n i i h t i y a r e d e n E b u Abdullahsseciz
hammed Haddadl

H a c c a m M - i > ^ *fs),

i b n i Muhammedl Harrazrrz

s^J^;^?

I;*JUIJL*J>I

Ebu

yj

Ebu Mu-

Muhammed Abdullah
\ y i (310 d a n e v v e l )

Cr.

Melmetiyenin B a d a t t a mmessili b u l u n a n v e C n e y d i B a d a d i l e E b u
O s m a n Hyrye de
mrtai
kadar

jJ}***

Ebu

mlki

olan

(328) i,

ir.

Osman

Hyrye

mehur

Ebu

Huseynrrz (303 y a h u t 304) [1], Badatl

Y a h y e l cell

A l i y y i b n i S e h l i b n i E z h e r i Isfhn l i V - s $ Cr.

o l u p vefatnda

Ebu

u ( 3 4 3 ) [ 1 ]
ibni

O s m a n i l Hyryi gryoruz. E b u O s m a n Said

i b n i Ismaill

Reyli olup ah

Sonra

t e z a h r e d e r . B u zat h e r h a l d e m h i m b i r M e l m e t mmessili a d d e t m e k
zaruretindeyiz.

Cneyd, amda

Byezidi

hasseten
olan

giderken

ziyaret

Ahmed

Niaburda

eden

ibni

Ebu Ha s

ve Ebu

ve
Ebu

Hafsn

Hudreveyh de

(240)

Gneydin

akrann

Hafs,
tazim

Bstamda

ve

mhim

tevkrine

bir

mevki

sahibidir.
kisvesile

gezmeyip asker

l i b a s i l e tesettr

ederek

tam

b i r Melmet e r i b u l u n d u u n u g e r e k akvl ve g e r e k ef'alile ispat e y l e d i .

Zevcesi

Fatma

da

emir

kzlarndan

olup

tarikatta

mhim

bir

mevki

sahibi i d i . [ 3 ]
Ahmed

ibni

Hudreveyh;
c. 2 w ,\

v e r r a k t tirmiz

Ebu

b j V Ct,

Abdullah

Muhammed

Ebu Behir M u h a m m e d

ibni
ibni

Esasen

ell.

y.\ g i b i mritlere m a l i k t i . [ 1 ]

dilen E b u H a m z a i Horasan (290),

olan

v e melmetini

[4] Rey ve
tamamile

C i b a l ( Khistan ve H e izhar

eyliyen

ok

byktr.

Niaburda

biz,

Cnydi

Badadyi de

bu

O s m a n ile h e m m e r t e b e

Badatta

Ebu Osman

Hyr,

hi k i m s e n i n

zmreden

addedilmesinden baka

mritlerinden b u l u n a n v e z a m a n n d a b t n
Amr

vsl

addetmekteyiz.

Muhammed

i b n i brahimzzcac

mesel

Ebu

meayihin m e r c i i

^Vi

Osmann

olan E b u
ve pederi

brahim i b n i Y u s u f [ 6 ] , E b u M u h a m m e d A b d u l l a h i b n i M u h a m m e d r r a z

( 3 5 3 ) [ 7 ] , N i a b u r eylerinin m t e a h h i r i n d e n

adde

d i l e n A l i y y i b n i B n d a r i b n i l Huseynissayraf >-*- is-^-~ *

(359) [ 8 ]

v e y i n e E b u O s m a n n mritlerinden e n s o n v e f a t e d e n , a n n e

cihetinden

Ebu Abdrrahman

Aliyyt
merl

H a m d n u n eyhi E b u T r b N a h e b d e ; C n e y d a k r n n d a n a d d e
m e d a n ) eyhi

Abdullahi

hreti

slemnin

ceddi

b u l u n a n v e melmette tariki has,

s a h i b i o l a n E b u A m r smail i b n i N c e y d

cii.ju ^

ziyaret

n k , M e l m e t i y e eyhi E b u H a f s v e E b u H a f s n d a m a d v e h a l e f i E b u

IS

tirmiz

E b u Hafs

sylenirdi.|5]

(SjiJiJ^ Cr. -at-^

A h m e t , sof

Ebu

zamannda

m e a y i h i n e n m e h u r l a n n d a n d ; b u eyhin k b n a
olmad

eyhi E b u T r b N a h e b i l e brahimi E d h e m v e H a t e m i

agirdidir.

(290),

halef o l u p N i a b u r d a v e f a t etmitir.

M e l m e t m e s l e i n d e E b u H a f s t a n b a k a r e f i k i B y e z i d i Bstam ( 2 6 1 )

mazhar

Sc Kirmannin

Hiyr

e d i p o n u n n e z d n d e k a l m v e kzn almtr. V e f a t n d a n s o n r a E b u H a f s a
E b u Osman Hyrnin

B u s u r e t l e Melmetlerin eyhi E b u H a f s n nfuz v e k u d r e t i t a m a m i l e

hacca

[3],

m a l i k b i r eyhti.

biliriz. [ 2 ]

addedilen,

s.\

ct. & [ 4 ] g i b i mritlere

F a k a t ; E b u H a f s u l H a d d a d , B y e z i d i Bstam v e A h m e d i b n i H u d r e -

mship ve mlzm

musahiplerinden bulunan,

A h m e d ibni

IJ-

v i y e d e n s o n r a k e s r e t i m r i d a n i l e m e h u r , m e l m e t mmessili o l a r a k E b u

Y u s u f i b n i M u h a m m e d z z c c i^ii-i C. J - J . <>. .*h) ^-.1 y\ ( 3 4 8 ) y i s a y a

ve Hamdnun

Ebu Abdullah

X [2],Ebu A b d u l l a h i l Bsr

Hafstan s o n r a m r n n nihayetine

v e n i h a y e t Melmette m e z h e p s a h i b i a d d e d i l e n B b u shak brahim

dan

Abdullah ibni Muhammedil-

H a f s n y a n n a d e f n e d i l e n M a h f u z i b n i M a h m u d >* ir. &

esammn

-<

s^V .*

XJ\

MT\

A h m e d i s slem o. ^ ^ s j -

( 3 6 5 ) [ 9 ] , C n e y d d e n d e a h z i f e y z etmi k i m s e l e r d i r .

mesel; E b u T r a b m s a h i b i N i a b u r l u E b H a m z a ,
addediliyor.

Melmetiyenin

Badatta hakiki

H a f s n g z i d e mritlerinden b u l u n a n

Cneyd

Yine

akranndan

b i r mmessili o l a n

Abdullahil

ve E b u

mrtai, k e z a C n e y d e

m l k i v e m u s a h i p olmutur. C u n e y d i n H a m d n i k a s s a r h a k k n d a k i sz-

Yusuf ibni

[1] Ebu Abdullahisseciz.. Nefehat. Varak: 54 ; Ebu Muhammedi haddad.. NefehatVarak : 28 ; Ebu Muhammedl Harraz.. Kueyr. Sa : 31; Abdullahilmrtai.. Kueyr. Sa : 34.
Nefehat. Varak: 98 ; Mahfuz ibni Mahmut.. Nefehat. Varak: 64; brahim ibni Yusufzzcc..
Nefehat. Varak. 107
[2] Ahmed ibni Hudreveyh.. Kueyr. S a : 21 ; Tezkiretl evliya. Sa: 288 294
Nefehat. varak: 27
[3] Ebu Abdullah Muhammedi Tirmiz.. Kueyr. Sa: 29.. Ebu Bekir Muhammed ibni
merl verrkut Tirmiz.. Kueyr. Sa: 29
[4] Ebu Hamzai Horasan.. Kueyr. Sa: 33.. Tezkiretl Evliya. Sa: 288294.. Nefe
hat. Varrk: 34

[1]
[2]
[3]
[4]
[5]

Yusuf rz.. Kueyr. Sa: 29.. Nefehat. Varak: 46-47

Ahmedi Cell.. Kueyr. Sa: 26. Nefehat. Varak: 53
Ebu Abdullahil Bsr.. Kueyr. Sa: 28. Nefehat. Varak: 53
Aliyyi Isfhn.. Nefehat. Varak: 49
Ebu Osmanl Hyr: Kueyr. Tezkrei Evliya. Cilt: 2. S a : 5663 Nefehat. Va

rak: 42
[6]
[7]
[8]
[9]
lunan bu

Ebu Amr Muhammedi zcc.. Kueyr. S a : 36

Ebu Muhammed Abdullahi raz.. Kueyr. Sa : 37
Aliyyibini Bndari sayraf.. Kueyr. Nefehat. Varak: 55
Ebu Amr ibni Nceyd. Kueyr. S a : 37. Kueyr risalesinde tercemei hlleri bu
eyhlere "Nefehat,, ta da mezkrdur..

lk devre Melmleri

ilk devre Melmleri

l e r i n i d e b u n d a n e v v e l k i faslda zikretmitik. B t n b u evahit, C n e y d i n

melmetlerle m n a s e b e t i n i n m e n f o l m a k t a n z i y a d e m s p e t o l m a s n a d e
llet e d e r .
E b u O s m a n n y u k a r d a C n e y d m n a s e b e t i l e zikrettiimiz mritlerin
den baka Horasan

eevanmertlerinden

y i b n i A h m e d i b n i s e h l J*- >.
med

Abdullah

ibni

saylan

Cr.

Muhammed

~^j>)
ibni

Hasanissof

(348) [1], Ebu

Abdrrahmanrraz

>>. ( 3 5 3 ) [ 2 ] , v e m e z h e b i n d e n

tj\J\ crJ'^

h a m m e d i b n i Fazll Belh ^M

Ebl

dolyi

Aliy-

Muham-

Cr.

y)

B e l h t e n srlen

H* cr_ 2 ( 3 9 ) [ 3 ] v e

Ebu

A b d u l l a h i l mrtaiin m r i d i v e Sultan E b u S a i d e b l h a y r J^y}

B u n l a r d a n s o n r a Melmeti b i r t a r i k a t halinde t e m s i l e d e n
ye

iM-

A h m e d i gazl

"-' d e n , G a z l , E b u b e k r i

d a Ebu Kasm
orada tavattun

g r g n d^f
ve vefat

^ y }

vesatatile bilhassa

Necmeddinin

&

tarikatilebabas

JS) CTJ'.v U j i i U d u vastasile

d a n , o

Niabura gelip
yannda

metfun

v e C n e y d d e n almtr. [ 1 ]

Sultanl

alkadar

vastasile

^^y\

nessac }->y}

eden ve E b u O s m a n Hyrnin

bulunan E b u Osman Marib

S>)

"Kbrevi-

t a r i k i n i n messis v e nairi N e c m e d d i n i k b r y g r y o r u z . N e c -

OJJ-

m e d d i n i k b r , b u neveyi E b n n e c b i sherverd <s^)jf

"Mu

Muhammed

olan

ulema

Bahaeddin

Mevln

Veled

Celleddini

rum

o-jij- V j * v e o n u n s o h p e t m r i d i e m s e d d i n i Tebriz <i\*? - ' r*

,

n eyhi E b l f a z l i b n H a s a n S a r h a s n i n s t a d E b u N a s n sira

d e d e b u ne'e m t e z a h i r d i r . Mesel; E f l k i n i n M e n k b l rifinde zikrettiine

da

g r e k i Nefahat t a b u n u aynen nakletmektedir Mevln kendisini m u

Melmet erlerindendir. [ 4 ] B u suretle (440) d a

n n d a b t n meayihi

kendisine

hrmete

vefat eden ve zama

mecbur eyliyen

ir E b u S a i d

Eblhayn[5] Melmet mesleinde grmekteyiz. Esasen E b u S a i d

M e l m e t i yalnz eyh E b l f a z l d a n

almamtr.

Eblhayr

eyhinin vefatndan

sonra

eyh E b u A b d u r r a h m a n s s l e m y e d e i n t i s a p etmitir. [ 6 ]

tasavvf

addetmiyordu.

ju-^

u't g

deyip

( k u y u t ile m u k a y y e t

Z a t e n b u z a m a n l a r d a M e l m e t , t a m a m i l e intiar etmitir.

Saydmz

meayihi

Dergh ve zaviyelerin

edersek

liin imdiki

birer

bulmak

kabildir.

Hatta

bunlardan

baka

edildii

(673) y i mrad ederek ^

B i z abdallarz.

deiliz

i n t e v e s s u u n a h i z m e t e y l e m e k t e i d i l e r . Nefehat c i d d b i r s u r e t t e t e t k i k
bunlar b i r e r

kendisine imamet teklif

Cr&j*~

demek olacak.)

mamet,

ehli

tasavvuf ve

mevleviye,

dier

tarikatlarn

eyhleri

gibi imamet etmezler;

ayrca i m a m l a r v a r d r . E s a s e n M e v l n , Mevlev

yin v e rsumunu

v a z ' v e Mevlevlii

t e s i s etmemiti. O , b y l e k a y t l a r d a n t a m a m i l e

b i r t a r i k a t hlinde

u z a k b i r zatt.

m e s i , v e c i t v e h l n e t i c e s i i d i . T e s l i k vastas a k v e s o h p e t t e n

kf

Mevlev

Bu

asrda

Melmetin

Trkmenler

arasnda

intiarna d a

m a k t a y i z . Btn meayihin hrmetine m a z h a r o l a n E b u S a i d i n

hrmet

ettii T r k m e n

nin namaz

eyhi M u h a m m e d

M a u k ts

ahit

J ^ A . jj-

h a m m e d Mauk, b i r gn

sddkler; keki t o p r a k

stmze basm bulunsayd;

nacaklar,, d e d i k l e r i n i A y n l kuzt H e m e d n

^j.
y*?*-

olsaydk t a M u
niyaznda bulu

yin v e d b Sultan

Veled

tarafndan

Sima'et
ibaretti.

v a z ' edilmitir. B u n u n

i i n d i r k i S u l t a n V e l e d , M e v l e v i l e r i n d i n d e Pri s n d i r .

fevkalde

klmadn, byle olduu halde Muhammedi hameviye

ile Gazlnin kyamette b t n

ol-

N e r d e o l s a o t u r u r , kalkarz.

o k melmetlere d e r a s l a y a b i l i r i z . F a k a t ispat m d d e a iin b u k a d a r n

grmekteyiz.

vakit
i-*

t e m k i n e lyktr d i y e r e k S a d r e d d i n e i k t i d etmiti. [ 1 ] H a t t a b u n u n iin

zevatn h e r b i r i m t e a d d i t k i m s e l e r i istihlf e t m e k t e v e b u s u r e t l e m e s l e

Mirei Niabur,, [ 7 ] g i b i m n t e s i p b u l u n d u k l a r eyhleri b i l m e d i i m i z b i r

Bir gn,

e y h S a d r e d d i n i k o n e v ai*

te b u s u r e t l e " K b r e v i y e , , v e M e v l e v i y e tarikatlarna d a ne'esini veren

Melmetiliin

Hamdndan

e v v e l d e m e v c u t v e mnteir b i r

m e s l e k o l d u u n u v e H a m d u n u n ssilesindeki

meyihten

a d d i t z nfuz mmessillere m l i k b u l u n d u u n u i z a h t a n

baka

sonra

mte

Hamdni

K a s s r n silsilesine atf n a z a r e d e b i l i r i z .

zuai^c r i v a y e t i l e N e

fehat kaydetmektedir [8]

[1] Ebl Hasan Aliyyibni Ahmed ibni Sehlil benc.. Kueyr. S a : 37. Nefehat.
Varak : 108
[2] Abdullahibni Muhammedibni Abdrrahmanrraziyysa'rm.. Nefehat. Varak: 109
[3] Muhammedibni Fazll Belh.. Kueyr. Sa : 27. Nefehat. Varak: 66
[4] Ebu Nasn sira.. Nefahat. Varak : 140
[5] eyh Ebu Sait Eblhayr. Nefahat. Varak: 149
[6] Nefehatta "Ebu Abdurrahmamsslem,, ye mracaat ! Varak: 154
[7] Mirei Niabur. Nefehat. Varak: 130
[8] Muhammed mauk ts.. Nefahat. Varak : 153 154. Trkmen eyhi Ali Abo,
Nefahattaki bir hilyeye nazaran Mauk tsnin arkadadr. Mracaat. Vaark: 154

[1] Ebu Osman Marib.. Nefehat. Varak: 42

.J*>\i\ \Sj aj> AS g\j pe

, U" j u l
f

I J jJ)Z

.>jifx-i f

^;e- b JS>

(jBsj u''j> e 1

+I3J. v >
l

cifi

^>i ''
V

' J .
3

pU\ < s^CijLil <r *c- <Si\iz-j j \j ^jll^j*

[>]

k u i j'-^ s'/'i j V j
c*J>- . J I J J V Cf.t)

TL.x~3

ti^-sJ jl^l

Eflk: Menakibl rifin ^jUH.jU... Sleymaniye ktphanesi. Halet. E . kitaplarndan

yazma nsha, No 321. Varak: 131

lk devre Melmleri
Htemibni Yusufl asam
Belh

(^V '.
1

B u zat t a

III

i\-^s

ir.

11

Ebu A l i

akk ibni

brhiml*

[!]

eyh Attrm

f*!^!j} d e n mstahleftir [ 2 ] .

T e z k i r e i evliyasna

g r e brahim

Y i n e Risalei Kueyriye,

Edhem

Fzeyi i b n i yazn

brahim E d h e m l e s o h p e t etttiini syliyor. [ 3 ]

HAMDNUN

SLSLE

SONRA

TARKATI

MELMET

V E

KENDSNDEN

u halde

MMESSLLER

k k i Belh,

H a m d n i k a s s n n eyhi E b u T r a b N a h e b n i n
A s k e r ibni

H u s e y n cr^- ir.

isminin " E b u Trab

v ^ " s) o l d u u n u v e 2 4 5

ettiini R i s a l e i k u e y r i y e d e n v e d a h a s o n r a k i

tarihinde

menba'lardan

vefat

renmek

teyiz.
>-> t - - * ^
1

hammed

^ ^ - J

J-r

^--^Ci~^ir.

J'

*f

6 ^ : - f-u

d i y e k a y d e d i y o r . 9 2 5 - 927 de Buhral Hafz M u -

i s m i n d e b i r i t a r a f n d a n yazlan " E b v b s e b ' a **t~ v'j'.

ismin

deki Tezkirei
Hseyn

J l

evliyada

-1 ir.

Tibyni

[1] Ebu

olarak

trb

Nahebnin

ismi A s k e r

ibnil

mukayyettir.

vesill h a k a y k a [ 2 ] n a z a r a n
Hamdril

H u s e y n i l Brus

(i-ji'ci'

Hamdni

Kassnn

Kassr

I S - j j U i ls--io-

E b u A l i Fzeyi i b n i

J^^cs^

cs-J-tj>.

s}

silsilei

Ebl Huseyn

Fethibni

yazil K f

J^ct.b**
l s

E b u Bekr ibni Mslim

h a m m e d i b n i C b e y r n nevfel
Kure

i b n i Abdullahizzeher t s * * ^

Cr.J"

g^jt'r
CT.JX*-

ir.^

Ebu

jy*Cr.J\?s\

ir. (i cr. A r }

eyhidir v e H a t e m i a s a m , b u n d a n e v v e l k i

zikrettiimiz m e h u r

staddr.

A n l a l y o r k i b u silsile, t a m a m i l e M e l m e t s i l s i l e s i d i r . Y a l n z

her i k i silsilede d e

Melmet A h m e d

ibni

Hudreviyyenin

h e l e F u z e y l d e n e v v e l g e l e n l e r , phelidir v e s i l s i l e y i

p e y g a m b e r e isl e d e n s a h a b e , ihtiml silsile mrettipleri

Mamafi biz vahdeti

b u f e l s e f e n i n islmiyette

tarafndan

iin d e

bulunmad iddiasnn

b u silsilenin yukar

pheli g r y o r u z .

ithal

vcudun r u h u islmda bulunduu, hatta

islmdan evvel v a h d e t i

vcudun m e v c u t olmadn iddia k a d a r v a h i olduu kanaatndayz.

Hamdundan

taraflarn k a t ' i y e t l e

Onun

r e d d e t m i y o r u z ; yalnz,

B u bahsi tatvil mevzuumuzun haricinde bulnnduuns o n r a Melmetlik

Tibyan

vesill h a k a y k a

nazaran

Bekir

[ 4 ] v e o n d a n s o n r a " A b d u l l a h i b n i Men-

z i l J j t - Cr. M-v [ 5 ] tarafndan

1

neredilmitir.

ibni.

y\

Hamdnun E b u Trb Nahebnin

mridi olmakla beraber

Risalei Kueyriye

ibni

Menzil,.

Risalei Kueyrde de
;LJo_$ J c l i j l

ti J

Slim

v e N e f e h a t t a n anlyoruz.

CL>\A

^ O l > j j J - l > 5 ^ . Wc
r

d i y e v a k t i n i n v a h i d i v e Melmetlerin eyhi o l a r a k k a y d e d i l m e k t e d i r . 3 2 9
y a h u t 3 9 d a v e f a t ettii b i l d i r i l e n bni Menzilin v e f a t s e n e s i n i
a s f i y a y-vn-jj- v e i h t i m l o n d a n m u k t e b e s

Muhammed
Brus i l e d e s o h p e t ettiini

Abdullah

ibni Mut'im

Ebu

sakaf ^llvWJ* >. *

Mu-

Cbeyr

(Sahabeden)

Slim

A l i y y l Mavsl

yz i b n i M a n s u r i b n i l M u a m m e r s s l e m i y y l k f j ^ n ^ _ . . u o .

Nevfell

Ebu A l i

E d h e m i n m r i d i a-

328 tarihinde vefat eden "eyh E b u A l i M u h a m m e d i b n i Abdlvehhabs-

E b u Slih
1

tarafndan d a

d a n b u k a d a r b i r iaretle g e e c e i z .

tarikat u d u r :
ibni

H a t e m i asammn

E b u Trab

Esasen brahim

mephasta

edilmitir.

Kefl m a h c u b , b u zat

H a m d n u n silsilesi,

F z e y i i b n i yazl K f y e kyor.

HaznetP

olan T i b y a n 331 olarak

kay

dediyor. [6]
Z a n n m z a n a z a r a n b u t a r i h , h a t t a 3 3 9 t a r i h i yanltr.
329 olarak

umumiyetle H a m d n u n E b u Trpla d a grtn zikretmelerine naza

vardr.

ran Hamdnun

sene h i z m e t ,ve s o h p e t i n d e b u l u n d u u f a r z e d i l i r s e v e f a t n d a 85-90 yala-

yeden

E b u Trbn

silsilesini karmaa

altm.

Rislei K u e y r i

u neticeye

vsl

oldum:
Ebu

Trb

Askeribnil

Huseynn

Naheb ^ u i c ^ ^ / l c />t

[1] Bibliyografyaya bak !

[2] Tibyni vesill hakayk fi beyn selsilit tark
Bibliyografyaya bak!

JJIJUIJ^H-

jU-tjUj

[1]
Kueyr.
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]

Hamdna

Hamdunla

aralarnda

vefat

E b u T r b n 2 4 5 v e H a m d n u n 2 7 1 t a r i h l e r i n d e ldkleri v e t e z k i r e l e r i n :
E b u Trpla mnasebeti muhakkaktr.

k a b u l edilirse

nk

n i h a y e t 15 - 2 0 y a l a r n d a

58 senelik

b i r fasla

mlki olduu

v e 5 - 10

Ebu Trab. Kueyr. S a : 22. Hteni asam. Kueyr. S a : 20.

Sa : 16. Bunlar hakknda Nefehatta da malmat vardr.
Tezkirei evliya. Attar. Cilt: 2. S a : 196 - 202.
Kueyr. Sa : 10
Abdllvehhabssakaf. Kueyr. S a : 34. Nefehat. varak : 96
Nefehat. varak: 99. Tezkirei evliya.. Cilt: 2. S a : 107 - 110.
Hazinetl asfiya.. Cilt: 2. Sa: 194-95

akki Belh..

lk devre Melmleri

rnda

bulunmas icab eder.

olduu

b i r eyhe

lk devre Melmleri

Esasen b i r mrit

15-20

yanda

h i o l m a z s a 5 - 1 0 sene d e v a m e t m e d i k e

mlkt

retmektedir.

o eyhin

bir

Binaenaleyh
etmek

mddet

Abdullah

m r sren
ibni

kimseler y o k

Menzilin

deilse d e

t a r i h i vefatn

329

lmet E b u

H a f s l a d a mnasebettar

Abdlvehhab
zamanda
Ebu

Sakaf,, i l e

bulunan

zamannn

vahd

addedilen muhaddis,

ayn

Tibyani
sili olarak

4 s\x}\c ^ & j > .yj^

S

cr. -*- y i , b u n d a n
Muhammed ibni

sonra

412

M u h a m m e d i b n i A h m e d i b n i H a m d n l ferr'JMs^
H a m z a >j>- cr.

cr. ^

yanda

J ^ t - ' J*. ( 4 4 1 ) y v e

Huseynnnibur

Cr. ^

nihayet

olduu hlde

vefat

bulunan " E b u

smail

A h m e d ibni

Cr.

*y

eden

396 da

"eyhlislm

y i [ 2 ] anlatrken

<sw

k k k e n M e l m e t eyhlerinden " E b u A l i K e y y l ^
de

nun
ilve

Muhammed
olduunn

hatta bunun hakknda

>.

' =s*

dediini ve yine
>

J^'-

*> i
^A

grdn,
*

demi olduunu Nefehatta okumaktayz [3]. eyhlislm, b u n l a r d a n

Melmet " A h m e d i et & ^ ^

baka

y i v e b i r a d e r i A h m e d A b d a l d a gr-

(370)y

" e y h A m u ^ ~ l a k a b i l e m a r u f " E b u smail A h m e d i b n i M u h a m m e d i b n i

4 8 1 d e 85

mlekkap

kasr Bst &-i ^y.\

M u h a m m e d i b n i Msessle-

j".yi, o n d a n s o n r a d a sras i l e N i a b u r l u " E b u B e k i r

Amu

N e f e h a t , e y h l i s l m n e y h A m u d a n b a k a M e l m e t eyhlerile d e

vesill h a k a y k , b u i k i z a t t a n s o n r a m e l m e t i y e n i n m m e s

vefat eden olu " E b u Abdrrahman

"eyh

s o h p e t v e m v n e s e t i o l d u u n u syliyor. Mesel; k k k e n g r d " E b l -

340 da vefat eden " H u s e y n ibni

Cr.

zamanda

sof o l m a z d m , , d e d i i n i d e

anlyoruz.

ahsiyettir.

miyynnibur

Ayn

i b n i H a m z a , , n i n E b u B e k r i ferrya ne d e r e c e d e ihls v e irdeti

H a f s , H a m d n v e E b u O s m a n H y r ile bunlarn rfekasndan s o n r a

nereden i k i m h i m

kaydediyor.

e d i y o r k i b u s z d e n eyhlislm A b d u l l a h ensrnn eyhi o l a n v e e y h

A m u lakabile

eyh A t t a r g r e v e c i d v e h l s a h i b i A b d u l l a h i b n i M e n z i l ; [ 1 ]

melmeti

ettiini N e f e h a t

" B e n , E b u B e k r i ferry g r m e s e y d i m

Hamdn dan mda Me

ibni

Hamdnlferr

sakaf, A b d u l l a h i b n i M e n z i l , E b u B e k r i i b l i v e s a i r b i r o k m e a y i h l e
sohpet

"maml

"Ebu A l i Muhammed

vefatndan

n i n d a N i a b u r u n b y k v e k u d r e t l i eyhlerinden o l d u u n u n ; E b u A l i y y i

lzmdr.

Eblfazln

Abdrrahmansslemi

Silsiledeki E b u Bekir ibni M u h a m m e d ibni A h m e d ibni

olarae k a b u l

Hulsa; Risalei Kueyriye v e N e f e h a t t a n anlaldna gre 328 t a r i

v a k t - J>VK, l a k a b i l e hreti v e k a d r i il e d i l e n ,

Ebu

n i n m e l m e t e a i t b i r d e r i s a l e s i vardr. [ 1 ]

enderdir.

h i n d e N i a b u r d a len v e o r a d a t a s a v v u f u neir v e i z h a r e d e r e k

Ebulhayrn,

sonra b u zattan hrka giydiini k a y d e d i y o r .

ne'e v e irfann neredecek d e r e c e d e b e n i m s e y e m e z . B i r asr v e b i r asr

metecaviz

Y i n e Nefehat, E b u said

13

tevellt

ve

E b u smail

fl] Bursal Tahir bey merhum, gayri matbu "Menakbi eyh hace Muhammed Nurl
arab ve beyan melmet ve ahvali melmiyye,, ismindeki kitabnn sonlarnda 1008 tarihinde
Cidde de irtihl eden Gelibolulu li efendinin, Hilyetrricl lilaktbi venncebi vel ebdl
JU.V'j
Ua5V'j JLJUJl-,, ismindeki eserinden naklen u satrlar yazyor:
"Amma eyhi lim rif Ebu Abdrrahman Muhammed ibni Huseyn ibni Muhammed
ibni Musa Slemiyyi Niabur Ucul*-j risalesinde tariki melmeti ve bunlarn ahval
ahlku kerametini bu vehile beyan buyurmutur k i :
Taifei melmiyye, ol mertebei samiye sahihleridir ki Hak subhnehu ve tel, bunlarn
bevtmn kurbu zlf ve nsi ittislden envi kermtla tezyin edp menzileti lilerim
halktan saklamtr. Ancak manayi iftirakta olan zevahirlerini nasa izhar eylemitir...,,
Hilyetrricl, Fatih ktphanesindeki tasavvuf kitaplarndan 398 numarada mukayyettir.
Ayn satrlar ben de grdm. Ali efendi mezkr risalenin ism resmine dair bir ey yazmam.
Richard Hartman, Kil darlfnunu ktphanesindeki 1000 1600 senelerine ait Berlin
yazma koleksiyonlarnda "Ebu Abdrrahmani slem,, nin "Risaletlmelmetiyye ul.M'S'-.j,,
isminde bir eserini bulmu ve buna ait yazd mekale, Kprlzade Cemal bey tarafndan
trke/e nakil ve Edebiyat Fakltesi mecmuasnda neredilmitir.. (6 Mays 1340 277 nc
sahifeden itibaren.) li efendinin bahsettii eser phesiz budur. Hartman mellifin knye
ve ismini aynen "Ebu Abdrrahman Muhammed ibnlhuseynisslemiyynnisbr,, olarak
kayt ve 412 de vefat ettiini, sofiyyun hakknda tetkikatta bulunan mverrihlerden oldu^
unu ( Tabakat vardr ), hatta tefsiri de bulunduunu ilve eyliyor..
sL.jjij IJJC- '1 i\x
(3/.U j>_L.~Jl j~HH.J-l cr.
s } -1! :
Ji^
v

Abdullah
tss^

ibni

Ebu

Mansur

^jUjiii
Bu

cr..^'^

silsiledeki

ensriyyl

Herev

s*

J ^ H , , y i gstermektedir.

meayihten

Sakaf ve A b d u l l a h i b n i
ruz [2].

Muhammedl

Hseyn

Menzil

ibni

Muhammedin, Ebu

i l e s o h b e t ettiini

Olu Ebu Abdrrahman Muhammed

Nefehattan

Aliyyi
anlyo

ibnilhuseynisslemiyynni-

abur [ 3 ] y e gelince:
R i s a l e i K u e y r i y e d e m e a y i h szlerindeki
d a h i l olmas b i z e
anlatyor. B u
E b u Said

mumaileyhin

zat ibli

Ebulhayr

ile de

ok

senetlerden p e k

m a r u f v e ihatal b i r eyh

nin m r i d i o l a n v e ayn
mnasebeti

bulunan

bbnda bu

eyhten

bahsediyor ve kendisine

Melmet

"Nasrabd s=^s

m r i d i d i r . B u n d a n b a k a " M u h i d d i n i A r a b s Cr.^%
dunnu

zamanda

ounda
olduunu

Fthtn 161 n c i

ruhaniyetile

mtecelli o l -

syliyor k i C m , N e f e h a t t a a y n b a h s i farisye t e r c e m e i l e z i k -

[11 Tezkirei evliya.. Cilt: 2. S a : 107-110

[2] Huseynibm Muhammed ibni Musesslem. Nefahat.. varak: 154
13] eyh Ebu Abdrrahmanisslemiyyn Nisbr.. Nefehat.. verak : 154

lJ

Keezzunun ^ I O J ^ Cilt: 1. Sa : 442 .../ij

[2] Nefehat .. Varak: 168
[3] Nefehat .. Varak : 170

%\ Cr\U\ j
V

jj-Ujt J ^ x i l U

15

lk devre Melmleri

lk devre Melmleri

14

m t r . B u i k i eyhi d e p e k o k m e t h e d i y o r v e i k i s i n i n d e k e n d i s i n e

ok

mesleklerinin

zuhurunda da

messir

olmutur. Btn meslekler

h r m e t e t t i k l e r i n i syliyor. B i l h a s s a A h m e d i e f t h a k k n d a " T a r k i me-

bu

lmette o n d a n d a h a

m i y e n hallerini Melmet muktezas o l a r a k gstermee

kav ve t a m a m

hi b i r k i m s e y i

grmedim.

Onun

mensuplar d a byle idiler. H a l k t a n ihtiraz e t m e z l e r d i v e btnda cihann

eyhlislm,

h e r hl ve k a l i ile t a k v a v e azimet

u n u v e hatta V a h d e t i vcut felnefesinde ^ - . J

kail

bulunduunu

izhar

kinci m e b h a s t e
Mauku

seyytleri i d i l e r , , d i y o r . [ 1 ]

eylemitir.

Buna

erbabndan

<<* d a n z i y a d e *

nazaran

bilmnasebe

zikretmitik.

Trkmen

Bunlardan baka

R e v h a n d a ayan

pek

v e f e t etmitir [ 1 1 .
riayet

Kaziblban lakabile

zavahire

tlii d e phelidir.

k l m a d sylenince
ibini

alenen oru

ulemas

yiyen ve

tarafudan k e n d i s i n e

Aliyyi

mlakkap

Abdullahi

etmezmi. H a t t a A b d l k a d i r G e y l a n i y e , b u
k a i l i " O n u n ba,

turmutu. [ 2 ] N e f e h a t t a
dr 31

Suleyman

hrmet edilen eyh Sleyman Trkmn, a m d a 714 t a r i h i n d e

deilse b i l n hi olmazsa Melmetiye m u h i b b i i d i . eyh A m u n u n Melme" E b u A b d r r a h m a n M u h a m m e d i b n i l Huseynisslem,, n i n O - ^ L . J

eyh

' v e eyh

n a z a r simalardr. R a m a z a n d a

n a m a z k l m y a n , b y l e o l d u u h l d e zhir
fevkamde

Melmetiyeden

balamlardr.

A l i A b o ve Muhammed

* u

b u m e s l e e d a i m a hariten b a k t n gsteriyor.

sinde, t i b y a n d a zikredilenlerden baka E b u Hafsl h a d d a d , A h m e d

Nibr,

T r k m n , e y h A l i y y i K r d , K a d i b l b n Mavsl

m u h t e m e l d e i l d i r . E s a s e n k e n d i s i d e M e l m e t eyhlerinden b a h s e d e r k e n
Mamafi

Mirei

oldu

M e l m e t olmas

eyh Reyhan

Krd de Mirei

dama

Mavsl
zatn

b i r zatm

ve halka

n l H y r g i b i b i z i m i k i n c i m e p h a s t a zikrettiimiz z e v a t t a n b a z l a r n a

v e r d ( 6 2 3 ) b u zat z i y a r e t e d i y o r . [ 4 ]

da

724 tarihinde

R i s l e d e E b u H a f s m " y l e i n s a n l a r v a r d r k i b a t n e n h a k ile m n a

de aynen

vefat eden mehur L l e h b z k a l e n d e r ^

bunlar

gibi zavahire

sus

hakknda d a baz malumat var

Nibr g i b i

y e r i n i a a r , gsterirmi. B y l e o l d u u h l d e m e h u r a h a b e d d n

etmekteyiz.

de

namaz

secdededr.dyerek

H a m d n ( 3 1 1 ) , A b d u l l a h l murtai i b n i M u h a m m e d n n i s b u r , E b u O s m a tesef

erbab

o k m e h u r v e mnteir meslein k i s v e s i n e b r n m l e r v e gzlene-

ademi

riyeti i l e

edep
Suher-

mehurdur.

^
Hatta

s e b e t l e r i n d e esrar ilhiyeyi m u h a f a z a y a s o n d e r e c e i t i n a e d e r l e r . K u r b e t i

H a z i n e t l a s f i y a , b u n u n t e r c e m e i hlini y a z a r k e n G a y e t m e s t v e cezbe-

i l h y e it h a l l e r i n i ifa e d e r l e r s e b u n d a n d o i a y i

d a r o l d u u n d a n eriat a h k m i l e m u k a y y e t d e i l d i v e M e l m e t i y e t a n k n

kendilerini

nsanlara yalnz f e n a c i h e t l e r i n i g s t e r i p i y i l i k l e r i n i g i z l e r l e r .
derece ileri

levmederler.
B u hlde

g i d e r l e r k i onlar, g r d k l e r i hllerinden d o l y n s l e v m e t -

tii g i b i k e n d i l e r i d e b i z z a t b a t n l a r n d a n
iin ahslarna

kar t a ' n

ve levimde

insanlar h a b e r d a r

hulunurlar

etmedikleri

deyip

sonunda

k e n d i s i n e m e s l e k i t t i h a z etmiti. H a l k n e z d i n d e aikr b i r
kirat

urp

ve eklederdi

sebebile h a l k arasnda shbaz kalender

ve b u suretle de

Melmetlerin s e k i z i n c i

asr

hicr

iptidalarnda

m e v c u t v e mnteir o l d u u n u , f a k a t h a l k n a z a r n d a

s u s i y e t l e r i n i t a s r i h etmi o l d u u n u g r m e k t e y i z . . [ 2 ]

trldn v e Kalenderlerin eriat a h k m i l e m u k a y y e t

bildirmi

" B y e z d i b i s t a m , E b u H a f s l h a d d d , H a m d m ; rislede 10 d e f a d a n z i

hat t a b u

y a d e t e k r a r edildii

a n l a t a r a k o z a m a n d a k i K a l e n d e r l e r i n ahvlini ylece

iin m e l m e t l i i n

hakiki tipleri olduu,

mnakaas

caiz omyan b i r keyfiyettir,, [3] d i y o r .

Btn b u

m l a h a z a t t a n anlyabiliriz k i d a h a n c

asrn b i d a y e t l e

r i n d e intiar etmi b u l u n a n M e l m e t , g n d e n g n e tevess' e d e r e k n i h a

y e t beinci asrda H o r a s a n v e b t n T r k i s t a n d a m t e a d d i t mmessillere,
eyhlere m a l i k b i r m e s l e k h l i n e gelmitir. Ne'esini b i l h a s s a teesss e d e n
m u h t e l i f t a r i k a t l a r a v e r d i k t e n m a a d a K b r e v i y y e V->f g i b i ayrca birbev e b u n u n vastasile Mevlevlik g i b i b y k b i r t a r i k a t
o l a n Melmetilik; A b d a l l k , K a l e n d e r l i k

gibi bir . ok

m e y d a n a getirmi
Btn m e z h e p v e

[1] Nefehat.. Varak: 170

[2] Hartmanm makalesinden telhisan ( Edebiyyat Fakltesi 6 Mays 340 Sahife:280 )
[3] Ayn makale.. ( sa : 290 )

dahi

k a l e n d e n l e r l e kar
bulunmadklarn

o l u y o r . D o k u z u n c u asrn nsf a h i r i n d e yazlm

iltibasn r e f ' i

ms

salk o l m a s

n a m i l e hret b u l d u , , [ 5 ] d i y o r

"te ehlulmelmenin t a r i k i b u d u r , , d i y e r e k mesleini v e b u meslein h u

Rislede E b u H a f s m b i r ka sz d a h a v a r . B u n d a n baka H a r t m a n ,

surette

Melmetiye t a n k n a

iin Kalenderlerle Melmetler

Mrfea r a s n d a k i fark

bildiriyor

O n l a r n i M e l m e t l e r l e K a l e n d e r l e r i n ) fark b u d u r k i M e l m e t , b t n
nevflfil v e fazile t e m e s s k y o l u n u a r a r ; F a k a t
S e r .

Kalenderiye

iktifa e d e r )

ve

ise

a'mlin

haddi

farizi

amaz.

i h f a v e izharna

onlar h a l k n
(Yalnz

mukayyet

z a m a n d a K a l e n d e r i n a m i l e m e v s u m o l a n tfe, r b k a i
[1] Nefehat Varak:
[2]

[3]

[4]

[5] S a : 4 6 - 4 7

294
298
296
294

nazarndan

farzlar e d a i l e
olmaz

lslm

Ama bu
boyunlarn-

lk devre Melmleri

16

d a n atmlar v e s a y d m z vasflardan hli b i r hle gelmilerdir. B u isim;

o n l a r a riyettir.

H a t t a o n l a r a (Haviyye*.**) a d v e r i l s e d a h a lyktr [1]

E s a s e n Nefehatl

ns, H a m d n i

Kassrn t e r c e m e i

hlini y a z d k t a n

IV

v e b a z a h v l v e akvlini anlattktan s o n r a
jjl^

c s - l l W"

oyS~

oLtl

Ci_f.~*

.Vi^-i

^cjS"

SOFYENN

MELMET

V E MELMLER

K Z I T

HAKKINDA

TELKKLER

j j l j j 11 ^j- j l
d i y e r e k eriat

e m i r l e r i n i t e h v i n e d e n bhlerin

Melmet iddiasnda b u

lunduklarn anlatyor.
B u m e s r u d a t , maruzatmz t e y i t edecek

bir vesika

mahiyetindedir.

n k y u k a r d a eyhlislmn b i r o k M e l m e t eyhlerile s o h b e t ettiini

ve b i r ounu yksek
Hatta buna

ve tazimkr

binaen Tibyni

silsilesine i d h l

szlerle

vesill

ettiini arzetmitik.

metheylediini

hakaykn m u m a

sylemitik.

ileyhi

Meimet

B y l e b i r z t n Melmetlik h a k k n

d a k i szleri d i k k a t i cliptir. D e m e k k i d a h a beinci asrda

Melmetlerin

iine b i r o k bh v e Batnlerin girmi b u l u n d u u v e Melmetiliin

asl

safvetini k a y b etmee balad b i r h a k i k a t i tarihiyedir.

Melmetlik, beinci asrdan s o n r a

b s b t n Batmlemi v e s e k i z i n c i

a s r a k a d a r b u h l , g n d e n g n e mtezayit
ehbz

Kalender,

t e z k i r e l e r e Melmet

b i r s u r e t t e d e v a m etmitir k i

o l a r a k geirilmi v e C m , K a -

lenderlik i l e M e l m e t l i i n farklar h u s u s u n d a b i l h a s s a srar etmitir.

Y e d i n c i asr evilinde v e f a t e d e n ( 6 3 8 ) M u h i d d i n i a r a b n i n "Ftht,,,
n d a v e d o k u z u n c u asr riclinden o l a n S e y y d erifi c r c n ( 8 2 4 ) n i n " T a r i -

Eski zamanlardan beri Melmet v e Melmiye,

iki muhtelif

Melmlerinin,

B a y r m Melmlerinin
Melmetin

hemen hemen

zuhuruna

unutulmyarak

Melmlerinin az

mhim b i r m e v k i kazanmalarna sebep

mhim bir mevki

devre

asrdan

olduunu
itibaren ilk

edemiyoruz. mml

olan

ve b u suretle

z a m a n iinde o k

gstermektedir.
devrede

kazanan v e u m u m hrmete mazhar

l m e t eyhine tesadf

Melmleri

k a d a r srklenebildiini

Bayrm

s o n z a m a n l a r d a , y a n i altnc

ikinci

Fakat

olduu

gibi

olan bir tek M e

v a k t a l i y y i sakaflerin, lim

v e m u h a d d i s b n i Menzillerin, S d t i c i h a n a d d e d i l e n etlerin y e r l e r i n i
a l e n e n arap iin K a l e n d e r l e r t u t u y o r v e k i t a p l a r d a z a m n e
z e m m e d i l m e e balanyor. N i h a y e t ,
r m Melmleri, i l k

Melmetleri

d o k u z u n c u asrn nsf a h i r i n d e B a y

d e v r e Melmlerinin y e r i n i t u t m u v e O s m a n l trk

l e r i n i n d i y a r n d a z u h u r e d e n b u trk tarikat p e k az b i r m d d e t
b n t A n a d o l u v e R u m e l i y e intiar etmitir.
[1] Nefehat.

J_,lj jJij J-Hlij i^-.i ^1^^

& J^'^l Varak: 8

zarfnda

olmutur.

ricli s o f i y e a r a s n d a

Yalnz

mttehit

olan

cihet

u d u r k i : Melmleri v e M e l m l i i g e r e k s o f i l e r , g e r e k b i z z a t Melmiler
mutasavvf

addetmemilerdir.

Mesel;

Kefl m a h c u b s a h i b i ,

kitabnn altnc

h a s r e d i p " T a r i k a t eyhlerinin b i r ksm d a

lmetin

ihls m a h a b b e t

babn

Melmete

Melmeti i h t i y a r ettiler.

hususunda byk

Me

t e s i r i v a r d r v e insan huls

v e m a h a b b e t e g t r e c e k t a m b i r mereptir. E h l i h a k , b t n l e m i i n d e
halkn Melmetine
v e Rasul
idi;

m a h s u s olmulardr.

Bilhassa b u mmetin bykleri

k i e h l i h a k k n m u k t e d v e i m m , m u h i p l e r i n pirevi

kendisine hakkn

burhan peyd deilken

v e h e n z v a h y i ilhye

nil o l m a m k e n h e r k e s i n n e z d i n d e n m i y i , . k a d r i y c e i d i . F a k a t d o s t
l u k libas

iks

edilince ona halk,

k i m i s i ir, bazs m e c n u n ,

Melmet dilini

at.

" Doru
Doru

Kimisi Khin,

b i r ksm d a k z i p d e d i , , [ 1 ] szlerile b a l a

y p M e l m e t i b i r az d a h a m e t h sena e d e r e k k s m a

ftnda Melmetten v e Melmiyeden u z u n uzadya bahsetmeleri de b i z e

ilk devre

telkkiye m a z h a r

ayryor:

g i t m e k , k a s d e t m e k , t e r k e t m e k ..
g i t m e k Melmlii

budur k i

birisi kendi

hlile m e g u l v e

d i n p e r v e r o l u p eriata d a riyet e d e r .
Byle olduu hlde halk, o n u levmeder.
tidir.

B u , h a l k n o n a kar d e

H a l b u k i o , b u n l a r n c m l e s i n d e n fridir,, d i y o r .
K a s d o l a n Melmetilii d e
" Birisi hakknda

iinde mtemviz o l u r ;
arasnda

Tekellfle

b i r t e v e c c h z u h u r e d e r v e onlarn

gnl mansp ve cha m e y l e d e r ;

m u k a y y e t kalr.

arzu eder.

yle a n l a t y o r :

halkn a z m

G n l n fri

halkn

edip h a k ile

levmine mazhar

er'an z i y a n v e r m i y e n b a z eyleri i r t i k p e d e r :
mteneffir

olur.

H a l k arasnda

tab' onlarn
megul etmei

olmak yolunu
b u suretle

b u h l o n u n slk

tutar ve

halk

ondan

yolu olup halk ta

o n d a n feragat eyler.
eriat e m i r l e r i n i t e r k e t m e k s u r e t i l e m e l m e t i z h a r e d e n l e r i d e nn[1]

Kefl mahcub,. S a : 59 - 61
Melmiler 2

lk devre melmleri

lk devre melmleri

18

c k s m d a ksaca z e m m e d e r e k " T e r k e t m e k Melmeti d e udur k i ; k f r

v e tabi dallet b i r i r i s i n i n y a k a s n a yapr.
t e r k e d i p t e d e r k i ; b u b e n i m ef'lim,
szlerini syliyor [ 1 ] .

Melmet t a r i k i n i n hltndandr.

b u t a k s i m i phesiz i n d d i r .

Fakat zama

Melmlerin h a l l e r i , k e n d i s i n i b u t a k s i m e m e c b u r etmitir.

rlyor k i

beinci asrn nsf a h i r i n d e

Melmetlere u l e m y i

rsmdan

m a a d a m u t a s a v v f a d a pheli n a z a r l a r l a b a k m a a balamlardr.
Kefl

mahcub sahibi,

bundan sonra

melmet hakkndaki f i k i r v e

telkkisini u szlerle b i l d i r i y o r :
" A m a b e n i m n e z d i m d e M e l m e t i i s t e m e k , a y n i riydr
nifaktr. Z i r a m r ;
slk e d e r ;
yoluna
lerdir.

sliktir.

v e riy a y n i

tekellfle halkn k e n d i s i n i m a k b u l grmeleri y o l u n a

Melmet de

ihf

bunun aksine olarak

halkn o n u r e d d e t m e s i

H e r i k i g r u h t a h a l k t a kalmlar v e o n d a n g e m e m i

B i r i b u m u a m e l e , dieri o m u a m e l e i l e zhirdir. H a l b u k i derviin,

g n l n d e n h a l k s z n n karmas lzmdr. G n l n h a l k t a n ayrnca b u i k i

tt izhar m u c i p s e

anlalyor k i

Kefl

mahcub sahibi

mutasavvflar

M e l m e t l e r d e n evl b i l i y o r v e h a t t a Melmetleri dervi b i l e a d d e t m i y o r .

O n l a r h e n z v a h d e t e ermemi o l a n

v e h a l k l a m e g u l b u l u n a n b i r frka

halinde gryor.
Nefehatl nste d e
ayrlan

3^".

--"^

*^

V J J/

J J - J

cS<t

serlevhas i l e

b a b t a M e l m e t l i k h a k k n d a u szleri o k u m a k t a y z : "Melmeti-

y e y e g e l i n c e ; o n l a r , b i r cemaattr k i m a n a y ihlsa riyette v e s i d i k k a i

desini
ve

m u h a f a z a d a z i y a d e c e h t ibzlederler. H a l k n n a z a r n d a n t t ihf

hayrt

ketim

hususunda mbalay vacip bilirler

B u tife

h e r ne k a d a r azizlvcut v e erifl hl ise d e h e n z halkn hicab v c u d u ,

onlarn n a z a r n d a n bilklliye m n k e i f

olmamtr.

Bu sebepten tevhit yznn mahedesinden ve tefrid gznn m u

ayenesinden
kendi

m a h c u b kalmlardr.

ahvlini h a l k n

Zira, bir kimsenin

nazarndan setre

a'mli i h f y a v e

almas halkn

k e n d i n e f s i n i g r d n m'irdir k i b u h l ,

vcudunu ve

t e v h i d manasnn

k u n a m n i ' d i r . N e f i s t e a g y r cmlesindendir.
lerine nazar etmektedirler.

mukayyet

tahakku

Bunlar, henz k e n d i hal

A ' m l v e ahvllerinden

a g y r ihra e d e m e

milerdir. O n l a r l a (Melmetlerle) S o f i l e r i n fark u d u r k i ; c e z b e i inyeti-

olmazlar.

i z h a r , ihfsini m u k t a z i

ise

emin olup amellerini

Eer vaktin

maslahat^

ihf e d e r l e r .

u hlde

S o f i y e , f e t h i l m i l e muhlaslardr

cuii: ^u-aii-i iv? b u n l a r n vasf hlidir [ 1 ]

B i r ksm mutasavvfann r e i y v e telkkisine t e r c e m a n o l a n Kefl m a h
c u b sahibi ve C a m i g i b i zevtm Melmetlii Sofiyenin d n u n d a grmele
r i n e m u k a b i l d i e r b i r ksm d a Melmetlii t a r i k i irfnn e n y k s e k n o k t a
snda g r y o r . eyhi e k b e r M u h d d n i A r a b , S e y y i d erifi C r c n , C e l vet eyhlerinden s k d a r l H m b a b a v e Erefi R m , b u z m r e d e n d i r .
eyhul e k b e r

Muhiddni

Arab,

F t h t n 23 nc b b n d a Melmi-

y e n i n , velyetin e n y k s e k d e r e c e s i n d e olduklarn v e o d e r e c e n i n f e v k i n d e
Nbvvet

derecesinden

baka bir derece bulunmadn ve b u m a k a m a

velyette M a k a m k u r b e t denildiini sliyor. [ 2 ]

Yine

Fthtn

309 ncu

b a b n d a ^ J ' J V ' ^ J t J <&IJU.J

deyip

sonra

h e r snf h a k k n d a ylece m a l m a t v e r i y o r :
" B i r i n c i k s m d a k i ricle z h t v e nevfil v e zahir ef'li

m n a d a n d a f a r i o l u r v e artk h i b i r ey o n u n a y a n balyamaz.[2]
Bu beyanattan

v e halkn enzrnn ittilmdan

v e hllerini s e t i r i l e

Melmetiye k e s r i l m i l e m u h l i s l e r d i r ;

*'

Kefl m a h c u b s a h i b i n i n
nndaki

eriat v e eriata m t a b a a t

v e halk g r m e z l e r

19

nin u m u m u

g a l e b e etmi o l d u u g i b i

mettii h e r m e z m u n
fevkinde bir

sfattan

onlar da

t a t h i r etmilerdir;

ey g r m e z l e r .

Bulunduklar

B u iledikleri

makamdan

m a k a m t a , l e d n n v e v e h b i l i m l e r e , esrr v e k f t a
tur.

te b u n l a r U b b a d
kinci

grrler.

ksm,

bunlarn

takva,

Byle o l m a k l a

ve makamat, ulm v e

fevkindedir.

denir.

zht,
beraber

marifetleri

yok

Bunlar

btn

ef'li

Allah

ile

avam

Evmire im-

tevekkl v e ir h u s u s a t t a U b b a d
bulunduklar

esrr, kuft v e

gayret ederler.

k e r m t t a n b i r eyle
bir mevcut

ahvl v e

( A l l a h a n i s p e t e d e r l e r ) v e phesiz k i onlarn f i ' l i aslen y o k t u r .

tislen a l m a k ,

erimee

baka

zem

amellerin

dr.

R i y d a o n l a r d a n bilklliye zil olmutur

dirler,

mahmude

btnlarn riin

makamn

kermt

Fakat onlardan

b i r eye

iinde zhir o l u r l a r .

grmezler A h l a k v e

Halkn f e v k i n d e

nil

grr ve onlara
olduklar v a k i t

nk Allahtan

Ftvvet ehlidirler.

B u n l a r n c snfa n a z a r a n runet v e n e f i s

leri de da'va sahibidirler.

da

gibi

f e v k i n d e k i ahvl

B u snfa

baka

Sofiye

sahihleridir; tilmiz

bulunurlar ve Allahn

kulla

rna r i y a s e t l e z h i r o l u r l a r . , , [ 3 ]
[1]

Varak 5

k a d m e , S o f i y y e y i bilklliye nez'etmitir v e h a l k v e E n e i y e t h i c b , h u t
nazarlarndan kalkmtr.

T t v e hayrtn

sudurunda arada kendilerini

Ftuhat.. (Msr tab' 1293 Hicr) Cilt. 1 Bap: 2 3 . ( ^ J j l >

Sa:235
[3] Ftuhat. Cilt 3. Bap: 309.. S a : 44-45 Mracaat.
r

[1]
[2]

S a : 61-64
S a : 6566

5^1 J0'i\li ..
J

lk devre Melmleri

20

ilk devre Melmleri

G r l y o r k i b u i z h , kefl m a h c u b v e N e f e h t n izahnn t a m a m i l e
zdddr. S o n r a

e y h i e k b e r , n c snf; y a n i M e l m i y e y i " n c snfa

y l e ricldir k i b u n l a r b e v a k i t n a m a z n s t n e snnetlerden b a k a b i r e y
t e z y i t , e t m e z l e r v e bilinecek*zit b i r hlile t e m e y y z e t m e z l e r . S o k a k l a r d a
g e z i p nas i l e

konuurlar; Allann halkndan hi b i r i o n l a r d a n b i r i n i

halk

a r a s n d a f a r z b i r a m e l v e m u t a t snnetten b a k a zit b i r eyle m t e m y i z

grmez.

Yalnz kalpleri ile nastan infirat edip A l l a h l a bulunurlar. limde

rsihler o l u p A l l a h a

u b u d i y e t l e r i n d e n b i r l a h z a b i l e mtezelzil o l m a z l a r ;

K a l p l e r i n e R b b i y e t sultan istil ettii v e o n u n altnda z e l i l b u l n n duklar

iin

mavtnn

riysete

istihkak

iktizasna

gre

t a m a ' etmezler.

o l a n a'ml v e

Allah,

ahvli

onlara h e r mavtn v e h e r

bildirmitir;

muamelede bulunurlar.

Halktan

phesiz s e y y i t l e r i n e hlis v e m u h l i s kullardr.

mekte,

uyanklkta, u y k u d a ,

hede ederler.

her yerde o y e r i n

gizlenirler.

Ns iinde

Onlar hi

yemekte, i

k o n u u r k e n d e v a m zere e f e n d i l e r i n i m a

Sebepleri yerlerine koyarlar ve hikmetini bilirler.

te b u n l a r

M e l m i y d i r v e riclin

d e riclin e n b y k l e r i o l u p r e c u l i y e t

en yksei

bunlardr.

Tilmizleri-

etvrndadrlar

[J

szlerile anlatyor.
Y i n e ayni b a p t a (309) " B u makamn Rasul ve E b u Bekre

ile m t a h a k k k o l a n l a r a a i t b u l u n d u u n u , , syleyip " B i z i m hlimiz d e b u

jfiM o;, A b d l k d i r l ceyl ^

jsiau c

K i t a p bunlar z i k r e msait
"Melmiye,

hakikat

v e

Slihul b e r b e r i

.^1- i l h

d e i l d i r ; kfi g e l m e z , , [ 2 ] d i y o r .

hususunda

sahih ilim

sahipleridir.

Ayni
Yksek

d e r e c e v e d o r u y o l v e h a k k a y a k n m e n z i l e e r e b a b , d n y a v e hirette
a n c a k bunlardr.

okumaktayz.

Y i n e F t u h t n a y n b a b n d a " S o f i y e , nas i i n d e d a ' v a l a r v e h a v t r a

v e i c a b t i d u a y a a i t h a r i k u l d e h l t i l e t e m a y z e d e r l e r . . . M e l m i y e ise
A l l a n n h a l k n d a n b i r i n e kar h e r h a n g i b i r eyle t e m a y z

etmezler.

O n l a r mehullerdir. H a l l e r i a v a m hlidir. [ 2 ] v e " B u t a i f e n i n menzilet i n i A l l a h i z h a r etse nas onlar ilh i t t i h a z e d e r d i . , , t a v s i f l e r i n i o k u y o r n z . [ 3 ]

Ftuhtn 352 nci babnda d a

"Melmiye,

ayni

dette

hark

det

h l i n d e b u l u n d u u n d a n tavifin e n y k s e i d i r , , d i y o r . [ 4 ]
S e y y i d erifi c r c n d e , " T a ' r i f a t
da

nda "Melmiye, btnlarn

o l a n ahvli i z h a r e t m e z l e r . K e m l i ihlsn t a h k i k i n e alrlar.,,

r u , araz g a y b i n d e i l m i i l h d e

Umu

takarrr e d e n m e v z i ' l e r i n e v a z ' e d e r -

l e r . rde v e i l i m l e r i H a k t e a l n n irde v e i l m i n e m u h a l i f o l m a z . E s b b ,
nefyi muktazi olan mahalden mada b i r yerde nefyetmedikleri gibi
iktiza eden mahalden m a d a b i r mahalde de ispat etmezler.

Zira

vziin nefyettii m a h a l d e n k a l d r a n , s e f i h v e s e b e b i n k a d r i n i
Y i n e vziinin nefyettii

mahalde

Melmiye, haklarnda; B e n i m

ve Ham-

d u r . Z a m a n m z d a d a b u m a k a m n seyytleri E b s s u d ibni ibl

Bapta

d r v e d n y a d a b u m a k a m , m a k a m ilhdir,, [ 1 ] szlerini

ispata kalkan

velilerim,

irk

kubbelerimin

ve

ispat
sebebi

chil

ilhda

altndadr.

olur.
der.
Onlar

b e n d e n b a k a k i m s e b i l m e z ; h a d s i k u t s i s i vrit o l a n k i m s e l e r d i r , , [ 5 ] d i y o r .

d n , E b u S a d l h a r r z , B y e z i d i b s t a m g i b i e s k i eyhlerden b u m a k a m

dir.

21

Mevtn ilminde ve b u mavtnlardak muameltta yedi-

m m a ' r n d e " E l y e v a k t v e l cevhir

inde Muhid-

d n i a r a b n i n b l d a z i k r e d i l e n tarifatn a y n e n z i k r e t m e k t e d i r . [ 6 ]
M t a a h i r i n d e n ( A y d o s l u ) Bursal s m i l Hakk[7] nn K i t a b l

hitabnda

M e l m i y e h a k k n d a serdettii b e y n t , s k d a r l H i m b a b a n n [ 8 ] divn n d a k i m e n s u r t a v s i f a t , Erefi rum[9] v e ir sof airlerin M e l m e t h a k k n

d a k i iirleri, h e m e n h e m e n M u h i d d n i a r a b n i n szlerinin t e k r a d r n d a n i b r e t
o l d u u g i b i i l k d e v r e Melmlerile d a h a az a l k a d a r o l d u u n d a n z i k r e d i l m e i .
.Sjjullj 1 jSlifeaij ^ilK&JJl ObU j UJUSjJt

illi J

.=EJI

^JiyUs!

c^iCls [1]

b e y z b u n l a r n d r , i l m i m e v z n v e e d y i h u k u k eshab d a y i n e bunlardr..
S e l m a n Fris

1 ^ b u m a k a m d a b u n l a r n k a d r i e n c e l i l olanlarndan-

Cilt: 3.. Ayni Bap. Sa : 47 .. Ui'j ^'-Vl

Vll & JA ^U-l
^ U i l ^ j
V^'i
. . . . . . . 'OJJ 4;Wl^ Js\yL\^c (.^Jlj. \^\3 '-) i/*JV i'UJUic jj-" 5.i^a!lj [2]
Sa : 46
.
j^iU. i
.
^1 C'
f

J.f *

\j

'^ii

-U^

pil*

U-J

jtjli.^... A.1

J'j-V^

uUI !ijJS~z>j

Sa: 46

!)j~*.i\t?)js*l

....^!'

^1

Cilt: 3. S. 312
jUi^ J t ^ l J JtfVl ^ Asi.U/jtljll ^IIj^JLeUS
S ^ - u - ! 'ay^SA _j^ajli Ajjt
ijil^JIJwi
!}j>j*i)
I _j-J .uU' (-IJ-S-J
f

JAA*

ft 'S
s

(^^^

^ffj'^

J^'r '^i? *' ^

0

f4'jj

ft^-J

JLMJ

i j x r ^^iM * Jsf tf) <. llljjij

. . . . . . . ^J-JJUJUJCJ

JjiJI ,j.

3j_J^(

(.Ul'IA ObU

+ *y\\J&* 9_,j)
i

JJA^H^CJ

ti\j -l Jjj

li'Uj i

Ftuhat: Cilt: 3. Bap : 309 .. Sa : 44

.SjUiiaj SaUJlj^j

i h&j

iil^l^cl

[3]

[4]

^J-V

.J-J

p^s'S

Ftuhat. Cilt. 3. Bap: 309

jl^U-- y\}

J Cljll
l i C^y }f
f ^ ' j cb-i'Je- oll

u"W \^- ^T- &Ji)-VtV>i\

f>U* IA

[2]

lk y>j /U!U>
l

J.# S Vl yU-Vl 6 J l - i "

5-1 Salj'
(^^b' JUli: > ^ U v i ^ j j^2."^ V^^il^
1 JA J.4-J
A9 >u4>lj oTl
d'
t ^ j 6\S
is***'
c> VI
bj^')
. . ( J J C jvjs^V i_U' +< ti'Ui' |4><U
i * J J I I J iSjJI Ai U
j <JLc

AV^!

Ta'rfat.. Matbaai mire.(1269 Hicri) Sa: 04-105

[6] Elyevakit vel cevahir. Cilt: 2. Sa: 93 ^ j V b .'121
[7] Osmanl mellifleri.. Cilt : 1. Sa: 28-32 ye mracaat
[8] Osmanl mellifleri. C i l t : 1.. Sa: 189
[9]

1.. S a : 17

lk devre Melmleri
Melmetin en ziyade

husumet

ettii

23

sfat,

riya

ve ucpt.

Bu iki

sfat m a h v e d e b i l m e k iin t e m a y z d e n i h t i r a z , ess b i r u m d e i d i . Mellifirisle; H a m d n u n , arkadalarndan A b d l H a c c a m isminde birine " A d n n

A b d l h a c c m o l m a s ; A b d u l l a h i l rif, y a h u t A b d z z h i t o l m a s n d a n d a h a

iyidir,, dediini k a y d e d i y o r . A d e t a d i y e biliriz k i Melmet; f u k a h a ve mtehidnin t e m a y z v e k i b r i n i n , mteerrinin riysmn b i r aksl a m e l i d i r .

MELMETLE

VE TARHESNE

UMUM

BR

NAZAR

Ebu

Abdrrahman,

rislesinde

melmetin

45 u m b e s i n d e n

d i y o r . [ 1 ] Bunlarn hulsas udur k i ; M e l m e t n i n

Melmetlik hakknda
hammed ibnil Huseynis
ruz. Bize b u

en mevsuk malmat E b u

Abdrrahman Mu-

slemnin "Risletl m e l m e t i y e "

risaleden

bahseden

sinde

M . H a r t m a n a mteekkiriz.

buluyo

Ebu Ab-

drrahman, risalesinde (Erbbl ulmi v e l ahvl J t ^ r p U i - M ) i ksma

ayryor:
1.

K u r ' a n v e hadsir

zavhirinden

istinbt

r e ' y ile ahkm v e

ihtilf t t e s p i t e d e n F u k a h v e d i n r e i s l e r i . .
2.

lmi ilh i l e m m t z o l u p d n y a s e b e p l e r i l e a l k a d a r

olmyan,

k a l p l e r i tecelligh ilh b u l u n a n v e envi k e r m t i l e m m t a z o l a n Ehll m a ' r i f e , , . . B u n l a r , er'a k a t ' i y e n muhlefette

n a n d a haf leminde
3.

b u l u n m a d k l a r g i b i bt-

mstagraktrlar.

B t n a n H a k i l e b i r d a h a a y r l m a m a k zere birleen " M e l m e

tiye,, dir k i

Allah,

d n y y a yalnz

b ittislden s o n r a

iftirak ve

er'a inkyat

onlarn
gibi

mhiyetlerini

zhir h a l l e r i n i

ketmeder;
izhr e d e r .

B u sretle o n l a r " C e m ' u l c e m ' c^'jT,, h l i n d e muhteridirler. [ 1 ]

B u takimden ssnra

M e l m e t e r b a b n n halt

hakknda epeyce taf

silt v e r i y o r . B u tafsilttan anlyoruz k i M e l m e t , k e r m t a r a b e t

etmi

y o r v e sofiyne hlleri i z m a r e d e r e k yalnz m a ' k u l v e meru' ef'li i z h r

ediyor. Hamdn
den

"Melmetiye t a r i k i ; insanlara

ehli hl olarak

feragat

kar h e r n e v i d e b d e b e

v e her hangi

sfat v e h a r e k e t i t a s d i k

e t t i r m e k h u s u s u n d a m e s i sarfndan istinkf etmektirdiyerek b u meslein

bir hususiyetini

ire e y l i y o r .

(Edebiyat.

F. m.

6. M a .

1340. S f :

M e l m e t n i n h e r trl kayttan v a r e s t e o l u p A l l a h a rapt k a l p

zm ; hatta ibdetten bile zevk

almamal! n k

b u zevk,

280)

etmesi l
sliki o r a y a

m u k a y y e t klar. T e v h i d ise k u y u d u r e f ' e d i p v a h d e t t e z e v k shibi o l m a k

tr. (Sf. 2 8 2 )
M e l m e t i y e n i n k i s v e i mahsusalar y o k t u .

eyhleri d e v a ' z v e z i k r e t

m e k s u r e t i l e k e n d i l e r i n i izhr e t m e z l e r , b u g i b i hllerden t a m a m i l e itinap

e d e r l e r d i . E b u H a f s , d i b i r ii elbisesile g e z e r , a v a m d a n f a r k e d i l m e z d i .
[1] Muhiddinin de Ftuhatta ns Ubbad,
tasnife iktifa eylediini grmtk.

Sofiye, Melmiye,, diye e ayrarak bu

bahse

z h i r e n ibdetle tef-

h u r u irk, b t n a n hl i l e tefhuru irtidattr ( 1 ) . M e l m e t ; h a k t a n m a d a

ne zhir, ne d e b t m keif v e kermetlere r a b e t e t m e z .
D i l ile z i k i r d e n

b i r ey

balar. H a l b u k i m a t l u b ;

kmaz. K a l p ,

kalp,

zikri ihml ederse

r u h v e srrn

dil zikre

zikridir (9). Binaen

aleyh;

M e l m e t , z i k i r l e d e m u k a y y e t deildir. M e l m e t , g r n m e s i g a y r i k a b i l i
itinap eylerden m a d a ( c e m a a t l a n a m a z g i b i )

er'a

t u t a r ; i n s a n l a r a kar d a i m a i y i l i k t e b u l u n m a a

gayret eder,

muvafakatini

gizli

(17).a'mli

s l i h a d a n d o l a y i b i r z e v k d u y a r s a b u z e v k ile m c d e l e d e b u l u n u r ( 1 0 ) .
Melmetiye nazaran u b u d i y e t i n

iki umdesi vardr:

Allaha

kar

iftikar,

Peygamberi taklit.. (18).

M e l m e t , yalnz k e n d i nefsile m e g u l d r ( 2 5 ) ; s e t i r m a k s a d i l e b i l e
o l s a ihvnnn n o k s a n n a d i k k a t d o r u b i r h a r e k e t d e i l d i r ( 2 2 ) ; H a t t a
m u z t a r o l a n l a r d a n m a d a s iin d u a e t m e k b i l e h o g r l m e z ( 2 9 ) .
M e l m e t , h u b b i g a y r t i m s l i d i r ; fn

filgayrdr. hvannn h e r mk-

k i l i n e m u a v e n e t e d e r . H a m d n " M ' m i n , i h v n iin g e c e k a n d i l ,

as

olmaldr,,

demitir

( 3 4 ) . hvn

iin

daima

muin

ve

gndz

zahir

olan

Melmet, hi b i r v a k i t bakasndan yardm istemez v e k i m s e n i n m u a v e

n e t i n e arz ihtiya e y l e m e z .

n k i , k u l a arz h a c e t ;

muhtatan

yardm

i s t e m e k t i r . B e l k i y a r d m i s t e n i l e n k i m s e d a h a z i y d e m u z t a r v e muhtcm u a v e n e t t i r ! (42) [ 2 ] .
*
* *
[1] Makaledeki umdelerden hulsa ettiimiz szlerin nihayetlerine numaralarn koyduk.
[2] Melmetiyeyi zillet ve meskenetle terdif ve halkn levmine maruz olmay arzu eden.
bir tife diye tarif edenler tamamile yanlrlar. 42 nci umde, bir Melmetnin kimseye arzi
iftikar ve hacet etmediini gsteriyor. Filvaki yine "Ebu Abdurrahman slem,, Ebu hafsn,
birine " Ticaret et; kazancn tasadduk eyle ; sen de muhta olduunu sadaka ile tedark
et; bilhara ticareti de, tese'l de terkeyle ! dediini yazyor ve Nefehat, Hamdndan
sonra Melmet niri olan bni menzilin "j.iL.j.ji^sjJij J_^. JSj ^J'Ji i ^ f ' i ' j ^ C~-*> iSjy^ g-;*
szn kaydediyorsa da yine "Ebu Abdrrahman slem,, risalesinde Hamdnun AbdullahlHaccama " Kazanca istinat eyle ! (Sf. 295) ve Ebu hafsn da talebesinden birine " Ticret
ve kisp hayatna sarl! dediklerini gryoruz.
Bu mtenkz ifadelerden unu anlyoruz: kibir, riya, ucp ve gururu krmaa
alan Melmetler, ihtiml baz slikleri bu gayeye eritirmek iin tese'le sevkediyorlard.

lk devre Melmleri

24
Rislei Kueyriye,

lk devre Melmleri

Keflmahcub ve Nefehattaki

r i n i n szleri d e S l e m n i n ifdtn t e y i t

Melmet

bykle

ediyor.

i k i s i d e n e f i s t i r . F a k a t g n l m Fir'avnn g n l n e t a f d i l e d e r i m , , [ 1 ] d i y o r .
Anlalyor k i

Melmetler,

bir

etmiyorlar; bilakis kendilerile

ok

mttakler

kalbiyeyi

Melmetiyenin

ibdattan ziyde

kesreti

islhtan

anlatyor. E b l H u s e y n i l Bars d e
hlde

bir gayret

v e itihat

gibi

megul bulunuyorlar.

" b d t i i n d e havtr

gnakrlan tezyif

E b u trab Naheb

d a h a nfii

y o k t u , , [ 2 ] szile

t e z k i y e i nefse

" H e r nerede k i

grrsn;

bil k i

dikkat

ettiklerini

nraniyet olmad

o, b i d ' a t

hafiyedir.,, [3]

diyerek ayni fikri teyit etmektedir.

stk, m u m e l t t a

edebi

nehre hakim

b u havaliyi

tamamile mahveden

Kara

ellerine alm

hanler,

Mavern-

oldular.

Melmetlik,

nc

asrdan

itibaren

balamt. T a s a v v u f u n r u h a s k n

inkiafa m s i t b i r z e m i n b u l m u t u r .
mmessilleri e k s e r i y e t i t i b a r i l e

Horasanda

kuvvetle

b a h e d e n telkint b u

T a E b u h a f s t a n itibren

Niabur,

bunlardan A l i A b o ,

muhitte
Melmet

H e r a t v e Kbillidir.

z a m a n l a r d a M e l m e t i n T r k m e n l e r a r a s n d a d a intiarn

intiara

siyas

Esasen b u

biliyoruz. Hatta

M u h a m m e d M a ' u k i ts, S l e y m a n T r k m n

gibi

n f u z shibi eyhlerin hayatlarna it t e o l d u k a m a l m a t m z vardr.

M e l m e t , d r d n c asrn n i h a y e t l e r i n d e teekkle b a l y a n v e beinci,

H u l s a M e l m e t i y e , E b u A b d r r a h m a n S l e m n i n d e d i i g i b i yalnz
ahvlde

C e y h u n a v e H a r i z m e k a d a r gtrerek btn
lard. 389 d a Samnleri

M e s e l ; H a m d n " B e n , n e f s i m i Fir'avnn n e f s i n e t a f d i l e t m e m ; n k

25

gzeten [ 4 ] v e b u suretle

tasavvufu

altnc asrlarda inkiaf e d e n i l k t a r i k a t l a r a d a

v e mfrit v a h d e t tarafdr
ta

nfuz etmi,

bile

h a t t a geni

Melmetlie intisap

etmiler,

N e c m e d d i n i k b r h a l i f e s i B a h a e d d i n V e l e d vastasile M e v l n y yetitir
meydadana

benimsemilerdir.

ya

mlik irfan eshb i d i . .

Mevlevlii

ne'esini

eyler

h s n a h l a k t a n i b a r e t b i l e n f i k i r e r b a b o l m a k l a b e r a b e r v a h d e t ne'esine

mi ve

yahut

b i r ok

getirmiti.

e v i l d e n b e r i o k sk mnasebetleri vardr.

Bu

suretle

Mevlevlerle

Melmet,

Melmlerin, t a

Dier tarikatlar,

Melmleri

u m u m i y e t l e t e z y i f e t t i k l e r i h l d e M e v l e v i l e r , Melmlerle b a d a m l a r d r .
Melmetiyenin

z u h u r u h i c r e t i n i k i n c i asrnn nsf a h i r i n d e d i r . htiml

Melmetlik, b u asrn

iptidalarnda d a

mevcuttur.

Fakat

isimleri, tespit

edilmemitir. O n u n iin k a t ' i b i r ey syliyemiyoruz. Y a n l z uras m u h a k

k a k k i E b u hafsl h a d d d , i l k M e l m e t d e i l d i r .
n c asrda t a m a m i l e intiar etmi

Mamafi

Melmetliin

olduunu grmekteyiz.

Bu meslek

e r b a b n n mteksif b i r h a l d e t o p l a n d y e r l e H o r a s a n v e M v e r n n e h i r
havalisidir. O

asrlarda

Mvernnehirde

Smnler

h k m sryor v e

i m a l d e n g e l e n T r k h c u m u n e kar d u r m a a alyorlard.

Smniler-

d e n A h m e d i b n i I s m a i l i n klesi E m i r i leker v e b i l a h a r a H o r a s a n v d i s i
o l a n A l p t e k i n , " G a z n e d e istikllini iln etmi ( 3 5 2 ) v e h a f i t l e r i
san zaptetmiler

v e bilhassa

M a h m u d a Gaznev

zamannda

Hora

hudutlarn

Fakat bu, hi bir vakit umum ve ess bir umde deildi. Eer byle olmu olsayd Melmet
eylerinin ve Melmetlerin calibi dikkat ahvl ve hususiyetlerini kaydeden Kueyr, Kefl
maheub, Nefehat gibi kitaplarda bu halin de mezkr olmas iktiza ederdi. Aatta bunu
Melmetiyenin bir in addederek kesri nefs iin tese'l ihtiyar ettiklerini muhakkak kaydet
meleri ve bilhassa Slemnin rislesinde umdeler arasnda bunun da bulnmas cap ederdi.
Halbuki gryoruz ki 42 nci umde, bilkis bu telakkiye zttr. Esasen Hamdn ve Ibnimenzil gibi lim ve muhaddislerin, Abdlvehhbi sakaf gibi "Imml vakt,, olan zevtn
kekl bedest olarak tese'l etmeleri de aklen muhlttandr.
[1] Nefehat.. Varak: 29
[21

25
[3]

30
W

154

Mevlnda ve bilhassa

emste M e l m e t

ne'esini

grmemek

gayri-

k a b i l d i r . Sultan d v n n i n h l t , b u ne'enin c e z b e n k b i r t e z a h r n d e n
b a k a b i r ey deildir. [ 1 ]
Bilhara N e t A h m e t d e d e , C e v r , N a h f , F a s i h g i b i lim v e ir
ler; H a t t a s o n z a m a n l a r d a Peev A h m e t d e d e v e E b u B e k i r

dede gibi

z e v a t , B a y r m Melmlerinin hlisl a k d e b i r e r i h v n o l d u u g i b i N u r i y e
Melmlii de

( S o n d e v r e M e l m l i i ) b i r o k Mevlevyi k e n d i s i n e c e l p

v e c e z b etmitir.
Melmetlerin m h i m b i r m e r k e z l e r i d e B a d a t t . A h m e d i

hudreveyh,

C n e y d , A b d u l l a h i l m r t a i , A h m e d i b n i Y a h y e l c e l l v e mritleri; B a d a
d i , M e l m e t i n g r a b a d o r u b i r inkiaf m e r k e z i hline getirmilerdi. Mel
m e t , b u r a d a n p e k k o l a y c a M u s u l , H a l e p v e n i h a y e t o asrlarda Btnler i n f a ' a l i y e t l e r i n e s a h n e o l a n S u r i y e y e geti. K a d b l b n Mavsl, Sleym n T r k m a n , e y h Risln D m k , h a t t a T i b y a n s a h i b i n i n R f ubesi
o l a r a k g s t e r d i i H a r r i y e t a r i k i n i n messisi

Ebl H a s a n Aliyyl

Harr,

H a l e p S u r i y e d e y e d i n c i asrda y a a y a n v e k u v v e t l e r i n i M e l m e t l i k t e n
a l a n eyhlerdir. Bunlarn ahvline d i k k a t e d e r s e k h e p s i , z a v h i r e kar liiblidir. R a k s v e s i m a a t a r a f d a r olduklar g i b i

n a m a z klmazlar,

Hatta

a l e n e n o r u y e r l e r d i . e y h S l e y m a n v e K a d b l b a n n v e b u i k i eyhe b e n
li] Sultan dvn Mehmet Sim.. Sefinei Mevleviyeye mracaat ! Sf: 15 60 Msr
tab' 1283

ilk devre Melmleri

26

z i y e n A l i y y i krd v e eyh Reyhann hltna evvelce bilmnasebe t e m a

etmitik.

Bunlar u m u m i y e t l e

addedebiliriz. Esasen

Melmet - K a l e n d e r i ; d a h a

s e k i z i n c i asr i p t i d a l a r n d a

dorusu

Btn

l e n e h b a z ll k a l e n

d e r i n Melmetle mehur olduunu g r m v e C m n i n K a l e n d e l i k l e Melmetliin

farklarnda

okumutuk.

srar

eyhlislm

v e zamanndaki

A b d u l l a h i Herevnin,

kalenderleri

zemmettiini

zamanndaki

BBLYOGRAFYA

Melmetler

h a k k n d a k i mtaleat d a k a y d e d i l m i t i .
H u l s a Btn o l s u n , eriata m t e m e s s i k b u l u n s u n b i r t a k m T r k
tarikatlarnn z u h u r v e inkiafnda Melmetlik m h i m v e asl b i r mil o l m u
v e h a t t a z a n n e d e r i m k i b u n u n iin imdiye k a d a r h e m e n b t n
halk;

bilhassa

kzlbalar

v e Bektaler,

h e r trk

velisini

1. Abdlkerim

Anadolu

Horasandan

2. Abdl

g e l m i o l a r a k k a b u l v e H o r a s a n e r e n l e r i n d e n o l a r a k iln e t m i s l e r d i r . [ l ]
Btn zmrelerinin t e d a h u l i l e

asl

saffetini

kaybeden

y e r i n i d o k u z u n c u asrn nsf a h i r i n d e kinci d e v r e ,

ya'n

Melmetliin
Bayrm Mel

mlii tutmu v e Trk r u h u n d a n d o a n b u yeni tarikat,

Kuey-

(mam)

rn

vehhab

Risalei Kueyriye hyjs

a'- [arapa]

Ca Msr tab'. 1277. H. [arapa] j-yVljU i U j ^Iji-u i j l ^ J l

Nefehatl ns ^JVlOl; Gmnin tilmizlerinden Ab-

3. Abdrrahman
m

dlkeriml Hseyn tarafndan 883 senesinde yazllau ve

bizzat Cm tarafndan bir ok yerlerine haiyeler ilvesile
tashih edilen nsha.. Fatih; aramba Murat molla k
tphanesi. No 1302 [acemce]

ne'e v e irfnn t a m a m i l e h a m i l o l a r a k z u h u r etmiti.

Melmetlerin hreti ayias v e H a c B a y r a m n nfuzu n e t i c e s i o l a r a k
p e k az b i r m d d e t t e intiar edebilmitir. B a y r m m e l m l i i n i n i l k Melmetlere

iktifa ettiklerini

melmlerinin

ileride

peyrevleridirler.

g r e c e i z . S o n Melmiler d e

Byle

olduu

halde

"gnaz

4. Ahmet dede (ELM)-

Menakbl rifin ;g>jUlwiL. Hicr 1016 senesinde

Ebu Bekir ibni Ferruh elebi tarafndan yazlan nsha.
Sleymaniye ; Hlet. E . ktphanesi. No 321 [acemce]

5.

Hilyetr ricl

Bayrm

Goldziher,,.

V o r l e s u n g e n u b e r d e r slam d a ' Melmetiyeyi " r i y a v e haric tezh-

(Gelibolulu)

ettikten

lmlerden
rine

hi

mlerinden

sonra " M .

ayr

H a r t m a n a istinden

b i r ne'eye

temas
yegn

etmiyor.
farklar

malik
Halbuki
slk

[ 3 ] bunlar

gsteriyor v e
son
ilm

son Me-

Bayrm

Melmlerin
b i r hle

melmle

Bayrm

getirmek

melsuretile

6. Aliyyibni
ibni
Ebu
Gaznev
7. Bartold
(.Pr.)

" r k lij- l i k t e n b i r m i k t a r ayrlmaktan i b a r e t t i r . M a m a f i s o n M e l m

h a l i f e l e r i iinde m e r a t i p t e l k i n i n d e b u l u n m y a n v e " M e l m
lere h a r f i y e n p e y r e v olanlar d a y o k deildir.
t e k r a r e d e l i m k i Melmetlerden

Bayrm

Hamzav,,

h e m e n h i b i r farklar

yoktur.

Esasen

hi m a h a l y o k t u r :
Melmetler d e , B a y r m Melmleri d e , S o n Melmiler d e a y n i n e ' e
ye sahiptirler..
[1] Konyada Mevlnnm trbesinde
erenlerine aittir.
[2] Sf: 69-168.
[3] Islamische Oryent. Index. III.

8.

Ceml

(Kprl

zade)

melmlerinin i s e

M e l m e t , b i r t a r i k a t o l m a k t a n z i y a d e b i r ne'e v e h l o l d u u n d a n z h u l e

9. Ferideddni

Attr

10.

isimleri mehul

drt

merkat,

Horasan

venncebai v e l abdl

12.

13.

v > ? a

Orta

Asya
Trk tarihi
hakknda
dersler.
[Trkeye mtercem]
E d e b i y a t m e c m u a s No 7. 6. Mays 340. M. Hartmanm Ebu Abdrrahmanm j^yilSUj sine yazd-maka
lenin tercemesi.
Tezkretl e v l i y a .rfs/'j; Leyden tab'. Reynold
A. Nicholson.. 1323. H. (1905). [acemce]
T k e d e b i y a t n d a i l k mutasavvflar
baai mire [Trke]

11.
bile

f i l aktab

Yazld sene ve ktibi JUVl. et=*Jl.s -AUsyij JUJlUsmehul yazma nsha. Fatih ktphanesi No 398. [Trke]
l J u ' Hicr 1357 de istinsah
Osman Kefl m a h c u b
Aliyyl edilmi yazma nsha. Darlfnun ktphanesi. Yldz.
No 245. * [acemce]

r a t t a n m t e n i p , v e c i t v e istiraka e h e m m i y e t v e r e n b i r z m r e , , [ 2 ] d i y e
tavsif

Bulak tab'. 1284. H.

E l y e v k t v e l cevhir f i b e y n a k a i d i l e k b i r

(mam)

i l k Melmlerin

B a y r m M e l m l i i d e a n l a t a c a m z vehile b t n A n a d o l u v e R u m e l i d e

JUJ

Fuat
(Kprl
zade; M. )

1911 Mat-

T r k i y e t a r i h i dinsi < Mlkiye mektebi matbaasnda

ta basmasile matbu'. 1926 -1627 [Trke]
T r k y a t a r i h i istanbul; Kanaat ktphanesi neriyatndan. 1923. [Trke]
T r k edebiyat t a r i h i
[Trke]

1923 .

Devlet

matbaas. :

lk devre Melmleri

14.

Gulm
Muham
medi ibni mfti Rahmullah
Lhur-

15.

smail
sal)

H a z n e t l asfiy U * y n . Hindistan. Lekno tab'.

ia&Zra ( B u r Haric. 1 2 9 0 . [acemce]
- Ktabl h i t b U l l ^ stanbul tab'. 1 2 9 2 . H.

[Trke]

16.

Ktip

elebi

17.

Mecd

18.

Mehmet

20.

Sakp

Seyyid
cn
.22. Seyyid

(Hfz)

Muhiddni

21.

dede
erifi

Cr-

Mehmet

zade)

Thir

(Bursal)

KefZZUnun
H. [arapa]
akayk

^ I U ^ T

stanbul. lem matbaas.

1310.

t e r c e m e s i Matbaai mire. 1 2 6 9 . H.

Ebvb seb'a
(Tezkiretl e v l i y a ) Buharal Mehmet Hafz tarafndan 9 2 7 de yazlmtr. Mellif,
kitabn Nefehatl ns tarznda yazdn; Nefehattan ba
ka Tezkiretl evliya, evhidn nbvve, Nzhetl ervah,
Trihi mezart Buhara ve ir btaplardan da istifade etti
ini, kitabn yedi bap, bir htime zerine yazd iin
ismine Ebvb seb'a dediini syliyor. Sof irlere ayr
bir bap ayrd gibi yedinci bapta Buhara ve havalisindeki
evliyay ve Smn hkmdarlarn da zikrediyor. Htimede
Eimmei isn aer jJ& ts-'l 4fl den sonraki tarih hadisat ve
vekayii, bilhassa Maverannehri mihver ittihaz ederek
kaydetmektedir. Yedinci bap ve Htime, bu cihetle dier
tezkirelerden ayr bir hususiyet ve kymeti kaizdir. Yazma
nshas Fatih ktphanesinde 2 5 7 0 numaradadr. Ktibinin
, ismi yoktur. htiml mellifin yazmasdr [acemce]

Arabi

Kemleddin(E.dLrir

TAL

19.

23.

29

Ilk devre Melmleri

28

Ftuhtl m e k k i y e
Msr. 1 2 9 3 . H.
[arapa]
Sefne m e v l e v i y e * J ' i"
" Msr. Vehbiye Matbaas.
1 2 8 3 . H. [Trke]
Ta'rft ClAyJ Matbaai mire. 1 2 6 9 . H. [arapa]
T i b y n vesill h a k a y k f i b e y n
selsilt
t a r i k j l ^ j i j - * . - i t - J J I U S - I J L - J 6 U " Son Melm
piri Seyyid Muhammed Nurun halifesi olan Harir zadenin
bu eseri cilt olup 1 7 1 tarikattan bhistir. Tasavvuf
tarihi ve edebiyatile megul olanlara kymettar bir me'haz
olabilir. Yegne yazma nshas Fatih ktphanesinde 4 3 0 ,
4 3 1 , 4 3 2 numaralardadr. [arapa]

M e n a k b i eyh S e y y i d

Hce Muhammed Nu-

rl a r a b v e b e y a n M e l m e t v e ahvli M e l m i y e
Melmiye hakknda Muhiddin ve ir sofilerin baz szlerile Muhammed Nurun muhtasar tercemei hlini ve
Seyyidin baz eserlerinden mntehap cmleleri ihtiva eden
ve 5 0 sahife kadar olan bu eser gayri matbudur. Yazma
bir nshas bendedir. [Trke]

24.

Ab du ilah

rumi

(Eref Olu)

25.

Him

baba

Mehmet

D i v a n stanbul. Muhip Matbaas. 1286. H. [Trke]

(s

kdarl)
26.

ME'HAZLAR

D i v a n Matbu' [Trke]
Ali

Ayn

H a c B a y r m v e l i Evkaf matbaai. 1343. H.[Trke]:

27. Muhammed
Abdrraufi
Mnv
(mam)

E l k e v a k i b d d r r i y y e f i tercimis sdetis sof i y y e *jy^\A~tt^J +jji\* f'\ sCl\ Yazma nsha. 1274.
r

H. Darlfnun k. Hlis. E . No 6495 [arapa]

28.
29.
30.

Sadk
vicdn
T o m r t u r u k u a l i y e d e n M e l m l i k . Evkaf matbaTceddin
Sbk
as. 1340, (1338).[Trke]
(mam)
T a b a k t Msr. Hseyniye matbaas. 1324. H. > [arapa]
Thir
(Bursal)
H a c B a y r m v e l i . Matbu

ECNEB
31.

M.

32.

gnaz

Hartman
goldziher

ME'HAZLAR

D e r slamiche O r y e n t . index. III. >

V o r l e s u n g e n u b e r d e r slam.

I I

KNC D E V R E MELMLERI

BAYRAMLER

I
HACI

BAYRAMI

Bayrm Melmilii; 753 t a r i h i n d e

S o l Fasl k y n d e

VEL

Ankarann ubuksuyu

doan ve Koyunluca

bulunan [ 1 ] Hac Bayrm

Ahmet

kenarnda

isminde birinin

olu

V e l n i n tesis ettii B a y r m l i k t e n ayrlm b i r

tarikattr.
Hac B. V , Aleddni

E r d e b l mritlerinden o l u p

mumaileyhin emir

v e iaretie H o y d a n A n a d o l u y a h i c r e t e d e n m e h u r K a y s e r i l i H a m d e d d i n i b n i m u s a m n derviidir. H a m d e d d d i n , B u r s a y a yerleerek e k m e k piirip

arda S o m u n l a r , M'minler; d i y e
balamt [ 2 ] . B u c i h e t l e h a l k

satmaa ve

arasnda

b u suretle geinmee

Somuncu Baba ve

Ekmeki

K o c a n a m l a r i l e hret b u l m u t u .
Y l d r m Byezit

Bursada camii

kebiri

yaptrdktan sonra, i l k c u m a

n a m a z n n E m i r S u l t a n ( 8 3 3 ) tarafndan kldrlmasn
Halbuki

Emir

Sultan,

ekmeki kocann

c i h e t l e p a d i a h a G a v s i a z a m b u ehirde

tensip

etmiti. [ 3 ]

kemline mncezip

bulunduu

iken b u hizmet bize mnasip

deildir d i y e r e k i m a m e t v e h i t a b e t i E b u H m i t H a m d e d d i n e ihle e t t i .
H a m i d e d d n n a m a z k l d k t a n s o n r a ftihay d a t e f s i r

e d e r e k o sralarda

ftihayi t e f s i r e m e l i n d e b u l u n a n m o l l a fenrnin ( 8 3 4 ) b i r o k

mkillerini

hal v e m u m a i l e y h i cezbeyledi. [ 4 ]
Bu

v a k ' a d a n s o n r a H a m d e d d i n , halk arasnda

hretten i h t i r a z v e b u r s a d a n t e g a y y p

hret

bulmakla

bu

etti.

[1] Silsile nraei Celvet: Bursal ismail Hakk. Bursal Thir bey merhum da Hac
B. V. ismindeki eserinde (Ankarada Esseyyit Abdlkadr ibni Yusf Isfhnye it vak
fiyede 832 tarihinde ahit olmak zere mnderi olan u (Kutbl evliya Eeyh Elhac Bay
ram ibni ahmed ibni Mahmudl ankarav) ibareden de pederi llerinin isminin Ahmet
olduu tezahr ediyor ) diyor. Hac B. V. nin kendisinden kk olmak zere Safiyyddin
ve Murat isminde iki de kardei vardr.
[2] Semertlfuad: Sar Abdullah (Sa: 231) Sergzet: La'al zde Abdllbak (Sa:12)
akayik tercemesi: Mecd (Sa: 74).
[3] eyh emseddin Muhammed ibni Aliyyi Hseyni Buhar: Baknz! ahnayk ter
cemesi; sa: 76.
[4] eyh emseddin Muhammed ibni Hamza.. Baknz! akayk tercemesi: sa ; 47-53 .
Osmanl Mellifleri; Cilt: 1. sa; 390-392
Melmiler 3

kinci devre Melmleri

kinci devre Melmleri

34
Bu

sralarda H a c B a y r m Vel, a n k a r a d a m e l i k e h a t u n u n b i n a e t t i r

mi olduu k a r a medresenin

mderrisi i d i . H a c

Bayrm

da

bir ok

e m s a l i g i b i H a m d e d d i n i n ne'e v e k e m a l i n e k o l u p t a r i k a t a i n t i s a p v e
mderrislii

terketmiti.

Hamdeddinin

B a y r a m , eyhi b r a k m a m

ve onunla

bursadan
beraber

tegayybnden

sonra

Hac

Ebu

Hmit Hamdeddin 815 tarihinde vefat

ettikten sonra

Bayrm-

m e z c i n d e n ta-

Yunus

tarznda iirler

d e sylerdi. c ilhisi m a t b u d u r k i b u n l a r n

b a l y a n m e h u r athiyesine b e n z e r . Bursal T h i r B . m e r h u m u n

Hac Bayrm .V. sinde v e M . A l i A y n B . i n a y n i i s i m d e k i

K o n e v g i b i s o f i l e r i n n f u z u h a l k zerinde k u v v e t l i b i r s u r e t t e m e v c u t t u .

neredilen b u ilhileri M e l m l i e

B i l h a s s a e b u H m i t H a m d e d d i n i n hreti d e t a m a m i l e y a y o r d u . B t n

fikrile

b u a v a m i l e hac B a y r a m n e v v e l c e u l e m a d a n olmas v e m h i m b i r m e d r e

olsayd o r a y a mracaat t a v s i y e ile geerdik.

biz de aynen

s e d e mderrislikte b u l u n m a s d a i n z i m a m e d i n c e b a y r a m l i k az b i r m d d e t t e
M u r a t b a z hasutlarn i m a z i l e m u k a y y e t v e m a l u l o l a r a k E d i r n e y e g e
anlayp

avdetine

msaade

eylemiti.

Hac Bayram,
yazc

c a n d a ( 8 5 5 ) irat v e tarikna i t h a l e d e r e k a n k a r a y a

zde

eski

camide

a v d e t etmitir. [ 2 ]

m e z k r o l d u u . z e r e taraf p a d i a h d e n mntesiplerinin h k m e t t e k l i f l e
Bayram

tarikine

duhul

Hayran kamu alimler bu ma'ninin altnda :

Kaftan kafa hkmeder bilmez bu muammay!

n e t i c e s i n i v e r m e k l e p a d i a h , eyhten

mritlerinin m i k d a n n s o r m u

ve Hac

sonra

v a r d r d i y e m e k t u p l a c e v a p vermitir [ 4 ] ,

bir

b u u k derviim

unu bursal

Tahir

bey merhum

hac bayram

Vahittir o vahdette, kesrette kani tefrik?

Hizr ermedi bu srra, bildirmedi Musay!

Bayram da garip b i r imtihandan

[1] Hac bayrm Velnin terbiyelerine \*hh ji-A'd-^

Byezid ve Cneyd, ruhaniyetlerile celli himmet buyurmakla istidad ztlarnda envai kemlt bahire olup camiiNakibendiyye ve Halvetiyye olmulardr.
Cevheretl bidaye ve drretn nhaye
IAJS^AJ. rihi Mesnev Sar Abdul
lah., varak; 132
Ve hac Bayram .V. nin terbiyelerine
jjjjlli.>-j-> Byezid ve Cneyd, ruhaniyetleriyle celli himmet buyurmakla' istidad" zatlerinde bahire ve zahire olup camii Nakibendiyye ve Halvetiyye olmulardr. Sergzet; La'l zade Abdlbak. S a ; 16
[2] Vaz'ettii krsnn stnde cel hatla (makam hac bayrm vel) yazl bulundu
vel

de syliyor.

[3] Mehmet Bican ve kardei Ahmet Bican hakknda baknz! akayik tercemesi. Sa:
127; Osmanl mellifleri; cilt: 1. Sa; 194
[4] Bir mrtefi mahalde hayme kurup dervian gelp ol havali mlml oldukta haci

bulunmas

b i r divanesi

Bir fani vefaszdr kavline inanma hi;

Gh bay eder yohsul, gh yohsul eder bay.

r i n d e n m u a f a d d e d i l m e s i emredilmiti. F a k a t b u e m i r , b i r o k m u k a l l i t l e
de

Bayramn

n yzn dndrd bir lahza karar etmez;

Nice seri pay eder, dner ser eder pay!

Mehmedi Bi-

H a c B a y r m V e l n i n n f u z u o k a d a r kuvvetlenmiti k i semeratl fatta

rin

eer H a c

Oynayu gelr aldar [1] nki eli apktr;

Bir buneulayn fitne kande bulur aray?

tirmi v e k e n d i s i l e g r n c e h a k k n d a iittii szlerin m a h z i f t i r a o l d u

unu

a i t b t n srn b i r a r a d a

dercediyoruz;

kitabnda

Hi kimse eke bilmez gtr felein yay;

Derdine gnl verme, bir gn gtrr vay.

intiara b a l a d . H z c b a y r a m o d e r e c e d e b y k b i r hret k a z a n d k i i k i n c i

b i r k a k e r e va'zetmi [ 2 ] v e y o l d a G e l i b o l u l u

eder v e aylarda

ktm erik dalma, anda yedim zm;

Bostan ss kakyp der ne yersin kozumu?
beytile

Muhiddni arab/ Evhadeddni kirmn, Celeddni R u m , Sadreddni-

taayy

b e y t i l e b a l y a n ilhisi, Y u n u s n

sralarda A n a d o l u d a t a s a v v u f

ne'esi b i r o k k i m s e l e r i d a i r e i incizabna almt.

ziraatla

alabm bir ar yaratm iki cihan aresinde,

Bakcak didar grnr ol arm kenaresinde !

hassl e d e n b a y r a m tarikatn nere m b a e r e t etmitir [ 1 ] .

H a c b a y r m n neri t a r i k a t a Balad

ankarada

b i r i aruz vezniledir.

ama v e mekkeye gidip,

avdet v e H a l v e t i y y e ile Nakibendiyyenin

Vel,

h a l k t a n z e k t t o p l a y p fukarasna t e v z i e y l e r d i .

e d a y i hatan s o n r a a k s a r a y a gelmiti.
Vel a n k a r a y a

Bayrm

35

Miskin "Hac Bayram,, sen dnyaya gnl verme;

Bir ulu imarettir alma baa sevday!..
alabm bir ar yaratm iki cihan aresinde;
Bakcak didar grnr ol arm kenaresinde!
Bayram .V. temiri sideyn edp ve desti mbrekine bir t tz alup derviler; bana
irdet getrenleri bu gn fsebilillah kurban eylesem gerektir deyu sal ettikte herkes
mtereddit olup bilahara ricalden biri ve nisdan dahi birisi (.) y b J J IAS J ^ ) Jl.j 1.
deyu cr'et edp teslim olduklarnda ikisin dahi hayme iine getrp mukaddem bir
erkek koyun ihzar etmekle an kurban edp haymeden tara hni frvn revn oldukta
it)
' *? it} <i V.J s*y"
azze sevd galebe etmitir deyu dervian perakende ve
perian olmakla
Semertl fat. Sa; 540
[1] aldamak: aldatmak. Bulur aray: aray bulur; arayp ta bulur.
J

kinci devre Melmleri

ikinci devre Melmleri

36

Nagihan ol ara vardm, ol an yaplur grdm;

Ben dahi bile yapldm tau toprak aresinde!
Ol ardan oklar atlur, gelr ciere batlur;
Arifler sz satlur ol arm bazaresinde !

Sevd azam, sevd azam ;

Meskeni canan, meskeni canan

Belki oluptur ar muazzam!

Olsa acepmi imdi bu gnlm ?

Bayramm imdi, Bayramm imdi;

Hamd senada, hamd senada [1]

Bayram edersin yar ile imdi.

Yar ile bayram kld bu gnlm. .

B u d r t ilhiye n a z a r a n H a c B a y r a m , t a m a m i l e b i r y u n u s m u a k k i b i

agirtleri ta yonarlar, yonup stada sunarlr;

alabn ismin anarlar o tan her paresinde !

dir.

Sadk

Vicdn

Bursal. smail-

H a k k v e s o n Melmlerin p i r i S e y y i d M u a h m m e d N u r tarafndan erhedimitir.

B u d r t ilhinin

Hac

Kim bildi ef'lini

Anda grd ztn
Can ire ara can,
Sen seni bil, sen seni!

Kim bildi ef'lini

Anda grd ztn

Ol bildi sftm,
Sen seni bil, sen seni!

Grnen sftmdr,
Gayri ne hacetindir?

An gren ztndr *
Sen seni bil, sen seni!

Kim ki hayrete vard,

Tevhidi zt buldu;

Nura mstagrak oldu,

Sen seni bil, sen seni!

bendinde

"Bayram,, zn bildi,
Bulan ol kendi oldu,

Bileni anda buldu,

Sen seni bil, sen seni! [1]

vel " 8 3 3 t e A n k a r a d a v e f a t etmitir.

baka

Hac
daha

Bayaramm
vardr k i

h e r naslsa

imdiye

yakn

Hele

Bayram zn bildi
Bulan ol kendi oldu,

Bileni anda buldu,

Sen seni bil, sen seni !

ve vahdet

ne k a d a r barizdir.

meratibi

Anlalyor k i
Hac

Bayrm

kadar

b u ilhi, b i r o k m e c m u a v e

1201 tarihinde

Bil'akis

Bayram,

m e r d e d e , b u neveyi b i z z a t H a c B a y r a m d a n almtr.

c n k l e r d e yazldr. H e m e n b t n t a r i k a t e h l i b i l i r . M u k a b e l e l e r d e b e s t e s i l e
vakfedilmi b u l u n a n v e h e r

h a l d e b u t a r i h t e n o k e v v e l yazlm o l a n b i r m e c m u a d a n a y n e n y a z y o r u z :

Hac Bayrm

silsilei t a r i k a t :

velinin

La'l z a d a A h d l b a k n i n Sergzet i n e n a z a r a n H a c B a y r m vel

n i n silsilei tarikat u d u r :
H a c B a y r m vel H a m d e d d n i A k s a r a y e y h d i y y i
b r a h i m l Bsr

Noldu bu gnlm, noldu bu gnlm ?

Yand bu gnlm, yand bu glm ;

Derd gamnla doldu bu gnlm !

Yanmada derman buldu bu gnlm !

shak

Geri ki yand, geree yand;

Kendide buldu, kendide buldu,

Rengine akn cmle boyand !

Matlabm ho buldu bu gnlm ?

H i n d i s t a n B y e z i d i Bstam..

Demedimi ol lemler fahri ?

Fahri fenda buldu bu gnlm ! [2]

tinden

[1] nc kt'a "Hac Bayrm veli,, lerde yok. Biz Ll'l zadenin "Meslekl uak,,
erhinden aldk.
[2] Mezkr cnkte bu bent yoktur. Fakat grdm btn nshalarda vardr.

Harizm

horasan Ebl

Rm

S l e y m a n skenderan H a s a n E s t e r a b d M a h -

m u d i Bsr O s m a n R u m M a h m u d i

Elfakr fahr, elfakr fahr,

Fahrini zikret, fahrini zikret;

zade

D i y e r e k t e v h i t v e fen m a k a m l a r n , T e v h i d i ef', Sft v e z t , n e k a d a r

v e c i z v e kat' o l a r a k b i l d i r m e k t e d i r . .

sylenirdi. T o p h a n e d e k i K a d i r h n e t e k k e s i n e , m e z k r t e k k e n i n eyhi ir
tarafndan

La'l

b a z mritlerini

Ol bildi sfatn
Sen seni bil, sen seni!

Bilmek istersen seni

Ge canndan bul an;

b i r ilhisi

kitabnda

Hac Bayramn

d r d n d e d e e s m a v e z i k i r ne'esi y o k t u r .

v a h d e t v e ak ne'esi g r n y o r .

n c ilhi d e u d u r :

B u ilhiden

ismindeki

sa d a [ 2 ] H a c B a y r a m n k e n d i szleri A b d l b a k E . y i t e y i t e t m e k t e d i r .

B u ilh, s o f i y e a r a s n d a o k m e h u r v e mnteirdir.

A h m e t ef.

"Melmlik,,

M e l m e t nevesile t e r b i y e v e t e s l i k iddiasn t e n k i d v e a d e t a r e d d e d i y o r

erif

B.

A b d l b a k n i n " Sergzet,, inde bizzat,

Bu sz arifler anlar, cahiller bilmeyp tanlar;

"Hac Bayam,, kendi banlar ol arm menaresinde!

neredilmemi

37

Sleyman
Hasam

kerh S a d e d d i n i B a d a d

Buhar S l e y m a n Isfhan

Crcan

eyh

Ahmedi

Msel Bstam b r a h i m i

B y e z i d i Bstam, e h l i t u r u k i n d i n d e m a m C a ' f e r s s a d k n r u h a n i y e mstefiz

lmtr.

Bir

ok

icazetnamelerde Byezidin nispeti

^ u s ' j i ^ - ^ U s j ^ ) d i y e gsterilmektedir. [ 3 ]
[1] Hamd senalar, hamd senalar. Nsha..
[2] Tomar turuk aliye. Melmlik; Sadik Vicdn; S a ; 44
[3] Bazlar, Ebu yezid in sigar hlinde mam Ca'fere erimitir derler ama baittir.

38

kinci devre Melmleri

kinci devre Melmleri

m a m C a ' f e r d e n s o n r a k i s i l s i l e y i d e t a r i k a t l a r bervehi a t i S d d k v e
mam

C a ' f e r s s a d k u> U _

mam Muhammedlbkr

mam

Zeynl bidin A l i y y i b n i l

H u s e y n i b n i A l i i
Muhammed

it. <a->- c

tt

Huseyn

M
v

) l ! a

4 Meczup

mam

>} it. ^

it.

ir. ^

Muhammed

Selmn

Kasm ibni M u h a m m e d
oU-

Fris

Ebu

ibni

Ebu

B e k r A s}

Abdullah

akbyktan

o l a n H z r d e d e , O n d a n d a mehur f t d e

efendi

Mhall
(988),

bir

oban

ftde efen
n i b i ko-

hisarl M a h m u t e f e n d i a h z i feyzetmitir. 1 0 3 8 .
M e h u r Celvet p i r i s k d a r l A z i z M a h m u t H d a y , b u z a t t i r ) [ 1 ] .
5 Mehur A k e m s e d d i n

..

F a k a t asl B a y r m silsilesi E r d e b i l s o f i l e r i vastasiledr. n k

B a y r m vel,

Bedreddin.

akbyk

d i d e n d e b u r s a d a F e r h a t p a a mderrisi v e k k m a h k e m e

m a m C a ' f e r s s a d k i ^ ' A r^
Af}

JSU'A

Hamdeddinle beraber A n a d o l u y a gelip Hac Bayramdan tekmili-

t a r i k a t e d e n kzlca

..
1

Bekr

it. & it.^ir.i

m a m A l y y i b n i E b u tlib

2 nce B e d r e d d i n .
3

A l e v o l a r a k i k i s u r e t l e gsteriyorlar:

39

E b u Hmit

Hamideddni

Aksarayden

ahzi

Hac

feyzetmitir.

H a m i d e d d i n ise e v v e l c e y a z d m z vehile a k a y k m o ' m a n i y e d e v e La'lzadenin Sergzetinde b e y a n

^ji

edildii g i b i H c e A l e d d i n A l i y y i

d e n , y a h u t smail

Erdebl

H a k k n n Silsilenmesindeki t a h k i k i

n e g r e A l e d d i n i n o l u e y h ah n a m i l e m a r u f e y h b r a h i m d e n

ms-

tahlefti.

6 M u h a m m e d i y e shibi M e h m e t b i c a n .
7 Kardei A h m e t

Bican.

8 Bursal E m i r S i k k n ( s e y y i t mer d e d e ) .
Thir b e y m e r h u m , bunlardan
aksaray,
fesi olarak

b a k a eyhi

Kirman, b a b a Yusf

S a l a h a d d i n , zzeddin v e m o l l a zeyrei d e hac b a y r a m n

gstermektedir. B a b a

Nahhas

ve

m e z k r v e y i n e a y n i k i t a p t a m o l l a zeyrein k k l n d e hac

A l e d d i n i Erdebl; b a b a s S a d r e d d i n M u s a y a , o d a b a b a s E b u shak

hal

S a l a h a d d i n akayikte d e
bayram

d a n t a h s i l ettii m a s t u r d u r .

S a f i y y d d i n e ( 7 3 5 ) , o d a brahim z h i d i G e y l n y e mntesiptir. [ 1 ]
brahim

zhidi

Geylnden

itibaren Bayrmiye

silsilesi,

an'aneye

n a z a r a n u s u r e t l e teselsl e t m e k t e d i r :
brahim Z h i d i G e y n d^ " O ^ i ; ' C e m a l e d d i n i T e b r i z i
i h a b e d d i n M u h a m m e d i Tebriz
n u h a s s- '
u

verd
sA.^

ir^cfj
vs^ *.
1

K u t b d d i n i ebher <*;*} itJK^

1

V a s y y d d i n l k a d is ir.^is'i

Muhammedi

Gneydi Badad
J-f^ij

>& S e r i y y i

Davudi T

Sj-^i >~

l l ,

, s

sakat t > - ts

Marufi

H a b i b i a'cem s-i

A i y y l M r t e z a ^J-^

Dinever J ^

- M i m a d

E b n n e c i b i Sher M u h a m m e d i Bekr

M]

Dinever I S J J ^ .

o^'J'r

c ^ V ^ Rknddin Muhammedi-

<S>.J?

Muhammed ^

Kerh

H a s a n Bsr

..

H a c B a y r m Velnin halfeleri:
H a c B a y r m V e l vefatndan s o n r a u halfeleri birakmt:
1

Gynkl Salheddini T a v i l .

Zira Byezidi Bstamnin tarihi vefatlarnda ihtilf olunup bazlar, ikiyz otuz drt tarihinde
ve bazlar, ikiyz altm bir tarihinde vefat etti demiler. mam Ca'fer ise yz krk sekiz
tarihinde vefat edp bu takdirce vefat Byezidde kavli evvel zere vefatlar tarihinin bey
ninde seksen alt sene mrur edip Ca'fer sadka erimek eiz olur ama kavli sn zere yz
on sene mrur etmekle mlakat istib'ad olunup perverdei ruhaniyetleri olur.
Cevheretl bidaye: varak; 128
[1] Silsilenmei Celvet: Bursal smail Hakk.. -

[1] Celvetiyye meayihinden Yakubi afevnin hediyyetssalikini ile smail hakk mer
huma nazaran Mak'ad Hzr dede, Ak bykla beraber bizzat Hac Bayramn derviidir. Akbykta cezbe, Mak'ad Hzr Dedede ifaza kudreti zuhur edip ftde ve Aziz Mahmut
vastasile tarikati Celvetiyye, Hzr dededen zhir olmutur.

kinci devre Melmleri

nndeki kiraz

tabana

dktn,

41

nc

defasnda

Emir

Sikknnin

g e t i r d i i s u d a n iip b a k i y y e s i n i d e E m i r e v e r d i i n i y a z y o r .
Hac Bayramn

II

tavattuna
dolayi

M e l m kutttpleri

mlakkap

bulunan

o l d u u n d a n dolyi

Bursal m e r d e d e n i n

b i r b i r i n i n muhlifi i d i . A k e m s e d d i n ,

merebinde

v e cezbe g a l i p t i . B u n d a n dolyi Hac Bayramn zamanndan

rnda

bir

Sikkin ile

miktar

brudet

A k emseddininin

vki

Sikkn

merepleri t a m a m i l e

d p v e rusmi eriat v e t a r i k a t

ile m u k a y y e t b i r eyhi z a h i t t i . m e r d e d e n i n
olmakla

Hac

Bayram

ise

melmet

beri
sultan

arala
emir

m a b e y n l e r i n i ateten g a y r i b i r ey t e m y i z

etmez dermi [ 2 ] .
M a h m u d i kefev

ketip ismindeki kitabnda menkabev b i r hdise

den bahsetmektedir:
Hac Bayramn intizar y&klainca kendisine kimi halef brakaca ve irat makamna
kimi tayin edecei endiesile derviler, nezdinde itima ediyorlar. Ak emseddin eyhin
yannda oturuyor. Emir Sikkin de odann kapsnn yannda ayakta duruyor. Hac Bayram
gzlerini ap emir; su getir diyor. Mritler hep sdttan olduundan lalettayin biri
kalkp bir marapa su getiriyor. eh, marapay alp suyu imiyerek nndeki meyva taba
na dkyor. Sonra yine su istiyor. Mritlerden dier biri su getiriyorsa da Hac Bayram
yine imeyip tabaa dkyor. nc defa olarak su isteyince Ak emseddin Emir Sikkinye su getirmesini syliyor. Emir suyu getirince Hac Bayram ierek bakiyyesini mu
maileyhe verip i; emniyeti kbraya nil olasn! diyor. Emir Sikkn, artk suyu iyor.
Bu, teslimi sirra iaret addedilmitir.
rihi mesnev A b d u l l a h e f e n d i , b u v a k ' a y a s e m e r a t l f u a d n d a " E m i r
S i k k i n B u r s a d a m t e m e k k i n i k e n hac B a y r m velnin i n t i k a l l e r i n e m t e
a l l i k b a z irt v a k i o l m a k l a a n k a r a y a a z i m e t e y l e y i p h i k m e t i h u d a hac
B a y r a m h a z r e t l e r i n i m u h t a z a r b u l u p m a b e y n l e r i n d e n i c e irt
sonra dari

fendan

dr b a k a y a . . . diye

iaret

getikten

e d i y o r . [ 3 ] La'l z d e

A b d l b a k ise serzetinde v a k ' a y z i k r e d e r k e n i k i d e f a s u g e t i r e n i n A k

emseddin
[1]
Osmanl
[2]
[3]

sergzete

gre

ahalisinin

E m i r Sikkn

de

taassubundan

esasen

eyhinin,

Merepleri m u h a l i f b u l u n a n b u i k i eyhin b i r b e l d e d e irat m a k a m n

H a c B a y r m V e l n i n v e f a t n d a y e r i n e hulefsndan g y n k l A k ems e d d i n geti [ 1 ] . A k e m s e d d i n i l e b a k

ediyorsa da

oturamayp G y n e geliyor.

gidip

vefatndan s o n r a G y n k t e t a v a t t u n etmiti.

MELM PR MER DEDE

lakabile

niyet

vefatndan s o n r a A k e m s e d d i n B e y p a z a r n a

olduunu v e Hac Bayramn her i k i defada d a suyu imeyip

eyh emseddin Muhammed ibni Hamza; Bakzz! akayk tercemesi; sa:; 240-247
Mellifleri.Cilt: 1. sa: 12-15
Semaratlfat. Sa; 241
Semerutl fuat. Sa; 241

d a b u l u n m a l a r t e k r a r b d i klkl o l u y o r .

Ketip sahibi balda naklet

tiimiz

hadiseye

hikyeden

sonra

asl

menkabev

suretle

devam

ediyor:
Hac Bayrmn vefatndan sonra btn mritler, eyh Ak emeddine tbi' ve mecli
sine mlzm olup ona biat ettiler. Her kuluk ve akam yaktlarnda mesitte oturup ihvanile
zikrederdi. Zikirden sonra birbirlerile musafaha ederler ve mritler, eyhin elini perlerdi.
Yalnz Emir Sikkn mescidin bir kesinde oturup halkai zikre giremezdi. Ak emseddin
bundan mnfail olup bir gn Emir Sikkinye halkai zikrimize mlzemetin lzmdr, yoksa
senden eyhin tacn alrz dedi. Emir mademki byledir; yarnki cuma gn namazdan
sonra bizim eve gelin. Size hirka ve tac teslim ederiz. dedi. Ertesi gn Emir, evinin
avlusuna byk bir ate yaktrd. Namazdan sonra Ak emseddin ihvanile eve geldiler.
Kendisi srtnda hrka, banda ta olduu .hlde atee girdi. Bir mddet sonra ateten
knca hrka ve tacn yand, fakat kendisine bir ey olmad grld. Bu zamandan itibaren
kendisinin ve mritlerinin ta ve hirkas yoktur. Bu tarika intisap edenler, olduklar kisve
ve hey'eti tebdil etmezler. Bu vak'a gynk ahalisi beyninde mehurdur; biz de ahaliden
iittik ve hikye ettiimiz hdisenin mahalli vukuunu ve Emirin kabrini ziyaret ettik... [1]
pj 3 Sij^'V'fi^u gU-l Sil lijUit J.HI c cjl.:!l.j J"J>\ Xi-\ .01 jj'VI oL* JjUl ^..i [1]

tll cil '1

J^j

('.*; -7-I -.1

u-U'j^cj ^'^ ^jCH

oto
o b U i>>jil fe

Mahmudi kefev : Krm muzafatndan Kefelidir. 940 da Istanbula elmi ve 954 te

Anadolu sadrndan mlzemete nil ve bilhara molla gran medresesine mderris olmu
tur. 991 de vefat etmitir .
akayik zeyli : Nev' zade Ata. Sa ; 273
1341 senesinde neredilen Bolu slnamesinde bu mehur ve mtevatir menkabe
hakknda yle muhalif bir kayt vardr :
Ak emseddin. H. nin namna yaplan ihtifali din hey'eti mrettibesi tarafndan
vaki olan istilma cevaben Beiktata Yahya. E . dergh postniini merhum Hayrullah. E .
mer dedenin Ak emseddin. H. ile muasr bir kutb rif olduklarn ve aralarnda yle
tir vak'a gzeran ettii bildirilmitir :
Ak emseddinin ilmine nispetle mridan az, mer dedenin noksan ilmine ramen
ok olmakla dedenin hakknda baz tarizatta bulunmu, bunu iiten mer dede; demir
tabiatl, biak gibi keskin szl olmakla tac ile hrkasn kararak;
Onun hrsn celbeden bu ta jle hrkaya benim rebetim yoktur.
diyerek atee atm ise de mridan bunlarn yanmadn grerek eyhlerine merbutiyetlerini tezyit etmilerdir.
eyh. E . nin bu rivayeti hi bir yerde mukayyet olmad gibi hi bir kimse tarafn-

ikinci devre Melmleri

42
Sar

abdullah,

kinci devre Melmleri

s e m e r a t l f u a d n d a b u v a k ' a y b i r teferr mahallinde-

o l m u gsteriyor. La'l z a d e m e r h u m d a v a k ' a y S e m e r a t l f u a t t a

gibi

n a k l e d i p t a v e hrkay

nar

ak v e c e z b e d e

ihrak

olduu

edip

libs-

a v m ihtiyr e t m e k l e b a d e l v a k i a o l t a r i k mritleri aslnda n e n libas. t a ise o l tarz

tayir

etmezler.

Fukaryi

m e l m i y e iin

libs

Binyamin, b u k a d a r zamandr

ktahya kalesinde

man,

Binyaminin

itlak

edilmesini

mahsus

s o n r a v e f a t ettii t a h a k k u k e d e r .

badema

a k emseddin ile m e r

dedenin,

a r a s n d a b r u d e t k a l m a d n ilve e d i y o r l a r .
bir

lerin, b y k zevtn hayatlarnda

hemen

ayniyeti

H a t t a Bekt

hiz

olarak

menkabesinde de

mevcuttur.

vardr.

Yalnz

birine

hemen

z d d o l a n eyh

Ketibin

hikyesindeki

an'anesinde

bu menkabenin

mer

Sar Saltk

dedenin

t n d a n yarm asr m t e c a v i z b i r z a m a n d a n s o n r a a z d a n a z a
b i r hle g e l m e s i ;

dedenin

oralardaki

s a h i h ise B i n y a m i n i n 9 2 9 d a

Melmlere n a z a r a n

B u atee g i r m e k m e s ' e l e s i , m e n k a b e l e r d e

marufiyetile

beraber

vefa

mtedavil

zamanndaki

emrebiyor.

B i n y a m i n i n tlak e d i l d i i

H a l b u k i R a d o s 9 2 9 s e n e s i n d e fethedilmitir. [ 1 ] u h a l d e

tarikin

ve

Zannede

gn Rados da fethediliyor.
fuadn r i v a y e t i

ayrldn

mahpustur.

r i m k i R a d o s u n f e t h e d i l e m e m e s i n e s e b e p b u d u r d i y e i k a z e d i y o r . Sley

y o k t u r , , d i y o r . G e r e k sar a b d u l l a h , g e r e k La'l z d e , b u v a k ' a d a n s o n r a

ikiye

43

sa olup

Binyamini Ayaden sonra

semeratl

mezkr

kutplk

makamna

m e h u r smaili m a u k n i n b a b a s aksarayl P i r A l i gemitir.

A l i den

baka eyh Sleyman

isminde b i r halifesi

daha

tarihten

Binyaminin

varm; fakat

M s t a k i m z d e m e r h u m b u n u n yalnz i s m i n i z i k r e d i p " h a l l e r i m a l m o l
madndan
Atanin

tercemeleri

akayik

tahririne

zeylinde

cesaret

olunamad"

diyor.

Yalnz

B a y r m silsilesi z i k r e d i l i r k e n b u zatn B o l u l u

o l d u u v e k e n d i s i n d e n s o n r a y e r i n e o l u brahimin e t i i m a s t u r d u r .

n f u z u n u n k u v v e t i n i v e A k a m s e d d i n e muarz b u l u d u u n u n d o r u l u u n u
isbat etmektedir.
Bursal m e r d e d e 8 8 0
ristana defnolunmutur.

Aya

tarihinde vefat edip gynkte umum

M a m u r v e m k e m m e l b i r trbesi vardr.

de

u-Jt a e U. j.>.l 6U=ji ,>

zikretmitir.

"

Mstakim

ismindeki

zde

kitabna

oiku 3j-> d i y e

Sadeddin
bu

ibareyi

Ayal

[ 1 ] Melmiyei
aynen ald

i l e r d e y i n e a y n i zatn t a r i h i vefatn 9 1 6 o l a r a k

Binyamini
attriye

hlde

gstermektedir.

biraz
Atanin

Semeratl f a d a n a z a r a n A y a l B i n y a m i n , b a z i s n a t c i h e t i l e k t a h y a
ettirmiti.

minin muhiblerindendi.

zadelere nazaran

fakirin

sultan

eer

saltanata

olurdu.

dermi.

Sleymann uhadar Binya-

Padiah " Hac Bayrm

vel t a r i k i n d e n

Ayal

E d h e m hazretleri,

rza v e r m e z d i k .

Mridi

Kendisine

brahim

Kemle

[1] Mstakim zade Sleyman Sadettin. Baknz; Osmanl mellifleri. Cilt: 1. Sa: 16869

d n y a v e hiret

s a d i k a t e r k i saltanat d n v a lzm d e i i l d i r [ 2 }

bazlar t a r a f n d a n

mehdlik

kar

bir

kyama

niyeti

a h v a l i n i tefti emredilmiti,
det

edenlerin

birini

bir

yoktu.

Byle

iddias

olmakla

i s n a t edilmiti.

beraber

hkmete

istanbuldan

m s t a k i m z a d e ; m a h k e m e d e a l e y h i n e ehanazarla

ldrdn,

zerine

dieri d e

takibinden

vaz

kayederek

geildiini y a z

maktadr.
A n ' a n e y e nazaran K a n u n Sleyman, A c e m seferine g i d e r k e n Aksaraya

uryarak A z i z ile grmt.

cennetin drt

H a t t a padiah ben

mehdiyim ve

r m a b e n d e d i r demisiniz d e y i n c e c e v a b e n P a d i a h m ;

i m d i z a h i r e n m e h d s i z s i n i z . C e n n e t i n rmaklar
dan da mervi olmyan az bir rivayettir. Ancak naklettiimiz mehur rivayet ve an'anenin
tahrif edilmi bir eklidir.
eyh. E . bu istilma verdii cevapla hem tarikatlardaki Melm aleyhdarlm, hem de
kendi noksan ilmini ilm etmitir.
Slnamede mer dedenin trbesinin bir kervan reisi tarafndan yaptrld' 307 de de
Hazinei hassa tarafndan tamir edildii mukayyettir. Bolu Slnamesi. 1341. Sa ;
632633

eriip

zamannda

htiml P i r A l i , b y l e b i r i d d i a d a b u l u n m u t u ; f a k a t h e r h l d e

B u sralarda S l e y m a n k a n u n r a d o s u m u h a s a r a

K a l e , b i r trl z a p t e d i l e m i y o r d u .

etmi v e m u

M s t a k i m v e La'l

azndan levs geldiini, b u n u n

a k a y i k z e y l i n d e ise t a r i h i vefat 9 2 6 dr.

k a l e s i n d e hapsedilmiti.

Ali;

m a i l e y h t e n m t e a d d i t z e v a t a h z i i n a b e eylemilerdir.
olayd t e r k i

Binyamin:

Pir

M e l m l i k , b u z a t i n z a m a n n d a b t n a'aasile intiar

Ketip sahibi; m e r d e d e hakknda baldeki hikyeyi n a k i l d e n sonra

MA

Aksarayl

kab

cennete

m a h s u s ise d e

[1] Sleyman name : Kara elebi zade Abdl aziz. . Hammer tercemesi : Ata . . cilt;
5. S a : 31 32
i U * 4?- jlLf' J
>. *"i>' ^ / y ? u*->-> *'
J

IIJJ

929
Rados tarihi : Zver
Jst
S ii w

i b'jS^'jji

* fi W

[2]
Mesnev : Mevln

kinci devre Melmleri

44

insan, lemi e k b e r i n nmunesi o l d u u n d a n

bu

drt

nnden

rmak
geen

mesabesindedir.

t a k d i m etmiti.

o l a r a k h e r h a l d e b a n z d a vardr d i y e
P i r A l i , ukadar Pertev paaya
Alinin

mridi

hass

seferden avdetinde

olmutu.

gnderilmesinde

srar

edince

k u r b a n olmaktan dnmez

Padiah

Paa,

salde

ismi

hi

bulununca

cezbenk olup Pir

stanbula

v e Sleyman,

demi v e

r m a mesli

Azize meftun

uriyarak

olunun

hamr

t a ' r i z edal

Sleyman d a

etmise d e P i r A l i k a b u l e t m e m i

kapumuzun

o l a n st v e baldr

n a z a r etmi,

tekrar Aksaraya

45

i l i m , m a r i f e t , ak v e h a k i k a t

Yalnz b i z i m muradmz

tatl s u v e m e v c u d u m u z

p a d i a h a s u , st v e b a l

kinci devre Melmleri

olup

gelmesini rica

olmazsa

smaildir.

hatta

Hak

olunun
yoluna

d i y e r e k b u n a r a z i olmutu.

Atainin akayk zeyline nazaran p i r A l i 934 senesinda vefat etmi

t i r . [ 1 ] H a l b u k i A k s a r a y d a trbesinin k a p u s u s t n d e a y n e n u k i t a b e y i
okumaktayz:

olacaktr. u h a l d e D e r v i elebi p i r A l i
Rebiul

hrnda

vefat

etmitir.

dikkati caliptir. A c a b a b u n u n

B a h a e d d i n Halife 9 3 5 senesi

Kitbedeki

A-^I^-JI

pir Alinin an'anedeki

kelimeleri de

Mehdlik

iddiasile

m n a s e b e t i v a r a n d r v e p i r A l i , b u i d d i a , y a h u t i s n a t n e t i c e s i n d e ehitmi
edilmitir?
beraber

akayk v e sair

k i t a p l a r d a b u h u s u s t a b i r kayt o l m a m a k l a

kelimesinin,

kitabeye

gelii

gzel

yazlmyaca

kanaatndayz. [1]
Pir
artk
ile

Ali

940 da

Bahaeddinin
ran

grmesi

Ahmedi
seferine
Olan

imkn

Srbnn

935 te

v e f a t ettii t a h a k k u k e t t i k t e n s o n r a

seferine g i d e n ve 942 de
yoktur.

Sleyman

ordusunda

Ahmedi

ibrahim.

Srbn

eden

Sleyman
ttanyede

S r b n b u l u n u p 9 4 0 d a rak

g i d e r k e n Pir A l i ile grerek t a r i k a t a

eyh

avdet

Mstakim zade; Melmiyei

girdiini yazyorsa da,

E, D i l i d n kasidesinde; G a y b , Biatnamesinde

smaili M a ' u k y e

m n t e s i p gsteriyorlar. B i n a e n a l e y h

S r b n A h m e t , b u t a r i h t e n evvel bile olsa P i r A l i ile grmemitir.

T a r i h l e r d e P i r A l i B a h a e d d i n , h a t t a smaili M a ' u k v e H a m z a
a i t b i r ey y o k . . Y a l n z P e e v t a r i h i ,
derken Aksarayda
Muhiddni
T r b e d e k i kirele svanm

ta

s a n d u k a s n n b a tann d c e p h e

sinde

eyh A l e d d i n isminde b i r i n i k a y d e d i y o r . Aleddin,

arabnin

greceini

Anky

kefetmi.

B u zatn e y h A l i y y i
olup
ederek

i cephesinde

Karamanl
Ba

mugrbm

erh

v e Sleymanla

Konyada

F i l h a k i k a S l e y m a n , rak s e f e r i n e g i d e r k e n b u

zatla grm v e Aleddin,

jbjy J.5
j b j l ;1

Blye

S l e y m a n d e v r i meayihini z i k r e

kefini S l e y m a n a b e y a n eylemiti. [ 2 ]

Semerkand

halifesi H a y r e d d i n d e n

mstahlef

bulunduunu, muahharen Bursaya hicretle orada vefat

brahim b e y

c a m i m i n kble tarafna d e f n e d i l d i i n i

Thir

b e y d e n reniyoruz. [ 3 ]

a y a k tann i c e p h e s i n d e
Hlrv Jt

bil

nc satr krlmtr; okunamyor

d cephesinde

nc satr krk ise de i-j- nin S CrSMj

kelimesinin ile el.- kelimesi okunabiliyor
cmleleri

m a h k k t u r . A y a k t a m d a k i k i t a b e n i n n c satr h e r h l d e

[1] akayk zeyli. S a : 70.. baknz!

[1] Pir Alinin trbesinde kitabesiz iki tahta sanduka var ki bunlarn biri oluna, br
zevcesine aitmi. Bu rivayete nazaran Pir Alinin smaili Ma'ukden baka bir olu daha
vardr. Trbe dahilinde dier bir hizada drt kabir daha var. Mahall rivayete re bu
mezarlar, r'yasnda bir hoca kefetmi ve grd mahaller kazlnca kemik bulunmu;
bunun zerine oralarda drt mezar ykseltmilerdir.
Pir Ali, Aksarayda hl byk bir hrete malik ve hrmete mazhardr. Hatta trbe
nin karsndaki evlerin trbenin nnden geen caddeye nazr n cephelerinde pencere
yokmu. Ev sahipleri bunun sebebim Bu zatn korkusundan hepimiz titreriz. Bu tekke
civarnda nice evler ykld, hanmanlar snd. Eiine ayak basarken yreimiz oynar.
Sokaa pencere amadmzn sebebi hep budur. Bir evin iinde dnyann iyi, kt her
trl hadisat geer; ite onlar stermemek, mlevvesat dahilde brakmak iin pencere
amadk,, szlerile izah etmilerdir.
Pir Alinin trbesi ve mahall rivayetler hakknda bana malmat veren ve trbeye
ait fotorafileri yollyan kymetli talebem Aksarayl Cevdet beye bilhassa teekkr ederim.
[2] Peev tarihi.. Cilt; 1. Sa; 462
[3] Osmanl mellifleri.. Cilt; 1. S a ; 112

ikinci devre Melmleri

ikinci devre Melmleri

46
La'l

zade

Aksaray,,

Sergzetinde

olarak

Pir Alinini ismini

kaydetmitir.

Halbuki

"Aleddin

Pir Alinin

ismi

Pir

Aliyyi

y u k a r d a izah

47

G e r e k b u nefeste v e g e r e k mstakim zadenin melmiyei

s u r e t i n i dercettii m e k t u p t a
kilerini

yaknlk

Pir Alinin

Sleymanla

s e b e p olmutur.

grt

yazdmz

hakkndaki

menkabenin

yanl

ve azimet

attriyede

h u d u t s u z telk

i h t i r a z v e k i t m a n a ihtiml e l e b i eyhin kibeti s e b e p olmutur.

Aksarayl

ziyade takva

Ahmet, vahdetin

ettiimiz g i b i , A l e d d i n d e i l , B a h a e d d i n d i r . M a m a f i i s i m v e t a r i h l e r i n d e k i
k a n a a t i m e y d a n a getirmi v e y u k a r d a

ifadan

[ 1 ] eyh

icadna

Y o k s a Sleymanla gren Pir A l i B a h a d d i n i Aksaray

deil, eyh Aleddini

Aksaraydir.
[1] Sa. 22 - 24. millet ktphanesi;

P i r A l i d e n mstahlef

zevat:

eyh Y a k u p : (Helvay b a b a namile m a r u f t u r )

Mstakim zde risa

lesinde b u n u n hakknda " g a y e t kaviyylhl kimse i d i , , d i y o r .

ehzade bandan

vefaya giden

yolda Bozdoan

kemerinin

stanbulda
methalinde

s o l d a k i B a y r m t e k k e s i n d e m e t f u n d u r . (Vefat 9 9 7 )
Pir

Alinin

kerime

zadesi

eyh

Hasan:

Pir Aliye

mntesip

olup

Y a k u b i h e l v a y d e n t e k m i l i s l k etmi v e H e l v a y b a b a n n kzn almt.

eyh
Ahmet

Yakubun

y e r i n e postniin

olmutur.

Bunun

y e r i n e d e o l u eyh

kemitir.

Nalnc M e h m e t d e d e . . ( ? )
Edirneli

Pir A h m e t :

Sar A b d u l l a h , b u zat

v e P i r A l i n i n e l e b i eyh n a m i l e m a r u f o l u

ocukken

maili

grdn

Maukyi istanbula

b u n u n l a b e r a b e r g n d e r d i i n i v e e l e b i eyhin kibetini i h v a n n a e v v e l c e
kefen v e

yolunu tavsiye etmektedir.

Pir Aliden

naklen

haber

verdiini

heretl b i d y e , , d e h i k y e e t m e k t e d i r . A t

"Semeratlfuat,, v e " c e v -

1 0 0 0 t a r i h i n d e v e f a t ettiini

yazyor. E y u p t a Zl paa c a m i i n i n deniz cihetinde b i r trbede

Edirneli Pir A h m e d i n elimizde natemam
kapanncya kadar bilhassa Rumelide btn

metfundur.

b i r ilhisi v a r d r .

Tekkeler

t e k k e l e r d e mahsus bestesile

sylenirdi. A y n e n yazyoruz:
Hakka giden yol, bu yoldur
Cmlenin maksudu oldur,

Tevhid eden gr ne kuldur;

Byle bir Allahmz var!

Bilir cmlenin hlini

Aklara verir cemalini

Zevl ermez kemline ;

Byle bir Allahmz var!

Bir k ile dostoldum ;

itti aklm ben mestoldum

Bu yolda gayet pestoldum.

Byle bir Allahmz var !

Ahmet ryan gir meydane ;

Affeder bakmaz isyne

Terket can yane, yane!

Byle bir Allahmz var!

tasavvuf : 1051 "yazma nsha,,

Bu

kinci devre Melmleri

mtr.

H a s a n E f e n d i n i n i k i b i r a d e r i o l u p " l e r , , n a m i l e m a r u f imiler.

B u n u n iin y a p t r d m e s c i d e d e "ler
t a r i h i binas 9 5 9 d u r .
irmitir.
elebi eyh smaili Ma'uk

(Olan

40

O l a n eyhin

ki b i r a d e r i i l e b e r a b e r

m e s c i d i denilmitir.

Mescidin

m e h e d i n i d e b i r p a r m a k l k l a ev

kendisi de caminin haziresinde metfun-

m u . [ 1 ] M e s c i t y a n m v e irak H a s a n E f e n d i i l e b i r a d e r l e r i n i n

eyh)

v e s e n g i mezarlar k a y b o l m u t u r .

merkat

1297 de " Hasene b i n t i A l i isminde

b i r k a d n , smaili M a ' u k n i n m e h e d i n i t e c d i t v e b a tarafna b i r ta d i k

tirip aynen kabir
Melmlere n a z a r a n P i r A l i d e n s o n r a k u t p l k , o l u smaili M a ' u k y e
kemitir.

akayiki

no'maniyeye

gre 914 tarihinde

tevellt

etmitir.

tir.

g i b i y a p t r m v e k e n a r n a d e m i r p a r m a k l k ektirmi

Tan b a n d a b e k t a tac ekli b u l u n m a s n a n a z a r a n H a s e n e h a n

m n bekta m u h i b b e s i o l d u u anlalyor.

K i t a b e s i udur:

B a b a s n n v e f a t n d a n alt a y e v v e l i s t a n b u l a gelmi; i s t a n b u l d a n E d i r n e y e
g i d e r e k b i r m d d e t o t u r u p t e k r a r a v d e t eylemitir. [ 1 ] . Beyazt
sofya

camilerinde vaz'eder ve vahdeti

A t , baz

athiyatla m e h u r

v c u d u i z h a r v e iln

olduunu da

ve aya-

eylerdi [2].

k a y d e d i y o r . B a b a s i elebi-

eyhin B i n y a m i n i A y a tarafndan smail t e v s i m edilmi

o l m a s n d a n do

l a y i ehit o l a c a n

gzetiriz, a r s l a n

t a s r i h e d e r , F a k a t biz h a y a t m z d a

e n i i n yedirmez d e r m i .
smaili M a ' u k i s t a n b u l d a , E d i r n e d e b i r o k m r i t p e y d a
cemiyet gnden
ettii

vehile

g n e artyor v e h a t t a
iradet

v e ihls

intiar

ediyordu.

elebi

avam

tarafndan

hrmet

eyh,

akayk

zeylinde

etmiti. B u

Atnin tasrih

asker ve bilhassa sipahiler arasnda

istanbulda b i r

sene

kazanm ve p e k gen ve

zarfnda
gzel

da

havas ve

bulunduun

b u gne kadar

Millet k

tphanesinin p e r t e v p a a kitaplar a r a s n d a b u l u n a n v e b i z z a t

mstakim

z a d e tarafndan yazlan L'l z a d e n i n srn h a v i 6 3 6 numaral m e c m u a

nn k e n a r n d a d a b u msra' m u h a r r e r d i r .
B u mehet, i m d i S u l t a n A h m e t t e T i c a r e t m e k t e b i n e nzr d i k i l i tan
karsnda v e m e y d a n n s o l u n d a b u l u n a n b a h e n i n
Olan

deveran

eyhin c e s e d i v e b a R u m e l i Hisar s a h i l i n e

eden ve babadan ola,

La'l z a d e m e r h u m , k a y a l a r mezarln a r a d h l d e

eyhten m r i d e i n t i k a l e d e n r i v a y e t e g r e e l e b i eyh, mritlerine b a z e n

dn yazyor;

z i k r e i t i r i r v e z i k i r d e Allah, Allah yerine Allahm, Allahm dedirrirmi.

b u l a m a d n a s e b e p , mezarl

B u k e l i m e d e k i cinas

havlusunda metfundur.

v e i l t i b a s t a kibetini t a c i l

etmitir.

Sar A b d u l l a h

v e la'l z a d e y e n a z a r a n p a d i a h m u m a i l e y h e h a b e r g n d e r i p m e m l e k e t i n e
a z i m e t e t m e s i n i i h t a r v e b u l z u m ihvan

tarafndan d a t e k r a r

d e e l e b i eyh b e n , k i b e t i m i biliyorum d i y e r e k
keml paa zade

fetvasile

9 3 5 senesi

mntehasndadr.
gelmi

ve

bir

m r i d i tarafndan k a y a l a r m e s c i d i n e y a k n b i r m a h a l l e defnedilmitir [ 2 ] .

d a n o l a n e y h l a k a b i l e hret b u l m u t u r .
M e l m i l e r arasnda

t a r i h i gsteren msra', m s t a k i m z a d e tarafndan sylenmitir.

mstakim zade de

bunu

aramasdr.

Mezar tamdaki kitabesi de aynen

aynen

metfenini

naklediyor.

bulama

Adamzn

H a l b u k i O l a n eyh caminin

budur:

edilmise-

g i t m e m i ve n i h a y e t

n i h a y e t i n d e 12 mridile A t m e y
ljltl j J j i j

d a n n d a u k u r emenin s t n d e i d a m edilmitir.

Ct}j\z ^>M

Mritlerinden rak z a d e H a s a n E f e n d i m e h e d i n e b i r m e s c i t yaptr[1] Sergzet.. Sa; 27

[2] La'l zade, sleymaniyede de va'zettiini yazyor. Fakat sleymaniyenin inasna
951 de balanp 964 te itmam edilmitir. smaili Ma'uk 935 te idam edildiinden bu
camide va'zetmemitir. ve bu rivayet byk bir yanllk eseridir. 940 ta vefat eden ibnikemlin fetvasile idam edilmesi de bu yanl ispat etmektedir. Sleymaniye hakknda
baknz; Hadikatl cevami, Cilt; 1. sa; 16-18
[3] akayiki no'maniye zeyli,
mttevarih..

Semeatl fat,

Sergzet,

melmiyei attariye, takvi-

Bilhara c a m i n i n
1295
[1]
[2]

te

starafma b i r kadir t e k k e s i yaplm v e b u t e k k e

v e f a t e d i p smaili M a ' u k n i n y a n n a d e f n e d i l e n e y h M e h m e t

Hadkatl cevami'. Cilt; 1; S a : 34-35.

2; Sa: 124125
Melmiler

kinci devre Melmleri

50

N i y a z e f e n d i tarafndan i m a r

kinci devre Melmleri

edilmitir. T e k k e n i n i m a r n d a O l a n ey

h i n tnn starafna d a b i r k a d i r i tac

oyulmutur. T a c n ; Tan o y u l a

r a k yaplmas, s o n r a d a n yapldna b i r delil o l d u u g i b i t e k k e d e o t u r a n

h a n m d a i f a d e s i l e b i z i t e y i t e t t i . M a m a f i b u tan smaili M a ' u k y e d i k i
l e n i l k ta olmas o k phelidir. A n c a k La'l z a d e n i n b a z i h v a n m e z a r
tan b u l a r a k m e r k a d i n i
tecdidinde eski

z i y a r e t etmilerdir

d e m e s i v e m e z a r talarnn

Deme bir hor hakire hor deyu klma nazar;

Kalbinin bik kuesinde Ar Rahman gizlidir.
Bu cihan Dervi nam, oldu hicab ender hicab,
Sen hicab altnda kaldn sanma sultan gizlidir..
&

tan ekil v e k i t a b e s i n i n a y n e n m u h a f a z a e d i l m e s i n d e k i

teaml, b i z e b u ta i l k ta deilse b i l e o n u n n m u n e s i d i r k a n a a t i n i v e r e b i l i r .
smaili M a ' u k , vefatndan s o n r a d a n f u z u n u k a y b e t m e m i v e ehd e t i l e asrlarca k e n d i s i n i t a k d i s ettirmitir.
Katlinden sonra
tarafndan
balanmt.

zulmen
Bu

yalnz

M e l a m i l e r tarafndan d e i l , h e m e n h e r k e s

katledildii v e M e t f e n i n e

dedi

nur indii [ 1 ] sylenmee

k o d u n u n h k m e t ricline k a d a r i s m a ' edildiini

E b s s u u d u n O l a n eyh z u l m e n k a t l e d i l d i d i y e n l e r i n d e katledileceine
d a i r v e r d i i f e t v a i s p a t e t m e k t e d i r . [ 2 ] La'i z a d e , smaili M a ' u k n i n g a l e b e i c e z b e i l e Maarifi h a k k a n v e esrar r a b b n y i m u t a z a m m n trk
l e d n n gftar[3] s a h i b i o l d u u n u d a

kaydediyor. Fakat

b i r ilhisi b u l u n m a d g i b i

Melmlerde de

niye ktphanesinde Hlet.

E.

m e v c u t deildir.

