İşletme İlkeleri̇

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2626

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1594
fiLETME LKELER
Yazarlar
Do.Dr. Nurcan TURAN (nite 1)
Prof.Dr. A. Barfl BARAZ (nite 2)
Yrd.Do.Dr. H. Cem SAYIN (nite 3)
Do.Dr. Figen DALYAN (nite 4)
Do.Dr. Mesut KURULGAN (nite 5)
Yrd.Do.Dr. zlem SAYILIR (nite 6)
Yrd.Do.Dr. Ayfle HEPKUL (nite 7)
Prof.Dr. Senem BESLER (nite 8)
Editrler
Prof.Dr. B. Zafer ERDOAN
Yrd.Do.Dr. Didem PAfiAOLU
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2012 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Prof.Dr. Mjgan Bozkaya
Genel Koordinatr Yardmcs
Yrd.Do.Dr. rem Erdem Aydn
retim Tasarmclar
Prof.Dr. T. Volkan Yzer
r.Gr. Orkun fien
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
Dil Yazm Danflman
Okt. Meral Aflkar
Grafikerler
Hilal Kkdaaflan
Ayflegl Dibek
Kitap Koordinasyon Birimi
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
flletme lkeleri
ISBN
978-975-06-1294-7
5. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 8.000 adet baslmfltr.
ESKfiEHR, Haziran 2015
iii
indekiler
indekiler
nsz ............................................................................................................
ix
flletme ve flletmecilikle lgili Kavramlar..............................
fiLETME BLM ............................................................................................

fiLETME KAVRAMI .......................................................................................
fiLETMELERN FAALYET ALANLARI ..........................................................
fiLETMELERN BAfiARI KOfiULLARI............................................................
fiLETMELERN EKONOMDEK YER ........................................................
fiLETMECLE LfiKN TEMEL KAVRAMLAR ...........................................
Ekonomik Sistemler .....................................................................................
Kapitalist Sistem ......................................................................................
Sosyalist Sistem........................................................................................
Karma Ekonomik Sistem ........................................................................
htiya ve stekler..........................................................................................
Maslowun htiyalar Hiyerarflisi...................................................................
Arz ve Talep Kavram ...................................................................................
Tketim ve Tketici Kavram .......................................................................
rn ve Hizmet Kavram..............................................................................
Ekonomik rn ve Ekonomik Olmayan rn .....................................
Tketim rn ve Endstriyel rn .....................................................
Dayankl ve Dayanksz rn ...............................................................
retim ve retim Faktrleri..........................................................................
Doal Kaynaklar......................................................................................
fl gc .....................................................................................................
Sermaye ...................................................................................................
Giriflimci...................................................................................................
Teknoloji..................................................................................................
Giriflimci ve Ynetici.....................................................................................
Giriflimci...................................................................................................
Ynetici..........................................................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................
3
3
4
6
6
7
7
8
8
9
9
9
11
11
11
11
12
12
12
13
13
13
14
14
14
14
16
17
18
19
20
20
21
flletmeler ve zellikleri.......................................................... 22
GRfi ..............................................................................................................
fiLETMENN AMALARI .............................................................................
Amalarn Snflandrlmas ...........................................................................
Genel Amalar .......................................................................................
Stratejik Amalar......................................................................................
zel Amalar ...........................................................................................
fiLETMENN FONKSYONLARI....................................................................
Ynetim ........................................................................................................
retim ...........................................................................................................
Pazarlama.......................................................................................................
nsan Kaynaklar ..........................................................................................
Finansman ....................................................................................................
Muhasebe .....................................................................................................
23
23
24
24
26
27
28
28
28
29
29
29
30
1. NTE
2. NTE
iv
indekiler
Halkla liflkiler ..............................................................................................

Arafltrma ve Gelifltirme ...............................................................................
fiLETMELERN EVRE LfiKLER ...............................................................
flletmenin evresi.....................................................................................
flletme Sahipleri, Ortaklar ......................................................................
flletme alflanlar ...................................................................................
Yneticiler................................................................................................
flletmenin Sektrel evresi ..........................................................................
Tketiciler ................................................................................................
Tedarikiler..............................................................................................
kame rnler .........................................................................................
Rakip Firmalar .........................................................................................
flletmenin Ulusal evresi .............................................................................
Devlet.......................................................................................................
Toplum ....................................................................................................
Kurumlar ..................................................................................................
flletmenin Uluslararas evresi.....................................................................
Gidilen lke Pazar ve Tketicileri ile liflkiler ......................................
Gidilen lkedeki Resmi Kurumlar ile liflkiler ......................................
Gidilen lkedeki Ekonomik ve Ticari Anlaflmalar................................
ok Uluslu flletmeler .............................................................................
fiLETMELERN SORUMLULUKLARI ............................................................
flletmelerin Sosyal Sorumluluklar ...............................................................
flletmelerin Ahlaki Sorumluluklar...............................................................
flletmelerin evreye Karfl Sorumluluklar ..................................................
Sosyal Sorumluluun Raporlanmas .............................................................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
3. NTE
30
30
31
31
31
32
32
33
33
34
34
34
35
35
35
36
36
36
37
37
37
37
38
39
40
41
44
45
46
46
48
48
49
flletmelerin Snflandrlmas.................................................. 50
fiLETMELERN SINIFLANDIRILMASI ...........................................................
FAALYET ALANLARINA GRE fiLETMELER .............................................
Endstri flletmeleri .......................................................................................
Ticaret flletmeleri..........................................................................................
Hizmet flletmeleri .........................................................................................
EKONOMK FONKSYONLARINA GRE fiLETMELER..............................
Mal reten flletmeler....................................................................................
Hizmet reten flletmeler..............................................................................
Pazarlama flletmeleri ....................................................................................
RETM ARALARININ MLKYETNE GRE fiLETMELER .....................
zel flletmeler ..............................................................................................
Kamu flletmeleri ...........................................................................................
Yabanc Sermayeli flletmeler .......................................................................
Karma flletmeler ...........................................................................................
BYKLNE GRE fiLETMELER..........................................................
Mikro lekli (Cce) flletmeler ...................................................................
Kk lekli flletmeler ..............................................................................
Orta lekli flletmeler..................................................................................
51
51
52
52
52
53
53
53
53
54
54
54
54
54
54
55
55
55
indekiler
Byk lekli flletmeler ..............................................................................

Dev (ok Byk) lekli flletmeler ...........................................................
RETMDE KULLANILAN TEKNOLOJYE GRE fiLETMELER .................
Emek Youn flletmeler ................................................................................
Sermaye Youn flletmeler............................................................................
TKETCLERN TRNE GRE fiLETMELER...........................................
Ara Tketicilere Mal ve Hizmet reten flletmeler......................................
En Son Tketicilere Mal ve Hizmet reten flletmeler ..............................
HUKUK YAPILARINA GRE fiLETMELER.................................................
ZEL fiLETMELER ........................................................................................
Tek Kifli flletmeleri .......................................................................................
fiirket (Ortaklk) fieklinde flletmeler............................................................
Adi fiirketler .............................................................................................
Ticaret fiirketleri ......................................................................................
Kooperatifler..................................................................................................
Dernek ve Vakf flletmeleri..........................................................................
KAMU fiLETMELER .....................................................................................
YABANCI SERMAYEL fiLETMELER ............................................................
ULUSAL KKENLERNE GRE fiLETMELER..............................................
Ulusal flletmeler............................................................................................
Uluslararas flletmeler ...................................................................................
ok Uluslu flletmeler....................................................................................
Kresel flletmeler..........................................................................................
zet................................................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
56
56
57
57
57
57
58
58
58
59
60
60
60
60
63
63
64
64
64
64
65
65
66
67
68
69
70
70
71
Etik ve Sosyal Sorumluluk ...................................................... 72

GRfi ..............................................................................................................
fiLETMELERDE SOSYAL SORUMLULUK NASIL BAfiLAR...........................
Yardmseverlik Prensibi ................................................................................
Vekillik Prensibi ............................................................................................
fiLETME SOSYAL SORUMLULUUNUN MODERN BMLER.................
fiLETME SOSYAL SORUMLULUUNUN SINIRLARI...................................
Yasalara Uygunluk ........................................................................................
Maliyetler .......................................................................................................
Etkinlik ...........................................................................................................
Faaliyet Alan ve Karmaflklk .......................................................................
YASAL GEREKLLKLERE KARfiI GNLL SOSYAL SORUMLULUK.......
renilmifl Kiflisel karlar ...........................................................................
Yasal Zorunluluklara Karfl Gnlllkle Harekete Geme .......................
Krllk ve Sosyal Sorumluluk ......................................................................
Ksa Dnemli Krlla Karfl Uzun Dnemli Krllk............................
Maksimum Krlla Karfl Optimum Krllk.........................................
Etkilenenlerin karlarna Karfl Sermayedarlarn karlar...................
SOSYAL SORUMLULUKLA LGL OLMANIN PROSEDRLER..................
Stratejik Sosyal Konularn Tahmin Edilmesi ...............................................
Sosyal Sorumluluk in Organize Etme ......................................................
Sosyal Sorumluluk Stratejisi .........................................................................
DEfiEN EVRE VE fiLETME ET ..........................................................
73
74
74
75
75
76
76
76
76
77
77
78
78
79
79
79
79
81
81
81
81
82
4. NTE
vi
indekiler
flletme Etii Kavram ....................................................................................

flletme Etii Dzeyleri..................................................................................
flletme Etii ile lgili Yanlfllar......................................................................
Etik Sonular Neden flletmelerde Kullanlr ...............................................
flletmelerdeki Etik Sonularn Doas .........................................................
flletme Etiinin retilebilirlii....................................................................
Etik Geliflimin Aflamalar...............................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
5. NTE
flletmelerin Kuruluflu.............................................................. 96
fiLETME KURMA...........................................................................................
EKONOMK ARAfiTIRMA..............................................................................
Talep Tahmini ve Pazar Arafltrmas ............................................................
Talep Tahmin Yntemleri.......................................................................
Kurulufl Yerinin Seimi .................................................................................
Kurulufl Yeri Seimini Etkileyen Unsurlar .............................................
flletme Kapasitesinin Belirlenmesi...............................................................
Tahmini Gelirlerin Belirlenmesi ...................................................................
TEKNK ARAfiTIRMA ....................................................................................
retim Sistemi ve Teknoloji Seimi .............................................................
Teknik Maliyet alflmalar............................................................................
FNANSAL ARAfiTIRMA.................................................................................
YASAL ARAfiTIRMA.......................................................................................
flletmenin Hukuki Yapsnn Belirlenmesi ..................................................
Devlet Desteklerinin zlenmesi ....................................................................
flletme Kurulurken Alnmas Gereken Yasal zinlerin ..............................
Belirlenmesi ...................................................................................................
RGTSEL ARAfiTIRMA ...............................................................................
Yaplacak fllerin Belirlenmesi ve Gruplandrlmas ....................................
flgrenin Belirlenmesi ve Yetki-Sorumluluklarn Verilmesi.......................
Yer, Ara ve Yntemlerin Belirlenmesi .......................................................
DEERLENDRME-KARAR VERME VE GEREKLEfiTRME ........................
Yatrm Deerlendirme..................................................................................
Yatrm Karar ................................................................................................
Yatrm Gereklefltirme .................................................................................
zet................................................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
6. NTE
82
82
83
86
86
88
89
90
92
93
93
93
94
97
98
99
100
101
102
103
105
105
105
106
107
108
108
109
110
110
110
110
110
111
111
111
111
112
113
114
115
116
116
117
117
flletmelerin Bymesi ............................................................................ 118

BYME KAVRAMI VE NEDENLER...........................................................
fiLETMELERDE BYME BMLER..........................................................
sel Byme.................................................................................................
Yatay Byme .........................................................................................
119
120
120
120
vii
indekiler
Dikey Byme ........................................................................................

Dflsal Byme...............................................................................................
Dikey Birleflme ........................................................................................
Yatay Birleflme ........................................................................................
apraz Birleflme ......................................................................................
Bymenin Getirdii stnlkler ve Sakncalar .........................................
Bymenin stnlkleri.........................................................................
Bymenin Sakncalar ...........................................................................
Eflgdm Sorunu .....................................................................................
Bymenin Sakncalar ile Bafla kma Yntemleri .............................
HUKUK VE EKONOMK AIDAN BRLEfiME TRLER............................
Kartel..............................................................................................................
Holding ..........................................................................................................
Konsern..........................................................................................................
Konsorsiyum..................................................................................................
BRLEfiME VE SATIN ALMALAR ...................................................................
Satn Alma Stratejisinin Aka Formle Edilmesi .......................................
Satn Alnabilecek flletmelerin Bulunmas ve Analiz Edilmesi ..................
Satn Almann Gereklefltirilmesi..................................................................
Satn Alma Sonrasnda flletmelerin Birlefltirilmesi .....................................
STRATEJK fiBRLKLER VE ORTAK GRfiMLER.....................................
fiLETMETLERDE KLME.........................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
120
121
121
121
121
122
122
123
123
123
124
124
124
124
125
125
126
126
127
127
127
129
130
132
133
133
134
134
Kresel Ortamda flletmecilik ve Rekabet ........................... 136

fiLETMELERN DIfi EVRESNN ANALZ ................................................
KreselleflmeninTanmlanmas ve Ortaya kfl Sreci ...............................
KRESELLEfiMENN AfiAMALARI.................................................................
Kreselleflmeyi Salayan Etkenler................................................................
Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaflmas.....................................
Uruguay Grflmeleri..............................................................................
Dnya Ticaret rgt ............................................................................
Teknolojik Geliflmeler...................................................................................
Kreselleflmenin Gstergeleri Nelerdir? .......................................................
fiLETMELER VE KRESELLEfiME.................................................................
Kreselleflmeyi Benimsemeleri Asndan flletmeler ..................................
Kreselleflmenin flletmelere Etkileri ............................................................
Pazarlarn Kreselleflmesi .......................................................................
retimin Kreselleflmesi ...............................................................................
Hizmet Sektr ve Kreselleflme .................................................................
Yneticilerin Kreselleflmeye Bakfl As ....................................................
fiLETMELERN KRESELLEfiME STRATEJLER ..........................................
Satfl Yaparak Kreselleflme Stratejileri ........................................................
Yatrm Yaparak Kreselleflme Stratejileri....................................................
Kreselleflme Srecinde flletmelerin Karfllafltklar Sorunlar .....................
KRESEL REKABET ......................................................................................
Rekabet Avantajna Sahip Olmann flletmeye Salad Katklar ..............
Kresel Rekabet ve Uyum Stratejileri ..........................................................
137
139
140
141
141
141
142
142
143
145
145
146
146
147
148
149
149
150
150
151
152
153
153
7. NTE
viii
indekiler
zet ...............................................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
8. NTE
156
157
158
158
159
160
flletme Fonksiyonlar .............................................................. 162

BR SSTEM OLARAK fiLETME VE FONKSYONLARI ...............................
YNETM.......................................................................................................
RETM..........................................................................................................
PAZARLAMA .................................................................................................
Hedef Pazarn Belirlemesi ...........................................................................
Pazarlama Karmasnn Dzenlenmesi ..........................................................
FNANSMAN ..................................................................................................
Finansal Analiz ve Kontrol ...........................................................................
Finansal Planlama..........................................................................................
Aktiflerin Ynetimi ........................................................................................
htiya Duyulan Fonlarn Tedariki ...............................................................
flletmenin Karfllaflt zel Sorunlarn zm.........................................
NSAN KAYNAKLARI ...................................................................................
nsan Kaynaklar Planlamas.........................................................................
Seme ve Yerlefltirme....................................................................................
Eitim ve Gelifltirme......................................................................................
Performans Deerleme .................................................................................
cret ve Maafl Ynetimi ...............................................................................
Endstriyel liflkiler........................................................................................
fl Gvenlii ve fli Sal ...........................................................................
MUHASEBE....................................................................................................
Kaydetme ......................................................................................................
Snflandrma .................................................................................................
zetleme ......................................................................................................
Raporlama .....................................................................................................
Yorumlama ....................................................................................................
HALKLA LfiKLER .......................................................................................
Halkla liflkiler Srecinin Aflamalar .............................................................
Arafltrma..................................................................................................
Planlama ..................................................................................................
Uygulama.................................................................................................
Deerlendirme.........................................................................................
Halkla liflkilerde Kullanlan Aralar ............................................................
AR-GE VE NOVASYON ...............................................................................
Arafltrma ve Gelifltirme Trleri ....................................................................
Temel Arafltrma ......................................................................................
Uygulamal Arafltrma..............................................................................
Gelifltirme.................................................................................................
zet................................................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
163
167
170
172
173
173
174
175
175
175
175
176
176
176
177
177
177
178
178
178
178
179
179
179
179
180
180
181
181
181
181
181
181
182
182
183
183
183
184
185
186
186
187
188
Szlk ................................................................................... 189
nsz
nsz
Son otuz ylda hzlanarak artan kreselleflme olgusu ile birlikte yaflamn tm
alanlarnda olduu gibi iflletmecilik ve retisinde de byk deiflimler yaflanmaktadr. Bu deiflimler sonucu rekabetin etkileri hi olmad kadar st dzeyde
ve her alanda hissedilir hale gelmifltir. flletmelerin uzun zamandr ellerinde tuttuklar g, srasyla araclara ve sonrasnda da tketicilere doru kaymfltr. Bu
g dengesindeki deiflim tketici istek ve ihtiyalarnn iflletmeciler iin temel
bafllang noktas olmas sonucunu dourmufltur. Tketicilerin istek ve ihtiyalarnn etkin, verimli ve kar getirecek flekilde karfllanmas abalarnn baflars ise ancak bilgi ile mmkndr. Bir yandan gnmzde bilgiye olan ihtiya artarak devam etmekte, dier yandan ise bilgi ynn ynetmek zorlaflmaktadr. flletmeler
iin bilgi, rekabette stnlk arac haline gelmifltir. flletmeler, hzla deiflen rekabet koflullarnda ayakta kalabilmek ve rekabette ne kabilmek iin deiflimi
kendilerini srekli yenilemek zorundadrlar. Bu yzden, iflletmecilik retisi ile ilgili konulara verilen nem gn getike artmaktadr.
Bu kitapta, iflletmecilik ile ilgili temel bilgiler yer almaktadr. flletmelerdeki yaplanma ve iflleyiflle ilgili temel bilgiler ele alnmfltr. Bu kitapla, rgn ve uzaktan retimdeki rencilere iflletmecilikle ilgili z ve yaln bilgiler aktarlmaya alfllmfltr. Kitap; iflletme kavram, kuruluflu, yaplanmas ve iflleyifli konularn iermektedir.
nitelerde, kurumsal bilgilerin yan sra, sra sizde sorularyla rencinin edindii bilgileri snamas istenmektedir. nitenin sonunda yer alan yaflamn iinden
bafllkl alflmalarda, rencilere farkl bir bakfl kazandrmak iin verilmifltir. Kendimizi snayalm blmnde yer alan sorularla, rencilerin niteleri pekifltirmeleri ve kendilerini snamalar amalanmfltr. Kitabn sonunda yer alan Szlk ile
de, nitelerde yer alana anahtar szckler ve temel kavramlar verilmifltir.
Kitabn basma hazrlanmasnda emei geen herkese teflekkr ederiz.
Editrler
Prof.Dr. B. Zafer ERDOAN
Yrd.Do.Dr. Didem PAfiAOLU
ix
fiLETME LKELER
Amalarmz
N
N
N
N
N
Bu niteyi tamamladktan sonra;

flletme kavramn tanmlayabilecek,
flletmelerin faaliyet alanlarn aklayabilecek,
flletmelerin baflar koflullarn sralayabilecek,
flletmelerin ekonomik sistem ierisindeki yerini aklayabilecek,
flletmecilie iliflkin temel kavramlar hakknda bilgi verebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
flletme
Ekonomik Sistem
htiya
stek
Arz
Talep
Tketim
Tketici
rn
Hizmet
retim
retim Faktrleri
Giriflimci
Ynetici
indekiler
flletme lkeleri
flletme ve
flletmecilikle lgili
Kavramlar
fiLETME BLM
fiLETME KAVRAMI
fiLETMELERN FAALYET
ALANLARI
fiLETMELERN BAfiARI KOfiULLARI
fiLETMELERN EKONOMDEK YER
fiLETMECLE LfiKN TEMEL
KAVRAMLAR
flletme ve flletmecilikle
lgili Kavramlar
fiLETME BLM
flletmecilik bilimi, gnmzdeki anlamyla geliflimini tamamlamadan nce, iflletme bilimiyle yakn iliflkili olan bilim alanlar, iflletme biliminin alanna giren konularla ilgilenmekteydiler. lk bafllarda hukuk bilimi, adaletin salanmas erevesinde insan ihtiyalarnn karfllanmas iin, kt kaynaklarla sonsuz ihtiyalar karfllama arasnda adil bir denge kurma abasndayd. Hukuk bilimi zaman ierisinde
geniflleyince, yeni geliflen iktisat bilimi hukuk biliminin ilgilendii baz alanlarla ilgilenmeye bafllad. Bylece iktisat bilimi sonsuz insan ihtiyalar ile kt kaynaklar
arasnda bir denge kurmaya alflt. Ancak, iktisat biliminin alannn da zaman ierisinde genifllemesi, srekli artan insan ihtiyalarnn karfllanmas amacyla rn
ve hizmet retimini gereklefltirme ile ilgilenen iflletme biliminin geliflmesine yol
at. Gnmzde sosyoloji, psikoloji, matematik, istatistik ve mhendislik gibi bilim alanlar da iflletme bilimi ile etkileflim ierisindedir. flletme bilimi, bu bilim
alanlarndan eflitli flekillerde yararlanmaktadr.
SIRA SZDE
Yukarda da ifade edildii gibi gnmzde iflletme bilimi bamsz
bir bilim alan olmakla birlikte, eflitli bilim alanlarnn yntemlerinden, kavramlarndan ve teorilerinden yararlanarak bu bilim alanlar ile i ie gemifl durumdadr.
D fi N E L M
flletme biliminin inceleme ve arafltrma konusunu iflletmeler oluflturur. flletme
bilimi iflletmelerin i ve dfl evresindeki olaylar inceleme, bunlarn nedenlerini
S O R U
arafltrma, aklama ve belirli ilkeleri ortaya koyma amalarn taflmaktadr.
flletme bilimi, hukuk,

iktisat, sosyoloji, psikoloji,
matematik, istatistik ve
mhendislik gibi bilim
alanlar ile iliflkileri olan bir
bilim alandr.
flletme biliminin amalar; iflletmelerin i ve dfl evresindeki olaylarD inceleme,

bunlarn
KKAT
nedenlerini arafltrma, aklama ve belirli ilkeleri ortaya koymaktr.
SIRA SZDE
N N
flletme bilimini daha iyi anlayabilmek iin, iflletme kavram ve bu kavramn temellerini oluflturan kavramla iliflkili dier kavramlar aklamak gerekir.
fiLETME KAVRAMI
AMALARIMIZ
flletme kavram herkes iin farkl fleyler arfltrabilir. Bazlarmz bu kavram duyK T rn
A P ve hizmet
duumuzda alflabileceimiz ifl yerlerini, bazlarmz ise tketicilere
salayan iflyerlerini dflnebiliriz. Yaflammzn nemli bir parasn oluflturan iflletmeler, dorudan ya da dolayl olarak bizim iin nem taflrlar. flletmeler, bazen biT E L E V Z Y O N rn ve
ze gelir salayabileceimiz ifl olanaklarn, bazen de ihtiya duyduumuz
hizmetleri salarlar. Bylece yaflam kalitemizi artrmamza olanak yaratrlar.
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
flletme lkeleri
flletme, toplumdaki
bireylerin ihtiyalarn kr
salama amacyla
karfllamak iin, dzenli
olarak rn ya da hizmetin
retim ya da datmn
gereklefltiren ekonomik bir
etkinliktir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
flletmeler; endstri, ticaret
ve hizmet olmak zere temel
olarak alanda
S O R U srdrrler.
faaliyetlerini
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Kresel ekonomi, farkl alanlarda faaliyet gsteren deiflik byklklerde milyonlarca iflletmenin etkisi altndadr. Her gn ok sayda yeni iflletme kurulmaktadr. Bu iflletmelerin bazlarnn mlkiyeti zel sektre, bazlarnn ise kamuya aittir. Bu iflletmelerin bazlar rn, bazlar hizmet sunarken bazlar ise rn ve hizmeti birlikte sunmaktadr. Ksacas iflletmeler; byklklerine, mlkiyet yaplarna,
faaliyetlerine ve yaptklar ifllere gre farkllk gsterebilmektedirler.
Literatrde iflletme kavramnn ok sayda tanm yaplmfltr. Bu tanmlardan birine gre iflletme, toplumdaki bireylerin ihtiyalarn kr salama amacyla karfllamak iin, dzenli olarak rn ya da hizmetin retim ya da datmn gereklefltiren ekonomik bir etkinliktir. Tanmdan da anlafllaca gibi, iflletme yalnzca
otomobil, mobilya ve giysi gibi somut rnler retmez, ayn zamanda eitim, salk ve ulaflm gibi hizmetleri de salar. Ayrca iflletmeler retilen rn ya da hizmetlerin datmn da gereklefltirirler.
flletme ok daha basit ve genel kabul grmfl bir tanma gre, insan ihtiyalarnn karfllanmas iin rn ve /veya hizmet retiminin gereklefltirildii ekonomik birim olarak da tanmlanabilir.
Yukardaki tanmlar, iflletmecilikle ilgili baz zellikleri de ortaya koymaktadr.
Bu zellikler afladaki flekilde sralanabilir:
flletmeler, ekonomik bir etkinlik gereklefltirir.
flletmeler, retim ya da satn alma ve datm faaliyetlerini yerine getirir.
flletmeler, rn ve hizmetle ilgili ifl anlaflmalar yapar.
flletmeler, sreklilik ve dzenlilik gsterir.
flletmeler, bireylerin ihtiyalarn karfllayarak kr salama amacn gder.
flletmeler risk taflr.
flletmeler iin insan, nemli ve kritik bir faktrdr.
flletmelerde kr salamann ve baflarl olmann garantisi yoktur. Microsoft,
Wall-Mart gibi baz iflletmeler ok byk krlar salayan dev iflletmeler olarak srekli byrken, baz iflletmeler deneyimsizlik ya da yetersiz sermaye gibi nedenlere dayal olarak birinci yllarn bile tamamlayamamakta ve faaliyetlerine son vermek zorunda kalmaktadrlar.
flletme kavram
ilgili hangi zellikleri ortaya koymaktadr?
SIRA iflletmecilikle
SZDE
fiLETMELERN FAALYET ALANLARI
fi N E L M
flletmelerinD faaliyet
alanlarn genel olarak gruba ayrabiliriz:
1. Endstri olarak adlandrlan rnlerin retimi ile ilgili faaliyetler.
R U adlandrlan rn ve hizmetlerin deiflimi ve datm ile ilgili
2. TicaretS Oolarak
faaliyetler.
3. Hizmet
olarak adlandrlan soyut rnlerin retimi ve pazarlanmas ile ilgili
DKKAT
faaliyetler.
Afladaki fiekil 1.1de iflletme faaliyetleri ayrntl olarak grlmektedir.
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
1. nite - flletme ve flletmecilikle lgili Kavramlar
fiekil 1.1
flletmelerin Faaliyet Alanlar
Kaynak: J.P. Mahajan (2010). Business Organisation and Management. Global Media : Mumbai, IND. s. 10.
flletme
Endstri
flletmesi
Temel
Endstri
Yenilenemez
Endstri
Yenilenebilir
Endstri
Ticaret
flletmesi
malat
Endstrisi
Analitik
Endstri
Sentetik
Endstri
Birlefltirilmifl
Endstri
Yurt Dfl
Ticaret
Yurt i
Ticaret
Yap
Endstrisi
Montaj
Endstri
Perakende
Ticaret
Hizmet
flletmesi
Toptan
Ticaret
thalat
Endstriyel
Hizmet
Dorudan
ya da Kiflisel
Hizmet
hracat
Endstri, somut rnlerin retimi ile ilgili olan bir iflletme daldr. Endstriler
tarafndan retilen rnler, son tketici ya da endstriyel tketiciler tarafndan kullanlabilir. Endstri iflletmeleri temel, imalat ve yap endstrisi olmak zere e aySIRA SZDE
rlr. Temel endstri iflletmeleri; madencilik ve tafl ocakl (yenilenemez)
ya da
ormanclk ve balklk (yenilenebilir) iflletmelerinden oluflur. malat iflletmeleri,
gnmzde makinelerin kullanm ile yararl olan rnlerin retilmesini ifade
D fi N E L M
eder. Bu amala; fabrika, tesis, imalathane gibi yerler kullanlr. Emek, sermaye,
doal kaynaklar ve teknoloji bir araya getirilerek retim iin organize edilir. maS O endstriler
R U
lat endstrileri; ham maddeleri ayrfltrarak rn elde eden analitik
(petrol rafinerisi), farkl ham maddeleri birlefltirerek rn elde eden sentetik endstriler (boya, sabun ya da kozmetik fabrikalar), birbirinden farkl retim
D K K A T ifllemlerinin
gereklefltirildii birlefltirilmifl (entegre) endstriler (pamuun nce iplie, sonra
kumafla dnfltrlmesi gibi) ve deiflik rn paralarn bir araya getirerek rn
SIRA SZDE
elde eden montaj endstrileri (otomobil, buzdolab) olmak zere drde ayrlrlar.
Yap iflletmeleri ise yol, baraj, liman, kpr ve konut gibi rnleri reten iflletmelerdir. Bu iflletmelerin iflletmecileri genellikle mteahhit olarakAMALARIMIZ
adlandrlr. Yap iflletmeleri yeni bir yap infla ettikleri gibi, mevcutlarn tadilatn da gereklefltirirler.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
J.P. Mahajan. Business Organisation and Management (Global MediaK: Mumbai,