Sleyma-

kitaplar a r a s n d a 8 0 0 numaral b i r m e c

m u a d a yalnz b e g a z e l i ile b i r m e s n e v i s i m u h a r r e r d i r . [ 4 ] B u
nazaran

Olan

e y h i n , lisan

e'ar v e

cnklerde hi

ss-lis v e p r z s z ,

tebihleri

mahlas

zikretmemitir.

H e r h l d e eyhin

bir

arab akile yarin ezelden olmuam biyhu;

Ebet aylmazam andan gnl, gemez bu sevdadan!
Gel ey ak oduna yanm; gnl ayinesin pket;
Cemlin gstere canan ki ta kalbi mcelldan!
u dil kim tei aka yanup klli kl olmaya,
Ne bilsn zevkini akn, ne duysun hli eydadan ?
Gnl murg uar her dem o dildarn nevasndan,
Ann ak kanadile geer ar mualldan!

gazellere

yerinde

ve

l a t i f t i r . V e z i n v e k a f i y e y e h k i m d i r . iirlerinde v a h d e t c e z b e s i m e v c u t t u r .
Hi birinde

Gel ey sof bizi men'eyleme aku tevelldan;

Mahabbettir ezelde ksmet olan bize Mevldan!

o k iirleri

v a r d ; f a k a t maalesef b u l u n a m a d . M e c m u a d a k i iirleri k a y d e d i y o r u z :

Gnldr menzili canan, gnldr vasl Rahman,

Gnldr k sadk deil hali temennadan!
Firakn narna yandm, yeti ey Yusfi Msr ;
Hicab hicrn kaldr ki bu Ya'kub a'madan!
Senin hsnndrr ya Rab ki Yusufta eder cilve,
Senin akndrr ya Rab zuhur eden Zelihaden!

Ey gnl bir derde d kim anda derman gizlidir;

Gel eri bir katreye kim anda umman gizlidir.

Bu n ey dil temaa kl cemli vehi canan;

u kim grmez an bu gn yarn olur o a'madan!

Terkedp nam niam giy Melmet hrkasn,

Bu Melmet hrkasnda nice sultan gizlidir.

Kamu eya egeri kim haber verir cemalinden,

Veli insan olan ismin nian verir msemmadan.

Tut Haki bilmek dilersen ehli irad etein ;

Niceler bilmediler kim byle erkn gizlidir.

Dptr derbeder k talep eyler dilray,

Dilradr gnl ire haber ister dilradan!

[1] Evliya elebi seyahatnamesi.. Cilt; 1. Sa ; 456

[2] Mes'ele : Sabkan katloltuan Olan eyh dedikleri ahs zulmen katlolundu diyen
Zeyde ne lzm olur ? Elcevap :
Ann mezhebinde ise katlolunur.
Ebs suut
Millet. K. Fetvy Ebs sut. Sf; 268
Ebesuut iin baknz! akayk zeyli: At ; Sa ;183188. Osmanl melliferi; Cilt ; 1
Sa;225 - 2 2 7
[3] Sergzet. S f ; 27
[4] Bu mecmua iin Bibliyografyaya baknz !

Kani Ferhad ile irin, kani Vamk ile Azr ?

Kani Mecnuni sergerdan? haber ver bna Leyldan!
sensin ku ma'uk, sensin talib matlup,
Haber ver gel nedir ahm mrad olan bu gavgadan!

51

kinci devre melmler

Bahri vahdettir, zn, dil gevheri yekdnesi; [1]

em' imkndr ruhun, cnm ann pervanesi.
Nuri hsnn pertevine lem oldu cilvegh;
Zeyn oluptur ann le mesid meyhanesi..
Suretinde biz ki hakkn suretin grdk iyan,
Men' idemez bizi haktan zahidin efsanesi!
Ehli akn gzne yeksan grnr daima
Ma'bedi abid ile hem rahibin bthanesi..
Kevseri la'li lebin nu etmiyen Hzr ise ger
Ab hayvan ise dahi gelmez ann kanesi.
Srr ekber sahibidir srr meyhanem benim ;
Her taraftan cezbeder klar humhanesi ..
Varln derdine sof ; ister isen ger il,
Kati nfidir sana sakimizin peymanesi!
Sat hezaran canm olsa cmlesi sana feda;
Sen yetersin can bana ey canmn cananesi!

kinci devre Melmeri

Veli insan gerek kmil ki ola sana yine;
Deildir sureti insan, ola hem sireti hayvan!
Hakikat ehline vehin iyan ender iyan oldu ;
Cemlin emi mnkirden ne gam ettin ise pinhan!
u dil kim duymya akn, u gz kim grmiye vehin:
Biri seng biri a'm buna natkdrr kr'an ..
Tutuptur kyi gerdunu seraser nalei uak,
kuptur kulle erha fegan nalei niestan!
Senin derdindrr derman bu ak ehin belsna,
la etmez ana hergiz-tahih olsa eer Lokman !
enler cam akndan geerler kend varndan
Kim ierse bu erbetten ann ii olur sn ..

Kalbin Allah olduin suretin Rahmndr;

Kim Mkevvin ismin ey meh, haliki ekvndr.
Surete nispet mugayir grnr eya kamu,
Lkin ol ma'ni yznden cmlesi bir candr. .
Ayni Hak oldu vcudum, kama ey Hak sursti;
Hak ile Hak olagr, gel vehmi ko, eytndr..

Senin hsnndr ey dilber, bu ak ehlin eden hayran,

Senin Akn arabdr cierleri eden bryan!
Mezhirde kamu yzden cemlindir salan pertev ,
Olur k kamu eya, annn hsnne hayran.

N kld nki ruhum ol arab akn

Mest olup yitrd kendin, baki ol sultndr.
Kim ki ak ile vcudun bildi v buldu bu gn
Kend kendzn yitrmedi; ulu sultndr.
@

Senin ztndrr mescut , ana cmle eder secde,

Mescitte eer k, kilisda eer ruhban.
Senin ahndrr ancak bu lemde eden cilve ;
Gehi k, gehi ma'uk, gehi ayk, gehi sekran!
Ne surette zuhur etsen eni rif bilr eksiz,
Melik sureti olsun ye ger perri ve ger insan !
Veli insan gibi mazhar olimaz ztna hergiz
Ki an suretin zre halkettin edp ihsan .
[1] Nesimnin
Merhaba ey bahri ztn gevheri yekdnesi
em'i vahdettir cemlin kn fekn pervanesi.
mala'l gazeline naziredir.

Naklolur eyh Safden bu haber :

Oldu bir nice veli bir yere cem'
Yalnz em'ile bu cmle ricl
Birisi eyledi birine sul;
Kalbi m'min gibi em'a acaba
Pr olup evki ile cmle cihat,
Her gece cezbesinin nur feri
Kanden
eriti ana bu hlet,
Dinledi nki szn bildi iyan,
Sanma bu rz soran bilmez idi ;
Nereden geldn em'a ziya
em' synd, ziya oldu nihan,
Ahseni vehile ol kn savap,
Anladnm acaba ey gafil;

m ehrinde zamanile meer,

Yaktlar ortaya bir ruen sem'.
Vahdet kesreti gsterdi misl.
Dedi ey mridi erf ricl ;
Nereden geldi ola nur zya ?
Na bedid olur annla zulmat.
yandrr tee pervaneleri.
Nereden oldu bu nuraniyyet ?
Of dedi em'i ebistana heman!
mtihan olduunu bildi, dedi :
Diyeyin evkin ile imdi sana;
Nereye gittn eyle beyan !
Verdi remz ile suline cevap .
Ne demek oldu bu emri mkil ?

kinci devre Melmleri

Nereden nur ziya buldu vcut;
Hele bu rz biraz syliyeyin,
Yani kira sliki ferhunde hisl,
Stk
ile eylese ruen ameli
Doruluile bulur Hakka vsl,
Bu fen ile bulur can drut,
Var ise sende eer akl cemil,
Sliki, marifeti zt sft,

Nereden geldi bu yt hut ?

Binde birini beyan eyliyeyin :
Nari ak ile yanup em'misl
Berk urur kendye nuri ezel
Gayb olur aip erenler gibi ol.
Bu adem olur ana ayni vcut. .
Rah Mevlya yeter eni' delil..
Kurtarup gamdan eder ehli necat.

Eyle] ilmullah ile Hakka niyaz,

lm ile ta ki sana kef ola rz..

Srbn
/ hmedi

Srbn,

akayik

Ahmet

zeyline

v e Semeratl f u a t ,

Sergzet v e

Melmiyei attariyeye n a z a r a n P i r A l i y y i a k s a r a y h a l i f e s i d i r .

Sleyman-

K a n u n I r a k s e f e r i n e g i d e r k e n o r d u d a b a d e v e c i imi. A t ,

Pir Alinin

vefatn, B a y r m s i l s i l e s i n i k a y d e d e r k e n 9 3 4 o l a r a k
drt be sahife ilerisinde A h m e d i Srbnn

kaydettii hlde [ 1 ]

940 senesinde

giderken Pir Alinin hizmetinde kalarak dnya

Irak

seferine

a l k a l a r n d a n hals

oldu

u n u yazyor.
O l a n e y h brahim e f e n d i n i n D i l i D n s n d a v e k a s d e i m m i y e s i n d e
smaili M a ' u k h a l i f e s i o l a r a k gsterilmektedir. G a y b d e S o h b e t n m e v e
B a t n m e s i n d e b u n u t e ' y i t e d e r . brahim E f e n d i

ve Gayb, kendi

lerini yazarlarken tabiatile daha ziyade d i k k a t ve ihtimam

b e d i h i b u l u n d u u n d a n phesiz b u i k i n c i r i v a y e t d o r u d u r .

silsile

gsterecekleri
S r b n Ah

m e d i n T e k i r d a m u z a f a t n d a n " H a y r a b o l u , , l u o l d u u v*> smaili Ma'uknin Istanbuldan E d i r n e y e gitmesi v e b u havalide b i r ok mride m a l i k

olmas d a b u r i v a y e t i t e ' k i t e t m e k t e d i r . B a h u s u s y u k a r d a S l e y m a n n P i r
A l i i l e g r m e d i i n i d e sylemi v e b u b a p t a k i

n o k t a i nazarmz

izah

eylemitik.
e y h A h m e t , 9 5 2 t a r i h i n d e maskat r e ' s i n d e v e f a t

etmitir.

akayik

z e y l i n e n a z a r a n " c e z b e i a z m e i l e m e h u r , merebi t e v h i d i g u b a r zendak a ile mtekeddir,, i d i .

N a m n a yaplan

t e k k e n i n trbesinde m e t f u n d u r .

bulunan levhadaki tarihi, Tekirda

Sandukasna

Evkaf mdr Mustfa.

e d i p g n d e r m e k l u t f u n d a b u l u n d u . T a r i h udur:
Cenb Pr Ahmet kutbi devran velyet kim
Katr kudsn oldur Srbm rh peyms
Cenab hazreti Slihten alm galiba efeyzi
Ki zira Srbanlk hizmetinin oldur ms.
Gderken krbn slikn k'bei vasle
Konak yeri olurmu ol gruha ak sahrs
Kalurmu sliki gmrah olup hi tihi hayrette
O sahip trn himmetin bak varm hemts ?
Medihan oldu vasfnla "Halimin maksad oldur
Brakma yarini yolda budur senden temenns.
[1] Zeyli akayik: Atl. Cilt: 1. SA: 65-70

dayal

B. E. istinsah

57

kinci devre Melmleri

ikinci devre Melmleri

56

Dnyaya verme gnln kim Haktan alkor ;

drk erimez ana, acep krhnedir!

Ziyaret eyleyince rihleti slin hisab ettim:

Oldu ol ztn zehi tarihi ra'ns

Terkeyler ise canm "Ahmet,, acepmidir?

Kurb bista rada ol bir behnedir.

Tarihi de

fndan drlmtr.

ji>

J < V ^ j j , tarihi g i b i M s t a k i m z a d e t a r a
:

B u t a r i h , M i l l e t k t p h n e s i n d e P e r t e v P. k i t a p l a

r n d a n v e L a ' l i z a d e n i n srn h a v i ,
h a r r e r 6 3 3 numaral

mecmuada

Mstakim

zadenin

"Sergzetin Srban A h m e d e

hatnn haiyesinde m u k a y y e t t i r . B u n a n a z a r a n b l d a k i
bn

Ahmedin

hrmetkrlarndan

m e h e d i n d e k i tan k i t a b e s i

el yazsile

biri

gibi

tarafndan

mezkr

it

manzume,

smaili

terkibi

mu

S r b n A h m e d i n p e k e n d e r o l a r a k t a m a m i l e garam-ldin
c e k iirleri d e v a r d r :

Sr-

ebi zlfnde bize Hzr hatn rehber olup

emi la'ln gsterdi, ann zindesiyz..

Ma'uknin

tarihsile tev-

Greli gn yzn aklm dalup eem'olmaz,

Zerre zerre o mehin evki perkendesiyz..

g s t e r m e k t e d i r . K a y g u s u z , A h m e t v e A h m e e m a h l a s l a r i y l e iirleri vardr.

Yzmz srmee glende o serv yana

Pk edp kalbimizi su gibi cyendesiyz!

*
* *

em' ile ba kouben yanmada' pervane sfat

Dostum ak odunun biz dahi pervanesiyz..

S r b n A h m e d i n e d e b ahsiyeti:
S r b n A h m e t , b a y r m melmleri iinde
Haim

paa

>

Can dilden yine sen pdiehin bendesiyz;

Boynumuz klca beyim, kkln efkendesiyz...

iza

ih o l u n a r a k nazmedilmitir. A n c a k b u t e r k i p , b i r fazladr v e 9 5 3 s e n e s i n i

retlisidir. Uskdarda

denebile

yetien irlerin

ktphanesinde

en kud-

74 n u m a r a d a

Kaddimi eng edben takt yam el kiriin,

Ahmeda bezmi gamn biz dahi szendesiyz!

divan

vardr. D i v a n edebiyatnn k a s d e , g a z e l , mesnev, m u h a m m e s , m s e d d e s ,

t e r c i , mstezat

ekillerinde

bihakkin

b e y t ve rubaileri y o k . H e r hlde b u
iirler z a y i

olmutur.

iirlerini b a s i t

muvaffak

olmutur.

tarzlarda da

Yalnz

kt'a,

iir y a z m , f a k a t b u

vezinlerle yazd

gibi

M a m a f i ; her hlde tamamile ldn denebilecek olan b u gazelde de

b i r o k tasavvuf r e m i z l e r vardr.

mrekkep

ebi zlfnde bize Hzr hatm rehber olup

emei la'ln gsterdi ann zindesiyz.

v e z i n l e r i d e kullanmtr.
Lisan g a y e t s e l i s t i r .

Z a r u r imleleri p e k azdr.

l e r i n y a p t g i b i manasz

szlerle v e z i n

rinde,

vcut

akidesini,

fevkalde,

irne

vahdeti

b i r surette

d o l d u r m a a almaz. H e r i'-

felsefesini telkin
icra eder.

Z a m a n n d a k i ir

iirleri b e d i v e g a r m b i r eser hline g i r e r .

e d e n ir,

kadar k i bir

Derken Srbn

Greli gn yzn, aklm dalup cem' olmaz

ta'lm

Mesel u g a z e l i m d d e -

msra i l e z t a m a z h a r o l d u u n u ifde v e

mza b i r delil olacak mahiyettedir:

Ahi derunu ehli dilin kanedir;
Nakdi d kevni oynamaa ka nedir?

A h m e d i n , zlften m r a d , ztn tecelliyt v e n u

o l a n sfttr v e emei l a ' l d e n d e v a h d e t v e v u s l e t i k a s d e d i y o r .

b u telkini
ok

Zannediyorum k i mesel;

Zerre zerre o mehin evki perkendesiyz

msra i l e d e

b u kesret

leminin rif

nazarnda b i r

olduunu v e her zerrenin, her cz'n; o n u n

Ta'netme zhid bize kim, manii salh,

Nakl arab ahid eng aganedir...

mezhiri b u l u n d u u n u

Sinrrgi rhi aka ar ile krsi hem

Ez kaf ta bekaf cihan iynedir.

garam

v a h d e t mecmuas

zuhurundan ibaret olup onun

bildiriyor.

B u i k i g a z e l d e d i v a n edebiyatnn o k gzel e s e r l e r i n d e n , d e t a srf

gazellerdir:

Sof; riy v zerk ile tebihten sakn!

Akln var ise deme ol dm dnedii..

Cn, lebin hadsin ettike dil rivyet

ekker dolar dehmm, irindir ol hikyet..

ol kim d kevni satt v bir cr'a eyledi,

Meydn ak anndr, o merdi yegnedir...

Hm le ekse haner, sat pare klsa dilber

Ak deildir rif kim eylese ikyet!

58

kinci devre Melmleri

ikinci devre Melmiler!

t a l i m i ; f a k a t b e d i b i r t a r z d a yazlan u i k i g a z e l i n i d e k a y d e d i p efkrna

Dedim; yolunda cn, can vermek iptidadr,

Dedi; bu rh aka kimdir bulan nihyet?

nakli kelm

Zlfn ebinde kldm b hayatn istek;

Dil tenesine irgr em'i ruhun hidyeti

ynei insan bil sureti Rahmandr,

Bu yineye gel bak; gr anda o sultn!

Surette grnmez can ger derse mnafklar;

Sen cana nazar klsun grmek dileyen an!

Snbli ba irem, silsilei muyi dost;

Perdei beytl harem, silsilei muyi dost..

Mahbb temsm men'eyler imi mnkir;

Kr gzlerinin yoktur nuru, gremez an!

Gzde, gnlde grr; cismim iinde yrr;

Boynuma takt srr silsilei mu/i dost!
Ol bti simin zaken, husrevi rin dehen,
Menbai mekr fiten silsilei muyi dost!..

Sen nuri dilradan gz yumsa nola zahit ?

Huff gz grmez huridi dirahn!

Arz huldi berin, hal hat huri in,

ehperi hhul emin silsilei muyi dost..

Ben htemi la'linden bir zerre haber bulsam

Bir habbeye almazdm sat mlki Sleymn..

Kalar ger imi, anberi sr imi;

Leylei esr imi silsilei muyi dost!..

Esrar szn "Ahmet,, kefeyleme ndna ;

Hayvana mahal grme seremei hayvan!

Ol bti nuin revan "Ahmedi bir gn iyan

Dara eker mu kean silsilei muyi dost..

Grmeyen can yusfun ken'an bilmez kandedir !

z vcudu msrmn sultan bilmez kandedir!

S r b n A h m e d i n b t n iirlerinde d e r i n b i r v u k u f u ilm g z e a r p
D i v a n edebiyatnn

gazellerde

btn

olduu gibi o da

inceliklerine

vkf.. Mesel

Cehdedp tavr beerden kmyan tlip bu gn ;

Kaldn isyan ire ol nisyn bilmez kandedir!

yukardaki

ebi zlf, emei l ' l , em'i r u h , s n b l

Cism cann srrn fehmetmiyen vreler

Geri ktr veli canan bilmez kandedir !

k k l . . . il.. g i b i m a z m u n l a r g a y e t gzel b i r t a r z d a kullanmtr. B t n

bunlar,

edeceiz:
Ey talib olan k seyretmee cnn
Dkkatla temaa kl her grdn inn!

n pri akn "Ahmet,, candan gulm oldu;

Kefi keramet edp gsterdi ok velyet..

yor.

b i z e anlatyor k i , S r b n A h m e t , k e n d i n d e n e v v e l k i irleri t a m a

m i l e t e d k i k etmi lim b i r zattr.

mu ve onun Divan k e d i r i n d e k i

59

Mevln Celleddni rumyi bile

meyen vuslet arabn yar elinden dembedem

Benzer ol mhye kim umman bilmez kandedir!

oku

mehur;
Srr cam bilmeyip seyreyliyen sergeteler
Devreder devran ile devran bilmez kandedir!

matla'l E i m m e i
mrekkep:

isn aeri

methi

mutazammn

Mbtely ak olup cnnesini bilmeyen

Derd le dermandadir derman bilmez kandedir !

k a s i d e s i n e 18 b e y i t t e n

Can kulaile iit "Ahmet,,, Muhammed nutkudr:

Kendi nefsin bilmeyen Rahman bilmez kandedir!

Mazhar srr huda h selmn aleyk;

Kifi kul innema h selmn aleyk!

*
* *

b e y t i l e b a h y a n v e M e v l n g i b i E i m m e y i m e t h e d e n b i r nazre yazmtr.
Bu nazirenin

18 b e y i t olmas d a

ayani d i k k a t t i r .

Demek k i Srbn

S r b n A h m e t , o n i k i i m a m h a k k n d a f e v k a l d e b i r m a h a b b e t v e ihls

A h m e t , mevlev a n ' a n e s i n e t a m a m i l e vkf..

Bir zamanlar Srbnlk g i b i olduka mhim
der'uhde

edip bilhara

S r b n , A h m e t t e ilie t e m y l :

bir devlet

O l a n eyhe i n t i s a p e n d e

hizmetini de

irimizin

tamamile

izhar e t m e k t e d i r . Divannda Ali hakknda o n i k i b e y / t l i k b i r m e t h i y e s i

vardr.

kinci devre Melmiler!

kinci devre Melmiler!

60

Bu methiyeye
Alidir klli ey'in pdh
Alidir Mustafaya yar hemdem,
b e y t i l e balyor.

Alidir Cmle balarn klh

Alidir dillerin zahmna merhem !

u! by

wSU;^.l<

szleri d i k k a t i c a l i p t i r , G r l y o r k i S r b n A h m e t , o n i k i n c i i m a m o l a n

Bir de

v e o n b i r i n c i i m a m Hasanl Askernin

Ey iri hak ki ismi erilindrr Ali

Evrat edindi ismini her m'min veli

61

olu

bulunan Mehdiyi,

m u n t a z a r , , o l a r a k k a b u l e d i y o r . H a l b u k i b u , a n n b i r vasf

Kevser arab sakisidir himmetin eli;

Selmna verdi anduu dem destei gli

b i r irdr. Sar A b d u l l a h t a o n i k i i m a m t a s d i k e d i y o r . F a k a t M e h d i n i n
"mamiyye V

U l

,,

akdesince

muntazar

olduunu

kabul

k e n d i s i n i k a b u l e t m e z g i b i gsteriyor [ 1 ] . S r b n A h m e t
bendinde;
d i y e balyan b i r m s e d d e s i v a r k i b u n d a o n i k i i m m m e t h e d i y o r .

Bu

n a z m d a n iilerin N d i A l i s i n d e n [ 1 ] i k t i b a s o l d u u g i b i A l i n i n S e l m a n a
snbl

ve gl destesini vermesi de [ 2 ] ia

mehur v e maruf b i r m e n k a b e ^ i r .
n vakteriti n gibi bir gn iyan olur,
inkr eden tavife leykin ziyan olur,

v e Bektaler i n d i n d e p e k

M e h d i hakkndaki bendinde ;
Kalmaz vcudu zerrece kfrn nihn olur.
Ya'ni mm Mehdii sahip zaman olur..

[ 1 ] Peygamber, Uhut gazvesinde yaralanp

Aliyi armasn ihtar etmi. Demi ki

eshap daldr

vakit

"Mehdi-

mmeyyizi,

Cebrl gelerek

diyerek

etmiyor,

yahut

ise b i r t e r c i i

;
Oldu imam mehdii sahip alem
Salar Velleyl, yz vedduha ;

Dilde komaz zerrece zikri zulem.

Kalarnn suresi nun velkalem..

Kamet ile zlf dehann grp

Varlna kim ki mukir olmad

Tfl dilin dersi oluptur elem !

Olsun ann menzili h adem!

Zemzemesi Ahmed in ey nuri hak

Zikrin eder am seher dembedem

on ikinci imam

"Mehdi,, nin

i m a m i y e akdeine m u v a f a k a t e y l i y o r .

hayatta

bulunduunu

tasdik ve

hatta Mehdinin serdapta

kaybol

masna
Varlna k i m k i mukr olmad,
O l s u n a n n m e n z i l i ah a d e m !
Peygamber de bu cmlelerle Aliyi arm. Ali, yetiip kffr mnhezim eylemi..
Nd Ali, i ve Beklalerde mehur bir duadr ve bunu bir ok ilvelerle okurlar. Snnlere nazaran Nd Ali, bir iirden ibarettir ve bazlarna gre Di'bili Huza uflji- J-cs
nin kelmdr. Byle olmakla beraber Mevln bile
Jo jC*

il/U Ji

B e y t i n d e " h k e l i m e s i l e t e l m i h e d e r e k Varlk v e a d e m k e l i m e l e r i l e
b i r de san'at yapyor:

Hulsa Srbn A h m e t , on ikinci imm

edilebilir.

n k , mamiyeye nazaran k u t u p l u k , ancak i m a m a mahsustur.

mamdan baka kimse b u makama tesahup edemez.

Nibi imm

[2] i ve Bekta ananesine nazaran Ali bir gn hurma yerken ekirdeklerini Selmna
atyormu. Selman "Benim sinnime nisbeten sen daha ocuksun. Benim ibi yal bir adama
u muamelen yakurm?,, demi. Ali, "Ey Selman; senmi ocuksun, benmi? sen henz Mecus iken hak dini aramaa karar vermi ve bu uurda yola dmtr. O vakit gentin.
Yolda uyuyup ihtilm oldun. Uyandn zaman yol stndeki nehre ykanmaa girdin. Bir
arslan gelip elbisenin stne oturdu. Cenab haktan istigase ettin. Yz nikapl bir yiit
gelip seni kurtard; Arslan kodu. Sen de ona dere kenarndan topladn bir deste snbl hediye ettin. O snbl destesini grsen tanrmsm?,, demi. Selman "tanrm,, deyince
Ali, yeninden iek destesini karp Selmana vermi. Selman, Alinin bykln anlayp
syledii sze nadim lm.
'
Bu menkabe, Agribozlu yemininin Faziletname sinde de vardr [Sa: 148 -149].

Kmmelin, nihayet

olabilirler.

Sofiyenin
diyor. Nd Ali hakknda jU-lj-bi. a [sa : .127] ve Rfat B. in JuUUjij j-lsilsi^ J>
ine mracaat! [sa : 195 - 2 0 6 ] . Nd Aliyi Gayb'nin olu Hseyin Gayb erhetmitir.

"Mehdi-

m u n t a z a r , , o l a r a k k a b u l e d i y o r . F a k a t b u a k i d e , k u t u p telkkisile g t e l i f

b i r ksm M e h d i y i J i d v e t i M u h a m m e d i y e

olarak

[ 1 ] an Abdullah Cevhere sinde, Semeratlfuad nda, Telhisnnesayih inde

umumiyetle 1 2 imamn tercemei hllerini yazar ve Mehd nin gaybetini syler. Yalnz
Sultan Ahmet iin yazlan Telhisnnesayih inde tasrihen Mehd hakknda Sliki
mesliki fen ve triki bigne v in olup lkin ne keyfiyet ile medhui erabi meykedeihafa ve aftab cemali bi hemts ne haysiyet ile rpi sehbi ihtifa olduu n ma'lmi dn
vj nabina ve hakikati maceralar hayret efzayi fhumi ukal olmala taifei immiye Htem ve
Mehdi ye Muntazar ye Sahibzzaman ile mlkka klup
-- .
amma eshabi kef vicdan, zebani ikanla ref i perdei ekk gman edp bu vehile
tahkiku beyan etmilerdir ki Mehdi hrzaman li Muhammedden olup vakti geldikte
sulb! pederden rahmi madere gzer ve dnyaya sefer
diyor.
ar Abdullahn Ankay mugrb erhihde de bu hususta tafsilt vardr. Cerherede
Mehdinin aybe|ini tasrih ettii, hlde vefatn sylememektedir..
,

ikinci devre Melmleri

ikinci devre Melmleri

62

b a k i v e d a i m ; f a k a t h e r z a m a n d i e r b i r m a z h a r d a n zhir o l a r a k k a b u l [ 1 ] ;

Divannda

zikrettiklerimle

beraber

63

yedi tane " Dvazde i m a m [ 1 ]

h a t t a " A k l i k l l n v e i l h m r a b b a n i n i n fenyi t m i l e z u h u r u d u r , , d e y e r e k
t e ' v i l d e etmilerdir.[2] F a k a t S r b n

<

Ahmet

Varlna kim ki mukr olmad,

Olsun ann menzili h adem.
beytile Hasanl Askernin olu

Mehdyi,

^!IL.-I cr. e- fWl

Cr. t-^

-^t\r.

ir.^Cr.j

dediini naklediyor. Filhakika Fthtn 366 nci bab Mehdye aittir. Fakat bu bapta
lc &l j "Ulo JJ dan sonraki ecere yoktur. Yazma ve basma nshalarn hi birinde
olmad gibi Ktip elebinin kefz zununda ( Cilt: 2. Sa : 176 ) Konyada bulunduunu
haber yerdii eyhin el yazsile muharrer nshada da ki bu nsha istanbul Evkaf mzesinedir bu ibare aynen udur:
t j hyr o^jVI OiU-l M) jr Jt
*JLH.
rf- Vi W-Jij' J - fj " V J * J tk-i u ^ u j
ilJ_j-0 =J> i J i l I t_ >l!i lj_jt
* JilJ_, j ^1
J'ly_ .!> olj > ^ j ule jil
L^'^ . tV krJU"i>>. >. ji-lJl>- ji J
-li
r^b
is

a'ran g i b i

Mehdi

muntazar

olarak kabul ediyor. [3]

Menev :
f

Ui! j . * } J ^jbljiljsf

Mevln Celleddni rum

3 S\ Lail ^ V l rjJ 3
s

J l J i J^*

SJ f i ^
-> [2]
: jijSI SU.U jji'y.' - 1 Jl

e.jAjilfr'U .jr OAJUM Ulj

Yalnz bldaki ecerenin a'ran tarafndan tasni' ve ilve edimi olmas ok bait bir
ihtimldir. a'ran her hlde yazd ibareyi bir nshada grmtr. Esasen, eyhi ekber,
mezkr bapta Sfyannin hurucunu, askerinin Mekke ile Medine arasnda yere batacan,
hulsa btn Mehd ve zuhurundaki hlt Immiye akidelerine harfiyen muvafk olarak
izah eyliyor. Fthtn 24 nc babnda da Mehdinin domu bulunduunu ve hatta gr
tn
ja V J ' j i *! cS-H'.}. j*"- (*- A / c- Jjii j-3l A ^ -rf^I ^ A ^ l

VI A;i. VS *u II sS-l .V.'.l c^lj J * cUlj C^jl -tilj J L-'UjjAj A J 'V_.-J "J'^C M-JI-ulc
yiii
V-*i' Jj"' ' fM-lt-ulc ^ - A . ' ' O l
y j VI ji-j ulc<il- A# A.J t-V 'l T *Jl g-lj _,a>j
(Cilt: 1 Sa: 2 4 6 )
.L"J'>f* J l
A
1

. . ^ U s l ijj: ^bUiU
^V
j-Lll..?- j* -'Is *>Ul _,slS' o^jV^ "V; d .f. V J
Devrei ariye : Msri Niyz
Mamafi Niyaz, Devrei ariyesinde Mehd yi enfse tatbik etmekle fktaki vcut ve
zuhurunu inkr etmiyor, Niyazye gre de Mehdi muntazar hayattadr. Binaenaleyh Ha
sanl Askernin oludur. Bu hususta divannda
UjCl^v ^ L ^ C y j J\

jUdU

elikti. A?

LUaM

U 6 J IA2t s f

EjLeJI iff-J^*-

VI " ^ . J
u

szlerile bildiriyor. Zaman, asr ve deyir manasna da geldiinden (Kamus) her hlde
Muhddin, a'rannin dedii gibi Muhammed ibnil Hasanl Askeryi mev'ut ve muntazar
Mehd olarak kabul etmektedir.
Muh_mmed ibni Abdrrasul isminde birisi tarafndan 1076 da Medinede yazlan
a iUUIIJslj\ LiVI isimli eserde a'rannin eserlerine daha kendisinin hali hayatnda bir
takm ilveler yapld syleniyorsa da bu iddia a'rannin Snnlikle telifi pek olan
beyanatn rtmek iin serdedilen pek vhi bir iddiadr. nk a'ran, Elyevakt ten
baka Elcevhiri veddrer J J A J ^Iji- de de Mehdden bhsederken Ukli. Ja) :>-l jiy
Jj<! c jj *''- *jyP
fJLJI-UB SA^ll diyerek ayni akideyi te'yiden tekrar edi
yor. Kitabl letaifi vel minen j.\3 . J S I U U J U . ' de de birisinin kendi hakkndaki ryasn
anlatrken on iki imm srasile zikrdiyor ye Hasanl Askerden sonra
1

L=eli. JiiJI plaJI liu- j

kji.

Ij^Z.*

Sljo ->;

>- j
-ule j
ul* U A &
J

. . .

szlerile Mehdi kime arz tazimat ediyor. Niyaznin divannda dier mahallerde de Mehdye iaretler vardr. (Tafsilt iin Seyyid Muhammed Nurun Niyaz erhine mracaat!)
[3] a'ran, Elyakit velcevahir
^i-b i J I _.JI inin 65 nci babnda Mehdinin Muham
med ibnil Hasanl''Asker SjC.!! j-J-l O
olduunu, Hicretin 255 nci senesi, a'banm
on beinci gecesi doduunu ve hl bk ve ber hayat bulunduunu jiCil^.- aVjl ,y y j
f5U.uJe fl?'*Cr. - H j ^ S 'l'i' 31 ^j <ylj
-w- 1J-aJl'ilJ ^ l U k i e
ibaresile tavzih ve hatta Msrda metfun olan eyh Hasan rakinin Mehdye Mlki oldu
unu ihbar ve eyhi Aliyyl havvasln da bu sze muvafakat eylediini tasrih veFthtn 366 nci babnda eyhi ekberin Mehdyi anlatrken
fUVl > (ijOJI^^- JJIJ j v^^i.' ti". i ir. CJ-^-UA- LLc Jl^j Jslj ji) ^ 4i\Jy*j Jic j . ykj
t>. J V ^ f ^ >. 5>UI/. UVi Cr. j ^ l i ^ . U*l y>)\
L.Vl Cr. ^*
f^ir.
1

ft

u?-l

JUJ Jlt^ij UjSi3 ^slill lA^S. A ? f

1

[ Sa : 445 46 ] demektedir.
istanbul Darlfnunu mderrislerinden M. erefeddin B. E . den aldim ve bilhara
skdar ktphnesindeki bir mecmuada grdm eyhi kebir Sadreddni konevnin
vasiyyetnmesindeki u -AjJs ISAJS.1A fUVI ilj^l^'
A-l 3>* L>MS" jlfi'Vj IA> ajA
IA49
jV jjll '
<' i-tJ j^L. ibaresi de dikkati cliptir. Her hlde Sadreddin de babas
ibi Mehdyi hayatta olmak zere kabul ediyor ve eshabndan bazlarnn ona mlki ola
bilecekleri ihtimaline binen kendisine selm gnderiyor. Hatta bu selm gndermekte
bence Mehd ile grtne dir gizlibir ijaret te var. Hulsa Sofilerin bir ou on ikinci
imm "Mehdi kim,, ve Muntazar olarak kabul etmilerdir.
[ Muhammed ibni Abdr rasul ibni Abds seyyidil Alev hakknda malmat iin ba
knz! Osmanl mllifleri.. Cilt: 2. Sa .: 26 27 ] .

kinci devre melmleri

64

v a r . . B u n a m u k a b i l H u l e f a y i raidin

hakknda

ikinci devre Melmleri

ayrca b i r m e t h i y e

Yalnz yukardaki T e r c i i b e n d i n mkerrer olan

yok..

beytinde

Alye

idiyetini d e

syli-

Essen S r b n A h m e t g i b i b t n m k e v v e n t z u h u r u ilh b i l e n v e

ki cihann gnei Mustafa

Hemdemidir ar yar ba safa.
sz v a r . B i r Dvazde imamnda

diyerek p e y g a m b e r i n mahabbetinin hassatan

yor.

65

da

b u v a h d e t ne'esine b i h a k k i n s h i p o l a n b i r k i m s e

deil

kimseye

b i r i d e i l ;

teberra

edemez.

u hlde

irimiz,

immet hususunda a a k i d e s i n i benimsemi,

tam
ilie

hulefaya,

hi
fakat

meyyl byk

bir

sofidir.

Ebu bekr mer, Osmandr ey can;

eriat taht zre oldular han.
b e y t i l e hulefyi selseyi z i k r e d i y o r . D i e r b i r D v a z d e i m a m d a d a

K e n d i hakkndaki efkr:
Birin Ebu bekir bil, ikincisi merdir;
nc yar Osman, drdnc Mrtezadr.
beyti mevcuttur.
gsterilen ihls

Fakat
ve

koca

K e n d i s i n i z a m a n n d a irada

divandaki b u beyit,

A l i ve eimmeye
hemen hemen

Alemi gaypten nian menem ;

Mazhar kudretem, vut benim.
Gl ile gl benem, glbyem ;
Bi zeban sylenen sz bilrem ;
Zindei cavidan ruhi beka,
Mrgi ankaya khi kaf oldum;

hakknda:

lm amelde l, maksudi her mevl

Ya'ni mam Ca'fer kim sadk safadr.
d i y e r e k a h a k k n d a kullanlan " m e v l , , s z n kullanyor. A y n m a n

Ahmet, Alinin

vasiyyr

rasul,

olduunu

i m m k e m l i ihls i l e t a s d i k e t m e k t e d i r . F a k a t hulefyi
ras y o k , onlar d a

rasulullaha

mahrem

ankarav y e gnderdii b i r m e k t u p t a

mahrem
rdii

bir

malm

nitekim a r y a r i gzin, hazreti

dt gibi..
mektupta

"velhasl

O l mahabbetullahtr.
Hteml

Buna

raslullah

V*

Cmle ecsam iinde can menem .

Mahzenem, maden ile kn menem .
Blbl nle v fegon menem .
Ntkam, nutk ile zeban menem .
emei bi zindegn menem .
L mekn gencine mekn menm .

Zt pkem veli sfatyem.

r unsurla e cihtyem.
Nuri dim benem, sebtyem..
Zindeyem, sanmanuz memtyem.
Kadre eritim betyem..
Zkirem, zikr ile saltyem.
Bende; gel gr ki kintyem..

Dri deryayi bi giran menem ;

Denizem ; katrede nihan menem !

hakka
e

bentlerile ve k e m a l i itmi'nan ve iman ile b i l d i r i y o r .

e e s h b g z n a r a s n d a
Srbn A h m e t halk iri:

ek ketren m u t l a k kfirdir, yalancnn

e n b i y i l e ser emei

hadisten f e h m o l s u n :

ola k i b u tarik

Bir terkibi

sizin ile b i z i m aramzda olan m a h a b b e t ,

yz k a r a olsun i k i c i h a n d a ; h e m karadr.
sonra

Husameddini

d i y o r . M a m a f i h m r d m n d a n bazsna g n d e

ol m a h a b b e t t i r k i h a z r e t i rasulullh ^
idi.

ve on i k i

" o l u m m e v l n a H u s m l mker-

r e m kbeline b a d e s s l m b i l ' i z z i v e l ' i k r a m

kapu dptr;

Oldum dem, sft ztyem

Nuri mphem benem, vuda gelp
Ruhi bi reng gevheri oldum ;
Dimddehr, mri bi payan
idi ekberdrr gnm, her gn
Zhd tt kalmad eyhim
Akli kl, nefsi kll ari mecd

selseye t e b e r -

b i l i y o r . Halfesi

davet ediyor.

hakikati

Dri deryayi bi giran menem ;

Denizem, katrede nihan menem !

da:

Altnda esbi nusret, nnce peyki frsat

Mehdyi bil hakikat, ek etme pivadr.
beytini gryoruz.
Hulsa Srbn

v e h e r ey'in

bendinde b u akidesini

b u n l a r d a b u l u n s u n d i y e sylemi g i b i g e l i y o r . Mesel y u k a r d a b i r b e y

zumede mehd hakknda

biliyor

k e n d i s i n d e o l d u u n u syleyip lemi, b a t m a

m a h a b b e t t e n o k a d a r hl k i insana

t i n i zikrettiimiz D v a z d e i m a m d a i m a m c a ' f c r i S d k

memur

Bu mahabbetin

evliy n i c e

Srbn A h m e t ,

husulnden

yl b i r l i k e t t i l e r . B u

d i v a n e d e b i y a t n d a stat

b i r ir o l m a k l a

beraber

ayn z a m a n d a h e c e v e z n i n i d e o k g z e l , o k s a m i m b i r t a r z d a k u l l a n
m v e b u vezinle sofiye akaidinin
bir

h a l k iridir.

Mesel;

e n i n c e nikatn erh v e i f a d e etmi

u n e f e s i n d e n e k a d a r

metnet

v e selset

vardr:
Melmiler 5

kinci devre mlnleri

kinci devre Melmleri

66

Hak yoluna giden glsn ;

Hak keremi vardr bunda,

Yolumuz vuslet yoludur.

Bu yol hidayet yoludur.

takti'li

Bu yolu hot buldu bulan;

Srat mstakim olan

Bulmayandr mahrum kalan

Bu yol hidayet yoludur.

mizle

Bu yoldur Hzr geldii,

Hzr b hayvan bulduu

Gelben beyan kld

Bu yol hidyet yoludur.

Bu yoldur Ahmede gelen,

Gereklerden bak kalan

Cmle yoldan muhtar olan ,

Bu yol, ol devlet yoludur.

Budur Kaygusuz dedii,

Muhammed miras koduu

Alemin kaydn yedii,

Bu yol, ol rahmet yoludur..

lmi l e d n d e n i l e n m a a r i f i ilhiyenin satr k i t a b e t

d e n yksek olduunu

ve kalpten

8 h e c e l i yazmtr.

takti'li

ve

b e r a b e r mill v e z i n l e

11

Yalnz b i r

hecelidir.

tanesi 7 b i r

Divannda kaydettikleri

yazlm 18 m a n z u m e s i v a r .

Bu manzu

m e l e r ; t a s a n n u ' d a n ri, g a y e t s a m i m v e m e t i n d i r .

Srbn A h m e d i n

mektuplar:

S r b n A h m e d i n n e s r i d e tekellft m n i y n e d e n z d e ,
ksa,

kelimeleri

zdenin

v e talim taallm-

kalbe bir mevhibe

o l m a k zere

tanesi de 6 + 5

67

v e b i r inkiaftan

i b a r e t b u l u n d u u n u d a u ilhisile a n l a t m a k t a d r :

hlis t r k e ,

Melmiyei

manas

attriyesinde

vzh

ve samimdir.

iki mektubunun

cmleleri
Mstakim

sureti var.

Halifesi

A n k a r a l H u s m e d d i n e y a z d m e k t u p t a n naklettiimiz u satrlar

fikri

mizi teyit e d e r : Ben,

Aka

riy

k a t a n kfirdir.

salusluk b i l m e z e m ;

A z i z i m , yle

a k a riy k a t m a z a m .

buyurmutur:

lokmas

gursamza

d e n yaradlm y a b a n d a k a l m a y a ; g n l y a r a d a n u l u l u u n a erie d e y u
buyurdular.

Biz d a h i deriz.

Hak kerem edicek kula

Vasf beyandan ileru

Her demde bir ilm okunur.

Kula bir ilim okunur.

knz

Ne harf vardr, ne yaz var,

Ne bir anlanur sz var ;

Ne okunur elfaz var;

Kula bir ilim okunur.

erip m b a r e k y z n z d e n k e r e m y u r d u n u m j d e v e r d i l e r .

Ne Hzr var, ne hazr var,

Ne okunur, ne okur var,

Hemen ortada kadir var.

Kula bir ilim okunur.

hli verilptr d e n i l d i . B i l i r m i s i k i o u l

Gerekten belli sznde;

Gerek evliya yznde

Mana okunur znde

Kula bir ilim okunur.

h i m m e t i evliy i z n i m i z b u d u r k i t e n h n z d a o k l u k oturmayasz

Hak kula edicek yar

Ahmet ierden ieri

Her dem gsterir didari;

Kula bir. ilim okunur..

r i f e t syleyu syleyu h l hsl o l u r . Z i r a h a k i k a t t a sizlere a t a d t k ; siz

Sofiyeye

gre

A l l a h m tasarruft inn

kmilden

oktur.

Habibullahn

A m m a sabkta

Sizlerin d e b u m a h a b b e t i n i z zerinde h a k

efaati

nice o y u n dptr.

v e nbvveti

v e evliyann

A l l a h m inyeti

yce h i m m e t i

M e v l n ; yle b i l e s i z ; e r e n l e r m a b e y n i n d e size m o l l a

ve

niceler

Hudavendgr

b u h l s i z l e r d e hsl o l a ; siz d a h i

z e v k v e evk hsl e d s i z . F e y z i r a b b a n , n u r i M u h a m m e d hsl o l a . Y c e

ve kaba

derviler i l e s o h b e t e d e s i z . Z i r a t a r i k b y l e d i r k i b i r b i r n i z y z n d e n m a
l e r d a h i h a k i k a t t a o u l d t n z ; **} ^
zahir olur.

Bu

f e l s e f e y i d e S r b n A h m e d i n u ilhisinde g r m e k t e y i z :
Evliyaya eri bakma ;
Mlke hkm veren oldur

Kevn mekn elindedir

ki cihan elindedir..

Sen an yle sanursun,

Evliyann srr vardr,

Sencileyin bir demdir ;

Gizli, iyan elindedir.

Hak an bunda gnderdi

Kime diler iman verir,

Kullarn irat iin

Kahr ihsan elindedir.

Hak, ztile, sftile

Varl Hak varldr,

Tecelli eyledi ana ;

Emri sbhan elindedir.

Kaygusuz Abdal bu srr

Btn lemlerin hkm

Okudum, anladm, bildim:

Kmil inn elindedir..

Srbn A h m e t , hece veznile yazd manzumelerinin h e p s i n i

; ata d a i m a yerine

diin istemezmi? E r d e b u h u l y o k , buhulde er y o k . Meer

Allah,

mam ola... V a y ana k i m A l l a h i azman onarmya!

Hulsa Srbn A h m e t , gerek zamanndaki

oul kalonar-

n f z u v e ismli

Ma'u-

k n i n k a t l i n d e n s o n r a m e l m l i i yle n a z i k b i r d e v i r d e b t n a'aasiyle
i d a m e e t t i r m e s i v e g e r e k d i v a n v e h a l k e d e b i y a t n d a k i d e t a stat d e n e
bilecek mevkii

noktai

nazarandan

hi te ihml

edilecek

bir

ahsiyet

deildir.

rbn A h m e d i n

4+4

mehur

dervileri

Vizeli
Aleddin
efendi.
Evvelce d e b b a iken t e r k i san'atla dahili
t a r i k a t o l a n eyh G a z a n f e r e f e n d i n i n m r i d i d i r . 9 7 0 t e v e f a t etmitir.
K a b r i vizededir.

kinci devre Melmiler!

60

kinci devre Melmileri

68
Gazanfar

efendi.

A t y e g r e G a z a n f e r e f e d i c e z b e d r b i r eyhti.

M e l m i y e i attriyede m m i l i i m u k a y y e t t i r . A h v l v e gftr ayi'

Vizeden

Istanbula

getirilmi v e

sut

Efendiden de

sut

Efendinin

ve haram

istifsr

cevab

hakknda

lzmdr.

Fakat

tefti

edilmiti.

aynen

isnat

sabit

hli

edilip

Atnin

muharrerdir.

edilen

olmadka

szler

eyhlislm

sabit

tevakkuf

olup
Ebs-

akayik z e y l i n d e EbusHulsatan

B u hikyeye nazaran
dendir.

miye

slkne muvafksa

mugayirse
eriatin

zendaka

zbdesidir.

deniliyor.

olup

sabit olur.

olan

E e r b u d o r u ise

kl k a l ile katline
tilmi,

v e ilhd
Mamafi

isl-

olan eyh ve H a m z a Bey t a r i k i n d e d i r diye aleyhine d e d i k o d u

m i v e K a s m P a a d a k i zviyesine defnedilmitir.
Y e r i n e o l u brahim
feri

san ( 1 1 1 2 )

ve

Emir

salarn

Fakat

mensuptur

ondan sonra da
bulunan M .

t o r n n u Gazan-

Sreyya

Bey,

n a m ile mehur

defnedil-

olan ve o zamann

Seyyit Osman

Haim,

Ga

z a n f e r e f e n d i y e mntesiptir.

ayn

Osman
Efen

d i i s m i n d e i k i z a t d a h a k a y d e d i y o r s a d a t e r c e m e i hlleri m a s t u r d e i l d i r .

her ne de olsa b u

tenbih ve ihtar edilmelidir,, [ 1 ]

uzatan

S o n eyh

E f e n d i d e n m n t e s i p o l a n l a r arasnda P a m a k A l i d e d e v e H a m d

hayr y o k t u r .

Sal

Efendi (1099),

gemitir.

ve hakikat,

tarikatna

Sar A b d u l l a h ; S e y y i t O s m a n E f e n d i v e Bl e f e n d i y e o c u k l u u m d a
m l k i o l m u t u m . E m i r E f e n d i " v a s a t l k a m e , sabhulvecih, m e l i h u l k i y a f e
bir

azizi

zlkerme

ve

Bl

Efendi

blkad

ve

kendmgn

bir piri

rehnmun idiler,, d i y o r . [ 2 ]
Hasim

tebaan

bala

mlzemet

Essen t a r i k a t

fari olmas v e n e f s i n i slaha m e g u l

efendi

zadeye (981)

z a m a n d a b e k t t a r i k i n e d e mntesiptir. M s t a k i m z a d e m e r h u m ,

k e n d i s i n e irat d a v a s n d a n

Bl

Nureddin

F a k a t er'a

Yalnz m a d e m k i b u r a y a kadar getir

seyyitlerine

Efendi

etmediinden

t a r i k i n i i h t i y a r e d e r e k ban kurtarabilmitir [ 1 ] . 1 0 0 3 t a r i h i n d e v e f a t e t

G a z a n f e r e f e n d i 9 7 4 t e V i z e d e v e f a t e d i p eyhinin y a n n a
Acem

Gezanfer

zmr

katli

zamanda

diyor.

mitir.

srrn

bile icab eder.

eyh silsilei

tehvin maieti l z u m u

vahdet

cidden
Ayni

hkmedilemez.

reberlikle

dorudan doruya

olup

m v e ancak H a l v e t i meyihinden

eriata m u t a b k v e meayihi

hakknda riayet

intisab

ta cezbedr

hall

h a k k n d a si z a n d a b u l u n a n eyhlerden v e h s n z a n d a b u l u n a n u l e m a
d a n sorulmas d a m n a s i p t i r . M a a r i f i ,

B u zat

Tebih g z m e zlfekar s u e r t i n d e

" zekt,

olursa

icab eder.

gsterip "ite b u d a zlfekar!,, d e d i .

grnd. Bhu oldum...

Sreyya B.
ler m a a l e s e f

Osman

E.

"Haim,,

1329 d a divanesini
tamamile

mahlasile

iir d e

neretmise d e

Him Osmaa ait

sylemitir.

divanede

deildir.

eyh

m e v c u t iir

skdarl

Celvet

H i m B a b a n n iirleri kart g i b i h e r naslsa S r b n A h m e d i n iirlerid e m a k t a ' l a r n d a k i " k a y g u s u z , A h m e t , , mahlaslar H i m i y e i n k l p e d e r e k

b u defterceize girmitir.

Mesel, Melmiyei attriyede, Sergzette v e

o k e s k i c n k l e r d e , P e r t e v P a a k t p h a n e s i n d e k i slifl a r z m e c m u a d a
S r b n A h m e d i n o l a r a k g r l e n ve m u m a i l e y h i n d i v a n n d a d a b u l u n a n ;
Haim

Seyyit

Osman

s t a n b u l d a n V i z e y e g i d i p evvel A l e d d i n
A l e d d i n i n vefatndan s o n r a
Istanbula

avdet ve Kasm

G a z a n f e r E f e n d i d e n t e k m i l i slk e y l i y e r e k
Raaya

Merd isen meydan akta cn hem cnn gr ?

;Ak isen ak iinde ara bul; sultan gr!..

E f e n d i y e i n t i s a p etmi v e

b i r zviye

yapp

irada

matla'l g a z e l i n s o n h e y t i

mbaeret

"Kaygusuz,, i.,is_,2.ii\ n buyordu ol rasul;

Fakr ile fahr edben gel; kfr ko, mn gr!

etmiti.
Kendisi
zade

" L e m e z t H u v $ > ^

merhumun

risalesinde

mastur

de

ve

olduu

oradan
zere

naklen

Mstakim

[ 2 ] intisabn

byle

eklinden
Him,

anlatrm:
Bir gece r'yada hazreti A l i y i
zlfekar v a r d .

grdm.

Altnda

dldl

Bana " o l u m ; eer s o h b e t i m i z i istersen V i z e y e

ve elinde
gel bizi

ekline g i r e r e k d i v a n e y e ithl edilmitir.

Evliyya eri bakma;
1

orada
geldim.

bulursun,, dedi.

Vizeye

giderken

y o l d a Gazenfer Efendiye rast

B a n a selm v e r i b d e d i k i ; " A l i b e n i m ; b u a t t a d l d l b e d e l i

d i r . , , B e n i m a k l m d a n " y a zlfekar n e r e d ? , , d i y e geince h e m e n tebihini

[ 1 ] akayk zeyli. Sa : 8 7
[2] Lemezat Hlv.. Melmiyei attriye. Sa : 48-51

Keza Srbn

Ahmedin

Kevn mekn elindedir.

matla'l ilhsi d e a y n i k i b e t e uramtr.

S r b n A h m e d i n o l a r a k by-

[1] Nureddin zade iin baknz. At. Sa: 212-214. Osmanl mellifleri; Cilt: 1. Sa: 171
[2] Cevhertl bidye fi drretinnihye. varak: 134

70

kinci devre Melmleri

le t e s b i t ettiim

b i r k a mehur

divaneye i t i m a t edilemez.
l B.E lerin Trk

nefes d a h a v a r .

Hfz T e v f i k ,

Binaenaleyh,

mezkr

H a m a m z a d e hsan v e H a s a n

Edebiyat nmunelerinde de

[ 1 ] Srbn A h m e d e ait

olan mehur.
Kak yoluna giden gelsn

ANKARLI

Yolumuz vuslet yoludur.

HUSAMEDDN

lhisi b e k t k a y g u s u z u n [ 2 ] o l a r a k kaydedilmitir.
H i m O s m a n n n e s k i b i r c n k t e g r d m b i r i'rini y a z y o r u m :

Melmlere n a z a r a n
sameddni

A h m e d i Srbnn

A n k a r a v gemitir.

Bu da

irat

mevkiine

Halfesi H u -

cezbedr b i r zat olmakla aley

Cmle evliya serveri

lerinde din serveri

Prim Gazanfer sultandr.

Prim Gazanfer sultandr.

Arullah seyran klan

Hakka cann kurban klan,

Meydannda cevln uran,

Prim Gazanfer sultandr.

l e r i n d e n K u t l u h a n d a b i r c a m i yaptrm

ler, yediler nnde

Muhammed methi dilinde

Ba can vermi yolunda.

Prim Gazanfer sultandr.

cuma namazlarndan sonra zikir

Him der ey tliban;

Derdinize derman olan

Gece gndz eylen fegan !

Pirim Gazanfer sultandr..

ahvli tefti e d i l m e k zere A n k a r a k a l e s i n e h a p s e d i l m i v e 9 6 4 s e n e s i n d e

hine birok

d e d i k o d u l a r olmutu.

Maskat re'si b u l u n a n A n k a r a k y
ve h a t t a l'l z a d e y e n a z a

r a n c a m i yaplrken b t n eraf a m e l e y e y a r d m etmilerdi [ 1 ] , B u c a m i d e

ve sohbet edilirdi.

Husmeddinin m

r i t l e r i ; gittike o a l m a k l a n i h a y e t , stanbuldan g e l e n b i r e m i r m u c i b i n c e
m a h b e s i n d e v e f a t etmitir.

K u t l u h a n d a y a p t r d c a m i i n y a n m a defne-

dilmitir.
Mstakim zade risalesine
dercetmitir.
[1] Trk Edebiyat nmuneleri. Cilt. i Sa : 165
[2] Kaygusuz Abdal; Abdallardan ve Abdal Musnn dervilerindendir. Kahirede
metfundur. Budalanme ul'VJ isminde mensur mekalt ve byke bir dvan vardr.
Divann Topkapda merhum Abdullah Babann tekkesinde grmtm. Hac Bekta
ktphanesinde de varm. Budalnamesi ta basmasile matbudur.

b u zatin b i r manzumesile

bir mektubunu

Manzume:
Ey talepkri hudavdndi kerim zl at ;
Sdikul kavl ulvvl himmet abdi rz!

b e y t i l e balyor.
A h m e d i Srbnla
tubu gibi

12 b e y i t t i r .
h i kyas

mnakkah,

vecz

c i h e t l e ayan d i k k a t t i r .

F a k a t clibi d i k k a t b i r ey d e i l d i r .
edilemez.

v e hlis trke

cmlelerle yazlmtr.

dur

v e bikys

Bu

te b i r k a c m l e s i :

H m i l i v a r a k a sizlere v u s v l b u l d u k t a g n l y z n
birinize bhat

Hele

Mektup A h m e d i Srbnn mek

dualar olunduktan sonra

yere k o y u p her

cmlenizden mercu-

k i b i r i b i r i n i z e l n a z a r e d p h e r b i r i n i z d e k i z u h r u k e r e m i h a k k n

bilesiz.

K e n d i nefsinizden bilmiyesiz.

B u t a r i k i h a k k a r ' ettiimizde

d a h i a n a m e n s u p o l a n h e r ne v a r ise h a k b a k d m z y e r e t e s l i m e y l e d i k .
Beyt:
Nice balar, nice canlar yola kurbau iin geldi;
Kabul olur ise haktan bulara kutlu bayramdr..
Anlar dahi

ltfu k e r e m l e r i n d e n

b i z i m cmlemiz,

g t r varlmz a l u p y o k e y l e d i l e r .
f t b i l e a n n evki v e m a h a b b e t i ilm

yzmz karasile

V e b u y o k l u k bir cihetten
m a ' r i f e t i hsl o l d u .

varlk
.

[1]

Sergzet, sa : 33

kinci devre Melmleri

resinde H a m z a

B l y e it b i r m e z a r v a r .

73

Mezar tanda v

kelimesi

v a r s a d a a v l u d u v a r n d a k i n i y a z peneresinin s t n d e k i k i t b e m e s ' e l e y i
h a l l e d i y o r . Ta'lk yaz i l e yazlm
BOSNALI

EYH

HAMZA

olan b u kitbeyi aynen

BL
w=c** jl^i-l^J

Daha

naklediyoruz:

Husmeddni Ankaravnin zamannda bile

cezbesi

J.'.J

IS?***

OJ^*

glip b i r

zatt. S e r g z e t v e M e l m i y e i attriye d e zikredildiine g r e tezlli nefs iin k p e k l e r

dklen
gn

v e tavuklarn y e m e s i iin

artk y e m e k l e r i y e r

tavuk

nevei

o r b a s iiyorum

melmet

eylerdi.

tarafndan H a m z a
o l u r denmiti.

Bu

v e ahbbna Riyazattan

vaz getim; her

d i y e r e k s u r e t i tefhur gsterir v e zhrgibi

ahvalinden

ni eyhi

Husameddin

t e s m i y e edilmi v e b u h l ; s e n i n ehdetine s e b e p
H u s a m e d d i n i n vefatndan s o n r a m a s k a t r e ' s i o l a n Bos-

n a y a g i d i p i r d a k y a m etmiti ;
lerini

sokaklardaki yalaklara

m e y h n e l e r e g i d e r e k msteit g r d k

e y o u l ; b e v l i eytan o l a n h a m r i n ne ne'esi o l a c a k ?

bana g e l ;

sana bdei

k a d a r sekrn o l a s n

hubbi rahman
diye kendisine

vereyim;

tib o l ;

b a l i olmutu.

Hulsa;

M e l m l e r e g r e b u g i b i halt istidrca

h a m l e d i l m i , z e y l i a k a y k a n a z a r a n [ 2 ] er'i erife n m l y i m
b t n vuzhile

izhr eylemiti.

yazdranlarn e s e r i c e h l i o l s a g e r e k . . .
e h d e t i n d e n s o n r a Mritelerinden bazlar

c e l l a t l a r a bahi v e r e r e k

na'ini alp M e v l e v h n e k a p s n d a n S i l i v r i k a p y a g i d e n y o l u n s a t a r a
fnda c a d d e y e nzr b i r m a h a l l e defnetmilerdir.
Merkadinin

yalnz

ba

k e k k b i r ta vardr.

tarafnda perian

destarl i n c e , u z u n , d r t

Tan d r t tarafnda d i r e n m d r g i r i f t v e

h a r e k e l i sls yaz ile u yazlar v a r

sUJljbj! elliJbbj Jlj j- J^aiit O-*"!' A^iil AoJl JiUs

A z zaman zar

z u h u r etmi v e anlalan H a m z a Bl d e smaili m a ' u k g i b i

olan vahdeti

n eyle k i kymete

cezbeylermi [ 1 ] .

f n d a m r i d n tekessr etmi v e l'l z a d e n i n t a h k i k i n e n a z a r a n b i r k a

bine

A n l a l y o r k i buras H m z a Blnin m e h e d i d i r . -v k e l i m e s i k i t a b e y i

ahvli

srr n i h n

M e r k a d n etrafna k a i m alt ta stn v e d e m i r p a r m a k l k l a

muhkem

b i r ebeke yaplmtr; B u s u r e t l e m e z a r , b i r t r b e hline ifra edilmitir:

Trbenin

y o l a nzr o l a n a y a k

tarafnda stte b e y z b i r tata u b e y t i

okumaktayz:

Nihayet Bosna lem ve

m e y i h i n i n m m b i r a d a m d r , : irada k a d i r deildir d i y e v u k u ' b u l a n

TA \

ikyetlerini B o s n a k a d s stanbula y a z m ; b u n u n zerine eyh H a m z a

da merkeze

getirilmiti.

Ebssuut E.

stanbul

H a m z a Blnin halini istifsarla binnetice

ml merhum
olunmutu;

fetvasile katlolunan

eyhlerinin

bazlarndan

s t a d m Fzl R m b n i K e

smailin k a t l i z e n d a k a v e i l h d a b i n a

e y h H a m z a d a h i o l t a r i k t a z n d k ise k a t l i m e ' r u d u r

diye

fetv v e r d i v e H a m z a , D e v e o l u emesi n n d e k a t l o l u n d u .
Hamza
eyhinin

Blnin

katlinde

dtn

grnce

de

hanerile k e n d i b u a z n k e s e r e k

i n t i h a r etmitir ( 9 6 9 ) [ 1 ] .

Sultan

Aziz

devri

riclinden

ve dile

Sultann

o l u p o v a k i t l a r ; Y e n i k a p u Mevlerhanes p o s t nini o l a n O s m a n Salhatstleri

1 3 0 4 ) ihls b e n d e l e r i n d e n imi.

derghtan

kp H a m z a

D e d e .E. ekse

Blnin M e r k a d m e g e l i r v e

b u r a d a b i r mddet otururmu. Y i n e

b y l e b i r ziyret esasnda

A l i P.

mlki

Salhattin

t r b e hline

K t i p elebi'nin; Takvimttevarihte ( 9 6 9 ) senesi v u k u a t n d a ^ L ^ - I - U i *

a l i P.

tin dede. E. nin (Vefat

riya akam

hazr b u l u n a n blataclardan b i r m r d
kendi

Bu Mehmet

z e v c i k a p u d a n d e r y M e h m e t A l i P. dr. M u m a i l e y h mevlev m u h i p l e r i n d e n

dedeye

ifran

paaya

burada

olmakla dede E .

Mehmet
Merkadin

emretmi; B u e m i r n e t i c e s i n d e d e imdiki

t r b e m e y d a n a gelmitir. B e y i t te O s m a n S a l h a t t i n d e d e n i d i r . [ 1 ]

c - i P <-4 u^V - d e d i i n e n a z a r a n H a m z a Bl i l e b e r a b e r b i r k a
1

m r i d i d e katledilmitir.
yokuundan
[1]
[2]

Sleymaniyenin

arkrsnda

bulunan Deve

olu

a a i n i l i r k e n D e v e o l u emesine m l s k m e s c i d i n hazi-

Sergzet. S a : 37
Ata: Sa : 70

[1] Yenikap mevlevhnesi sabk post nini ve Salhattin dedenin torunu Darlfnun
mualllimlerinden Mehmet Abdlbak B. E. den naklen. Salhattlin dedenin bu trbeyi yap
trtmas ayan nazardr. ok muhtemeldir ki Seyyid Muhammed nur ile musr olan dede

ikinci devre Meimleri

74
Hamza

Balnin m e l m l e r

zerinde

nfuzu

hdisei k a t l i d e l e h d r v e a l e y h d r o l m a k
h e y ' e t i itimaiyesini i k i
nazaran

ikinci devre Meimleri

fevkalde

zere

oldu

hemen btn

gibi

Osmanl

frkaya ayrmt. L'l z a d e m e r h u m u n i f d t m a

a v a m nas b i l e b i l i r

bilmez b u dedi

k o d u y a itirk e d i y o r v e

Y u s u f Sinan E. [1] bulunduu

cihetle

anlyarak C a m i

tamamile

etvr er'a

m a h a l l e k a h v e l e r i n e k a d a r h e r y e r d e , h e r t e k k e d e H a m z a Bl v e H a m z a vler m e v z u u b a h s

e y h H a m z a d a n s o n r a ( M e l m ) lfz ( H a m z a v ) s u r e t i n e i n k i l p e t
yalnz ehal tarafndan

v e r i l m i y o r d u . Mel

mler d e H a m z a y k e n d i l e r i n e p r ittihz etmiler v e H a m z a v l i i m a a l i f t i h a r

k a b u l etmilerdir.
o l n a eyh brahim E . n i n t a r i h i vefat ( L e v h a h l i n d e s a n d u k a s n a

diye akdei

Cf*

B e y t i l e b a l a d g i b i b i l h s s a drsi muhtefnin cniini o l a n v e 1 0 3 7 d e

vefat eden Hac K a b y n i n mezar tanda d a

mutabk

sarpa

sardn

olan Z e y d

Allah

b i r slike

an h l k

eder;

Ben

me'alinde:

ehli

snnet v e l c e m a a t t a k i

irdei

cz'iyyeyi

sylese,

yahut

lmin m a l m a t a b i , b u l u n d u u n a telmh etse, y a h u t i n s a n i k m i l i vasfeyjKjVij j c U 1

l e y p (uji.

c.>j;

yetlerile

ve

jyf)

hadis k d s s i n e iret etse, halsa m e c l o l u r m u ?

o i ^ u : ^ U olur.

dayaldr)
J*:*

iin

Ben ne dersem Hak an iler heman;

yle benzer, ben ann aasiyem.

oluyordu.

mitir. B u l a k a p , Melmlere

b i r e ir,

cevap olarak b e n , irdemi neye sarfedersem

ann A b d i h s y m

75

M e l i n d e b i r fetv a l a r a k , y a h u t S i n a n . E . n i n d e d i i
r a k [ 2 ] b i r m e k t u p l a eyh
olmak

yle

zikirden

dursun b u

sonra < 4^j>-

efendiye
cr'ete,

*J* M,^

gndermitir.

hele

mektupta

cmleleri

Fakat

gibi

uydura

eyh E .

Allah

skin

ve Peygamberi

yazlmamasna

bsbtn

k p r e r e k [ 3 ] k a l e m e sarlp irin te'viltm r e d z m n n d a lnetler,

bed

dularla

smi

memlu

(Tadllt te'vil j./UIIJU^ )

atl

r i s a l e s i n i yazmtir.

m e h u l k a l a n b u ir d e h e r h l d e H a m z a v l e r d e n d i r . F a k a t a c a b k i m ?
Beytini

okumaktayz.

Melmler, H a m z a B l n i n htrasn u n u t m a d k l a r g i b i h a l k t a yllarca

H a m z a ve Hamzavlerle megl lmtr.
983 senesinde ismi mehul k a l a n birisi

983 te
Fakat

Melmlerin

b u zat

Bursada

o l d u u n u syliyor.

riyasetinde
otoruyor.

Ayn zamanda

Hasan kabdz

Halbuki
Hasan

Sinan .E.
kabzdz,

zat; iirleri d e y o k . M e z k r t a r i h t e stanbulda

rinden;

Gazanfer E. y e mntesip

Emir

stanbulda

temkin

shibi b i r

yaayan

Osmn

bulunuyordu.

irin

Hamzav

him

var.

Bu

irle
ztn

Gizl gencin I'li llsiyem;

hrei akm, ciean klsiyem..

aleyhinde tercemei hlinde yazdmz

Knt kenzin remzinin Mevlsiyem,

Zt bahtn allemel esmsiyem.

k u r t a r a bilmitir.

Mescidi akn imam olmuam,

Deyri akn hem elppiyem!

dir.

Ben ne dersem Hak an iler heman,

yle benzer; ben ann aasiyem!

[1] eyh Ya'kubi keremyan zde Yusuf Sinan . E . : Yanyada tevellt ve badehu Istanbula harict etmi; bir mddet sonra Medineye azimetle 989 da orada vefat etmitir.
sr:

vehile

mu v e Him, nihayet zhiren N u r e d d i n

Bu nzmn
Hamzavler

b i r ok dedi

zdeye intisap

kodular ol

suretile ban

kilinin d e E m r O s m a n H i m olmas o k
aleyhine

yazlm

risalelerden b i r tanesini de

muhtemel
Sleyma-

B e y i t l e r i n i h v i b i r iir y a z m ; B u iir y u ' b u l u y r . stanbul gnlerce a l

k a n y o r ; irin aleyhdarlarmn b a n d a S m b l eyhi k o c a M u s t a f a p . l
E. de Melm olarak ecdadnn isrine iktifa etmitir. Zten Hars zade ile de mnsebeti
var. ( Tibyna mraacaat! ) Dedenin ceddi gibi Hamzav olmas da muhtemeldir.
Osman Salhattin dedeye it ve Idrisi mnhtefnin mehur athiyesine Nak dervile
rinden Ali erm isminde bir zat tarafndan yazlan erhi hvi bir kitap, Hlet E . ktphnesindedir. Hlsa Dede E . nin Melmlerle mnasebeti muhakkaktr..

Osmanl M'ellifleri;' Cilt 1. S: 200.

[2] Ol ndn adml vicdann kendu elile yz gibi kareleyp gnderdii sureti fetvsdr ki bil kusur naklolundu. eyhlislma iftir edp kast birle bu makule kizbe ictir
etmitir.
J / d l JjUT . Sa : 6
[3] Ve kaili fsidl makalin irsl ettii mektubunda Vcibi zlcell zikrettike tazim
iclle dl olan elfz yazmakta ihmli ve Habbullah ^S-i-U^ "^'i** dimeyp salavatta ihlli,
ahvli kitab snnette mshele ve msamahasna hittir.
Keza. S a : 15

kinci devre Melmler

76
niye ktphanesine

mlhak Hlet E.

kinci devre Melmleri

m e r h u m u n kitablar a r a s n d a ( 7 6 4 )

numarada mukayyet mecmuada bulduk.

"Mehmet Amk

liallmil

guyub y ^ d y ^ J ^ ' i o j i a s ^

elebi,, (Kefzzunn

i s m i n d e meyihten b i r zat " V e l e d , , isminde

b i r sipah z a d e n i n k e n d i s i n e i n t i s a p etmiken b i l h a r a k e n d i

tabirince:

77

isimli b i r eseri bulunduunu

"Ktip

da haber veriyor. [ 1 ]

brahim i b n i D e m i r i b n i H a u z a , s e y y a h m v e n i h a y e t Msrda v e f a t
etmi.

Seyhatnn sebebi

Hamzavlerin

kibetine

oramaktan

ihtiraz

olsa gerek.
"Tifei m e l h i d e v e frkai z e n d a k a d a n b a z k i m e s n e l e r ile m s a h a b e t
eylemein k i H a m z a v

demekle

mehurdurlar; <J*' s^i;-.

m m tlipleri idll

e d i p a k i d e l e r i n fesda v e r i r l e r ; t a r i k i H a k k a inkr

sureti

Hakta

eylemi,, o l m a s i n d a n mnfailen S i p h z a d e y e h i t a b e n v e h e r b e n d i
d i y e balamas

Hlsa; Hamzavler dier tarikat

erbab g i b i V a h d e t i

n e r e k b i r risle y a z m .

Vahdet

fedleri olmulardr.

Maamafih Hamza B. den

bdz,

drsi

Muhtef,

Lmekn

Hseyin

E.

olan

rihi m e s n e v i Sar A b d u l l a h E . g i b i zhir v e b t n

Hamza,

sliklerine a m e l v e m c h e d e l

zm d e i l d i r d e r m i v e r'yay inkr e d e r m i .

kor

sonraki

Sdt

M e l m i y e , b u g i b i taknlklardan u z a k kalmlar v e b i l h a s s a H a s a n K a -

d o l a y i s i l e ( G a z a l i ^) n i n m e h u r rislesini t a n z i r e z e

B u risleye n a z a r a n eyh

Vcudu

k a k a k a b l etmemiler; V a h d e t i b t n v u z u h i l e k a b u l v e h a t t a iln e d e n

Veled, "eyhim, bana o n

te'lifkr ahsiyetlerile

imhdan

eyh

brahim E.

mamur

kimselerin

kurtulmular v e t a r i k l e r i n i

gnden

gne

ner t e v s i , eylemilerdir.

s e k i z b i n lemi k o l t u u altnda s e y r a n e t t i r d i , , d i y o r m u . B u n d a n m a a d a
s h i b i risle, e y h H a m z a d a n b a z h a v a r i k r i v a y e t edildiini d e syliyor.
F a k a t bunlar i s t i d r a c a h a m l e d i y o r .
Veled

&J>->

yetini d e l i l g e t i r e r e k v a h d e t i v c u t i d d i a e d e r

"

m i . M e h m e t A m k E . v a h d e t i v c u d u d a e h l i snnet m e z h e b i n e muhlif o l d u u n u syliyerek r e d d e d i y o r . "jijiV. ; d i d e i

ak, ne m a k a m d a

myesserdir.

Yoksa

insf i l e n a z a r e y l e k i

Hamzavlerin

a n c a k h

serdi

ehdeti ile

tarihi

b d e r t l e r i l e ak o l m a z , , d i y o r .
R i s l e ; 1 0 2 3 M u h a r r e m i n d e yazlm.

Hamzann

t a h r i r a r a s n d a 53 sene v a r ; b u n a n a z a r a n V e l e d ,
Hamzavlerden

birine ve

muhtefye v e y a h u t

ihtiml o

tdrsi m u h t e f n i n

vakit

bizzt H a m z a y a d e i l

m a k a m iratta b u l u n a n

drsi

halfelerinden b i r ahsa b e l k i d e

i s m i H a m z a o l a n b i r i n e i n t i s a p etmiti.
B i r i 9 8 3 , b i r i 1 0 2 3 t e H a m z a v l e r a l e y h i n e yazlan b u i k i risle, b i z e
H a m z a v l e r i n ; H a m z a Blinin,
etmediklerini
Bosna

gstermektedir.

taraflarnda

ehdetinden
Hamzavler,

bulunuyorlard.

bunlar teftie m e m u r

olup

sonra da
toplu

Bosna Kads

o n i k i H a m z a v eyhi

m n i n f a z e t t i r m e k l e b e r a b e r c e m i y e t l e r i n i perian

ihtifaya

tenezzl

hlde

bilhassa

bir

Bl E . ( v e f a t

990)

hakknda fetvayi ida

edemediini 1044 d e

v e f a t e d e n A t n i n El'an o s e m t l e r d e a k i d e s i fsit, b o y u u z u n , akl ksa

mlhit e k s i k deildir. d e m e s i n d e n anlyoruz. [ 1 ]
H a m z a Blnin " D e m i r h a n i s m i n d e k i o l u n d a n mtevellit
atl b i r h a f i d i n i n

mer

Muhammedi Rumye
[1]

i. (V J j U

"brahim,,

d e d e hulefsndan S e y y i d C a ' f e r d e n

mntesip olduunn ve
Sa. 283

"Muhrikatl

kulp

mstahlef
fievki

900 sL.~

iyi\j^A

Jj>" y_JISj2- Ci. 6 ^ / > p* -^

ij-ltS Vti\lsj [1]
..^J-ijjJ jLX\,y\ tj"i jji A\y- \ i}
J J U J IAC- 4j
f
sVtH Lsl^] ^te"
Kefzzunn. Cilt: 1. Sa : 392
Osmanl mellifleri, brahimin tarihi vefatn 1026 olarak gstermektedir. brahimin
Hamzann torunu olmos itibarile bu tarih, daha doru olsa geretir. Fakat Tahir B. bu
tarihi nereden aldm bildirmiyor.
Osmanl mellifleri. Cilt: 1. Sa 17-18
(

V3

kinci devre Melmleri

San ok trl diller retir ol,
Bu cism cndr ol canana sret
Senun

bilin

kendu

79

Heman tt gibi ren zebn ol!

Kim ondan renr can ilm Hikmet..

canndr. K e n d u cannla bilii g r !

Ondan

rak d t n z . C a n u n u z s i z i n d e i l d r . O l b e l k i b i z i m d r ; H a k size t a l i m
BURSALI

HASNI

KABDZ

etti v a k t i n k e n d u cannz i l e i d e r ! T a r a d a n i t m e z . brete n a z a r i d e c e k

oldur; ma'na bilecek

oldur. Dahi

b i r i birinzn cani k e n d u

canimzdr.

K e n d u cannz n i c e seversenz b i r i b i r i n z yle s e v i n .

H i k m e t nedir; G y e t sevdn nesneye canm dirsz? B u sz gelici

B u z a t t a eyh H u s a m e d d n i A n k a r a v n i n m n t e s i p l e r i n d e n d i r . H a m z a
Blden sonra

Hamzavlerin

R i y a s e t i b u z a t a intikl etmitir. T e r z i b u

d e i l d i r ; G e r e k c a n n d r . B k vesselm

aleddevrn...

l u n m a k l a ( K a b d z ) l a k a b i l e itihr etmitir. B u zatn m a n z m e l e r i y o k t u r .

Ahvli de tamamile

mazbut

ve

mukayyet

deildir. Hlet E. d e k i 800

n u m a r a l m u c m u a d a i k i m e k t u b u v a r ; b u n l a r a v e rihi fuss A b d u l l a h E .
v e Hseyni L m e k n g i b i zhri

ve btn

mamur

lemdan

i k i zt

yetitirdiine v e b u i k i s i n i n d e Bursal T e r z i y e b a t e y l e d i k l e r i n e baklrsa

eyhin,

kmil

ve

t e m k i n shibi b i r zt
elebi

mkmmel,

fakat

fezlikesinde mumaileyhin

mtesaddi

Hamza

o l d u u anlalr.

ird e r b a b

"hem

tarikat,,

Bl g i b i c o k u n

olmayp

akayk zeylinde v e ktip

EYH

HASANIN

krfermy krgh san'at, h e m

Fuss

rihi Bosnal

At

olduunu

yazp kakknda

m e k t m mridi sm, m'takabi erbab t a r i k i bayram

idi,, diyorlar.

[1]:

evhirini

yazyoruz:
C a n n z k e n d u n u z u n b i l m e n : h a k k n d r , h a k k n varlndan-

dr; b e l k i v a r l n d a n d e i l , k e n d u d u r . V c u d u n u z a

n a z a r idess. K e n d u

vcudunuzdan

beksn

ayrmayasz.

Muhkem

kimesne k e n d u gnlnzdedir. Kesrette ve

vahdette

istedinz

kendu

vcuduna

b a k u p h i m n f e k olmayasz.; k e p k a r n d a l a r b y l e c e i d e s z !
m u h k e m zevknz olur, Erenler f e t h e d i v i r e ; varlunuz

Mukaddemt

eylemitir.

ulmu

Bosnada tahsil

v e stanbula g e l i p

sonra Bursaya giderek Hasan kabdza

inti

1 0 4 6 t a r i h i n d e Msr t a r i k i l e E d a y haccetmi v e melm

lii A r a b s t a n d a nere m u v a f f a k o l m t u t u r .
Hicazdan sonra ama gelip b i r

mddet Muhiddni arabnin

civrmda i h t i y r i inziv eylemi, nihyet

trbesi

K o n y a y a gelerek 1054 te vefat

etmitir.
V a s i y e t i m u c i b i n c e S a d r e d d n i k o n e v k a b r i civarna

B y l e o l u p g n l e b a k m a ele g e t r d k t e n s o n r a b i r i birinz y a n m a
geldikte

Bosnaldr.

tahsilini tekmil eyledikten

sap

gnlnz

Abdullah

"mhrdr

1 0 1 0 senesi nihyetlerinde v e f a t etmitir. M e k t u p l a r n d a n b i r i n i n

DERVLER

mezar tama

'^^J^IS)"-^

HU^.^

defnedilmi v e

i ^ ^ j j j u , yazlmtr[l]. Bosnal

kaldrup

A b d u l l a h n H a l v e t i m e y i h i n d e n v e e m s e d d i n i Sivas h u l e f s n d a n eyh

y o k l u u n u z myesser i d i v i r e ; H a k t a n g a y r v a r l a l a ' n e t e d p h a k varl-

A b d l m e c i t t e n ( 1 0 4 9 ) d e a h z i feyzeylediini [ 2 ] v e m a ' n e n eyh M u h i d d n i

in

a r a b tarafndan

kendu

vcudumuzda isbat

Nhun gemisidir. O
mahabbet edp

idesz;

gemide bulunmyan

muhkem

l e m , N h tfnnr; v c u d u n
tfana

g a r k olur; b i r i

birinize

g n l m z e b a k a s z ; ayrlmayasuz k e s r e t t e v e

vahdette

Vcdun ehrine sal kendzn;

Gnl nce oluptur yine bak,
[1] Fezlikei Ktip elebi: Cilt 1. Sa: 178
At zeyli. Sa: 469.

Giceden ren eyle gndzn,,

Ne ayinedir mn yine bak.

e d i l d i i n i Sar A b d u l l a h , C e v h e r e s i n d e k a y d e y -

Tecelliyt a r i s n n u s s
c^iiifSS- U . j

iir:

terbiye

lemektedir [3].
f i manasst

h i k e m i l fuss

( F u s u s e h r i ) , t e r c e m e i terht a u ^ /

c>uJ
, arab fusus

[1] Konyada Sadreddinin trbesindeki mezarln talar asker inatta kullanlm

ve Bosnal Abdullahn mezar ta da maalesef bu suretle kaybolmutur. Mezarnn yeri bile
belli deildir.
[2] Abdlmecit iin mracaat. Osmanl mellifleri.
zeylinde mufassal tercemei hli vardr.
[3] Varak: 184.

Cilt. 1. S a : 120. eyhinin akayk

kinci devre Melmleri

kinci devre Melmleri

80

erhi v e d a h a b i r o k k i t a p v e risleleri vardr.

Osmanl

melliflerinde

T h i r B . m e r h u m , srn i s i m l e r i l e yazmtr k i 6 0 t a n e d i r [ 1 ] .

K t i p elebi,

L m e k n Hseyn E .
edenlerin

biri de

(Lmekn)

m a h l a s i l e mehur o l a n eyh H s e y i n d i r .
teli olarak

Ayvansaryi

m u k a y y e t ise d e b u k a v i l , h a p e r i

Bir

sr m e r d i

rini ihtiva e d n 1044 tarihinde

tarihi

Hseyin

fndan o k g z e l

riclinin m e k t u p v e iirle

( H a s a n ibni M e h m e t ) isminde

b i r t a ' l i k i l e yazlm m e c m u a d a d r .

ht kabilindendir.

Davut

kmil, A r i f i

Rabul

biri

Bunlardan

e v v e l i n i n 2 1 i n c i g e c e s i veft ettiini d e kaydetmitir.

tara
maada

mftehirane sylemektedir [ 3 ] . 1035 t a r i h i n d e v e f a t

u hlde

l m e k n , 1 0 3 4 senesi evhirinde deil; 1035 s e n e s i n i n 3 n c a y n d a v e

b i n a e n a l e y h n i s b e t e n evilinde v e f a t etmitir.

ehli d i l [ 2 ]

zatt. H r m e t i a m m e y i k a z a n m t .

edip

mezkr

* *

camiin

a v l u s u n a defedilmitir. M e r k a d i n i n b a v e a y a k u l a r n d a mustatl b y k
kaln yazsrz i k i ta vardr: Dervilerinden ( H u s m ) vefatna u t a r i h i

sylemitir:
Derd dirigu matem ol kutbu gavsi lem
Oldu ismi a'zam gzden nihan sad gam..

L m e k n Hseyin E.

ne Srbn A h m e t

Byle o l m a k l a b e r a b e r
temessik
znfz

i l m fazl

b i r eyhi o l m u ;

Rihletinin Hdi miskin dedi tarihini :

Mezkr m e c m u a d a

zamannn

nc

Mehmedin

Paaya gnderdii

b i r m e k t u p sureti var.

mdi c m m :

kendu

ef'li v e akvli v e sft v e zt t e r k e y l e m e k t i r .

hakkn

kuluyuz v e severiz

sfatnzdan

dersiz.

istemedi

mdi f i k r e y l e n , H a z r e t i

Hakkn sevmed

v e z t n z d a n H a k akna

ef'linizden v e

ve Allah mahabbetine

neyi terk

ettinz v e n e d e n v a z g e l d i n z ? o l t e r k e d p v a z g e l d i i n z m k d a n
ktnda menziletiniz v e mertebeniz bilesiz.
kavli ve kendu

y u r u r k i j j ^ jj.-. . . ^ . . i j yii-i.j(Jtoi.j j^i)

imdi cmm;

fi'lin

Hakkn yoluna

H a k fi'li olup

^i

ef'linden g a y r i f i ' l i v e k e n d u

sfatndan g a y r i sft v e k e n d u z t n d a n g a y r i zt s e v m e z .
Hazreti Habbullah buyururlar

Allah

A m m a b u y u r u r s a n z ef a l i m i z

d e n v e sftmzdan v e z t m z d a n h a k k n s e v m e d n e d i r ? h a k
gayri

vakfnzda

hakkn menzilin v e mertebesin b i l m e k b u d u r k i hakk sevp

1035

[1] Bosnal Abdullah. Osmanl mellifleri, Cilt. 1. S a : 43 46.

[2] Fezlekei tarih : Ktip elebi.. Cilt. 2. Sa : 70.
[3] Evliy elebi seyahatnamesi. Cilt. 1. S a : 380.

edilen

olmutu.

k e n d u akvlinden
d e u t a r i h i sylemitir:

t a m a m i l e m-

dolyisile

z a m a n n d a i k i k e r e S a d r e t m e v k i i n i igal e d e n , ran serdar F e r h a t P a a

mekn, m e k t u b u n d a d i y o r k i : (

Asn bd tebih soldurdu, soldu n bih

Ah ey Husm tarih fi 4?"

1035

v e san'atkr b i r

eriata

muhkemesi

h a t t a 1003 t e i d m

Tutsun aza v mtem hejde hezar lem;

Cinn peri v dem ger kh det ger yem..

Mahi Rebi evvel bist yekinde Hak cel,

Etti traba mnzel yevmi ehatta fefhem!

ve bilhassa

b u l u n m a s v e selmeti fikr

bile mrdi

Kani o sureti Hak, uak hakka efak?

Ol srr zat mutlak aslna oldu munzam..

g i b i ince

ir ne d e o l a n eyh brahim e f e n d i g i b i c o k u n b i r sofdir.

Ankay lmkn koyup bu iyani

Ta kafa gitti can oldu harme mahrem..

Dervilerinden ( H d )

[ 2 ] 1034

n i n m e k t u p l a r n , i k i r i s a l e s i n i n , m r e t t e p divann v e nsni k m i l ini

E v l i y e l e b i d e b u eyhi ziyret e d i p s o h b e t i l e merref o l d u u n u

ve

risalesinde

mellifleri d e

m u h a r r i r , m e c m u a n n b i r k e n a r n a ayrca H s y n i l m e k n i n i n 1035 senesi

Vefeyt nda Horpe-

p. c a m i i civarnda S u l t a n ah m e s c i d i n d e irat i l e Dervii e h l i fen hneb e r b v e h e v y i tecerrtte h e m

zade

Osmanl

hav olan v e b u n l a r d a n baka birok Melm

ahz t a r i k a t

H s e y n i l m e k n , Petelidir.

mstakim

yazyorlar.

vefatn 1 0 3 4 g s t e r i y o r [ 3 ] . F a k a t y u k a r d a k i i k i t a r i h l m e k n
E.

Bursal eyh H a s a n d a n

fezlekesinde [ 1 ] ,

senesi e v h i r i n d e v e f a t ettiini

81

ve dahi
X>-JJ

U J J-JJJ

B u ecelden

hadsi kutsde b u
~- 4 c^yL^

c ^ ii

v e akna k e n d u l i i n i l e f i ' l i t e r k e t t i n ise

v e k e n d u l i i n i l e sft t e r k e t t i n ise

-SiiSuM tyai'

[1] Cilt : 2. S a : 71.

[2] S a : 57.
[3] Cilt : 1. S a : 191.
Melmiler 6

kinci devre Melmiler i

82

hsl o l u p H a k sftile sfatlanrsun; v e d a h i H a k m a h a b b e t i n e v e a k n a

varlnz t e r k e d e r s e n i z b u m a k a m ,

o l d e r y y v a h d e t t i r k i k i m s e nian

v e r m e y p akllar y o l d a k a l u p ( C e b r i l r ^ u
Bu mektup

b u y u r d u : ..- JWf
:

L m e k n n i n selmeti m u h k e m e

delili tamdr.

tf

M p t e d b i r slike m e r t i b i t e v h i d i ne gzel v e zhiri

yazd m e k t u p sureti var.

iknna
sima'

b i r nmunedir.

B u m e k t u p t a eyhin m l y i m n e
mektubunda

yoksa da sima' ve deveran eden tarikat

tmiyorlar.
tebaan

etmiyoruz.

bis olan u m u r d a
kavminin

melen

telkin ve

tankmzda

erbabn d a u l e m a m e n '

H a t t a b u n d a n mtelezziz o l u y o r l a r . ; b i z d e onlarn

men'

raksn

Mritlerin

tevct

m s m a h a lzmdr.

ve vecitlerinin

snnetine
izdiyadna

B u husus p e y g a m b e r i n

m e n ' e t m e d i i v e A y e n i n seyrettii,

Habee

k e z a b a z sah-

b e y e neat v e r e c e k sz syleyince onlarn k a l k p s i m a ' e y l e d i k l e r i h l d e

m e n ' etmedii, d e m t e v t i r e n s a b i t t i r . Essen b i z i m m e n ' i m i z l e
terketmiyecekleri

ikr

olduu g i b i k e n d i nefsimizi

detlerini

islha o r a m a m z

d a evldr. F i l v a k i s o f i l e r i n h e p s i v e c i t t a r i k i l e s i m a ' e t m i y o r a m a dierleri

de erbab vecde mabehet

hasebile sima' ediyorlar.

hadsi de b u b a p t a b i r senet olabilir

Lmeknnin

Ehlisnnet

mezhebine

m .f*. ^

d'

diyor.
t a m a m i l e mtemessik b u l u n d u

Her tdm ister cn dilden bize doru yr ola;

Triki dny v ukb talibi didr ola !
Bekleye kalbini; Haktan gayriyi fikretmeye ;
er'i Ahmetle mzeyyen vrn sr ola !

b u g i b i esbaptan dolay
ulem, uar,

samimdir,

derundir.

Bu gazelinde

mel-

ok meyih sohbetin grdm, szn g eyledim;

Ellerinden hem mahabbet camn n eyledim.
Kalbi na adm bulardan ok teselliler bulup
Marifet zevkile geri cn serko eyledim..
Cevheri many <iu>-\ j * ; -' ^
l^iii' srrn bu cna meng eyledim.
ki lem sevgsn kalbimden ihra eyleyp
Mridi kmilden ayruun ferms eyledim...
Mridim, prim Hasan Habaduzi kutbi zaman,
Derdi akile bu cn mest bh eyledim..
Her ne kim ird, Hak etti, hakikat hak ile
Cn kulana ben an drri meng eyledim.
"Lmekn,, yanduran ak oduna oldur bu gn,
Ol sebeptendir ki deryalar gibi c eylem.,

n hak seni derbm deri hanesi etti;

Dur kapuda; gayri koma ta n bulunca!

mmenin mahab-

hatta vzerdan

bir ok

mritler edinmitir.
[1] S a ; 58-61
[2] Belgrath Mnir E . 1029 da Belgratta vefat etmitir. Osmanl mellifleri; cilt: 2,
S a : 26.

beraber

Efkr ko, dil destisin ol emeye tutdur;

Ol b saf bah ile bu desti dolunca..

Kim tutarsa Lmekn m pend nushun can ile

Rh Hakta lcerem ol server slr ola! ..

celbetmi v e k e n d i s i n e

Byle o l m a k l a

Pk eyle gnl emesini ta durulunca;

Dik tut gzn gnlne; gln gz olunca!

Hem Hanif mezheb hem Snn v dindr ola :

Hem muhibbi l sahbi Ahmedi muhtr olr!

te H s e y n i L m e k n ,

d k l k l e r i , zarur i m l e

l e r , tekerrrler d e y o k d e i l . .

L m e k n ' n i n b u ilhisi d e o k s a m i m v e d e r u n , ayn z a m a n d a o k

mehur v e maruftur.
H a n g i tarikatta olursa olsun hemen hemen btn
erbab t a r i k a t b u n u bilir. T e k k e l e r d e z i k i r esnsnda makam mahsusile
okunurdu.

u n u u g a z e l i n d e n anlyabiliriz.

betini

Baz v e z i n

nazarndan

mec

m u t e r i z l e r i n d e n Belgrath M n i r E . y e [ 2 ]

Lmekn,

ok snktr.

mseddesler, t e r k i p l e r ,

F a k a t iir n o k t a i

m e t e s l u k n v e H a s a n K a b d z a b i a t i n i syliyor.

Lmeknnin, Melmiyei attriyede [ 1 ] v e H a l e t E f e n d i d e k i

ve sima'

83

Hseyin E. nin dvannda d a muhammesler,

g a z e l l e r , h a t t a r u b a , kt'a v e b e y i t l e r v a r .
Srbn Ahmetten

v e k u v v e i ikniyesine b i r

er'a ne k a d a r m u t a b k b i r s u r e t t e t e l k i n d i y o r .
muada Deveran

ikinci devre" Melmleri

imdi koma kim sonra karmas g olur

eytan erisi hnei kalbe koyulunca.
Ver k evin shibine; k aradan sen;
B ek gelr s evine sen savulunca..
ektim bu cihan ire hezar mihnet zahmet
Ol piri huda, mridi kmili bulanca!
Ey "Lyi meknm,, seni ben ok aradm, ok,
Cnmda mukim olducan ta duyulunca!..

kinci devre Melmleri

84
Vahdeti

v c u t f e l s e f e s i n i syliyen u

g z e l rubaisle h e r k e s e k e n d i

mertebesine gre sz sylemenin g l n anlatan b e y t i n i de k a y d e d i p

m l a h a z a t m z a n i h y e t vereceiz.
Ruba
B levhi vcd zre ne kim peydadr
Deryay bu emvaca muhalif sanma!

HUSAM

Ren nazar et; sureti nak aradr.

Emvc paypey yine b deryadr..
Lmekn' nin, zamannda

Btyt
TCltan tidir, hem kldan ince

Sz anlatmak kam halka dilince!

Hseyin. E. nin mridi

divnndan

baka m e s n e v i tarznda

u fasllardan m r e k k e p t i r :
ve

Na't,

Ebu

biri

m e r v e O s m a n a it er b e y i t l i k ,
^

v'W

J-* a u v>^

Rmiz

Husam

E s e r , u b e y i t l e r l e balyor;

E.

ve

Husamnin

Sar A b d u l l a h tarafndan t a h m i s

vefatna d a

y u k a r d a yazdmz tarihi sy

U a k 3 ^ * -JI^I ) sllesinden

v a r ; f a k a t b u z a t , 1 1 6 8 d e v e f a t ettiine n a z a r a n
t a m 133 sene v a r .

olan

bir

glen

lmekn ile arasnda

Binaenaleyh her halde b i z i m H u s a m b u deildir[l].

tezkiresinde de

Husam
Dervii

mahlasl b i r D e r v i H a s a n v a r .
imi.

Lafzan ve ma'nen trihi fethe

Dedim Husm pes bi tavakkuf
Mezkr

(-A-'J' gs. V J O hadsini

terih

v e t a v z i h e d e n ns

sahifelik b i r risalesi, " v a h d e t n a m e v i s ^ j . is

m i n d e v a h d e t i v c u d u erh b e y a n e y l i y e n y e d i s a h i f e l i k d i e r b i r r i s a l e s i
vardr.

T a k k e c i l i k l e geinirmi. [ 2 ] ,

B u ir,
Badat

mecmuann

Grdm ki yran hayli acizde;

t j-X- 3 J 1^ ^ j j i

1 0 4 4 t e yazlmas

v e irin

1048 de

berhayat

b u l u n m a s , H s e y n i L m e k n i l e musr olmas g i b i k a r i n e l e r l e m e c m u a
d a k i Husmnin b u , Dervi H a s a n olduuna hkmedebiliriz.

Gleniliine

g e l i n c e i h t i m l e v v e l c e G l e n i k e n b i l h a r a M e l m olmutur. Glenlerin
o z a m a n l a r m e l m l e r g i b i mlhit a d d e d i l m e s i n i n d e ihtimli b u t e v c i h t e

R i s a l e l e r i b e n d e v a r d , Zikrettiimiz m e c m u a d a d a a y n e n m e v c u t t u r .
Ayvansary

(Husam) dir.

f e t h i n e u t a r i h i s y l e m i :

Zeh sni'ki hki dem eyler;

Kefi ddi siyh lem eyler.
Ann zatndan ald d lem;
Anin diledir bnyd lem..
Ann cdundan ald mest her mest; Hem andandr felek bl, zemin pest..

iki

eyhinin

tezkiresinde (Hsameddni

Edirneli

arapa

biri

lemitir. F a k a t b u irin k i m o l d u u h a k k n d a m e c m u a d a b i r kayt y o k .

Rza
serlavhal paralar,,

fndan fazlas

irlerden

te

v e k a s m p a a d a k i U a k t e k k e s i eyhi b u l u n a n b i r H u s a m A h m e t . E .

Bekir,

A l y e it b e b e y i t l i k b i r m e d i h , [ 1 ]

Bunlardan mda

olan

O l a n eyh brahim.

dilmitir.

y a z d "nn k m i l , , i s i m l i m a n z u m b i r e s e r i d e v a r d r k i 537 b e y i t o l u p
Tevhit

i y i b i r m u h i t yaptn, ulem,

H l e t . E . k t p h a n e s i n d e k i m e c m u a d a b i r k a i'ri v a r . H a t t a g a z e l l e r i n
den

L m e k n n i n d i e r sr:
Lmekn
Hseyin efendinin

kendisine

uar v e h a t t a v z e r d a n b i r o k m r i d i b u l u n d u u n u sylemitik.

"vefeyt,, n d a d r t

risalesi olduu m u h a r e e r ise d e dier

i k i r i s a l e s i n e i m d i y e k a d a r tesadf

edemedim.

htiml nn k m i l v e

d a h l i v a r d r v e R z a , M e l m y e r i n e G l e n demitir.
Guft, tezkiresinde H u s a m hakknda d i y o r k i :
Am dervi Abdii std

Eylemi semti hatta reki md.

d v n i l e b e r a b e r zikredilmitir.
Lmekn' n i n "hece,,
etmedik. Melm

irleri

veznile

yazlm h i b i r m a n z u m e s i n e

tesadf

a r a s n d a b u h u s u s t a " b i r i s t i s n a tekil e d i y o r .

sr gayri matbu'dur.

B u suretle Husm'nin

hattatlm d a r e n m e k t e y i z . G f t , b u ir

hemehrisinin e v i v e s e y y a h l a r l a k a l e n d e r l e r i n d i m a b u e v e mlzemetl e r i v e b i l v e s i l e irin m e r e b i h a k k n d a unlar y a z m a k t a d r :

Hnei dilke safa tevi
Barekllh hnei meymn

[1] Grlyor ki Lmekn de Aliye, dier Halifelerden ziyde merbut, her Melmde
bu rabta mevcuttur. deta btn melmler (mufaddla
) dandr.

[1] Yazma nsha. Millet. K. S a : 71

[2]j[TezkereiJRza,nkdamJ:ab',j3a': 31

Gam perestn rma drl !

ki serapyi tarh hep mevzun !

kinci devre Melmleri

86

Olmu ol hnei hired me'men

Anda olmu harfi dire res
Etmede merdmn zhd meni
Eyler anda kalendern cihan
Zikr tebihi eylemi hli
Guft'nin b u tavsifi d e

ikinci devre Melmleri

B nevyn leme mesken!

Hnkah vera' kniti heves!
Gft gyi namz zhdi hori !
Nm kursi hilli rzeyi nan!
Nmei ekl rbi abdl!

eyh 1094 te vefat eden

ibrahim

bildiriyor. a

Husam'nin

ve

dier b i r skdarl Va'd

k a y k z e y l i n d e b u V a ' d y e it o l a n

Melmeti

hakkndaki

Da dil mihri ruhunla kr olsun da gr;

Zinet glzr fasl nevbahr olsun da gr !
ve

yukarda

Geh e, gehi cm ziy gstere sunma;

Sofi ek elin gz gre atelere sunma!

serdettiimiz i h t i m a l i k u v v e t l e n d i r m e k t e d i r .
Husm'nin

87

A b b u l l a h E . 1er t a r a f n d a n

tahmis edileu

gazeli udur:

matla'l g a z a l l e r i
duk.

u hlde

Va'd

Gleni cennet dilersen klhan dnyyi ko;

Yri gl vech ister isen glene bakmayi ko!
Sen, san gel, sendedir yrin, yabanda rama!
Bakma ar, yukar, esfel alyi ko!
Sureti rahman gr mir't kalbinde bu gn;
Mnkirin bakma szne va'dei ferdy ko!
Hak tel kim muhiti klli eydir ztile;
Zbde sensin, ari rahman sendedir; eyay ko!
ek elin iki cihandan cnn eyle fed,
Tlibi didr isen dnyy ko, ukby ko!
Evliyaullaha uygl; bakma ehli zhire;
Bir alay ehli garaz pr hile n bny ko!
Ey "Husm,, onsekiz bin lemin esrarna
nki mazhar dt gnln; ge bu huy hy ko!

olan

zannettii
Va'dyi

lzm

Darlfnn Ktphanesindeki mezkr d i v a n d a

Thir b e y i n
tahakkuk

1059 d a

geliyor.

tavazzuh eder.

etmitir.

vefat

Bu ikinci

1094 te
eden

va'dnin

Binaenaleyh

vefat

lmekn'nin

Bursal V a ' d o l a r a k
dvan

bulunursa

bul
eden

dervii

kabul etmemiz

mes'ele

daha

iyi

M e c m u a d a k i b i r mseddesini yazyoruz:

Mahremi hulki Muhammed srr ah kul kef;

Varisi ilmi lednn mecma srr haf;

Sdkul vdl emindir mazhar ahd vefa;

Hafkayne himmeti llar bedrddc;

Hazreti sultan Hseyni lmekn bsaf;

Hkipyi bende va'd bnini Mustaf!
lmeden evvel lp bulmu hayti cvidn;
Ab gden resm sret pertevin klm iyan;

Cmle cevlnghdr arh berin sman;

Zt pki lemi gaybi hviyyette nihan;

Hazreti sultan Hseyni lmekn bsaf;

Hkipyi bende Va'd bnini Mustaf !

Evliy seremesidir imdi ol ah gzn;

Himmetiyle stvar olmudrr dni mbn;

VA'D:

bir

Rekeder kadr blendne ann huldi bern;

Hac Bayrm zamann yni eyhl rifn;

Hazreti sultan Hseyni lmekn bsaf;

Hkipyi bende Va'd bnini Mustaf!

B u d a lmekn Dervilerinden b i r irdir. Mezkr m e c m u a d a gazel,

m u h a m m e s v e mseddesleri v a r . F a k a t k i m o l d u u h a k k n d a

l e n V a ' d y i 1059 d a

kayt

y o k . e y h ' n i n a k a y k z e y l i n d e [ 1 ] v e O s m a n l melliflerinde [ 2 ] Bursal

b i r V a ' d v a r k i 1 0 5 9 d a v e f a t etmitir.
Thir b e y m e r h u m ,

Va'dnin

dvannn Yldz Ktphanesine bulun

d u u n u d a ilve e d i y o r . F i l h a k i k a Y l d z K t p h a n e s i n d e 140 n u m a r a d a

AHMED

RM :

Bunun da

k i m olduunu

aradm.

Fakat

hi b i r t e z k i r e d e b u l a m a

V a ' d y e it b i r d v a n e v a r . F a k a t m e c m u a d a k i e'r, b u d v a n d a b u l u n

dm.

m a d g i b i ir d e t a s a v v u f

r i n d e n Akhisarl b i r A h m e d i R u m v a r . [ 1 ] B i l m e m o m u d u r ?

ne'esi d e

grnmiyor.

Hatta

Dvanenin

Yalnz

O s m a n l Melliflerinde 1 0 4 1 d e v e f a t e d e n H a l v e t e y h l e

i p t i d a s n d a k i n a i t t e b i l e m u t a s a v v f n e szler y o k .

t b i r m u h a m m e s i n i y a z y o r u m :

[1] (Ebussuud sj-!lJ>1 ) fetvsnm son babnda brahmi Gleni ve mritleri ve

"Ma'nev,, hakkndaki fetvalara baknz! Fetvy Ebussuud: Millet K. (ulmi er'iye. M 80,
Sahife: 267)
[1] Sleymaniye; Beir aa. K. M 479
[2] Cilt:2. S a : 479

Yetitim bir grhi nciye ehli manler;

Kanat arsasnda her biri ship kranler;

Maarif kiverinde pdihi kmrnler;

Fen darnda olmular mekni lmeknler;

Bek billha ermiler sivadan klli fniler'

[1] Cilt: 1. S a : 26

"

Bervehi

ikinci devre Melmleri

88

kinci devre Melmleri

gezdim nce yllar hayret ire kend halimde; Fen bezmine gel deyu hitap erdi hayalimde;
Varben anda grdm bunlar hni visalimde; Libs fokri fahr birle mestur olmu lemde;
Deildir bunlarn halne vkf bu cihanler!

Bulardr tiri ba behit Ar yanler!

Bu lemde karar etmez bularn gnl hi asla;
Erimiler bugn vasl hudya bmen bm;

Gz ayrmaz makamna yarn ehli cinanler

Karmlar bilinmezler bu lem ire halk ile;
Sen ey zahit eremezsin bulara tac delk ile;

Vel arif grr bilr cemali nuru evk ile

Buluptur Ahmedi Rm bular ibu hulk ile

Kerem kn, ecaat ehlidir sahip beynler!

B u m u h a m m e s , eyh Glibin

mevlevleri

medih

zmnnda

yazd

Glip dedenin

Ahmedi

mehur
Bu eb pertev salup ngh hi subhghler
Ald nuri emim; ren oldu hep siyhler
beyitle balayan mseddesine ne k a d a r benzer.

R u m n i n b u m u h a m m e s i n i o k u y u p o n u n t e s i r i altnda k a l m olmas b a i t
deildir Zannndayz.

H AD t
L m e k n dervileri a r a s n d a e n k u d r e t l i ir b u d u r . F a k a t m a a l e s e f
tezkirelerde o z a m a n l a r d a yaam
t e r c e m e i hline tesadf e d e m e d i i m

Hd isminde bir
gibi

mecmuada

dir b i r k a y t y o k t u r . Rmiz, 1140 t a vefat eden

diriyorsa da
vefatna

bunun

tarih

bizim

syliyen

Hd

bir

zt,

olmad

irin
da

mufassalca

kim

olduuna

Bursal b i r H a d y i b i l -

muhakkaktr.

mumailehten

s o n r a 105

Lmeknnin
sene

daha

yaayamaz. [ 1 ]
eyh' n i n akayk zeylinde v e Riyz

(1054) tezkiresinde [ 2 ] Edirneli

v e H d mahlasl d i e r b i r ir v a r . F a k a t b u d a 1 0 1 8 d e v e f a t
binaenaleyh lmekniye tarih

syleyemiyecei tabi

d a b i z i m a r a d m z ir d e i l d i r .
[1] Rmiz tezkiresi.
[2] Riyz tezkiresi.

Sa. 236
Millet. K. Yazma nsha. Vrak: 143

H l s a , L m e k n l e r d e n H d , t a m a m i l e m e h u l m z kalmtr. Lisanndaki metanet,

hayalindeki

vus'at,

vezin

ve

k u d r e t , dercettiimiz g a z e l i n d e n anlalabilir:

Safda her biri zevku mahabbet ire irette; Bulup yarn bugn bunda oturmu bezmi vuslatte;
Yrrler sureta geri grrsn dar gurbette; Klup uzlet kam halkten gezerler kyi vahdette;

Nedir bilmi bular hr noliser melce me'v;

inayet eylemi ltfu keremle zt bhemt!

89

etmi;

bulunduundan

bu

T ref'i nikab eyledi ol ryi dilr,

Glgeti vcut etmee azm eyledi ey..
Ruhsr pr envr cihanbnn ol mh
Mir't musaffda grp kld tem..
Gren, grnen, gsteren ol olduu in
Gayretle heman gayriyi mahveyledi cn I
Bildim ikilik smaz imi vahdet evinde;
Ben dhi heman varlm eyledim ifn..
Ey pri hud, fazl hd ltf kerem kl;
Hd" kuluna bir nazar et; ref ola gavga!

kafiyeye

hakimiyetteki

ikinci devreMelmleri
Halfesi ( S u n ' u l l a h G a y b ur>

91

) nin (Shbetnme ^ ^ ) s i ,
l

E . n i n hayatn, i r f a n v e telakkyatn a n l a m a k iin o k m h i m

brahim
v e esasl

b i r m e ' h a z d r . O r a d a brahim E . n i n " s i l s i l e i sriyyemiz, H a l v e t i y e d e o s m a n

hakik
OLAN

EYH

BRAHM

z a d e y e v e silsilei m a ' n e v i y e m i z ,

c e d d i m ah A l i y e

mntehidir.,,

s z m e v c u t t u r . Essen ( D i l i d n ) s n d a h a l v e t i y e y e s l k n d e t a b i r

E.

i s t i t r a t k a b i l i n d e n a n l a t m a d a n silsilei tarikatn u s u r e t l e b i l d i r i y o r :
Fyzt ilh bna ceddim h Alidendir,
O dhi Srbn Ahmetten almtr yedi tl.

brahim E f e n d i H a l v e t i v e M e l m :
Lmekn

Hseyin

E. nin

dervileri

arasnda

O dhi srr Olan eyhten almtr bi iznillh

Ki pr Alnin oludur o bmisl o bhemt.

e n m h i m v e nfiz

ahsiyet, o l a n e y h b r a h i m E f e n d i d i r .
brahim E f e n d i E g r i d e r e l i T c c a r d a n z e n g i n b i r ztn o l u d u r . Sinnit e m y i z e vsl o l u n c a I s t a n b u l a g e l i p

Seyyid

Babs pr Aliyyi Aksarayden aluptur el,

Cihna kble oldu ol misli ka'bei uly..

N i z a m e t t i n [ 1 ] hlefasndan'

v e H a l v e t m e y i h i n d e n H a k i k z a d e e y h o s m a n E f e n d i y e (vefat 1 0 3 8 )

O dhi Ibni Yaminden eriti zt rahmna

ebi vuslette vahdet etti cSj~*l ijltiUc...

i n t i s a p etmi [ 2 ] v e m e h u r ( D i l i d n ) k a s i d e s i n d e :

O dhi srr Sikknden almtr hakiktta;

O dhi Hac Bayramdan aluptur srr menn..

Tariki Halvetiyye berzah bir turfa vdidir;

O vadiden dahi tahkik edeyim sana ieml:
Hakik zade eyh Osman ile ok halvet ettim ben,
Yed yl bir mezar ire ekerdim zikr ile esm!

Gayb de (batnme

d i y e s y l e d i i vehile marnileyhten y e d i sene slk g r m

h a r a H a k i k zade tarafndan A k s a r a y d a k i t e k k e y e
tur.

Zamannda

tekkesinin

"gavs

tekkesi,,

Halfe

namile

v e bil-

nasbolunmu-

mehur

olduunu

M s t a k i m z a d e yazyor. [ 3 ]
O s m a n l Mellifleri, b r a h i m E f e n d i n i n A z i z M a h m u t H d a ( 1 0 3 8 ) [ 4 ]
v e Halvet meyihinden

Sivasl A b d l a h a t N u r ( 1 0 6 1 ) [ 5 ] v e H s e y n i

L m e k n ' d e n d e a h z i feyzettiini
eyhi

dorudan

doruya

kavdediyor.

Lmekn

Mstakim zade m e r h u m ,

mntesiplerinden

F i l h a k i k a , brahim E f e n d i , b u m e y i h i n h e p s i n e

gsrermektedir.

h i z m e t etmitir.

Fakat

mlaki olduu meyihten bilhassa Hseyni Lmekn ve dedesi, S r b a n

A h m e t dervilerinden T a p t a p a h A l i , k e n d i s i n e messir olmutur.

sikkne,

anlar

bni

ehide,

anlar

Srbn

b a y r a m d a n sonra (anlar meri

A h m e d e , anlar

) diye b u hususu teyit

e d i y o r . u h a l d e i b r a h i m E f e n d i n i n silsilei tarikat udur:

brahim E f e n d i T a p ,
uk P i r A l i y y i

t a p a h A l i A h m e d i S r b n smaili ma'-

Aksyry Ayal

B i n y m i n sikkn m e r

dede

H a c B a y r m Vel.
Mamafi

dili

dnda

tasrih

e d i l d i i vehile T a p , t a p a h A l i [ 1 ] ,

A h m e d i S r b n a m l k i o l m a k l a b e r a b e r [ 2 ] A h m e d i S r b n halfelerin[1] Vehi tesmjye bu idi ki gh, gh derunundan zikri kalbisi Allah. Allah sadsile
"tap, tap,, ederdi. Cmle yannda olan ehs istima' ederdi.
"Shbetnme,,
[2]

[1] Seyyit Nizamettin ve olu Seyyit Seyfullah hakknda mracaat. Osmanl mellifleri.
Cilt: 1. S a : 81-82
[2] Osmanl mellifleri. Cilt: 1. Sa : 58-59. Mstakim zade, Hakik bey ile (1050)
Hakik zade eyh Osman bir birine kartrmtr. Hakk B. Hseyni Lmekn dervilerindendr. Mstakim zadenin ifadesine nazaran eyhinin yannda metfundur.
Risalei Melmiyei attriye. Sa: 63-65
[3] Ayni eser. Sa :65
[4] Osmanl mellifleri. C i l : 1. S a : 26:27 Aziz Mahmut Hday iin mracaat. Ay
ni eser. S a : 185-188 akayk zeyli : At. Sa! 760
[5] Abdl'ahat Nur iin mracaat. Osmanl mellifleri. Cilt: 1. S a : 121. eyh'nin
akayk zeylinde mufassal tercemei hli vardr.

^ ^ c . ) de Hac

Y m n e , a n l a r P r A l i y y i A k s a r y y e , a n l a r smili

Vakttan bir vaktta Srbn Ahmet kitab eyler;

Dedem sem'i kabl ile kelmn eder sga:
Hakikat mark, emsi hviyyet prim Isml
Ki Olan eyh demekle nm olmutur cihan r.
Ben ol smilem meydna kurban olmaa geldim;
Bu suret hil'atn hal' eylerem, cismim olur ifn..
Yine bir dahi geldikte okurlar ismim Ibrhm
Cihanda yne Ogln eyhliile oluram iml..
"Dili Dn,,

kinci devre Melmleri

ikinci devre Melmleri

92

den V i z e l i A l e d d n E f e n d i n i n halfesi G a z a n f e r E f e n d i y e d e h i z m e t ettii

(sohbetnme)

deki

Gazanfer

sultan,

Ceddim

senden brz edip [ 3 ] mecmaul bahreyn

pridir. V a l i d i m e , b e n
de y e d i y o l kavutuu

m a h a l d e i s m i m s e m i y y i h a l i l u l l a h o l u p h l kef i y a n e y l e d i i m e s r a r d a n
n i c e esrr ilhiye v e h a k a y k r a b b a n i y e izhr e y l e s e m

L m e k n i y e o l a n intisabna g e l i n c e :
brhm.

E.

emrile

1020 tarihinde
trihinde

y a z d n k e n d i s i b i l d i r d i i n e v e soh-

doduu

mukayyet

bulunduuna

nazaran

H s e y n i l m e k n y e p e k g e n i k e n i n t i s a p etmi v e i h t i m l l m e k n n i n
veftma k a d a r sohbetlerine mlzm v e mdavim

olmutur.

brhim. E. v e Hamzav

erenleri:

b r h m E . srasiyle b t n H a m z a v s d t n t e v k i r etmi v e h a t t a H a m -

tasavvufnme v e V a h d e t n m e isimli kitabn

E. n i n manev

1000

gerektir buyur

duklar d i y r m z halk ire tevtre k a r i p t i r , , szlerinden anlalyor.

Hseyin.

Vahdetnmeyi
btnmede

93

yazmtr.

Lmeknyi

lmekn

(merdi

ma'na

zavlerce g a v s i y y e t i k a b u l e d i l e n zevt o d a k a b u l v e methetmitir. Mesel;

(drsi muhtef) d e n s o n r a m a k a m n a g e e n ( H a c K e y v a n K a b ) y i [ 1 ]
o da

u* v ) l a k a b i l e t e l k i p v e t e v k i r e d e r e k d i y o r k i :

( G a v s >y*) v e ( v h i d i z a m a m <s->

bilmektedir..

Dvnndaki

(kasdei tiyye) de d i y o r k i :
Slkmde
grrn merdi ma'na,
Ki ya'ni bu kitab tertib idn,
Dah i
tertibi
cmle
o 1 kitbm

Eder can sem'ine bu srr ilka:

An kimse dememi ola asl..
On iki vehile olsun mheyya.

Tecelller cihan cna asrn vahidindendir;

Cihan halkna andan erir srr fyzyyt..

Kitab

Nihayet merdi ma'nlik mlakkap..

Cihan bir lhza asrn vahidisiz payidar olmaz;

Haberdar ol ki asrn vahididir hatm hatmiyyt..

yazmaa

bd

Hseyndir ;

Gne nuru gibi zahirdir asrn vahidi hl;

Grenler grdler kim ol gnetir ayn aybiyyt..

Y i n e a y n i k i t a b n i k i n c i b a b n d a ( H a k i k a t ) i anlatrken b i r m n a s e b e t l e
Bu ma'naya muvafk merdi lem,
Hakikatta hakikat nicedir bil;
Cevbnda dedim: ey merdi ma'na ;

Sul eyler bana ol nuri zam :

Bu zikr olan kamusu nicedir bil!
Vcudu pk cism can ma'na!

Yz emsi hviyyettir, sz yt hikmettir;

Lednndir kelm, sylemez ahbar sem'iyyt..
Gzel kavl gzel fi'l gzel hulk yurulmutur;
Kabay suretidir, yokdrr nutkunda athiyyt..

diye Lmeknyi zikretmektedir.

9 n c u b a p t a d a (Seyr

slk) a n l a

trken

Hac

K a b n i n veft

tiyye) sini
Slkmde Rasulullah grdm;
Dedim: ey seyyidi evld dem;
Slk seyr ahvlin beyan et;
Buyurdu seyyidi evld dem.
Dururmu anda grdm merdi ma'na,
Rasul n ana ya Hseyn buyurdu;

d i y e mridini tavsif v e t e v k i r
Dvnnda da Lmekn

Aya tozuna yzm srdm.

Nebiler serveri, sultn htem ;
Hakikat srrn cna iyan et !
Beyan etsn sana ol merdi lem.
Vcudi pki olmu dolu ma'na
Slkin hlini brhime di I

b u trihten

1037
evvel

olduuna
yazmtr.

gre brhm. E.
B u trihten

(kasdei

sonra yazld

anlalan k a s d e i M i m i y y e d e H a c B a y r a m d a n i t i b a r e n M e l m mmessil
l e r i n i y a z a r a k drsi m u h t e r i d e n s o n r a k e y v a n , y a ' n i K a b y i

zikredip

Keyvan gidcek ok kii da'vay benlik eyledi;

smi mudllim hkmeder bunlarda fettan olmuam.;
Ztmla ytm ile, srr kemaltm ile
brahimin srrnda ben sim nmyan olmuam..

ediyor.

hakknda

Ey sren meydn aka bdpy himmeti!

ehsvri arsai irada it ma'niyyeti ;
Cndi liden olur ol aha iden biati;
Serveri mlki hidyet Lmekn hazreti !
B e n t l e r i l e balyan v e y e d i b e n t t e n m r e k k e p o l a n mstakil b i r m e t
hiyesi var.
[3] Brz hakknda Gaybnin tercemei hlinde tafsilat vardr..

diyor.

B u szlere

gavs olduunu

n a z a r a n brahim. E .

iddia eder g i b i

b d e n s o n r a ilerinde

Sar A d d u l l a h . E .

Melmiler tarafndan ( s h i b i z a m a n
e d i l e n st Beir A a y
ile k a b u l etmitir.

Hac Kaden

grniyor.

) ve ( G a v s

( e h a d e t i 1 0 7 3 ) brahim. E . d e

) olara k a b u l
k e m l i ihls

B i r mesnevisinde b u akde v e imnn Melm

Tercemei hli aada gelecektir.

Ka-

de dhil olduu hlde u m u m

b n k e y v a n a k a d a r b i r e r b i r e r sayp n i h a y e t
[1]

sonra kendinin

F a k a t byle deildir.

akt-

kinci devre Melmleri

kinci devre Melmleri

94

Mevlevi!

Burc Keyvada tulu' ettikte ol emsi kadm ;

Grmediler niceler ol nuru' oldular racm..

b e l k i erbb

95

m a h a b b e t t e n o l a n vahtetyiz.) [ 2 ] d i y e n

tam bir

Hamzev Melm d i r .

Vechi pkinde nmayn oldu srr kn fekn,

Cn pkinde nihan olmutu zt mstean.
O l a n eyh, y a h u t O l a n l a r eyhi:
brahim .E. y e ehli t a r i k i n o u ( O l a n eyh) d e m e y i p ( O l a n )

B v n Ya v R da perde tuttu nuri zt;

Vehi brahim grnd hallolundu mkilt!

ve

d a h a z i y a d e ( O l a n l a r e y h i ) d e r l e r . F a k a t b u lafzn ( O l a n e y h ) o l d u
d i y e izhr e t m e k t e d i r .
ve memur

S o n b e y i t t e Beir

o l d u u n a d a iaret vardr.

A a t a r a f n d a n irada m e z u n

(Dili dn)

d a d a drsi

zikret

unu ( e y h ) n i n akayik
(Dili dn)

z e y l i n d e n anlyoruz [ 1 ] .

B u n d a n maada eyh,

snda

tikten sonra
Bulardan sonra Haclk ile dillerde yd oldum !
Oturdum burci Keyvanda, makamm eyledim Cevz.

Vakttan bir vaktta Srbn Ahmet htb eyler

Dedem sem'i kabul ile kelmn eder sga:

Vad va'd ile halka Ber oldum, nezr oldum,

Berim, halka bildirdim ; nezrim Vj
..

Hakikat mark emsi hviyyet prim smail

Ki Olan eyh dimekle nm olmutur cihan r;

szlerile b u a k i d e y i t e y i t v e t e k i t e t m e k t e d i r .
senesinde

ehit

olduuna

v e brahim. E . n i n

nazaran

(Gavsiyyet) iddia

(Gavs)

olarak kabul edilen

ve tavazzuh

eder.

etmedii;

1 0 6 5 t e v e f a t eylediine

bilkis b t n

kimseleri onun da

Ayn zamanda

Ben ol smailem, meydna kurban olmaa geldim,

Bu suret hil'atn hal'eylerem, cismim olur ifn.

S t Beir A a n n 1 0 7 3

yukardaki

ihvan

tarafndan

k a b u l ettii

tahakkuk

naklettiimiz

paralar,

Yine bir dhi geldikte okurlar ismim brahim,

Cihanda yine Olan eyhliile oluram iml..

bize brahim. E. n i n Hseyni lmeknden baka ( Hac K a b ) v e (Beir

A a ) y a da mlk olduunu bildirir.

Hatta dili dn

dedii g i b i

da

Bin on betedrr drs ile brahimin cem'i;

Mnfklar bu szn srrna ermediler kat'a.

drsi muhtef i l e

grtkten sonra

grtn

L m e k n y e intisab

L m e k n n i n ( K a b d z ) d a n s o n r a drsi M u h t e f d e n d e irada m e z u n v e
m e m u r olduunu anlatmaktadr.

ceddimiz,

hifzettirirdi. Hatta, bir gn

Varm ol Hakka verdim gayri vnm kalmad

b e y t i l e 1015 t r i h i n d e , 15 y a n d a i k e n drsi muhtef i l e d e

ifde e d i y o r .

( S o h b e t n m e ) d e d e s i n n i m i z alt v e s e k i z i k e n

Pri H a z r e t l e r i n i n i l h i y t n d a n

( Sohbetnme )de de

drse.E.,

l e m d e n g e m i y e n m a h a b b e t l e z z e t i n istimam e y l i y e m e z d e y u

resmi

buyurdu

msran h i f z e d e r k e n ; " d e d i c i i m , b u d a h i p i r i n ilhisimidir? d e d i m . C e d d i m

d a h i , Bel o u l c u u m d e d i k t e , a c a b a

k e n d i n i n vr

varm i d i k i

Hakka

v e r d i ! d e y u s y l e d i i m d e c e d d i m m e r h u m d a h i , b u o l a n c k eyhtir, d e y u
o k a r i d i . O l a n -eyh t e s m i y e s i n e b i s v e b d b u d u r szlerile mes'eleyi tavzih

etmektedir.

l a r cmlesile drsin b i r s z n a k l e d i l m e k t e d i r .
brahim . E . n i n arihi fusus A b d u l l a h v e arihi m e s n e v i Sar A b d u l
lah .E. lerle d e hususiyeti olduunu yine

sohbetnmesinden

anlamakta

y z ^ ] . H l s a brahim . E . ( N e Halvetleriz, n e Celvet! n e K a d i r i y i z ,

ne

[1] Diyaribekirde Rumye eyhi, Veziri azam kara Muatafa p. meclisinde rihi fusus
Abdi . E . ye mukrin oldukta Abd . E . nin rsumi zhireye itiyatlar mutat olmaman k
yamda bulunmamakla eyhi mezkr, eyhi ekferin kitaplarn tercemeye mukayyet olan
kfir ve mlhit sizmisiniz? diye ta'n sitemlerini bize nakleyledikte ya size bir gazap
rz olmadm? deyu sul eylediimizde cemi mezhirde zuhur, hakkn idn ilimden
sonra kime gazap olunur? buyurdular.
Sohbetnme
rihi mesne Abdullah . E . Tal'at . E . ye Huda, ne itikattadr? deyu sul eyledikte
Hazreti Pr ( brahim .E. ) cevabn biz verelim; cemi mezhirde olan mutakadt muh
telife vardr, itikad huudr buyurdular..
Sohbtnme

eyhte ( t e n s u h

) fikri:

( D i l i d n ) d a S r b n A h m e d i n " smaili m a ' u k , , d e n naklettii b i r

sz nazmedereken
- -

Yine bir dahi geldikte okurlar ismim brahim

Zaviyei mezkrede seccde niini hilfet olup icryi yni tarikata z edip yevmen feyevmen syti istihri lemgr ve Olan eyhi dimekle zeban zedi sar kebri ol
mular idi.
Tekkesi mahalli zihm ve mecmai esnm erim olman ulem ve vzer hzr olup
fukar-ve. zuaf duhule mecal bulmazlar idi.
akayk zeyli: eyh

kinci devre Melmleri

96

kinci devre Melmleri

g i b i b i r msra', h e l e k a s d e i tiyesindeki
Nice yz kerre yz bin yl avalimden gzer kldn;
Feleklerde, meleklerde geirdin nice tesbht..

4 - / v e fen
tevhidi

97

) m a k a m l a r n t e v h i d i ef'l JUM

zt

ve sonraki (bek

t e v h i d i sft ****

) makamlarn

k a t ' , ya'ni

zevkan

ve hden b u m a k a m l a r d a t a h a k k u k etmek suretile h a l k ve h a k mertebe

lerini

Tabyi' lemin grdn, letfet mlkne erdin,

Ki her zerren bir lemde ederdi zikri temcidat..

cmi'

olanlar (Diretl vcud

>y^"-}^)

denilen

bu

direyi

ikml

etmilerdir. [ 1 ]
B i n a e n a l e y h artk brahim E f e n d i g i b i
Benim Allahlm, abdiyyetim le olur kaim

Her uzvun nce yz bin zerre, her zerren bir lemde

Gezerdi mfredt ire mrekkeb olmadan zerrt..

(Dili Dn)

Ansr mlkne dt yolun terkibe geldin n ;

Bu terkb ire hsl oldu sna ilm idrkt..

d i y e b i l i r l e r . B y l e zevtn hakikatlar b a d e l v e f a t d i e r b i r k m i l d e b r z

hayvan leminde hsl ettin hissi hayvn

Hicab oldu mrekkeb ; lemi gayb oldu mefhumt..

unsuriyeden

e d e r . E e r sulkini i k m l e t m e d i s e vefatnda; t a b i r i tasavvufeile b u ne'eisuretile

m e l e k t lemine i n t i k a l i n d e , b u l u n d u u

harolur.

Bu

B e r z a h v e hiret lemini ( c e s e d i misli

cne sureti inn ihsan eyledi Hlik;

Tfl oldun, yiit oldun, kocaldn, erdi tevit.

te b r a h i m E f e n d i d e b u n u
me) d e tensuhu

mekmn

melekt

suretle hemen btn sofiye, M u h i d d i n d e n sonra

>--) o l a r a k k a b u l etmilerdir.[l]

anlatyor. V e anlattn d a (sohbetn-

reddetmekle beyn eyliyor.

S o h b e t n m e d e b u mes'ele

Uyanup kendine gelmek, znde kendini bulmak

Myesser olmad, hr yerindir mlki hayvnt..

hakknda d i y o r k i :

Ne hayvan iptidas galib ise vehm fikrinde

O hayvan suretinde harolursun rzi mahzurt..

a l k a K o m a y p k e v n i l e k e v n o l m a k m e r t e b e s i n e nil o l u p m a z h a r i har-

" D n , k e n d i hakkatna gh tahsil eyleyip

d a brz edip dn gider, dan gelir

berzihten b i r b e r z a h t a

' ^ J ^ J ^ ' ^ ' ^ C H

^ i y - V ^s-P*

m a ' n a s k a t i zhirdir. Pes lisn v a h d e t , ne'ei u h r y a v e d n y a d a n b a d e l -

g i b i b e y n t , k a s d e i riyyesindeki

m f a r a k a h e r h a n g i m a z h a r d a b u l u n u r s a (hiret) t a b i r e d e r l e r .
Nitekim

Bu dem donunu giymeden evvel kang dondaydn ?

Bu donun hakkn, hkmn vermezsen seyahattir,

b i r k i m e s n e r y a d a b i r e s p v e y a b i r h a r g r s e a n d a hull

v e tensuh b u l u n u r m u ? 0 1 m e r ' o l a n l a r , k e n d i s i n i n sfat g a l i b e s i n e m

n s i p s u r e t l e r d i r . R n i n ayndr.,,
B u h u s u s t a s d t s o f i y y e n i n h e p s i s z sylemiler v e h a t t a Niyz-

Bu dem suretin cnn brnnce neler ektin;

Yine devre dersen menzilin esfelde zulmettir.

nin

Devrei

ariyanesine kar s k d a r l H i m b a b a d a

manzum

bir

( D e v r e i feriyye) yamtr,
szleri e y h i n ( t e n s u h ) u k a i l o l d u u h a k k n d a

b i r zan tevlit

edebile

c e k m a h i y e t t e d i r . B u efkr, eyhin h e m e n h e m e n h e r k a s i d e s i n d e v a r d r .
F a k a t e y h , b u szlerle ( t e n s u h ) u k a i l o l m y o r .
Umum
cjjyj

(Sofiyye),

c*. c i i t <uu<

(Ahadiyyeti

y a ' n i h i l k a t t a b i r k a v i s tahayyl
Bu kavsin

Zti

baht,

Ella

taayyn

ederler k i

buna

( K a v s i nzl)

denir.

meratibi:

Ahadiyyet

-^-**-, V h i d i y y e t c**>*i ( t a a y y n i

m e v l d iiAy,

e v v e l , J-

muhammediyye

V-*

^ ) ,

Eflki t i s ' a

>iyi\

hakikati

ansr

e r b a a uijt ^ u ,

n s a n v e nsani k m i l d i r . Y a ' n i ; zt, e k m e l i z u h u r u [ o l a n

insana k a d a r btn
mertebesine

mutlaka,

) v e ir i s i m l e r l e y d e d i l e n A l l a n n , z u h u r u n d a ,

C-A>I

bu

( s f t ) m e r t i b i n d e mtecelli o l u r .

gelebilirde ( S u u d

e l d e edilmi d e m e k t i r ,

y ) kavsini de ikml

nsani k m i l

edebilirse

b u d a a n c a k slk i l e hsl o l u r . S l k t e

[1] Tafsilt iin ( msr )nin ( devrei ariyye <Ji^ tjl* ) sine mracaat.
Msri Niyz: malatyaldr. Tahsil iin Diyribekire, Msra kadar gitmi, Kadir olmu,
nihyet Elmalda Halveti Sinn mmiye intisap etmi ve mumaileyhten irada mezun olmu
tur. eyhinin vefatndan sonra Bursa, Edirne ve stanbula gelmi, tekrar Edirneye gidip
Sultan Selim camisinde cifre it baz eyler sylemesi zerine (Rados) a nefyedilmi,
menfadan avdetinde Bursada ayni hl yine tekerrr eetmekle Limiye srlmt. Limniden
avdetinde Edirnede Sultan Selim camiinde (memuruz) diyerek icrt hkmete mdhale
etmekle tekrar Limniye nefyedilmi ve 1105 te menfasnda vefat etmitir. ok koyu ve
cokun bir sofdir.
Mufassal tercemei hli iin eyhinin akayk zeyline mracaat..
Msri Niyz. Osmanl mellifleri. Cilt. 1. Sa:172 175
[1] Bu akde Muhiddinde de vardr. Fthtn 63 nc babnda bu hususa it kfi
izahat mevcuttur.

matlup
(tevhid

Mracaat. "Cilt. 1; S f : 396401,,

Melmiler 7

kinci devre Melmleri

kinci devre Melmleri

98

Fakat b u mes'eleyi en i y i tavzih eden

(Seyyid Muhammedn

nrl

a r a b i y y l m e l m j-M^hr**
*) d i r .
M u m a i l e y h i n t e r c e m e i hlinde b u b a h s i t e k r a r t e t k i k edeceiz.

99

mir't M u h a m m e d v e n e f s i P e y g a m b e r i o l d u u n u i z h r v e b u temayl,
i k r eylemitir. [ 1 ]
Y a l n z u b i l i n m e l i d i r k i " m e l m - H a m z a v l e r , , , e h l i tevell o l m a k l a
b e r a b e r hi b i r v a k i t teberrda ifrata varmamlardr.

Aliyi

vas

etmiler, f a k a t hulefy selseye d e h r m e t k r b u l u n m u l a r d r .

t a m i deildirler.

b r h m E f e n d i d e ilie t e m y l :
O l a n e y h i n k a s d e i m m i y y y e s i n d e ayni

Halbuki

nazar i k i b e y i t v a r :

kabul

u hlde

N i t e k i m t a m S n n d e deildirler.

Bektler,

Tevell ile b e r a b e r T e b e r r y d a k a b u l e d e r e k

S n n l i k t e n t a m a m i l e a y r l m l a r ; f a k a t te'vli k a b u l e t t i k l e r i n d e n " i
m a m d e i l , " i

Kur'an ettim itihad, er'ile ettim ok fesd;

er'in nn ard eyliyen mezhepte No'man olmuam!
Geldikte Harnrreid oldum mam Yusuf ile
Hak suretinde ok zaman bls Mervn olmuam!
Bu
*>i

iki

b e y i t t e n , vzhan

cr_ Ui) v e ( E b u Y u s u f

nedir?

Acaba

Hanfe

bana

anlalyor
urefsndan

imam, (Ca'fer

ibni Muhammed

Cr. M

Sbit

yznden

temayl

iynen

gstermektedir.

mevcuttur.

Essen h e m e n b t n

melmlerde

S r b n A h m e t t e d e b u n u iddetle g r m t k .

Sar A b d u l l a h E f e n d i d e h e m e n

her kitabnda o n i k i mm zikretmekte

v e t e r c e m e i hllerini y a z m a k t a d r .
brahim

Efendi

sohbetnmede

M u h a m m e d i hakik y i n e candr.

mezkr

"ilhi

hakik

candr.

Ve

A l i y y i h a k k , cemi m e z h i r d e o l a n v e

m a b i h i l i t t i h a t olandr.,, szile A l l a h , M u h a m m e d , A l i v a h d e t i n i t e r e n n m
etmi v e " r i f k i n a t , b i z e
rnda

dahi

mevcuttur.,,

h a k t a n her ne gelirse ynemiz A l i Mazha-

szile d e

k. i -o OAO- -H-IK-U
^ - i ' . j V i l ' J
JJJ
<SV ^ V * ^"
4

Alnin

aynen

Cr. - ^ a -5* i. >.'j

fi
J

sile A l i v e E h l i B e y t i p e y g a m b e r l e r i n srrna vris v e s h i p b i l i p ir eshab a t a f d i l e d e n (ai m u f a d d i l e 4-**- ^ f r k a s n n hayrlhalefi ojmulardr[2].

altnc

) i l e a r a s n d a v u k u a g e l e n mua-

H l s a s e b e p v z h d e i l s e d e b u b e y i t l e r , brahim E f e n d i d e b i r a
bu

itikad g i b i
f^r} Cr.
t']
- A ' ^ ' j >.J j

! &>- Cr)i

i b r a h i m . E . n i n Hurflere nazar:
brahim . E . k a s d e i m m y y e d e
Yonns dilinde ma'niler telf tasnif eyledim;
Adm Nesim eyledim, hem Fazl yezdn olmuam..
[1] Ben necran kabilesi Hiristiyan olup islm kabul etmedikleri gibi Peygambere
vergi vermee de raz olmamlard. Bunun zerine jl_^J sresindeki
y e ahvlini slm
akidesine gre bildiren
(1
U'cJlsjlj yetinden itibaren 18 yet kendi
lerine teblih edildi. Mteakip yet Eer snm ahvline it sahih ilmi mucip olan bu yet
lerden sonra yine seninle s hususunda muaraza ederlerse sen de onlara; gelin biz oullar
mz, siz de oullarnz; biz kadnlarmz, siz de kadnlarnz; biz nefislerimizi, yani kendi
mizi, siz de nefislerinizi davet edelim; bir araya gelelim; sonra mbhele edelim, Allahm
Inetini yalanc hangi tife ise o tifeye isteyelim!" melindeki
JfV f"
k~\) j.CU
L..J fiS^h Lilil J Ijlur J.s f J I ^ . itSUU Mj, j i U U ^
V

yetiki buna "Mbhele,,

ve Hseyni gtrmtr.
oldular. ler, bu yetteki
dan mrat, Alidir derler.

yeti derler nzil oldu. Peygamber mbheleye Ali, Fatma, Hasan

Neticede Hiristiyanlar Mbheleye cesaret edemeyip vergiye rz
l-'UI dan mrat, Hasan ve Hseyin; \i >_j dan mrat, Ftma; U_i'l
Sf tefsiri diyor ki

Cr.
Lb J=ls LUij Cr-t-b ^-i-'tilil Aj< J ' A 6f
tafsilt iin mezkr tefsire ve ir tefsirlerine mracaat, tefsiri Sf. Sa: 82
[2] (Mufaddile 4~) Hazreti Aliyi ir sahabeye, tafdl edenlerdir. Bunlar dier
ashab da hayr ile yd ederler. Bizzt Sahabe ve Tabin iinde bir oklar Aliyi, irle
rine tafdl ederlerdi.
SjU-U (Seyyid Sleymanl Belh Cilt: 2. Sa: 418-419) da bu hususta kfi ma
lmat vardr.
Ahmed ibni Hanbel
Cr. ^ de Ehli beyt ile hi bir kimsenin mukayese edilemiyeceini syemekle bu frkaya mtemayil bulunmutur. Ayni kitap. Cilt: 1 Sa : 253
c

mmehati ktbi a olan ktbi erbaadan (kf j < )

Ya'kubi Kleyni &X Cr.
j**-*)
tebriz tab': Sa: 31

J1IJL.C-

itfje-

J*
1

(^.lJiUja

Kf ayn bap: Sahife : 3133

Cr.

s-"i O <i^* ^ ^
c

Teberr,

b i r ztn anlatt g i b i ( E b u
addetmesi

razam sebep olmutur?[l]

temyln

Essen

r n d a n i t i h a d a tenezzl v e m t e h i d i t a k l i t t e n vrestedirler. H a k i k ma'na-

) a muarzdr. F a k a t b u muarzla sebep

melm

g i b i Teberr y o k t u r .

V a h d e t t e l a k k i s i l e t e l i f e d i l e m e z . Melmiler keif v e i l h m e r b a b o l d u k l a - *

k i eyh, ( N o ' m a n i b n i

) n i n (kyas I A ) delli er'

Btn olmulardr.

M e l m l e r d e ise arzettiimiz

!1

Ebu Ca'fer Muhammedibni

<>. -""'V '-. f-^^ >.i

1 -

kinci devre Melmleri

OO
beytini yazarak

Fazlullah

hurfy d e

kinci devre Melmleri

zikrediyor.

Yine

ayn

kasidede

Gnllerde hzr olan, her ilere kadir plan,

yinlere zhir olan heman demdir, demdir!

" E b u Hanfe v e " E b u Y u s u f u z e m m e d e n v e

Hayyam dilinde syliyen, dni tensuh eyliyen,
Taptkta Yonusta denen ma'ni irfan olmuam.
beytile H a y y a m a tariz eden

eyh, Fazl

hurfye kar

Kamu eyann yt; hakikat zt, sft;

Cenab Hakkn mir'at heman demdir, demdir !

"Fazl

yezdan,,

erh felekte devreden, her grnende seyreden;

brahim ; bu zikri eden heman demdir !

lakabn v e r e r e k deta hrmetkr b u l u n u y o r .

brahim. E . g i b i

b i r sof,

hesap v e tevillerine kaplmaz.

hi

phe

yok ki

hurflerin

Buna imkn yoktur.

nihyetsiz

Byle olduu

hlde
Drdnc

R z a T e v f i k . B . o n u k a r i l e r i n e mfrit b i r hurf o l a r a k t a k d i m e d i y o r , b u
kanaatini da

eyhin

hece

i l e yazlm

101

d r t ilhsi i l e t e y i t e y l i y o r . [ 1 ]

Bu ilmin beyann bir kmil insandan sor ;

Canm ; can haberini can iinde candan sor !

lhileri b i z d e y a z y o r u z :
Alimim dersin ama lemden bihabersin ;
Bu anden, bu nefesten, bu demden bihabersin !

ilhide

b e y t i l e b a l a y a n ilhidir k i brahim E . n i n mill v e z i n l e y a z d ilhilerden

b i r kan i n t i h a p e d e r k e n b i z d e b i l h a s s a b u gzel ilhiyi y a z d k .

Sz gelince ama sen eylemisin kl gibi ;

Kalbine haktan olan hemdemden bihabersin..

bu

ilhide,

gerek

Rza

Tevfik

B. in

yazd

Gerek

ilhde Hurfilik

nerede ?

Bu esrr duymaa gerekler nazarnda

Ariflerin dedii niamdan bihabersin !

N e 2 8 h a r f , ne 32 h a r f ,

ne hututu mmiyye, ne h u t u t u ebiyeye, ne

i s t i v a , n e F a z l ; h l s a , H u r u f l i i i s p a t d e m e y e l i m , o k pheli b i r s u r e t t e

Drt kitab okusan nesne bilmi olmazsn;

Benim canm ; mdem ki demden bihabersin

i r a e e d e c e k h i b i r k e l i m e v e f i k i r y o k . , bilkis i l i m d e n h a k i k

mrdm

brahimin gnlnn ma'nasn arlamazsan

Erden haktan bilinen keremden bihabersin !

n e f s i n e lim o l m a k b u l u n d u u , szle b i r ey e l d e edilemiyecei,

demin

u l v i y e t i i y a n i b t n s o f i l e r i n Hurflerin g a r i p t e v i l l e r i n d e n sarf n a z a r
edilirse onlar d a b u zmreden addedilebilirler k a b u l ettikleri akideler,
btn vuzuhile grnyor.

Hakkn feyzi leme dpdzdr anlar isen ;

Bu grnen mevcudat bir yzdr anlar isen ;

F a k a t bunlar, k a i l i n i n Hurfliini deil, s o f i

liini i s p a t v e i z a h e d e r .
E e r R z a T e v f i k B . h a n g i iirde

Enbiyann geldii, drt kitabn indii,

Her lisann dedii bir szdr anlar isen ..

sz

ve

yz kelimelerini

irinin H u r f l i i n i i d d i a e t m e e n i y e t etmise

Hak vehini grmee gzg [2] dm deme,

Bu yinede lem bir tozdur anlar sen.

Sz hlbdi kadri beni deme candr,

Sz rabtai vastai demiyandr.

Arife bir sz iyan: bozulup bozudulan,

Dost ile bk kalan bir gzdr anlar isen..

diye szn k a d r i hakknda

brahimin yznden dem kimdir bilmee

Bu muamma bir ze rumuzdur anlar isen !

mutasavvifane b i r manzumesi bulunan

Ruhlarn hrzinde zhir olal Siv d hat

Ademe talim olan esm bilindi b nokat;

&

Istivyi vehi demden ubur iden bilr

Kim ne yzden t oluptur mmeti Ahmet vasat.

Sr iinde nihan olan, cmle eyde iyan olan,

Her nesnede nian olan heman demdir, demdir.

d e y e n Y u s u f u Snek'i (953) [ 1 ] Hrflikte d e o k mstamel

Gibb)
[2] GSzgii : Ayna

mystrieuse en L'an 00 "Riza tevfik,,

Yeni

ehirli A v n ' y i v e

Drt kitabn erhetti heman demdir, demdir;

Evvel, hr, zhir, btn heman demdir demdir !