T A P IND. 2010)
adl kitapta konuyla ilgili daha ayrntl bilgiye ulaflabilirsiniz.
K T A P
rnlerin reticiden tketiciye aktarlmasn salayan ve Tiflletmelerin

E L E V Z Y O N faaliyetlerinde onlara destek olan iflletmeler ise ticaret iflletmeleridir. Ticaret iflletmeleri
toptanc, perakendeci, ithalat ve ihracat olarak faaliyet gsterebilirler. Endstri ve ticaret iflletmelerinden ayr olarak hizmet iflletmeleri ise, tketicilere soyut
TERNET
rnleri salarlar. Hizmet iflletmeleri, endstriyel ya da son Ntketiciye
ynelik
olarak alflabilir.
TELEVZYON
Endstri iflletmeleri hangi alanlarda faaliyet gsteren iflletmelerdir?SIRA SZDE
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
flletme lkeleri
fiLETMELERN BAfiARI KOfiULLARI
S O R U
Modern bir iflletmenin baflarl bir biimde varln srdrebilmesi, giriflimci ya da

ynetici tarafndan iyi ynetilmesine baldr. Bu nedenle baflarl bir iflletmenin temellerini flu koflullarn oluflturduu sylenebilir:
Doru rgtlenme: rgtlenme, ifl ve ifl aralarnn mantksal dzenlenmesidir. Bir iflletmeyi rgtlemek, ifllevlerini yerine getirebilmesi iin gerekli olan her
fleyi salamaktr. Bir iflletmenin baflarl olarak ifllevlerini yerine getirmesinde etkili olan unsurlar; uygun bir mlkiyet yaps, uygun bir yer, optimum byklk, yeterli alan, doru makine ve ara gereler, yeterli ham madde arz, yeterli sermaye,
uzman personel, doru pazar, uygun teknoloji, ak ve doru amalar, rasyonel rgt yaps ve dier faktrler olarak sralanabilir.
Etkin ynetim: Modern bir iflletmenin baflarl olarak yaflamn srdrebilmesinin ikinci temel koflulu, etkin bir biimde ynetilmesidir. Bir iflletme fiziksel kaynaklar, ifl gc ve sermayeyi baflarl bir biimde bir araya getirse de kendi kendine hibir yere varamaz. Etkin bir biimde faaliyet gsterebilmesi iin, bir iflletmenin tm bu faktrleri koordineli bir biimde bir araya getirmesi gerekir. flletme ynetimi, iflletmenin amalar dorultusunda faaliyetlerini ynlendirici ve yol gsterici bir role sahiptir. Bu rol yerine getirecek olan ynetici, uygun beceriler, teknikler ve yaklaflmlar kullanarak adil bir biimde fiziki, insani ve gerekli dier kaynaklar harekete geirme, birlefltirme ve paylafltrma sorumluluunu taflr.
Giriflimcinin
nitelikleri: Tm iflletme faaliyetlerinin odak noktasnda, giriflimSIRA SZDE
ci yer alr. flletme rgt yaps ve ynetiminin grevleri, iflletmeyi ynetme sorumluluuna sahip olan giriflimciye bal olarak belirlenir. Bu nedenle giriflimci, iflletD fi N E L M
menin dinamik
ve aktif unsurunu oluflturur. Buna bal olarak, giriflimcinin sahip
olduu nitelikler iflletmenin baflarl olmasnda son derece etkilidir. Bu nitelikler,
S O R U
kiflisel ve davranflsal
nitelikler olarak farkllk gsterirler.
DKKAT
flletmenin aktif
unsuru giriflimcidir.
D K KveA dinamik
T
flletmelerin baflarl bir

biimde varlklarn
srdrebilmeleri; doru
rgtlenme, etkin ynetim ve
giriflimcinin sahip olduu
niteliklere baldr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
fiLETMELERN
EKONOMDEK YER
SIRA SZDE
N N
Afladaki akfl diyagram, bize ekonomideki genel iflleyifli aklamaktadr. Bu diyagramda yer alan hane halklar ve iflletmeler, ekonomideki karar verici mekanizAMALARIMIZ
malardr. Ekonomik
yap ierisinde, hane halklar ve iflletmeler rn ve hizmet pazar ve retim faktr pazar ile etkileflim ierisindedirler. rn pazarlarnda, hane
halklar alc,
satc konumunda iken retim faktrleri pazarnda, hane
K iflletmeler
T A P
halklar satc, iflletmeler ise alc konumundadr. Diyagram ayn zamanda, parann
nasl kazanld ve harcandn ve ekonomi etrafnda nasl hareket ettiini de bize gstermektedir.
TELEVZYON
NTERNET
fiekil 1.2
Para Gelir (cretler, Kiralar, Fa
i z metler
Kaynak:
http://mrskiapecon2008.wikispaces.co
m/Chapter+2
(Eriflim Tarihi:
21.11.2011)
SIRA SZDE
Mal ve H
a r camalar
Ge
lir
Giriflimcilik Yete
Sermaye
Mal ve H
i z metler
flgc, To p r a
nei
re t i
Faktrleri
iz, Kazanlar)
k,
Mali y
e tler
flletmelerin
Ekonomideki Yeri
D fi N E L M
Tketim H
S O R U
D fi N E L M
S O R U
Ekonomik akfl diyagram, ekonomik sistem ierisinde gelirin nasl yaratld

D K K A T ve harcandn gsterir.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
N N
Ekonomik akfl diyagram, ekonomide reel gelir bymesinin tamamen reel

retim bymesine bal olduunu gstermektedir. Buna gre; ekonomide emek,
sermaye, doa, teknoloji gibi retim faktrlerinde bir artfl yaflandnda,
AMALARIMIZ iflletmeler
bu faktrler karfllnda faktr sahiplerine cret, faiz ya da rant olarak demelerde bulunurlar. flletmeler, retim faktrlerini kullanarak rn ve hizmet retirler ve
K halklar,
T A P arz ettikrettikleri bu rn ve hizmetleri hane halklarna satarlar. Hane
leri retim faktrleri karfllnda elde ettikleri gelirleri, ihtiyalarn karfllamak zere, iflletmeler tarafndan retilen rn ve hizmetleri satn almak zere kullanr. HaT E L E V Z Y O Ngibi faktr
ne halklar tarafndan yaplan bu harcamalar, yukarda da belirttiimiz
geliri olarak tekrar hane halklarna geri dner.
fiLETMECLE LfiKN TEMEL KAVRAMLAR

NTERNET
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Ekonomik Sistemler
Bir toplumun retim, deiflim, tketim ve blflm gibi ekonomik sorunlarn bir
dzen ierisinde zmek iin oluflturulan sosyal rgtlenme biimleri, ekonomik
SIRA SZDE
sistemleri oluflturmaktadr. Ekonomik sistemlerin tm, toplumdaki
bireylerin mutluluk ve refahn gereklefltirme amacn taflr. Bu amaca ulaflabilmek iin, eflitli
toplumlarn uyguladklar ekonomik sistemler e ayrlr. Kapitalist
sosyaD fi N Esistem,
LM
list sistem ve karma ekonomik sistem.
Bir lkenin sahip olduu politik sistem, ekonomik sistemin de belirleyicisidir.
S O R U
Bu nedenle iki sistem birbirinden ayr tutulamaz.
Bir lkenin sahip olduu politik sistem, ekonomik sistemin belirleyicilerden
D K K A T biridir.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
flletme lkeleri
Kapitalist Sistem
Gnmzde kapitalist
lkelerde devlet, eflitli yasa
ve dzenlemelerle ekonomiye
yn vermektedir.
Feodalizmin kflyle birlikte, 16. yzyldan itibaren Bat Avrupada kapitalist sistemin temelleri atlmaya bafllanmfltr. 15. yzylda sanayi, ticaret ve bankaclk
alanlarnda yaflanan byme, kapitalizmin geliflmesinde etkili olmufltur. 18. yzylda Endstri Devriminin ardndan, Adam Smithin yaratcs olduu ve ekonomik
hayatta devlet mdahalesini kabul etmeyen braknz yapsnlar, braknz gesinler dflncesi ekonomiye hkim olmufltur. Devlet denetiminin kstl olduu ve piyasa ekonomisi kurallarnn geerli olduu bu sistemde, kendi ekonomik karlar
dorultusunda hareket eden bireyler, toplumun karlarnn da maksimize edilmesini salayacak ve bylece toplumsal refah gerekleflecektir. Kapitalist sistemde,
ekonomik sorunlarn zm piyasa ve fiyat mekanizmas araclyla yaplr ve
ekonomik faaliyetlerin temel amacn fayda ve kr oluflturur.
Kapitalist sistem, krllk, rekabet ve aklclk olgularn dikkate alr. Sistemin temelinde, kendi karlar dorultusunda aklc kararlar alan bireyler bulunur. flletmeler iin krllk, bu sistemde en nemli olgudur, bu nedenle bireyler aflr tketime ynlendirilir. Sistemde rekabetin varl, fiyatlar yoluyla sistemin tketiciler lehine iflleyeceini ifade eder.
Kapitalizmin bafllang aflamalarnda ortaya kan arzulanmayan sonular, 20.
yzylda, kapitalist sistemin braknz yapsnlar, braknz gesinler dflncesinin
geerliliini yitirmesine ve devletin ekonomiye yn verici dzenlemeleri yapmasna neden olmufltur. Gnmzn kapitalist lkelerinde hkmetler, eflitli yasalarla ifl hayatn dzenlemeye alflmaktadrlar.
Kapitalist sistemin temel zellikleri flu flekilde sralanabilir:
Devlet mdahalesi snrldr. Devlet, temel hak ve zgrlkler ve rekabeti
korumaya ynelik dzenlemeleri yapar.
zel mlkiyet geerlidir. Mlk sahibi, toplum karlarna aykr olmamak
koflulu ile mlkiyete konu olan maddi varlklar, diledii gibi kullanp denetleme hakkna sahiptir.
Piyasada rekabet kurallar geerlidir. Piyasada bir rnnn ok sayda alc ve satcs bulunur ve piyasaya girme konusunda serbesttirler.
Giriflim ve seim zgrl bulunur. Birey ve iflletmeler, piyasa mekanizmas aracl ile diledikleri gibi retim ya da tketimde bulunabilir.
Kiflisel karlar n plandadr. Her ekonomik birim, kendi karlar dorultusunda karar alr.
Sosyalist Sistem
Sosyalist sistemde retim
aralarnn mlkiyeti devlete
aittir.
19. yzylda Alman dflnr Karl Marx, sosyalist dflncenin temellerini atmfltr.
Kapitalist sisteme bir tepki olarak ortaya kan sosyalist sistemde, birey ve toplumun refah ve mutluluunu salamada kapitalist sistem baflarl olamaz. Bu nedenle kapitalist sistemin temellerini oluflturan bireycilik ve zel mlkiyet bu sistemde
yer verilmez. retim aralarnn mlkiyeti, ifli snf adna devlete aittir. Ekonominin liberal dflnceye gre kendi akflna braklmas, sosyalist dflnceye gre
adaletsizlikler yaratacaktr. Bu nedenle, bireycilik yerine toplumu n planda tutan
sosyalist dflncede, kollektif mlkiyet ve merkez planlamaya yer verilir. retimin
temel amac, toplumun ihtiyalarnn karfllanmasdr. rnlerin fiyat ekonomik
planlama ve maliyete gre belirlenir.
Karma Ekonomik Sistem

Piyasa ekonomisine dayal kapitalizmin ve merkezi planlamaya dayal sosyalizmin
toplumsal refah salama konusunda baflarl olamamas, karma ekonomik sistem
SIRA SZDEyannda kadflncesini hayata geirmifltir. Karma ekonomik sistem, zel mlkiyet
mu mlkiyeti ve devlet giriflimciliine yer verir ve toplumcu bir dflnceye dayanr. Karma ekonomide, devlet planlamasna yer verilmekle birlikte,
sosyalist sisD fi N E L M
temde olduu gibi otoriter bir yap bulunmaz. Karma ekonomik sistemde, sosyal
devlet anlayfl geerli olup birey ya da toplumun n plana kmas ya da birbirine
S O R U
tercih edilmesi sz konusu olmaz.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Karma ekonomide, devlet planlamasna yer verilmekle birlikte sosyalist

olduu
D K Ksistemde
AT
gibi otoriter bir yap yoktur.
SIRA SZDE
N N
Sizce, gnmzde yaygn olarak geerli olan ekonomik sistem hangisidir.

Bu sistem gnSIRA SZDE
mzde ne flekilde uygulanmaktadr?
htiya ve stekler
AMALARIMIZ
D fi N E L M
Toplumdaki bireylerin, maddi ve kltrel varlklarn srdrebilmeleri ve gelifltireP

bilmeleri iin, eflitli rn ve hizmetlere karfl duyduklar isteeK ve
yaratS OTbu
RAUistein
t gerginlie ihtiya denir. nsanlar, yaflamlar boyunca ihtiyalarn karfllamak
iin aba gsterirler. Bireyler, eflitli rn ya da hizmetlerin tketimi ile ihtiyalarDKKAT
T E L Efayda
V Z Y O Nad verilir.
n karfllarlar. rn ve hizmetlerin ihtiyalar karfllama zelliine
nsan ihtiyalar konusunda eflitli teorik yaklaflmlar bulunmaktadr. Bu yaklaflmSIRA SZDE
lardan biri de Abraham Maslow tarafndan ortaya konulan htiyalar
Hiyerarflisidir.
Maslowun htiyalar Hiyerarflisi
NTERNET
AMALARIMIZ
DKKAT
AMALARIMIZ
D fi N E L M
htiya, bireylerin eflitli

rn ve hizmetlere
K S Okarfl
TR AU P
duyduklar istee ve bu
istein yaratt gerginlie
verilen addr.
DKKAT
T Ehizmetlerin
LEVZYON
Fayda, rn ve
ihtiyalar karfllama
zelliidir. SIRA SZDE
N N
Maslowun htiyalar Hiyerarflisi teorisi, ABDli psikolog Abraham Maslow tarafndan 1943 ylnda yaynlanmfl bir alflmada ortaya atlmfltr. Maslow, bu teori ile
insan ihtiyalarn kapsaml ve sistemli bir biimde snflandrmaya
Bu
K T Aalflmfltr.
P
teoriye gre iki temel varsaym vardr. Birinci varsayma gre, bireylerin gsterdii tm davranfllar bireyin ihtiyalarn karfllamaya yneliktir. kinci varsayma gre ise ihtiyalarn bir sras vardr ve belirli bir basamaktaki ihtiyalar
karfllanmaTELEVZYON
yan birey, bir st basamaktaki ihtiyac alglayamaz.
Maslow, ihtiyalar flu flekilde sralamaktadr.
1. Fizyolojik ihtiyalar (yeme, ime, uyku, cinsellik gibi)
N T E R N Egvenlii)
T
2. Gvenlik ihtiyac (vcut, ifl, kaynak, etik, aile, salk, mlkiyet
3. Sevgi ve ait olma ihtiyac (arkadafllk, aflk, aile gibi)
4. Sayg grme ihtiyac (kendine sayg, gven, baflar, dierlerinin saygs, baflkalarna sayg),
5. Kendini gereklefltirme ihtiyac (erdem, yaratclk, doallk, problem zme, n yargsz olma, gereklerin kabul).
Maslow, bu sralamada insan ihtiyalarn en temel olandan, insan kifliliinin
geliflimine paralel olarak en karmaflk olana doru sralamaya alflmfltr.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
NTERNET
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Maslowa gre insan
ihtiyalar; fizyolojik,
gvenlik, sevgi NveT EaitR olma,
NET
sayg grme ve kendini
gereklefltirme ihtiyalar
olarak befle ayrlr.
10
flletme lkeleri
fiekil 1.3
Maslowun htiyalar
Hiyerarflisi
KENDN
GEREKLEfiTRME
HTYACI
SAYGI GRME
HTYACI
SEVG VE AT OLMA HTYACI
GVENLK HTYACI
FZYOLOJK HTYALAR
Fizyolojik ihtiyalar; bireylerin yaflamlarn srdrebilmeleri iin kesinlikle

karfllanmas gereken ihtiyalardr. Nefes alma, yeme, ime, uyku gibi ihtiyalar bu
grupta yer alan ihtiyalar arasndadr.
Gvenlik ihtiyac; bireylerin fizyolojik ihtiyalarnn belirli bir dzeyde karfllanmasnn ardndan ikinci srada yer alan gvenlik ihtiyac n plana kar. Gvenlik ihtiyac, bireylere ynelik fiziki tehditlere bal olarak (kaza, felaket, cinayet
vb.den korunmak) karflmza kabilecei gibi, ekonomik tehditlere (iflsiz ve gvencesiz kalma) bal olarak da karflmza kabilir.
Sevgi ve ait olma ihtiyac; fizyolojik ve gvenlik ihtiyalarnn karfllanmasnn ardndan bireyler iin sosyal ihtiyalar olarak bilinen sevgi ve ait olma ihtiyac
nem kazanr. Sevme, sevilme, bir arkadafl grubuna dahil olma, bir dernek ya da
kulbe ye olma bu ihtiyacn karfllanmasna ynelik davranfllar oluflturur.
Sayg grme ihtiyac; ihtiyalar hiyerarflisinin drdnc srasnda sayg grme
ihtiyac yer almaktadr. Toplum iindeki bireyler, toplumdaki dier bireyler tarafndan takdir edilmeyi ve sayg duyulmay isterler. Bu ihtiya, ayn zamanda bireyin
kendine sayg duymasn da kapsar. z gven, bilgili ve donanml olma, stat sahibi olma, takdir edilme bu ihtiyacn giderilmesine yneliktir.
Kendini gereklefltirme ihtiyac; Maslowa gre bireylerin sralamann
en stnde yer alan bu ihtiyac hissedebilmesi iin, dier basamaklarda yer
alan ihtiyalarnn tmnn karfllanmfl olmas gerekir. Kendini gereklefltirme
ihtiyac, bireyin sahip olduu tm bilgi ve yetenekler dorultusunda, toplumsal katk salamak iin tm kapasitesini kullanabilecei bir ortama sahip olmas ile karfllanabilir.
11
Bizim iin yaflamsal neme sahip olmayan, ancak yaflammza rahatlk ve konfor ekleyen fleyler ise istek olarak adlandrlr. nsanlar, yeni bir ceket ya da yeni
bir araba isteyebilirler. Onlar olmadan da yaflamlarn srdrmeleri olanakldr, ancak bu istediklerine sahip olmak yaflamlarn daha hofl ve elenceli hale getirir.
Arz ve Talep Kavram

Talep, bir ekonomide tketici davranfllarn aklarken arz, retici davranfllarn
aklar. Talep, belirli bir zaman diliminde piyasada, tketicilerin deiflik fiyat dzeylerinde satn almak istedikleri ekonomik rn ve hizmet miktar olarak tanmlanabilir. Tketicilerin bir rn ya da hizmetten ne kadar satn alacaklarna karar
vermelerinde, rnnn fiyatnn yan sra; iliflkili rnlerin fiyatlar, gelir, tercihler, tketicilerin beklentileri, beklenen alclarn says etkili olur.
Belirli bir zaman diliminde, reticilerin piyasada deiflik fiyat dzeylerinde satmak istedikleri rn miktarna ise arz ad verilir. Arz zerinde etkili olan fiyat dflndaki deiflkenler; retim kaynaklarnn fiyatlar, iliflkili rnlerin fiyatlar, teknoloji, reticilerin beklentileri, retim yapan iflletmelerin says olarak sralanabilir.
Talebi etkileyen unsurlar;

rnn fiyat, iliflkili
rnlerin fiyatlar, gelir,
tercihler, tketicilerin
beklentileri, beklenen
alclarn says olarak
sralanabilir.
Tketim ve Tketici Kavram

retilen rn ve hizmetlerin, istek ve ihtiyalar karfllama amacyla kullanmasna
tketim denir. Tketim eylemini gereklefltiren birey ya da rgtler ise tketici adn alr.
Tketiciler satn alma ve kullanma amacna gre, son tketici ve endstriyel tketici olmak zere ikiye ayrlr.
Son tketici; kendisinin ya da aile bireylerinin ihtiyalarn karfllamak zere
satn almada bulunan kifli ya da kiflilerdir.
Endstriyel tketici; ekonomik faaliyetlerinin devamlln salamak zere
satn almada bulunan iflletme ya da rgtlerdir.
rn ve Hizmet Kavram
nsan ihtiyalarn karfllama zellii taflyan aralara, rn ya da hizmet ad verilir. Bu aralardan dokunulabilir olanlar (somut) rn, dokunulamaz olanlar (soyut)
ise hizmet olarak adlandrlr. rnein, bir endstri iflletmesi tarafndan retilen
buzdolab rn olarak nitelendirilirken, bu rnnn tketicilere ulafltrlmak zere taflnmas ile ilgili faaliyetler hizmet olarak nitelendirilir. flletmeler, rn ya da
hizmet retebilecei gibi her ikisini de bir arada retip pazarlayabilirler.
rnler eflitli alardan snflandrlabilir.
Elde etmek iin aba harcanp harcanmamasna gre; ekonomik rn ve
ekonomik olmayan rn.
Tketicilerin satn alma amacna gre; tketim rn ve endstriyel rn.
Kullanm srelerine gre: dayankl rn ve dayanksz rn.
Aflada rnlerin snflandrlmas ile ilgili detayl aklamalara yer verilmektedir.
rnler hangi alardan snflandrlabilir?
Ekonomik rn ve Ekonomik Olmayan rn
SIRA SZDE
D fi N E L M
rnler, elde etmek iin aba harcanp harcanmamasna gre ekonomik rn ve

ekonomik olmayan rn olarak ikiye ayrlr.
S O R U
SIRA SZDE
Ekonomik rnler
D fikt
Nolma
ELM
zelliine sahiptir.
Tketicilerin bu rnleri elde
edebilmesi iin para
demesi gerekir.S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
12
flletme lkeleri
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Ekonomik rn: nsan ihtiyalarn karfllama zelliine sahip, doada herkes

iin yeterliDmiktarda
fi N E L M ve hazr bulunmayan rnler ekonomik rnlerdir. Bu rnlerin elde edilebilmesi iin emek ve aba harcanmaldr. Gda rnleri, televizyon,
defter vb. ekonomik rnler kt olma zellii taflr ve elde etmek iin bedelini deS O R U
mek gerekir.
D fi N E L M
S O R U
SIRA SZDE
DKKAT
D fi SZDE
NELM
SIRA
S O R U
AMALARIMIZ
DKKAT
K T A P
SIRA SZDE
TELEVZYON
SIRA SZDE
D K K A T elde edilebilmesi iin emek ve aba harcanmaldr.