[1] tude sur religion

grrse

(Textes Houroufs

terkibini de kullunarak
[1] Sima'hanei edep. S : 252 254

kinci devre Melmleri

kinci devre Memleri

102

103

ki ka ortas akkul kamerdir ikr olsa

ki yannda zlfnden yazlm ma'nii z.lf! [1]

Ukdei serritei rz nihndir szm ;

Silki tebihi dri seb'al mesndir szm ..
m a t l a i l e b a l a y a n n a ' t i n iri m b d i i Nef'yi, h a t t a

F a k a t , b u n l a r d a H u r f i y n e d e i l , irnedir.
sylenseydi ir,

Drt kitabn manas tamamdr bir Elifte ;

Be dedirsen sen bana be deyicek azarm

sa

ikiye bler blmez

n k eer H u r f c e

istivadan v e b u suretle

yedi

hattn s e k i z o l a r a k a n s r a d a r b e d i l i n c e 2 8 hattn 3 2 o l d u u n d a n ; i l a h . . .
b a h s e balard.

Bir Elif tahsil eden mnezzehtir lemden

Endie iklimine niin durup gezerim ?

H a n g i H u r f iri v a r d r k i sa i k i y e b l s n d e istiv-

dan bahsetmesin?
R z a T e v f i k B . " P e y m sabah,, g a z e t e s i n i n ilvei e d e b i y e s i n d e y i n e

d e y e n Y u n u s u niin H u r f airleri arasnda g s t e r m i y o r ? n k

bunlar

b u m n a s e b e t l e " B e n , b u g i b i e s e r l e r i t e t e b b u ' ettiim z a m a n irin i s m i

Rza T e v f i k B . i n f i k i r v e telakkisine nazaran brhim E . d e n d a h a z i y a d e

n e , e s e r i y a z a n n ahsiyeti

Hurfdirler ! !

asl f i k r e , f e l s e f e y e b a k a r m " d i y o r . [ 2 ]

Bunlarn H u r f olmadklar m u h a k k a k

olmakla

beraber

biz

biraz

d a h a ileriye g i d i p deyeceiz k i

Bu beyntn

birinci

cismaniyesine
kk

o kadar

hakikaten

ehemmiyet

vermem,

d o r u . , n k brahim E . y i ,

kanun Sleyman d e v r i ricalinden addettii g i b i [ 3 ] Srbn

A h m e d i de,

Bekt K a y g u s u z a b d a l zannederek "Budalanmeyi ve

Yznde Bist het harfi lhm,

Acep nakeylemitir pdhm.

Ycelerden yce grdm

Erbapsn sen koca Tanr!

b e y t i l e b a l a y a n g a z e l i n iri S e y y i d N i z a m e d d i n z a d e S e y f u l l a h v e
b e y t i l e balayan ve athiyat v a d i s i n d e b u l u n a n m a n z u m e y i S r b n A h m e d e
Siv d harften niandr dilerin ;
Drt kitaba tercemandr dilerin. [1]

isnat e d i y o r .

[ 4 ] F a k a t i k i n c i kk

d e y e n Sim M e h m e t E. ve s o n syledii gazelde

Fahreddin
bulunsun

Bahariye

Mevlevhnesi

(329. H.) dede E. bile

kailinden

Seyfullahn d v n ,

sylenmi

H l s a ; brahim E. k a f i y e n

eyhi - m e r h u m

H u r f deidirler,

szldrdir.

hele r i s a l e l e r i ,

Bu

zevatn

eyh

Hseyin

b u szler,

bu da

eserleri,

mesel

Y u s u f u snekin C e z i r e i

dem,

indettahkik

neden

d a merebini

pek

Efendi

merhumda

Hurflik

tahayyl,

o k v h b i r h a y l d i r . B u zevt; N e s m , Ref, A r , M u h t g i b i

Hurf

irlerile karlatracak o l u r s a k m a r u z a t m z teeyyt e d e r .

Bunlar, byle olunca, dvnnda, D i l i

Hurf

Dnasnda,

idn

. pil f J> fil

Vahdetnmesinde

Hamzav

szne

b i r a z b e n z i y e n u i k i b e y t i

1*1

eyhlerinden b i r i n i n mritlerine " C a v i d n , , o k u t t u u iin t a r i z e

bunu

ve Olanlar

eyhi

dedii

Olan

eyh

brahim

[1] Esrar tezkiresine mracaat..

E. nin

kasdei

H a m z a v Melmlerde d e dier tarikatlerde olduu

F a k a t i b r a h i m E. Hurf

buldum:
Yzn asa bu nazmm kkln iki blk etse
Muanber byi mymdan erise cna ruh efz ;

Rza T e v f i k B. i y i k i

m m i y e d e k i b e y t i n i g r m e m i . , g r s e y d i H u r f l i i n i ihtiml y e m i n l e t e m i
H u r f l i e m t e m y i l k i m s e l e r vardr.

Hurf

t a h k i k i n d e Fazl y e z d n n b u

uradn d a yine Sohpetnmeden renmekteyiz.

ne kalkard.

iinde

onu da vahdet

d i y e r e k eyhin Fazl H u r f d e n i s t i d l a l d e b i l e b u l u n d u u n u h a b e r v e r i y o r .

olur?

sr

F a k a t u l e m a y i rsum

H a t t a Gayb, "Sohpetnme,, de ..Hakikati

ibaret

k a f i y e n H u r f l i k m u t e k a d t b u l u n m y a n brahim E . nasl o l u r d a H u r f
btn

deildir.

mevleviyesi

H e p s i k a n e v e s o f i y a n e d i r . K e n d i s i n i tanyanlar

l bilirler.

v e felsefeye

b e y t i ranalarn o k u r l a r d :

m e y d a n d a . . H i b i r i n d e Hurflik k o k u s u y o k t u r . Hseyin Fahr d e d e n i n

d e iirleri m e v c u t t u r .

fikre

v e e k s e r i e h l i t u r u k g i b i Fazl hurfye d m a n o l m a y p
erenleri arasnda grmektedir.

bulunan

nk

byi Hurf addetmesile sabit..

Siv d harfi vehi demde

Okuyup srrn habr oldum.
beyti

yanl..

b a k d , lkin nfuz e d e m e d i i ; S r b n A h m e d i , b r a h i m E . y i v e Gay-

[1]
[2]
[3]
[4]

Dili Dn
Peyam sabah ; llavei edebiye. N. 35. 8 Mays 1330.
Peyam sabah; ilvei edebiye. N. 29. 31 Mays. 1330
Peyam sabah. lvei edebiye. N. 35. 8. Ma. 1330

gibi

deildir

kinci devre Melmleri

104
ve

Hurflik,

Bektalikte

olduu

ikinci devre Melmleri

g i b i Melmiliin

esasi

akidelerinden

olmamtr.

105

Biri esfel, biri l, yer gk ittihad etti;

Yer gkten eriti cmle mahluka gdiyyt..
Gda eklinde mer' oldu dem sureti evvel;
Gdadan hsl oldu cmle eklt tekilt...

brahim E . d e iir:
brahim E . y i S r b n A h m e t l e k a t ' i y e n m u k a y e s e e d e m e y i z .

Srbn

A h m e d i n l i s a n m d a k i selset, yazlarndaki m e t a n e t , e f k r m d a k i b e d i z e v k
brahim E . d e y o k t u r .
brahim E . d e u m u m m a n a s i l e iir y o k deildir.

Fakat, o san'attan

z i y a d e f i k i r v e f e l s e f e s i n e t a b i ' d i r . Y a z l a r n d a u m u m i y e t l e e d e b san'atlara ehemmiyet vermez.

Mesel; " d e d i , , ile
ile "fer',, y i

Alel'ekser

"buyurdu,,

kafiye

yapmaktan

k a f i y e ile

bile

mukayyet

deildir.

y u ; o l a c a k t r " l a " g e l e c e k t i r , , i ; "sur,,

ekinmez.

Vezne de

ok defa hkim

o l a m a y a n brahim E . d e bunlar " V a h d e t n m e , , s i n d e i t i r a f e d e r e k d i y o r k i :

Bu ekliyyt iinde ahseni takim olup dem;

Tufeyli oldu dem suretinden gayri takvmt..
Egeri sureti dem, bu lemde zuhur etti.
Hakikat lem etti deme ta'zim tekrimt;
Cihan bir ecer farzeylesek tohmidrr dem,
Tohum srdrr, ol bir tohumdan oldu ect. [1]
Ne czdr ol ki oldu klden efzun evvel hr;
Gnlden sureti lem eder insana tekbrt!
O cz bil srr demdir, cihna feyzerer andan
Hakikat klle ol czden irir feyzi klliyyt..

Celleddine bir n bir suhanver

Ne srdr evliyullah nazmda,

Sul idp dedi ey cna rehber!

Riyet kafiye etmez nazmda;

Egeri sureti dem sana az grnr amma

Velkin ma'nii demde lemdir hayliyyt..

Heman ma'naya olurlar mukayyet

Celleddn buyurdu ol mahalde:

Olurlar ma'ni hlle meyyet!..

Meyih syled l mahalde

Cihnm zhiri ekber grnr, btn asgar;

Ki dem suret asgar; ii kenzi uriyyt..

Cemli yri gzlerler hakikat;

O yz gricek anlar olur mest..

Annn kafiye ile mukayyet

Ne anki kafiye bilmeye anlar;

Deildirler, olupturlar meyyet.

Bilrler cmlei ilmi o canlar..

Dahi bir kastlar ol rifne

Ki zira szlerine aalpleri m

Mrad ederler ola mmiyan;

Oiuptur bil hakikat ire ruhum!

K a s d e i riyesinde d e h e r m e v c u d u n
u n u v e tecelliyt ilhiyenin

tasavvufun

nazmlarnn e h e m m i y e t i , i'riyeti n o k t a i
b t n esstn,

akaidini, en mulk

kasidelerinde

vahdeti

vcudu,

insan

Vcud mutlakm e'ni nundan tecellidir

Ki bir e'ni nian b nina yz tutar bir bir..

nazarndan

nazariyelerini

ner t e l k i n e t m e s i n d e d i r .
Bilhssa,

msteit b i r h e y u l y a b e n

Hakin ilminde mevcud idi ulviyyt sflivyt;

ilimden ayne gelr r unsur, bahr ber bir bir..

kullanyor [ 1 ] .

brahim. E . n i n
deil;

h e r . s u r e t i ahze

ibaret oldu

z e d i i n i u b e y i t l e r l e anlatyor:

Anlalyor k i brahim. E . d e m e v l n g i b i s i ' r i efkrn neir iin b i r

vasta o l a r a k

nt ztiyeden

Cihnm mstakil kendu vcudile vcudu yok;

Mmasildir serba ma sanurlar teneler bir bir'..

kmil nazariyesini,

d e v r i , h l s a b t n m u ' t a k a d t sfiyyeyi o k a d a r g z e l i z a h e d e r k i e n az
mstait b i r k i m s e n i n b i l e a n l a m a m a s a d m l ihtimldir.
T i y e s i n d e insann k a d r i n i anlatrken d e r k i :
Cihann btn fil oluptur, zhiri kabil ;
Bularn ittihadndan doar ecar esmr t!..

Mesel;

kasdei

Cihan ma'dm, Hak mevcud.. halk mefkud hak mehud;

Kd em brn katre katre halk zre yaar bir bir..
Dizilmi neyde surahlar, saf olmu muntazr nefha;
Nefes verdike neyzen zhir olur nameler bir bir..
Ganiyyi mutlak idi, gayb idi neyzende n name;
Grnd ney vcudunda ald perdeler bir bir..

3J

Mevln Celleddini Rum

[1] brahim E . nin halifesi Gayb, bu (ecer ve tohum) misalini (Kefl gt *Xa>\*iif)
snda tevsi ederek ok gzel kullanmtr.

kinci devre Melmiler!

106

kinci devre Melmleri

Nefes neyden grnd; kr etti makamt;

Nev, Uak, Acem, Nigriz, Murabba' oldular bir bir.

e d i y o r d u . " C e m ' i m a h z s e m t i n i tutann t e v h i d i n e

ingne

l e r [1] szlerile d e z a v h i r e riyet l z u m u n u t e f h i m

tevhidi

der

eylerdi.

Makamat neyzenin ney mazharndan ilmi ayn oldu;

Mislen bir nefeste oldu zinde mrdeler bir bir..
Kasdei

mimiyesinde de

vcud

mutlakn

tecelliytma

sereyan

ve

ihatasn h a k i k a t e n c z i p v e v e c d v e r b i r s u r e t t e i f a d e e d e r :

Divan:
D i v a n n d a k i k a s i d e l e r unlardr:
Nemudrndrr ey ibni dem klli mehdt;
Tufeylindir yaradlmta cz'iyt klliyyt.'

Surette v ma'nada ben, esfelde v a'lda ben;

Dnyda v ukbada ben, gamkm adan olmuam..

B e y t i l e b a l y a n k a s d e i tiye;

Mlhit denen, zndk denen, kzip denen, sadk denen;

Taklit denen, tahkik denen, dillerde destan olmuam..

Kdem bahrnin emvc gelr bir bir, gider bir bir;

Bu erhin gerdile devreder m seher bir bir;

Czde v klde zhirem, kudret benimdir kadirem;

Afv eylerem me imleri, fazl ile gufran olmuam..

Matla'l k a s d e i riye;

Gn gibi zahir olmuam, her enge nzr olmuam;

Her dilde hzr olmuam, nuri eraan olmuam..

D lem zhir btn hakikat bir irettir:

Dili demde dm dm alnan tabii bearettir..

Zerrt lem her ne var, ztmla olur kr;

Her mlk her ehr diyar, sultan hakan olmuam..

B e y t i l e i p t i d a r e d e n k e z a kasdei r i y e , m e h u r kasdei m m i y e s i v e
Dili dn kasidesi;

s deminden bu deme seyreyledim demden deme;

Oldum papas, oldum kei uzlette rhbn olmuam..

ntmda zt ztn pinhan eder bir bir;

Cemlin ddei a'yan ile seyran eder bir bir..

Ghi mrekkep, mfredat, geh ma'den gh nebt,

Gh meyyjt gh hayat, geh nr nran olmuam!

Matla'l d i e r b i r k a s i d e s i :
Szlerindeki ihata v e mul k u v v e t l i d i r .

Bidyette tasavvuf; sf bicn olmaa derler;

Nihyette gnl tahtnda sultan clmaa derler..

smaili ma'uklerin, H a m z a

Bllerin katleildii, H u s m e d d i n v e drsi muhteflerin u k u b e t e

urad

d e v i r l e r d e ayn s i l s i l e d e n

syliyen

bulunan ve b u derecede

ak szler

brahim E . n i n h r m e t i a m m e y e m a z h a r olmas h a k i k a t e n c a l i b i nazardr.

B e y t i l e b a l y a n v e t a s a v v u f h a k k n d a k i m u h t e l i f a h v l v e telkkiyat
cem'eyliyen

26

beyitlik ( J ^

B u h l d e eyhin k u d r e t i n f u z u n u v e s i y a s e t i n i ; z a v h i r e gftrile o l m a s a

kaside [ 2 ] ; Melm

silsilesini

b i l e ef'l v e etvrile t a m a m i l e riayetkr b u l u n d u u n u b i l d i r i r .

Hseyni Lmekn

hakknda

ak szlerinde

bile

beytini yazdmz

tevil imkn

mevcuttur.

Mesel:

eyhin en

yukarda

cami'

I T

istedii

g i b i syleyebilir.

nki;

H a k t r . K e n d i s i yalnz n k i l d i r . e y h , mritlerine d e " V a h d e t e

sz sylemek lzm g e l d i k t e ( a l t a r i k i n n a k i l j u ^ u ^ )
mes'elesine

[1] Sohbetnme.

binaen..

dier

kymettar

bir

b i r kasde v e

Mat'la m e t h i y e s i , 1 4 b e y i t l i k b i r m e s n e v i . . .
G a z e l i y a t v e ilhiyat p e k azdr.

kfrolmaz

serlevhal

Sad hezrn sipas hamd sen

Hak lisanile hakka subhu mes !

kasideye

B i n a e n a l e y h artk

1^,)

bir ka

Hak der ki; kenzi mahfiyem, lemde pinhan olmuam;

Ztm mnezzehtir veli ismimle inn olmuam..
b e y t i l e balar.

bir mesnevisi,

Ta ki

selmet

kail,

mteallik

syleyin; n a k i l ,

olasz!,, [ 1 ] d i y e

ba, dier b i r muhammesle

y a z l m 1 6 ilhisi m e v c u t t u r .

Lmeknyi

1 1 gazeli var.
brahim

E.

metheden b i r murab-

Buna m u k a b i l hece veznile

halka halk dilile hitap etme

n i n faydasn b t n sof irler g i b i anlam v e h a t t a b u n u d a bittecrbe

tenbih
[1] Sohbetnme.
[2] Bu kasde M. Ali Ayn B. in "Tasavvuf tarihi,, nde

mnderitir. S a : 185 187

kinci devre Melmleri

kinci devre Melmleri

108
mhede

etmi

olduundan

yalnz

kasidelerini

(aruz)

ile

yazmtr.

G a z e l i s m i n i v e r d i i m i z m a n z u m e l e r d e essen b i r e r k a s i d e paralardr.
D v a n e d e b i y t n m ( G a z e l ) vasf

bunlara

kafiyen

uymaz.

13 b e y i t l i k

100

b r a h i m E . d e mill v e z i n :
H e c e v e z n i n i kullanrken

Y o n u s u n . t e s i r i altnda

kalmtr.

Esasen

( S o h b e t n m e ) de zmnen b u n u itiraf ederek d i y o r k i ;

" L i s n k a d m zere m a n a i c r a

b i r g a z e l i n i n b i r parasn y a z m a k l a i k t i f a e d e c e i z :

eylemi

(Er Yonus)

hazretleridir-

k i m b u s i y a k t a b i z i m sulimize k i
Dili inn dn hizmetinde psbn oldum ,
Gnl smrgi ankasna kalpte iyn oldum.

Kim idgn bilirmm ?

Kim idn bilurmsn ?

Dervi dilinde syleyen

Ya kulanda dinleyen

Gnl ynesin pk eyledim gayrin haylinden,

Tecelli eyledi, Hak zhir oldu ; ben nihn oldum.

anlarn

Bu bende ben diyen varlk haknm zhir btn ;

Gidcek benliim benden gne gibi iyn oldum..
Ne iittim, ne rdmse annla grdm, iittim ;
Bu grmek, bu iitmekle cihan cismine cn oldum.

Bu bilimde syleyen
Kulamda dinleyen

Kendsdr vallahi.
Kendsdr vallahi

Grdm iki dem der;

Hakikatta sen ben yok,

Biri ben biri sen ;

Kendsdr vallahi..

kelm muvfk dmtr.,, [ 1 ]

Gz oldum cmle gzlerde, z oldum cmle zlerde ;

Sz oldum cmle szlerde, dile nutku beyn oldum.

brahim E . d e Y o n u s g i b i l i s a n a , mill v e z n e v e a h e n g e
rak yazd o kk

manzumelerde

tasavvufun

hakim

en mhim

ola

bahislerini

k e m a l i m u v a f f a k i y e t l e sylemi, e n i n c e nkteleri e r h e t m i ; e n m p h e m
n a z a r i y e l e r i i z a h eylemitir. B u m a n z u m e l e r d e Y o n u s t a n b i r c i h e t t e ayr

Bu cismn cihanda cismimin ismidir "brahim,,

Dehir ynesinde, ni dimde zamn oldum..

lyor; O

d a mill v e z i n d a h i l i n d e

F a k a t b u d a p e k tabi i d i .
Sohbetnmede
kulaile i s t i m a '

"Bizim

kelmmz

f e h m e eyi e k b e r ,

ya

Mevln

lzmdr,, [ 1 ] d e y e n e y h , m e c z a k a tenezzl e t m e m i ,

h a t t a h a k i k a t i bile mecaz perdesile rtmemitir.

O , h a k i k a t e n yalnz

sof v e k e n d i s i n i n m a n e n b u ie m e m u r o l d u u n a

bihakkin iman

etmi

mebzul terkip

Melmlerin A n k a r a , B u r s a , stanbul,

Edirne

gibi

kullanmasdr.

dnlnce yine

Dvan

edebiyatnn

t a m a m i l e t e h a k k m n d e b u l u n a n m h i m m e r k e z l e r d e mill v e z i n l e v e o l
d u k a halis b i r trke ile btn

k e n d i efkrn ner t e l k i n e alm v e c i t l i b i r

olduka

n k o v a k t i n cereyan

halka hitap

etmeleri ve b u

hitaplarn

b y k b i r k t l e y e k i ilerinde u l e m d a n , m e y i h t e n , v z e r d a n d a p e k
mhim

ahsiyetler

bulunuyurdu

hrmetle d i n l e t m e l e r i p e k

mhim b i r

itir.

bir (Vel) dir.

C o k u n szleri z a m a n m z a k a d a r u n u t u l m a m v e b i l h a s s a " D i l i dnd a v a r i d t ilhiyeden h e z a r

fusus v e f t h t v e s a d reeht v e nefeht

A n a d o l u n u n , R u m e l i n i n D v a n edebiyat g i r m i y e n ssz k y l e r i n d e , s u
b a l a r n d a , h e n z airet h a l i n i t a m a m i l e

terkedemiyen

trkmen

vardr[2] d i y e methettii ( D i l i d n ) k a s i d e s i , z a m a n m z a k a d a r b i l h a s

arasnda ldn G a r a m ; y a h u t dn

sa M e l m l e r d e m r i t

t e r e n n m e t m e k o k k o l a y v e tabi i d i . F a k a t d v a n edebiyatnn tehak-

v e r e h b e r l e r t a r a f n d a n msteit

mu, m u k a d d e s b i r evrat mecmuas g i b i elden

ele

tliplere

okutul

takbil ve takdislerle

dolamtr. [ 3 ]

k m altndaki m e r k e z l e r d e

trkeyi v e mill

edebiyatnn y a a d s a r a y l a r d a n , d a i r e l e r d e n
metkrne dinletmek

[1] Sohbetnme
[2] Sohbetnme
[3] skdar ktphanesinde, Sleymaniye Millet ve Darlfnun ktphanelerinde
bulunan divan nshalar ntamamdr. Bende bulunan eski yazma bir nsha ile dier iki
yazma nshay tevhit ve bu suretle dierlerine nisbetle olduka tamam bir nsha elde
ettim. Fakat bunun da noksan olduu muhakkaktr. Baldaki kasde ve gazel saylar
bendeki bu nshaya gredir,

halis

tasavvuf [ 2 ] h a l k

boylar

vezni,

yetien b i r

byk bir muvaffakiyettir.

te

bu

edebiyatn
hatta

ktleye

dvan
hr-

muvaffakiyeti

b i h a k k i n e l d e e d e n v e d v a n e d e b i y a t i l e arpan, o n u n s a n ' a t kaytlarile

m u k a y y e t , ssl v e a c e m n e e d s n a kar r u h t a n d o a n h a l i s v e b e r r a k
trkeyi t r k v e z n i l e y a a t a n a n c a k M e l m H a m z a v

erenleridir. Bunun

[1] Sohbetnme.. Bu ilh matbu Yonus divanlarnda yoktur..

[2] Dintasavvuf ve mezhebi halk iirleri, bilhassa Bekta ve kzlba nefesleridir.

ikinci devre Melmleri

ikinci devre Melmleri

110
iindir k i

melm

irlerini

mill

edebiyatmzn

tekml

safhalarnda

ihml e t m e m e k m u k t a z i d i r kanaatndayz.
I d r a h i m E . n i n mill v e z i n l e yazlm b i r k a ilhisini

Her zaman bir gerein hkmne mahkm olmu ;

. imdi zaman senindir; zamanndan haber ver!

kaydediyoruz:,

"brahim,, var kreyle, sen Haliki yezdna;

Tlibi ak olana yezdnndan haber ver!

Yaban yerde ne gezersin; gel deme er bu deme ;

Hayvan gibi ne yelersin; gel deme er bu deme !
Bu ilmin beyann bir kmil nsandan sor;
Cnm can haberini can iinde candan sor ;

Nshai vahdet demdir; nefhai kudret demnir;

Ademden gayri ademdir; gel deme, er bu deme!

Yrn ne olacan bu gn bilmek istersen

Uykuya vardnda grdn seyrandan sor !

ynei hak demdir, grnen yzde bu demdir.

Her nefes ismi a' zamdr; gel deme, er bu deme !

Yrin zlf iinde ne balar oynadn

Erenler meydannda top ile evkndan sor !

demdir rahmeti rahman, demdir gevheri her kn;

Alem cisimdir, dem can; gel deme, er bu deme ;

Geen hut geti gitti, gelecei neylersin ?

Her nefesin ne'esin bu demden, bu anden sor

demdir hakka giden yol; hakk istersen dem ol!

deme cmle eya kul; gel deme, er bu deme!

"brahimin gnlnn geyikliin [1] bilmee

Can ile tlip isen gel ar rahmandan sor!

"ibrahim,, sen deme gel, kamu mkilin olur hal;

-demi ma'tdan [J el al; gel deme er bu deme !
SI

'

Cmle rengler dne dne geldi deme boyand;

Her yzde seyran .eyleyip geldi bu deme dayand.

Cana dostun tecellisi geh iyan, geh nihan olur;

Tecellisinde bu cismin akl can bi nian olur...

Bu demde hak varln, srat mstakimi bul

Mi'ra klan bu nefesten hakkn gayriden usand.

Arifin gah dolundu, geh gnlde bulunduu

Gnl inkr ile dolon mnkirlere gman olur.

Ehli hakka bu sz iyan, her rengin asl cevherdir;

Cevher dem rengin giyp evvelki redgten utand.

nkr gnlnden gider, budur haktan doru haber

Karanlar dervsna varlndan ryan olur..

Cmle eyde seyran eden, cevhere zn kn eden ;

Her zerrede hakk gren gmansz hakka inand..

Ne hlettir ki "brahim,, bu varlkta ciz kamu;

Feylesoflar, Clnoslar bu hikmette hayran olnr..
*

Bir gerek er "ibrahim" e hep bildn unutturup

Yokluk denizine daldrnca suya biraz kand.

brahim E . 1065 s e n e s i n d e v e f e t etmi v e stanbul A k s a r a y m d a

rahpaa caddesinde (Olanlar tekkesi) namile m a r u f
eyhim kerem kl bana, meknndan haber ver!
Ne knn gevherisin, z knndan haber ver !
lemi kbrmsn, demi ma'nmsn ? [1]
Kaf da, Ankamsm? nimndan haber ver!
Yzn rahmeti rahman, szn Ia'li Bedahan;
Bihakk vehi insan vicdnndan haber ver!
[1] demi .mana: Hseyni Lmekn

Cer

t e k k e n i n trbesine

defnedilmitir.
Kendisinden

sonra

trbede metfundur.
yorsa da
iij-Ai j

(Gayb)

eyh

(eyh)

olanlarla t e k k e y i
1065 senesi

Sohbetnmenin

1 ^

o l u p 1065 senesinin
[1] Geyiklik: genilik.

imar edenler de mezkr

Rebilevvelinde vefat etti d i

nihyetinde

hazreti

cenaplarnn z u h u r i lileri 1 0 0 0 senesi

mah

Rebiulahrnn 2 2 i n c i

brahim

E.

hicriyesinde

aramba gn

vakti

kinci devre Melmleri

kinci devre melmleri

112
subuhta ftb

hakikatlar b u r c i

cisimlerinden gurubeyledi,, [ 1 ] diyerek

Asr:

t a m t a r i h v e v a k t i vefatn b i l d i r m e k t e d i r . ( e y h ) brahim E . n i n vefatna

ahbabndan

Dvan.

Tal'at H s e y i n E . n i n [ 2 ]

Dili dn

^ 1 ^ 1 dLliu j j . j l o~>msran t a r i h o l a r a k s y l e d i i n i y a z i y o r .

kasidesi,

T a s a v v u f n m e v e V a h d e t n m e : (Mefln M e f l n faln) v e z n i l e v e

M e z k r msran t a m i y e l i o l

m a s , y a h u t (p'iji) i n elifsiz yazlmas l z m d r .

h a d a u t a r i h

113

Sandukasna

d a y a l lav-

baz y e r l e r i mstesna
bir

olarak tamamile

m e s n e v i t a r z n d a yazlm t a ' l m

eserdir.
Yazld bin yiirmi trihinde;

muharrerdir:

Dzld satnda, trihinde.

b e y t i n d e n anlald vehile 1 0 2 0 d e v e h e n z 2 0 y a n d a i k e n LJ^fj

J U

J*?

r-r*

J A I J W JJI

LS- -''
1

j_

^ J J

m e k n H s e y i n E f e n d i n i n e m r i l e yazmtr.

fc*'-^J -:- '

I

S -

j\)o

Bahisl erini

ayr

baplarda

o^.'

j i ^ ^y^.*

z i k r e d e r e k 1 2 b a p zerine yazlmtr.
tarafndan emredildii eserde

i^.

}JSr

T e r t i b i n i n d e Hseyni

j ^ , jiu/
Lmekn

mezkrdur. M u k a d d e m e d e Sultan

Ahmet

c a m i i n d e n , v e z i r M e h m e t P . d a n b a h s v e bunlar sen e d e r .
B u n l a r d a n b a k a T h i r B . m e r h u m ( O s m a n l mellifleri) n b e ( M f i b
Cyf)

j } U ji^J

m u h t a s a r j ^ & s >;") i s i m l i b i r e s e r i n d e n

^ ^Ai^

JI_tJijl.s j\c j J i ^

jl^-v-l ^ i a

Zt pkin
ailybjj
Cmle lem, nuri ztnla dolu
Ademi ztna mir'at eyledin ;

1065
B u t a r i h t e s e n e i vefat i f d e e d e n m s r a ' d a k i

noktal

lanr v e (y) t a m i y e s i m u c i b i n c e 2 t a r h e d i l i r s e ( 1 0 6 4 )

harfler hesap

oluyor,

vakit derghn meihatnda bulunan mlga meclisi meyih

ve sbk U r f a meb'usu Saffet B.

tarafndan edilen

d e b a h s v e u d e y t i

mezkr

eserben n a k l e d i y o r : [ 1 ]

Ey sftin, vasfn . * ! !
Cmle lemden sftndr ulu
Nurunu demde yt eyledim.

D i v a n v e b t n sr gayr m a t b u d u r .

tarih, b i r

reisi esbak

r e c a zerine R s u

m a t m d r l n d e n m t e k a i t v e (Sefnei e v l i y a ) s a h i b i

Hseyin

vassaf

B. m e r h u m t a r a f n d a n sylenmitir. Sefnei e v l i y a d a m s r a '

S u r e t i n d e m u h a r r e r d i r k i ( c i l t : 2 sa: 2 9 0 ) b u
t a m i y e ile t a m ifde
1065 d e

v e f a t ettiini

eder.

suretle

v e f a t senesini

E s a s e n hac H . V a s s a f b e y d e (Sefne) d e

tasrih

eyliyor.

u halde lavhann yazlmasnda

b i r yanllk o l m u d e m e k t i r . [ 3 ]
[1] Sohbetnmenin eski bir nshas Konya Mze ktphaneindedir. Mezkr nshada
da kaydettiimiz satrlar ayndr.
[2] Tal'at Hseyin E . 1075 te vefat etmitir. Tafsilt iin eyhinin akayk zeyline
mracaat.
[3] Osmanl melliflerinde vefat tarihi yanl olarak 1066 dr " Cilt . 1. S f : 26

[1]

Cilt. 1. S f 27
:

Melmiler 8

kinci devre Melmleri

115

m a l m a t krpntlar m e v c u t t u r . K e k i m e l m
nesi d a h a b y l e s o h b e t n m e l e r y a z s a y d ! . .

dervilerinden b i r k a t a

D v a n mretteptir. D v n n d a n
mstakil
o l a r a k 99 b e y i t l i k b i r d e
, k e f l gt i s i m l i k a s i d e s i vardr k i m e l m l e r
arasnda
D i l i dn,,
k a d a r mehur v e m u t e b e r d i r .
(

b r a n i m E . nin halfesi Snn'ullah G a y b

( (

G a y b , eyhini b i h a k k i n t e m s i l etmi b i r ahsiyettir, o d a

eyhi g i b i

a r u z v e h e c e v e z i n l e r i l e yaz yazmtr. A r u z a " p e k h a k i m d e i l d i r .

Ktahyaldr.

Tahsili ulumdan sonra

t a s r i h ettti vehile 1059 d a brahim

stanbula

gelip

sohbetnmede

e f e n d i y e i n t i s a p etmi v e eyhinin

vefatna k a d a r stanbulda kalmtir. 1 0 6 5 s e n e s i n d e K t a h y a y a g i d i p b i

n a eyledii z a v i y e d e irada b a l a m v e R u h l h a k i k a s n

1072 de yazd

leleri p e k b o l . . F a k a t k a f i y e y e

eyhinden

N a z m a n c a k efkr v e a k a i d i n i neir v e t e l k i n
garam hisleri

iin

yazyor.

grnmemektedir.

A r u z l a y a z d u i k i g a z e l i n i d e r c e d i y o r u z :

n a n a z a r a n b u s e n e d e n s o n r a v e f a t etmitir. K t a h y a d a M u s a l l a d a b i r
t r b e d e m e t f u n d u r . A h f d i l e l ' a n K t a h y a d a m e v c u t "olup a h a l i a r a s n d a
Kzlbalkla

mttehemdirler.

R u h l h a k i k a n m i p t i d a s n d a k e n d i s i n i z i k r e d e r k e n " B u h a k i r i kesrt
taksir Sun'ullah i b n i

Ahmed

ibni

Beir...,, [ 1 ] d e d i i n e

ve Batnmede

c e d d i lsnn k a l b u r c u eyhi p i r A h m e t E f e n d i o l d u u n u v e p e d e r i mfti

eyh A h m e t e f e n d i n i n d e s o n z a m a n l a r d a
dahi bu yola

azimeti vasiyet

eben an ceddin

eyledii

m e l m e t e slrk o l u p

musarrah

gaybye

bulunduuna

dervi v e eyh z a d e o l d u u g i b i m e m e t

nazaran

ne'esini d e

b a b a s n d a n tevars eylemitir. [ 2 ]
1059 d a n 1065 senesine k a d a r brahim

Efendinin sohbetlerinde bu

Hak budur kim vacibi bizzat oluptur mmkint;

Sureti mmkinde izhr etti kendin ayni zt..
Mmkinfn her biri yine oldu kendye,
Ruyi kesretten cemlin gsterir der e ciht!
Kesreti bu mmkintn ayni vahdettir eh;
Bahri ztn ayndr fehmeyle emvc sft!...
Ak br bis oldu ztnn envcna;
Devri dim ta tecelli zre ola kint...
Her tecellisi ann zevki cedd ide at
Gstere her ande bir e'n dima ol muhdest...

l u n m u v e k e n d i t a b i r i n c e eyhinin " b a h r i a h a d i y y e t t e n v a h i d i y y e t e ihra

b u y u r d u k l a r k e l m d r e r b r v e gftr latfet iar v e h i k m e t
b i k e m l i h i hifz

zapta can d i l v e r i p J

hfzaya i t i m a t o l u n m a y u p ; ^
ve rapta tekaza

d p hatra

^x

karar

-s > ^o-

nisrlarn

msdaknca k u v v e i

fahvasnca k i t a b e t l e d e

e d e n kelimt

kutsiye

kayd

v e ibrt

Yok tecellisine gayet, emri zira devridir;

Srr devri zevkedersen kefola hep mkilt..
Nce bir mrde gezersin cehlile lemde sen;
Kesbi ruh et nutki "Gayb,, den iup bi hayt;

t a y y i b e l e r i n d e n b i l z i y a d e vel n o k s a n tahreti a s l i y e s i zre,, yazmtr.

100 k s u r sahife

kadar olan b u kitap

gayet

kiymettar b i r eserdir.

Melmlerin a k d e v e t e l a k k i l e r i n i , b r a h i m E f e n d i n i n a h v l v e gftrn b u
k i t a p t a n tamamile anlayabiliriz. B u n d a n maada (Hasan K a b d z ,
m e d d i n , drsi mhtef v e rihi m e s n e v i

Abdullah

Husa-

E f e n d i y e it t e b a z

[1] Kalburcu Beir E . nin Deveran hakknda bir risalesi vardr. "Darlfnun. Hlis
E. Ktphanesi No 5148.
[2] Ve vlidi mcidimiz mfti eyh Ahmed Efendi dahi ceddi kalburcu eyhi gibi 20
sene mikdar erbab taklidin dmma giriftr olup takati beerden hari riyzt kkayi
irtikbindan sonra hilfete mcaz ve silsilenamelerine mukayyet olmken kibet, kendilere
rahat bah edecek mertebe marifet hsl olmayup bilhare hr mrlerinde tariki vahdet
semtine azimet ve himmet buyurmular ve bu fakirlerine dahi ol tarika himmet ve vasiyyet
buyurmlardir.
"batnme,,

z i y a d e e h e m m i y e t vermitir.

Muktedmz ak haktr, ak edindik imm;

Ann in oldu her yerde salatmz mdm!
Ak haktr ilmi nfi'le bize slih amel;
Ak haktr zikrimizle uglmz her suph am...
Hep ibdtn hakikat cn ak hakdrr;
Ak hak olmaycak olmaz birsi hi tamam...
Ak inkr eyliyenler hakkk inkr eyledi!
Enbiy v evliy aktan alrlar feyzi tam..
Zhir btn kamu ak ile kaimdir cihan;
Sureti aktr bu lem Gaybiy " bil vesselm!

Bedi

ve

kinci devre Melmleri

116

kinci devre Melmleri

Kefl g t :

Nr bd b hk oldu mislen ahlar;

Hem mevldi selse berk gl, meyva eh..

99 b e y i t t i r .
Bir vcuttur cmle eya, ayni eydr Hud;
Hep hviyyettir grnen, yok huddan maada..

Diye dt nebta kendi ztn grmee;

Btnndan koptu nr kuvveti nev nem.
Geldi hke, anda dhi grmedi kendzn;
Gitti ska t ki ola derdine andan dev..

m a t l a i y l e balar. E v v e l v e hrn itibr o l d u u n u , h d i s t m tecelliyt n a

h i y e d e n i b a r e t b u l u n d u u n u anlatp h i l k a t , y a ' n i

hviyyetin z u h u r u n u u

suretle izh eyler:

Akibet bunlr da fevt etti geldi meyveye;

Grd kehduyi tamamen ztna ett sen..

Can lemden tekaza dt zt akna

Ekmeli surette kendu hsnn seyrede ta..

Bildi, buldu, grd ki kendusini kenduda tm;

lm ayna, ayn hakka erdi LiiiVlf -

Lcerem dt sefer bu iktiz ola tamam;

Kenzi mahf fetholup mekuf ola srr am.

n kemle ere meyve hatm olur ann ii ;

Meyvei hr tekazasna der itih..

Alemi a'la ki artr, n menzil eyledi ;

Bulmad anda mrdm eyliye zevku safa.

Byledir hli mrekkep, kibet fn olur;

M'nide amma fens oliser ayni beka..

Geti artan kt krsye ede menzil deyn

Anda da bulmad kendin nice olsun dilka?

Sureti misliyyesinden cilve eyler ol yine;

Devri dim bu tecelli zre olur runem..

Unsuriyyata bu gez geldi yzn tuftu ol;

Anda dhi yzn gstermedi ol dilrb !

Tensuhu

vlc - ^ r "
1

Daha

vazihan

bil

ilerde:
Ham olan puht olmadan yere derse ngihn,
Puht olunca nice bin yl seyrede ol ham daha..

Bir ecer farzedelim batan baa bu lemi,

Fehmedelim t mrdmz mrd zre dil,

Puhtenin i btndr dse yere ol dahi:

Yine kendu mislinin aynna drr kaza..

Geri bu temsilimiz eb'ad grnr eb'ade

Can ile dilden kabul eyler velkin akrb..
Beyitlerile
Bu draht lemin oldu mslen re'si ar
Tahtdr krs v sk oldular yedi sem.

iyanen ve

Mfredt olur mrekkep, hem mrekkep mfredt;

Bu tahavvlde grnr gh beka v geh fen ;

sini, m a z

h a r i y e t i k b r s n , b e r z a h i y e t i n i u z u n u z a d y a erheder v e nihyet m e y v a
v e ecer t e m s i l i n e g e l i r :

u b e y i t l e r l e

Her inann rengine gre olur ol munsabijf;

Kabnn renini tutar fil hakika levni m..

Ne'ei demdir ancak nefhaya kabil vcut,

Ruhi haktr ruhi dem ; dimedimi
?
C e m ' i y y e t i esmiyye

da

Zt vhitir tecelli eyliyen her ne'ede

Zti m birdir egeri bi nihyettir in..

kibet bunca menzil geti kendin bulmad ;

Geldi inna grnd ol cemli canfez.

demin

olmadn

Sanma n kim tecellisinde tekrar eyliye, .

Nev benev her ne'eden eyler tecelli dim.,

Bulmad an'arda zn, geldi hayvan mlkne,

Bunda bulsayd zn pes cnn eylerdi fed

sonra

kail

diriyor :

Kodu -an dhi geti, menzilin ett nebt,

Bulmad kendini t kim ola ol cna gd!

Bundan

117

liyor.

b u l e m d e olmayanlarn

tekrar

F a k a t b u d e v i r , t e n s u h deildir. Misl

d e v r e deceklerini sysuretlerde,

ya'ni

berzah

l e m i n d e o l u r . E e r u n s u r i y a t l e m i n d e olsayd tecelliytnda a y n i y e t v e
tekerrr

olurdu.

ikinci devre Melmleri

kinci devr Melmleri

118

ma'na denizinde, madd

Sanma n kim tecellisinde tekrr eyliye

Nev benev her ne'eden eyler tecelli dim..

119

olmyan v e ma'nev b u l u n a n lemde,

Berzahta

tekrr d z l e c e i n i syliyor. B u T e n a s h d e i l d i r . M u h i d d i n d e a y n i eyiVe [1]

dlAlV
t^Us!J <Jls A^e:. If^ii i/fi \jy* j' y\ ij& <y A.J J
S

Beytile, Gayb, bunu reddediyor.

t e f s i r i n d e tenash r e d d e d e r k e u

Seyyid Muhammed nur da

" B u mezhepe t e b d i l i mertip

ve taay-

y n t l z m gelr,, d e m e k t e d i r . [1]
berzah leminde

dnyadaki

amellerinin

olmyanlarn v e f a t n d a n

suverile m u k a y y e t

h a k i k a t a y u s l m y e s s e r o l u n c a y a k a d a r misl

olmak

suvere devredeceklerini

iyice

bu

anlatrlarken b u nkat

szleri d i m T e n s u h a
Mesel R z

Tevfik

szlerile i f d e e d e r .

olacaklarn,

artile
tedkik

sonra

suverden

bunda,

ya'ni

dnyda

d e v r i n i t a m a m l a y n c a y a , aslna eriinceye

csjy-iijyJ'^

kesbettii h u y a

u n s u r i y y t l e m i n e it

mahsususile

olmadn

etmiyenler
Ne suret huyu kesbettise b u n d a

Gayb baba,,

adn

verdii [ 2 |
m s r a m d a n s a r a h a t e n anlyoruz. M u h i d d i n d e j o ^ * v * ; 6 J V c- -^'^ - & *
[3] JULSN
ji j jifi -<,- ,
d i y e r e k b u n u anlatmktadr.
5

Gaybden

gre

k a d a r b u suretlerde gezecei

n i syliyor. F a k a t b u s u v e r i n m a ' n e v o l u p b u l e m e , t a b i r i

hamletmilerdir.

B. "Hseyin

Pl

Y i n e G a y b , insann

H l s a S o f i y e , b u l e m d e aslna vsl

Ftiha

51

3y

Bu suretler kamu bir bir bozulur,

Gir ma'ni denizinde dzlr.

N i h a y e t G a y b , insann h a k i k a t a

Ne suret huyu kesbettinse bunda

Tamam olunca devri hep gezilr..

e b e d b i r sz

olacan

v c u d u n d a n , v e h m v e m u k a y y e t v a r l n d a n tecerrt e d e c e i n i

anlatyor.

Muhiddin de

Cehennemin

ereceini,

huldunu

mnkirdir.

Enbiy

ve

hednn

misl s u r e t l e r l e m u k a y y e t o l m a y a c a n [4].. . ^ ^ ^ b ^ u ' v y ^ ^ - - ^ 'A*

Gele gde olasn nki insan

Bu szden gayrisi senden zlr.

szlerile syler.
Velhsl G a y b T e n s u h u

kail

deildir.

ltibsa

dmemeliyiz. [ 5 ]

eyhinin Tensuhu alenen inkr v e reddettiini de grmtk.

Bu gez bir sz olursun lmesi yok;

Ebed mlknde insanlk yazlur..

Rza T e v f i k B. Gaybnin bizim d e

Gelr gider heman insan olursun
Nihyet her libas senden szlr.

yazdmz

Hak budur kim vcibi bizzat oluptur mmkint

Senin her bir libasn bir mevitir ;

Kdem bahrinde bylece bozulur..
Bu zevke eriince kii " Gayb ,
Vcudundan deri gibi zlr..

Gazelile Hurf olduunu v e "Kefl gt d a d a Hurflik

syliyerek kefini anlatyor. [ 6 ]

g a z e l i T e n s u h u k a i l o l d u u n a b i r d e l i l o l a r a k almtr. [ 3 ]
B e n d e k i G a y b dvnnda b u nazm y o k t u r . Maamafih Gaybnin
unu kabul ederek tahlil
Gayb, b u

unsur

oldu

edelim:

suretlerin

bozulmasndan

akidelerini

tekrr ettiini i d d i a e d i y o r . B a l d a k i g a z e l i d e b i r m e c m u a d a b u l d u u n u

ya'ni

lmden

sonra

[1] *"Ulljwi" ^ I S U J
Seyyid M. N. Arabi
[2] Hseyin, Gaybnin olunun addr. Bu zt 2 1 > ve Alinin lil-J'iJai. m erhetmitir.
>
\
> erhi J.rfUyci^te aynen dercedilmitr. Gaybnin ismi "Sun'ullah,, tr.
Baba lakab da Rz Tevfik B. in tevcihidir !..
[3] Textes Houroufs ( Gibb )
"Etude sur une religion mystrieuse foud en L'an 800 de L' hgire.. Sf : 249.,,

Gaybnin dvn p e k ndir

deildir.

Anlalyor k i dvnini

grme-

[1] Ftht. Cilt : 1. Bap : 63. Sf : 397

[2]
.

400
[3]

401
[4] Ftht. Cilt ; 1. Bap: 63. Sf : 400
[5] Amma basarlrnda ddei uhut ve kalplerinde nuri hikmet olmayan gafil ve anut
lar zann gman ile tahayylt btla edp erbb vicdann berezatta olan tahkikatm ade
mi iz'an ile Tensuh zann vehmedp- devr teselsle getrmlerdir...
La' l zade Abdlbk
* ^ - j Olij'j
H il* i JU
3

[6] "Textes Houroufs,, Gibbe. Sf : 234, 249

kinci devre Melmleri

kinci devre Melmleri

120

miler. n k m e z k r g a z e l d v n d a d r .
g e r e k "Kefl

Caybnin

gerek b u gazelinde,

gta snda, g e r e k yine Rz T e v f i k B. i n yazd

Ta marifet tacdr

Sanma gayri ta ola ?

b e y t i l e b a l y a n ilhisinde H u r f l i k y o k t u r .
E s a s e n R z T e v f i k B . d e nihyet

G a y b h a k k n d a " F a k a t Hurfli-

i n h a r f v e r a k a m h e s b t n d a n v e g a r i p g a r i p teviltndan g e m i , asl
f e l s e f e s i n e ermi

bir

adamdr... " [ 1 ]

demek

mecburiyetinde

kalmtr.

F a k a t , G a y b n i n eritii, H u r f l i k felsefesi d e i l , Soflik f e l s e f e s i d i r . A r t k

b u b a h s i tatvl e t m i y e l i m . S o n s z o l a r a k tekrr e d i y o r u z k i G a y b , Tens u h u k a i l d e i l d i r . B e r z a h lemini S o f i y e akdesince anlatyor v e n i h y e t
h a k i k a t a vsl

olanlarn b u l e m d e n

mfrakatlarnda

Yine kendi mislinin aynma drr kaz

diyerek
Bruz d a

srlarnn

der

bir mazharda

Tensuh deildir,

kmilin

b r u z e d e c e i n i syliyor.

t a h a k k u k ettii

hakayktan

121

Tac marifet tacdr

Taklid ile tok olan

Sanma gayri tac ola!

Hakkatta a ola!

De dp aldanma
Haktan gayri ne vardr

Dte aldnp kalma;

Tabire muhta ola!

.Sana lem grnen

Allah birdir vallahi;

Hakikatta Allah tr.

Sanma ki bir ka ola!

Bir aatr bu lem

Meyvadr makud olan,

Mevvas olmu adem;

Sanma ki aa ola!

Bu dem meyvasmm
Szsz bu dem, lem

ekirdei szndr.
Bir ande tarac ola!

Bu szlerin meli
Kendi kendin bilene

Kii kendin bilmektir;

Hakikat mira ola!

Hak denilen zndr;

"Gayb,, zn bilene

zndeki szndr;
Rbbiyet tac ola!

birile

z u h u r d u r . B i n a e n a l e y h A r i f b i r k i m s e s o f i y e y e nazaran, veftndan s o n r a
k e n d i s i itlak Wl

leminde

o l d u u h l d e b u unsuriyt l e m i n d e o a l n
B u ilhsinde d e

d i e r b i r riften b r i z v e o rif, b r n n a y n i y e t i l e z h i r o l u r . [ 2 ]
Hlsa Tensh v e Huruf olmyan G a y b , kekl

gta snda s o

f i y e a k a i d i n i v e b t n t e v h i t v e h u t m e r t i b i n i i z a h v e erhetmektedir.
*
* *

Gayb

mill v e z i n l e y a z d ilhilerinde g s t e r m i

t i r . Y a l n z G a y b , mill v e z i n l e y a z d iirlerinde m m k n o l d u u
arapa ve acemce kelimeler kullanmam,
Muhtelif

tasavvuf

kadar

hele t e r k i p l e r e h e m e n h i y a

t e l a k k i l e r i n i o selis l i s a n

ve

telakkilerini

ancak mel,

anlatmaktadr. B i r

tek terkip yoktur. Yabanc

t r a c ; b i r d e stlah o l d u u n d a n

kullanlmas

olarak

zarur b u

lunan "Rbubiyet,, kelimeleri var..

[1] Peym sabah. lvei edebiye. JV2 36. 15. Mays. 1330..
CS

JLU>

\J,

il

Ak zn bilmee
Hakk iyan grmee

deme gel, deme

Ademe gel, deme!

Hakka giden doru yol,

Sa'yet seni sende bul,

Senden sana gider A.

deme gel, deme!

demdir srr kur'an.

demdir zt suphan;

demdir ari rahman,

Ademe gel, deme!

Anda bulundu cennet

dem oldu hiret;

Anda grnd hazret,

deme gel, deme!

Ol b niana nian,
demdir ayni man;

"Gayb,, demdir heman..

Ademe gel, deme!

przsz

a h e n g l e o k a d a r g z e l i z a h e d e r k i . . . Mesel u ilhide v a h d e t , i n s a n v e
sz

ediyor:

d e mill v e z i n :

G a y b d e asl ahsiyetini

namamtr.

demin kutsiyetini izah

jJUj^t ^

fjUtUe u- ;!
1

jJjf

>UM j-Vjl'Uj [2]

. . . '(S>ij s 1^ j l s ! 11 ^Sli-lj. (jU J\ U\j\ Ujju

Seyyid Muhammed Nur : sU.\ ji-U'? stijtjk-!'

G a y b , b u manzumede de gnl izah ediyor:

Haktan bize haber verdi erenler:
Hakkn cemlini iyan grenler

Gnlde iste var hakk dediler.

Gnlde iste var hakk dediler...

Gnl imi nki hakkn dura;

Ede akn hem hakkn yara,

Anda yanar imi ztn era.

Gnlde iste var hakk dediler.

Maksut olan bu lemde insandr ;

Can deildir hakikati canandr,

nsan dedikleri gnlde candr.

Gnlde iste var hakk dediler.

Bir noktadr yerden gke bu lem;

Nefahtden geldi bize gelen dem,

Sfattr ol, ztdr cn dem.

Gnlde iste var hakk dediler.

ikinci devre Melmleri

122

Andan haber bilen gerek velidir.

Gnlde iste var hakk dediler.

Gnl eli, hakkn gizli elidir;

"Gayb,, hakkn yolu gnl yoludur;

G a y b h a k k n d a k i szlerinize u g z e l ilhiyi d e
tam

derecetmeden h i
DRS

veremedik.
Gnl gitti elimden,
Hallak ile bir oldu;

Ele giresi deil!

Artk lesi deil!

Hasan

Kabdz dan sonra

MUHTF

melmlerin

n a m i l e m e h u r o l a n H a c A H B e y gemitir.

Ol bir ile bir olan,

Byle sultanlk bulan

Cmle leme dolan;

kulluk klas deil!

Erimeyen vahdete,
Girerse de cennete

Vahdetteki lezzete;
Lezzet bulas deil!

Can eline girmeyen,

Bu surette glmeyen

Hak varn bulmayan;

Sonra glesi deil!

ikiliin silmeyen,
"Gayb,, kendim bilmeyen

Hakk canda bulmayan,

Rabbm bilesi deil!...

riyasetine

"drsi Muhtef,,,

Trhalaldr. A m c a s , S l e y

m a n d e v r i S a d r a z a m l a r n d a n R s t e m P a a n n t e r z i s i imi. 9 9 5 d e lkas
seferine g i d e r k e n A n k a r a

kylerinden K u t l u hana urayp

Hsameddni

Ankarav ile gmmler. Hsameddin, A l i Beyi yannda a l i k o y u p terbiye

eylemi v e terziliine

telmihan

drsi Muhtef stanbula

manda

Filibe,

k e n d i s i n e (dris) i s m i n i vermitir.

g e l d i k t e n s o n r a irada

S o f y a v e Belgrada g i d i p

kesbi servet eylerdi. Bilahara kendisi

gelerek

Sultan Selim

balamt. A y n za
ticaret v e b u suretle
civarnda b i r k o n a k

alp u z l e t i i h t i y a r eylemiti. K e n d i n a m n a hizmetkrlar t i c a r e t e d e r l e r d i .

K t i p e l e b i n i n F e z l e k e i t a r i h t e t a v s i f i n e g r e [ 1 ] c e z b e i a z m e ile m e
h u r o l d u u g i b i asrn b i r o k ricl v e k i b r , m e a y i h v e u l e m a n n
kendisine

sr:

intisap

Sohbetnme:

hasedini

l e r s y l e m e e , vizler d e k r s l e r d e a l e y h i n e a t u p t u t m a a

1 0 5 9 d a n 1 0 6 5 e k a d a r O l a n eyh b r a h i m

E . n i n s o h b e t i n d e b u l u n a n G a y b m u m a i l e y h i n k e l i m t n z a b t e t m e k sur e t i l e b u kitab

ou

celbettii

meydana

getirmitir.

1067 d e y a z l a n b u

mhim

*.va.- B a t n m e :
l e ! tarikatn

Melm

ihtiv e t m e s i

drsi Muhtefyi b i l e m i y o r d u . A t n i n t a v s i f i vehile

eser
Syliyenler kendisin bilmez, bilenler sylemez;
Cylar kim erdi'er deryaya hm oldular !

m u ' t a k a d t n v e brahim E f e n d i n i n s i l s i

itibarile ok

ehemmiyetli

olan b u

risale 1 4

f a h v a s i n c a b e n d e l e r i d e drsin k i m o l d u u n u k e t m e d e r l e r d i . [ 2 ]
drsi Muhtef m k e r r e r e n e d a y i haccetmi o l d u u n d a n

sahife kadardr.
jUdt

ji-ijj> T a r i k u l h a k f i t t e v e c c h i l

sahifelik b i r risaledir.
mahabetten

1 0 7 1 d e yazmtr.

Tevecchn

i b a r e t o l u p b u n u n d a insan k m i l i

o l m a d m i z a h v e tevecch
vahdet

mutlak s
sevmekten

hususunda tarikat ehlinin

on

mutlaka

baka y o l u

re'ylerini beyan

mlahazas o l m a d a n z i k r i n b i h u d e v e z i k i r d e n mrat

a n c a k b u tevecch, y a ' n i m a h a b b e t v e fen o l d u u n u

Ruhl

Dokuz,

vcudi

haki kas

g i b i rsum ve k u y u t t a n

bildirmektedir.

D r t s a h i f e l i k b i r r i s a l e ise d e m e l m e t i n

m e b n s n n s o h b e t v e m a h a b b e t o l u p z i k i r , riyzat
ri b u l u n d u u n u

deveran

gstermesi i t i b a r i l e m h i m b i r

" H a c A l i B e y , , n a m i l e m a r u f , z h d salh

matbudur.

mahallesinde

m b e r h e n v e h r m e t e maz-

h a r b i r ztti. H a t t a m a h a l l e s i k o m u l a r n d a n eyh m e r E f . b i r g n
A l i B e y e "drsi Muhtef
ve hkmet

tarafndan

i s m i n d e b i r ztin lemi idll

derdestine

emir ve ferman

etmekte
verildii

trl e l d e edilemediini,, y a n a yakla anlatm. H a c A l i B e y d e

Hac

olduunu
hlde b i r
"mezkr

ahsn dalleti h a k k n d a b i r i l m i e'r h u s u l e g e l d i m i ? y a h u t ahs m e z

k r , dalletini h u z u r u n u z d a i t i r a f e t t i m i ? , ,

diye

sorup "hayr,,

cevabn

alnca " n i i n b i r m s l m a n n a l e y h i n d e b u k a d a r iddet g s t e r i y o r s u n u z ;

beni

nasl

b i l i r s i n i z ? drsi Muhtef b e n i m ; i s m i m A l i , l k a b m dristir.

d e y i n c e m e r E f e n d i istifar

1072 d e yazlmtr.

D i v a n v e b t n sr g a y r i

mchede;

balamlard.

Y a l n z b t n k i n v e g a z a p drsi M u h t e f y e tevecch e d i y o r ; f a k a t k i m s e

100 s a h i f e y i m t e c v i z d i r .

risaledir.

meayihin

g i b i d u y u l a n athiyyat d a kil k l e b d o l u p a h a l i , h a k k n d a trl ey

D i v a n v e kefl g t k a s i d e s i . . .

dan sonra

etmilerdi. B u h l baz

[1]
[2]

Cilt; 2 Sa; 373374

S a ; 602-603

ve

H a c A l i B e y d e n istihll i l e i k r a r ben-

ikinci devre Melmleri

ikinci devre Melmleri

124

d e s i olmutur. [ 1 ] S a d r a z a m H a l i l
imi.

f a z l a i d i . Y a l n z e l l i , altm t a n e azat k a d y a z d m . Muhallefatm t a h r i r e

P a a d a drsi Muhtef' y e m n t e s i p

H a t t a Sivasl eyhi drisin ikyeti zerine

Sar A b d u l l a h

Efendi

Cevheretl

B u r s a y a nefyettirmiti.

b i d a y e d e Fzl

znik

A l i E f e n d i ile

e y h l i s l m M u s t f a E f e n d i n i n d e H a c A l i B e y i n m r i d i olduklarn syi i y o r . [ 2 ] drsi Muhtef' n i n m e z u n i y e t i l e o z a m a n m t e a d d i t k a l b e b a k c

l a r v a r m ; Mstait t a l i p l e r i

b i r e r b i r e r e k i p irat ederlermi. M e l m l i k

bu

z a m a n d a fevkalde

intiar

bu

46 s e n e n i n o n d r t

senesinde

bulunmu olduu hlde

etmiti. 46 sene

irat i l e m e g u l

H a m z a v i y e - Melmiyenin

kendisine mntesip olmyanlardan

drsi Muhtefnin A l i b e y o l d u u n u a n l a y a m a m t .
yokuun

hi b i r k i m s e

t a r a f t a mstakil s o f a

z e r i n d e d i r . M s t a k i m z a d e m e r h u m , prsi m u h t e f i ' n i n y a n n d a , talarnda

fun

>. le 1

bulunduunu

'

M- Cf. J ^ H
yazyorsa d a

'

Cr. j^'- yazl o l u n u n

bunlardan

ylnz

ismailin

kalmtr. K e n d i mezar, r e s i m d e g r l d vehile

met

s e n g i mezar

g a y e t salam

yapl

d n d a n d n yaplm g i b i d i r . O civarda"evliyaolarak m a r u f t u r . [4] A t

zamannda

S a h n mderrislerinden b u l u n a n eyh S i n a n z a d e M u s t a f a

atye " b e n , Idris efendinin vefatnda

kassam ktibi

idim.

t e s b i t e m e m u r o l m u t u m . , E v i n i n ii b i r m a h a l l e k a d a r v a s i

haftadan ziyade uratm.

cins cins
bu

ayrp a l e t t a h m i n

mertebe

zuhur

E.

Muhallefatm
o l u p ierde

h a d d e n z i y d e a d a m v a r d . C a r i y e v e hizmetileri b i r m a h a l l e h a l k n d a n
[1] Melmiyei attriye ; Sa ; 7071 Bu vak'a Fezlekei tarihte de mukayyettir. Cilt;
2. Sa: 374.
]2] Varak: 134.
[3] Hediyyetl ihvanda emseddni Svas'nn drsi Muhtef'ye muarz olduu, nihyet
emseddnin duas icabet bularak idrsi Muhtef' nin bir sabah, deinde katledilmi olarak
bulunduu kaydi var. Bu yanl malmat, Evliya elebi'de de mevcuttur. Ona gre de
Idris, " eriattan ta kopard deyu mahnukan ehit olmutur. (Cilt: 1, sa : 425) Fakat
bunlar temamile yanltir. Idris 1024 te ecelile vtfat etmitir. Millet ktphanesindeki
Hediyyetl ihvan, Ruznameci mehur Fik E nin nshasndan aynen istinsah edilmitir.
Fik . E , bu kitabn kenarlarna Hamzavlere it ihtiramkr haiyeler ilve etmi, bilhassa
bu katil riyyetini reddetmitir.
( Evliy elebi'de Eyupta Idris kk namile drise it bir kk ve bae bulunduu,
bilhara S. Mrat tarafndan hedmettirilip mesre hline ifra edildii hakknda baz
malmat vardr.
Cilt: 1, Sa: 399
[4] Kabrini ararken yanl yola gitmiim. Bir trl bulamayordum. kimsen n bileceine
kanaat getirmediim halde rast geldiim orta yal bir zattan hac Ali bey diye sordum.
Bilmedi Idrisi. Muhtef dedim. " Ha; sen zt ariyorsun deyip mezarnn mevkiini tarif
etti. Bunun zerine muhtelif mahallerde bir ihtiyar kadna, birde ocua sordum. On
lar da tandlar ve tarif ettiler. Hseyni lmekn de o civarda (tez veren hseyin de de )
namiyle tannyor. Hamza Balnin, Ismaili maukinin mehetlerine, hac Kabayi efendinin
merkadine yakn zamanlara kadar - ve hatta el'an - mum ve kandil yakld da dn
lrse hamzav - melm erenlerinin nfuz ve maneviyyetlerinin derecei tesiri anlalr.

Nihayet baa kamyacam

y a z m a a baladm.,,

anladm

da

d e m i , at d e " e l h a k

ile b u g n a ihtifa, k e r a m e t i azme i d c a y i

hf

deildir,, [ 1 ] d i y o r .
drisi Muhtef' n i n b i r t a k m tasvvuf r e m i z l e r i i h t i v a e d e n athiyesini
b u l d u m , b u sr y n s n
ktm erik dalma
Bostan ss kakyp

riysetinde

1 0 2 4 senesi rebilev-

ihtidalarnda sa

bir

olmu,

v e l i n i n n i h a y e t i n d e v e f a t etmitir [ 3 ] . K a b r i , K a s m P a a d a t e r s a n e a r k a
sndan kulaksza kan

125

Anda yedim zm,

Der: ne yersin kozumu ?

t a r z n d a , h a t t a ayn h e c e a d e d i l e yazlm b i r eydir. A y n e n d e r c e d i y o r u z t

I bu deme erince
Nice yavru .uurdum,

gez dodum neden

Nice iyneden!

Drt dourdum anam

Babam dokuz ayakl,

Hamil oldum babadan;

Anlama efsneden!

On tayaya emzirdim
Kara libas giydirdim;

ki yzl bir ocuk;

Gsterdim kneden !

Kaf dan arkama

Bahri muhiti itim;

Yklendim etme aceb;

Kanmadm amma neden?

Altm arin minare

aruben cihan

ktm ann stne;

Doldurdum efsneden;

Yz tnapl bir adr

Ana tuttum yzm

Diktirdim siper in ;
Dodum cl krhneden !

Fir'avn ile grp

Dedi szn tutmazam

Biraz asihat ettim,

Dnmezem Hmneden.

Yedi bal bir ylan

Sureti hayvan deil

Grdm ki hkim olmu

Bilmezem amma neden ?

Ak sakall bir avret

Zinet etmi kendine

Dt benim peime,
L'li drdneden..

Yetmi iki dilice

aldm, ar sadasn

Ddk aldm ardan

Geti smneden!

Bir top attm marktan

Bu, bir rengin rumuzdur

Geldi dt magrba.
Anlama efsneden !

Bir mektebe uradm

Sivri sinek halife

Ku dilini okurlar;
Hocas pervneden!

Alimi semay
Bin bykl bir balk

Olta edip sarkttm;

kardm deryneden !

[1] Sa: 603 .

kinci devre Melmleri

ikinci devre Melmiler!

126

Grdm Nuhun gemisin,

Buldum anda necat,

Girdim ann iine;

Korkmadm tufneden!

Senin "Idris,, hakikat

Anlad insan olan;

Bu rumuzat szlerin
Bilmedi hayvaneden !

:ayih tarafndan

erhedildiini d e

Hseyin

V a s a f . B . m e r h u m Sefinesi

l e r i n d e n L'al
niye

Bunlar
evliya,,

N f i z P a a kitaplar

Fakat

yazmyor.

erm

Yalnz

snda Nakibend

eyhi O s m a n

d e d e E . (1304) y e a i t t i r v e rihin i s m i d e V a s s a f B . i n
La'l

h a n g i eyler

deil,

" A l i ermdir.

B u erh

a y n e n yazmtr.
edemedim

( C i l t . 2; sa: 3 0 9 )

eyh

Cm kesrette arb vahdeti ien mdm

Mest medhs Huddr anlamaz bd nebt.

Salhaddin

kaydettii

gibi

B vuzdur ol fakih kim msivdan el yumaz,

Hakk mevhumdur peresti ettii andan i st?!

p e k muhtasardr. B u n d a n

Vassaf B. m e r h u m

Bunlardan baka

mull v e

Alemi mutlak, mukayyet menzilini tayyeder,

Menzili Ruhl kudstr lemi srr sut.

Sleyma-

b a k a m l g a s k d a r M e v l e v h n e s i eyhi, s k d a r k t p h a n e s i
A h m e t R e m z B . E . n i n y a z d erhi d e

hakikaten

Grnr vehi misli beyti ma'mur zahiren

Mevzii Beytl mukaddes, hari ervh cnt.

Hac

arasnda 419 nmarada m u

B u k i t a p , Y e n i K a p u Mevlevhnesi

arasnda

Kefolup vehine vehi ma" nevinin srlar

Yedi hat wl:..J l fS oldu ana Haktan ht.

b i r o k me-

e r m . E . n i n erhettiini k a y d e d i y o r . B u erh,

ktphanesinde

kayyettir.

kaydediyor [1].

nerededir?

i'ri, emsli

gzeldir.
drsi m u h t e f ' n i n b u athiyesinden b a k a b i r d e u g a z e l i m e v c u t t u r :
Iktid eden salti dime etmez kut '
.
Kblesi demdir ann dembedem evler sct.

O s m a n l mellifleri s a h i b i b u a t h i y e n i n matlan y a z p
jerhetmiler v e b u erhler

drsi m u h t e f ' n i n b u

127

mdiri
Uyma ann kavline zerku riydr szleri,
i hanns ile vesvs, taras nefsi kuyt..

Sefinesinde

b i r erhe tesadf

Virdidir Jyj, ' JS ; zikri jy*)l > jU

[1].

Dahleder erbb hlta o hl ile hasut..

[1] Benim anladma nazaran.
ibu deme erince * U gez dodum aneden demekle Ahadiyetten ErVh, Ervahtan
Ecsm lemine nzuln ve slkn itmam edip bir ok kimseleri de irat ettiini anla
tyor, Yahut dokuz ayakl baba ve drt ana, Elki tis'a ile Ansra remzolduundan me
hur " Devir nazariyesini izah ve Mevlde nzuln ma ediyor. On taya, maruf zhir
Havassi hams ile btn Havassi hams olsa gerek.. Bu suretle bir yz Hak, dier yz
Halk lemine nzr olan insan, terbiye ediliyor.
Kaf da " Cem'iyyeti esmiyye vl^-l c~*r denilen emneti kbrdr ki rif ve
mbelligi inn kmildir. Bahri muhit te hakikat deryasdr. Altm arm menareyi anlyamadm. Hurfler ( 28 -J- 32 = 6 0 ) olduundan ^ i bu suretle deme tatbik ve snn
amdaki altm arn ttndeki ak' menareye nzuln de bylece te'vil ederler, ihtiml,
Idrsi muhtef de buna iaret ediyor. Yz tmapl adr da byle.. Hurfler, 28 harfi bastederek 72 ye ibla ederler ki 72 esm ve 28 msemmnm mecmuu 100 olur. insann da
el ve ayann mafsallar 28 dir. On parmak ve on trnak ile 48 eder. El ve ayak yelerile
50 eder. Ayni vehile br taraf da 50 ve mecmuu 100 olur ki Msann yz tmapl haymesi buna remzdir. Bu hususta " Gavidan nme ve Cavidan erhi Drri yetim de Aknme de ve sair Hurf kitaplarnda tafsilt vardr. ( Arnmenin 5;*? U*
i.* -U-"
VJ** - 0***^'
L s ^ J~"S >J>
j'
*- ve
bahislerine ve Aknme nin
2

51

5 inci ve bilhassa 6 n baplarna baknz.. Sa: 29, 31 32. ] Esasen Idrsi muhtef' nin
kitabmza dercettiimiz gazelinde de Hurf akidelerine pek vzh bir surette tesdf
etmekteyiz.
Fr'avn, hakikatta bu'd ve gayriyetin mmessili olup ma'dum bulunan Mertebei
vehim = eytan, Nefs; yedi bal ylan da nefis mertibi olsa gerek.. Ak sakall avret
Dnydr. Peygambere de Mi'ra gecesi kadn eklinde temessl etmiti. Yetmi iki dilli

Secde eyler sureti rahmana Idris her nefes.

Kblei tahkike erdi eriip fazl vedt...

*
Gerek
rahman,

bu

gazelde,

yz tmapl

rnmektedir, H e l e

gerek

adr,, g i b i

gazelin

iltibas kabiliyeti cidden

athiyede

Yedi

hat,

v^-

0 1

sureti

Hurf telakkileri vzh b i r surette g

s o n msrandaki

" F a z l vedt,, t e r k i b i n d e k i

d i k k a t a ayandr. F a k a t b u n l a r l a drisin Hurf-

ddk, yetmi iki millete tefhim olunan srdr. arktan garba top atmas ile de zuhur
ve butnu anlatyor. Urad mektep, rfan mektebi; halife sivri sinek, Rehber; hoca
pervane de ak ile mevhum vcudunu ifn edip Hak ile bk olan ehli tevhittir. Alimi
sema, Hviyyeti n.utlakamm nst suVer ile zuhuru, bin bykl balk ta lyetenh taayynat ve unu olacak.. Nuhun gemisi
V >-* Ct'J j , \fj d'
^*** J**
^ ^* *
hadsi mucibince ehli beyte temessk, tevhidi zevkan ve hden anlamaktr. Esasen bu
gibi eyler, smiin anlayna gre te'vil edilebilecei iin yazlyor galiba.. Ben de bu ka
dar anlaya bildim!..
Maruf ve mehur sofilerin ou byle athiyt yazmtr. Mevlnnn
c

J !

matla'l gazeli de bu kabildendir ki emseddni Svs tarafndan erhedilmitir. [ lk

Mutasavvflar. Sa: 333] Son Melmlerden de byle eyler yazan vardr.

kinci devre Melmleri

128

ikinci devre Melmleri

l i g i n i i d d i a e d e m e y i z . O l a n eyh brahim. E . y i anlatrken d e b u h u s u s a

t e m a s etmitik. M a a m a f i , H u r f l i i n bal b a n a y a a y a m a y p
v e b i l h a s s a Bektalik,

Mevlevlik v e M e l m l i e

tarikatlara

hull ettii v e O l a n

eyh i b r a h i m E . g i b i M e l m b y k l e r i n i n Fazl H u r f y e v e H u r u f l i e kar

h r m e t k r b i r l i s a n k u l l a n m a l a r nazar d i k k a t a alnrsa m e s ' e l e

tezahr

e d e r . La'l z a d e m e r h u m d a , Beir a a n n hemehrileri a r a s n d a b i r o k

Hurflerin d e
olduunu

bulundunu

a y z i y a r e t l e r i kil k a h b d

k a y d e d i y o r [ 1 ] . F a k a t b u b i r k a szle

H u r f olduklarn i d d i a ,
Huruflik,

v e bunlarn

dier

p e k fhi b i r h a t d r .

tarikatlara

olduu gibi

Melmlerin

tamamile

Yalnz tekrar edelim k i

M e l m l i e d e hull etmi v e

b u n u n n e t i c e s i n d e M e l m i l e r , H u r u f l i k a k i d e l e r i n i ess b i r a k d e
kabul etmemekle beraber

d e m i mufritne

olarak

b i r surette takdis eden b u

m e s l e e n m m t e m y i l b i r v a z ' i y e t t e kalmlardr.

.129

" M u h y , , m a h a l l e s i l e sylenmi g z e l iirleri vardr.

a r u z l a y a z d u n a ' t i

risalesine

Mstakim

zade

dercetmitir:

Arzet cemlin greyim ey mah taban Mustaf ;

Ref'et nikab ryini emsi drahan Mustaf!
Hakkn sen oldun mazhar, sensin kamunun rehberi ;
Seni seven olur vel gevherlere kn Mustaf.
Eren sana erdi Haka, ak zencirin boyna taka;
T Hak cemline baka ey nuri sbhan Mustaf!
Seninle oldu ftab, gnderdi Hak sana kitap ;
klara fetholdu bap ey derde derman Mustaf !
Metheylemek seni muhl, meddhn oldu zlcell ;
"Muhy,, kuluna kl vsl ey hakka mihman Mustaf !
@

DRS

MUHTEFDEN

EEYZALANLAR

Biz d e e s k i , f a k a t t a r i h i b e l l i o l m y a n b i r c n k t e [ 1 ] b u l d u u m u z

Konyaldr. Evvel H a l v e t i i k e n bilhara Istanbula g e l i p

drsi m u h -

tefye i n t i s a p etmi v e t e k r a r m e m l e k e t i n e a z i m e t eylemiti.

Birinci A h

m e t z a m a n n d a i k i n c i d e f a o l a r a k stanbula g e l i p o z a m a n l a r D a r s s e d e
aas olan M e h m e t

aann

eyhi o ' m u t u . drsi muhtef

Ftikte

gzel n a ' t i n i y a z y o r u z :

Bezci zade Mehmet M u h i d d i n E.

arambada

tarafndan

yaptrdh

zviyenin

k a l b e bakclk, y a ' n i mritlik

h i z m e t i n e t a y i n edilmiti. 1 0 2 0 d e v e f a t etmi v e s k d a r d a

ahbabndan

b i r i n i n b a e s i n e defnedilmitir [ 2 ] .
[1] Sergzt; S 54
[2] Ayvansary Vefeyt'nda Bezci zadenin defnedildii mahallin, Hdy eyhle
rinden ekr E . nin tekkesi olduunu ve bn tekkeye ilk defnedilen ztn Bezci zade bu
lunduunu yazp; Muhy'nin v j j l ji* e bir de erhi vardr; diyor.
Melmiler, yukarda yazdmz gibi bir baeye defnedilip oraya bir zviye yapldn
syliyorlar. Bilhar Bolu'lu Ahmedi Bayrm dervilerinden Himmet E . gelip bu dergha
eyh olmutur. Himmet E . Bayrmiyeden Himmetiye i kolunun messisidir. Vefat 1095
tedir. Tahminen 50 sene evvel Tophne muhsebecisi Hsn E. bu dergh tecdit ve
i'mar eylemitir. Himmet E . nin mrettep divan vardr. Yazma divannn " J harfinden
sonrasn son eyh olan Himmet zadelerden Dr. Abdullah Nsh B. naslsa kaybetmitir.
Himmet E. mieerri' bir zattr. iirleri mutavasstnedir. Melmlerdeki cokunluk ve
aklk, bunda grnmiyor, Hece ile yazd ilhiler gzeldir.
Bd sabaya sorsunlar;
Canan elleri kandedir?
Bilenler haber versnler;
Canan elleri kandedir?
ve btn trkkelerde makam mahsusile okunan
Vakti seherde
Alur perde;
Dtm yerde
Derman sendendir!
ilhirleri mehurdur. Bir de slkten dhis gayri matbu' mensur risalesi vardr.

Canmda benim ak Hud olal peyda;

Mahvoldu derunimde ne kim var ise sevd ;
Sayyad mrdm edeliden beni sayd
Oldu bu gnl evk ile blbl gibi eyd !
Su gibi revan oldu diler kim bula yar;
Derdine devalar kla Allah kla yar ;
Terketti btn ak ile namus ile ari;
Oldu bu nl evk ile blbl gibi. eyd!
Dil zevrakn zevk ile deryalara sald;
Gavvs oluben ak ile ak bahrine dald;
Bu drr cevahir tznn knn buldu ;
Oldu bu gnl evk ile blbl gibi eyd !
Canan elinin canlarnn can Muhammed;
Sultan elinin hanlarnn han Muhammed ;
Ben dertlye klsn deyu derman Muhammed
Oldu bu gnl evk ile blbl gibi eyd !

Dim okuyup can dilim na't Muhammed ;

Gayette safa verdi bana evki Muhammed ;
Kalbimde tarakki edeli ak Muhammed
Oldu bu gnl evk ile blbl gibi eyd!
Muhy'nin divaa da mezkr derghta imi. Fakat Dr.. eyh Nsh B. ademi malmat
beyan etti. Ceddinin el yazs divann kaybedecek kadar alakasz bulunan Nsh B. ihtiml
bu kymetli divan da kaybetmitir. Yahut ta apadaki tekkede yanmtr.
[1] Bu cnk, Molla Mrat, ktphanesi hafz ktb Hazm B. e ittir.
Melmiler 9

kinci devre Melmleri

130

kinci devre Melmleri

Derd ehli bilr ak hakik ne safadr ;

Her trl bel, cevr cef, ayni vefadr ;
Fehmetti heman derdine Hak dr ifadr,
Oldu bu gnl ak ile blbl gibi eyd !

b i r yata i k e n tabiat i'riyesini i z h a r ettiinden Tfl tahalls etmitir [ 2 ] .

B t n t e z k i r e l e r , Tflnin irliini m e t h e t m e k t e mttehittir. R z , b u iri
" T z e g hkla t a v s i f [ 1 ] e d i y o r .
Tfl, ayn z a m a n d a

"Muhyiddin,, uyar meclisi tevkifte ho vz;

Blbl gibi glende edp nameye gz;
un ak ilhde sana kef olcak rz
Oldu bu gnl ak ile blbl gibi eyd !

irliine m r d i f o l a r a k

S a f , Tfl h a k k n d a
ehnme

Hece

vezninde

btn tarikat

muvaffak

ehlince b i l i n i r ;

o l m u b i r irdir.

Mukabelelerde daima sy

lenirdi :

ve

meclisi

belgatta

n a k l i n d e b nazri
pehlevn

rzgr

rzgrdr,,

alelhusus

ve

meddh

[ 2 ] dedii

bahsetmedii hlde 1120 d e

gibi

vefat eden

" K r m M e h m e d i n t e r c e m e s i n i y a z a r k e n "Tfl m e r h u m k a d a r sergzet

syler b i r e h l i t a b ' u m a ' r i f e t

perver idi,, diyor [3].

Tfl'nin irliile b e r a b a r m e d d a h l n

Gft'de tezkiresinde

v e e h n m e hanln z i k r e t m e k

Zhit, bizi ta'neyleme ;

Sakn efsne syleme ;

Hak ismin okur dilimiz..

Hazrete varr yolumuz..

t e d i r [ 4 ] . e y h , Tfl'nn

Saylmayz parmak ile ;

Taramzdan sormak ile

Tkenmeyiz krmak ile ;

Kimse bilmez ahvlimiz..

v e b u suretle

ekilp Hakka gideriz ;

mam Al [1] dir ulumuz !

d o l a y i k e n d i s i n e " L e y l e k Tfi,, d e n d i i n i ilve e d i y o r [ 5 ] .

Cmlesine dedik bel;

Usludan yedir delimiz !

anhir b i r hattattr. P d i h v e ricli d e v l e t e b i r o k k i t a p yazmtr [ 6 ] .

Tevhid eden deli olmaz;

Her seher alur solmaz ;

Allah deyen mahrum kalmaz ;

Bahara erer glmz !

Tfl'nin g m r k v e e v k a f t a n ald v a z i f e l e r l e

"Mnhy,, sana olan himmet;

Elif, Allah; Mim, Muhammed;

k isen cana minnet;

Kisvemizdedir Dlimiz ! [1]

Erenler yolun gderiz ;

Gazyi ekber ederiz,
Erenlerin oktur yolu ;
Gren bizi sanur deli ;

M a a l e s e f b u kymetli
gibi

hanlk,, v e

" O l asrn uaryi z e v i l i h t i r m n d a n ,

hanlkta v e sergzet

" S l i m d e mstakllen Tfl'den

"Muhy,, bilhassa

"ehnme

"Meddahlk,, la d a mehurdur.

rinkr

ilhsi, h e m e n

131

kaybolduundan

airin

elimizde

Tfl, ayn

yegne

manzumesinden

nshas,

.srdn

Tfl,

o l d u u n u syler.

zamanda

sls, n e s i h ,

ta'lik

ve

Acem

uzunluundan

krmas

ta'likte

mreffeh b i r h l d e

mr

bildiriyorlar.

arzettiimiz
baka

eseri

ELEB

b i r ir o l a n

ve manzuru

Tfl kulunu eyliye ukbada Huda

Maksure nini huld magfri ebed
Trihi vefatn demi mderi dehr :
t a r i h i n i sylemitir. S i l i v r i k a p u d a H a m z a Bl'nin civarnda defnedildiini
ve

stat

nedim

Tfl, 1 0 7 0 t a r i h i n d e v e f a t etmitir. stat irlerimizden Nil, vefatna

kalmamtr..

T a b ' m e t i n , lisan selis,

"Baz s e r

e y h v e S a f ; irlik, h a t i t a l i k v e b i l h a s s a m e d d a h l k t a hret b u l a n

bir

TIFL A H M E T

Drdnc Mradn

E v l i y eleb, Tfl'nin e h n m e hanln k a y t v e b o y u n u n

divannn
ka

" B nazr e h n m e , , o k u d u u n u v e

gzeti o l m a k zere m u h t e r i ' v e b e d h h i k y t m u h a y y e l e n a k l ettiini

Trabzonda

do

m u t u r [ 1 ] . B a b a s A b d l a z i z E . i s m i n d e b i r zattr. H e n z o c u k d e n e c e k
f 1] mam Aliyyrrm: drsi muhtef; Hac Ali B. dir ki mm Al iakabile de
anlrd.
[1] eyh ve Mstakim zade (Tezkiretl Hatttn), stanbullu olduunu syliyorsa da
dier menba'lar ve bilhassa Saf, TrabzonTu olduunu kaydediyorlar.

tanda

akrbasndan

Nazm Mehmet

E. n i n [ 7 ]

syledii

u t a r i h i n

[1] Trabzon irleri "gayri matbu,, : Hamam zade hsan B. E .

[2] S a : 63
[3] S a : 239-240
[4] S a : 568
[5] Trkiyat mecmuas. Cilt: 1. "Meddahlar: Prof. Dr. Kprl 2ade M- Fuat B. E.
'Sa: 32-33 Trabzon irleri: Hamm zade hsan B. E .
[6] Cilt: 1; S a : 671
[7] Tuhfetl Hatttn. Cilt: 1; S a : 60-61.
[8] Nazm Mehmet. E . Halveti eyhlerinden Abbl Ahat Nur? hulefsndandr. 1065 te
Yavaa Mehmet aa zaviyesine eyh olup 1112 de vefat etmitir. Halyet eyhlerinin ter.cemei hllerini bildiren jtJRjU* ve 1
ismindeki eserleri mehurdur. "iim tezki
resine mracaat! Sa : 672675.,,

ikinci devre Melmleri

132

kinci devre Me'mleri

m a h k k olduunu mstakim zade, Risalei Melmiyesinde bildiriyor::

t$ iUuW 1
y C ^ J

Jjl (.l^i

Olsun yine nahli tra sn;

Szi dili eylesn ziyde

-^-

\JM ,3'j.c.

D a h a a a d a d e m i n k e m l t n a it b e y i t l e r i o k u m a k t a z z :

6L>

demdir olan cemle mir't,

dem, mihri cihn candr,
demdir o zt pki kevneyn,

1070

v e f a t t a r i h i n i 1074 o l a r a k k a b u l v e " R i e , , k a t a l o u n d a

bunu

Tflnin:

teyit

edi

y o r s a d a [ l ] y u k a r d a k i Nil'nin rubsile N a z m iv e h m e t E . n i n n a z m m 1080

senesini

Yansn bu diraht sthn!

Envr tecelliyt bde !

AIS-l- y
OVJ s)jjj

Saf, Tflnin vefatn 1 0 7 4 t e g s t e r m e k t e d i r . " H a m m e r , , d e

d a k i t a r i h msra'lar

133

g s t e r d i i n d e n v e ayrca

zade d e b u n u risalesinds tasrih eylediinden her hlde

Sonra Peygamberi medih

ve Hac B a y r a m d a n k e n d i

v e srasiyle

zamanna

Hac

kadar

B a y r a m vel'ye

Melm

silsilesini

kadar

yazyor.

M s t a k m z a d e , dris h a k k n d a

Mstakim

1070 te

demdir olan mufzi yt!

Mir't zemin smandr!
Sultn serri kabe kavseyn..

Mstagrak nri zt drs;

Firdevsi tecelliyt idrs.

ld,

muhakkaktr.

Dediini yazyorsa d a

b u beyit,

tf E.

Mstagrak nri zt Hce

S l e y m a n F a i k E . m e c m u a s n d a Tfl'nin M e l m l i i m u k a y y e t o l d u u

ktphanesindeki

nshada [1]

Firdevsir tecelliyt Hce.

eklindedir v e d o r u s u d a b u d u r . n k i ; b u b e y i t .

Ankaral

Husmed-

g i b i [ 2 ] M s t a k i m z a d e d e R i s a l e i Melmiyei attriyede drsi muhtef'ye

d n e it b e y i t t e n sonradr. H u s m e d d i n d e n s o n r a Melmlere g r e

mntesip bulunduunu t a v z i h v e S a n A b d u l l a h E. n i n gece g n d z hem:

s i y y e t Bosnal H c e H a m z a ' y a gemitir. Tfl, b u b e y i t t e

sohbeti olduunu tasrih eylemekte ve

Bl'yi z i k r e t t i k t e n s o n r a dris h a k k n d a

" B e y n e l i h v a n tab' erifleri

me

Hce

GavHamza

r e b i f e n a y a m i l o l d u u m a l m , , b u l u n d u u k a y d n d a ilve e t m e k t e d i r [ 3 ] , .
Tfl, d i v a n n d a

Kendi mahf, kemli peyd;

T vasi ola intihyi rhi;
imdi o ehinehi velyet,
Gh ki eder nhfte divan
Ol mihri kerem ki lutfu oktur,
Ey Tfli bmedr d ol;
Ol mazhar kmili tecelli;

Datm turrei mkinini ini cebin iizre;

Yine bir lekeri fitne denmi mlki in ire!
matla ile b a l a y a n 10 b e y i t i i k
t e b c i l ettii g i b i

bir

bir

k a s d e ile

Sar

s k n m e ile d e M e l m l i i n i

silsilesini k a y d e d i y o r . M s t a k i m z a d e , b u s k n m e y i

Abduliahn
sarahatla
rislesine

kadrini

bildirerek,

Can, k ryi rhi yekt...

Mahfi gerek k ilh!..
Ahbabna eylemekte himmet..
Ol devlete evliydr erkn.
Bahyiinin hisb yoktur.
Ey bdil bi'r d ol!
Bir gn seni de eder teselli..

almtr,.
deyip

S k n m e yle balyor;

sonra

Melmete

1050 de

vefat

edip

Lmekn

Hseyn

E. nin

y a n m a d e f n e d i l e n H a k k B . d e n intisb ettiini d e
Ey skii turfekr berhiz;
Ey mugbee, cm eyle gerdan;

Berhz ey sitze engizL

Gster yine mu'eizt ihsan!

[1] "Encyclopdie de L' islam,, Tfl maddesine baknz!

J
[2] Meddahan: Sultn Mrh rbi'han zaman devletinde. mshibi ehriyar olan Tfl'
E. Tarikat Baymiyeden iti mhir olup
"Meddahlar makalesinde Tfl'ye it ehemmi
yetli malmat vardr. Trkiyat mecmuas; Cilt: 1; Sa: 31 - 34. Kprl zade M. Fuat B.E.,
[3] S a : 74

std fakhdan Hakk

Hhigeri ak olup hevesle
Evsafn edp medr kurbet
Oldu hneriyle pk thir,

Hassm suhanveran Hakk;

Dil em'ini yakt bir nefesle.
Ship kerem eyledi mahabbet..
Kalbinde hakikat oldu zhir.

b e y i t l e r i i l e b i l d i r i y o r . H a k i k B , Tfl'nin d e d i i g i b i " H a s s m
] 2085.

suhanve-

kinci devre Melmleri

kinci devre Melmleri

134

f a n , , deilse d e tabiat i'riyesi

vardr. M s t a k i m

zade, Risalesinde

" Tfl bu gazel ol gzelin mntahabdr

Mecmuai e'r selsi suhanimden!.. [1]

bir

agzelini almtr[l].

Tfl, b u s k n m e y i h e r h l d e tdrsi muhtefnin h a y a t n d a , y a ' n i 1 0 2 4

s e n e s i n d e n e v v e l yazmtr. i'rini yle b i t i r i y o r :

135

eyh, a k a y k

zeylinde

bir ka

gazelile

b e r a b e r : u g a z e l i n i d e

almtr:
Ey Tfhi dil bedesti gayret;
Derdi dili zara eyle tedbir,
Ey mark ftb tevhd;
Ey cmii her zuhuri evvel,
Birden bire nri evliya hem
Tfl kapunu penh edindi;
B bendei b vcudu kul et;

mmdini kl karini himmet!

Ol dest kay dergehi pr!
Ey mazhar srr srr cvd;
Deryay muhti nri kmmel!
Ztnda grnd t bedem!
Ddrn secdegh edindi;
N lyk isem de sen kabl et!

Bk ki cihanda var hevestir;

Ben mcrime eyle destgr

Senden bana bir nigh betir.

N bli tut bu abdi pri!

Tfl'nini m r e t t e p divan v a r d r [ 2 ] .
um,, da

bulunduunu

B i r divannn d a

"Encyclopdie de

L'

islm,,

dan

"British Mus
reniyoruz.

Dil, kenduyi ol husrevi hbna drd;

Bir gevheri pkzeyi ummna drd!
Rahi emelim ald inn dili elden,
Ahr srerek vdii hicrna drd!
Ey k vre yeti kyi nigre;
Agyr o mehpreyi mestne drd!
Vasfeyler iken h zenahdmn " Tfl ,
Ruhsrna bir matla hne drd!

Tfl h a k k n d a k i m t a l e t m z a R z a ' n n T e z k i r e s i n e

" N e d i m , , d e Tfl'yi o k u m u , sevmi v e u g a z e l i n i t a h m i s etmitir:

Vereli bgda revnak gli l stne gl,

ehlevendim takmur krmz l stne gl,

Meh pertey alur tbii vechi hasenimden ;

Cem'iyyeti rendi ncum encmenimden!

Hsdr var ise sultn bahrn glen;

Jle nakdini alur sl besl stne gl!

Erbb fsn sahare ciz olurlar

emi siyehi cduyi Hrt fenimden !

Dmen efan yeti ey blbli rde yetii;

kti glende seri h nihi stne gl!

Baktka benim yinei ryime tt

Meki suhan eyler lebi ekker ikenimden!

Dglar sinede; dil nlede.. gy kodular

Kafesi blbli rde mekl stne gl !

Hbn cihan nzm lemde ekermi

Bir kerre alan busemi sbi zakaninden?
fl] Firkatndan lemi tuttu fegann gel yeti;
Tende canm kalmad, rhi revanim gel yeti!
Vaktidir can veresin canszlara hemn Mesh
re kl ey nutku hayyi eyidnm gel yeti!
Dmem bahri gamn" ka'rine gavvs olmuam
Drri vasim isterem ey bahri knm gel yeti !
ekti girdb amn ald vcdum zevrakn;
Kl meded ey dost desti Lmeknm gel yeti;
Zulmeti zulmi felekten bu Hakik bendeni;
Kurtar ey mihri cihan ship zamanm gel yeti!
Melmiyei attriye. Sa : 64

i n t i h a p ettii u

gzel gazelini de y a z a r a k nihayet v e r i y o r u z :

i'ri stddaki glleri seyret " Tfl

Dkt evrkn bir b zll stne gl!

EYHL

SLM

MUSTAFA

EFEKD

9 5 3 t e tevellt etmi, i k i k e r e meihat

kinci d e f a s n d a 1 0 1 1 d e eyhlislm

(EBLMEYMN)

makamn

igal

eylemitir.

o l u p 1 0 1 3 t e azledilmi v e o

11] Nedim divun. (Halil Nihat B. F. nin nerettirdii) Sa." 129 130. " Lugatede,
Tfl maddesinde ir hakknda muhtasar malmat vardr. Sa: 303 304. ,
121 lmiyye salnamesi 1334. Sa: 431-432 .
Mstakim zade merhum 1015 tarihinde vefat ettiini yazyor,.
(/

[2] Tfh'nin divannn muhtelif nshalar hakknda Hamam zade hsan B. E . nin Trabzon irleri hde malmat vardr.

sene

v e f a t etmitir. K a b r i f a t i h c a m i i h a r e m i n d e d i r . [ 2 ]

ikinci devre Melmleri

136
ZNKL

FAZIL

AL

EFEND ;

e y h e d e b l a h f a d n d a n d r . S t l c e d e ihtiyar i k a m e t etmiti. S u l t a n
A h m e d e b u z a t kl

kuatmtr.

erhi, k a z a v e k a d e r e it

A l i m v e fzl b i r z a t o l u p

risalesi

v e ir

sr

vardr.

ye

SARI

1018 de vefat

ABDULLAH

etmitir[2].
M a g r p ehzadelerinden
Birinci A h m e t zamannda

SADRI A Z A M HALL PAA s

seyyit Mehmet

i s m i n d e b i r ztn oludur.

stanbula h i c r e t etmitir. 9 9 2 s e n e s i n d e d o a n

A b d u l l a h E. nin validesi, tercemesi geen Sadr azam H a l i l Paann b i r a

Birinci Ahmet, birinci
manlarinda
serdar olup

Erzurumda malup

stanbula g i z l i c e
daki derghna

E.

i k i n c i O s m a n , d r d n c M r a t zaSon vezaretinde

olmakla gazab

Abazaya

gelip mensup olduu Aziz Mahmut Hdnin

1040

muhtefye

i n t i s a p etmi

bulunduunu

A b d u l l a h E. devlet

hizmetine girerek

itirak e t t i . 1037 d e R e s l klt a b

olan

de Resrrikb

olup

kinci d e f a R e s l
Abdullah

1065

Badat

kttaplk

seferinde

AA:

Melmlie dhulne

Abdullah

den

b u zt, vasta

E. n i n babaldr.

Sar A b d u l l a h m

olmutur. 1 0 4 0 d a v e f a t e d i p drsi

m u h t e f n i n m e r k a d civarna defnedilmitir.

Mrada refakat etti.

e d e n Sar A b d u l l a h E .

t a r i h i n d e siys h a y a t t a n ekildi.

naklettiine

emede
Sar

Drdnc

memuriyetini ihraz

H a l i l P . vastasile A z i z M a h m u t H d E . y e , b a b a l H a c
La'l z a d e n i n

rihi M e s n e v i

hmsi Sadr

tarihinde

a a vastasile d e M e l m l i e i n t i s a p
HSEYN

Abdullah,

skdar-

d e n h i k y e t e n La'l z a d e m e r h u m , S e r g z e t i n d e h a b e r v e r i y o r .

HAC

T e z k i r e c i o l d u . ran h a r b i n e
Sar

a z a m H a l i l P a a i l e b e r a b e r a z l e d i l d i . H a l i l P. n i n vefatndan s o n r a 1047

t e k k e s i n d e y a p t r d t r b e y e defnedilmitir.

ztn d a drsi

d e r i M e h m e t P a a n n kzdr.

v e rana

padiahye uram ve

snp eyhin t a v a s s u t i y l e affedilmitir.

vefat edip H d
Bu

Mustafa,

sadarette bulunmutur.

Sergzetinde
gre

Petemalclar

Hseyn
odasna

Hseyn

etmitir.

babasndan,
aa, b i r gn
gtrm.

o da

bizzat A b d u l l a h E.

A b d u l l a h E . y i alp krk

O r a d a o n i k i zat,

efendiye

n a z a r etmiler; A b d u l l a h E . b h o l u p b i r m d d e t s o n r a k e n d i n e g e l i n c e
kalbinde
petemalc

b i r nur parladn
pri

tebessm

grm;

k r k ile s e t r e altn

gren

e d e r e k r t m e e hcet y o k ; o n u h e r g z

g r m e z . H e m e n i b k s m a al d e m i . A b d u l l a h E . b u n d a n
H s e y n a a vastasile A y a s o f y a c a m i i n d e n k a r k e n

sonra yine

idrsi m u h t e f ' y e d e

m l k olmutur [ 1 ] .
M s t a k i m z a d e , rislesinde y i n e A b d u l l a h E . d e n n a k l e n
sabn v e drsi m u h t e f ' y i A y a s o f y a

cmiinden

karken

sureti inti

g r p nazarile

b h o l d u u n u y u k a r d a k i g i b i h i k y e d e n s o n r a A b d u l l a h E . n i n naslsa
n e f s i n e u y u p z i n e t m e k l e d e r u n b i r i n k i b z a d t n v e b u hli b a
b a l anlyarak i h v a n h u z u r u n d a A b d u l l a h E . y e h a d d i er' i k a m e e d i l
diini ve eski

safy

kalbini b u

s u r e t l e e l d e ettiini, f a k a t

kalbindeki

n u r u b i r d a h a m a h e d e e d e m e d i i n i anlatyor [ 2 ] .
B i l h a r a Sar A b d u l l a h

E . drsi m u h t e f ' d e n i r a d a

o k zevt M e l m e t nevesile yetitirmitir.

[2] Iznkl Ali E . nin Halvetiyeye de
mukayyettir. Cilt : 1; Sa: 116 - 117 .

mntesip olduu

" Osmanl mellifleri nde

[1] Melmiyei attriye. S a : 85-86

[2] S a : 86-87

mezun

olup bir

kinci devre Melmleri

138

kinci devre Melmleri

S a n A h d u l l a h , 1 0 7 1 d e veft etmitir. K a b r i , T o p k a d u d a n M a l t e p e y e
g i d e n y o l d a ( H a r b i u m u m d e s t a n b u l d a len m s l m a n Fransz a s k e r l e r i n e

r e r d i r [ 1 ] . B u m n s e b e t l e d e Nisar [ 1 ] A b d u l l a h E . n i n vefatna u g
zel t a r i h i sylemitir:

a i t m e z a r l n b i r a z i l e r i s i n d e ( s a t a r a f t a mstakil s o f a zerindedir. B a

Yazk ser iei bezmi bahristn lemden

Yine kaldrd bir zerrin kadeh rindi ecel ngh;

v e a y a k talar " M e l m - H a m z a v , , t a d r [ 1 ] . Ba t a n d a t a ' l i k yaz i l e

Ki ya' ni bgbn vahdet Abdullah efendi kim

Dimg tab'na olmutu byi ma'rifet dilhah..
^J-US

Ber olup saby subhghi

ngh
Memi ruhunu pr feyzi tebr eyliye Allah!

CJ.JJ>-

Makam bg cennette ^ J l U l ^ olsun;

Varnca kurbi Hakka rhuna man ola hemrh..
"Nisr,, fevti iin bgbn dil dedi tarih:

a y a k tanda keza ta'lik ile

1701
Nil d e
\ V\ < J

Vakti rihlette dedim Niliy trihin:

>i-<J

t a r i h i n i sylemitir.

yazldr [ 2 ]

M e z k r s o f a d a Lal z a d e l e r d e n S e y y i d A b d u l l a h ( 1 1 3 9 ) A n a d o l u k a d
l a r n d a n La'l z a d e e y h M e h m e t E . n i n d a m a t v e i m a m Hfz M e h m e t A b -

Sar A b d u l l a h E . n i n tabiat i'riyesi d e vardr. H l e t E . k t p h a n e

d l b a k ( 1 1 6 5 ) [ 3 ] M e l m r i c a l i n d e n v e S e y y i d M u h a m m e d N u r u n halfele

s i n d e k i kymettar

rinden Mirefte'li A b d u l l a h Huls E. (1302), A y a n d a n A r i f E. (1295), kez

yazd tahmis mukayyettir.

Kasidelerin biri

S e y y i d M u h a m m e d N u r u n halifelerinden Hac M a k s u d E. (1347) m e d f u n d u r .

o k kymettardr.

olan

A b d u l l a h E . iekilie d e merakl b i r z a t i m i s .
h i m z a m a n n d a " k f e p e r v e r a n zerine
mutur.

Hatta, birinci

res v e m m e y y i z , ,

B u hususta ald berat, Melmiyei

attriyede

ibra

nasbolun-

aynen

muhar-

Melm Hamzav mezar talar, Sar Abdullahm kabrinin resminde grld ve

hile ba, kol ve ayaksz bir gvde eklindedir. Bu talar, Melmlerin dnya ve hireti
terkettiklerine, Hakka tamamile teslim olup varlklarndan getiklerine iarettir. Bil'umum
tarikat erbbina nazaran Bayrm Melmlerine (Hamzavlere) it olan bu talar son
Melmiler de aynen kabul etmilerdir. Burada Mevln'nm u gzel beytini yazmadan
geemiyeceim :

105 b e y i t

bu

kaside,

Husm'

nin

gazeline

tasavvuf n o k t a i nazarndan
eyhi

ekber

Muhiddni-

a r a b h a k k n d a p l u p yle b a l y o r :
Nefes urdu Hviyyetten yine enfs rahmn;
Maarif cevherin att kenara bahri sbhn!
Zeh deryay mutlak kim ana yok had ile gayet;
Zeh bahr hvel hak kim dilin yok hadd pyni!

Velyet hatemi ankay mugrib eyhi ekber kim

Hakikat marknm ldrr hurdi rahni..
Getrmtr Fuss ire kelim ezvkn cem'a
Ki ayni cem'i Ahmetten olarn ald a'yan.

[2] "Sefnetr res,, Sar Abdullahm 1071 Recebinde vefat etiini k ydediyorsa da
kitabede 23 Safer yazldr ve tab dorusu budur. "Sefnetr res. Sa: 22
[3[ Vefeyt: Ayvansaray. S a : 148

mecmuada kasidesi, bir de

[1] Sa: 90
92
[2] Nisr: Dokuzuncu asrn ikinci nsfnda yaam Siroz'lu bir airdir (1075). Hafz
divanna nazres vardr. stanbulda Mevlevihane kapusu haricinde medfundur. [Nisr iin
eyh'ye, k eleb, Ahd> Saf tezkirelerine ve Osmanl melliflerine (Cilt: 2; Sa: 437)
baknz!]

kinci devre iMelmleri

kinci devre Melmleri

140

b i a t etmitir.

Pes evvel dem tya cemi esmay bilmekte

Vel oul gibi sen vris oigl ey at can;

Kabnin

vefatnda

Sadnazam

P. i l e s e f e r d e i d i .

G i z l i c e stanbula g e l e n H a l i l P. A z i z M a h m u t H d t e k k e s i n e

iltica

etmi v e A z i z M a h m u t . H . n i n efat i l e afvedilmi, Sar A b d u l l a h E . y i

Eer deryy tenzihin olursan Nhi sebbh

Edemez ehli tebihin zarar bil sana tfn...

de

Ferdiyyet makamnda vcudun edesin ifn,

Doa ruhi Muhammedden sna bir srr pinhn

M e h m e t E. n i n el yazsndan n a k l e n

K o c a M u s t a f a P. eyhi

E . Beir

gibi....
Matla b u d u r :

Beyti ma'mur ister isen sen dili dny gr;

Mescidi Aks dilersen dergehi Mevly gr!
nc kasidesi d e :
Evliyadan ey gnl almak dilersen reng b
Yoklile leru gel varlndan ol ber!
b e y t i l e balyor.

Halil

B u seferde Paa ile b e r a b e r Padiahn gazabna uramlard.

Pes andan sonra ger s'in olursan ilmine masdar

Kalup meyte gibi bek edersin nefsin
ruhn.

Dier kasidesi 48'"beyittir.

14

31 beyittir.

H u s m y e y a z d t a h m i s t e n i l k v e s o n b e n d i n i d e yazyoruz:
Triki dny'olup ey dil kamu sevday ko ;
Gel arb ak net bu kuru gavgy ko :
Ij~ t)j 3
^ni ol, ifny ko ;
Gleni cennet dilersen klhana bakmay ko ;
Yr gl vech ister isen glene bakam ko;
Gel sen Abdullah, geldin bu fen bzarna ;
Yoklua sat kendn, bakma cihan glzrma!
Tut mcell kalbini mazhar ola envrna ;
Ey Husm on sekiz bin lemin esrarna
nki mazhar dt gnln ge bu huy hy kn ;

afvettirmiti.

a a y a d a b i a t etmitir.

Bundan sonra

Sar A b d u l l a h

M s t a k i m z a d e , r i s a l e s i n d e La'l e y h
M e h m e t E. d e

bizzat

Abdullah

E . d e n dinlemi b u b i a t i yle a n l a t y o r :
Padiahn gazabndan korkup gizlice kyden kye stanbula geliyordum. Bir kyde
msfir kaldm akam, yatacam sralarda mbeyn kapusuna bir uak gelerek hanmn,
benimle grmek istediini ifade etti. Bizzarur rz oldum ; fakat cv sahibesinin bir fa
hie olmas, yahut tannm olmaklm ihtimali ile b huzur idim. O srada hanm mbeyn
kapusuna gelip kapu aralnda durarak bana
Abdullah E ; Ben yabanc deilim. Sizi bir ka kere Efendimizin huzurunda gr
dm. Bir ey soracam. Efendimiz intikal buyurduklar vakit kendilerindeki emneti
kime teslim ettiler? dedi. Ben, Kb E. nin vefatn henz bilmiyordum. Dedim ki:
Vefatlarndan bile haberim yok. Yerlerine kimin kaim olduunu nereden bileceim!
kimiz de Allahtan hidyet temenni edip alatk.
stanbula gelip afvedildikten sonra Sahibi zaman aramaa baladm. Bir gn mteessirne Hac Kab E . yi ziyrete gitmitim. Kabir yannda Beir aa'yi bir ka kii ile
otururlarken buldum. Yzne baknca nazarndan cezbelendim ve Gavs olduklarm kalben,
tasdik ettim. Derhl gidip elini ptm. Yanndaki zt
Abdullah E ; pek ge geldin !
._
dedi. Ben de
Hamdolsun ; hacere, ecere secde ederek gelmedim. Hakikat'arma mteveccih ve
kabullerine mterakkip idim.
dedim, Yine o zt
Fakat bu kadar gecikmek sana yakmazd,
deyince Beir aa
Sen sus ; bu, zevk iidir [1]..
deyip beni kabul ettiler.

B u m e n k a b e Melmierin ahvlini h a k i o l m a k l a e h e m m i y e t e ayandr..

Sar A b d u l l a h E . n i n
Mhim
Hudya hamdi b gaye ki lutfu b nihayettir ;
Salt olsun rasuline kim ol hatmi rislettir.

eserleri:

Sar A b d u l l a h e f e n d i h a k i k a t e n lim v e rif b i r z t o l u p i r f a n h a y a

m a t l a i l e b a l a y a n v e 105 b e y i t o l a n 'ii.ii.au* k a s i d e s i Melmiler a r a

tmza

snda p e k mehurdur.

hurlarm yazyoruz :

ok byk hizmetlerde
* s. ^ y

bulunmutur.

E . drsi m u h t e r i n i n vefatndan

sonra

Hac

Kab'ye

[1]

mhim ve me

( m e s n e v i e r h i ) : trke v e b e c i l t t i r .

1 2 8 7 d e s t a n b u l d a tab'edilmitir.
Sar A b d u l l a h

Asarnn

Melmiyei attriye.

Sa : 102 105

Ntamamdr.

142

ikinci devre Melmleri

i!iju^ :

trke v e g a y r i

jUJiau- :

(kaside):

gzetinin

matbu'dur.

trkedir.

nihyetine ilve

La'l z a d e A b d l b a k i e f e n d i n i n s e r

edilmitir.

La'l z a d e ,

b u kasideye bir de

z e y l yazmtr.
^ I C I /

aUi.
Be b a b

trkedir.

bir htemeden

mrekkeptir.

Ahvli slk,

Eimmei

SARI ABDULLAH E . DEN FEYZALANLAR

isn

aeri, hulefyi raidini, N a k i y y e , H a l v e t i y y e , M e v l e v i y y e v e ir t a r i k a t

larn s i l s i l e l e r i n i , s o f i y y e riclinin t e r a c i m i ahvlini v e n i h y e t
ram

ve Emir Sikknden

gelip
1288

geen

melm

i ' t i b a r e n drsi Muhtef d e

kutuplarnn t e r c e m e i

Hac Bay

hallerini havi

b i r eserdir.

d e M a t b a a i mrede tab'edilmitir.
U-yiv** c u ^ j .Li-ytiV

y e d e melmet hakkndaki

F e h m , N a z m v e b i l h a s s a Nili k a d m g i b i c i d d e n s t a d v e m u k t e
dir

eyhi e k b e r i n m e n a k i b i n i v e ftuht m e k k i a k v a l i n i c a m i ' arabiylibare, g a y r i m a t b u ' b i r

kitaptr.

airlerimizin s t a d b u l u n a n Net A h m e t

evvelce

E n b i y , hulefyi r i d n , ahvli k i y m e t v e hari hvi t r k

e b i r kitaptr.

namiyle y a z m ; O s m a n zade Tib

tarafndan telhis

edilerek nc

Ahmede takdim

edilmitir.

1283 t e

C e r d e i h a v d i s m a t b a a s n d a tab'edilmitir.
<Wij>3

*IAJ

jLy*

t ilh, r h ,

Nakibend

ve H a l v e t i s i l s i l e s i n d e n v e nihyet A k t a b M e l m i y y e d e n m u h t a s a r a n b a h
matbu' bir

kitaptr.

Badat fethi

mnasebetiyle

D r d n c M u r a t n a m n a yazlmtr.
^ j i ^ j V j -!Uj

meyzuuna

dldir.

(Nur Osmaniye

ktphane

sinde).
Uiyoy-j

Mrseltm

m e y d a n a gelmitir [ 1 ] .

Cevr'ye iml

ettirmi,

b u suretle b u eser

gre

Mevlana'ya

S a : 23

Mevlezade

M e h m e t d e d e vermitir [ 1 ]
T e z k i r e l e r i m i z , N e a t n i n stadln t a k d i r d e mttefiktir. S a f y e n a
z a r a n A s r n u a r a s n d a n e ' n p k v e gftar t a b n k b i r airi .sihrferin"
uarayi

zevil'itibardan

o l m a n e'ar h u selis v e gftar k u l b i rifana

olup

peyrevi

Nef'

enistir.,, [ 3 ] Asm

da

" Z e y l i z b d e t i e'ar,, d a N e t h a k k n d a " N e t E . h a k k a k i staddr,,

diyor.
Gft,

tezkiresinde

>^

^ J J - ^ J

^ ' V * serlevhasiyle

Net

h a k k n d a u szleri s y l i y o r :
Rumun ol sz ki ho bstdir ;
Etmede tab' ma'rifet inevi
Etmedi dedi raviyn benam
Bulmad bir zamanda ruhsat rh
Akbet ol mridi ho rabet
Urdu meydan erha b perva
imdi meguli nkte dndir ;
Noktai i'rin etmede her dem
Levhi irada nazm hatrsaz;
Mektebi nazma ol edibi di^er
Her sz geri nkteyi cami'
Bundan sonra

Sefinetr res.

Mahlas

y a z d b i r k a s i d e y i b e e n e n eyhi A a

Rum'da

Eseri lehcei Net'dir.

Myei itiharn Edrinev..
Tab' semti kazaya rabeti tam.
Zihnine dg meyli devlet cah.
Etti Mollyi rmdan biat..
Lekedi pti payi istina!
Tab' gencinei meandir..
Da pirayi hodilani Acem !
ah beyti kasdei i'caz !
Akl evvel ana sitarei der!
O da Gft gibi siyeh tali' !

i'rin v e uarann

b e y i t v a r k i s e r a p a ikyeti m u t a z a m m m d r .

;[1]

dede, Edirnelidir.

i k e n Safaye g r e k e n d i s i n e N e t mahlasn, t a k d i m

[ 2 ] , Rzya gre " filhakika

h a k i k a t i insniye, " k a d e r , ervh v e

s i r e d e n , hulefyi r i d n v e E i m m e n i n t e r c e m e i hllerinden,
trke, g a y r i

Semendi

ettii k a s i d e y i f e v k a l ' d e t a h s i n e d e n asrn eyhul'islam, s e f i n e i

viyeye

^u^-itt

seden

NET A H M E T D E D E

d h i l o l m a k zere

itibarszlndan

bahis 33

Nihayet

[1] Sefine, evvelce mahlassz iir yazdn ve "henz mahlasa layk deilim, diyerek
tevazu gsterdiini syliyor. Gilt: 2; S a : 96 97
[2] S a : 405
[3] S a : 100

ikinci devre Melmileri

144

ikinci devre Melmleri

Olsa meguli ivei inad

i'ri eyler bu vehile irad.

( 1 0 7 2 ) e n s t a d irlerden

deyip

Netnin

a d d e d e r e k y z d e n z i y a d e ire hocalk e d e n

N e t n i n b i h a k k i n ir o l d u u n u t e ' k i t v e N a z m i n
Cilvei yare aceb ol kad kametmi kopar ;

Mridi ma'ni Net'i Nizm lehe kim

Olmada sdr zebni nmesinden varidt!
iri Is nefes kim feyzi nutku gsterir
Dehre ihyayi meande demadem mu'cizt!

Ne bu b fiten yoksa kyametmi kopar ?

matla'l g a z e l i n i y a z a r a k m d d e s n h a k k i l e i s p a t e d i y o r .
N e d i m de

145

Netnin

hrmetkrdr.

Netnin

u g a z e l i n i

thamis
kt'asile szlerini t e ' y i t e t m e k t e d i r [ 1 ] .

etmitir:

Gittin amma ki kodun hasret ile can bile;

istemem sensiz olan sohbeti yaram bile !

N e t , Mevlevlikte G e l i b o l u Mevlevhnesi eyhi A a z a d e M e h m e t

Bga sensiz varamam emime ate grnr
Gli handan deil servi hraman bile !

d e d e ( 1 0 6 3 ) n i n derviidir.
K u b b e i hadr hakknda

Sineden derd ile bir ah edeyim kim duysun

Aksine devri felek, mihri dirahan bile !

eyhinin vefatndan s o n r a K o n y a y a gitmitir.

syledii

JSs^jl zeh knbedi k bnyad ;

Eylemi ssi essnda tekellf stad!

Devri meclis bana girdab beladr sensiz

Meyi rahan deil, sagar gerdan bile !

matla'l k a s i d e s i c i d d e n gzeldir. R d ( E d i r n e l i ; 1 1 0 5 ) n i n

Hn firkatle "Neat,, i hazinin v hayf,

Dameni lfeti koldu, giriban bile ! [1]
msranm g s t e r d i i 1 0 8 1 s e n e s i n d e E d i r n e Mevlevhnesine
@

v e 1085 t a r i h i n d e v e f a t e d e r e k m e z k r d e r g h n trbesine defnedilmitir.

E s r a r d e d e y e n a z a r a n -Neat, " s t a d
Mevleviye,

ismini

btn

tezkirelere

d i y e k a y t v e b a z haltn z i k r e d i y o r

eyh o l m u

stadn

rm dur.

m u h a l i f o l a r a k ''Net

Sefinei

Veftna

Nazm

Sleyman,,
Fash

[2].

j^U-l Jjyz

" S i m a ' h a n e i e d e p , , s a h i b i E n v e r B , Neatyi m e d h sena v e b i l h a s s a

J^

N a z m g i b i b i r irin
Nb

de

"Nazm,, s nola garra olursam hsni tab'mla ;

Beendirdim Net gibi bir stada e'arm !
msra'larn t a r i h
d i y e t e f a h u r ettiini k a y d e d i y o r

drmlerdir.

[3].

F a i k Reat B . m e f h u m " d a "Eslf,, t a t a g a z z l d e

Net ile Vecdyi

N e t , dervilikten e v v e l S a n A b d u l l a h E .
darl

[1] Nedim diyan. "Halil Nihat B. E . nin tab'ettirdii nsha,, Sa: 111
Neat hakknda Mezkr divann lugatesinde baz malmat vardr. Sa : 346
[2] Cilt: 2. Sa: 96 99
[3] Sima' hanei edep. Net ; Sa : 226 229

hizmetinde

bulunmutur.

M e s n e v i d e n almtr. M s t a k i m

Bu

zade,

suretle

R e s l k t t b i k e n Kese-

Melmet

nevesini

N e t y i Sar A b d u l l a h

rihi

mensuplar

arasnda z i k r e t m e k t e d i r .

[1] Sa : 162 - 166

Melmiler

10

kinci devre Melmleri

146
Netnin

*j>-^\

kinci devre Melmleri

u/t U. i s i m l i m a n z u m i k i k k eseri v e d v a n

vardr [ 1 ] . H i l y e i enbiys 1 3 1 2 s e n e s i n d e l e m m a t b a a s n d a e y h V a s f

Hem gl gibi rengnii ma'ni ile zhir,

Hem ne'e gibi hleti sahbda nihnz !

m e r h u m u n k k b i r m u k a d d i m e s i l e tab'edilmitir.
Netnin

i k i g a z e l i l e i k i rubsini yazyoruz k i b u n l a r ;

vs'atna, l i s a n a t a s a r r u f u n a , haylinin
b i r ir b u l u n d u u n a

karihasnn

inceliine, h l s a h a k i k a t e n s t d

delildir:

Meclise skii glehre ki cm ver olur;

Rhi Cem' den dili rindna peym ver olur!
Etse lzra gzer bd sab kyundan
emenin raks knan hki kym ver olur!

Geh hme gibi ekve trz gam akz,

Geh nl gibi hmei ekvda nihnz!
Ettik o kadar ref'i taayyn ki " Net ;
Aynei prtb mcellda nihnz !

Ak ehli odur ki bakmayp dnyya

Efzun ola evki lemi ma'nya!
Sevdayi vatanla durmayup bir yerde
n katrei ebr azmede deryya!

Gamze, trin hedefi cna ki prtb eyler,

Nz, dmen bemiyan na sihm ver olur!
Selbedp akl geen nm nian kaydndan
Defteri akta Mecnun gibi nm ver olur!
Km dnyy "Met,, gibi niz gren
Devleti akta her vehile km ver olur !

evkiz ki demi blbli eydda nihnz;

Hnuz ki dili goncei ra'nda nihnz!
Biz cismi nizr zre dkp dnei eki
n ritei can gevheri ma'nda nihnz!
Olsak nola bnm nian hrei lem?
Biz dil gibi bir turfa muammda nihnz!
Mahrem yine her hlimize bd sabdr ;
Dim ikeni zlii dilrda nihnz !
[1] Netnin kendi el yazs divn, Millet ktphnesi mzesinde 519 numaradadr.
Bu divanda 3 na't, 1 mi'raciye 1 mersiye, 1 kubbei hadray tavsif yollu Mevlnya
medhiye 12 tane de kasde vardr, Kasideler u zevta ittir :
S. Mehmet, S. brahim, S.j Mrat, kaimmakam P., Nianc Abd P., Reis am zde,
smeti E . 3 kasde Girit ftihi Ahmet P. ya, 2 kaside de Mship Mustafa P. ya it..
Divannda u harfler eksiktir:
.ti e _ _ i t J* c jj j ( i
^ 1
97 gazeli, 9 rubsi vardr. 66 sahfe olan bu divan 19. S. boyunda, 12. S. eninde
ve mceettir.

Nezzarei hsnnde ki medhuz biz,

Hayretle serefkende v bhuuz biz!
Olsak ne kadar ak ile sat pre gl
n gnce, dehen beste v hmuz biz!

147

kinci devre Melmleri

gasil ve

namazn

kabrinin
servi
CEVR

yerini

dahi kendisi

dzletiyorlar.

dikiliyor.

Mstakim

ihvann

malumdur,,

ancak

klp " E r i
Bilhara

zade

kapu

ba

merhum,

diyor [1].

149

ve

hricine d e f n e d i y o r ;

ayak

"kabri

taraflarna b i r e r

mestur

B u v a k ' a , hele

olduundan

kabrin

dzlenip

b e l i r s i z b i r h l e g e t i r i l m e s i , halkn e v r i y e a l e y h t a r , b i n e n a l e y h C e v r n i n
de a k a y i d i s o f i y e y i
Cevr de M e v l e v i olmakla beraber "rihi Mesnevi,, y e intisab eden
lerdendir.
olduu

gibi

Rizaya

gre de

b endzedir.

p e r d a z , nzei

evrinin

k e t i m hususunda mbltsz olduu kanaatini uyand

kuvvetli b i r delildir.

Vefat 1065 t e d i r .

S a f y e g r e " M a a r i f i cz'iye v e klliyede m h i r b i r ir,, [ 1 ]

e'r dilpezri
nadire

ran

Esrar

Perverii

gftei z e b a n tze o l u p

B i r iri sihirsazdr k i e l i n d e

meydan

tezkiresinden

yazan seriulkalem b i r hattat

belagat olup

emtiai

kasab

kilki

ve

k a s a b s s b a k i'cazdr,, [ 2 ] .

ve dier tezkirelerden,

g a y e t gzel ta'lik
Msra'lar vefatna t a r i h o l a r a k

o l d u u n u r e n m e k t e o l d u u m u z g i b i ey-

h d e n d e yalnz iir v e h a t t a d e i l , e k s e r i u l m f n u n d a m h i r b i r ir
o l d u u n u anlyoruz [ 3 ] . E s a s e n b u v u k u f u ilmsi iirlerinden

j.: Mesneviden 40 beyit

UL

anlalmak

erhetmifir.

tadr.
F a i k R e a t B . m e r h u m , e v r i n i n h a k k n d a " M a r n i l e y h ulvvi h i s ,

Jt^\&

Cevr,

kitap

lmtr.

olmutur.

yazmakla

geinirdi.

6 m e s n e v i yazmtr [ 5 ] .

nc

Selim, eyh G a l i b e Cevrnin yazd b i r M e s n e v i h e d i y e etmekle, eyhin

1057

tarihinde

intihab

yazmtr,

edip her
kitabn

beyti

ismi,

be

tahrir

beyitle
tarihidir;

matbudur.

l u t f i t a b i i y e t , selseti b e y a n c i h e t l e r i l e N i l y i andrr.,, [ 4 ] d e m e k l e t a m a mile hakikate terceman

sylenmitir.

sr:

Y u s u f i sinek (953) i n

sine

erhtir. 1 0 5 7 d e

K e z a k i t a b n i s m i yazld s e n e y i g s t e r m e k t e d i r .

Cr.fjk^

Matbudur.

jjj

ofi

msramn

gsterdii

1040

s e n e s i n d e yazlmtr.
sjijsi JiU j u 5.2-j

Matbu'dur.

u*.: A s l e n yazc z a d e S a l h a d d i n i n o l u p C e v r n i n slh ettii

Bana Sultan Selimi kmver km cihan verdi ;

Btn dnya deer bir genci has rygn verdi!

yaz

Matbu'dur.

zum

b i r kitaptr.

Tabi ve

cevv

h d i s e l e r d e n b i r sene

man

zarfnda v u k u a

g e l e c e k ahvli i s t i h r a c a alan b u k i t a p t a m a t b u ' d u r .

matlaile balyan teekkr

mutazammn kasidesi de

C e v r hattnn

ok

Mrettep divan: G a y r i m a t b u d u r [ 2 ]

makbl olduunu ispat eder.

M s t a k i m z a d e vefatna a i t b i r v a k ' a
Cevr,
sonra
zan
iken

rahatszln

mahallesi
eshabndan
San

halk,

Sar
kendisi

olmakla

Abdullah;

Abdullaha
ile

cenazesine

yirmi,

kaydediyor:

otuz

ademi

haber

veriyor.

lfetlerinden

gelmiyorlar.
ihvnile

gelip

Ev

Vefatndan
hakknda

halk,

si

iztirapta

cenazesini

bizzat

Sa : 8 6
Sa: 23
[ 3 ] Merhumu merkum, ilm maarif ile malm, ekseri fnunda mahir, ho nvislikte ve
hsn kitabette akran nadir idi.
akayk zeyli : eyh.
[ 4 ] Eslf. S a : 8 0
[ 5 ] Esrar tezkiresi bir ok Mesnev yazdn kayt ; Sima' hanei edep, yazd Mesnelverin adedini 6 olarak tahdit ediyor. Sa: 3 1 3 2
[1]

[2]

D i v a n n d a 19 b e y i t t e n m r e k k e p
t a z a m m n b i r kt'a vardr,

Sar A b d u l l a h E . n i n t a v s i f i n i m u

ilk beyitleri

unlardr:

Ey ki endei irfn kemlinde hired

Eylemez rhi Meshi suhan mahremi rz !
[1] Melmiyei attriye. Sa: 106
[ 2 ] Cevrnin cnk tarznda eski yazma bir divan Millet ktphanesinde 103 numara
dadr. Ayn ktphanede 1 0 4 numaradaki divan, yeni istinsah edilmitir. Eski yazma 1 9 .
S. tul ve 9,7. S. arznda olup 7 5 sahifedir. Muhteviyat:
1 na't, Mevlnya 1 medhiye, Pdihlara ve asrn ricline it 2 0 kasde, 5 Terkibi
bend, 6 kt'a, 1 9 9 gazel, kitaplarna ve Abdullah E . nin Mesnev erhile l^iJJ- sna
tarih.. Divannda noksan olan harfler unlardr:

kinci devre Melmleri

150

kinci devre Melmleri

Cevheri ztn Hah iizre beyn eylemee

Ntka zemzemei acz ile eyler gz..

Nz serm estim, serrim hbgh gemzedir ;

emi bbki tegafldr nigehdrm benim !

Der idi gevherei cevheri ynei can

Akln idrkine gstersen eer ryi cevaz.

Ol behiti hikmetim srr lebi hnb ile

Abi ryi kevseri ma'nidir enhrm benim !

Cmei dniine Iyihai kuds zeyl,

Dmeni ftnatna snihai rz traz..

emei derdim, mahabbet tenedir bir katreme ;

u'lerzi szi dildir emi hunbrm benim !

Nahveti aklm ki vermem zerrece aka vcut;

Hem yine bin akl meftun eyler atvrm benim ;

M e s n e v i rihi A b d u l l a h E . y e it d i e r b i r kt'as v a r k i s o n b e y t i
erhin i t m a m

tarihini havidir.

Himmeti fakr fenym kim demi tecrd ile

Nm km b vcut etmektir srm benim !

C e v r , b u kt'asnda d a A b d u l l a h E . y e

huls v e i r a d e t i n i u b e y i t l e r l e i z h a r

ediyor:

^Cevr" i isi beynm nktei Canbah ile

Rhi ma'nya gdadr zevki gftrm benim !

Olanlar ltfi hakla mazhar feyzi ol stadn

Baklsa her biri mecmai esrar kudrettir.
O feyzin mazharndan biri Abdullah Efendidir;
Ki isti'dd ile std eshb tarikattr

Mustafa Resm E :
Sar

balyan

na'ti ok mehurdur.

evrinin i k i

yoruz:
*'

'

Abdullahn

bulunduu

Hseyin

gazelini yaz

eyhi N u r e t t i n

imi.

M u a m m e r i n d e n olan dede,

efendiyi, pederinin hayatnda i k e n

unu mstakim zade m e r h u m ,

Dili "Cevr,, gibi etsek hevesi bezmi cnun ;

Bademiz hikmet skmizi hyr ederiz!

vei hsnm, mahabbettir giriftrm benim ;

Fitnei akm, hevestir vlehi krm benim!

etmitir.

ktibi

Mrettep

K o c a Mustafa Paa

nevei melmetle t e r

b i y e e d e r m i . H a t t a b i r k e r e , eyh e f e n d i o l u n u a r a y p , d e d e n i n hcre

emi mestinle olan zevkimizi bildirsek

Zhd sgar bekefi kei hammr ederiz !

Bizi eylerse gubr hat la'lin hayran

Cur'adn kadehi mahzeni esrr ederiz !

M o r a d a vefat

cebeciler

Ik H s e y i n d e d e [ 2 ] n a m i y l e mehur v e k o c a M u s t a f a P a a t e k k e

mahabbet dadand,, demi.

Nevei mestii cm lebini nakletsek

Ak hem merebi uk heveskr ederiz !

sonra

dede:

Syledirse bize efsnei dilden gamzen;

emi mestnei pr hbn bdar ederiz !

Eylesek kemikei turrai prtbn yd

Akl teblerzei sevdya giriftar ederiz!

ulmdan

divan vardr. [ 1 ]

s i n d e h c r e niin
Biz ki hli dili bin derd ile izhr ederiz ;
Gamzeni muztarib emini bmr ederiz !

oludur. Tahsili

olmu, 1060 d a m e m u r e n

Muhammed nru kim olmutur nnla d lem pr;

Frzn oldu kalbimde benim jii
^Cf

Beytile

151

sinde oldunu
Beir
m

anlaynca

"Artk b u tekeeden

aann zamanna

bir mecmuada

usl e s m

k a d a r y a a m v e a a y a b i a t eylemi o l d u
Abdlbk

g r d n syleyip

e f e n d i n i n hatt d e s t i y l e
dedenin

beir a a n n

v e n a z a r i y l e " z t , , t e c e l l i s i n e m a z h a r o t d u u n a d i r L'li
b i r m e n k a b e y i naklediyor

g i t t i , ak v e

yazl
himmet

zadenin yazd

[3].

La'l eyh Mehmet:

stanbulludur, l l m i y y e t a r i k i n e m e n s u p o l u p M e k k e v e stanbul k a d
lklarnda b u l u n m u ; b i l h a r a azil v e K b r s a

nefyedilmi, 1 1 1 9 d a m e n

l i ] Tezkerei sfa.
[2] Ik, alevilere denir. "k tabirini evvel Hac Bektai Vel vaz'etmi; hakikatmdan
hbr olmayanlar zulmette ve zn den agh olanlar nri hakla aydnlkta olmak mnasebe
tiyle...,, ibrahim E . (sohdetnme).
[3] Melmiyei attriye. S a : 118-119

kinci devre Melmleri

152
fsnda v e f a t
sidir.
halifesi
tir.

eylemitir.

rihi

M e s n e v i S a n Abdullahn kerme

zade-

rihi M e s n e v i d e n m a a d a M e k k e d e eyh M e h m e t M i y n i M a ' s u m

Ahmedi

La'li zade

Yekdest,
merhum,

N a k i b e n d eyhi m r a d ' a d a i n t i s a b etmi

Beir

aa ve Seyyid

Him

efendilere d e mlki olduunu Sergzetinde b i l d i r i y o r .

ve Seyyid A l i
[1].

LA'L Z A D E

La'li eyh

Mehmet efendinin

mahdumudur.
miti.

ABDLBAK

olu v e

rihi

Mesnevinin

hafidinin

1 2 6 6 d a v e f a t e d e n N a k i b e n d eyh M r a d a

Sadr'azam

ehit A l i

paann ehadetinden

sonra

intisap et

paaya

muallim olmu, M o r a hezimetinde

Limniye

nefyedilmise d e M r a t E . o sra

larda Bursada bulunmakla, A b d l b k E n i n menfsmn Bursaya tebdilini

r i c a etmi v e taraf h k m e t t e n ricas is'af edilmitir.

Mrat E. A b d l

b k E . B u r s a y a g e l m e d e n I s t a n b u l a a v d e t etmi, b i r k a sene s o n r a d a
La'l z d e affedilmitir.

Bilhara stanbul k a d s , b i r m d d e t s o n r a A n a

d o l u k a z a s k e r i o l m u ; n i h a y e t E y y u p t a b i r e v alp ziyretine g e l e n i h v n
ile s o h b e t e d e r e k a s d e b i r h a y a t g e i r m e e balamtr. 1 1 6 5 d e v e f a t
ederek Eyyupta

Y a h y a E.

tekkesinin

karsnda

yaptrd

mektep ve

syledii

mehurdur.

k a l e n d e r h a n e n i n b a h e s i n e defnedilmitir.
Kendisinin kendi

vefatna

evvelce

tarihi

K a b r i n i n n n d e k i p e n c e r e n i n s t n e hakkedilmitir:
<j>. (j-C .IjJl <4"'jM!J Jr' "U
J (>. <J~JJ L - ^ J

j l i -r^-

jJ* f ^ J ^*

B u k t ' a d a k i ' J - i ^ b <>. t e r k i b i l e d r d n c msra 1 1 5 3 s e n e s i n i g s

u

termektedir.

Millet

ktphnesinde Pertev

P a a kitaplar

arasnda 636

n u m a r a d a m u k a y y e t v e La'l z a d e n i n srn m u h t e v i b i r m e c m u a vardr.

Bu mecmuay

1189-1190 t a r i h i n d e M s t a k i m z a d e m e r h u m y a z m . M e c

muada baldaki

tarih

Abdlbk

efendinin

Eyyuba

n a k l i n e it o l a r a k

gsterilip " k a b r i zre p e n c e r e b a l s n a r e s m o l u n d u ; t a r i h i r i h l e t deildir,,

k a y d d a ilve e d i l i y o r k i d o r u s u d a b u d u r .

Ayn mecmuann

stnde

M s t a k i m z a d e n i n u hatrasn o k u y o r u z :
G a r i b d e n d i r k i evval o n
sonra cemaatla

Eyyupta

d o k u z u n d a sebt

cenazesi

namazn

g n salt

zuhurdan

ed v e kyam v e tekbrt

esnasnda b u f a k i r i n k a l b i n e snih o l a n msra t a r i h i r i h l e t l e r i olmutur k i

[1] S a : 56-57

budur:

kinci devre Melmleri

Ikineidevre Melmleri

154

155

Aar :
0";

1159

o k m h i m b i r e s e r d i r . C e d d i rihi Mesnev Sar A b d u l l a h

E. den sonra k e n d i zamanna kadar gelen melm ricalini ve

a h v a l i ta-

rikati ancak b u eserden anlaya biliyoruz. Matbu'dur.

La'l z a d e m e r h u m S e y y i d A l i E f e n d i y e m l a k o l m u v e
b a b a s tarafndan

Seyyid

Him

Efendiye de

aylk st e m e r b i r o c u k t u m ; f a k a t
kald.

Bu ancak

Seyyid

Esasen A b d l b k

Him

Efendiyi

gtrlmtr.

s u r e t v e emili t a m a m i y l e

E f e n d i n i n b i r kermetidir.,,

kablelmilt t e v s i m

eden de

siyle b e r a b e r b i r b a y r a m g n z i y a r e t i n e g i d i p
esnayi namazda
imiz

d e v a m ettii

Efendinin

sergzetini,

erhini, M e b d e '

Efendiye

fevkalade

aklmda

y e t i n d e t a b ' edilmitir.

[1].

Him

i k e n baba-

aldklarn yaz
Yukarda

Zlfetttemkin

m r i d i b u l u n d u u n u gsteren k u v v e t l i

ahsiyet

olduunu

*
* *
La'l z a d e " y e t i m , , m a h l a s i y l e iir d e sylerdi. iirleri m t a v a s s t n e
f a k a t lisan selistir.

Meslkl U a k ehrinden b i r n a ' t i n i yazyoruz :

Vcudun mebdei bahri hviyyet ya rasulallah ;

Zuhurun sureti mir't vahdet ya rasulallah 1
Cemlin surei rahmn frkani hakikattir,
Kemlinle mkemmeldir rislet ya rasulallah !
Sen ol hurdi enversin ki zerrti avlim hep
Senin nrunla buldu hsni suret ya rasulallah!
Edp mi'rc cismn sI
t/j^'ti^ oldun ;
Bilindi srr m evhda hikmet ya rasulallah !
Lisnndr kalem, nni dehna levhi nutk zre
Muharrer oldu kur'an yet yet ya rasulallah !
Dedin sy jH ; fakr, ztn mtemmimdir ;
Duyuldu nolduun, ettin iret ya rasulallah !
Yetim" e rh aknda hidyet eyle sultnm;
Dahi ruzi cezada kl efat ya rasulallah !

[1] Melmiyyei attariye Sa: 110

[2] Ayn nsha. Sa. 109

silsilesini

lA

kasidesine zeyldir.

de

y a z a r . Sergzetin nih

Byke b i r eserdir, g a y r i
^iji

<^^

O^'JJJ-

mat'budur.

ot-Jic^-i- J -.! jj&'&iJ

v ^*

. . . g i b i mebhisi

11

havidir.

Bunlardan maada Gazalinin kimyyi seadetini, Abdlkermi Ceylnin

j-fi uyt ^o?i*j
vardr.

v e ihtiml d e

B u kasidede melm

_,> ^ j - t / *

tercemesini,

delillerdir.

A b d u l l a h E . n i n <3 *

U..JU*. N a k i y e ne'esini c a m i b i r kitaptr.

jit -L.J

La'l z a d e n i n , M s t a k i m z a d e S a d e d -

messir b i r

jtijau

syledi

m a a d , Risletl nsiye v e Risletl m-

r a d i y e s i n i yazmtr. B t n b u n l a r ,
din

sbittir.

j i i : Sar

47 b e y t t i r .

cenazesinde bulunmas ve

b i l b e d h e t a r i h sylemesiyle

mecmuaya

Meslekluak

Efendiye

duasn

jU!i i t u .

"Dokuz
diyor

Ssyyid

E f e n d i d i r [ 2 ] . Mstakim zade risalesinde y e d i , sekiz yanda

y o r s a d a bilhara d a

kkken

i s m i l i kitaplarm, H a c e

ya'kubi

erhnin - M

J sini

y i t e r c e m e etmitir. B u n l a r d a n b a k a d a h a b i r k a k k rislesi

kinci devre Melimleri

157

a y a k t a n d a k e z a Slsle

, ^ i l ^ - j J>-\jl
HACI

BAYRAM

<Jlj

KABAY

yazldr. M e r k a d i n etrafndaki p a r m a k l n n tarafna m l a s k b i r tataMelmlere n a z a r a n drsi M u h t e f ' d e n s o n r a " G a v s i y y e t , , ,

b'ye

gemitir.

Mumaileyh,

camiinin bnisi Melm

lerindendi.
verildii

a n asln

grc

Hac ka-

d a T a ' l i k i l e yazlm u b e y t i

okumaktayz:

olup t o p kapda takkeci

riclinden a r a k i y e c i b r a h i m a v u u n azatl kle-

smi K e y v a n i k e n M e l m i l e r t a r a f n d a n

Hac Bayram

g i b i [ 1 ] Sandal bedestannda elbisecilik ile megul

ismi

olduundan

K a b y , , l a k a b i l e d e hret b u l m u t u .
La'l z a d e , k a b y ' E . n i n merebinin
duu cihetle halk ile ihtilaftan

takv v e azmet

mtenip olduunu

B a y r m i y e d e n B e z c i z a d e y i t a y i n eylediini b i l d i r i y o r
B u B e z c i z a d e , drsi M u h t e f n i n halfesi M u h i d d i n
nki

Muhy

1020 de

v e f a t etmitir.

Bezci

[2].

t a r i h olmas i k t i z a e d e n

( M u h y ) deildir.

Ruznameci Sleyman

( 1 2 5 4 ) " H e d i y y e t l i h v n a y a z d h a i y e d e b u zatn
yine

zadelerden eyh M u h i d d i n E m i n

zere b u l u n

v e tliplerin iradna

Fik

E.

1 u

*'

cmlesi

senei

vefat i f d e e t m i

y o r , bilhara kaby E. n i n m e r k a d i n i n a r k a tarafnda a y n i kaby E. n i n

merkadi gibi

b i r m e r k a t b u l d u m . B u m e r k a d i n ba tanda

Bayrmiyeden ve

E. olduunu

tasrih etmek

tedir [1].
K a b y E . 1 0 3 7 t a r i h i n d e v e f a t e d i p T a k k e c i c a m i i n i n kar tarafn
da, caddeye

yakn b i r

mahalle

defnedilmitir. B a t a n d a Sls y a z

ile a y n e n
yazl . . B u z a t 9 6 8 s e s i n d e v e f a t etmi.

Esasen

d e t a m a m i l e b u s e n e y i gsteriyor. u h l d e

<=*--> <^3j cmlesi

anlalyorki k a b y E . n i n

tana, Y a l n z i l k msran h a z i f v e y e r i n e g a y r i m e v z u n <'

cmlesini ilve e d e r e k a y n e n b u k i t a b e y i yazdrmlardr.
^

Js> J * l

<__JJj_!

Uta i - j

JfJ* A-^-

[1] Sergzet . Sa: 50

[2]

49
[1] Millet ktphanesindeki 1290 tarihnde yazlan "Hediyyetl ihvan",
nshadan aynen istinsah edilmitir.
Sleyman Fik E . iin mracaat! Sicilli Osman. Cilt! 3; Sa: 98

Bu hiyeli

l i r 4

- ->
,

iiil

f W

kinci devre Melmleri

159

Fzl A h m e t P a a n n A v u s t u r y a s e f e r i n e h a r e k e t l e r i esnasnda
hi v e iskt iin e y h l i s l m S u n ' z a d e n i n f e t v a s i l e

Fener

halk t e d

bae'de 90

yan m t e c v i z b u l u n d u u h l d e F e n e r d h i l i n d e i h n a k edilmi v e c e s e d i
d e n i z e atlmtr. K e n d i s i l e b e r a b e r 4 0 m r i d i d e b o u l m u t u r ( 1 0 7 3 ) .
BEIR

H a m z a v l e r , b u krk kiinin Beir a a n n k a t l i n i n e r t e s i g n B b

AA

fetv y a g i d i p Beir a a n n

itikadnda

bulunduklarn;

binaen aleyh

kendilerinin de pirleri gibi dam edilmelerini, dm edilmedikleri takdirde

p i r l e r i n i n z u l m e n ehit e d i l d i i n i n sbit o l a c a n ifde
K a b y E. d e n sonra Melm

H a m z v riyseti, Beir a a y a i n t i

k a l etmitir. Beir a a , s a r a y d a bostanclar o c a h a d e m e s i n d e n m i .

yanda kendisine

Gen

b i r eyh a r a m a a b a l a m , n i h a y e t drsi M u h t e f ' n i n

rehberlerinden olan b i r berberi

Hac Kaba'ye mlki

bulmu ve b u suretle

drsi

Muhtef i l e

olmutur.
H e r sabah Hac Kab'yi

e v i n d e n alp

g t r r , a k a m stleri B e d e s t a n k a p u s u n d a b e k l e y i p
ber g i d e r l e r ; b u suretle

pirinin

sohbet

etmelerile, b u n

meru'

bulunduunu

kadul etmek olacandan, A a gibi Fenerde bodurulduklarn

a n c a k m e t h a l d e n ziyret v e Beir a a n n r u h a n i y e t i n e tevecch e d i p d

Anlalyor k i Beir

a a b t n t a r i k a t e h l i n e nafiz olmutur.

Bedestana

La'l z a d e m e r h u m , Sergzet'inde S a d e f i arifleri b a h r e i l k a o l u n d u ,

yine evlerine bera

S o n r a b u l u n m a m a k l a k a b r i p r nrlar d e r y y r a h m e t o l m u t u r [ l ] d i y o r .

ve h i m m e t i n d e n istifza

eylerdi.