Ekonomik rnlerin
Ekonomik
Olmayan
rn: nsan ihtiyalarn giderme zelliine sahip, doDSIRA
fi NSZDE
ELM
ada herkesin ihtiyalarn karfllayabilecek dzeyde bol miktarda bulunan rnler
ekonomik olmayan rnlerdir. Bu rnlerin elde edilmesi iin herhangi bir emek
S O R U
ya da abaAMALARIMIZ
harcamaya gerek yoktur. Hava, gnefl fl ve yamur suyu gibi.
N N
D K K A Trnler herhangi bir emek ya da aba harcanmadan elde edilen rnEkonomik olmayan
K T A P
lerdir.
N N
AMALARIMIZ
Bireylerin ihtiyalarn
karfllamak zere sunulacak

olan rn ve hizmetlerin
retiminde
NA Ekullanlan
K N T ETR endstriyel
PT
rnlere
rn
denilir.
TELEVZYON
NTERNET
nsan ihtiyalarnn
giderilmesine yarayan rn
ve hizmetlerin elde edilmesi
iin yaplan her trl
faaliyete retim denilir.
rn ve hizmet retiminin
gereklefltirilmesini
salayan retim faktrleri;
ifl gc, doal kaynaklar,
sermaye, teknoloji ve
giriflimciden oluflur.
SIRA SZDE
Tketim rn ve Endstriyel rn
T E L E V Z Y O N satn alnma amacna gre tketim rn ve endstriyel rn

rnler, tketicilerin
AMALARIMIZ
olarak ikiye
ayrlr.
Tketim rn, bireylerin kiflisel ihtiyalarn karfllamak zere satn aldklar ve
tekrar retim
amacyla kullanlmayan rnlerdir. Bu rnler tketicilerin ihtiyalaKN T E TR NAE TP
rn dorudan
karfllar. Gda rnleri, ev eflyalar, giysiler vb. gibi.
Endstriyel rn, bireylerin ihtiyalarn karfllamak zere sunulacak olan
rn ve hizmetlerin retiminde kullanlan rnlerdir. Bu rnler, retim rn ya
T E Lrn
E V Z Y Oolarak
N
da sermaye
da adlandrlrlar. Ham maddeler, makine ve ara gereler vb. gibi.
Dayankl Nve
rn
T E RDayanksz
NET
rnler, kullanm srelerine gre dayankl ve dayanksz rn olarak ikiye ayrlr.

Dayankl rn, tketiciler tarafndan elde edildikten sonra, uzun sre fayda yaratan rnler dayankl rnlerdir. Buzdolab, televizyon, mobilya dayankl rnlere rnek olarak gsterilebilir. Bu rnler, fayda salayamaz duruma geldiklerinde yenilenirler. Krlma, bozulma, modadaki deiflmeler gibi nedenlere dayal olarak bu rnlerin faydas azalr ya da ortadan kalkabilir.
Dayanksz rn, ksa sre ya da bir kez kullanm sonucunda faydasn yitiren rnler, dayanksz rnlerdir. Gda rnleri, benzin gibi rnler dayanksz
rnler olarak nitelendirilir.
retim ve retim Faktrleri

Snrsz olan insan ihtiyalarn gidermeye yarayan rn ve hizmetlerin elde edilmesi iin yaplan her trl faaliyet, retim olarak adlandrlr.
nsanlarn ihtiyalarn karfllayabilecek rn ya da hizmetlerin ok az, doa ya
da iinde bulunulan evrede hazr halde bulunmaktadr. Bunun dflnda, ihtiyalarmz karfllayacak olan rn ve hizmetlerin ounun retilebilmesi iin retici tarafndan baz kaynaklarn bir araya getirilmesi gerekir. retim faktr olarak adlandrlan bu kaynaklar; doal kaynaklar, ifl gc ve sermaye olmak zere temel unsurdan oluflmaktadr. Ancak bu unsurun ifllevselliini geliflen teknoloji
ve giriflimcilik ruhu ile devam ettirmek sz konusu olduundan, bu retim faktrlerine teknoloji ve giriflimciyi de eklemek gerekmektedir.
13
Doal Kaynaklar
Yer alt ve yer st kaynaklarla, doann sahip olduu her
fl gc
trl unsur, doal kaynak olarak deerlendirilir. Bir lkede
var olan doal kaynaklar, o lkede retilebilecek rn ve
Doal
Sermaye
Kaynaklar
hizmetler konusunda belirleyici olur. Doal kaynaklar, bir
lkenin retim yeteneini etkileyen ve doadan salanan
her trl fleydir. Hava, su, topTeknoloji
Giriflimci
rak, bitki rts, hayvanlar ve
madenler doal kaynaklar
oluflturur. Doal kaynaklar,
insanlk tarihi boyunca bazen
dorudan bazen de eflitli ifllemlerden geirildikten sonra, insan ihtiyalarn karfllamfllardr. Doal kaynaklarn retime katlmalar sonucunda elde ettikleri getiri, rant olarak adlandrlr.
fl Gc
fl gc, rn ya da hizmetlerin retimini gereklefltiren fiziksel ya da dflnsel insani abalar ifade eder. retimde yer alan bir iflinin, fiziksel gcnden yararlanlrken, bir yneticinin, dflnsel gcnden yararlanlr. fl gc, bir iflletmede en alt
dzeyde alflan bir ifliden, en st dzeyde alflan yneticiye kadar tm alflanlar kapsar. Bir lkenin ifl gc potansiyelini, o lkenin nfusu ve nfusun sosyoekonomik yaps belirler. lke nfusunun tm ifl gcn oluflturmaz. 14-65 yafl
grubu aktif nfus, ifl gc olarak deerlendirilir. Emek, retime katlmas karfllnda cret geliri elde eder.
Sermaye
retimi gereklefltirebilmek iin gerekli olan kaynaklardan bir dieri, sermayedir.
Sermaye kavram farkl alardan deiflik flekillerde tanmlanabilir. Bir retim faktr olarak ekonomik adan sermaye; aralar, makineler, binalar gibi iflletmeler
tarafndan rn ve hizmet retiminde kullanlan fiziksel kaynaklar ifade eder.
Fabrika binalar, bilgisayarlar, taflmaclkta kullanlan kamyonlar sermaye olarak
nitelendirilirler.
flletme ynetimine gre ise sermaye, rn ve hizmet retiminde kullanlan
maddi olan ve olmayan tm varlklar ifade etmektedir. Maddi varlklar arasnda;
doal kaynaklar, mamul ve yar mamuller, bina, makine, alacaklar ve nakit para
saylabilir. Maddi olmayan varlklar arasnda ise; imtiyaz, lisans, marka, patent ve
telif haklar ya da know-how ve iflletme haklar saylabilir.
Yeni ekonomide entelektel sermaye, fiziksel sermayeyi tamamlayc bir rol
stlenmektedir. Temelini bilgi, beceri ve deneyimin oluflturduu entelektel sermaye, bir iflletmenin gnmzdeki ve gelecekteki baflars zerinde dorudan etkiye sahiptir. fl gcnn nitelii; eitim, iflyerinde verilen eitim ve ifl yerinde kazanlan deneyimler sonucunda artar. Entelektel sermaye kapsamna; bilgi, bilgi
sistemleri, patent, telif haklar ve lisans anlaflmalar gibi maddi olmayan varlklar da
dahildir.
fiekil 1.4
retim Faktrleri
14
flletme lkeleri
Teknolojinin giderek gelifltii gnmz iflletmecilik dnyasnda, entelektel

sermaye giderek daha fazla nem kazanmaktadr.
Giriflimci
retim faktrlerini bir araya getirerek retime ynlendiren, iflletmeyi kurarak risklere katlanp,SIRA
kr SZDE
salamaya alflan kifli giriflimcidir. Giriflimci bir birey, bir iflletme ya
da kamu kuruluflu olabilir. Bir iflletmeyi hayata geirmek iin, risk alma isteklilii ile
birlikte, ynetsel
D fi N E Lve
M rgtsel becerilere sahip giriflimcilere ihtiya vardr. Giriflimci,
tm dier retim faktrlerini harekete geirici bir zellie sahiptir. Giriflimci, retimi
gereklefltirmek zere, dier retim faktrlerini kullanma karfllnda cret, faiz ve
S O R U
rant deyerek kalan paray getirisi olarak elinde tutar. Giriflimcinin getirisi krdr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Giriflimci birDbirey,
K K A Tbir iflletme ya da bir kamu kuruluflu olabilir.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
TeknolojiSIRA
N N
K T A P
Patent, know-how ve marka
gibi unsurlar, rn
teknolojisinin kapsamna
Tgirer.
ELEVZYON
NTERNET
SZDE
rn ve hizmet retiminde gerekli olan retim bilgisi, teknoloji olarak adlandrlr.

Teknoloji, gnmzde yaflammzn her alannda olduu gibi iflletmecilikte de
nemli birAMALARIMIZ
unsurdur. retimde teknik bilgi ve teknolojinin geliflmesi, retimi artrc ve maliyetleri azaltc bir etki yaratmaktadr. Ancak, teknolojinin srekli deiflen bir unsur olduu unutulmamaldr. flletmelerin youn rekabet dnyasnda varK T A P
lklarn srdrebilmeleri,
deiflen teknolojiye uyum salamalar ile olanakldr.
Bir retim faktr olarak teknolojiyi, retim ve rn teknolojisi olarak iki adan
ele alabiliriz. retim teknolojisinin kapsamna; bilgisayar, makine, donanm, ara
T E L E unsurlar
V Z Y O N girer. rn teknolojisi ise patent, know-how ve marka gibi
ve gere gibi
unsurlar kapsar.
flletmelerin retim yapabilmek iin ihtiya duyduklar teknoloji, iflletmeler tarafndan transfer edilebilir ya da retilebilir. Her ne kadar son yllarda geliflme saNTERNET
lansa da maalesef lkemizde genellikle iflletmeler, teknolojiyi retmekten ok
transfer etmektedirler.
Giriflimci ve Ynetici
Giriflimci
Giriflimci pazardaki bir
boflluu veya ihtiyac
belirleyerek ifl fikrine
dnfltren, ayrca risk
stlenen ve iflini kurabilmek
iin gerekli kaynaklar bir
araya getirebilen kiflidir.
Bir lkenin ekonomik geliflmesinde, giriflimci saysnn artmasnn nemli etkisi

bulunmaktadr. Dengeli bir ekonomik kalknma, iflsizliin azalmas ve sosyal refahn salanmas iin kendi iflini kurmak isteyen giriflimcilerin teflvik edilmesi son
derece nemlidir.
Toplumdaki bireylerin yaflamlarn srdrebilmeleri, eflitli ihtiyalarn karfllanmasna baldr. Giriflimciler, bu ihtiyalar karfllamak zere faaliyet gsteren bireylerdir. Giriflimcilik kavram, farkl yazarlarca ya da kurumlarca deiflik bakfl alarna gre tanmlanmfltr. Bu nedenle giriflimciliin evrensel olarak genel kabul
grmfl bir tanmna rastlamak zordur.
Giriflimci, retim faktrlerini en son teknik, yntem ve bilgilerle bir araya getiren, rn ve hizmet reten veya retilen rn ve hizmetleri kr amacyla piyasaya sunan, satfl sonrasnda da ortaya kacak kr ya da zarar stlenerek riski karfllayan ve ticari geliflmeyi hedefleyen yatrmc olarak tanmlanabilir. Bu tanmdan
da anlafllabilecei gibi giriflimci;
retim faktrlerini bir araya getirir.
rn ya da hizmet retir ya da pazarlar.
Kar amac gder.

Riskleri stlenir.
KOSGEB (Kk ve Orta lekli flletmeleri Gelifltirme ve Destekleme daresi
Baflkanl) giriflimciyi, pazardaki bir boflluu veya ihtiyac belirleyerek ifl fikrine
dnfltren, ayrca risk stlenen ve iflini kurabilmek iin gerekli kaynaklar bir araya getirebilen kifli olarak tanmlamaktadr.
OECD (Ekonomik flbirlii ve Kalknma rgt) ise giriflimcilii, ekonomik frsatlarn belirlenerek deerlendirilmesine dayanan refah yaratma sreci olarak tanmlamaktadr.
Bu tanmlara gre giriflimcilik, ekonomik frsatlarn belirlenmesi ile bafllayan ve
girdi ve kaynaklarn salanarak iflletmenin hayata geirilmesi ile devam eden dinamik bir sretir.
Bu sre aflada sralanan ayr unsuru iermektedir.
Kurumsal altyap: Eitimli, deneyimli ve birikim sahibi, sorun zme yeteneine sahip ifl gc.
Brokrasi ve mevzuat: flletme kurmadaki glkler, kurulufl yeri sorunlar,
iflletme srecinde karfllafllan sorunlar, istihdam ve ifl gc sorunlar.
Destek programlar: Eitim, danflmanlk, bafllang sermayesi, dier finansal
destekler, kredi garantisi, teknoloji destekleri, yer temini ve bilgi kaynaklarna eriflim.
Gnmzde giriflimcilik kavram, ifl kurmann tesinde bir anlam ifade etmeye
bafllamfltr. Kavramn ierisinde; yenilik yapma, daha yksek riskler alma, yeni frsatlar yakalama ve bunlar yaflama geirme nem kazanmfltr. Gnmz giriflimcisinin ifllevleri flu flekilde sralanabilir:
retim faktrlerini retime ynlendirme.
rn ve hizmet eflitlilii salama.
stihdam yaratma ve istihdam artrma.
Toplumsal refahn artmasna katk salama.
Teknoloji ve bilimin geliflimine katk salama.
Yeni pazarlar ve yeni ifl modelleri yaratma.
Sermaye birikimi salama.
Bunlarn yan sra gnmz giriflimcisi; yeniliki olma, risk alma, ynetim becerileri gelifltirme, arafltrma, deiflime direnci ortadan kaldrma, ekonomik kalknmaya destek olma gibi ifllevlere sahip olmaldr.
Kendi iflini kurma motivasyonuna sahip olan bir giriflimcinin baflarl olabilmesinin temel koflulu, iyi bir ifl fikrine sahip olmasdr. Giriflimcinin kendi iflini kurma
motivasyonuna sahip olmasnn ardnda yatan nedenler flu flekilde sralanabilir:
Kendi kendinin patronu olma istei,
Kendi geleceini flekillendirme istei,
Kiflisel tatmin salama istei,
fl frsatlarn deerlendirme istei,
Bir fikir ya da dflnceyi hayata geirme istei,
Zengin olma istei,
Kendi iflini kurmak dflnda gelir elde etme olanann az olmas.
Baflarl bir giriflimcinin sahip olmas gereken eflitli zellikler vardr. Bu zellikleri kiflisel ve davranflsal zellikler olmak zere iki bafllk altnda toplamak olanakldr. Bir giriflimcide bulunmas gereken kiflisel zellikler; kendine gvenen,
kararl ve azimli, gl sezgi sahibi ve ileri grfll, ok ynl, riskleri gze alabilen, belirsizlik altnda karar alabilen, atlmc, ifl bitirici, planl, uyumlu ve lider olarak sralanabilir. Giriflimcide bulunmas gereken davranflsal zellikleri ise flu flekil-
15
16
flletme lkeleri
de sralayabiliriz; insan iliflkileri yeteneine sahip, iyi gzlemci, hayal gc yksek,

kaynaklara ulaflabilecek iliflkiler ana sahip, ikna gcne sahip, bamsz, ok
ynl ve hzl dflnebilen, esnek, yaratc ve analitik dflnme yeteneine sahip,
yeniliklere ak, iletiflim bilgi ve yetenei kuvvetli, alflkan, sorumluluk sahibi ve
teknik iflletmecilik bilgisine sahip.
SIRA SZDE
Tablo
D fi N1.1
ELM
Giriflimcilik testi
Kaynak:
S O R U
http://kobidestek.org/
girisimciliktesti/#ixzz1dOQ3QH
K K A T Tarihi:
oj D(Eriflim
04.11.2011)
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Giriflimcilik
D fi NTesti
ELM
Herkesin bir fikri vardr; ama ok az bu fikrini hayata geirir. Giriflimcilik de zor olan ilk
adm atmaktr. Zor olan denenmemifli denemektir. Aflada ki sorular evet ya da hayr
S O R U
olarak cevaplayarak kendi giriflimcilik potansiyelinizi grebilirsiniz.
18 Yaflnzdan nce hibir ifl de alfltnz m?
Kendi iflinizin
olmay dflndnz m?
D K patronu
KAT
Kendinize gveniyor musunuz?
Yaptnz her iflte kendinizi baflarl buluyor musunuz?
Bofl vakitlerinizi
arkadafllarnzla m geirmeyi tercih ediyorsunuz?
SIRA SZDE
Ailenizde giriflimci var m?
Kendinizi giriflimci olarak hayal edebiliyor musunuz?
Giriflimde
bulunmak iin bir ifl fikriniz var m?
AMALARIMIZ
fl fikriniz ile ilgili hi analiz yaptnz m?
lkemizde giriflimciler iin eflitli eitim ve destek kredileri var. Bunlar hakknda bilginiz
var m?
K T A P
Eer bu sorularn
ounluuna evet cevab veriyorsanz siz potansiyel bir giriflimcisiniz.
N N
K T A P
TELEVZYON
GnmzdeSIRA
giriflimciliin
nemini ve ne anlam ifade ettiini tartflnz.
SZDE
Ynetici, giriflimci gibi risk

ve krn stlenicisi olmayp
cret karfllnda giriflimci
iin iflletmede alflan
kiflidir.
NTERNET
Ynetici
TELEVZYON
Ynetici ile ilgili eflitli tanmlar yaplmakla birlikte klasik tanma gre ynetici, kr
ve risk baflkalarna ait olmak zere, iflletme kaynaklarn iflletme amalarna ynlendiren kifli olarak tanmlanabilir. Ynetici iflletme amalarn gereklefltirirken planla N T E Ryneltme,
NET
ma, rgtleme,
koordinasyon ve denetim ifllevlerini yerine getirir. Ynetici, giriflimci gibi risk ve krn stlenicisi olmayp, cret karfllnda giriflimci iin iflletmede alflan kiflidir. Yneticilerin amac, daha dflk maliyetlerle daha fazla retim gereklefltirerek iflletmenin daha fazla kr elde etmesini salamaktr. Bir iflletmenin baflar ya da baflarszl, dorudan ynetici ile ilgilidir. Bu nedenle yneticilerin
bilimsel bilginin yan sra teknik ve befleri zelliklere de sahip olmas nemlidir.
Liderlik ve yneticilik kavramlar ou zaman birbiri ile karfltrlan iki kavramdr. Ancak liderlik, baflarl yneticilerin sahip olduu bir zelliktir.
Dnyada en st dzey Trk ynetici olan Coca Colann Ynetim Kurulu Baflkan ve CEOsu Muhtar Kent, geen yl 19,2milyon dolar kazand. O, ABDnin en
fazla kazanan 50 CEOsu arasnda 34nc srada bulunuyor.770 bin alflann, Atlantadaki firma merkezinden ynetiyor. Kenti sadece geliriyle deerlendirmek mmkn deil. Kariyer basamaklar incelendiinde ve kt zirveye bakldnda o aslnda profesyoneller dnyasnn bir fenomeni. flini hayatn iinde yapan bir saha adam. liflkiler ve ayrntlar, baflarya giden yolda en ok nem verdii enerji kazanma alanlar. Zeksn duygularyla birlefltiren ve hayatnn her
annda bu iki insani zelliini kullanan Kent, Trk genlerinin de idol.
Kaynak: http://www.bugun.com.tr/haber-detay/172298-turkiye-merkez-olacak-haberi.aspx (Eriflim Tarihi: 04.11.2011)
17
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
flletme kavramn aklamak.

flletme, toplumdaki bireylerin ihtiyalarn kr
salama amacyla karfllamak iin, dzenli olarak rn ya da hizmetin retim ya da pazarlamasn gereklefltiren ekonomik bir etkinlik olarak tanmlanabilir. Tanmdan da anlafllaca gibi
iflletme yalnzca otomobil, mobilya ve giysi gibi,
somut rnler retmez, ayn zamanda eitim,
salk ve ulaflm gibi hizmetleri de salar. Ayrca
iflletmeler, retilen rn ya da hizmetlerin pazarlamasn da gereklefltirirler.
flletmelerin faaliyet alanlarn aklamak.
flletmelerin faaliyet alanlar endstri, ticaret ve
hizmet olmak zere e ayrlr. Endstri, somut
rnlerin retimi ile ilgili olan bir iflletme daldr.
Endstri iflletmeleri temel, imalat ve yap endstrisi olmak zere e ayrlr. Ticaret iflletmeleri ise
rn ve hizmetlerin deiflim ve datmn gereklefltiren iflletmelerdir. Hizmet iflletmeleri ise;
eitim, salk, bakm vb. somut rnlerin retim
ve pazarlamasn gereklefltiren iflletmelerdir.
flletmelerin baflar koflullarn sralamak.
Bir iflletmenin baflarl bir biimde yaflamn srdrebilmesi, baz koflullarn yerine gelmesine
baldr. Bu koflullarn baflnda, iflletmenin ifllevlerini etkin bir biimde yerine getirebilmesini salayacak doru rgtlenme gelir. Koflullarn ikincisi, etkin bir ynetimdir. flletmenin amalar
dorultusunda faaliyetlerini ynlendirecek ve yol
gsterecek olan etkin bir iflletme ynetimi, iflletmenin baflar salamasnda nemli rol oynar.
nc koflul ise, giriflimcinin baflarl bir giriflimcide olmas gereken kiflisel ve davranflsal nitelikleri taflmasdr.
N
A M A
N
A M A
flletmelerin ekonomik sistem ierisindeki yerini

aklamak.
Bir ekonomide karar verici mekanizmalar oluflturan hane halklar ve iflletmeler, rn ve hizmet pazar ve retim faktr pazar ile etkileflim
ierisindedirler. rn pazarlarnda, hane halklar iflletmelerin rettikleri rnleri satn alan alclar iken iflletmeler satc konumundadr. retim faktrleri pazarnda ise, hane halklar, retim faktrlerinin satcs ve iflletmeler ise alcs
konumundadr.
flletmecilie iliflkin temel kavramlar hakknda
bilgi vermek.
flletmeler, belirli bir ekonomik sistem ierisinde
varlklarn srdrrler. Bu sistemde yer alan bireylerin, istek ve ihtiyalarn karfllamak zere
rn ya da hizmet retir ya da pazarlarlar. Pazarda, iflletmeler tarafndan retilen rnleri talep
eden tketicilerin talepleri, eflitli etkenlere bal olarak deifliklik gsterir. Tketiciler, endstriyel ya da son tketici olarak ayrlrlar. nsanlarn
istek ve ihtiyalarn karfllamak iin retilen rnler, eflitli kriterlere gre snflandrlrlar. Bireylerin istek ve ihtiyalarn karfllamak zere retimin gereklefltirilebilmesi iin, retim faktrlerine ihtiya duyulur. Bu faktrler; ifl gc, sermaye, doal kaynaklar, teknoloji ve giriflimci olmak
zere befle ayrlr.
18
flletme lkeleri
Kendimizi Snayalm
1. Afladaki bilim alanlarndan hangisi iflletme bilimi
ile iliflkili deildir?
a. ktisat
b. Sosyoloji
c. Felsefe
d. Hukuk
e. Matematik
6. Afladakilerden hangisi ekonomik sistemlerin genel

amacn oluflturur?
a. Kr salama
b. retimi artrma
c. Ekonominin bymesini salama
d. Toplumdaki bireylerin mutluluk ve refahn gereklefltirme
e. nsanlarn istek ve gereksinimlerini karfllama
2. Toplumdaki bireylerin ihtiyalarn kr salama

amacyla karfllamak iin, dzenli olarak rn ya da
hizmetin retim ya da pazarlamasn gereklefltiren
ekonomik bir etkinlik ifadesi afladaki kavramlardan
hangisini tanmlamaktadr?
a. flletme
b. Tketim
c. Kar
d. Hizmet
e. Datm
7. Toplumdaki bireylerin maddi ve kltrel varlklarn

srdrebilmeleri ve gelifltirebilmeleri iin, eflitli rn
ve hizmetlere karfl duyduklar istee ve bu istein yaratt gerginlie ne ad verilir?
a. htiya
b. stek
c. Fayda
d. Talep
e. Arz
3. flletmelerin temel faaliyet alanlar, afladaki flklardan hangisinde doru verilmifltir?

a. Toptan ticaret, perakende ticaret
b. Endstri, ticaret, hizmet
c. Analitik, sentetik, iyilefltirme, montaj
d. Temel endstri, imalat endstrisi, yap endstrisi
e. Temel endstri, imalat endstrisi, hizmet endstrisi
8. Bir dernek ya da kulbe ye olma Maslowun ihtiyalar hiyerarflisinde yer alan hangi ihtiyac karfllar?
a. Fizyolojik
b. Sevgi ve ait olma
c. Gvenlik
d. Kendini gereklefltirme
e. Sayg grme
4. Afladakilerden hangisi bir iflletmenin baflarl olarak ifllevlerini yerine getirmesinde etkili olan unsurlar
arasnda yer almaz?
a. Yeterli sermaye
b. Rekabetin az olmas
c. Uygun bir mlkiyet yaps
d. Doru makine ve ara gereler
e. Optimum byklk
9. Ham maddeler, makine ve ara gereler hangi rn

gruplandrmas ierisinde yer alr?
a. Endstriyel rn
b. Tketim rn
c. Dayanksz rn
d. Ekonomik olmayan rn
e. Ara mal
5. Ekonomide hane halklar tarafndan yaplan harcamalar, faktr geliri olarak afladakilerden hangisine geri dner?
a. flletme
b. Faktr pazar
c. Devlet
d. rn pazar
e. Hane halk
10. Afladakilerden hangisi, giriflimcinin kendi iflini kurma motivasyonuna sahip olmasnn ardnda yatan nedenlerden biri deildir?
a. fl frsatlarn deerlendirme istei
b. Kendi kendinin patronu olma istei
c. stihdam yaratma istei
d. Zengin olma istei
e. Kiflisel tatmin salama istei
19
Yaflamn inden
ikolatadan ifl mi olur evladm?
arkadafl, kariyerleriyle ilgili plan yaparken ncelikle baflkas iin profesyonel alflmamaya, kendi flirketlerini kurmaya karar vermifller. Bunun iin de yap, gda
ve enerji sektrlerinde kendi aplarnda arafltrmalar
yapmfllar. Bir gn arafltrmalarn yrtrken gittikleri
gda fuarnda ikolata flelalesini grmeleri hangi alanda
yol alacaklar konusundaki fikri kesinlefltirmifl. Murat
Herkes bu standn baflndayd. ikolatann ekicilii
gerekten apak ortada duruyordu diyor.
Oullarnn ikolata ifline gireceklerini rendiklerinde
ailelerin ilk tepkisi negatif olmufl. Ailesi dededen bu
yana gda datm iflinde olan Mehmet, flunlar anlatyor: Babam kararm duyunca, endstri mhendisi oldun da dede meslei mi yapacaksn dedi. Ama biz kararmz vermifltik. Sadece nasl satacamza karar vermemifltik, bardakta m, kaflkla m? Bunun iin de Kadirin renci evi sper bir ar-ge laboratuar oldu bizim
iin.
ncelikle birka ikolata reticisine gidip, fikirlerini
anlatmfllar ve numuneler istemifller. Bu srada dede
balantlar ifle yaramfl elbette. Her numune renci
evine gidiyor, tattrlyor, sonular tartfllyormufl. Sonunda genlerin damak tadna gvenerek bir lezzet ortaya karmfllar. fiimdi ikolatay Elittten alyorlar. Bize karfl ok anlayfll oldular. Destek verdiler. Ama bu
iflin bu kadar byyeceini onlar da dflnmyordu
diyor Abdulkadir.
Makineyi kendimiz yaptk
Lezzet ve sunum biimi belli olduktan sonra, ekibi ilk
kez sarsan bir engel kmfl karfllarna. fielale makinesini bulmak? Arafltrmalarndan Avrupadaki bir reticiye ulaflmfllar ancak fiyat ok yksek gelince ine te
bir maliyete makine siparifli vermifller. Maaza aflamasna kadar T15 binlik yatrm yaptklarn anlatan
arkadafl, ilk stantlarn Zeytinburnu Olivium AVMde
amfllar. Buras da bize T10 binye patlad. Sfrdan
dflnrsek T25 bin harcamfltk ama alfl gn cebimizde befl kurufl kalmamflt diye anlatyorlar o gn.
Mflterinin byk ilgisi, genlerin rn pazarlama biimi herkesin ilgisini ekmifl ancak 15 gn iinde
makine de bozulmufl. Avrupadaki satcya baflvurmufllar ancak onlardan da Bu makineler bir-iki gnlk gsteriler iin yaplr. Bizden de alsanz bir ayda bozulur
yantn alnca ykldklarn sylyorlar. Mehmet o sreci flyle anlatyor: Makineleri alp sanayiye gittik. Ta-
mir ettiler ama yine bozuldu. Tamirciyi de ikna edip

kendi makinemizi tasarladk, mhendisiz sonuta. lki
fiyaskoydu ama sonra baflardk. fiimdi o tamirci sadece
ikolata flelalesi retiyor.
En iyi mflteriler kadnlar
Chotnette, flu anda 40 makine ve 20 flubeyle ifl yapyor.
En ucuz rn , en pahals da sekiz liradan satlyor.
Ak tahrikle satfl yapyoruz diyen genlerin en sadk
mflterileri 16-60 yafl arasndaki bayanlar. Gda ve ikolatann dinamikleri dflnldnde krizden hi etkilenmediklerini, zaten krizde doduklarn sylyorlar.
fiubeler iinde en iyi ciroyu Ankara Ankamall Alflverifl
Merkezindeki stant gereklefltiriyor. Adana, Denizli,
Konya gibi flehirlerde flubeleri var. ikolatann sezonu
denilen ekim-mays dneminde 100 bin adet rn satmay hedefliyorlar. fiube hedefiyse 50. Chotnetten
50den fazla alflan var. Ancak merkez ekipte yedi kifli operasyonlar ynetiyor.
Kaynak: http://istegenc.isteinsan.com.tr/girisimci/cikolatadan_is_mi_olur_evladim.html (Eriflim Tarihi:

19.11.2011).
20
flletme lkeleri
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. c
2. a
3. b
4. b
5. e
6. d
7. a
8. b
9. a
10. c
Yantnz yanlfl ise flletme Bilimi konusunu

yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise flletme Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise flletmelerin Faaliyet Alanlar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise flletmelerin Baflar Koflullar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise flletmelerin Ekonomideki
Yeri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Ekonomik Sistemler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise htiya ve stekler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise htiya ve stekler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise rn ve Hizmet konusunu
Yantnz yanlfl ise Giriflimci konusunu yeniden gzden geiriniz.
Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1
flletme kavramnn iflletmecilikle ilgili olarak ortaya
koyduu zellikler flu flekilde sralanabilir: flletmeler,
ekonomik bir etkinlik gereklefltirir, iflletmeler, retim
ya da satn alma ve datm faaliyetlerini yerine getirir,
iflletmeler, rn ve hizmetle ilgili ifl anlaflmalar yapar,
iflletmeler, sreklilik ve dzenlilik gsterir, iflletmeler,
bireylerin ihtiyalarn ve isteklerini karfllayarak kr
salama amacn gder, iflletmeler risk taflr ve iflletmeler iin insan, nemli ve kritik bir faktrdr.
Sra Sizde 2
Endstri iflletmeleri; temel endstriler, imalat endstrisi
ve yap endstrisi olmak zere e ayrlr. Madencilik
ve tafl ocakl ya da ormanclk ve balklk gibi alanlarda faaliyet gsteren iflletmeler temel endstri iflletmeleridir. Makinelerin yardm ile rn reten iflletmeler, imalat endstrilerini oluflturur. Fabrika, tesis, imalathane gibi yerlerde emek, sermaye, doal kaynaklar
ve teknoloji bir araya getirilerek retimi gereklefltiren
imalat endstrileri; analitik, sentetik, iyilefltirme ve montaj endstrileri olarak drde ayrlrlar. Yap iflletmeleri
ise yol, baraj, kpr ve konut gibi rnlerin retimini
gereklefltiren iflletmelerdir.
Sra Sizde 3
Gnmzde yaygn olarak geerlilie sahip olan ekonomik sistem krllk, rekabet ve aklclk olgularn dikkate alan kapitalist sistemdir. Ancak gnmzde kapitalist sistem, gemifle gre farkl bir biimde uygulama
alan bulmufltur. Gnmzde kapitalist sistemin, braknz yapsnlar, braknz gesinler dflncesi geerliliini yitirmifl ve devlet ekonomiye yn verici dzenlemeleri yapmaya bafllamfltr. Gnmzn kapitalist lkelerinde hkmetler, eflitli yasalarla ifl hayatn dzenlemeye alflmaktadrlar.
Sra Sizde 4
rnler farkl adan snflandrlabilir?
Elde etmek iin aba harcanp harcanmamasna gre;
ekonomik rn ve ekonomik olmayan rn.
Tketicilerin satn alma amacna gre; tketim rn
ve endstriyel rn.
Kullanm srelerine gre: dayankl rn ve dayanksz rn.
Sra Sizde 5
Gnmzde, giriflimciliin nemi her geen gn artmakta ve bu nedenle giriflimcilik nemli desteklerle zendirilmektedir. Dengeli bir ekonomik kalknma, iflsizliin
azalmas ve sosyal refahn salanmas iin, kendi iflini
kurmak isteyen giriflimcilere ihtiya bulunmaktadr.
Gnmzde giriflimcilik kavram, gemifle gre nemli
farkllklar iermektedir. Her fleyden nce, gnmz giriflimcilii yalnzca ifl kurma olarak alglanmamaktadr.
Kavramn ierisinde; yenilik yapma, daha yksek riskler alma, yeni frsatlar yakalama ve bunlar yaflama geirme nem kazanmfltr.
Bunlarn yan sra gnmz giriflimcisinin sahip olmas
gereken ifllevler de deifliklik gstermifltir. Yeniliki olma, risk alma, ynetim becerileri gelifltirme, arafltrma,
deiflime direnci ortadan kaldrma, ekonomik kalknmaya destek olma gibi ifllevler n plana kmfltr.
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Akdemir A. (2009). flletmeciliin Temel Bilgileri,
Bursa: Ekin Basm Ya.
Delong, J. B. , Lawrence, H. S. (2001). The New
Economy: Background, Question, and Speculations,
Economic Policy for the Information Economy
Symposium, Kansas: Federal Reserve Bank of
Kansas City, August 30-September 1.
Ertrk Mmin (2011). flletme Biliminin Temel
lkeleri, stanbul: Beta Ya.
Everard K.E, Burrow, J.L. (1996). Business Principles
and Management, 10th Ed. USA: Int. Thomson
Pub.
J.P. Mahajan (2010). Business Organisation and
Management, Mumbai, IND: Global Media
Karalar R. (2009). Genel flletme, Temel Bilgiler,
fllevler, zmir: Meta Basm.
Parkin, M. (2003). Economics, 6th Ed. Int. Ed.
Ristau, R.A.(1997). Introduction to Business, 3rd. Ed.
Cincinnati, Ohio: South Western Educational Pub.
Sabuncuolu, Z., Tokol, T. (2009). flletme, stanbul:
Alfa Aktel Ya.
Wiley, K.B., Baker, D. W., Kent, H. (2005). Business
Fundamentals, Chicago, IL, USA: Dearborn Trade,
A Kaplan Professional Company.
http://tr.wikipedia.org/wiki/Maslow_teorisi (Eriflim
Tarihi: 21.11.2011).
http://mrski-apecon-2008.wikispaces.com/Chapter+2
(Eriflim Tarihi: 21.11.2011).
http://yigitozgur.99k.org/ (Eriflim tarihi: 08.12.2011).
http://kobidestek.org/girisimciliktesti/#ixzz1dOQ3QHoj(Eriflim Tarihi: 04.11.2011).
http://www.bugun.com.tr/haber-detay/172298-turkiyemerkez-olacak-haberi.aspx (Eriflim Tarihi: 04.11.2011).
http://istegenc.isteinsan.com.tr/girisimci/cikolatadan_is
_mi_olur_evladim.html (Eriflm Tarihi: 19.11.2011).
21
fiLETME LKELER
Amalarmz
N
N
N
N
N

flletmelerin nemini ifade edebilecek,
flletmenin amalarn snflandrabilecek ve aklayabilecek,
flletmenin fonksiyonlarn tanmlayabilecek,
flletmenin evresindeki eleri tanmlayabilecek ve iflletme ile iliflkilerini
aklayabilecek,
flletmenin sorumluluklarn aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Vizyon
Misyon
Krllk
Sreklilik
Byme
kame rnler
Sosyal Sorumluluk
indekiler
flletme lkeleri
flletmeler ve
zellikleri
GRfi
fiLETMENN AMALARI
fiLETMENN FONKSYONLARI
fiLETMELERN EVRE LfiKLER
fiLETMELERN SORUMLULUKLARI
flletmeler ve zellikleri
GRfi
flletmeler toplumun ihtiyalarn ve isteklerini karfllayan rn ve hizmetler retirler. Ayn zamanda gelir ve istihdam yaratrlar. Devlet vergi gelirlerinin
nemli ksmn Kurumlar Vergisi adyla yine iflletmelerden karfllar. flte btn
bu nedenlerden tr iflletmeler ok nemlidir. Bu yzden her toplum, kendi lkelerindeki iflletmelerinin bymesini daha fazla gelir, vergi, istihdam yaratmasn ister.
Bu nitede, iflletmelerin zelliklerine deinilmektedir. nitede nce iflletme
amalarnn nasl snflandrld aklanmaktadr. Daha sonra ksaca iflletmenin ne
gibi fonksiyonlar olduu tanmlanmaktadr. Ardndan, iflletmelerin evresinde
hangi elerin bulunduuna deinilmektedir. nitenin sonunda iflletmenin sorumluluklarna yer verilmektedir.
flletmeler neden nemlidir, aklaynz.
SIRA SZDE
fiLETMENN AMALARI
D fi N E L M
Ama, szlk anlam ile ulafllmak istenilen sonu, maksat demektir.
Her iflletme
belirli amalar dorultusunda kurulur ve yaflam sresince bu amalara ulaflmay
S O R U vardr. fllethedefler. flletmelerin ksa ve uzun vadeli birbirinden farkl amalar
meler amalarna ulaflrken kendi i ve dfl evreleriyle etkileflim halindedirler. flletmeler alflanlarn, tedarikilerin, mflterilerin ve paydafllarn amalarn iflletmeDKKAT
nin st ynetiminin ald kararlar dorultusunda btnlefltirirler ve iflletmenin geleceine ynelik ortak bir ama olufltururlar. flletmenin amalar; iflletme alflanSIRA
SZDE
lar ve iflletmenin kendi amalarnn bir arada olduu ortak bir
sistemden
oluflur.
Ortak amaca ulaflabilmek iin her yenin kendi amalarnn bazlarndan vazgemesi gerekebilir.
AMALARIMIZ
flletme amalar geleneksel iflletmecilik ve gnmz iflletmecilii asndan farkllklar gsterir. Geleneksel iflletmecilik anlayflna gre iflletmelerin en temel amac
kr elde etmek olarak dflnlrken; amz iflletmecilik anlayflna
K T gre
A P ise kr elde etmek anlayflnn yanna topluma fayda salamak ve iflletmeyi srekli klmak anlayfllar da eklenmifltir. flletmelerin birou kr anlayflnn yannda topluma fayda
anlayfln da bir arada yrterek ortak bir ama oluflturma eilimindedirler.
Bu neTELEVZYON
denle bu iki temel hedefin bir arada yrtlmesinde iflletmelerin varlklarn srdrebilmeleri nemli bir dengeleyici grev stlenmektedir.
N N
NTERNET
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
24
flletme lkeleri
Aklamalar dorultusunda iflletme amac, rgtn btn olarak benimsedii

ve gereklefltirmeye alflt, gelecee ynelik, iflletme ile ilgili ulafllmak istenilen
ekonomik ve sosyal nitelikli hedefler olarak tanmlanabilir.
flletmelerin amalar belirlenirken dikkat edilmesi gereken konular flunlardr:
Amalar iflletmeye zel olmaldr: Her iflletmenin faaliyet gsterdii alan birbirinden farkldr. Bu nedenle iflletmeler kendi faaliyet alanlarna gre amalar belirlemelidirler.
Amalar llebilir olmaldr: flletmeler amalarn saysal bir deerle llebilecek flekilde oluflturmaldr.
Amalar ulafllabilir olmaldr: flletmeler ulaflamayacaklar hedefler koymak yerine ulafllmas muhtemel ve kolay hedefler belirlemelidirler.
Amalar gereki olmaldr: flletmeler kaynaklarnn yeterliliini tespit ederek, kaynaklarna uygun olarak amalar belirlemelidir.
Amalar zaman snrl olmaldr: Belirlenen ama bir zaman snrlamas konularak gereklefltirilebilmelidir.
Amalar birbiri ile uyumlu olmaldr: flletmelerin belirledikleri amalarn
baflarya ulaflmas iin birbiri ile uyumlu olmas gerekir.
Amalar zerinde uzlafllmfl olmaldr: Amalar ortak bir karar dorultusunda alnmaldr.
Amalar belirgin olmaldr: Amalar ak ve net bir flekilde ortaya konmaldr.
Amalarn Snflandrlmas
fiekil 2.1
flletme Amalar
fiLETMENN
AMALARI
GENEL
AMALAR
VZYON
MSYON
STRATEJK
AMALAR
KRLILIK
SREKLLK
ZEL
AMALAR
BYME
flletmelerin amalar aflamada incelenebilir. Bunlar genel amalar, stratejik

amalar ve zel amalardr. Genel amalar, iflletmelerin kurulufl aflamasnda aldklar ve iflletmenin ynn belirleyen kararlardan oluflurken; stratejik amalar ise
genel amalara ulaflmak iin izlenilecek yollar ve iflletmenin faaliyetine iliflkin birtakm kararlar ierirler. zel amalar ise iflletmenin tm evresini kapsayan ve iflletmelerin kr amalarnn yannda sosyal amalarn da ieren birtakm kararlardan oluflur.
Genel Amalar
flletmelerin amalarna ulaflabilmeleri iin ncelikli olarak kendilerini sorgulamalar ve ulaflmak istedikleri hedefi belirlemeleri gerekmektedir. Baflarl bir iflletme
olabilmek ve krll arttrmak iin iflletmelerin kurulufl aflamasnda vizyon ve misyon oluflturmalar ve bu vizyon ve misyon dorultusunda kararlar alarak faaliyete
gemeleri gerekmektedir.
2. nite - flletmeler ve zellikleri
25
Vizyon, gelecei grebilme, gelecekle ilgili ama belirleme olarak tanmlanabilir (Saruhan ve zdemir, 2004, 20). flletme vizyonu ise, iflletmelerinin gelecekte
olmasn arzu ettikleri durumun ifadesidir (lgen ve Mirze, 2004, 175). flletme
vizyonu, iflletmenin gelecekte ne olacan belirlemeye ynelik ve iflletmenin geleceine yn gsteren bir eylem plan olarak kabul edilebilir. Vizyon ayn zamanda iflletmelerin hedefe odaklanmalarn salar, alflanlara yn verir ve gelecek ile
ilgili karfllafllabilecek belirsizlik durumunu ortadan kaldrr.
Vizyon, temel eden oluflur: Bunlar temel deerler, temel ama ve hayal
hedeflerdir.
Temel deerler, iflletmeler tarafndan belirlenen ve farkl koflullar karflsnda dahi deiflmeyen birtakm deerlerdir. flletmelerin temel deerlerine rnek olarak
sosyal sorumluluk, yenilikilik, stn mflteri hizmeti ve nc teknolojilere sahip
olmak verilebilir.
Temel ama, iflletmelerin var olma sebebidir ve iflletme tarafndan misyon tanmlanrken aka ifade edilmelidir. Temel ama iflletmeleri dier iflletmelerden
farkl klar ve iflletmenin ilerleyecei yn belirler.
Hayal Hedefler ise iflletme ynetiminin gereklefltirmeye karar verdii gelecekle ilgili kararlardr. Hayal hedefler iflletmeler tarafndan vizyon tanmlanrken aka belirtilmifl hedeflerdir. (Saruhan ve zdemir, 2004, s. 20-21)
Tablo 2.1de Trkiyede faaliyet gsteren ayr sektrden iflletmenin vizyon
rnekleri yer almaktadr.
Vizyon, flletmelerinin
gelecekte olmasn arzu
ettikleri durumun ifadesidir.
Vizyon
Hastane
Tbbi hizmetlerdeki mkemmeliyet dzeyi, hasta ve hasta yaknlarnn memnuniyetini yaratmadaki kararll, stn nitelikli ekibi ve adafl altyaps, nc uygulamalaryla; Trkiyeye model oluflturmay ve dnyada referans gsterilen akademik salk kurumlarndan biri olmay hedeflemektedir. SIRA SZDE
Banka
Evrensel bankacln tm gereklerini yerine getiren, bireysel hizmetlerde gl, blgenin lider KOB bankas olmak.
Otel
inde bulunduumuz sektrlerde salkl byme ve geliflmeyi srdrmek, btnlk iinde eflitlenmek, kreselleflmek, yurt iinde ve dflnda gvenilir marS O R U
ka olmak.
Tablo 2.1
Vizyon rnekleri
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
Son yllarda Trk iflletmeleri vizyon ifadelerinde 2023 ylnda ifadesini

D K Kkullanmaktadr.
AT
Sizce neden?
Misyon
SIRA SZDE
DKKAT
N N
Misyon, iflletmenin tm alflanlar tarafndan paylafllan deerler ve ortak inanlar btndr. Ayn zamanda misyon, bir iflletmeye yn vermek
ve anlam kazanAMALARIMIZ
drmak amacyla belirlenmifl ve o iflletmeyi benzerlerinden ayran grev ve ortak
deerlerdir (lgen ve Mirze, 2004, 175).
Misyon ncelikli olarak bir iflletmenin var olma nedenidir. KMisyonun
T A P bafllca iki
nemli fonksiyonu vardr. Birincisi, misyon iflletmeyi dier iflletmelerden ayrr.
Kimlik kazandrr. kincisi ise misyon iflletme alflanlar tarafndan benimsenir ve
alflanlar ortak bir hedefe ynlendirir.
TELEVZYON
flletmeler misyonlarn belirlerken kesinlikle ilkelerine bal olarak hareket etmelidirler. lke, deiflmesi veya ikamesi mmkn olmayan deerlerdir. flletme ilkelerine rnek olarak vergi karmamak, borlar zamannda demek ve drst saNTERNET
tfl yapmak verilebilir (Saruhan ve zdemir, 2004, 22).
SIRA SZDE
Misyon, flletmenin tm
alflanlar tarafndan
AMALARIMIZ
paylafllan deerler
ve ortak
inanlar btndr.
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
26
flletme lkeleri
Misyonun zellikleri flunlardr:

Misyon uzun dnemli bir amatr ve sklkla deifltirilemez,
Misyon, iflletmelere zgdr ve iflletmeleri zel klar,
Misyon, alflanlara yneliktir ve alflan herkesi ilgilendirir,
Misyon, rn zerine deil, daha ok pazar zerine younlaflr,
Misyon, iflletmeyi her zaman baflarya ynlendirir.
Tablo 2.2de Trkiyede faaliyet gsteren ayr sektrden misyon rnekleri
yer almaktadr.
Tablo 2.2
Misyon rnekleri
Hastane
Misyonumuz, toplumun yaflam kalitesini ykseltmek ve tbbn geliflimine

katk salamak zere;
Koruyucu ve iyilefltirici salk hizmetlerini, tbbn ulaflt en st dzeyde,
yaygn ve btnleflik bir yap iinde, uygun ekonomik koflullarda topluma
sunmak,
Salk bilimleri alanndaki akademik alflmalara e bilimsel arafltrmalara
olanak salayarak, salkla ilgili her konuda yeni bilgi ve uygulamalarn gelifltirilmesini desteklemek,
Kendilerini mesleklerine adamfl, stn nitelikli, insana deer veren hekimler ve salk uzmanlar yetifltirmektir.
Banka
stlendii sosyal sorumluluk ve yksek grev bilinci ierisinde, tm bankaclk hizmetlerini etkin flekilde yerine getirerek, mflterilerine, hissedarlarna ve alflanlarna srekli katma deer yaratmak; bankaclk sektrnn ve sermaye piyasalarnn geliflimine katkda bulunmak; blgemizde ve
dnya bankaclnda saygn bir yer edinmek.
Otel
evre bilinci ve toplam kalite inanc iinde insan kaynamz, teknolojiyi,

bilgiyi en etkin ve verimli flekilde kullanarak, aklc ve nc yaklaflmlarmz srdrerek gelir ve istihdam yaratarak; lkemizin, mflterilerimizin alflanlarmzn ve ortaklarmzn, menfaatlerini en st seviyeye ykseltmek.
Stratejik Amalar
flletmelerin genel amalarnn yannda stratejik amalar da vardr. flletmelerin
stratejik amalar vizyon ve misyon dorultusunda belirlenir. Stratejik amalar krllk, sreklilik ve byme olarak bafllk altnda incelenebilir:
Krllk
Kr, flletmelerin
gelirlerinden giderlerinin
karlmas sonucu elde
edilen pozitif deerdir.
flletmenin kuruluflunun en temel amalarndandr. Kr, genel anlamda maliyet ile

satfl fiyat arasndaki farktr. flletmelerin gelirlerinden giderlerinin karlmas sonucu elde edilen pozitif deerdir. Krllk basit ifadeyle;
Kr veya Zarar = Toplam Gelirler - Toplam Giderler
fleklinde hesaplanr ve
Toplam Gelirler >Toplam Giderler
olmas fleklinde tanmlanmaktadr.
Her iflletme temelde kr elde etmek iin kurulur. Ayn zamanda krllk iflletmelerin yeni yatrm kararlar alabilmesi ve faaliyetini srdrebilmesi iin nemlidir.
Bunun yannda krllk iflletmenin bir faaliyet dnemi sonundaki baflarsn zetleyen bir denetim aracdr (Saruhan ve zdemir, 2004, 45).
27
Sreklilik
flletme faaliyetlerinin bir sreye bal olmakszn devam edeceini ifade eder. Her
iflletme kuruluflundan itibaren varln uzun sre devam ettirmeyi hedefler. flletmelerin sreklilik salayabilmeleri iin ncelikle bir faaliyet dnemi iinde beklenen kr dzeyine ulaflmas gerekmektedir.
flletmeler iin rekabet nemli bir sreklilik kavramdr. flletmeler, dier iflletmelerle rekabet ortamnda faaliyet gsterirler. Bu nedenle iflletmelerin rakiplerini
iyi tanmas ve rakiplerinin stn ve zayf ynlerini tespit etmesi iflletmenin sreklilik salamas iin gereklidir. Bunun yannda iflletmelerin sreklilik salayabilmeleri iin deiflen evreye uyum gstermeleri gerekmektedir. Gnmzde toplumun iflletmelerden beklentileri deifliklikler gsterebilmektedir. flletmelerin de bu
deifliklikleri zamannda tespit etmeleri ve gereken nlemleri alarak birtakm yenilik ve dzenlemeler yapmalar iflletmeler asndan nemlidir.
Byme
Byme, iflletmeler asndan saysal olarak geliflme ve retim hacminin artfl olarak tanmlanabilir. Byme, iflletmelerin nitelik olarak kaliteyi arttrmas fleklinde
olabilecei gibi; hacimsel olarak retim miktarn, rn eflitliliini, varlk veya
kaynaklarn arttrmas fleklinde de olabilir (Saruhan ve zdemir, 2004, 24).
flletmeler asndan bymenin birok avantaj vardr. Bymenin en nemli
avantaj maliyetlerde dflfltr. flletmede retim miktar arttka birim baflna dflen maliyet azalr ve kr artar. Bunun yannda retim iin gerekli ham maddeye
ulaflm ve temin imkn daha da kolaylaflr. flletmelerin bymesi ile birlikte daha
modern retim yntemleri kullanlr ve iflletmenin rn eflitlilii artar. Byme
her ne kadar iflletmeler iin avantajl olsa da gereinden fazla byme iflletmelere
birtakm dezavantajlar getirir. Byme ile birlikte iflletmenin hareket kabiliyeti azalr ve iflletme daha da karmaflk bir yapya dnflr. Bu nedenle iflletmelerin deiflen evreye uyumu ve kriz ortamna karfl koymas daha da g hale gelebilir. Sonu olarak iflletmeler, iinde bulunduklar sektre gre yeterli byklkte olmal,
rekabet stnl salayabilecek kadar byk, deiflimlere zamannda ayak uydurabilecek kadar da kk olmaldr (Saruhan ve zdemir, 2004, 25).
zel Amalar
zel amalar, iflletmenin paydafllarnn yan sra alflanlar, toplum, kamu kurulufllar ve sosyal evreleri de kapsayan genifl bir alan iin sz konusudur. flletmelerin
zel amalarndan bazlar flu flekilde sralanabilir:
flletme olarak kaliteli rn veya hizmet retmek,
Bulunduu blgede istihdam olana yaratmak,
Sosyal sorumluluk projelerinde yer alarak topluma hizmet etmek,
Vergi demek kofluluyla devlet btesine katkda bulunmak,
Ulusal ya da uluslararas alanda tannan bir iflletme haline gelmek,
flletmeyi dier iflletmelerden farkl klacak bir imaj oluflturmak ve marka deerini arttrmak,
Faaliyet alanlarnda etik sorumluluklarn bilincinde hareket etmek,
Doal evreye karfl sorumlu davranmak,
alflanlara iyi cret vermek ve sosyal gvencelerini salamak,
alflanlarn kiflisel geliflimlerini arttrmaya ynelik eitim olanaklar salamak,
alflanlara daha kaliteli ve nitelikli bir alflma ortam yaratmak.
Byme, flletmenin saysal