Mstakim

zade,

H a c K a b y ; b i r g n B e d s t a n a g i d e r k e n y o l d a K a r a o l a n ; tifeyi s a n a

t a r i h l e r i n i s y l e d i i g i b i , Beir a a n n k a t l i n e d e J ^

sipri edelim d e m i ;

k i b i n i t a r i h d r m t r [2].

dnte

evine

girerken

mtevtir

b i r rivyet h l i n d e sylerler v e ilel a n F e n e r e k m a z l a r . a y e t g i d e r l e r s e

n e r l e r . B u a k i d e , d i e r t a r i k a t e r b a b n d a d a vardr.

drsi Muhtef'nin vefatndan s o n r a tekat o l u p H a c K a b y ' n i n e v i n e

y a k n b i r e v almt.

larn k o y v e r i l m e s i , h a k i k a t e n A a n n k a t l i n i n g a y r i

tekrar

Tyifeyi

sana

e m n e t e t t i k ; e v i n d e b a n a tevecch eyle! szlerini sylemi.. B i r m d d e t

s o n r a Beir a a , b t n m a h l u k a t n k e n d i s i n e s e c d e ettiini g r y o r ; k e n
d i s i n e g e l i n c e eyhinin e v i n d e n a l a m a k s e s l e r i d u y u p i n t i k a l ettiini v e
G a v s i y y e t i n k e n d i s i n e g e t i i n i anlyor [ 1 ] .

jjj.

smili

Ma'uk'ye j >

g i d e r , kn stanbul'da o t u r u r ; iftliinden g e t i r d i i i n e k l e r i n s d n sattrrm. S t Beir a a t e l k i h i n e s e b e p b u d u r . K e n d i s i f e v k a l d e n-

Hamza

Bl'ye

^ ter

Beir a a n n k a t l i , H a m z e v l e r i f e v k a l d e incittii g i b i 9 0 yan ge i n b i r ihtiyarn, e r t e s i g n d e krk kiinin d m a h a l i y e f e n a b i r t e ' s i r

y a p m t . S a d r a z a m , k a b a h a t i S u n ' z a d e y e y k l e y i p m u m a i l e y h i azil v e
yerine Minkar zade Y a h y a E. y i

Beir a a n n S i l i v r i ' y e y a k n b i r y e r d e b i r iflii v a r m . Y a z n o r a y a

j^u-t ^ j i / ,

eyhlislm

tayin

ettirerek

kendisini

t e b r i y e y e almt [ 3 ] .
Maamafih bu vak'a,
s o n r a ihtifya m e c b u r

Hamzavleri

iyice

sarsm

ve

Beir

aa'dan

olmulardr.

fiz o l d u u g i b i K o n i e ' l i b u l u n d u u n d a n yenieri o c a n n erkn d a h e m

ehrileri i d i .
Mstakim

zade'nin

risalesindeki

bir

hikyeden

anlaldna

re

zvvr o k a d a r f a z l a i d i k i h u z u r u n a a n c a k n b t l e g i r i l e b i l i y o r d u [ 2 ] .
Bundan

maada

skenderiye'den

a r n a v u t l a r d a hemerisi o l m a k
lard [ 3 ] . B u g i b i halt,

gelen

mnasebetile

hakknda

s u i zann

t a r i k a t eyhlerinin h a s e d i n i d e c e l b e d i y o r d u .

b i r ok

Bekt

konanda
bd

ve Hurf

msafir

olduu gibi

oluyor
bilhassa

m m lii d e eyh e f e n

d i l e r e veslei t a a r r u z o l u p h a k k n d a k i d e d i k o d u

byye byye

[1] Melmiyei attriye. Sa: 129

[2] Melmiyei atriye. S a : 131
[3] Sergzet. Sa: 54

f e v k a l d e ilerletmi v e A b d l b a k

nazaran iktiza etmedike kimseye rehber

l i k h i z m e t i n i i h a l e e t m e z v e tliplerin k a l b i n e b i z z a t b a k a r m . L ' l z a d e
b u husust b e y a n e t t i k t e n s o n r a Z a m a n eriflerinde b i r mstait, m a h
r u m kalmamtr k a y d i n i d e ilve e y l i y o r [ 4 ]
L ' l v e M s t a k i m z a d e l e r , r i s a l e l e r i n d e Beir a a n n b i r m e k t u b u n u

devlet

ricline k a d a r a k s e t t i .
Nihyet D r d n c M e h m e d ' i n Edirne'ye ve Sadr azam Kprl

Beir A a , z a m a n n d a M e l m l i i
E . n i n Sergzet'te y a z d n a

zade

[1] S a : 55
[2] Bu tarihler, Mstakim zadenin yazsi'e muharrer La'li zade'nin srm hav mec
muada Sergzet'in kenarlarna hiye olarak kaydedilmitir. Millet. K. Pertev P. Mecmua.
636
[3] Sergzet. Sa : 55 56
[4] Sa : 50 - 51

kinci devre Melmleri

160
dercediyorlar [1].

B u m e k t u p , Beir a a n n d e n i l d i i k a d a r m m

y p , b i l ' a k i s irada m u k t e d i r

v e zamann icbtn

u n u i s p a t ettii c i h e t l e b i z d e a y n e n
.JU_ 4>'U-Vsln

nri l i k a ,

olma

m d r i k b i r zat o l d u

dercediyoruz:
BURSALI

i [2] u i L S l y .

k n srr E n b i y v E v l i y

v e t l i b n vasl

Hud!

La'l v e M s t a k i m z a d e l e r i n

SEYYD

t a h k i k i n e n a z a r a n Beir a a ' n n

maka

m n a Bursal S e y y i d H i m E . gemitir.

Nedir hliniz?

H e r biriniz

tenhnzda k e n d i vcudunuzdan

istifr

B u zt, K i t m a n a ziydesile riyetkr o l u p k i m s e i l e t a r i k a t a d i r

i d p m a h a b b e t u l l a h a sa'y gi eyleyp nri zt p k i l yezl i l e m-

sohbet etmedii g i b i ihvnn cem'iyet

tecell

mitir.

olurmsz?

E f ' l a k v l d e n er'i erf

zinhar;

hilf er'i erif

zre h a r e k e t e y l e m e n i z i i s t e r i m .

k e n d i za'mnz i l e

sz

Zinhr,

sylemeyesiz!

eriat,

eriat, y i n e eriat!..

mlk

eyleyp rhn

o l d u u n u z d a tenezzl

ve db

t a r i k a t muktezasnca

ve nrn o l m a k g e r e k s i z !
ve mahabbetinizden sonra
ma'nya

dellet e d e n

Bir birinize
a h k m eriat

k e l i m t tekellm

eyleyp m a l y a ' n s z s y l e m e y e s i z ! Y z b i n s z b i r p u l a d e m e z .
ma'n yolu bilinmek

ve bulunmak

indr.

Ke

C n a nect,

ma'n

Y o l u n u z u c a n d a n izleyp m a ' n y a vusl i n C e n b R a b b l

lemin

i l e d i r ; s z i l e nect b u l u n m a z . .
h u z u r u n d a tevecchi t m i l e mteveccih

o l u p bhsl k e l i m a t t a n f e r a g a t

eyleyesiz!

kelimttan z a r a r terettp eyle-

dn

ma'rifet zannedp sattuunuz

bilmezmisiz?

H a r a m d a n p e r h i z eyleyp
nnza g e t r m i y e s i z !

d e v r e mteallik kelimt m i n b a ' d i n lis

H e r k i m m t e n e b b i h o l m a z ise v e hilf er'i erif

h a r e k e t e d e r ise b i z d e n d e i l d i r . Lisn k e s i l m e k g e r e k ! . .
V e tenezzl d i l i l e i d p s e c d e misli y e r v e d i z p m i y e s i z ;

rzm

y o k t u r . M u s f a h a y e h l i er' k a b l e d e r . Tenezzl, g n l d e n o l u r .

Birlik

indr;

La'l z a d e ,

a^c?c>

ve sohbetine de

pederinden naklen Seyyid

msaade etme

Him E. n i n

fevkalde

i b r m v e srardan s o n r a yalnz G e d y A l i E . y e [ 1 ] S e y y i d A l i
kalbine

b a k m a a m e z u n i y e t vermi

neticesinde

K a v i l d e v e f i i l d e zhirinizi eriat ile rste v e btnnz nri m a h a b b e t i l e prste

lm,

HAM

t a r i k i M e l m e t t e kllet

Him E. nin

o l d u u n u syliyor
zuhurunu ve hatta

E. nin

v e b u ihtifnn
b i r ok ihvnn

K u t b i y e t i n d e y a k i n t a h s i l i n d e n m a h r u m kaldklarn h a b e r

veriyor.
1088 senesi R a m a z a n n n K a d i r g e c e s i n d e v e f a t etmitir.
La'l z a d e , b a b a s La'l M e h m e t E . d e n H a i m E . n i n veft h a k k n
d a yle b i r m e n k a b e n a k l e d i y o r :
1088 senesi Ramazannn kadir gecesi, La'l Mehmet E . Him E. de msfirmi. ftar
dan ve teravihten sonra bir mddet sohbet ediyorlar. Sabaha kar Haim E . hareme
gidiyor. Biraz sonra Haim E . nin zevcesi harem kapusuna gelip:
Aman Mehmet E yeti ; efendi vefat ediyor.
diyor. La'l Mehmet E . hareme geiyor ve Haim E . yi hleti nezi'de buluyor. ^ okuya
ca srada Haim E . 1 deyip teslimi rh ediyor.
La'l Mehmet E . ok mteessir olup :
Efendim; makamnz kime terkettiniz ve bizi kime braktnz ? diye alamaa
balyor. O srada "Seyyid Ali'ye varn! diye bir ses duyuyor. Ertesi gn cenaze
merasiminde La'l Mehmet E . Seyyid Ali E. ye dikkat ve mahabbetle baknca Ali E . Meh
met E . nin kefini anlyarak durduu yeri deitirmek suretile Mehmet E . nin nazarndan
kayor ve bu suretle hlin ifa edilmemesini istediini anlatyor [2],
Him E.

Edirne

kapusu

haricinde

Emir

Buhr

c m i i karsnda

c a d d e y e nzr b i r m a h a l l e defnedilmitir. Ba t a n d a T a ' l i k yaz i l e .

Beir

[1]
[2]

Sergzet. S a : 51 5 3 . Melmiyei attariye. Sa: 130131

Matbu' Sergzet'te mektup iUllj* diye balyor.

[1] Gedy Ali E , mderrisin ve uardandr. 1094 te vefat etmitir.

Millet; Pertev P. K. Mecmua: 636
[2] Serzet. 1175 senesinde yazlm nsha. Millet. K. M 1052
Melmiler

11

162

kinci devre Melmleri

<J-V- ^-5 ^4_jl jfr.ji" 5?l

^J ^3

EYULSLAM

\ A A

b e y i t l e r i m a h k k t u r . S o n b e y t i n h e r i k i msra d a ayr

ayr, t a m o l a r a k

v e f a t s e n e s i n i ifde e d e r [ 1 ] .

PAMAKI

ZADE

SEYYD

AL E.

S e y y i d H i m E . n i n y e g n e m r i d i o l d u u n d a n Melmlere n a z a r a n
H i m E . d e n s o n r a " G a v s i y y e t e b u z t gemitir. A l i E . H i m E . d e n
z i y a d e K i t m n a riyetkr o l m u , h a t t a
ihvnile

bile

t e v h i d e it b i r ey

eskiden g r t k v e sdk

konumamaa

balamtr.

" P e d e r m e r h u m ile grr drt be pr k vard.

La'l z a d e

Encm neye vara

c a k t r ? Mstait tlpler g r r z . E f e n d i m i z cmlesini zhiren r e d d e d e r l e r .

F a k i r l e r m a h r u m k a l y o r l a r ; d i y e teessf e d e r l e r d i , , d i y o r

[1].

Melmlerin " S e y y i d A l i sultan,, d e d i k l e r i P a m a k z a d e

k i m s e y i irda

m e z u n etmemitir.

Kendisini

b u derece

i n s a n a p h e v e r i y o r . A c a b a yllarca m e d r e s e l e r d e u l m u
eden, saray

ve

ekbir

konaklarnda mr

sren

A l i E. hi

gizlemesi det
zahireyi tahsil

v e nihyet

kendisini

u l m u zhire i k n a ' v e i t m a ' e d e m e d i i n d e n M e l m l i e g i r e n b u H o c a E .

h a k i k a t e n Melmlie inanmm i d i ve Him E. acaba Srban A h m e t l e r ,
drsi Mhtefler g i b i b u eyhlislm t e s h i r edebilmimi
n c A h m e t d e v r i n d e 1124 senesi

idi?..

Muharreminin

drdnc

vefat eden S e y y i d A l i E. vasiyeti mcibince E d i r n e K a p u s u

gn

mezarlnda

ehit Beir a a n n d m d O s m a n a a n n y a n n a d e f n e d i l m e k l e z i h i n l e r e
t e b d r p e k tabi o l a n b u pheyi k k n d e n izle etmitir.
Melm eyhlislm,
artk Melmlerin k a n

hayatnda

hem mevkiini

dkmelerini tecviz

iin " T a k y y e - ^ y e f e v k a l d e

synet iin,

etmediinden

riyet ettii

hem de

ihvnn

himye

h a l d e vefatnda b u k i t m a n a

l z u m g r m e m i v e prinin d m d O s m a n a a n n y a n m a d e f n i n i v a s i y e t
e y l i y e r e k ihls a k i d e s i n i izhr eylemitir.
Medfeni,

Edirne

k a p u s u mezarlnda

y o l u n s a t a r a f n d a , b i r a z ierde
b i r t r b e hlindedir.

E m i r Buhr

ta p a r m a k l k l a r l a

O s m a n aann

solunda medfundur.

mezrnda

[1] Bu tarihin akaykin Jilljo ini yazan eyh'nin babas ve Emir Buhr tekkesi
eyhi olup 1102 de vefat eden Smke zade Feyzi E . nin olduunu Mstakim zadenin mec
muasnn kenarndaki &XV ^
-Ji u l ; J&~> '<W ' haiyesinden anlyoruz.

cmiine g i d e n

evrilmi, s t a k

[1] Sergzet. Yazma nsha.. "Buralar Mutbu' Serzet'te yoktur.;

Aann

sengi

 64

ikinci devre Melmiler!

SADRIAZAM
k i t a b e s i m a h k k t u r . La'l z d e , H a c O s m a n a a y
tavsf e d i y o r s a d a

zannederiz k i b u cezbe,

Bl'nin cezbesi g i b i olacak.. Yalnz

bs,

Ma'k ve H a m z a

cezbe kelimesinin

ma'nasndaki ilti-

olsayd, k o c a

d e t bil'iltizm

b i r eyhlislm,

bu

zata b u derecede m e r b u t olamazd.

Seyyid

A l i E. nin ba

tanda

PAA

" M e c z u b i ilh,, d i y e

smili

a a y k a y n p e d e r i n i n k i b e t i n d e n k u r t a r a c a iin

kullanlm b i r k e l i m e . . B a k a s u r e t l e

EHT AL

La'l z a d e ,

S e y y i d A l i E.

" A a v s , , o l d u u n u syliyor.

den sonra Sadnazam

ehit A l i

Paann

P a a d a S e y v i t A l i E . g i b i k i t m n a riyette

m b a l a g a k r imi v e La'l z a d e n i n k a v l i n c e " T l i b n b u t n zere t e r b i y e , ,

edermi.

A n a d o l u ' d a n o c u k k e n stanbul'a

gelerek saraya intisab

eden

i k i n c i M u s t a f a z a m a n n d a srasile R i k b d r , u k a d a r v e V e z i r o l a n P a a
ir R a h m

tarafndan

yazlan u

gzel t a r i h m a h k k t u r : [ 1 ]

nc A h m e t zamannda

Kapudan ibrahim

Paa'nn yerine

Sadnazam

olmutur.
O s m a n z a d e T i p , N b , N e d i m , S m i b i s t a d irlerimizi h i m a y e
e t m e k suretiyle i r f a n hayatmza d a

hizmet eden Paa

senesi a ' b a n aynn 17 i n c i a r a m b a

(jMs-

o jul \->J> j^ii

J"l

j ' j j

o_>!jl L i ^ l

_j>- OJ>- ^ / L s ^

mnhezim olan o r d u y u
eylemi v e a l a m a

(jU^'^ljl

4_~JU t>Ji

_pl>-

^j^jy. ^ ^ r ^ j j ^ ^ l s s & ' - u * J

a J l i T ^ i * J_jl J c J U J I j . u . j T *>U x>

y> i 4 - ^ a^xS'

J^^-J-H'

kalesi dhilinde

isminde i k i zt m e d f u n d u r .

b a h r e y n i eriat v e h a k i k a t v e

eyh

merhum,

A l i E. nin i k i

E f e n d i iin

mevredn nehreyni ilm

"Mecmaul

ma'rifet,, dedii

g i b i eyh M r d N a k i b e n d ' y e m r i d o l d u u n u d a syliyor.

La'l z e d d e O s m a n a a n n y a n n a d e f n i n i v a s i y e t v e v a s i y e t i m u
c i b i n c e h a r e k e t , halkn

dedi kodusunu

mucip olup

her kesin

eden

Sleymaniye

bir

Camii

klcn e k i p

kurun ile

ehit

1128

muharebesinde
dmana

olmutur.

hcum
Belgrat

haziresine kanl esvabiyle defnedil-

j l i <b'^_

zevcesi v e olu ile Pamak zdelerden S e y y i d M e h m e t v e s e y y i d A h

met

teci m a k s a d i y l e

isabet

[1] Mora'da

"Varadin,,

mitir.

Mverrih Rait
Trbe dahilinde O s m a n a a d a n ve A l i E. d e n baka

gn

syledii

lflarla isti'dadn izhr eylediini h a b e r v e r i y o r .

[1] Bu tarihin ir Rahm'ye idiyetini Mstakim zadenin mecmuasndaki hiyesinden

anlyoruz..

E. t a r i h i n d e Paay t e n k i d

l i b i evrak k t b i t a s a v v u f

ederken

evkin b i r melli o l d u u n u i d r k i t m e y p
nu

ederken "bu kadar tak

y i n e h e r c e m a l i n b i r celli v e
szleriyle b a l a y p

ve d i m a avkb dnerek henz M o r a ' d a i k e n senei

fez zerine sefer e d i l m e s i iin levzm v e m h i m m a t

her

gururu

tiyede K r

tedarkne

bala

d n syliyor [ 2 ] .
htiml o vaktlar

harbe

girmemiz,

F a k a t z i k r e d i l e n evsf, n e k a y i s

midir?

yanl b i r

dnce

Tarih b i r i n t i k a d ,

neticesiydi.
salhiyetimiz

[1] Osman zade Tip iin mracaat: "Osman zade Tip. Ali Ganip Bf. Trkiyat
mecmuas; Cilt: 2; S a : 103-129. Taib'in ehit Ali P. ya yazd kaside ve mazhar olduu
iltifat, bu makalede masturdur. Sa: 106-107
Nabi'nin ehit Ali P. ya iki kasidesi, bir de atiyyesine mukabil "Kasidei duaiyye,,
si, vezaretine bir, yaptrd kasra 4 tarihi vardr.
Sami'nin Pa hakknda be kasidesiyle iki tarihi, Nedim'in de keza Ali P. y medhi
mutazammm gzel kasidesi mevcuttur.
[2] Rait Tarihi; Cilt: 4; Sa: 266-267

kinci devre Melmi'leri

166

h a r i c i n d e i s e d e a s k e r i n , o r d u ; arlklarn y a m a e d e r e k k a t v e b u f i
r a r d a kumandanlarn

mterek

bulunduu o deveirlerde

Paann

k e t i , n e t i c e s i z o l s a b i l e , b y k b i r fedakrlk v e m e r t l i k e s e r i d i r .

hare
Bu da,

h e r h a l d e y e i s t e n z i y a d e k a l p k u v v e t i n d e n v e nefse i t i m a t t a n i l e r i g e l i r .
F a k a t ne f a y d a k i tefessh
kanlarnn

dklmesiyle

eden
salh

itimi

bnye,

kesbedecek

A l i P. g i b i

dereceyi

III

ehitlerin

o k t a n gemiti.
BAYRAMI

B u n u n d e l i l i d e R a i d ' i n salifl'arz mtaleatdr.

La'l z a d e m e r h u m A l i P a a y a u.!r4.j' v 5Vi ;ii
v

kinci d e v r e M e l m l i i n i n s o n mmessillerine
tirmeden

L a ' l z a d e S e y y i t A b d l b k , S a d r z a m ehit A l i P a a ' n m

tasavvufa

merak

ihvan

arasnda,

Paann

sonra

baz

mteveccih

olup

itikad btla

baz ndanlar,

giriftr o l m a k l a

b u fakirin

kalbinde

b i r m e r t e b e s e k a l e t v e c e h a l e t z u h u r e y l e d i k i d -Avi^J i l e l ' a n

kedreti

eserinden

"

c/^ty

hals

olamadim.,,

d i y e b u z a n v e zibn izle v e

> * ^ j hl shib v a k t i b i l m e m . Tevecchm hakikatlarnadr[l]

sziyle k u t b u

b i l m e d i i n i anlatyor.

Ondan

sonra k u t u b olan kimsenin

k e n d i m a z h a r i y e t i n d e phesi o l m y a c a m , efrt m e r t e b e s i n e vasl o l a n

larn

onu

tasdik

edeceklerini ve kutbun ^

t e c e l l i i l e d e anlalacan u z u n u z a d y a izh
m a n h a n g i d i y a r d a ise, o d i y a r d a
hsni

hulk

olaca

AJ

ehdetiyle,

edip

yahut bir

k u t u b v e s h i b za

h a l k arasnda v i f a k v e m a h a b b e t v e

g i b i padiahlarnda d a

adlet b u l u n a c a , stanbul

v e R m d i y a r n d a ise f i s k u fcur v e z u l m c e h a l e t v e a d e m i

mahabbet

zahir olmakla k u t b u n

ediyor ve

nihayet

bu

diyarda

Cenab h a k k a shib

olmad

zannn

izhar

v a k t i n k e n d i s i n e b i l d i r i l m e s i n e it b i r b u

u k s a h i f e k a d a r g a y e t suzili b i r d u a i l e szlerine h i t a m

veriyor [2].

Bayrm

b u mesleki

geldik.

Bu bahsi b i

M e l m l i i n i n z u h u r v e intiarndaki

avmili

umum b i r surette s o n devirlerine k a d a r telhis

e t m e k isteriz.

Melm'ler

Maamafih Abdl

b k E f . " B u a b d i h a k i r h i z m e t i eriflerinde b u l u n m a k l a ,
fakire

halde

evvel

kaydederek

Anadoluda

yegne h e m d e m ve hemsohbeti

o l a n A b d l b k E . y e i n t i k a l ettiine z a h i p olmular.
bu

muallimi

ve Melmlie intisabinda her

m h i m b i r mil olmutur. P a a n n e h a d e t i n d e n
kutbiyyetin,

TARHES

lakabn v e r i y o r .

*
* *

idi ve Paa'nm

MELMLNN

Anadolu

Ssfiliin

inkif

Selklerinin

irfana

olan

shriyet k e s b e d e c e k k a d a r sk temaslar

itiyaklar,

h a t t a Bizansllarla

sebebiyle ulemy rsmun hi

b i r v a k i t h o g r m e d i i r e s m e , m s i k i y e , b e d h a y a t a kar
d a v r a n m a l a r v e ayn
name'den

beyitler

zamanda K o n y a ve Sivas
hakkettirecek

derecede

msaadekr

surlarnn zerine eh-

A c e m harsna temaylleri

A n a d o l u ' y u d e t s e r b e s t b i r m a n t k a hline getirmiti. M o o l istils d a

A n a d o l u ' y a b i r ok sofilerin hicretini mucip
neticesinde

Anadolu'da

Tasavvuf,

olmutu.

yerlemee

Btn b u avmil

ve mhim

merkezlerde

hnkah'larteesss e t m e e balamt.
Anadolu'ya

gelen sofiler

arasnda

E v h a d e d d i n i Kirman (609) Mu-

h i d d i n i Aarb (937), N e c m e d d i n D y e (654), Mevlna

( 6 7 2 ) F a h r e d d i n i rak ( 6 8 8 ) . . .

Celaleddini

Rm

g i b i b y k v e m h i m ahsiyetlerle b e r a

b e r rann Melhide-Btniyye g r u h u n a d a tesadf e t m e k t e y i z . E s a s e n b u

d e v i r l e r d e A n a d o l u ile temasta b u l u n a n

Suriye'de

Batnlik

slm a k a i d i n e kar e s k i ran r u h u n u n , I r a n d i n i n i n

Batnliin
nz e s k i

telkinat, chil
Trk

terketmemi

halk arasnda

h a y a t n n sazl,

b i r aksl'ameli

olan

cayi k a b u l bulabildii g i b i he

kengli

b u l u n a n Trkmen'ler d e

yerlemiti.

b i r t e m a d i s i o l a n ar hayat

islmiyetin m u k a y y e t

dsturlarna

i t t i b a ' d a n z i y a d e s e r b e s t Batn a k i d e l e r i n e m t e m a y i l b u l u n u y o r l a r d .
Bb
Burak

isyannda

babalar

Trkmenlerin

v e Mevln'nn

cansiparane

nfuziyle

harpleri

oynayacak

ve

bil'hara

derecede kuvvet

k e s b e d i p s a r a y a k a d a r d h u l e d e b i l e n Bzago'lar, ite b u i k i n c i k s m d a n
dr.
[1] Matbu' Sergzet'te bu son ksmlar yoktur. Yazma nshalarn hepsinde mevcuttur.
[2] Bu son ksm matbu' Sergzet'te vardr. Sa: 62.

Bbliin b i r temadisi

o l a n Bektlik v e t a m a m i y l e Btn - A l e v

olduklar tercemanlar [ 1 ] v e yinlerinin

Bektilerle h e m e n h e m e n

ayni

[1] Bekta ve Ahilerde mrettep, msecca' yahut manzum dualara terceman derler,

kinci devre Melmleri

ikinci devre Melmleri

168

olmasiyle v e Ftvvetname'lerdeki A l i bendeliiyle sabit b u l u n a n

Btnlerin d n v a h d e t i n i kfil i k i b y k

muhiti haline

tarikatt.

A n a d o l u ' y a S o f l i i n en z i y a d e ran, T r k i s t a n v e b i l h a s s a H o r a s a n '

d a n geldii muhakkaktr.

H l s a , A n a d o l u , altnc v e y e d i n c i

Ahilik,

H a t t a H o r a s a n diyrndan gelen erenlerin h

169

asrlarda t a m a m i l e b i r

Tasavvuf

gelmitir. Y e d i n c i asr, Seluklerin izmihll d e v r e s i d i r . B u

asrda A n a d o l u , b i r f e t r e t d e v r e s i g e i r m e k t e i d i . Seluklerin

hakimiyeti

M o o l h c u m i y l e yklmt. m r e a r a s n d a k i v e r a s e t kavgalar d a b u u-

tras, h a l k a r a s n d a " H o r a s a n e r l e r i , e r e n l e r i , , s z n d a i m a t e k r a r e d i l e n

rie m u n z a m olmutu. D a i m mcadeleler, syii, b i n n e t i c e refh

kuds b i r t e r k i p haline getirdii

vetmitir. Y e r y e r k u r u l a n h u k m e t i k l e r i n arasnda[daim b i r cidl vard.

gelmitir.,, k a y d i y l e t e s c i l

gibi hemen

edilmitir.

her

Horasann

vel d e

"Horasandan

mteksif

Melmetler

Nihayet

O s m a n l h k m e t i , A n a d o l u ' n u n siyas
Fakat

vahdetini temin

b u vahdet,

tamamiyle

mah
edecek

lkesi b u l u n d u u n u v e E h l i M e l m e t i n beinci v e altnc asrlarda Batn-

d e r e c e d e b i r nfuz k a z a n m t .

lemi b i r k t l e o l d u u n u d a n a z a r d a n d r t u t m a m a k i c a p e d e r .

e t m e d e n T m u r istils v e b u istily ehzadeler k a g a s t k i p e t t i [ 1 ] .

tahakkuk

H u l s a ; artk M e v l n a y s i n e s i n e a l a n A n a d o l u ' d a S a l h a d d n i z e r k b i
Konev, Sadreddni Konev,

elebi H u s a m e d d i n ,

Sultan V e l e d

gibi bir

o k m e y i h yetitirmee b a l a m , n i s b e t e n A c e m h a r s i n i b e n i m s i y e n b u
S o f i l e r e m u k a b i l d e t A h m e t yesev'nin
g i b i t a k v a v e azmet y o l u n d a
l e r i n i sf

trke

b i r lisanla

Mevln derecesinde yksek

b i r m u a k k i b i olan, fakat

g i t m e y i p v a h d e t i v c u d u n geni
v e mill

vezinle

terennm

Yonusun tam bir

telkki

K z l b a irleri

m u k a l l i t v e mmessili o l a r a k 8 7 4 t e len

A b d u l l a h Erefi R u m i ' y i v e n i h a y e t

B a y r a m i l i i n zuhuru:
te b u f e t r e t

eden; nfzu,

g r l e n Y o n u s E m r e [ 1 ] g i b i b i r sf h l k

iri v e Y o n u s u n t e ' s i r i a l t n d a yetien b i r o k Bekta

tremitir.

onun

Msri Niyzi'yi gsterebiliriz.

silsilesini

mtekpt k i Hac Bayrm

Vel,

Bayrm

tarikatn t e s i s e d i y o r d u . A n a d o l u ' y a ran v e H r i z m d e n , M a v e r a n

den,

hatt

Bizans'tan

eriata k a d a r n f u z
medresenin

nehir

g e l e n D n - Felsef v e M e z h e b f i k i r l e r , ulemay

etmi v e artk

d a r k a n a t l a r kfi

olduka

gelmemee

serbest

dnceli

blamt.

Bundan

limlere
maada

A n a d o l u ' n u n vaz'iyeti, Abbslerin orta ve bilhassa son devrelerinde

Bunlar muayyen bir i yaplaca vakit okunur. Tra terceman, era terceman, yz
ykama terce. an... gibi.
Bektlerde Nesmi'nin u iki tuyuu era terceman olarak okunur :
em'i tevfki hidayettir yzn
Sureti Haktan kinayettir yzn.
Bbidyet,
bnihyettir
yzn
Hem nihyet, hem bidayettir yzn.

A s y a n m yaz'iyetine ok mabihti.

Mcadelelerden bkan,

Orta

refahszlktan

e z i l e n h a l k n b t n h d i s a t , A l l h n t a k d i r v e t e c e l l i s i o l a r a k k a b l , hayr
v e erri, z u l m v e a d l i nisb
vehimden doduu,

v e i'tibr

binaenaleyh

addeden,

h a t t a er

ademiyyl'asl b u l u n d u u

ve zulmn
telkkisinde

b u l u n a n t a s v v u f a meyledecei tabi b i r k e y f i y e t t i . H e r k e s , m a d d h a y a t t a
bulamad
Sureti Haktan iarettir yzn
Hacc ihram ziyarettir yzn

Ehli tevhide bearettir yzn.

Cmle eyadan ibarettir yzn
&

Bir de nmne olarak mensur, era terceman yazyoruz :

"er ren, fahri dervan, demi lan, piri pran, ah Horsan Uljl?' c - Jl*v

saadeti, cezbe v e huzur leminde aryordu.

S o f i l e r i n H a l k zerindeki
yetlerinden

b i r t e k k e tesis etmi v e

Ete, kemie hrndm;

Yonus diye grdm!
derdim demi. Yine halk rivyetlerine gre gya Mevln, Yonusu kasdederek Mertibi
maneviyede nereye vardmsa bu Trkmen hocas nme kt. demitir. Bu rivyetler, doru
olmamakla berber, halk nzarnda Yonus'un Mevln ile hem'iyar, hatta Mevlnya fik g
rldn isbat etmektedir.

etmi

v e h a t t a s a m i m o l a r a k onlarn m a n e v i -

h i m m e t bekliyorlard.

Osmanl Hkmeti
n f u z u n a t b i olmutu.

[1] Halk rivayetlerine nazaran Yonus, Mevlna'ya Mesnevi'yi sen mi yazdn? diye
sormu. Evet cevbn alnca Uzun yazmsn. Ben olsam ksaca

n f u z l a r n d a n istifde iin h k m d a r l a r d a

Sofilere mtemyil bulunuyorlar

daha

medresenin

fakihle beraber

B a y r m tarikatnn

olduunu grmekteyiz.

b e r a b e r Hac Bayramn

i l k kuruluunda

Dursun

p e k az

B u n d a arzettiimiz

olduka maruf

yan banda

b i r eyhin - E d e b l b i r z a m a n d a intiar
gibi muhitin

tesiriyle

b i r lim olmas v e m e d r e s e d e n

t e k k e m u h i t i n e g e m i b u l u n m a s d a messirdir.
Esasen

Hac

Bayramn merkezi

fa'liyeti

olan

A n k a r a d a yllarca

[1] Bu ksma ait tafsilt iin Prof. Kprl zade Fuat Bf. nin An^doluda slmiyet,
Trkiye Tarhi Dnsi smindeki eserleriyle yine mumaileyhin Trk Edebiyatnda ilk
Mutasarrflar kitabnn Yonus Emreye kadar Anadoluda Trk Edebiyat bahsine ve
bilhassa bu bahsin Tasavvuf cereyan ksmna mracaat.

kinci devre Memleri

kinci devre Melmleri

170

A h l e r e m e r k e z v a z i f e s i n i g r m b i r ehirdi. H a c B a y r a m , i l m f a z l i y l e
Ak

emseddin g i b i

gibi

mill

vezinle

limleri k e n d i s i n e c e z b e d i y o r ,
ve

sf

trke

ilhiler

ayn z a m a n d a Y o n u s

syliyerek

halk d a

kar Mevlevleri i l t i z a m etmiti.

k a d a r y a a d n gsterir.
Yenieriler, k e n d i l e r i n i

teshir

171

B u da bize b u fikrin muahhar devirlere

Bektilige m e r b u t a d d e d i y o r l a r .

aralarnda d a h a o z a m a n l a r d a b i l e b i r r e k a b e t balamt.

eyliyordu.

Siphlerle

te b u r e k a

b e t t i r k i S i p h l e r i M e l m l i e evketti.
M e l m l i i n az z a m a n d a inkiaf v e intiar v e b i l h a s s a
na da girmesi, ulema

B a h a d d i n i n olu O l a n eyh,
H a c B a y r m V e l i ' n i n veftn m t e a k i p ( 8 7 3 ) z u h u r e d e n

Bayrm

o n i k i mridile I s t a n b u l d a i d a m edilmiti.

F a k a t e l e b i eyhin v e b e n d e l e r i n i n i d a m , esasl u m d e s i " V a h d e t i vcut,,

M e l m l i i , m e r D e d e n i n , A k e m s e d d i n g i b i zahir i l i m l e r d e rsih b i r

olan

eyhe a d e m i

akl e r s i n e r m e s i n h e r k e s i n alkasn

mahbusiyeti gibi

ve halefi

baz ahvl

Ayal

Binyamin'in

dolaysiyle h e m e n

Ktahya kalesinde

dier

t a r i k a t l a r mntesipleri

gibi

olarak

A r a b i ' y e ittiba'

te'vile

ve bunu

uzun mddet esma

tenezzl
iln

v e izhar

v e riyzata

Melm slknn i p t i d a s i y d i .

etmiyerek

vahdeti

bu

vcudu ihti

felsefede

ediyorlard.

iin e r b a b i r f a n

"vah

Muhiddini

Dier

d e v a m d a n sonra ihtirazla
Bunun

tarikatlarda
alan b u sr

ve hatta

tarikat

eyhleri b i l e b u m e s l e k e slik o l m a a balamt.

M e l m l i i n P i r A l i y y i A k s a r y d e v r i n d e O r t a A n a d o l u , stanbul v e
E d i r n e h a v a l i s i n e yaylm v e smaili M a ' u k ' n i n z a m a n n d a
na

da

girerek

bilhassa

Rumelide

tamamiyle

intiar

a s k e r aras

etmi

olduunu

gryoruz.
Esasen Edirne,

Deli orman, Siroz

h a v l i s i n d e k i h a l k , v a h d e t i vcut

akidesini ve sofilik telakkilerini Bedreddini Smv

yorlard. B e d r e d d i n i n

uyandrd b u

fikir,

( 8 2 3 ) den beri

oralarda

bir

tamamiyle snme

fetvasiyle

kuvvetli

idam

celbeylemitir.

bir ma'neviyet

v e nfuzu

sabit olan

b i r zatin

halfesi

h e r trl i h t i m a l e kar

H a y r e b o l u ' d a n i d a r e eylemiti.

V i z e l i A l e d d i n vastasiye

E m i r O s m a n H i m ' y i v e Bayrmlerin

nfuzlu

b i r zat

yetitirip

R u m e l i , mteksif b i r M e l m diyr

yen,

Melmler

halk

arasnda d a

arasnda

La'l

zade,

Melmliin

Siph

askerleri

arasnda

intiarn h a b e r

d e v i r l e r d e a s k e r i n k u t s i b i r m e r b u t i y e t i olmas m b r e m

ret olarak

grlyordu. H a t t a

ederken b u askeri

nc Selim bile

Mevlevlik n f u z u n a

mey

ve eskime

hkimiyetini

gnden gne

kuvvetlendirerek

yerine Ankaral Hsmeddini brakp vefat etti.

Hsmeddin
v e H a m z a Bl
merkez

eylemiti.

zamannda
vastasiye

olmu,

Melmlik

Rumeli'ye

t a m a m i y l e yaylm

bilhassa Bosna' havalisi hemen hemen ikinci

t a r i k a t ; nfuzunu

B u sralarda H a m z a B .

Belrat

serhatlerine k a d a r tevsi'

vak'as m e y d a n a

a l a n Melmlerin a l e y h i n e

gelmiti.

ulem

B u artk

v e mutasavvflarn

ehadetinden s o n r a o vaktki M e l m mmessili H a

san k a b d z ' u n a y n e n

Srbn A h m e t

gibi Istanbula gelmiyerek tarikat

ahvalini Bursadan mrkaba ve ihvmn o r a d a n idare ettiini; b u suret

v e r i y o r . B u n u n s e b e b i n i d e b i z yle b u l u y o r u z :
O

unutulmayan

v e c i t v e evk i l e o k u n a n saf trke iirleriyle

Melm

H a m z a Bl'nin

oldu.

Gazanfer Ef.

"Himiye,, kolunu k i b u k o l , son zamanlara kadar mevcuttu

d a n a karan A h m e d i Srbn, b u gne k a d a r

b i r i n c i d e n daha mthi i k i n c i b i r hareketleridir.

benimsediler ve

halde

gibi

k i s i n e bendetmiti.

pek abuk

bulunduu

I s t a n b u l a g e l m i y e r e k Melmleri m e m l e k e t i o l a n

d i y a r e h a l i s i n i B e d r e d d i n i n m u t e d i l itirk f i k r i n e v e mfrit v a h d e t t e l a k
melmlii

Ibni

e y h i n d e n tevars ettii irad v a z i f e s i n i m e h a r e t v e k u d r e t l e i f a etmi v e

"Hamzav,, namn

Binaenaleyh

vard k i

e d i l e n v e b u s u r e t l e ilhd g e r e k Mteerria v e

gerek Sofiye nazarnda

bir
mvazenesizlik, b u

ruhu ve o kadar

Keml

bili

mitir [ 1 ] .
ehzadelerin c i d a l l e r i v e b u n u n n e t i c e s i n d e idar

m e n ' e d e c e i y e r d e b i l ' a k i s t e d i d etmi v e

M e l m i l i i s n d r e b i l i r d i . F a k a t h a l e f i , S r b n A h m e d ' i n o k a d a r telifkr

r a z l a k a b u l etmiyorlard. H e l e m a m R a b b n v e A l d d e v l e g i b i
d e t i hud,,

M e l m l i i n intiarn

smaili M a ' u k n i n i d a m n a k a d a r y r y e n M e l m aleyhdarl ihtiml,

nazar d i k k a t i celbetmi

v e h e r k e s b u y e n i t a r i k a t l a l a k a d a r o l m a a balamt.
Melmler,

aras

y e n i m e s l e k i n iddetle a l e y h i n e d n d r m v e n i h a y e t A k s a r a y l P r A l i

B a y r m M e l m i i n i n zuhuru v e tarihesi

inkyad

asker

v e t a r i k a t mntesiplerini, h a t t a evliyay u m r u b u

Nizam

idhli d n m v e

b i r zaru

c e d i d i tess
Bektilere

le d e h e m k e n d i n i h e m d e

ihvann s i y a n e t eylediini

gryoruz.

H a s a n K a b d z , M e l m l i e a r i h i Fuss A b d u l l a h ef. v e l m e k n
H s e y i n ef. g i b i i k i zt k a z a n d r a r a k b i r i n c i s i vastasiye t a r i k a t i A r a b i s
t a n ' a k a d a r neretmi, i k i n c i s i Vastasiye d e ir, h a t t a v e z i r l e r d e n m

[1] Simavne kads olu Bedreddin : M. eref ettin B f. baknz: Sa : 68-74

r e k k e p b i r ihls k i t l e s i m e y d a n a getirmiti.

kinci devre Melmleri

kinci devre Melmleri

172
Kabdz'dan
zamannda

sonra

Melmiliin

riyasetine

geen

H l b u k i Beir a a d a n s o n r a b u u m u m v e sbit k a i d e y e m u h a l i f b i r

drisi M u h t e f

ey g z e

M e l m l i k e n p a r l a k d e v r e s i n i i d r k e d i y o r . Iznkl Fazl A l i

B e y , rihi

mesnev

Sar

Abdullah

E . ir

Tfl

gibi

173

arpyor:

Beir a a n n d a m a d H a c i O s m a n a a n n m e z a r t a n d a :

lim v e fzl

z e v a t t a n m a a d a asrn eyhl'islm v e s a d r a z a m b i l e m m A l i ' n i n ( H a c

A l i B e y , drsi M u h t e f ) m r i d i
i n t i s a p eylemiti.

olmu, b i r ok meyh te

Dier taraftan

olan

Melemilie

eyh b r h i m ef. b t n

t u r u k v e m e y i h e kar bil

p e r v a Melmliini izhar e d i y o r v e G a y b

gibi bir

Sar A b d u l l a h

zt

yetitiriyordu.

ef. n i n Mesnev

ibaresini

erbabi

kemlinde i d i .

Bundan

sonra

drsi Muhief a y a r n d a b i r ahs a r a y a c a , f a k a t b u n u n p e k g b u l u n a bileci b e d i h i d i .

Maamafih

Hac

A l i Beyin

hretiyle

Hac

Keyvan

K a b a y ( B a y r a m ) v e Beir aalarn zamanlar d a o l d u k a aaal g e m i ;

f a k a t b u i k i zatn

zamannda

Melmlik,

daha

ziyade

avam

arasnda

intiar e y l e m i t i .
ve tarikat

bendesinin

tarafndan

i d a m i l e urulmutur.

rsi Muhtef' d e n s o n r a M e l m
t i y l e i grebilmiterdir.
aann

halefi

Fakat bu

Seyyid

gibi memleketine

umum

nn H i m ef. n i n

" k u t b i y e inde y a k i n tahsilinden mahrum,,

syliyor [ 2 ] .

hlde

Her

b u teettte

H i m ef. n i n

kaldklarn

fevkalhat

ihtifs

sebep olmntur.
Him

ef.

eyhlislmla

den
bir

sonra

Melm

sadrzama

mmessillii, b i r b i r i n i

intikal

ediyor.

ta'kben

bir

Bunlar da tabiatile h e m

asrn i c a b a t n d a n , h e m d e m e v k i l e r i n i n e h e m m i y e t i n d e n d o l a y i

Bu vak'adan

sonra Mel

gsteremiyor. Yalnz baz

Bundan da

anlalyor k i d

an s u k u t u n

Him

ef.

Srbn

diklerini

anlatmas,

kendilerini

da

delildir. Fakat tarikat yine devam

bakalarn

Acaba

L'l zade A b d l b k

ef. k u t b i y e t i k a b u l

mliin devamnda mhim

b i r mil olmutur.

B u r s a ekilip ihvann o r a d a n i d a r e e d e m e z m i y d i ?
v e i h t i f a y a b i r l z u m u kat' v a r d .

hayatndan

ekilip

hine kadar

L'l

asrnn

Eyyuba
zadenin

b i r o k u l e m v e meayihi,

tarikat

erbab,

"Berzahiyye,, de

kendi

eyhini

kutup yapar.

Melm

tabirince

G a v s t i r v e t e k k e mezarlklar

Gavs ve kutup

talariyle d o l u d u r .
Buna mukabil

me'muriyet

tarikin

kuds

bir matah

inziv h a y a t n d a

olmu,

etmilerdir.

b i r o k eserler y a z

t a r i h v e m a h i y e t i n i tesbt

v e ahlfa y a d i g r etmitir.

k u t u p o k a d a r b o l d u r k i b i r asrda y a a m nice k u t u p l a r

vardr. H e r m r i d i n eyhi

bir

etmemekle b e r a b e r Mel
1153 t a r i h i n d e

Efendiyi daima ziyaret

Burada zahiren kk, fakat manen pek

t a y a iret e d e c e i m .

bir nok

irtika ettir

tandklarna

n a k l i n d e n s o n r a , v e f a t n a , Y a ' n i 1159 t a r i

e v i , ihvan

B u n d a n m a a d a A b d l b k ef. b u
byk ve mhim

kutup

etmektedir.

A h m e t ve terzi Hasan

sebebi nedir?

sonra bir kutup

Melmlerin k e n d i s i n i b u p y e y e

bazlarnn

m , b i l h a s s a " S e r g z e t i ile [ 3 ] M e l m l i i n
L'l z a d e ' d e n baka,

Seyyit

H i m ef. n i n

z a d e A b d r r a h m ef. (ir R a h m ) d e

Melmliin

bendelerinden

Habe

devamn t e m i n eden

m h i m b i r ahsiyettir.
R a h m , H a l e p vlisi M u s t a f a P a s a ' n i n o l u o l m a k l a H a b e z a d e n a m i l e

Beir a a n n ehdetine

b i r f i k i r ittihad g r m e k t e y i z . Melmlerin
merbut..

b r a h i m ef,

k a d a r Melmlerde

kuvvetli

h e r d e v i r d e b i r kutuplar v a r .

Lmekn Hseyin

ef,

Hatta

arihi

Fuss A b d u l l a h ef, arihi Mesnev g i b i o k m h i m v e lim a d a m l a r b i l e

zamanlarndaki

hafif b i r fikir

teetttne almettir. Essen L ' l z a d e p e d e r i n d e n n a k l e n b i r o k i h v a

h a l d e b i r k a a d a m yetitirmilerdi.

ona

ir

syliyorlar.

olmasa bile

b t n b u a v m i l i n t e s i r i l e L'l z a d e , ehit A l i p a a d a n

M a a m a f i g e r e k Beir a a n n d a m a d O s m a n a a v e g e r e k H i m ef. h e r

Herkes

merhum ve

d a r b e , Beir

mmessilleri a n c a k o n u n n a m , v e h r e

htiml, z a m a n , b u n a , m s a i t d e i l d i

Her

zade

son

Hamzavlie

m l i i b i r d e n b i r e s u k u t etmi g r y o r u z .

Beir

L'l

k e t m e m e c b u r olmular v e t a r i k a t u m u r i y l e itial edememilerdir. N i h a y e t

E r b a b eriat
a a v e krk

o asrada

Bu, zannederim k i Melmlerde,

rihlii,
her kesin

Halbuki

Rahro, k u t b i y e t i n [ 1 ] S e y y i t H i m e f e n d i d e o l d u u n u

Neat d e d e v e C e v r g i b i Mevlevleri d e M e l m e t s i l k i n e i d h a l eylemiti.

M e l m l i k , artk s o n z i r v e i

okumaktayz.

Melm

mmessilini

velev

mmi

olsun

halisne

t a s d i k ederler. V e h m hayle v e y a h u t g u r u r a kaplarak G a v s i y y e t i d d i a

snda b u l u n m y o r l a r . Yetitirdikleri ihvanlar d a b u p y e y i o n l a r a v e r m i
y o r . rada m e z u n i y e t , a n c a k M e l m mmessili tarafndan v e r i l i y o r . B u n a
s a y d m z zevatn sr v e m e z a r t a l a n ahittir.

m a r u f t u r . Silhtar brhim Paann d i v a n kitbetinde bulunmu, sadrazam

ehit A l Pa^rn z a m n n d a Mliye tezkirecilii,

C i z y e muhasiplii

m h i m h i z m e t l e r i if etmitir. Nevehirli D a m t b r h i m P a a n n
tinde

gibi

sadare

b a t e z k i r e c i o l u p vefatna k a d a r b u h i z m e t t e kalmt [ 4 ] .

[1] "Meslekl irak t^VldlU kasidesi.

[2] Sergzet: yazma nsha.
[3] Abdlbk Ef. Sergzeti 1154 te yazmtr.
[4] Habe zade Rahm hakknda mracaat!
Saf tezkiresi; Sa : 150; Rmiz tezkiresi; S a : 112-113. Sicilli osman; cilt:3;Sa: 98

Anadolu'da Trk Aireteri

kinci devre Melmleri

174
S l e y m a n F a i k ef.,
vesilelerle zemmettii

mecmuasnda asrmdaki

hlde

Rahim

bir ok

hakknda

ok

zevat m u h t e l i f

sityikr

b i r lisan

dan

Rahm'nin

Bayram

meyihinden

olduunu

tasrih

eden

F a i k ef.

n d e i k i r i k ' a t hcet n a m a z klp a k b i n d e

buyrlds y a z l m a m a s n

niyz

ol gn

d u a eder imi.

Ef.

k a l e m i y l e katl s a l p

Vaki i k i d e f a d a

yirmi

bulunan yazp

misill buyrld z u h u r n d a

k e n d u y e tahrri

teklif olunmam,

H a b e z a d e , y a g e l m e m i y a evliyay

birinin yannda, yahut yazu ve namaz

ve abdest

o l a r a k d u s k a r i n i k a b u l o l m u *^)^.

Rahm,

eyhlislm

Seyyit

A l i ef. n i n

ef. n i n "Meslekl'uak,, k a s i d e s i n i 86 b e y i t l e
inbetini

ya'ni

Peygamberden

Hac

Bayram

gibi

umur

meguliyette

m e r i Sikkn
l

drsi

Srbn

zamannda,

Sar A b d u l l a h

tanzr e d e r e k e
Veli'ye kadar

Muhtef

Husameddni

(mam Aliyyirrm)

silsilei b i a t
sl

ettikten

aa zade

Kabay

Beir

aa

den

v e f a t etmitir. S e y y i t V e h b ,
tarih drmtr [ 2 ] .

Melmiyei

vefatna

attriyesinde R a h m ' d e n

m e r E f . d i e r i d e i h v a n arasnda E m i r H a l i l

k a l e m arkada

olmakla

nasbedildi.

Aa

fey-

Dilver
Ikabiyle

V a h d E f . Terifatlk, Mliye tezkirecilii,

m u m a i l e y h tarafndan h u k u k a

M e m u r i y e t i n i n krknc

o l a n b u ztn " i r v e i d a r e i

Osman'den reniyoruz.

gn

hiz

kelma

r i a y e t e n Reisl

vefat

etti.

Sinni

kadir,, olduunu

mevlevhanesine

ok ihvan ve

70 i
Sicilli

H a d i k a t l v z e r y a d a b i r z e y i l yazmtr. [ 3 ]

H a l i l A a ' y a g e l i n c e b u zat " S e r d e n g e t i , , a a l n d a n mtekait

Yenikapu

yakn

meyih g e l i r d i .

bulunan evinde
Hatta

haftada

otururdu.

olup

Evine bir

muayyen bir gn

kara

gelir, Habe

Ahmet

Dede [5]

d e (Vefat: 1 1 3 7 ) g e l e r e k toplanrlar, s o h b e t ederlermi. K e s r e t i mr-

kayt ve Him E.

Peev

(rif)

Ahmet

d e d e n i n bile b u meclise

devm,

Halil

A a n n e h e m m i y e t i m i anlatr [ 6 ] .
Ktip ve

tarihi tahriri

ma'lm

olmyan ve bilhara

" M e h m e t Emi-

[1] Melmiiyei attariye; Sa: 1.18

[2] Ayvansaray Vefeyt'mda Rahm'nin vefatna igUUll*!*-terkibinin tarih drl
d mezkrdur. Sa: 158.
[3] S a : 139-141
Sicilli Osman; Cilt: 3; Sa: 591-592
[4]
crx*\j v* ' Ci^jy M J U - / SJL
1160"

Dil; ankay kafi cem'i cem' gaybi gaybolsan

Talebkr nian olma kim ayni ibdettir..
Hakikatta odur zilli ilh, na aklermez ;
Nice idrkolur ol kim sitare pui ismettir.

s.

vakti medhediyor. Fakat ismini zikretmiyor.

[1] Sleyman Faik Ef. mecmuas ; Darlfnun, K. Halis ef. N :

ef. iin baknz. Sicilli osman; Cilt : 3 . Sa : 98

d n i y l e v e ilm fazlyle mehur o l d u u g i b i a y n i z a m a n d a stat b i r ir

Sedetle hirmn oldu kurbi hazrete anlar;

Bu tc sahibine verdiler nkim emnettti .

Beyitleriyle sahip

z d e R a h m v e Y e n i k a p mevlevhnesi eyhi Peev

sonra

V.

Ik

yetitismi

m e t l e r d e b u l u n m u t u . N i h a y e t 1172 e v v l i n d e S a d r z a m R a d P . n i n

bulunan
bl

melmeti

bu yolda

P i y a d e m u k a b e l e c i l i i , S i p a h ktiplii, Bamuhasebecilik g i b i m h i m

Ef.

Serpyi cihan pr feyzi nri rabbi izzettir ;

Ki irak eyliyen lemlere huridi vahdettir.
bervehi

E f . nevei

ihvann d a

M u s t a f a P . eyhi M u r e d d i n Ef. (Vefat: 1 1 6 0 ) [ 4 ] i h v a n i l e

R a h m " M e s l e k l irak,, i s m i n i v e r d i i b u k a s i d e y e

Melmiyeyi

Nureddin

ydedilen S e y y i t H a l i l A a d r .

mtecaviz

H i m Ef.

m a t l a i y l e b a l a y p silsilei

Mstakim zade m e r h u m ,

kttp

sma-

bu

z a l a n b i r k a zat h a b e r v e r i y o r [ 2 ] . B u n l a r d a n b i r i reislkttp

A n k a r a v H a m z a B-

Hac

Dilver A a zde m e r

Binymni Aya Pr A l i y y i Aksary

Ahmet

Esasen

ahzetmi v e h a t t a

R a h m Ef. 1140 tarihinde

u 4j\ et*. *Cf yf.f.j - i l ; ^iu.,

[1]

s o n r a a y n e n L'l z a d e g i b i u suretle teselsl e t t i r i y o r :

li M a ' k

m u h i p imi.
Dede'den

Nureddin

m u h l i s b i r H a m z a v b e n d e s i , f a k a t zhiren S n b l eyhi i d i [ 1 ] .

s e n e y e k a r i p m d d e t tezkireciliinde z u h r e d e n katl s a l p buyrldlarn

kk tezkire

ye de

Hseyin

satrlar d a ilve e d i y o r :

" M e r v d i r k i t e z k i r e c i i k e n klli y e v m i n B a b l i d e o l a n o d a s n a g e l d i i

ve

zeylinden

R a h m , M e l m o l m a k l a b e r a b e r K o c a M u s t a f a P . eyhi

m u m a i l e y h i n ahlkn gsteren u

dan

anlalyor k i k a s i d e , L'l z a d e m e r h u m u n meslekl'uak

e v v e l v e S e y y i t A l i E . n i n h a y a t n d a yazlmtr.

kullanyor.

bulunmu

175

Bun-

2660. Sleyman Faik

"Neyli,,
[5] Peev Ahmet Dede iin baknz: Fatin tezkirsi; Sa! 255-256. Sima'hanei edep ve
Zya Bf. merhumun Yenikap mevlevhanesinde de Peev Ahmet
Dede hakknda
malmat vardr.
[6] Melmiyei attariye; Sa: 140

Anadolu'da Trk Airetleri

176
nl F u h u l i y y n

Nakibendiyyl Hlid,,

kinci devre Melmiler!

isminde

b i r zta

yine

mehul

b i r t a r i h t e i n t i k a l e d e n , s o n r a B a y n smail E f . i s m i n d e b i r

Melm ta

rafndan

Sabri B.

1335

rumde

Mahallebici zade

geen ve el'an m u m a i l e y h t e b u l u n a n b i r
Bayramiyyeden

Hce

Halil

Ef.

Bursal

Yalk

m e c m u a d a "Tarki

n i n n u t k i lileri,,

serlevhas

Melmiyyei
altnda 4

m a n z u m e vardr.
Bu manzumelerin E m i r H a l i l A a y a ait bulunduunu
H c e k e l i m e s i n d e ikli m u c i p b i r ey y o k t u r .
itlerinin o u n a b u l k a b vermilerdir.

zannediyorum.

n k Hamzavler

Mesel

Hamza

mr

Bl'ye " H a c e

H a m z a , , drsi M u h t e f ' y e " H a c e A l i y y r r m , , d e d e n i r .

u hlde

aa'ya da " H a c e

Hamzavlerden

Halil,,

baka b i r Halil Ef. n i n

lkabn

vermilerdir.

Essen

m e v c u t olmamas d a b u zanm yakn derecesine

sl e d e r [ 1 ] H a i i l A a n n b u d r t m a n z u m e s i n i n
yazlmtr.

Halil

d r d de aruz veznile

B i r i Mesnev t a r z n d a o l u p 56 b e y i t t i r .

H c e H a l i l a a n n i k i i'rini y a z y o r u m :

177

Nuri j^-JlgljU sultannn klar

Sine suzan, dde giryan cmle ihvandr bize.
Burc Ahm t matlandan dodu envr ht;
*l } f cihetsiz zevki vicdandr bize.
ismi ztn devresinden ski bki heman
Sunduunca hamri ak hli sekranr bize !
Cum'ai uka can attka klar mdm ;
Hem melik, hem' halyk cmle hayrandr bize !
Mektebi irfna gel, al zevki irfandan sebak
Vehi dildr kraat dersi irfandr bize !
Enfs fka bak hep nri vahdet mncel;
Srei Nurdan mnevver ilm ikandr bize..
Akanndr cemli k'besin etmek tavf
Hacci ekber ; bil bu hacdr, can kurbandr bize!
Nuri vahdet dodu, kesret zulmeti etti firr ;
J
t Jb fii sat hezarandr bize !

Her nefeste zikri hak tevfiki rahmandr bize ;

Ayeti \j^J~ jTa emri kur'andr bize !

Cem'i cemde cem'ile cem'ul ceme ettik uru ;

L)U
JT i r'yet kef iz'andr bize!

Her ibdet kim bulunur zikri tesbhi hud;

Zikri haktr cmlesi hep hkmi kur'andr bize ;

Tahdsi ni'met, bir (Birr) inam Hak bitmez Halil;

n Melmetle nihan ol isri prandr bize !..

Zikri Mevlyi celili kadri hasretmek neden ?

Her nefeste zikri kalb rhi erkndr bize.
Zikri inkr eyler ise mnkiri eytni kr ;
ns cinden buluna bak hangi eytandr bize !
n Habbullah buyurdu zikr efdaldir deyu ;
Her kelm ol Habbin ayni burhandr bize!
Enbiylar serverinin kavl fi'line bu gn
ktid v ittiba' hem din imandr bize..
[1] Bu mecmuann muhteviyat istanbul ehremaneti Mektupusu Osman Bf. tarafn
dan bildirildi. Bilhara istediim risaleleri mezkr mecmuadan istinsah edip gndermek
lutfunda da bulundular. Kendilerine bilhassa teekkr ederim.
Mecmuada [Azzi Nesef'nin ^i\ J-s2 ve j>-J C>A*J risaleleriyle hakik Osman Ef. nin
"radname,, si, emsettin Ef. isminde bir zatn tasavvuf stlahlarna ait kk bir risalesiyle Sar Abdullah Ef. nin Tuhfetl' uak risalesi, Olan eyh brhim Ef. nin mekalat,
lmekn Hseyin Ef. nin evvelce bulamadmz drdnc rislesi, y& hakknda mellifi
mehul bir rislecik ile
C*j iSisimli
keza mellifi mehul, fakat ivesine nazaran
zer olduu kuvvetle muhtemel bir zta ait drt sahifelik bir risale, Vizeli Alaeddin E .
nin 16 beyitlik bir manzumesi, Ob*.-!/', Sarban Ahmet ve Olan eyh brahim Ef. nin bir
ok iirleri, Hce Halil Ef. nin metinde arzettiimiz drt manzumesi] vardr.
kinci devre Melmlerinin nihayetindeki ilavemizde bizi alkadar eden bahislerini
yazacaz.
lS

Hud hakk brakmam hi bu rh;

Gnl buldu bu rah ire o mh ;
Bizi methet diler zemmet kemhi,
Melmyem, Bayrmyem, Melm !
Atar hoca mdam sengi melm;
Selm vermez kesip bizden kelm ;
Gerekse ver, gerek verme selm;
Melmyem, Bayrmyem, Melm !
Rasulullah ekip bunca melmet;
Cemi' eshap ekip bunca melmet,
Kamu uak eke gelmi melmet;
Malmyem, Bayrmyem, Melm!
Senin akn kime dse ilh
Denr mecnun ve ya zndk melh I
Seni sevmek imi crm gnhi,
Melmyem, Bayrmyem, Melm I
Atarlarsa bunun ibi nice ta,
Bilr k gelen tasa tutar ba ;
Habbullah snnetidir bu karda ;
Melmyem, Bayrmyem, Melm !
#

* *
Melmiler 12

ikinci devre Melmleri

ikinci devre Melmleri

178

H a l i l a a 1 1 3 4 t a r i h i n d e v e f a t etmitir.

ibrahim

Rahm den feyzalanlardan biri de mumaileyhin

B u zt,

olduundan

" Habe zade

ztn e v i d e

i h v a n ve meyihin

Mevlevhnesi

eyhi.

lakabiyle

" Seyyit

havass

anlan " Z a i m A l i a a " dr. B u

b i r ziyretgh

E b u Bekir dede Ef."

de

(Vefati:

Mstakim yade

merhumun

kat'iyetle haber

bize b u sohbetleri

mdavim

bulu

verdiine nazaran h e r hlde k e n d i s i d e md-

d e d i k l e r i irada m e ' m u r zevtn

a n c a k " m r i d " y a ' n i " G a v s tarafndan m e ' z u n olmas merut

bulun

d u u n d a n R a h m ' n i n d e h e r h l d e " K a l b e bakc b u l u n d u u , b i n e n

a l e y h H a m z a v l e r i n 1128 d e "ehit o l a n A l i P. d a n s o n r a

yine

b i r zt

" G a v s , , tandklar m u h a k k a k t r .
Rahm' d e n ahzi feyzeden ve ehemmiyetlerine binen isimleri
v e asrlarnn e n m e h u r

eyhlerini b i l e

ma

ayaklarna g e t i r e

c e k v e o n l a r a m e l m e t nevesini v e r e b i l e c e k d e r e c e d e nfiz o l a n " D i l v e r

a a z d e m e r ef. E m i r H a l i l v e Z a i m A l i a a l a r m d a

bu

mesleki

d e v a m e t t i r d i k l e r i phesizdir.
bey efendinin

ltfettikleri m a l m a t a v e gsterdikleri " e c e r e , , y e n a z a r a n ehit A l i P.

d a n s o n r a H a m z a v M e l m silsilesi udur:
e y h A b b a s ef.
Bekrr

Reat ef.

H f z A l i ef.
bu

Seyyit

Belh...
zevtn

tercemei

hllerini r e c a

brahim B b y i vel v e S e y y i t Bekrr R e a t ef. h a k k n d a , ce-

vb mektuplarnda

kf

ma'lmt

l e r d i . te b u krk k i s i , H a m z a v riclini

e t m e m e s i n e riyet

temsil

rinden birisi vefat edince Eri k a p u civnndaki

bir yerde

kin, dier

Petemalc

eden

eder

r e h b e r l e r d i . le

vaz Ef.

h a n n d a n msteit

camiine yakn

b i r zat aralarna

alarak 4 0 a d e d i n i b u suretle doldururlard.

vaz E f . h a n n d a k i petemalclarn
i s m i n d e i h t i y a r b i r zatt.
Seyyit Muhtar

mrebbsi de Hac Hseyin dede

B . E . m e k t u b u n d a H s e y i n d e d e ' y e m l k v e iltift

v e nevaziine m a z h a r o l d u u n u anlatp D e d e ' n i n az syliyen, h a f i f

hafif

g l e n u z u n b o y l u , zaif b i r zt b u l u n d u u n u , sr s t n d e k i n v e H a l c e
nzr b i r h n e d e i k a m e t ettiini, 9 0 yan mtecaviz o l d u u h l d e 1 3 0 5
kesine

getirilerek

Seyyit Abdlkadr Ef.

hazreye

defnedildiini

tarafndan eyh Mrat t e k

syliyor

v e " K i t b e i seni

mezrn b i z z t b a b a m y a z a r a k hkkettirmiti,, d i y o r .
brahim b b y i Vel, 1 2 6 4 s e n e s i n d e stanbul'da v e f a t e d i p R a m a z a n

b r a h i m B b y i Vel

Seyyit Abdlkdr

Seyyit Muhtar bey efendiden,

etmitim.

h a n n d a krk petemalc ustas b u l u n u r v e aralarndaki

tarihinde vefat edip

S e y y i t A b d l k a d r Belh'nin m a h d u m u S e y y i t M u h t a r

zamanndanberi

brahim b a b a , h e m e n h e m e n hrriyete k a d a r m e m l e k e t i m i z d e s n k
b i r t a r z d a d e v a m e d e n esnaf tekilt m u c i b i n c e Petemalclar
esnafnn
mrit v e k h y a s i d i .
a n ' a n e y e fart riyetle b u a d e d i n krk tecvz

Z a i m A l i a a 1 1 7 8 t a r i h i n d e v e f a t etmitir.
Hamzavlerin " Rehber

Muhtef'nin

lmete b u h a n d a i n t i s a p etmiti.

[1].

Petemalclar

Melam

dsi

1189)

vimlerdendi.

lm bulunan

o t u r u r d u . Esasen b u han,

"Petemalclar,,

H a m z a v l e r i n d e t a b i r tekilt m e r k e z i i d i . H a t t a , Sar A b d u l l a h t a Me-

sylemitir

ve

hannda

Vel:

F a t i h ' t e A t p a z a n civarnda K r k e m e d e k i

kapu

idi. Hatta Yeni

d e f e a t l a A l i a a n n z i y a r e t i n e gittiini M s t a k i m z a d e ' y e
nanlar

eshbndan

Bbyi

179

v e r m e k lutfunda bulundular. Fakat

E f . trbesi civarna defnedilmitir.

brahim b a b a ' d a n
Reat E f . gemitir.
Sevyit Bekir Reat

sonra

Hamzavlik

riysetine " S e y y i t Bekrr

Ef.:

A s l e n Mora'ldr. O r a d a n Istruma'ya gelmi v e H s e y i n P . nn h u

A b b a s v e H f z A l i E f . 1er h a k k n d a " D i e r zevtn d a t e r c e m e i hlleri

sus k t i p l i i n d e b u l u n m u t u r . M u h t a r Bf. " H a n g i H s e y i n P .

v a r i d i . M u h t a s a r o l s a d a kifyet e d e r d i . F a k a t n e y a p a y m k i S i m a ' h n e

bilmiyorum,, diyorlar.

m h r l e n d i i z a m a n k t p h n e d e k i m a h f u z t m m i y n n d a m a h f u z kald.,,

A b d l k e r i m E f e n d i n i n o l u o l u p Trhala mutasarrflnda; Y a n y a ,

d i y o r l a r . Y a l n z b u zevtn t a r i h i vefatlar " e c e r e d e

mukayyettir.

S e l n i k v a l i l i k l e r i n d e b u l u n a n , bilhra 1 2 8 5 t e Z a p t i y e miri o l a n H s e

Hafz A l i Ef. d e

y i n P. olacak [ 1 ] .

eyh A b b a s
1247

trihinde

karsnda

Ef.

1 2 2 0 trihinde

stanbul'da

vefat

v e f a t etmitir.

tramvay caddesine giden i k i

etmitir.
Hasek

NST

hastahnesinin

y o l u n telk n o k t a s n d a k i

bagesinde medfundur.
[1] Melmiyei attriye; Sa: 140
Seyyit Ebu Bekir dede iin baknz!
Yeni kapu Mevlevhnesi: M. Ziy Bf. Sa: 142-143

evin

B u Hseyin P. her halde

Mora

olduunu

muhacirlerinden
Girit,

B e k i r R e a t E f . s k p , Manastr, kodra, Selnik vilyetlerinde b a z

m e m u r i y e t l e r d e b u l u n d u k t a n s o n r a stanbul'a h i c r e t etmi v e m e h u r htisap
a a s H s e y i n B . i n [ 1 ] k h y a s olmutur. H s y i n B . i n 1 3 8 7 d e vefatndan
[1] Hsyin Hsn P., Seyyit Muhammet Nur'un da muhlislerindendir, Sicilli Osmn
bilhassa Dervilere muhip olduunu kaydediyor..
Sicilli Osmn; Cilt; 2; S a : 177.

ikinci devre Melmleri

180
sonra

ikinci devre Melmleri

F a t i h ' t e B o y a c k a p s n d a k i k o n a n d a inzivay i h t i y a r e d e n

Bekir

Reat E f . 1 2 9 2 R a b i l e v v e l i n d e v e f a t etmi v e E d i r n e k a p s ' n d a e y h l i s l m

P a m a k z a d e S e y y i t A l i E f . y e y a k n b i r m a h a l l e (ir B a k i ' n i n m e z a
rnn karsina) defendilmitir. S e n g i mezarnn k i t a b e s i udur [ 2 ] :

Seyyit Abdlkadiri

181

Belh:

A s l i s m i " G u l m i K a d i r , , o l a n A b d l k a d i r Ef. 1 2 5 5 t e B e l h ' i n

d u z ehri m l h a k a t n d a n

" H n k a h , , t a domutur. Babas

Kun
sahibi

S e y y i t S l e y m a n Ef. d i r . C e t l e r i B u r h a n e d d i n K l v e a h H a s a n ' l a a h
Hseyn'in Belh'te hkmdarlk ettikleri mervidir.
A

V3A

bnl'emin

J t-^r^J* ^
6

Mahmut

K e m a l B f . " S o n A s r T r k airleri,, i s m i n d e k i

e s e r i n i n b i r i n c i c i l d i n d e [ 1 ] m u m a i l e y h i , slalei s d d k i y y e d e n o l m a k zere
gsteriyorsa d a A b d l k a d i r E f . fi^-^S^. i s m i n d e k i k i t a b n d a :
v u , yn_j -jii
tadat

ettii

o b u 'M ; i r j j y e neren k e n d i ile efradn b i r e r b i r e r

gibi

bir mesnevi

i l e d e eceresini t e s b i t e y l i y e r e k S d a t

Hseyniye'den olduunu b i l d i r i y o r [2].

B u m e s n e v i y e n a z a r a n eceresi udur:
A b d l k a d i r S e y y i t S l e y m a n S e y y i t brahim H c e K e l n S e y
[1] htisap aas Hseyin Hasip B. , Valide^Sultan kethdas Tahir P. nn oludur.
Ticaret nezareti, Posta nezareti ve mteaddit defalar htisap nezaretinde bulunan ve 1274 te
ehremini unvanile yine htisaba memur olan Hseyin B. , Abdlaziz'in validesine kethda
olmu ve daha bir ok hizmetlerde bulunarak 1287 svvalinde vafat etmitir. Eyyupta medfundur.
Sicili Osman ; Cilt: 2 ; Sa : 228229.
[2] S. Muhtar Bf. Hamzav mezar talar hakknda bizim malmatmz teyiden u iza
hat verdiler:
Evvelce Hamzav talar; kolsuz, ayaksz, basz bir ekli mahsusta (Sar Abdullah Ef.nin
fotorafta grlen mezar ta eklinde) olduu gibi 6 dan sonra fen ya almet ve

iy-y'i

yahut yVUri ^lAIy ya iaret olunmak zere

^gflfflr

veyahut

iaretleri konurmu. [Hakkaten drsi Muhtef'nin merkadi civarndaki

Hamzav talarnn bir ounda bu iaretler bulunduu gibi son Melmlerden Tarsus
tekkesi eyhi Abdl kerim Ef. nin mezar tanda da bu iaret mevcuttur.] Ustvan ta,
yalnz Aktab'a mahsus addedilirmi. Bilhara bazan yine Hamzav talarnn ekli muha
faza edilmekle beraber bu iaretler konmamaa balanm ve Hamzavilie delil olarak kita
belerin t d\^J 1*. *&\ yahut Jlrj
kelimelerile balayp hulsaten Cemii
mu'minn ve mu'minata ve... kuluna rahmet eyliye maalinde bir yazy ihtiva etmesi takarrr
etmi ve el'an devam etmekte bulunmutur.
Mstakim zade Sleyman Sadettin Ef. nin [ Zeyrek, Souk kuyu medresesi haziresinde
medfundur] kitabesi de d^i U^ *X\ t ile balar. (Mracaat: Tuhfetlhatttin; S a : 15)
Mumaileyhin Hamzavler'e iddeti merbutiyeti dnlrse Hamzavlii bu suretle de teeyyt
ve tahakkuk etmi olur.

yit B a b a S e y y i t brahimSeyyit Muhammet

Bk Seyyit Gulmeddin Seyyit
Seyyit Burhneddin
s e y i n Seyyit

Ma'ruf Seyyit

Nsrddin Seyyit Cemleddin

Kl S e y y i t K e m a l e d d i n a h

MuhammetSeyyit

Abdullahi Mufaddil Seyyit

Tursun

hasanah

A h m e t Seyyit A b d u l l a h Seyyit

Ubeydullah Seyyit TlipSeyyit

d i A ' r e c Seyyit A h m e t Seyyit Muselmberka' mm

Ahme

Muhammedt-

[1] Sa; 26-27

[2] Bu mensur mekaleden unlar reniyoruz; Seyyit Abdlkadir Ef. nin pederi
Seyyit Sleyman Ef, 1264 a'bannn altnc perembe gn, validesi Bibi Sade 1311 sene
dinde istanbul'da vefat etmilerdir. eyh Mrat tekkesinde medfundurlar.
Dier ile efrdmn isimlerini, tarih ve
bildiriyor:

mahalli viladetleriyle medfenlerini u suretle

Erkek kardeleri:
Muhammet Bahaeddin Bblhak
Seyyit Burhneddin Kl
Seyyit Ahmet Sait; 1283 istanbul ; Eyyupta medfundur.
Seyyit Muhammet Ali; 1388; eyh Mrat Tekkesinde medfundur.
Kz kardeleri:
Bibi Scide; 1262; Urfa.
Ayhan Bibi; 1383; stanbul, Topkap'da medfundur.
Ftma; 1306; stanbul; eyh Mrat tekkesinde medfundur.
Seyyit Burhneddin Kli'm validesi Bibi Seyyide 1384 te stanbulda vefat edip mez
kr tekke haziresine defnedilmitir.

kinci devre Melmleri

kinci devre Melmiler!

182
tak mm
mm

Aliyyrrza mm

Muhammedlbkr mm

Mselkzm mm C'ferssdk

karlayp r'yayi t a h k i k

A l i Zeynl'bidin

b a k p k e n d i s i n i v a h d e t neesile s e r m e s t eylemi.. A b d l k a d r E f . vefatna

mm

Huseyn

ve

kadar Hamzaviye ricaliyle

mm A l i y y i b n i EbuTlib M u h a m m e d (Mustafa).

o gn Seyyit

183

sohbet

etmkle

Adblkadr Ef. n i n
beraber

rehberlik

kalbine

hizmetiyle

b i r o k k i m s e l e r i d e H a m z a v l i e i d h a l etmitir.
@

Farirs v e A r a b y i B e l h ' t e t a h s i l

eden

Seyyit

Abdlkadr Ef, ahval

Asr:

v e syiin t e z e b z b n d e n mteessiren y z m t e c v i z m r d i y l e 1 2 7 2
d e vatanndan hicret eden babasyle b e r a b e r ran'a, b d e h u I r a k tarikile
A n a d o l y a g e i p 1276 d a K o n y a ' y a gelmitir. K o n y a ' d a
b a z asarn i s t i n s a h i l e m e g u l o l m u

1180 d e

eyhi E k b e r ' i n

yine pederile

F r i s d i r , M e s n e v i t a r z n d a y a z l a n b u eser

beraber

B u r s a ' y a v e s o n r a A b d l a z i z ' i n b a b a s n d a v e t i zerine stanbula g e l m i

l e r d i r . s t a n b u l ' d a i c a r b e d e l i P a d i a h t a r a f n d a n v e r i l m e k zere Slkl'd e b i r k o n a a msafir edilmiler, b i r m d d e t s o n r a s k d a r ' a g e i p b i r
k a sene d e

orada

oturm.iardr.

1284 te E y y u p

niancsndaki e y h

CJ\>

OI'liUa

^ y^ w. ^

CJ\^>

m r a t t e k k e s i , F e y z u l l a h E f . n i n v e f t i y l e inhill etmi v e meihat S e y y i t

Sleyman

Ef. ye tevcih

edilmitir.

Sleyman

efendinin

zerine m e z k r t e k k e y e e y h t a y i n edilmi o l a n
1 4 4 1 r e c e b i n i n 21 i n c i p e r e m b e g e c e s i

Seyyit

1294 te

vefat

Abdlkadr Ef.

v e f a t etmi v e t e k k e n i n hazire-

B e y i t l e r i y l e balar. M u h t a s a r b i r e s e r d i r ,
Seyyit A b d l k a d r Ef. nin ihvanndan
P. tarafndan

sine defnedilmiti.

ayn v e z i n d e

Selnik

valisi Mehmet Nazm

n a z m e n t e r c e m e edilmi v e 1 3 3 1 s e n e s i n d e

e m s m a t b a a s n d a tab'ettirilmitir, P . n m t e r c e m e s i u b e y i t l e b a l y o r :

B a b a s n d a n N a k i b e n d i c a z e t i a l a n S e y y i t A b d l k a d r Ef

Ey vcudi pki can ire nihan

Zat bhemts canlarda iyan

istanbul'da

S e y y t i R e k i r -Reat ef. d e n d e " H a m z a v i y e , , y e i n t i s a p eylemitir. S u r e t i

intisab h a k k n d a k o n y a l M u a l l i m A r i f E f . d e n u m e n k a b e y i i i t t i m :
S e y y i t Abdlkadr Ef. K o n y a d a

iken

r'yasnda B e k i r Reat Ef. y i

g r m . B e k i r Reat Ef. A b d l k a d r Ef. y e " M a ' n e n

memur olduunu,

zaman

fevtetmeden

stanbul'a

kendisini terbiyeye

gelmesisni,, sylemi.

Esrar t e v h i t l e b i r c i l t t e b u l u n a n b u k i t a p 2 9 6 s a h i f e d i r . M e s n e v i t a r
znda ve Frs lisaniyle

yazlmitir.

Tasavvufa

it v e m t e a d d i t

h a v i o l u p yle b a l a r :

B u r ' y a , b i r k a g e c e alettevli tekerrr e t m e k l e n i h a y e t , b a b a s n a s y

lemi. H a t t a K o n y a d a n h i c r e t l r e i n e d e b u r ' y a s e b e p o l m u .

Bursa'ya

g e l d i k l e r i v a k i t B e k i r Reat Ef. t e k r a r grnmekle b e r a b e r A b d l a z i z d e

S l e y m a n E f . y i stanbul'a d a v e t etmi.

B u s u r e t l e stanbul'a g e l e n

Ab

J y

d l k a d r E f . b a b a s i y l e b e r a b e r e v i n i b i l m e d i k l e r i B e k i r E f . y i b u l m a k iin
y o l a dmler.
A b d l k a d r Ef. " B e n , efendimi

bulurum,,

deyip

kalb

mahabbetini

rehber ittihaz ederek Fatihe doru yrmee balam; babas da

d i s i n e r e f a k a t etmi.

N i h a y e t B e k i r Ef. n i n konann

ma'nev b i r cezbe ile A b d l k a d r Ef. k a p u y a

k a p u d a h e m e n alm v e B e k i r E f . b a b a ,

kapusnna gelince

tevecch e t m e k l e

olu

nihayetinde

ken

kadim

beraber

i k i in

gibi

b e y t i n d e m u s a r r a h o l d u u vehile 5 4 5 3 b e y i t t i r . .

ju

bablar

184

ikinci devre Melmleri

kinci devre Melmleri

185

kitapta

beytile

baliyan

beytlik

istitrada n?zaran

1321 recebinde

yazmaa

Nihayetindeki

b a l a y p R a m a z a n b a y r a m n d a n s o n r a b i r sene t a a h h u r a o r a m i , n i h a y e t
yine b i r b a y r a m d a balayp
b e y i t l e r i n e ' n a z a r a n 1 3 1 9 z i l k a ' d e s i n i n i k i n c i g n b a l a y p 1320 a'bannn
27 i n c i g n bitirmitir.
Muhtar
b e y i t l e r i n i n m e d d s m u c i b i n c e 1322 Z i l k a d e s i n d e bitmitir.

Frisidir.

501 sahifedir.

beer b e v i t vardr.

B a p l a r a tesadf

etmeyen

Bf. d e k i

asl v e

mellifin

hatt d e s t i y l e

muharrer

nsha

1324 z i l k a ' d e s i n d e tebyz edilmitir.

sahifelerde

On

yle balar:

" S s n asr T r k irleri,, n d e

ji>' /j

bunlardn

baka

IV-J

./Ji c u ^

<-^b <^* " i s i m l i Fris e s e r l e r i b u l u n d u u m e z k r

ise d e b u n

l a r d a n yalnz

evvelce grmtm. brleri

mahdumlarnda

yoktur.

jjulL* J j i ^ a *

tJi

^ j J J i

'da-j jl<>.

Abdlkadir Ef.nin b u eserlerden baka

Mahdumlar S e y y i t M n h t a r Bf. d e k i nsha

c a e'rn

hav

d v n vardr.

Dvan

o k kymetlidir.

Belh" isminde b i r de mrettep v e m u a z z a m

iirde Belh

Ef. n i n e'ar, iir n o k t a i

T r k e , Farsa v e a a t a y

v e K a d i r i Belh

nazarndan deil,

Tasavvufun dekayik ve

tahalls
tasavvuf

esrarn v u z u h i l e

asrn e n b y k sf iri h i phesiz k i b u zattr.

ketebesine

nazaran

beinci

nshasdr.

Bu

nshann

istinsahn 1 3 2 2

i k i Trke manzumeyi

eden

Abdlkadir

noktai

nazarndan
anlatan son

D v a n d a n b i r Fris,

kaydediyoruz:

z i l k a ' d e s i n i n 2 1 i n d e bitirmitir.
<jW^j <j>^
644 sahifedir.
vardr.

B a b l a r a tesadf e t m e y e n s a h i f e l e r d e o n d o k u z a r b e y i t

B u k i t a p t a Frisdir.

\^y\j

IJU_^A y

y'j\

y l e balar:

y jl

> * j j r ^c-l ti-^j*

ij*

Ji- j U ^ y I

^1

/y

^J"

1 5

jJj

S~y

j l ^ j J-jl

1.T jl <J>jy&

jl

Avlim cmlesidir zilli esm

Sftndan zuhura geldi ekvan,^
Msemmsna mazhar oldu Adem;
Bu mazhar oldu vechi zta mir't;
Ki dem mazhar zt huddr;

Ki zhir oldu esmdan msemm.

Bulardan oldu zhir srr esm..
Bu dem oldu cami'cmle esm..
Bu mir'attan ki zt oldu hveyd.
Ki kadrini ann Hak kld i'l..

ikinci devre Melmleri

18

Mertip deme buldu nihyet;

Bidyetle nihyet ortasnda

ikinci devre Melmleri

Nihayetten bidayet oldu peyd!

Tamam halku lemdir serp..

Bidayette nihayet oldu mahf

Bu mahfde bidyet oldu ahf!

ile y a n y a n a

187

m e d f u n b u l u n a n Fash A h m e t d e d e d e Melm

ric] i n d e n

a d d e d i l m k t e o l d u u g i b i tann ekli d e y i n e M e l m H a m z a v
eklindesir
eyh

talar

[1].
Galib'in

Uftdei rhi ser blend

Dil zviyesinde mnzevdir

Ya'ni pederim Reid Efendi

Serbz muhibbi Mevlevdir.

b e y i t l e r i y l e b a l y a n ifdesinden anlald vehile H s n ak'taki Mi'rNiyazi'ye

Nazire:

c i y e n i n y a z l m a s n a v e e d e b i y a t m z n h a k i k a t e n b i r ah eseri o l a n " H s
n ak,, n i t m a m n a v e s i l e o l a n b a b a s M u s t a f a Reit E f . d e Melm-Ham-

Arifi billah olanlar aka eyler iktid ;

Mukteds ak olanlar oldu hakka intih..

zav kibrndandr.

Arifi hak olsa dem ak ann yaridir ;

Ak eer hemrh olursa olur ana rehnem..

n n d e m e d f u n o l a n Reit E f . n i n m e z a r ta, d o l a m a destarl b i r s i k k e y i

G a l a t a Mevlevhnesinde

rih Rusuh

trbesinin

arka

kapusunun

h a i z o l u p kitbesi a y n e n u d u r :

Ak haktan gayrisi uka olmad kabul ;

Ak haktan gayrisi uaka oldu msiv..
Ak vehi yrdan gayrisidir dilde keder ;
Hnei dilden spr er olsa dilde msiv..
Vehi gayri yre kim klar etmez iltift;
Iltift eylerse her kim bulamaz zerre saf..

^J\&

jLil

urJ:

(^JJLS

Jw_J

Yrden b behre olmular bilin dvnedir;

Her kim ol dvne oldu akl ana etmez vef..
1

evri aka sabredenler rifi dn olur

Arifi dn olana cevreder rhi Hd !..

^A*ZA

Ak ,bir nri ererdir, msivyi harkeder;

Msiv her ne olursa harkedp eyler heb !
Galib'in

Kadiri Belh Hudnm akdan olma cd;

Ak hak olsa dilinde sana haktandr at..

dede'nin

babas,

olu

Yenikapu

Seyyit

Ali

Mevlevhanesi

Nutk

eyhi

d e d e (1189) y e

Seyyit E b u Bekir

mntesiptir.

Seyyit

E b u B e k i r E f . n i n H a b e z a d e Z a i m A l i a a ' y a ihls v e irdetini e v v e l c e

yazmtk.

Seyyit A l i Nutk

dede ve biraderi

Nsr

Abdlbk

(1236)

d e d e l e r i n d e M e l m e t nevesini p e d e r l e r i n d e n t e v r s e t t i k l e r i k a b u l
H a m z a v l i i n b u eceredeki z e v a t t a n

b a k a d a h a b i r o k rif v e k

m i l mntesiplerini d e b i l i y o r u z . Mesel 1 1 5 1 t a r i h i n d e v e f a t e d i p T o p k a -

Bl'ye

p u kabristannda M a l t e p e ' y e g i d e n y o l u n sol tarafnda Sar A b d u l l a h Ef.

f'nin m e h u r athiyesine

n i n mezarna
Hamzav

yakn b i r

mahalle

ta o l d u u g i b i

defnedilen

ir

Nahf'nin

essen N a h f , M e v l e v i l e r

m e z a r ta

a r a s n d a d a Mel-

edi

l i r s e E b u B e k i r Ef. n i n t o r u n u O s m a n S a l a h a d d i n ( 1 3 0 4 ) d e d e ' n i n H a m z a
merbutiyeti,

bulunmas

gibi

kabrini

trbe

hline ifraa

delleti,

drsi M u h t e -

it erhz'n y e g n e nshasnn kitaplar a r a s n d a

Hamzaviye'ye

meyil ve

mahabbetini

g s t e r e n husust,

kolayca izah edilebilir.

metle mehurdur [1].

1 1 1 1 d e v e f a t e d e n v e G a l a t a Mevlevhanesi hazresinde " E s r a r d e d e , ,
[1]

Nahf iin mracaat! Slim tezkiresi: S a ; 655660.

Fatin tezkiresi; Sa: 400.

[*] Fash iin Slim tezkiresinde olduka mufassal izht ve bilhassa mcreoi hakknda
malmat mevcuttur. Sa: 530541. Yenikapu Mevlevhnesi sahibi Ziy B. de Fah'i Melm
riclinden addetmektedir. Yeni kapu mevlevhanesi; 145 inci sahifenin haiyesine baknz!

ikinci devre Melmleri

188

ikinci devre Melmleri

D i e r t a r a f t a n messislii E m i r O s m n H a i m ' y e a t f e d i l e n Bayrmiye'nin

Himiye k o l u n d a n

gelen

ve bilhassa

kasm

paadaki

Him

tahakkuka

pek o kadar ehemmiyet

son Melmlii

189

vermiyerek

k a b u l etmemiler v e s o n

ilm

Melmleri

t e k k e s i n d e postnin o l a n eyhlerin d e tlipleri zhiren B a y r m , f a k a t b-

ok, z y o k b i r zmre hlinde

tnan H a m z a v nevesiyle t e r b i y e v e t e s l i k ettiini S l e y m a n F a i k E f . n i n

mlar, t a m a m i y l e g i z l i b i r h l d e m e s l e k l e r i n i i d m e

"Hediyyetl i h v n " a yazd hiyeden

H l s a ; H a m z a v l i k , Beir a a ' n n

anlamaktayz.

B u suretle

ehdetinden

sonra

tamamiyle

g i z l i b i r h l d e d e v a m etmitir. H a t t a 1239 d a v e f a t e d e n erke'li eyh

M u s t a f a E f . y e M e l m l i i n m a h i y e t i kinci M a h m u t
olacak k i eyh, cevab
"Sofiyyeden

mektubunda

Melmiyyun

" Melm

" kavvl ve sz

[ 1 ] Hamzavlie

H a m z a v " meslei

hiz o l a r a k H a c

hle getiren
sdk k a l

etmilerdir

i l k M e l m l e r i n irfann

B a y r a m d a n zamanmza kadar d e v a m

etmitir.

tarafndan sorulmu

meratibi tevhidi

hazarat a v m

ve telakkilerini

grerek

bir

yazdktan

sonra

ns i n d i n d e v e m a h c u b n k

t n d a h a s b e z z h i r eriata muhlif a k v l v e ef'l v e e t v a r i l e g r n r ise

d a h i lkin t a h k i k v e t e d k i k olunsa

k a f a n v e katbeten

serimu

A h m e d i y e y e muhlefetleri y o k t u r . A n c a k t a b a y n erfelerinde
m a h a b b e t i merkz olman mahcubn

indinde

zhiren

h a k i k a t t a m u v a f k a k v l v e ef'l v e etvr i l e n e f i s l e r i n

eriat

s i r r u ihf

eriata muhlif,
mestur v e mahf

klurlar. Z t n d a b u frkai m e s t r n kmillerdir; m k e m m i l l e r

deildirler.

Z r a tlibi t a s f i y e olanlar e k k p h e y e i l k a e d e r l e r . Mridiyet, e k k

pheye

ilka etmek

eriat a h k m n a

deildir. . . . d e y i p m e k t u b u n

riyayet etmiyenlerden

" Tasavvuf dr ve ma'rifeti hak

a n l a r d a n mehcr,, o l d u u n u syliyerek u l e m i l e

meyihin

nizan niz lafz o l d u u n u , h a k i k a t t a ittihd m a ' n e v

yan ediyor

s o n taraflarnda
arasndaki

bulunduunu, be

[1].

erkeli eyh, b u m e k t u b u n d a " M e l m i y e h a k k n d a a y n e n

v e kefl m a h u b

shplerinin ifdelerini

tekrar

h a k i k i kanaati bylemidir; Y o k s a m e k t u b u n

ediyor.

Padiaha

Nefahat

Fakat

acaba

gnderilmesi m i

eyhi b u s u r e t l e ifdei m e k a l e m e c d u r etmitir? Burasn b i l m e y i z , yalnz

eyh, M e l m l e r i h r m e t k r b i r l i s a n l a anlatp z m n e n i l t i z a m
B u s o n arzettiimiz v e s i k a l a r d a H a m z a v l i i n s o n

ediyor.

zamanlarda bile

o l d u k a mnteir b u l u n d u u n u mdellel b i r s u r e t t e i s p a t e d e r .
Seyyit Muhammet
Hamzavlikten

Nur'un

13 n c

farkl b i r s u r e t t e , f a k a t

asrn i k i n c i nsfnda M e l m l i i

ayni

neve i l e

nere

z a m a n , b i l h a s s a R u m e l i d e k i H a m z a v l e r i n b i r o u b u zat

balad

kutup olarak

k a b u l etmilerdi. te b u s u r e t l e k u v v e t k a z a n a n S e y y i t M u h a m m e t N u r ,
p e k az b i r s a m a n d a

" N u r i y e Melmlii,, d e y e b i l e c e i m i z n c d e v r e

M e l m l i i n i neredebilmitir.
F a k a t b i l h a s s a stanbul'da b u l u n a n H a m z a v l e r i n b i r k s m d a i l e r i d e
g r e c e i m i z vehile

" slk " u rklikten k a r a n v e V a h d e t nevesini

[1] Bu mektup bir risale tarznda yazlm olup bir buuk

Bl'nin tercemei hlinde zikri gepen Halveti Ya'kub Ef. zade
Jjtdl J.JU risleleriyle bir arada^olarak tab'edlmitir.

sahife kadardr. Hamza

Yusuf Ef. nin ^ 1
ve

[1] Bu gr, hakikaten dorudur. Son Melmlerin ekserisi, chil olduklar hlde
Fusus'u ve ir tasavvuf kitaplarn det ezberlemi adamlardr- Bu ezber cmle ve stlhlarla nlerine gelenle muaraza ve mcdele ederler. Her biri ar feri olan ve zanlarnca ihy ve imteye kadir bulunan biree lhtr. Syledikleri iirlerin nmunelerini de
nc ksmda greceiz.

kinci devre Melmleri

191

M a a m a f i h m e r d e d e ' n i n B a y r a m i y e t a r i k a t n d a n B a y r a m melmli
ini tesis eylediini b i l i y o r u z . Y a l n z b i z d e b u m e s l e e ( M e l m - H a m zav) maruf

t a b i r i y l e t a r i k a t d e m e k d o r u olamaz zanndayz.

M a l m d u r k i tarikatlarn b i r tarz
I V

t e s l i k i , e v r a t v e ezkr

mahsusas

o l u r . H a t t a Mevlevlik g i b i sliklerini e s m i l e t e s l i k e t m e d i i n d e n
Melmlie en yakn bulunan b i r tarikatta bile

MELAMLK

y i n e smi

dolayi

cell v e y n i

s i m a ' , m u k a b e l e m e v c u t t u r [ 1 ] . E s a s e n b u m e v c u d i y e t t i r k i Mevlevlii b i r
t a r i k a t hline getirmitir. Bektalerde d e e s m

yoksa da

Salavatnme,

N d i A l i , G l b a n k v e t e r c e m a n l a r g i b i evrd m a h s u s a ; derecat m u h t e
Melmilik ve dier tarikatlarla

mnasebeti:

l i f e v e b u derecatn M u h i p l i k , dervilik, mcerretlik, b a b a l k v e h a l i f e

l i k ayr ayr yinleri vardr.

Bayrm Melmlii, B a y r a m i y e
met, ehli t u r u k nazarnda

t a r i k a t n d a n ayrlmtr. F a k a t Mel-

ayrca b i r t a r i k a t o l m a y p b i r ne'e v e hldir

k i h e r t a r i k t e b u hle m l i k

kimseler

yetimitir. Mesel; Mevlevlikten

S u l t a n i d v n S i m M e h m e t E f . ( 9 3 5 ) m k e m m e l b i r M e l m e t mmessili
olduu gibi yine b u
Hac Hasan

Nazif

sebeptendir k i

Mevlev

d e d e Ef. [ 1 ] Melmlikle

meayihinden

Yeniehir'li

mehurdur.

[1] Hac Hasan Nazif dede Ef: Mora' yeniehir'li muhaddis Hac Halil Ef. nin olu
dur. 1208de domu ve tahsilini ikmlden sonra 61 yana kadar Yeniehir'de Horasn
Aziz Ef. medresesinde mderrislikte bulunmutur. Medresenin yanma bir Mevlevihane
yapm ve 1269 ta Hemdem Sait elebi tarafndan hilfete nil olarak mezkr tekkeye
eyholmu 1270 te Beikta Mevlevhnesine eyh tayin edilmi ve 1278 de vefat etmitir.
Maka'da bulunan Mevlevihane, oraya Asker depo yaplmak zere ergn saraynn
mahalline; saray yaplrken oradan da Bahriye'ye nakledilmi; dedenin bekayyi izm da
bir yerden bir yere gezmi, durmutur. Son Mevlev meayihi arasnda Melmet ve Aleviyetle mehurdur. Slke it matbu' bir eseri ve gayri matbu' dvan vardr. iirleri gayet
metindir. Hakikaten Melmet nevesi, e'armda zhirdir. Mesel bir gazelindeki
Zevki kudm ny safyi sima'ile
Tri niyz ara atan Mevlevleriz.
Deryay zt mevci sftiyle bir grp
Mecry kesreti kapatan Mevlevleriz.
beyitleri bu ne'eyi bildiridii gibi Alevlii de
Zhid hakkin ol hn ki cdi ekmeli;
Ahmedi Muhtara vah'yetti kitb mnzeli.
matlaiyle balayan ve bentleri
J~dl
>

J j l -II.*

Bunlardan

m a a d a t a r i k a t l a r d a eyhlik v e

halifelik m e r a s i m i mahsusa ile tefviz v e icazetnme ile teyit e d i l i r ; Hnkh ve zaviyeleri, mukabelelerde bulunan muhiplerden

maada b u mes

s e s e l e r d e h i z m e t e d e n v e a d e t a triki d n y a l a r g i b i e k s e r i y e t l e mcerret
b u l u n a n Mevlevlik, bektaslik dervileri
katta kdem sahibi

kimselerdir.

v e r i p b i n b i r g n ileyi

ikml

Mesel

eden,

v a r d r k i b u derviler, t a r i

Mevlevlerde

dier

tarikatlarda

dervilie i k r a r
Esmy

tekmil

e d i p dervilik b i a t i v e r e n canlardr.
J~:ll y\ti\y> VI A]\ <]IV
VI j i V

JJ-

VI ur'V

diyecek derecede vecitli bir Ali bendesidir.

1329 da vefat eden olu Hseyin Fahreddin dede Ff. de pederininin merebine
slik, fakat pederinden daha temkinli bir zt idi. Bir gazelindeki
Yr, kendin grmee yine cd eylemi
Sreti cd lemden bu ma'ndr garaz
beytiyle dier bir gazelindeki
3*)fi~ harfi vehi demde
Okuyup srrna habr oldum.
Fahredersem becdr ey Fahr;
Pirimin syesinde pr oldum..
beyti ve

V I <!IV

V ! j i V JJ= V I o r ' V

beyti olan mehur mseddesinde vzhan grlr. Bu i'rinde

Milletim ehli hakikat; hhkm, rabbim Hud;
Mezhebim rhi mahabbet, art mnm fed!
Kblem ebryi Muhammed'dir, immm Mrtez;
Dni islm ikrdr, ne lzm ihtifa?

Rubsi merebine delildir.

Hseyin Fahreddin dede Ef, nin tercemei hli; ilm, edeb hayat, musikideki stth hakknda "Nevsli Osman,, de mufassal malmat vardr.
"Sene 1327. Sos 271 - 283,,
[1] Mevlevlikteki yn, bizzat Mevln tarafndan deil,olu Sultan Veled ve toronu
Ulu Arif elebi tarafndan vaz'edilmitir.

kinci devre Melmleri

ikinci devre Melmleri

192

E f . n i n intisab b a h s i n d e n anlaldna

M e l m H a m z a v ' l e r e g e l i n c e ; bunlarn h n k h v e z a v i y e l e r i o l m a
d g i b i yalnz O l a n eyh, E m i r
zahiren

dier

bir tarikattan

Osman Haim, Nureddinzade

mstahlef

bulunanlar mstesna ricali de

t e k k e n a z i r e l e r i n d e v e trbelerde m e d f u n o l m a y p u m u m
defnedilmilerdir.

Mukabele,

kabristanlarda

Esm ve riyazat, yn ve resmi

y o k t u r . Kisvei mahsusalannn

gibi

kabul de

" M r i t , o l mrit d e i l d i r k i

yle

i l m i z a h i r i l e elfaz

t e n b i h v e n a z a r l a t a l i p t e v e c c h taallm etmi

talibi

c b b e v r i d i l e p r s t e etmi o l a !

yakld cihetle b u feyzi

ve

J^J-V

J U * -**

basmad.

ve

duklarn anlatp " m d i ' sret i l m i

prste o l a n eyhi e h l i k i s v e y e

zahir

aldanma!

byle

k?'sve

ile

yalanc

nazar, A b d u l l a h Ef.

gibi bir

oklarn

grt

iinde
bh

kimselerden
bulunurdu.

neticesiz kalmyaca d a phesizdi.

ile

rste v e

Ak

Hakk

mukayyet

deillerdi. B i r i n c i b a h i s t e
b u isre

c a n d i l i l e v e hezr itiyak i l e k a l b i n i m r i d d e n y a n a d n d r e .

chi

Hak

etmesini

taallm e t t i r e ; t a k i m n u r i f e y z i ilh tlibin g n l n e

p e r t e v s a l u p tecell i d e [ 2 ] .

bu hu

H l s a H a m z a v l e r i n balca b i r a y i n v e r e s m i

iktifa

zikir telkinleri yoktur.

Gayb

"Biatnme,,

sinde

H u d e y b i y e biatnda zikir t e l k i n etmediini, b e l k i

kabulleri,

unu
ve

mekn

tvbe

Peygamberin

ve

Eshaba

sahabeyi hakikati biata

d a v e t eylediini, h a k i k a t i b i a t i n d a k e m a l i m a h a b b e t t e n
duhl:

B u meselee g i r m e k iin m u k a n n e n b i r z a m a n

Cann

d k t a n s o n r a b u i k r a r zere r e h b e r o l a n k i m e s n e g e r e k t i r k i t a l i b e tevec-

etmilerdir.

g i b i m u a y y e n d a p v e r s m d a y o k t u r . Mesel

ve ahiret

v e ban itikad p a k sdkile m r i d e t e s l i m e d p k e n d i s i n i a r a d a n kar

diyor.

harfiyen

Pes o l r e h b e r e farz v a c i p v e

ve hissiyeden gere! t a k i m Cenab H a k k a yz tutmaa isti'dadbirle b i n

etmee b i r

olmu olur.

v e m a f i h a d a n cemi m r a d n v e arzularn m u n k a t ' e d p lezzat n e f s a n i y y e

h r k a v ta i l e

ilh t a h s i l

rehber

e m r i m h i m d i r k i t a l i b i , h a k zere t e r b i y e e d p evvel d n y a

ok aa b i r d e r e k e d e o l

susa a i t k f i m a l m a t vermitik. H a m z a v l e r d e

Melmlie

uzun mddet

mddeti

k u b u l e d i l m e s i iin h a k k a t e n y a n p

kabul edilinceye kadar

b u telkinlerin

01 k i m e s n e o l t a l i b e

Zira

bulunduklarn,

m r i d i k m i l v e b a t n i l m i y l e amil o l a ; b u l m a k g e r e k
Melmet'ler d e k i s v e y e riayetkr

kimseyi

b u intizar

" V e e h l i t a r i k t t a n b i r k i m s e b i r t a l i b i t a r i k a t a g e t i r p irad e y l e r s e

Belki bunlar

e h l i t a h k i k i n srrndan b i

f a h v a s m c a b i r sr

c u-i v-*-*-' h a d s i m u b i c i n c e bunlarn

edil

B e y d e " r a d n m e s i n d e t a r i k a t a d u h l d a b n u s u r e t l e a n l a t y o r :

h a b e r l e r d i r . , , H a k i k B . b u szlerden s o n r a
o l a n eyhlerin

kabul

" f e y z i n a z a r h a k k n d a l z m g e l e n telkinat t a m a m i l e alm

kadem

Ehli ma'n

aldklar v e

bir pir taraftan

Essen t a l i p ,

Binaenaleyh

d a i r e i i r a d d a n b r u d u r . Pes b y l e o l u n c a b u n l a r a ird h a r a m d r .
mukallitlerdir.

f e y z o l a n k

edebilirdi.

Annn daknuptur taylasn

Ki disnler fiilnibni flni;
Fitillenrse taramaz sakaln
Ki disnler unutmu kend hlin!

suretperest ve

soruyor.

H a k t a n baka

ve tarikata

H a m z a v l e r , t a r i k a t a slk e d e c e k

itiyak iinde b e k l e t t i k t e n s o n r a

ve

sretini t a c hrka i l e v e m i s v k t a y l a s a n i l e rste e d p z e r k u riy v e

V e b u m a k u l e k i m s e m a k a m irada

n e istediini

eyi g n l n d e n karr. S e n d e k a l b i n d e n h e r eyi kar! d i y o r . V e b u

Melm
ola

oturtup

d a " H a k k i s t e r i m cevabn v e r i n c e " H a k k i s t e y e n

diyor:
dzenmi

gre " K a l b e bakc R e h b e r

huzuruna

mi o l u y o r [ 1 ] .

b u l u n m a d n d a e v v e l c e sylemitik.

Hakik B e y , "radnme,, sinde b u hususta

t a r i k a t a slk e d e c e k k i m s e y i

193

ibaret bnlundu-

syleyip s a l i k i n m a l n , t e n i n i v e cann m r i d e f e d a e t m e s i lzu

olmad

m u n u anlatyor [ 3 ] . V e " m d i h a n g i dervi eyhini b u s u r e t l e s e v e r s e

Sar A b d u l l a h E f . M e

biatl o l u r v e b i a t i t^J*- dr, eer s u r e t a eyhin e l i n i eline a l m a d y s a d a . .

l m l i e Petemalclar h a n n d a d a h i l olmutur. A y a r d a n hl b i r m a h a l d e

d i y e r e k b u h u s u s u , yat v e a h d i s i l e i s b a t a alyor. B u n d a n d a anla

b e M e l m e r i n i n h u z u r u n d a " K a l b e bakc,, t a b i r e d i l e n

lyor k i H a m z a v l e r , d i e r t a r i k a t l a r d a esas

ve

umum

N e l m mmessili ( G a v s ) tarafndan irada m e z u n b u l u n a n b i r zat, t a l i b i n

b i l e aldr e t m i y o r l a r !

b i r u m d e olan

el t u t m a a

O n l a r c a mridin mride m a h a b b e t i ve mridin

kalbine nazar eder k i tarikata dhl b u n d a n ibarettir.

La'li
faslnda

zade

Sergzet'in

( T a l i b i sdk A k u l l a h

,u

olanlarn

<&\s*> o ^ u

)}

kalbine

baklb t a r i k i

irad v e k a b u l d e n s o n r a t a h l i y e i d e r u n i l e m e ' m u r o l o r k i
bekleme

tabir ederler...) [ 1 ] d i y o r .

[1] Sa:d6.

Yine

Sergzet'te

ana

Sar

V - r

t.

reada
"gnl
Abdullah

[1] S a : 4
[2] La'l zade Sergzetinde bu bahsi hemen aynen yazyor. a '. 129.
[j' Benim azizim; kemali mertebe aku mahabbet, kibar yannda mayei vahdet olan
ayni biat idgn tahkik anladmsa phe edinme kim zti pkin sana inayet ve hidaiyeti
yar olup zemane suretperestlerinin dam ve tuzana giriftar olmadan kurtuldun.
Gaybi; Biatname.
Melmiler 13

ikinci devre Melmleri

1.94.

kinci devre Melmleri

m r i d e f e y z i n a z a r , v e o n u k a l b e n k a b u l , t a r i k a t a intisabn
maadas

rsm

ve

kuyuttan

ibaret

olup

rusm

ve

hakikatidir;

kuyudu

ref tariki

t e v h i d i n esas b u l u n d u u n d a n b i h u d e v e klfettir; h a t t a b e l k i d e sliki

m a t l u b a v u s l d e n a l k o y a n eylerdir. B u n u n i i n d i r k i H a m z a v l e r , d i e r
t a r i k a t erbabn

"Mukallidin,

Berzahiye ve ehli

sret,,

szleriyle

tavsif

e d i l i y o r l a r [ 1 ] . O l a n eyh brahim Ef. d e S o h b e t n m e ' d e m e z k r

u zere

Melmet

vasfeyliyor

ehlini

rsmi

tarikattan

zde

ehli vahdet

oldu
olarak

bulmaa benzer;
a k i d e y i izhar

[2].

balda

zikrettiimiz

M r i t , M r i d i n istidadna
gibi

yine

faslda

bakar,
ayn

zade

bihasebil

istidat

yoktur.

t e r b i y e eder,,

kermt ve kesreti

iktifa ve sureti

s u r e t n m v e t e n h l a r n d a c e z b e i ilh
d t tat, sa'y itihat e d e r l e r .

merhum, bunu Serg

" m a h s u s e v r a t v e ezkr

faslda kef

i s t e m e z l e r . Feriz v e snen edsiyle

avmi

diye
ibdet

m'mininde

iktizas h e r ne ise ana g r e iba-

Zaman ve evkata

mahsus, v e m u a y y e n

nevfil v e evratlar y o k t u r , , d i y o r . G a y b ' d e " R u h u l h a k i k a *-h ^c

l

snda

JJ

" i m d i b e n i m azizim, a g h o l k i t a r i k i m i z i n mebns m a h a b b e t ve resm

a y i n i m i z i n muktezs sohbet,

netice ve gayeti

m a h a b b e t t e fen v e esnyi h l d e

sohbete

h l d e m a ' r i f e t t e bek..."... l z u m u n u
gzel v e veciz

bir

tarzda

ma'rifettir.

ptidi h l d e

m l z e m e t t e vef v e intihyi

bildirerek

melm

anlatyor v e " s a i r t a r i k l e r d e

sulkn
olan

a k k a v e m c h e d t b e d e n i y y e v e k e s r e t i e v r a d ezkr v e d e v e r n a srar
eshabn c e n n e t e v e c e n n e t iinde r i f ' a t e nil e y l e m e k t i r .

A m m a a k u m a h a b b e t i n m e l i , e r b b n m a ' r i f e t e v e n u r i m a ' r i f e t l e r'yete

ve

vahdete

suretle

vsl e y l e m e k t i r . , , d i y e r e k

Batnmedeki

"annn b u

melmetin g a y e s i n i

taife b i z i m t a r i k i m i z i n

izh v e b u
iptids, ir

t a r i k i n intihsdr b u y u r u r l a r s z n t e y i t v e t e k i t e y l i y o r . M r i d i , brahim
E. de "esm

ile

hudaya

tlibiyet,

ve

riyzt

ve mchedei

i l e h a k k a v u s l e t , b i r m r i zafe

binip

b e d e n i y e v e ir 'mli zhire

khi kafa azimet

eyleyip

peri

-'^ a> [ 1 ] szleriyle

!U

bu

Slkleri, M r i d e m a h a b b e t v e i h v a n i l e s o h b e t t e n i b a r e t o l a n M e
lm - Hamzavle e nazaran zikir, k a l b i n

ve

c e m i i a'znn

zikridir k i bu

d a [ 2 ] y i n e V a h d e t t e n g a f i l o l m a m a k , sylerken, y r r k e n

kffei ef'lin

vcudundan ibaret

Bayrm
"Gnl
ta'bir

bulunduun

ve binnetice

Melmleri,
bekleme,,

zevkeder k i

&A*>.

b u hle, y a n i

diyorlar,

ediyorlar.

Melmiler,

Melmiler,

mevcudatn
s u r e t l e slik,

slk b u n d a n i b a r e t t i r

g a f l e t t e n itinap

muahhar

Maamafih,

rif olmaktr. B u

v e h u z u r hline

"zikri

bazen

dim

h>

C e h r i zikir de

/>

yapar-

larm. O l a n eyhin a n ' a n e t e n kbetni tcil e d e n s u r e t i z i k r i , t e r c e m e i

hlinde

yazmtk. L a ' l i

zade

ecnebi huzurunda zikri cehri

Sergzette
etmezler,,

" z i k r i c e h r i ndir

diyerek

bazan

olur. Zira

zikri

cehri de

y a p l d n syliyor.
H i s a t e n d o r u s y l e m e k iktiz e d e r s e Melmiler h i k m e t i
n i n heyulas g i b i h e r s u r e t i
olmayan kimselerdir.

ahzeden, fakat,

Maamafih

hi b i r

unutmamalyz

suretle

kadmemukayyet

k i bunlarn vasf mte-

myizleri kaytszlktr.

gayet

ryzyt

zere i t i b a r , t a r i k i m i z i n ess v e r e s m i y i n i m i z i n m e b n s deildir. Z i r a c e m i i

a'mlin k e m l i ,

v e fen

eyler.

H a k t a fani olur

zikir

Melmlikte zikir v e e v r a t y o k t u r . L a ' l i

ettii

mahabbet

tevecche benzer.,,

h a k t a n sdr o l d u u n v e k e n d i de d a h i l o l d u u h l d e b t n

Melmilikte usuli tesiik ve

tasrih

amma

ankaya rkip olup kafa

kakkn

zetinde

195

ankay

Melmilerde

kermet:

K e r m e t , tarikatlarn hi b i r i n d e m a k b u l d e i l d i r .
Ricli

sofiye,

kef

kermeti

" h a y z i ricl,, a d d e d e r l e r .
eyhlerinin

kermetlerini

doldurmulardr.
mesleidir.
dolayi

gayesi irfan

n a k l i kfi

Kermetten

mel'abei

olmakla
en

bir

ucp

Melmiliin

gelmesi
gayesiyle

v e vusuldr;

sibyan,

beraber

grmiyerek
ziyade

Bazlarnn d e d i k l e r i g i b i b u

nefse

kermetin,

Byle

tabiri

btn

kitaplarn d a

muhteriz

ihtiraz,

ihtimlinden

meslek

kermetin
deil ;

olmak

deildir,

turuk

bunlarla
Melmet
izharndan

bilakis

tebaynnden ileri gelir.

e r b b keiften

mahsusiyle

erbab

kef

Melmetin
La'li

zade

[1] Bu babta umde ve asli usl ve esas kl oldur ki bu tariki muhakkikini, tariki
mukallididne kyas eylemiyesin.
,
Gayb; Batname.
Annn Berzahiyyenin her kese nisbet hareket ve deveran eylemeleri arifi billh
ktnda ayn noksandr.
Gayb; Ayni eser.

m e l m i y y u n u n a h v a l i n i aniatrken"takdiri h u d a d a h u b b i ilhden n a s i p l e r i

[2] Ne Halvetleriz, ne Celvet.. Ne Kadryz, ne Mevlev.. Belki erbab mahabbetten

olan Vahdetyz; Vahdet ki cemii turukta yn slp celbi mahabbettendir.

[1] Sohbetname.
[2] Buna zikri mahabbet ve zikri ma' rifet derler.
Batnme.
Her nefeeste hzr bulunup nefesinden agh isen cmle zikroluor; her ne dersen de!
Eer nefsinden bihaber isen zkir deilsin, gerek Hay de, gerek Hu de !..
Sohbetnme
[3] Sergzet Sa: 69

"Olan eyh ibrahim Ef.

Gayb; Sohbetname.

h e r ne ise ann z u h u r u n a m t e r a k k p o l u r l a r .

Kef

keramet ve kesreti

i b d a t i s t e m e z l e r , , [ 3 ] d i y e r e k b u n o k t a y t a v z i h eylemiti. F i l v a k i d i e r

ikinci devre Melmiler)

tarikat

p i r l e r i n e v e meayihine

ikinci devre Melmleri

isnat edilen

be v a k t i

ka'bede klmak,
F a k a t b t n b u n l a r - i l k v e s o n k e r m e t mstesna - d i e r p i r l e r i n k e

s a d a y r m e k , kayalar e z m e k , y o u r m a k , h a v a d a u m a k , t a y y z a m a n ,
tayy m e k a n insilh v e saire g i b i h e r eyhte ayn t a r z d a v k u b u l a n k e
ramet, Melm ricaline atfediliyor.

Eiimizdeki

d a n b a h s e t m i y o r . B i l a k i s onlarn f e y z i n d e n ,
tiklerinden,

Melm

kitaplar

nazarlariyle talipleri

irfanlarndan b a h i s . B u s u r e t l e Melmiler, k e r m t

kat'iyen ehemmiyet

vermeyip

kermt

ilmiyeye

H a t t a brahim E. nin sohbetnmede " H a s a n

lznlardan b i r a r i f e sul
azizi mezburedan

ne

etmiler k i kef

rabet

bunlar
gayetsuriyeye

gsteriyorlar.

Kabdz sohbetlerine

kerroeti

g r d n z v e n e iittiniz ?

suriyeye

cevabnda

rametlerine

buyurmular

rnrat

Beir a a ' n n s o n
keramet

"ak ve mahabbet

ateinde k i s v e s i n i , y a ' n i n m niann, sur varln m a h v e t t i v e b u s u r e t l e

yalnz h a k i k a t i k a l d . R s m u k u y u t t a n f e r a g a t e y l e d i , , tarznda t e v i l e d e r l e r .
Binnetce unu a r z e d e l i m k i k a l e n
bulunan

Melmlerin

kitaplarnda d a

dim

kef k e r m e t e a l e y h d a r

fazla b i r kermete tesdf

ede

m i y o r u z k i b u d a onlarn b i r vasf frkdr.

Melmlikte

ilie temayl:

eylesek kendi
E h l i b e y t e m a h a b b e t dolyisile ilik h e r t a r i k a t a ur,

mize nazar ederiz dedii mezkrdur. Y i n e shbetnmede i b r a h i m E . nin

" k e r m e t , d n a n m h a k i l e mtefaakkk

Yalnz

l e r e b e n z e r . F a k a t urefyi M e l m i y e i l k k e r m e t i d e

m-

mteallik

n i s b e t e n b i r e r tecellden ibrettir.

kermetiyle i l k Melm kermeti dier t a r i k a t l a r d a merv olan

k i o l evfak a k l i h a s t a n akl H a s n hilaf b i r n e s n e g r m e d i m v e i i t m e

d i m , , v e y i n e her ent k i a c a i p v e g a r a i p s e y r i

197

olmasdr. F a r a z a a n n

yznden

girmitir. H a t t a

Sofiyeden

gayri

ur

b i r ksm, d o r u d a n d o r u y a a m e z h e b i n e

b i r k u d r e t v e h a r i k a v e kefi sur misil h l t z u h u r eylese d e k e n d i n i n

i n t i m eylemitir. Mesel A t t r , b u c m l e d e n d i r [ 1 ] . Y a l n z a l e l u m m t a

alkas y o k t u r , ,

r i k a t l a r randaki t a r i k a t l a r d a n m a a d a ( N i ' met, H k s r g i b i ) zhiren

szle i n i

okumaktayz.

Yine

ayn

kitapta

ibrahim E.

h a v a d a u m a k , s u d a y z m e k g i b i eylerin h a y v a n a t a t o l u p h a y v a n a t n

e h l i snnet

k e n d i m a z h a r i y e t l e r i n d e k e r m a t s a h i b i olduklarn

ve

mafakkatm k u t b a b i a t i n i d a " y a n i a n d a n
habbet

ede 1er k i

filhakika

biat

ol

dirlik

syledii

b u l u p an

mahabbetten

g i b i cernii

a r z u v e ma-

ibarettir.,,

diyerek

Kalbinde

A p t u l l a h E.

lemean

eden

Idrsi

bir nur

muhtefaiai

gryor,

bir

nazariyle

E . n i n k u l a n a Seyyit A l i y e varn!,,
n i n intikallerinde btn mahlukatn
denize

attrd

paralar

oturduu

baylyor.

Kab E. nin kutbiyetini b i r

t e c e l l i i l e anlyor, k e z a H i m E . n i n i n t i k a l l e r i n d e n s o n r a L a ' l i

karyor [ 1 ] .

F a k a t b u d a k a b i l i inkr deildir k i Iran

zuhur eden tarikat

kurduklar y o l a dim

messisleri,

muhitlerinin

" H u b b i A l i v e E h l i b e y t i b i r r k n i ess

tesiriyle
olarak

vaz'etmierdir. H a r i z m * d i y n n d a n yetien v e b i r sml o l u n d a n [ 2 ]

e m s i T e b r z f e y z a l a n M e v l n n n tesis ettii Mevlevlik v e d o r u d a n

tevil ediyor.
F i l v a k i sar

a k i d e s i n e sliktir.

Trkistan'da

sesi g e l i y o r ,

kendisine secde
minderin

Mehmet

Beir a a , k a b

E.

ettiini g r y o r v e

ke

yast

altndan

d o r u y a i Btn esaslar

zerine

k u r u l a n v e slike i l k t e l k i n d e

m e z h e b i n i n " Ca'fer,, [ 3 ] o l d u u n u b i l d i r e n Bektlik g i b i . . .

Baz t a r i k a t l a r d a ise b u

E h l i b e y t e m a h a b b e t ne'esi,

muhitlerinden

z i y d e p i r l e r i n i n A l e v , S e y y i t b u l u n m a s n d a n i l e r i gelmitir. B u n a " R i f , ,
lii d e l i l gsterebiliriz. M a a m a f i h h e r t a r i k a t t a E h l i
r e t i n d e b i r iik t e m y l v a r s a d a h i b i r i

beyte mahabbet su

t a m a m i l e deildir. Y a l

nz b u n d a n Bektleri m s t e s n tutmalyz.
Byle o l m a k l a b e r a b e r b u szmzle t a r i k a t l a r d a t a m a m i y l e

f l j Melmi erlerine atfedilen kermet ve bunlarn mastur olduu kitabar unlardr^

1 Emir sikkinnin ve Pir Ali E . nin kerametleri "serneratlfuat, sergzet ve
Melmiyei attariye' de masturdur.,,
2 Abdullah E . nin nuri kalbisi, "sergzet ve Melmiyei attariyede,,
3 Him E . nin vefatndan sonra La'li eyh Mehmet E . nin kulana gelen ses
"sergzet ve Melmiyei attariyededir ,,
4 Bunlardan maada Ik Hseyin dedeye zt tecellisini (Melmiyyei attaryye.
sa: 118) Abdlbk E . den, Beir aann intisap ve kab E . den sonra kutbiyete nailiyetini de Beir aadan rivayeten yalnz Mstakim zade yazyor.
Beir aanm denize atlan paralan itasn da; (birisi mumaileyhe intisap iin mracaat
ediyor. Aa evindeki sekiz kese akaya Sarayburnuadan denize atmasn emrediyor. Adam
caz, can yanarak bu emri infaz ile aann huzuruna gidiyor. Beir aa "attn ama kal
binden dnya mahabbetini karmadn,, deyip keseleri sular akarak yastn altndan birer

mtemessik

kimseler

yoktur

ilie

d e m i y o r u z . Y a l n z uras u n u t u l m a m a l k i

birer kararak o zta veriyor. Sa 132-133 yalnz Mstakim zade "vasl rtbei tahkiktir,,
kaydile yazmaktadr.
Metinde sylediimiz gibi bu kerametlerden Emir Sikkn'ye atfedileniyle Beir aaya
isnat edilen son kermetten bakas "feyzi nazar ve tecelli,, ye it olup tamamiyle hrika
denemiyecek eylerdir. Hlsa, ne de olsa be asra karip bir mddette bu kadar zevta
atfedilen bu bir ka keramet yine azdr. Baka tarikatlarda yalnz tarikat prine atfedilen
harikalar bile, hem de hepsi hakikaten akl fikri yakacak derecede azametli olduu hlde
bu kermetlerin yeknundan fadazlr.
[1] ilk Mutasavvflar. 172 nci sahifeye mracaat.
[2] bu kayt Fuat B. in Trk Edebiyat tarihinde grlmtr.
[3] Bektler, bildiimiz Ca'fer mm mezhebinden deildirler. Onlar, hlis
Btn olduklar hlde bu Ca'ferlii bir Btnlik stresi olarak kabul etmilerdir.

ikinci devre Melmleri

198
vahdeti vcudu
ndan

hakkiyle

tam bir

ikinci devre Melmleri

k a v r a y a n - b i r slik, t e b e r r d a b u l u n a m a y a c a

" i mm,,

o l a m a z . A n c a k " M u f a d d l a ^i.

o l a b i l i r . H a l b u k i essen h e m e n b t n k e n d i n i b i l e n

tarikat

dan

erbab Mu-

faddla'dandr.

Halfelerin hilfetini b u k s m a i d h l e d i p i k i n c i ksm

Hilfet

hakknda

u szleri syliyor:
V e hilfetin i k i n c i n e v ' i Hilfeti velyettir; Hilfeti b t n a d a h i tlak
o l u n u r . B u hilfet, havass m ' m i n i n i n d r . N a s b u t a y i n i taraf

Melmlere

gelince;

bu

a r b n v e O l a n eyh

hususta

fazla

srr etmiyeceiz.

i b r a h i m E f . y i anlatrken

b u bahse

Ahmedi

it e p e y c e

m a l m t vermitik.
doruya

Haktan

dr. U l e m i zhir, b u hilfeti i s p a t s a d e d i n d e o l m a y p b e l k i e k s e r i l z u m u

y o k t u r d e y u inkr

ederler.

K i m i dahi ahkm

eriattan

m m e y e lzm

d e i l d i r d e r l e r . lmi t a r i k a t t r ; ispat e h l i t a r i k a t v a z i f e s i d i r d e r l e r ; n e i k r a r

B t n M e l m s i l s i l e l e r i n e n a z a r a n "Srr H v i y y e t , ,
dorudan

199

Ali'ye

gemitir.

Muhammed'den

Hakik Bey, " radnme " sinde

v e n e i n k r e d e r l e r . L k i n e h l i kef t a h k i k u y a k i n v e c m l e z m r e i ri
f n v e slikn, b e l k i c m l e c m h u r i u k a l v e u l e m i m u h a k k i k i n

indinde

K u t b u n , h e r z a m a n d a a n c a k b i r kii o l d u u n u , " L t v e brahim,,, " M s

a k l e n v e n a k l e n v e h u d e n hilfeti b t n a n n v c u d u l z u m u hilfeti z a

v e H r n , , , " Y a h y y e s " g i b i b i r z a m d a b u l u n a n P e y g a m b e r l e r i n d e

h i r e d e n z i y d e e b y e n v e e l z e m v e azhardr.

a n c a k b i r t a n e s i n i n srra s h i p

b u l u n d u u n u , o n u n iin L t ' u n

v e hilfete dlle o l a n irt l a t i f e , hilfet^ve m a ' r i f e t e

Hrn'un

Is'ya

Ms'ya, Yahy'nn

" m d i cmlesine

tecelli

mn

eyliyen o l ship

ettiklerini

cmlenin

mkili

annla

anlatp d i y o r k i

n b v v e t i n v e s h i p srrn n u

r u d u r . Z i r a K u t b i y e t i H a k anndr. C m l e n i n
dr v e

mracaat

hallolunur ve

ana

v e ihtiyac a n a

muhlefet,

R a s l e m u h a l e f e t t i r v e c m l e E n b i y v e E v l i y ' y a muhlefet
Z i r a a n d a o l a n nri zt ilh, h a z r e t i R a s l d e v e c m l e
liy' d a o l a n n u r d u r k i zt H a k t a n mtecellidir
n b v v e t v e velyet

mertebesini

kat'edip

^b

' A*

phe

11

eylemektir.

E n b i y v e Ev-

o l nri

zt

ak a

mm A l i ' hakknda

< l c

d e r v e b u ittihd m a ' n e v i y l e r i n d e n h a b e r v e r i p

aibei

komamlardr.,,

L a ' l z a d e
Vasiik

ve

Hazreti

c m l e E n b i y v e E v l i y , v-

c u d i v h i t olmulardr. O l s e b e p t e n R a s l ~
3

brahime

v e Halifeliin

bu

hususta

Kutbiyet

gibi,

daha

vazh

malmat

veriyor.

P e y g a m b e r d e n s o n r a A l i ' y e it

o l d u u h l d e h e r naslsa E b u B e k i r , m e r v e O s m a n ' n d a o m a k a m d a
bulunmalarndan

bahsederken

h a m m e d i ve G a v s olduklarna

b u nn

H a l f e olmalarnn vrisi M u

delil olmadn,

maamafih bunlara

"ga-

sp n a z a r i y l e d e b a k l m a m a s n i z a h s a d e d i n d e d i y o r k i :
" Y e v m i S a k i f e ' d e n e k s e r i zikr rivyet o l u n u p
icma' vukuiyle cmle Eshp E b u

Bekire

mrecceht

olmakla

^ ^ A *

W h a d s i erifi

dellet

eylediini

zhirenin d r d n c

r t b e z u h u r u b u m a ' n y mek-

kittir.,, [1]
Grlyor k i A l i , Peygamberden sonra Nbvveti

Muhammediyenin

vilyetinin s h i b i v e H a k i k a t i M u h a m m e d i y e ' n i n m a z h a n d r .

br

Hal

f e l e r i n hilfeti, a n c a k z h i r b i r riysetten b a k a b i r ey d e i l d i r .
M e l m Hamzavler, ayni zamanda " s * * ^

k' j d e tasdik ederler.

S r b n A h m e d ' i n iirlerinden b a h s e d e r k e n O n i k i i m m a g s t e r d i i ihls

v e m a h a b b e t i sylemitik. S a n A b d u l l a h E f . n i n h e m e n b t n

eserlerinde

O n i k i i m m n i s i m v e t e r c e m e i hllerinin b u l u n m a s d b u n u ayrca t e
yit eder. Gayb'de

Abdllbak

d*

H a z r e t i A l i ^ A ' ^ J d a n mnteir olduu

ulmi h a k i k a t v e d b t a r i k a t
m e y y i t v e hilfeti

risalelerinde

Ali'nin ismine

dim r y

! l

cmlesini

terdf e y l e m e k t e d i r . [ 1 ] .
H l s a ; " M e l m H a m z a v , , 1er, t a m
d a n olup "ai l
Melmlikte

^r

dnyya

Melmiler; dnyay

m a ' n a s i y l e " M u f a d d l a ->-^

y a hayrlhaleftirler.
nazar:

Mevlna'nn

b i a t edip "Halfei Rasulullah,,

tesmiye eylediler. Kezlik H a z r e t i A l i y y i V a s i y y i

Neb

hakknda

dahi

! jjj

(,s\i

U J

h a f i v e c e l i ireti hilfet, k e s r e t zeredir; c m l e y e m a l m . . B u m e s ' e l e d e

n r i velyet v e m a h a b b e t i l e m n e v v e r v e c e z b e i
t a r i k a t ile mutahhar

ilhiyye v e m e v h i b e i

o l a n k u l b i rifn v e d e r r k e i k n i n i h s a n v e

i't b u y u r u l a n srru h i k m e t o l d u r k i Hilfet i k i n e v i d i r . B i r n e v ' i

Hilfeti

n b v v e t v e eriattr k i a n a Hilfeti zhire tlak o l u n u r . , , [ 1 ]

Abdlbk

Ef. b u n d a n

sonra

E b u Bekir, mer,

[1] Mebde Med sU-j ' A . . Varak: 101-102

O s m a n ' n ve ir

beytinin meddsna tevfikan H a k ' t a n gaflet olarak telakki

ji]

etmekte bu

Mebde med; Varak: 1()1 102.

[1] Muamafih Ehli beytten birinin ismine j-V_JUJc kelimesinin terdifi, yalnz Hamzavlere it deildir. Bu, her tarikatta vardr.
Gayb, her risalesinde Ali'ye fM!U.1A dedii gibi hassatan "Batnme,, sinde silsilesini
zikrettikten sonra Li^VUjVlJ
*^f/~ ts^P <Jb ^-1 \xJ- fHl'j
jjji-l
cmlesini yazyor.

ikinci devre Melmileri

ikinci devre Melmileri

200

lunduklarndan b u meslekte

dier tarikatlarda

v e ir vesil i l e d n y a y t e r k e t m e k

o l d u u g i b i ile,

d n y e v i y e d e n b i r kr

"sergzette

k a y t ve sonra

m e ' r u a megul,, [ 1 ] olmas

Menziline

Melmiyeden Ankaral H u s a m e d d i n ,
tracak d e r e c e d e

La'l z a d e b u t a r i k a t a slk e d e n h e r a h s n " ^ ' - i i - v - ^

meaili

riyazat

yoktur.
mucibince
lzumunun

geldikte vizri kesreti

kalbinden

ziraatla megul olan ve cami y a p

s e r v e t e m a l i k b u l u n a n b i r zatt, Bursal

b z , i s m i n d e n d e anlald vehile t e r z i l i k l e
Filibe,

201

Sofya ve Belgrada

kadar gidip

Hasan Kab-

m t a g i l d i . drsi

gelerek v e bilhara

muhtef;
adamlarn

g n d e r e r e k t i c a r e t e d e n , b u s u r e t l e asrnn z e n g i n l e r i n d e n m a d u t b u l u n a n

r e f iin d e r g h h a k k a tevecch v e n i y a z tevact " e y l e m e s i n i d e t e n b i h

bir tacirdi.

e d i y o r . E s a s e n D n y y " Z u h u r i ilh v e ayn hvviyet,, b i l e n Melmlerin

aa da mteaddit

K a b a Ef.

Bedestandaki

iftliklere

dkknnda elbise

m l i k b i r zatt.

Hatta

satard.

Beir

Melmlerin

iinde

d n y y t e r k e t m e l e r i n e i h t i m l v e r i l e m e z . La'l z a d e ayn k i t a p t a " P e s i m d i

S a d r azamlk, eyhlislmlk; Reisl k t t a b l k g i b i m h i m H k m e t

^'vit- v-l

splarnda

fahvasnca k e s b i

11

hall m a k a m a t n evls o l d u u

[ 2 ] d e d i k t e n s o n r a " Tevekkl J ^
5

mukarrerdir,,

e s b a b a m b e r e t v e o esbab m a k

bulunan

kimseler bile vardr.

olduklar hlde t e r k i d n y y a

Bunlar,

halis M e l m

r a b e t etmemilerdir.

man

bendesi

Bendeleri zerinde

s u d a v u s u l iin m s e b b i b e r a p t k a l p o l a r a k t e f s i r v e " k v e S d k l a r ,

f e v k a l d e nfiz b u l u n d u u v e b i r iaretiyle d e i l mallarn, canlarn b i l e

esbaba mberet

t e r k e hazr,

ettikleri

deildir; belki msebbibe

ubudiyeti

binlerce

zevtn

maneviyetlerine

m a h z a indr,, [3] v e " p e s i m d i m m k n

olduka

livehillh b i r g n e

kesbile

bu fikri

tekrar

t e n e z z l e t m e m i o l a n e y h brahim E . N u r e d d i n

takayyd

g e r e k t i r , , [ 4 ] szleriyle

tekrar tekit

b i r zaviye

kurup

bulunduklar

nzuratla
zade...

hlde

geinmee
gibi

tekke

eyhleri m s t e s n d r . n k i b u n l a r esasen Melmetlerini, t a r i k a t k i s v e s i y l e

etmektedir.
Y i n e ayn e s e r i n ayn
nihayetlere

doru
l

bbnda (Serzet:

tenbellik

-* ^ . ^ " h a d s i
i

kendisine

hakim

hi b i r Melm gavsi,

edip bir

kutsisi

ile m e g u l

"Evliydan

m e g u l o l u p o i o n l a r a p e r d e o l u r . O

K i s b i maa beyanndadr)

her biri

olmyanlan zem
bir

ve

h i z m e t v e ile

ile k e n d i l e r i n i s e t r e d e r l e r . B a s i

r e t s a h i p l e r i n d e n bakalar onlar b i l e m e z , , [ 5 ] s u r e t i n d e t e f s i r e d i l i y o r .

gizliyen kimselerdi;

B i n a e n a l e y h , b i r ile m e g u l

olmamalar

m a z u r d u r l a r b i l k i s arzettiimiz g i b i h e r b i r i b i r ile

hususunda

maietini

temin

e d e r e k b e n d e l e r i n e n m u n e i imtisl olmulardr.
Artk p e k tabidir k i byle b i r meslekte dier t a r i k a t l a r d a k i Selman
e t m e k [ 1 ] , H a k k u l l a h i s t e m e k g i b i eyler b u l u n a m a z .

L ' I z a d e , b u b a p t a , t a r i k i h a k k a slk e d e n l e r i n y a t e v e k k l , y a h u t
tevekklle b e r a b e r k i s i p s u r e t l e r i n d e b u l u n d u k l a r n , f a k a t srf t e v e k k l n

Melm

ehli fendan

anlalyor k i

Btn tarikat erbabnda mevcut olan "Gavs,, akidesi, Melm H a m -

E h l i . fen, c e z b e s a h i p l e r i d i r . Essen b u g i b i k i m s e l e r b i r ile o r a a m a z

zav'lerde o k k u v v e t l i d i r . H a m z a v r e h b e r l e r i n i n " G a v s v e k u t u p , , a d d e

k i . . . F a k a t k i s b i halln, m a k a m a t n e n y k s e i o l d u u n u v e e s b a b a m

dilen

baeretin

iratta b u l u n m a z l a r .

g a y r i s i n e caiz

mahz

ubudiyet

olmadn

syliyor.

Bundan

bulunduunu, Hlsa

b i r ile

tekayyt

Hamzaviye

Hamzavlikte

mmessilinden

tekilt ve eriata

mezun

miitabaat:

olmalar arttir.

n k irat esasen C a v s ' i n h a k k d r .

Aksi

takdirde

Gavs, Varisi

l z u m u n u syliyen La'l z a d e m e r h u m , e h l i fenann tevekkli srrnda srar

M u h a m m e d i ' d i r . H a k k B e y " r a d n m e , , d e b u h u s u s u anlatrken yle

e t m i y o r . B e l k i d e b u n u b i r n o k s a n t e l a k k i e d i y o r . n k i slkta

diyor:

fen

>* e s e r i

vahdeti

k e m l deildir. " S a h v y^

ve vahdette

kesreti

grebilen

"Mahv

a erien, b u s u r e t l e k e s r e t t e

kimselerdir k i "Kmmeln

" H a k jur.<

cemi e n b i y v e e v l i y a y a o l n u r i h a k i k a t i M u h a m m e -

d i y y e i l e b i r k u v v e i k u d s i y y e vermitir k i g a y r i k i m s e y e vermemitir v e

a d d e b i l i r l e r . H l s a ; M e l m e t , sa'y a m e l i t a v s i y e v e t a k d i s e d e r ; d i e r

cemi

t a r i k a t l a r d a olduu g i b i t e r k i b i r vesilei vuslat t e l a k k i etmez [6].

ve gklerde ve y e r ile g k

Melmiler, en kklerinden en byklerine varncaya k a d a r h a y a t

larnda b u fikirlerini
[irSa:
[2] S a :
[3] S a :
[4j S a ;
[5] S a :
[6] S a :

120
122
122
123
123
122

t a t b i k ve izhar

etmi k i m s e l e r d i r .

Mesel;

aktb

ulmi evveln hirin o l nur ile bunlara mnkeif olur.

mabeyninde

olan

cemi

eynn

Yerlerde
ilmine ve

h a k k a t m a o l u n u r i l e lim o l u r l a r . V e o l n r ile o n s e k i z b i n lem zerine

f e y z r e s a n o l m a a v e cemi m a h k t n mkillerin halletmee v e H a z r e t i
Hakka

ulatrmaa ship

k u d r e t ve ship

dvet

olurlar.

Halk

Hakka

d v e t e y l e m e k v e tlipleri irad e t m e k onlarn h a k k d r . A n l a r d a n g a y r i y e

irad h a r a m d r . M e e r

anlarn e m r i v e i c a z e t i y l e o l a .

Erenler v e cmle

[1] Selman etmek, tarikatlarda tezlli nefsetmek iin kekl bedest olarak ve bazan
ilhiler syliyerek dilenmee derler.

ikinci devre melamileri

202

ikinci devre Melmleri

203

veller o l m a z h a r i N u r i H a k k a t M u h a m m e d i y y e o l a n s a h i p f e y z v e s a h i p

m e k n n isteyp y o l u n t a l e b e d e r s e o l z a m a n d a E h l i H a k k a lzm o l u r k i

iradn iradiyle perveri b u l u p

i h t i y a r l a r a n a y o l gstere v e t a r k a ekerler. H e r ne

e m r i v e iczetiyle

ederler.

k i m s e y i irad e y l e m e k lzm g e l s e o n u n

Cmlesi

ona muti' ve mnkd

olmulardr.

edp kabl ederse ve Allhn

Z r c e m m n t e h i l e r ann k t n d a m p t e d d i r . C e m i m r d a n v e s l i k n

tarikatna E h l i

ol hazret

ler.

ktnda

mahvi

vcdi

m u t l a k v e mstehlektir.

Ve bu yolda

emrine ve Rasln

H a k k a malmdur

emrederlerse

kavline

ve

itat

evliynn

a n a g r e ne ise cezasn ektre-

A n d a n s o n r a k a b l e d p e v v e l k i g i b i m a h a b b e t zere

olalar.

Ve

ehli slk olan ihvnn kemli b u d u r k i fena i h t i y a r e d p eer yznden

e e r o l kii i n d e d p H a k k k a b l e t m e s e y i n e r e d d e d e l e r .

Madem k i

n i c e b i n k e r m t liye v e vlayt m a ' n e v i y e zhir o l s a d a h y z n d e n i c e

k e n d u crmne k e n d u

e t t ie

b i n t l i b m u h i p tarki H a k k a g e l p f e y z e erip c e z b e y e vsl o l s a h i

p e m a n o l m a y n c a k i m e s n e n i n efaatiyle y o l v e r m i y e l e r . , , [ 1 ]

b i r n e s n e d e k e n d u y e asla v c u t v e r m e y p o l d e r g h t a c m l e s i n d e n k e n d i
nefsini

>V 1 J J 1 m e n z i l i n e

hakir bile

erip m u k t e z y beeriyetten

h a l s b u l m a a liykat hasl e d e . Z r a nazar feyz h i k m e t v e f e y z i b a s t u

k u v v e t k u d r e t o l a n , m r i d i kmildir.,, [ 1 ]
meslein

intizamn v e i h v n n r b t a s m

etmi o l d u u n d a n o k u z u n m d d e t
mn b d i

H a k k B . b u b a h s i n b i r az

ve hatta

tammiyle

zamanmza

temin

"Gelp

gir

y o l u n talep

zanjanda

kidei
Ana

tarikat

g r e h e r ne ise

karakollua k o m a k

1 h k m n

lzm

ise

kail

babas Seyyit

Son Hamzevlerden

Sleyman

Ef. y e i k t i f a

Seyyit

e d e r e k iirlerinde

b u a k i d e y i b r i z b i r srette i z h r e d i y o r [ 2 ] .
akdesiyle

kmile

Mrit e m r i y l e o n a g r e cezasn ektireler v e

La'l z d e d e " A h , d i r i g k i z a m m m z b u t n iktiz a t m e i n elhlet hzihi t e r b i y e t i zhire bilklliye m e t r u k e d i r . , ,

t e l i f i b i r az g t r .

Fakat

addedenler/ her hlde Gavs'i imm Nibi olarak

Mehd'yi

kabl

ederek

tab

neticesi

b u i k i n a z a r i y e y i telif imknn bulurlar.

>j.JV-

usulnn

o l a r a k o k k u v v e t l i tekilta hit o l m a k t a y z .

ii )iA

ve

f j u i j A.i .u hazretleri

tarikat deil, ahkm

Kuzat

cr o l a n b u sk m e r k e z i y e t

Muhasse-

l i k e l m h e r kiinin c r m n e g r e h e r ne cez lzm ise m r i d i

tarika koyalar.,,

grnyor.

yerine

k o y a l a r v e eer

k a z a n k a y n a d u p t e r c e m a n akasn a l m a k lzm ise a l a l a r [ 2 ] .

Mehd'nin hayatta bulundunu

zere

u r m a k lzm ise h a d u r a l a r .

ve ehli t a r i k a malmdur.

Hamzavlerde

Hamzev'likte

g e t r p H a k k icr e d e r l e r y a n i eer h a d

Abdul-

hayatta

arasnda

fi~^

deilse

akidenin Gavs

ederse o l

de m b h e m b i r surette

Bu

sz

e m r e itat e d p rz o l u r s a u t , a\, ^ C J ' V

o l d u u n u g r m t k . Sar A b d u l l a h E f . d e d e b u a k i d e p e k vzh
Ef. de

aasnda

mcrimlere v e r i l e n cezlardan b i r kan d a u s u r e t l e anlatyor:

V e eer hizmete koup

kadar

olmutur.

A h m e t Srbann o n ikinci i m a m

kadir

y o l u n talep edp

lzm g e l e n c e z s m b i l d i r e l e r v e y o l gstereler.

B u usl tarikatn intiarna m m k n m e r t e b e m n i o l m u saylabilirse

de hakkatta

muterif olup kend

eriat g a r r a b i l e

H u k k m a mracaat

olunmaz

a n l a d m z a g r e er' c r m v e k a b h a t l a r n cezalarn

bile

inden

aralarnda

v e r i y o r l a r v e h k m e t e k a t i y e n m r a c a a t etmiyorlard. H a k k B . b u h u

elince

fukarda

k a z i f v e h a d d i rp g i b i l e r bilcmle m e c m a f u k a r d a e m r i S h i p

zaman

Bu

bize

Hamzvlerin
yznden

ediyor.

aralarndaki

husle

gelen

i t i b a r i y l e e h e m m i y e t e o k ayandr.

Hududi

db

icra olunup
haddi

merkez idre

imi.

vakfna

er'iyye

ile olup...,, [ 3 ] szleriyle b u n u t e y i t

H a k k B . i n "rd n m e , , s i n d e n v e La'l z d e n i n " S e r g z e t

cemiyeti

tesant

ve

tekilattaki

Mstakim zde

vahdeti, ve ancak
kuvveti
merhum,

gstermek
Sar A b -

susta d i y o r k i : " T a r i k a t e h l i n d e n b i r k i m e s n e n i n er'i eriften v e tarikat

bullah E. y e d e genliinde byle b i r mecliste zin h a d d i n i n i k a m e e d i l

m n i f t e n tara muhlif d a h l i v e a m e l i sdr o l u r s a o l kiiyi r e d v e a m e

d i i n i rivyet e t m e k t e d i r .
[1] Sergzet Sa: 112
[2] Bu mebhis "Sergzet,, in
c-2;> >->bT faslnda aynen vardr.
S a : 109-115
[3] Kara kollua koymak , hapsetmektir. Petamalclar hannn zemin katndaki bir
odas uzun mddet Hamzavlere Hapishane vazifesini grmtr. Bu hapishanede Hamzav mcrimleri tekrar yola gelebilmek iin mddeti mahbusiyetlerini istekleriyle geirirlerdi.
Terceman akas her hangi bir crm mukabilinde verilen paradr. Kazan kaynatmak
ta kurban kesmektir. Terceman tabiri Bekta ve Kzlbalarda da varda. Hatta Bekta
ve Kzlba tiraf znp yininde (grlmek, hizmet grmek, ba okutmak) okunan duda
"Canm kurban, tenim terceman,, cmleleri vardr.
Terceman Bektlerde ayn zamanda mrettep ve bzen manzum dualara da denir.

lin kabul

etmiyeler ve

eer o l kii k e n d

c r m n e v e artk o l

e t m e m e s i n e rcu e d p t e v b e v e istifr e d e r s e v e

evvelki

gnh

menzilin ve

[1] Bu mebahis "Sergzet,, te aynen vardr. Sa : 128 - 129 .