olarak geliflmesi ve retim
hacminin artfl
28
SIRA SZDE
SIRA SZDE
flletme lkeleri
D fi N E L M
D fi N E L M
fiLETMENN FONKSYONLARI
DKKAT
DKKAT
DKKAT
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
fi N E amalar
LM
flletmeler,DDtemel
olan kr salama amacn gereklefltirebilmek ve varlk fi N E L M
larn srdrebilmek iin ynetim, retim, pazarlama, insan kaynaklar, finansman,
muhasebe, halkla
S O R Uiliflkiler ve arafltrma-gelifltirme fonksiyonlarn baflarl ve birbirS O biimde
R U
leriyle uyumlu
yerine getirmelidirler.
S O R U
S O R U
SIRA SZDE
SIRA SZDE
flletmelerinSIRA
amalar
SZDEnasl snflandrlabilir, aklaynz.
Bu blmde flletme
D K K A TFonksiyonlarna zet olarak deinilmektedir. Konu, nite 8de ayrntl olarak ele alnmaktadr.
N N
N
N
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
SIRA SZDE
SIRA SZDE
ncelikli olarak iflletmeler gelir elde etmek iin rn veya hizmet retmek
amacyla retim faaliyetini yerine getirirler. retilen rn veya hizmetlerin progAMALARIMIZ
raml ve srekli
olarak tketiciye pazarlanmas gerekmektedir. flletmelerin temel
AMALARIMIZ
iki fonksiyonu olan retim ve pazarlama fonksiyonlarn yerine getirebilmeleri iin
ise kabiliyetli
K insan
T A P gc ile yeterli finansman iflletmeye ynlendirilmelidir. flletK fonksiyonlarnn
T A P
melerin temel
uyumlu biimde faaliyet srdrebilmeleri iin iflletmelerin baflarl yneticiler tarafndan ynetilmesi nemlidir. Ynetim fonksiyonu
verimli ve Tetkin
olduu srece iflletmeler genel ve zel amalarn yerine getirerek
ELEVZYON
ELEVZYON
sreklilik Tsalayabilirler.
fiimdi iflletmenin fonksiyonlarna ksaca deinelim:
Ynetim
NTERNET
NTERNET
N T E R N E T iflletme hedeflerine ulaflabilmek ve iflleri etkin ve verimli yaYnetim belirlenmifl

NTERNET
pabilmek amacyla snrl iflletme kaynaklarn ve yeterli ifl gcn kullanarak planl bir biimde ifl grme faaliyetidir. flletmelerde ynetim fonksiyonu dier fonksiyonlar organize eden st fonksiyon olarak dflnlebilir. Kimi zaman ynetim
genel fonksiyon olarak da gruplandrlabilir. Dier tm fonksiyonlar yerine getirilse dahi iyi ynetilemeyen bir iflletme baflarsz olur. flletmelerin ynetim faaliyetlerini yerine getirebilmeleri iin ncelikli olarak yaplacak bir ifl ve ifl sonucu ulafllacak bir ama gerekmektedir. Ynetim sreci girdilerin ktlara dnflt ve
rnlere ya da kaynaklara birtakm ifllemler sonucu deer kazandrlan bir sretir.
Srecin ilk aflamasnda faaliyetler planlanr. kinci aflamada planlara uygun rgt
yaps oluflturulur ve iflletme faaliyetleri dzenli bir biimde yrtr. Srecin son
aflamasnda ise ifl ile ilgili faaliyetlerin baflars denetlenir.
retim
retim, rn veya
hizmetlerin ortaya
karlmas iin yaplan
faaliyetlerin tm
retim, iflletmelerde rn veya hizmetlerin ortaya karlmas iin yaplan faaliyetlerin tmne denir (Mirze, 2010, 271). flletmelerde retim sonucu elde edilen rn
iflletme trne gre farkllklar gsterebilir. Hizmet iflletmelerinde ortaya kan
rn soyut bir nitelik taflrken; sanayi veya tarm iflletmelerinde ortaya kan rn
somut bir nitelik taflmaktadr. rnein, bir bankann retecei rn tketiciye
yarar salayacak flekilde ancak soyut bir nesne iken; bir otomotiv firmasnn rn tketicilerin kullanaca somut bir deer olan otomobildir. flletmelerde retim
bir dnflm sreci olarak dflnlebilir. Bu srete hammadde, sermaye ya da
emek, fiziksel veya fiziksel olmayan bir rne dnfltrlr. Dier yandan iflletmelerde retim sonucunda bir deer yaratma fonksiyonu yerine getirilmifl olur. retim sonucu rn veya hizmetler tketiciye fayda salarken, iflletmeye de kr olarak geri dnerler.
flletmelerdeki retim sreci sonucunda; (Saruhan ve zdemir, 2004, 235):

Birtakm materyallerde flekil deifliklii gerekleflir,
Tketici istedii rne istedii zamanda ulaflr,
rn ya da hizmete tketicinin istedii yerde ulaflmas salanr,
Tketici rne sahip olarak yaflad memnuniyeti ifade eder.
Pazarlama
flletmelerin pazarlama faaliyetleri pazara sunduu rn veya hizmetlere olan talebi arttrmada nemli bir role sahiptir. flletmeler ne kadar kaliteli rn veya hizmet
retseler dahi, retilen rnler tketicilerden talep grmedii srece baflarsz
olurlar. Bu nedenle iflletmeler pazarlama arafltrmalar yapmal ve tketicilerin istek ve ihtiyalarn belirlemeli ve davranfllarn tahmin ederek talebi ngrmelidir.
Bunlarn yannda iflletmeler rnlerinin datmn, tantmn, fiyatlandrmasn ve
rn tasarmlarn tketicilere uygun biimde dzenlemelidir.
Pazarlama, Bir satn alma srecindeki tketici ihtiya ve isteklerini belirleme ve
karfllamaya ynelik tm faaliyetlerdir. (Mirze, 2010, 301) retilen her rn veya
hizmet tm tketiciler tarafndan talep grmeyebilir. Bu nedenle iflletmeler rnleri iin hedef pazar belirlemeli ve pazarlama faaliyetlerini hedef pazar zerinde younlafltrmaldr. retilen rnn hedef pazarn ihtiyalarn en uygun flekilde karfllayabilmesi iin iflletmeler drt temel pazarlama karmas (rn, datm, fiyatlandrma ve pazarlama iletiflimi)ni planl ve koordineli bir flekilde ynetmelidir.
nsan Kaynaklar
Organizasyon iin en etkili insan gcn bulmak, gelifltirmek ve bunun srekliliini salamak amacyla ortaya konan faaliyetler btnne insan kaynaklar ynetimi ad verilir. flletmeler retim yapabilmek iin insan gcne gereksinim duyarlar. nsan gc iflletmenin her fonksiyonunda kullanlmas zorunlu olan iflletme
kayna olarak dflnlebilir. nsan kaynaklarn ynetmede yneticiler nemli bir
role sahiptirler. Btn fonksiyonlarn uyumlu ve baflarl olarak yerine getirilmesi
iin yneticilerin insan gcn motivasyon ve teflvik yntemlerini de kullanarak
planl bir flekilde harekete geirmesi gerekir. flletmelerde kullanlan insan gc fiziksel olabilecei gibi dflnsel de olabilir. retim blm iin fiziksel beceriler
nem kazanrken; pazarlama veya finansman departman iin zihinsel beceriler
nemlidir. Bu nedenle yneticilerin alflacak personeli iyi analiz etmesi ve doru
kifliyi doru yere ynlendirerek ifl akfln uyumlu bir biimde koordine etmesi gerekmektedir.
Finansman
Finansman terim olarak fon salama anlamndadr. flletmeler iin kurulufl aflamasnda dier tm fonksiyonlar yerine getirilse dahi yeterli fon tedarik edilmedii
srece iflletme faaliyetleri yerine getirilemez. flletmelerin iki eflit finansman kayna vardr. Bunlardan ilki iflletme sahiplerinden ve hissedarlardan salanan z
kaynaklardr. kincisi ise kredi kurulufllarndan salanan borlar, yani yabanc
kaynaklardr. Her iflletme kendi ama ve politikalar dorultusunda fon salamada z kaynaklar veya yabanc kaynaklar kullanmay tercih edebilir. flletmelerde
finansman ynetiminin amac, fon salamann yannda eldeki fonlarn etkin ve verimli kullanmn salamaktr. Bu nedenle, iflletmelerde yatrm kararlar verilirken
ve iflletmeye yabanc veya z kaynak salanrken gelir-gider arasnda uyumlu bir
dengenin oluflturulmas gerekmektedir.
29
30
flletme lkeleri
flletmelerde tm finansal veriler kayt altnda tutulmaldr. Yasal zorunluluunun yan sra finansal tablolar iflletmelere denetimde ve yrtmede kolaylk salarlar. Finansal veriler iflletmelerin gemifl yllardaki mali durumunu gsterirler ve bugnk verilere bakarak gelecekte iflletmenin gidiflatn belirlemede yardmc olurlar.
Muhasebe
Muhasebe, flletme
faaliyetleri hakknda parasal
bilgilerin rakamsal olarak
belirlenmesi, kaydedilmesi,
zetlenmesi,
deerlendirilmesi ve ilgili
paydafllara aktarlmas
sreci
flletme faaliyetleri hakknda parasal bilgilerin rakamsal olarak belirlenmesi, kaydedilmesi, zetlenmesi, deerlendirilmesi ve ilgili paydafllara aktarlmas srecine
muhasebe ad verilir. flletmeler yasal olarak, finansal faaliyetlerini kayt altnda
tutmak zorundadrlar. Elde ettikleri kazanca gre vergi verirler. ok kr ettiyse
ok, az kr ettiyse az vergi der. Zarar ettiyse (doal olarak) demez. flletmeler
kazanlarn, muhasebe kaytlarn Maliyeye bildirmek zorundadr. Dier yandan
muhasebe kaytlar iflletmenin mali performansn gsteren bir aratr.
Muhasebe ve finansman faaliyetleri birbiriyle benzer gzkmesine ramen aralarnda birtakm farklar bulunmaktadr. Muhasebe faaliyetleri, verilerin kayt ve
analizi olarak; finansman faaliyetleri ise fon bulma ve yatrm kararlar olarak birbirlerinden ayrlrlar. Muhasebe, iflletme ii ve iflletme dfl paydafllara bilgi salarken; finansman ise muhasebe kaytlar dorultusunda yatrmn nerede yaplaca
ve fonun nereden bulunaca ile ilgili kararlarlar almay kolaylafltrr.
Halkla liflkiler
Halkla iliflkiler, iflletmenin olumlu bir imaja sahip olabilmesi iin gerekli tantm politikasnn saptanmas ve btn paydafllarla doru bilgi akflnn salanmas iin yrtlen faaliyetlerdir. Halkla iliflkiler faaliyetleriyle iflletmenin btn paydafllara olan
iliflkilerinin pekiflmesi istenir. flletme evresindeki btn gruplarla (paydafllarla) daha scak, daha olumlu, daha salkl iliflkiler kurmak ve yrtmek iin planl bir flekilde halkla iliflkiler faaliyetleri yrtlr. Bu faaliyetler kurumsal halkla iliflkiler
ve pazarlamaya dnk halkla iliflkiler olarak iki grupta toplanr. Kurumsal halkla iliflkiler, iflletmenin hedef kitlelerine dnk abalar, pazarlamaya dnk halkla
iliflkiler ise daha ok satfla dnk yrtlen abalar iine almaktadr.
flletmelerde halkla iliflkiler faaliyetleri genel olarak duyurum, basn bltenleri ve eflitli kamu yararna faaliyetler olarak gereklefltirilir. Halkla iliflkiler alflmalar sonucu iflletmenin iflleyifli ve politikalar halka ve kamuoyuna tantlr. Bunun
yannda halkn ve kamuoyunun iflletme hakkndaki tutumu konusunda da iflletme
bilgi sahibi olur. flletmelerde halkla iliflkiler faaliyetlerinin etkili bir biimde yrtlmesi iin halkla iliflkiler ile ilgili flu drt temel ilke gz nnde bulundurulmaldr:
Karfllkl Yarar lkesi: flletme tarafndan verilen bilgiler dorultusunda tketicilerin rne ya da hizmete ilgisi arttrlr.
Sreklilik lkesi: Halkla iliflkiler faaliyetleri iflletmelerde devaml olarak srdrlmelidir.
Doruluk lkesi: Halk iflletmeye ynlendirecek bilgiler kesinlikle doru olmaldr.
Planllk lkesi: Halkla iliflkiler alflmalar belirlenmifl bir plan dorultusunda
yrtlmelidir.
Arafltrma ve Gelifltirme
Arafltrma ve gelifltirme faaliyetleri iflletmenin byme ve geliflmesinde, nemli bir
rol oynamaktadr. Gnmzn deiflen tketici davranfllar, iflletmeler aras rekabet koflullar ve rn eflitliliinin artmas iflletmelerde yenilik yaratma kararlarn
31
zorunlu klmfltr. Bu nedenle arafltrma ve gelifltirme faaliyetleri dorudan iflletme

SIRA SZDE
fonksiyonlarnn tmn etkilemektedir.
Yeni bir fon bulma yntemi, yeni bir pazarlama flekli de Ar-Ge ounlukla yeni bir rn/hizmet tasarm iin uraflmaktadr. Doal olarak bu
ve hizD fiyeni
N E L rn
M
metin nakit akfl dourabilir nitelikte olmas gerekir. Yani yaplan yeniliin ticari
bir yn olmas insanlarn (mflterilerin) bunu almak iin bir bedel demeye hazr
S O R U
olmas gerekir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
nite sonundaki Yaflamn inden ve Okuma Paras blmlerinde

D K Apple
K A T fiirketinin
kuruluflu ve Arelikten bahsedilmektedir. Her iki iflletme de Ar-Geye nem veren yeniliki iflletmelerdir. Bu iki metni okumay unutmaynz.
SIRA SZDE
flletmenin ne gibi fonksiyonlar vardr, aklaynz.
fiLETMELERN EVRE LfiKLER
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
D fi N E L M
DKKAT
N N
flletmelerin hayatta kalmak iin, iinde bulunduklar evre ile iyi iliflkiler kurmas
T A P
nemlidir. flletmeler ve evreler arasnda karfllkl karlar szKkonusudur.
flletmeS O R U
ler iinde bulunduklar evreyi etkileyebilecei gibi, evre de iflletmeleri
dorudan
ya da dolayl etkileyebilir. flletmenin iliflki kurduu evresi uzak evresi olabileT E L E Vsektrel
Z Y O N evresi,
cei gibi yakn evresi de olabilir. flletmelerin evresi i evresi,
DKKAT
ulusal evre ve uluslararas evre olmak zere drt bafllk altnda incelenebilir:
fiLETMENN
EVRE
LfiKLER
SIRA SZDE
NTERNET
AMALARIMIZ
fiLETMENN
EVRES
fiLETMENN
SEKTREL
EVRES
flletmenin evresi
fiLETMENN
ULUSAL
EVRES
TELEVZYON
flletmenin i evresi olarak iflletme iinde bulunan aktrler kabul edilebilir. flletme
sahipleri, ortaklar, yneticiler ve alflanlar bu grup iinde yer alr. Baz aile iflletmelerinde, iflletme sahibi ile ynetici ayn kiflidir. Bu durumda giriflimcilik ve ynetici N T E Rbu
N E Tdurum norlik grevleri ayn kiflide toplanmfltr. Nispeten kk iflletmelerde
mal karfllansa da byk, kurumsal, ok ortakl iflletmelerde ynetici ve giriflimcinin
ayn kifli olmas doru deildir. Nitekim kurumsal ynetim (corporate governance) anlayflna gre; hesap verenle, hesap sorann farkl kifliler olmas gerekir.
flletme Sahipleri, Ortaklar

flletme sahipleri ve hissedarlar iflletmenin kuruluflundan itibaren iflletme ile etkileflim
halindedirler ve beklentileri fazladr. flletme sahipleri ve hissedarlar kurulufl aflamasnda saladklar sermayenin ksa srede kendilerine dnfllerini beklerler. Bu nedenle sermayelerinin takibini salamak ve sermayelerinden kr elde edebilmek iin
iflletme ile srekli bir etkileflim iinde bulunurlar (Can, Tuncer ve Ayhan, 1999, 40).
flletme sahipleri ortak olduklar iflletmenin verimli alflmasn, iflletme kaynaklarndan yeterli dzeyde faydalanabilmeyi (ortaklklar orannda kr pay almak-temett almak), iflletme tarafndan srekli bilgilendirilmeyi ve iflletmenin itibarnn
yksek olmasn beklerler.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
D fi N E L M
K T A P
S O R U
TELEVZYON
DKKAT
fiekil 2.2
N N
fiLETMENN
ULUSLARARASI
K TEVRES
A P
SIRA SZDE
SIRA SZDE
flletmelerin
N evresi
TERNET
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
32
flletme lkeleri
flletme alflanlar
flletmelerin amalarna ulaflabilmeleri iin farkl becerilere ve uzmanlklara sahip
alflanlar istihdam etmeleri gerekir. flletmeler iin ifl gc rekabette nemli bir kofluldur. flletmeler deneyimli ve baflarl ifl gcn kullanarak rekabette stnlk
salamak isterler. Bu nedenle nitelikli alflanlarn iflletmeye kazandrlmas nemlidir. flletmeler eitimler araclyla hali hazrdaki alflanlarnn niteliklerini koruSIRA SZDE
maya alflrlar.
Aslnda iflletmeyi iflletme yapan alflanlardr. Yoksa iflletmenin binas, kulland tehizatlar, makineler, bilgisayarlar kolayca deifltirilebilir. En azndan uygun
D fi N E L M
fonlar bulan her giriflimci istedii modern iflletmeyi kurabilir. Ancak o iflletmeyi
rekabette ne geiren alflanlarn hayal gcdr. Bu yzden nemli olan iflletS O R getirecek,
U
meyi bir yerlere
rekabette ne karacak nitelikleri alflanlar bulmaktr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Unutmayn! Apple,
ya da Akbank dnya iflletmesi yapan kullandklar bilgisaD K K A Microsoft
T
yar, tehizat ya da binalar deil, alflanlardr. alflanlarn hayal gcdr.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
flletmelerde alflan ve iflletme arasnda en nemli iliflki cret konusunda ortaya kmaktadr. cret ve ifl koflullar ile ilgili iliflkiler yazl olarak ve yasal dzenlemeler ileAMALARIMIZ
belirlenmifltir. flletme ve alflanlararas iliflkiler iflletme beklentilerinin
ve alflan isteklerinin karflland srece salkl biimde devam eder (Can, Tuncer ve Ayhan, 1999, 41).
T A P iyi cret ve ifl gvencesinin yannda alfltklar yerin ifl yaflaNitelikliK alflanlar
m kalitesinin yksek olmasn isterler. fl yaflam kalitesi yksek bir iflyerinde insanlar birbirine Hanm, Bey diye hitap eder, bir fley istediinde ltfen der, rica ederimT Eder,
sonuna -misin, -msn eklerini getirir. Yllk izin sreleriL E V Zfiillerin
YON
nin, her gn yiyecekleri yemein kalori miktarnn, evlerine gidecekleri servisin
gzerghnn, hastalandklarnda tedavi olacaklar yerin, fazla mesaiye kaldklarnda alacaklar ek cretin nceden belirli olmas vb. konular ifl yaflam kalitesinin
NTERNET
gstergeleri arasnda saylabilir.
Patron ve st yneticiler nitelikli alflanlar iflletmelerine ekmek ve iflletmelerinde tutmak iin bu saylan iflletmelerindeki zemine, ifl yaflam kalitesine zen
gstermek zorundadr.
Yneticiler
Kurumsal Ynetim,
flletmedeki sz sahipleri ile
hak sahipleri arasndaki
iliflkilerin dzenlenmesi
Yneticiler, iflletmenin ynetimini stlenmifl olan ancak giriflimcinin isteiyle cret

karfll alflan kiflilerdir. Bu nedenle yneticiler giriflimcilerin istekleri dorultusunda hareket ederler ve giriflimci - alflan aras iletiflimde araclk yaparlar. alflanlar ifl ile iliflkilerinde yneticilerle iletiflime geerler. alflanlar ve tketiciler asndan bakldnda yneticiler, isteklerini gereklefltirebilecek kifliler gibi gzkseler de yneticilerin snrlar ancak giriflimcinin belirledii kadar olduu unutulmamaldr (Can, Tuncer ve Ayhan, 1999, 41).
Yneticiler de dier alflanlar gibi emeklerinin karfll olan cret konusunda
iflletme sahipleri ile iliflki halindedirler. flletme sahipleri yneticilerden etkili ve verimli alflma beklerken, yneticiler de ifl sahiplerinin beklentilerini dier alflanlar ynlendirerek ve koordine ederek yerine getirmeye alflrlar. Bazen de zellikle kk aile iflletmelerinde giriflimci olan kifli (patron), ayn zamanda iflin baflnda
olan ynetici olabilir. Ancak bu durumda hem yrtme, hem de denetim fonksiyonunu ayn kiflinin yrtmesi salkl bir durum deildir. fli yapanlarla, denetleyenlerin farkl otoriteler olmasna Kurumsal Ynetim ad verilir. Baflka bir ifa-
SIRA SZDE
SIRA SZDE
33

D fi N E L M
D fi N E L M
deyle kurumsal ynetim (corporate governance) iflletmedeki sz sahipleri ile hak

S O R U
sahipleri arasndaki iliflkilerin dzenlenmesidir.
Ynetici ile giriflimciyi ayrt etmek iin beklentilerine baklr. lgili kifli
D Kcret,
K A T maafl bekliyorsa (alyorsa) ynetici kr pay bekliyorsa (alyorsa) giriflimcidir. Giriflimciler mteflebbis olarak da adlandrlrlar.
SIRA SZDE
S O R U
DKKAT
N N
flletmenin Sektrel evresi
flletmeler bir yandan kendilerine kurulma ve iflleyifl imknAMALARIMIZ

veren kiflilere, dier
yandan ise faaliyetlerinin ynlendirilecei kifli ve kurumlara karfl sorumluklarn
yerine getirmek amacyla iliflki kurmak mecburiyetindedirler (Can, Tuncer ve AyK sreler
T A P var olabilhan, 1999, 39). flletmenin faaliyetlerini srdrebilmesi ve uzun
mesi iin sektrel evreleri ile yakn iliflkiler kurmas ok nemlidir. flletmelerin
sektrel evresi drt bafllk altnda toplanabilir:
TELEVZYON
Tketiciler,
Tedariki iflletmeler,
kame rnler.
Rakipler
NTERNET
fiLETMENN
SEKTREL
EVRES
TKETCLER
TEDARK
fiLETMELER
KAME
RNLER
RAKPLER
Tketiciler
Tketiciler, piyasada iflletmeler tarafndan sunulan rnlerin potansiyel kullanclardr. Tketiciler belirli ihtiyalarn ve isteklerini karfllamaya ynelik hareket ederler. Tketiciler rn satn aldklarnda ise o iflletmenin tketicisi ve ayn zamanda
mflterisi olurlar. Tketiciler, bireysel tketiciler olabilecei gibi endstriyel tketiciler de olabilir (Mirze, 2010, 48). Tketiciler ile kurulacak iliflkiler iflletmenin baflarsn belirleyici olacaktr. Tketiciler asndan iflletme ile iletiflim rn veya hizmet
satn alma ile oluflurken; iflletme asndan ise iletiflim tketici ihtiya ve isteklerini
saptamak ve deiflimlerini belirleyerek yeni pazarlara ynelmek fleklinde olacaktr.
Tketiciler iflletmelerden ihtiya ve isteklerine uygun rn ve hizmet sunmasn
beklerler. flletme ise tketicilerin bu ihtiya ve isteklerini karfllayarak pazarda yer
sahibi olur. Bu nedenle iflletme ve tketici arasnda iki taraf iin de olumlu sonular
oluflturacak iliflkiler kurulmas nemlidir (Can, Tuncer ve Ayhan, 1999, 42). Genel
olarak tketicilerin iflletmeden beklentisi kaliteli rn ya da hizmeti ucuza almaktr.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
fiekil 2.3
flletmenin Sektrel
evresi
34
flletme lkeleri
Tedarikiler
Tedariki, retimde
kullanlacak ham madde,
yar mamul, madde, finans,
enerji, insan kayna,
danflmanlk, bilgi vb.
ihtiyalarn karfllayan
kurumlardr.
Tedarikiler, iflletmelerin retimde kullanacaklar ham madde, yar mamul, madde, finans, enerji, insan kayna, danflmanlk, bilgi vb. ihtiyalarn karfllayan kurumlardr. retilecek rnlerin kalitesi iflletmelerin dflardan tedarik edecei rnlerin kalitesi ile doru orantldr. retici ve tedariki arasnda kurulacak iliflki, kalitenin korunmas, zamannda rnlerin pazara sunulmas ok nemlidir (Mirze,
2010, 49-50).
flletmelerin retim yapabilmeleri iin ucuz ve kaliteli ham maddeye zamannda ulaflabilmeleri gerekmektedir. Tedariki iflletmeler asndan ise siparifl aldklar iflletmelerle olan iliflkilerinin sreklilii nem taflmaktadr. Baflka bir deyiflle tedarikiler uzun sreli ifl iliflkileri kurmak isterler. Bu nedenle iki kesimin arasnda
kurulacak iyi iliflkiler, iki tarafa da fayda salayacaktr (Can, Tuncer ve Ayhan,
1999, 43).
kame rnler
kame rnler, iflletmenin rnlerinin yerini alabilecek rn ve hizmetlerdir. Yneticiler, rekabet asndan rakiplerin rnlerini, faaliyetlerini ve ataklarn izlemenin
yannda ikame rn tehdidini de izlemek zorundadr. nk tketici beklentilerinde meydana gelebilecek deifliklikler tketicileri ikame rne ynlendirme ihtimalini ykseltir. (Mirze, 2010, 51). Klasik ikamelere rnek olarak flunlar verilebilir:
meyve suyu yerine ayran, karayolu yerine demir yolu ulaflm. Bir de baz hizmetler, baflka hizmetlerle ikame edilebilir. rnein gvenlik hizmeti olarak bekilerin
yerine elektronik alarm sistemi kullanmak ya da toplant amacyla video konferans
teknolojisi kullanmnn, havayolu flirketlerinin ikamesi olarak grlmesi gibi.
Rakip Firmalar
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Rakipler, ayn sektr ierisinde ve ayn hedef kitle iin benzer rn veya hizmet
reten iflletmelerdir. flletmeler ayn sektrde daha fazla paya sahip olmak daha
fazla satfl geliri elde etmek amacyla dier iflletmelerle rekabet iine girerler. Rakipler birbirlerini srekli olarak izler ve birbirlerinin yaptklar hamlelere karfllk
verme abasndadrlar. Tm bunlarn yannda gnmzdeki kresel rekabetten
dolay baz iflletmeler rekabet yerine birlikte hareket etmektedirler (Mirze, 2010,
50). Rakipler iflletmeden centilmence rekabet etmesini ister. Ayn futboldaki (fair
play) yaklaflm gibi. Ancak bu flekilde yaplan ticaret anlamldr. Aksi halde bir iflletme faturasz rn alp faturasz satyorsa ya da sigortasz ifli alfltryorsa (maliyetleri dflnmek iin) rekabette rakiplerin karflsnda avantaj salayabilir. Devlet farkl mekanizmalarla (teftifl vb.) haksz rekabeti nlemeye alflr. nk hakSZDE
sz rekabetSIRA
vergi
kayb da dourduu gibi yatrmclarn o lkeyi terk etmesini
hzlandrr.
flletmelerin haksz rekabet ortamna girmeleri iflletmeler iin olumsuz bir izleD fi N E L M
nim yaratmaktadr. flletmeler rakiplerine stnlk salayabilmek iin etik dfl davranfllar sergilemektedirler. Ancak bu gibi durumlarda devletin mdahalesi de sz
S O R U
konusu olabilmektedir.
Yukardaki rneklere
D K K A T benzer, klasik olmayan baflka ne tr ikame rn/hizmetler olabilir,
dflnnz
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
35
flletmenin Ulusal evresi

flletmenin iinde bulunduu lkedeki iflletmeyi dorudan veya dolayl etkileyecek
tm etmenler iflletmenin ulusal evresini oluflturur. flletmenin ulusal evresi afladaki unsurdan oluflur:
Devlet,
Toplum,
Kurumlar.
fiekil 2.4
fiLETMENN
ULUSAL
EVRES
DEVLET
TOPLUM
KURUMLAR
Devlet
Devlet yasalarla ve benzeri dzenlemelerle iflletmeler zerinde yaptrm gcne
sahiptir (Mevzuat). Bunun yannda devletin dier kifli ve kurumlarla arasndaki iliflkileri dzenlemesi iin iflletmelerle iliflki iinde olmas kanlmazdr. flletmeler
asndan ise iflletme srekliliini salamak iin devlet tarafndan zorunlu tutulan
yaptrmlar iflletmelere devlet ile iliflkileri mecbur klmaktadr. Devletin stlenmifl
olduu grevleri yerine getirebilmesinde iflletmelerin salad maddi ve manevi
katk nemlidir. flletme faaliyeti sonucu istenen dentiler, zorunlu vergiler ve dier dentiler devlet ve iflletmeler aras yakn iliflki gerektirir.
Devlet ile iflletme aras iliflkilerin daha iyi bir flekilde yrtlmesi iin iflletmelerin istihdama olanak salamalar, vergi ve benzeri ykmllklerini yerine getirmeleri, devlet politikalarna uyumluluk gstermeleri, dviz tasarrufuna ynelik nlemler almalar ve olaanst durumlarda lkeye yardmc olmalar gerekmektedir
(Can, Tuncer ve Ayhan, 1999, 44).
Toplum
Toplum ve iflletme iliflkileri, tketici grubunu da iine alan genifl bir kitledir. Toplum ve iflletme aras iliflkiler hem toplumun iflletmeden beklentileri hem de toplumdaki bireylerin iflletmelerden beklentileri olarak iki adan ele alnabilir: flletmenin sunduu rn-hizmetler ile tketicileri tatmin etmesi ve istihdam gibi konular iflletme ile toplumdaki iliflkilere rnek olarak verilebilir. kinci adan ise iflletmeler, toplumsal kaynaklar kullanan varlklardr. Bu nedenle iflletmelerin evreye
etkileri, kltrel ve toplumsal deerlere duyarll gibi konular iflletme ve toplum
aras iliflkileri yakndan ilgilendirir (Can, Tuncer ve Ayhan, 1999, 44). Dier yandan
iflletmelerin sosyal sorumluluk erevesinde yapt baz gnll katklar yine toplumun ihtiyalarn karfllamaya yneliktir.
flletmenin Ulusal
evresi
36
flletme lkeleri
Kurumlar
flletmelerin iliflki iinde olduu kurumlar baflta aile olmak zere dini, askeri, politik, kltrel, sosyal ve ekonomik nitelikli kurumlardr. flletmelerin devlet ve toplum ile olan iliflkileri en baflta bu iki enin destei ile oluflan kurumlar sayesinde
oluflur. flletmelerin kurumlara karfl birtakm sorumluluklar vardr. Bunlar iflletmenin etkileflim iinde olduu gruplarn niteliine gre farkllklar gsterir. rnek
vermek gerekirse yaplacak reklamlarn eflitli kltrel gruplara karfl saygl olmas iflletme ve kurumlar aras iliflkide nem taflmaktadr. flletmeler bu nedenle eflitli kurumlar incitici eylemlerde bulunmamal ve sorumluluklar dorultusunda
hareket etmelidirler (Can, Tuncer ve Ayhan, 1999, 45).
flletmenin Uluslararas evresi

flletmelerin uluslararas evrede faaliyet gsterebilmesi iin genellikle belirli bir
bykle gelmesi ve yurt dfl ile balantl ifller yapmas gerekmektedir. flletmeler asndan faaliyette bulunacaklar lke ile iyi iliflkiler kurmalar nemli kolaylklar salayacaktr. Mevcut piyasalardaki ani deiflimler, yeni geliflen lkeleraras piyasalar, nemli siyasal, kltrel ve politik uluslararas olaylar, dfl ticarette ifl birlikleri ve lkeleraras teflvik ve engeller uluslararas evrede iflletmeler iin nemli
konulardr (Mirze, 2010, 49). Uluslararas dzeyde ortaya kan iliflkiler flu flekilde
zetlenebilir (Can, Tuncer ve Ayhan, 1999, 46-47):
Gidilen lke pazar ve tketicileri ile iliflkiler,
Gidilen lkedeki resmi kurumlar ile iliflkiler,
Gidilen lkedeki ekonomik ve ticari anlaflmalar,
ok uluslu iflletmeler.
fiekil 2.5
flletmenin
Uluslararas
evresi
fiLETMENN
ULUSLARARASI
EVRES
GDLEN LKE
PAZAR VE
TKETCLER
LE LfiKLER
GDLEN
LKEDEK RESM
KURUMLAR
LE LfiKLER
GDLEN
LKEDEK
EKONOMK
VE TCAR
ANLAfiMALAR
OK ULUSLU
fiLETMELER
Gidilen lke Pazar ve Tketicileri ile liflkiler

flletmelerin gidecekleri lkedeki hedef kitleyi ve rn pazarn iyi bilmesi rekabet asndan iflletmelere nemli avantajlar salar. flletmelerin dier lkelerde etkin bir biimde faaliyet gsterebilmeleri iin lkelerin tketici profillerini ve tketim davranfllarn
yakndan izlemeleri gerekmektedir. Bunun yannda yatrm yaplacak lkedeki rn
ve tketici pazar yakndan incelenmeli ve gerekli n arafltrmalar yaplmaldr.
37
Gidilen lkedeki Resmi Kurumlar ile liflkiler

flletmeler faaliyet gsterecekleri lkedeki resmi kurumlar iyi tanmaldr. lkedeki yabanc yatrmclara ynelik uygulanacak tm kanun ve kurallarn iflletmeler tarafndan nceden arafltrlmas, iflletmelere yapacaklar yatrmn avantaj ve dezavantajlarn karfllafltrmas asndan byk kolaylklar salayacaktr.
Gidilen lkedeki Ekonomik ve Ticari Anlaflmalar

flletmeler iin gidilecek lkedeki ekonomik ve ticari iflletmeleri nceden incelemek byk yarar salar. Baz lkeler arasnda yaplmfl zel ticari ve ekonomik anlaflmalar olabilir. flletmeler ticari anlaflma yaplmfl lkelerde faaliyete geerek vergi indirimi gibi baz zel avantajlar elde edebilirler.
ok Uluslu flletmeler
Baz iflletmeler kurulufllarndan itibaren kresel iflletme olma yolunda ilerlerken,
baz iflletmeler ise ekonomik bymeleri sonucu ok uluslu iflletme haline gelebilirler. ok uluslu iflletmelerin kaynaklar, ekonomik gleri byktr. ok uluslu iflletmeler bulunduklar lkede gl bir konuma gelebilirler. Bu nedenle iflletSZDE da olumme ile lke arasndaki iliflkiler iyi yrtld srece iki tarafSIRA
asndan
lu sonular ortaya kmas kanlmazdr. Tm bunlarn yannda gnmzde kreselleflme ile birlikte iflletme ve uluslararas evre aras mesafe
nterD fiksalmfltr.
NELM
netin ticarette kullanm ile birlikte tm uluslararas ticari anlaflmalar, zaman ve ifllem maliyetleri gibi etkenler nerdeyse ortadan kalkmfltr. flletmeler artk internet
S O R U
aracl ile dier lkelerle kolay ve dflk maliyetle ticaret yapabilmektedirler.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
flletmenin evresindeki unsurlarn hep iflletmeden beklentileri vardr.

alflanD KSzgelimi
KAT
lar daha ok cret, Mflteriler daha ucuz mal/hizmet, ortaklar daha yksek temett, devlet
daha ok vergi vb. Bu yzden iflletme bir savafl alanna (battefield) benzetilebilir.
Buradai
SIRA SZDE
en nemli aktr ise komutan, mzakereci rolndeki yneticidir. Ynetici olmak bu yzden
zordur!
AMALARIMIZ
flletmenin evresinde hangi eler yer alr, aklaynz.
fiLETMELERN SORUMLULUKLARI
SIRA SZDE
K T A P
D fi N E L M
N N
flletmeler, ticari faaliyetlerini srdrmelerinin yan sra bulunduklar topluma, alflanlarna, evrelerine, paydafllarna, tketicilere ve devlete karfl birtakm sorumT Eve
SL EOVsreklilik
R Z UY O N
luluklar da stlenmek zorundadrlar. flletmelerin bymeleri
arz etmelerinde bu sorumluluklar yerine getirmeleri byk nem taflmaktadr. Sorumluluklarn yerine getiren iflletmeler toplum tarafndan kabul grmenin yannda
DKKAT
toplumun refah dzeyinin artmasna da katk salarlar. flletmelerin sorumluluklaNTERNET
r genel olarak bafllk altnda toplanabilir. Bunlar; flletmelerin sosyal sorumluSIRA SZDE
luklar, iflletmelerin ahlaki sorumluluklar ve iflletmelerin evreye
karfl sorumluluklardr.
AMALARIMIZ
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
K T A P
D fi N E L M
T E SL EOV R Z UY O N
DKKAT
NTERNET
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
38
flletme lkeleri
fiekil 2.6
flletmelerin
Sorumluluklar
fiLETMENN
SORUMLULUKLARI
fiLETMENN
SOSYAL
SORUMLULUKLARI
fiLETMENN
AHLAK
SORUMLULUKLARI
fiLETMENN
EVREYE KARfiI
SORUMLULUKLARI
flletmelerin Sosyal Sorumluluklar

Sosyal Sorumluluk,
flletmelerin topluma karfl
duyarl davranmalardr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
flletmeler faaliyetlerini srdrrken toplumun faydasn gzetmeli, toplumun kaynaklarn aklc bir flekilde kullanmal ve topluma karfl duyarl davranmaldr. Bu
yzden iflletmeler karar alrken, alnan kararlarn topluma yarataca etkiyi de sosyal sorumluluklar kapsamnda deerlendirmelidir.
Sosyal sorumluluk, iflletme performansnn sadece ekonomik olarak deil, sosyal ve evresel etkileriyle birlikte deerlendirilmesini ne karan bir kavramdr.
Dolaysyla sosyal sorumluluk kapsamnda yaplanlar, iflletmenin iinde bulunduu toplumun faydas iin -hibir zorlama olmadan- kendi isteiyle yapmay taahht ettii ifllerdir. Bu tanma kanunlar tarafndan ya da ahlaki adan yaplmas gerekli olan ifller dhil edilmemektedir. Gnll olarak yaplanlar sosyal sorumluluk
kapsamndadr (Kotler ve Lee, 2005, 3).
flletmelerde sosyal sorumluluk kararlar genellikle iflletme sahipleri ve st dzey yneticiler tarafndan verilir. Sosyal sorumluluk kararlar hem sosyal gruplar,
hem de iflletmeye yarar salayan bir etkinliktir. flletmeler sosyal sorumluluklar sonucu topluma fayda salamann yannda kendi saygnlklarn da ykseltirler. Sosyal sorumluluklar sonucu markann itibar, sreklilii ve tannrl daha da artar.
flletmelerin sosyal sorumluluk projelerine ocuklara veya zel bir kesime ynelik etkinlikler, sosyal kurumlara yaplan yardmlar, ihtiyac olan kiflilere yaplan
SIRA SZDE
maddi ve manevi
yardmlar, eitim-retime ynelik rencilere yardmlar rnek
olarak verilebilir. Trkiyede ses getiren sosyal sorumluluk rneklerinden birini
Turkcell vermifltir. Turkcell Kardelenler, adafl Trkiyenin adafl Kzlar ProD fi N E L M
jesiyle 2000 ylndan bu yana 10 binden fazla renciye burs salamfltr. Milliyet
gazetesi de Baba Beni Okula Gnder adl benzer ve kamuoyunda ok ses getiS O R U
ren sosyal sorumluluk
projesini srdrmektedir.
Trkiyede yukardakiler
kadar ses getiren baflka hangi sosyal sorumluluk kampanyalar
DKKAT
dzenlendi?
N N
SIRA SZDE
Sosyal sorumluluk faaliyeti iinde olan iflletmelere karfl alflanlarn, tedarikilerin, mflterilerin, kamuoyunun ve yatrmclarn bakfl as farkllaflmaktadr. Bu
yzden baz
byk iflletmeler ylsonunda sadece bilanolarn deil, sosyal soAMALARIMIZ
rumluluk raporlarn da yaynlamaktadr. rnein Deutsche Bank, 2004 yln 2,5
milyar EU kazanla kapatrken, sosyal sorumluluk alannda 73 milyon EU harcaK T A Pyzde 45lik blm baflta AIDSle mcadele olmak zere topmfltr. Bu pastann
lumsal iyilefltirmeler, yzde 28i eitim ve bilim, yzde 26s kltr ve sanata harcanmfltr (Grses, 2006, 14).
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
39
Sosyal sorumluluk faaliyetlerinin iflletmeye dier getirileri flyle sralanabilir:

Nitelikli personelin iflletmeye ekilmesi, alflanlar ile daha sk balar kurulmas, alflan sadakatinin arttrlmas,
tibarn artmas ve marka deerinin ykselmesi sonucu mflteri ballnn
artmas,
Daha iyi flartlarda borlanlmas ve hisse senedi deerinin artmas.
Gnmzde ister enerji retsin, isterse otomobil ya da finansal hizmetler sunsun; btn ifl hayatnda kurumsal sosyal sorumluluk adna yaplanlar gstermek
nemli bir performans gstergesi haline gelmifltir. flletmenin alflanlarna karfl
belirli ifl standartlarn korumas, faaliyet gsterdii evreye katkda bulunmas ya
da doal evreyi korumas itibarn artrr. Artan itibar iflletmenin mevcut ifl iliflkilerini korumakla birlikte, yeni mflteriler kazanmasn ve yeni ortaklklar kurmasn,
dolaysyla rekabeti bir stnlk kazanmasn salar.
flletmelerin Ahlaki Sorumluluklar

flletmelerin ahlaki sorumluluklarn, iflletmelerin genel faaliyetlerini srdrrken
veya karar alrken ahlaki deerlere duyarl olmas olarak tanmlayabiliriz. flletmelerin ahlaki sorumluluklarn en genel anlamda etik terimiyle zdefllefltirmek mmkndr. Etik anlam olarak neyin iyi, neyin doru, neyin yanlfl ve neyin yaplp neyin yaplmayacan belirleyen ahlak felsefesi olarak tanmlanabilir. Genel olarak
toplum tarafndan iflletmelerin etik kurallara ve ahlaki deerlere uygun davranmas beklenir.
flletmeler iin oluflturulacak etik kurallar iflletmenin tm alflanlar tarafndan
benimsenmelidir. Bu nedenle ncelikle iflletme sahipleri ve yneticiler etik kurallarn bilincinde davranmal ve alflanlar da etik davranfllar hakknda bilgilendirerek etik dfl davranfllara ynlendirmemelidirler. flletme ii kabul grmesi beklenen baz etik deerler flunlardr: kaliteli rn retmek, yalan sylememek, drst
olmak, tketiciye yanltc bilgiler vermemek, fleffaflk, tarafszlk vb.
flletmeler ahlaki sorumluluklarn yerine getirirken birtakm sorunlar ortaya kabilir. Bunun sebebi iflletmenin karlar ile toplumun beklentileri arasndaki farkllklardr. rnein baz iflletmeler kr arttrmak amacyla rnde kalite dflrme
veya fiyat arttrma yoluna gidebilirler. Bu kararlar toplum asndan etik dfl kabul
edilebilir. Bu nedenle iflletmelerde etik olmayan kararlar nlemek iin birtakm
nlemler alnabilinir.
Etik olmayan kararlar nlemek iin alnacak nlemlerden bazlar flunlardr
(Mirze, 2010, 396):
flletme ii etik kurallar oluflturulmaldr,
Etik kurallar ve etik kurallarn nemi alflanlara benimsetilmelidir,
Yaplacak davranfln etik olup olmad konusundaki belirsizliklerde karar
SIRA SZDE
yaplmamas ynnde verilmelidir,
Etik dfl ve yasa dfl alflmalar ve anlaflmalar ortaya karlmaldr, iflletme
ii denetimler yaplmaldr,
D fi N E L M
Etik dfl davranan kifliler cezalandrlmaldr,
Sonular itibar ile iflletmeye yarar salasa dahi tm etik dfl davranfllar ve
S O R U
eylemler iflletme tarafndan kabul edilmemelidir.
Etik sorumluluk ya da ahlaki sorumluluk efl anlaml olarak kullanlmaktadr.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
40
flletme lkeleri
flletmelerin evreye Karfl Sorumluluklar

flletmelerin evreye karfl sorumluklar vardr. Aflada bu sorumluluklara deinilmektedir.
fiekil 2.7
flletmelerin evreye
Karfl
Sorumluluklar
fiLETMENN
EVREYE KARfiI
SORUMLULUKLARI
fiLETMENN
EVREYE KARfiI
SORUMLULUKLARI
fiLETMENN
DIfi EVREYE KARfiI
SORUMLULUKLARI
alflanlar
Tketiciler ve
Mflteriler
Hissedarlar ve
Yatrmclar
Resmi Kurumlar
Doal evre
alflanlar, iflletmenin en nemli retim kaynaklardr. Bir iflletme alflanlar olmadan varln srdremez. alflanlar ise iflletme tarafndan verilen iflleri yaparak
cret kazanrlar. Bu nedenle yaptklar iflin karflln tam olarak almak isterler. Her
alflann ncelikli amac geimini salamak ve kalc bir iflte alflmaktr. flletme
alflanlara karfl devaml ve huzurlu bir ifl ortam sunmakla sorumludur. alflanlarn iflyerinde grevlerini salkl bir biimde yerine getirmeleri iin gerekli salk ve
gvenlik nlemlerini almak da iflletmelerin sorumluluklarndandr. Ayrca iflletmeler alflanlarna karfl yasal sorumluluklarn da yerine getirmek mecburiyetindedirler. Bunlardan en nemlisi alflanlarn sosyal gvenliini salamaktr. Bunun yannda alflanlara iliflkin yaplan eitimler, kariyer planlamalar, ifl yerinde koruyucu nlemler ve dllendirici sistemler iflletmelerin alflanlarna karfl sorumluluklar arasnda saylabilir.
Hissedarlar ve yatrmclar ise iflletmenin finansal kaynaklarn olufltururlar.
Hissedarlar ve yatrmclar iflletmelerden yatrmlarn sonularnn baflarya dnflmesini ve iflletmelerin yatrm sonucu kr elde etmelerini beklerler (temett). Yneticiler hissedar ve yatrmclarn beklentilerini karfllamak iin en az kaynakla en
fazla varl elde etmekle ykmldrler. flletme yetkilileri finansal konulardaki
kararlar belirlenen hedefler dorultusunda dikkatli olarak vermelidirler. Bunun
yannda yaplacak yatrmlarn kararlar iyice analiz edilerek verilmelidir ve yatrmlarn kra dnflmesi salanmaldr. Hissedarlar yatrmlarnn karfll olarak yksek kr pay almay bekler.
flletmelerin dfl evreleri iflletmenin etkinliklerinden dorudan veya dolayl etkilenen paydafllardan oluflur. Resmi kurumlar, tketiciler ve mflteriler doal evresi gibi.
Tketiciler ve mflteriler, iflletmelerden gvenilir ve kaliteli mal ve hizmetler
sunmalarn beklerler. Bunun yannda tketicilerin en nemli isteklerinden bir di-
41
eri ise uygun fiyata ve garantili rn veya hizmet almaktr. flletmeler tketicilerin
kaliteli rn beklentilerini karfllamakla ykmldr. Bunun yannda iflletmelerin
tketiciyi yanlfl ynlendirmeme, kaliteli rn satma ve tketiciyi rn hakknda
doru bilgilendirme sorumluluklar da vardr.
Resmi kurumlar, devletin, toplumun eitim, salk, gvenlik, barnma, beslenme,
salkl bir toplum gibi temel ihtiyalarn karfllamak amacyla kurduu kurumlara denir. Devlet ve resmi kurumlar iflletmelerden vergilerini demelerini ve hukuk kurallarna uymalarn beklerler. flletmeler ise dzenli olarak vergilerini demek, doru vergi beyannda bulunmak ve ifl hayatna iliflkin mevzuata uymakla ykmldrler.
flletmelerin dfl evreye karfl en nemli sorumluluu evre kirliliini nlemek
ve evreyi atklardan korumaktr. flletmelerin retim faktrlerinden bir tanesi de
doal kaynaklardr. Bu nedenle iflletmeler doal kaynaklar srekli tketme eilimindedirler. zellikle ar sanayi iflletmeleri doal kaynaklara zarar vermektedirler. Ancak iflletmeler alacaklar baz nlemlerle dfl evreye karfl sorumluluklarn
yerine getirebilirler ve doal evreye verdikleri zarar en aza indirilebilirler.
flletmelerin evre ile ilgili almas gereken nlemlerden bazlar flunlardr: (2872
Sayl evre Kanunu)
flletmelerde atklarn geri kazanlmasn salayan evre ile uyumlu teknolojiler kullanlmaldr,
Geri kazanm imkn olmayan rnler gerekli makamlara teslim edilmelidir,
Tehlikeli rn kullanan ve reten iflletmeler evre mevzuatna uymal ve sigorta yaptrmaldr,
Hava kirliliini nleme amal evre ile uyumlu tedbirler alnmaldr,
Su kirliliini nleme amal evre ile uyumlu artma tesisleri kurulmaldr,
flletme ii zararl atklar kanunca belirtilen yerlere veya ulafltrma aralarna
teslim edilmelidir.
flletmelerin ne gibi sorumluluklar vardr, aklaynz.
SIRA SZDE
Sosyal Sorumluluun Raporlanmas
D fi N E L M raporlar
Finansal olmayan performans raporlamak zordur. Sosyal sorumluluk
farkl paydafllarn finansal ve finansal olmayan beklentilerini karfllamak iin harcanan ortak abay aklayan metinlerdir. Bu balamda hayrseverliin
S O R U ve yasal uygunluun tesine geen anlamlar iermektedir.
Finansal raporlamada olduu gibi, sosyal sorumluluk raporlamas da gvenilir,
D K K A T standartlatutarl ve karfllafltrlabilir olmaldr. Bunun iin de nceden belirlenmifl
ra uygun raporlama yaplmaldr. Bu tr raporlama hem hakknda raporlama yaplan iflletmelere hem de raporlar kullanan kifli ve kurumlara uygulama
ve deerlenSIRA SZDE
dirmede byk fayda ve kolaylk salamaktadr. Dnyann en byk iflletmeleri yllk olarak faaliyet raporlarnn yannda sosyal sorumluluk raporlar da yaynlamakAMALARIMIZ
tadr ve yine bunlar (faaliyet raporlar gibi) internet zerinden
duyurmaktadrlar.
Gnmzn byk iflletmeleri kurumsal sosyal sorumluluk bafll altnda neler yaptklarn yllk faaliyet raporuna ek birka sayfa deil de ayr bir rapor olaK T sosyal
A P sorumlurak yaynlamaktadr. rnein Ko Grubu 2008 ylnda yaynlad
luk raporunda yaplanlar rapor olarak yaynlama gerekesini flyle aklamaktadr (Ko Grubu Web Sitesi, 2009, 6):
T E L geliflime
E V Z Y O N yardmc
Topluluumuzun paydafllaryla beraber alflarak bireysel
olmak, yerel ekonominin gelifliminde rol almak, evrenin korunmasnda nc olmak ve ekonomik geliflimimizi srdrlebilir klmak amacyla yrtt alflmalar kamuoyuyla paylaflma amacn taflmaktadr.
N N
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
42
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
flletme lkeleri
SIRA SZDE
Sosyal sorumluluk raporlarnda yaplan icraatlar gsterilir. Bu raporlar sosyal