[2] Seyyit Abdlkadir Ef.nin Mehd'yi kim ve muntazar bildii ve hayatta olarak
kabl ettii muhakkaktr. Merhum Fazlullah Rahmnin o.2> jljJs" taki Abdlkadir Ef.nin
Jd> mahlsiyle mnderi fris iirlerine ve Dvazde imm'larma baknz! Cilt: 2; Sa: 39-47
de 70 nci baptan 96 nc babn nihayetine kadar olan ksm, Hasanl Asker'nin olu 12 inci imm Mehdi'nin kaim ve muntazar olduunu bildiren Hads ve Haberlere
hasredilmitir.

kinci devre Melirmle

205

kinci devre Melmleri

204

t a m a m i y l e tevrs; B i n a e n a l e y h M u h i d d i n ' i n " F t u h a t , , t a k i tarif v e t a v

Bu

y o l d a n d m e k v e r e d d e d i l m e k , Bektlerin

d k n l n e ben

z i y o r s a d a H a d d i z i n , H a d d i k a z i f , H a d d i rbi h a m r
v a h d e t i v c u d u n mfrit taraftarlar b u l u n d u k l a r
t a m a m i y l e riayetkr b u l u n m a l a r , b u

hlde

mabehetteki

evamiri

er'iyeye

si z a n n r e f ' e t m e k -

tedir.
E s a s e n H a m z a v l e r , m u f r i t v a h d e t i olduklar h l d e B t m y e y e
m e m i l e r v e t e v h i d i 'ijbg-'

grmlerdir. H a t t a

mede "Cem'i

tutann

mahz

semtini

tevhidine

meylet

i b r a h i m E. Sohbetn-

ingne

tevhidi

derler,,

s z i y l e e v m i r e riyet l z u m u n u i f d e e d i y o r .
Sarban A h m e t , Husmeddini
a a g i b i zevatn ihvanlarna

Ankarav,

yolladklar

s i f l e r i n e i s t i h k a k kesbetmilerdir [ 1 ] .

v e Hamzavlerin

Hasan

K a b d z v e Beir

mektuplarda

eriata

mugayir

D i e r t a r i k a t l a r d a d a u z u n m d d e t riyzat v e m c h e d e n e t i c e s i n d e
slike y a v a y a v a v a h d e t srr alr v e b u neveye s a h i p o l a n , b u srr
z e v k e d e n k i m s e , Tabatiyle her
maa

kuyt ile m u k a y y e t

Bunlar

"Takyye

ye hamledemeyiz.

eylemitir.

E-er H a m z a v l e r ,

dedii

her

hlde

btn

hakikatlan

bulunduuna da

Ef.

Sofiye indinde

maruf bir

hikye vardr:

jJ--

dedii hlde k i m e namaz kld

nfile

namaz

sorulunca " Y a ,

g i b i a ' m i v e a h k m , sftm z' t a i n k i y a d

safiyanesiyle

"Edebi Muhammedi,, ye

ukubete oramlar,
b u iddiay tevsik

Melmlerle e n z i y d e u y u a n , k a y n a a n Mevlevlerdir. B u n u n s e b e b i d e
Haftadan haftaya

[2] baka

sohbetledir.

mayan

keml

etmemilerdir.

Onlarn
Esasen,
f j i

riyetkr
UiU

j l ^ V I ^ J ^ U

zadenin

eserleri,

Hamzav

eriata m n k a t

bulunduklarn

k a b u l , b i z i m iin b i r z a r u r e t t i r .

t r l , t a r i k a t k u y u d u n d a n z d e , yalnz m r i d e m a h a b b e t

r b t a i l e t e f e k k r v e s o h b e t zerine

Gerek

halfe o l m a s

dedesine

dervilerin

merut

rapt k a l b e d e r

bulun

ve

onun
Mel-

jU\ - u i i ' L j J j V !

> r j

J.I

j\y\>\j

^jjl ^A.^I

: A S <>y*j

oy:J\j

4.UUj.

d y ^ .

^.V
dJl'lcjUl

^jjd

y^L-JI

V ^

^
. . j ^ i ^ j
J ^ j

^jl^Vlj

*** '
C>^y)\

34

4US.U^

JJ.CVJ
AAI_.^

C i l t : 2, Sa: 2 1
[1] Tevact, vecit tahsili iin yaplan halattr. Mukabele ve Sima' da tevct resimli

B t n b u m e s r d a t t a n t a m a m i l e anlalyorki H a m z a v l i k M e l m l i k
her

sJU*

d! i J
hamzavlerin

Mevlev

muhiplerin,

ve

i^.'VljJd] <,f}

mektuplar gibi...
melm

bir

Gerek
eyh

resmin

etsek

Sar A b d u l l a h

Binaenaleyh

ahs

b i r tevact

bunun

ileri geliyordu.

veska bulamayz. H a l b u k i ,

Mstakim

deildir.

Her

shibi

y a p l a n S i m a ' ise z h i r

s o h b e t i y l e neevi v a h d e t t a h s i l i n e alr [ 3 ] . Mevlevlik b u c i h e t l e

o l d u k l a r n a a i t b u k a d a r delil v e v e s i k v a r ; H a k i k B. i n i r a d n m e s i ,
Ef. n i n , La, v e

b i r ey

slk

aktbnn

Feyzi

bile dhil olmulard.

o l a r a k k a b u l etmiler v e t a b i r i

tecvz

V a h d e t srrn ifalarndan
edecek bir

b u meslee, dier t a r i k a t

inkiyat

hlde

d a h a s e r b e s t y r y e r e k evmiri er'iyeye r i a y e t e t m e d i k l e r i n i i d d i
bile

O u n u n iindir k i

bakmaa
Gayb'nin

klarm.

zatma

e t m e y e y i m m i ? d e m i . ete M e l m H a m z a v l e r d e h e r

istihfafla

vazhtr. Mevlevlerde e s m y o k t u r . Z i k i r , yalnz b i r m i k t a r smi c e l l d e n

den

M a n s u r --1 >' d i y e lemi

v e l v e l e y e sald sralarda g e c e l e r i b e y z r i k ' a t

b u rsma

Lal M e h m e t E f . g i b i b i r o k m a r u f eyhler

a'mlih

d o k u n u l m a m a k artiyle!...

olmamaa ve det

g i b i iptids i d i .

ibrettir.

k a i l l e r d i , f a k a t zavhire

her kese ho b a k

l a r d a n d a b i r o k uref, hatt B e z c i z d e , N u r e d d i n z a d e , S m k e s

takiyye

e h l i olsalard v a h d e t i v c u d u d a ia e t m e z l a r d i . N a m a z n v e ir

grmee,

a n l a d k t a n s o n r a artk r s m v e

balar. H a l b u k i tarikatlarn intihs o l a n b u h l , M e l m l e r ' i n

h i b i r ey y o k t u r . B i l a k i s , h e p s i eriat i l t i z a m etmi v e h a t t a Beir a a

" e r i a t , eriat, y i n e eriat!...,, d i y e b u r k n i e s a s i y i t e k i t

eyi h o

balar v e g a y e n i n b u o l d u n n u

messes b i r i r f a n v e

t a r i k a t l a r a kar b i r a k s l ' a m e l y o l u d u r . B a y r m Melmleri,

ve kalb

det

dier

verdiimiz

z h a t t a n d a anlald vehile i l k Melametlerin m e s l e k v e mereblerine

dendir.
^
Son Mevlev dedelerinden olup stanbulda ayrl medresede bir ok talip ve saliklere Faris, ylrabi (Fusus, Ftuhat, Mesnevi, Zevra ve Havra
) okutan Mesnevi
han Esat dede; kesreti mridana malikti. Hac Hseyin Vessaf B. E . , Fusus sarihi stannbul pssta ileri mdr muavini Avn B. E . gibi birok zevat yetitirmitir. 329 senesinde
mesnevham bulunduu Kasmpaa mevlevihanesinde vefat ve derghn naziresine defnedilmitir. Tasavvufta rsuh sahibi olan dedenin divan ve birok gayri matbu' asar vardr.
Hac Hseyin Vessf B.E. merhumun Sefnei evliy smda mufassalca tercemi hli vardr.

206

kinci devre Melmleri

m l i e e n y a k n b i r t a r i k a t o l d u u n d a n Neat, C e v r , h a t t a

Nahif

gibi

Mevlev irleri, Peev A h m e t v e S e y y i t E b u B e k i r d e d e l e r g i b i z i n f u z

m e v l e v eyhleri m e l m l i e i n t i s a p etmilerdir.
M e l m l i k t e a v a m b a l y a n e s m a , y i n v e z i k i r g i b i eyler b u l u n m a
d n d a n v e yalnz felsefe v e i r f a n b u l u n d u u n d a n
Edirne, Bursa

b u meslei

stanbul,

g i b i m e r k e z l e r d e tevess etmi g r m e k t e y i z .

LAVE

Merkez

lerde ulem ve urefa, b u meslee g i r i n c e , k r krne bunlarn m u k a l l i d i

bulunan avam da intisap

etmi,

fakat

Melmlik

daima

dediimiz

gibi

m e r k e z l e r e m n h a s r k a l a r a k hibir v a k i t k a s a b a v e k y l e r e k a d a r intiar
edememitir.

H a l b u k i dier tarikatlar

dairei

intisaplarna

a v a m almlar v e mesel N a k l i k , h a s s a t a n ark

k a d a r yaylmtr.

nk bu tarika

mntesip

daha

vilyetlerinde

bulunan

ziyade
kylere

b i r kyl

amali

K i t a b m z n t a b ' m d a n e v v e l v e t a m srasnda e l i m i z e g e m i y e n
I . B u n d a n e v v e l k i m e b h a s t a arzettiimiz M e h m e t E m n l

Nakilikle Melmilik a r a s n d a y a p t m z b u m u k a y e s e y i
Kzlbalar a r a s n d a d a y a p a b i l i r i z .
birincisinde biraz

irfan

bahksa daha ziyade

olduundan

Trkmen

b a b a d a n ola ve aileye intikal

Bektalerle

kisi d e b t n o l a n b u i k i t a r i k a t t a n
merkezlerde

v e krt
ederek

airetleri

tevess'

etmi;

arasnda

bir tarikattan

ziyade

Kzl

intiar e d i p
b i r zmre

h a l i n e gelmitir [ 1 ] .
Hlsa Trk diyarnda ve Trk ruhundan d o a n Melm Hamzavlik; T r k i r f a n lemine b i r o k lim v e fzl zevat yetitiren, mill T r k
edebiyatna ruh ve samim

birok

irler i h d

eden

btn

tarikatlar

cami' b i r meslekten ibarettir.

h f e s i n d e m n d e r i b u l u n a n ilhnin t a m a m n b u l d u k . A y n e n
Noldu bu gn lm, noldu bu gnlm ?
Derd gamile doldu bu gnlm.
Yand bu gnlm, yand bu gnlm ;
Derdine derman buldu bu gnlm ;

Yan ey gnl yan, yan ey gnl yan ;

Yanmadan oldu derdine derman ;
Pervane gibi, pervane gibi
em'ine akn yand bu gnlm !
@

Geri ki yand, geree yand,

Rengine akn cmle boyand.
Kendude buldu, kendude buldu,
Maksudunu ho buldu bu gnlm.

Sevd zam, sevd zam ;

Belki oluptur Ar muazzam,
Meskeni cnan, meskeni cnan.
Olsa acep mi imdi bu gnlm ?

Seyri billahtr, seyri billahtr;

<&l i tr, Jilj ti tr ;
Ayinesinde, yinesinde
Gerdi sivy buldu bu gnlm;
dedir.

[1] Bektailik te Rumelide, hassatan Arnavvutlar arasnda zmrev bir mezhep halin

Arnavutlukta Bekta olu byynce muhakkak Bektailie intisap eder ve bu suretle

Bektaler, ilerine hariten nadiren girilen bir zmredir.

Fuhl'ye

a i t m e c m u a d a H a c B a y r a m V e l ' n i n o l a n v e k i t a b m z n 3 6 - 3 7 i n c i sa-

d i n i y e d e n m a a d a baz nevfil v e z i k i r l e m t a i l d i r ; essen b a k a birey

beklemez ve o n u t a r i k a balyan d a b u zikirdir.

bz

v e s i k a l a r d a n ilveten b a h s e t m e k z a r u r e t i n d e y i z :

yazyoruz:

208

ikinci devre Melmleri

ikinci devre Melmleri

Fahrini zikrin, fahrini zikrin.

Mahv fenada buldu bu gnlm.

209

Mm Der ki mlki zatsn gark JMJ^ ile.

Nn Der kim neyleyesin mahvi mutlak olasn.
Vv Der kim aslolasn sen de Ji'J^j ile
H Hidyettir bilrsn deme baa konmad
Lmelif Der kim gelin peyrev olun Allah ile
Ey gnl vahdet konusun almak istersen eer
Yi Derkim yar olagr yari jbl_las ile
k urde yrm syleten dosttur beni
Szm hatmeylemiim bil ki i\p~ ile.

Bayrm imdi, Bayrm imdi

Bayram edersin yr ile imdi!
Hamd senada, hamd senada.
Bayram edptr yr ile gnlm.
M e c m u a d a H a c B a y r a m ' a a i t u g a z e l d e v a r d r :
Benim maksudum lemde deildir lkin ill Hu ;
Bu benim derdime derman deildir lkin ill Hu !
Deildir hrv glman, ne Cennet, kk ne rdvan,
Bu benim gnlme sultan deildir lkin ill Hu

III.

Ayvansary

olduunu

( (

V e f e y a t " nda Hseyni Lmekni'nin drt risalesi

kaydetmektedir.

m e ' s i y l e 4-'Jt
o l a n sahfelik

nn

km

ve

Vahdetn

k k b i r rislesinden b a k a e s e r i n i

bulamadmzdan

m u m i l e y h i n t e r c e m e i h l i n d e A y v a n s a r y ' n i n d i v n m d a ayrca risle-

Ann naki haylinden cihan bir zerre olmutur ;

Nazar etsen o zerreden grnmez lkin ill Hu !

l e r l e b e r b e r s a y d ihtimlini serdetmitik.

A Bayrm ; eer idrk edersen sen bu lemde,

Bu srrn srrna kimse erimez lkin ill H!

m s t a k i l b i r rislesi d a h a v a r . Binenaleyh, V e f e y u t s h i b i n i n d e d i i

Bu

mecmuada ( J U ' . ^ ^

Lmekn'nin divnndan
H.

Biz divnndan,

'IAT h a d s i n i erheden v e y a r s n d a n z i y a d e s i a r a p a

M e c m u a d a S r b a n A h m e d ' i n i h v n n d a n Vze'li A l e d d i n E f .

a i t u ire tesadf e d i y o r u z :
Bil Eliftpn maksat oldur olasn Allah ile
B Teberrkler klsm Bi ^l^j ile.
T Tilvet eyle didi vahdeti zt bulasn
Sa Sebat ol dinin zre avni ^VJ^c ile
Cm Der cismin ile Hakka ibdet ede gr;
H Dedi ruhan haccet sen de .ulj-is ile
H Halleden key sakn mlki vcdun ban;
Dal Dedi devlet erie sana Sl^j ile
Zl Zillettir, mezellet eyle dim nefsim
R Rivayettir bilrsn ilmi &\jc ile
Z Zemann sakla gr, gafletle b:'r dem gemesn.
Sn Srdr kim eresin emni -^A ile.
in Der ekten sakn kim seni mabun etmesn
Sd Dedi t' saydedesin ol SI 1 ? ile
Zat Ziya bulur onun hsn cemaline eren
T Tahret masivdan eylel-AL-jU ile
Z Zulmdr kim bilrsn nefsine zulmeyleme
Ayn nayettir bulsm n ^t^jk! ile .
Gayn Ganimettir sana n bu mr sermyesi
F Firaktr sonu bunun ola <ly.~ ile.
Kaf Kurbi Kabe kavseyndir bilen bildi an
Kf Kifayet eyler ana olsa ^ l j i c ile
Lm (okunamamtr) dptr ztn bilmeklie

ifesyay-) s e r l e v h a s i y l e

sahfelik
gibi

m a a d a d r t t n e d e rislesi vardr. B e l k i

d a h a b a k a r i s a l e l e r i d e m e v c u t t u r ; f a k a t imdilik a n c a k b u d r t r i s a l e y i
bulabildik.
M e c m u a d a k i b u risle d e ( <M <i' g-j V
sl) d a n , ( M l k v e Melekt) lemlerinden

h a d s i n i erh (fasl v e v a
b a h s e d e r . R i s l e d e n u zleri

yazyoruz:
"Asln fer'i c e z b i n i n manas ^
m a s Vv iktizsdr.

Ya'ni

hkmdr.

Fer'in asla mncezip o l

cemli h a k k n i n k e n d u

cemline c e m ' a n v e

tafslen m e y l i d i r . N i t e k i m H a c e A b d u l l a h i l E n s r b u y u r u r .

Ol j l _ i l

S a h i p cemlin

<^

yineye m a h a b b e t i

^y-f-3

kendu

cemalin

mahede

ettii

indr. C e z b incizap v a h d e t i hakkiyenin b u t u n u z u h u r u n d a n v e Hazr e t i H a k k n eya i n

kinayettir. Hakkatta

kayyumluundan ve kesretin ba'zna

n i ztiyenin

zuhuru mahabbet

vusulnden

iktiza eden

srrdr.
Bizi meftun eder cezbin
Sen olmusun ana tlip
mdi h e r

Seni meczubeder gzgn

Vel sensin ana matlup

k a n d e k i b i r yine k o d u l a r ; o l ynedeki

cemli

grc

b i r g z d a h i k o y d l a r ; t k i asl f e r ' i c e z b e d p a n a m n c e z i p o l a !
Melmiler

14

kinci devre Melmleri

210

kinci devre Melmleri

Fasl, k e s r e t t e n ibrettir. B u t a k d i r c e V a s l , k e s r e t i n v a h d e t t e b t

k u v v e t ayana gelr; hake maildir.

n d r . Fasl, v a h d e t t e k e s r e t i n z u h u r u d u r . Z a m a n , h k e m a k t n d a F e l e k i

gelr,

atlas h a r e k e t i

maildir,,

ibarettir

mikdarna derler.

Istlhlarnda

ana

b u y u r u r l a r : t-** r}~*
ve

ebet, o l ni

Amma

zamn

ehli t a h k i k ktnda ni

muzaf

Zamnn

dimde mnderi

derler.

derler

tohmundandr k i ekirdeidir

Z r yaratlm, b i r a a

v e ekirdek y i n e

yemitendir.

Ol

H a z r e t i Hilfetle merref o l a n s h i b z z a m a n v e s h i b l v a k t v e shiblhl k i * Sj"*--jj. i l e m t e h a k k k o l u p h a k a y k

zaman Hazretleri hkmi

eyya m u t t a l i olan

Kutbi

zamandan ve mzi ve mstakbel tasarrufundan

h a r i o l u p n i d i m d e o l d u g y n z a m a n d a t a y y nerile, m e k n d a k a b z bastile tasarruf eder. Hakkatta vcudi vhidin btnna, k i v a h d e t t i r '

Vasl d e r l e r v e zhirine, k i k e s r e t t i r ,

Fasl tibar e d e r l e r .

b t n i l e zhiri a r a s n d a

mruri

tahalll v e

zaman

ey'i v h i d i n i

tasavvur

A y n i m e v c u d u n zhiri i l e batnn z a m a n f a s l e t m e z .

V.

Ezel

mislindedir. H a z r e t i ^ V 4 - o l a c n yemiidir. A g , h u t h a k k a t t a y e
miin

IV.

Mecmuada

W"

eyh'in d r t s a h i f e l i k b i r r i s a l e s i v a r . O

Ef.

H e r ey'in zhirine

se ievhasyle

sahifelik " j

Risale,

ibaret

Bin

ylnda

telif

edp

okuyup

dinliyen

canlara

M e r c u d u r k i b u H a k i k i biareyi d a h i d u y i h a y r d a n urutmayalar !
szleriyle t a k d i m e d i y o r .

u hlde risale,

Hakik zadenin deil,

bizzat

Hakik'nindir.
H a k i k B ; Tfl A h m e t eleb'nin d e r e h b e r i d i r . K i t a b m z n 1 3 3 n c
s a h i f e s i n d e Tfl'nin, silsilesini b i l d i r e n " s a k n m e , , d e b u zat
stad
fakihdan
Hakik ;
Hhigeri akolup hevesle,
Evsfn edp medr kurbet
Oldu hneriyle pk thir,

Hassn suhanveran
Hakik
Dil em'ini yakt bir nefesle
Ship kerem eyledi mahabbet..
Kalbinde hakikat oldu zhir.

meth

tevkir

ettiini

kaydetmitik.

Tfl, b u zatn

"Hassan

miyei

olduunu

bildirip

y e v m l ' c e m i v e fasln

'V-

<

fasllarn

melei

insana

naklediyorum:

lemde

ay

Evvelimci
yaza

olanlktr k i

mabihtir.

ahifenin

hiyesine

etmektedir.
feyzalanlardan-

1050 de vefat edip Lmekn Hseyin Ef. n i n yanna

defnedilmitir.

zade

eyh

Osman'a

gelince;

bu

zat,

Halvetiyeden

olup

O l a n eyh brahim Ef. n i n H a l v e t i eyhidir. 1037 t a r i h i n d e v e f a t etmitir.

B u i k i zatn b a b a o u l o l d u u n u k a b u l e d e r s e k k i b u i h t i m l o k k u v
vetlidir olu,

b a b a s n d a n 13 sene e v v e l v e f a t etmi d e m e k t i r .

d a yazlm o l d u u n d a n

Hakik' B. b u

risaleyi

Risale,

vefatndan 4 1 sene

evvel, binaenaleyh m m k n mertebe gen iken yazm oluyor.

nc

" r a d n m e , , , 39 s a h i f e l i k b i r r i s a l e d i r . B a p v e fasllara ayrlmamtr.

p i r l i k k i a y ka m

" H a k i k a t i M u h a m m e d i y e , H a k i k a t i i n s a n i y e , i s m i c e m l v e celle m a z h a r

yaz tarikat

dem dahi

bu

gibidir;

v e c h zerine

eriat, c i h a n a g e l m e k t a r i k a t , c i h a n d a d u r m a k

c i h a n d a n g e m e k mrifet g i b i d i r .

b u n u t e k r a r e d i p 134 nc

Mstakim zade'ye nazaran Hakik' B ; Lmekn'den

Hakik

1009

k eriat g i b i d i r ,

gz ma'rifet gibidir.

A n a rahmi

^tA

yedi seyyareyi, drt

kinci yiitlik,

abihtir

hakkatta

ttariye,, s i n d e

dercettiimiz g a z e l i y l e t e k i t
dr.

krgllktr k i a y g z e m a b i h t i r . D r d n c

k u v v e atadandr;

dokuzuncu

Risei r a d n m e , trihi h i c r e t i

muhteviyatndan

serlevhal

d e m d r t v e c h zerine gelr, geer.

hakikat,

Osman

" cx* <\J ->V*

b a h a r a mabihtir.

gelr geer.

zade

b i r risale ile

^J

k y a m e t v e harin,

hakikat gibidir;

&xi\bc. jji-<*ifjUj\ yi-j

d i e r b i r risale d e b u m e c m u a n n

t a t b i k e d i y o r . u satrlar

yay

Hakik B. i n "radnme,, sidir.

JUII.^J.J.I^JI

s u h a n v e r a n , , y a n i ir o l d u u n u k a y i t v e t e y i t , M s t a k i m z a d e ' d e "Mel-

h a v i d i r . B u fasllarda o n i k i b u r c u ,

ay

beline

gelr; yele

d a y i n e ayn h a d s i erhetmek-

zannediyorum.

zemini

kuvvet

diline

r e h b e r o l u p i l m i nfi' v e a m e l i slih myesser o l a !

Olan

ise d e b u i k i r i s a l e n i n mellifleri m e h u l d r . S o n r i s a l e d e i l k b a h a r a " y a z , , ,

zer olduunu

kuvvet

y i b i r b i r i n e kartrm o l a c a k . n k mellif, r i s a l e n i n s o n u n d a k e n

Rasulden

y a z a yay,, d e n d i i n e v e b a z cmlelerin t e r t i p ekline n a z a r a n mellifin

demden

M e c m u a d a k i en m h i m r i s a l e ,

szleriyle

isimli drt sahifelik

olur;

disini "Szmz burada tamam olup b u

olunmaz.

tedir.
a

nc cevan olur;

pir

kayd v a r . H e r halde b u fihristi yazan, Hakik B. le Hakik

&s

" I I - V ^

Drdnc

Mecmuann ilk sahifesindeki fihristinde

l e m i m l k v e b a t n n a l e m i melekt d e r l e r . Z i r a Melekt, o l n e s n e d i r
k i ey, ann i l e k a i m d i r v V V ^

maildir.

N i t e k i m fVUi-oc -j,-,

asl v e b t n d a h i

oldugyn.

dimden

atee

211

H e r dem k i anadan doar,

e v v e l eline gelr, s u y a m a i l d i r , i k i n c i o l a n c k k i o l u r ,

o l m a k s u r e t i l e kinatn zahir i k i m u h a l i f vehzere d e v r i , chil v e k m i l

mrit, Melmetin d b , i l i b i n g n l d e n d m e s i ,
iin v e r i l e n

cezalar, k u t u p ,

irdm k u t b u n

tekrar

yola

gelmesi

hakk olduu ve rehberlerin

k u t u p t a n mstefit olduklar,, m m k n o l d u u k a d a r t a f s i l e n v e selis, s d e

b i r l i s a n l a yazlmtr.

ikinci devre Melmleri

212

kinci devre Melmleri

imdilik Melmlik Hamzaviliin mutakadtn ve billhassa tekil

Y a l n z b u r a d a ayan n a z a r b i r n o k t a v a r :

tn b i l d i r e n e n e s k i v e asl k i t a p b u d u r .
Mstakim zade', Hakik'yi Lmekn mridi gsterdii hlde
b u risalede

" V e sultan eyliy, k a i m m e k a m

Hakik

M u s t a f a , srr H u d ,

A l i y y l m r t e z b u y u r u r l a r k i : H a k i k a t t e b u lemin d e v r i

nakdi

i k i erh z e

r i n d e d i r . B i r erh, s a n a d e v r e d e r v e b i r erh, s o l u n a d e v r e d e r .

Sana

d e v r e d e n , erhi marktr v e s o l u n a d e v r e d e n erhi m a r p t r . O l s e b e p l e

b u r c i mark, mahalli

nri

tecellidir ve burci

z u l m t k l v a k i ' o l u p b u r c i mark

marp

mahall makam-

i s m i cemle v e b u r c i

marp, ismi

K i t a p 1 0 0 9 d a y a z l d h l d e drsi

den mridi

kmile

erip v e a n a

irdet g e t r p e m r i n e

f e y z i h a k k a vasl o l m u o l a ! O l f e y z i H a k l a
klup v e t e z k i y e i nefsedp
h i d a y e t v e dallete
tecellisini

tafsl

teslm olup-

cemi msivallahtan

diye

tasfiye

drsi M u h t e f ' n i n

lemde

denlerin a h v a l i n i ve H a k k n c e m l v e cell

eden

uzunca b i r

mekalesini yazmaktadr.

zere

A y n i szleri:

M u h t e f i ' k u t u p v e g a v s o l a r a k gsterilmekte...

kaydetmektedir.

La'l z a d e ' d e

"Sergzet,, i n d e

yine bu.

m e k a l e y i c e d d i Sar A b d u l l a h E f . n i n S e m e r t l f u a d n d a n n a k l e d i y o r [ 1 ] .
u h l d e H k i k B . drsi Muhtef'nin

b e n d e l e r i n d e n v e Tfl'nin r e h b e r i

olduu cihetle m u m a i l e y h

" k a l b e bakclk - irat,,

mazhar

tarafndan

hizmetine

v e f a t ettii d n l r s e H a k i k ' n i n b u t e v c i h i ,
yi

La'l z a d e

Bil ki mark denilen bilgil dili dndrr ;

Sureti kaf ol kiinin ma'nisi ankadrr.

hi

k a y d e d e n La'l z a d e ' n i n k a v l i n i k a b u l e d e r s e k H a m z a
itibaren
Bunun

drsi

Muhtef'nin

46 s e n e s i n i

zikretmiyor ve
getiini

vefatna

tayyedersek

kadar

meydana

B. i n ehdetinden

55 s e n e l i k
9 senelik

b i r fasla
b i r fsla

vardr.
kyor.

9 sene H a m z a v l i i k i m i d a r e e t t i ?
S e y y i t A b d l k a d i r E f . n i n eceresinde d e [ 2 ] drsi Muhtef'ile
B . arasnda T e r z i
ehdetinden

Hasann ismi yok..

Acaba

Hamzavlik,

Hamza

Hamza

B.in

s o n r a 9 s e n e l i k b i r f e t r e t d e v r i m i geirdi; Y o k s a dris 46

d e i l 55 s e n e m i H a m z a v i y e r i y a s e t i n d e b u l u n d u ; y a h u t t a H a s a n

kab-

d z ' u n vefat 1 0 1 0 t a r i h i n d e n e v v e l m i d i r ?
sm,

elebi',

mutakad

Hasam Kabduz'u

erbb

tariki

O l a n e y h brahim Ef. d e kasdei

"Mhrdr

Bayrm,,

olarak

srr

mektum

vesfediyorlar.

mmiyede

Hem Hamzadr zannettiler zatm, sfatm mazhar;

Kimi Kabduza: kyas ettii kaftan olmuam !
Sand niceler kim beni Idriste zhir olmuam;
Bu zevkte dris suretin ya'ni ki gran olmuam!

ki bure zre iki erh devrederler suphu m ;

Bu iki bure devrinin hkmndedir lem tamm!.

Kim ki mark burcunun erhinde sergerdandriir ;

Devreder zri felekte vlih hayrandrr..

"Hasan Kabadz,, u

s y l i y o r . F a k a t dris'in " 4 6 sene k m i l m e r k e z i d a i r e i irat,, [ 1 ] o l d u u n u

Alem demde zhir zt bhemtdrr ;

Bu ikisinde dahi ztiyle mstesndrr !

Kim ki mark burcunun erhinde devreyler tamm;

Mark emsi hakikat ol kiidir ey hmm..

"Sergzet,, te

Olan eyh brahim Ef. de bu iki erh mes'elesini bir menevsinde u suretle anlatra

erhi mark devreder dim yemininden yana ;

erhi marp devreder dim yesrmdan yana.

Bal'den

teemml mucip b i r key

g a v s i y e t i n H a m z a B l ' d e n d o r u d a n d o r u y a drsi Muhtef'ye

At' ve Ktip

Biri mark hurucudur, birisi marp burcudur;

Birisi nuri hidyet, biri zulmet burcudur !

Halbuki Hamza

m i Gavs tanmlardr?

mridi
Sergzet; Sa : 7173.

" Sultan ev-

f i y e t t i r . A c a b a H a m z a B l ' d e n s o n r a e k s e r i H a m z a v l e r , drsi muhtef'-

olanlardandr.

[1] Semertl fut; Sa : 16 17.

kitapta

s o n r a G a v s i y e t i n Hasan K a b d z ' a intikali ve m u m a i l e y h i n 1010 tarihinde

Sar A b d u l l a h Ef. " S e m e r t l f u d , , m d a a y n i b a h s i anlatrken drsi M u h

tef'nin o l a r a k

Muhtef,

l i y , k a i m m a k a m M u s t a f , srr H u d , n a k d i A l i y y l m r t e z " y a ' n i drisi

celle m a z h a r d m t r v e cemi ey k i v a r , b u i k i b u r c u n m a z h a r d r .
Pes m a r k b u r c u n a d e n anlardr k i H a k i k a t i M n h a m m e d i y e y e m a z h a r

213

b e y i t l e r i l e ecereyi i t m a m e d i y o r . B u n o k t a i n a z a r d a n H a s a n

Kabduz'un

v e f a t t a r i h i n i 978 e irca iktiza eder. K a y d e d i l e n vefat tarihlerine itimadn

ciz olmadn
934

senesinin

kitabmzn
sonlarnda

R a b i u l e v v e l i n d e v e f a t ettii
S r b n 940 ta, 935 te

mteaddit

vefat

ettii

mahallerinde
mttefikan

merkadindeki

vefat eden

g r d k . Pr A l i ' n i n

bildirildii

kitabeden

hlde

anlald.

935

Ahmet

Pr A l i ile grtrmekte btn k i

t a p l a r , h a t t a " O s m a n l mellifleri b i l e i t t i f a k e d i y o r l a r . L m e k n H s e y i n
E f . n i n 1 0 3 4 senesi e v h r n d a v e f a t ettii bildirildii h l d e , v e f a t t a r i h l e r i
1 0 3 5 i i f a d e ettii g i b i b i r t a n e s i 1035 s e n e s i n i n R a b u l e v v e l i n i n 2 1 i n c i
[1] Sergzet, Sa: 41.
[2] Mahtumlar S. Muhtar B. Ef. bu ecerenin suretini vermek lutfunda bulundular.

kinci devre Melmleri

kinci devre Melmleri

214
P a z a r g n v e f a t ettiini
musr

uarnn

bile tasrihan

syledikleri

kaydediyor.

tarihlerle

Hlsa b u hususta

m e z a r talarna

mracaat

d o r u d u r . F a k a t biz, maalesef, Hasan K a b a d z hakknda

daha

ettiim z e v a t b u l a m a d l a r .

sonlarnda A m m a zikrolanan

Hakik B. "radnme,, n i n

e h l i nrla e h l i n r u n

b i r n o k s a n kalmyacaktr

sylenmi b i r

vefat tarihi bulamadmz gibi Bursa'da medfun olan mumaileyhin meza

rn d a m r a c a a t

tavazzuh edecek ve b u

VI.

suretle Melmet hakkndaki

malmatmzda

hi

deyebiliriz.

Y i n e b u m e c m u a d a S r b n A h m e d ' i n m t e a d d i t iirleri iinde

yle b i r iir d e v a r :

hikyesi e h l i t a r i k a t

Sanman bizi var ehliyz!

Biz ehli ddr ehliyz..
Annladr bznmz;
imdi biz ol kr ehliyz!
Can gzn a, sen de bale!
Mahzeni esrr ehliyz!
Muhammed Ali srrmz;
Esrr envr ehliyz!
Ba kaba, teni ryan
Biz vasl ddr ehliyz!

Olduk fen ender fen;

Mehudumuz Haktr bizim;
Hak varldr vrmz;
Oldur bizim ezkrmz;
Haktr bize veren sebak;
Gnden iyan ddr hak;
Pir Ali sultan pirimiz;
Nuri Huddr nurumuz;
" Kaygfusuz [1] der hi cihan;
Bizimdir yeti kur'an

k a v l i n c e t a f s i l zere Silsilenme atl b i r rislemizde b e y a n o l u n m u t u r .

A n ele get p y a z a n v e o k u y a n tliplere silsilei t a r i k a t v e a h v a l i h a k i k a t
m a l m ola! d i y e r e k d i e r b i r r i s a l e s i o l d u u n u syliyor.

215

B u risle b u l -

nursa b u nokta tavazzuh edecektir.

" r a d n m e , , ; S e m e r t l f u d v e b i l h a s s a Sergzet'e p e k m h i m b i r
m e ' h a z v a z i f e s i n i g r m t r . G a r i p t i r k i La'l z a d e " r a d n m e , , d e n satr
satr, cmlelerini d e i t i r m e d e n s a h i f e l e r d o l u s u yaz a l d h l d e
"Sergzet,, te ^ / u^ ^ ^ J "

^o-

htiml

Hakik
bn

B . d e n v e r i s a l e s i n d e n bahsetmemitir.
si

^ M - J-us y> 'c faslnda m r

b u ilhideki " P i r A l i s u l t a n p i r i m i z " msran

A h m e d ' i n Aksarayl

Pr A l i E f . y e mntesip

o l m a d n i s p a t etmitik.

d e n a y n e n alnm cmleler vardr. c*y3 c^- jt C A > V ^ faslnda y o l d a n

G a y b , " B a t n m e , , s i n d e , R a h m " Meslekl irak,, n d a

d m e k b a h s i a y n e n v e h a t t a tafslen " r a d n m e , , d e m e v c u t t u r .

sini

vermemeleri

lzmunu

hak olan " V e b u y o l d a ehli slk olan ihvnn

hakkndaki

m e n k a b e y i hatrlarlar. F a k a t S r b n A h m e d ' i n P r A l i B a h a e t t i n e m l k i

idin evsf v e mritsiz slk d a ' v a s i n i n butln h u s u s u n d a " r a d n m e , ,

radn yalnz G a v s ' e a i t o l u p r e h b e r l e r i n b u h u s u s t a k e n d i l e r i n e varlk

grenler, S r

olduu

yazarlarken

mntesip
bunu

Olan

eyh

b r a h i m E f . " D i l i D n snda;

Srbn Ahmed'i dorudan doruya

olarak

gsteriyorlar.

meyyittir.

Seyyit

B u hususta evvelce

Melm

A b d l k a d r E f . n i n eceresi d e
v e r d i i m i z m a l m a t t e k r a r etmi-

k e m a l i b u d u r k i ; fen ihtiyr e d p eer y z n d e n n i c e b i n k e r m t liye

yeceiz. A h m e t S r b n , b a b a s P i r A l i , s a k e n stanbul'a g e l i p ,

v e vilyt

Edirneye giden

m a ' n e v i y e z h i r o l s a , d a h i y z n d e n n i c e b i n tlip v e m u h i p

d a h i t a r i k i h a k k a g e l p v e f e y z e erip c e z b e y e
n e d e k e n d u y e asla v c u t v e r m e y p o l d e r g h t a
sini h a k i r b i l e ; / y 1 J J \j

Vasl o l s a hi b i r n e s
c m l e s i n d e n k e n d i nef

m e n z i l i n e erip m u k t e z y i beeriyetten h a l a s

b u l m a a l i y a k a t hsl e d e

satrlar a y n e n

vardr [ 1 ] . Mridin, ya'ni Gavs'in k u v v e t v e k u d r e t i hakknda

Segzette
sylenen

bir

mddet

o civarda

oturan

smli

oradan

Ma'k'nin

mrit v e i k r a r b e n d e s i d i r . F a k a t m a l m d u r k i M e l m l e r d e M r i t v e p r
" G a v s , , tr.
henz Pr

G a s v t a n irada m e z u n
A l i ' hayatta

iken

olanlar

Melmete

" Rehber,, dir.

intisap eden

Binaenaleyh

Srbn

Ahmed'in

v e ir Melmlerin p r v e m r i d i " P r A l i ' , , d i r ; R e h b e r i smili Ma'k'dir. u hlde S a r b a n A h m e d ' i n

" D a h i b i l m e k g e r e k t i r k i m r i d i n h u d r e t e l i v e srr h e r y e r d e hzrdr.

E e r cihnn drt kesinde

ve

silsile

ismli M a ' k ' y e

Pr Ali sultan pirimiz

Nri Hudadr nrumuz;

satrlar d a k e z a a y n e n

Muhammed, Ali srrmz ;

Esrar envr ehliyz !

v e h a r f i y y e n Sergzete alnmtr [ 2 ] .
H a k i k B. "radnme,, y i , isim tasrih edilmediine nazaran k e n d i s i n i n
olduu

anlalan

baz

beyit

v e kt'alarla

tevih

ettii

g i b i Nesm

ve

demesi tam

y e r i n d e d i r v e b u n d a n b a k a b i r ey ifde

Ma'k, ancak

b a b a s n n vefatndan

S r b n A h m e t ' t e n d e b a z b e y i t l e r l e istihat e d e r . H l s a b u m h i m e s e r i n

O n d a n sonra d a Melmlere

b u l u n m a s k i t a b m z n s o n b a h s i n i t a m a m i y l e tenvr etmitir. E e r " S i l s i

mitir.

lenme,, de bulunursa M e l m H a m z a v
[1] Sa: 128 129
[1] Sa: 131

silsilesindeki

pheli

nokta

sonra

etmez.

" P r v e Mrit,,

nazaran Gavsiyet,

Srban

smli

olmutur.

A h m e d ' e ge

[1] stanbul Ttn inhisar mfettilerinden Fahr B. Ef. de bulunan ve Srbn Ahmet
neslinden Sabr Ef. ye ait mecmuadan istinsah edilmi olan mecmuada bu i'rin makta nda
" Ahmed mhlas vardr.

ikinci devre Melmleri

ikinci devre Melmleri

216
V I I .
Ktahya'da

Gayb'nin olduu
b u risale fevkalde

rivayet

edilen

mehurmu.

bir

risale d a h a

bulduk.

H e m e n her evde bulunur-

B u iir " M a r i f e t n a m e , , s a h i b i brahim H a k k ' n n o l u p m e z k r k i t a p t a

m n d e r i t i r [ 1 ] v e aslen 116 beyitti.
o k m u a h h a r b i r z a m a n d a vcut

mu [1].

u halde b u m e n k a b e Ktahya'da

bulmutur [ 2 ] . M a a m a f i h

i l i k temayllerini b i r h a l k r i v a y e t i

B u risle

eklinde ayrca t e y i t

u n d a n h i t e k i y m e t s i z deildir.
Hud, rabbim benim hakka Muhammed'dir resulullah

msraiyle b a l a d n d a n

" H u d r a b b i m kitab,, d i y e

anlyor v e y i n e b u

sebepten Ktahya'da Gayb'ye " H u d r a b b i m sultan,, d i y o r l a r .

Trbesi

d e k e z a " H u d r a b b i m s u l t a n trbesi,, d i y e m e h u r d u r .
G a y b ' n i n b u risleyi y a z m a s h a k k n d a yle b i r m e n k a b e m e v c u t t u r :
" G a y b ' y e K t a h y a hocalar " d i y o r l a r v e h a l k t a Rfz v e Kzl
b a o l d u u n u syliyerek h a y a t n d a d i m a a l e y h i n d e

b u l u n u y o r l a r . Nih-

y e t G a y b ' d e b u isnad r e d d e t m e k iin b u r i s a l e y i y a z y o r v e s o n b e y t i n i

yazd z a m a n vefat e d i y o r . H a l k , Gayb'yi l b i r hlde, risaleyi de b i r
tarafta

bulunca

peiman ve ndim

Gayb'nin

kadrini

anlayp

aleyhinde

bulunduklarna

oluyorlar.,,

M a a m a f i h e l ' a n G a y b ' n i n sllesi m e v c u t o l u p b u slle, e v v e l c e d e

arzettiimiz vehile K t a h y a ' d a lik v e Kzlbalkla

mttehemdir.

Risle, 46 b e y i t t i r . yle balyor:

Huda rabbim-benim hakka Muhammed'dir Rasulullah;
Hem slm dnidir dnim, kitabmdr kelmullah..
Amelde Bu Hanfe mezhebim, hem itikad mdr;
Oluptur Ehli snnet veleemaat mezhebim vallah..
Dahi zrriyyetim dem, Muhammed' milletim dnem ;
ibdet etmee kblem olur her yerde Beytullah!
R i s l e d e Allah'n Sfat ztiye v e sbutiyesi, M e l i k e v e 4 M u k a r r e p
melek,

114 k i t a p v e bunlarn i n d i i P e y a m b e r l e r , k a b i r , k a b i r d e

mn-

k e r e y n i n s u a l i , slmn artlar, n a m a z n artlar, n a m a z n rknleri, g u s l ,

a b d e s t v e t e y e m m m anlatyor. N i h a y e t , mellif
Muhammed Mustafa'nn ettii teblii ahkm
Kabul ettim ve tasdik eyledim ment billh..
Dilimdeki olan ikrar kalbimde olan tasdik
Senin hfzn, amnmda emnet ola ya Allah !
b e y i t l e r i l e szlerine n i h y e t v e r i y o r .
[1] Bu rislenin eski bir nshasn bulup gndermek ve mahalli rivayetleri bildirmek
lutfunda bulunan Balikesir Muallim. M Beden terbiyesi muallimi arkadam Ktahya'l
Cell Stk B. Ef. ye teekkr ederim.

217

[1] Sa. 263 - 266.

[2] brahim Hakk, 1186 da vefat etmitir.
Osmanl mellifleri'ne baknz : Cil 1, Sa. 33 - 36.

melamlikteki
etmekte oldu

kinci devre Melmleri

Abdullah

1.

Abdlziz
lebizade)

Abdlbkk
lzade)

- S e r g z e t . Matbu'; 1 1 7 5 senesinde yazlan nsha. Mil

let. K. M 1 0 5 2 , 1 0 5 3 . [Trke]

14.

- H e d i y y e t l m t a k f
erhi
meslekil
uak
JlKliU* _s* i 3tAW"i>J; La'lizade'nin divanesini
havi eski yazma mecmua. Millet. K. Tasavvuf. M 1 0 2 3
[Trke]

15.

Ali

- M e b d e m e a d . u.
Mstakim zade'nin el yazs
mecmua; Millet. Pertev P. K. M 6 3 6 . 1 1 6 1 de yani
Abdlbk'nin vefatndan iki sene sonra ; Dervi Mehmedibni Mlki ; tarafndan yazlan mecmua. Sleymniye^
Halet Ef. K . M 2 3 1 . [Trke]

Gleri e s r a r
^
Kendi el yazsyla 2 1 Zilka'de
1 3 3 2 de yazlan beinci nsha; mahdumlar S. Muhtar
Bf. de. [Manzum, Acemce]

Abdlkdiri
Belh
( Gulm
Kadir)

- Y e n b u l h k e m -l -'-. Kendi el yazsyla 2 6 Zilka'de

1 3 2 4 te yazlan nsha; mahdumlar S. Muhtar Bf. de.
[Manzum, acemce]
r

- D i v n i Belh
nsha.

9.

Abdlmecit
Olu)

1 y> Mahdumlar S. Muhtar Bf. deki

16.

A k n m e v J i c stanbul; Ta basmas; Tab

belli deildir [Trke]

trihi

10.

- Semertlfud

11.

Cevheretlbidye f i drretinnihye
*>.
*l^Jl j> 1 1 7 8 de Seyyit Mehmet Hasip tarafndan yazlan
nsha; Millet K. M 8 5 8 . Drdnc Murada Badt fethi
mnasebetiyle takdim edilmi olan bu kitabn mukaddemesinde pdiha tebriki mutazammn bir sitayiten sonra
^*l_>i-b
i taklden ,/>_>* ve js serlevhalariyle
u bahisleri yazmtr: Ruh, hilkat, hakikati insniye,
kader, irde ve meiyyet, dem ve Havva, frkai nciye

(Sar)

Ali

Enver

Matbaai mire ; 1 2 8 8 [Trke]

aban,

1283

Cerdei

E l y e v k t velcevhir f i b e y a n i k i d i l ' e k b i r .
Ue.
3
^ .; Msr tab'; 1 2 7 7 . H.
[Arapa]
11

Kitablcevhiri veddrer
tab'; 1 2 7 6 . H. [Arapa]

JJMJ

^\y\-\ j&f

Trkiyat m e c m u a s ; i k i n c i c i l t . Resi irn

Msr
Os

man zade Ahmet Tip Sa : 1 0 3 - 1 2 9 .

Sma'hne e d e p a\ ^ U * ^ lem

matbaas; 1 3 0 9 .

H. [Trke]

17.

18.

19.

Ali
erm
Nak)

(Seyyit,

Aliyyll
Seyyit)
Ali

erhi a t h i y y a t Yenikap mevlevhnesi eyhlerinden.

Osman Salhaddin Dede'nin kitaplarndan olan bu yazma
ve kk eser, Sleymaniyyeye mlhak Nfiz P. ktphnesnde, 4 1 9 numarada mukayyettir. [Trke]

( Mr,

Urf

Arllme lh
k-\Ji^ Konya Mze Ktphesinde 9 8 3 / 1 4 3 numarada mukayyet mecmua. [Acemce]
T e r c e m e v e erhi m e b d e m e a d u j i u . J S j
Seyyit Muhammet Nur'un arapa aU. jU * ismindeki rislesinin, hulefsndan Ali Urf Ef. tarafndan Trkeye
terceme ve erhi. Bendeki yazma nsha.
Glen Uar
^ f 2 4 evvl 1 0 1 4 te yazlm
olan nsha; Millet. K. M 7 7 4 [Trke]
s

Cy

20.

Ahd

21.

Ahmet

Rif'at

22.

Amk

Mehmet

23.

Ahmet Remzi
kdar ktphanesi
m d r , m l g a s
kdar
mevlevh
n e s i eyhi)
M i f t h l k t p v e e s m i mellifin f i h r i s t i stan

24.

sim Mehmet
d a s k e r )

J1

Abdullah

Canip

(Bdd)

(Feris teh

TelhSnnesyh . - 1 1 aJ lt
havadis matbaas. [Trke]
51

S l e y m a n n m e . Bulak tab'. 1 2 8 4 . H. [Trke].

- K n z l ' r i f i n v e esrarttevhid. - j i ^ i j c&M\jj~

ju^jl Kendi el yazsyle 2 2 Zilhicce 1 3 2 2 de yazlan ve
mahdumlar S. Muhtar Bf. de bulunan nsha [Manzum,
Acemce]

6.

Abdlvehhd
a'rn
(mm)

(L'-

(sar)

13.

( K a r a e-

2.

ve firak dlle, mahabbet ve cezbe, r yr, veyslkaran, Eimmei isn aar, Eimmei erbaa, Nakibend
ve Halvet silsileler , lmi zahir ve btn, Melmiyyei Bayrmiyye silsilesi. [Trke]

12.

B B L Y O G R A F Y A

219-

Mir'atl m e k a s i d f i def'ilmefsid x.us.v j ^ t s i o V

1293. H. Vezir han brahim Ef. matbaasnda ta basmasiyle tab'ediimitir [Trke]
H a m z a v l e r a l e y h i n e yazlm b i r risle. 1 0 1 3 te
Abdullahibni Mustafa tarafndan fena bir yaz ile yazlan
(s bu mecmuada ^.ilU.ji ve ir risaleler de vardr. Hlet Ef.
M 7 6 4 [Trke]

bul

1928-1346

[Trke]

(Ka
Z e y l i Zbde 1 1 2 1 de Mehmet Emin Mansur zade tara
fndan yazlan nsha. Darlfnun ; Rza P. ,l\'s 7 7 8

kinci devre Melmleri

ikinci devre Melmleri

220

25.

elebi

Mer u a r Millet K. Mzesinde 772 numarada

26.

At

mzehhep ve musavver nsha.

( N e v ' z a d e ) H a d i k u l h a k a y i k f i tekmileti akayik jiaUju.
jlilJ "A\SJ i (akayiki no'maniye zeyli) 2 Cilt; Matbaai
mire. 1286.-

27.

evri brahim

28.

Dervi

Mahmut

(Helvac zade)

L e m e z t l H u l v Gayri matbu'dur. 1256 a'bannm

15 inde Abdrrahim Hfzi kadiri tarafndan yazlan nsha.
Millet. K. .m 100 [Trke]
(maded-

Ebssuut
din)

30.

31.

Esrar
de

F e t v y EbSSUUd Gayri matbu'. Millet. K. M80.

Bu yazma nsha, nayetindeki sahifelerde kitap sahibinin
akrbsna, evldna it veldet, vefat, zifaf tarihlerinin
10 uncu asrn evhirini ve 11 inci asr iptidalarn gs
termesine nazaran 10 uncu asr hicrde, binaenaleyh m
ellifin zamanna ok yakn bir vaktta yazlmtr [Trke]

Mehmet

Evliya

elebi

B a t n m e ^ U L . ^ Batm tarikatlardaki mersim ve bilhassa

zikir telkini ile mukayyet olmadn ve hakikati biatin
mride mahabbetten ibaret bulunduunu anlatan ve Melm Hamzav silsilesini gsteren 14 sahife gayri matbu
bir eserdir. Yazma bir nshas bendedir.
S s h b e t n m e -uULss* Olan eyh brahim Ef. nin 1059
dan vefatna kadar, yani 1065 tarihine kadar sohbetinde
bulunan halifesi Gayb tarafndan zaptedilen tasavvuf
szlerini cami' 100 ksur sahifelik bir kitaptr. Gayri mat
bu' olan bu mhim eserin yazma bir nshas bendedir.
113 sahifelik eski bir yazma da Konya; Mze ktphnesinde 931 numaradadr.
T a r i k u l H a k fittevecchilmutlak j t u u ^ j j i i j j >
Tevecch ve mrakabadan bhis 10 sahifelik bir risaledir..
Gayri matbu' olan bu kitabn yazma bir nshas bendedir.
Ruhl hakka << 2I JJ Melmetin mebnsmn sohbet
ve mahabbetten ibret olduunu hak 3 sahifelik muhtasar,
fakat ok mhim olan bu gayri matbu' risalenin bir ns
has bendedir.

46.
Gaybi

(Sun'ul-

lah)

de
E s r a r t e z k i r e s i Sleymaniye,
(Der

Hlet Ef. K. M 109

Sinop'lu Dervi Hseyin hattiyle 1211 senesinde yazlm
tr. [Trke]

47.

49.

"

- M e c m u a . Darlfnun K. Hlis Ef. J\s2260 [Trke]

33.

Faik

Reat

Eslf stanbul; lem matbaas. 1311. [Trke]

34.

Fiz

(Kafzade)

Zbdetle'r jUitfl S*; 1033 te Mustafa bin Mercan

35.

Fazlullah

tarafndan yazlan nsha. Darlfnun ; Rza P. K. JV3301

(Davut)

37.

Gfti

Ali

(Edirne

50.
Hafz

Hseyin

Tel'ft Uar ^.iSIlA^-i) baz uarnm tercemei

hllerini mzah tarznda ve manzum olarak kaydetmitir.
Gayri matbu'dur. Darlfnun; Rza P. K. /Vs 2351.
i - Vefeyt Seyyit Ahmedi Tebrz hattiyle 1334 senesinde
yazlm nsha. Drlfnun ; Hlis Ef. K. .127001. [Trke]
j

Cavdannme
Katibi ve yaz i tarihi belli olmyan
bendeki yazma [Acemcedir]

51.

(Ayvansaray)

Hadkatlcevm' lyl\
1281. H. [Trke]

Htemetl e'r jL.iVli'U 1269 senesine kadar gelen

uarnn muhtasar tercemei hllerini havdir. stihkm
alaylar Litografya destghmda 1271 senesinde tab'edilmitir. [Trke]

52.

Hakik

r a d n m e viaUji Ktibi ve yazl tarihi malm olm

yan ; stndeki J J ? tSJ. \\ <JJ *JU Jl jill I- ^JJI oU-i l i
iA^a)\ MJ
jJJV.1 (sa.ui.J i_,snl jut kaydndan

T r k y a t a r i h i stanbul; Kanaat ktphanesi neriya

tndan. 1923. [Trke]
(Kprl-

li)

Hurf

(Fazl y e z d a n )

39.

45.

48.

zade; M.)

Trkiyat m e c m u a s Birinci cilt; Matbaai mire; 1925.

T r k i y a t m e c m u a s kinci cilt; Devlet matbaas; 1928.
D i v a n Gayri matbu'dur. Yazma bir nshas bendedir;
dier ntamam nsha da Millet ktphanesinde mevcuttur.
[Trke]

z a d e ; M.)

Keflglt .lUl^-f kasidesi Gayri matbu' 99 beyitlik

bir kasidedir. Bir nshas bendedir.

E v l i y a elebi s e y a h a t n a m e s i 8 cilt; kdam matba

as ; 1317. 9 uncu cildi gayri matbu' olup Sleymaniyeye
mlhak Beir aa ktphanesindedir. [Trke]
(Ruznamce-

Fuat

T r k edebiyat t a r i h i l928.Devlet matbaas. [Trke]

i
)

44.

Zilli)

Fatin

(Kprl-

42.
43.

Melmedibni

ci)

38.

vi

Faik

36.

Fuat

D v a n yazl tarihi ve ktibi malm olmyan cnk

tarznda eski bir nsha. Millet. K. ^2103 [Trke]

29.

40

221

Trk edebiyatnda
mire. 1911. [TrkeJ

ilk

mutasavvflar Matbaai

T r k i y e t a r i h i dnS Mlkiye mektebi matbaasnda

ta basmasyle matbu' 1926-1927 [Trke]

Bey

2 cilt; Matbaai mire ;

anlaldna gre yine mehul bir tarihte Mehmet Emin

isminde bir Hlid derviine, ondan sonra da yine stn
deki kayda nazaran Bursa'l Baygn smail Ef. ye ve onun
vasiyetiyle 1 Mart 1335 te Bursa'l Mahallebici zade ya
lk Sabr Ef. ye intikal eden ve el'an mumuileyhte bulu
nan Mecmua,, [Trke.. Bu mecmuann mnderect ve
tahminen yazld tarih hakknda kitapta kfi derecede
malmat vermitik.,,

222

53.

Hasan

ibni

Meh

met

54.

55.

M e c m u a . 1044 te, ya'ni Hseyni Lmekn'nin vefa

tndan 8 sene sonra ok gzel bir ta'lik ile yazlan bu
mkemmel ve mzehhep mecmuann metninde eyhi ekber
in ^ j U ^ - i l ^Vl < JUVli ( *iy- risaleleri; Necmeddni
kbr'nmoj-icjj-! si, Abdullah belyn'nin J..! .ihabedd
ni shreverd'nin Jy\, Ruzbihn bakl'nin j\^^if
risa
lesi, Attar'n **!< JO>J, sile divan, Marib'nin U'^l^- fU
risalesi, Marib divan, Lmekn'nin divan, g-j, '^s?f
J.\T jUil
ve
risalesi, jljji'S've U var
dr. Kenarlarnda Ebu Medyeni Marib, Yonus, Nesm,
Handn, smal , Ma'uk, rif, Hd, Kemli Hueend,
Rh, ibrahim Ef, Erefoiu, hid, r, Va'd, Husm, Srbn Ahmet, Firk, Veys, Sar Abdullah ve ir
bir ok irlerin mntahap iir ve ilhleri; Srbn Ahmet,
Hasan kabdz, Lmekn gibi Melm- Hamzav riclininbaz mektuplar vardr. Sleymaniye; Hlet Ef. .Ai'800.

Hasan
elebi
Hiivl Zadel
Haini

( b n i T e z k i r e i a r 994 te telif edilmitir. 996 da Dervi

Mehmedini Mrat tarafndan yazlan nsha. Darlfnun;
Yiidz M 206. [Trke]

li

T r k edebiyat n u m u n e l e r i Devlet matbaas; 1927.

[trke]

Hseyin

58.

mekn)

brahim

D i v a n . Bendeki yazma iki nsha.. 1266 da Ali Riza

tarafndan yazlan natamam nsha; Millet. K. .M 6.

(Olan

D d n l'bj kasdesi. Bendeki yazma; Millet. K.

V< 6. [Trke]

eyh)

Vahdetnme
let. K. M 6.[Trke]

62.

brahim

63.

brahim

(Hac

F e z l e k e i t a r i h iki cilt. Ceridei havadis matbaas

1287. [Trke]
K e f z z u n u n a n e s a m i l k t M velfnun ^ i / J i a f
i j l l j :.Ol/Ul ki cilt; stanbul Alem matbaas 1310.
[Arapa]
Takvmuttevrh
-.,1 y i f_,h
Millet
ktphanesi.
M 128, 129, 130; yazma nshalar. Bu eser., brahim
Mteferrika matbaasnda tab'edilmitir. [Tke]
T e z k i r e i Latf kdam matbaas 1314. [Trke]

elebi

Halife)

Ltifi
Mecd

akayk no'mniye tercemesi

mire, 1269. [Trke]

(Seyyit,

Emin
Keml

Sreyya SC O s m n 5 cilt; Matbaai mire, 1311. [Trke]

Sreyya
eyh, B a
Hm dvanes
[Trke]

Cel-

Matbaai

bahriye;

1339 - Rum

MesneV erif 1268; istanbul, Matbaai mire ; Cevr

tarafndan bir ok Mesnev nshalarnn mukabelesiyle
yazlan ve 1026 da tahriri hitam bulan yazma nsha. S
leymaniye. Halet Ef. K. [Acemce]
D i v a n kebir Eski bir yazma. Halet Ef. K. JS 687.
[Acemce]

Bediideki yazma divanda; Mil

Kllyyt Lekhno, 1302. [Arapa ve Acemce]

Mftahlcnan ti-ya* i'lerin dua ve ziyrt mec
muas; 1317, Bombay. [Arapa, Acemce]
Risletn b i d d e v r e t i l ariyyeti fiPahkmilferiyye
ui-yl fKV j uij.JISjjjJLiiUj Drt bap, bir hateme zerine
1068 de yazlm olan tahminen yirmi iki sahfelik bir
kitaptr. Mnderect hlasaten udur:

M a ' rifetnme "stanbul ; Ahmet Kmil matbaasl330

[Trke]
lmiye slnmesi Matbaai mire. 1334. [Trke]

Mah

S o n asir T r k airleri Birinci cz; Trk tarih enc

meni klliyatndan. stanbul; Orhaniye matbaas. 1930.
[Trke]
> 6 6 . / / S a w ( H a m a n i Z a d e ) T i r a b z o n irleri Gayri matbu'. Mellifin ktphane
sinde. [Trke]

Matbaai

H a C l B a y r m i Vel Evkaf matbaas 1343. [Trke]

H a m m e r t a r i h i t e r c e m e s i 8 Cilt; Evkaf matbaas
1335 [Trke]

ba)

Mevln
leddin

2 Cilt;

T a s a v v u f trihi istanbul,Vatan matbaas 1341. [Trke]

Mehmet li Ayn

Hakk

64.
mut

Ktip

( P e e v ) T a r i h i P e e v 2 G i t ; 1283. Matbaai mire. [Trk]

(ErZrUm'lll)

bnV

ve bu silsiledeki meyihin tercemei hllerinden bhis

gayri matbu' bir kitaptr. Eski yazma bir nshas Millet
ktkhanesinde 1040 numaradadr.

I Mekalt. 52 inci numaradaki mecmua. [Trke]

61.

65.

(Bur

( L - J D i v a n . 53 nc numaradaki mecmua. [Trke]

59.

223

SSlenme Celvet jy. ..liiJL. Celvet silsilesinden

Mehmet
Mehmet

Terfik,Hamahsan,
Ha

57.

60.

Hakk

sal)

D i v a n . Matbu'dur [Trke]

Hfz
mzade
san

smail

Mehmet

baba ( s k

darl)

56.

kinci devre Meimleri

ikinci devre Meimleri

Msri

Niyazi

(1) Btn mevcdata it olan

ve tasarruf mddetleri. -

devir; burlar, tasarruflar

(2) nsana ait olan devir, kyamet ve hair..

(3) Kyameti kbranm mukaddemtiyle erat satn enfse
tatbiki.

Msr

83.
84.

kinci devre Melmleri

kinci devre Melirmle

224

Niyazi

(4) Kyameti sur, ya'ni mevt; kyameti vust, ya'ni slikin mevti ird ile mridine teslimi nefis ve lk, k
yameti kber, ya ni er'in anlatt kyametin tevil ve enfse tatbik..
1284 te Ahmet Mtak Baba evldndan ve ketebeden
Seyyit Mehmet Hk tarafndan yazlan nsha. [Arapa,
bendedir]
D v a n . 1254-Bulak; 1235- atnnbul [Trke]

91.
92.

Muallim

Naci

M e h m e t M u z a f f e r m e c m u a s . istanbul;
mrettibiye matbaas; 1306. [Trke]
(erke

Mustafa
eyhi)

93.

irketi

i k i n c i M a h m u d a m e k t u p , jjt JJLAT ve j ^i
jjjjl \ij ile bir arada olarak 1300 de Tbbiye matbaasnda
tab' edilmitir. [Trke]

Mrtez

(Dervi;

Bekta)

Muhammedibni
Abdrraslil
Berzenc
(Seyyit)
- El'a f i eratSSa U l i t ^ l j

225

cliVI1076 da Me
dine' de yazlmtr. Erat sata ait ayri matbu' bir
eserdir. skdar, Selim aa k., kait,A: 522 [Arapa]

Drr y e t i m ^
[Cvidn jfbjU tercemesi] 1048 tari
hinde Halil Vahdeti Dede babann meihat zamannda
Dervi Mrtez tarafndan yazlan bu eser, Cvidannamei
kebir'in tam ve yegne tercemesidir. Kitabn sonunda
J 3

i> *->l>J 3*- jkl j i 1/ A Sat hezar hamd sen ile salt olsun ana
Ol
kim ismidir <i j- s
nam!
kt'asn okumaktayz. Mellifin el yazs nshas, Mlkiye
kaymakamlndan mtekait Divrik'li Mehmet Neb Ef. de
idi. Mumaileyhin vefatndan sonra elde etmee alrken
Sahallarda bir Alman tarafndan 80 liraya alndn duy
dum. Konya mzesi ktphnesine Konya Posta ve Tel
graf ba mdiriyeti makinisti Hseyin B. tarafndan hediye
edilen nsha Lcji f&i i\i\ }
fi Jj s"j>
jiOY
>,}) J"^-6 f^- 1,1! SI- tarafndan 25 Ramazan 1270 tari
hinde istinsh edilmitir. Bu kitap 299 bap, 602 sahifedir.
0,21 tul ve 0,13 arznda olup 1039 numarada mukayyettir
[Trke]
:

85.

Muhammed
Mrteza
Feyz)

ibni
(Molla
K i t b s s f f i t e f s i r i kelmullahil vaf
jyj'ci 1286, Iran.[Arapa]

86.

Muhammedibni
Yakup
( K l e y n ) Usl k f i f j j ^ l mmeht ktbi a'dan.. Tebriz..
1311 [Arapa]

87.

Risle f i t e f s i r i ! F t i h a
Ftha'nm
tefsirine it 3-4 sahifelik bir risaledir. Gayri matbu'
dur. Bir nshas bendedir. [Trke]

~. Muhammed

'
(Elarab)

89.

Nur

K i t b r r e t f i l M e b d e i v e l M e d b a t j uj\ i T
ilUj Meratibi ilhiye, Mebde', Med ve Brzdan bhis
bir mukaddeme, 2 fasl, 1 htime zerine yazlm muhta
sar, mft bir risledir. Gayri matbu'dur. Yazma bir ns
has bendedir. [Arapa]
5

F t h t M e k k i y y e \t U / i istanbul Evkaf Mzesin

de 37 ciltten ibaret Muhiddn'in kendi el yazsiyle muhar
rer nsha.. Bu nshann yalnz 9 uncu cildi konya'da iken
kaybolup, yerine yeni bir yaz ile yazlm dier bir cilt
konmutur. Her cildin ilk sahifelerinde wtl.)'A* Jij
jljil \>^^' d ' ^ ^ t s ^ S -1 Cr.
.^
j=-?iJ' *J-' ^". f
kaydna nazaran Sadreddin'in V' 7 J< VI jsljSliJJ*J ojj JCvakfdr. Hemen her nshann evvelinde
c.*:!
kiji-Vl U^* Jf *?) ie *%\ ^ i j .11 lai; \pl*j JjVI i-iil
jrJS J.^ J=
.-V\ jr)j~" ojii-S eio. y) JU
.Jil j-jJ\_ Jy^
jt-l|sU. J . # Cr. J * - cr
IJ2J_ 'JUU SU Sj^jjJljlji >_ jiij>.\
%..JI3 J i y _ , i j
y^-. Cj;jl i
iij JJIJ ^ c j Aic " l ^ ^
1 ^ U . ! j.j!l sljc^c pM-Jlj 4 I A " I J
^yilt yazl olduuna
nazaran Halep'te eyhin hatt destiyle muharrer dier bir
nsha ile mukabele edilmitir. Matbu' nsha ; Msr ; 1293..
[Arapa]
[

Muhiddni
Arabi

94.

Nb

95.

Nzm

(YuSUf)

96.

Nazmi

( r

90.

FUSUS H i k e n i j X i - l ^ ^ j . stanbul; 25 Zilkade; 1287.

[Arapa]

Nedm

Nef

99.

Nesim

Esrrttevhd tercemesi.
[Trke ; Manzum.]

ems matbaas.

1331.

Hedyyetl hvn o i y ^ V " Halveti silsilesinden ve

Halveti eyhlerinden bhis olan bu eser gayri matbu'dur.
Ruznameci Sleyman Fik Ef. tarafndan kenarna mhim
hiyeler ilve edilen nshadan aynen Haiyeleriyle
Seyyit Mehmet kr bin smil tarafndan istinsah edilen
nsha. Millet ktphnesinde 1128 numaradadr. [Trke]

98.

eyh Yahya Ef. matbaas ; 1292.

Mehmet ( e

yh)

97.

D i v a n . stanbul;
[Trke]

P, ( M e h m e t ,

Selanik valisi)

(Ahmet)

(air)

deddin)

D i v a n Halil Nihat B. Ef. nin nerettii nsha. kbal

ktphanesi neriyatndan. stanbul; kdam matbaas 1341.
[Trke]
D i v a n . stanbul; Ceridei havdis matbaas 1269.[Trke]

( S e y y i t Im D i v a n , istanbul 1260. [Trke]

;

Melmiler 15

100. Net
de)

(Ahmet de
Divan. Kendi el yazmas. Millet. K. Mze ; M 519.
[Trke]
NeVSl mill 1327 senesine ait [Trke]

101.
102.

Rahim

Ramz

Resm

Rt t a r i h i . 5 cilt. Matbaai mire. 1282. Bu kitap

brahim mteferrika' matbaasnda da 1153 te tab'edilmitir. [Trke]

115.

Seyfullah

D i v a n . eyhlislm Ahmet Muhtar B. in mahdumu Ali

Haydar B.tarafndan kurun kalemle istinsah edilip bilhara
ayrca tebyiz edilen yazma nsha, skdar Him P.K.Msvedde. JV282. Mrekkeple yazma. M75.~ Bu divanda 3
Terkibi bent, 4 Tercii bent, 8 Mesnevi, 3 Mseddes, 3
Muhammes, 1 Murabba, 199 Gazel vardr. Tercii bentlerin
biri Na't, biri Dvazde mmdr. Mseddes ve Mesnevi
lerin de birer tanesi Dvazde mmdr. Mevcut gazellerden
d&rd yine 12 mm'a it medhiye, biri Na'ttr. Mesnevi
lerin bir tanesi mstekillen Ali'ye ittir. Hece vezniyle
sylenmi 18 ilhisi vardr. Divannda c ' C C ' * '
. JS J i j i ^ i - i harfleri yoktur. [Trke]

yit)

116.

Sleymani

brahim

Sefnetrres a - J ^ a . stanbul; Takvimhnei mire

matbaas 1269. H. [Trke]

106.

RlZa

(Seyyt)

107.

Rza

Tevfik

108.

RyaZ

Mekmet

Tezkre Uar 1000 den 1050 tarihine kadar gelen

irlerin tercemei hllerini havidir. stanbul; kdam mat
baas 1316. [Trke]
P e y m s a b a h g a z e t e s i n i n ilvei e d e b i y e l e r i .
M 29. 31 Mart 1330 ; M 35. 8 Mays 1330 ; M 36.
15 Mays 1330. [Trke]
RyzUar l ^ t H ^ L j Dvan ktiplerinden birinin
olup bilhara 1093 te Seyyit Rahmetullah isminde birine
intikal eden ve bu tezkirenin 1018 de telif edildiine
nazaran mellifin hayatnda yazlm olmas ok muhtemel
bulunan eski bir yazma.. Millet. K. Tarih; M765. [Trke]

109.

Sadk

Vicdani

Rdvan)

Divan. Ahmet Kmil matbaas; 1329.

Belh

(Seyyit)

T o m r turuk a l i y y e : M e l m l i k . Evkaf matbaas;

1338 - 1340. [Trke]
N u h b e t l sr m i n fevidil e'r j U s v u V ^ . / l / t v * '
1050 den 1082 tarihine kadar gelen uarnn tercemei
hllerini havidir. Millet; Tarih; M771. Darlfnun; Yldz;
M7. yeni yazma bir nsha. [Trke]
Sefne m e v l e v i y e . 3 cilt. Msr, Vehbiye matbaas.
1288. [Trke]

110.

Saf

111.

Sakip

112.

Salim
(Mirzazade
Kadaskef)
Tezkre Uar. 1066 dan 1135 tarihine kadar gelen
airlerin tercemei hllerini havidir. kdam matbaas; 1314.
[Trke]

113.

Sam

dede

(air)

D i v a n . Bulak. 1253.

Y e n b u l m e v e d d e jiij-it Ali ve Ehli beyte it

ehdsi cami' ve ai mmiyye *-.-Ul
sn aeriyye
*^ s- akidesini Ehli snnet kisvesi altnda ve Snn
hadis kitaplarndan alman ehds ile izhr eden byk
bir kitaptr. 2 Cilt; stanbul; Ahter matbaas 1301
[Arapa]
ie

117.

(E-

Sleyman Sadeddin ( M s 118.

119.

takimzade)

(Sey-

Ahmedibni

227

Tezkre Uar. Darlfnun ktphanesinde 1346. H. de

Zihn isminde bir zat tarafndan mellifin el yazmasndan
istinsah edilen nsha. M 91. [Trke]

Rait Mehmet ( M

bu

Ahmet

Hseyin

verrih)

105.

Srbn

Abdrrahim.
Meslekl rak J t ^ l i l U kasidesi. Mstakim zadenin
el yazs mecmua ; Millet; Pertev P. K. -V- 636. [Trke]

(Namzade)

104.

114.

(Habe-

zade
ir)

103.

kinci devre melmleri

kinci devre Melmleri

226

Tuhfetl hatttn ^ t k i - l ^ " Trk tarih encmeni kl

liyatndan. Devlet matbaas 1928. [Trke]
M e c m u a Mstakim zade'nin el yazsiyle muharrer olan
bu mecmuada La'l zade Abdlbk'nin Mebde mead,
Sergzet, Rislei nsiyye tercemesi, Hace Abdullah Ahrr
hulefasmdan Kad Muhammedibni Burhan'n makamtndan
mulahhas ve mtercem bir rislesi, Abdlkermi Ceyl'nin
Hakikatlyakn ve zlfetttemkin ijtCJIAj s Ljj5JIi.i>.
tercemesi, eyh Mrad'n rislei silsilesiyle (Arapa) yine
Abdlbk Ef. tarafndan bu rislenin tercemesi, Mevln
Aleddin'in eyh Abdlkebr Yemen ile mlkatm hki
Reeht'tan alnm kk bir risle, Rislei eyh Mrad'n
erhi, Sergzet'ten bir para ve Abdlbk Ef. nin baz
e'ar vardr.
Kenarnda Habe zade Rahm'nin Meslekl irak JI^VIU*
kasidesi ve Olan eyh, Srbn Ahmet, Hamza Bl, Beir
aa gibi ehemmiyetli Melm riclinin ehdet ve veftna
tarih msra' ve terkipleri yazldr. Millet. K. Pertev P.
M 636.
Rislei Melmiyyei attriyyei jiki k^%. y u . , Melmiyye riclinin muhtasaran tercemei hllerini hv olan
bu kitap, La'l zade Abdlbk'nin Sergzetinin tarihi
tahririnden sonraki Melm riclini bildirmesi dolayisiyle
ok mhimdir.. 1335 tarihinde Ahmedi Tebrz tarafndan
istinsh edilen bir nshas Millet ktphanesinde 1051
numaradadr. [Trke]

kinci devre Melmleri

228
120.

emseddin

121.

eyh

Sam

Mehmet

K a m u s u ] a'lm. 6 Cilt. 1306 -1316 istanbul Mihran

matbaas. [Trke]
;

ZeylZZeyl ^ i H j (akayk zeyli) Darssede aas

Beir aa vakf. 1285 te 1 Cfj^
^
tarafndan yazlan ok gzel ve mzehhep nsha. Sleymaniye ; Hlet Ef. K. M 479. [Trke]

122.

( HaCl Bayrmi Vel stanbul ; Mahmut B. matbaas.

j
1331. [Trke]

^po

T^ ( B u r S a l l ) \ O s m a n l mellifleri. 4 Cilt. stanbul ; Matbaai mire.

\ 1333. 1343. [Trke]

124.

125.
126.
127.

Tfl
lebi)

(Ahmet

e
D i v a n . Gayri matbu'. Atf Ef. K. JW2085 ; Millet. K.
JVS308. [Trke]
V l y e t n m e . 1263 te yazlm bir nsha. Millet. K.
JV2604. [Trke]
Va'di ( i r )
D i v a n . Darlfnun; Yldz. K. M140. Yazma nsha.
[Trke]
Ya'kup
( Hd
T e k k e s i e y h i ) HedyyetSSlkn igCIUil V * Hdy tekkesi eyh
lerinden ihbeddin Ef. nin arapa ft0L.ll
i ile bir
arada olarak Bahriye matbaasnda 1329 senesinde tab'edilmitir. [Trke]

128.

Yusuf

129.

K e r m i y n z a d e ) Tadlltte'vl j^fcnjjLar. 1300. H. de Sinan Ef. nin

ur'-! \JJ j
<- ve erkeli Hac Mustafa Ef. nin kinci
Mahmud'a cevab mektubiyle bir arada olarak Tbbiye
matbaasnda tab'edilmitir. [Trke]
Yemn
(Agnboz'-

Sinan(eyh

130.

U)
YOUUS

131.
312.

133.

Ziya

Emre

FaZletnme
. Manzum ;. Matbu'. [Trke]
D i v a n . Yazma bir nsha ; Millet. K. JV616. stanbul ;
1341. Ta basmas. [Trke]

( M e h m e t ; h;

tiflci)

Y e n i k a p u mevlevhnesi. istanbul; 1329. [Trke]

ZVer

R a d o s t a r i h i . Rados matbaas. 1312 [Trke]

Mteaddit

ecere

ler

Ktphanelerde ve ellerde

134.

E. J. W. Gibb

135.

W.

C e x t e s H o u r o f s M m o r i a l . Leyden ; 1909 -1327.

1929.
O r t a A s y a T r k t a r i h i Trkeye mtercem. Darl
fnun Trkiyat Enstits neriyatndan. stanbul; 1927.

Ecnebi

136.

BartOld

me'hazlar:

Encyclopdie de L'islam.

III
NC D E V R E

MELMLER

I
UTMIIJ.^,-

*t

E L H A C SEYYD M U H A M M E D

JU-

ARABYYL

NURL

MELM

" M A D D V E MA'NEV H A Y A T I

n c d e v r e Melmlerinin p r v e M r i d i b u l u n a n v e s o n asrlarda
tasavvuf erbabnn ekseriyeti
edilen

"Seyyit

tarafndan

Muhammed Nur,, un

Kutup

tercemei

hayat t a m a m i y l e m a z b u t t u r . B u h u s u s t a

evvel

n k i < j j - j a j j j j / i ^ u > i s m i n d e v e b i r risale

hlini t e s b i t

etmitir. O l u erif E f . d e

ve Gavs
hli,

olarak

madd

kendisine
eklinde

kabul

ve manev
mteekkiriz.

kendi

tercemei

b a b a s n n t e r c e m e i hlini ayrca

b i r r i s a l e eklinde y a z m v e S e y y i d ' i n m u h t e l i f safaht haytini g s t e r

mi o l d u u g i b i H a r r z a d e K e m l e d d i n ' d e ajS^mj-Md e b u h u s u s t a kf d e r e c e d e iclei k a l e m

1-

JJUI-IJU

jU" >

eylemitir.

S e y y i t M u h a m m e d N u r 1228 hicrde Msr'a t a b i , " M a h a l l e t l k b r "

k a s a b a s n d a d o m u t u r [ 1 ] . Babas K u d s ' h r i c i n d e b i r zviyesi b u l u n a n
v e zrriyetinin k e s r e t i y l e

maruf

olon

S e y y i t brahim'dir. S e y y i t i b r a h i m ' i n
malm

" B e d r l vel,, n i n
Msr'a

niin

olu

Kuds'l

v e ne suretle

gittii

deildir.

Muhammed Nur'un

siydet

eceresini

au

v e Bursal

Thir B. i n

" M e n k i b , , i u s u r e t l e k a y d e t m e k t e d i r :
Seyyit M u h a m m e d n Nurl
seyn S e y y i d
Muhammed
Seyyid
Zeyd

brahiml

Seyyid

Mutahhar

Yusuf
Seyyid

Seyyid A l i

Msriyyl

Kuds

Seyyid
Slim

Mahallviyyl

Seyyid

Bedrl

Bedr
Seyyid

Seyyid

Muhammed

S e y y i d H a s a n l arzl e k b e r

mm Zeynl bidn A l mm H u s e y n

Bedriyyl
vel

Ya'kub

Seyyid

Seyyid

Seyyid Zeyd

mm A l i y y i b n i E b u Tlib.

[1] Olu erif E . risalesinde ve Harr zde Tibyanmda 1222 tarihinde doduunu
syliyorsa da kendisinin jyjlj^,* da Sene 1245 te Mekkeye gittim; sinnim on yedi idi
dediine nazaran bizim kaydettiimiz tarih dorudur. Tahir B. de JL?
y. j>.
_JiU*
'
Jl^-lj cv>y cV.i
ismindeki gayri matbu eserinde, her hlde j , : ! ^ : * a istinden 1228 de doduunu kabul ediyor.

nc devre Melmleri

nc devre Melmleri

232

D r t y a n d a b a b a s n d a n y e t i m k a l a n M u h a m m e d N u r , s en e d a
ysnn h i m y e s i n d e kalmtr.
hatta
med

Seyyidin

dedesi,

annesi, babas,

days;

b u ailenin grt kimseler bile s o f i d i r [ 2 ] . B u suretle M u h a m

N u r ' , t a s a v v u f ne'esini, d a h a k k k e n a i l e s i n d a n tevars etmitir.

M u h a m m e d N u r ' , y e d i yanda i k e n

C m i l e z h e r ' d e eyh

Hasanl

Yusuf

Ff.

hcrei

yine bir koluna

llerine

hitaben;

A l i Efendi, bir koluna Tal'at

giderken

Burhan

233

pederim

olmadan iman

mukabiline

olmazm?

Efendi

gelp,

girp

pederime

buyurmular. P e d e r i m

de

hayasndan hi b i r c e v a p vermemi. A k e b i n d e m a ' n a d a n uyanm. S a b a h

n a m a z ezan k u l a n a

girmi.

Der'akap yataktan kalkup,

abdest alup,

K u v e y s n i s m i n d e k i z a t t a n t a h s i l e balamtr. 1 2 5 5 t a r i h i n d e n 1 2 4 4 t a r i

camie g i d p m a ' n a d a oturduu y e r d e oturmu. hvmndan b i r i de yann

hine

d a oturmu.

kadar

eyh

Hasana

hizmet ve mumaileyhten tahsili

ilm m a r i f e t

e d e n s e y y i t , y i n e eyhinin e m r i l e yanyal eyh A h m e t e f e n d i ile b e r a b e r

y a n y a ' y a gitmitir [ 2 ] .
mahsustan

ziyade

Seyyidin bu yanya

tarikatlarda

seferi her halde b i r maksad

b a z sliklere v e r i l e n s e y a h a t g i b i

slk

mukteziytndandr.
Muhammed

N u r ' , y a n y a ' b a 9 a y oturmu [ 3 ] ,

N a k i b e n d eyhi Y u s u f

b u mddet

efendiye b i a t ve Nakibend

zarfnda

tarikatna

Efendinin
llerine

Biraz sonra Yusuf Efendi geliyor denmi. H a k i k a t e n Yusuf

bir kolunda A l i Efendi,

gtrrlerken

olmazm?

hitabna

kar sktla

Fakat biz seyyid'in

1240

devam

yanya'ya gittikten sonra

h a c c e d i p b i r sene

eyh

Yusuf'un

emrile mekke'ye

m e k k e ' d e m c v i r kalmtr.

ittihaz
ve

gitmi v e e d a y i

erif E f e n d i

evvel i s

sinnim

t - S kJ~^
x

yor.

tercemei

ediyoruz.
17

Seyyit

halinde k e n d i eserini ( W \ h
mezkr

idi.) diyor.

Harir zade

cf*}

J^'I*

*V:

E f e n d i , s e y y i d ' i n h a y a t n d a messir m m ,
zhirde

mtebahhir

b i r e r zati likadir

Efen

Lkin

ISJLUAJ.II ^ A I M U**.

Sene

tibyan'da
...111^. w*.

edi

halde yanya'dan hareket eden M u h a m m e d N u r , dorudan do

naklediyor:
a k a m pederime b i r e v h a m hasl o l u p A l i E f e n d i e T a l ' a t

-j

merhum da

diyerek seyyid'in ifadesini tekrar ve teyit

->JWJ A

r u y a m e k k e ' y e gitmitir.

Bir

J ^ ^ - O

eserde ( M e k k e ' y e g i t t i m .

k e n d e r i y e ' y e gittiini v e s o n r a haccettiini syliyor v e y l e b i r m e n k a b e

dinin ilmi

Yusuf Efendi

iin emretmiler...,,

s i l i n i d e i h m l e t m i y e r e k eyh Y u s u f ' u n d m d T a l ' a t e f e n d i d e n t a h s i l e

sonra

m u k a b e l e buyurmular.

rim

esas

ay

hcerei

E f e n d i y e h i t a b e n ; m e k t u b u y a z ; yarn Msr'a g i d e c e k l e r d e y u p e d e

intisap

etmitir.

Efendi

burhan olmadan iman

Ali

eylemitir. B u s u r e t l e m a ' n e n tefeyyze alan s e y y i t , a y n i z a m a n d a t a h

Dokuz

dier k o l u n d a Tal'at

m u k a b i l i n e geldii v a k i t ;

seyyid'in

kendisi

erif E f e n d i n i n i f a d e s i n e n a z a r a n eyh
f a k a t znfz

M e n b a u n n u r u n d a b u eyhten

Yusuf

b i r ahsiyettir.

hi b a h s e t m i y o r .

o l d u k l a r n tefekkrle

Y a l n z stad eyh H a s a n l K u v e y s n , v e b i l h a s s a m e l m dervi M e h m e -

eyh Y u s u f E f e n d i n i n i l m i z a h i r i o l m a d iin eyh A l i E f e n d i v e T a l ' a t

d i m e k k d e n hrmetle b a h s e t m e k t e d i r . B u n d a n anlyabiliriz k i eyh Y u s u f

E f e n d i n i n b y l e m m a d a m a irtibatlarndan nai h a y r e t i n i m u c i p o l m u ;

E f e n d i , M u h a m m e d N u r ' u n zerinde p e k t e nfiz olmamtr.

o a k a m m a ' n a d a s a b a h n a m a z n e d iin t e k k e d e k i c a m i i erife g i t m i ;

h a r a m e l m e t i b e n i m s i y e n s e y y i d ' i n N a k tarikat g i b i z e v h i r e t a m a m i l e

kapnn m u k a b i l i n d e oturmu.

riyetkr o l a n v e v a h d e t t e

Yannda da ihvndan birisi oturmu. Y a

n n d a o t u r a n d e m i k i ; Y u s u f E f e n d i g e l i y o r . P e d e r i m d e arkasna

bakp

grm k i Yusuf Efendi b i r koluna A l i Efendi, bir koluna Tal'at

Efendi

imkn

girp; cemli d e ay b e d i r olmu g e l i y o r ; C a m i e girmi; p o s t u n a oturmu;

sabah namazn eddan s o n r a yini
den

kup

Yusuf

N a k i y e y i icr e d p

E f e n d i n i n iltiftna m a z h a r

pederim

o l m a a muntazr

cami
olmu.

[1] Kenzi mahf de bunu izah ederek daha ocukken ebeveyninden ve onlarn za
manndaki - tabi grp konntuklar - ulemdan vahdeti vcudu duyup, bu akideyi,
btn lem bu i'tikattan rcu' etse ve hatta kendisini katil ve ihrak binnr ile tehdit et
seler dnmiyecek derecede benimsediini ve sonra Allah ltfedip mn istidll, uhud ve
zevkye eritiini anlrtyor.
c J l j l ? zyy^
1 l j =>J>>-JM tji <3' fA>J "Ulc-^J
l i l ^ U s l cif ijj>U> J U 1 t_,*.UI
. . .uiU f jUi\>rjij>-y

d-u^

t$$\>

wn

l J l

j ^ r -Jf^.

^ y M ' |i
2

[2] eyh Ahmet, Bilhara stanbul'a avdet ve burada vefat etmitir. Kabri Snbl
Efendi tekkesinde trbenin karsndadr. Mezar tandan 1256 da vefat ettiini anliyoruz.
[3] erif Efendinin rislesi. Harir zde sekiz ay oturduunu yazyor.

M c e d d i d i sn i m m

m e s l e k i n e slk e d e r e k o k ihtiyatkr

Esasen b i l

R a b b a n i ' n i n o-jo**

bulunan bir tarikata

sadakatinin

yoktur.

Seyyit,
a'baniyye,
A

mekke'de de bo

durmam,

eyh j ^ ^ , . ! d e n

veysiyye v e E k b e r i y y e t a r i k t l a r n a i n t i s a p

den de hads okumutur,

J^JIJU*

Halvetiyyei

etmi

ve eyh

kendisinden ahzi tarikat e t m e k

i s t e y e n M u h a m m e d N u r a , Msra a v d e t e t m e s i n i

v e ihtiml " s z m t u

t a r n ? , , d i y e b i r i m t i h a n o l a r a k y o l d a fi m e z h e b i m u c i b i n c e l e i l e
i k i n d i , a k a m l a yats n a m a z l a r n c e m e y l e m e s i n i emretmitir [ 1 ] . M u h a m m e d
Nur,

k e n d i t a ' b i r i n c e ^ytjy

deyip

b u e m r i if v e msra rc'at ey-

[1] afiler seferde salateyni vakti ahirde cem'an klarlar. mmiyye mezhebinde ise
cem', her vakit cizdir. Maamafih mezhibi erbaa metehidninden bir ou da - bir ksm
zrle, bir ksm bil zr - cem'a cevaz vermilerdir. Sahihi Buhr muhtasar Tecridi
sarih tercemesi: Ahmet Naim B. Ef. Sa: 399-401 Metin ve haiyelere mracaat !

nc devre Melmleri

234
lemi

ve t

^-jjSij-. 11 t'V->

JS^M

nc devre Melmleri

* kelimtiyle

VJ

tebcil

ettii

eyhi

H a s a n a mlk olmutur [1]. B u r a d a sz k e n d i s i n e brakacaz :

"Etmek ve hiyar

turusu i l e k u l u k

ederlerdi.

hatan g e l d i n ' d e d i . V e i m m H u s e y n

Ellerini

Seyyit,

b u zamana k a d a r ttn

235>

imiyormu.

Hfz p a a t t n e al

m a s n a s e b e p o l m u . B u n u k e n d i s i anlatrken d i y o r k i " H f z p a a ttn-

ba'dettakbl

z i y a r e t i n emreyleder. F a k i r

i m e m e s e b e p o l d u . 53 t a r i h i n d e k e e n n e m a ' n a d a M e d i n e i
vardm. M a h m u d i y e

medresesinde abdest alup

hareme

Mnevvere'ye
girerken imam

C m i l e z h e r i n s o k a k t a r a f n d a n o l a n k a p d a n m a k a m lye g i r p h a r i -

m e r v.cji^ij B b s s e l m a t e b e s i s a tarafnda o t u r u r d u . A b d e s t

almadn,.

k u l d e o l m a k zere i m m H u s e y n m a k a m l a r n d a b i r k i m e s n e

G i r u a b d e s t al; d e d i . F a k i r d a h i g i r u a b d e s t alup sular a z a m d a n

akarken

o l d u ; Bhusus d u h v a k t i
l m a h a l l i n d e jj
ve

kalabalk v a k i t t i r . Baktm k i

makam

p t m . Bana dua eyledi v e arkam

b a ' d e h u g i t d e d i . C a m i tarafndan
kebir

b i r zt

2 } . f a k i r e i l h m o l d u k i b u H a b b u l l a h ' t r .

huzuruna gittim. Dizini

makam

grnmez

olan kapdan

camie

Bbsselmdan

Korktum

al;

meshetti,

iki kere eliyle

eyledim;:

ttn zifiriyle

nazar

hl; asla i n s a n y o k ; g e r i d n d m . M i h r a p t a h a z r e t i ris-

g i r m e e ru'eyledim. Y i n e ;

abdestin y o k , giru abdest

d e d i . A b d e s t a l d m d e d i m ise d e g a z a b i l e b i z i y e r e y i k u p a r k a m a

Seyyit

urdu.

Benden kay geldi.

Bbsselm

nndeki m e y d a n

bire bire d o l u d u . A b d e s t a l ; d i y e t e k r a r e m r e y l e d i . . . .

bundan

sonra

hareme

girmi;

mihrapta

sanda

Ebubekir ve

l e t i b u l m a d m . Y i n e s o k a k t a f n d a n o l a n k a p d a n s e r i a n ktm. M a k a m a

mer; solunda osman ve Al olduu

d n d m . N s , d o l u ; k e z a l i k c a m i ' n s i l e d o l u ; a d e t zere...,,

R a s u l u l l a h ; " a r n ; o t u r s u n , , d e m i . E b u b e k i r d e e l i y l e g e l d i y e iaret

Cmil

e z h e r e g i d i n c e eyh H a s a n

kendisine

ettiini syleyip r u m a a z i m e t i n i e m r e d i y o r .
len

iskenderiye'den

dolu'nun

baz

Gelibolu'dan

bir gemiye

mahallerini
Selnie

b i n i p evvel

gezerek

Serez'e

k a d a r k k m e d r e s e d e mderrislik y a p p
b i r i s i n d e n iczetnme almt) o r a d a n
Male t a r i k i y l e K o a n a ' y a gelmitir.

inkiaf

hareketle

geliyor.

Ana

Gelibolu'ya,.

Serez'de

ay

(Seyyit Muhammed isminde

Demir

hisar,

Koanallar

Hfzi p a a ' m n y a p t r d m e d r e s e y e m d e r r i s
Mderris olduu

vehbnin

A n t a l y a ' y a kyor.

oradan da

v e Selnik'ten

ilmi

M u h a m m e d N u r ' e m r e imtis-

Doyran,

Istruma,

kendisini skp

tayin

etmilerdir

senenin Ramazannda koana camiinde

kasdei

valisi
(1249).
imli-

y e ' y i t r k e erhederek o k u t m u t u r .

h l d e Rasulullah

oturur

grm.

etmi. S e y y i t " t e e d d b e n h a z r e t i h n - A l - a l t tarafna o t u r d u m . E b u

bekir ^cji^ij neye

bu

eyledim. Hazreti ah
lullah

tarafa

gelmedin

deyince

cevap

b u mecliste taraf y o k t u r diye

tebessm ettiler.

V e hazreti h ile

vermee h a y a

cevap verp Rasu

hafiyyen

mkleme

ettik,,,

d i y o r , M u h a m m e d N u r , b u r'yadan s o n r a ttnden vazgemitir.

Yine ayni

senede dier

b i r r'yada

anlatyor [ 1 ] . 1245 s e n e s i n d e
kendisine

satr

grd

yaz yazp

Rasulullah'tan hrka
dier

verdiini

b i r r'yada

ve Ebubekir'in

geydiini

Rasulullah',.

" t e v h i d i ef'L

t e v h i d i sft, t e v h i d i zt,, d i y e o k u y u p m a k a m t feny t e l k i n

eylediini

b i l d i r i y o r . V e " 5 9 a k a d a r b u m a k a m t selseye m d v e m e t e d i p z e v k
eyledim,, diyor.

V l Hfz p a a [2] h e n z y i r m i b i r y a n d a o l a n b u fzl h o c a y

grmek

i s t e y e r e k s k b e d a y e t etmi v e s k p u l e m a s i l e g r t r m . N e t i c e d e

1255

te skb'e giderek

orada tavattun eden

v e N a k i b e n d eyhi

P a a , s e y y i d i n m e f t u n u o l u p e v l a t v e taalukatn, t a l i m " e t m e s i iin, k e n

kazanl A b d l h l i k E f . y e i n t i s a p e y l i y e n , s e y y i t M u h a m m e d N u r ' 59 t a r i

d i s i n e t e r f i k a n t e k r a r k o a n a y a i z a m etmitir.

hinde hacca niyet ediyor.

F a k a t ocuklarn

anneleri

evlatlarndan a y r l m a a raz o l a m a m a k l a p a a , s e y y i d e b s b t n s k p ' t e

Kalkandelen,

oturmasn r e c a etmise d e

hizmetinde talebesinden

Seyyit

raz

olmadndan,

nihayet

alt a y

K o a n a ' d a , alt a y s k p ' t e o t u r m a s n a k a r a r verilmitir.

[1] V ~ ! ' I J > ~ ' r ' J ^ - J U j c _,i ji^i c Jjlfii^'j-.l nin tercemei hllerini bilemedi
imizden Msr Nakibl eraf ( j j M J U ; ? J . . - ye mracaat etmitik. J ^ - J U - t
ve jjl^i yi
bilmiyorlar,
^J'^t> hakknda u malmt veriyorlar :
,

gtrm,

Koana,

ve skp'

erif Ef. " p e d e r i m i n n i y e t i n i iiden e h i b b a d a n

Itip'ten

d r t y z yetmi

hac

niyet

etmi v e

K o a n a k a s a b a s n d a n G r a d a s ' l hac E m i n ' i b i l e

ulemasndan

hac N e b

Efendi de

refakatlarnda

b u l u n m u , , d i y o r k i b u d a b i z e 1240 t a n 59 t a r i h i n e k a d a r o c i v a r l a r d a

t a m a m i y l e itihr ettiini v e b i r o k mrit

anlatmaktadr.

ve muhibbe

mlik

olduunu

E s s e n A n a d o l u ' " d i y r r m d i y e anlrken v e eyh H a s a n k u v e y [2] Recep paa zde Hfz paa:
Seyyit Muhammed Nur'un ilk mntesiplerinden olan Hfz paa, kapc balk ve
skup nazrl hizmetlerinde bulunmu ve 1242 de mrimran olmutur. 48 ten sonra istan
bul'da ikameti tensip edilerek vilyetten azledilmi ve 1277 de vefat etmitir. Eyyupta
metfundur.
Sicilli osman : Cilt 2. Sa. 234235.

sn, k e n d i s i n e r m a a z i m e t i
Antalyadan

sonra doruca

emreylemiken
Selnik^

skp

Seyyit

[1] Harirzde merhum tibynmda i1 tarikinde

isi.
i *. JUj -VUf(jlljnJlJ.!,^.
jillulj
.tSj.-lj U-lj ^L.jv. -ul^. *SlJj-j w). diyor.
c

Muhammed

havalisine gelip

Nur'un

yerlemesi

^ lyuallj Li.Jl5s .l _ lj
J

^ I J M J - /ii)

^.yKieJSk!^*

cilt: 1

nc devre Melmleri

nc devre Melmleri

236
y n nazardr.

Buralar d a h a A h m e t S r b n '

ve Hamza

Bl'den b e r i

m e l m l i i n mteksif b i r m e r k e z i i d i . Mesel; 1 0 1 1 d e v e f a t e d e n tip'li

eyh Abdlkerim'in

"slasnda i k a m e t

eyleyp

t a r i k a t i m e l m e t iatna

Efendinin halifesi T r a b z o n ' l u

Dervi

Mehmed'in

emriyle

eyh
bir

kendisine makamat beka, ya'ni ^ ,

a z , , ettiini v e B o s n a h a v a l i s i n d e melmlerin k e s r e t i n i z e y l i akayikten

lullah'n

renmekteyiz.

Menbaunnur da zikretmektedir.

Bu tarihlerde
arzetmitik.
hakkaktr.
tavattun

Hamzavliin

devam

Bunlarn A n a d o l u ' d a n
Evvelce

etiii

toplu

bir

mahallerdir.

ziyade

halde

etmekte

olduuna da

Rumeli'de

bulunduklar

bulunduklar yerler de

hlde

Muhammed

evvelce

Nur'un

mu

seyyid'in
fa'liyetine

Mustafa

erbain

ruhniyeti

tarafndan

mumileyhi

Rum'a

yollayan

eyh

Hasesnl Kuveysn'nin

de

" Hatm

'i.

makam

olan

d a n d a h a sf e b e k e d h i l i n d e n

N u r ' b u o n sene zarfnda k e n d i s i n e i n t i s a p e d e n k i m s e l e r i d e nak usu-

d k t e e b e k e iine a l u p

l i n c e v e e s m t a r i k i y l e d e i l ; mertibi selsei t e v h i t v e M e l m e t

telkin

s i y l e t e s l i k etmitir [ 1 ] .
n

ire

eder.

mekke'ye

dhil

olan

seyyit',

bu

irat

msr'

v e teslke

tarikile

Mus

mezun o l

Rumeli'ye

avdet
kendisi
ken

ediyor:
Babsselmdan dhil o l d u m .

ellerini aup yr,

kendisine

skt

dedi;

v e ahadiyetl

Rasu-

Fakir

yr

cem' makamn

eyledi,,.

s k b ' e a v d e t i n d e Hfz paann y e r i n e

B u d a k e n d i s i n i n b n y o l u eyh H a s a n d a n ald

a ' b n ' n 14 d n d e

edildiini

l u l l a h y-i Kte. -si\^ s u r e t i n u r i y y e s i - s u r e t i u n s u r i y e s i d e i l - g n e n u r u n

Melmetini i s p a t d e r e c e s i n d e t e y i t e d e n b i r k e y f i y e t t i r . n k i M u h a m m e d
neve-

telkin

"Ahadiyyetl cem' 1 ^ 1 [ 1 ] maka

" G n uykusu uyurken ma'nada

f i k r i mahsusun t a t b i k i n d e n d o a n mspat b i r neticeyi ire eder. B u ayni

zamanda

i n h a z r e t i Rasu-

hlde

sim o l u p a k a m v a k t i k o y u n u n ba i l e i f t a r etmitir. E r t e s i g n
mnn t e l k i n edildiini yle h i k y e

bir

eylemitir.

e d e r k e n Y e n B u ' d a b i r k u r b a n k e s i p f u k a r y a e t l i pilv piirmi,

buralar m e r k e z i t t i h a z e t m e s i v e o n sene zarfnda k e n d i s i y i e b e r a b e r 4 7 0

ziyade

olduu

sonra

kiiyi h a c c a srkleyecek k a d a r t a n n m a s ,

mneviden

JJT\ s^i v e ^J-ri ^

t a f a E f . d e n N a k i b e n d iczetnmesi a l m ;
y

intisap

Edyi hatan sonra Trabzon'lu

disine

emri

Efendiye

karm v e b u itikf e s n a s n d a

uyank

mutur. M e d i n e ' y i d e z i y : e t t e n

237

vli o l d u u n u g r m . S e l i m p a a d a

Servili

Hfz p a a

Selim
gibi

paann

seyyidin

[2]

mridi

z i y a r e t t e d e h l m a n e v i y y t a tene o l u p k e n d i s i n i m k e m m e l g r e m i y o r

o l u p m u m a i l e y h t e n z i k r i d i m ahzetmi; h a t t a s e y y i d e b i r m e d r e s e y a p

k i erif E f . , s e y y i d ' i n N e b i E f e n d i y e

trmak istemise d e s e y y i t ' S i n a n

" b i z e b u i l m i zhir kifyet e t m e z .

M e k k e i m k e r r e m e v e b e y t i erif, m r i d i k m i l d e n h l i deildir.
m i z e b i r mridi k m i l
meczup melm mekkeli

arayp
dervi

bulmamza

fursattr

Muhammed'e

kudm eyledim ve haremi

gelp

yanyana

erifte

oturdu

otururken
ve

b i r zt,

sliyor.

d a v e t e i c a b e t e d e n M u h a m m e d N u r ' , i s t a n b u l ' d a alt a y k a d a r o t u r m u v e

meczup

gmleinde, stnden

suretinde

kehle gezp

smim

Mehmet

Gayriye
Dervi,

gitmez [ 2 ] .

ehli m e k k e d e n

sminiz
ve

nedir

diye

sual

keh
ettim.

b e y t k d (?) e v l d n d a n d r .

4 5 t a r i h i n d e h a c c a g e l d i i n v a k i t s e n i n ile o t u r d u m

ve hatta mavi krk

zerinde i d i . Lkin hadseti sinnin v a r d ; d e d i .

erif E f e n d i y e n a z a r a n D e r v i M e h m e t vastasiyle kazanl A b d l k l i k
[1] Eski Melmlerden naklen..
[2] Muhammed Nur', bu mlakat kendisinden dinliyenlerin ifadelerine nazaran
anlatrken Dervi Mehmed'in aynen "Bizim yozlar baka yazda yazlamaz,, dediini sylermi. Eer bu doru ise, Dervi Mehmed'in Mekke'li olmad muhakkaktr. Yoz, i
Anadolu'da diisinden ayr gdlen kolara denir. Yaz, Yazlamak ta ayr, otlamak mana
larnda mstameldir. ok muhtemeldir ki Dervi Mehmet', trk olduu hlde kendisini,
mcavir bulunduu Mekke'ye mensup olarak takdim etmi, yahut ta makam kible ve
cem'de bulunduuna remzen "Ehli Mekke'denim,, demitir. Essen Araplarda "Dervi,,
tabiri de yoktur.

bu

istanbul'a

davet

olup

olduunu

"tavf

1266 d a

miri

i s t a n b u l a gelmi

gmleime binecek dereceye gelp vine dner. Bana d e d i k i bizim

leler terbiyelidir.

getirilmitir. S e l i m p a a b i l h a r a h s s a

ve seyyidi de

emreyle-

nihayet

S e y y i t ' , b i z z t b u m l k a t n anlatrken u szleri s y l e m e k t e d i r :

yanma

mi v e e m r i y e r i n e

ta'mirini

ve

dediini

mlki

Kendi

voyvoda' camiinin

m d d e t zarfnda i s t a n b u l ' u l e m v e meyihiyle t e m a s t a

T e k r a r skb'e giden seyyit', merkezi

n a k l i zerine m a h a l l i m e z k r a

gitmi

vilyetin

ve b u

z i y a d e ezmla t e m a s t a b u l u n m a y t e r c i h

etmitir.

bulnnmutur.

skp'ten pizren'e

suretle

dim

ettiini izhr

avamdan

eylemitir.

lyor k i s e v y i t ' , h a l k r u h u n u p e k gzel b i l i y o r v e halkn d i m

lere uyacaklarn i d r k e d i y o r d u . B u , a y n z a m a n d a ,
i n intiar v e t a a m m m c i d d e n a r z u

Bu

benimsedii

ettiine b i r d e l i l d i r .

Anla
byk
mesle

erif E f e n d i ,

rislesinde s e y y i d i n 1267 senesi rabiulhrnn 15 i n c i c u m a g e c e s i t e v h i

d i nere m e m u r o l d u u v e e r t e s i g n k e n d i s i n e a l a y

imam

Hamit ve

t a b u r i m a m A l i e f e n d i l e r l e t a b u r ktibinin v e y z b a n n , d a h a e r t e s i
g n d e kodra u l e m s n d a n a ' b a n E f e n d i n i n b i a t ettiini b i l d i r i y o r .
[1] Bu makamat, seyyidin tarz teslkinde izah edilecektir.
[2] Servili Selim paa : Akk muhafzl, sayda ve mara valiliklerinde bulunmutur.
1261 de skp vilyetine tayin 1264 de azledilmi ve muhtelif tarihlerde kastamoni, konya
vilyetlerinde, Anadolu mirliinde, Batum kumandanlnda, hssa mirliinde hizmet
edip, 1289 da vefat etmitir. skdarda metfundur. Cesur, mutekit, mstakim bir zat
imi. Sicilli osmani; cilt 3 sa. 64

nc devre Melmleri

nc devre Melmleri

238

1269 d a r u s y a m u h a r e b e s i b a l a m v e S e y y i t ' t e k r a r O s k b ' e a v d e t

etmitir. Y i n e b u sene k e n d i s i n e

bat eden

mir

erkes

smail

n m [ l ] d a v e t i y l e Manastr'a gitmi v e a y i k a m e t i esnasnda

m e m u r i n d e n olan b i r zmreye B e d r e d d i n ' i n Vridt
tur k i takriri zaptedilerek b ^
erh olmutur.

m o k u t m u

1 2 8 5 t a r i h i n d e s k p ' v e civarnda b a z

A z i z d e t a h k i k i n i eyhulislm'a irde
Manastr

vliliind

ekseriyeti

i j o t ^ a d i _iuj i s m i n d e n t a m m b i r

a r z u h a l y a p p s e y y i d ' i n neri ilhd ettiini

Paa [2]

paa-

merkeze

etmise d e

beulunduu

mtassplar

bildirmiler,

zaptiye

sralarda

miri

siyyid'le

bir

y e t i n e g i d e r k e n tikve'te b i r k a g n msafir kalmtr.

hat ok mhim

bir

netice

vermi;

kendisine " k u t b i y y e t , , makamnn

(Cemaziyelhr 2 7 ; sal;

r e f t e ' l i H o c a A b d u l l a h ,Huls Ef,

Hsn

Sf Ef, M e v l e v i h a n e k a p u s u

habelerde bulunmutur.
disine

olunu da

terfiki,

konanda

stanbul

msafir

olarak

alt

u l e m v e meayihiyle msa-

Muhammed Nur'un

stanbul'a seyahatnda k e n

m u m a i l e y h e fart m a h a b b e t i y l e b e r a b e r , tann

masn v e b u s u r e t l e istedii g i b i b i r halef b r a k m a s n d a

temin

gaye

lerine ma'tuf olsa gerektir.

skb'e

avdetinden

stanbul'a g e l e n

sonra

Topal Osman

1286 d a

Bosna'
yine

p a a , s e y y i d i t e k r a r stanbul'a d a v e t etmiler,

valiliinden
zaptiye

seyyid de

mazulen

miri
yine

Hsn

erif

ile b e r a b e r stanbul'a " g e l i p be a y H s n p a a y a msafir olmutur.

Ef.
Bu

1288 de

izhr

etmitir.

tekrar

oluyla

H a l i l Ef. n i n

evinde

Seyyid'e Mi-

Hac T e v f i k E,

Rif t e k k e s i

zevt intisap

mumaileyhten

eyhi

Msr
Ahmet

etmiler

ve

" S e y y i d i erif',, i n

Alay

"Vahdeti

[3].

M u h a m m e d N u r ' ; b u d e f a stanbul'da

Harir zade'nin Boyackyn-

d e k i yalsnda msafir olmutur. B u stanbul'

seyatmda

bilhassa

A b d l k a d i r E f . y i d e z i y a r e t etmi v e e y h M r a t t e k k e s i n d e

Seyyit

mteaddit

g e c e l e r msafir olmutur. E s a s e n b u n d a n e v v e l k i stanbul' s e y a h a t n d a d a

A b d l k a d i r Ef. y i z i y a r e t etmiti.
Bu ziyaretlerden maksad, her hlde

paa ile [ 3 ]

ve

T a r s u s R i f t e k k e s i eyhi A b d l k e r i m E f ,

H a r r z a d e H o c a K e m l e d d i n Ef, g i b i
emini

gelmi v e p a a n n

tebir

E v k a f mfettii

mollas K m i l E f , ehremini P a z a r m e y d a n

vcut,, r i s a l e s i n i o k u m u l a r d r

B u m d d e t zarfnda

verildiini

s a a t 10 a l a t u r k a ) [ 1 j

N u r ' u t e l g r a f l a stanbul'a d a v e t etmitir. M u h a m m e d N u r ' , o l u erif E f .

a y kalmtr.

B u kk seya

M u h a m m e d N u r ' , Tikve'te

i s t a n b u l ' a - eyhlislm M o l l a B e y i n d a v e t i y l e [ 2 ] - g e l e n

b u l u n d u u n d a n b u i d d i a n n aslu esas o l m a d n sylemi v e M u h a m m e d

ile b e r a b e r stanbul'a

seyyid

Sultan

grm

239

Hamzavlii

bulunan Seyyit A b d l k a d i r Ef. y i kendisine

u m u m Melmiler t a r a f n d a n

Gavsliinin

temin etmekti. Hatta muhakkak yine

bat

kabuln

darsi

etmekte
b u suretle

ve Melm

bu maksatla

z i y a r e t etmi v e "drs'in r u h a n i y e t i y l e

temsil

ettirmek,

vahdetini

Muhtef'yi d e

g r t n , , sylemitir.

Fakat.

n c stanbul s e y a h a t m d a n s o n r a y i n e s k b ' e a z i m e t e d e n M u h a m m e d

A b d l k a d i r Ef; M u h a m m e d N u r ' u alelde ayan h r m e t b i r msafir g i b i

N u r ' 1287 de Manastr'da Ruznameci H s n b e y i n olunun

k a b u l etmi v e H a m z a v l i k a n ' a n e s i n e t a m a m i y l e s d k k a l a r a k Melme-

h i t a n cemi-

[1] erke smail paa : nezip mirlivalnda bulunmu; badehu ferik olup Rumeli
ordusu erkni harp reisi olmu; atalca ve tuna muharebelerinde izhar ecaat eylediin
den 1270 te vezrete terfi' edilmitir. Rumeli ve anadolu ordular mirliklerinde bulunan
smail paa 1276 da zuhur eden Karada isyan zerine stanbul'a celbedilmi; bir ka gn
sonra vefat etmitir (1277). Sicilli Osmani; Cilt 1; sa 322-323
[2] Hseyin Hsn P. Mora' muhacirlerinden Abdlkerim Ef. nin oludur. Trhala'
mutasarrflnda ve muhtelelif tarihlerde Yanya, Girit, Selanik, Cezayiri bahri sefit, Bursa
valiliklerinde bulunmu, 1288 de vezreti ref'edilerek taht muhakemeye alnp Kbrs'a nefyolunmusa da 89 da afiv ve itlak edilip srasyle Konya, Bursa ve Yanya valiliklerinde hizmet
ve son memuriyeti olan Yanya valiliinde iken 1294 te vefat etmitir. Zaptiye mrlnde
bulunduu tarih 1285 tir. lim ve i're meftun, dervilere muhip, sarfiyat ziyade, memu
riyetinde edit, huss hayatnda cmert imi. Hamzav kutbu addedilen Bekir Reat Ef. nin
da Paann ktibi hususliinde bulunduunu yazmtk.
Sicilli Osman ; Cilt: 2 Sa : 177 ..
[3] Topal Osman P. zmir kyllerinden Hac erif aa'nn oludur. zmit' kayma
kamlnda, Karasi, Biga, Kbrs mutasarrflklarnda, Belgrat' muhafzlnda, Bosna' ve
Tuna' vilyetlerinde bulunmutur. 1286 da Bosna' vilyetinden azledilip stanbul'da ikamete
memur edilmi ve 1291 de. vefat etmitir. dre usulne agh, siyset umurunda behredr
bir zat imi..
Sieilli Osmn ; Cilt: 1 ; Sa : 449 .

t i n esaslarn o l d u k a t a h r i f e d e n

b u y e n i p i r e bat etmemi, b u suretle

H a m z a v l i i n istikll v e d e v a m n t e m i n e m u v a f f a k olmutur.
Hlsa, kendisine b i r ok
M u h a m m e d N u r ' , yalnz
kar m a l u p

zevt b a t e t t i r e n

ve dim

Hamzavlik an'anesine v e Hamzav

galip

olan

mmessiline

olmutu.

stanbul'dan s k b ' e d n e n s e y y i t , m r i d i b u l u n a n eyhlislmn d a v e

t i y l e beinci d e f a o l a r a k t e k r a r stanbul'a g e l i p b e a y msafir kalmtr.
1 2 9 1 d e Istruma melmleri

hemen

hemen

ehrin

btn

sekenesi

[1] Seyyit, Tikve'te kutbiyete tayin edildii vakit msafir olduu evde ikamet ettii
odann duvarna bu tayin tarihini yazm. Mezkr yaz, bir perde ile setredilmi olup hl
Melmiler tarafndan ziyaret edilmektedir. Bunu, ziyaret edenlerden duyduk..
[2] eyulislm Molla Bey (Mir Ahmet Muhtar Ef.) : 1222 de domutur. Selnik
mollalnda, stanbul kadlnda, Anadolu kazaskerliinde bulunmu ve 1288 de eyhlis
lm olmutur. 95 te ikinci defa olarak eyhlislm olan Molla Bey o sene tekrar
meihattan infisl ederek 1300 de vefat etmitir. nadiye'de Him Baha'nn civarna
defnedilmitir.
lmiye slnamesi
[3] erif Ef. nin risalesi.

nc devre Memleri

nc devre Melmleri

240

m e l m o l m u t u s e y y i d i d a v e t etmilerdir. M u h a m m e d N u r ' , b u d a v e t e

Istruma'da

i c a b e t etmi v e erif E f e n d i , I s r u m a ' n n h a v a s n d a n v e h a l k n d a n h o

defnedilmitir. [ 1 ]

l a n d iin

babasna

o r a d a kalmalarn

t e k l i f etmi,

vefat edip peygamber gibi

24 1

odasnda

vefat

ettii

mahalle

seyyid de senenin

alt a y n d a s k p ' t e alt a y n d a I s t r u m a ' d a i k a m e t e raz o l m u t u r .

SEYYT

MUHAMMED

NUR' UN NAKBEND

SLSLES

1 2 9 7 s e n e s i n d e k e n d i s i n d e e r b a b tasavvufa insilh d e n i l e n h l v a k i '

o l m u . , ( j ^ ' t i - ) d a b u v a k ' a y u s u r e t l e a n l a t y o r :
Seyyit

" S e n e 9 7 ; I s t r u m a ' d a o d a m d a sultnl'kn ibnlfriz

J-J--* J>JW\&\

d i v a n n a z m n a l u p b a k a r k e n k e n d i m d e n g i p o l d u m . Mzdelife v e Me'a r l h a r m y a n n d a i k e n c e m m i g a f r a s k e r t a b u r u g i b i er er, t a b u r

k a d a r m a k d e m l e r i n d e zat,
eden

Rasulullah' mdr

Enbiy

ihvanmzdr.

sa taraftaki mekke'de o d a d a

d e r k e n cemlin at v e y a n n a v a r d m .
Anlar

bildiini

bildirme;

Biz A r a f a t c a n i b i n e v e a n l a r Mzdelife
bize sylemedi; A n c a k , Davut' v-M.u
r

Ayn

bize telkin

senede 110 k a d a r

deyu

Dedi ki

emir buyurdular.

c a n i b i n e aktlar.

Anlardan

birisi

bana b a k u p gld,, [1].

ihvaniyle

hacca

gitmi,

avdetinde

Muhammed Nur

dlhlik Ef.
abd

mm

Hcegi

Muhammed

T r a b z o n ' I u Mustafa Ef.

M o l l a dris

A h m e d i Mekk

Rabbn
Bedah

Hce Ya'kubi

Hce

Hce

erh

Kazan'li A b -

Molla Muhammed

Habbullah Buhr

A h m e d i Frk

Semerkand

zhidi

Semerkand

Mehmet Niyaz kulu

Hud kulu

Serhend
billah

Hce

Dervi

Ubeydullah

Aleddni

M u h a m m e d Baheddni Nakibend

Bak

M u h a m m e d H c e

Nsirddin
Hce

Ma'sumi

Muhammet

ahrr

Attr

Hce

Ebu Bekr Muhammed.

kosva'

v i l y e t i n d e a r n a v u t ihtilli z u h u r e t m e k l e ihvann b u ihtille k a r m a k t a n

HALVET

A'BAN

SLSLES

m e n ' e d e r e k k u r d u u meslei, h e r h a n g i b i r s u r e t l e o l u r s a o l s u n i b e d a r
e t m e k t e n t e v a k k i eylemitir. 1 3 0 2 t a r i h i n d e t e k r a r 1 3 0 m e l m

ihvaniyle

h a c c a gitmilerdi k i b u s e f e r i n d e d m d v e halfesi A b d r r a h m
ile

torunu

hac

k e m l Ef. d e

beraber

bulunmular

Efendi

ve avdette,

vapur

S v e y kanaln g e e r k e n v a p u r d a v e f a t etmitir. ( 1 3 0 3 )

d e a b d e s t s e n e d i n i R a s u l u l l a h ' t a n b i z z t ahzettiini v e R a s u l n b i r s u i l e
defa

meshettiini;

bilahra

Haleb

hiyesinde

Muhammed
Haleb

Nurl

' ? ^ )

rl F u d

D o a n l Msriyyl
Muslihuddn

Kastamonu'lu Muhiddin

H a s a n Bsr

b r a h m e m a r k j ^ n ^

Arabi

Mustafa

a t v a l j>yjc ( K a r a b vel)

M u h a m m e d N u r ' , M e n b a u n n u r ' u n d a i k i r'ya d a h a n a k l e d i y o r : Birin

ban

Seyyit
Abdlltfi

Edirnev

Aliyyl

smali o r u m

me-

e y h a ' b n vel

. .

A l i y y i b n i E b u Tlib M u h a m m e d .

do

b y l e b i r h a d s g r d n syliyor. D i e r r ' y a d a d a k e n d i s i n i n h a z r e t i
Al

olduunu

ve

Peygamberin

p e y g a m b e r i n i n uhrev
ettii

melmlin

tamamiyle

v e m e a y i h tarafndan
talebeye
senesi

makamtn

"ehli beytimdensin"
grdn

d e d i i n i , zevect

naklediyor.

Seyyit,

EKBERYYE

ihya

SLSLES

intiarm v e b i r o k z n f z ezmla u l e m

sadakatla kabul

hocalk ettii g i b i b i r o k d a

Cemaziyelhrnn 29 u n c u

edildiini

grdkten ve b i r ok

halfe yetitirdikten s o n r a

pazartesi gecesi

saat 2

1305

raddelerinde

[1] Seyyit, bu suretle Dvudiyylmereb olduunu bildiriyor. Erbab tasavvufa gre

her veliyyi kmil, bir nebinin merebindedir. eyhi ekber naklfuss ve fususunda davud'u
hikmeti vcudiye fassnda beyan ettiine nazaran Muhammed Nur', mazharl vcut oldu
unu ve direi ihtasndan hi bir eyin hari olmadn ifade etmitir. nki, vcut,
mutlaktr ve her ey vcudun n ve taayyntndan ibarettir.
Bu insilh vak'sn erif Efendi de rislesinde naklediyor ve esnyi insilhta fakir
ile hac valde seyyidin 65 yandan sonra bkir olarak aldii zevcesi bulunduk ve
be dakika kakar imtidat etmitir diyor.

S e y y i t M u h a m m e d N u r brahmemark
E b n n c e b w>
li-ilij-

Mahmudi

krd

M u s t a f e l Bekr ^ / a ^ t - * .
Huseynl

A l i y y t tavf j , u ^

Krdiyyl

Muhammed

Muhammedl

Medeniyyl

Bdeyr

Melm

JJLI

Abdullah

Muhammed

arkav

su-e

emsddin o-^u--^
juiu#

tfJL

brahmibnil

^ . 1 (S^Odj-iij.. ^ b }

[2]

[1] Seyyid'in bir ok rislelerini havi kalkandelen'li Melm Hakk Elendi tarafndan
yazlan ve sandukatlmaarif ismi verilen yazma nshadaki kayt.
[2] Bu zt, ihtiml Fusus rihi Bosna'l Abdullah Ef. ye bat ettikleri bildirilen Arap
eyhlerinden biridir.
Melmiler 16

nc devre Melmleri

242

Safiyyddn
Abdl

Ahmedil

Kudds

Meden

^ a u ^

vehhab a ' r n d^

U j W

ekber

Muhammedibni

I V O - A * - ^

Ebl

mevhib

Aliyyenav

Zekeriyyel

O s m a n l M e r g j-\ :at^.
eyhul

c^a*

Ensar

Ahmedibni

^LAII ^

^u^l/j

smlzzbeyd ^ j S .u^-
Aliyyibni

Muhammed

^c--

Abd-

Eblfeth
Hasan

Muhiddni

A l i y y i b n i E b u Tlib

Arab

J I M J . I ^

M u h a m m e d J J ? ..

SEYYD'N ZERNDE MESSR O L A N

VEYSYYE

SLSLES
Muhiddini arab

Seyyit Muhammed Nur brahmemrk j j ^ ^ 1

Ebnnceba

-iuus

&JSsi

^-uu ^ U - C
Medeniyyl

Aliyyit

tavf

M a h m u d i krd

1 0 - 0 1 1 ^ JJ-

Mustafel

Melm

^sjjk-..

a>jO'CM

cr. p*W

^ u , !
(JLA

^ ^ ^ 1 ^ 1

M a h m u d i sfhn

dnl Kad

^u cr^^j

saiAi

1 ^ 1

s^i

Muhammedl

Mimd Dnever
J J U

a k k i Belh j&

M u s e b n i Y e z d i r
T l i b ^\by\&. &

Ahmedibni

Aliyyibni
v

Uj!

tf

Yusuf

A b d s s a m e d i ebster
o^*?

Abdl

Ebu

Bekr
JIA*

asrlarn e n nfiz sofsi o l a n M u h a m m e d N u r ' d a d a b t n

Kendisinden evvel gelen sofilerden vahdeti

m e l m e t ne'esini h i z olanlarn
Nur',

^ I I A

vcutta v e c d

sofi

sahibi ve

h e p s i n e kar t a z i m k r o l a n M u h a m m e d

en ziyade muhiddn'i tevkir etmektedir. H e m e n

her eserinde

Mu-

h i d d i n ' d e n istihat e d e r v e b u b y k v a h d e t k u t b u n u hrmetle y a d e y l e r .

Kendi isminin

nihyetine

getirdii

"El'arab,,

lakab d a

ire e d i y o r . Seyyit, M u h i d d i n i n "salt feyziye,, sini

bu

.-^JJCSJU^

tesiri

I ^ J M U

a m i y l e a r a p a erhetmi v e b u e r h e :

A'cem
JU-JIJU*

jt^

i h b d d n i Shre-

,-1

^4! S j i - J U i . *

ii^^f-

VasiyydMuhammedi

Cneydi Badd

V fW

^ ^ 3

E b u m e r l stahr ^ u . v i j * y \

E b u shak b r a h m i b n i E d h e m ^\ cr.

J-\JJS.

M u h a m m e d l V s t j^-yujf

E b u C a ' f e r l H a d d d ^\jX\jU>.y\

Ebu

Nurddin

Son

Muhammednnnr:

ve seyyid

l e r d e o l d u u g i b i M u h i d d i n ' i n tesiri p e k briz b i r surette grnmektedir.

Hanef
Nablus

Krdiyyl

E b n n e c b i S h r e v e r d ^ 3 ^ . -i*-n>.

cr^^

^jy^ju?

Safiyyddn

H a s a n ebster ^ j u . ^ ^

Necbddin A l i y y i rz ^ t . ^

v e r d tstjjji-'
Dinever

arkav

Ganiyyn

A b d l Vehhb a'rn

Y a h y a Z e k e r i y y e l E n s r ^juy!./';
Ahmedzzhid

Abdl

cr. d* Cr.^jf

Muhammed

Abdullahi

brhmibnil Huseynl

Meden

U-JAJ'A-C

j>Ji^

M u h a m m e d emsddnl

Bekr

T h i r l M e d e n dA\^

Muhammedl
Kudds

,U\>I

SOFLER

*UU

s.\

cr. &-y v e y s l K a r e n ^ a ^ y A l i y y i b n i

M u h a m m e d ..

\ Y AV

T a r i h i n i syliyerek ark v e g a r p t a m i s l i o l m y a n v e k e n d i s i n e g e l i n
ceye kadar A r a p ye Acemden
Bu silsileleri, Tarikat pirleriyle Peygamber' arasndaki esmiyi hazfederek aynen Thir
B. in "Menkibi eyh Seyyit Hace Muhammed Nurl Arab ve beyn Melmet ve ahvli
Melmiyye,, isimli kitabndan aldk, (Sa: 814).
Ekberiyye tarikat, Muhiddini Arab'ye mensup bir tarikattr ki Trkiye'de pek
intiar edememi, yalnz Arabistan'a gidenlere mnhasr kalmtr. veysiyye tarikat da
veysl Karen'ye mensuptur. Bundan maada mritsiz ve kendi kendine mertibi tevhidi
kat'edenlere de "veys,, denir.

hi k i m s e n i n

ukdelerini

zemedii

bu

salat e r h e t m e e m u v a f f a k o l d u u n u m f t e h i r n e b e y a n eylemitir.
Seyyit',

trke

y} CjjijUl dyj

szleriyle

tebcil

Ul
c u.U

(risalei

.J-U-UJ

gavsiyye)

llt^i 0. j ^ j l l

erhine

. i u u l a u '

iLMjjfy

j u . ^"ti ^j^^ucr}

Muhiddni
..IS\J15

'^'u*

etmektedir.

M u h a m m e d N u r ' ; M u h y i d d i n ' i n * y <,a\j

l

isimli

balarken

^tVI ,yi\ \!y JtjH

risalesiyle

ve

< ^ . u ^ i i i j jwcijit
r

unu c^*a ii -)
( J

C J

cmlesiyle

balyan

nc devre Melmleri

244
Salati

mutalsamm

Arapa

^ J I

nc devre Melmleri

ti- u y u i s m i y l e

JUJI^C

erhettii

g i b i y i n e M u h y i d d n ' i n " E v r a d s b i y e , , sine v e ^5 1 U> @ i'i dKt fjjj c t

iu.r"Vs Vj ) b e y t i y l e b a l i y a n k a s i d e s i n e t r k e

erh y a z m v e f t h a t t a k i

i h t i y a r v e fusustaki man F i r ' a v n bahislerini trke

ademi

imkn [ 2 ] ,

lm [3] g i b i

bk

cennetin,

mfrit

hiret

bulunduu [ 1 ] ,

cehennemin,

fikirlerinden

melekt

dolayi

hari c i s m n n i n

bulunduu,

s'nn

sfiyye t a r a f n d a n d a m a t ' u n

b i r risle i l e

v e m e r d u d o l m u t u . H a t t a fusus rihi Sofya'l Bl E f . ( 6 9 0 ) B e d r e d d i n '

t a v z i h eylemitir [ 1 ] , M u h a m m e d N u r ' , h e r h u s u s t a M h y i d d i n ' i n t e l k k i

s o f i l e r i n i n t e n k i l i iin S l e y m a n k a n u n ' y e t a k d i m ettii m e k t u p t a B e d r e d

lerini

din' hakknda:

benimsemi

v e neretmitir.

Varidt

szleriyle t e y i d i m d d e e t m e k t e d i r [ 2 ] .

kk

z h i r i n fn d n y a , b t n n

245

erhinde

bile

Mhyiddin'in

Btn b u m u k a d d e m a t t a n anla

labilir k i M u h a m m e d N u r ' , eyhi E k b e r i

ok

okumu,

o k sevmi v e

t a m a m i y l e o n u n t e s i r i altnda kalmtr.

&x^

V J

uu

d a A z i z M a h m u t Ef. ( 1 0 3 8 ) d e

r>.J'jj,

birinci

t a b i r i n i kullanyor.

Ahmede

b u hususta

bir

Harza

vermi v e b e d r e e d i n h a k k n d a ayn tabirt kullanmtr [ 4 ] . B u n a m u k a b i l

e y h Msri N i y z ' ( 1 1 0 5 ) ise d i v a n n d a
Muhiddin Bedreddin, ettiler ihyyi din ;
Derya Niyz, Fusus, enhardr Vridt

Seyyide

dier sofilerin tesiri :

m a k t a ' l v e v r i d t r e d i f l i alt b e y i t l i k b i r m a n z u m e i l e v r i d t f e v k a l d e
m e t h e t m e k t e d i r [ 5 ] . S e y y i t M u h a m m e t N u r ' d a v r i d t erhinde B e d r e d d i n ' i

Seyyit M u h a m m d Mur'da
c a n ' n i n d e t e s i r i vardr.

Muhyiddin'den maada seyyid

ilerinde

mirefteli

zde Kemleddin'in de bulunduu

eylemesiyle sabittir [3].

Cr-

B u d a s e y y i d i erifin mehur " v a h d e t i vcut,,

rislesine ..1 j\j>*y n v a n i y l e A r a p a b i r erh

istanbul seyahatinde

erifi

Hoca

bir cemaata

yazmas

A b d u l l a h Ef.
mezkr

ve drdnc
ve Harir

risleyi

takrir

[1]

"

Seyyit M u h a m m e d N u r ' u Simavne'li Bedreddin'e de hrmetkr gr

mekteyiz.

<t . . ,>_jjijj Usi! cniit VaL, t e b c i l a t i y l e sultanl m u h a k k i k i n o l a r a k iln e d i y o r

v e b u erhe ayrca u t a r i h i yazyor:

M r i d i b r k l c e M u s t a f a ' v e T o r l a k K e m l ' i n isyanlar n e t i c e

[2]

n e v i ' v e ahs

itibariyle

zt i l e

hdis,

fakat

cins,

k a d m b u l u n d u u [ 4 ] , irdei ilhiyenin i s t i ' d a d a

t b i ' o l a r a k z u h u r e d e c e i [ 5 ] hiretin m e l e k t leminderi i b a r e t b u l u n u p

zarf v e m a z r u f g i b i d n y a i l e b i r ; ezel
11] y-j*

ve ebed;

fakat

itibar

oluuu,

vtf

kM^

~>J~lb ^ b
.. !li!L
v

...un

A.

ff^sy

i^y

y^ . u

JI u!

Vridt
[3]

s i n d e 8 2 3 t a r i h i n d e S e r e z ' d e d a m e d i l e n B e d r e d d n i simav, " v r i d t . , m d

a k a izahettii lemin k d e m i , y a n i h u d u s i

jUcy 0 'yj,ij 'yji 1 ^ * W

Vridt

[4]

. .sX_-:
Vridt
Simavne kads olu Bedreddin:

M. erfeddin;

Sal

i **-3i

- fUJI A.lc

71-44.

[5] Msri Niyazi'de Hamzav'ler gibi ok koyu bir sofi ve cokun bir vahdetidir.
Divannda
Erimiz erdir; Pirimiz pirdir ;
isteyen yr, izlesn piri;

Karamz nurdur, yerimiz Tur'dur.

Pirden ayrlan Hak'tan ayrdr !

"Msr,, nin dinde izzeti zinde ;

Cmle millette Hamzav hordur.

3 "^-J
IV iJJiCsfe'M

A y^la

mezkr eserin muhtelif yerlerinde eyhi Ekberin kelimt, gemektedir. Bendeki yazma
nsha Sa. 55.
[3] El'envrl Muhammediyye'nin yazma bir nshas millet ktphanesinin Arapa ki
taplar ksmnda 1124 numaradadr.
(4) ... Si-j t J l i +*x>.j 1
(5) . . fu >u.-yiw->.

tf.

tf>

<t -3
i

<>b\

u-*?. fj fWI

ilhisi clibi dikkattir. La'I zade Abdlbak, bu sz Hamzav aleyhdarlma hamlederek

"Emri gariptir ki ehli tarik geinen ndanlar; Hamzavlerdir, drdnc esmda kalmlardr
ve nks olmalariyle ilhda dmlerdir deyu gne gne ifk iftirya cr'et ederler. Msr
Ef. cmle milletten Hamzav hordur deyu ilhi syler...,, diyor (Sergzet; S a : 159) .
Fakat biz, La'l zade'nin bu fikrine itirk edemiyeceiz. Niyz', gerek divannda,
gerek risalelerinde mfrit bir vahdeti vcut taraftardir. Byle bir zt, nasl olur da ayni
akidenin sliklerine fena bir nazarla bakar ? Ba husus Msri Niyz, Olan eyh brahim
Ef. ye de hrmetkrdr. Olan eyh'in
Vakf esrar olup umman olan anlar bizi;
Anlamaz hayvan olan insan olan anlar bizi!

246

nc devre Melmleri

nc devre Melmleri

beytini hv gazeliyle seyyidin tarihi

^ J \ J \

,,41 _ > J J I j l L U
i

itiharn 1 2 7 5 o l a r a k tebir e y l e d i

ine kanidirler.

<fi>- ^j.* ulsuj oj- ^ tfiac J-ls1

247

M u h a m m e d N u r ' e v r d s b u i y y e s i n d e d e m a h a b b e t h u s u s u n d a iclei
CJU-S""

kalem ederken

niyznin
Ey gnl gel gayriden ge aka eyle iktida ;
Zmrei ehli hakikat ak eyler mukteda !
Cmle mevudat malmata ak akdemdrr ;
Zira akn evveline bulmadlar ibtid !
Hem dahi cmle fen buldukta ak bak kalr ;
Bu sebepten dediler kim aka yoktur intiha !

beyitlerini n a k l e t m e k t e d i r [ 1 ] . Hlasa Seyyit, Niyz'ye de m u h i p t i r .

M u h a m m e d N u r ' , H a c B a y r m vel'nin

1275
Seyyid'in

efkrn

tamamiyle

erhten ayrca b a h s e d e c e i z .

ire

ettii iin

ok

mhim olan

M u h a m m e d N u r ' , Msri N i y z ' y i d e

bu

mehur

alabm bir ar yaratm iki cihan aresinde ;

Bakicak didar grnr ol arm kenresinde

okut

m u v e m a r n i l e y h i n b a z ilhilerini erhetmitir. T a k r i r l e r i z a p t e d i l e r e k
m u h t a s a r b i r n i y z erhi
severler.

v c u d a gelmitir.

Melmlerin

hepsi Niyz'yi

Ve

b e y t i y l e b a l y a n ilhisini d e trke erhetmi v e ifa J J fUl 1 ^ K i i ^

>>JI

Oldum smail gibi teslimi Hak etti hemin

Bin iki yz; dahi yetmi bete bir kurban bana

.JM

j^5 d> e^}

j r U - i ^ . i u i j . j i / jjujj ^ J j .jii

yk trk sofisine hrmetini

izhr

, ^.

eylemitir.

eyh Rasln Dmk'nin [ 1 ] risalesini trke,

d i y e balayip b u b

Seyyit',
bni

^-J

bunlardan

Mei'in

baka

[ 2 ] saltn

A r a p a erhetmitir.
matla'l gazelini tahmis ettii gibi (Divan; stanbul; 1326 . S a : 78) yine ayni gazele
Zt Hak'ta mahremi irfan olan anlar bizi;
lmi srda bahri bpyn olan anlar bizi !
maltaiyle balyan bir de nazre yazmtr (ayni nsha ; Sa : 74) .
Hlsa bu beyitten mrat zhir horluk deildi. Muhammet Nur', Niyz dvannn
erhinde bu beyti yle tevil ediyor:
"Hamzavlerden mrat, Melmiyei Baymiyeden Hamza' namnda bir zattr ki mridi
ehli tevhid idi. Fusus rihi Bosnal Abdullah' ve Mesnevi rihi Sar Abdullah Ef. 1er de
bunlardan idi. stanbu' ve Rumeli'de haylce mritleri vard. Lkin stanbul ulems,
gayet mteassp olduundan bunlar hor grrlerdir. Msr Ef. e^* j-Ji o zaman ana gre
sylemitir.,,
Melmlerden bir zt ta bu beyitteki horluun, ubudiyet ve zillet makam olduunu
syledi. Bu beyti S. Muhtar B. Ef. ye de sordum. Mektuplarnda mes'eleyi u suretle
tavzih ediyorlar:
"Zannmca btn lemi tarikat bir behiti irfana tebih buyurmular ve bu cennet
iindeki hr da Hamzavlerdir demilerdir. Yoksa Niyz' dahi o zevk ile zevkyb olurken,
btn e'rnda o ne'e mtecelli iken nasl olurda Hamzavler aleyhinde bulunnr?,,
Bu tevcih, bana da pek uygun geldi. Kuvvetle muhtemeldir ki Niyz Hamzav
hrdur demiken bu kelimedeki iltibas, Hamzav aleyhdarlarma Hordur suretinde
okutmu ve neticede Abdlbak'nin ikyetini mucip olmutur. Her hlde Niyz'nin Hamzavlerle mnasebeti menf olmaktan ziyade msbettir.

M u h a m m e d N u r ' , zamanndaki byk

sofi

Ahmedibni

Idrs'in

..UJ VVJ'.JJ

[1]

[1]

[1] eyh Risln Dmk (eyh Arslan); vecit shibi bir sof olup Halep civarndaki
Trkmenlerdendir. am'da tavattun etmitir. Def ve kaval aldrarak sima' ve raksettiinden zamannda ta'nu tenie uramtr. mm Sbk' ile muasrdr eyhin hangi tarihte
vefat ettiini a'rn, Dairetl marif ve ir kitaplar yazmyorlar. Yalnz Mnv' tabakatnda 700 den evvel vefat ettiini kaydediyor. eyh Arslan' iin baknz! "Trkye tarihi
dnsi : Prof. Kprl zade Dr. Fuat. Sa : 26 .
[2] eyh Ebu Muhammed Abdsselm ibni Mel Hasan - yiiA t>. fM-JJ. e
^J.
uj-J-l : 659 senesinde vefat eden eyh Ebl Hasan zel Jilil^-ity\ ^ . . i nin jeyhi olup
Maribdir. Tercemei hli, eyh Zfir Ef. nin jUlJJa!! *>'j .jllj\y'i\<JcS' sinde
muharrerdir, (Sal 57-60). bni Me'e it a'rn'nin Tabakatmda da baz malmat vardr.
[1] Ahmedibni drs; Magrp'taki drs seyyitlerinden olup Fas'a tabi' Arayi eh
rinde domutur. Silsilei tarikat brz sahibi mehur "Abdl Azzi Debba',, a (1231)
mntehidir. 1213 tarihinde Msr'a gelmi, Msr'dan Mekke'ye gidip 30 sene kadar kalm,
defeatla Medine' ve Tif'e gidip nihayet 1244 te Yemen' kt'asna gemitir. Yemen'in
Saby' karyesinde 9 sene ikamet ve 1253 te rihlet eylemitir. Ahmedibni drs', evvel
zeliyyeden iken bilhara "Muhammediyye,, tarikatn tesis etmitir. Bu tarik, esmya
mdavemetten ziyade sohbet, ihvana ve bil'umnm insanlara hizmet esas zerine messes
olup evrad, Ahmedibni Idrs'in salevtn kraattan ibarettir. Seyyit Muhammeds sns,
(1274) mumaileyhten ahz tarikat ettii gibi S. Abdlhamid'in Yldz'da yaptrd zel
f

248

nc devre Melmleri

Salevtndar

< <^yj\ 1 ^ 0 V r

r ^
1

nc devre Melmleri

d* J- ^

diye

balyan i k i n c i

Salevtna d a t r k e b i r erh yazmtr. B u s u r e t l e z a m a n n d a k i t a s a v v u f

cereyann t a k i p e t m e k t e o l d u u n u v e b u b y k sofye h r m e t i n i b i l d i r i y o r .
E s a s e n s o n asrlarda a r a p d i y a r n d a s e y y i t

A h m e d ibni dris;

trk

d i y a r i n d a d a k e n d i s i n d e n b a k a b y k v e hreti mnteir sf y o k t u . H e r
i k i sf d e t a n n m t a r i k a t l a r a i s t i n a d e n
bir t a r i k a t kuruyorlard.
tarikatn

kuruyor;

k e n d i l e r i n i tantyorlar v e y e n i

A h m e d i b n i dris, zeliyyeden

Seyyit

Muhammet

Nur' da

trk

"muhammediye,,
itima

h a y a t n d a asrlarca nfiz o l a n m e l m l i i i h y a e y l i y o r d u . o k
d i r k i b u i k i k u t u p , b i r d i y a r d a olsayd k e n d i l e r i n d e
lar a r a s n d a b i r r e k a b e t m e y d a n a g e l i r d i .
m i y y e i emsiyye mntesipleri,
vler)

kar

daima

ve

edeb

muhtemel

olmasa bile ihvan

Nasl k i Halvetler v e b a y r a -

k e n d i l e r i n d e n ayrlan m e l m l e r e ( H a m z a -

murz ve r a k i p

vaziyetinde

kalmlar

v e melmet

aleyhdarlarnn i l k safnda b u l u n m u l a r d .
F a k a t d i y a r ayrl v e n e v ' a m m a m e s l e k l e r i n d e k i b i r l i k b u n a m e y d a n
v e r m e d i . S e y y i t A h m e d i b n i dris'in e s e r l e r i b u l u n m a d n d a n S e y y i t M u h a m m e d N u r ' d a n b a h s e d i p etmediini b i l m i y o r u z .

Bahsetmesine de p e k

ihtiml y o k t u r . n k i A h m e d i b n i dris, 9 s e n e d e n b e r i o t u r d u u y e m e n d e
1253 t a r i h i n d e v e f a t ettii v a k i t ,

s e y y i t skpte 25 yalarnda b i r h o c a

i d i . G r t k l u r i n e d e i h t i m l v e r i l e m e z . n k i A h m e d i b n i dris, 1 2 1 3 d e
msra

geldii

vakit

h e n z s e y y i t , d n y a y a g e l m e m i t i . 1245 d e s e y y i t ,

j y ^ j j i f j j k i i i o ^ t j *y\\

j. ^jdoUu esri t\sj j ' ^ y i j * ! jiisifj <&*a\jij

;

-I-U^I

Jt

.MS>>I. 4-9

diyor [1].

249
\fAgi*-\j

Seyyidin Menbaunnurundan d a b u ml

k a t a y n e n nakletmitik. S e y y i t A h m e d i b n i dris'in nerettii tarikatn d a

(Muhammedi)

tarikat

(Muhammedyim)
etmezmi;

olduunu

demesi,

biliyoruz.

Muhammedi

A c a b a dervi

tarikatna

Muhammedin

mensubiyyetini

ifade

V e a c a b a b u zt, A h m e d i b n i dris'in halfe v e dervilerinden

midir ?
Eer

dervi

Mehmet,

muhammedyim

demekle

kuyud

tarikat ve

d b r s m d a n f a r i b u l u n d u n u i f d e etmemise v e h a k i k a t e n
d i b n i dris'in tarikatna m e n s u p ise
vetli seyyidin,

Ahmedibni

dris'in v e tarki

k a l m a s n a s e b e p , b u mlakattr d e y e b i l i r i z .
lykiyle tenevvr v e t a v a z z u h
Yalnz

uras

Ahme

b e n c e b u i k i n c i ihtiml d a h a k u v
teslikinin

tesiri

altnda

M a a m a f i h b u n o k t a maalesef

etmemitir.

muhakkaktr k i

A h m e d i b n i dris'in

tarikat d a k i s v e

v e z i k i r g i b i m e r s i m d e n r, s o h b e t v e h i z m e t esastna m p t e n i b u l u n
d u u n d a n M e l m e t nevesini h i z d i r v e s e y y i t M u h a m m e d N u r ' ,
d i b n i drisi,
halfei

btn,

salevatn erhe b a l a r k e n
esseyyit

(mridi kmil,

Muhammedibni

dris)

Ahme

m u k a r r i p ilallah,

szleriyle

tebcil

ederek

k e n d i s i n d e n e v v e l g a v s t a n d n izhr v e z a m i b i r d e r e c e d e b u b y k
M a r i b sf'nin t e s i r i a l t n d a k a l d n aikr eylemitir.

M e k k e ' y e gittii v a k i t A h m e d , b i r sene e v v e l y e m e n ' e g i t m i b u l u n u y o r d u .