sorumluluk yatrm analistleri iin zel bir bilgi kaynadr. Etkili sosyal sorumluD fi N E L M
luk raporlar:
Doru, fleffaf ve gvenilir olmal,
flletmenin
S O R Ufaaliyetlerini iflletme amalar ve stratejileri kapsamnda tanmlamal,
En iyi uygulamalara ve genifl apta kabul grmfl standartlara referans
DKKAT
vermeli,
Kendi performans deerlendirmelerini yapabilmeleri iin paydafllara uygun
ayrntlar
sunmal,
SIRA SZDE
Gelecekteki performans lmek iin temel sunmaldr.
flletmelerin kurumsal sorumluluk raporlarn daha etkin hale getirmenin yolu
raporlarnAMALARIMIZ
elefltirmeleri iin bamsz uzmanlardan oluflan bir komite (uzman
grup) oluflturmaktr. Sz gelimi Gap, Nike ve Ford gibi iflletmelerin bu yolu izledii grlmektedir. Finansal olmayan raporlarn (rnein sosyal sorumluluk raporlaK T A P
rnn) belirli bir standart (flablon) erevesinde hazrlanmas, bu raporlarn anlafllabilir olmasn arttrr. Belirli bir standartta hazrlanan raporlar birbiriyle karfllafltrmak ve geliflmeleri izlemek kolaydr. Bu yzden aflada bu amala hazrlanan
TELEVZYON
iki raporlama erevesinden (standardndan) bahsedilmektedir. Kresel Raporlama Giriflimi ve Kresel lkeler Szleflmesi.
N N
Ltfen (Trke)http://www.globalreporting.org/Home/LanguageBar/TurkishLanguagePaNTERNET
ge.htm adresine giderek Kresel Raporlama Giriflimi konusuna iliflkin ayrntl aklamalar okuyunuz.
SIRA SZDE
1997de kurulan Kresel Raporlama Giriflimi (GRI: The Global Reporting Initiative) bir kurumun ekonomik, evresel ve sosyal performansna dair genel kabul
fi N E L M erevesi olarak kabul edilebilir. GRI ynergeleri, iflletmelegrmfl birD raporlama
re kurumsal sorumluluk performanslar hakknda dengeli bir resim sunmalarna
yardm eder,S Okurumsal
sorumluluk raporlarnn karfllafltrlabilirliini arttrr, payR U
dafllarn iletiflimini kolaylafltran bir ara olarak hizmet eder ve anahtar konular iin
performans gstergeleri kurmaya yardmc olur. BP, Ford, GE, Nike, Shell ve StarKKAT
bucksn da Ddhil
olduu yzlerce iflletme sosyal sorumluluk raporlarnda bu ynergeyi temel almakta ve birok iflletme sosyal sorumluluk raporlarn GRI ynerSIRAolarak
SZDE yaynlamaktadr. GRI ynergesinde performans gstergeleri
gesine uygun
boyutta incelenmektedir (GRI Web Sitesi, 2009):
Ekonomik Performans Gstergeleri: Srdrlebilirliin ekonomik boyutu,
AMALARIMIZ
bir kuruluflun
paydafllarnn ekonomik statlerinde oluflturduu deifliklikler
ile yerel, ulusal ve kresel ekonomik sistemde yaratt etkilerle iliflkilidir.
Sosyal Performans Gstergeleri: Srdrlebilirliin sosyal boyutu, kuruK T A P
luflun iinde bulunduu sosyal sistem ve kendi alflanlar zerindeki etkileri ile ilgilidir.
evre Performans Gstergeleri: Srdrlebilirliin evresel boyutu, kuTELEVZYON
ruluflun ekosistemler, toprak, hava ve su gibi canl ve cansz doal sistemler
zerindeki etkilerini ele almaktadr.
N N
Ltfen http://www.unglobalcompact.org/
adresine giderek Kresel lkeler Szleflmesi
NTERNET
konusuna iliflkin ayrntl aklamalar okuyunuz. zellikle Trkiyeden iflletmelerin hangi katlmclarn bu giriflimin iinde olduklarn arafltrnz.
43
Kresel lkeler Szleflmesinin lkeleri

nsan Haklar
lke 1. fl dnyas ilan edilmifl insan haklarn desteklemeli ve bu haklara sayg duymal
lke 2. fl dnyas, insan haklar ihlallerinin su orta olmamal,
alflma Standartlar
lke 3. fl dnyas alflanlarn sendikalaflma ve toplu mzakere zgrln desteklemeli,
lke 4. Zorla ve zorunlu ifli alfltrlmasna son verilmeli,
lke 5. Her trl ocuk ifli alfltrlmasna son verilmeli,
lke 6. fle alm ve ifle yerlefltirmede ayrmcla son verilmeli,
evre
lke 7. fl dnyas evre sorunlarna karfl ihtiyati yaklaflmlar desteklemeli,
lke 8. fl dnyas evresel sorumluluu arttracak her trl faaliyete ve olufluma destek vermeli,
lke 9. fl dnyas evre dostu teknolojilerin geliflmesini ve yaygnlaflmasn desteklemeli
Yolsuzlukla Mcadele
lke 10. fl dnyas rflvet ve hara dhil her trl yolsuzlukla savaflmal
Kresel lkeler Szleflmesi, insan haklar, alflma koflullar, evre ve yolsuzluk

konularnda belirlenen on ilkeden oluflmaktadr (Global Compact Web Sitesi,
2011). Bu ilkeler verimlilik artfl salamak, alflanlarn motivasyon ve balln
arttrmak iin hayata geirilen uygulamalardr ki bu srecin sonucunda kurumun
itibarnn artaca beklenmektedir. Birleflmifl Milletler tarafndan 2000 ylndan bu
yana giderek yaygnlafltrlan Kresel lkeler, tamamen gnlllk esasyla benimsenmektedir. Kresel lkeler Szleflmesini (2011 itibariyle) 130 lkeden 7206 katlmc benimsemektedir, Trkiyeden 161 katlmc ilkeleri benimsemifltir (Global
Compact Web Sitesi, 2011).
Tablo 2.3
Kresel lkeler
Szleflmesi
44
flletme lkeleri
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
N
A M A
flletmelerin nemini ifade etmek.

flletmeler toplum iin ok nemlidir. nk toplumun ihtiyac olan rn ve hizmetleri retirler.
stihdam ve gelir yaratrlar. Bu nedenlerle iflletmelerin bymesi ve rakipleri ile rekabet ederek
ayakta kalmas istenir.
flletmenin amalarn snflandrmak ve aklamak.
flletmelerin amalar grupta incelenebilir.
Bunlar genel amalar, stratejik amalar ve zel
amalardr. Genel amalar, iflletmelerin kurulufl
aflamasnda aldklar ve iflletmenin ynn belirleyen kararlardan oluflurken; stratejik amalar ise
genel amalara ulaflmak iin izlenilecek yollar
ve iflletmenin faaliyetine iliflkin birtakm kararlar ierirler. zel amalar ise iflletmenin tm evresini kapsayan ve iflletmelerin kr amalarnn
yannda sosyal amalarn da ieren birtakm kararlardan oluflur.
flletmenin fonksiyonlarn tanmlamak.
flletmeler, temel amalar olan kr salama amacn gereklefltirebilmek ve varlklarn srdrebilmek iin ynetim, retim, pazarlama, finansman ve insan kaynaklar fonksiyonlarn baflarl
ve birbirleriyle uyumlu biimde yerine getirmelidirler. Belirtilen bu befl temel fonksiyona ek
olarak, bu fonksiyonlar destekleyen baz alt
fonksiyonlar da bulunmaktadr. Bunlar halkla
iliflkiler, muhasebe ve arafltrma-gelifltirme fonksiyonlardr.
flletmenin evresindeki eleri tanmlamak ve
iflletme ile iliflkilerini aklamak.
flletmelerin hayatta kalmak iin, iinde bulunduklar evre ile iyi iliflkiler kurmas nemlidir.
flletmeler ve evreler arasnda karfllkl karlar
sz konusudur. flletmeler iinde bulunduklar
evreyi etkileyebilecei gibi, evre de iflletmeleri
dorudan ya da dolayl etkileyebilir. flletmenin
iliflki kurduu evresi uzak evresi olabilecei
gibi yakn evresi de olabilir. flletmelerin evresi ifl evresi, ulusal evre ve uluslararas evre
olmak zere bafllk altnda incelenebilir.
N
A M A
flletmenin sorumluluklarn aklamak.

flletmeler, ticari faaliyetlerini srdrmelerinin yan sra bulunduklar topluma, alflanlarna, evrelerine, paydafllarna, tketicilere ve devlete karfl birtakm sorumluluklar da srdrmek zorundadrlar. Sosyal sorumluluk konusunda yaplanlar her ne kadar gnll olarak yaplan ifller olsa da kamuoyunun iflletme hakkndaki algsn
etkiler. Buradaki hassas konulardan biri yaplan
sosyal sorumluluk faaliyetinin duyurulmasdr.
Eer iflletme yapt ifle harcadndan ok kayna, onun duyurulmasna harcyorsa bunu gsterifl iin yapt ortaya kmaktadr ki bu durumda sosyal sorumluluktan bahsedilemez. Bir dier
hassas konu alflanlarn maafln dzgn demeyen bir iflletmenin sosyal sorumluluk kapsamnda faaliyetler yapp bunlar kamuoyuna duyurmasdr. nitedeki rnekle birlikte her ikisi de
aslnda kurumsal sosyal sorumsuzluk rneidir. Kurumsal sosyal sorumluluk konusunda yaplanlar bir sre olarak ynetildiinde, nitelikli
alflanlarn iflletmeye ekilmesi ve daha uygun
flartlarda borlanlmas mmkndr. Ayrca yine
dzgn olarak ynetilen bir sosyal sorumluluk
sreci marka deerinin, itibarn ve nihayetinde
mflteri balln artfln da getirecektir. Kurumsal sosyal sorumluluun raporlanmas da (yine
bu konulardaki uluslararas geerlilii olan dzenlemeler gibi) kamuoyunun daha tatminkr
bilgi almas asndan nemli bir admdr. Kresel Raporlama Giriflimi ve Kresel lkeler Szleflmesi adndaki dzenlemeler ise kresel olarak belirlenen standartlarna uygun raporlamann nasl hazrlanacan aklamaktadr.
45
Kendimizi Snayalm
1. Bilindii gibi amalarn belirli nitelikleri taflmas gerekir. Afladakilerden hangisi bu nitelikler arasnda yer
almaz?
a. Durumsal
b. Ulafllabilir
c. llebilir
d. flletmeye zel
e. Gereki
6. Afladakilerden hangisi iflletmede dier fonksiyonlarn zerinde bir st fonksiyon olarak kabul edilebilir?
a. Ynetim
b. retim
c. Pazarlama
d. nsan Kaynaklar Ynetimi
e. Finansman
2. flletmenin gelecekte ne olacan belirlemeye ynelik ve iflletmenin geleceine yn gsteren bir eylem
planna ne ad verilir?
a. Politika
b. Misyon
c. Opsiyon
d. Vizyon
e. Stagflasyon
7. flletme faaliyetleri hakknda parasal bilgilerin rakamsal olarak belirlenmesi, kaydedilmesi, deerlendirilmesi ve ilgili paydafllara aktarlmas srecine ne ad
verilir?
a. Eflgdmleme
b. Ar-Ge
c. Geri Besleme
d. Muhasebe
e. Raporlama
3. flletmenin tm alflanlar tarafndan paylafllan deerler ve ortak inanlar btnne ne ad verilir?

a. Vizyon
b. Misyon
c. Katma Deer
d. Durumsallk
e. Sistemsellik
8. flletmenin rnlerinin yerini alabilecek ve tamamen

benzemeyen rn ve hizmetlere ne ad verilir?
a. Redaktif rnler
b. Dnflsel rnler
c. kame rnler
d. Didaktif rnler
e. Durumsal rnler
4. Maliyet ile satfl fiyat arasndaki farka ne ad verilir?

a. Mizan
b. Bte
c. Kr
d. Bilano
e. Gelir Tablosu
9. Milliyet Gazetesinin organize ettii Baba Beni Okula Gnder ve Turkcellin dzenledii Kardelenler kampanyalar ne tr projeler kapsamnda deerlendirilir?
a. Lider Sorumluluu
b. Sosyal Sorumluluk
c. Yeniliki Sorumluluk
d. Ortak Sorumluluk
e. Birikim Sorumluluu
5. flletmelerin saysal olarak geliflmesi ve retim hacimlerinin artfl ne olarak deerlendirilir?

a. sellefltirme
b. Dengeleme
c. Eflgdmleme
d. Denetleme
e. Byme
10. Kresel Raporlama Giriflimi ynergesinde performans gstergeleri hangi boyutta incelenmektedir?
a. Biliflim, salk, evre
b. Ekonomik, salk, spor
c. Sosyal, salk, sanayi
d. Sosyal, biliflim, ekonomik
e. Ekonomik, sosyal, evre
46
flletme lkeleri
Yaflamn inden
Trk Markasyla retim Yapan En Byk Trk Sanayi Kuruluflu

Arelik, yzde yz yerel sermayeli, Trkiyede ve baflka lkelerde Trk markasyla retim yapan ve dfl pazarlarda nemli paya sahip en byk Trk firmas. nce bykl hakknda bilgi vereyim, daha sonra nasl
bydn anlataym. nk bir firma, bymek isteyince durup dururken byyemiyor.
Dayankl tketim rnleri sektrnde, beyaz eflya, ev
elektronii; elektrikli ev aletleri sektrnde, retim, pazarlama ve satfl sonras destek hizmetleri veren Arelik,
4 lkede (Trkiye, Romanya, Rusya ve inde), 11 ayr
retim tesisinde, 17 bin alflanyla, kendisine ait 10
marka altnda (Arelik, Beko, Grundig, Altus, Blomberg, Elektra Bregenz, Arctic, Leisure, Flavel ve Arstil
markalaryla) retim yapyor. 100den fazla lkede rnlerini pazarlyor. Beyaz eflyada Trkiye ve Romanyada
lider ngiltere pazarnda 2inci byk, Bat ve Dou Avrupa pazarnda ilk 5 oyuncudan biri. Yurt dflnda deiflik pazarlama kanallarn kullanyor. Yurt iinde 1500
Arelik ve 1500 Beko bayii ile dorudan pazarlama ve
satfl sonrasna destek hizmeti veriyor.
2009 yl net satfllar 6,6 milyar TL. net kr 503 milyon
TL. 2009 yl sonu itibaryla z kayna 2.7 milyar, toplam varlklar 6.4 milyar TL idi. Sermayesinin yzde 57si
Ko Grubuna, yzde 20si Burla Grubuna ait. Sermayesinin yzde 23 halka ak. MKBde alnp satlyor.
fiimdi gelelim bugnk gcn nasl elde edildiine:
Arelik 1955 ylnda kuruldu. Buzdolab reterek i pazarda byd. Kapal ekonomide, gmrk duvarlar
korumas bymesini teflvik etti. Fakat Trkiyenin
Gmrk Birliine girmesi ile sihir bozuldu. Gmrk
Birliine girildii gnk yaps ile Arelikin, kresel
rekabet karflsnda ayakta kalmas imknsz idi.
Ko Grubu ve Arelik yneticilerinin 2 seenei vard.
(1) Arelik markasn ve tesislerini uluslararas bir firmaya satmak ki, satn almak iin sraya giren yabanc firmalar vard. (2) Kresel rekabetin flartlarna uymak iin yeniden yaplanarak, rekabet gcn artrmak. Rekabeti
gze alarak bir Trk firmas olarak yola devam karar
alnd. Rakipler ne yapyor ise rakiplerin gc neye dayanyor ise onun yaplmas stratejisi benimsendi.
1991 ylnda Arelik arafltrma ve gelifltirme merkezi ve
rn gelifltirme blm kuruldu. Bu merkez ve blmde flimdilerde 700n zerinde arafltrmac alflyor. Yllk arafltrma ve gelifltirme harcamalar T80-85 milyon
dolaynda. Trkiyeden yaplan uluslararas paten baflvu-
rularnn yaklaflk yars Arelik tarafndan yaplyor. Arelik kendi teknolojisi ile ilkleri ve enleri retmeyi ve
pazara kmay hedef almfl durumda. Arelik Grubunun
tepe yneticisi (Mlkiyeli) Levent akrolu, Arelik arafltrma ve gelifltirme grubunun son yllarda kendi sektrlerinde teknoloji yarflnda nde kofltuklarn sylyor.
Elektrikli aletlerde yzde 30a varan enerji tasarrufu salayarak, elektrikli aletlerde daha az enerji kullanmaya
karfl yzde 60 verimli alflma salayarak, sektrde fark
yarattklarn, bunun ise ieride ve dflarda rekabet gcn artrdn belirtiyor...
Kaynak: Gngr Uras, (11 Austos 2010), Milliyet Gazetesi.
Okuma Paras
Kovulduu Apple Bir Numara Yapt
Steven Paul Jobs, 24 Ocak 1955te San Fransiscoda dodu. Biyolojik babas Abdulfettah John Sandali ile biyolojik annesi Joanne Schieble, Steven Paul ve Clara Jobs
iftine evlatlk verdi. Kaliforniya Cupertino Lisesine devam eden Steve, okul saatleri dflnda Palo Altoda bulunan Hewlett-Packard merkezindeki derslere katld.
Ksa sre sonra ayn yerde yaz stajna kabul edildi ve
Steve Wozniak ile birlikte alflt. Tanfltklarnda Wozniak 21, Jobs ise 16 yaflndayd. Liseyi bitiren Jobs, Portlanddaki Reed Collegea kabul edildi, ancak sadece bir
dnem sonra okulu brakt. Bir sre baz derslere dflardan katlmay srdren Jobs, arkadafllarnn yurt odalarnda yerde yatarak, yemek paras iin bofl kola flifleleri toplayp geri dnflme gtrerek ve haftada bir
blgedeki Hare Krishna tapnanda bedava yemek yiyerek geimini salad.
Steve, o gnlerde Reedde ald dersler arasnda bulunan Kaligrafi iin ileride flunu diyecekti: O derse kaak olarak girmeseydim bugn Macteki o farkl font tasarm olmazd.
1974te Californiaya geri dnen Jobs, Wozniak ile birlikte Homebrew Computer Club (Ev Yapm Bilgisayar
Kulb) toplantlarna katlmaya bafllad. O sralarda
aklna koyduu Hindistan gezisi iin para biriktirmek
amacyla bir sre oyun ve donanm reticisi Ataride
teknisyen olarak alflt.
Ruhani aydnlanma iin kt Hindistan gezisinde, sonradan ilk Apple alflan olacak Daneil Kottke Jobsa efllik ediyordu. lkesine geleneksel Hint giysileri iinde,
bafl trafll ve Budist olarak dnen Jobs, psikadelik uyarclar da kulland, Jobs o gnk maceralarn hayatmda
yaptm en nemli birka fleyden biriydi diye yorumlayacakt. Ataride eski ifline geri dnen Steve, Breakout
adl oyun iin bir devre kart yapmakla grevlendirildi.
Atari, kartn daha az yer kaplamasn salamak iin zerinden eksiltilecek her bir yonga iin 100 dolar dl aklamflt. Devre kart tasarm konusunda pek bilgisi olmayan Jobs, arkadafl Wozniakla anlaflarak ifli ona yaptrmas karfllnda alnacak parann yarsn nerdi. Wozniak, herkesi flaflrtarak karttaki devre saysn yzde 50
orannda azaltmay baflard. Jobs, daha sonra Wozniaka
Atariden ifl karfllnda 700 dolar aldn syleterek 350
dolar dedi. Hlbuki ald para 5000 dolard.
Jobs tasarm ve pazarlama, Wozniak ise teknik birikimlerini Homebrew Computer Clubtaki tecrbelerini birlefltirerek, Jobsn garajnda Apple I adn verdikleri ev bilgisayarn toplamaya bafllad. Bilgisayar, sipariflle satlyordu.
APPLEIN KURULUfiU
Jobs ve Wozniak, aralarna Ronald Waynei de alarak
1976da Apple adl firmay kurdu. Apple I, ilk kez Personal Computing Festivalda sergilendi. Applen hzl
ykselifli Apple II ile bafllad. Mike Markkula yatrmc
olarak ortaklar arasna katan Applea 1978de Mike
Scott CEO olarak atand. Apple II, West Coast Computer fuarnda byk skse yapt. Bilgisayar, Applen kitlesel pazarlamayla satlan ilk rnyd. Jobs, 1983te
Pepsi-Cola yneticisi John Sculleyi CEO olarak transfer
etti. Jobsn Sculleyi ikna etmek iin Hayatnn sonuna
kadar flekerli su mu satmak istiyorsun, yoksa benimle
gelip dnyay deifltirmek mi? diye sorduu rivayet
edilir. 1984te Super Bowl finalinde gsterilen 1984
adl reklam filmi bu deiflimin ilk iflaretlerini veriyordu.
Yeni ortak yaps yznden firmada ounluk hissesi
bulunmayan Jobs, 24 Ocak 1984te ilk Macintosh kiflisel
bilgisayar tantt. Macin tasarmna Jef Raskin bafllamfl,
gerisi Jobs tarafndan tamamlanmflt. Macintosh, dnyada grafik arayz kullanan ilk kiflisel bilgisayard.
Mac satfllarnn 1984 sonlarna doru dflfl yaflamas
ve hedeflerin tutturulamamas, Jobs ile CEO Scullynin
arasn at. Scully, Mays 1985te Jobs Macintosh blm baflkanlndan alarak firmadan kovdu.
Ayn gnlerde Jobs, NeXT Computer kurdu. Olduka
pahal olduu iin ok popler olmayan NeXT ifl istasyonlar, ileri teknolojisi sayesinde paras olan belirli bir
kesim iin cazipti. NeXTcube, Jobs tarafndan sadece
kiflisel deil, kifliler aras bir alflma istasyonu olarak
tanmlanmflt. Cihaz magnezyum kasasyla da Jobsn
dfl tasarma verdii nemi gsteriyordu. Firma, IBM ile
iflbirliine gitti.
47
Jobs 1986da sonradan ad Pixar olarak deiflecek olan

The Graphics Groupu Lucasfilmden 10 milyon dolar
deyerek satn ald, ilk ifl olarak da alflanlarn yarsnn ifline son verdi, ellerindeki hisseleri geri satn ald.
Firma, Disney ile iflbirlii iinde Toy Story, A Bugs Life, Toy Story 2, Monsters, Finding Nemo, Cars, Ratatouille, Wall-E, Up gibi pek ok animeye imza att. Jobs
ayn yl, biyolojik anne babasyla kz kardeflinin kimler
olduunu rendi.
APPLEA DNMES
Apple, 1996da NeXTi, 429 milyon dolara satn ald.
Jobs eskiden kurucu ortak olduu firmaya, gayr resmi
CEO danflman olarak dnmfl oldu. Ksa srede Applen perde gerisindeki CEOsu konumuna gelen Jobs,
firmann zarar etmesine yol atn dflnd Newton, Cyberdog, OpenDoc gibi projelere son verdi.
NeXTe ait NeXTSTEP yazlm, Mac OS X iflletim sisteminin nvesini oluflturdu. Jobsn dnflyle atlma geen Apple, iMac serisini bafllatarak kiflisel bilgisayar algsn bir kez daha deifltirdi, uzun aradan sonra yeniden kra gemeye bafllad. Jobs, 2000de firmann resmi CEOsu oldu.
Renkli iMac ile Power Mac G3, 5 Ocak 1999da tantld.
Onu 2000de Power Mac G4 Cube izledi. Jobs, mzik piyasasnn kkten deifltiren kiflisel dijital mzik alar
iPodu tantt. iPodlar 2002de Windows uyumlu hale
getiren Apple, ertesi yl bugn bile en byk mzik ve
film satfl maazalar arasnda ilk sralarda bulunan iTunes Mzik Maazasn at. Power Mac G5in duyurulduu 2003te Jobsa pankras kanseri teflhisi kondu. 2004te
ameliyat olan Jobsn pankreasndan tmr alnd.
Pixar, 24 Ocak 2006da Disney tarafndan 7.4 milyar
dolara satn alnd. Jobs, yzde 7lik hisseyle Pixardaki
en byk kiflisel hissedar oldu. Mobil telefon ifline girme karar alan Apple, farkl ve kullanfll arayzyle
akll telefon pazarnda byk deiflimlere nclk eden
iPhoneu 2007de tantt. iPhone, Pixar yapm Ratatouillein gsterime girdii gn, 29 Ocak 2007de, ABDde
piyasaya kt. 2009 baflnda salk nedenleriyle 6 ay
izin alan Jobs, karacier nakli ameliyat geirdi. Jobs,
2010 baflnda yine sahneye karak, kiflisel bilgisayar
dnyasnda byk bir devrim kabul edilen iPadi tantt. Hastal ilerleyen Jobs, Austos 2011de Applen
CEOluk koltuunu Tim Cooka devretti. Ayn gnlerde
Apple firmasnn hisse fiyat baznda piyasa deeri 340
milyar dolar gemiflti.
Kaynak: Ntvmsnbc Web Portal, 6 Ekim 2011 (www.
ntvmsnbc)
48
flletme lkeleri

1. a
2. d
3. b
4. c
5. e
6. a
7. d
8. c
9. b
10. e
Yantnz yanlfl ise flletmenin Amalar konusunu yeniden gzden geiriniz.