Y a l n z s e y y i t M u h a m m e d N u r ' h e r h l d e b i r sene k a d a r m s r ' d a (1213-14)
v e 3 0 sene m e k k e ' d e (1214-1244) [ 1 ] o t u r a n A h m e d i b n i dris'in hretini
d u y m u v e m e c l u b u o l m u t u . a y a n n a z a r b i r n o k t a d a h a v a r : 1259 d a
4 7 0 kiiyle h a c c a g i d e n s e y y i t ,
olduu

vakit

evvelce

m e c z u p dervi

arzettiimiz g i b i

A h m e d i mekkye

tarikatn

sormu

mlki

.(Muhammedi)

cevabn almt. H a r i r z d e m e r h u m s e y y i t t e n n a k l e n b u m l k a t anlatrken

tekkesi eyhi Zfir Ef. nin de bu tarikattan hilfeti vardr. Yemen ulem ve sdtndan
ekserisi Ahmedibni Idrs'e mrit olmutur. Sns ihvn, el'an bu tarikatta olduu gibi
Yemen'deki Idrsler de bunlardan ve mehur imam idris Ali'de Ahmedibni dris'in neslindendir. Salevt 22 knunu evvel 1314 tarihinde istanbul'da Mahmut Bey matbaasnda
mezkr tarikattan Hac smail Hakk Ef. tarafndan nefis bir surette tab'ettirilmitir. Bu
selevatlar, tamamiyle "Vahdeti vcut,, felsefesini mu'lin, mustalah, Fakat gayet ak olup
mritlere det vahdeti vcudu telkin eden birer derstir.
Ahmedibni idris'in kelimtn cami' ve "Ibriz,, e taklit yollu yazlm olan ^ U i l U J l
^.jAdl^lj. jji J . 1315. H. de Bulak matbaasnda teb'edilmitir; sonundaki tercemci
hlde Fas muzafatndan Meysr karyesinde tevellt ve 1214 te Mekke'ye gidip 14 sene
ikamet ettii mezkrdur.
[1] AlllJ.!l e nazaran 1214 te mekke'ye giden seyyit Ahmet, mezkr beldede 14
sene oturmutur. u halde 1278 de yemene gitmitir ki bu sene seyyit Muhammed Nur'
domutur.

ayan d i k k a t t i r k i M u h a m m e d N u r ' ;

Muhyiddni

A r a b , eyh A r s -

l a n , B e d r d d n i s m a y , Msri N i y z , s e y y i t A h m e d i b n i dris g i b i d a i m a
mfrit v a h d e t i v c u t nirlerinin e s e r l e r i n i erhetmi v e o n l a r a m t e m y i l
bulunmutur.

Anlalyor k i

zhire v e naklerin
uruta t a b i ' i r f a n ;

ibtidayi

mutavasst

slkndenberi

vahdeti

tatmin edememi,

vcut

b u z e k i zt u l m i

nazariyelerinin kuyut ve

n i h a y e t h e r trl k a y t t a n vreste

v e b i r ne'e v e i r f n d a n i b a r e t b u l u n a n M e l m e t i b e n i m s i y e r e k n f z v e
k u d r e t i y l e p e k az b i r z a m a n d a d a i r e i m l v e v s ' a t n a b i r o k m e a y i h
v e u l e m y d a a l m a k artiyle neretmitir.

i/

[1] Tibyan vesailihakayik; *j/.U>> : Cilt, 3, Sa: 214.

nc devre Melmleri
Mekk

251

i i ^ i j d e r k i : R u h , b e d e n d e n m u f a r e k a t t a n s o n r a r a b b i n i rif ise

o n a vsl o l u r v e o n a e v v e l c e u r u c ettii g i b i y i n e u r u c e d e r e k s u v e r d e n
b i r suretle
grnr.

III
SEYYD'N

TASAVVUF

m u k a y y e t olmaz.

Belki

Hazreti A l i efendimiz

diledii g i b i
perde

her mevtinin

benim

y a k n i m a r t m a z ; b u y u r m u t u r . E e r s a d ise d n y a d a b u l u n d u u

suretle

kalksa bile

ekliyle

yine

^3^\ /

m u k a y y e t o l u r . . F a k a t b u s u r e t , l a t i f t i r . V e letfetiyle lliyyne u r u c e d e r .

FKRLER

lliyyn,

feleki

k a m e r d e n K r s y e k a d a r o l u p sr s e k i z c e n n e t bunlardr. A r i f l e r i n

Amma

b u uruc,

meliki

muktedir

"VRDT ERN,,

her kesin ameli

v e takvasna

gredir.

i n d i n d e k i m a k ' a d sdkta u r u c e t t i k l e r i s e k i z c e n n e t ;

Sddikiyyet, K u r b e t ,

Hullet,

Mahabbet,

Hitam,

Ubudet

Vilyet,

ve Ubudiyyet

m a k a m l a r d r . S r o l a n s e k i z c e n n e t i n k u r ' a n d a zikredilmi i s i m l e i vardr.

E e r a k ise ahlak redesinin s u r e t i y l e m u k a y y e t o l u r . H u y u
hiret, Melek

ve

Med:

eriyle t a k a y y t e d e r v e
Seyyit Muhammed Nur'un
(ijjtji^ij

U^II^JIUI

efkrn

) ok mhim

gazap

ise k p e k , h a s e t ise m a y m u n , t a m a ' ise hnzir, k i b i r ise f i l V . S... suretanlamak

i t i b a r i y l e V r i d t erhi

b i r eserdir. Seyyit'

n l m u h a k k k n , , l a k a b i y l e t e b c i l ettii

b u eserde "Sulta-

B e d r e d d n ' i n efkrn b a z rihler

unsur

suretlerin

her tabakann k u r ' a n d a

inkilb

v e melekt

A l l a h d a ; b i z , brahim'e semavat

ismi vardr.

suretlerin

Fakat bu,

bakasndan

arzn m e l e k t u n u

sonradr.

bylece gsterdik,

d i y o r . A v a m , u m u r i hireti c i s i m l e m i n d e n d i r z a n n e d i p ; yle k i

g i b i t a ' d i l e d e i l , t a v z i h a almtr [ 1 ] . B e d r e d d n ' i n hiretin lemi e m i r

m k e m i k l e r i e v v e l c e ina ettii g i b i

ve

f e n s n d a n s o n r a idesini istidl v e i h t i c a c e t t i l e r . S e m a v a t v e arz h a l k

melekttan

Seyyit'

ibaret

"hireti zevl

olduuna
v e fenya

dir

j t ^ i ^ j i f c J s^i-l/o^ai ^ c i .

mbeddel

olmaa

mahkn

szn
bulunan

mrekkebt ecsm u n s u r i y y e leminden zannederler. H a l b u k i , b u

yetine muhaliftir[2] szleriyle e r h e d i p s ^^w
5

CJC<J^\3

^.SOPJJU.

. v V i f t ^Vli

k a v l i n i d e u szlerle t a v z i h e y l e m e k t e d i r :

ibret o l a n

e m i r lemidir, nasl k i

Allah t a ;

v e m e l e k t lafz d a

alemi

melektun

atf

tefsiridir.

cismin

yetile v e b u h u s u s t a ir y t v e

deildir, d e y i p

azmi

acizden

cismin

o cz'den

fasittir.

Dorusu

tenebbt

gazalinin

lyetecezz,
krk g n
edeceini

"kimyyi

b i r cz'n b k

mi

kalacan,

hayat yamurundan

sylerler.

sedet,, t e

sonra

Bunlarn h e p s i z a ' m
zikir

ve ibni

Sn'nm,

buyurdu.

Celli d e v n ' n i n szlerini t a h k i k eyledii g i b i d i r k i G e l e n b e v d e

bunu

E b u Tlibi

ihtiyr etmitir. B t n e h l u l l a h u m u r i hiretin l e m i e m i r v e g a y b i

mele

sana r u h t a n sorarlarsa r u h , b e n i m R a b b i m i n e r m i n d e n d i r , d e ;
Gayp

deildir.

yeti i l e

ehds ile delil g e t i r e r e k ide edilen cisim, e v v e l k i c i s m i n ayndr; misli

vdde habbenin bitmesi gibi

" Y a ' n i , b u k e v n fest lemi g i b i ecst v e ecsm l e m i n d e n

U m u r i hiret r u h i i z f d e n

e d e n , onlarn m i s l i n i h a l k e d e m e z m i ?

yine ihya eder;

kttan olup nefsi ntkann,

[1] Seyyid'in vridt erhi, hulefsmdan Aii Urf' Ef. tarafndan trkeye terceme
edildii gibi 1278 de Manastrl bidn bey isminde muhibbanndan birisi tarafndan da
nazmen terceme edilmitir. Bu manzum tercemede vezin varsa da lisana tasarruf ve
kafiyeye riayet edilmemitir; anlalyor ki nzm, byle eylerden bhabermi.. Bu terceme
mesnevi tarzndadr. Bir ka beytini yazyoruz '.

J)^.

>.

o l m a y p r u h t a n ibret b u l u n d u u n d a

mttefiktir. n k i c i s i m t e b e d d l v e t a g a y y r e d e r . H a l b u k i Z e y d i n zt
t a g a y y r e t m e z v e m e r k e b i n d e i m e s i y l e r k i b i n d e i m e s i lzm g e l m e z
Mesel Z e y d ,
b i r ey

y i r m i sene zarfnda t a m a m i y l e deiir

kalmaz.

F a k a t , zt,

byklnde,

ve ondan bki hi

kklnde

bakdir. u

h a l d e M e a d , r u h a ittir, c e s e d e d e i l . . . v e E b u Tlidi M e k k ' n i n s y l e d i i

Vridta baka bir erhi tamam
An tedris etti hem de serbeser
Nice bir erhi gzide kim an
Kim an trkiyyeye tebdil ile
Olmasnda eyledim ok itihat;

Yazd n verdi Latif ana nam;

Koymad diller iinde vehme yer!
Grmemi ehli hakayik mislini,
Mesnevi ebyt ile ol terceme
Hepten klar ederler istifd !!

g i b i teekkli r u h a n i l e o l u r
s>"VI
J.^

jyd\j*

J r

is

. . . [1]

jLillj j ^ J I ^ _j*^jl UU*

f

CL^'J"'
ijya]

C->^

-^"^J

^'-fc-o ^

S " ^Ts*

&

L>.VIj ^ L V l

J ^ J ^

C-^V

V^-i' O*-^ <I t U l j t ^ j .

[1]
c i - i i l ^ l flc
*sj\e'lJ^jl

nc devre Melmleri

nc devre Melmleri

252
Y i n e "brhm
selm s y l e ;

>uu u

mi'ra gecesi p e y g a m b e r e ; mmetine

onlara

h a m m e d i y y e d e nelikedir.

benden

d e k i : C e n n e t d m d z b i r y e r d i r ; o r a d a dikilmi

a a y o k t u r ; aalar

jf\&\3

itoU.- d i r . B u tebihi o k z i k r e t

JVUIVJ

s i n l e r ; d e d i . B u n d a n d a anlalr k i u m u r i h i r e t ;

sur c e n n e t l e r i n e h l i n e

zikrettiimiz g i b i h r v e k u s r s u r e t i h a s e n e s i n d e teekkl e d e n

a'mli

253

n k i , f k , enfs iin b i r t a f s i l d i r .

M u h a m m e d i n aklnn f k t a s u r e t i ;

srfl,

kalbinin;

Mkl,

A z r l , v e h m i n i n ; b k m e l i k e , haylinin; eytanlar beeriyetinin; d n y e v

v e uhrev c i n l e r , m u s a v v i r i y y e t i n i n s u r e t l e r i d i r . B u n u n iin a m l i hasenen i n ervh, m e l i k e s u r e t i n d e tecesst e d e r . H a b e r d e v a r i t t i r k i P e y g a m

haseneder v e c e h e n n e m e h l i n e sreti s e y y i e d e ylanlar, a k r e p l e r eklinde

b e r e s a l e v a t g e t i r i l i r v e A l l a h tebih e d i l i r s e s a l e v a t

teekkl e d e n a'mli s e y y i e d e n ibrettir. p h e

rnca m e l e k h a l k e d i l i r v e b u n l a r , s a l e v a t g e t i r i p v e tebih e d i p

lemi

y o k k i lemi b e r z a h v e

hirette m e n , s u r e t l e r l e z a h i r o l u r , , [ 1 ] d i y e r e k

o ahsa v e r i r l e r . Y i n e b u n u iindir k i e d ' i y e

b u szleri t e y i t

Ervh, suveri

ediyor.

sus o l m a y p

kuvvei

hayaliye

murun

" o n l a r h i s s i zahir i l e m a h

ile mahsustur.

nki onu ancak

tezhr

v e tebihin m i k d a -

v e evrdn

e d i n c e melike

sevbn

havass vardr.

v e evrdn

huddm

M e l e k i , t a m a m i y l e k u v v e t v e melektu, m e c m u a i

k u v o l a r a k k a b u l e d e n m u h a m m e d N u r ' , tabidir k i B e d r e d d i n ' i n

v e k u s r g i b i d i r . H a y l e n tekevvnleri t a h a k k u k e d e r s e d e h i s s e n m e v
c u t deildirler.,, d i y e e r h e d i p d a h a a a d a

misliyede

ismini alr,, d i y o r [ 1 ] .

C i n bahsinde de Bedreddn'in " c i n d e byledir,, szn " y a ' n i hr

Cibril,

himmetinin;

her katresi

gelmez.

kuvyei

hadsinin

kabulden sonra

h a y a l i y e shibi grr, dier h a z i r a n grmez,, d i y e t e k i t e d i y o r [ 2 ] .

b i r melekle

sureti
a.

iner,

te'vilini de
s>a

JL-IJ

kabul

edecekti.

t a ^ ) s>sn

5j_,-

Nitekim

d i y e r e k b u f i k r i daha ziyde tavzih

B e d r d d n ' i n " M e l e k v e R a h m a n , eni h a k k a tehyi e d e n v e blis v e

"ya

o melee b i r daha hizmet nbeti

aynen
S^I^-JJ

eylemektedir.

e y t a n , m s i v y i h a k k a g t r e n eydir,, v e " s e n i t e z k i y e e d e n k u v v e t l e r i n
m e l i k e v e lezzt cismniye v e ehevta s e v k e d e n k u v v e t l e r i n
d i r szlerini d e a y n e n k a b u l v e " s e n , e y gfil
d o l u s u n , , ikazn o ^ n j ^

y.j

jiy^

0,*

eytn-

Melike

v e eytn ile

1 1 ^3

k a v l i y l e erh-

rde ve

ihtiyar:

eyliyor.
B i r az d a h a i l e r d e

melikenin

kuvvetlerden

ibret

olup

B e d r e d d i n ' essen l e m i n k d e m i n i

temessl

olduunu sylemek suretiyle

Allann

ve hakkn

Mteerria

zuhura

itikadmca

olmasn t a k y i t , y a ' n i d i l e d i i eyi d i l e d i i z a m a n d a

edince melek

tesmiye

edileceini erhederken

"kuvyi

enfsiyyei Mu

icat

meyli

j i j .'u

i h t i y a r a j j u i j j.a

edemiyeceini,

,>

ilj lVl

JIVj

<Ksoll

<LJ-I

:-}A

JU.I

ij*,. ^

M\ j U . -

J V V I

CtJlI 4xJl JUfVlj

^ - J

;_/-Vl

Jra

3JJI

J}

U-s \-X\ j l ^

_.wJl ^

~jf\

\jy*}\ oU-l J * V lM

1\ j.

ls o j l j

sU-| ^

jLJl

j * V

AJI

Vridt erhi;

\ J - I SyiL

^ i j j / jt.

1' (JlJ-1 -s_ji J> ) j j j - f - ^ c J

sj>-> J

.-

Sa : 56

zulm

v e kfrn

v e ihtiyr

meiyyet

ve

etmi

olduunu

ihtiyriyle

ifde

zuhurunu kabul

S e y y i t b u n u u s u r e t l e e r h e t m e k t e d i r :

" B u i t i k a t , A l l a h a c e b i r v e z u l m isndn m u t a z a m m n b u l u n d u u n
d a n fsittir.
muciptir.

B u sureti izh;

olduunu
Halbuki

ve

isti'dat,

k u d r e t t e irdeye tbi'dir.
Jijjj-

kfr v e s a i r e n i n A l l a h ' n meiyyet v e i h t i

iktizyi

VI J ^ a i " J l f V l

zatden

muktezyi

ibret

olan

isti'dattan

gafleti

zt o l u p i l i m , o n a ; i r d e , i l m e ,

V c u d u tlip o l a n i s t i ' d a t t i r . H a k k n
j V JlfVl j

w i

iradesi,

VI ^_ji!ls [ i ]

(1 d l i T ) [2]

U l j A>\

. ./_,^iU.|
-'

jsj

ve

eylediler,, diyor.

yariyle

\jy
V J L J - i j . H^U

ettiler

M J k . i c _*\j_\ Jlsj [ 1 ]

k l j ^<j~s*y

j \ j l l a * j*

o'VjTi r f \y

l _s _,4k s^.i-'Vlj

diyerek

m a n a s n v e r d i l e r . H a l b u k i , b u szleriyle, A l l a h n

kfirin k f r n , zlimin z u l m n irde

Vridt erhi (Bendeki yazma) Sa : 4 - 5

y

muhtr

i r d e n i n istidad m e z a h i r e t b i ' b u l u n d u u n u k a b u l etmi o l u y o r d u .

A y r c a irdeyi, " M t e k e l l i m n , c e n a b H a k k a d i r i m u h t a r d r

;ju*-

zatsi

fili

Ulj

...^i-ij

Uj\c U l j - V j y>
<b'V
S a : 16

^l.jjl

j l l a * JA J

S ul_^
(

C J ^ M jy?

nc devre Melmleri

254

nc devre Melmleri

i s t i ' d a d a o l a n i l m i n e m u t a b k t r k i b i n n e t i c e o eyi k u d r e t i y l e izhr e y l e r .

tikad

sahih

budur

k i : k f r v e ire, a b d i n i s t i ' d d n a t a b i '

olan

meiyyetle zhir o l u r [ 1 ] .
Seyyit,

bu

m e s ' e l e y i ayrca

suverdendir k i

hsl o l u r .

ihtiyr

ve

esbab

Biri hazreti ilmiyyede

Ve

k i s u d u r i ef'l

k i d e m i l e m e it b i r t r k e

dhile

ve

esbab

vcudu

ve

mukteziyt

hricenin

husulnde

m d i e s b a b hrice t r :

olmas v e b i r i t e k v i n i

niz

sbt

Cevap:

biri

m'lmun

mmkin

kabulidir.

m n kibelilfil, m i n

mutabktr

ve

srr

teslis

bupur;

.. [ 2 ]

^.

IgJ J U

\f*j

A\ A:> ^ 4 ! ^Ib j l i

ojLi-lj

.SjjviJlj ^ 1 ! <,L"

JLs)

( o j L i - i j <-^t*

Jl. ijy*

t]

SJIJVIJ

jiljt

lil

CJJ^

jiSCl\

^JI"

^ J U

_. jyJs3.\

^y ^

J . C A J

'LA* ^V. J^U-

..A. !
1

-AJU

masdarn s u d u r i ef'ale

E m r i tekvnye muhalefet deildir.

mezhebi

ilmidir.

e m r bilvstaya

Pes e m r i meiyyet

Ma'siyet

muhalefettir.

haysiyetinden hi

e h a t , iledii f i i l d e h a k k a m u h a l e f e t etmemitir. M u h a l e f e t e m r b i l v
ediyor.

G r l y o r k i s e y y i t M u h a m m e d N u r ' , i r d e v e ihtiyr h u s u s u n d a d a
B e d r e d d i n i smv'nin f i k r i n i t a m a m i y l e k a b u l ve hatta esbab izh e d e r e k
onu

i t m m e d i y o r . E s s e n b u i t i k a t h e r m e v c u d u mezhiri v c d v e h e r

U'-IJJ'J

^lij

/)<jl

B e d r e d d i n ' i n c m h u r a muhlif f i k i r l e r i n d e n b i r i d e hayat s f i k r i d i r .

Ona

-^4"'

^JI

^1^

s*:

[1]

4>V ul

^11

JIJJI

^.y

o'

J' U_j)

Hayat

18

VI

iL

nazaran,

s,

J ^ L

jll

;^IJI_J

< iLj _,4;

J)J.^-M

JU^-VI

_ j

*yry$

o^j^

_yL_Ol j l

M&cVlj

kefiyle d e
4TJJ>

ruhiyle

Ruhullah olduundan
lmedi deniyor.

J J U ^ V I

olup

f i ' l i , f i ' l i ilh b i l e n v a h d e t i v c u d u n zarur b i r n e t i c e s i d i r .

Sa:

iU^v u*j

v e ihtiyra m n f

htiyr i l e m r a d meiyyeti m e z k r e d e i l d i r k i mstelzimi

y e t i mezkrenin husl i n d i n d e

bir

k i b e l i l k a b i l d i r k i urut selsei kyasa

.j.-.is

olur

olunur.

staya o l u r . ^ s l j , , d i y e i z h

N e t i c e i i c a t , u alt s e b e p l e hsl o l u r .

jljl

zarur

mnbais olur dedi

v c u p o l a . . . B e l k i i n d e t t a h k i k ihtiyr i l e m r a d , i t i m i e s b b i l e meiy

B i r i v c u d i B r t e l v e b i r i irdesi v e b i r i k n k a v l i erifidir.

..jljjVl

dahi

zarureten

s e b e b i y l e e m r i i l h y e muhlefet o l u n d u k t a

ve

esbab dhile d a h i t r :

C>ty:JI ^tUS f

E s b a p i t i m a ' e t t i k t e meiyyet

h u k e m zre t e v c i h

rislesinde d e " elhsl ef'l, meiyyet ile o l u p meiyyet d a h i

meratibi

Sual:

255

hay;

cesedi

r u h a n i y e t i g-liptir

C e s e d i unsursiyle

teyit

ediyor.

unsursiyle

meyyittir.

ve glip olan

lmemesi muhldir.

Seyyit, dunu da

Fakat

cihetine nazaran
Hatta bunu bir

aynen kabul

v e u szlerle

erhetmektedir:

Vridt. erhi: Sa. 40

Muhyiddini arab' gerek fusus ve gerek fthtta bunu kabul etmitir. Mesel diyor ki:
Ac j>L
oU^U.1 J^AJA
A ^ U
VI ^
V j ^ U VI
L, J L i i l j l
^Ij

(s y _ j AJ*. r u h i y l e h a y d r )
f

unsursiyle m e y y i t t i r )

nki

zira ervh,

ruha

ulviyyt

lm

tr

lemine

olamaz,

uruc

(cesedi

edince

unsur

e c s m d a n telttuf e d e r ; n k i e r v h n u l v i y y e t l e m i n e letfet m n a s i p t i r .
. .If-ii

<c ^
^ VI UA>-_JI_5 ^ / l ^ V U
Ftht Cilt; 4 Sa : 18
Bu tarz izh, ya'ni Allah'n suveri malmat ala mahiye aleyhi bilip ancak o suretle
takdir ederek halketmesi Bedreddin'in tarz izhn ayndr.
t j L - l ) \jyJi\_,
if.y^^

^y?j

Jlj^Vlj*
f-^-'

o^lj

^'IJ

(jyJ\j

^7\J.\

J_^-^'I

ol-ki.

4?5<? V->^"'

J A

V->L-V9

(libj

G r m e z m i s i n k i hr z a m a n d a s , e v v e l c e o l d u u g i b i y i n e tecesst

ois_?lIJi-J

^-jt4y

VI
. ^ / j l l J a - j V l j A > . J a,;Hiiill _ U!b_jA>. t ' - J
l

J:

lsll

I A A j J*iHV

(jjy-

L-iilc^-j'
Byil^yjL

<_JL-VIO.A

c.*:! lils)
O ^ I

.JL-kJl^l-Lji

^b'VI_-i

Ijls c : J l u L - V I l - v l^y^

i-dils

<uj <_UJ3_*^- SjAil^^^ J ^ l J ^J^Ij_j-fV_5 4.JC-I

c

^lf_Vl

J J- ' ^ - J J ^ ' J ' o *

5

v e a n l a d n vehile ecst, e r v h n m e z a h i r i d i r v e

r u h l a r , sfl a l e m e m n a s i p o l a r a k tecesst etmilerdir.

^ L c J L ^ L ^ ^ <^Jlol^^

[2]

\tl\j)

Z i k r i t e k a d d m ettii

Vrtdt erhi; sa : 26

nc devre Melmleri

256
edip yere iner
dren

ve

ve kendime

olu olur [1].

ref'eyliyen

ztm... A y e t i y l e v a r i t t i r k i

M e v t i , k u r ' a n d a ; y a s; b e n ,

v e kfirlerin

bu,

nc devre Melmleri

ansr

kfriyyatmdan

ve tabiattan

i m d e ihtiyac o l m a m a s d a b u n u meyyittir.

r 4

seni l

tathir

insilhtan

H a t t a u r c u n d a n b u z a m a n a k a d a r 1 8 5 0 sene g e t i i h l d e
< i 3
f

6 >

eden

eyler.

mevt

tr

(Ruhullah

olup ruhaniyyeti

olamayacandan

galip

kidemi

ve

yeti

bulunduundan

S e y y i t M u h a m m e d Nur', "lem, mutlak olan cins,

galibe hkmedilerek lmedi denirse de b u

muhldir.)

muhaliftir.,, [ 2 ]

nevi'

v e ahsiyle

k a d m d i r . H u d u s u , z t o l u p z a m n deildir,, szlerini y l e erhediyor.

ve ruha

c e s e d i unsursiyle l m e d i d e m e k c e s e d i n i n l m n e dellet e d e n y e t e

olan

ancak

v c u d i H a k k n t e c e l l i t a r i k i y l e izhr ettii b u a h v l d i r . ( H u d u s u ,

"Zira hakayik

mec'l

ztdir)

deildir.

Hdis

ve mtegayyir

H a k k n o n a t a k a d d m ztis o l d u u n d a n ; n k i h a k a y i k , H a k k n h a z r e t i
cebertiyyesidir.

(Zaman deildir)

riza;

zaman

hi

bir

vakit

mevcut

olmad[l].

Seyyit, bundan sonra

Bedreddin'in

mevti

hkkndaki

kefinin

A y r c a e v v e l c e b a h s e t t i i m i z ihtiyr v e i r d e d e n b h i s k k t r k e

sarhi k u r ' a n a m u t a b k o l d u u n u syliyerek b i l m n s e b e hari c s m n n i n

risalesinde de < u i u ^ ,

a d e m i i m k n m d a i s b a t e d i y o r v e ehlullahn hari c i s m a n y i i n k r e t m e

sbtiyesiyle d i m

diklerini,

rnda

belki

olduu gibi

Kiymet:

yemee v e

. u U j .jtsl.

cesedi u n s m isiyle lmedi d e m e k deildir. n k b u hl e m r i

Ve

Alemin

ibrettir.

c e s e d i l e d i r i o l d u u n u i s b a t e t m e z . L k i n talttuf e d i p r u h a n u r c ettiini
ifade

257

ervah rifnin

b i r suretle m u k a y y e t olmayp

h e r s u r e t l e teekkl edebileceini

melikede

v e mttakilerin

ruhlarnn

lliyynde l a t i f s u r e t l e r l e ; ekiyann ruhlarnn S i c c n d e h u y l a r n a

l a t i f s u r e t l e r l e teekkl e d e c e k l e r i n i v e ehlullahn a n c a k unsur

fjL

ve bkdir.

^u . s z n " z i r a c e n a b h a k sft

Pes d i m v e b k

isimleri

l b t m i n e l ' e z e l i l e l e b e d a h k m n icr e t m e l i d i r .

eyayi m m k i n e v e a'yni

sbitedir;

ilimde

suveri

esmadr

mnasip

t a a y y n i eydr. A y n

zt o l d u u i t i b a r i y l e b u s u r e t t e

cesetlerin

k a d m i'tibar zlliyyeti

sbutiyle

Hakkn

devm

dahi

mazha-

A m m a lem k i
v e harite

leme

v e bakas

dim ve
saltanatna

harini i n k r e t t i k l e r i n i b e y a n e d i p " u n s u r i y y t a b a k a y o k t u r . A h i r e t ise

mstenittir. Z i r a c e n a b h a k ezel v e e b e d , d i m v e b k d i r . P e s v c u d u n

b k v e l yezldir. E r v a h tecesst e d e r a m a ansr l e m i n d e n deil,, [ 1 ]

z i l l i d a h i b u v c u t i l e d i m v e b k d i r . jjs zil

d i y e r e k c m h u r u n kail- o l d u u hari c i s m a n y i i n k r

olmaz. Pes cenab H a k

ediyor.

tavzih
fl] Seyyit, Is'nm tekrar tecesst edip nzul eyliyecei mes'elesini mbhem geiyor.
Acaba mrad nst lemine geerken tekrar tecessdm ? Bu kadar serbest dnceli
ve ak fikirli olan Muhammed Nur', bu derece bait bir ihtimle zannediyorum ki inanamaz.
Yoksa Is'nm ayniyyetini hiz yeni bir mevludun zuhurunumu syliyor ? evvelce olduu
gibi yine tecesst eder kavli, bu son ihtimle kuvvet vermektedir.
C>-5J oV ( ^ - J l
V|

.JL^

c~* ) o ^ I L l c * ^ > V

c J i J.5j Alkili ^^U'I^Ul! ^ - U l l j V

lXJ4Jc
eUy^,

jl

jl ^yVI JJUI
^-AC

|.m

S^U*

^-JJlj j - * ^ \ j s .

ui" ^ f i j atJ^ U j o_jl5 U_j Jl*) 4j

<. Jt

5.JU-JJ\j

*Wr\jj

I J J V I j Y ( **- ^

UJU. ^

L !_.! j l j j ]

Jl j * ju j l *i\

juiUr

Jl

o_u^f ^ J j j V l ^ U a
JYJI

JJJ>_J

j ' S ' U . ) <=~jy "Zf^

j
^ u~ j w i - j
<

J;

a^->-

df

o J L > C>_j^ f-U) J_jiljV ( J l * _^S |49 Is ^ajJI s A ^ f Ot ^. U l_Jls

oJ..>-

tj

jL.;Jl_,i-T J J j j j o ^ r f

Jj^l
^j^>

lil

jL^Vljl

^LJ)l\<jjjjlj^
Ulj _>JJ

) [2]

3J

3IJI

j.c

Jl

ise

lemyezel

B e d r e d d n ' z u h u r v e tecelli ilh o l m a s i i t i b a r i y l e

ile

k a d m v e b k olmas h u s u s u n d a

zaman

nebi

juuj*

da

ileri

Dbbetl'arz v e emsline mtevakki' olurlar

mteahhirn de

kendi

bapta

bile

kitaplar

senesinde

olacan

zamannda

zhir

zamanlarnda
tasnif

olacan

zuhur

ederek

Bazlar

sekizinci

kail

olup

j U _j

asrn b i t i r d i k .

tf

ilh

kimseler,

<LU J U

'.

U'l j

4 JlOl

ve mebsuttur.
beklediler.

bu

almetlerin hicr 8 0 0

. Wrr

beyan

Hal avmn

JJL

ettii

eyler

ve

jjU-ljV 1 1 ]

( j l i * J^

f j.

800
ettiler.

tahayyl

za'mettikleri

Mehd'nin

700 le

olacan

jJ-l

Sonra,

Hatta b u

e d e c e k eylerin

y i n e onlarn
0.1

zti

(baz

Mehd'nin de

Htemlvilye

hicretin

ji-ls^i JJUI j Y

lemin

giderek

vukuunu

ettiler.

B i n l e r c e sene b i l e g e s e

kJjjJr\

suretinde

ve bunlarn k e n d i zamanla

t e v k i t ; bazlar d a z u h u r

olmad.

Vridt erhi. Sa. 32

pek

rnda v u k u u n u b e k l e r l e r d i . B u , k i t a p l a r d a mehur

Halbuki

_iilis ^^-^jl

Deccl v e kendilerine m e f h u m olan kyamete,

liUsljj

Q j j l d y ) l j

z i l d a h i zil

eyliyor.

arasnda

JJUM

olamadan,

v e layezldir. j - t - j

Af^.J^.

f jUjll j Y ( J U j V

Vridat erhi. Sa. 28

Melmiler 17

nc devre Melmleri

nc devre Melmileri

258
zannettikleri
"bil

har

ecst v u k u ' b u l m a y a c a k t r , , [ 1 ] d i y o r

k i ekbir nezdinde kyamet

saltanat

sftn

v e ztn

sen,

len k i m s e n i n

k y m e t i k o p m u t u r d e ; hair d e z i k r i

Seyyid'in b u husustaki fikrini renmeyi ok isterdik.

da

manastr'da

ay

kadar

ikameti

esnasnda

Fakat seyyit,
varidt

n s f n a ; a k s a m y a k n i n nihyetine v e B e d r e d d n ' i n m h e d t n a
takrir

edebilmitir.

tetkikinden
mitir.

ahvali

Zaptedilen

geerek

b u t a k r i r l e r , 1275 te

kendisinin

erhinde Ert sat, kyamet

ediyor.

Fakat b u kitaba

hi p h e m i z y o k k i

itimat

seyyid'in A k a i d i

asli

U l e m a n n p e k o u A k a i d i N e s e f i y e y i erhetmi-

zamannn

hakikaten

b y k b i r limi o l d u u iin b u

m a k s a d i y l e stiruma' c a m i i n d e kindi namazlarn m t e a k i p a k a i d i erhet-

kadar

mi;

nazar

Bedreddin'in

t a k r i r i z a p t e d i l e r e k e l i m i z d e k i risle m e y d a n a gelmitir
ihyal'ulm

ve

kimyyi

sadet

hakknda

B u risleyi,

syledii

gibi

eriatla h a k i k a t a r a s n d a b i r b e r z a h a d d e d e b i l i r i z [ 1 ] .
M u h a m m e d N u r ' b u rislede hari cismanyi d e mteerria'nm k a b u l

A c a b a s e y y i t ' d e , k y a m e t i v e Ert s a a t i B e d r e d d i n v e M i s i N i y z
g i b i k a b u l v e ayn

gibi kabul

ancak

t e r c e m e i h l i n d e b a h s e t t i i m i z t a r i h i y a z p cem'et-

gryor; yoksa Muhiddin

nki bu kitap,

Seyyit'de

Nesefiyye,,

olduu

iisre i k t i f a v e a y n i z a m a n d a ulemay r s u m a kar i l i m v e f a z i l e t i n i i s b a t

N i h y e t i n i y a z m a m ; b u k a d a r n kfi g r m t r .

gibi mi

Nur' "akaidi

kyameti

yesini ihtiva etmiyor.

lerdir.

g e t i i g i b i idei m i s i l e i r d i y e anlatyor [ 2 ] .
1269

ve

edemeyiz.

zuhurundan ibarettir.
stersen

Muhammed

ve kyameti

inkrazndan

25Q

zamanda

enfse

ettii g i b i izh e d e r .
bahse

temas

eden her eserinde

oldu

^L-T d a [3] v e hemen

u g i b i ftiha t e f s i r i n d e [ 2 ] , ->l_j l_v.II J

bu

t a t b i k ile te'vilmi e d i y o r d u ? [ 3 ] .

H a l b u k i V r i d t erhindeki f i k r i g a y e t a k

" b e d e n misl,, y i k a b u l v e hari

cismanyi d e r e d d e d e r .
j

\y5y j j > U l

V^
J

J J ^ I I j^s-Si j

ijij

J * J \f\ <tU l

r r

.Vt

; j

I Jl5 br j.

f j

\-4tyh3
ly- ^

MJI U - ^1 Uj ^

iWj

. . . y ^ u j . - -L^-Vi ^ > J ^ J l y ^ j u V
Jis

jl

oUJl

Ulbdj

\f\ ?

rr

j4

*yrJ\y

zjj

)k,

l a * ri^y'j

jyi.*

j OUI

J>

c*.

Y U ^ UJJI

rr-^j

[3] Niyz, "Devre ariyye sinde Ert sat tevil ve enfse tatbik eder ve der ki
jU-^'U J j i V U , J I
;

;U_Jl j f s i

j * . LiV! J

> > Y l < i l

s a - U l l jiSsVlj " ^ 4 1 o l i . J l ^ ^ ^ S j U ^ r ^ ^ j > r k

Uoil i i J __$_.. 4J'Y ^-"-Jl oli-
y_3
4-1

JiJl

_LUj-

J_J
4

j J.ji-1 -Ak J l j viJl jy

J-C S J L C

jfiu

clLJl

a*

<:So A U L I J i j_^J j . - * s^'Lc JU-!I ^ _ J > - J

:

M J I - ^

J4^J=-

J j > j jfM

J^-JI J ^ i

^ UJj-

jy\

s > VI ii-i

. . . jJkcVI
j j ' j JS^I J
JJH^" u A
ti-^'
Maamafih; Niyz, divannda Mehd'nin vcudunu da mukr olup hatta onun kaim"
olduunu bile syler. (62 inci sahifenin hiyesine mracaat!)
Bu byk sofnin kymet hakkndaki efkrna gelince ; ona nazaran kyamet tr :
Kyameti sugra, lm ; kymeti vust, insann ihtiyr lm, ya'ni mride iradesini

(1

teslim etmesi; kymeti kbr da mehur kymettir.

6J

V jl

J-

\JSk*

l*U>-j L , - U _ j If-'M

'^'M

Bunu yle anlatyor:

A--^'

^'-^y.
a. . . .

Daha aada Muhiddn'in szlerini de

Jl?

^jSLj\~<U*i!\j
i^

\h

s>"Vl

J - J

jJ-i

\h

l i * ^ i V ^i-l

tavsiye edip kendi szlerini kabul etmiyenlerin bu akideyi

anlatyor.

...

*y>*\ J>-

O-

> ^

jyf-

Tafsilt iin Devrei ariyye'ye baknz !

. -fcJlj J J ^ J I c o
Vridt

LfHi.1 j

f-j" \5 1! cSa U Ul_j

Ji'ls

iLUcI

s_UJ

Lj

i f

j U U l [11

yevmi kyamet maliki Allah tel hazretleridir. Yevmi kyamet '. J-oJl *.y dU [21
demek yevmi hair ve neirdir ; evveli mevttir. Haberde vrit olduu vephzre Jti _U ^
C.J cJi mevti ihtiyr, fen fillahtr. Tifei aliyyenin hairleri ve neirleri dnyda olur.
Mevti iztrrleri dri fendan dr bakaya irtihalledir ve bu tife mekn ile mukayyet
olmadklar gibi bir kevn ile dahi mukayyet olmazlar. Kmilinden olmayanlarn mevtleri
ancak ztrr olur ve anlar iki tiiedir. Biri m'mini taki ve biri kfiri akidir. M'mini
taknin ba'delmevt ruhu illiyyn ile mukayyet olur ve kfiri akinin ruhu siccn ile mukayyet
olur ve m'mini taki teeelli cemlde olur ki
OI

~> jl].l

JS^-JJ^AJ

\.yU

4.

J ^jjjl

\ S" ^ O I a,; r ^ j j l s [31

Y

, jjJ-L!^^. ^ l j Li- C ' J c-"- - y.

rj>" J

f i ^ ^

Jl -

A>-I_j Vl iy-J\

^ - i J l J y j**

! |

de renmek suretiyle istifadeleri olacan ^15

121

szleriyle
LJV J

"Devrei ariyye,, nin Hatimesinde de; bunlar okuduktan ve anladktan sonra y'ne hakika
tin zilli olan eriata mtabaat

l ^

diye tevil ederek Bedreddn gibi mteerria'nm kymetini inkr ediyor.

V "

(j-i'j

J l l l l\j
r

JUVI

|.y

j U l J V \f ^ ^ - ^
J3_j

c ,
;

^ ^ ' J*.! V J >JLI x -

jl

;_lcl jl_y>^-^1^1

* I

J U . A ju.f" ^ j j l j l ^ 1

ci-l j * V
<U-C _ J *

a * j j.ac r^c

JI

_yll

4 _jl
el_i

JJVI

>*

oV-y"" a

nc devre Melmleri

260

M u h i d d i n ' d e "fususta b u n u k a b u l
Muhammet

nc devre Melmleri

ediyor.

B u m e s r u d a t t a n anlalyor k i S e y y i t , m u h y i d d i n g i b i k y m e t i

N u r , V r i d t erhinde B e d r e d d n i n hari ecst h u s u s u n d a

deta istitrat k a b i l i n d e n " M a a m a f i h b i r zaman gelip insan

nev'inden

hi

k i m s e n i n k a l m a m a s ; s o n r a y i n e b a b a s i z , a n a n z b i r insann t o p r a k t a n v
cuda

gelerek mezkr

ahstan tensl

m m k i n d i r , , szlerini
b i r ceset g i b i

t a r i k i y l e b i r c i n s i n hsl olmass

erhederken e y h i e k b e r ,

f u s u s u t a , A l l a h , lemi,

kopmaz; dedi.

Ya'ni

Sultanl arifinin
rna m u t a b k

ry

kavlen

deyen bir kimse

ve uhden

mradn anlamadlar.

olduka

kymet

A l l a h d e y e n . . . Baz rihler,.

Felsife v e t a b i i y y u n u n

za'mla-

b i r s u r e t e h a m l e t t i l e r . lhi B i z i y a k i n i l e rzklandr; e y

tanlarn errinden s a k l a . . jy.

...

Naklfusus ehrinde de

kabul etmektedir;

binaenaleyh H a k ile
nazaran lem,

B u a k i d e , lemi,

bk addetmee

mahvolmiyor; belki

kb-

uunt ztiyyeden ibret v e

mnaf deildir.

imret hirete

nki

seyyide

intikal ediyor, ta'biri

h a r l a , N a s t v e e h d e t l e m i , kesfetini k a y b e d e r e k

E m i r v e Melekt

oluyor.

y a r a t p d e m i o n a r u h y a p t . nsni k m i l hirete i n t i k a l

e d i n c e k y m e t k o p a r v e i m r e t , hirete i n t i k a l e d e r . P e y g a m b e r d e b u
hususta; y e r yznde A l l a h , A a l l a h

261

u hlde Bedreddn'in

bu

h u s u s t a k i ifadatn s e y y i t t e g r e m i y o r u z .

O n u n iindir k i b u b a h s i e r h e d e r k e n
h a t i rihlere

ykledikten

m b h e m brakp

bir hayli

bocaladktan ve kaba

sonra A l l a h a snarak b i r b u a ile mes'eleyi

geiyor. Seyyit,

h e r h l d e , E r t sati d a a y n e n k a

i m i , f a k a t enfse d e t a t b i k e d e c e k t i .

Niyz

erhinde Mehd'nin

zuhu

rundan bahsetmesi de buna delildir.

[1].

M u h i d d i n ' i n " A l l a h , insann n e f s i n d e nefsi

n t k a y a y n m a k s u t y a p t g i b i d e m i d e l e m i n m a k s u d u kld. B u n u n
i i n d i r k i d n y , d e m i n zevliyle h a r a p o l u r v e

e c e l i y l e i m a r e t , hirete-

i n t i k a l e d e r . , , szlerini yle e r h e d i y o r :
" G r m e z m i s i n k i d n y , d n y d a insann
o n u n iin

tekevvn ve msahhart o n a

intikal edince sem

lar dalr; gne

bkdir.

Kint

msahhar olur. d e m ,

bakasiyle

hirete

t e m e v v e d e r ; d a l a r y r r : a r z paralanr; yldz

kararr;

imaret, dnyda

o l d u u g i b i hirete

intikal

eder,, [ 2 ] .
y*

*y

iJii-l J> JJu V _j jy*>\

4;c j

"<J J.)

Jli

C-J

cfi

yi)l <j<o

Ai,)\ <Jcf

...

oy*^r

j U

Buradaki "cesedi tabi ve unsur tabiri tabiat ve unsuriyytm latif suretleri manasmdadr.

Dier

erhinden

kf

bir tabirle

letafet

ve kesafetten kinyedir.

derecede delil getirmitik

Bu hususta evvelce Vridt:

Halfesi Ali Urf Ef. de

"Mebede'

med,,

tercemesinde bu hususu tavzih ediyor.

Terceme ve erhi kitbrred fil Mebde'i vel med.. "Bendeki yazma; Sa : 25 - 26,,..
J * r j Z_JJ ^
z^i^j

<Jy~" c - r ^ f ^ '
1

L M I ^ A * .

j ^ V j ? - i-cUl
j i i j U l oLWl_ . 1 ^
j^LiJl^; ^

J ^

i_, ; > " V I J l J._Ol

J ^

^^-^^

jLJYI

J c J I lilj

<JyX.il b j j l ^ 1 ) 1

IJ^I j j ' U Y l ^ i - J l j - .
jyszl

V y ^ J 1 ijlj^i j*

.J^clJJlj

T a s a v v u f u n ess

olan

i-UI J l y l

^Ul^^^lJlj.. s^ill
r

vcut :

V a h d e t i vcut,

r i y l e mahss, fakat g a y r i meht olan

olsun her mevcudu

Vcudi mutlak

Emir

ve G a y b

Sofiyye'ye nazaran kint,

zuhurundaki

iddet,

m i y y e s i n e tecellii, S u v e r i i l m i y y e ,
rudur.

Hakiaatta her

mevcut,

baddir. O n d a n

baka

sbite d e Z t ' n z u h u

Vcudi mutlakn

tecellisiyle

y o k s a k e n d i vcutlar itibriyle d n l r s e m a h z a d e m d i r .

mevcuttur,
Muhiddin'in

z u h u r v e t e c e l l i , H a k k a it v e rci'
koklamamtr.

G r l y o r k i S o f i y y e ' v c u d i v c i b i i s p a t , v c u d i m m k i n i ise a d e t
her eyden

fi j

1 VI s/s V j J ^ V j .

6J

O n l a r a gre mmkin, vcibin

mutlak

S*"
^_yj^\zS

(jeyaitt

ve mnezzeh

&

U'JJIJ
T_J^

olan H a k ,

tecellisidir.

Z t itibriyle

sft itibriyle h e r eyle

e*

Ij J L i - l O j l \ j y

ij
..

jvJ-lil-Ju^j ) [ V ]

VI (4>-V _jUlJj_J"_j ]!.,>_

ilhinin

sbite'ye, y a ' n i suveri i l -

ya'ni A'yn

6uy\ d e d i i g i b i b u

zt

tecellisi, da

u hlde hilkat, zuhur

butununu

m e v c u t y o k t u r . Mmkint, Zt baht'n A'yn

nefyediyorlar.
Ju-*

^\ l e m i n d e n

o l a n A l l a h ' n b i r e'n v e t a a y y n ,

h a d o r u s u Z t ' n m t e h l i f sfatlarla z u h u r u d u r .
dur ve Hakk'n

^ ^

u->jYl

^jl

t a b i r i tasavvufsiyle; g e r e k

sft v e e s m s n a , y a ' n i A ' y n sbite'ye, istidatlarna g r e

cU'gCJlj l s o U V l b U L s l L M I j l
l c

vahdeti

b u l u n d u u n d a n A ' y n , h a k i k a t t a varlk ryihasn

_T

V r i d t erhi; Sa. 2 5 .
1

Nur'da

m a h s s , v e m e h t o l a n A y n v e e h d e t ^ V i j _H_ l e m i n d e n , g e r e k s-

fv]

^ l l j s j>- VI J l i j L J l o U ^ ' l j

_5.i"V ^j -Ut

^cU ^ j l i J l ^ j k . j ..
j

r ^ " ' ^3^'

..^JIjJl

L'Jl^y

Muhammed

ibir tecellisi b i l m e k t e n ibarettir.

( j l T j U s ) -ULlj U I J

C-I^Jl

Seyyit

\f ij~

* L _ J I o_;U>

iJ>-

V I j sjLJio^ij (j^

^ y ^ ^ ^ y *

VI J l J i ^ l lilj

djj>~3

vjT'yO

y\S
c>_ ii\
r

nc devre Melmleri

nc devre Melmleri

262'

m u k a y y e t t i r . F a k a t b u t a k y i t , m a n a y m i y n e s i y l e t a k y i t d e i l d i r . Zt'ra

yetiyle b a l y p v a h d e t i v c u d u n v a h d e t i

mtekabil

anlatyor

e s m v e sftiyle

z u h u r u v e b u suretle

ile m u k a y y e t g i b i grnmesinden

((

m e z h i r i mmkine,,,

sliklerindendir. M u h i d d i n i
lk S o f i l e r d e v a h d e t i v c u t m p h e m d i r . F a k a t h e r h a l d e b u n l a r n d a ,

hubbi mahbup

b t n v z u h i v l e izhr v e iln etmi; o n d a n

ve mahbuptan gayri

S e y y i d i erif, C e l l e d d n i

devan

gibi

vecitli

Sadrddn,

sofilerde

Mevlna,.

eyhi

ekber'e

t a m a m i y l e m t a b a a t etmilerdir.
Fakat

mutasavviflerden

Aladdevle,

M a ' s u m g i b i d a h a ziyde zhit

mm

ve muhteriz

te'vil ve Muhiddnin akvalini tevhin

slik olmulardr. B u n l a r a n a z a r a n

Rabbani,

b i r ksm,

vahdeti

vcudu

ederek ikinci bir vahdet mezhebine

" v a h d e t i vcut,, , " v a h d e t i ht,, t a n

ibrettir v e slik s l k u n d a y l e b i r d e r e c e i f e n y a

vasl o l u r k i

vahdeti

bu makama

bu ikinci

vcudu

hasrna

gstermitir.

itiraz

hi

nesne

grnmez.
bu hkm,

Amma

urucun

ederek

ne a n k i

muhlifi

hiss

Badehu

" b u ahvl
ol

uhd, na

makamdan

gzer

"istily
kalkar

nefsl'emr

akl

tavassuti

ereftir,,

h u t t a t e c e l l i e d e n b i r v a h d e t t e n ibret b u l u n d u u n u
Yine bir mektubunda

[ 5 ] Byezt

ahvlde

eylemilerdir.

f a k i r k e n d i a h v l i n d e n m u k a d d e m t a h r i r eylemitim,,

orada

meslein

makamat

[3].

V a h d e t i vcudun

Muhammed

bulunduunu

vastasiyle nazar k m u h i p t e n m a h b u b u n g a y r i

m a h b u b n n g a y r i olmaya." Zir
diyor

ibret

[2] de vahdette

arab'nin

nihyeti b i l i p h a t m i vilyeti

v a h d e t i k a i l olduklar m u h a k k a k t r . Y a l n z M u h y i d d i n i A r a b i ' b u f e l s e f e y i :
.sonra

uhuttan

[1].

mm R a b b n A h m e d i Frk'

ibarettir.

263

yz

Nitekim,

bu

[ 4 ] szleriyle u-

bildiriyor.

ve Mansur'nn

bu

tecelli

ninde

bir

v e ji-a' d e d i k l e r i n i , f a k a t b u szleri "jiin ; haktr, b e n d e i l i m d e

ey g r e m e z . H a l b u k i b u m e r t e b e , slkta

vusuli icap eden b i r makam,

m e k t i r . n k e n d i n i g r m e d i , isbat g a y r d a h i e y l e m e d i ; ne a n k i k e n d i n i

ise d e m e r t e b e i k e m l d e i l d i r .

mevcut

g r e v e a n a H a k d e y e . . . o l h a t kfrdr.,,

mmkintn ve hatta kendinin

vcudu da

fni

Hakikatta

olur.

zeredir. B u m a k a m d a n rcu e d i l i n c e ( S a h v ^ )
m i n , H a k k n vcudiyle mevcut,
Sadeddni, Teftzn'
mevcudtn
Gelenbev

da

fakat

Makasdnda,

vcudunu k a i l ,

Haktan

kail

olduunu

baka

g i b i vcut t a

v a h d e t i vcut

tavzih

kesret

l e m i n e eriilir v e le

ayr

bulunduu
mezhebini

anlalr.
reddedip

b i n a e n a l e y h b u i k i n c i meslee

m e r h u m d a C e l l hiyesinde

vahdeti vcudu

Haktan

sliktir^

G a z a l i n i n "Mikti envar,, d a

ederken

bu

ikinci

mezhebe de

t e m a s v e s a h i b i m a k a s d n m u h t a r b u l u n d u u n u b e y a n eylemitir [ 1 ] .

bul

vahdeti uhdu k a

ediyor.

[ 2 ] ' Alddevle'nm

eyh

Kemleddin

"Muhiddni arab'nin

Hakk

Abdrrezzk

vcudi

mutlak

k
bilmesi

yanltr,,

dediini

d u y a r a k mumaileyhe b i r m e k t u p gnderiyor. M e k t u b u n d a vahdeti ucudu

yt ve ehds

ile i s b a t

ediyor.

Rknddin

Alddevle',

o mektubun

altna b i r c e v a p y a z a r a k k n ' y e i a d e e d i y o r . C e v a b n a . . . . .

JJ

Uy

CJL^-I^I

JSJ^

U S " ^.O ^ J A I ' I J

^y~J\ fhA
t

j*> j C;lsUVRk_l^

^b'l

^-J

*l l

t*

^^l_ll iui>. o' ' - u

kl j

y> -yrf.

^yr^j-

*>\*y~y

- y y
J&^

ksmdakilerin lem iin "harite asla t a h a k k u k u y o k t u r .

dediklerini,
dallet

fakat

bunlar,

o l u p bilhara

ubudiyet makamna
eylemektedir

kmil

"fendan
erince,,

olmakla
dolayi

diye

byle

grrler;

bu akideden

. ; I M ; C->;U

szlerinin

_vn.

rehnemyi

sonra

zillet v e

vazgetiklerini

tasrih

[6].

o n d a n evvelki meyihin
syliyor

beraber

szlerinin

vcudu

Muhiddn'in

vahdeti

uhda

[ 7 ] . Baka b i r m e k t u b u n d a da

g h i annla c e n g ,

izhar

" b u arsada eyh

ghi sulh v a k i olur, shani ma'rifet v e irfana

nihd olan oldur...,,

diye

Muhiddn'in

vahdeti

ettiini,,

hamlolunabileceini

vcudu

izhr

dir k i
bnyd
edenlerin

reisi olduunu itiraf ve baldaki kanaati tekrar ediyor [8].

* -sjs

^_L.^'yi_j.

,j-^l> *>_>.
*yy

te'vil ediyor. H a t t a

d i e r k s m n n l e m i , h a k k n z i l l i b i l e n rifn o l d u u n u syliyor v c n c

Dier bir mektubunda, vahdeti

A l d d e v l e i s e m n a n (vefat 7 7 y a n d a 7 3 6 ) d e

Diyerek

16 nc m e k t u p t a v a h d e t i k a i l olanlar e ayrp b i r ksmnn mtekellimin,

^r^f

erhi Makast (metin) Sa. 73 erhi makasdn vcut bahsine de mracaat!

[2] Kemleddin Abdrrezzki kn , Nureddin Abdssamet isminde bir eyhin m
rididir. Ulm zhire ve btmay cami'di. Te'vilt kn; stlht sofiyye, erhi fususl
hikem, erhi menzils irin gibi bir ok mhim srl vardr ..

[1] Nefehatta Kemleddni kan'nin tercemei hlinde her iki mektup mevcuttur
[2] Hace Ahmedi Frk ibnieyh Abdl ehadsserhend : -'1 > t3jJ&
u>-\yj* .JIJ.yU c Nak, Kdir, Cet' dir, Nakiyye indinde (mceddidi elfi sn) lakabiyle
tekrim edilen bu zat 1034 te mahmumen vefat etmitir.
[3] Mstakim zde'nin mektubt imm Rabban tercemesi.
,
31 inci mektup; cilt: 1 ; Sa. 46 - 48.
[4] Mstakim zde'nin 31 inci mektubu; Sa: 48 ( Cilt: 1 )
[5] 43 nc mektup tercemesi; Cilt: 1 ; Sa. 55 .
[6] Ayni kitap. Cilt; 1. S a : 107 108.
[7] Cilt 1. Sa. 209.
[8] Cilt 3. Sa. 74 - 78.
y

nc devre Melmleri

264
imm Rabbn'nin
itikattadr.
108

olu

Mektubatnn

ncdevre Memle'J

M e h m e t Ma'smi Serhend

bir ounda

bu

akideyi

inci m e k t u b u n d a vahdeti vcudu vahdeti

ht

celli z t , n d a n b i r e'nin t e c e l l i s i d i y e k a b u l
d e v l e n i n b i r rubsiyle d e istihat e d e r

(1098) de ayni

izhar

eder.

olarak

Mesej

t e ' v i l v e te-

edip b u bapta

Ald-

Mevlna',

Bedreddn ve

v e mbelligidir.

gibi vahdeti hda

tenezzl

Kafiyen

etmez.

F i l v a k i , v a h d e t i vcutta

Bu

Muhiddn

m e z h e b i n d e b u l u n a n d i e r s o f i l e r d e n ayr b i r f i k r i y o k s a d a d i y e b i l i r i z k i
bu

mes'eleyi dier meyihten

etmektedir.

d a h a ak v e daha

mm R a b b a n i ' g i b i o da vahdeti

ihtirazsz

vcudu

o l a r a k iln

ayryor.

Vri-

d t erhinde velhsl n s , v a h d e t i v c u t t a m e z h e p zerindedir; b i r i n

ci

mehep, m e z h e b i avamdr k i onlara gre b u vcut, hakkn vcudunun

gayridir.
cudunun

kincisi, h a v a s m e z h e b i d i r k i o n l a r d a b u v c u d u ,
zilli

addederler.

nc

mezhebi

v c u t ayn v c u d u haktr; z i l l i d e i l d i r .
makamdr.

O sebebten

glgesi

arza

m a k a m d a o n u n k a d e m i zredir,, d i y o r

lh,

_ u ^ j L jjSsedi^jj.v > v jj_f

lgati a r a p t a mstagrik

asfiydr k i b n

dmedi.

Ondan

gibi

edemez.
bu

yoktur.

nki

mezhepte

bakalar

bu

szlerini erhederken "lh v e A l Trke

suverle

de

s e n , ezeli s b k t a v e

zhir olan

sensin.

kaplamaa
yoktur.

derler.
Seni

bu

illa ehli

irk.

nki tevhit

[2].
-li.cJi vuv cmlesini d e " v c u t s e n i n l e d i r , s e c d e

sanadr

erhetmektedir;
baka
ve

s u r e t l e H a k taalnn v c u d i y l e h a k a y i k i i l m i y e n i n s u r e t l e r i o l a n ehas

zhir
iki

oldu.

Bu zuhurda

mevcut

ste;

arasnda

suyun

szlerinde

nebatata
scak

hull v e

olur.

calibi dikkat

addediyor ki

su

ittiha yaktor.

Scak

hulli

su

gibi,,

ile

diye

souk

su,

suyun

Aliyyibni Ebu

ittihad;

erh e d i y o r [ 4 ] .

b i r n o k t a vardr.
ile

n k i hull v e i t t i h a t

souk

ikisi de

Tlib'in j ^ V ti-iUt J cJb

yan

Seyyid'in

bu

Mevcudat h a k l a o k a d a r b i r
su i k e n

e d e c e i v a h d e t i b i l e b u v a h d e t e tebihten ihtirz

bunlarn

tekil

eyliyor.

^ r v u j jiitu.

matlaiyle

b a l y a n irini erhederken d e u szleri s y l i y o r :

"jiiiUj

yani,

benzemekte.

Bu

Senden gayri

Hasl s e n i

vctlar
Allah;

cemii mahlkat

vcutta

Eya vcutta zuhrlarnda

zuhrlarnda

deillerdir,

deildirler,

ya'ni

-'j
ancak

zhir ve m e v c u t
Zira sen

senden g a y r i bir kimse

eden kimesne

bir

gayr

isbat

edp

v c u d i haktr.

Mstakil vcutlar y o k t u r .

H a k taalya hitaptr;

U", y a ' n i

halkn

cJ\) h a l b u k i

vcutlar

sen y a

v e zuhurat

iin

jU,* ,jjrtu o n b i ' s u mesbesindesin..

;

g\
kar,

< t i c- j

suyun

-iu ji. us.u:"j -JSIU-. y a ' n i

gayri

deildir.

A n c a k su

h a k i k a t t a v e nefsl'emirde

burada

hava

g r n r . S u n a m g i z l i o l u r v e k a r n a m zhir o l u r .
vhiitir. H a l k , H a k k n z u h r u d u r .

ile, k a r

suretinde

Nefsl'emirde ey'i

H e r surette cilveger olur.

Ol

cilveleri

h a l k n a m n a o l d u . H a l b u k i zatndan g a y r i y o k t u r , , [ 5 ] .
M u h a m m e d N u r ' u n h e r rislesinde f i k r i e s a s i v a h d e t t i r v e b u h u s u s t a

tevhit edemez, N i t e k i m ehli t a h k i k buyormulardr k i : H a k k tevhit ede

mez,

mu-

vcut y o k t u r . A n c a k o d u r k i zuhur e d i p suveri hakayikle suretlendi

kimse

e b e d i lhikta s e n o l d u n n

T a h k i k zere s e n d e n g a y r i e s n i k i m s e t e v h i t e d e m e z .

y a n i zti e h a d i y y e t , z a t e n e h a d ' s m .

mertibi h a l k i y y e i

k a r a mabihtirler. V c u d i mstakilleri y o k t u r . H a k d a b y l e d i r . E y a n n

m e v c u d a t zti luhiyetten b a k a k a p l a y c b i r ilh

tevhit

mutlaka ve g e r e k

v a r i d t erhinde d e 'j-l <-J -jUiU' szn " z i r a o n u n v c u d u n d a n

B u biTasle S e y y i d i l Mrselin'in
[2].

demektir.

tayz

hakkn v

M u h i d d n ' i n s a l a t i sbiyyesinin erhinde cjiiiA- J . J A . J ^ yuv -u*.-,,

"ij-

mertibi H a k k i y e i btnai

m u k a y y e d e y e m i l d i r v e c e m i i m e r t i b i mstagriktir,, szlerini o k u m a k

d e m e k ; s e n , s a n a s e c d e e d e r s i n d e m e k t i r , , [ 3 ] szleriyle

ire g i b i v a h d e t i v c u d u n mfrit b i r m ' m i n

h e r e s e r i n i n u m d e v e essdr.

Y i n e ayni bahiste bilmnsebe "luhiyet mertebesi, g e

jjt-j i)>y^

Mumileyh; v a h d e t hususunda M u h y i d d n :

onun

rek

[1].

Seyyit M u h a m m e d Nurl arabi'ye gelince:

imm Rebban' ve peyrevleri

iin,, d i y o r [ 1 ] .

265

delil

aramaa

hi

hacet y o k t u r .

<dx 4^1

Jx 4 - ^ j - ' U l j j j

j A J

o-Ulji

r>L-J.A..- ^ U U

J-U-lj [ 2 ]

4kY ^ ^ y - . j

>c

J ^ U j jU-l I L b U Y J o j - ^ . j j ;

daha

umdesi olarak

U'l L V _L"l V j J ^ U Y j J U J ^ ^ y y
r

V r i d t erhi
[5] erhi kelm Emiril m'minn risalesi.

v a r i d t erhi

tarikinin

[lj Viridi yevml ehat. *>-'i\(jr*3}

[2] Keza.
[3] Virdi yevml isneyn 0*5(1

[1] Mektubat Mehmet Ma'sum tercemesi: Mstakim zade. Cilt. 2; Sa. 76-77.
J j V l . . _*Ju.

vcudu

teslikinde

k a b u l v e v a h d e t t e f n y i t m m , m e r t e b e i k e m l k a b u l eylemitir. B u s o n

l-Ujl ipiyi^AA

vahdeti

tarz

k t e v h i t e d e r i m ; e t m e m ; d i y e c e k o l u r s a irketmitir; i s n e y n i y y e t

Ay.J\

vehile

Seyyit,

g a y r i grmeden neyi tevhit edecek? B u n d a n mnfehim olur k i b e n hak

olduu

anlatlaca

Hulsa

mufassalca

. . . o L ' U l J AUj

vU!l
f\

nc devre Melmleri

266
makam,

nc devre Melmleri

" b u m a k a m d a n e k e s r e t , n e v a h d e t v e n e li h i t a p s a b i t o l u r .

B u m a k m n lisan M^^^S-

dr,, d i y e t a r i f e d i y o r [ 1 ] .

A h m e d i b n i drs'in

salavatndan

267'

b i r tanesinin

risle S e y y i d ' i n e n m u c i z v e e n selis e s e r i d i r

"Malm ola k i azameti
t i r : hazretzzt

ztiyyei ilhiyye,

erhinde d e

ki bu

u szleri o k u m a k t a y z :

hazarttr, v e hazart be

v e hazretssft v e hazretl

esm

ve

hazretlef'l v e

hazretl a h k m d r [ 1 ] . C m l e s i , zti M u h a m m e d i ile z h i r o l d u . H a z r e t l

Seyyide gre

Muhammedi' ve Hakikati

Muhammediyye:

esm, h a k i k a t i

i n s n i y y e ; hazretssft, h a k i k a t i M u h a m m e d i y y e ,

hazre

tl e s m , h a k i k a t i i n s n i y y e ; hazretlef'ali v e l ' a h k m , h a k i k a t i demiyyeMuhiddin'

peygamberi

ve

ir

Taayyni

Bu takdirde

sfiyye

ricali

gibi

Seyyit Muhammed

evvel ve makam vhidiyyet o l a r a k

M u h a m m e d ' , Allah'n z u h u r u ;

Nur' da

kabl

ediyor.

ibrettir.

Vhidi zaman

muhammediyyeye
onun

mazhardr.

olan

ahs

Binenaleyh

Gays, hutup

ayniyyeti

muhammedin kabri

hakikisi,

.u -a

olduundan

Muhiddn'in
n

Salat

feyziyyesini

taayyntn evveli
ezelen

V e mutlak olarak
olup

ve

Bu

H a t t a o,

t a a y y n y o k t u r v e o, h e r eyi m u h i t t i r .

vcudi

tlaktan d a

zt b k d i r .

vehi,

ya'ni

kavli sbitiyle,

ilmullahtr k i o n d a n e v v e l

eyledi,, [2] d i y o r .
Muhammedi

Muhiddn'in

u s u r e t l e

g r m e k imknszdr.

asla

H e r ey hlik o l u p a n c a k o n u n

zuhurundan da

fnidir;,

m u k a d d e s v e mtel

S o n r a h a k k n ezel t e c e l l i s i zhir o l d u

mnderi bulunan taayynt,

mutlak

mnezzeh

v e h i , y a ' n i t a a y y n b u l u n m a y a n zt, h l i k d e i l d i r v e h e r ey
rabbinin

neb

ve mukaddesstir.

taayyni M u h a m m e d i Allah'n
i s b a t eitii

"hazreti

Hak',

taayynden mnezzeh

ona taayyn y o k t u r .

aslan bilinemez.

erhederken

olmasna g e l i n c e :

ebeden

vudi H a k olan vcudunda

ancak

d i r . Zir evveli m a halakallah ve hateml enbiydr

j j i <._5j

SI^L

v e taayyni

olan

evvelde

taayyni evvelin z u h u r u n d a n sonra tezhur

f-H""^ m

tavsif e y l i y o r :

erhederken d e

" z t i ilhiyi

cmi-

[2].

miyesi, ilmullahata mcmel

N u r tesmiye

^11

<yijU-i j j i ^_$ *J~

<U!l,jJ=-L J j l ^ . I j j j y

kalem

tes

olan t a f s i l e t t i i n d e n ; akl t e s m i y e s i , h a k i k a t i
idndendir.,,

nazarndan tefrik ve ta'yin ederler.

v a r d , s o n r a sfat

JiJl

o l u n d u u , zat z h i r v e g a y r i

Y a l n z uras n a z a r d a n d u r t u t u l m a m a l d r k i , sfiyyn
mertip n o k t a i

zuhur etti; sonra ervh,

b u hazart

Y o k s a evvel A l l a h

nihayet ebh v e insan v

c u d a g e l d i d e m e k deildir.
A l i a h n , y a ' n i l t a a y y n v e h v i y y e t l e m i n d e k i zat

bahtn

vlimi

sireye, t a ' b i r i h a r l a z u h u r u n a t a k a d d m l e m i n k i d e m i b a h s i n d e s y
l e n d i i vehile z a m n
& -duL

mahalde

riktir.

grlebilir.

j j "

m d r i k e b u l u n d u u n d a n ; ar t e s m i t e s i , m u h i t

ve hirette

A n c a k hicab izzetle, y a ' n i r u b u b i y y e t l e

hakikatlar b i r d i r .

JJJJ

_OJ>

muzhir olduundan; r u h tesmiyesi, m e n b a i hayt olduundan;

esm

bir

dnyada

"Uiijii-U Jji.>jjj j j "

^J-JJ

. . . ^ / j J l jlj- U J_jl
bunlarin

vcududur.
Seyyit',

--'J- e f e n d i m i z h a z r e t l e r i

Allah', Muhammed'in butunu

v e ir ey v e m e v c u d t t a H a k i k a t i M u h a m m e d i y y e n i n t a f s i l e n tazhurndan

d i r . B u h a k a y i k i zti M u h a m m e d ' ^

hadsi
v e sfat

olmayp ztidir. A l l a k ^

mucebince
hlik,

evvelce de,

vahidiyyetinde

imdi d e
mstecmi',

O I / V J * * *
mertibinde

S e y y i t ' t e b u d a k i k a y i c.yjS J- M u h i d d n ' i n & f,

. . 6\r 4jbU ^

"y y 3 4ij- J\ jfi

cf h

ehadiyyetinde
c.

btn

msta

^y

'(yi ~ erhinde a n l a t m a k t a d r . H a t t a b u t e

R u b u b i y y e t i n e t e m m i m a z h a r e f e n d i m i z M u h a m m e d ' d i r k i o, k e m l i sft

lkkiden d o l a y i d i r k i sofiyynun e k s e r i y y e t i lemin hdisi k a d m

ile zhir olan z a t t a n i b a r e t t i r [ 3 ] .

na kail

olduu

olmulardr.

Bu bahse

nihayet

verirken

Seyyid'in

M u h a m m e d ' i nasl t a n d n

[1] Mridl uak risalesi.

u-Aj

y>* j l U b ^ y / a j

(jud'lllj

J U jiljV

Ji^j^UsYlry)

J.[ JU?

S a l t F e y z i y y e erhi

4III

js.

oL.JlJjl
aj^

4>'l

U j

<Ux ^\yf\ ~
0

Ulk* *i ^ J " ^ S tj^ciijc

Vl.il U>-j V I 8 1 * ^ ^ ^

Ja-ilJU"

12]
IA>I_J

-o

i ^jil J U

u^-s-v f i j V . ^ . - ' - V . ^ J i i - j J !

V| s > T j L'._ u j i o u ^ y

j i j&y

131

Yjl

'-^

[1] Mutasavvifnin ekserisi hazarat hamseyi; lht (ehadiyyet) Cebert (vhidiyyet,

taayni evvel; hakikati muhammediye), Melckt (Ervh ve sft), nst (Alemi ehdet),
Misl olarak ayrmlardr ki bu be lemi, kevni cmii insn muhittir. (smail hakk'nn
Lbbllp ve srrussr ma mracaat!) Seyyid'in taksiminde Zt; lht; Sfat, Ceberta;
mukabildir.
[2] Hatem, Sofiyyeye gre ma'nyi lugavsinde mstamel deildir. Peygamber btn
enbiynn mazhariyyet ve ne'elerini cmi ve hiz bulunduundan hteml enbiydr. Maamafih kendisinden sonra nbvveti teriiyye ile neb de gelmez. Hateml evliy da vilyet
mertibini cmi' olan kimse dir ki bu da aynen nebidir. Fakat teeddben neb denmez.
Essen nbvveti de nbvveti ta'rfiyyedir. Hateml evliy her zaman bulunan gavs tir.

nc devre Melmleri

nc devre Melmleri

268
gayet g z e l g s t e r e n ,

k e n d i t e r t i p ettii v e b i r o k

dercettii v e d a i m a o k u d u u u ksa
i ...
3 <1T 113

rislesinin s o n u n a

salavat y a z y o r u z : ^
UUj U J J - J I J Wi xjt.
}i

i i - ^ *
/>UaUj.r- J A #

260

o l a r a k b i l d i r i p " M a r i b ' , , n i n u'0'-<<> s n d a k i 0 ^ 1

u da

aynen

almtr [ 1 ] .

B u direnin

bulunduu

e n d cru^ l e m i ,

"gaybi

hviyyet,, t i r .

ya'ni

kinci

esm
dire

ve

ef'iin

mstehlek

"Taayyni evvel,, ya'ni

i l m i zt v e " H a k i k a t i M u h a m m e d i y y e , , d i r . n c d i r e " T a a y y n i s n
y ' n Sft v e M e l e k t l e m i d i r .
Mertibi hakkiyye ve

halkiyye:

Grlyorki H . M u h a m m e d ,
arasnda

b i r Berzaht' .
-

Gayb

hviyetle

E s m v e Sft l e m i

D d n c d i r e , n s t l e m i d i r k i artk b u r a d a

d i r e i k i k a v s e ayrlmtr. B i r t a r a f t a m e r t i b i h a l k i y y e n i n h a k a y i k i
S e y y i d ' i n Allah' " Mertibi h a k k i y y e v e h a l k i y y e y i mustagrik,,
l e s i y l e t a r i f ettiini

grmtk.

M u h a m m e d N u r ' mteaddit eserlerinde

b u m e r t i b i b i r e r b i r e r s a y m a k t a d r . Mesel;
tnda ' ' 3 ^ '

v^'

cm

^ J'-'

A h m e d i b n i Idrs'in salava-

cmlesinin

erhinde

bu

mertibi

bervehi ti t a d t e d i y o r .
Y a ' n i Rasl

t i b i v a r d r . d i r e n i n b i r taraf
dr.

b a h r i v c p ; d i e r taraf b a h r i i m k n

Fatihann allaha v e a b d e ait

yt

b u i k i nsf d i r e y e yazlmtr.

O r t a d a k i h a t d a -s-y y 5 m u c e b i n c e b e r z a h i y y e t e

b i r delildir [1].

Seyyit

Fatiha tefsirinde de b u meratipten bahseder.

Ah ou MU^- k e m l i ilh

k i y y e v e halkyyenin

olan

h a k mertibi; dier t a r a f t a mertibi h a k k i y y e n i n z u h u r u o l a n h a l k mer

asl v e m a z h a r d r .

diresi o l a n m e r t i b i h a k

Mertibi h a l k i y y e y i r m i

sekiz

dir:
A k l e v v e l , N e f s i k l , T a b a t , H e y l , C i s m i k l , ekil, A r ,
F e l e k i atlas, F e l e k i kevkip,

Feleki keyvan,

F e l e k l b u r c , F e l e k i Beh-

rara, Feleki y u h , Feleki Zhre, Feleki ktip, Feleki kamer,

krei hava,

Krei m', Krei

Krs,

trap, Ma'den,

Nebat,

Feleki

Hayvan,

esr,

Melek,

C i n , i n s a n , nsni k m i l . .
Mertibi h a k k i y y e d a h i y i r m i
i

i JJJU

tJ-U j l j j

i
ij J*
m

jyKJL
i

C~C

la.s

i
i

sekizdir:
.

Ja>h

K>-

' >
;

^ -

jL\

'

i
Jy~**

C,z\
(

i
jy

j_J
i

^\

^Jfcls

. . _jL-jJI . 9 J ' ^ L . . <_A.Ja! i t j y

Mertibi h a k k i y y e ,

G a y b v e m e r t i b i h a l k i y y e , ehdet'tir.

h u r f u n asl v e m a d d e s i o l d u u g i b i N u r i M u h a m m e d

Nokta,
^

ilj-*

d e mertibi h a k k i y y e ve h a l k i y y e ' n i n menba v a m a d d e s i d i r .

M u h a m m e d N u r ' , mertibi h a l k i y y e ' d e n h e r b i r i n i mertibi

hakkiye-

d e n b i r i n i n z u h u r u , tabri a h a r l a m e r t i b i h a l k i y y e n i n hakikatlarnn m e r
tibi

hakkiyyeden

etmektedir

ibret

b u l u n d u u n u " Salat s b i y y e e r h i n d e i z a h

[1].
[1] Marib'nin (808 yahut 9) U 1$. U- s Hlet Ef. ktphnesinde 800 numaral
mecmuada ve Ayasofya ktphnesinde 2087 numaral mecmuadadr.
Msri Niyz'nin Devrei ariyye sinde de buna benzer bir dire vardr.
"Marib' (Muhammedibni rin) iin Mecmaul fusaha'ya baknz ! Cilt: 2 ; S a : 30.
Haznetl asfy'da da malmat vardr. Cilt: 2; S a : 303
f

B u m e r t i b i *juiij'^'v d e m u k a b i l l e r i n d e b u l u n a n e s m n n s u r e t l e r i
[1] Rhi Muhammed hakikati j4-> ^l ve Nefsi Muhammed hakikati i.ct ^1 ve
Tabat hakikati
^l ve Heyl hakikati ji ^

270

nc devre Melmleri

nc devre Melmleri

Hey'et ve hikmeti

Mertibi

271

kadime ve Seyyit

hakkiyye ve halkiyyeyi

Muhammed

Nur:

anlatrken d e t a v a z z u h etmitir k i

seyyit, e s k i h e y ' e t n a z a r i y e l e r i n i ansr e r b a a y o l d u u g i b i k a b u l e t m i

t i r . B u h u s u s t a ayrca J M i j w. i - ^ r j U j iM^iyb
1

-H-o i s m i n d e

trkebir

Tslesi v a r d r .
Bu

rislede Felekz z t t a b i r ettii hviyyeti m u t l a k a , f e l e k i sn v e

slis d e d i i t a a y n i e v v e l (tecelli sft) v e

t a a y y n i s n (tacelli e s m )

lemlerinden

Tabiat

sonra

Akli

kl, Nefsi

kl,

ve

Heyul

i l e ekil

lemlerini i z h e d i y o r . H e y u l , ekli k l v e G i s m i k l , S e y y i d e n a z a r a n
u m u m i y e t l e m a ' n e v d i r . Mesel; H e y u l h a k k n d a " m a l m o l a k i H e y u l ,
e s e r i klli m a ' n e v d i r k i k e n d i s i n d e s u v e r zhir o l m a a k a b i l i y e t i vardr.
T e k n e d e h a m u r v a r k e n trl trl s u r e t g i y m e e k a b i l d i r . O n d a n y a p
lan

ekmek

s o m u n l a r n d e v v e r v e m r a b b a ' , arz

v e tavl, trl trl

s u r e t l e r d e o l a b i l i r . L k i n m i s l o l a n h a m u r h i s s i d i r ; V m a ' n e v d i r , , d e d i
i

g i b i ekli k l v e

Cismi

klln d e "ma'nev,, olduklarn t a s r i h

eyle

mektedir.
Bunlardan

sonra

"Cismi

klln cz'iyyatlarndan

ekli k r e v d i r , , d e d i i f e l e k i ar, s e k i z sr
syi v e s o n r a d a srasiyle f e l e k i
yi
den

husule gelen tasarrufu

c e n n e t i n m a h a l l i o l a n kr-

menzil, f e l e k i

b u n l a r n hakikatlarn, y a ' n i b u

cz'i t a b i d i r v e

zuhal, feleki mteri

s u r e t l e r l e zhir o l a n i s m i v e b u i s i m

anlatyor. Mesel;

zuhal,

isminin

mazhar

o l u p l e m d e k i m a d d v e r u h rzklar v e b e k a y i c i s m a n b u felein ruhiniyeti

tevecchiyle

isminin

mazhar

ikincisinin

hiss

Mter, f > i s m i n i n m a z h a r , M e r r i h ,

imi.

peygamberlerle
)f

isminin

muharebeye

mazhar olan

z u h u r u n a , ->.>-** i s m i n i n

mazhar

mahdut

gelmesine

ve

memur mlkn

gelirmi,
tlii

de

r * , her m e v c u d u n ma'nev v e
i

o l a n z h r e , ecsamn h u s u l n e v e

suveri haseneye m e y l e muvekkilmi.. F e l e k i

datn

b i r i n c i s i n i n tevecchiyle u l m v e t e d b i r t ,

t a s a r r u f i y l e d e m u h a r e b e l e r , zelzele v e ire h u s u l e

-ve h a t t a t^h^behram

olurmu...

olduundan

ktip dedii Utrit, m e v c u

m a h s u r olmasna; k a m e r , m e v l i d i selsenin v c d a

mutasarrf

imi..

Seyyit,

B u n l a r d a n sonra feleki nr, feleki

h a v a , f e l e k i m a ' v e f e l e k i t r a b v e b u n l a r n tasarrufatn, r u h a n i y e t l e r i n i ,
izah

eyliyor.

[1] eV*j!lci^ da da diretl vcuda ait u szleri okumaktayz:

x:u'V''JO .ii-i-.rijU >y>
i.ai>
^ua ^i^ ^1
-4>ti s^ijitji

J>i\^

^a_ii^fi. f U i j

J^.1J

y*

j.KjtjLiy

_i_ulij.f>j .U-i .-y>jUJi_i.^>r>.5 V / *

jC

jj-i'ib

^.><lijU

nc devre Melmleri

272
Hlsa vazihan
kadim
m

anlalyor k i s e y y i t , B a t l a m y o s ' u n eflkini, n e v e s i n i .

y u n a n feylesoflarndan

ve

bunlar

nc devre Melmleri

vahdeti

a l a n ansr v e t a b y i i ; t a m a m i y l e

vcuda

kavra

t a t b i k e d e r e k i z a h eylemi skoltik

u l m a v k f b i r l i m d i r . F a k a t , m i l d 19 u n c u asrn nsf a h i r i n d e y a a

Seyyit bundan sonra "ona ruh nefhedilip

Artk
ve

bir daha

tersuhu

mevlide avdet y o k t u r .

kail

o l m a l a r i y l e dallete

oldular,, [ 1 ] d i y e r e k tensuhu

d h l d e asrn y e n i t e l a k k i l e r i n e , y e n i n a z a r i y e l e r i n e b i g n e d i r .

Vridt

erhinde

riyzt

v e ire

da'vette de
Muhammedi Nur'da

devir ve

tenash:

n r i insan t a m a m o l u r .

T e n s u h i y y e t e n s u h , tefsuh

dtler v e hireti i n k r i l e kfir

reddetmektedir.

d e v r i a y n e n izh e d i p " B u s e y r i n d e

ta'vikata uamyan d a v e t i k a b u l eder.

Seyyit

273

g i b i mchedelere

muhta olur. T a ' v i k i

i d d e t e ihtiya o a l r ;

elemiyen,

o k ta'vikata uryan

davette

ziyadeletike

hatta nihyet seyf ile d'vete lzum

g r l r . te inzli k t p v e irsli rsln v e m r i d i n irdnn

budur.

Daveti

b u vcuhtan

bir

veh

ile k a b u l

etmiyenin,

hikmeti
mertipte

elemesi o k b u l u n d u u n d a n isti'dad v a h d e t e b a i t t i r v e h a l i n d e ma'zurM e r t i p t e n v e d i r e t l v c u t t a n anlalaca vehile M u h a m m e d N u r '

b t n s o f i l e r l e b e r a b e r d e v r i k a i l d i r . < J U A I J " >'v d e b u d i r e y i r e s m e t m e

den

dur.

evvel meratibi, badehu devri izah ederken diyor k i :

"nsann

maddesi, Zattan Esm

mertebesine nzl eder.

H l s a S e y y i t ' t e ir s o f i l e r g i b i , d e v r i k a b u l e t m e k t e d i r .

v e Sfta, l i m ; y a ' n i a ' y a n i s b i t e

klle, v e s o n r a d a srasiyle d i e r m e r t i b e nzil o l u p n i h a y e t

gelir.

mstekar

sfiline,

olup

ya'ni

mertibi cismniyeye

mevlidi

selseye

n s a n d a n d a h a esfel y o k t u r .

t e v d i ' edilmitir.

Hakikati

Muhammediyye, Alemi

e\y\ y\
JJ

jlj if\\
jl

n k i ; insan b i z , ahsen t a k v i m d e y a r a t t k .

h a y v a n d a elemiyerek s e y r e d e r s e a l l a h t a n v u s l a t h u s u s u n d a

ve

irada m h t a o l m a z .

da'vet,

Eer gayri me'kl

nebat haline gelir, y a h u t ta me'kl olurda ebeveyninden g a y r i , hayvnt

me'kle y e r v e b u hayvan d a
edilmez

ve halk

edildii

ebeveyni

y e m e z s e ; y a h u t t a ocuk h a l k

t a k d i r d e nefhi r u h t a n evvel derse, bunlarn

u m u m u n d a tekrar ma'dene avdet eder.

H l s a ; m e r t i p t e eletii d e

LA_-b.ll

c t i j

jl

J l -IJ-t j

- -Jii j ^ y j J I ^

il _LJYl S ^ U . l g . _ j y j

Jfc

jl

J l <-U-Jlj Ar-Yl J l

j
,jj.J.I_j

'j'

tj^jJl

jV~rh

j U Y I

j l

^-^1

j . OLJ j

-oiA^U

_j.>

J l ) .lljl j l _ j J - l j

4-vJ-l

j U Y I

_;IJLI

^_y-J.)j

_Lijl

Vj

4JI

jr* o J i L ,
Jl

JJL-I

Jl

i'j: f

jUa

Iy

4Jf

Anasr,

U j.i

c\y\ Ub" ! y

JUYI

i j f

U
t

hlde

Mevlt [ 3 ]

_ _iJJI f
>

I j ^ r ,

>

i K j j-uLI J l zy* ^

JL-ULMJ

jb

JyS

j | . > . L+fcT I j\
;

Ij

Jj

xii ^ > J \ o

-1^1 j

Ol

J-AII^

145

j L i ) jll_y>'loA J j - l j ,joY_j

UJACJ

oLiLJI^

^.ljiyi

4';_yJ eJL

j v j ^ - i i l j l ^b-._i

S^cjlj

l.Cu

^ U * ; I

JAJI^CJ.^!

4i j.*:

^ J L j ; ^ ;
:

j.J

^jjl^"
[\ ]

^L-'lj

1 y\,_
J f

b!L

j^J.l.jl

4IJ

J*, A
T

f-y

( 2 ]

JsLijYlj

J^Jbbj,!

4>-_y S_jcj]l

y.J]jA
1

_J_ll

Ji-I

Uii-*>te j<.Jl

Eflk,

...4>U ^iji - j ilj.^

o L J l "^-* J l

L V j j l

ojbUl

s>"VI

3_>c-\!ljl ^b^-i*!

__U H

J ^ l J l " ^ ! l J l ^31 J l JiJI J !

j ^ l i l
i U j

Jj

J i - I V i l 4 ? M i l j l j . . j

3y\\j

JI

UJcA

jLiV^-.

U i . oi) '. j U Y I

oljjl

gemitir:

Tenash, insann lmden sonra yine insan olarak dnyaya gelmesi; Temsuh,
meshedilip hayvan olmas; Tefsuh, insan suretinden nebata dmesi; Tersuh, ma'dene
tenezzldr, insan suretinden hayvan, nebat, yahut ma'dene reddedilmesi, insan suretinde
iken yapt amellere gredir.

(JJJU.

jcl

|J

jJLl Jl

...

J__JlJUjlj

r e c e d e isti'dad a r t a r . . . [ 1 ] .

<M)I j U Y I

Sft,

.. o_-l-w:I jsbjl < s y i b j l

S o n r a esfeli sfilne r e d d e t t i k . ( A y e t ) eer i n s a n e h a d i y y s s e y y r o l u p n e b a t

ve

o l l j.i-l<> <sj}

* _j_J|

nsann e s f e l i

k a d a r ruhan v e cisman seyri b u d u r .

B u , m e v h i b e i ilhiyyedir...

tahribi

Nebat ve

Allh tal b u y u r u r k i : ( A l l a h , o n u n

m s t e k a r v e m s t e v d a n b i l i r ) , y a ' n i insann m a d d e s i m e r t i b i ruhniyede

re'fet olarak katil ve bnyannm

i n s a n , m a k a m e h a d i y e t t e n i t i b a r e n u m a k a m a t

O r a d a n A k l a , Nefse, Tabiat, Heyl ve C i s m i

H a y v a n mertebesine kadar

Binaenaleyh ona Allahtan

yerine hara vaz'edilir,, [ 2 ] d i y o r .

J,

J:iJlJju

AiJ.I^Li,j|_j

^I^Uc

[3] Sofiyyn'un hemen hepsi Devre mteallik manzumeler yazmtr ki bunlara (Dev
riye) denir. Mevlg mesnevide;

6'Js
f.y

,_$A=~I j l i '

Ai ^l'j

^ilfjl

ur*

Melmiler

18

nc devre Melmleri

274
Buraya kadar
mttefiktir.

olan

seyre

lmden sonra

"Devir,,

tekrar

nc devre melmleri

denir k i b u n d a btn

devre dmek

Sfiyyn

v e k e m l e eriinceye

k a d a r rc'at ettii m e r t i b t e m u a z z e p o l m a k " T e n a s h , , t u r k i

bunu

k a b u l e t m i y o r l a r . S e y y i t te tensuhu r e d d e d i y o r .

eyh

brahim Ef. v e h a l i f e s i

gayb'nin

Sfiyyn,

B u hususa olan

t e r c e m e i hllerinde

biraz

temas

M u h a m m e d N u r , l m d e n s o n r a k m m e l n i n " b i r k e v n ile m u k a y y e t
olmyacaklarn,
tecelli

m u mini

cemlde;

hapsedileceini

taknin

kfiri a k i n i n

syliyerek

ruhunun

illiyyn

kesbeyledii

"tensuh,

sfat

temsuh,

ile

mukayyet

suretinde

olup

siccnde

tefsuh v e tersuh

deyu

d e v r i d i m e k a i l olanlarn m e z h e b l e r i btldr,, d e y i b bunlar i z a h v e " b u

kavli

" N s i h i y y e , T e n s u h i y y e , Tersuhiyye v e Tefsuhiyyenin r u h b e d e n

d e n infisl e d i n c e

kail

Protestan

olanlar

devriyye

ve gayrileridir

mezhepleridir.

Anlar

ve b u mezhepe

Yahudi,

Mason

ve

t e b d i l i mertip ve taayynt

lzm g e l i r , , [ 1 ] szleriyle a k i d e s i n i o l d u u g i d i izhr e d i y o r .

i U b J U U J Ai)\^vs'

meln, Etkiy

da b u hususta daha ziyde

ve ekiymn

lmden

sonraki

izahat

hltn

d i e r b i r i n s a n b e d e n i n e ittisl e d e r

y a m a ' d e n e geer b u n l a r T e r s u b i y y e d i r
yahut ta yine
eder

ma'dene, ma'denden
ve

bylece

nebata

ilelebed

aynen

Km-

yukardaki

g i b i anlalp sonra d i y o r k i :

v e o r a d a e b e d i y y e n kalr
ve hayvna, nihayet

devreder

insana

b u n l a r Tefsuhiyyedir

d e d i k l e r i i k i vehile b t l d r :
B i r i n c i v e c i h u d u r k i : o n l a r e r v a h , binefsha k a i m o l a m a z : m u h a k k a k
mabihil

kvam

o l a n b i r b e d e n e muhtatr d e r l e r .

Eer

ervahn b i n n e f s

kyamlar y o k s a , b e d e n d e n n a k l e d e r k e n m n ' a d i m olmalar i k t i z a e d e r .

2 : K y a m l a r b i n n e f s ise vcdi H a k l a k a i m o l m a m a l a r i c a p e d e r [1]
Bu izahtan da

anlalyor k i S e y y i t ,

ervah d a - t e c e l l i y a t

ve uni

zttan o l m a k l a - z t ile k a i m b i l i y o r v e t e n s u h u e h e m m i y e t l e r e d d e d i y o r .
B u n d a n sonra bdolmevt terekkp edecek

vardr.

b u n l a r Nsi-

h i y y e d i r , yahut hayvana b u n l a r Temsuhiyyedir, yahut nebat ve

intikal

etmitik.

275

cesedin

surette

kablel

mevt

o l a n c e s e d i n m i s l i , m e r t e b e d e ayn o l d u u n u syliyor. Essen, M u h a m m e d

N u r ' u n m e d , cisman

olarak

kabul

melekt telkki eylediini V r i d t

h l d e m e a d cismnyi

kabul

etmediini

erhinde

etmeyince

v e lemi

etraflca

hireti

izh

tensuhu d a

emri

etmitik.

kabul

etmiyecei

bedhdir.
j V l 01*

- U

beyitlerile bunu gsterdii gibi Dvn kebirde

Seyyit Muhammed N u r ' d a i l i k s

floju _f Ifil J"

j f j j oL->=~l I

matla'l gazelinde bu nazariyeyi anlatr. Dvannda bu hususa temas eden dier gazeller
de olduu gibi meyihi mevleviyye arasnda Mevlna'nn olup olmad pheli bulunan,
fakat gerek lisan, gerek mazmundaki ci itibarile Mevlna'nn olduu muhakkak olan
J.I

jl

J_t. jl_j.>-_5

J_

j\ ^y^

J.ol^

<J^~- . <bL
!

j'u jljS"-- ^ s " ^

Uitf VI J l ^ l j

^jt
5

f-^

mstezdmda da bu nazariye irane bir surette ifde edilmitir.

Bekt Kaygusuz Abdal'n "Budalnme,, sinde "Devr,, tasrih edilmi; BektK
zlba irlerin de hemen hepsi gayet gzel, hece vezniyle Devriyeler yazmlardr.
Tensuh akidesine felsef bir telakki hlinde Fisagor ve Eflton'da ve nihayet dana
vzh olarak Nevefltnlerde tesdf ediyoruz. Kabalistler de bu nazariyeyi ahlk bir suret
te almlardr. Fakat Sofiyyn'un Devir nazariyesinin ess Allah'n meyli ztsiyle zuhuru
olduu gibi vahdeti vcutta hull ve ittihat ta bulunmadndan tensuhtan tamamiyle ay
rdr. Bilhassa, Sofilerin bir ou, lmden sonra tensuhu redd ve bedeni mislyi kabul
ederek bu iltibasa mahal brakmamtr. Buna mukabil Tenash, Btn (Kzlba - Bekt,
Hurf...) tarikatlarda cyi kabul bulmutur.
[1] Ftiha tefsiri.

S e y y i t M u h a m m e d N u r ' u d a B a y r m melmleri g i b i

Ali'ye

kar

dier sahabelerden ziyade hrmetkar grmekteyiz. A l i ' n i n

mis raiyle

balyan

o ^ l l j . o L i l

i'rini

j)\jl -L,

i AVIJI

'. "<^Ux!l
i

trke

U C J

y J J A Jl

kk

j l j ^ j L ' J l <L* j i ^ J , < j ^ V I U l

jUlj

Ul U V ^ i j j V l j l I Jls
r

(-UI j

j^j

J/VU^-Jl

I.jjuJ' Jj_Jl -u_

p-i'J- l ~ i ^ U y . .
r

_ U J I ^ L T

J'WIJ-_1

gibi

LH 4lU_s [ 1 ]

J,

JUI j

b i r r i s a l e ile erhettii

UJ|_j < A. IJMj L i -

j.i-l-j.>-_JL |*_J->V i 'l fc

-Llk

jli-l U j

nc devre Melmleri

nc devre Melmleri

276

j u a u j u - 5 U ' .1' s z n d e
hatta bunu

Pirzerin'de

d i e r t r k e b i r risle i l e erheylemi v e

o k u t t u u iin " N o k t a c

h o c a , , n a m i y l e hret-

gemisinden

i k i levh mahfuz kald

277
v e A l i y y i b n i E b u Tlib' b u n

larn s t n d e s e m y a u r u c e y l e d i . Z a m a n h r d a d e r b i r ahs s u r e t i n d e
n z l etse g e r e k t i r

lenmitir.
risalesinde de. H .

S e y y i t , a c a b a b u szlerle M e h d ' n i n " A l i ' d e n b a k a k i m s e o l m a d

A l i ' n i n h a k k n d a k i b a z a y t v e e h a d s i erhederek A l i ' y i P e y g a m b e r d e n

n m k a i l d i r ; b u u r u c k e y f i y e t i Nstiyyetten tecerrt i l e m i o l a b i l i y o r ?

Bunlardan baka ^

U jsus isimli

trke b i r

s o n r a m a n e v hilfetin s a h i b i y a ' n i " V e r s e t i M u h a m m e d i y y e y e

gstermektedir.
med'in

Ahmedibni

drs'in s a l a v t n

k s m a ayrldn;

erhederken l i M u h a m -

b i r i n c i ksmn

'

ettii H a s a n v e H u s e y n ' e m e n s u p evldi s u r i y y e ,

kelimesiyle tebcil
ikinci

ksmn ma'rife-

tullah t a r i k i n i i h t i y a r e d e r e k P e y g a m b e r ' e nispeti olan evldi

nc ksmn d a " H e m

hazreti Hasan

sr m e n s u p v e h e m d e h a z r e t i

veya hazreti

Rasulullah'a

B t n buralar m p h e m . .

mazhar

ma'neviyye,

H u s e y n e >'-i -<->
|l

B u bir tek
<(

Rc'at

Menbaunnr
fndan

telkin

jy^cr*

edildiini syledii

Eimme'nin

olanlardr.

makamlarnn E b u B e k i r '

tara

h l d e b i r r ' y s m n a k l e d e r k e n Pey" H a z r e t i a h , , n y a ' n i A l i '

r i n y a n m a oturduunu ve hatta E b u B e k i r ' i n " N e y e b u tarafa oturmadn?,,

kar

Ali'nin

" B u mecliste taraf y o k t u r , , dediini v e " H a z r e t i

a h i l e srren m k l e m e ettiini a n l a t a r a k A l i ' y i

yor. Y i n e "Menbannr,;

tafdl eylediini anlat

u n d a b i r r'yada kendisinin A l i ' olduunu v e

P e y g a m b e r ' i n " E h l i b e y t i m d e n s i n , , d i y e h i t a p ettiini

Seyyit M u h a m m e d Nur'un
ok meyyl olduunu
ahvlini

btn bunlardan baka

v e onlarn a k i d e l e r i g i b i

anlatrken

Vridt

syiyor.
A l i Allahlere d e

Ali'nin hayatta bulundu

erhinde

olduu gibi

ns

ksma

ayryor. B i r i n c i ksm " K m m e l n , , d i r . kinci ksm m ' m i n i t a k i ,

enc

k s m d a kfiri aki olanlardr.

S e y y i d ' e n a z a r a n b i r i n c i ksm d a i k i z m r e y e ayrlyor. B i r i n c i z m r e ,
vefatndan

sonra

vefat ediyor

ve

kinci z m r e

vefat e t m e d e n Nst leminden

hi b i r k e v n

ile m u k a y y e t

urc e d i y o r .

k s m , y i n e k e n d i sret v e h e y ' e t i n d e t e k r a r d n y a y a g e l i y o r .

olmyor.

Bunlarn b i r
s g i b i k i

s o n z a m a n l a r d a n z l e d e c e k t i r . kinci ksm ise b i r m d d e t s o n r a d i e r

b i r surette

yine

dnyaya geliyor.

Seyyit,

b u ikinci ksma

lys'

misl

g s t e r i y o r . drs' u r u c e t t i k t e n b i r m d d e t s o n r a B a ' l e b e k ' ehrine lys'

olarak ba'sediliyor.

P e y g a m b e r ' d e ^'^^lAMii

ayni zamanda

hadsine

onlarn

istinden

ia'nn

dmanlarnn

Peygamber

dnyya

tekrar

e d i p aralarnda ksas i c r a e d i l e c e i n e ; b a d e h u t a k r a r v e f a t
itikat ederler

ve

rcu'

edeceklerine

[1],

Essen S e y y i d ' i n d e kitaplarn o k u d u u n u v e t e t k i k ettiini z a n

demi;

Havariyyn'a

" inizden h a n g i n i z b e n i m

b u hususta Mu-

h i d d n ' i n f t u h t n d a n d a istihat e d i y o r .
Seyyit', A l i ' y i de b u ksma idhl ederek d i y o r k i :

iin

fedayi

B i r i s i b u n a r a z i o l d u . O n u t u t u p s d i y e astlar.
l u n m a d . O n a b e n z e t i l e n v e s
etti,, d i y o r .
lar,

can eder ?

b u adamn

s'ya

s u r e t i n e g i r e n z a t , k e n d i s i n i s'ya f e d

hiynet

ettiini

ve binnetce

s'nn

d e b u a d a m s'y ele v e r m e k i s t i y o r k e n

kendisi

bulmu,

salbinden

Allah'

tarafndan

s,

sa' d a d i r i o l a r a k g k e u r u c

etmitir. H a l b u k i S e y y i d ' i n b u i f a d e s i n e n a z a r a n Y a h d , b i r h a i n d e i l ,
fedakr

b i r ehit

olmu

oluyor.

B u sz

aratrdm. N i h y e t t e f s i r l e r i n d e n
-sresinde

crj^ij

Cr.^^j

neye

istinden

*>*' j j - i j jun iorj

v

V- Cr.^c'

^h**

sylediini
j

li mrn

a'

-tJfc"

'
W . & yetlerinin t e f s i r i n d e m m M u h a m m e d l B k r ' d a n
rivyet e d i l e n b i r h a d i s g r d m :
"s', Allah'n k e n d i s i n i
Onlar da
Onlar

akam

vakti

r e f edecei

s'nn

yannda

b i r e v e ithl e t t i v e s o n r a

evin

geceyi

eshbna

itima'

ettiler.

emesinden,

haber

verdi.

12 kii

idiler.

bandaki

sular

(elile) s i l k e r e k kt (Gusletmi) v e d e d i k i : A l l a h , b e n i i m d i k e n d i s i n e r e f edeceini v e Yahdlerin

kfrnden

tathr

eyliyeceini

bana

vahyetti.

H a n g i n i z b e n i m eklime g i r m e e v e y e r i m e katl s a l b e d i l m e e rz g s
terirse

melei a'lda

benimle benim

gen, Y Rhallah; B e n ! dedi.

derecemde bulunur.

Onlardan bir

s' h a k i k a t e n o s e n s i n , d i y e o n u t a s d i k

[1] b U ^ y i j "-J'^le jA~_! *!L,j S a : 92. +>>L 1 ve 3^

nvanlarile maruf olan
Ebu Ca'fer Muhammedibni Aliyyibnil Huseynibni Msebni Bbiveyhil Kumm j.# i. >\
.
ts* V.V > <s'i" >. C - i l 0 >_ nin " ktbi erbaai a " dan uiJI .is:y ^ . in bandaki
tercemei hlinde bir de ayrca *.+>-}\*Jc.f s olduu masturdur.
J

Hristiyan-

s o n r a n d i m o l u p i n t i h a r ettiini syledikleri g i b i E h l i s h n n e t a k i d e s i n d e

2!l

" A l i ' p>U'*> d a byledir; vefat etmedi. Tfan'dan sonra Nh' >uw.u

dedi.

s aslmad v e k a t l o -

H a l b u k i bu, cmhrun fikrine tamamiyle muhaliftir.

ekline k o n u l u p aslarak cezasn

u n u k a b u l ettiini h a y r e t l e g r m e k t e y i z . S e y y i t , "Rislei S a d i y y e , , s i n d e
med

i i u ^ j /a.

Fakat b u akide,
a, malmdur k i

n e d i y o r u m . Mesel " N i y a z i , , erhinde s'nn u r u c u n u anlatrken s o n g e c e

gamber'in huzuruna girince kendi tabirince

suline

b u hususu fazla amam..

yazm..

m a r i f e t e n vsl

ediyor.

d a k e n d i s i n e fen

Essen S e y y i t ,

b u kadarck

a k i d e s i n e d e t a m a m i y l e muvafktr.

txui sisi^ ^ . j l

K u t u p , b u k s m d a n o l u r . , , szleri i l e k e n d i s i g i b i h e m n e s e b e n , h e m d e
m a ' n e n s e y y i t olanlar t e k r i m

rislesinde

nc devre Melmleri

nc devre Melmleri

278

e d i p yine; fakat sizden birisi de beni sabah

olmadan on i k i kere

e d i p kfir olacaktr d e d i . Y i n e b i r i , Y N e b i y y a i l a h ; o b e n m i y i m ?

inkr

bin

dedi.

nnda

senedir.
idi.

Y a r m g n beyz senedir.
Slihler

zaman

279

B u h a d s i erif h i c r e t z a m a

phesiz asr s a a d e t t e i d i .

imdiye k a d a r

umumuna;

H i c r e t i n e b e v i y y e n i n 1299 senesi geti. D e m e k k y m e t e d a h a 2 0 1 sene

B e n d e n s o n r a frkaya ayrlacaksiniz. ki frka, A l l a h a mfteri o l a c a k

k a l d . H . s'da r e f ' o l u n d u u v a k i t 2 0 0 0 s e n e d e y i n e nzl e d e r i m b u y u r

Is,

eer b u n u

nefsinde

hissediyorsan o sen olursun d e y i p

lardr k i b u n l a r c e h e n n e m d e d i r l e r . e m ' n ' a t a b i ' o l a n n c frka A l l a h ' a

mutur.

sdk

1500

olup

cennettedir

dedi.

Sonra Allah,

s'y,

Havriyyn'da

b a k t k l a r , b u hli g r d k l e r i h l d e e v i n b i r k e s i n d e n r e f e t t i .
sonra

dedi k i : Hakikaten

Yahudiler

o gece

s'y

ona

(mm)

aramaa

geldiler.

s'nn b e n i s i z d e n b i r i s i s a b a h o l m a d a n o n i k i k e r e inkr e d e c e k d e d i i
a d a m l a sa' s u r e t i n e i l k a e d i l e n g e n c i t u t t u l a r .
s'nn

Bunu katil ve salbettiler.

s a b a h t a n e v v e l o n i k i k e r e kfredeceksin

dedii adam d a

kfir

Hicreti

nebeviyyeye

kadar

5 0 0 sene i d i . H i c r e t t e n s o n r a d a

sene ; t a m a m 2 0 0 0 sene o l u r . 1 4 0 0 d e n

g r n r . Mesel M e h d r "-- ^
1

11

s o n r a artk a l m t z u h r

e l y e v m zhirdir. Y a ' n i d n y d a d r .

mm Hasanl A s k e r i ' n i n olu, mm Muhammedl Mehd'dir.

Mehd,
Hulefyi

A b b s i y y e g e l d i i v a k i t i p t i d hilfete E b u C a ' f e r geti. N e s l i R a s u l d e n

o l a n l a r k e n d u s i n e m z h i m o l m a m a k iin k a t l e d i l m e e b a l a n d .

Mesel

mm Aliyyr Rz' H o r a s a n cihetine firar etti. Sonra mn Hasanl A s

ker' M e k k e d e g i z l e n d i . m m M e h d ' d e o l v a k i t srroldu. E l y e v m srdr.

oldu.
Anlalyor k i M u h a m m e d N r , y a S f t e f s i r i n i g r m , y a h u t t a b u
hadsi dier b i r mahalde okumutur. B u da b i z i m , S e y v i d ' i n i kitaplaesasen

Mehd'nin

kaim

olduuna da

evkat

Mednei

lkin k i m s e t a n y a m a z .

mnevvere'de

geirir. C e d l e r i y a n n d a o l u r v e

m a m l a r d a n yalnz d r d

etmilerdir ( H a s a n , Z e y n l b i d n , M u h a m m e d l

riyle mtavaggil olduu hakkndaki fikrimizi ispat eder.

Seyyit',

Ekseri

m'mindir.

Mesel

M e d i n e ' d e kalp v e f a t
Bkr, C a ' f e r s

T a k ) , m m H s e y n ' K e r b e i ' d a , kisi S a m r ' d a ( A l i y y n N a k ,

N i y z ' erhinde

Sdk)

k u b b e i A b b a s ' t a m e d f u n d u l a r . kisi B a d a t ' t a (Msel k z m , M u h a m m e d t

Hasanl

A s k e r ) , b i r i H o r a s a n ' d a d r . ( A l i y y r R z ' ) . te 1 4 0 0 d e n s o n r a o l v a k
J/c

A> j - i -

Jy:

("_>

J /

VI J-i j / ' l jjr

Jf

f^*

rr-^

Jiy~*

<sJ

tin

ehlula

Mednei

^y~

Bu

k a v u m a a yaklam.

nri

n k i H a z r e t i Raslullah

z a m a n b i r g n , fsklar z a m a n y a r m g n d r .

erati M u h a m m e d i y y e

Hasanl A s k e r i ' n i n

buyurmutur:

d i e r b i r n s h a s n d a d a 12 l m m ' n d r d n n

Slihler

Y r v m i ilhnin b i r g n

ile

J^y,y

4,Ltf?l -u_j ^ - i - o l J5 c^Jl S * J l : ! l ^

\y\j j

OJJI

-Oc jio 5la -.^Jl

r

L'i ^

j = - j 4 JUs jS

yjU^

<3l U

r 4

bj_ ^ l i o l s y>-j j^e.

< * L J l <0l Ji\j <i\ J l j-y

L S J ^ J

JUs l i y > o;ls Jls 4Ail J - J J b l/l ^

y*

^ ] | J[1]

_>Li Jlis
f

\ Q--. o l

Mekke'de

1 o l J L LU ^

\? oy\?

j C d s tiii" j

1]^ ^ 1

1 j c _ U o ^ ^ -;">" ^ / j
JJ= j

s ^ y ' s ^
l J i y

Sa:

82

o*L1"!

ol

Jls f

V' jjj^H
1

ol Jt'J>-^i O

<jl

4 Jls j j l l jifj

j i y J

^' J

J-is

J ^
1

>-.J^

cJl

<U-lj

J--^ Sy
r*'

^ - i - JU -jl uf k

jpy

r ^ J ^ W hJj

iy

'*! Jls j i l l

^
V

uri

J^-J Ijoi-li

jUi

Niyazi

Mekke'de,

geldiinden

12
Ebu

erhinin

altsnn

not

tutanlarn

i m m t a s d i k e d i y o r . H a t t a b u n l a r n m e d f e n l e r i n i sylerken
Tlib'in m e d f e n i n i

zikretmiyor.

f i k r i n i t e y i t etmi o l u y o r . B u n d a n

B u suretle

Saf
yanl

baka

pJ

Aliyyibni

"Risalei Sadiyye,,

Mehd'nin

ekseriya

deki

Medine'de

b u l u n d u u n u , f a k a t k i m s e n i n t a n y a m a d n syliyerek z m n e n k e n d i s i n i n
g r d n d e anlatyor.
* i r " .m .ii'A.1 \i)\j->\

Fakat zannederim k i M u h a m m e d

Yine

Nr'

ia'nn

hadsini b i l i y o r d a b u r'yeti a k a anlatmyor.

g-i. \^ j i l ^ j j l i_jLi.il I j i i - l j

^' f > * 0 ~ ^ j

meydana

L- -;

uydurmadr.

M e r v e a r a s n d a M e d f n o l d u u yazl.. M a a m a f i h , N i v a z ' erhi, S e y

i-i j

gizlenmesi;

tutmalar ihtimli d e vardr. Y a l n z b i z e lzm o l a n c i h e t uras k i S e y y i t

A:C

j>-^ 0* r ^ * ^ ' ^ ' ^ "

! Jls ^

^jLil

p e k az.. M e s e l ; A b b a -

E b u C a ' f e r olmas, mn R z ' n n H o r a s a n ' a firr,

yid'in takrirlerinin zaptiyle

o * ^ l s <dl 1 3j

c e m ' o l u p artk m m M e h d ' n i n z u

m m M e h d , M e d i n e ' d e n zhir o l u p . . , , d i y o r .

szlere n a z a r a n S e y y i d ' i n t a r i h e v u k u f u

slerin i l k h a l i f e s i n i n
b e y i t l e r i n i erhederken " y a k n d a g r r s n ;

mnevvere'de

h u r u n u niyz e d e c e k l e r d i r .

Niyz'nin
Ben dourdum atasz s'y hem ;
ittisalim var ana, ayrlmazam ;
Sanmayn Mehd' benim, Mehdi odur,
Ad Yahya'dr ann yamlmazam !

b e y i t l e r i n i d e yle a n l a t y o r :

nc devre Melmleri

28b

nc devre Melmleri

" N i y z ' Ef. n i n H a z r e t i s ' y a i t t i s a l i m v a r d e m e k t e n m a k s a d n t a s

rh v e t a k y t i l e M e h d ' o l d u u m anlalmasn, M e h d '

odur. ya'ni

mm

sonra

"Bunu

meyyit

-.jiafc e?jo 6 s^u ( H , IM

Hasanl Asker'nin olu M u h a m m e d Mehd'dir d i y o r . n k i dersi sabkta

lrken

d a d e d i k . mm Mehd', Ftma evldndan ve mm Hasanl Asker'nin

h a d s i n i anlatp

o l u d u r . O n i k i m m , mteselsilen m m M e h d ' y e m n t e k i o l u r . . . .
Ayni

gazelin

bir ka
Bir de

h a d s i erif

281

vardr.

Ezcmle

Mednei mnevvere'de

d i y e c^ o' zh^ i r ^ ' j -

Mnv'de

m e s c i d i erif

M a a v i y e ' n i n mel'un ve bglerin reisi olduunu

lar s u r e t i n d e t e v i l e d i y o r v e h a t t a b u h u s u s t a
lediyor :

beyitlerinde d e "Esmyi hsn,

mm

n k i hafei R a s l d r . H a l f e ,

Muhammedl

mstahlefin

k e m l t , halfeden zhir o l u r

ayn

Mehd'nin

olur.

vasfdr.

Mstahlefte

olan

dedii g i b i dier b i r gazelin

imm

Kstendil'li

v e mm

T e k k e d e n o r i s a l e y i ahr.

olduundan;

mm

halbuki

Kstendil'e gtrr.

dehlet

Ksendil'de eyh

Mus
vard

Hasan

v e mm

Ndvvet,

Mehmet aa ;

Hseyn'in

Fahri

kintla

M e h m e t a a d e r ; Ben b u n u t e k k e d e n aldm.

Mehd'din

etvarn

zuhruna

it a l a m t

olarak

u s u r e t l e

ediyor:

gndermiler.
dedik.

"mm Hasanl Asker'nin olu mm Muhammedl Mehd,

kyamete

Sonra

htemdir,
deildir,

Biri

S o n r a kand.

Basra'y

Firat

nehri

btn btn

harap

eder.

kinci

ehli

tevhit

mnecciminin kavline
mtetban tutulur;

muhlif o l a r a k

ay,

14 n c

y a ' n i husuf v a k i ' o l u r .

v e 15 i n c i

K e n d i n e it d a h i

v a r d r : B i r i o r t a b o y l u , i k i n c i s i s e y r e k dilidir. n c s s a
b y k b i r siyah b e n i vardr
imam

Asker'nin

zuhrunu aynen k a b u l

olu

Mehd'nin

B u hususta t e k k e

geldi.

kaim'liiyle

olan 'on birinci

Gaybetini v e

ediyor.

/t.'-Vi -iii. o?

teriyye

bkdir.

Vk

eriat

muafktr

H a z r e t i Rasl,

nebilerinin

htemi

O n a \lj -t t a b i r o l u n u r ;

dedim.

B u risaleyi Paa gnderdi; b i r kere

seninle

sohbet edecek.

Ms

o l d u y a ! - b i r e l i n d e b i r risle
nazar
Sonra

edesin; dedi.
baktm;

Akam

Msr Ef. n i n

Seyyid'in bahsimizi tenvir edecek b i r telakkisini daha

Kendisinden

tv '

u ijy ^

" - ^ j a.J

yazacam:

* hdisinin tevilini t a h r i r e n

s o r u y o r l a r . S e y y i t , i n c e u z u n , d e t m u s k a y a z m a k iin kesilmi b i r k

m i n b e r i n e karak tebevvl e t t i k l e r i n i gryor.

t

n e b i l e r i n i n . htemidir.

v e eriata

eyhine

tarafmza

o rislesi! S o n r a P a a i l e a k a m konutuk...,,
b i r ir

IJJUU-^UJ

dn stne bizzat
yid'in

hulefasndan

k e n d i s i tideki
kaymakam

szleri y a z y o r .

Ahmet

B u kt, el'an Sey

B. mmerhumun

kerimesindedir.

S e y y i d ' i n v e f t n d a n s o n r a b a n d a n karlan a r a k i y e i l e s t n d e n karlan

b e y t i n i erhederken P e y g a m b e r ' i n b i r g e c e l ' y a s m d a " B n i m e y y e , , n i n

jT

dorudur

kail
Sonra

B i r d e f a k i r i H s P a a , stanbul'a d a v e t e t t i . G i t t i k . B i r g n

P a a , b u n u n iin

Yezdi bednm idi, ilimde haham idi !

t idi, Bel'am idi, tara dili salnd!

i T / j J v j\.\*j=*}\,

Risle

tear Fikr E f . - Fikr P a a ; i m d i V e z i r

yananda

Seyyid'i, Y e z i t ' ve Maaviye'ye de ok aleyhdar grmekteziz. Niyz'nin

a,.a\ M\,

rislet

Nbvveti

almeti

S e y y i t M u h a m m e d N u r ' , iiyyelin

Hasanl

gecelerde

verdik.

niin

nbvvetlerini

hatmold; der.

eyh Mustafa Ef. ile d e grtk.

ama

y a k n M e d n e i mnevvere/'den zhir o l u r v e z u h r u n u n almeti v a r d r .

tekessr e d e r ; M e h d ' n i n z u h r u n d a e h l i t e v h i t ann a s k e r i o l u r . n c s

Cevab

eder.

D e r k i ; B e n i m Msr E f . y e h s n z a n n m

ukka yollar. N i h a y e t mnazaa ederler. Risaleyi leffen skb'e

beytinde de

kail

B u n d a n sonra y o k t u r . O n a d a emniyetim kalmad.

te

B u risa

H s e y n > u u u - n nbvvetlerini

M e h m e t a a (?) stanbul'da b i r f a r i k a

t a f a Ef. risaleyi grr.

d i y e sorar.

Nedir kur'nm esrr, nedir esrrm envar,

Nedir Mehd'nin etvr haber ver srr esradan !

Hasan

olduk

yle b i r v a k ' a d a n a k

" M s r E f . s k d a r ' d a skin i k e n b i r risle t e l i f e t t i .

lesinde
oldu.

Hlsa

syliyor.

S e y y i t , Msri N i y a z i ' n i n m m H a s a n ' v e H s e y n ' i n nbvvetleri h a

k k n d a k i rislesini d e t a s v i p v e b u u u M b v v e t i ta'rfiye i l e N e b

Vasfdr esmyi hsn emleten,

Bu sz ispatta ciz kalmazam.
Srrile bana iimden sylenr :
Misriy ; ben domazam, ben lmezem !

tevil

yap

A fih W "SiiiiiU'i- .dA^ -uay <t<\* ,> L

E r t e s i g n i=u _.j1

SU-MJ

_-ul yeti nzil o l u y o r k i b u r a d a k i

d e n m r a t " B e n i m e y y e , , o l u y u r [ 1 ] . S e y y i t ' , bunlar anlattktan

[1] Bu yet tefsirlerinde de aynen byle tevil ve tevcih edilmektedir.

Yalnz.

rivyetlerinde Beni meyye'nin minbere kmas varsa da tebevvlleri yok.. "Sf tefsirine
mracaat! Srei Esr. Sa : 262-263,,. Yine a rivayetine gre bu r'yadan mteessir olan
Peygamber'i tatyp iin bu yetle beraber JJ.\~A\.J& W>> ^ sresi de nzil olmutur Tefsiri
Sf. S a : 486.
Eimmeden gelen hadislere nazaran Kadir gecesi Ramazan aynn 19, 21, 23 nc
gecelerinden biri, baz hadslere gre 23 nc gecesi, bazlarna gre de her gecedir.
*2.ti\tj.A<yc 'r>
Cilt: 2 ; Sa : 55-57. Kadir in Jli'Jj.-t ye de baknz! Sa : 120-126.
)

entari de mumaiieyhada bulunmaktadr.

Bu

mukaddes

b o a d a hfzedilen b u k d n , m u h t e v i y a t
maa muvaffak
demek

mutasarrf

Zira

suretinde

ismi

Vel

d o l a y i s i l e fotorafn

zuhura

L-S- _f* &s*>

A l i A^yMff

imdi

Yoktur bularda ihtilf, gnden iyandr b hilf;

Her ileri hakka muzaf, ruheylemi Yezdan kamu!

hav
aldr

grd
gelse

ve

Al'

4 af

varit

tamda

o l b

emred

ruhaniyetiyle
oldu

AUah tal b u y u r d u : c j ^ ^ u ^

hazretleridir. Vel

Rasulullah ^

m e z h i r d e v e cemli

rabbini

283--

B e y i t l e r i n d a d e " O n l a r d a ihtilf y o k t u r . n k i e h l i h a k i k a t t a ihtilf o l m a z ,

sureti hazeti

ve rabb demektir,

r a b b mhedesi ekmeli
emred

emanetleri

olamadm.

" M a l m ola k i i s m i Vel

<!

nc devre Melmleri

nc devre Melmileri

282

ve

ismi

anlarlar. A m a a ' m l m e z h e p l e r i

olduundan

b i r trl d e r , m m

Al

zuhur

Endiya

suretinde i d i .
eder.

%j\^

Bundan
hakknda

Lkin H a z r e t i Al' sureti

y e s i n d e R a r b b t a l ittihd o l d u , y a h u t h u l l

oldu,

B i r i b u r a d a olsa, b i r i d e Y e m e n ' d e

-o*.

Mlik

olsa b i r b i r i y l e mlkat ettikleri

beyninde

b i r trl

ihtilf

d e r . Velhasl

oktur.

mm

birbirlerinin

gibi

a'zam
hilfna

b e l k i krk m e z h e p v e d a h a z i y d e v a r ; h e p b i r b i r i n e m u h a l i f . , ,
M a a m a f i h iyyete b u k a d a r m e y y l o l a n S e y y i t ' ,
lanmyor.

Btn'lerden

ho

Niyazi'nin

unsuri-

y a h u t intib

Bu gn Ya'kubi kalbe Yusufu candan haber geldi;

Kamsi pr nesm ile o canandan haber geldi.

oldu

d e m e k deildir. B e l k i H a z r e t i Al sureti R a b b t a l mazhardir, tanmdr.

E e r sul o l u n u r s a k i F a h r i lem d a h i i s m i R a b b t a l m a z h a r t a n m d r ;
z i r a V b jy _,, 1, i \ C.51- b u y u r d u .

Niin R a b b i n i

kendi

s u r e t i n d e m-

d i y o r k i : " K u r ' a n , enfs v e f k c a m i ' d i r . F a k a t

hede e t m e d i ; Al' suretinde mahede eyledi ?

C e v a p b u k i ; F a h r i lem R a b b tal mazhar t a m i m d i r .
Rabbi kendi

suretinde

eylemek ekmeldir.
srr a z i m eer

mahede

B e y t i n i e r h e d e r k e n Y u s u f kssasn n a k l e t t i k t e n s o n r a enfse t a t b i k e d i b

Lkin

eylemeyten Al' suretinde

ismi

mahede

Z i r a m i r ' t t a m a h e d e e y l e m e k z i y a d e evzahtr. B u

Tifei Btniyye t a b i r

olunur.

salt f k y i t a n i m a y z

Yalnz

deyip

salt,

b i r tife

kur'an

enfse

enfse

hasrederler.

var.

hasreder.

Onlara
Mesel,

Savn

keza..

Ferizi sireyi d e yle enfse h a s r e d i p f k a t a t b i k i i n k r e d e r l e r , Tifei

z a n d k a g i b i k i b u n l a r kfirdir. H l s a k u r ' a n enfse h a s r e t m e k k f r

t a f s i l o l u n u r ise s e f k i d i m y a b i s o l u r . , ,

dr.
S e y y i t , essen

F t i h a t e f s i r i y l e y i n e N i y z ' erhinde Bektalere

de

b u s e b e p t e n kzyor.
Seyyit, A l i ' ve Ehli

beyte

bu kadar

muhip

ve lie

meyyl olduu hlde dier mezheplere v e Snn imamlarna

m i y e t v e r m e m e k t e d i r . Y i n e Niyz'

bu

kadar

hi

ehem

V r i d t erhinde Nasrnlerle G u l t a y d a
r i n d e n ho grmiyor
Hlsa

erhinde

Seyyit

Hakk'

takyit

ettikle

tecellisi

gren,

[1].

Muhammed

Nr',

h e r eyi

Hakkn

m u h a m m e d v e 1 2 mm " C e m ' i y y e t i esmiyye y e mazhar b i l e n

Mufaddla ^ *

Benim lmim ktnda mtehitler ciz oldular;

Veli ilmi ilhnin deli divnesiyem ben!
beytini

erhederken

_i-!u

v"i

"Ehli

tevhidin

ilminden

cizdirler..

d e n i l m i . n k i e h l i t e v h i d i n i l m i , i l m i ilh v e i l m i z e v k i d i r .

M t e h i d i n i l m i ise i l m i n a k l v e i l m i akldir.
lerdir k i

mtehitler

tj_.Hj_ii .ui. >"__.*.._

H a t t a kendileri de

>_,\y l u s i . y a ' n i

mam

dr; s a v a b a d a i h t i m a l i

vardr.

te

mm

byledir.

afi'

ve mm

Yekdierini

a'zam

H i b i r i n i n m e z h e b i m a n s u s d e i l d i r . Y a ' n i h i b i r i h a k k n d a nas
A n n iin h e r k e s m u h a y y e r d i r . D i l e d i i m e z h e b e t b i ' o l u r . , ,
Hak mezhebi mezhepleri, deryy zt merepleri;
Hsl kamu matlaplar; kadriredir her an kamu!

Hurflik:

der:

hata

Mlik'

tahtie

Seyyit'te

demi

B i z i m m e z h e b i m i z savaptr; h a t a y a d a i h t i m a l i v a r . S a i r m e z h e p l e r
m a m H a n b e l ' , velhsl h e r b i r i s i

"ai

dan bir Sofidir.

ve

H u r f l i i n , B e k t l i e asl b i r u m d e o l a r a k d h i l o l d u u n u v e B e k tliin m u h t e l i f

a k i d e l e r i n d e n b i r t a n e s i n i tekil ettiini b i l d i i m i z

gibi

ederler.
yoktur.

: oU-y.il!j

ay

(j-Ji ^ T V l ^ i l l Jl

Sa : 63

> c J-*VIVl ji-l

IJAS-

nc devre Melmleri

284
bu

mezhebin ayni zamanda bir ok byk

nc devre Melmileri

s o f i l e r e d e n f z ettiini v e

kikiyedir k i

b u n l a r d a n b i r k s m n n i n a n a r a k , b i r ksmnn d a k a l a b a l a u y a r a k H u -

Heyl, Ar

rf

mertibi

ilhiyedir.

Nri

285-

Muhammedi,

Nefsi kl,

Tabat>,

a k i d e l e r i n e t e m a s l a r d a b u l u n d u k l a r n b i l i y o r u z . H u r f l i i iirlerinde
Dala terkibin otuz iki harf ola tamam,
Noktai srrm kamunun cevheirne kn ola!

t e r e n n m e d e n s o f i irlerden b i r i d e Msri N i y z ' d i r .

Esmyi iihiyyede bhat hnerim var ;
Her demde semvt hurfa seferim var !
Alemlere ebcet hocas olmak olur r,
Edn grnen ebcede l nazarm var !

b e y t i n d e de " O t u z i k i h a r f t e n mrat, mertibi h a l k i y y e d i r k i y i r m i sekiz

dir. Nri M u h a m m e d i , Nefsi kl, T a b i a t

Mertibi h a k k i y y e d e d r t t r k i

srei f t i h a d a m e z k r d u r . lhiyyet, R a h m n i y y e t , R a h m i y y e t , Mlikiyyet.

Y i r m i s e k i z , d r t d a h a 3 2 o l u r . te b u 3 2 m e r t e b e t a m a m o l u n c a t e r k i p

B e y i t l e r i y l e balyan g a z e l i v e

dalr. nsan, h e r c e v h e r e k n o l u r d i y o r .
iki kan aresinde ekti hatt istev
Alleml esmyi ta'lim etti ol hattan Hud
malta'l g a z e l i m m k n m e r t e b e

Hurflie temas eder.

ki kan aresinde ekti hatt istev,

Alleml esmyi ta'lim etti ol hattan Hud !

Bilhassa

A gzn dildra bak ; ref oldu vehinden nikp,

Zulmeti srd kard ar yerden ftp..

b e y t i n i erhederken " H a t t istev'dan m r a t ; N e f s i ntka, y a ' n i H a k i k a t i

insniyye'dir d i y o r .

gazelindeki

kaa derler.

Biraz aada d a

S e y y i t M u h a m m e d N r ' u n , Hurflerin

otuz iki harfi bildik drt kitbml asdr,

Safhai vehinde yazlm kamu birtiyap.
Her ne okursan n otuz ikiden hli deil,
Yznn metnini erheder okunan faslu bap.

"Hurfiler i n d i n d e S e d d e y n i k i

ki k a ortasna skender' denilr

szlerini ilve

akidelerine temas eden

ediyor.
szlerine

n a z a r a n H u r f kitaplarn o k u d u u z a n n e d i l e b i l i r . F a k a t h i b i r e s e r i n d e
bu

a k i d e l e r i sylememitir. B i n a e n a l e y h Hurflerle

hi

bir

mnsebeti

yoktur.

' b e y i t l e r i n d e b i l h a s s a s a r a h a t vardr [ 1 ] .
Seyyit, bunlardan

b i r i n c i s i l e i k i n c i s i n i erhetmitir. B i r i n c i g a z e l d e k i
Seyyid'in

Esmyi iihiyyede bhat hnerim var,

Her demde semvt hurfa seferim var.
b e y t i n d e d i y o r k i "sim ksmdr. B i r i e h l i s a r f u n a h v u m a n i n d i n d e
olan isimdir.

T a ' r i f i let k i t a p l a r n d a m a s t u r d u r .

Biri Ahmet,

Mehmet,

dedir ki bu

sahasndan

isim

taayyn

demektir.

Ya'ni

innn

grnen

nattr.

Hurf d a h i ksmdr.

B i r i hurfi r e s m i y e d i r . . . . jr o

B i r i hurfi sriyedir k i b u g r n e n k i n t v e cevhirdir.

1
v

gibi..

B i r i hurfi ha-

h e r h u s u s t a k e r m t k e v n i y y e d e n z i y a d e ker-

mt i l m i y y e y e ve tasarruf i a h k m d a n ziyde tasarruf i kulba ehemmiyet:

verdii

v c u d u n a t a a y y n d e r l e r . te b u r a d a esmyi i l h i y y e d e n m r a t , taayy-

Muhammed Nur'un

H a s a n v e H s e y i n g i b i i s i m l e r d e n ibrettir. B i r i d a h i e h l i h a k i k a t i n d i n
cihetten

kerametleri:

anlalmaktadr.
harice

jy* '
1

da

kmamaktadr.

kendisinin naklettikleri "Mhede,,

Hatta

k e n d i s i n i n "nsileh c y

!l

diye

naklettii b i l e a n c a k b i r m h e d e d i r [ 1 ] .
V e f t n d n s o n r a d a k e n d i s i n e h a r i k u l d e k e r m t i s n a t edilmemitir.
Bursa'l Thir B . m e n a k b v * n d a 1 2 9 3 t e stiruma, tip, K o a n ^ v e
5 t

s k p h a v a l i s i n i n istilya u r a m y a c a n , 1 8 7 1 d e A l m a n y a n n F r a n s a y a
[1] vaamafih bu szlerine bakp Niyz'yi Hurf addetmek tamamiyle yanltr.
Olan eyh ibrahim Ef. ve Gayb'de bilmnsebe sylediklerimizi burada yine tekrar etmiyeceiz. Yalnz u kadar syliyeiim k i ; Niyazi'yi; Nesm', Muht', Ar, ve ir Hurf
irleriyle karlatrrsak hakikat meydana kar. Niyazi'nin eserlerinde hurfliin kokusu
bile yoktur. Yalnz dvnnda birka gazelinin birka beytinde bu akideye de temas
etmitir, o kadar...

galib

geleceini

bildirmesi,

t r e n e yetiemiyen b i r ztn, r u h n i y e t i n d e n

i s t i m d a t n e t i c e s i , k e n d i s i n i t r e n i n iinde b u l m a s , H a c A h m e t
Y e m e n ' llerinde y o l u n u k a y b e t m i k e n k u l a n a *

Baba'nn,

sesinin gelerek

[1] nsilh, ruhun bedenden ayrlmasdr ki ruh, bu hlde cesedini grr ; ba'zan dier
bir mazhardan da zhir olabilir.

nc devre Memleri

nc devre Melmleri

286
o r a d a n geen b i r arap
kaydetmekredir

kurtarlmas

gibi

bir ka

kermet

maruf

yanndaki

olurmu,, deyince

ve

mehurdur k i

mridi

"Efendim;

Seyyit,

bir gn

evliyullha

"te b i z d e yryoruz y a !

bir

ba'zan

mahalle

tayy

V r i d a t erhinde d e
zhir

ve ,zhd,

terkedilince

Kermt kevniye,

meslp

olur.

Halbuki

ancak

zhitlerden

kermt

ilmiyenin

b u 17 kitab d a

kendisinden

evvelki

ve

zamanndaki

Evrd sbiyye

n u t k i m m A l ' d r

>

limlerin

isrine

M,\ v e Rislei G a v s y y e
}

-V y i - j v e Rislei e y h Rislni D m k ' - "

V--->

TLA , Fazili m m A l ' J

erhleri,

t-^

erhi

, eyhi e h b e r ' i n

U l

k a s i d e s i n i n erhi, A h m e d i b n i drs'in saltnm erhi g i b i m h i m k i t a p l a r ;

Rislei smliyye <.^\

zevali y o k t u r , , d i y o r [2],

etmektedirler.

S e y y i t , 55 e s e r i n d e n yalnz 17 sini a r a p a o l a r a k yazmtr. H e r h l d e

iktifen a r a p a yazmtr.

" K e r m t ilmiye, kermt kevniyeye mmsil

kermt h a k i k i y e d i r .

sohbet meclislerinde bulunanlar da bunu teyit

mekn

d i y e m u k a b e l e etmi v e

b u s u r e t l e k e r m t a kar f i k r i n i bildirmitir.
bulunmayan

r i n d e n v e z a p t e d i l e n t a k r i r l e r i n d e n gzel t r k e b i l d i i v e b u lisan i s t e
d i i g i b i t a s a r r u f e d e c e k d e r e c e d e b e n i m s e d i i anlalmakta o l d u u g i b i

[1].

Melmlerce
giderken

tarafndan

287

, Rislei Slihiyye

--U *-SL._

v e t a r i k i m ire e d e n asl r i s a l e l e r i h e p trkedir.

g i b i tarz

Hatta Vridt

teslik
erhini

a r a p a t a k r i r etmi v e t a k r i r l e r i z a p t e d i l e r e k n a t a m a m b i r erh m a y d a n a
gelmiken v e ^ b k - ^ i

ile _ a u t _ u , i arapa yazmken

erhile _ u ) u . r A l i Urf' E f . y e _*ctu

Seyyid'in lisan s

Vridt

i de Harr z a d e y e

terceme

ettirmitir.
B t n b u n l a r , S e y y i d ' i n t a m a m i y e trkletigini, trk d i y a r n d a
S e y y i t M u h a m m e d N u r ' u n yalnz i k i k k m a n z u m e s i v a r . B u n l a r d a n
biri

sv erhine y a z d , dieri

O^^^JS^U

yazd

be b e y i t l i k

meslein hakik b i r mceddidi olduunu ispat v e teyit

a r a p a b i r e r t a r i h t e n ibrettir. B a k a m a n z u m e s i y o k t u r .
Bu manzumelerde

vezin

ve kafiye

kat'iyyen

Muhammed

bulunmad gibi

fikri

gstermi

N r ' , b u trkiemeyi

v e trklerie

izdiva

yalnz sriye

ettii g i b i

ediyor.
deil,

r e k i k b i r hle gelmitir.

g r e n l e r , t a m a m i y e R u m e l i ' l i b i r e r trk olduklarn sylerler.

Buna muhabil,
ve muntazamdr.
kudret

ntka ve t a k r i r i

Muhammed Nur'un

gayet kuvvetli olduu

mensur risalelerinde

En mulak fikirleri

grnmektedir.

Trkeyi,

v u z u h l a anlatr.

bilhassa

Rumeli

b e n i m s e m i v e yazlarnda k a t ' i y y e n arapln b e l l i

mtevtiren

lisn v e ifdesi

selis

erhlerinde d e
ivesini

bu

Abdrrahim

vermitir.

Oullariyle t o r u n u n a gelince;

B i n n e t i c e u n u syliyebiliriz k i M u h a m m e d N u r ' d a araplktan

M u h i d d n ' e b i r h r m e t v e rbtay ire e d e r .

etmemitir.

o l d u u h l d e trk h a r s i n i

k a b u l etmi v e b e n i m s e m i , R u m e l i ' l i b i r t r k hline gelmitir.

[Arapalar]

tamamiye
Rislele-

1. Meclizzehra
ber'in * ^

[1] Menkibi eyh Seyyit hce Muhammad Nrl arab _v_,!0> J-f
-Sa: 61 - 65,

y- A*

3t-

alessaltil

kbra

_:^cj s^un^c ^ y ?

din'in

Sa: 60.

U Jb3^ " v

J> ^ ^ o

" e y h i ek-

sn- s i n i n erhi,,

2. E l y k u t l h a m r a alessaltis s u g r

SjUitj;- ^ i - i o y d i

"Muhid-

sn- erhi,,

3. M e r e c n nuss lierhi Nakil fuss

y

yalnz

tamamiye

Aar;

bunlar

i s m i n i n s o n u n d a k i ^ . k e l i m e s i kalmt. F a k a t b u d a a n c a k v e a n c a k

S e y y i t M u h a m m e d Nr v e T r k l k s

M u h a m m e d Nr', neslen arap

Ef.

ef'liyle d e

kzn d a P i r z e r i n ' i i b i r t r k e

n a z m e n ifde e d e b i l m e k sikasiyle k a i d e l e r b i l e b o z u l m u v e m a ' n a o k

sylenen

asr

l a r c a trkler t a r a f n d a n t e m s i l e d i l e n v e esstm t r k r u h u n d a n a l a n b i r

hiddin'in ^ ^ u ^

u n a erh,,

"MU-

nc devre Melmleri

nc devre Melmleri

288
4.

>y~> &A*

El'envrl M u h a m m e d i y y e
r i s a l e s i n e erh.

ktphanesindedir.

"Seyyit

erifi

1279 d a skp'te yazmir.

Arapalar; N o

5. Elletift t a h k i k a t
6.

.A-AI_<J>VI

2.

Crcn'nrn

B i r nshas M i l l e t

E d d i etsseniyye

f i erhi

risletilgavsiyye

3.

f erhil v a r i d t cy-ji^
r

erhi k e l m m a m

u
r

t^cA

"Ali'nin

^ J^'j

4.

Rislei n o k t a t l b e y a n

A l i ' n i n _>U-iUjvr*_r^j k e l m n n

U I U V U J

erhi,,.
vesslk

5.

erhi rislei e y h Rsln D m k

6.

erhi k a s i d e t e y h u l ' e k b e r jfW&.Hi^ A

v e b e y n n s sliki v e l meslki

a h a d i y y e t i l vctiyye * . ^ v ^ y ' - v
bir

dir.

Slk ahvlinden

bhis

kk

8.
9.

r _ a u j "Fuss'-

R i s l e t n f k e r m t i l e v l i y a .ujv c U / J

"Tasarruf,

ker-

10.

erhi h a k a y i k i l eya' . u y j.u=Kenzl

mahf

an

_ " B u risleyi

ehlil hicb ^ui-u-i

1^

grmedim,,
"Slk

merti-

12.

B r h a n s slikin

13.

Mehidt

CJCJUI

"kez slk mertibini

_Uj..

t e v h i t jus-j-iu-ii

fenyi sft, fenyi z a t ' t a , s ;

"Slikin

Bekayi

slknde

ef'l, b e k a y i sft,

Ms; C e m ' , Hazret c e m ' ve cem'ul cem'de M u a m m e d '

bildirir,,

fenyi

ef'l,.

bekazi

zat'ta

mereplerine

m a z h a r olacan b i l d i r e n b i r sahifelik muciz, f a k a t g a y e t vzih v e m f i t

bir

risledir,,
14.

15.

K i t b r r e d f i l m e b e d e i v e l m e d .u\jja'j--tj ia' " M u k a d d i m e

v

Rislei r e d d i y e al irdetil cz'iyye ^ji-issiji j. ^ j ^ - j

" Mevzuu,

N i y z i erhi

Mridl uak J U . u . v

" T e v h d i ef'l, sft v e zt a n l a t a n b i r

" a l a b m b i r ar y a r a t m

" M s r i N i y a z i ' n i n b a z g a z e l l e r i n i n erhi. T a k r i r l e

Risletn f i tefsril F t i h a

10.

Kitbiddeviri

e m l k iM\ m-\~cAj^sUj
3

v e l eflk

" K k b i r risledir,,.
fi beyani

ijiiv.

tasarrvfti

Delill'uak J i i - i j j . " S l k

mertibinden bahseden kk b i r

12.

Diretlvcud

fi beyani mekamil Mahmud

> _ . . i v * o k i J-^/'
u

" K e z a slkten b a h s e d e n k k b i r risledir,,.

13.

E d d r r n n e f s a l salti bni dris c-i^'-.^Jt^o-i^b^

"Ahmedibni

dris'in Salt'n erheden selis v e v z h b i r r i s a l e d i r , , .

Rislei t e v h i d l b e h i y y e ^ ' y /

'^J

" T e v h i d i ef'al,sfat v e z a t t a n

b h i s b i r s a h i f e l i k b i r risledir,,.
15.

R i s l e f i b e y a n i slki eriat v e t a r i k a t v e h a k i k a t

cj^jo2'>jc. i
y

" M e r t i p v e m a k a m a t t a n b h i s b i r risledir,,.

Rislei salki h a k i k a t c^-!_~-. iu., " B e k a

mekamlarndan

bhis

k k b i r risledir,,.
18.

Rislei s a d e t v e ekavet cjUiMiUj B u risleyi

g:medim

D e l i l l h a y r a t o t j j i i j . . erhi. B i r n s h a s stanbul e h r e m n e t i

M e k t u p u s u O s m a n B f . d e d i r . B y k b i r kitaptr.

risledir,,.

sahibilmlki v e l

" M e t i n d e zikredilmitir,,.

risledi,,.

17.

i s m i n d e n anlalr k k b i r risledir,,.

kasi

zaptedilmitir,,.

16.

B r u z ' u a n l a t a n e h e m m i y e t l i b i r kitaptr,,.

17.

rinden

14.

S e y r t t e v h d ^ - y . ^ " M a k a m t v e m e r a t i b i slkten bhistir,,

s i n d e m e r t i b i , fasl e v v e l i n d e m e b d e i , fasl s n s i n d e m e d , h a t e m e s i n d e

16.

erhi g a z e l i H a c B a y r a m t^&^prA

11.

b i n d e n b h i s k k b i r risledir,,

&\A\\i/a

cihan aresinde,,

9.

m t k e v n i y y e v e i l m i y y e d e n bhistir,,
11.

iki

8.

eder.,,

7.

R i s l e t n f k e y f i y y e t i m n i l F i r '

(hsarrrahman).

d e s i n i n erhi,,.

risledir,,

t a k i Fir'avn'n m n b a h s i n i t a v z i h

kasidesinin

jjUij -JjUt. a u t U J j>ii _ u 3>~v " B u rislenin b i r n s h a s n d a i s m i R i s l e t l

Risleti b e y n t t a r k

Mi

T_A S

erhi,,.

Risletl m u k a d d i m e limtliil fussil h i k e m -_^_,._i!i n ^jau"4W

VJ-J'^'-J

" e y h i e k b e r ' i n G a v s i y y e Hlesinin e h i d i r ; b y k e b i r kitaptr,,.

1124,,

" M u h i d d n ' i n fussl h i k e m i n i t e l h i s , ,

7.

289

Seyyit bunu

1306 d a

S e l n i k ' t e yazmtr.,,
19.

erhi e z a n i M u h a m m e d i

_f

tfJ

_,>;i

" E z a n , m e r a t i p v e mek-

m t a t a t b i k e d e n k k b i r risledir.,,
Trke

20.

sr:

Srr ezan M u h a m m e d i alessalevtil h a m s ^jf-sijiut^* 2 _.sb,

" B i r i n c i n i n ayn b i r rislesidir.,,

2 1 . Manzarlkfr
1.

erhi e v r d s b i y y e v ^ r - ' ' J J Z A " e y h i e k b e r ' i n Salt s b 1

i y y e ' s i n i n e r h i ; b y k e b i r kitaptr,,.

22.

...\yi ^

\ s.
Jt

h a d s i n i n erhi.,,

Ecvibetllzimeti f i es'ileti eytaniyyetilmezkreti f i M u h a m

m e d i y y e * j # j s^jf'jiiJiL.ii-ii-U o v u ^

K k b i r risledir.,,
Melmiler

19

nc devre Melmleri

290
23.

H d i l ' u a k j i a _ ! i . u " M e k a m a t t a n bhistir.,,

lS

24. Tuhfetil M u h a m m e d i y y e *..iui"

25.

erhi a ' y a n i m m k i n a t o n * U i

26.

Srrnnebeilhak j i l d v

27.

Fazaili mm A l i ^ u

Bunlar,
I

JU

2 8 . T e f s i r i srei Y u s u f _*..>>
2 9 . T e f s i r i srei f e t h -=

k t u r . ' B i r yerde

y o

bende

IV

SEYYD'N TARZI

J y

TESLK

jus

J y

3 0 . M e n b a u n n u r f i r'yetir R a s l ^ ) \ \ h d

,yJ' - " K e n d i t e r c e m e i
t

h a l i n e a i t k k b i r risledir.,,
3 1 . Rislei i l m i hl j u ^ Mi-^ "Sfat

sbtiyyeyi

tevhid

vehile

b i l d i r e n b i r risledir.,,
32.. erhi a k a i d i n N e s e f i y y e
3 3 . Risletl smliyye
yeti

v e l Melmiyye

JJU'

v e l atiyyetddrriyyeti f i tarkin Nakiy-

uij U i . i j i > j j-HiJi, I U - ^ J

"Mridi

kmili,

y a k i n mertibini, Vilyet, Sddikiyyet,

Kurbet,

makamlarm

ve

Ubdet,

bildiren

12 b a p

zerine

yazlm b i r kitaptr.,,
eseri

hulefsmdan

"Seyyid'in

Slih E f . y e ithfen

en mhim

yazlm o l u p

olan

bu

slike

makamt

Bedreddn'n

ihtiyr v e

t e l k i n t a r i f tn h v i d i r . Mritlere y a r a r . , ,
3 5 . htiyr

ve kdem

rislesi.

fJ S

l e m i n k d e m i f i k i r l e r i n i t e y i t v e t a v z i h eder.,,
3 6 . E t t e m i al salti bni Mei
l m i b n i M e i l n saltn erh..
baz yerlerde

tafsilat

havidir.

j u i . c} M -

_A-^

" Abdsse-

A y n e n smil H a k k ' n n erhidir.

smil H a h k ' n n

erhini

Yalnz

takrir ve baz

y e r l e r i n i t a f s i l etmitir.,,
37. Ali'nin

Rislei S a d i y e

hayatta

oldnunu

y u j " M e a d ahvlinden
bu

rislede

anlatyor.

bhistir.

8 - 10

Seyyit,

sahfelik

bir

risledir.,,
38.

zikir

ve esm

tarikiyle

teslik

y e t l i d i r s a l i k e ey l z m o l d u u n u , bunlarn b i r i n i n m c h e d e , d i e
r i n i n z i k r i d i m , n c s n n d e esrar h i l k a t e a g h o l u p i k i l i k h i c a p l a larn r e f ' e t m e k o l d u u n u syleyip z i k i r h u s u s u n d a yle d i y o r :
"Esrar t a r i k a t o l a n z i k r i d i m i t a h s i l e a l n ; z i r a g a f l e t , z i k r i d i m
e r e f ' o l u r .

3 4 . Rislets S a l i h i y y e O-ur-JUj

N u r ' , sliklerini

Mridin t e l k i n i m e r t i p t e k i tarifatn m b e y y i n "Rislei slihiy-

y e s i n d e k i b u risle tarz teslkini g s t e r m e k i t i b a r i y l e o k e h e m m i

"Matbu'dur.,,

rbta v e tevecch, telkini z i k r i ,

Ubdiyyet

Seyyit Muhammed
etmezdi.

B u zikri dimin tahsili, ehli zikir olan kimesnenin

t e l k i n i n e mhtatr.

n k i , cenabhak kur'anda

talim ve

b u y u r u r : _ / ' i j - i ij_Ui

i j . u r ^ r B u yetten anlalyor k i meayihi i z m n m e m u r i y e t i g e r e k

v e g e r e k haf, a n c a k k e y f i y e t i z i k r i t a l i m v e b e y a n d r .

celi

Y o k s a z i k r i il

h i y i a d e t i l e k a y d e t m e e hi b i r vehile h a k v e s a l a h i y e t l e r i y o k t u r . u
k a d a r k i b a z a n m b t e d i l e r i n h a l l e r i n e t e r a h h m e n v e istidatlarna n a z a r a n
yaplur,,
V r i d t erhinde d e e h l i t a r i k i n t e v h i d i , z i k r e m d v e m e t n e t i c e s i n d e
tahsil edilen b i r hldir;
hline

benzer.

m a k a m deildir.

M e l i k , Leyl'y

Leylym, b a n a b a k ; d e d i de M e c n u n ;
deyp daa

kat.

B u , L e y l ' y a kar M e c n u n ' u n

ona arzeyledi

ve Leyl;

ya kays, ben

b e n d e n baka Leyl

B u mcerret h l d e n i b a r e t t i r .

olur m u ?

Ehli zikir de bylece

k e n d i l e r i n e z i k i r g a l i p o l u n c a ; z i k i r , zkir, m e z k r , i t t i h a d e d e r . H a l b u k i
b u t e v h d i m a k a m deildir,, [ 1 ] Szlerini o k u m a k t a y z .

B e y n i t e c e l l i l H a k alel m e r t i p

J I J U ^

_ u " D e v i r mer-

t i b i n d e n b h i s k k b i r risledir.,,

Seyyid'in

tariknda

rbta da

yoktur.

Filvaki

i k i n c i b a p t a u z u n u z a d y a r b t a d a n v e s u r e t i icrsndan
*

b u eser,

"risletl

S e y y i d ' i n b u n l a r d a n b a k a zaptedilmi

birok takrirleri ve i k i m e k

. fUuV i JU- 4>'!i f

s jfjji

j i i d.i53 .. *j

S a : 59

bahsederse de

anlald

.... li*

_jUli

JU

i^-y* [ 1 ]

(j-vM II djjil jl i J.J. j

IJL^J

^yl

<

jJ-i j

jj

j5.f-J.lj

yjj.i

jTuji

nakiyyeti

vehile n a k

<.jl-d! Jj> oy\^~y oyi- I ^Jjl (3i_Ja)l J * l

i j l > i ! j J IH ^ 5 L : J J 4J oJlis j J
^ic

smailiyyede

i s m a i l i y y e v e atiyyetd drriye f i t a r i k i n

velmalmiyye,, i s m i y l e t e v s i m e d i l m e s i n d e n d e

t u p sureti vardr.

rislei

jj
3

J
j

jfjjl

U
y
A/I

y.

: j.
y&

nc devre Melmleri

292

v e m e l m nevelerini c a m i ' o l a r a k

yazlm

mevzuu

Seyyit te

dahiline

almtr.

Essen

nc devre Melmleri

b u l u n d u u n d a n rabtay
yedinci

da

bapta muhasebe,

m r a k a b e v e intikalt anlatp b i t i r d i k t e n s o n r a " s d t

nakiyye s l k

l e r i n i n n i h a y e t i b u d u r , , d i y o r v e m e r t i b i y a k i n i ; vilvet, siddkiyyet v e
kurbeti;

ibadet,

bulunan

ubudiyyet

v e u b u d e t i s e k i z i n c i b a p t a n kitabn n i h a y e t i

1 2 n c i b a b n s o n u n a k a d a r o l a n k s m n d a anlatyor k i

melmete

mahsus

Halbuki

makamat

tevhit

v e b a k a y ntktr.

salat s b u i y y e erhinde havtrn r e f ' i n e

k a l b i sepde e d e n

v e havtrn

zarar vermiyceeini

anlatrken

buralar

Haktan

havtr

" e l ite g n l o y n a t a g e r e k , , d i y e r e k b u z i k r i

dimi tavsiye ediyor.

Zikri dim, ilk zamanlarda
zikri dimiden gafil

bir

klfet g i b i

olmamay tasmim

m m k n o l d u k a h a t r l a m a k kfidir.
g e l i r v e slik

grnr.

Fakat

bunda

yoktur.

Yalnz

b i r rsuh

haline

etmenin lzumu
B u , yava yava

kendisinden ve muamelatta bulunduu halktan gafil olma

m a y a , h e r eyin H a k ' t a n i b a r e t b u l u n d u u n u z e v k e t m e e balar.

imkn

olmadn

geldiini b i l e n k i m s e y e

"baz tarik ehli,

mektuplarndan birinde

293

B u g n d e m e l m l e r i n z i k r i d i m i b u , anlattiimiz t a r z d a d r .

bunlarn

r e f ' i iin

rbta

y a p a r l a r v e eyhlerini i k i kalar arasna alrlar; g y a k i htra g e l m e s n

deyu...

halbuki

m u k a y y e t olur.

daha

byk

kusur

ederler;

nki

uhutlarnda

Makamat

eyh

tevhid

v e ittihad (mertibi fen ve

beka):

Z i k i r h a l i n d e d e A l l a h d e r l e r ; r b t a i l e lhiyyeti e y h e

hasretmi o l u r l a r .

B u ise k f r d r .

V e hazreti m e r

z a m a n hilfetinde
M e l m s l k , alt m a k a m zeredir,

a s a k i r i islmn techiztn n a m a z d a h i l i n d e d a h i f i k r e d e r d i . B u n d a n m a l m
o l d u k i k m i l e efkr v e h a v t r ,

hatta ibadetlerinde de ibdeti dierdir;

z i r a z e v k i h a z r e t t i r [ 1 ] d i y o r . S e y y i d ' e n a z a r a n rbta, m r i d e m a h a b b e t i

mat bekadr.

k m i l e v e mritte fenyi t m ; z i k i r d e , z i k r i d i m , y a ' n i H a k ' t a n

sft T e v h i d i zt..

ademi

Melm halifelerinin

bizzat arap H o c a d a n , ya'ni

tevhid,

M a k a m a t t e v h i t v e fen unlardr: T e v h i d i e f ' a l ,

maka
Tevhidi

M e l m l i k t e t e k k e , yini d u h l v e ir k u y u t v e m e r s i m b u l u n m a d

g a f l e t t e n i b a r e t t i r . G r m t k k i b a y r m melmleri v e e s k i melmetler d e
aynen b u fikirde idiler.

Bunlarn m a k a m a t

m a k a m a t i t t i h a d ; t a b i r i harla m a k a m a t f e n ; d i e r

n d a n b u meslee g i r e c e k sliki mrit; t e n h a b i r m a h a l d e , mesel

bir

M u h a m m e d N u r ' d a n t e l a k k u n e d i p yetitirdikleri s a l i k v e h a l i f e l e r e t e l k i n

c a m i d e v e y a e v i n d e k e n d i s i n i n m v a c e h e s i n d e d i z d i z e o t u r t a r a k evvel

eyledikleri'zikri dim

z i k r i dimle b e r a b e r t e v h i d i ef'ali

udur:

eder.
S l i k , h e r n e iie m e g u l o l u r s a o l s u n k e n d i s i n e h a n g i m a k a m
edilmise

kalben

o h a k i k a t a tevecchle

i s m i celli

telffuz

telkin

v e tekellm

Ondan

m melmleri, b u hle " g n l b e k l e m e , , d e r l e r d i .

e t m e k s i z i n d i m a f i k r i n d e n geirir. B u s u r e t l e , b a k t , g r d , s y l e d i i
konutuu,

telkin eder.

oturduu yerlere, kimselere

o isimle- n a z a r e d e r ,

hatrlar v e t e v h i d i ef'lin z i k r i o l a n

ef'lullah o l d u u n u

dima

W J*W z i k r i n i k a l b e n v e h d e n

tarzda

tarif

olmamak ve ihvanile

zevkettiini

anladka

srasiyle

dier

Mrit

makamat

salikin, maka
da

birer

birer

s a l e i Slihiyye,, s i b i l h a s s a mritlerin t e l k i n l e r i n e esas o l m a k

zlm b u l u n d u u n d a n b u m a k a m l a r n

tariftm m e z k r

zere y a

risleden

aynen

yazyoruz:

zkir olur.
Tabiatiyle kuvvetli bir

anlayaca

S e y y i d ' i n R i s a l e s i n d e n b i r o u b u m a k a m a t t a n bhistir. F a k a t " R i -

M e s e l ; t e v h i d i e f ' a l d e ise b y l e c e k o n u a n , y r y e n , o t u m , k a l k a n
kffei ef'li y a p a n n A l l a h v e b t n ef'lin d e

yani

Hak'tan gafil

s o h b e t l e r d e b u l u n m a k s u r e t i l e b u m a k a m z e v k e t m e k t e n ibrettir. B a y r
mn

yrd,

telkin,

s o n r a slikin v a z i f e s i

" t e l k i n binefsihi,, olan

b u tahattur

git gide

k e n d i s i n i n t e v h i d i ef'lde z e v k v e t a h a k k u k s a h i b i olmasn b a d

olduu

g i b i a y n i z a m a n d a H a k t a n g a f l e t i r e f ' e d e r . K u a d a l brahim E f e n d i d e [ 2 ]

.*Jz\ y. >
f

J}

[1]

[2] Kuada'l brahim Efendi Halvetiyyei a'baniyye meayihinden Melm merep bir
zttr. Hacca giderken "Rab,, da 1264 te vefat etmitir. Mektbat ve e'r vardr. Mahur
Hamm Bosna'l Hac Tevfik' ve meri Halvet'nin eyhidir. hvan, vefatn umumiyetle
1264 olarak kaydettikleri hlde Sicilli osman'nin ve ondan naklen Osmanl melliflerinin
1262 gstermesi yanltr. pnl'Emin Mahmut Keml Beyefendi'nin de Bb l'de vesik

T e v h i d i ef'l: " S u v e r i b e r z a h i y y e d e n sdr

o l d u u z e v k a n , y a ' n i i l m i k u v a ile h u t olunacaktr.

d e m e k kablel bat grnen

suyeri

mesel b u l u t , b i r s u r e t ; g k b i r

olan

ef'l,

hakkn

Suveri berzahiyye

ekvandr k i o l s u v e r i
suret, dalar b i r suret,

berzahiyyeden
hayvanlar

bir

s u r e t , i n s a n l a r d i r s u r e t . . . te b u s u r e t l e r e S u v e r i b e r z a h i y y e d e r l e r . B u
s u r e t l e r d e n z h i r o l a n ilerin cmlesi a l e l i t l a k h a k k n d r v e t e v h i d i ef'lin
tetkik ederken o zaman Hicaz vlsi bulunan ztn Bb l'ye vekayii mhimme miynlnda
Kuadal'nm vefatn da 1264 senesinde ihbarna it evrk grd Vassf Beyefendi
merhumun "Sefinei evliy,, snda masturdur. (Cilt: 3. Sa : 73 - 74).

nc devre Melmleri

nc devre Melmleri

294
edebi

odur

k i ef'lin

H a k k a nisbet

ede...

cmlesini,
nki,

ya'ni

ef'lin

bize

nisbetle

eyilii v e fenal

bize

nisbetledir.

Y o k s a H a k k a n i s b e t o l u n d u k t a cmlesi hayrdr v e i s i m l e r d e n m n e z z e h
tir.

A n n iin

demez.

E h l u l l a h , ef'li,

h a k k a isbat eder.

4.

e y i s i n i v e fenasn

Yine Allah

Zira zina ismini icad eden nisbettir. Eer fi'lin kula

zina

etti

nisbeti o l

Makam

cem' g

u.:

295

Bu makamda

slik

k u v s m d a H a k zhir o l u r v e k e n d i s i b t n o l u r .
s i y l e .--1 iij.-.
eya

Hakta

Hakka

u ^

kuv

olur

yeti k e r i m e -

_,L.> j / i .\_t h a d s i erifi b u n u i f d e e d e r . B u m a k a m d a

btn olur.

e k v a n ise gzlerini

yle k i

kapadn

eya d e n i l e n s u v e r i e k v a n d r ; s u v e r i

v a k i t t e eyann

s u r e t l e r i insann z i h n i n d e

slikinin

b t n o l d u u g i b i m a k a m c e m i ' d e d a h i eya, i l m i i l h d e b t n o l u r ; z t

esnyi z i k i r d e rbtas 15/1 j.<=. y dr v e k u r ' a n d a d e l i l i _j..rk, ^ a i \J d u r .

ile z h i r g r n r . B u m a k a m sliki, eyaya n a z a r e y l e d i k t e s u v e r i ilhiy-

mam olsa

o l f i ' l i n eyilii v e fenal t a y i n o l u n a m a z . V e ef'l

B i r d a h a d e l i i jxJ\ j j j f\.-jj-> v e b i r d a h a d e l i l o i ^ ^

j-uij..

2.

Tevhidi

Hakkmdr.

sft :

dr[l].

" H a y a t , ilim, irde, k u d r e t , sem', basar

kelm;.

Y a n i d i r i o l a n Allahtr v e b i l e n A l l a h t r v e k a d i r o l a n A l l a h -

tr v e iiten

Allahtr ve gren ve

syleyen

Allahtr.

B u surette

slik,

z e v k a n b i l e c e k k i b u sft i l e m e v s u f o l a n Zatullahtr. V e b u sftla sl i k e y i n e o l u p o l a y i n e d e h a z r e t i m e v s u f u m a h e d e e d e c e k t i r v e b u sftn

k u r ' a n d a d e l i l l e r i ; evvel h a y a t H a k k a m a h s u s o l d u u n a d e l i l ^ i ^ ^ . y j y j i i .
yeti k e r i m e s i d i r .

Y a n i , hayat ancak H a k k a mahsustur; eyda grnen

h a y a t h a k k n h a y a t d r . Z i r a eriatta eyann hayat ilhiyye ile k a i m o l

duunda

cmle ehli kelm ittifak

etmilerdir v e i l i m H a k k n

olduuna

d e l i l ; ^:c ^.jici js v e i j j . r y ?\j u -nj yti k e r i m e s i d i r . V e k u v v e t H a k k n

y e y e n a z a r e y l e r v e h e r ne a h k m

zhir

o l u r s a cmlesini

Hakka

isnad

e d e r v e b u a h k m a a h k m ilhiyye t e s m i y e e d e r l e r ,

^.6. JUI

yeti

A l l a h ve melekleri;

kerimesi,

bunu

ifde v e b e y a n eyler.

y a ' n i sft ilbiyyenin

cmlesini

icra

Ya'ni

cmlesi zt H a k t a b t n

eden

Haktr.

Peygambere b u y u r d u : "-1

&

>->

Allah,

sul

olunsa

cevap

vermekten

Mecnun'un

Leyl b e n i m , g a y r i

hazreti

Bu kesret

acizdir ve b u m a k a m d a

d u r d u r m a z l a r . Z i r a H a k i k a t t a m a k a m deildir.
ibrettir.

mirata

" 3 " ^ -M 1 i u ^ , , b u n u

e d e r . B u m a k a m d a slik, k e s r e t i e y a d a n m a h c u p t u r .
diye

olduu cihetle ahkmn

A n n iin c e n a b
v

<&_

<.S^

ifde
nedir?

sliki

ok

B e l k i b i r hli i s t i r a k t a n

Leyl y o k t u r dedii g i b i . ,

ve

M a k a m c e m i ' d e eyann b t n a r c u u n u n b i r d i e r misli, m e s e l ; d z

o l d u u yi^i u j . j j -io u - SpJi^.n*iiyi z/s^j j ^ y C.?- . ^ ' 1 v e irdet H a k

V

kn

olduu

sj;i t t u jfci u.j u jik

r

J.-.JI _ i j j '(sfs 41i''^-jJ

semi' ve basar Hakkn

y t i k e r i m e l e r i y l e sbittir.

Ve

olduu

3. T e v h i d i z a t :

'^i j f - v e / y i j
r

olsa,

sabah

gnei,

o diree

vurdukta b i r glge

"vcut Hakkmdr, gayrinin vcud yoktur.

jyJ-iji <%>

Zira

*>> &?j &t** 'tf d e m e k eya m a d u m d e

V e b u

makam

eshabma

g l g e y i g n e i n tulu i z h r e y l e d i . B i r
eseri

k a l m a y u p d i r e k t e b t n o l u r . Slikte d a h i , h t v e z e v k s e b e b i y l e H a k '

m e k t i r . M a ' d u m u n ise v c u d y o k t u r . A n c a k v c u t H a k t r . B u m a k a m n
rbtas ^ i y ^ ^ y tr.

bir direk

kar. te o g l g e m a h l u k t u r . O

m d d e t s o n r a g n e y u k a r ktkta v e zevl v a k f n d a o l g l g e n i n

rabtas

dr,,
^ . y au

bir ovada

ehlullah ve ehli fen

t e s m i y e ederler.,, [ 2 ]
[1] Sfiyyn bu makama, mezlakai ekdam derler. nk sliki ibhaya sevkedebilir.
Fakat mridin szn dinlemek art esas bulunduundan kmil mritler, sliklerini her
eyi hak gstermekle beraber (edebi mehammediye) tecavzden meni' ve tecelliyat hassai
muhammediyyeye mazhar etmee muvaffak olurlar. Hakkiyle tevhidi ef'ali zevkeden slik
her eyi ho grr ve bir e/'e itiraz etmez. Lkin fevahie de meyledemez. Halbuki bunu
ilmen bilenler, (istek haktr) diyerek ibah oluverirler. Yalnz u muhakkak ki ekseriyyet
bu ikinci ksmdadr.
[2] Ehli fen tesmiyesinde sebep ef'li, ef'li ilhiyye ; sft, sft ilhiyye ; zevt,.
zt ilhde ifna ettiklerindendir. Bundan sonraki makamlar, baka makamlardr. nki
bu makamlarda - slik evvelce Hakta fn olduu ibi - Hakla baki olur. Bu maiyyet te
artk maiyyeti mekniyye ve zamaniyye deil, maiyyeti ztiyyeden ibarettir. Zikri dim
makamat fendadr. Baka makamlarnda zkir, mezkr olur ; mezkr ile birleir (hull ve
ittihatsz..) Seyyid'in Mridl uak, Hdil uak, Slki hakikat, Mehidt tevbih, Tevhidl behiyye, Diretl ycut risleleriyle ; dier srnm makamattan bhis ksmlarnda
da bu hususata ait kf, muhtasar, mfit malmat vardr (mracaat !).

k e m l i y l e z h i r o l d u k t a eya, zt H a k t a b t n o l u r , g l g e n i n b t n o l d u
u

gibi;

grnp

glgenin
belki

vcudi

vcudi

haricsi

zillisi

olmayp

olduu gibi

ancak

halkn

gze

dahi

bir

karalt

vcudi hakiksi

o l m a y u p v e yalnz l e m d e b i r ey o l u p harite asla v c u d y o k t u r .

glgenin inkr k a b i l
halk

denilen,

o l m a d n d n halk d a h i

Hakkn

Yalnz

inkr k a b i l olamaz.

i s m i zhirinin h k m d r .

V e mutlaka

Belki

tecelliyt

h a r i c i y y e d e n i b a r e t o l u p v c u d i haricsi y o k t u r . A n n iin e h l u l l a h b u y u r
d u l a r : i ^ i i s i i . _u^iU j u y a ' y a n i sbite v c u t k o k u s u d u y m a d l a r .

Nerede

k a l d k i vcutlar o l s u n ! B u m a k a m a k u r b i fariz d e r l e r . , ,
5.

Hazretl c e m '

zhir d e m e k t i r .
ztn

ilminde

: "Hazretl c e m ' d e m e k , H a k btn; h a l k

H a k ' btn,
btn

h a l k zhir ne d e m e k t i r ?

olmutu v e ilmi ilhde

mahfuz

Y a ' n i ol halk k i
olmutu;

o ilimde

o l a n esmy, H a k , k e n d i v c u d i y l e izhr e d p v e k e n d i h k m n e s m a y a
verp esm izhr eyledi.

V e zt k e n d i h k m n e s m y a n i s b e t

inden esm zhir;

btn o l d u .

Haktr;

lkin

abdin

zt,

kuvsiyle..

B u halde gren,

Bu makamda Hak,

iiten,

eyledi
syliyen

k u l u n kuvas

k u l u n hayat h a k l a , k u d r e t i H a k l a , s e m ' i H a k l a , basar H a k l a d r .

hadsi

kudsde

"j. n . s j , ^

3 _ ^.1 <*>UJJ

uj u.

\_^\3

C_,

4 O ^ U

olup

Nitekim
A

cu-i s

nc devre Melmleri

296

ti

li. J J * J y a ' n i ;

nc devre Melmleri

b e n k u l u m a m a h a b b e t eylediim v a k i t t e o k u l u m u n

s e m ' i v e b a s a n , y e d i v e lisan v e r i c l i

olurum.

B e n i m l e iitir,

benimle

mli ahadiyyettir.

B u makamn

k e m l i n e nil

h e r k e s i n b i l d i i n i b i l i r v e iitir v e g r r . Y a ' n i k e r m t

kimesneler

Biz a n d a n n e h y o l u n d u k k i takarrp e d e m i y e l i m . Eer

R a s u l u l l a h k e n d i s i b i z z t t e l k i n e d e r s e z e v k alnr v e ill z e v k alnamaz.,,

g r r , b e n i m l e t u t a r , b e n i m l e syler, b e n i m l e y r r . B u m a k a m a e h l u l l a h
" k u r b i nevfil,, t e s m i y e e d e r l e r .

2 9 7

"Diretl vcut f i b e y a n i m a k a m i l M a h m u d d a makamat mcmelen

t a ' r i f e t t i k t e n s o n r a yle b i r d i r e y a p y o r :

i l m i y y e ve ke-

m l t sftiyye k e n d i s i n d e n s d r o l u r . . . , ,
6.

C e m ' l c e m ' ^g-:

" S l i k b u m a k a m d a _>y., ^ U - J / . i j jyj,

yeti k e r i m e s i n i b i r n a z a r d a m h e d e e d e c e k t i r . y l e k i a b i d d e n z h i r
a n c a k ef'l v e sft v e v c u d i H a k o l d u u n d a n a b i d e v v e l o l d u v e ef'li
ilhiyyenin z u h r u

abdin

azayi

semniyyesine

mtevakkf

olduundan

a b i d , hr o l d u v e a b d i n s u r e t i n d e zhir o l a n v c u t , H a k k n o l d u u n d a n
abid,

btn

tesmiye

oldu ve yine H a k ,

olunduundan

abid

abid

suretiyle

zhir

oldukta

mahlukat

zhir o l d u . ; te b u m a k a m d a slik,

suveri

e k v a n d a n b i r surete nazar eyledikte b u drt nispeti b i r surette mhede

edecek ve kendisinde d a h i b u drt nisbeti mahede eyliyecektir.
bu

ht

galebe

" j U u i j ^uaij

eyledikte

bir

kimse

k e n d i s i n e sul

edecek

J/_iy yeti k e r i m e s i n i n m a ' n a s n e d i r ?

bnda der k i : evvel

Yahut

karsnda

sensin

zhir, d e y u

benim,

olan

hir

b e n i m , zhir

surete sensin evvel,

Hatta
olsa k i

O l dahi ceva

benim,

btn

s e n s i n hr,

benim...

sensin btn,

c e v a p v e r i r v e b u c e v a b n d a sadktr k i o n u n h-

d u n d a H a k , b u s u v e r i k e n d i v c u d i y l e izhr eylemitir.,,
M u h a m m e d N u r ' b u alt m a k a m d a n s o n r a y e d i n c i b i r m a k a m

daha

o l d u u n u , f a k a t b u s o n m a k a m n , d i e r m a k a m l a r g i b i p e y d e r p e y mrit
t e l k i n i y l e zevkedilemiyeceini

"Mehidt

tevhit, Hdil

uak,

Mridl

uak... " g i b i m a k a m a t t a n b h i s rislelerinin u m u m u n d a s y l i y o n

Hatta

t r k e " M r i d l uak,, t a d i y o r k i " b u m a k a m , A h a d i y y e t l c e m ' ,

bu

- i r b j . i j i m a k a m d r . V e b u m a k a m d a JJ 1 0 , cv ^

lar, olup

lisan i n i\ c j t j U tr.

V> vrit o l d u v e

B a d e h u iman, t a h k i k i o l u p H a k k a l y a k i n e dhil olur.

d i r e n i n b i r nsf fen v e t e v h d , d i e r nsf B a k a v e i t t i h a t

G r l y o r k i S e y y i t M u h a m m e d N u r ' u n vaz'ettii tarz t e s l i k , d o r u

H a k k a l y a k i n b i r m a k a m d r , a n a j - j U i j ^ (.u, v e i : i ' u u v e ^u'y u , d e r l e r .

dan

Bu

mbtenidir.

m a k a m d a ne k e s r e t v e n e v a h d e t v e ne d e ti h i t a p sbit o l u r .

Bu

m a k a m n lisan Jjy -Ai_;bV. tr.

Rislei slihiyyede d e <
"Ve

yine

ma'Im

, -1

a makam

olan

bu makam

olsun k i

bu makamdan

t a k r i r etmee

ne b e n d e

sonra
kuvvet

kadar

melmlerinin

"vahdeti

slklerinde

vcut,,
telkini

ess

zerine

meratip yoktu.

ederlerdi.

intizar

S e y y i t M u h a m m e d N u r ' ise, melam slkn d a h a m a d d

;

b u usl,

ve

y l e b i r hle gelmitir k i

bir makam daha

m e l m l e r , mritlerinden b u m e r t i b i p e y d e r p e y d e r s alr g i b i alrlar v e

vardr

s o h b e t l e r i n d e , h u t l a n n d a b u n u z e v k e t m e e alrlar. B i n n e t i c e melm-

AS- (., o l d u u n d a n a n c a k g a v s i a'zam o l a n ztn m l k o l u p

ve neyde
>

teberrken

bize d a h i ta'lim ederler. Lkin, biz telkin edemeyiz. Zira k u r ' a n d a _ \ ,

d e y u gelmitir.

iptidadan intihaya
Bayram

i l m b i r t a r z a ifra etmitir. N i h a y e t

t a k r i r e d e c e k o l s a m s e n d e k u v v e i f e h i m vardr. n k i o m a k a m ^ j

... A J I J U

doruya

S o h b e t v e g n l b e k l e m e i l e srr v a h d e t i n m a ' n e n t a h a k k u k u n a
_K.!U,J^\

h a k k n d a u szleri o k u m a k t a y z :
vardr k i o makam

makam

ahadiyyetl c e m ' m a k a m m e r k e z i diredir.

Y e t i m i hakik h a z r e t i Rasli e k r e m d i r

v e ann

lerde, dier tasavvuf

tamamiyle
hlinden
pek

kaybolmu

ehlinde ve bilhassa

eski melmlerdeki

irklik,

v e v a h d e t , b i r "inkiaf,, b i r " t e c e l l i v e t a h a k k u k , ,

b i r " i l i m , , hline

gelmitir.

al renilebilir. M u h a m m e d

Halbuki, b u ilim, kitaplardan

N u r ' , "erhi

da

k e l m ilm Al,, risle-

nc devre Melmleri

Z9B
sinde

" g e r e k t e v h i d i ef'l v e g e r e k t e v h i d i sft v e g e r e k t e v h i d i z t i l e ;

h a l k , zb
slk ile

;ii

v e f n i ; b a d e h u zti

H a k k m a h e d e v e h a k nazar v e

h a l k f n i v e H a k b a k i o l d u u n u m h e d e eyleyp c m l e H a k

z h i r o l u r . V e lkin sluki t e v h d o l m a k s z n h a l k a H a k d e m e k k f r d r ,
j u 1 iyi

t a i f e i Bektiyyeye

kendilerini nisbet

eden melhide g i b i

slki t e v h d , h a l k a H a k d e m e k v e n a z a r l a r n d a h a l k n vcutlar

bil

varken

a n a H a k tlak e y l e m e k mcerret kfrdr...,, d i y e r e k s l k n , y a ' n i m r

idin

telkininden

sonra

slikin tevecch

MELMLN

ve ihvanla sohbet neticesinde

NTAR

SAHALARI

m a k a m t j z e v k e t m e n i n t e v h i t t e art ess o l d u u n u syliyorsa d a , m r

it, k e n d i anlayna g r e slike m a k a m a t istedii v a k i t t e l k i n e d e b i l e c e
inden b u telkin mes'elesi; d e m i n sylediimiz g i b i melmlii
v e irkilikten
h a l i n e gelmitir.

adeta

tecrit

etmi

v e m e l m e t ilm

ma'nev

v e usul b i r t a r i k a t

" N u r i y y e m e l m l i i , , diyebileceimiz

son melmlerin,

z i y a d e R u m e l i ' v e stanbul'a yaylm olduklarn

Anadolu'dan

gryoruz.

E s s e n R u m e l i ' d e z u h r v e intiar e d e n b u m e s l e k ; S e l n k , s k p , .
Manastr v e h a t t a B o s n a h a v a l i s i n i t a m a m i l e istils altna almtr. B u n u n
s e b e b i n i e v v e l c e d e sylemitik.

B u h a v a l i , b a y r m melmlerinden

beri

m e l m e t i n e n z i y a d e y a y l d saha i d i . A y n i z a m a n d a ,

son zamanlarda

arnavutlukta

intiar d a

vahdet

Bektliin

telkkilerine

ve

daha

evvelce

mmkin merteoe

Rifaliin

in

M u h a m m e d N u r ' , b u havaliyi fa'aliyetine

b i r hale

halk

getirmiti.

merkez etmekle

Seyyit

isabeti fikrini

i s b a t eylemiti.
o k e s k i z a m a n l a r d a n b e r i syisizlie d e b i r m e r k e z o l a n b u m u h i t , ,
bilhassa

son

zamanlarda

Srplarn,

Arnavutlarn isyanlariyle daim

Yunanllarn, Karadallarn,

b i r kemeke

hatta

iinde i d i . H a l k n t a s a v v u f a

m e y l i n d e , b u itima h a l i n d e d a h l i vardr.
Muhammed

Nur,

her halde

t e k tk

melm

bendelerine,

melm

m e r e p dervilere k e n d i s i n i tanttktan v e n f u z u n u zhir i l m i v e m d e r

rislii i l e t e z y i t e d e r e k erkn h k m e t e d e
acele e t m e k s i z i n

k o l a y c a hull e t t i k t e n s o n r a

y a v a y a v a t a r i k i n i k u r m a a balamt.

Evvel nak

dervilii v e eyhlii i l e g r n e n , f a k a t k e n d i s i n e m r a c a a t e d e n l e r i m e
l m e t s l k zere t e s l i k v e t e r b i y e e y l i y e n M u h u m m e d N u r , i s t a n b u l ' a d a
mteaddit
etmi v e
dehalet

seyahatlar icrasiyle

h a t t a eyhlislm M o l l a B e y i
ve bata

mecbur

K e m l g i b i b i r o k fzl v e
Nur',

meayih

ve ulemasiyle

Bekta o l d u u h l d e

eylemiti. M i r e f t e l i A b d u l l a h '
zinfz

kimseleri

tarikine

ve

temas

kendisine
harr z a d e

alan M u h a m m e d

i s t a n b u l ' d a d a n f u z u n u t e m i n etmi v e b i r o k h a l i f e yetitirmiti.

B u suretle
nki

merkezin

melmlik,

o r a d a yerleen

mteksif

Bektlie

merkezi

arnavutluk

mstesna,

galebe mkildi Selnik,

Manastr,

s k p v e h a v a l i s i o l m a k zere c e n u b e n Trhala, imalen B o s n a h a v a l i s i n e

k a d a r yaylm

v e ark R u m e l i ' d e d e

E d i r n e vilyeti d a h i l i n d e

bir ok

m r i d e m a l i k olmutu. G a r b R u m e l i ' d e n s o n r a e n z i y a d e stanbul'da ve:

nc devre Melmleri

nc devre Melmleri

300
Anadolu'da da

Eskiehir',

merkezi

T i r e o l m a k zere

zmir',

Bursa' ve

A n k a r a ' d a intiar etmitir.

Balkan

harbinden

sonraki

muhaceretin de

mil olduu muhakkaktr. S o n melmliin d e

b u intiarda

mhim

bir

kzlbalm a k s i n e o l a r a k

d a h a z i y d e m e r k e z l e r d e v e m m k n m e r t e b e e h l i i l i m arasnda intiarn
gryoruz. B u hususta d a aynen Bayrm melmlerindeki

mlhazatmz

301

t a r a f m d a n i d a r e edilmi v e b u suretle k a d n l a r a m a h s u s b i r t e k k e
ne gelmitir.

B u t e k k e , istilda y a n m s a

h a r a t a ' m i r v e t e c d i t edilmitir.
kufat v e t r b e d a r

d a Trbe

El'an Melmlerin

hali

y a n m a m v e bil-

ziyaretghdr.

Mev-

mevcuttur.

kinci t e k k e , y i n e n e f s i k a s a b a d a o l u p evvel o l u

erif

Efendi ta

rafndan i d a r e edilmi, erif E f e n d i n i n hicr 1 3 2 3 t e vefat zerine

Hule-

f a d a n H a c A b E f e n d i eyh o l m u v e b u n u n z a m a n n d a istil v u k u ' b u -

s e r d e d e c e i m i z d e n t e k r a r n d a n sarf n a z a r e t t i k .

larak b u t e k k e kapanmtr.

**
Selnik:
MELM

Ali

TEKKELER

rf

Efendi

Muhammed

e v i n i b i r t e k k e h a l i n e getirmiti.

Nur'a

intisabndan

Buras

istilya

sonra

yallardaki

k a d a r ihvann b i r iti-

m a g h imi..
E s k i melmlerle, b a y r m melmlerinin t e k k e l e r i o l m a d n g r m
tk.

Seyyit'

bir

#ibi

bunlara

sahibi

olduunu

olmad hlde
byledir.

ok
ittiba'

hususta z i k i r , kisve, m e r a s i m ve yin olmamas

eyledii

gstermitir.

hlde
Telkini

Seyyit' tarafndan

Filvaki

son

melm

baz

hususta da

mertip

bayrm

i h t i r a ' edilmitir.

tekkeleri,

ta'biri

ayr

bir

itihat

melmlerinde

Tekke

yaplmas d a

ma'rufiyle

birer

tekke

Doyran

kazas:

Nenfsi kasabada

doyranl

eyh

edilen b i r dergh el'an mevcuttur,

tildan evvel

H a m d hoca Ef.

tarafndan

Doyran'a tabi dedeli

idare

karyesinde is

b i r melm tekkesi vard.

o l m a k t a n z i y a d e i t i m a ' m a h a l l i d i r . n k i melmilikte, d i e r t a r i k a t l a r d a k i
" d e r v i , , snf y o k t u r . B i n a e n a l e y h b u t e k k e l e r ; m r i d i n a i l e s i y l e b e r a b e r
oturduu

ev,, ihvann

mecma'dan ibarettir.

istedikleri

zaman

toplanp

sohbet

ettikleri

Y a l n z d i e r t a r i k a t l a r a kar, c u m a gnleri,

bir

cuma

n a m a z n d a n s o n r a ; b a z a n c u m a g e c e l e r i yalnz i s m i cellle z i k r e d i l i r .
Muhammed
sohbet etmeleri

Nur', b u tekkeleri,

her hlde

v e harite a y a r i i n d e

ihvann

k a k i k a t a it

yalnz

b i r ey

oralarda

Kopruiu :
Burada da

bir

tekke

eyhinin k i m o l d u u n u

almtr.

Hal

mevcutmu.

Vaziyetini v e

renemedim.

konuma-

j n a l a r iin atrmtr. R u m e l i istilasndan e v v e l k i m e l m t e k k e l e r i u n l a r d r :

Tikve:
Nefsi

kasaba olan

evvel strumal

struma:

Gavadar'da

bir tekke mevcuttur.

Hac Sleyman b e y i n

biradari

Hac

Bu

olup Balkan harbinde t e k k e y i yangn v e y a m a d a n kurtarmaa

olmutur; H a r p t e n s o n r a v e f a t etmitir.
t k i tane t e k k e vard.
Nur',
bir de
hac

burada otururdu.

Bir tanesi daha eski

Vefatnda,

m u n t a z a m v e mkellef t r b e
Faik

Bey

eyh

Muhammed Nur'un

olmu,

olup

Seyyit M u h a m m e d

v e f a t ettii m a h a l l e ^ d e f n e d i l i p
yaplmtr.

1319 d a " Selnik'te

son zamanlarnda

Seyyid'in
vefat

muvaffak

T e k k e h l m e v c u t ise d e k i m i n

renemedim.

oraya

hulefasridan

ettikten

sonra

kz o l a r a k a l d " H a c v a l d e , , [ 1 ]

[1] Hac Valde el'an sadr. skdarda ikamet etmektedir.

t a r a f n d a n i d a r e edildiini v e eyhini

tekkeye

k a d r i Bey eyh

tip :
H u l e f a d a n itipli Slih R i f a t . E f . t a r a f n d a n yaptrlmtr. B u t e k k e d e
k e n d i s i eyh i d i . 1 3 2 6 d a vefatndan s o n r a istil v u k u ' b u l u p t e k k e y a n d .

nc3 devre Melmleri

302
f

nc devre Melirmle

Pizren:

Mevlevihane

H u l e f a d a n R e c e p Ef. b a d e h u

Seyfettin Ef.

eyholmulardr.

Recep

E f . t a h m i n e n 1 3 1 6 d a , S e y f e t t i n E f . d e isltl s e n e n i v e f a t etmitir.
eyh o l a n m e r Ltf E f . n i n 1 9 2 7 d e
duunu

vefatndan

sonra kimin

Son

eyh o l

Avret hisara tabi snefe k a r y e s i :

M u h a m m e d N u r ' u n e m r i y l e b u r a d a d a b i r t e k k e yaplmtr.
evvel

hulefadan Hac brahim E f e n d i

Buraya

eyh o l m u , 3 1 3 - 1 4 t a r i h l e r i n d e

vefat zerine D o y r a n ' l M u s t a f a E f . eyh o l u p 3 2 2 d e v e f a t etmi, b i l h a r a

i s t i l d a b u t e k k e yanmtr.

skp:
Buradaki tekkeye
lefs

evvel M u h a m m e d N u r ' u n d a m a d

Abdrrahim Fed Efendi,

v e halifetlhu-

o n d a n s o n r a A b d r r a h i m Ef. n i n o l u

h a c K e m l Ef. eyh o l m u t u r . K e m l E f . stanbul'a g e d i k t e n s o n r a - 1 3 2 8 olu

Hakk

Ef.

eyh

olmutur.

El'an

mumaileyh

tarafndan

idare

edilmektedir.

Manastr:
Rifa t e k k e s i i k e n

.eyh

A l i Rza Ef. n i n M u h a m m e d N u r ' a

v e S f E f . d e n hilfet a h z e t m e s i zerine

intisab

m e l m t e k k e s i olmutur.

Rza

E f . 3 3 1 d e v e f a t etmitir. T e k k e e l ' a n m e v c u t t u r . F a k a t eyhini r e a e m e d i m .

stanbul:
ehremini,

saray meydanndaki

M u h a m m e d N u r ' a bat

rifa t e k k e s i ;

eyh a h m e t S f E f .

ettikten sonra haftadan haftaya Rif mukabelesi

y a p l m a k l a b e r a b e r b i r m e l m t e k k e s i h a l i n e g e l m i v e Sf E f . k e n d i s i n e
intisap

edenlerin

hemen

hepsini

melmet

nevesiyle

S f E f . t a k r i b e n 3 1 0 t a r i h l e r i n d e y e f a t eylemi
y a n g n n d a yanmtr.

B u t e k k e n i n eyhi
dandr.

teslik

eylemitir..

ve t e k k e de 333 te fatih

tarsus Rifa

Abdlkerim Ef. d e

tekkesi:

M u h a m m e d N u r ' u n hulefasn-

Buras d a t a m a m i y l e b i r m e l m t e k k e s i o l m u t u .

K e r i m Ef. n i n

B u r s a ' y a n e f y i n d e n sonra t e k k e deta kapanm v e nihayet s o n icraatta

bilfiil

renemedim.

kapsnda

303

seddedilmitir.

nc devre Melmleri
Abdrrahim E f ;

lim b i r z t imi.

305

Bir defa ulumi resmiyyeden de

iczet vermitir. 3 0 2 d e M u h a m m e d N r ' u n m a h d u m u hac k e m l Ef.' y e

muazzam

b i r snnet

i h v a n d a v e t edilmiti.
VI

tarafta sohbet,

dn

yaplm v e b u d n e ,

Melmiler,

stanbul'dan bile

s a h r a l a r a yaylp mesel b i r ksm b i r

dier b i r kitle baka

b i r tarafta zikrile

megul i k e n b i r

k s m d a b a k a b i r t a r a f t a d a v u l , z u r n a i l e i c r a y i a h e n g ederlermi. B u h l ,
SEYYT

MUHAMMED

NUR'UN

HALFELER

b a z mutaasplar
diyorlar,,

tarafndan

tarznda

stanbul'a

"melmler d a v u l zurna ile z i k r e

bildirilmi v e i s t i f s a r iin

M u h a m m e d N r , stanbul'a

d a v e t edilmiti.
M u h a m m e d Nr' istanbul'a Abdrrrahim Ef. y i gndermi v e A b d r
Abdttrrahim

Fed:

r a h i m Ef. m e c l i s i m e y i h r e i s i n i n m e l m s l k n sormas zerine " e d n

slkmz
deyip

P i z r e n ' l i d i r . S e y y i d ' i n halifetl hulefas v e d a m a d i d i .

medresede

mderris v e skp

seyyit'le beraber hatan

evdet

melm

tekkesinde

ederken

vapur

s r a l a r d a v e f a t etmi v e c e n a z e s i

vapurdan

eyh

Svey

karlp

skp'te b i r
iken

kanalini

Pirimiz kutbi cihn azmeyledi n Mekke'ye

Bileince yr idi mridimiz l cenap..

eden

h a k k a s u u t ; l slkmz
izahat

vermi v e t e k r a r

haktan

skb' e

halka

nzuldr,,

a v d a t eylemitir.

stanbul'da T a r s u s t e k k e s i n d e msafir olmutu.

1303 t e
getii

" A y n i mus,, n a m

m a h a l l e defnedilmitir. V e f a t n a m u h i p l e r i n d e n H a k k u t a r i h i sylemitir:

Bu cihann devrini hi bilmediler eyhu b,

Kimse fehmetmez acap seyreyleyptr bu dolap !

halktan

icap

Asr:

T e f s i r i suretl k e v s e r :
B u rislede

sfiynun

Muhammed

Nr'

bile

A b d r r a h i m Ef. n i n y e g n e

vahdet

telakkisini o kadar

"makam

ahadiyyetl

arapa

vuzuhla

cem'den

eseridir.

anlatyor k i

vrid

olmutur.

zhr c i d e i l d i r . B u l d u u n u z y e r d e y a k n ; y a h u t t a saklayn;,, d e m i
t i r . A b d r r a h i m e f e n d i k e k e b u risladen b a k a risle y a z m a s a y d i ; hele

Avdet zre der sefne azmi firdevs eyledi,

Vasln arzu edenler cierin etti kebb.

n a z m a h i zenmeseydi...
Rabbine

Cmle ihvan feyzalurdu bahri ilminden ann,

Canlar yakt firak, emimizden kan silp !
Hayderiydi, almad evld kabrinden nian,
Bahr idi bahrile bahroldu Fed'ydi lakab.

tamamiyle

salat

e d p ayn

olduun

gibi

enfs

fk b d n n ,

belki

b d n i v c d u n u k u r b a n e t ; t a k i sen h a k i k a t t a b e n i m a y n m o l d u u n v e
benim

gayrim

olmadn g i b i benim ztmdan

baka b i r eseri m e v h u m

d a kalmasn.
B d n , nasl araplarn h i y a r i e m v a l i i s e , b t n e k v a n d a s e n i n h i y a r i
emvalindir.

Edelim j^J-\ erdi n hkmi kader,

Hkimi mutlak olur, hem cmleye hsni meb.

lim v e ihtas, t a s a v v u f t a k i rushu

b u t e f s i r d e g r n y o r . S o n u n d a n b i r ksmn yazyoruz, " y a M u h a m m e d '

O n u t a s a d d u k eyle ve b e n i m vcdumla c e m i i zerrtta envai

t e c e l l i y a t v e eltaf k e m l t i l e b u l u n

K i m , sana buzeder,

v e k a d r i n i b i l m e z s e k i o b e n i m k a d r i m , y a ' n i b u srede

tafsl v e iret

eylediim senin k a d r i n d e n ibarettir, ebter d i r . Y a ' n i , b u mrikin vcudHsni hatmine delildir tarihi Hakk iyan,
VJUJ!

IA

**-Jj

ir

j-_>.

1303

jy

nn neticesi,
cuttur.

hatta vcud yoktur.

Belki hayali mahzdr ve g a y r i

H a l i , g a y r i m e v c u t v e h i m v e irk o l d u u g i b i m e v c u t

da imkn yoktur,

te b u ,

ebterdir.

S e n nasl

ebter

mev

olmasnn

olursun k i - y a

M u h a m m e d ' - ireti a h a d i y y e i ztiyyei k u r ' a n i y y e d e tafsl o l u n d u u g i b i

Melmiler 20

nc devre Melmleri

nc devre Melmleri

306
sen,

b e n i m h a y a t ve k a y y u m i y y e t i m l e hayylkayyumsun. Nasl k i

szmzle de b u n u ta'bir ettik,, [ 1 ] .

Abdrrahim Ef. risalenin sonanda " U .

^VV '
U

d i y o r

**ar

erhi

afiye: b u da manzum.

Kasdei tiye:

Mertibl vcut:

^ w k * - ^

Hediyyetl

Rislei vehbiyye s
risale

Hac:

" M e r t i b i fen
eden

Bu

307

manzumdur.

Lisar d a g a y e t b o z u k t u r .

Fakat

kafiyedn

muarra

acayip

b i r eydir.

okurken

Misl o l m a k zere birka b e y t i m y a z y o r u z :

ve bekay anlatan

kk mensur

b i r risledir.

mzdelifede

ervah

v e bunlar m e n a s i k i

Sonunda seyyid'in

enbiyaya

mlaki

hacca

tatbik

bni frz d i v n

olup

hata o mahalli

A b d r r a h i m E f . y e ire e y l e d i i d e yazlmtr,,.
Rislei i r a d e i c z ' i y y e ,

Huda'ya hamd krolsun yaratt kudretinden ol,

erhi srr

Kamu ey v mevcudat ann emrin edp makbul

Rislei r u h i kzl al esrr m e b z l m u a m m y srr e z e l ^ ,y& ^ , ' 4 u .

^u* Jyju* j~"i '

Biklli lemi a'l, dahi esfelde kim vardr

An tebih edp cmle dahi secde kluplard.r !

A b d r r a h i m E f . b u a c a y i p i s i m l i rislede S e y y i d ' i n h u l e f s n d a n tip'li

inde nshai insan ki ztna olup mir't,

Slih R i f a t E f . n i n 10 b e y i t l i k v e z i n s i z , k a f i y e s i z , h a t t a m a n a s z b i r gaze>

Kluptur cmleye serdar ana olmu delil bizzt.

l i n i n a z m e n erhetmi. M u k a d d e m e d e d i y o r k i

Salt ile selm olsun o Fahri enbiyya kim

Buyurmutur hadsinde bilen nefsin olur hem nam !!

j\Hi!

s.\iy.
jc

Bilrmisin nedir mrit ? o bir mazhar kllidir.

Annla bitti hep iler o mazhar Hak olmutur !

O I

J.^1

d>L;_I.U o L l

J-ZUC.

0SJ

^L ^cjy

J r j l i ^H*"^* j V'-^-J.J tjj^-'l , j * l^"l o l j i d - l ittr j j - l

^-^j

V - ' J I- '
5

1J,L, J

I j l i ! l cl ^ j ^ i - l j

>UXJIJ

(jiiJl

J yi-s
J

L?"_S JJ

_?"'

*l_r*" ^ 1 ^ * J

U j ^ S i ^-u

tp^Jb I j I J a i j j i l j . ^ l ' i i f _ j ^l^,i-j *JTI.}^_ L"j.Jl _ i i f ^j* t - ^ l j J l

Bu

U_;

rislede m e r t i b i t e v h i d v e ittihad anlatyor.

Bunlar o k u r k e n b i l ihtyr Z i y P . m e r h u m u n

Kasdei
Bin

nuniyye:

beyit kadar

Getmesin yle sz kulaklar,

Aldesi olmasun dudaklar !

o l u p ayn tarz

v e ayn v a d i d e d i r .

B u eserle g y a

" M u h a m m e d i y y e , , y i t a n z i r e almtr 1

b e y t i n i hatrlyorum.
R i s l e d e n anlalyor k i A b d r r a h i m E f .

a d a m akll m e c z u p b i r z t

o l d u u g i b i S l i h R i f a t E f . y e d e p e k m e c l p imi.. E s s e n M e l m i l e r d e
b u n u sylemektedirler. B u a c y i p r i s a l e d e n b i r ksmn y a z y o r u m :

oi

j ,

Beyti

evvel

Dersimizdir ruhi mahbup dersi ak okuruz

lmimize yok nihyet suret ile mesturuz!
U

fl>' 1; 6 ^

i - j i - j a J l e i t i sb

\^-

nc devre Melmleri

308

nc devre Melmleri

Rif'ata saldn cemlin nurunu yaktn beni,

Dersi ak mahvedp nur eyledin, aldn beni!
Cmle uak per auben utular pervneve,
Girdin akn aynna gayr kalmad aldn beni!
Srr in hem sendedir hem cmle aynmdr hemn
Srr kaftan [1] bir haber ver sanma hem aldn beni!

309

Jri
Kimdir ol kim ola sevmiye ceml ?
Mektebi irfana varmayan a'ma
Ne bilr kim kimdir mecl?
Nshai demi eyledi mir't;
Tecelli eyledi nice zuhrt.
Ol sofo eytan secde etmedi,
Tardoldu ebed kurba yetmedi,
Camii CA.-^ nice der idi?
Bdei ak ile hem harab idi.
Ol srri abb rife sor da bil;
Mescudi melik hem ol etmi bil!
ibu gencin tlsmn bulmak muhl;
Ey Fed ak ile sen buldun ceml!

Hamdlillah ki cemli Rif'at oldu can bana,

Gam deil mahcub olanlar dimeyeler can bana!
km matlubu odur yar ile hemser ola;
Ber mrad oldum bugn hem Rif'at oldu can bana!
Madeni cmle avlim olmuam hem gelmiem
Sanma ey zhit beni sen oldun nihyet bana!?

*
Abdrrahim Ef. nin

bu

risalelerden

maada

manzumeleri de

vardr.

B u n l a r d a " F e d , , m a h l a s n kullanr. L i s a n v e i'riyeti b e r t a r a f , f i k i r l e r i

hakknda

bize

bir

Cezbesi bunlarda da

malmat

verebileceinden

i k i tanesini

yazyorum.

ABDRRAHM

grnmektedir:

Dalarken bahri vahdette

Beni bu gn bulan slik

kardn trl gevherler.

Bulur ol trl dilberler!

Muhakkak nri Hakkm ben

Tecelli eyledi bedrim,

0 iklimi hakikatta;
Grnd ruyi dildarlar.

Okundu Besmele ismim

Grnd her benim cismim,

Verildi Ftiha resmim;

Bulan bu yz izzetler!

Grnd dil bana mutlak,

Muhakkak yzdr hem Hak,

Grenler buldular tlak;

Bunu buland Kanberler!

Adm ehri melmette

Okundu hutbede f

Duyulmu ankay mugrb,

Bu srdr Hakka enberler!

Niceler cehdederler hem

Annn zhidan bana

Gremezler bu gn vehim;
Dediler dahi ekferler!

Kfrdr srrmm zlf

Bu gn tutmu hep fk

Dahi ol hli ruhsrm;

Budur srr peyemberler!

^>/i (? .Atjs hem

Budur rh hakikat bil;

Bu n srr bna geldi,

Bu gn benden duyan Hak'tr,

Fed' ehri itlakta

Sakn sanma ki insandr!

Kuruldu vehe minberler!?

AbdUlehat

E.

HALEFELER

Ef.

Uskp'ldr.
K u r r hfzlarndandr.
m i n e n 1 3 3 2 h . d e v e f a t etmitir.

Hac

Hafz

Abdrrauf

cazetnameli h o c a d r .
yazit camiinde va'zeder,

sar y o k t u r .

skp'te

tah

bulunmutur.

Be

Ef.

B i r m d d e t stanbul'da d a
va'zdan sonra

cemaata

zikrettirirmi. 1 3 4 0 t a

s k p ' t e v e f a t etmitir.

Yonus

Ef.

Sakn olma o serserler!

Pritine'li o l u p c e z b e d r b i r zat imi.
b i r d n e d a v e t edilmi.

Muhammed Nr'

Pritine'de

ehre g i r e r k e n Y o n u s E f , b i r m i n a r e y e k a

r a k " E y m s l m a n l a r ; M u h a m m e t R a s u l u l l a h g e l i y o r ; istikbl e d i n ! , ,
b a r m a a balam.
etmiler.

Nihayet

Bunu

duyan

yine hulefdan

hucalar

Mftye

mracaatla

diye

ikyet

H a c M a k s u d Ef. Mftye g i d i p " H .

nc devre melmleri

nc devreMelmleri

310

P e y g a m b e r i n vrisi u l m u g e l i y o r , , d e m e k
olduundan kusruna

istediim b e y a n v e u m m

S e T b i r

zat

kapatm.

Piritinede t a h m i n e n 1 3 3 0 d a v e f a t etmitir.

311

Geles de herdem havatr, cehlile varid deil,

Geldiin kanden bilende gaflet olmaz, bir vakit.

ve

baklmamasn reca ederk m e s e l e y i

Bir kere bdr olan can dim yakzndr,

Gayriyi mahveyleyende gaflet olmaz bir vakit.
Zevki rf'dir bu, kasdm tecrbeyse bil ki sen
Varidi mevrut grende aflet olmaz bir vakit,

ismail

Ef

Babamda ben baba iken babam dourdu anam,

Anamda meme emerken anam dourdu babam!

K o a n a k y l e r i n d e n M a y a d a ' l d r . R u m e l i ' n i n b i r o k y e r i n d e Tel

graf f u l l e r i n d e

b u l u n a n b u zt t a k r i b e n

N e r e d e v e f a t ettiini

1328 d e

vefat

etmitir.

renemedim.

Beytiyle

balyan v e abdrrahim

Ef. n i n bendegnndan

ve Kosva

vilyeti m u h a s e b e m e m u r l a r n d a n smail H a k k E f . t a r a f n d a n

erhedilen

b i r d e athiyesi vardr.
Urf E f . n i n n e s i r l e r i n d e lisan selis,
AL URF

EFEND

ifdesi

vzh

ve muntazamdr.

Mritlerinden yeniehirli V e h b Ef. y e y a z d m e k t u p t a n b i r k a c m l e

sini naklediyoruz :

G r i c e n i n P o l y a n , , k a r y e s i n d e d o m u v e c a r e t iin IVhsr'a
rek uzun mddet

oturmu,

bilhara

Selne

gelerek

orada

e^mi d a n A l i Urf E f . h a k i k a t a n lim v e fzl b i r

med N ^ ' a

intisap

v e a h z i hilfet

ettikten sonra

fettiinden, sft, m e v s u f u n ayndr.

tavattun

Selanik te

" H e r ne d r l sft i r a d e o l u n s a , m e v s u f h a z r e t l e r i n i b e y a n v e vas-

gide

Zira

yaWardak

e v i n i b i r ' tekke h S i n e ifra eylemiti. 1305 t e v e f a t e d e r e k selank mev-

mevsuf,

mahsur

olmad

A m m a m e v s u f , sftn ayn o l a m a z .

g i b i sft

Mesel, i l i m , sfttan b i r sfattr. A n c a k m e v s u f , y a ' n i

lim

bilinmez

olmadan

ilim

v e zhir

fil i l e z a h i r v e k a i m o l d u u n d a n
Asr:

mutasarrfdr.

k m i l , erhi g a z e l i f t a d e ,

Muhammed Nur'un

varidt

erhinin

Bu bahis,

e s i l e v e ecvbe m u a-

nin manzumeleri de

tercemes,

1>

o mertebenin

ayndr.

Abdin

ef'le

muzhiri

mdahalesi

ktaburreat

Bunlar vezin ve kafiye

hallicedir; Bir

g a f l e t

o l m a z

b i r

ve

bahsine

y tr. .y ^>-j-V d e r s i n i d a h a g r m e d i n i z .

dersidir.

Cebir,

hull v e i t t i h a t , i k i l i k t e

olur.

gayr o l m a y n c a , c e b i r , hull, i t t i h a t k i m d e n k i m e o l a b i l i r ?

nokta

molunandr.

gazelim

veh-

nsan, h a y v a n , k u r t , k u , h a c e r , ecer v e ir m a h s u s t v e

ma'kult, mevhumttr.

Bunlarn kffesi m a h v o l u p c ji^

srrna m a z h a r o l a n H a k ' t a n g a y r i g r m e z
t e v h ; t

Zira

Hulasai kelam ; fiil,

Fil, f i ' l i n

T e v h i d , iskat izfttr. zft, H a k taal h a z r e t l e r i n d e n m a a d a

vardr.

nazanndan Abdrrahim Ef. nin manzumelerinden

yazyoruz.

deildir.

-iy i ^ - y z e v k i n e nil o l a n h a k t a n m a a d a m e v c u t g r m e z . V a r v e m e v c u t

filmebdei velmead tercemesi [1].

Urf Ef

ayn

lime mhtactr.
failin

Sft d a h i b y l e d i r .

g e l i n c e : d e r s i n i z .y

Serh d i v n N i y a z i Msr, t e r c e m e i h i k e m i A t i y e , t e r c e m e i m a k s a d l
savvlfne,

A l i m , i l m e rif v e m u h i t

l i m , i l m i v e h e r sfat c a m i d i r . tim, limi c a m i ' v e m u h i t o l m a d g i b i ,

i l i m , z h i r v e k a i m o l m a k iin d e

olmaz.

o l d u u n d a n , i l i m , limin ayndr. A m m a A l i m , i l m i n

levhnesi civarna defnedilmitir.

a k s a t e r c e m e i insani

k a i m v e zhir o l m a k iin d e

m e v s u f a mhtactr.

j\ m 1
fJ

v a k ; t

Hulsa Urf Ef. n i n btn s n ilim v e t e m k i n i n e brhandr.

Allah ill H diyende aflet olmaz bir vakit.

Cmleyi Hak gzlemek ahkm zikrullahtr,
Zikrile ill grende gaflet olmaz bir vakit.

tipli Salih Rif'at

P

ve gayri matbndnr.

erhi ^

tphaLIinde tasawuf 983

16617 numaradadr. Dierleri melam ihvannda ve mteferrik

K
^

J ^

^
n

Ef :

tiplidir. S e y y i t M u h a m m e d N u r ' a i n t i s a b n d a n s o n r a

memleketinde

nc devre melmleri

nc devre melmleri

312

Rislei r u h , erhi kit'a m m A l i g i b i

yaptrd t e k k e d e i r s a d ile megul i k e n 1326 t a r i h i n d e vefat ve t e k k e n i n

313

eserleri bulunduunu

Thir

B e y m e r h u m , m e n a k i b i n d e yazyor.
^ t t t ^ a ^ y ^ ^ i r
rahim S

b i r r i s a l e s i v e d i v a n vardr.

nn manzumelerine benzer.

H a r i r z d e n i n b i r m e c m u a s n d a m e v c u t t u r {M
iyice

b i r murabbandan

iirleri A b d r

Divan darlfnun ktphanesinde

263).

Faik Mehmet

Bey:

. . . . . .

p a r a i l e b i r b a h a r i y e s i n d e n k

beyit

struma'ldr.

Seyyit

Muhammed Nur'a

F a i k b e y , M u h a m m e d N u r ' u n vefatndan s o n r a

yazyoruz :

b a t v e nili

Rislei g a s v i y y e ' s i n i erhetmi o l d u u g i b i

l

-*V J?
l

olan

d e r g h n a eyholmu v e

1319 d a msfireten b u l u n d u u selnik'te v e f a t eylemitir.

Seyyidim Nuri Muhummed eyledi azmi hicaz

Nice evld ve hem iyl ile revnak traz.
Ola meymun mbarek ehli Hakka sli hl
Rehberi rah hakikat eyledi azmi hicaz.

hilfet

" U J U V ^

> e c v i b e i mutasavvifne g i b i tasavvuf

<J\i

Muhyiddin'in
OUJU* I

C J

JS

e s e r l e r i v e iirleri d e

vardr.
T h i r b e y m e r h u m , b i r n a ' t i n d e n u i k i b e y t i almtr.

Hem rikbnda yrr eshab erkn edep,

Ol habbin em'ine cem' oldu bu pervane hep;
Sayesi Drl amandr eyhimiz Nurl arab ;
Rehberi rh hakikat eyledi azmi Hicaz.

T ezelden Fiki bare ktr sana.

Kl efat, lutfedp al kemteri senden yana !
Zt pkin ehli akn sevgili cnnsm;
Ruz maherde cemli pkini gster bana!

Pevyi Haknmya her kim eyler ittiba', ^

Halk iinde yoksa kadri Hak'ta eyler irtifa'..
Cmle eshab ile etti Rif'at de itima'
Rehberi rhi hakikat eyledi azmi Hicaz!

B u b e y i t l e r e n a z a r a n F a i k B . v e z i n v e k a f i y e y e a g h imi..

Hac Sleyman
Sevdiim mahbub cemlin ka arzeyledi,
Nevbahar erdi yine azmi glistan eyledi.
Feyzini brn nsn gibi sr eyleyip
Cmei hadry melbus hoa seyran eyledi!!

struma'ldr.

Bey:

Seyyit,

k o n a n d a otururmu.

ekseriyetle

Rislelerinden

eraf

beldeden

b i r ounu,

sonlarnda t a s r i h e d e r e k k a y d e t m e k t e d i r .

olan

bu

bu konakta

Asarn bulamadk.

ztn

yazdn
Seyyit'ten

s o n r a t a h m i n e n 3 0 7 s e n e s i n d e v e f a t etmitir.
R i f ' a t E f . n i n A b d r r a h i m E f . ile d e h u s u s i y e t i vardr.
E f . n i n t e r c e m e i h a l i n d e y a z d m z vehile

Abdrrahim

, JUj b u zatn b i r g a z e

Hac Abdlkadir

Bey:

l i n i erhiin yazlmtr.
strumca'l o l u p

H a c Sleyman Beyin

biraderidir.

Seyyit'

b u zata

" i b l i z a m a n , , d e r m i . Tikve'te m e r k e z i k a z a d a y a p l a n t e k k e y e S e y y i t
tarafndan hilfet v e r i l e r e k g n d e r i l m i v e A b d l k a d i r B e y B a l k a d h a r b i n d e
t e k k e y i y a m a v e i h r a k t a n k u r t a r m a a m u v a f f a k olmutur. H a r p t e n s o n r a
skp'l filintan zade hoca Mahmut

Ef.

9 5 yaslarnda v e f a t v e t e k k e n i n h a z i r e s i n e defnedilmitir.
A b d l k a d i r B e y i n e'ar d a vardr. F a k a t m e l m h u l e f a s m d a n e k s e r i

T a s a v v u f v e fkhta rsuhu o l a n h o c a M a h m u t E f e n d i 1 3 1 0 d a h i c a z
d a v e f a t eylemitir.
v e fzl b i r z a t
tasdik ediyorlar.

sinin manzumeleri gibidir.

M u h a m m e d N u r ' u n h u l e f a s m d a n o l a n b u zatn alm

olduunu,

yalnz

Melmiler

deil,

U s s k p ulemas d a

Gzn a bak ki gresin

Gnetir kim . ata tin

Ne remzi var bu ekvnn?

Kamu ekvan alur feyzin!!

nc devre melmleri

nc devre melmleri

314

b e y i t l e r i y l e balyan m a n z u m e s i n i b i z z a t k e n d i s i erhetmitir. B e y i n b i r d e
" M u s a h a b e i maarif,, isimli risalesi vardr.
risaledir.

Muhtasar,

fakat

tasavvuf

ve

B u r i s a l e sual
melmet

v e cevapl

hususunda

bir

mfittir.

E r b a b hl v e t e m k i n d e n b i r z a t imi.
bilmiyor.
imi.

" S u l : A l e m i m a ' n a d a b i r p r e v a r u p sual e t t i m k i H a k k a

cevabiyle

cemii

phinin taallukundan olduunu

i l m i n taallukundandr.

mevcudat,

emri Kn,

e m r i K n ' d e n , ya'n

ilmi

anladm.

Kadiriyye ve mevleviyyeden

dede

mstahleftir.

ekserisi g i b i

b u zat t a M e s n e v i okumu

milii v e m e l m e t hilfetini, mevlev

Hac H a s a n d e d e Ef. d e n
zat

imi...

Yalnz
m a t l a ' h m e h u r i'rini d e erhetmitir.

etmitir.

m e z u n olmutur.

Mevleviler

mla

skdar

t a r i k i n d e d e eyhi o l a n

ahzetmitir.

Hayrullah

T i r e ' y e gelmitir. Mel

Mtevazi

dedenin de

mevlevhanesi

ve rind

melmliini

eyhi v e s k d a r

Eskiehirli
merep

bir

bilmiyarlar.
ktphanesi

m d i r i R e m z i E f . d e d e n i n m h r n g r m . B u m h r d e " T i r e mevlev-

B.

hnesi

eyhi

ta'biri

olmad

Hayrulla
halde

baba,,
bu

yazl

ta'biri

imi.

ihtiyar

" o c i v a r d a b a n a y l e d i y o r l a r , , demi,,.
istidll

Hac Sleyman' ve Abdlkadir B. lerin biraderi M e h m e t B. i n oludur

slk

tevellt

Meayihi m e v l e v i y y e n i n

ve okutmaa

C e v a p : B u y u r d u k i sft ilhiyyenin ayndr,, [ 1 ] .

amcasndan d a

tr

Ef.

Tire'de

D e r s t e n m c a z o l u p mderrislikte b u l u n m u t u r .

k e , m u h i b b a n n d a r d i m i y l e t e k r a r yaplnca y i n e

iki

mstahlef

1333 d e m e v l e v h a n e y a n d k t a n s o u r a zmir'de K a r a n t i n e d e o t u r m u , t e k

Hac Abdlkadir B ; H . Ali'nin

Her

eyhi Hayrullah

S u l : B e n i m hayatm, ilmim v e i r a d e m v e k u d r e t i m nedir?

Hac K.n

melmliini

kadiriyyeden de

1 8 2 4 t a r i h i n d e 85 yalarnda v e f a t etmi v e m e v l e v h n e d e k i

Tire mevlevhanesi

taallukudur,

Mevlevlerin h i b i r i

tarikat

varmak

i s t e r i m ; y o l gster.
C e v a p : Y o l senin nefsindendir
S u l : S u r e t iin a c a b a b i r v c u t v a r m ?
ilmin

ayn z a m a n d a

b e y e defnedilmitir.

A t d e k i yazlar, m e z k r r i s a l e d e n n a k l e d i y o r u z :

C e v a p - H a y r , y o k t u r , k i y a m ise

D e d e Ef.

315

grm

ve

Abdlkadir B. den

hilafet

almtr. 1 3 4 1 d e stanbul'da v e f a t etmitir. A s r y o k t u r .

edemeyiz.

hakkine

sebep

"Baba,, ta'biri

Hatta

mevleviyyede

etmesinin

Maamafih

sebebini

baba

sorunca

bununla

melmliini

yoktur.

Bu mhrn

melamlerde de

yine her halde, D e d e Ef. n i n syledii m a r u f i y y e t i olsa

g e r e k . Y a h u t t a D e d e ' n i n Bekta b a b a l d a vardr.

Biz, H a y r u l l a h D e d e ' n i n melm halifesi olduunu v e melmeti

eski

ehir mevlev eyhi H a c H a s a n d e d e ' d e n ahzettiini, k e n d i s i n e m n t e s i p

bulunanlarn
Ali Riza Vasfi

Ef.

eden

M a n a s t r l v e Manastr rifa
yitten,

mertibi

Sf Ef. d e n d i r .

t e k k e s i eyhidir.

ittihad e y h A h m e t Sfi E f . d e n
Kesreti

t e k k e s i n d e defnedilmitir.

mridaniyle

mehurdur.

M e r a t i b i t e v h i d i seyalmtr.

Hilfeti d e '

331 de vefat

hemen

yaptn, kendisinden evvel vefat

i k i zt M e l m l i k t e

Ef.

stanbul'da

ikmali

Ef.

tahsil ettikten sonra fatih civarnda

k a d emesi m e d r e s e s i n e mderris o l a r a k elli s e n e d e n f a z l a b i r m d d e t

t e d r i s i l e m e g u l olmutur. M u h a m m e d N r ' a 1 2 8 8 d e

[J Bu risale, Darlfnun ktphanesinde 16620 numaral mecmuadadr.

ettiini

d e m i ' t e e l ' a n b i r m e l m h a l i f e s i vardr,,.

Mirefte'ii H o c a Abdullah Hulus

Eskiehir'lidir. U z u n m d d e t stanbul'da o t u r m u v e S e y y i d ' l e stan

b u l seyahatlarndan b i r i n d e g r e r e k m e l m e t almtr.

istihlf

b i z z t i h v a n n d a n r e n d i k . Hicr 1347 d e v e f a t e d e n H a y r u l l a h d e d e ' n i n

Mirefte'lidir.
eyhi Hac Hasan dede

melm

ederek

Rislelerini b u l a m a d k .

Eskiehir mevlevhanesi

hepsini

A l i E f . v e efik E f . i s m i n d e

stanbul'da

bat

eylemi v e b i l h a r a d a hilfete nil olmutur.

G a y e t g z e l t a ' l i k y a z d c i h e t l e ta b a s m a s m a t b a a l a r n d a
lk t a e d e r d i .

M e l m hulefas iinde h a k i k a t e n t e m k i n

ve irfan

hattat
sahibi,.

nc devre melmleri

nc devre melmleri

316

317

t a r i h v e u l u m i sirede b i h k k i n m t e t e b b i ' v e l i m , iir v e i n a d a m h i r ,

z e v h i r e r i a y e t k r , e d e b i M u h a m m e d y i h a k k i y l e g z e t e n b i r zt imi...
C a m n i n " M i r ' a t l a k a i d , , i n i t r k e erhedip tabettirmi v e " T a ' r f t
Seyyid,, i kendisi

itmm

ederek

tab'na

m u v a f f a k olmutur. B u n l a r d a n

b a k a O s m a n l l a r n i p t i d a y i saltanatndan i t i b a r e n A b d l m e c i d ' i n z a m a n
n a g e l i n c i y e k a d a r g e l i p g e e n Saltinin, S a d r a z a m , eyhlislm, k a p u d a n deryalarn

t a r i h i veldet

v e vefatlarn, clus, t a y i n

J- V I ^ j U - r
yazldr.

ve infisallerini

b i r e r c e t v e l d e irae eden "esmerl hadaik,, i s m i n d e b i r eseri d e vardr k i

eyh

k e n d i el yazsyle ta b a s m a s o l a r a k 1 2 6 7 d e tabettirmitir [ 1 ] .
B u e s e r i n b a tarafndaki m e t h i y y e d e n naklettiimiz u b e y i t ,

Ahmet

Sfi

Ff.

Ef.
stanbulludur.

n i n k u d r e t i iriyyesine v e lisannn selsetine d e l i l d i r :

B a b a s Mfti

h a m a m m d a k i Rif

m e h u r v i z " K a r a sarkl eyh,, t i r [ 1 ] . stanbul'da

meydanndaki

Sipihrryi evket, pdihi neyyiran tal'at;

Frgi nutku znetszdr glzr devrane.

s r y o k t u r . T a k r i b e n 1 3 1 0 d a v e f a t etmitir. T e k k e s i n d e

merhum,

" O s m a n l mellifleri,, n d e

" M a n t k u t t a y r , , tercemei d e m u h i b b a n n d a n

Muhammed

1302 tarihinde vefat eden A b d u l l a h

"manzum

ve

mtbu

F e d mahlasl b i r ir n a
diyor.

Huls Ef. v a s i y y e t i

A b d u l l a h Ef. n i n a y a k u c u n a defnedilmitir.

talar g i b i o l u p b a t a n d a g i r i f t sls i l e

Rif

Mezar

ta

tekkesi

eyhi

idi.

1288 de

atanbul'da

N r ' a m l k i o l u p b a t etmi, b i l h a r a d a H a l f e

eyh Keml

m n a m u h a r r e r s e d e asl t e r c e m e essen b u zatndr,,

Sar

ehremininde Saray

Nzambahyi lem hazreti Abdlmecit hann

Zaman adli revnak verdi evrengi Sleymane.

Odur ship krn, lhimem Mehdi isi dem ;

Adlette nazri gelmemitir mlki imkne.
Tahir B.

tekkesinde metfun

medfundur.

Ef.

B a l a t eyhi n a m i y l e m a r u f
t e k k e s i eyhi i d i .

Seyyit

olmutur.

Babas,

olup, Balat'ta

S n b l Ef. t e k k e s i

m a h k e m e altnda
eyhi

Snbl

Rzeddin Ef. d e n

mstahlef M e h m e t a k i r Ef. d i r .
mucibince
Hamzav

K e m l Ef. 1 2 5 7 d e d o m u , R z e d d i n E f . y e i n t i s a p e d e r e k
almtr.

hilafet

1 2 8 8 d e stanbul'da M u h a m m e d N u r ' a b a t etmi, 1 2 9 2 d e h a c c a

g i d i p y e d i sene E m n t m b r e k e h a z i n e s i b a k i t a b e t i h i z m e t i n i if e t
m i , 1 3 0 0 d e stanbul'a gelmi v e 1 3 3 2 d e v e f a t etmitir.

M e l m sl-

k n H a r r z a d e ' d e n t e k m i l etmi v e y i n e m u m a i l e y h t e n a ' b n t a r i k i n e d e i n t i s a b eylemiti. s r

JIJ-C -11

j_p^-*

Vehb
^

itpir^~

Ef.

Manastr'ldr. S e y y i t ' t e n
o l d u u n u Melmiler

Ayak

tanda:

yoktur.

hilfet

alan b u

rivyet e t m e k t e d i r l e r .

ztn l i m v e fzl b i r z t

Bana

epeyce

a d a m tobla-

m a s i s t i p d a t h k m e t i n i p h e y e d r m e k l e T r a b l u s g a r b ' a nefyedilmitir.

M e n f a s n d a 5 sene k a d a r k a l u p

afvedilmi v e

stanbul'a

gelmitir.

H i c r 1 3 2 3 t e stanbul B e y o l u K a m e r h a t u n c a m i i i m a m i k e n v e f a t e d i p
K a s m p a a d a drsi M u h t e f ' n i n s a tarafna defnedilmitir.
[1] Millet. K. Tarih; M 40.

fl] Bu isimle maruf olan mumaileyhin asl adm renemedik.

nc devre melmleri

318
eyh Abdillkerim

Ruh

nc devre melmleri

Ef.:

Ey vcud etvarma cevln Habbi kibriy,

Vey vcud esrrna seyran Habbi kibry!

stanbul'ludur. G e n l i i n d e e n d e r o n a girmi, b i r m d d e t s o n r a k p
ttnclk,
bir

ok

badhu

arzuhalcilik

etmitir.

Tasavvufa

grm,

nihayet

Saf E f . d e n

meayihle

m e r a k ettii
tarikati

cihetle

Rifaiyyeye

s l k e d i p hilfet almtr.

1 2 8 8 d e Saf Ef. i l e b e r a b e r B o y a c k y n d e

harir

seyyit

zade'nin

yalsnda

Muhammed

nr'a

mlki

olmu

ve

m e l m e t e slk eylemitir.
Seyyit'
tarihlerde

rumeliye
i k i kere

avdet

gidip

almtr. e h r e m i n i n d e k i
Rif

tekkesi,

eyh

Muhammet nur'un

ettikten

kendisiyle

sonra

Abdlkerim

grerek

nihayet

Ef.

Ef. n i n

emriyle

uhdesinde

Tarsus

tekkesini

olmakla
f

melm

hilfeti

Abdlkerim

Ef. d e n

alp

Ef.

meclisi

m e y i h tarafndan k e n d i s i n e t e f v i z e t t i r e r e k h a f t a d a n h a f t a y a zhiren b i r
Rif mukabelesi

y a p m a k artiyle m e l m i l i i nere balamtr.

Abdlkerim,
sermest

olarak

bana

b i r ok

rast geldikleri

balamlar ve b e n d e l e r i n i n
kerim

Ef. d e

evkafnn

zavhire

kahvede

mrit

ve

vahdete

bunlar

it

melmetle

laflar

slemee

er'an mubaitszlklar g r l m t r .

pek riayet

tavla

toplam

kimselere

etmezmi.

oynamakla

Kendisini

getiini

Essen

bilenler, ekseri

soyliyorlar.

Nihyet,

bu

a h v l nkhetini m u c i p " o l m u v e b u r s a ' y a nefyedilmitir.

Bursa'da
ateh

b e sene k a l a n

getirmi

ve

Abdlkerim Ef.

mvazenesizlik

6 5 y a l a r n d a i k e n v e f a t etmitir.
hilfet vermi o l d u u n u i h v n n d a n
sr:

Seyyd'in

Niyz

gstermi,
Bursa'da

Vcid mevcd seni mir't edindi phesiz,

Sreti Hak, srati Rahman Habbi kibriy !
ann tebcil iic geldi Ct-i'rp-'y
te bnrhan ; ahidim Kur'an Habbi kibriy !
Vasf Kur'an, hulku Kur'an, shibi Ull..Srr yezdan, zhirin frkan Habbi kibriy !

muhtelif

Rifa t e k k e s i y l e m e l e v h n e k a p u s u n d a k i T a r s u s

319

son zamanlarnda
1323 t e m a h a l l i

b i r az

mezkrda

Y a ' k u p Ef. i s m i n d e b i r zta

duydum.

erhini i t m a m v e t e z y i l etmitir.

.1 s-vi

Vehi pkin nri emsi zt Hak meclsdr,

Cmle lem hsnne hayran Habbi kibriy !
Tahri Hd v Ysm, Hyi Hakkn mimisin,
Nn Sd Kaf jT_,lj Habbi kibriy [1]!
Hubbi ztn mazhar, kenzi vcudun matla,
Mebdei kl ashna burhan Habbi kibriy !
Hsl Hak, ztm mahbub edp ba'seyledi,
On sekiz bin leme sultan Habbi kibriy !
Jji-lilj J. JUa-* nutku kandr bize
Grnen, senden gren Sbhan Habbi kibriy !
Hizmeti na'ti erifin ile Rh' fahreder,
Mahz lutfundan diler ihsan Habbi kibriy.
Tahtigh dilde icls eyledi sultan ak'
Krs sadra kuruldu bir azim eyvn ak..
Reeder envr ak mbtel uakma
Mestedip ftadegn oldular hayran ak.

i s m i n d e M e l m s l k n e it k k b i r rislesi vardr.
A b d l k e r i m E f . iir d e sylemi.
d i e r M e l m halfeleri g i b i v e z i n

ve

Lisn selis, efkr m u n t a z a m o l u p

kafiyeye

bigne deildir.

Mahlas

Nevhai Nh'a sebep oldiysa ger akn yeli,

Garkeder uakm batan baa tufn ak !

Ruh'dir.
Melm, taht kenzin matla ma'ny insandr ;
Melm, huhbi ztn mazhar mahbubi yezdandr.
Melm, tifn kudsiyna kbledir cn,
Melm, ehli vicdna muall Ar Rahmandr.
b e y i t l e r i y i e balyan u z u n b i r m a n z u m e s i y l e

Grmedinmi Mustafa'yi, rehnmas ak idi ;

Leylei esr'da cilve eyledi Sbhn ak!

Bi 1 1 ^ i ak erhedrsen Ruhiy,
Noktai Srr Ali'den faolur. Kuran ak!

Canlara canan olan Seyyit Muhammed Nur'dur ;

Dertlere derman olan Seyyit Muhammed Nur'dur.
matla'l m e d h i y e s i ,
yazyoruz.

ihvn

arasnda m e h u r d u r .

Bir na'ti ile b i r gazelini

[1] <j~i
jiiJlj o J-4*T_,aJlj 3 srelerindeki hurfi mukattatn Peygamter'in isimleri olduunu anlatyor.

nc devre melmleri

320

nc devre melmleri

321

e d e b i y a t l a r n a vakf o l d u u n u T h i r B . m e r h u m , y a z m a k t a d r [ 1 ] . I s t i p d a t
ABDLKERM

EFENDNN

HALFELER

d e v r i n d e N c ' taradarlarndan o l m a k l a m u m a i l e y h

tarafndan

"Nziml

h i k e m , , l a k a b i y l e t a v s i f edilmitir. B i r m d d e t S a n s u r l u k t a b u l u n m u , b i r
aralk t a A k s a r a y d a J tesis ettii
Kantarc

Aziz

Kantarclkla
sylenmektedir.

Baba:

v e d e r s nazrln if etmitir.

t e m i n i maiet e d e n
344 senesinde

b u m m zatn

52 y a n d a

etmitir. S i l i v r i k a p u s u m e z a r l n d a

birok kerametleri

olduu hlde

fc'eten

vefat

azaldr.

"Medresei
Son

Meclisi

kebri

m'dir
maarif

B u m e m u r i y e t t e n tekat o l a n H a m d B . 1335 t e v e f a t e d e r e k

s k d a r ' d a S e l m t e k k e s i h a z i r e s i n e defnedilmitir.
H a m d B. kakikaten k a v i tabiat

medfundur.

edebiye,, mektebinin

memuriyeti

b i r iri m u k t e d i r d i r .

E k s e r i e'ar

M u a l l i m m e c m u a s n d a intiar etmitir.
M u a l l i m N c ' n i n N a z m l h i k e m t a v s i f i n e d i r u kt'ay inat etmitir:
Terliki

Salih:

Abdlkerim

E f . n i n dervilerindendir. e h z a d e b a n d a d k n v a r d ,

i l m i o l m a m a k l a b e r a b e r b i r o k t a s a v v u f kitaplar o k u m u , hafzas k u v v e t l i
o l d u u n d a n bunlar adeta ezberlemi; b u l u n d u u s o h b e t l e r i de h a r f i y y e n
hafzasna alm o l d u u n d a n b a n a b i r o k k i m s e l e r i t o p l a m t . N a t k a s
hafzasndan

kuvvetli

olan

Slih E f . ,

"tekik,, u s u l n k u l l a n r d . Mesel;

yanina

.UUL-VO-

gelenleri
-K^u'

bendetnek

iin

zikr ediyor;

u-i-i ^ b V - j d i y o r .
1

t e k l i f skt o l m a z .

Ci^^k

y i n e t e k l i f i l e skittir

&>

ok

kimseleri

hatta

A l l a h ' , eytan d a

meleklerle

M e l e k ise n e iin i s y a n e t t i ?

Kuldan

^.j-v^b yetine ne d e m e l i ? u h l d e t e k l i f

v . s. g i b i .

Slih Ef. b i l m i y e r e k benimsedii

ok

b u e s k i b t n usl s a y e s i n d e b i r

gariptir

M a h m u t Esat

Efendi

merhumu

b i l e k e n d i s i n e bendetmitir.
B u zat

siyasete de

O l u A l i ' b e y i n tevelld mnasebetiyle d e n e v z a d a h i t a b e n u i'ri

sylemitir :

yetini z z o l a r a k

o k u r s a k " a l l a h , lim k u l l a r n d a n k o r k a r , , m a ' n a s m a g e l i r . B u ne d i m e k t i r ?

M e l e k l e r yet m u c e b i n c e isyan edemezler.

Hamd'; middi hikmet ile kilki mahirim

Znetliyor sahifi i'cz dembedem.
Etmektedir zaman seni bir iri hakim,
Invnin olsa hikmeti var Nziml hikem !

Feyzi ruhniyyeti Seyyid Muhammed Nr' ile

Dodu burci mes'adetten mihri tbnm Ali..
Eyledi nri yakin sa mnevver gnlm,
Oldu ddriyle ruen cemi im'nm Ali..
Sende ben grmekteyim sr feyzi kudreti,
okmudur dersem sana mir't yezdnm Ali ?
Bende ol bir arifi billha mnendi peder ;
Anla sultanlk nedir lemde, sultnm A l i !
Ydigr mrsn Hamd' gibi bir irin

karmtr.

ttihad t e r a k k i frkasna

girdii

ve

Murisi andr deilmi sence unvnm Ali ?

h a t t a m e b ' u s l u a n a m z e t iln e d i l d i i h l d e b i r m d d e t s o n r a m u h a l e f e t e
b a l a m , n i h y e t S i n o b ' a nefyedilmitir. A v d e t i n d e n s o n r a 1 3 4 1 d e v e f a t
e d i p m e r d i v e n k y n e defnedilmitir.

T a h s i l i o l m a d n d a n sr y o k t u r .

K a r d e i R i t E f . e l ' a n s a d r v e G z t e p e d e terlikilik

etmektedir.

H a m d ' n i n b i r g a z e l i y l e b i r rubsini d e k a y d e d i y o r u z :
Sanmayn takdire kar arz tedbr eylerim ;
Arifim, ben inkiydi hkmi takdr eylerim.
Destyri kemaltiyle feyzi akdesin
K'betullahi dili vrn ta'mr eylerim !

ir Ahmet

Hamd

B. (Nziml

hikem):

Terliki S l i h E f . n i n m n t e s i p l e r i n d e n o l a u H a m d B . i s t a n b u l l u d u r .
Babas G u e b a hastanesi ba d o k t o r u A h m e t B. d i r . Trk, A r a p v e A c e m

Ben Melm sretim, meczubi evki vahdetim,

Zhdi huk erbbn evzmla dilgr eylerim.
[1] Osmanl mellifleri. Cilt: 2. Sa : 157 159.
Melmiler 21

nc devre melmleri

323

nc devre melmleri

322

Elmas
Eylesem darb asyi cezbe vdi dile
Ayni i'caz Kemullam tefcr eylerim.

Ef.

Doyran'a

tabi'

Dedeli' karyesindendir.

Ulmi

Mushafi ryin klp her lahza derpii nazar

Beyyinti hsni yri hsni tefsir eylerim.

a l m , b i l h a r a S e y y i t ' t e n d e a h z i hilfet e d e r e k

Bir hitabullah natkdr vcudu demin,

Hak bilip ol nshai kbryi tevkir eylerim.

o t u r d u u b i r m e s i r e m a h a l l i n e defnsdilmitir.

keye

eyh olmutur.

Mihri pertevbrf akm, istesem Hamd' bu gun

Lem'ai feyzimle ar aktr tenvir eylerim !

1324 tarihinde

Cengr Mustafa

* *

czetli h o c a d r .
ederek

RUB

tekkeye

vefat

resmiyeden

iczet

Dedeli' kyndeki

ederek

hayatnda

tek

ekseriya

Ef.

D o y r a n ' t e k k e s i n e eyh o l m u , 1 3 2 5 t a r i h i n d e v e f a t

defnedilmitir.

hvan,

b u ztn

"Vridt,,

terceme

ettiini s y l i y o r l a r ; f a k a t b i z g r m e d i k .

Ben rindi melmetzedei mehurum;

Zhhdile hembezm olamam, ma'zurum !
Rif'atta ne var erha mbahat etsem ?
Hki kademi Hce Muhammed Nr'um !

Yakova'l

Hafz

Sleyman

Baba:

T a h m i n e n 318 - 320 tarihlerinde

vefat eden b u zat, Z e k i , Pirzerin'li

H a c d e m E f . H a s a n E f . i s m i n d e z t a hilfet vermitir.
Z e k i E f ; S e y f e t t i n E f . d e n s o n r a P i r z e r i n ' t e k k e s i n e eyh o l u p 1 9 2 8
Seyyah Manastrl

Hac Ahmet Baba :

d e v e f a t e d e n m e r Lutf E f . y e hilfat vermitir.

B u zat t a M u h a m m e d Nr'un hulefsmdandr.

Erbb ittikadan

olan

H a c A h m e t B a b a 1 3 0 8 t a r i h i n d e ya y z e y a k l a m k e n T a r s u s t e k k e
s i n d e a- ui

f c ' e t e r t v e f a t etmitir.

&

e t l

t e f s i r

* f

, 2

rak' e Y e m e n ' kt'alarn y a y a o l a r a k d o i a m .

H a c d e m E f . d e H a k k Ef. i s m i n d e b i r eyhi v e D o y r a n ' t e k k e s i n e

eyh

olan

Hac H a m d

hoca'y

istihlf

etmitir.

ey H a k k E f .

el'an

s k p ' M e l m t e k k e s i eyhidir.
H a s a n Ef. n i n d e

Bosna'da

H a y r u l l a h E f . i s m i n d e b i r halfesi v a r d r

v e h e n z hayattadr.

o l m a k l a " S e y y a h , , l a k a b i y l e hret b u l m u t u r .
Tarsus

tekkesinin

haziresinde

talar eklinde o l u p k i t a b e s i

medfundur.

Mezar

ta,

Hamzav

udur:

Pirzerin'li Topal Recep

Ef.:

Pirzerin'de

olan

y
civarda

Rd muallimi

Melmlii

nerettii

b u ztn

syleniyor.

fevkalde nfuzu

Pirzerin'de

yaplan

olup

tekkenin

i l k eyhidir. 1 3 1 8 d e v e f a t etmitir.

\ V A

<:
Etraf d e m i r p a r m a k l k l a r l a

ey Hseyin

Sdk E f . :

evrilip b i r t r b e h l i n e g e t i r i l e n A h m e t

B a b a ' n m k a b r i n i n y a n n a K e r i m E f . iin n e b i r ta dikilmitir.

M o r a Yeniehir'inde
mstahlef v e Y e n i e h i r
Tasilini

Yeniehir

1264 te domutur.

Babas

Sa'd

tarikatndan

D e r g h a t i k eyhi H f z M u h i d d i n ' E f . d i r .
medresesinde

iczet a l m a k

suretiyle

ikml

edip

nc devre melmleri

324
D e r g h a t i k eyhi

bulunan byk biraderi

nc devre melmleri

ir M e h m e t V e h b E f . d e n
Kaymakam

S a ' d t a r i k i n e i n t i s a p etmi v e b i l h a r a m e z k r t a r i k a t t a n hilfet t e almir.

Sdk Ef. Yeniehir'den
bulunmu,

sonra

k t i b i olmutur.
mntesip

Ikodra'ya g i d e r e k

t e k r a r maskat re'sine avdetle

kodra'da

bir ok kimlelerle

1 4 sene k a l a n
grm,

Rsmat

C e m a a t islmiyye

Sdk Ef.

b u suretle

ba

melmete

mahabbet

Bir ok t a r i k a t l a r a girmi, hatta mehur

b a b a y a i n t i s a p e d e r e k Bekta d e olmutur.

hilfet a l a n S d k E f . s o n zamanlarn

zmir'de

Muharrem'inin birinci gn vefat ederek Emir sultan tekkesinde b i r a d e r i

defnedilmitir.

!l , "

S
Itthadu
rH^T
terakki
Zevk

Ef.

n b

nen 1317 senesinde

Selnik'te

vefat

etmitir.

verilmitir.

Ftiha'y

Tahmi

mfessir

bir

rislesi v a r m .

Mehmed

B.

stanbul'ludur.
E f . d e n hilfet

S f E f . d e n m e l m e t , M u h a m m e d N r ' u n o l u erif

almtr. 1 3 4 3

R a m a z a n ' m n 17 i n c i g e c e s i

vefat

etmi,

E d i r n e k a p u s u m e z a r l n a defnedilmitir.
1334 te vefat eden

Nurullah

B . i s m i n d e b i r zt i l e O s a n d

Ef.

y e hilfet etmiiir.

Osman

adi

Ef.

1299 d a i s t a n b u l ' d a tevellt etmi, t a h s i l i n i D a r l f n u n ' d a i k m l e d e

r e k R i y a z i y t u b e s i n d e n m e z u n olmutur.
Fransza,

ingilizce,

italyanca

bilirmi.

Mehmet

B . e i n t i s a p etmi

v e m u m a i l e y h t e n hilfet almtr.
Bir gn

" H e r ne y a n a

eilsem

h e r ey o t a r a f a eilir.,, d e y i p

sa

tarafnan eilmesi zerine karsedaki s e r v i a a n n d a s a t a r a f a eile

r e k krldn i h v a n n d a n b i r z t n a k l e t t i !
1338 senesinde vefat
mitir.

etmi,

E y y u p ' t a S i p P . trbesine

defnedil

Dede

y S te
^
'
h k m e t i tarafndan S i v a s ' a nefyedilmi,
k

h l

olmutur.
m t a r e k e d e st

f
.
f
T

birlemi, nihyet H i c a z ' a o r a d a n d a

e n f H s e y i n l e b e r a b e r K b r s ' a k a m , 1 3 4 1 d e Kbrs'ta v e f a t etmitir
t

B u z a t a Z e v k m a h l a s , b i z z t S e y y i t tarafndan

Mehmet A l i Hilm

N i h y e t Selnik'te i k e n , t a b u r u n u n binbas M a h m u t B . vastasile

S e y y i d m hulefasndan D o y r a n ' l brahim Ef. i l e g r m , bilhara M u
h a m m e d N u r ' a d a m l k i o l a r a k hilfet almtr.
Seyyit b u zata Y u
surum,, dermi.

D y n i u m m i y e a'ar m e m u r l u u n d a b u l u n a r a k geirmi v e 1 3 3 7 senesi

Osman

Bey.

^ T r a b l u s g a r p muhasebecisi Hfz Hilm B. i n oludur,

istanbul'da
d o m u , A s k e r i rudsinde o k u y u p sonra Asker B a y t a r m e k t e b i n e g i r e r e k
m e k t e b i i k m l etmitir.
<=grereK

Muhammed Nur'a

g i d i p m u m a i l e y h e i n t i s a p etmitir. M t e a d d i t d e f a l a r S e y y i d ' i n s o h b e t i n d e

v e i l k eyhi V e h b E f . n i n y a n n a

Ahmet

memuriyetinde

e d e r e k o sralarda D o y r a n ' d a b u l u n a n S e y y i d M u h m m e d N u r ' u z i y a r e t e

b u l u n u p Melmlikten d e

325

g e l m

>

i t i l f

l l a r l a

nc devre melmleri
o.^U.

( j i j l <>-\Jj\

i]\ yi

A ( j A i f I J-^U-

327

aliU- ^J-JJ .jLfi <5-LHarir zade

Seyyit Mehmet Kemleddin

Melm halifeleri iinde

Ef.

l i m , rif v e m t t a k i b i r z a t t i r .

M u h a m m e d Nr'un H o c a A b d u l l a h Hulus

Bu itibarla

Ef. d e n sonra en t e m k i n l i v e

o U j j$ *f-\\>\ J J J 4 j l

fzl b i r b e n d e s i d i r .
1 2 6 7 d e stanbul'da d o m u t u r .
harir' E f . d i r .

Kendisi,

eyh Arslan'n

dervilerinden

B a b a s H a l e p ' l i eyh A b d u r r a h m a n

neslen mehur
eyh

T r k m e n eyhi v e risle s h i b i

al'nin

bendesi

ve

Rifa t a r i k i n d e

u'bei m a h s u s a s a h i b i eyh B r h a n e d d i n e b l h a s a n A l i y y l H a r i r ' y e m e n

suptur [1].

Tibyann

n i h a y e t i n d e m u f a s s a l t e r c e m e i hlini yazmtr

[2].

B u n a nazaran be yanda tahsile balayp mukaddemt ulmu tahsilden

s o n r a hafz kir E f . n i n d e r s l e r i n e d e v a m etmi v e b a b a s n d a n
H a l v e t t a r i k l e r i n e s l k eylemitir. 1 2 8 4 t e b a b a s n n vefat
m d d e t t i c a r e t l e itigal

ve badehu

Rif v e

1286 d e

Haleb'e "giderek

avdet

terketmi v e b a b a s n n eyhi

drt

ay

oturup

etmi v e m u m a i l e y h t e n

Abdllatifi

fkh v e h a d s t a h s i l

k a d i r iczeti d e almtr. e y h K a s m M a r i b ' d e n d e B u h a r

am'h

Buhr'

ile

ettii

gibi

okumutur.

H a r i r z a d e , 1 2 8 8 n i h a y e t l e r i n d e stanbul'a g e l e n S e y y i t M u h a m m e d
Nr'u

Boyac

eyliyerek

kyndeki

yalsnda

M e l m olmutur.

msafir

Seyyit'ten

etmi

ve

bni Frz'm

zerine b i r

M e h m e t E n i s E f . d e n H a l v e t s l u k n i t m a m e y l i y e r e k iczet almtr.

stanbula

vefatnda 32 yanda i d i .

mumaileyhe

bat

K a s d e i tiyye'sini,

M i r e f t e ' l i H o c a A b d u l l a h H u l s Ef. n i n , H a r i r z a d e ' d e n d a h a t e m k i n l i

b i r z a t o l d d u n u sylemitik. B u d a H a r i r z a d e ' n i n ( T a r i k a t i k e m l i y y e )
isminde

yeni bir tarikat

kurmaa

teebbs eylemesiyle

sbittir.

Tibyan'da

"bu

kitab m b a r e k

41 inci

kitabmdr,,

diyor.

U J U J I T S I

m a t b u d u r . M u h a m m e d Nr'un

nssalikinini t r k e erhetmitir.

" m r i d l uak,, v e " b r h a -

CSSCIUIUJ. e^UI^V
:

ismindeki

almtir.

muharrer

eylemi

Ramazaniyye,
almtr.

91 de

ve

avdetinde

e y h S l i h Ltf'
Msr'a

gitmi,

Selnik'te
isminde
b i r ok

eyh A l i ' i s m i n d e

bir

zattan

b i r i s i n d e n d e S i n n i y y e hilfeti
ulem

ve

meayih

ile

grp

irat

ile

geldikten

megul

Eyyup'taki

sonra

olmu;

R i f a sitanesi

olarak

Thir

Bey

t e k k e s i n e vakfedilmitir.

merhum

tarafndan

hatt d e s t i y l e

skdar'da

(imdi skdar ktphanesindedir).

Nasuh'
En

ehem

m i y e t l i eseri cilt arapa ^ U - H ^ U J i i U j - t j u . ^ u d i r k i btn t a r i k a t l a r d a n

bunlarn

messislerinden,

silsilelerinden

v e s l k l a r m d a n bhistir.

Fatih

k t p h a n e s i n e vakfedilmitir. D i e r sr mteferrik o l a r a k m e l m l e r d e d i r .

stanbul'a a v d e t eylemitir.
Msr'dan

b u erh

D r l f n u n k t p h a n e s i n d e 16609 n u m a r a l m e c m u a d a d r . B i r ksm s r
Y a h y a E f e n d i k t p h a n e s i n d e d i r . v ^ i j i > ! i o b i . j J^-iaj^.iiyr [

ziyaret

Thir B .

s r n d a n 3 7 s i n i n i s i m l e r i n i yazmtr. B u n l a r d a n yalnz j t - J '

ile

M u h i d d n ' i n Rislei a h a d i y y e v e F u s s ' u n u o k u m u v e m e l m h i l f e t n m e s i

Bilhara 1290 d a R u m e l i ' y e g i d e r e k skp'te M u h a m m e d Nr'u

Bunda

h e r h l d e g e n l i i n i n d e t e ' s i r i vardr.

1299

Hrkai erifteki
zilkadesinin

haziresine

e v i n e ekilip

ikinci

defedilmitir.

gn

te'lifat

vefat

ve

ederek

Sengi mezarnda

Harr zde de ekseri

lisan

elistir.

srn

srnn

merhumun gayri matbu

isimleri

yazmtr.

[1] Cilt: 1 ; Sa : 155 - 157

[2] Gilt: 3 ; Sa : 85 - 86

fdesi

muntazam,

o s m a n l melliflerinde [ 1 ] v e V a s s a f B .

Uji-uju s m d a [ 2 ] v a r d r .

kitabe vardr:
[I] Tibyn; Cilt : 1 ; S a : 289. Dr. Prof. Kprl zade Fuat B. Ef. nin "Trkiye tarihi,
dnsi,, nde eyh Ali' ve tarikat hakknda zahat vardr. Mracaat!
[2] Tibyn ; Cilt: 3 ; Sa : 303 ten itibaren. . -UUl i j d l / i j tU\

trke

nc devre melmleri

329

Namn sr ibka etti bu tarihte

srtr
BURSALI

Harir

z a d e ' d e n mstahleftir.

skdarl

Seyyit

Mehmet

TAHR

Abdlmecit'

Thir

Paa

Rif'at B e y , Pilevne hedasndandr

ptida

ve

mektepten

rd tahsilini
1296

B E Y

bitirdikten

devri

zade

Rif'at Beyin

1278 de

sonra

d a b i r i n c i l i k l e ne'et e d i p

ricalinden

Bursa'da

oludur.

domutur.

asker d d s i n e

dhl

ve

H a r b i y e y e g e m i v e 99 d a

p i y a d e m l z m sanilii i l e k p Manastr' asker rdsine C o r a f y a v e

H e n d e s e ; m l k i y e d d s i n e C o r a f y a v e K a v a i t hocas olmutur.
Bundan
muhtelif

sonra

Manastr,

memuriyetlerde

s k p v e Selnik'te

bulunmu,

iln

ekseriya

merutiyette

maarife ait

Bursa

meb'usu

o l m u t u . M e l m i h v a n n a i s t i n a d e n Ittihad t e r a k k i ' d e n b i r g r u p a y r m a a
t e e b b s eylemi
d r t sene s o n r a
olmutu.
Tarih

Son

ise d e

siyset

mebusluktan

zamanlarda

encmeni

hayatnda

pek te

ekilmi, 1 3 2 9 d a

Topkap

muavin" azalnda,

saray
Mill

mnvaffak

olamyarak

kaymakamlktan

ktphanesi
tetebbu'lar

tekat

mdrlnde,

komisyonu

fahr

H a r i r z a d e ' n i n vefatndan b i r sene s o n r a M u h a m m e d N u r ' a d a m

l a k i olmutur. B i l h a s s a t a r i h v e tercimi a h v l i l e m e g u l b u l u n a n
B e y " O s m a n l mellifleri,, n i 15 s e n e d e y a z d n syler; A r a p

Tahir

ve A c e m

m e h r i n e it t e b y l e b i r eser y a z m a k n i y e t i n d e b u l u n d u u n u v e b u n u n

Dellt tefsr

J-U-JIJJ

K i b r m e y i h v e u l e m d a n 12 ztn tercimi ahvli.

Meyihi o s m a n i y e d e n 8 ztn tercimi ahvli.
U l e m y i o s m a n i y e d e n 6 ztn tercimi a h v l i .
A y d n ' vilyetine m e n s u p m e y i h , u l e m , u a r , m v e r r i h i n i n
c i m i ahvli.
N a z a r t s l m d a f a k r , t e r c e m e i h l v e fazili

eyhi

yanl

ve

ekber,

ter

Trklerin

u l m v e fnna h i z m e t l e r i , K t i p elebi, M e n k b i h a r p , M v e r r i h i n i o s
maniyeden l ve Ktip

eleb'nin

s r islmiye, A h l k kitaplarmz,

fercemei

hlleri, Siysete

mteallik

M n t a h a b t m e s r ' v e e b y t Osma

n i y e , H a c B a y r a m vel, O s m a n l mellifleri..
Gayri matbu' sr:
Manastr'a m e n s u p m e y i h v e u l e m y i u a r n n tercimi ahvli.
ve tercemelerini havi

b i r riledir. Z e y l i n d e M u a v i y y e ' a l e y h i n d e k i hadsler d e vardr,, .

H a s e n e y n ' h a k k n d a B i r risle.
Menkibi eyh S e y y i d H c e
Melmet v e ahvli M e l a m i y y e .

Muhammed

Nrl

Arab

ve

beyan

M e c m u a i T a h i r " B a z iir v e n e s i r l e r i n i h a v i d i r , , .

iin a l m a k t a o l d u u n u d a i l a v e e y l e r d i .
mellifleri,

olanlar):

Fazili m m A l i ' " H . A l i ' h a k k n d a k i e h d s i

azalnda bulunmutur.

Osmanl

sr ( M a t b u '
Mirliva

kusurlarna

ramen

b u hususta

yazlm i y i b i r e s e r d i r . E r b a b i t t i k a d a n o l a n v e k i m s e y e b o y u n e m e y e n
Thir B e y m e r h u m , engel k y n d e b i r k i r a evinde

otururdu.

S o n za

manlarnda k u v v e i d i m a g i y e s i n e halel gelmi, b i r m d d e t skdarda Z e y

n e p k m i l h a s t a h a n e s i n d e , b i r m d d e t t e C e r r a h p a a d a t e d a v i edilmiti.
N i h a y e t 1 3 4 3 rebilhrmn 9 u n c u v e 1 3 4 1 terini e v v e l i n i n 2 8 i n c i g n
Zeynep Kmil hastahanesinde vefat

edip

ertesi

perembe

gn

Alaehir tahrirat ktibi Enis,

s k p Rif

B u r s a Msr eyhi

V e f a t n a s k d a r mevlevhanesi e y h i R e m z E f . u t a r i h i sylemitir:

Gh rahki nevei tevhide mecldr gnl;

Geh safyi zevki vahdetle mcelldr gnl.
Asmn feyzi irfanda demdem seyreder,
1 mazhan mestana Musa'dr gnl..

eyhi S a d e d d i n Srr,

Mehmet

l e r tarafndan t a h m i s e d i l e n b i r g a z e l i n i y a z y o r u z :

Hd

d e r g h hazresine defnedilmitir.

Bursal Thir Beyin geldi zaman rihleti;

ftirak eyledi eshb ilmi derdnk.

T a h i r B . a r a d a iir d e sylerdi.

emseddin B.

330

nc devre melmleri
okmudur sylerse bangi Ct9yi._.-iy ?
Mazhar feyzi Muharamed Nri mevldr gnl..
A%\*.t f a masdar ka'bei Rahman'dr,
Berkuru nri ilh, Ari a'ldr gnl..

Ali Rza

Ef.

Srrnn idrki ancak kef zevka mnhasr ;

Bu sebepten hallolunmaz bir muammdr gnl
Akribasndan H a s e k i eczahanesi
Mnkeif olmaz rsm erbabna Tahir bu rz..
Neveyb sahvei nri tecelldr gnl!

verdii malmata gre Sadttan

i s m i n d e b i r zattr.
"Mlkiye'ye

stanbul'da

Eczac ba N a z a r e t t i n B. Ef. n i n

olan A l i Riz Ef. n i n babas, Rif'at Ef.

d o m u t u r . Tal t a h s i l i n i

g i r e r e k 3 0 5 t e ne'et etmi,

m a i y y e t i n e t a y i n edilmi 3 0 7 d e Y a n y a ,
kaymakam

ikmlden sonra

3 0 6 d a Manastr

vilyeti v a l i

vilyetine t a b i ' skrapar' k a z a s

olmutur. 3 1 2 d e Y a n y a ' y a t a b i '

Pirmedi

kaymakamlna

terfi'an

t a y i n e d i l e n A l i R z E f . 3 1 9 Nisannn 2 4 n c P e r e m b e

tedavi

edilmek

zere

geldii

stanbul'da

Sultan

Selim'deki

gn
evinde

v e f a t etmitir,
Telftr R z i s m i n d e b i r m e c m u a i e'r vardr. M u m a i l e y h ,

Arna

v u t l u k ' t a b u l u n d u u v a k i t evvel Telftr R z d a k i h i y e d e Bidy e t e n muaeretleriyle m e l f i y e t i m d e n ni h a k l a r n d a h s n i z a n n

b e s l e d i i m T a r k i N z e n i n ricline b a t e d i p

Bekta

samm

olmusa d a B u

m e s l e k i e n v e r d e m r i d i e k b e r i m d e n m a a d a s n n a h v a l i n i ef'line m u t b k
v e e k s e r i a t v r v e h a r e k t n a k l u er'a m u v f k g r m e d i i m d e n

mri

d i m i n e m r i n e t e v f i k a n b u m d d e i y a n b i i z ' a n i l e ihtilf k a l b y i k e s t i m
d e d i i n e g r e Bektalik,

b u zt

tatmin

edememi

olacak k i

bilhara

M e l m e t e i n t i s a b eylemitir. K e n d i s i d e b u h u s u s t a S e y y i d l evliy b u
l u n a n e z m m u h a k k i k i n i M e l m i y y e n i n m i n g a y r i liykatin iltift b e n d e
nevznelerine m a z h a r d e r e k m a k a m t

ehlullah

telakkun,

teyakkun,

t a h a k k u k i l e k e s b i rsuh eylediini yazyor.

M e l m l i e Bursa'I

Thir B.

den

intisap

etmitir.

Manastr'l

zzet

Basr E f . i s m i n d e b i r i s i n e , hari cismn v e v a h d e t i v c u t h a k k n d a y a z

d m e k t u p t a M a n a s t r ' d a rifi h a k i k a t h a z r e t i T h i r m e v c u t i k e n b u n
d a n ziyde sylemek bize d m e z dediine nazaran Thir B. e

cidden

merbuttur.Telftr R i z hiyesinden anlaldna g r e M e d i n e ' l i M e h m e t

Zfer E f . n i n hulefsndan e y h S e y y i d A l i y y i b n i S l i m ' d e n zel
n e d e slk etmitir. M a a m a f i h

R z B . i , i n t i s a p ettii

tariki

tarikatlardan en

z i y d e Melmilik cezbedebilmitir. S e y y i t M u h a m m e d N u r ' h a k k n d a y a z

d v e a a y a decettiimiz k a s i d e b u n a kf b i r d e l i l o l d u u g i b i m e c
m u a i e ' r n d a M e l m l i e it d a h a b i r o k m e d h i y e l e r d e vardr.
A l i R z ' E f , iirlerinden anlaldna g r e lisn selis, tab' m e t i n b i r
irdir. K e n d i s i , m a l m a t n n o k n o k s a n o l d u u n u syliyor. E e r istedii

332

nc devre melmleri

g i b i k e s b i m a l m a t e d e b i l m i olsayd h i phesiz s t d b i r ir o l u r d u .
M u h a m m e d N r ' h a k k n d a k i kasdesiyle [ 1 ] b i r g a z e l i n i y a z y o r u z :
Gn gibi tb veren mhi ruhi enverine
Nri ztiyle cil vermi ann peykerine.
eyhun, Seyyidn Hce Muhammed Nr'un
Baldr Hzr nebi kkli zi anberine.

nc devre melmleri
Kalmad mlki vcd ire hicb mni'
Tarayan etti fen vechi ehad nazirine!
Mhasal her neye olsa nieran ol rif
Vechi cnne doar mh gibi manzarine!
Nrdur yle ki tesiridir elhak var ise
Bah hsiyyet eden mr hm ehperine!

Hsn mnendei bbn behitdir ann,

Dt ak ruhu eshb dilin ekserine.

Mftakir pertevi iclline kursi hurd,

Mnteir aksi ruhu leylele.rin makmerine!

htr, lemi ma'nde o srr a'zam,

Dil verirmi d cihan m meliki efkarine?

Syei pertevi iclli cihni azamt;

Kibriy zver olursa ne aeap efserine!

Pdijhni zaman sil olurdu andan

Rabet etseydi cihann hele sm zerine !
Zevkbah olsa idi gnlne mlki Nst
krb eyler idi zlfi btn derine!
Buldu aniyle eref tahtigehi istidat;
Haremin hdr ol, kimseyi koymaz yerine!
Vrisi ekberi deyhmi ehi Levlkin,
Tc Gavsiyyeti izzetle urunmu serine.
Kutbl agvstir ol gavs deildir asl;
Konmad rengi siv mskalei cevherine!
Cephesi mark nr, yinei *1!\^J
.Gn yz Ftiha tefsir ediyor haverine!
erhidir srr kaza ntkai efsahnn
Mnceli nri Hud bsrai enverine!

Feyzi hrriyyeti vicdan iledir mhii kayd,

H tenezzlm eder tab ' cihan ziverine?
Halvet kisvete mevkuf deildir feyzi;
Ilm irfan iledir rahnm kemterine!
Hacei rehberi std hakkatdandr,
Akl kl vlih olur mantki vecd verine.
Tlsm rz ilh idi Fahri lem,
Bu da mifth m'eyyed o cihan mefh^rine.
h merdn idi bir genci mutalsam hakka
Bu da mifthi celidir o vilyet erine..
At esrr nbvvt vilyat btn,
Sat tevhidi Hud nrunu can ahterine...
Tercemn haremi hs ilhdir bu,
Mahremi rz derundur d cihan daverine.
Dense yeste buna mazhar Sy' ^.
Can bulur lm eser dse yedi akderine ..
1

yle ski safbahi mendir ki

Tene rhul uref her kadehi kevserine!
yle Cemdi cihni melektdir ki
Kudsiyan desti tese'l uzatr safarine!

Feyzi enfs Mesh grnr nutkunda,

Rhi meryem' bile k demi canperverine!

yle sultn haemperveri lhut kim

Cebertler olur ser bezemin ma'berine!

te sr; alp ur mihaki tecrbeye,

Nice sri fyz etmede gr kerine!

yle bir saffikeni lemi kbrdr ki

Cevelanghi fez tenk gelr hanerine!

Sensin ey htimei kmmeli ehli tahkik

Fer veren nri basiretle gnl makberine!

yle bir perdederi haclei vahdettir ki

Sald tfn bel savleti ak kiverine!

Zirim trbei kalbimde kemltm hep,

Feyzbah olmadasn ins melek ma'erine!

[1] Thir B. bu kasideyi Menakb inin nihayetine yazmtr.

Seni mmkinmi sen kal kalemle h;

Ben senhn olamam kenzi hafi masdarine!

333

nc devre mlmlerei

334

Arz deryzedir ancak kereminden maksad,

Yoksa meddh olamam sen gibi din serverine!

lunda gidiyormuyuz?

Feyz umup atfetinden dili szn Rz,

Yz srer eyhimizin dergehi devletlerine!

m e t i n i i s p a t iin o h a r f i n i a l a r a k u mislleri s e r d e d i y o r :

GAZEL

lmek ten

jy
jy

Arabn b i r i n c i ma'nasna

jy

Bulmak tan

J>.

Blmek ten

Js.

Aarabn sidik ma'nasna olan

Beyti ma'mrun imd, ya yedi beyz gibi

Sidi smni dilber sye salm reye!

B u h u s u s t a s i y a k u sibak i l e r i s r m e k i s t e y e n l e r e d e ocuklarn s i y a k u
s i b a k f a r k e d e m i y e c e k l e r i n i syliyor. N i h a y e t b i z e . ^ <fi U j>t j
harflerinin lzumu olmadn

Cstc kldm zemn siman cenneti;

Yrimin yokmu nazri; veh.dili breye;

b u n u n iin d e F r e n k l e r i n A k s a n l a r n a

h a r f l e r i n , yan t

vareste

klacan

Bu uzun

lisan v e

iml

kavaidine

ittir.

Koca

M e l m n i n b u r a d a ayan n a z a r f i k i r l e r i v a r .
m a k a l e s i n d e e s k i ark v e y e n i

g a r p mukallitliini m u k a y e s e e d i p h e r i k i t a k l i d i d e

lisan ve

edebiyatn

istiklline m n f i a d d e d e r e k d i y o r k i :
" B i r vakflarda d n i m i z i n

dilidir diye

Arapaya dp Arab'n

p e k o k t r k ulemsnn e n o k v e e n gzel

eserleri

dilidir diye

Arapa

Acemceye

m i n tatl edal szlerini d e l z u m l u , lzumsuz y e r l e r d e

sz

Usli t e r k i p l e r i n i , vei beyanlarn b i l e d i l i m i z e

yazlma

dp

dilimize

m a m m r y z ? yalnz t e k t k k e l i m e l e r i n i s o k u t u r m a k t a n i b a r e t

Ace

kartrkalsa

kartrarak

ne

Trk

o l d u u m u z halde A c e m az s a t m a k t a n k u r t u l m a z olmu deilmiyiz?,, [1]

Yine b u makalede
usl v e kavidine

temas

A r a p ve A c e m
ederek

makalede

mukallitlii

"Harfleaimiz,

A r a p y o l u n d a n amayz d e m e k p e k d o r u d u r .

bilhassa

seslerinin

>' *

t r k e d e k i sit

tesbiti ile

ihtiyacmz

mnsebetiyle

Araadan
Fakat,

"Met, Hemze,

yazmamz

biz

iml

A r a p l a r , nasl

ta'rb

lzumunu

byk

dzeleceini,

olmadn, b u hususta

edip

Arap

hemze,

tre, i k i tre,

isteyor[2].
"glbm,

lisanmza

syledikleri

aldmz

ve Firenk taklidi

gibi

olmamak

ve

d i l i m i z i n b n y e s i n e muvafk b u l u n m a k artiyle " S a r f , N a h i v , b e d , b e y a n

yapmak

ve

yazmak,,

lzm

Firenklerin

k l a s i k usli

olduunu

m a n n sras deildir,,

hkmn

" D i l i m i z i her kese

tedris kaideleri

altnda b i r lgat

anlatp " B u n l a r d u r u r k e n E d e b i y a t i l e oraveriyor.

retmekten ne
'J -"',,
1

k a r ? , , m a k a l e s i n d e d e " ~e

kelimelerini

**.* vi'* ' t o ' 'y^-^-

IU-I

_.>Ui

ekillerinde y a z m a k lzm g e l d i i n i i z a h e t m e k t e d i r .
" S o l d a n s a a yazlsa n e kar ? m a k a l e s i n d e R r B . L t i n h a r f l e r i n e
temas ediyor.
dette

arka

Fakat
tevecch

[ 3 ] , aramzda b u

bu

hususta

ettiklerini,

hususta bile fark

b i r a z ihtiyatkrdr.

"Firenklerin iba

b i z i m c e n u b a mteveccih
bulunduunu,

a y m arktan g a r b a , y a ' n i s a d a n sola g i d e r g i b i

bize

olduumuzu

gre gne

grndn,

ve

onlarn

d n gnlerinin ems v e b i n a e n a l e y h arzn d e v e r a n n a t a b i ' o l d u u h l d e

b i z i m din senemizin kamer bulunduunu,,

anlatmak

rabet edip

gitmi, soldan

neticede

"Yazlarmz sadan

a l n d iin
Arabn yo-

Acemin

etmilerse b i z i m d e

izah

t-i^j- _Jt ii icii-j-- o i j

l e r i n i k e n d i m i z e y i n e A r a p a syliyerek r e t m e k istememimiyiz? H a t t a '

mn? B i r aralk t a c e n n e t l i k l e r i n

anlatp

g i b i "cllb,, y a p p

A l i R z a B . "Telftr R z n n d r d n c b a b n a m e n s u r m a k a l e l e r i n i

nvanl

u . ci n i n m u h t e l i f

imlnn

t e r s t r e , t e r s t e n v i n . . . , , g i b i iaretlerin k a b u l n

* *

" B i z d e E d e b i y a t varmdr?,,

t f

syleyip

d a " H a z r e t i k u r ' a n n mtemilt masturesine m r a c a a t n , b i z i i h t i y a t a n

Tesliyetyb ol "Rz" kim her neye klsan nazar,

Veeh dilberden niandr k vreye!

bilhassa

Acemin

J< [ i ]

Ravzai cennette am goncei ra'n sanur

Kim bakarsa emi iffetle ruhi mehpreye!

B u mahaleler,

Arabn 28,

Bolluk tan

Syei servi revan dm dili fevvreye,

Servi smn eylemi peyd miyni hreye!

Ll] Sa: 318

burasn d n e l i m :

"Olmak tan

ise...

Bir kere

4 h a r f i n i n , b i z e l z m imi g i b i h e p s i n i almz. d e y i p e s k i i m l n n saka-

yazm.

335

nc devre melmleri

[1] Sa.320-321
[2] Sa: 324-325
[3] Her tarafta bylemi ?!

s u r e t i l e izhar g a
g i t m i ; oras

nc devre melmleri

nc devre melmleri

336

l z m d e i l ! imiz g r l s n d e b y k l e r i m i z nasl m n a s i p grrlerse y l e

yazlsn!,, [ 1 ] d i y e temayln

bildiriyor.

A l i R z B . i n t a n z i m a t ir

ve

ediplerini de

okuduunu

ve

M a k s u t E f . n i n H u l s m a h l a s i y l e iirleri d e vardr. B i r t a n e s i n i dercediyoruz :

athta

onlarn m i l l i y e t f i k i r l e r i n e k e n d i dncelerini d e ilve etiiini i s p a t e d e n

b u yazlar, o z a m a n a g r e f i k i r l e r i n i n yenilii n o k t a i n a z a r n d a n b i l h a s s a
a y a n nazardr.

Hac Maksut

Ef t

Pritine'lidir. S e y y i t M u h a m m e t N r , o l u
fida

erif E f . v e

337

Abdrrahim

Cehlile sen olma dr;

Hak ile bak cmle nr.

Her ne ki etti zuhur,

Nuru grnd iyan..

Ald hviyyet nefes;

Kendi olup bunca kes

Ayn iyan oldu pes;

Gayri deil ol heman!

nki "kn oldu beyan,

Ayni grnd iyan,

Oldu o dem n n;
Gayri deil, ol heman!

Evvel hr odur,
Nisbeti, yok, Hu odur,

Btm zhir odur;

Arada yok adu san..

Surete baksan eer

Zhir odur kl nazar;

Oldu "Huls',, eser;

Ztdrr bnian!

d e n slk g r m v e M u h a m m e d N r ' d a n hilfet ahzetmitir.

Erbab t a k v a v e azimetten olan M a k s u t Ef. Alt m e r m e r imam i k e n

1 3 4 7 z i l h i c c e s i n d e v e f a t v e Sar A b d u l l a h E f . n i n y a n n a
D i m tehecct

defnedilmitir.

n a m a z klar v e e k s e r i y a nfile o r u tutard. T a h s i l i d e

Hac Ceml

v a r d . E r b a b t e m k i n v e i r f a n d a n b i r zatt.
E b u m e d y e n i Marib'nin

s t a n b u l l u d u r . Sf E f . d e n slk g r m , H a c M a k s u t E f . d e n hil

yj Uy

oM3U"_)yU^

B.

f e t almtr. Z o n g u l d a k ' Bankas veznedar i k e n 1 9 3 0 d a v e f a t etmitir.

oUlc

hvn m a h d u t o l d u u g i b i halfesi d e y o k t u r .

matla'l m e h u r i'rini v e M e v l n ' n n

matla'l g a z e l i n i erhetmitir.
B i r i n c i rislesinden i l k b e y t i n erhini a y n e n

Seyyid'in dier

hulefs:

Muhammed

o l u erif E f .

olu

yazyoruz:

Nr',

ve torunu

K e m l e d d i n E f . y i d e istihlf etmitir.

Abdrrahim Ef. n i n

Fakat

bunlarn

ikisi de

a d e t a m e c z u p b i r h l d e b u l u n d u k l a r n d a n e s e r l e r i y o k t u r . erif E f . H i c r
Nzm fhim;
( oMsL-

1326 d a v e f a t etmitir.
jf.^

uy

^uic

uf

K e m l Ef. b i r m d d e t s k p ' t e k k e s i n d e eyhlik

etmi, 3 2 8 d e o l u H a k k Ef. y i istihlf e d e r e k k e n d i s i stanbul'a g e l m i

J i ) )

v e b u r a d a irtihl eylemitir.
i l e k a s i d e y e b e d ' e d i y o r . B i z hurfi liyt i d i k ; y a ' n i m r e k k e p h o k k a s n d a

erif E f .

d e n s o n r a struma t e k k e s i n e

eyh

olan

Hac

Abi

Ef,

hrfi h a t i i y y e b t n v e m n d e m i o l d u u g i b i b i z , sft z a t i y y e v e e s m i

D o y r a n ' t e k k e s i eyhi H o c a H a m d Ef. snefe t e k k e s i eyhi H a c f b r a h i m

H a k k i y y e v e a'yn i l m i y y e ,

v e d o y r a n h M u s t a f a E f . 1er d e s e y y i d ' i n h a l i f e l e r i d i r .

m e r t e b e s i n d e btn

kablettaayyn,

ve mndemi

idik.

knhzzt

Mrekkep

v e gaybl

hokkasndan

gayb
kalemi

sr i l e k t z e m i n i zere isti'dden b i r b i r i n e m m t z a'yni i l m i y y e v e

n n t e h y i mertibi n z l o l a n sreti insniyye s u t r u n d a t a a y y n v e zu-

Fakat

b u zevtn

e s e r l e r i b u l u n m a d g i b i stanbul'da ihvanlar d a y o k t u r . H a k l a r n d a b i r
malmat elde edemedik...
H e r h a l i f e s i m t e a d d i t zevat istihlf etmitir.

hr eyledik demektir.
[1] Sa : 344.
Melmiler 22

nc devre .melmleri

338

Ak

nc devre melmleri
t e k k e s i n d e o t u r a n k V a s f ' e'rn b i r d v a n

Vasf':

Kitabmz

" k Vasf',, a d i y l e

birde

anlan

Melm

halk

airinden

b u zt, A v r e t h i s a r '

bahsedeceiz.

kazasnn " M a y a da',,

karyesindendir.
gelerek

saziyle

Seyyid'le

seyahata
klara

beraber

olmutur.

kp
meydan

hacca giden

Hac yolunda

Seyyid'e

Msr'a

gitmi,

okumaa
kafileye
bat

bilhara

balam,

karp

etmi

ve

memleketine

nihayet

Hicaz'a

1297 d e

giderek

huzurunda

Hac

saziyle

ilhiyi s y l e m i t i r :
Kaplad
Hidyet
Can ile
Fethetti
Kefetti

evvel vefat

Meyhnei ak meykeleriyz,
Hu sagarnn serholaryz.
erhi felein cnbleriyz,
Evldi Rasl bendeleriyz,
eyhul arab'm dervileriyz..

Pir seyyidimiz Nrl arab ;

irfan yrdr esrri lebi.
Vasf' bulup erkn edebi
Biz Ali Ali' bendeleriyz,
Nrl arab'n dervileriyz...

Bitti

Hacclekber deyu olundu i'ln;

Ka'bei vaslnda donandk ehram.
Vasf' mezzindir, Muhammed imam ;
Fethetti kulbu srr j l ^ J i
Kefetti vcudu (-1..

M u h a m m e d Nr'ile b e r a b e r H a c ' d a n a v d e t e t t i k t e n

hrriyetin i l n n d a n

Sultan Melm, ho verdi selm;

detti bizi esrri kelm [3].
Imdda yetiti hayrl enm;
Biz Ali Rasl bendeleriyz;
Nrl arab'm dervileriyz...

Camii vahdette okundu ezan,

Hak salta da'vet olundu insan..
Kld fedler cnn kurban,
Fethetti kulbu srr *h\p-> i
Kefetti vcudn .fiji-l ..

'

k Vasf'

o l u p d i m sylenen u n e f e s i n i d e yazyoruz:

Ol Hayder' in ekti alemi [2]

Cem'eyledi. eshbs selemi...
Kaldrd erag-iyle zulemi.
Biz li Raslin bendesiyz;
eyhul arab'm efkendesiyz..

Erenler sancan dikti meydane,

Derildi bakmayan can cihne..
Ak arabn ien oldu mestne ;
Fethetti kulbu srr O S I ^ J
Kefeiti vcudu

cem'etmi v e

iirlerinin b i r k s m M e l m l e r d e kalmtr [ 1 ] .

Dil vermiz ol dilrmza,

Blbl hased eyler zarmza...
Erdik ereli glzrmza
Biz Ali Ali' bendeleriyz,
eyhul arab'n dervileriyz..

her yan, dodu Nrullah,

askeri dedi hvallah..
mride dndk eyvallah;
kulbu slrrr
J;
vcudu Ai-l..

Bilindi esrri ma'na yznden,

Seildi ikrri da'va yznden.
Tecell eyledi esm yznden ;
Fethetti kulbu srr ' 1^.;
Kefetti vcudu Sui-l ..

halinde

t e k k e y e vakfeylemise d e b u d v a n , maalesef istilda t e k k e d e y a n m v e

bitirirken

Genliinde

339

sonra

snefe'

[1] Vasf'nin 80 kadar i'rini toplamaa muvaffak oldum.

[2] Yahut "Ol Hayder n ekti alemi,,.
[3] Dier bir mecmuada bu msra' u tarzdadr:
"adett bizi ol nesli imam,,

etmitir.

Bestelenmi

nc devre melmleri

341

t e v e f a t e d e n M e h m e t P . n m b a b a s o l a r a k t a k d i m ettii h l d e a a d a
F a s i h ' i n silsilesini y a z a r k e n
Sahibi
diyerek

divan

Emr Ef.

L V E

K i t a b m z n ta'nn \hitammdan e v v e l e l d e

ettiimiz u

mhim

m a l m t K d a ilveten k a y d e d i y o r u z :
A h m e t Srbn'n Selim aa
mukayyet ve ayni

k t p h a n e s i n d e 75 v e 8 2 n u m a r a l a r d a

n u n ktphanesinde 802 n u m a r a d a m u k a y y e t v e 1180 d e

Drlf-

"Mustafa,, is

m i n d e b i r i t a r a f i n d a n yazlm b i r nshasile y i n e a y n i k t p h a n e d e H l i s
F f . kitaplar a r a s n d a 7 1 6 9 n u m a r a d a m u k a y y e t v e 1 2 8 5 s e n e s i n d e y a z l
Bunlardan, birincisinin

A h m e t serbn H a z r e t l e r i , ,

ikincisinin stde de

bn

B i l h a s s a i k i n c i k a y t nazar

D o k a k i n z a d e , , yazl...

betti.

Millet

mehul
nsha

kthanesinde

16 n u m a r a d a

ve ancak " V harfine

daha

var k i

stne

zerinde

mukayyet

Ahmed

"Divn

" D v n A h m e d Srd i k k a t i m i z i celistisnah

k a d a r o l a n ksm m e v c u t ,

" Divn

Dokakinzade

vezir Mehmet P.

"Sicilli Osmn,, d e n

almtr.

D o k a k i n z a d e A h m e t B. e "Sultanzade,, nyannn v e r e r e k
Mehmet

P.

nin

olu

olduunu,

Zaim

ve

mteferrika

o l u p 9 6 4 t e v e f a t ettiini k a y d e d i y o r . [ 1 ] y i n e sicille n a z a r a n D o k a n i z a d a M e h m e t P. Gevheri mlk Sultan'm

zevzi o l u p 964 te vefat

etmi

tir [2].

n s h a d a n i s t i n s a h edilmi d i v a n n d a n b a k a

m d i e r b i r nshasn b u l d u k .

Ahmet P. ibni

b u d e r m e atma malmat

Sicilli Osman,
Dokakinzade

Ahmet B. ibni

y u k a r i k i ifadesini cerh ve babay ovl, olu b a b a yapyor.

yazlm.

m e r h u m , b u n s h a n n p t i d a s n a b i r s a h i f e ilve e d e r e k

tarihi

natamam bir
Emr Ef.

a y n e n u

mal

mat yazm:
Dokakinzade Mehmet Paa 964 Senesinde ve pederi Ahmet paa 920 senesinde ve
fat etmilerdir. Sahibi davan Ahmet B. in mahdumu iri mehur Ahmet Fasih B. dir.
Fasih'in dahi terki dnya edip dervilik mesleine slk etmesi ceddine ittibaendir. Sahibi
divan Ahmet B. in vlidesi Sultan Byezidi sni'nin kerimesi Gevheri Mlk Sultan oldu
undan valide cihetinden Sultan Byezid Han H. nin hafidi ve Yavuz Sultan Selim H. nin
yeenidir, ve hemireleri de Nesliah Hanm sultan'dr. Gevheri Mlk Sultan 657 senesin
de vefat ederek Eyyup'ta ZlP. mektepinde defini haki gufrandr. u halde ir Fasih'in
silsilesi Fasih Ahmet B. ibni Mehmet B. ibni sahibi divan Ahmet B. ibni Ahmet P.
ibni Dokakinzade vezir Mehmet Ps. dr. Bu silsilenin byle alduu merhum Fasih'in hatt
destile bir mecmuai muteberede dahi manzurumuz olmutar [1]
D i v a n s a h i b i A h m e t B . d e n z i y a d e Fash'e a i t o l a n u ksa m a l m a t t a
i k i t e n a k u z v a r . Y u k a r d a 9 2 0 d e v e f a t e d e n D o k a k i n z a d e A h m e t P . y 9 6 4
[1] Osmanl mellifleri sahibi de her halde Fmr Efendi, nin bu haiyesini grm,
yahut Emr Ef. den buna ait malmat alm olacak ki Fash'i yazarken Dokakinzade
namiyle anldn syliyor. uar tezkirelerinde Fasih'in Dokakinzadeliine dair bir kayt
yoktur. Hatta, iri bizzat bilen ve menkabelerini kaydeden Slim bile byle bir ey yaz
myor Fasih'in hatt destile muharrer byke bir mecmua Sleymaniye ktphanesine
mlhak Nfiz P. kitaplar arasnda 1514 numaradadr. Bu mecmuada dahi byle bir
kayt yoktur.

Mehmet P. da A r n a v u t l u k ' t a k i M e n o b o r dokasnm olu olup

Ftih

z a m a n n d a kardei M a h m u t ' l a stanbul'a i l t i c a i l e m s l m a n o l a n v e mabeynde terbiye edilerek Sultan Selim zamannda vezirlik

eden ve niha

yet 920 de A m a s y a ' d a katledilen A h m e t R. nin oludur

emsettin S m B .

kamusl

lm'da

Dokakin

ve

[3].
daha

dorusu

" L e d u c j e a n , , m f e t i h t e n e v v e l kodra c i h e t i n i z a p t e d e n N o r m a n d i y a b e y
l e r i n d e n o l d u u n u v e b i l h a r a bunlarn A r n a v u t l a t k l a r m v e e n m e h u r
lar o l a n L e k y n i A l e k s a n d r d o k a s n m A r n a v u t l a r a

baz

nizamlar k o

y u p b u nizamlarn h l Malisrler iinde m e r ' i v e L e k D o k a k i n

d i y e m a r u f b u l u n d u u , s o n r a skender B . e t a b i
un fethinden

denilen

seferinden
mahalde

gazaba ogriyor.'

Sadr
Hatta

P.

avdet

Vezreti
ederken

zam

sniye rtbesini
Bayburt'ta

Hersekzade

Ahmet

Y r v u z , C e n g i z tresince

i p l e r i n i k e s t i r e r e k adrlarn balarna yktryor.

ihraz

yahut

her

Amasya'da

P.

Gilt:
Cilt:
Cilt:
Cilt:

ile

ikisinin

eyhi
beraber
adrnn

Amasya'da da

askerin

yama

et

m u h a r r i k o l d u u thmetiyfe D o k a k i n z a d e , k a t l e t t i r i l i y o r [ 5 ] .
aa

i i n d e Mfti i b n i
[1]
[2]
[3]
[4]

etmiken

Tayi

v e z i r Pr P . i l e M u a l l i m i sultn H a l m elebi'nin mallarm

m e s i zerine

kanunu

Arnavutlu

s o n r a d a b u ilenin islm k a b l eylediini yazyor[4].

Dokainzade A h m e t
aldran

olduklarn,

pirlerin garb

cenubsinde y o l

kenarndaki

mezarlk

keml'in d e d e s i k e m a l P . trbesinde m e d f u n d u r [ 6 ] .

1; Sa; 199.
4; Sa; 114.
1; Sa; 195.
3; Sa; 2181.

[5] Tevrhi li Osman; Lutfi P. Sa: 238. Sahifl ahbr; Sa: 456-457 Tcttevrih
Cilt; 1; Sa: 285. Cilt; 2; Sa: 287. Solakzade ; Sa: 372-373. Yalnz Mrttevrih; Yavuz
Selim, Cafer eleb.y katlettirdikten sonra nadim olup; niin afvini reca etmedin? diye
Dokakin Ahmet P. yi katlettirdi; diyorsa da Cefer elebi'nin katli sanbul'dadr: Halbuki
Dokakinzade, Cafer elebi'nin katlinden evvel Amasya'da katledilmitir.
[6] Kitabeler: smail Hakk; Sa: 123.
Thir B. Osmanl melliflerinde (Cilt; 1. Sa; 306) dokakinzade Osman

B. in terce-

nc devre mlmlerei

342
Mehmet
ve

926 da

beyler

P. y a
idm

gelince b u

edilen

beyliinde

zat, kanun devrinde Sadr zam

vezir A h m e t

bulunmu

infisl e d e r e k 6 4 t e v e f a t

nc devre melmleri

ve

P.

m n akrbasndandr.

9 6 1 d e Msr

valisi

Halep

olmutu. 9 6 3 t e

etmitir.

K a n n i ' n i n v e z i r i A h m e t P . nn A r n a v u t o l d u u n d a b t n

tarihler

bulunduunu

tasrih

Drlfnun ktphanesindeki her i k i d i v a n d a d i v a n sahibinin Dokakayyet

Dokakinzade'lerden

bulunduuna

dair

sarahat

olduunu

tasrh

eden

ir

Y a h y a ' m ?

Fakat b u tahminimiz belki de

d o r u d u r v e D e v i r m e ' d e n yetien Y a h y a ' n n b a b a s d a D o k a k i n a i l e s i y l e

Hlsa
budur:

olmutur.

Sicilli Osman'ye nazaran D o k a k i n z a d e A h m e t B . i n

A h m e t B.

[1].

kinz ade'lerden

beytiyle

Y a h y a B . i n babasnn ismini bilemiyoruz.

beraber mslman

ittifak ettikleri gibi H a m m e r de Dokakinzadelerden

ediyor

olan

343

M e h m e t P. ( G e v h e r i mlk Sultan

D o k a k i n z a d e A h m e t P.

ecersi

Byezit I I )

M e n o b o r dokas.

vardr. 8 0 2 n u m a r a d a m u

d i v a n d a i r i n , m h r e h a k k e d i l m e k zere y a z d yle b i r b e y i t
Latf;

var;
Bendei mihri mhri drci yakn
d Ahmet ibni Muhammed Dokakin
7 1 6 9 n u m a r a d a k i d v a n d a b u b e y i t u s u r e t l e

A h m e t B . i n D o k a k i n o u l l a r n d a n o l u p S l e y m a n d e v r i ir

lerinden

bulunduunu

zemetle

mutasarrf

e'ar

ve

tarki

b e n d e i h,, i k e n

daha

sylemi. Bunlarn b i r i Y a h y a i s m i n d e b i r z a t a a i t :
Yazld htemi mhri Mcevher
Culmi Hak be Yahyebni Sikededr

m n a s i p v e m l y i m gftr vardr.

Her kim bize ta'neyler ise cinsi beerden

Hak saklasun an dilerim havfu haterden
Kim aybmz syleyp eylerse mezemmet
Ya rabb pret azn ann ehd ekerden
Kibr ile bize kin edene bri tel
iman ile efkat vere v srmeye derden

Arnavudun haslar, yeleri

Nesli kadmim Dokakin beyleri

Ey ri Hak ki nm erfindrr l
Kevser arb skisidir himmetin eli
matlaiyle balayan mseddesini Mora'l Dervi Ahmed'e isnad ediyor. Bu zat, drdnc
Mrat zamannda yaam Badad'a eyholmu, bilhara Tarablusu am'a hicretle Mevlevi
hanede bir hcrede uzleti ihtiyar eylemitir. Katiyen Dokakinzade Ahmet B. le mnase
beti yoktur ve mezkr mseddes, Dokakinzade dvannn muhtelif nshalarnda mevcuttur.
Esrar dede, Mora'l Ahmet dede hakknda Sefnei Mevleviye'ye mracaat tavsiye
ediyor. Sefinede (Cilt; 2. Sa: 159-161). Bu mseddes mevcut deildir.
[1] l. Peev; Cilt; 1. Sa: 24. Sahifl ahbr; Cilt; 3; Sa: 520. Sleymannme.
Solakzade; Cilt; l.Sa: 534. Hammer tercemesi; Cilt; 6; Sa: 58-59.

B u iir,

d i y e r e k i k i g a z e l i n d e n u:

"Gencnei raz d a

mei hlini yazdktan sonra haiyede ^biraderi Dokakinzade Ahmet P. nn da urefyi

uardan olduunu ve Amasya'da medfun bulunduunu kaydediyor. Thir B. in Doka
kinzade vezir Ahmet P. ile divan sahibi Dokakinzade Ahmet B. i birbirine kartrmas
tamamiyle yanltr.
Esrar dede'de Dokakinzade'nin

fakr f e n a

fenya mteallik

Zeynetmek in cennete insan iledirler

Kullua ana hur ile glman iledirler
Can yusufunu msr vcdunda bilrsen
Ken'an eline adn sultan iledirler
Viz bizi korutma cehennemde od olmaz
Yanmaa odun her kii bundan ilrdirler

D o k a k m z a d e A h m e t P. m n olu M e h m e t P. y a

Acaba bu Yahya kim?

hakikata

ann e'arndandr,,

lk n s h a d a k i b e y i t t e v e z i n d k t r . B i n a e n a l e y h d o r u s u i k i n c i s i d i r .
sylenmitir z a n n n d a y m . air, b u n d a n b a k a b i r k a m h r b e y t i

pyesinde

v e u z l e t i i h t i y a r e d e r e k dervi o l d u u n u k a y t v e " f a k r

muharrerdir:

Bendei mihri mhri drci ayakn

d Muhammed bin Ahmedi Dokakin

H e r hlde b u b e y i t i

" T a v r d r t v e urf izft kullanr a r s i p h v e

sancak

b e y t l e r i n i alyor [ 1 ] .
B e y n t e z k i r e s i , irin yalnz i s m i n i v e D o k a k i n z a d e o l d u u n u
v e Latf'nin aldi

birinci gazelin

z a d e H a s a n elehi ise
kei fen

birinci beytini

ilve etmi [ 2 ] ,

kayt
Knal

" A r zemeti v e h a y l i svket v e riysti v a r i k e n

v e i n z i v a d a ihtiyr

kei k a n a a t

e t m e k l e slk,,

ettiini v e

" F a k r f e n y a mteallik e'ar v e t a s a v v u f v e h a k i k a t a m l y i m gftr,,

b u l u n d u u n u syleyip Latf g i b i m e z k r g a z e l i n b e y t i n i almtr [ 3 ] .
[1] Sa : 87.
[2] Drlfnun; Halis Ef. K. No. 1560; Varak: 110.
[3] Drlfnun; Rz P. K. No. 1921.

nc devre melmleri

344
Riyz;

"Dokakin

oullarndandr.

Devri

nc devre melmleri
Sleymnde

z e a m e t i k e n f e r a e d i p ihtiyr k e i u z l e t etmiti,, d e y i p

mutasarrf

dvanndan

B . y i 9 6 4 t e l d r m e s i m u t l a k a yanltr. B a b a
l m e s i m u h l deilse d e
"evst

Kyi dildara varr sofiyi tesbh ile gr

Benzer iblise ki ol cennete mar ile gider [11

345
ile

biraz msteb'addir. H e l e

olun

ayni

"Zbdetl

tarihte
e'ar,,

S l e y m n d e , , l d n tasrh e t m e s i n d e n s o n r a vefatn 9 6 4 t e

cabl e t m e k b s b t n g t r . n k i b u

tarih,

9 2 6 d a clus v e 9 7 4 t e

v e f a t e d e n S l e y m a n ' n a h d i saltanatnn evst d e i l , evahrdr. " Z b d e , ,

n i n sarhatna n a z a r a n b u z a t ,

her hlde 950 955 senelerinde

imdi gelelim A h m e d i

Sarbn'a:

Arzettiimiz g i b i Selim aa. K . sindeki dvanla Drlfnun. K.sindek i 802 numaral dvan, d o r u d a n d o ru ya A h m e d i Srbn'a nispet e d i l

Bize geldike vefa cm dner gayra sunar

Dim aksinedir dbvri bu erhi dnun

mitir. 7 1 6 9 n u m a r a l d v a n d a ise " D v n A h m e d i S r b n D o k a k i n zade,,

k a y d vardr. H e r d v a n b i r b i r i n i n ayndr [ 1 ] .
Sar A b d u l l a h ;

Uar can kuu bu dm bedenden

Heman ol demde ki dkendi dne

"Semertl fuad,, m d a A h m e d i

hlinde " v e slknde ok manzum

Srbn'm

ilhiyt b u y u r u p g k

tercemei

kaygusuz ve

g h A h m e d t a h a l l u s etmilerdir. B u iir onlarn g f t a r n b a n d r , ,

Sleymnde fevt,,

"Zbdetl e'rmda

olduunu

vefat

etmirir.

evk erdnce k ederiz sabr hil'atin

Hurit olursa tme ana, mh nev ilik

b e y i t l e r i n i alyor [ 2 ] .
K a f zade Fiz'de

tasrih ederek

b u irin b i l h a s s a

Riyz'nin ald

"Evst

beyitlerden

diyerek

Varm l dosta verdim hanmanm kalmad

Cmlesinden el yudum pes d cihanm kalmad

i k i n c i v e n c b e y i t l e r i almtr [ 3 ] .
B u b e y i t l e r i n h e p s i , S e l i m a a , M i l l e t v e D a r l f n n ktphanelerind e k i dvan nshalarnda c a r d r .

B i n a e n a l e y h hi pheye m a h a l y o k t u r

k i b u dvanlar, tezkirelerde tercemesi mezku D o k a k i n zade A h m e t B. e

ittir. Y i n e

tezkirelerin

A h m e t B . i n dervilie

z e m e t e v e evketti r i y a s e t e s h i p

olduunu

slknden evvel ar

mttefikan

matla'l g a z e l i n i " A h m e d i , , m a h l a s i y i e yazmtr [ 2 ] . La'l z a d e

k ' d e sergzetinde b u g a z e l l e :

Abdlb-

Merd isen meydani akta can verp cnn gr

Sadk isen ak iinde iste bul sultan gr

beyanlarndan

anlalyor k i b u zat. h a k i k a t e n D o k a k i n z a b e V e z i r A h m e t P . n n taal-

matla'l g a z e l i n i almtr. B u i k i n c i g a z e l , " K a y g u s u z , , mahlasn hiz

lukatmdandr v e her hlde D o k a k i n zade M e h m e t P. ile G e v h e r i m l k

yalnz S e l i m a a . K . d e k i nshada vardr.

Sultan'nn o l u o l d u u h a k k n d a " S i c i l l i

r i n d e n e'ar h a k i k a t ir v e l e d n n gftr s u d u r e y l e y p

Osmn,, nin

verdii

malmat

Mstakim zade de

olup

"kendile

gh

Ahmed

i t i m a d a ayandr. Yalnz " S i c i l l i O s m n , , n i n b u b a d a olu a y n i t a r i h t e ;

ve Ahmed ve gh Kaygusuz

yni h e m M e h m e t P. y, h e m de

b e n d e g n hlisl cinanlarna a h y a n e n t e r b i y e y i m ' i r m e k t b i h a k i k a t esa-

Sultan

zade dedii D o k a k i n

Ahmet

[1] Bu beyit, divand

un sab can eline nkheti yar ile gelr
Ruma san hcei in mki tatr ile gelr
matri gazelde olup yledir:
Kyi yr dolanr sofivi tebih ile gr
Benzer iblise ki ol cennete mr ile gelr
[2] Darlfnun! Yldz. K. No. 2708.
[3] Darlfnn; Halis Ef. K. No 3409 Varak: 3. Kefzznun Ahmet B. e it ma
lmat Zbde den almtr. Cilt; 1 : Sa : 503

tahallus

buyurmular.

Bunlardan

baka

lpleri z u h u r eyleyp a n c a k e'r m e r k u m e d e n bazs rihi M e s n e v i A b d u l [1] Terci, Murabba', Nseddes, Mesnevi ve ire itibariyle her dvn bir birinin
ayndr. Ancak gazeller itibariyle Selim aa. K. sindeki nsha noksandr. Bu nshada Ah
met mahlasile 183 gazel vardr. Halbuki 7196 numaral nshada 247 gazel, 2 natamam
gazel, 2 kt'a, 35 Tuyu, 17 Mfred (6 tanesi mhr iin sylenmi) vardr. 802 numaral
nshada ise 263 gazel, 1 natamam gazel, 1 kt'a, 7 Tuyu; hepsi mhr iin sylenmi; 4
mfred mevcuttur. Binaenaleyh 802 numaral nsha gazeliyat itibariyle en zengiu nshadr
ve Selim aa. K. sindeki nshada 79 gazel noksandr. Tuyu ve ktalarla mfredatta 7169
numaral nsha zengindir.
[2] Bu gazelin .Srbn Ahmed'e idiyetine dair Sohbetnme de de bir kayt vardr.
Kitabmzn 95 inci sahifesine mracaat!

nc devre Melmleri

346

nc devre melmleri

347

l a h Ef. n i n erhi m e s n e v i ' l e r i n d e v e ahar teliflerinde v e g a y r i nihailerde mas-

"e'r m e r k u m e d e n bazs rihi M e s n e v i A b d u l l a h E f . n i n erhi m e s n e

t u r v e s u r e t i m e k t p d a h i s i k a t t a n baz m u h i b b a n n n m e c m u a l a r n d a m u h a r

vilerinde,, bulunduu kayd bize

r e r b u l u n u p b u f a k i r i k e s r t t a k s i r d e s t r e s o l d u u m k d a r n ibu m e c e l l e d e

iirler,

azizi marnileyh t e r c e m e l e r i zeyline

bn da ayni adamdr. imdi tekrar

t e r k i m etmei

i m d e n sept t a h r i r i n e cesret o l u n d u , ,

deyip

mnasip

muhtelit

fehmetti-

vezinlerde ( 2 7 )

g a z e l v e ilhisini yazmtr. B u 2 7 g a z e l i n i k i s i " S e m e r t l f u a d

gzet,, t e k i

g a z e l l e r d i r . Dierlerinin 8 t a n e s i

b u 8 gazel, g e r e k

"Ahmet,,

ve Ser

mahlasiyledir k i

Selim aa nshasnda, g e r e k Darlfnundaki i k i ns

dvan

l e r i e'rn a y n e n

isimlerindeki
At'den

lasile almtr. 8 g a z e l i n 7 t a n e s i " N h a r f i n d e n e v v e l k i h a r f l e r l e

dr bulunduundan Milet . K . sindeki noksan nshada da

kafiye-

vardr. Yalnz.

2 7 g a z e l i n 17 t a n e s i H e c e v e z n i y l e v e " K a y g u s u z , , m a h l a s i y l e d i r . B u n l a r ,
Darlfnun v e Millet. K . l e r i n d e k i nshalarda y o k t u r .

Yalnz

Selim

aa

mevcuttur.

Sar A b d u l l a h E f . d e M s t a k i m z a d e n i n d e d i i g i b i " C e v h i r i b e v hiri Mesnevi,,

muhtelif

sinde A h m e d i Srbn, yahut D o k a k i n zade A h m e d B. i n

mesnevilerinden,

b i r mstezadm

gazellerinden baz

i k i paraya

gazelini yine tamam

olarak,

ayrp

beyitlerle [ 1 ] i k i mahalde

tamam

olarak

b i r gazeli de noksan,

alm [ 2 ] , k e z a 3

fakat makta' beytiyle

derceylemitir[3].
Sar A b d u l l a h , b u g a z e l v e b e y i t l e r i

alrken

baka

Dokakinzade

A h m e d Srbn,

Ahmed'e

i t i b a r e n b t n tarih

etmesi

Melmiye ile

Srbnn,, iken

verdii ' malmatn akayk,

fakr fen

tarikini

g a z e l v e b e y i t l e r i n b a n a irlerin i s i m l e r i n i

yazd

hlde

Srbn A h

Anlalyor k i m a k t a ' b e y i t l e r i n d e k i A h m e d
gryor

ve

belki de

bunlar

ihvannn

muhtelif

dvan

m e v c u d i y e t i ve Mstakimzade'nin Srbn

Hakik

mahlaslarn k f i

mal o l d u u n d a n

grmeden tasarruf e d i y o r . Yalnz Cevhiri

v e b e y i t l e r i n zikrettiimiz

ve

bevhiri

nshalarnn
Ahmed'in

tasrhe h c e t

mesnev'deki
hepsinde

tercemei

gazel
aynen;

ayn olmas, uar t e z k i r e l e r i n i n

mas b i z e

Srbn Ahmed'in Dokakinzade

olmadn

kat'iyet ve

Essen irin
dir

rdarb

sbat

hemen

btn

A h m e d B.
hid bz

gazellerinde

ve
"Ser

ihtiyr e y l e m e s i
Dokakinzade A h

[1] Bu gn meydn ak ire u kim merdi melmettir

Taalluktan hals oldu yeri ann selmettir.

Kim Ki delk ile murakka'dan umar yevki huzur

Dt gam kiverine grmedi bir lahza srr

Ak rdeler lemde hidbz olur

Grd kebki hrm saydeder ehbz olur

Cehdedip Ahmet cihandr bir nigra k ol

Kim hakik aka iltir ak ak mecaz

d e n baa
merebi,

iznene

[1].

halindeki

S a : 120. 123 - 143. 215.

Sa : 122 - 123. 173.
S a : 49. Cilt; 3. S a : 132. 133. 203.
B. den be gazel almtr. Cilt; 3. Sa : 192. 215. 192. 219. 286.

Semerat

b i r zat

etmektedir.

Melmlii, r i n d ve hatta

olduu,

grlmektedir

sarahatla

[1] Cilt; 3.
[2] Cilt; 3.
[3] Cilt: 1.
4] Hakik

Ahmed

m e d B . d e n aldklarn iirlerin A h m e d i S r b n ' n d v a n n d a a y n e n b u l u n

Yokdrr banda devlet kim selmetten kaar

m e d v e H a k k B . d e n [ 4 ] a l d g a z e l v e b e y i t l e r d e iri t a s r i h e t m i y o r .

hakknda

Melmiyei a t t r i y e ' d e S r b n A h m e d ' i n

yahut
ald

Ahmed'in

ettii

shibi i k e n dervilii v e u z l e t i ihtiyr

Sen, Marib, Ak P., S e y y i d

irlerden

Srbn

vefat

" Z b d e t l e'r,, d a k i sarhat,

terki memuriyetle

hakkndaki rivayetin

le

D o k a k i n z a d e A h m e t B . e it olduklarn tasrh etmemitir. M e v l n , A t t r ,

v e ir sof

ettik

e s e r l e r i n i t t i f a k i y l e , A h m e d B e y i n "evst

riyset

hakknda tezkirelerin

Segzeti

B.

952 de

Yar eiinde u kim sengi melmetten kaar

Nesm

nisbet

dvnnda bulunmas, b u dvanlar

Aamed

ayniyet. Srbn Ahmed'in

S l e y m n d e , , veft ettiine it

mah-

gazel ve

edelim:

D o k a k i n zade'nin

B. i n zemet ve evket
"Kayusuz,,

bu

snnde de "Dvn A h m e d i Srbn Dokakinzde,, kaydnn m e v c u d i y e t i ,

y a n a z i r e o l d u u anlalan v e O n i k i m a m ' m e d h e d e n

matla'l v e 18 b e y i t l i k m e d h i y e s i n i d e M s t a k i m z a d e

sbat e d i y o r k i

d a n b i r i n i n A h m e d , i k i s i n i n S r b n A h m e d ' e it gsterilmesi, d r d n c bunlardan

nshasnda

kat'iyetle

A h m e d B . e ittir v e A h m e d B . le A h m e d i S r

Sar A b d u l l a h v e M s t a k i m z a d e ' n i n S r b n

h a d a m e v c u t t u r . B u n d a n b a k a h e r n s h a d a m e v c u t o l a n v e Mevln-

Mazhar srr Hud h selmn aleyk

Kifi kul innem h selmn aleyk

shibi

ve

arada
vzhan.

248

nc devre melmleri

nc devreMelmleri
Btn

bunlardan

baka

Dokakinzade

Ahmedi

Srbn,

I s m l M a ' u k ' y i d e b i r m e d h i y e i l e m e d h t e b c i l etmitir.

dvnnda

B u i'ri ay-

Knt kenzin gencine mlik olan sultan dede,

Gevheri drri hakayik silkine umman dede.
Her cihetten a l j * nn remzine vakf olup
Ma'nii zt sft fehmeden insan dede
Tekyeah ask iinde pbirehne rdarb,
Srr hakta sertru vlih hayran dede.
Ruz eb fakr fendan fahredp abdlve,
Yek cihette d cihn eyliyen seyran dede.

e d e n zat, o k

doru bir tahmin ile

b u g a z e l i n k e n a r n a " B u g a z e l i erif, g a l i b a smli M a ' u k h a z r e t l e r i n i n

h a k k n d a buyurulmutur,,

j e n yazyoruz :

kaydn yazm.

htiml d e

b u kayd

istinsah

H a k i k a t e n , S l e y m a n d e v r i n d e b e n d e i h velyet, m u h i b b i

hnidn

ettii n s h a d a n a y n e n alm.
Ehli beyt olan,

li

ab'nn

h l d e K e m l v e rfan n o k t a i

yoluna

cann

nazarndan

kurban

Ma'uk'den baka b i r

Kuvvetle muhtemeldir k i Dokakinzade

olduu

b i r pri r a b b n a d d e d i l e n , t i g i

evk i l e v c u d u n u erha erha e d e n , f n d n y a y a

m a n , O l a n eyh smli

eden, gene

Ahmedi

eyh'in e h d e t i n d e n s o n r a yazmtr. H u l s a ;

birka gnle

" O l a n dede,,
Srbn, bu

i'ri

Hnei gnci fenda genci istin bulup

B beka lemde bir ka gnle mihman dede.

gzeterek,

Bendei h velyettir muhibbi hanidan,

Can ile Ali ab'nn yoluna kurban dede.

v e b u suretle

Hullei firdevsi neyler kedp ten cbbesin

Hil'ati dnyi v ukbden kaan ryan dede
Eylemez kef kermet ilmi ihfdan kaar [1]
Mahremi Hak olan eyler srrn pinhan dede.
Tigu trine hasudun, mnkirin karu durup
Yzn dndrmez, eyler sinesin kalkan dede.
Mlki d [2] lemi tahkik imi bil Ahmed
Dri dnyaya demitir klbei ahzan dede.

Grse bir mahbb kalmaz ihtiyr zerrec

Y ilhi kimse Ahmet gibi mecbur olmasun

Olmasam ardarbu sf tra

Her kl olurdu emime haner

Bu misalleri istediimiz kadar oaltabiliriz. Bilhassa son beyit, Kalenderlik'le Mel

mliin tedhln gstermek tibarile ayan nazardr.
[1] Geer "Nsha,,.
[2] h "Nsha,,.

Olan

u iir d e y u k a r d a k i s a

rahati teyit etmekte ve D o k a k i n zade A h m e d B. i n Srbn A h m e d

Pr olup ekli beerde rifi rabbanidir

Ana rahminde velyet gsteren Olan dede.

mih

yoktur.

Kend nefsin kurtarup ktsretten zd eyliyen,

Ba vahdet ire her dem gl gibi handan dede.

Tgi evk ile vcudun erha erha k edp

Atei ak ile yanup yaklan biryon dede.

'

Hlis Ef. d e k i nshay istinsah

349

oldu

u n u i s b a t e y l e m e k t e d i r . Anlalyor, k i t e z k i r e l e r , irin n v a n n asletini

A h m e t B.

ise sofliini

nazar

menkabenmeler ve u m u m i y e t l e
tibra alarak

tasavvuf

Srbn A h m e d olarak

eserler

kaydetmiler

b u i k i l i k m e y d a n a kmtr.

*
Btn b u mlhazattan sonra d i k k a t i celbeden b i r cihet v a r . " K a y gusuz,, m a h l a s i y l e sylenen v e e k s e r i s i
iirler, yalnz S e l i m a a .

Hece vezniyle

K . sindeki nshada

m a h l a s i y l e iir syliyen d e S r b n

Ahmed'midlr?

T e d k i k a t m z b u c i h e t t e n y r t n c e u n e t i c e y i
stinsah edilmi

b i r sureti

yazlm b u l u n a n

vardr. A c a b a " K a y g u s u z

elimizde

bulunan

ve

bulduk:
kitabmzn 205

216 nc s a h i f e l e r i n d e h a k k n d a m a l m a t v e r d i i m i z m e c m u a d a " K a y g u s u z , , .
m a h l a s i y l e 5 2 iir vardr. Bunlarn a n c a k 10 t a n e s i aruzladr. B u ilhilerin
23 t a n e s i ,

yalnz S e l i m

aa. K. sindeki

dvanda vardr.

birinde Kaygusuz; Srbn A h m e d ' i medhediyor [1].

B u ilhilerden

B i r k a kt'asn a y

nen yazyoruz:
BihamdiIIah ki erdi bize devlet,
Anunla zhir oldu Hakka vuslet

dodu stmze nuri rahmet;

Zamann kutbu, pri, prim Ahmed.

Hakikat Mehdii sahib zaman ol;

Nian b nian olan heman ol;

Nihan ire iyan olan heman ol;

Zamann kutbu, pri, prim Ahmed.

Gz uciyle uyarr d cihn,

Ann yzn gren bulur imn,

Salar lemlere emn mn ;

Zamann kutbu, pri, prim Ahmed.

Bakarsan zhirine evliyadr

Sorarsan ztn srr Huddr,

Dilersen btnn nri hafdr;

Zamann kutbu, pri, prim Ahmed.

[1] Bu ilhi, Selim aak. deki divanda yoktur.

nc devre melmleri

nc devre melmleri

350

An sevenlere bildirdi Hakk

lnce kaygusuz var medhin oku,
Selim a a K . sindeki dvanla

Budur kaygusuz ded,

Muhammed mras koyduu

Kim an sevmedi ol oldu aki;

Zamann kutbu, pri, pirim Ahmed.
b u m e c m u a d a kaydedilmi olan dier

b i r ilahisini de yazyoruz:

351

Alemin kaydn yed ;

Bu yol ol rahmet yoludur

H i p h e y o k k i b u iirde d e " i m d i b u A h m e d y o l u d u r , ,
Srbn Ahmed'i kasdetmektedir.

demekle

E s a s e n y i n e k i t a b m z n 2 1 5 i n c i sahfesinde m n d e r i ilhi d e

Ezeli kal beliden

Yoluna can kldm fed

Kuluyum Sultan Ahmed'in

Kurbanym can Ahmed'in.

Bana feda kld zn,

Benim ile syler szn,

Sr iinde gdm yzn;

Diliyim sultan Ahmed'in

Her dem benim ile olur,

Benim ile alur, verir,

nileyp zari klur;

Eliyim sultan Ahmed'in

pri A l i Baheddni Aksar'yi de

Kaygusuz, bakma varma,

Yandm tecelli narna,

Degr dost ddrna !

Nuruyum sultan Ahmed'in.

b l n b u m e s r u d a t t a n anlalyor k i ; D o k a k i n z a d e

Ahmedi

S r b n , K a y g u s u z , m a h l a s i y l e iir sylememitir v e K a y g u s u z

Ahmedi

Pir Ali sultan pirimiz,

Nuri Huddr nurumuz,

Muhammed Ali srrmz ;

Esrr envr ehliyz.

d i y e n k a y g u s u z ; eyhi A h m e d B . i n eyhi O l a n eyhin b a b a s v e k e n d i

Hulsa;

zikrediyor.

S r b n ' n m r i d l e r i n d e n , i h t i m l halfelerinden b i r zattr. Bilhara b u ztn

B u ilhiye n a ' t d i y e m e y i z . H e r h l d e b u d a b i r i n c i i l a h i g i b i
Ahmed'e

sylenmi

bir medhiyedir.

E s a s e n ir,

mezkr

Srbn

dvanda

ve

iirleri

A h m e d B . i n iirlerine kartrlmtr.

Hamdlillah imdi bir licenabm var benim

Evliynn himmetiyle fethi bbm var benim

II
gazel,

matla'l g a z e l i n i n s o n b e y t i n d e d e

Kitbmzn

Eref

olu

kudretli

Mridsin, kutbi lemsin;

Mridsin, kutbi lemsin.

d i y e balayan m e d h i y e i l e d e m u t l a k a y i n e S r b n A h m e d ' e h i t a p e d i y o r .
sahifesindeki

birinci

ilhi d e

bu

mecmuada

suretle m u k a y y e t t i r :
Hak yoluna giden gelsn
Hak keremi vardr bize

Rum'nin

smli M a ' u k ' y e

dvannda

( S a : 75)

affolunan
u

suretle

Ey gnl bir derde d kim anda derman gizlidir,

Gel kar bir katreye kim anda umman gizlidir.
Terkedp cn cihn giy feragat cbbesin,
Bu feragat cbbesinde srr suitan gizlidi.
Deme bir hor hakire hor grp hor bakma kim
Gnlnn her kuesinde ar Rahman gizlidir.
Muhib ise can dil bulur hayati evidn,
Derviin her bir sznde bi hayvan izlidir.
Gr bu Eref olu Rum' bahri akla neyledi ?
Can ba terkedp can cihanda gizlidir.

d i y e r e k eyhini t e b c i l e d i y o r .
Pirim, sultanm evliya
Derd senindir, derman senin,

50 - 5 1 i n c i safesinde

Abdullahi

muharrerdir:

Kaygusuz eder ily sana krm buddr:

Ahmed'in gibi melzm, hem mebm var benim.

66nc

imdilik,

tmz y o k t u r .

mecmuada muharrer

Kitabmzn

Maalesef

b i r mutasavvf h a l k iri o l a n " K a y g u s u z , , h a k k n d a k a t ' i v e s a r i h m a l m a

Yolumuz vusle voludur.

Bu yol hidyet yoludur.

Bu yolu hut buldu bulan

Srti mstakim olan

Bulmayandr mahrum kalan;

Bu yoldur hzr geldii

Hzr b hayvan bulduu

Gelben beyan kld;

Bu yol Muhammed yoludur.

Bu yuldur Ahmed'e gelen

Gereklerden bk kalan

Cmle yoldan muhtar olan,

Bu yol ol devlet yoludur.

imdi bu Ahmed

yoludur,

Hlet Ef.
j - O-M

K . sindeki 800 numarada m u k a y y e t

c^c-,

mecmuada

b u gazel,

k a y d i y l e O l a n eyh'e a i t gsterilmektedir.

Mecmu

a d a n naklettiimiz ekli, v e z i n v e k a f i y e n o k t a i n a z a r n d a n d a h a m a z b u t
ve

mkemmeldir.

X uncu

asrdan

Divanda

evvelki

biraz

tahrif

bir mecmua

edilmie

ve y a

benziyor.

dvanda

Bu

gazel,

Eref o l u ' n a

ait

o l a r a k g r l m e d i k e kat' b i r ey sylenemez..
III Y i n e
dercettiimiz

H a l e t Ef. d e k i

mecmuadan naklen

53 - 5 4 n c s a h i f e y e

352

nc devre Melmleri
Naklolur eyh Saf den bu haber
am ehrinde zamaniyle meer

m a t l a ' h m e s n e v i , H a m s e s a h i b i D o k a k i n z a d e l e r d e n Tahca'l Y a h y a
"Gencnei rz m d a

dbce ve tevhidden sonraki ilk hikyedir;

B.irt
BBLYOGRAFYA

binaen

a l e y h Ismli M a ' u k ' n i n d e i l d i r .

1. Abdullah
IV

Kitabmzn

123 - 1 2 8 i n c i

sahfeierlnde

t e r c e m e i hli

yazlan

drsi M u h t e f ' n i n m e z a r tann kitb e s i n i d e r c e t m e y i u n u t m u u z . B u r a d a

yazyoruz:,

Hulusi

(Mretel)

Esmrl H a d y i k . Ta basmas. 1267 [Trke]

2. Abdlbk

(La'lza-

de)
^ j>-

ol~>-

Serzet. Matbu'; 1175 senesinde yazlan nsha. Mil

let. K. No 1052, 1053 [Trke]

3. Abdlkadr

AJejj

M s a h a b a i m a a r i f . Darlfnun; 16620 [Trke]

4. Abdlkerim
f

Ruh

(Muhammed

u T ^ J-V^'

Nur'un

halifelerinden)
J t - (JO,J OjJS jjC

Sa 179 d a

bahsettiimiz

liL

brahim b b y i v e l i ' n i n

trbesi h a z i r e s i n d e k i m e r k a d i n i n k i t b e s e n g i m e z n d a

Ramazan Ef.

lahiyat m e c m u a s . Terki Rait Ef. de. [Trke]

5.

Surei Kevser tefsiri [Arapa]

6.

Rislei vehbiyye [Trke manzum]

7.

Hediyyetl hac [Trke]

Ab dr

udur:

rahim

(Feda)
Rislei ruhi kzl al esrar mebzul muammay srr

8.
1)^^ j

y**yA

^.a-

jl-iitL-. ol Ul _j

ctb-uil

ezel [Trke manzum]

9.

bidin

M u h a m m e d N u r ' u n V r i d a t erhi t e r c e m e s i
8 Ramazan 1272 de yazlmtr. Darlfnun. K. 562
[Trke, manzum].

j\ cy-S'
10.
Ahmed
rs
11.

-o
s

ibni Id-

El'kdn
nefs f i n a z m cevhirit
tedris
^a^jjai j
J.2!l Ahmed ibni Idrs'in kelimtn havi olan ve Ibriz>.jrl i takliden yazlan bu kitap 1315
H. de Msr, Bulak matbaasnda tab' edilmitir. [Arapa]
LTJ^S

S f l e v a t 1314 knunuevvel. stanbul; Mahmut B. matba

as. [Arapa]

12. Ahmed Naim ( D a r l

fnun
mderrisle rinden)
S a h i h i Buhr muhtasar T e c r i d i s a r i h tercemesi
Evkaf matbaas; 926-928. [Trke]

13. Ahmed
Remzi
(s
kdar
ktphanesi
mdr)
Mifthlktp

ve
esmii
stanbul 1928-1346 [Trke]

mellifin

fihristi.

melmler

23

nc devre melmleri

354

14. Ali kulu

Han ( M u h -

brd d e v l e )
j-

M e c m a u l fusall U^ai
i

Ali

nc devre melmleri

Urf

Tahran; 1295. [Acemce]

V a r i d a t erhi t e r c e m e s i . Millet. K. 983 [Trke]

IQ

\_
At

lajli

T e r c e m e v e erhi k i t b r r e d f i l m e b d e i v e l
CJ

Muhammed
Rahmul-

Lhr

28. Hseyin
m e a d aUts UJ i atiJl jf

17.

27. Gulm
ibni mfti

Haznetl a s f i y a U^CUjji. Lekhno ; 1920. H. [Acemce]

Vassaf

(Ha

c)

Sefne e v l i y a 5 Cilt; bilhassa mteahhrni meayihin tercimi ahvlini ihtiva etmesi dolayisile ok kiymetli
olan bu eserin tab' Trk tasavvuf edebiyat iin ok l
zmdr. [Trke]

> V Bende. [Trke]

( N e v ' z a d e ) H a d i k u i h a k a y k f i tekmileti a k a y k j.ui-\ j f u *

J ( a k a y i k i n o ' m a n i y e z e y l i ) 2 cilt; Mat-

29. smail

baai mire. 1286. [Trke]

18. Bedreddni

Vrdat

19. Cami

der

vilerinden)

[Arapa]

,
Nefehtl

IS

^JVl

OWi

Fatih Murat molla. K. No

1302. [Acemce]

30. brahim
31.

M e n l y a h z u r u h u l f a k i h * m\ v ^ o * 2 cilt. Matbaai Ca' feriye; Lekhno; 1302. H. [Arapa]

20.
Ebu
Ca'ferMuhamme
dibni
AUyybni
Huseynibi
Msebni
Bbvey
h il
kum'
( eyh
Saduk)
Cr. &

&. r*j*

(Bur

Abdal

33. Kemaleddin

Marib

(Muhamme C m i Channm. Devir ve tevhit mertibini dire

lerle tavzih eden kk, fakat ok gzel bir risledir.
Muhammed Mur 270 inci sahifedeki daireyi bu risleden
almtr. Ayasofya. K. mecmua; M 2087. Hlet Ef. K .
mecmua; M 800. mezkr ktphane mecmualar arasnda
251 numarada bu risaleye ait ktip ve arihi belli olmyan
bir erhte vard. [Acemce]

ir. "cS^

1320. H .

( Darlfnun

m d e r r i s l e r i n d e n ) : V a h d e t i VCUt. Matbaai mire; 1331. [Trke]

- Trk

23.

edebiyatnda

i l k mutasavvflar. Matbaai

B u d a l n m e . Ta basmasile matbu'dur. [Trke]

T i b y a n vesill
h a k a y k f selsilit t a r k
jijfcllJ-lL. j J i ' l J U j U" Bu kitap hakknda birinci
ksmn Bibliyografyasnda malmat vardr. [Arapa]

d i b n i rn)

C,l U*Vl j *Jl-j iran;

35. Mevln
CelleddniRm

mire ; 1911. [Trke]

- T r k i y e t a r i h i dinsi. Mlkiye mektebi matbaasnda
ia basmasile matbu 1926-1927. [Trke]

24.
Fuat

36.
37.

(Kprl

zade; M.)

25.

A n a d o l u d a slmiyet. Darlfnun Edebiyat fakltesi

mecmuas. 1922-1338. Say : 4-5. [Trke]

26.

Enfluence d u Chamanisme T u r c o - M o n g o l sur

les o r d r e s M y s t i q u e s M u s u l m a n s . stanbul ; 1929.
[Fransza]

38.

Muhammed
rauf
v)

Millet. K. ulu-

(Harr

zade)

Rsle f i l t i k d t
[Arapa]

Seyyid Muhammed Nu r'un ris-

L b b l l b v e srrussr
mi er'iye ; JVS 874. [Trke]

32. Kaygusuz

34.

Sandukatl m a a r i f .
lelerini havi mecmua.

(Kua&h)-- M e k t u b a t . Bendeki yazma nsha. [Trke]

Hakk

j " * - J".'

21
22. 7 / m f

smail
sal)

(Mu-

( Abdrrah-

man)

Cr.

Hakk

hammd Nur'un

Sm-

355

(mm.

M e s n e v i . 1268; stanbul : Matbaai mire. ir matbu'

ve yazma nshalar. [Acemce]
Kllyyat. Lekhno, 1302. [Arapa ve Acemce]
D v n i keDr. Eski bir yazma ; Halet Ef. K. M 687.
[Acemce]

AbdrMenE l k e v a k i b d drriyye f i tercimis sdetis sof i y y e o ^ j U l ^ a +jM S\ S3\ 1274. H. de yazlm

nsha. Drlfnun ; Hlis Ef. M 6495 [Arapa]
r

vV

nc devre melmleri

nc devre melmleri

356

39. Muhammed
Mrtez

ibni

7. RlZa

K i t a b s s f f i t e f s i r i kelmullahil vf. j
1^1^11^
1286, ran. [Arapa]

40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49. Muhammed

JyJ\<\Jt j^lllj.^*
l ? i V^J*- ^iUji-l
^>j^ r^A
<3 0\3JmS kiU=l
^jSTJI yuH^e ^AjlI J l *
^t^Jti
r^fl j^-lll/
(j-J Cf) j^ci yjM.Wj.iA
UljUA d a^lyUr
*J.Wj^J JUj
v

11

6. U f f i J t
f

[Trke]
[Arapa]
[Arapa]
[Arapa]
[Arapa]
[Trke]
[Arapa]
[Trke]
[Trke]

C j

Nur

(El'arab, S e y y i d )

50.
51.
52.

JliJA^
LJ fVV liri- jlej ^ ^
jij>'i!l

[Arapa]
[Trke]
[Arapa]

Jiy^Vlj UU

[Trke]

ju ti"
v

S -o

Sadeddin

71. Seyyid
<
J
ti
3
"S o
.t O
-a S

Fthatl

(Msr)

65.

66. Recep^Vahy

Mekkyye. *JT. oU,3 Msr; 1293. [Arapa]

erif

72. Sreyya

(Darlf

mderrislerin

den)
74. erif

Fussl h i k e m . SCX-iyj stanbul; 25 Zilka'de ;

1287. [Arapa]
Nakl fllSS. ^j^jiZ
Fussl hikemin telhisi. [Arap
a] Bu kitab Mesnevi rihi Ankara'l ismail Hakk trkeye terceme ve erhetmitir. Bu erh 1328 de istanbul
Metin matbaasnda tab'edilmitir.
}

D v a n . 1254. H. Bulak. [Trke]

D e v r e i ariyyei Msryye. Bu kitap hakknda ikinci
ksmn Bibliyografyasnda malmat vardr. [Arapa]
Bursal T a h i r B e y . 1334. istanbul;
niye. [Trke]

Matbaai Orha-

TaVft OUyo Matbaai mire. 1269. H. [Arapa]

SCll O s m n . 5 Cilt; Matbaai mire 1311. [Trke]

73. erefeddin
nun

Mektubt mm M u h a m m e d M a ' s u m tercemesi.

3 Cilt. Birinci cilt Rakm hattiyle. istanbul; 1277. Litog
rafya matbaas. [Trke]

CCr-

S i m a v n e kads o l u
matbaas; 1925. [Trke]

eyh

B e d r e d d i n . Evkaf

(M. Nur'un o

lu)

M . Nur'un tercemei
- Bendedir -

75.

haline

a i t risle. [Trke]

Menakb eyh H a c e M u h a m m e d

Nurl arab

ve
b e y n M e l m e t v e ahvli
Melmiyye.
M. Nur'un muhtasar tercemei haliyle baz eserlerinden
bir ka cmleyi ihtiva eden bu gayri matbu' eserin bir
nshas bendedir. [Trke]
(Bursal)

76.

ara-

63.

C)

i? o
o

stanbul; 1305 Muharrem Ef. mat

(Ms

zade)

70

Tahir

61.
62. Muhiddni
b

(Teftza erhi M a k a s d .
baas. [Arapa]

M e k t u b t m m R a b b n t e r c e m e s i . 3 Cilt.
1270-1277. istanbul; Litografya matbaas. [Trke]
takim

^MUj ^iil
[Take]
-U 4lUj
[Trke]
j.AlfU U j >j*.J\Zj\>
[Trke]
bJuu JLM
[Trke]
t. fi,
*~-y~\ a'jj' ^ j j !
[Trke]
.<D W.
-M
Niyazi erhi
[Trke]
01
D >>
UA~r . U C ^ j J !
[Trke]
CQ <
htiyar ve kdem risalesi
[Trke]

54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.

68. Sadeddin
zn)

69.

53.

64. Niyaz

Telftr R i z . Akrbasndan Haseki hastanesi eczac

bas Nazarettin B. deki mellifin yazd nsha. [Trke]

(Moll

Feyz)

357

77. Zafer

(eyh)

O s m a n l mellifleri. 4 cilt. stanbul; Matbaai mire.

1333. 1343. [Trke]
JJIJjUl+J-'fj ^J.ii\j\J^\if
stanbul; Ta basmas. 1302.
- zel evrdn da havidir. - [Trke]

melmler
A b d l k e r i m ( H . H s n P . nn b a
bas) 179, 2 3 8

I S M I

H A S L A R

A L F A B E

A h m e d i bican 39
A h m e d i et 13, 14
Ahmed
Ahmedi

A b d l m e c i d ( e y h S v a s ) 7 9 , 124

S I R A S I Y L E D I R

Abdlvehhb

a'rn

(mm) 12,

62, 63, 242, 247

Abdrrauf
A

A b d u l l a h Hulusi (Mirefteli) 138, 239,

244, 299, 315, 316

A a b a z a M e h m e t P 1 3 6

A'rac (Seyyid) 181

b a b a 285, 322

A b d l k e r i m R u h ( e y h ) 180, 2 3 9 ,
Abdlmecid (Sultan) 238
FHRST

Ahmed
Ahmed

A b d l k e r i m ( e y h , tip'li) 2 3 6
303, 318, 322.
E S M

359

D e d e (Peev) 2 5 , 1 7 5 , 1 7 6
Frk

(mm

Rabbn)

170, 2 3 3 , 2 4 1 , 2 6 2 , 2 6 3 , 2 6 4
Ahmed

(Gazl) 9

Ahmed

Hamdi

(Nzmulhikem) 320

A h m e d i Horasn 37

(Hac. Hafz) 309

Abdrrahim (Fed) 240, 287, 302,

A h m e d i Mekk 241

304, 305, 306, 307, 308, 309, 312,

Ahmed

P.

(Dokakinzade.

Yavuz

A b b a s ( M e l a m mmessili) 1 7 8

Abdullahil Mufaddil 181

Abbsler 169, 279

A b d l a h a t (eyh) 3 0 9

A b d r r a h m a n (eyh. Harr) 324

A b d a l h k , A b d a l l a r 14

Abdlahat Nur 90, 131

Abdrrazzak Kn 262

A b d a l Musa 70

Abdllatfi Buhr 326

A b d s s a m e d i ebster 2 4 2

A b d u l l a h (Seyyit) 181

Abdllatfi Haleb 2 4 1

Abdssamed ( N u r e d d i n ) 262

Ahmed

A b d u l l a h (Bosnal, F u s u s rihi) 7 8 ,

A b d l a z i z (ir Tfl'nin b a b a s ) 1 3 0

A b d s s e l m i b n i Mel H a s e n 2 4 7

A h m e d R e m z i (skdar ktphanesi

A b d l a z z d d e b b a 247

A b d i P . (Nianc) 146

A b d l a z i z (karaelebizde) 43

bidin

79, 80, 94, 1 7 1 , 172, 2 4 1 , 246

A b d u l l a h (Sar, M e s n e v i rihi) 4 0 ,
42, 46, 48, 6 1 , 69, 77, 79, 85, 86,
9 3 , 9 4 , 9 8 , 114,

124,

132, 136,

137, 138, 139, 140, 1 4 1 , 1 4 3 , 1 4 9 ,

Abdlaziz

(Sultan)

73,

180,

182,

238
A b d l b a k (La'l z a d e )

36, 37, 38,

172, 174, 179, 180, 1 8 6 , 1 9 2 , 193,

40, 42, 43, 46, 48, 49, 50, 56, 7 1 ,

196, 199, 202, 203, 204, 212, 345,

72,

7 3 , 119, 128, 136, 137, 142,

151, 1 6 1 , 163, 1 6 4 , 1 6 5 , 166, 170,

346, 347

173, 174, 175, 192, 193, 194, 195,

A b d u l l a h b a b a (Bekt) 7 0
A b d u l l a h ( S e y y i t , La'l zade) 138

196, 198, 200, 202, 203, 204, 212,

Abdullahiarkav 2 4 1 , 242

213, 214, 345

Abdullahil

Ensr

(eyhlislm) 5,

12, 1 4 , 1 6 , 2 6 , 2 0 9 , 2 1 3 , 2 4 2
A b d u l l a h Nsh (Himmetzdelerden)
128, 129
A b d u l l a h J b n i m e n z i l 4, 1 1 , 1 2 , 1 3 ,
16, 24

Abdr-

r a h m n r rziyy a'rn 8
A b d u l l a h M e h d i y y i Bverd 5

Ahmed

7 1 , 8 1 , 83, 90, 9 1 , 95,

73

(Dokakinzade. Sarbn) 340,

202, 204, 208, 213, 214, 215, 236,

Ahmed

(Mfti.

Gayb'nin

babas)

340, 345, 346, 347, 348, 349, 350,

351

114
(eyh) 2 3 2

Ahmedzzhid 242

Said (Seyyit) 181

Ahmed

Ahmed

(Seyyid) 181

Ahmedibni Abdlkuddus

Ahmed

(Seyyid) 181

Ahmed

(Seyyid.

Yesev 168

Pamak

zade)

Ahmed

( e y h . K a l b u r c u z a d e ) 114

A h m e d i b n i H a m d a n 14
Ahmedibni Hanbel
Ahmedibni

(mm) 99, 282

Hudreveyh

Ahmedibni

drs

(eyh.

A h m e d i b n i smil 2 4
Ahmed

( S u l t a n . I I I . ) 1 4 2 , 1 6 3 , 165

Seyyid)

2 4 7 , 2 4 8 , 2 4 9 , 2 6 7 , 2 6 8 , 276

Ahmed

13

5, 6, 7, 1 1 ,

25
2 8 1 , 325

A h m e d ( S u l t a n . I.) 6 1 , 1 1 3 , 1 3 6 , 137
Ahmed Abdal

(Eblme-

vhib) 242

(Kaymakam)

A b d l k a d i r (Geyln) 15, 20

103,

3 4 1 , 342, 343, 344, 346, 347, 349

Ahmed

Ahmed

1 8 1 , 182, 183,

98,

1 0 4 , 1 6 3 , 1 7 1 , 172, 1 7 4 , 1 9 8 , 1 9 9 ,

( D o k t o r ) 320

179,

45, 55, 56, 57, 58,

dile (Sultan)

Ahmed

178,

Srbn

59, 6 1 , 62, 64, 65, 66, 67, 69, 70,

(Bolulu. Bayram) 128

184, 1 8 5 , 1 8 6 , 2 0 2 , 2 1 3 , 2 1 5 , 2 3 9

P . ( G i r i t ftihi) 1 4 6

d e m (Hac) 323

Ahmed

Belh)

Kann

A h m e d i R m 8 7 , 88

A b d l h a l i k ( e y h . kazanl ( 2 3 5 , 2 3 6 ,

Kadir,

(Dokakinzade.)

mdr) 162, 315

249, 250

A b d l g a n i y y n N a b l u s 242

A b d l k a d i r (Hac) 313, 314

P.

Sleyman vezirlerinden) 342

Ahmed
164

Abdlkadir (Seyyit, Gulm

7, 1 4 , 25
Abdullahibni Muhammedibni

den) 73
A b d l h a c c a m 23

(Manastrl)

344
Ahmed

A b i (Hac) 3 0 1 , 337

Ahmed

A b d l b a k (Darlfnun muallimlerin

241

A b d u l l a h i b n i M u h a m m e d i l mrtai 6,

vezirlerinden) 340, 3 4 1 , 342, 343,

336

S f (eyh)

317, 318, 320, 337

239, 302, 314,

melmler

360

A h m e d i b n i Y a h y e l c e l l 7, 25, 27

melmler

A l i y y i b n i E b u Tlib (mm) 38, 59,

r i f (a'yandan) 138

361

Bl ) G a z a n f e r

E.

A h , Ahlik, Ahler 167, 168, 170

60, 62, 63, 64, 65, 68, 84, 98,

r i f (Muallim) 182

A k byk 39

9 9 , 1 6 8 , 1 8 2 , 1 9 0 , 1 9 1 , 197, 1 9 8 ,

A r s l a n (eyh R a s l n D m k ) 2 4 9 ,

A k s a r a y ( K o n y a ) 43, 45, 46

199, 212, 213, 2 3 1 , 235, 240, 2 4 1 ,

Ak

242, 250, 265, 275, 276, 277, 279,

Ar 102, 284

Ba brahim 45

2 8 1 , 282

A s k e r i b n i l H u s e y n ( E b u trb Nah-

B a t l a m y o s 272

^ eb) 3, 5, 6, 7, 1 0 , 1 1 , 2 4

B t m l i k , Btnler

emseddin (emseddin Muham-

medibni

Hamza)

39, 40, 4 1 , 42,

Aliyyibni

170
A k k 237

Ebu

Aliyyl

Aliyyibni

l (Geliboh'lu) 13
(Vize'li)

Sehlibni

Ezheri

Isfhn

7, 8
67, 68, 92, 1 7 1 ,

208
A l e d d i n i Aksaray (eyh) 4 5 , 46
Aleddni Attr (Hce)

241

326

shibi) 1 4 3 .

B a t o m 237

A t (Nev' z a d e )

Bayburt 341

4 1 , 42, 43, 44,

46, 4 8 , 55, 68, 76, 78, 123, 24,

A l i N u t k i d e d e ( S e y y i d ) 187

125, 213

(ehid.

Sadr

zam)

165,

B y e z d i Bstm

5,

Attr (Feridddin)

3,

5,

1 1 , 12,

A v n (Yeniehirli) 1 0 1

Bedr (Seyyid) 231

Alddevle

A l i Rz ( K a y m a k a m ) 3 3 1 , 334

A v n (stanbul P o s t a m d r m u a v i n ) .

Bedrddni

264
A l i (Fzl Iznk)

124, 136, 172

A l i ( G e d . air) 1 6 1
A l i (Hafz. M e l m mmessillerinden)
178
A l i (Seyyid) 231
A l i (Seyyid. Pamak zade
islm)

eyhl

1 6 1 , 163, 164, 165, 174,

175, 180, 196 -

A l i Urf (eyh) 2 5 0 , 2 8 7 , 3 0 1 , 3 1 0 ,

Aya 42

(Nazmulhikem

Hamdi'nin

Bepazan 40
Bektler 2 6 , 4 2 , 4 9 , 6 0 ,

Aliyyl H a v v s 62

A y n i Ms 304

Nak

(ibni

Muhammedt

Tak. mm) 279

(ibni

Mse

Kzm.

A l i y y env 2 4 2
A l p tekin 24

A l i ( T a b u r imam) 237
A l i (Zeynl'bidinibnil

Huseyn. I-

A l i B u r h a n e d d i n (Ebl Hasanl Harr) 3 2 6

A l i A b o 8, 1 5 , 25
A l i A y n i ( M . Darlfnun

mderris

lerinden) 35, 3 8 , 63, 107

A l i C n i p 165

Aye (Binti E b u Bekir) 82

181, 1 9 1 , 197, 203, 206, 274, 283,

Ayvansary (Hsezin) 84, 209

298, 299, 300, 325, 331

A z i z i H o r a s n 190

Bekir Read

A z i z b a b a (Kantarc. eyh) 320

Aziz

Mahmud

H d 3 9 , 9 0 , 136,

137, 1 4 1 , 245

Anadolu

16, 26, 3 3 , 34, 39, 109,

Belgrat 82, 123, 1 4 1 , 165, 2 0 1 , 2 3 8

Beir ( K a l b u r c u e y h ) 114

Ba'lebek 276

Beir a a

Baba (Seyyid) 171

236, 237, 238, 239, 299, 300

Baba Nehhs 39

(Leben,

188, 196, 2 0 1 , 204

Baba Y u s u f u H a k k 39

Beyn (Tezkireci) 343

B a d d 7, 2 5 , 8 5 , 1 3 7

B i b i Scide 181

B a h a e d d i n (Sultanl

Bibi Saide 181

u l e m ) 9, 25

A n t a l y a 234, 235

A l i y y i b n i bindribnil

Arabistan 79, 171

Bl (Sofyal) 7 6 , 2 4 5

Bibi Seyyide 181

Aryi 247

Balikesir 216

Biga 238

Hasanssayra-

St)

93, 94,

128, 1 4 1 , 1 6 1 , 1 6 3 , 1 7 2 , 173, 1 7 4 ,

A l i d e d e ( P a m a k ) 69
f 7

180, 182,

Ben m e y y e 2 8 0 , 2 8 1
E

B b , B b l i k 167

123, 133, 169, 300

179,

Ben n i c r a n 9 9

165, 167, 168, 169, 184, 234, 235,

A n k a r a 33, 34, 35, 37, 40, 7 1 , 109,

178,

238
Belh 1 8 1 , 182

A z z i Nesef 1 7 6

Amasya 341
d d ) 5, 6, 7, 1 2 , 1 4 , 2 2 , 2 4 , 2 5

69, 99,

103, 1 0 4 , 1 2 8 , 167, 1 6 8 , 170, 1 7 1 ,

A m r i b n i Mslime ( E b u Hafsl H a d - ,

m m ) 38, 182, 2 3 1 , 279

256, 257, 258, 259, 260, 261, 264

Bedrl v e l i ( S e y y i d ) 2 3 1

Aynlkuzt Hemedn

Aliyyn

20,

170, 238, 244,

A y h a n bibi (Seyyide) 181

Aliyyttavf 2 4 1 , 242

alu) 3 2 1

Smv

A l i y y l a t v a l ( K a r a b vel) 2 4 1

mm) 62, 182. 279

A l i (eyh) 3 2 6
B.

A v r e t h i s a r 302, 338

311

14,

245, 249, 250, 252, 253, 254, 255.

A l i erm (Nak) 74, 126

Aliyyr Rza

A l i (eyh) 232, 233

Ali

205

A l i R z a V a s f (eyh) 3 1 4

B a y r a m i y e i emsiye 2 4 8

A l i Rz (eyh) 302

170, 262,

6,

Byezid (Sultan. II.) 340

Aleddni Erdebl (Hce) 3 3 , 38

(Rkddin)

25, 26, 99,

37, 242, 263

179, 3 4 6

166, 173, 178

16,

167, 1 9 7 , 2 0 4 , 283

k P a a ( e y h , ir) 3 4 6

A l i y y i K r d 15, 26
A l i P.

B a r a k b a b a 167
Basra 280

m (Zeyli Zbde

Gaznev 3

Aleksandr D o k a k i n 3 4 1
Aleddin

Osmanibni

ihvanndan) 68,

69

Melmiler

362
B i n y a m i n (bni Y m i n )

42, 43, 48,

melmler

Cbeyribni M u t ' i m
Cneyd

9 1 , 170, 174

(Sahabeden) 1 0

4, 6, 7, 8, 9, 2 5 , 3 8 , 242,.

B i z a g u 167

Bosna 72, 76,

79,

133,

236

238,

B u r h n e d d i n kl ( A y l i k h a n l a r d a n )
181
B u r h n e d d i n kl 1 8 1
Bursa 33, 35, 39, 40, 42, 45, 75,
78, 109, 124, 1 6 1 , 1 7 1 , 172, 182,
206, 214, 238, 300, 328

Ca'ferssadk

(ibni

bkr. mm)

E d e b l 136, 1 6 9

D e l i o r m a n 170

edirne

37, 38,-62, 64, 68,

182, 279

Cell ( M u a l l i m ) 216
Celleddini Devvn 2 5 1 , 262
34,

58,

60,

Ebu

(Mevln)

67,

9, 2 5 ,

104, 108, 143,

1 4 6 , 1 6 7 , 168, 1 9 1 , 1 9 7 , 1 9 9 , 2 6 2 ,

Eri dere 90

shak

brhmibni

E k b e r i y y e 233, 241

Yusufibni

Elmas (Seyh) 323

M u h a m m e d z z c c 6, 7
E b u shak S a f i y y d d i n 3 7

Elvan r z ( e y h . ir) 3 4 6

Ebu

E m i n (Hac) 235

smil

A h m e d i b n i H a m z a 12,

13

D i ' b i l i H u z (air) 6 0

Emri Sikkn (mer dede) 37, 3 9 ,

E b u yzibni M a n s r i K f 10

D o r s u n f a k i h 169
D o y r a n 233, 234, 3 0 1 , 302, 337

40, 4 1 , 4 2 , 7 6 , 9 1 , 1 4 2 , 1 7 0 , 1 7 4 ,

E b u C a ' f e r ( A b d u l l a h . Halfe) 2 7 9

1 9 1 , 196

E b u Ca'ferl H a d d d 242

E m i r Sultan 33

E b u H a m z a i H o r s n 6, 7

Emr 340, 341

E b u Abdullahisseciz 6

E b u Kasm Grgn 9

E n v e r 144

E b u abdullahilbsr 7

Ebl Fazlibni Hasan 3

Enis 329

Ebu abdullah

E b l F a z l i b n i Hasanisserahs 8, 13

E r d e b i l 38

E b l H a s a n A l i y y i l H a r r 25

E r z u r u m 136

Ebl Hasan Crcn 37

E s a t D e d e ( M e s n e v h a n . ir) 2 0 5

C m ( A b d r r a h m a n ) 4, 1 6 , 1 9 , 26

Rm

olu)

34, 46, 48, 55, 85, 88, 109,

143, 1 7 0 , 2 0 6 , 2 1 5 , 2 9 9

E b u Hanfe (mm z a m ) 98, 100,

282, 283

Ca'fer elebi 341

Celleddin

Bl'nin

Dervi M e h m e t ( H o c a ) 241

Muhammedl-

Efltun 2 7 4

E b u B e k r i ibl 1 2 , 13

76

Muhammedibni A l i -

yyttirmiz 7
E b u abdrrahmanisslem

7, 8, 1 2 ,

Ebl Hasanzel 247

Eskiehir 3 0 0 , 3 1 4

E b u A l i F u z e y l i b n i yzil K f 1 0

Ebl Hseyn Slimlbrs 10, 24

Esrar

Celvet, C e l v e t i y e 3 9 , 1 9 4

E b u A l i K e y y l 13

E b l k a s r Bst 13

C e m l (Hac. eyh) 337

Ebu A l i Muhammedibni

264, 273, 274, 346

C e m l ( K p r l z a d e ) 13
Cemleddini (Seyyid) 181
C e m l e d d n Tebrz 3 8
C e v d e t 45
Cevr 25, 142, 149, 172, 206
C e z a y i r i b a h r i sefd 2 3 8
C e y h u n 25
Cibl (Kuhistan ve Hemedan) 6

Eflk ( A h m e d D e d e ) 9

D e d e l i (Ky) 3 0 1 , 323

D e r v i H a s a n ( H u s m ) 85

Ca'fer m m 197

E b s S u u d 5 o , 6 8 , 7 2 , 86
E b s S u u d i b n i ibl 2 0

E b u B e k r i Nessc 9

Demir Han (Hamza

Muhemmed) 98,

E b n N e c b i S h r e v e r d 9, 3 8 , 2 4 2

zzeher 1 0

D a v u d i T 38

(mam

100

E b u B e k r i b n i Mslimibni A b d u l l a h i -

Dvud (Peygamber) 240

Dervi A h m e t ( M o r a l i ) 342

Ca'fer (eyh: Seyyid) 76

E b u Tlibi M e k k 2 5 0 , 2 5 1
Ebu Yusuf

n i H a m d n i l ferr 1 2 , 13

D e m i r Hisar 234

25, 178,

Ebu Bekr Muhammedibni AhmedibD

B u h a r a 10

E b u Sadlharrz 20
E b u S a i d E b h a y r 8, 1 2 , 13

rkuttirmiz 6

u b u k suyu 33

241, 299, 323

10,

E b u B e k r M u h a m m e d i b n i Amrlver-

e t , etler 1 6 , 2 6 3

B o l u 43

(bni E b u K a h a f e )

187, 206

atalca 238

Bstam 6

Bekr

20, 84, 198, 235, 2 4 1 , 276

Ebu Bekir dede (Seyyid)

B i z a n s Bizansllar 1 6 7 , 169

Ebu

363

13, 1 4 , 2 2 , 2 3 , 2 4

Abdlveh-

hbssakaf 1 1 , 12, 13, 16, 24

Ebu A m r Muhammedibni

brhm-

Amribni

(air.

Mu

smilibni

Nceyd

Evhadeddni Kirmn 34, 167

mu-

Evliya elebi 80, 124, 131

h a m m e d l H a r r z r r z 6, 7

E b u Aliakkibni
11

brhml

E b u Nasr sirc 8

F
Fik M e h m e t (Hac. eyh) 300, 313

E b u Osmn Marib 9

Ahmedsslem 7
Belh

Tezkireci) 144,

Erefi R m ( A b d u l l a h ) 1 9 , 2 1 , 1 6 8

hammedibni Abdrrahmanrrz 8

Ebu Muhammed Hadddl Haccm

zzcc 7
Ebu

Ebu Muhammed Abdullahibni

Ebu Muhammed Abdullahibni

E b u A m r l stahr 2 4 2

Dede

186, 3 4 2

Ebu

Osmn

12, 1 4

Hyr

5, 6, 7, 8, 9,

F i k R e a d 144

Fik

Sleyman

(Ruznameci) 124,

132, 1 5 6 , 1 7 4 , 188

Melnvler

364
Fiz (kaf zde) 344

melmler
Halil

Gelibolu 34, 234

F a h r e d d n i rk 1 6 7

Gevheri

F a h r i 215

Mlk

(Sultan)

340, 3 4 1 ,

P.

(Sadr

zam)

124, 136,

137, 141
H a l i m (air) 56

343, 344

196, 2 0 1 , 2 0 4 , 2 0 9 , 2 1 3 , 2 1 4
H a s a n ebster 2 4 2
H a s s n (bnia S b i t ) 2 1 1

Fas 247, 248

G i r i t 179, 238

Halm elebi (Muallimi Sultn) 341

Hasanl Arzl ekber (Seyyid) 2 3 1

F a s i h ( D e d e . ir) 2 5 , 1 8 6 , 3 4 0

Gradas (Ky) 235

Halveti,

H a s a n l A s k e r (bni A l i . m m ) 6 1 ,

Ftma (Binti

G y n k 40, 4 1 , 42

79,

Gulmeddin (Seyyid) 181

241

Muhammed)

62, 63,

99, 280
Ftma

(Ahmedibni

Hudreveyh'in

zevcesi) 6

G f t (ir. T e z k i r e shibi) 8 5 , 8 6 ,
1 3 1 , 143

Ftma" (S. Abdlkadir'in

kardei)

181
F a z l u l l a h i H u r f (Fazl y e z d a n ) 1 0 0 ,
1 0 1 , 103, 128

F e h i m (ir) 1 4 3
F e r h a d P . (ran serdar) 8 1
F e t h i b n i A l i y y i l Mavsl 10

Halvetlik

9 1 , 128, 1 4 1 , 194, 233,

H a m d n i Kassr

( E b u Slih)_ 3, 4,

9, 1 0 , 1 1 , 1 2 ,

14, 15, 20,

H n k a h (Belh muzftndan) 181

H r n (Peygamber) 198

H a m d 69

Him

H a m i d ( A l a y imam) 237

Habbullah Buhar 2 4 1

H m i d . S o m u n c u Baba) 33, 34, 37,

vel 2 6 , 3 3 , 3 4 , 3 5 ,

Feyz (Simke zade) 162, 205

133, 1 4 2 , 1 6 9 , 1 7 0 , 189, 2 0 7 , 2 0 8 ,

H a m z a Bl ( B e y . K a r a Bl.

F e y z u l l a h ( e y h M r a d t e k k e s i ey

247
H a c Bekti vel 1 5 1
Hac K e y v a n Kab (Hac Bayram)

1 7 1 , 176, 178, 188, 213, 946, 263

78, 106, 124, 1 3 1 , 133, 164,

H i m P . ( K t p h n e shibi) 56
Himiyye (Bayrm kolu) 1 7 1 , 188
H t e m i A s a m 6, 1 1
Havriyyun 277

Hrezm 25, 179, 197

H a y r a b o l u 55, 171

Hcegi Semerkand 241

H a r r i y y e 25

H a y r u l l a h (eyh) 4 1

H a c H a s a n (eyh) 3 1 4 , 3 2 3

H a s a n 242

H a y r u l l a h D e d e ( T i r e M e v l e v i eyhi)

Hac

H a s a n (trak z a d e ) 4 8 , 49

174, 196, 2 0 1

F u z e y l i b n i lyz 1 1

H a y r e d d i n ( e y h ) 45

Fir'avn 244

1 3 2 , 1 6 9 , 198

97, 239

H a r t m a n 13, 14, 2 2 , 26

74,

Fisagor 274

Hce

45, 69, 72, 73, 74, 76,

77,

Filibe 123, 201

F u a d (Kprlzade, D r . Prof.) 131,

Him B a b a (skdarl) 19, 2 1 , 69,

im) 6 9 , 7 0

H a m m e r 132

Fikr P 2 8 1

Bursal) 1 6 1 , 1 6 3 ,

Him O s m a n (Seyyid O s m n H-

38, 39

Hamza)

(Seyyid.

172, 173, 174, 196, 203

H a m d e d d i n (ey H m i d i vel. E b u

Bayrm

234, 2 3 5 , 2 3 6
H a s e n e b i n t i A l i 49

H a m d (eyh) 3 0 1 , 3 2 3 , 3 3 7

Habbi A'cem 38
Hac

62, 63, 202, 279, 280

H a s a n l K u v e y s n (eyh) 2 3 2 , 2 3 3 ,

36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 9 1 , 93,

h i ) 182

34,

22, 23, 24

Grice 310

Fazlullahi Rahm 202

90,

5, 6, 7,

G l e n (brhim) 85

Halvetiye,

93,

94,

Vlide

4 2 1 , 40, 1 4 1 , 172,

(M. Nur'un

zeVcesi)

H a s a n e l e b i (knal z a d e ) .

240, 300

315, 323
Tezki-

H a z m B. 129

reci) 343

H d (ir) 8 0 , 8 8 , 8 9

H a y y m ( m e r ) 100

H d (Bursal) 8 8

H a s a n (eyh) 46

Helvay B a b a (eyh Y a ' k u b ) 46

G l i b ( e y h . air) 8 8 , 1 8 7

H d (Edirneli) 88

H a s a n (eyh) 242

H e m d e m S a i d elebi 190

G a z a l 8, 9, 7 6 , 2 5 1 , 2 6 2

Hafz M e h m e d 10

H a s a n (ah) 181

H e r a t 25

Gazanfer (eyh) 67, 68, 69, 75, 9 1 ,

H k s n 197

Hasan l 70

Hicaz 325, 338

H a k k (eyh) 302

H a s a n Bsr 3 8 , 2 4 1

H i l m i (Hafz) 325

Hakk (Kalkandelen'li) 941

Hasan Esterabd 37

H i m m e t (eyh) 128

Hakik B. 133, 192, 193, 198, 2 0 1 ,

H a s a n (bni A l i . m m ) 9 9 , 2 7 6 , 2 7 9 ,

H i m m e t i y e 128

171
G a z a n f e r i s n (eyh) 69
G a z n e 24
Gayb

(Sun'ullah)

45,

55, 9 1 , 92,

202, 203, 204, 2 1 1 , 212, 2 1 - , 245

103, 105, 1 1 1 , 114, 115, 118, 119,

H a l e p 25, 326, 342

1 2 0 , 1 2 1 , 1 2 2 , 172, 1 9 3 , 1 9 4 , 1 9 9 ,

H a l i l ( E m i r . a ) 1 7 5 , 176, 1 7 8

205, 215, 216, 274

H a l i l (Hac. M o r a Yeniehir'Ji) 190

Gelenbev 2 5 1 , 262

Halil ( A l a y emini) 239

281

Hfz T e v f i k 7 0

Hasanibni Muhammed
.

( M e c m u a s

hibi) 81
Hasan K a b d z 75, 77, 78, 79, 80,
83,

94, 114, 123, 124, 1 7 1 , 172,

Hfz P - 2 3 4 , 2 3 5 , 2 3 7
Hzr D e d e 3 9
H o r a s a n 8, 1 4 , 2 4 , 2 5 , 2 6 , 1 6 8 , 2 7 9
Horpete 80

366

melmler

melm
drsi

72,171

H o y 33
Hulefyi r i d n 6 4 , 9 8 , 142

bni S n 2 5 1

Hud kulu 241

bni Frz ( H a m e v ) 2 4 0

H u d e y b i y e 193

brahim (eyh) 43

Husmeddni

Ankarav 64, 67, 7 1 ,

Muhtef

7 4 , 7 7 , 9 3 , 9 4 , 106,

137, 1 3 8 , 1 3 9 , 1 4 1 , 1 6 5 , 1 6 6 , 1 7 0 ,

114, 1 2 3 , 1 2 4 , 1 2 5 , 1 2 7 , 1 2 8 , 1 3 0 ,

1 7 1 , 176, 179, 1 8 1 , 1 8 2 , 188, 206,

132, 134, 136, 137, 140, 142, 163,

215, 232, 237, 238, 239, 244, 248,

172, 174, 176, 179, 180 187, 196,

, brhim ( P e y g a m b e r ) 198, 2 5 1 , 252

367

2 0 1 , 212, 213, 239, 317

299, 302, 317, 318, 325, 326

stiruma 1 7 9 , 2 3 4 , 2 3 9 , 2 4 0 , 2 4 1 ,
285, 300, 305, 309, 313, 314, 337

brhim (Clen) 86

drsler 2 4 8

brhim (Hace. S e y y i d ) 181

gnaz Goldziher 26, 33, 36, 38

skrapar ( Y a n y a muzafatndan) 3 3 1

H u s m e d d i n elebi 168

brhim (Hac. eyh) 302, 337

hsan ( H a m a m z d e )

kodra 179, 237, 3 2 4

H u s m e d d n i U k 85

b r h i m (Kuadal) 2 9 2

lyas ( P e y g a m b e r ) 1 2 0 , 2 7 6

tip 2 3 5 , 2 8 5 , 3 0 1 , 3 1 1

H u s a m (air) 3 0 , 8 5 , 8 6 , 1 3 9 , 140

b r h i m (bni D e m i r H a n i b n i H a m -

lkas M i r z a 123

zzeddin 3 9

72, 78, 106,

114, 123, 133, 1 7 1 ,

174, 2 0 1 , 2 0 4

m m i y y e ( a i sn

za) 76, 77

H u s m A h m e d 85
Hurf, H u r u f i l i k , Hurfler 99, 100,
1 0 1 , 102, 103, 119, 120, 128, 283,
Huseynibi Aliyyibni

b r h i m P . (Nevehi.li) 1 7 3
brhim P. (Sadr zam. K a p u d a n )

mm) 38, 62, 63, 99,

brhim ( S e y y i d ) 2 3 1

182, 2 3 1 ,

brhim ( S e y y i d ) 181

H u s e y n i b n i M u h a m m e d ( S l e m ) 12
Hseyin (Aa.

Sar

Abdullah

Ef.

ibrhim (Sultan.

Hseyin (ah) 181

brhim i b n i E d h e m

( E b u shak) 6,

aas)

179,

1 1 , 43, 242
brhim

ibnil

Huseynl

Krdiyyl

Medeniyyl Melm 2 4 1 , 242 "

M e v l e v i eyhi) 1 0 2 , 1 9 1
Hseyin H s n P. 179, 238, 281

brhmi Hindistn 37

H s e y i n ( e y h . G a y b ' n i n o l ) 118

brhimi Z a h i d i G e y l n

Hseyin (Lmekn) 77, 78, 80, 8 1 ,

brhim

(Olan

38

eyh) 4 5 , 50. 55,.

82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 90, 92,

74, 77, 8 1 , 86, 90, 9 1 , 92, 93, 94,

93, 94, 107, 110, 113,

95, 97, 98,

124, 133,

171, 172, 209, 2 1 1 , 212, 213

277, 278,

Kdir Kdirler 49,50, 263, 315, 326

256, 258,

279,

K a d b l b n Mavsl 1 5 , 25
K a l e n d e r i b n i H a c A l i (drsi M u h tef'nin o l u ) 124

skenderiye 2 3 2 , 2 3 4

Kalenderi,

smail ( B a y g n ) 1 7 6

100, 1 0 1 , 1 0 2 , 103,

104, 105, 106, 107, 109, 110, 1 1 1 ,

smail P . ( e r k e )

K a r a h n l e r 25

238

smli o r u m 2 4 1

Kassriyye 3

smail H a k k (Bursal) 2 1

K a r a m a n 45

smli M a ' k ( O l a n e y h . e l e b i

Kasm Marib 326

eyh) 43, 44, 45, 4 6 , 47, 48, 49,

Karasi 238

50, 55, 56,

K a s t o m o n u 237

85,
170,

58,

67,

68,

69, 72,

9 1 , 95, 98,

103,

106, 124,

1 7 1 , 174,

195,

215, 348,

* 349, 351

H s e y i n (erif) 3 2 5

192, 194, 196, 198, 2 0 1 , 204, 210,

smil i b n i H a c A l i (drsi Muhtef'

H s e y i n V a s s a f ( H a c ) 1 1 2 , 1 2 6 , 205

211, 212, 213, 245, 274, 284

H s n (Ruznameci)

brhm

238

amrk

234, 2 4 1 , 242
dris ( P e y g a m b e r ) 2 7 6

bni Keml

(Keml

P.

zade) 45,

dris A l i ( m m ) 2 4 8

nin olu) 124

smlzzbeyd 242

(eyh)

233,

Ismet 146
snefe 3 0 2 , 3 3 7 , 3 3 8
stanbul 4 3 , 4 4 , 4 6 , 4 8 , 5 5 , 6 8 , 7 1
75, 79,

K a y g u s u z ( A h m e t S r b n ' n dervi
lerinden) 348, 349, 350
Kygusuz A b d a l 70, 103

1 1 2 , 1 1 4 , 1 2 2 , 1.24, 1 2 8 , 1 5 1 , 1 7 2 ,

b r h m l Bsr 3 7

1 4 , 1 5 , 16,

Kalkandelen 235, 241

H s e y i n S d k (eyh) 3 2 3

H s n ( M u h a s e b e c i ) 128

Kalenderlik

2 6 , 85

smail (eyh) 3 1 0
sml 1 9 7

brhim H a k k (Erzrum'lu) 217

Hseyin F a h r e d d i n D e d e (Bahariye

K a d r i (Hac. eyh) 3 0 1

shk H r e z m 3 7

( E f . ) 1 7 8 , 179

(htisap

62, 63, 99, 198,

280

I.) 1 3 8 , 146

b r h i m B a b y i vel

180

Kabalistler 274

(Peygamder)

255,

69

H s e y i n D e d e (Ik) 1 7 5 , 1 9 6
Hseyin Bey

169, 182,

197

j b r h i m (eyh a h ) 38

n i n babal) 136, 1 3 7 , 279

zmir 2 3 8 , 3 0 0 , 3 2 4

nce B e d r e d d i n 3 9
rn 136, 137, 167, 168,

brhim (S. O s m a n Haim'nin olu)

234, 2 7 6 , 2 7 9 , 2 8 1

zmit 2 3 8

rak 4, 4 5 , 5 5 , 1 8 2 , 3 2 2

T l i b (1-

Ebu

Aeriyye, C a '

f e r i y y e ) 6 1 , 63, 99, 198, 233

165

284

7 0 , 1 3 1 , 134

90, 109, 114, 128, 136

Kayseri 33
K b i l 25
Kmil (Molla) 239
Kn (Hac. eyh) 314
Ktip

elebi

72, 77, 78, 8 1 , 123,

213
Keml

(Hac.

Muhammed

t o r o n u ) 240, 302, 337

Nur'un

mlmlere

368

melmler

Keml (Hac. M . N u r ' u n olu) 305

M a h m u d i Bsr 3 7

K e m l ( B a l a t eyhi) 3 1 7

M a h m u d i Gaznev (Sultan) 2 4

Kemleddin (Harrzade) 7 4 , 2 3 1 , 2 3 2 ,
233,

235,

239,

244,

248,

287,

299, 317, 318, 326, 327

Mehmed A a

M a h m u d i Kefev 40, 4 1
M a h m u d K e m l (bnl' E m i n ) 1 8 1

Kemleddin (Seyyid) 181

Kbrs 238, 325

M a h m u d i Krd 2 4 1 , 242

Kzlca B e d r e d d i n 3 9

Mahalletl K b e r

Kzlbalar, Kzlbalk 2 6 , 2 0 3 , 2 6 0 ,

den) 231
M a k s u d (Hac. eyh) 138, 309, 3 3 6 ,

274, 300

337

K o a n a 234, 235, 285

Konya

kylerin

45, 79, 128, 167, 182, 237,

238
K o s v a 240
Kprlzade Fuat

( D r . P o r f ) 169,

301

K u e y r ( E b u l k a s m A b d l k e r m ) 3,

M a y a d a 338
Medne

204,

235, 237,

247, 279, 280,

ker. m m )

43, 60, 6 1 , 62, 6 3 ,

312
Mahmud

( S u l t a n . II.) 188

233,

gamber)

Rasl.

Pey

(Mustafa

1 1 , 1 7 , 2 0 , 3 8 , 64, 9 8 ,

182, 190, 1 9 1 , 1 9 8 , 199, 2 0 4 , 2 0 9 ,

212, 2 3 4 , 2 3 5 , 2 3 7 , 2 4 0 , 2 4 1 , 2 4 2 ,
266, 267, 269, 283, 296
Muhammed (Seyyid) 231
M u h a m m e d (Seyyid) 231

emseddin

(eyh)

241,

Muhammed (Seyyid) 234

M u h a m m e d (Seyyid) 181

M e h m e d e m s e d b i n (eyh)

329
328

M e k k e 34, 2 3 1 , 232, 233, 236, 240,

247, 248, 297

Muhammed

Baheddin

Bbl

Hak

(Sevyid) 181
M u h a m m e d Baheddin

(Nakbend)

241

M e h m e d i R m (eyh) 76

M u h a m m e d (Ebnnceb)

M e n o b o r Dokas 3 4 1 , 343

M e h m e d D e d e ( A a z d e ) 143

M u h a m m e d M a r u f (Seyyid) 181

Menv (mm) 247

M u h a m m e d Ma'ki Ts

Mehmed

M a h m u d (Filintal z a d e . H o c a . e y h )

Melm)

M u h a m m e d Bk Billah (Hce) 241

M e h m e d (Kad. La'lzde) 138

(Binba) 3 2 5

Muhammed

Mehme P. (Dokakinzade) 340, 3 4 1 ,

Mehmed

(Dervi.

2 3 6 , 2 3 7 , 2 4 8 , 249

M e r y e m 62

M e h m e d B e y (eyh) 3 2 4

346

Muhammed

Melike H a t u n 34

Lt ( P e y g a m b e r ) 198

Mahmud

329

279, 280

Latf ( T e z k i r e c i ) 3 4 3

M a r i b ( M u h a m m e d i b n i rin) 2 6 9 ,

1 7 5 , 176,

6 4 , 2 0 2 , 2 5 7 , 2 5 8 , 2 6 1 , 2 7 7 , .278,

M e h m e d (Hfz A b d l b k ) 1 3 8

(Hlid)

M e h m e d Thir P. ( S e y y i d )

L l e b z K a l e n d e r 15,16,26

Mahfuz ibni Mahmud

Muaviye

Emin

242

Mehd (Muhammedibinl Hasanl A s

M o r a 165, 179, 190, 238, 3 2 3

Mehmed

M e h m e d P . 137

281

M e h m e d D e d e (Nalnc) 46

342, 343, 344

Mara 237

Lahya 42, 43, 114, 120, 216, 217

M o o l 169

M e h m e d P. ( V e z i r ) 113

M a v e r e n n e h i r 2 4 , 2 5 , 169

K u t b u h a n 7 1 , 123

Molla Muhammed A b d 241

M e h m e d i Bcan ( Y a z c z a d e ) 3 4 , 3 9

1 0 2 , 190

K u n d u z 181

K b r e v i y y e 9, 1 4

M e h m e d B. (Dokakinzade) 340

M e h m e d S i m (Sultn D v n ) 2 5 ,

Kuds 231

Molla Z e y r e k 39

M e h m e d N i y a z k u l u 241

Hallc)

A h m e d Muhtar.

M o l l a dris 2 4 1
76

Manastr 1 7 9 , 2 3 8 , 2 9 9 . 3 0 2 , 3 1 4 ,

263

Kutbddini Ebher 38

73

M a l i k (mm) 282, 283

Ma'rufi Kerh 38

Kstlndil 281

M o l l a F e n r 33
Molla Grn 41

dery)

M e h m e b i K r m (ir, M e d d a h ) 1 3 1

(Huseynibni

(Mr

M e h m e d A l i P. (Kapudan

Male 2 3 4

Mansur

Bey

M e h m e d A l i Hilm D e d e B a b a 325

207

317, 322, 328, 331

Koyunluca A h m e d 33

Molla

evhulislm) 239, 299

Mehmed'Amk
(Msr

Aas)

128

M a h m u d i Isfhn 2 4 2

M a h m u d i Kerh 37

(Dvssade

360

(La'l.

eyh)

Mevleviyye,

Mevlevlik.

Mevleviler

9, 1 4 , 2 5 , 7 3 , 8 8 , 1 2 8 ,
141, 161,

196, 205

171,

172,

186,

187,

1 4 1 , 170,
190, 1 9 1 ,

194, 197, 205, 206, 314, 315

2 4 1 , 242
8, 15, 2 5

M u h a m m e d Ma'smi Serhend 2 4 1 ,
262, 2 6 4
Muhammed Nur

(El'arab)

36, 73,

9 7 . 118, 138, 188, 2 3 1 , 2 3 2 , 2 3 3 ,

Meysur 248

M e h m e d (Pamak zade) 164

234, 235, 236, 237, 238, 239, 240,

Mihali 39

M e h m e d ( S e y y i d ) 137

241, 242, 243, 244, 245, 246, 247,

Mimd Dnever 38, 242

M e h m e d (Sultan. III.) 8 1

248, 2 4 9 . 2 5 0 , 9 5 3 , 2 5 5 , 2 5 6 , 2 5 7 ,

Mrei N i b r 8, 15

M e h m e d (Sultan. I V . ) 146

258, 259, 260, 2 6 1 , 262, 264, 265,

Mirefte 239, 244

M e h m e d A l i (Seyyid) 181

266, 2 6 7 , 2 6 8 , 2 6 9 , 2 7 1 , 2 7 2 , 2 7 3 ,

Msr 7 7 , 7 9 ,

Mehmed A a 281

2 3 1 , 233, 234, 237,

238, 247, 248, 320, 338, 342

274, 2 7 5 , 2 7 6 , 2 7 7 , 2 7 8 , 2 7 9 , 2 8 0 ,
281, 282, 283, 284, 285, 286. 287,
Melmiler

- 24

melmler

melmler

370

290, 2 9 1 , 2 9 2 , 2 9 7 , 2 9 9 , 3 0 0 , 3 0 2 ,

N s r d d i n U b e y d u l l a h A h r r (H-

Muslihuddin 241

ce)_241

303, 304, 305, 310, 3 1 1 , 312, 313,

M u s t a f a (?) 3 4 0

317, 318, 322, 324, 326, 328, 332,

M u s t a f a ( B e y . ) 55

Nasr bd

12

O s m a n (bni A f f n . Halfe) 8 4 , 1 9 8 ,

M u s t a f b (Cengr. eyh) 323

M u h a m m e d Z a h i d i Bedah 2 4 1

Mustafa (Doyranl. eyh) 337

N z m P. 183

Muhammedibni Abdr

M u s t a f a ( H a l e p vlisi) 173

Nazm

R a s l (Sey-

Mustafa (Sinan zade. eyh) 124

y i d . e y h ) 63
M u h a m m e d i b n i Cbeyr (Sahbeden)
10

M u h a m m e d i Dnever 38, 242

M u s t a f a ( e y h . e r k e ) 188

M u h a m m e d i b n i Fazll Belh 8

M u s t a f a (eyh.

Muhammedibni

dris

(fi.

mm)

O s m a n (Hakk zde) 90, 9 1 , 211

Mehmed

(eyh.

ir) 1 3 1 ,

Trabzon'lu)

O s m a n (Haim. S e y y i d . Emir)

132

O s m a n ( S u l t a n . II.) 136
Osman

Neb (Hac) 235, 236

237,

B.

(stanbul

ehremneti

M e k t u p u s u ) 176

Necmddin A l i y y i rz 242

Osman Aa

N e c m d d n i K b r 9, 25

241

68,

6 9 , 7 5 , 1 7 1 , 1 8 8 , 192

niehirli ) 1 9 0

M u s t a f a ( S u l t a n . I I . ) 165

235

Nazif H a s a n D e d e (eyh. ir. Y e

M u s t a f a ( S u l t a n . I.) 1 3 6

280, 2 8 3
O s m a n B. (Dokakinzade) 341

N a z m (air) 143, 144, 145

336, 337, 338

371

(Hac) 1 6 3 , 1 6 4 , 1 7 2 ,

173

M u s t a f a (eyh) 3 0 2

N e c m d d i n D y e 167

O s m a n P, ( T o p a l ) 238

M u h a m m e d ( E b u Ca'fer. Kleyn) 98

M u s t a f a ( e y h . Kstendil'li) 2 8 1

N e d i m (ir) 134, 1 4 4 , 165

Osman R m 37

M u h a m m e d l Beblv ( M I S T Nakibl

M u s t a f a (eyhlislm) 124, 1 3 5

Nef' (ir) 1 0 2 , 143

O s m a n S a l h a d d i n D e d e (eyh) 7 3 ,

M u s t a f a D o a n (eyh) 2 4 1

Nesliah ( H . S u l t a n ) 3 4 0

M u h a m m e d i B e k r i 38, 242

Mnstafa P. (Kara) 94

Nesm ( S e y y i d , ir) 52, 102, 168

M u h a m m e d l Bdeyr 2 4 1

M u s t a f a P . ( M u s a h i p ) 146

282

erf) 2 3 4

Muhammed Hamye 8

11

Muhammedt

Tak

(bni

Aliyyr

R z . m m ) 6 2 , 1 8 1 , 182, 2 7 9
M u h a m m e d l Vst 242
Muhammediyye- ( T a r i k a t ) 247, 249
M u h t (ir) 102, 2 8 4
M u h y (ir. B e z c i z d e )

214, 248, 346.

Net

Mustafel B e k r i 241, 242

130, 2 0 5

(ir. e y h )

N e z i p 238

M n i r (Belgrat'h) 8 2

m e r (eyh) 123

Mrat (Sulnan. II.) 34

Nisr (ir) 1 3 9

m e r A b d r Rasl ( eyh) 84; 198,

Mrat (Sultan.

N b u r 3, 4, 5, 6, 7, 9, 1 2 , 25

IV.)

Mrat

124, 1 3 1 , 132,

Niyz

(eyh. N a k b e n d ) 164, 1 8 1 ,

(Msr.

eyh.

ir) 6 2 , 9 7 ,

168, 2 4 5 , 2 4 6 , 2 4 9 , 2 5 8 , 2 6 1 , 2 7 7 ,
278, 279, 280, 2 8 1 , 282, 283, 284,
310

M . S r e y y a 69

16, 19, 2 0 , 2 1 , 2 2 , 3 4 , 4 5 , 6 2 , 6 3 ,

N
N b (ir) 1 6 5

170, 182, 2 0 5 , 2 4 0 , 2 4 2 , 2 4 3 , 2 4 4 ,

Nc (Muallim) 3 2 1

N u r e d d i n ( K o c a M u s t a f a P . eyhi)

249, 2 5 4 , 2 5 8 , 2 6 0 , 2 6 1 , 2 6 2 , 2 6 3 ,

N a h i f i (ir) 2 5 , 186, 206

139, 142, 1 6 7 ,

264, 266, 267

N i l (ir. K a d m )

M u h y i d d i n (Kastomonu'lu) 241
M u h t a r ( S e y y i d ) 178, 179, 180, 1 8 4 ,
185, 2 1 3 , 2 4 6
Msel K z m (bni C a ' f e r s

Sdk.

34, 126,

( S e y y y i d ) 181

Nsr A b d l b k D e d e ( e y h . S e y
y i d ) 187
Nsrddin (Seyyid) 181

Vahd

(Dilver

Aa

zade)

Nureddin Aliyyibni Abdl

Kuddus

Pertev P. (ukadar) 44
Pete 8 0

N u r e d d i n zade (eyh

Muslihuddin)

6 9 , 7 5 , 192, 2 0 1 , 2 0 5

Pr

A l i Baheddin

(Aksary) 43,

44, 45, 46, 48, 55, 9 1 , 170, 1 7 1 ,

174, 1 9 6 , 2 1 3 , 2 1 5 , 3 5 1

237, 2 4 1 , 3 4 9 , 2 6 3 , 2 9 1 , 2 9 9

mm) 62, 182, 279

mer

175, 178

242

1 4 1 , 1 8 2 , 206, 2 3 2 , 233, 2 3 5 , 2 3 6 ,

M s ( P e y g a m b e r ) 198

Msel M b e r k '

1 3 1 , 132, 139,

Nakbendlik

235
m e r Lutf (eyh) 3 0 5

175

143
Nakbend,

233, 234
m e r (bnil H a t t b . Halfe) 8 4 , 1 9 8 ,

m e r l F u d (eyh) 2 4 1

N i z m e d d i n ( S e y y i d ) 9 0 , 102
N u h ( P e y g a m b e r ) 127, 276

79, 9 8 , 1 0 8 , 119,

O s m a n l Merag (Eb Feth) 242

Ni'met, N i ' m e t i y y e 197

182

M u h y i d d n i A r a b i (eyhi e k b e r ) 1 2 ,

O s m a m Z e v k (eyh) 3 2 4
Dede

Mutahhar (Seyyid) 231

136, 1 3 7 , 1 4 1 , 146, 3 4 2
128, 129,

Ahmed

25, 143, 144, 145, 146, 172, 206

M u s u l 25

M u h a m m e d s Sns 247

74, 1 2 6 , 187
O s m a n d (eyh) 324

O
O n i k i m m ( E i m m e i sn aer) 5 8 ,
59, 60, 6 1 , 64, 98, 1 4 1 , 199, 279,

Pir A h m e d 46, 47
P i r A h m e d ( k a l b u r c u eyh) 114
Piritine 3 0 9 , 3 1 0 , 3 3 6

melmler

Melml

372

P i r z e r i n 237, 287, 302, 304, 323

S e l m n Fris ( S a h a b e d e n )

P o l y a n (Grice kylerinden) 310

Selim P. (Servili) 237

a'ban ( H o c a ) 237

Serdb (Mehd'nin mahalli gaybeti)

a'bn 317

S
Saby 247

61

S a ' d (eyh) 3 2 4
S a b r (Baygn) 1 7 6
S a d e d d i n (Mstkim

R a d o s 4 2 , 43

20, 60

373

zde)

42, 4 3 ,

a ' b n vel (eyh) 2 4 1

S e m e n d (Net A h m e d D e d e ) 143

diyyi R m 37

S e n ( H a k i m . ir) 3 4 6

afilik 2 3 3
ah A l i ( T a p tab) 90, 91

R a g p P . ( S a d r z a m ) 175

45, 46, 47, 49, 56, 67, 68, 69, 7 1 ,

Serez 1 3 9 , 1 7 0 , 2 3 4 , 2 4 4

Rahm (Habe zade A b d i i r R a h i m .

81,

S e r i y y i Sakat 38

a h c K i r m n 5, 7

134, 135, 137, 1 4 1 , 159, 1 6 1 , 1 6 2 ,

S e y f e d d i n (eyh) 3 0 2

a k k i Belh 1 1 , 2 4 2

175, 1 7 8 , 1 8 0 , 1 9 6 , 2 0 3 , 2 0 4 , 2 1 1 ,

S e y f u l l a h ( e y h . S e y y i d ) 9 0 , 102

kir M e h m e d (eyh) 317

212, 245, 346, 347

S e y y i d erif

kir (Hafz,

ir)

164, 173, 174,

175,

178,

215
Ramazan

(eyh.

H a l v e t i y e d e n Ra-

m a z n i y y e k o l u messisi) 179

90,

124, 129, 130, 132,. 133,

Sadeddni Badd 37

( C r c n ) 16. 19, 9 1 ,

S a d e d d i n Srr (eyh) 329

S i m a v n e 244, 245

Rasln

S a d e d d n i Teftzn 2 6 2

Sinniyye 326

(ey

Arslan.

Dmk) 25,

247
R i d (Mverrih) 1 6 5 , 166
Recep (eyh. T o p a l ) 302, 323

Sinan m m 97

S a d r e d d n i K o n e v (eyhi k e b r ) 9 ,

Sivas 167, 325

34, 63, 79, 168, 262

S a d r e d d i n Ms 38

Ref (ir) 102

Saf (Tezkireci) 1 3 1 , 130, 132, 143

Reit ( M u s t a f a . e y h G a l i b ' i n b a b a s )

Safiyyddn

Meden 2 4 2

R e y 6, 7

S a l h a d d n i Tavl (eyh) 3 8

R e y h a n (eyh) 1 5 , 2 6

Salhaddin Zerkbi Konev 168

R i f , Rifler, Riflik 2 5 , 1 9 7 , 2 3 9 ,

Slih (Terliki) 3 2 0

Rif'at 331
R i y z ( T e z k i r e shibi) 8 8 , 3 4 4
R z ( T e z k i r e shibi)

85, 1 3 1 , 135,

143

Rif'at

(eyh)

119, 1 2 0

Sultan V e l e d (Baheddin M u h a m m e d )

3 0 1 , 307, 3 1 1 ,

312

S u r i y e 2 5 , 167

Slim (Tezkireci) 131

S l i m l Brs 3, 10
S m n l e r 2 4 , 25

3 0 1 , 313,

(Kann. Sultan) 42, 43,

55,

103,

123, 254,

342, 343, 344, 345, 348

Sleyman ( S e y y i d . eyh) 1 8 1 , 182,
202

S m (ir) 165

Sleymn Buhr 37

Rieu

Sar Saltk 4 2

S l e y m a n i b n i H a c A l i (drsi M u h tef'nin o l u ) 1 2 4

R u m diyar ( A n a d o l u ) 2 3 4 , 2 3 5 , 2 4 6

Sayd 237

Rumeli

S e h l i Tster 4

S l e y m n skendern 3 7

Selnik 1 7 9 , 1 8 3 , 2 3 4 , 2 3 8 , 2 3 9 , 2 9 9 ,

S l e y m n Isfhn 3 7

16, 26,

46, 109, 170, 1 7 1 ,

188, 206, 236, 237, 238, 286, 299

R k n d d i n M u h a m m e d i Nahhs 38

300, 310, 326, 328

erefeddin ( D a r l f n u n

mderrisle

S l e y m n T r k m n 1 5 , 25
Snbl 317

( M . Mur'un

olu)

2 3 1 , 232,

336
eyh)

R z e d d i n (eyh) 3 1 7
132

e m s e d d n i Tebrz 9, 2 5 , 198

233, 2 3 5 , 2 3 6 , 2 3 7 , 2 3 8 , 2 4 0 , 3 0 1 ,

323
44, 45, 46,

e m s e d d n i Sivs 7 9 , 1 2 4 , 127

erif

S b k (mm) 247

Sleyman

emseddin Sm 341

r i n d e n ) 63

S f y n Sevr 3

Slim (Seyyid) 231

Rz T e v f i k 100, 1 0 1 , 102, 103, 118,

S o f y a 1 2 3 , 2 0 1 , 245

Sleyman (Hac.

Slihul B e r b e r i 2 0
Slih

e m ' u n ( H a v r i y y u n d a n ) 277

9, 1 6 8 , 1 9 1

S a f v e t (eyh) 112

299, 302, 3 0 3 / 314, 317, 318, 326

e k r (eyh) 128

Solfasl ( S o l f a s o l , Zlfazl. k y ) 3 3

Recep P. 234

187

m z a d e 146
zeliyye 2 4 7 , 2 4 8

S d k Vicdn 37

Ahmedl

a m 5, 7, 3 4 , 7 9 , 2 4 7

239, 244, 262

R m i z ( T e z k i r e shibi) 8 5 , 88

H o c a ) 326

erif A a ( H a c ) 2 3 8
erif A h m e d 36
e y h A m u 1 2 , 1 3 , 14
e y h A l i y y i S e m e r k a n d 45
e y h A h m e d 46
e y h i K i r m n ( i r ) 39
eyh (Zeyli akayk sahibi) 79, 86,
87, 88, 90, 95, 97, 1 1 1 , 112, 129,
131, 134, 162, 164
e y h S l e y m a n 43
ia,
98,

lik 5 9 , 6 0 , 6 1 , 6 4 , 6 5 ,

99, 197, 198, 216, 217, 277,

279, 280, 2 8 1 , 282, 283

R s t e m P . ( V e z i r ) 123

Selkler 1 6 7 , 169

R s h smail D e d e (Mesnev rihi.

S e l i m ( S u l t a n . Y a v u z . I.) 3 4 0 , 3 4 1

Snsler 2 4 7

ihbeddni

S e l i m ( S u l t a n . I I I . ) 170

Svey 240, 304

ihbeddin M u h a m m e d i Tebrz 38

A n k a r a v ) 187

ai M u f a d d i l e 9 9 , 1 9 8 , 199
Shreverd 15, 242

Meli[mier

Melmiler

374
T

Y l d r m B a y e z i d ( S u l t a n ) 3 3 , 37

veysiyye 2 3 3 , 2 4 2

T i b ( O s m a n z a d e . ir) 1 4 2 , 165

Y o n u s E m r e 3 5 , 1 0 2 , 1 0 9 , 1 2 5 , 168,

veysl K a r e n 2 4 2

170

Tif 2 4 7

V a ' d (ir) 86, 87

Thir

Vasf (k) 3 3 8 , 3 3 9

80,

(Bursai)

Zeyd (Seyyid) 231

Z

V a ' d (Bursal) 8 6 , 8 7

Tal'at H s e y i n (ir). 9 4 , 112

13, 33, 35, 39, 45,

87, 113, 2 3 1 , 242, 285, 328,

Zaim A l i A a
187

Vasyyddnl K a d 38, 242

V a r a d i n 165

329, 3 3 1 , 341
Thir P . ( K e t h u d ) 1 8 0

V e c d (ir) 1 4 4

Thirl Meden 242

V e h b (eyh) 3 1 7

T a r a b l u s g a r p 317, 325

V e h b M e h m e d ( e y h . ir) 3 2 4
V e l e d (Siph zade. Hamzav) 76

Tarablus a m 342
Tay eyhi ( A m a s y a

yolunda

bir

Vize 67, 68, 171

mahal) 341
Y

T e k i r d a 55
T e v f i k ( H a c ) 239

Y a ' k u b ( K e r m i y n ) 7 5 , 188

Tikve 2 3 9 , 3 0 1 , 3 1 3 , 3 1 5

Ya'kub (Seyyid) 231

T i m u r l e n g 169

Y a ' k u b (eyh) 46

Tire 300

Y a ' k u b i erh (Hce) 2 3 1

Tfl A h m e d

e l e b i (ir) 1 3 0 , 1 3 1 ,

132, 1 3 3 , 134, 1 3 5 , 1 7 2 , 2 1 1 , 2 1 2

Y a h d 277
Y a l r y a ( e y h . Beiktal) 4 1
Y a h y a (Hamse sahibi. D o k a k i n z a d e )

T r a b z o n 130
Trhala 123, 179, 238

343

T o r l a k K e m l 244

Y a h y a ( P e y g a m b e r ) 198

T u n a 238

Y a k o v a 323

T u r s u n Bk (Seyyid) 181

Y a n y a 179, 232, 2 3 3 , 238, 3 3 1

T r k i s t a n 14, 1 6 8 , 197

Yusuf (Seyyid) 231

T r k m e n l e r 8, 25

Y u s u f (eyh) 2 3 2 , 2 3 3
Y u s u f ( P e y g a m b e r ) 283
U

Y u s u f i A'cem 242

Ubeydullah (Seyyid) 191

Y u s u f i b n i H u s e y n r R z 6, 7

U l u rif elebi 191

Y u s u f i Sinek 1 0 1 , 102

Urfa 181

Yusuf

Sinan

(Koca

Mustafa

P.

eyhi) 7 5 , 1 8 8
U

Zl P. 46, 340
Z e y d (Seyyid) 231

T a l ' a t (eyh) 2 3 2 , 2 3 3
Tlib (Seyyid) 181

Zfer ( e y h ) 2 4 7 , 2 4 8

Y e m n ( A g r i b o z ' l u . H u r f ir) 6 0

f t a d e (eyh) 39

Y e m e n 247, 248, 283, 285, 322

s k p 179, 234, 235, 237, 238, 239,

Yenbu

237

248, 2 8 1 , 285, 299, 302, 304, 312,

Yeniehir ( M o r a ) 190, 324

328

Y e z i d (bni M u v i y e ) 2 8 0

(Habe zade)

Zeker i y y e l Ensr 242

178,

Z i y a (htifalci) 175
Z o n g u l d a k 337

Melmle
137

mnev hayat)

143

Seyyit

148

silsilesi

Mustafa Resm

151

H a l v e t i - a ' b a n silsilesi . . . .

Ik H s e y D e d e . . . . . . . .

151

Ekberiyye

silsilesi

241

La'l

151

v e y s i y y e silsilesi

242

Sar

Abdullah

Net

Mhmed

Dede

Cevr

UMUM

FHRST

lk devre melmleri

Hac

II
I

E b u Slih

Hamdn

m e d ibni Ammrlkassr . . .

ksmen o n d a n m u k a d d e m m e
lmetler

III
silsilei
sonra

42

Binyamin
Pr

Ali . . . . . .

eyh

smaili

156

Beir A a

158

Seyyid

161

Him

eyhlislm P a m a k c z a d e A l i

163

S a d r z a m ehit A l i P . . . .

165

Ma'uk

ve

48

Bayrm Melmliinin

zuhuru

v e tarihesi
Seyyit

Bekir

Reat

68

S e y y i t A b d l k a d r Belh . . .

H a m z a Bl

72

IV

Bursal H a s a n K a b d z . . . .

78

Melmlik

Fuss rihi Bosnal A b d u l l a h

79

Va'd
tarihesine

umum b i r nazar

Ahmedi
22

B i b l i y o g r a i y a ( B i r i n c i ksma ait)

27

I
H a c B a y r m Vel
Velnin

33

Olan

eyh

brahim . . . . .

90

(Sun'ullah) . . . . . . .

114

37

(Muhy)

Tfl A h m e t e l e b i

Hayt

179

lemin kdemi ve K y m e t . .

179

Seyyit

181

vcd
hakikati

. . . . . . .

194

Melmlerde

195

kermet

Melmlikte ilie temayl . .

197

Melmlikte d n y y a n a z a r

199

. .

tekilt

mtabaat

201

lve

130

192

Melmlikte usuli teslis ve z i k i r

ve

128

207

Bibliyorafya

, . .

218

eyhlislm M u s t a f a (Eblmeymin)

135

znki Fazl A l i

136

H a l i l P

Hac Hseyn A a

255

M.

Nur'da

1
Muhammed

136

1.

Nur

257

Vahdeti
261
. . .

266

Mertibi h a k k i y y e v e h a l k i y y e

Muhammediyye

268

Hey'et ve H i k m e t i kadme ve
Nur

. . .

(Madd

ve

271

N u r ' d a d e v i r ve tensuh .

272

N u r ' d a ilik

275

N u r ' d a Hurflik

283

N u r ' u n kermetleri

285

Nur'un

286

N u r v e Trklk

286

Nur'un

287

lisn . . . . . . . .
sr

S e y y i d ' i n tarz t e s l i k i

291

Makamat tevhid ve i t t i h a d . .

293

nc devre melmleri

136

253

170

190
dhl

250

v e ihtiyr

Seyyid'e gre M u h a m m e d v e

Melm - Hamzavlikte

123

Bezci zade M u h i d d i n

Sadr zam

silsilei

Melmlie

88

dris Muhtef

kinci devre melmleri

(Bayramler)

85

Gayb

Vel

mnasobeti

87

Hd

Bbyi

melek

Med

rde

Melmlik ve dier tarikatlarla

86
Rm

244

( V a r i d t erhi) h i r e t ,

55

Husm

243

Seyyide dier sofilerin tesiri .

169

inkiaf .

71

Nur

167

67

olan

Muhiddni A r a b i ve Seyyit M .

A n a d o l u d a Sofliin

(Olaneyh)

'80

messir

sofiler

III

Him Seyyit Osman

17

zerinde

S e y y i d i n tasavvuf f i k i r l e r i

Srbn A h m e t
Srbn A h m e d i n mehur der

241

II
Seyyidin

167

Bayrmliin zuhuru

Lmekn Hseyn

241

III

43

Nakbend

B a y r m Melmli inin tarihesi

Ankaral H u s a m e d d i n

l e r h a k k n d a i k i zt telkkileri

tarikat

Keyvan.

Melmet

Sofiyenin Melmet ve Melmi

Bayrm

(Hac

tarikat v e

IV

Hac

Kaby

231

M. Nur'un

153

brahim

10

ve

Ayal

vileri

mmessilleri

Melmetlie

40

elebi

H m d n i Kassrdan baka v e

Hamdnun

Kutublar

r i Sikkn) .
Aksarayl

II

kendisinden

Melm

M e l m pri m e r d e d e ( E m i i b n i Ah

Mehmet . . . . . .

Bayram)

Mukaddime
Sahife

eyh

La'I z d e A b d l b k

( Melmetler )

377

V
M e l m l i i n intiar sahalar . .

299

Melm tekkeleri

300

Melmiler

378

VI
Seyyit M . Nur'un

Halfeleri

A h m e t Hamd(Nazmul hikem)

320

Seyyah Hac A h m e t Baba . .

322

Elmas

323

304

Cengr Mustafa . . . . . . . .

323

309

Y a k o v a l Hafz Sleyman B a b a

323

309

Pizrenli T o p a l

309

eyh Hseyin Sdk

323

Yonus

309

O s m a n Zevk

324

smail

310

Mehmet

A l i Urf

310

Osman d

324'

Slih R i f ' a t

311

Kaymakam Ahmet B

325

Filintah zade M a h m u t

312

Harr

Fik Mehmet

313

Kemleddin

326

Hac Sleyman .

313

Bursal T h i r B

328

Hac Abdlkadir

313

A l i Rz

331

Hac

314

Hac

336

314

Hac Ceml B

Hac Hasan Dede

314

Seyyid'in

Hayrullah

315

Mirefteli A b d u l l a h Huls . . .

315

lve

eyh A h m e d

317

Bibliyografya

353

317

Esmn

358

Abdrrahim Fed
Abdrrahim'in

Halfeleri . . .

Abdl Ahat
Hac Hafz A b d r r a u f

Kn

A l i Rz

eyh

Vasf
Dede
sf

Keml

Vehb

317

eyh Abdlkerim Rh . . . .

318

K a n t a r c A z i z ,^Baba

320

Terliki S l i h

320

Recep

323

324

zade

Seyyit

Sahife

Mehmet

Maksut
dier

Y A N L I L A R

337
hulefas . . .

Vasf

337
338
340

fihristi

R e s i m l e r ( 2 0 t a n e d i r . 12 y a p r a k )
H a r i t a l a r (4 t a n e d i r . 4 sahife)
N o t a l a r ( 8 t a n e d i r . 6 sahife)

Doru

Yanl

Satr

Hmdn

Hamdn

S e h l i Tester

S e h l i Tsteri

19

Kesif

Keif

20

Nazisiz

Nazirsiz

Hudreviye

Hudreveyh

27

Eb

Ebu

11

Sarhas

Serahs

27

Hameviys

Hamye

Sherverd

Shreverd

11

Hudreviyye

Hudreveyh

11

28

olan

olarak

15

16

Sherverd

Shreverd

21

icabti

icbeti

23

umbesinden

umdesinden
vlisi

Hamza

Hamza

24

24

vdisi

25

13

eyler

eyhler

38

23-24

Sherverd

Shreverd

41

14

giremezdi

girmezdi

44

10

olunun

olumun

48

24

53

17

sursti

06

11

Ahmee

Ahmed

57

10

emi

emei

57

17

el

al

59

20

Kaln isyan

Kald

60

10

nazmdan

nazmda

63

38

" B u satrn
konacak,,
sureti

misyan

AiL.l (.V-U^Jla (J>{U

68

36

Hlv

Hulv

75

30

Keremyan

Kermiyn

20

ahvl

akvl

107

s o n u n a [ 3 ] iareti

380

Melmiler

Melmiler

381

110

21

redgten

rengten

248

26

Ahmedi

Mehmedi

114

br an i m

brahim

249

18

Muhammedibni

Ahmedibni

114

Snn'ullah

Sun'ullah

250

erni

erhi

128

14

feyzalanlar

Devvn

132

eeyzalanlar
j

144

12

duysun

dnsn

144

23

garra

164

167

251

26

Devn

251

36

266

jr
li

r
ti

garralanrsam

273

30

Aavs

Gavs

248

16

k i t a b i n i asdr

k i t a b n asldr

Ssfiliin

Sofliin

olursam

167-

25

Burak

Barak

168

35

hocas

kocas

179

37

[1]

180
181

15

[1]

[2]
[ 2 ] 179 u n c u s a h i f e y e a i t t i r .

181

24

viladetleriyle

vefatlariyle

182

16

1441

1341

185

19

Sf

Sf

atfediliyor

atfedilmiyor

zamda
L!j

zamanda

196

198

11

199

36

201

32

olunur

ol nur

204

23

safiyanesiyle

sofiynesiyle

205

29

[1]

[2]

205

31

[1]
Msri

[3]
Msri

224
227

1 M u r a b b a , 199 gazel 1 M u r a b b a ,
gazel

H l e t Ef.

Beir

232

232

37

[2]
41) 1

]1]
3)1 1

233

17

245

19

228

Aa

247

18

247

18

[1]
[2]

[3]

247

20

[1]

[4]

247

22

247

25

[1]
Mnv

[2]
Menv

247-

28

[2]

[3]

247

32

[1J

[4]

[2]

2 M s t e z d , 199

i!

Konya-Aksaray

i-.
..

Pr Ali'nin ayak ta

-I.V Pr Ali' nintrbesinin dnda kapnn s

tndeki kitabe

.V. Pr Ali'nin trbesimin haric manzaras

i;

t
,VI.

Olan eyh Ismaili Ma'uk'nin merkadi

Istanbul-Rumelihisar
Kayalar camii

.VII. Olan eyh Ismaili Ma'uk'nin

mehedi
Istanbul-S. Ahmet

.VIII.

Hamza Bal'nin mehedi

Istanbul-Deveoflu
camii avlusu

JX.

Hamza Bal'nin merkadi

Istanbul-Silivri kaps

Hayrabolu

'

stanbul-Kasm P

XII.
Lmekn Hseyin Ef. nin merkadi
stanbul; Davut P-ah sultan
camii avlusu

.XIV.

-XIII.

Olan eyh brahim Ef. nin trbesi

stanbul; Aksaray-Olanlar
tekkesi

Gayb'nin merkadi
Ktahya-Musalla

.XV.

Sar Abdullah'n merkadi

Istanbul-Maltepe

.XVII.

Seyyit Haim'in kabri

stanbul-Edirne kaps

.XVIII. eyhlislm Pamak zade Seyyit

Ali'nin mezar (Ortada.. Nihayetteki kk
ta jHac Osman aa'nndr)
stanbul - Edirne kaps

il

lllllll

H H | |

111111-

lliiai

lllSillB
v
1

lliitli

WISM
if* .iV

111
.

.XIX.

"ft

La'li zade Abdulbaki'nin merkadi

Istanbul -Eyup

.XX.

Muhammed Nur'un el yazs

Hfz P. ya mektup

S T
No

L A H i

I </</ bv gon

D Y E K

/7

nol

(/o bu go r>

/o

=P2

5E
c/af c/ganv?
7

U<

c/o

3=M

I t/o ^

g gon l/m yan di

f>

bo

l /t, bu gon

go

6u

yn mi fa c/er

lu

II
Ayn ilhnin dier bir tarz
U A K
Nol c/u bu

gr,

ip

er

&

L A H
/J

b u

F
lu

-t

te/-

1 1 V i

fen

c/m </ol c/c/ 6u

Noldu bu gnlm Noldu bu gnlm

Derd gamnla
Doldu bu gnlm
Metin; S a : 207-208

lu'

Itl
H C A

IV

M A K A M I N D A '

N E F E S
S

Hk gr

de

bu ' $

r
/T

yi

O F Y A S
yo f

#5

Idur

M A K A M I
6

''-

y<3

N D\

t*

m/

kur

A I R D
'ey

Je

Y~5 K
j

&

qfc *gr

*a_^

oG/A"

N E F E S

z r

-M

e/ //

f,

hu

_3

tev \h di

B E Y A T

Az/

.J1 ^^

v. / z^""
i r

/7

go

ne
A Y N N E

Hakka giden yol bu yoldur Tevhid eden gr ne kuldur

Cmlenin maksudu oldur
Byle bir Allahmz var
Metin; Sa: 46

F E S N

B A K A B R T A R Z I

-- -7

1,

- 1 7

h k / S m n/ ,

-c/^

-^, :

u
e

ir.*/ /s.6

hu

^3
hs k * $ m/ /jt o
^ ak"~"

kur (/'

//
as

mtss

3?gr-

Zahit bizi ta'neyleme Hak ismin okur dilimiz

Sakn efsne syleme Hazrete varr yolumuz
Metin; S a : 130

VI

VII

S A T

Grmiyen ean Yusufun ken'n bilmez kaildedir

z vcudu msrmm sultan bilmez kandedir
Cehdebip tavr beerden kmayan talib bu gn
Kald nisyan ire ol nisyan bilmez kandedir
Cism cann srrn fehmetmeyen vreler
Geri ktr veli canan bilmez kandedir
Imiyen vuslet arabn yar elinden her zaman
Benzer ol mahye kim umman bilmez kandedir
Srr can bilmeyip seyreyliyen sergeteler
Devreder devran ile deyran bilmez kandedir
Mbtelyi ak olup cnnesini bilmiyen
Derd ile dermandadr derman bilmez kandedir
Can kulagiyle iit Ahmet, Muhammed nutkudur
Kendi nefsin bilmiyen Rahman bilmez kandedir
"Sarban Ahmed,,

S I I

L A H

Pkeyle gnl emesini ta durulunca

Dik dur gzn gnlne gnln gz olunca
Metin; Sa: 83

S V S A T

istanbul

VIII
H

N
S

D
E

A
N

Trkiyat Enstits

B S
M

Darlfnunu

Kurulduu
1<%

5fc
hu

S3

Mey \ Ja.\nei

..

y/

-i

^fo

._

ri

tarih : 1924

J/f
.

zss
3

se

ho

rt

ho

y/z

r> y/Z

MUM.
Meyhanei ak meykeleriyz,
Hu sagarmn serholariyz
erhi felein cnbleriyz
Evld Rasl bendeleriyz
eyhul arabn dervileriz.
Metin: Sa: 336

Bu ilhileri, stanbul Konservatuvar Trk musikisi tasnif heye'ti reisi Rauf Yekta Bf' notaya
almlardr

istanbul: Evkaf
1931

Matbaas

Trkiyat Enstits
T r k i y a t E n s t i t s , v e k i l l e r h e y e t i n c e t a n z i m e d i l e r e k y k s e k tast i k e i k t i r a n e d e n 12 K n u n u e v v e l 1 3 4 0 ( 1 9 2 4 ) t a r i h l i t a l i m a t n a m e
k u r u l m u t u r . 1926 d a n b r i h u s u s b t e y e m a l i k o l m u v e h a k i k i

ile
faa

l i y e t i o z a m a n d a n balamtr. Gayesi Trk t a r i h i n i n m u h t e l i f ubeleri

(medeniyet tarihi, H u k u k tarihi, iktisat tarihi, d i n tarihi, vesaire), Trk
edebiyat, Trk lisaniyat, Trk etnografyas, Trk corafyas
rnda y e n i t e t k i k at

v e neriyatta

sahala

b u l u n m a k , memleket dndaki

sair

m m a s i l messeselerle m n a s e b a t a girierek b e y n e l m i l e l b i r ilm m e r

kez

vazifesini ifa etmektir.

K u r u l d u u z a m a n 7000 cilt o l a n

enstit

Kitaplar b u g n 11000 c i l d e erimitir, g n d e n g n e d e zenginlemekte

dir . Mecmualar bundan haritir.

Enstit

mdrl

Trkiyeden

ve

dardan gelecek h e r trl ilm mracaatlar ve yardmlar m e m n u n i y e t l e

kabul eder.

Enstit

Trk

M e h m e t Fuat B e y tarafndan
m i l e l hreti

haiz

edebiyat t a r i h i "

mderrisi

Kprlzade

idare edilmektedir. Avrupadaki

msterikler

messeseleriyle

daim

beynel

mnasebatta

bulunulmaktadr.

Neriyat:

"

Trkiyat Enstits aadaki seriler d a h i l i n d e neriyat yapmaktadr:

Mecmualar
t

Trkiyat Mecmuas (iki cilt kmtr.nc hazrlanmaktadr).

2 Trk H u k u k ve iktisat tarihi Mecmuas

( i l k says

yaknda

kacaktr) .

Dier
1

silsileler:
Trk

halk

hikyelerine

ve

sazairlerine

ait

metinler

t e t k i k l e r . (Alt t a n e s i k m t r ) .
2

Tetkikler ( i k i tane kmtr).

3 T e r c m e e s e r l e r (be t a n e k m t r ) .
4 Lisan eserler ( i k i tane kmtr).
5

A n a d o l u Trklerine ait tarih m e l i h a l a r ( b i r cilt kmtr).

ve

 5
(3

A n a d o l u Trklerinin H a l k edebiyat ( b i r cilt kmtr).

w i g ' i n " R s t e m P a a n n O s m a n l t a r i h i n i n M o r d t m a n t a r a f n d a n ; J. W e -

V e s i k a l a r ( i k i tane kmtr).

l a d i m i r t s o v ' u n " C e n g i z H a n n n N . P o p p e tarafndan t e n k i t l e r i vardr.

Muhtralar (Franszca o l a r a k b i r t a n e kmtr)T

Trkiyat
haberleri
ksmnda(327-350).
Trkiye, Fransa, ingiltere, A l
m a n y a , M a c a r i s t a n , ek-Islovakya, B u l g a r i s t a n , Belika, R u s y a A z e r
b a y c a n ve Trkistandaki trkiyat faaliyeti hakknda k i t a b i y a t malmat
vardr.

* *

Trkiyat Mecmlas
Mdr:

Kprlzade

Trkiyat Mecmuas

Mehmetguat

II

639 sayfa; stanbul : devlet matbaas 928 ; eski harflerle fiat 250 kuru.

350 sayfa; stanbul : Matbaa-i mire 1925; eski harflerle ; fiat 140 kuru.

Birinci c i l d i n mnderecat be ksmdan i b a r e t t i r : t e t k i k l e r , n o t l a r

Makaleler:

1) K p r l z a d e M e h m e t F u a t : A n a d o l u b e y l i k l e r i t a r i

ve vesikalar, tenkit, ve tahlil, kitabiyat tenkitleri, trkiyat haberleri. A y

h i n e a i t n o t l a r ( 1 - 3 2 ) .' 2 ) W . T h o m s e n : a r k T r k i s t a n m

rca m e t i n d e n hari o l a r a k t a n e fotoraf vardr .

d a i r (33-59). 3) A h m e t Z e k i V e l i d i : Ouzlarn hrstiyanh m e s e l e s i n e

Tetkikler
Fuat :

ksmndaki

makaleler

unlardr:

1) K p r l z a d e M e h m e t

M e d d a h l a r (1-45). 2) B a r t h o l d : O r t a A s y a d a Mool

ftuhatna

k a d a r hristiyanlk ( 4 7 - 1 0 0 ) . 3) M e h m e t e r e f e d d i n : Selukler d e v r i n
de mezhib

(101-118) . 4 ) K p r l z a d e M e h m e t F u a t : L t f i P a a (119

1 5 0 ) . 5) F r i e d r i c h G i e s e : O s m a n l m p a r a t o r l u u n u n t e e k k l m e s e

mazisine

a i t ( 6 1 - 6 7 ) . 4 ) W . B a r t h o l d : O r t a A s y a d a i s l m i y e t i n i n t i a r ettii z a
m a n a a i t b i r b i d e (69-74). 5 ) A b d u l l a h B a t t a l : S h i b G i r a y H a n y a r l
(75-101) .

6) A l i C a n i p :

Osmanzade

A h m e t T'ib

Efendi

(103-129)

&

7) A b d l k a d i r : T r k R i v a y e t l e r i n d e B o z K u r t , , ( 1 3 1 - 1 3 7 ) . 8 ) K i r a g o s :
M o o l l a r (139-217) .

9) K p r l z a d e M e h m e t F u a t :

T u y u g (219-242).

l e s i ( 1 5 1 - 1 7 1 ) . 6) A l i C a n i p : N e d i m i n h a y a t v e m u a s r l a r n n teikki-

10) H . N i h a l - A h m e t N a c i : A n a d o l u d a T r k l e r e a i t y e r i s i m l e r i (243-259)

l e r i y i e yaad d e v i r d e edeb m e v k i i (173-184). 7) K p r l z a d e

11) C a f e r o l u A h m e t : M i r z a e f f h a k k n d a n o t l a r ( 2 6 7 - 2 7 1 ) . 1 2 ) T e s -

Meh

m e t F u a t ' : O u z e t n o l o j i s i n e d a i r t a r i h n o t l a r ( 1 8 5 2 1 1 ) .8) A b d l k a d i r :
Kitab- D e d e K o r k u d h a k k n d a ( 2 1 3 - 2 1 9 ) . 9 ) B a r t h o l d :

Kutadgu-bildiin

z i k r e t t i i B o r a H a n k i m d i r ? (221-226). 10) N e c i b a s m : H i b b e t l h a k a i k i n
dier b i r nshas

( 2 2 7 - 2 3 3 ) . 11) L u d v i g L i k e t i : " K r g z , , k a v m

isminin

oe vesikalar

Oullar

ksmnda

unlar

vardr:!)

Kprlzade

Meh

m e t F u a t : H r e z m a h l a r t a r h i n e a i t (251-254). 2 ) K p r l z a d e M e h m e t

ve vesikalar:

ir m e s e l e s i ( 3 8 5 - 3 8 7 ) .

1) W . B a r h o l d : R a d l o f f u n l g a t i n i y e n i d e n n e
2) N e c i b a s m : "Krgz,,

i n k l b v e k r k s a y s n n asl (390-392) .

l e r i n e d a i r (258-2()5).
ksmnda

(267-289)

: Kprlzade

Mehmet Fuat

B e y i r l k Mutasavvflar h a k k n d a C . H u a r t , M o r d t m a n n v e J. N e m e t h ' i n
tenkit ve

tahlilleri.

Kitabiyat

tenkitleri

ksmnda

(291-326)

: C.

Huart'n "Les Saints

des D e r v i c h e s t o u r n e u r s , , B e d r o s K e r e s t e c i y a n ' m

" D i c t i o n n a i r e ty-

molog. d. la l a n g u e Turque, R a u f Y e k t a ' m n "Trk m u s i k i

tsrihi,,,

J. L a u r e n f i n "Garb A s y a d a B i z a n s v e Seluk Trkleri,,, S a d r i M a k s u di'n.n H u e y - h u T a r h a k k n d a k i m a k a l e s i n i n K p r l z a d e M e h m e t F u a t B e > ;

tarafndan': A . K r a u s e ' n i n " C e n g i z H a n , , n m V o n R a s t a r n tarafndan; L u d -

kelimesinin

itikakna

d a i r ( 3 8 7 - 3 9 0 ) . 3) N e c i b a s m : Trkede " q n m "t y e v e "t n i n " d y e

mi-Krt

ve tahlil

Zbeyir:

H a c B e k t a t e k k e s i (365-382).

F u a t : a y b e t l h a k a i k a d a i r (255-257). 3) A b d l k a d i r : T r k k a b i l e i s i m
Tenkit

14) M b a r e k G a l i p : Mentee

d e v r i n e a i t b a z k a b i r talar (347-363) . 1 5 ) H m i t

Notlar

m e n e i (235-249) .
Notlar

c h n e r : O s m a n l l a r d a corafya(271-314). 1 3 ) A h m e t Z e k i V e l i d i : H r e z m de yazlm eski trke eserler (315-345).

m ? (392-396) . 5 ) H a m i t

4) A h m e t Z e k i V e l i d i :

Hamdi:

Kert

" K o r k u d , , a a i t (396-397) .

6) A b d l k a d i r : " B o z K u r t , , h a k k n d a ( 3 9 7 ) . 7) H a s a n F e h m i : San'at t a
r i h i m i z e ait baz n o t l a r 398-401). 8) K i l i s l i R f a t : " S h e y l Nevbahra
d a i r (401-409). 9) K p r l z a d e M e h m e t F u a t : i l k osmanl s i k k e l e r i h a k
k n d a (410-412). 10) K p r l z a d e

M e h m e t F u a t : " G e r m i y a n Beylii.,

t a r i h i n e a i t (412-414). 11) K p r l z a d e M e h m e t F u a t : P i n t i
4 1 6 ) . 12) K p r l z a d e

Mehmet Fuat:

(417-426) . 1 3 ) K p r l z a d e M e h m e t F u a t : " O s m a n Z a d e
(427-430).

Hamit(415-

" A y d n Oullar,, t a r i h i n e
T'be

ait
dair

14) K p r l z a d e M e h m e t F u a t . "Meddahlar,, makalesine ait

(430-434) . 1 5 ) K p r l z a d e M e h m e t F u a t : " F z u l y e a i t b a z n o t l a r
(434-436). 1 6 ) K p r l z a d e M e h m e t F u a t : K l s i k T r k n a z m m d a " r b

eklinin eskilii (437-440). 17) K p r l z a d e M e h m e t F u a t : H r e z m a h l a r

d e v r i n d e b i r T r k l i s a n c s ( 4 4 1 - 4 4 4 ) . 18) A b d l k a d i r : " U m a y i l h e s i
h a k k n d a (444-446).
Garpta

ark

eserleri:

tenkit

ve tahlilf449-462).

Kprlzade Mehmet

Trk halk hikyelerine ve Sazairlerine

ait meitnler ve tetkikler

F u a t B e y i n " T r k edebiyat t a r i h i h a k k m d a Profesr K r e l i t z v e Mordt-

1 Gevheri

m a n n ' m m a k a l e l e r i y l e | NecibasmJ B e y tarafndan neredilen Hibbetl-

Kprlzade

h a k a y i k hakknda Kovalski'nin tenkitlerini ihtiva ediyor.%

Kitabiyat

tenkit

ve tahlilleri:

1) A h m t Z e k i V e l i d i : " e y h

Muhsin

F n ( H s e y i n K z m B e y ) T a r a f n d a n n e r e d i l e n " M a h d u m k u l u D i v a n ,,-

Mehmet

Fuat

99 sayfa; stanbul : Yeni Matbaa 1929; 75 Kuru.

'

Trkiyat Enistits tarafndan neredilmeye b a l a n a n " T r k Sazair

n n t e n k i d i ( 4 6 6 - 4 7 1 ) . 2) K p r l z a d e m e h m e t F u a t : " D v n - trk-i S u l t a n

l e r i n e ait m e t i n l e r ve tetkiklerklliyatnm birincisidir. E n mehur

Veledin tenkidi(475-481). 3) K p r l z a d e M e h m e t F u a t : " F e r h e n g n m e

j a i r l e r i m i z d e n o l u p 17 n c i a s r d a y a y a n G e v h e r i ' n i n s a n ' a t h a k k n d a

tercmesi,, v e " S h e y l Nevbahr,, h a k k n d a (481-479). 4) K p r l z a d e

.malmatla

imdiyekadar nerolunmayan

176 p a r a iirini

Saz-

muhtevidir.

M e h m e t F u a t : bn X a t b ' m " F e r a h n m e s i h a k k n d a tenkit(479-496). 5)

2 E r z u r u m l u Emrah

K p r l z a d e M e h m e t F u a t : s m a i l H a k k B e y t a r a f n d a n neredilen"K.itabelerhakknda t e n k i t (497-501). 6) K p r l z a d e M e m e t F u a t : S a d e t t i n

Kprlzade

N z h e t B e y t a r a f n d a n n e r e d i l e n " K a r a c a O l a n , , h a k k n d a (502-505). 7 )
K p r l z a d e M e h m e t F u a t :"Pr R e i s i n P a u l K a l e tarafndan neredilen
"Bahriyyesi hakknda (506-508,).

8) K p r l z a d e M e h m e t F u a t :

A.

B u k l l i y a t n i k i n c i s i d i r . 19 u n c u a r n m e h u r S a z a i r l e r i n d e n E m r a h m h a y a t v e s a n ' a t i l e 13 p a r a i i r i m v e i l h i l e r i n d e n b i r i n i n no-""!

Godardtarafndar nssredilen"Gazne v e Gazne a b i d e l e r i n d e k i kitabeler,,

tas i l e E m r a h n

Deny"tarafni

y i n e ark

d a n n e r e d i l e n " o n s e k i z i n c i asr s o n u n d a C e z a y i r T r k

yenierilerinin

N i k s a r d a k i mezarnn

Anadoluya

sylenen rivayetler

E m r a h i l e iirleri

Sonunda
hakknda

vardr.

3 Pir Sultan Abdal

K o z m a n m " H a k a s l a r h a k k n d a (522-525). 1 2 ) C a f e r o l u : " S a m a i l o v i , ,

Sadettin

tarafndan neredilen muasr Osmanl lisannn m u h t a s a r sarf v e n a h v i , ,

(525-526).

resmini muhtevidir.

m e n s u p dier b i r

Anoxinin"Altay

a m a n l m a a i t m e v a t h a k k n d a (518-522). 11) C a f e r o l u : Profesr

hakknda

Fuat

39 sayfa; istanbul:: Evkaf Matbaas 1929. 30 Kuru.

h a k k n d a (509-512). 9 ) K p r l z a d e M e h m e t F u a t : " J e a n

t r k l e r i , , , , h a k k n d a (512-518). 1 0 ) A b d l k a d i r : " A . W .

Mehmet

13) C a f e r o l u : Oriantalia h a k k n d a

(526-528).

75 sayfa stanbul: Evkaf Matbaas 1929; 60 Kuru.

K l l i y a t n n c s d r . 17 n c i a r n S a z a i r l e r i n d e n v e b a t m b a b a

14) B a r t h o l d : " M . T . C z a p l i k c a n n " O r t a A s y a T r k l e r i " h a k k n d a (528- i

larndan olup idam

534) [ A k d e s N i m e t b e y t a r a f n d a n trkeye evrilmitir]. 1 5 ) K o n t S t e p h a n

hreti, batn

Ziy: " M a r q u a r t " n " i m a l k u t p u havalisi"iakknda mild o n u n c u

ipara n e f e s i y l e n e f e s l e r i n e

asra;'

Nzhet

o l u n m a k s u r e t i y l e len P i r S u l t a n A b d a l n hayat,

a h s i y e t i , e s e r l e r i v e e d e b a h s i y e t i n i g s t e r e n v e 105
ait 6 notay ihtiva eden b i r eserdir.

a i t a r a p a b i r t e z k e r " h a k k n d a (535-538) [ R a g p H u l u s i B e y t a r a f n d a n ; '

trkeye evrilmitir].
Trkiyat

haberleri

! i

ksmnda

'
(541-639):

Trkiye, Almanya,.sve,

Belika, M a c a r i s t a n , ngiltere, ura C u m h u r i y e t l e r i ttihad, Y u g o s l a v y a ,

F r a n s a , ek-slovakya, v e D a n i m a r k a d a k i Trkiyat f a a l i y e t i h a k k n d a k i
btn malmat muhtevidir.

4 1 6 n c i asr sonuna kadar Trk Sazairleri

Kprlzade

Mehmet

Fuat

70 sayfa; stanbul ; Evkaf Matbaas 1930; 60 Kuru.

K l l i y a t n d r d n c s d r . Tarih menei beinci asra k a d a r

kan

Kprlzade

Mehmet

Klliyatn beincisidir. 1 7 n c i

asr

sazairlerimizden

Orta A s y a Trk t a r i h i n i n
Kayk K u l

histir. ^Ayrca Kyk K u l Mustafann eseri olan Gen Osman

tespit ve mukayese

ba

hikye
eden b u

*
* *

stanbul 1931; Evkaf

en byk

mutahassslarndan b i r i

olan

m e r h u m Profesr B a r t h o l d tarafndan Trkiyat E n s t i t s n n d a v e t i y l e

i s t a n b u l D a r l f n u n u n d a v e r i l m i o l a n 12 d e r s t e n i b a r e t t i r . B a r t h o l d b u
eserinde Trk t a r i h i hakknda nasl b i r u s u l t a k i p edilmesi icap

etti

ini ksaca anlatm v e O r t a A s y a Trk t a r i h i h a k k n d a i l m i n e n son

c a B a r t h o l d u n h a y a t v e e s e r l e r i z i k r o l u n m u , s o n u n a d a 20 s a y f a l k
b i r e n d e k s v e b i b l i y o g r a f i i l v e o l u n m u t u r . 12 d e r s i n m e v z u l a r

6 Krolu Destan
asistanlarndan

Barthold

n e t i c e l e r i n i terkib b i r surette o r t a y a dkmtr. E s e r i n banda ksa

e s e r i n s o n u n a K u l M u s t a f a n n 3 2 p a r a iiri i l v e e d i l m i t i r .

Edebiyat

W.

222 sayfa; stanbul Evkaf matbaas 1927; eski harflerle; 120 kuru.

v e destanlarndan, san'atndan

s i n i n m u h t e l i f A n a d o l u r i v a y e t l e r i n i de

1 Orta Asya Trk tarihi hakknda dersler

Fuat

80 sayla; stanbul: Evkaf Matbaas 1930; 60 Kuru.

M u s t a f a n m hayatyla, t a r i h i trk

Tetkikler

i l k sazairlerimizden i t i b a r e n 16nc ara k a d a r k i Sazairlerinin t a r i h i n i

v e 16 n c a s r d a y a y a n 4 s a z a i r i i l e e l e g e e n i i r l e r i n i m u h t e v i d i r .

5 Kayk K u l Mustafa ve Gen Osman hikyesi

Pertev

lardr: I ) Gk-Trkler; 2) K u n , S i y a n p i , J u a n - j u a n

(Avar) gibi

un

kavim

l e r i n rk meselesi; O r h o n a b i d e l e r i n d e z i k r o l u n a n k a b i l e l e r : 3) U y g u r l a r ,

Naili

ark Trkistamn t a m a m e n trklemesi; 4) Trkler arasnda islmiyetin

Matbaas;

intiar; H a z a r l a r , B u l g a r l a r , Karahanllar; 5) s l m Trklerin slm l

B u k i t a p , darlfnun m e z u n i y e t tezi o l m a k zere yazlm b i r tet

k e l e r i n d e ftuhat; 6) Selukler v e Kpaklar: 7) Karahtaylar v e Trk

k i k l e b u n a l l v e e d i l m i m e t i n l e r d e n t e e k k l e d i y o r . M e t i n l e r 145 t a n e

l e r i n ark v e g a r p i l e meden mnasebetleri;

iirle 3 t a n e m e n s u r m u k a d d e m e d e n i b a r e t t i r . M n d e r e c a t

unlardr:

havzasnn Trk t a r i h i n d e k i e h e m m i y e t i , ingizin z u h u r u ; 9) Trkistamn

8) Hrezm v e Sir-derya

M u k a d d e m e . B a l a n g : Trk destanlar v e destan m a h i y e t t e h a l k

Moollar tarafndan zapt; 10) Altn O r d u d a Moollarn trklemesi m e

hikyeleri-Krolunun b u n l a r iindeki m e v k i i ve e h e m m i y e t i . I ) Kr

selesi; 11) o n d r d n d asrn i l k yarsnda T r k i s t a m n sukutu-aatay

o l u r i v a y e t l e r i . -rivayetlerin m e v z u u (-Paris ( X o d z k o ) r i v a y e t i ; 2-z-

D e v l e t i - A k s a k T e m r n z u h u r u ; 12) A k s a k T e m r n devleti-zbek H a n

bek rivayeti-; 3-Istanbul

lar d e v r i v e b u d e v r i n m e d e n

r i v a y e t i ; 4-Holoflu r i v a y e t i ; 5-Urfa

rivayeti;

6- Y a l v a r i v a y e t i ; 7-Elziz r i v a y e t l e r i ; 8 - S a m a i l o v i r i v a y e t l e r i ;

9-Von

H a k s t h a s e n r i v a y e t i ; 10-Mara r i v a y e t i ) 2 - m u h t e l i f r i v a y e t l e r i n

muka

y e s e s i ( i l v e - K r o l u n u n E r m e n i r i v a y e t i ) . 3-Krolu
lif unsurlarnn

tahlili.

4-Krolu

meselesi. II) Muhtelif rivayetlere

rivayetlerinin
gre Krolu

destan kahraman hakknda halk telkkileri.

destan

eskilii

ve

destannn

III) Krolu

muhte
yenilii
ideolojisi

airlerinden krolu. 3-Sazairleri.

K l a s i k airler v e K r o l u . 4-halk

edebiyatnda Krolu destannn i z l e r i .

Trklerden

baka

2Mill edebiyat cereyannn i l k mbessirleri

ve Dvn- trk-i bast
Kprlzade

destannn

t e s i r l e r i : I - K r o l u iirleri-yeni v e e s k i o l a n l a r . 2-on a l t n c asr sazmilletlerde

hayat.

Mehmet

Fuat

. 7 9 + 8 3 sayfa; stanbul: Devlet Matbaas 1928; eski harflerle; 100 Kuru.

B u k i t a p mill edebiyatmzn imdiye k a d a r zannolunduu gibi on

dokuzuncu

asrda deil, ok d a h a e s k i z a m a n l a r d a

baladn

K r o l u . 6-bugn K r o l u a n ' a n e s i . 7-Krolu d e s t a n n n c o r a f i s i m

e d e n v e b u c e r e y a n n 16 n c a s r d a k i m m e s s i l l e r i n d e n

l e r d e izleri-destann i n t i a r s a h a s . I V ) K r o l u d e s t a n n n m e n e i m e

minin hayat ve eseri

selesi . Z e y i l : m e t i n l e r : I ) mara m e t i n l e r i (ilve: b i r cnkten alnm

s o n u n a " N a z m i n i n saf trke i l e yazd iirlerden m r e k k e p

i k i para ile Marata yazlm b i r p a r a ) . II) Elziz

trk-i bast,, i l v e o l u n m u v e b t n e s e r b y k t r k " G k

Yalva rivayeti.

IV) Urfa

rivayeti.

rivayetleri . III)

maneviyetine ithaf

hakknda

olunmutur.

malmat

ispat

" E d i r n e l i Naz-

veren bir eserdir.

Eserin
"Dvn-
Alpm

Tercme eserler

masa geliyor (39-91);

eviren: Ragp

nc mephas. - Murat: Osmanllar

2 3 6 ) ; l h i k a a: O s m a n l l a r n m e n e i v e s a l t a n a t l a r h a k k n d a k i

merkezi,,

Hulusi

d o l u d a k i emaretler (253-376);

tarafndan .yaplacak

*' *

neriyatn i l k

Cenova, Venedik,Trk tarih,corafya, a r k e o l o j i v e halkiyatna ait bir

ok m h i m t e t k i k l e r nereden mellifin " A t i n a ngiliz m e k t e b i
19,20 v e 2 1 i n c i

nin Ragp Hulusi Bey

ciltlerinde

tarafndan

yaplm

kan muhtelif

3 U l u Bey ve zaman
W. Barthold-trkeye

eviren:

Tahirolu

Ahdes

Nimet

senelik
165 sayfa; stanbul: Evkaf Matbaas 1930; 150 kuru.

makaleleri

tercmelerinden

Ana

mstekil hristiyan devletleri v e h a r i c i

d e v l e t l e r e t b i a r a z i (277-280); n e t i c e ( 2 8 0 - 2 8 1 ) .

saysn tekil e d e n b u eser gen y a n d a len v e " Y u n a n , R o m a , B i z a n s ,

mecmuasnn

an'anev

y a n l t e l k k i l e r ( 2 3 7 - 2 5 2 ) ; l h i k a b : o n d r d n c asr z a r f n d a

Trkiyat Enstitsnn kurduu " A n a d o l u n u n din tarih ve etnog

dair tetkikat

Avrupada

- B a y a z t : O s m a n l l a r B i z a n s m p a r a t o r l u u n a t e v a r s e d i y o r l a r (158

141 sayfa; stanbul: Devlet Matbaas 1928; eski harflerle; 100 kuru.

rafyasna

b i r i m p a r a t o r l u u n t e m e l l e r i n i k u r u y o r l a r (92-157); d r d n c m e p h a s .

1 Bektailik tetkikleri
F. W. Hasluck-tiirkeye

11

ibarettir.

Bata Kprlzade M e h m e t F u a t B e y i n k k b i r m u k a d d e m e s i

Profesr B a r t h o l d g i b i kymetli'bir tarihi tarafndan 1918de yazlan

olup

b u eser adeta b i r Temrller D e v l e t i t a r i h i d i r . E s k i telkki i l e yalnz

m e t i n d e n hari h a r i t a v e i k i levhas vardr. Mnderecat unlardr:

siyas deil, m e d e n t a r i h h a k k n d a da m a l m a t v e r m e s i itibaryla b i z

B e k t a l a r n c o r a f t e v e z z (1-52); i k i t a r a f p e r e s t i g h l a r v e b e k -

Trkler iin ayr b i r e h e m m i y e t i h a i z d i r . Eser y e d i b a p t a n

ta

o l u p unlardr: 1 ) Mool

p r o p a g a n d a s (42-84); b e k t a l k v e s n n m s l m a n l k - A n a d o l u d a

Bektailik ve hristiyanhk-Avrupada

bektalk v e

hristiyanlk-siyas

gizli avamil. Notlar: Haydar, Hoca A h m e t ve Karaca A h m e t

hakknda

mrekkep

mparatorluu ve aatay Devleti; 2 )

e m i r l e r i . T e m r n saltanat; 3) U l u B e y i n o c u k l u u ; 4) H k i m

Ulus
sfa^

tyla Ulu B e y , haric v a k ' a l a r ; 5) U l u b e y i n ' Maverannehirdeki ic

(85-87) A n a d o l u d a k i A r a p m e z a r l a r (88-98); T r k t a r i h v e h a l k me-

r a a t ; 6 ) Ulu B e y i n i l m m e g u l i y e t i v e h u s u s h a y a t ; 7) U l u B e y i n _

k a b e s i n e a i t t e t k i k l e r (99-135); K a r a O s m a n o l u n u n z u h u r u - k r k l a r - S a n

hayatnn sonu v e Trkistan t a r i h i n d e y e n i b i r d e v r i n balangc. E s e r i n

Saltk r i v a y e t i - s u l t a n l a r m kl k u a n m a s ; K o n y a Sultanlar

sonuna

da hristiyanlk v e islmiyet

zamann

(136-141).

eviren: Ragp

H. A. R. Gibb-trheye eviren: M. Hakk

Hulusi

B u e s e r , kuruluu meselesi i l i m lemince henz m a l m

olmyan

O s m a n l m p a r a t o r l u u n u n teesss h a k k n d a e n son (1915 te) yazlan

Eserde

umumiyetle

yanl

b i r nokta-i nazar takip

olunmutur.

4 Orta Asyada Arap ftuhat

281 sayfa: stanbul: Devlet matbaas 1928 (metinden hari 6 harita); eski harflerle; 150 kuru.

eserdir.

cetvelinden baka Ulu B e y i n hayatm! kronolojisini

gsteren b i r cetvel de ilve

2 Osmanl mparatorluunun kurulusu

H. A. gbbans-trkeye

isimler

edilerek

85 sayfa; stanbul: EvkafjMatbaas 1930; 60 kuru.

A r a p ftuhat mnasebetiyle garb G k Trkler hakknda

yazlm

o l a n e n son (1922 de) eserdir. F i h r i s t i udur: I . - m e t h a l : Oksus havzas;

e s k i t a r i h i ( 3 - 6 ) ; s i y a s t e f r i k a l a r ( 6 - 1 1 ) ; A r a p m e n b a l a r (11-14); 2. -

Giese v e K p r l z a d e F u a t B e y tarafndan t e n k i t edilmise de b i r b a

i l k aknlar : Aa T o h a r i s t a m n f e t h i (14-16);

k m d a n y i n e kymetli b i r eserdir. Bilhassa Osmanllarn A v r u p a y a ge

istilas (16-21);

t i k l e r i z a m a n B a l k a n yarmadasnn dahil v a z i y e t i n i tasvir e t m e k . i t i

(25-27) ; A a T o h a r i s t a m n i s t i r d a d (27-28) ; B u h a r a n m f e t h i (29-31)

baryla t a r i h i n

bir

cihetini

aydnlatmaktadr .

Sod v e B u h a r a n m i l k

A r a p l a r n e k i l m e s i (21-25) ; 3. - K u t e y b e n i n

ftuhat

Eserin fihristi udur :

t a k v i y e v e i l e r i h a r e k e t (32-41); Y a k s a r t v i l y e t l e r i n e s e f e r l e r (41-49);

B i r i n c i m e p h a s . - O s m a n : t a r i h t e y e n i b i r r k z u h u r e d i y o r (1-38); i k i n c i

4.- T r k l e r i n m u k a b e l e s i (49-72); 5.- M a v e r a n n e h r h i s t i r d a d (72-82);

m e p h a s . - O r h a n : y e n i b i r m i l l e t teekkl e d i y o r v e g a r p lemiyle te-

B i b l i y o g r a f i (83-85). '

12

2 ijyvju

5 Venedik Menbalarma nazaran ark Meselesi

Max

Silberschmidt-trkeye
203

eviren: Kprlzade

Ahmet

Cemal

sayfa; istanbul: Evkaf Matbaas 1930; 135 kuru.

Osmanl mparatorluunun zuhuru zamanndaki ark meselesini

tafsil eden bu eser bilhassa imdiye kadar terkibi eserler iin istifade
edilmemi olan Venedik hazine-i evrakna istinat ettii iin Trkiyenin siyas tarihi bakmndan fevkalde mhimdir.

Anabolu Trklerine ait tarih metinler

1

JJJ

591 sayfa metin; stanbul: Devlet matbaas 1928; 450 Kuru.

Trkiyat Enistits tarafndan nerine balanlan "Anadolu Trk

lerine ait tarih menbalar,, klliyatnn birinci cildi olan bu ok m
him faris metin stanbul ktphanelerinde mevcut drt nshay kar
latrmak suretiyle Kilisli Rfat B e y tarafndan hazrlanm ve eserle
mellifi hakknda Kprlzade Fuat B e y tarafndan 17 sayfalk bir
mukaddeme yazlmtr. Ayrca eserin sonuna mufassal bir fihristle
bir endeks ve nsha farklaryla yanh-doru cetvelini havi 75 sayfa
lk bir lhika konulmutur. Bizzat Anadoluda, Anadolunun 14 nc
arma ait olarak yazlm olan bu eser sayesinde tarihimizin bu dev
ri olduka aydnlanm oluyur.

Lisan eserler

metin 155 sayfa ; lgate ve grameri 186 sayfa; stanbul: Evfkaf Matbaas 1931; 400 Kuru.

14 n c asrn lisaniyat limlerinden A b Hayynn 1312 mildde

Msrda ycude getirdii bu eser imdiye kadar yalnz bir defa olarak
stanbulda bir tek nshaya istinaden ve gayri ilm bir surette basl
m t . Ahiren stanbul D a r l f n u n u n d a lisaniyat mderris muavini
Caferolu Ahmet B e y tarafndan yeni bir nshas bulunan bu eser
mumaileyh tarafndan iki nsha zerine mukayeseli bir surette bas
trld gibi Trk elifbesine gre lgatesi de hazrlanm ve grameri
de ilve o l u n m u t u r . B u g n elde b u l u n m y a n birok lisan eserlerden
istifade ettii anlalan A b Hayyamn bu eseri Trk Lisaniyat bak
mndan ok m h i m d i r .
'

Anadolu Trklerinin halk edebiyat

- 1 Mniler
270

sayfa; stanbul : Devlet Matbaas 1928; eski harflerle; 120 Kuru.

Trkiyat Enistits tarafndan nerine balanlan "Anadolu Trle

rinin halk edebiyat,, klliyatnn birinci cildidir. M n i tarznn mene
ve tekml hakkndaki mufassal bir mukaddeme lhika olmak zere
Kprlzade Mehmet F u a t Bey tarafndan yazlacaktr. 1760 mniyi
ihtiva eden bu cilt Kilisli Rfat Bey tarafndan hazrlanm olup sonu44 sayfalk bir de lgate ilve olunmutur.

Vesikalar
1'

Anadoluda Trk Airetleri

Ahmet

Mellifi mehul: 94 sayfa; stanbul Evkaf: Matbaas 1928; 100 Kuru.

Yegne nshas stanbulda ehit A l i Paa ktphanesinde bulu

nan bu eser 15 inci asr balarnda v e y a 14 n c asr sonlarnda M
srda yazlmtr. E s e r hakknda Kprlzade Mehmet F u a t Beyin mukaddemesini muhtevidir. E s e r Kpak trkesi hakknda olup Trk li
saniyat bakmndan ok mhimdir. Eserin istinah ve basm Kilisli
Rfat B e y tarafndan yaplmtr.

Refik

236 sayfa; istanbul: Devlet Matbaas 1930; 200 kuru .

Anadoluda ve Kmelide yayan Trk airetlerine dair divan- h

mayun mhimine defterlerinde bulunan ve hicr 966-1200 yllar arasna
-ait bulunan 244 h k m muhtevidir.. Sonuna bir endeks- ilve olunan
bu eser o devrin etnograf isi ve itima hayat hakknda m h i m bir
nebadr. Bana Ahmet Refik B e y tarafndan on sayfalk bir mukad
deme ilve o l u n m u t u r .

14

2 Osmanl devrinde Trkiye madenleri

Ahmet

u doldurmak
kadar

Refik

iin h e r yl neredilecek o l a n b u m e c m u a d a n

14 f o r m a b a s l m t r . M e c m u a

mnderecat unlardr: A h m e t Z e k i
:

60 sayfa; stanbul : Devlet Matbaas 1931; 60 kuru .

Trkiyede

Anado-

b u madenlerin

i l e t i l m e s i n e d a i r di

l e s i n i n t a r i h esaslar ( 4 3 - 6 0 ) ; D r . H m i t S a d i : P a a e l i [ark T r a k y a -

v e h i c r 967-1200 y l

n n c o r a f y a s n a v e i k t i s a d t a r i h i n e d a i r n o t l a r ] ( 7 1 - 1 0 4 ) ; D r . A . Ca-

l a r n a a i t o l a n 73 t a n e h k m m u h t e v i d i r . B a n d a A h m e t R e f i k B e y i n

ferolu: Tkyu ve U y g u r l a r d a H a n Unvanlar (105-119); Abdlkadir:

sayfalk

madenlerle

V a l i d i : Moollar devrinde

iktisad v a z i y e t i (1-42); D r . Ciro T r u h e l k a : B o s n a d a arazi mese

van- h m a y u n m h i m m e d e f t e r l e r i n d e b u l u n a n
11

kan

lunun

imdiye

20 f o r m a olacaktr. 14 f o r m a n n

bir mukaddemesi

Trk m e d e n i y e t i hakknda
kalardan

ve sonunda

endeksi

bulunan

bu

eser

imdiye k a d a r hi istifade e d i h n i y e n vesi

m r e k k e p o l u p e t n o g r a f i itibaryla da e h e m m i y e t i

haizdir.

"Orun,, ve

"l,,

meselesi (121-133);

Prof.

W . B a r t h o l d : ilhanllar

D e v r i n d e M a l v a z i y e t (135-159); D r . P. W i t t e k : A n k a r a d a
kitabesi (161-164); Prof. Dr. Kprlzade

Mehmet

esseselerinin Osmanl Messeselerine T e s i r i H a k k n d a bz

Muhtralar
Mehmet

birinci

kitab

Darlfnunu
olup

B u kk muhtra

Trkiyat

"Lund

dinler

Enstits
tarihi

Kprlzade Mehmet

muhtralar

kongresinde

serisinin

okunmutur.

F u a t B e y i n hazrlad

Trk

saylabilir.

Baslmakta olan kitaplar

Melmiler
K o n y a lisesi edebiyat m u a l l i m i Abdlbaki beyin edebiyat Faklte
s i n d e n m e z u n o l u r k e n y a p t t e z d i r . i m d i y e k a d a r 13 f o r m a s b a s l
mnderecat

( b u ksmda, baz m e l m

unlardr:

airleriyle

I) i l k devre

melmliin

Trkiyat E n s t i t s n n birok kitaplarnn b i r d e n

tarihi

h a k k n d a m a l m a t v a r d r ) ; II) i k i n c i devre melmleri =

imdiye k a d a r 8 formas

baslmas

dola

baslmtr:

Josef

S t r z y g o w s k i : Trkler v e Orta A s y a San'atMeselesi(l-80) . W . T h o m s e n ;

dimyatna ait b y k eserden baz ksmlarnn b i r hlsas

m t r . 13 f o r m a n n

Trkiyat Mecmuas I I I
ysyla geiken b u c i l d i n

Fuat

19 sayfa; stanbul : Zelli matbaas 1929; 30 kuru.

istanbul

mlhaza

l a r (165-224) . B u m a k a l e d a h a b i t m e m i t i r .

I Influence d u chamanisme Turco-Mongol sur

les ordres mystiques musulmans
Kprlzade

b i r han

F u a t : Bizans

melmileri

ve

mahiyeti

Bayramler.

( b u k s m d a d a y i n e airler y e e s e r l e r i h a k k n d a m a l m a t verilmitir).

Trk H u k u k ve iktisat T a r i h i Mecmuas

Trkiyat Enstits tarafndan m e m l e k e t i m i z d e k i b y k b i r bolu

Moolistandaki Trke kitabeler (81-118).