Yantnz yanlfl ise Vizyon konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Misyon konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kr konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Byme konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise flletmenin Fonksiyonlar
konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise flletmenin Fonksiyonlar
Yantnz yanlfl ise flletmenin evresi konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Sosyal Sorumluluk konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kresel Raporlama Giriflimi konusunu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde 1
flletmeler nemlidir. nk toplumun ihtiyalar karfllamalarnn yan sra gelir ve istihdam yaratrlar. Devletin harcamalarnn nemli blm (kazandklar gelire
orantl olarak) iflletmelerin dedii vergiden karfllanr.
Bu nedenlerle her lke iflletmeleri bysn, yksek kazanlar elde etsin ister Devlet Yneticileri byk yatrmclar kendi lkelerine yatrm yapsn isterler.
Sra Sizde 2
flletmelerin amalar aflamada incelenebilir. Bunlar
genel amalar, stratejik amalar ve zel amalardr. Genel amalar, iflletmelerin kurulufl aflamasnda aldklar
ve iflletmenin ynn belirleyen kararlardan oluflurken;
stratejik amalar ise genel amalara ulaflmak iin izlenilecek yollar ve iflletmenin faaliyetine iliflkin birtakm
kararlar ierirler. zel amalar ise iflletmenin tm evresini kapsayan ve iflletmelerin kr amalarnn yannda
sosyal amalarn da ieren birtakm kararlardan oluflur.
Sra Sizde 3
flletmeler, temel amalar olan kr salama amacn
gereklefltirebilmek ve varlklarn srdrebilmek iin
ynetim, retim, pazarlama, finansman ve insan kaynaklar fonksiyonlarn baflarl ve birbirleriyle uyumlu
biimde yerine getirmelidirler. Belirtilen bu befl temel
fonksiyona ek olarak, bu fonksiyonlar destekleyen
baz alt fonksiyonlarler de bulunmaktadr. Bunlar halkla iliflkiler, muhasebe ve arafltrma-gelifltirme fonksiyonlardr.
Sra Sizde 4
flletmenin iliflki kurduu evresi uzak evresi olabilecei gibi yakn evresi de olabilir. flletmelerin evresi ifl evresi, ulusal evre ve uluslararas evre olmak
zere bafllk altnda incelenebilir: flletmelerin ifl evresinde flu eler bulunur: flletme sahipleri ve hissedarlar, iflletme alflanlar, yneticiler, tketiciler, tedariki iflletmeler, ikame rnler. flletmenin ulusal evresi ifle flu drt eden oluflur: Devlet, toplum, kurumlar,
rakip firmalar. Uluslararas dzeyde ise gidilen lke pazar ve tketicileri, resmi kurumlar, gidilen lkedeki
ekonomik ve ticari anlaflmalar ve ok uluslu iflletmeler
yine bu eler arasnda yer almaktadr.
Sra Sizde 5
flletmeler, ticari faaliyetlerini srdrmelerinin yan sra
bulunduklar topluma, alflanlarna, evrelerine, paydafllarna, tketicilere ve devlete karfl birtakm sorumluluklar da srdrmek zorundadrlar. flletmelerin bymeleri ve sreklilik arz etmelerinde bu sorumluluklar yerine getirmeleri byk nem taflmaktadr. Sorumluluklarn yerine getiren iflletmeler toplum tarafndan kabul grmenin yannda toplumun refah dzeyinin artmasna da katk salarlar. flletmelerin sorumluluklar genel olarak bafllk altnda toplanabilir. Bunlar; flletmelerin sosyal sorumluluklar, iflletmelerin ahlaki sorumluluklar ve iflletmelerin evreye karfl sorumluluklardr.
Kaynaklar
2872 Sayl evre Kanunu, http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/631.html (11.08.1983)
Can, Halil, Doan Tuncer ve Doan Yaflar Ayhan (1999),
Genel flletmecilik Bilgileri, Siyasal Kitapevi, Ankara.
Cemalclar, lhan vd. (1994) , flletmecilik Bilgisi, flitme zrl ocuklar Eitim ve Arafltrma Vakf Yaynlar, Eskiflehir.
Global Compact Web Sitesi (2011), (http://www.unglobalcompact.org/docs/news_events /8.1/GC_brochure_FINAL.pdf)
Global Reporting Web Sitesi (2011), (http://www.
globalreporting.org/AboutGRI/WhatIs GRI/)
Global Reporting Web Sitesi (2011), http://www.globalreporting.org/Home/LanguageBar/TurkishLanguagePage.htm
Grses, Uur (2006), Tketici Sosyal Sorumluluk stiyor, Radikal Gazetesi (2.1.2006).
Green Washing Index Web Sitesi (2011), (http://www.
greenwashingindex.com/)
Koel, Tamer (2010), flletme Yneticilii, Beta Basm
A.fi. , stanbul.
Kotler, Philip and Nancy Lee (2005), Corporate Social
Responsibility, 1.Edition, New Jersey: John Wiley&Sons Inc,2005.
Mirze, S.Kadri (2010), flletme, Literatr Yaynlar, stanbul.
Saruhan, fiadi Can ve zdemir, Ayla ncer (2004), Deer Hedefli flletmecilik, M.. Nihat Sayar Eitim
Vakf Yaynlar, stanbul.
Saruhan, fiadi Can ve Yldz, Mge Leyla (2009), adafl Ynetim Bilimi, Beta Basm A.fi. , stanbul.
Tamer, Meral (2006), Sosyal Sorumsuzluk Projeleri,
Milliyet Gazetesi (7.1.2006).
lgen, Hayri ve Mirze, S.Kadri (2004), flletmelerde
Stratejik Ynetim, Literatr Yaynlar, stanbul.
49
fiLETME LKELER
Amalarmz
N
N
N

flletmelerin snflandrlmasna ynelik ltleri ayrt edebilecek,
Farkl ltlere gre snflandrlan iflletmeleri ve zelliklerini tanmlayabilecek,
evremizdeki iflletmelerin ait olduklar snflar tespit edebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
flletmelerin Snflandrlmas
Snflandrma ltleri
Faaliyet Alan
Ekonomik Fonksiyon
Mlkiyet
Tketicilerin Tr
Hukuki Yap
Ulusal Kken
Kamu flletmeleri
Ticaret fiirketleri
fiahs fiirketleri
Sermaye fiirketleri
okuluslu flletmeler
indekiler
flletme lkeleri
flletmelerin
Snflandrlmas
fiLETMELERN SINIFLANDIRILMASI
FAALYET ALANLARINA GRE
fiLETMELER
EKONOMK FONKSYONLARINA
GRE fiLETMELER
RETM ARALARININ
MLKYETNE GRE fiLETMELER
BYKLNE GRE
fiLETMELER
RETMDE KULLANILAN
TEKNOLOJYE GRE fiLETMELER
TKETCLERN TRNE GRE
fiLETMELER
HUKUK YAPILARINA GRE
fiLETMELER
ZEL fiLETMELER
KAMU fiLETMELER
YABANCI SERMAYEL fiLETMELER
ULUSAL KKENLERNE GRE
fiLETMELER
flletmelerin Snflandrlmas
fiLETMELERN SINIFLANDIRILMASI
Bir konunun bilimsel olarak ele alnmasnda snflama nem taflr. flletmeler deiflik esas ve ltlere gre (ekonomik ifllevleri, amalar vb.) snflandrlabilmektedir. Byle bir snflandrma iflletmelerin daha bilimsel olarak ele alnp incelenmelerine olanak tanr. Dolaysyla, iflletmecilii iyi kavrayabilmek iin iflletmelerin deiflik bakfl alarna ve yaklaflmlara gre snflandrlmasn baflka bir deyiflle iflletme trlerini bilmek gerekir. Bylece iflletmeleri daha yakndan tanmak ve sorunlarna salkl zmler retmek mmkn olabilir.
Dnya ekonomisinin ulaflmfl olduu geliflim dzeyi, birbirinden farkl yap ve
zelliklere sahip binlerce iflletmenin varln ve bunlarn snflandrlmasna ynelik ok sayda yaklaflm beraberinde getirmifltir. Sz konusu yaklaflmlar incelediimizde, iflletmelerin snflandrlmasnda yaygn grfllerin flu ltler zerinde
younlafltn grmekteyiz:
Faaliyet Alanlarna Gre flletmeler
Ekonomik Fonksiyonlarna Gre flletmeler
retim Aralarnn Mlkiyetine Gre flletmeler
Byklne Gre flletmeler
retimde Kullanlan Teknolojiye Gre flletmeler
SIRA SZDE
Tketicilerin Trne Gre flletmeler
Hukuki Yaplarna Gre flletmeler
Ulusal Kkenlerine Gre flletmeler
D fi N E L M
flletmeler hangi ltlere gre snflandrlabilir?
SIRA SZDE
S O R U
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
flletmecilii iyi kavrayabilmek, iflletmeleri daha yakndan tanmak ve
salkl
Dsorunlarna
KKAT
zmler retebilmek iin iflletmelerin deiflik bakfl alarna ve yaklaflmlara gre snfS O R U
landrlmasn bilmek gerekir.
SIRA SZDE
FAALYET ALANLARINA GRE fiLETMELER

DKKAT
AMALARIMIZ
TELEVZYON
D fi N E L M
DKKAT
N N
flletmeler, faaliyet alanlarna gre snflandrlrken temel alnan

lt, retilen
AMALARIMIZ
rnn tr ve retimin gereklefltirildii alandr. Bu lte gre iflletmeler; enSIRAolmak
SZDE zere e
dstri (sanayi) iflletmeleri, ticaret iflletmeleri ve hizmet iflletmeleri
K
T
A P
ayrlrlar.
SIRA SZDE
S O R U
S O RSZDE
U
SIRA
DKKAT
Faaliyet alanlarna
gre
AMALARIMIZ
iflletmeler: Endstri
iflletmeleri, Ticaret
SIRA SZDE
iflletmeleri ve Hizmet
iflletmeleri olarak
K T A P
snflandrlrlar.
N N
AMALARIMIZ
TELEVZYON
K T A P
K T A P
NTERNET
NTERNET
52
flletme lkeleri
Endstri flletmeleri
retim srecinde kullanlan ham madde, malzeme gibi girdileri iflleyip fiziksel ve
kimyasal ynden deiflime uratarak yeni bir rne dnfltren iflletmelerdir. Mal
alm ve satm faaliyetleri bulunmakla birlikte esas faaliyet konusunu mamul retiminin oluflturduu endstri iflletmeleri, rettikleri mamuln trne gre ikiye ayrlrlar:
Dayankl Mallar reten flletmeler: Genellikle uzun sreli olarak kullanlan,
bir veya birka kez kullanmakla tkenmeyen otomobil, televizyon, buzdolab, makine, hal gibi rnleri reten iflletmelerdir.
Dayanksz Mallar reten flletmeler: Ksa mrl, bir veya birka kez kullanldnda tkenen kt, kalem, deterjan, gda maddeleri (ekmek, peynir
vb.) gibi rnleri reten iflletmelerdir.
Ticaret flletmeleri
retici iflletmeler ile tketiciler arasnda yer alan ve retici iflletmelerin rettikleri
mallarn toptancln, yar toptancln ve perakendeciliini yapan iflletmelerdir.
Hal, mobilya, giyim, gda, beyaz eflya gibi mallar satan iflletmeler bu gruba girmektedir.
Trk Ticaret Kanunu (TTK)nda ticari iflletmenin tanm yaplmamfl, bunun yerine hangi iflletmelerin ticari iflletme olarak kabul edilecei belirtilmifltir (TTK Madde 11-13). TTKna gre, ticarethane veya fabrika yahut ticari flekilde iflletilen dier messeseler, ticari iflletme saylr. Ticari iflletmelerin zellikleri flunlardr:
Gelir salama amacyla kurulurlar: Hayr veya yardm amacyla kurulan iflletmeler, ticari iflletme saylmazlar.
Srekli bir biimde faaliyette bulunurlar: Bir sefere mahsus veya tesadfen
ortaya kan bir frsattan yararlanmak iin yaplan faaliyetler, gelir salamay amalasa bile, bir ticari iflletmenin varln gstermezler.
Dier iflletmelerden bamsz flekilde iflletilirler: Bir iflletme, baflka bir iflletmenin irade ve ifllemine bal olmakszn ifllemlerde bulunabildii takdirde,
ticari iflletme olarak kabul edilir.
Esnaf iflletmelerinden daha byk leklidirler: ktisadi faaliyeti nakdi sermayeden ok bedeni alflmaya dayanan ve kazanc ancak geimini salamaya yetecek derecede az olan iflletmelere esnaf iflletmesi denmektedir. Bir
iktisadi faaliyet, ifl hacmi itibaryla esnaf iflletmesinin snrlarn aflt takdirde ticari iflletme olarak nitelendirilir.
Hizmet flletmeleri
Hizmet, bir kifli veya kuruluflun bir baflka kifli veya kurulufla sunduu soyut bir faaliyet veya faydadr. Hizmetin en nemli zellii soyut olmas, taflnmasnn ve depolanmasnn mmkn olmamasdr. Dier taraftan hizmet kavram, sunulan rnlerin satflyla ilgili faaliyetler veya salanan tatminler fleklinde tanmlanmaktadr.
Bu balamda hizmet iflletmeleri, hizmet retmek ve pazarlamak iin retim faktrlerini bir araya getiren ekonomik birimlerdir. Hizmet reten iflletmeleri alt grup altnda toplayabiliriz:
Satfl hizmeti veren iflletmeler,
Ulafltrma ve haberleflme hizmeti veren iflletmeler (eflya ve yolcu taflmacl, PTT vb.),
Sosyal hizmetler reten iflletmeler (hastane, okul vb.),
Sigorta ve finansman hizmetleri veren iflletmeler (sigortaclk, bankaclk vb.),
53
3. nite - flletmelerin Snflandrlmas
SIRA SZDE
Turizm hizmeti veren iflletmeler (otelcilik, acentecilik vb.),
Araclk ve danflmanlk hizmeti veren iflletmeler (hukuksal, finansal, ticari
danflmanlk).
D fi N E L M
Ticari iflletmelerin zellikleri nelerdir?
SIRA SZDE
S O R U
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
D fi N E L M
DKKAT
S O R U
SIRA SZDE
S O R U
SIRA SZDE
flletmeler, faaliyet alanlarna gre snflandrlrken temel alnan lt,

rnn
D K Kretilen
AT
tr ve retimin gereklefltirildii alandr.
N N
EKONOMK FONKSYONLARINA GRE fiLETMELER
flletmeler, ekonomik fonksiyonlarna gre snflandrlrken temel

lt, iflD K Kalnan
AT
AMALARIMIZ
letme tarafndan yerine getirilen fonksiyon ve retilen rnn
trdr. Bu lte
gre iflletmeler; mal reten iflletmeler, hizmet reten iflletmeler ve pazarlama iflletSIRA SZDE
meleri olmak zere ksma ayrlr.
K T A P
Mal reten flletmeler
SIRA SZDE
S O R U
AMALARIMIZ
Ekonomik fonksiyonlarna
DKKAT
gre iflletmeler;
mal reten
AMALARIMIZ
iflletmeler, hizmet reten
iflletmeler ve pazarlama
iflletmeleridir.SIRA SZDE
N N
Genellikle maddi rn reten tarm, inflaat, maden, balklk ve sanayi sektrleT E L E V dayankl
ZYON
rinde faaliyet gsteren iflletmelerdir. Bu anlamda retilen rnn
ya da
dayanksz bir mal olmas bir fley deifltirmez. Bu ayrmda nemli
olan,
rnn
elK T A P
le tutulur ve gzle grlr maddi bir unsur olmasdr. rnein; buday, fleker pancar, patates gibi rnleri reten tarm iflletmeleri; baraj, kpr, konut yapmyla
NTERNET
uraflan inflaat iflletmeleri; maden iflletmeleri; imalat sanayi Tiflletmeleri
E L E V Z Y O N (dokuma,
metal, gda vb.) bu gruba girer.
K T A P
AMALARIMIZ
TELEVZYON
K T A P
NTERNET
TELEVZYON
Hizmet reten flletmeler
N T E Rgzle
N E T grlebilYukarda da ifade edildii gibi, hizmet ad verilen ve elle tutulup
mesi her zaman mmkn olmayan faydalar reten lokantalar, oteller, avukatlk
brolar, poliklinikler, biliflim ve bilgisayar iflletmeleri, taflma ve depolama flirketleri, bankalar ve benzeri iflletmeler bu grupta yer alr. Hizmetleri mallardan ayran
zellikler flu flekilde zetlenebilir:
Hizmetler soyut ktlardr,
Hizmetlerin retimi ve tketimi ou zaman ayn anda olur,
Hizmetlerin iadesi yoktur,
Hizmetler dayankszdrlar, taflnamazlar ve depo edilemezler,
Hizmetler hizmeti verenden ayrlamaz, mallar gibi mlkiyet konusu olamazlar.
NTERNET
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Pazarlama flletmeleri
Pazarlama iflletmeleri de birer hizmet iflletmesi olmakla beraber
hayattaD fi Niktisadi
ELM
ki nemleri nedeniyle ayr bir snfta toplanmaktadrlar. Bunlar ounlukla retilen
mallar satn alan, depolayan ve satan, bazen de hizmetleri tketicilere aktaran
S O R U
acente, toptanc, perakendeci, komisyoncu iflletmelerdir.
Pazarlama flletmeleri,
D fi N E L M
retilen mallar satn alan,
depolayan ve satan ya da
hizmetleri tketicilere
S O R U
aktaran iflletmelerdir.
flletmeler, ekonomik fonksiyonlarna gre snflandrlrken temel Dalnan

K K A Tlt, iflletme
tarafndan yerine getirilen fonksiyon ve retilen rnn trdr.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
54
flletme lkeleri
RETM ARALARININ MLKYETNE GRE

fiLETMELER
retim aralarnn
mlkiyetine gre
iflletmeler; zel kesim
iflletmeleri, kamu kesimi
iflletmeleri, yabanc
sermayeli iflletmeler ve
karma iflletmelerdir.
flletmelerin retim aralarnn mlkiyetine gre snflandrlmasnda dayanak noktas, retim faktrlerinin ve sermayenin temin edildii kaynaktr. flletmelerin kulland retim faktrleri ve sermaye; zel kaynaklardan, kamusal kaynaklardan ve
yabanc kaynaklardan salanabilir. Buna gre, mlkiyeti devlete ait iflletmeler olabildii gibi, zel sektre ait olan veya kamu-zel ortakl erevesinde yrtlen,
mlkiyeti baflka lkelerin giriflimcilerine ait olan iflletmeler de vardr. Bu snfa giren iflletmeler; zel kesim iflletmeleri, kamu kesimi iflletmeleri, yabanc sermayeli
iflletmeler ve karma iflletmeler olmak zere drde ayrlr.
zel flletmeler
Gerek kifli, sa ve tam
domak kaydyla kiflinin
anne karnna dflmesinden
lmne kadar olan srete
hukuken bireyler iin
kullanlan kavramdr
Tzel kifli, gerekte kiflilik
sahibi olmayan ancak
varsaym olarak kiflilik
sahibi olduu kabul edilen,
belli bir amac
gereklefltirmek zere
bamsz bir varlk halinde
rgtlenmifl, hak ve fiil
ehliyetine sahip kifli ve mal
topluluklardr.
Sermayesinin tamam veya byk bir blm (% 50den fazlas) zel (gerek veya tzel) kiflilere ait olan iflletmelerdir. Baflka bir deyiflle retim aralarnn mlkiyeti zel flahslarn elinde bulunan iflletmelerdir. Tek bir kiflinin sermayesiyle kurulabilecei gibi birden ok kiflinin sermayelerini bir araya getirmeleriyle de kurulabilirler. Bu iflletmeler, faaliyette bulunduklar lkenin kanunlarnn imkn tand
snrlar erevesinde, hemen hemen tm sektrlerde faaliyette bulunabilir, istedikleri yatrmlar yapabilirler.
Kamu flletmeleri
Sermayesinin tamam veya byk bir blm devlet ya da kamu tzel kiflileri tarafndan temin edilerek kurulan ve dolaysyla mlkiyeti devlete veya devlet kurulufllarna ait olan iflletmelerdir. zel sektrn faaliyet gsterdii alanlar dhil olmak zere birok alanda faaliyet gsterebilirler. Kr amac gdebilecekleri gibi,
yalnzca toplumun yararna da faaliyette bulunabilirler. Kamu iflletmelerine rnek
olarak; sosyal gvenlik kurulufllar, dner sermayeli iflletmeler, zerk bteli devlet iflletmeleri ve kamu iktisadi teflebbsleri verilebilir.
Yabanc Sermayeli flletmeler

retim aralarnn mlkiyeti baflka bir lkenin gerek veya tzel kiflisine/kiflilerine
ait olan iflletmelerdir. Bu iflletmelerin sermayesinin tamam yabanc giriflimcilere ait
olabilecei gibi, yatrm yaptklar lkenin yasal dzenlemeleri dorultusunda yerli sermaye ortaklklara da giriflebilirler.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Karma flletmeler
Sermayesinin
zel kifli veya kurulufllar, bir ksm devlet veya kamu tzel
D fi bir
N E Lksm
M
kiflileri tarafndan konularak ortaklafla kurulan iflletmelerdir. Bu tr iflletmelerde
kamu sermayesinin toplam iflletme sermayesinin %50sinin zerine kmas duruS O R U
munda, bu iflletmeler kamu iflletmeleri halini alr.
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
flletmelerin Dretim
K K A T aralarnn mlkiyetine gre snflandrlmasnda dayanak noktas,
retim faktrlerinin ve sermayenin temin edildii kaynaktr. flletmelerin kulland retim faktrleri
ve SZDE
sermaye; zel, kamusal ve yabanc kaynaklardan salanabilir.
SIRA
N N
Byklklerine gre
iflletmeler; mikro lekli
iflletmeler, kk lekli
AMALARIMIZ
iflletmeler, orta lekli
iflletmeler, byk lekli
iflletmeler ve dev
iflletmelerdir.
BYKLNE GRE fiLETMELER
AMALARIMIZ
Yaygn olarak
kullanlan bir snflandrma trdr. Ancak iflletmelerin byklklerine gre snflandrlmasnda ok farkl ltler kullanlmaktadr. Bu ltlerden
en yaygn biimde kullanlanlar flyle sralayabiliriz:
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
Kurulufl yerinin bykl,

Binalarn ve sosyal tesislerin says,
Sahip olunan sermaye,
alflan personel says,
Belirli bir dnemdeki retim ve satfl hacmi,
Makine ve tezghlarn says,
Belirli bir dnemde harcanan enerji miktar,
Belirli bir dnemde denen cretler toplam,
Faaliyet kr vb.
flletmelerin byklklerine gre snflandrlmas greli bir yaklaflmdr. Yaplan ayrm lkeden lkeye, zamana ve faaliyette bulunulan alana gre deifliklikler
gsterecektir. Yukardaki ltlerden hangisinin kullanlaca, snflandrmaya tabi
tutulan iflletmenin eflidine, amacna ve faaliyet alanna gre deiflecektir. rnein; turizm konaklama tesislerinde yatak says, mobilya imalathanelerinde ifli says, enerji santrallerinde beygir gc, dokuma fabrikasnda tezgh says, ulafltrma iflletmelerinde koltuk says, tarm iflletmelerinde ifllenilen arazinin genifllii yaplan byklk snflandrmasnda lt olarak kullanlmaktadr.
flletmeler byklklerine gre snflandrlrken nicel ltlerin yansra bir takm nitel ltler de kullanlmaktadr. En yaygn nitel byklk ltleri; iflletmenin ynetim flekli, rgt yaps, hukuki yaps ve pazar yapsdr. Salkl bir snflandrma yapabilmek iin hem nicel hem de nitel ltlerin bir arada kullanlmas
gerekmektedir.
Byklk asndan iflletmeleri mikro (cce), kk, orta, byk ve dev (ok
byk) iflletmeler olmak zere befl gruba ayrmak mmkndr (Tablo 3.2).
Mikro lekli (Cce) flletmeler

On kifliden az yllk alflan istihdam eden ve yllk net satfl hslat ya da mali bilanosu bir milyon Trk Lirasn aflmayan ok kk lekli iflletmelerdir. Baz durumlarda tek bir alflan tam gn istihdam etmeye yetmeyecek kadar dflk bir ifl
hacmine sahip olurlar. Bu durumdaki mikro lekli iflletmelere cce iflletme denir.
Kk lekli flletmeler
Elli kifliden az yllk alflan istihdam eden ve yllk net satfl hslat ya da bilanosu befl milyon Trk Lirasn aflmayan iflletmelerdir. Bu tr iflletmelerde genellikle,
yaln bir rgt yaps altnda iflletme sahiplii ve yneticilii ayn flahsta toplanmfltr. Personel saysnn az olmas ve rgt yapsnn basit olmas, bu iflletmelere esneklik ve etkinlik salar. Bu iflletmeler, ou kez sermayelerini artrmak yoluyla orta lekli iflletme haline gelme abas iindedirler.
Orta lekli flletmeler

ki yz elli kifliden az yllk alflan istihdam eden ve yllk net satfl hslat ya da
mali bilanosu yirmi befl milyon Trk Lirasn aflmayan iflletmelerdir. Genellikle,
dayankl ve dayanksz tketim mallarnn retildii endstri alanlarnda faaliyet
gsterirler. zellikleri gerei esnek bir yapya sahiptirler. Deiflen evre koflullarna kolayca uyum salayabilir, talebin durumuna gre rettikleri mal ve hizmetlerin trn deifltirebilirler.
Byklklerine gre yaplan snflandrmada mikro lekli, kk lekli ve
orta lekli iflletme snflarna giren iflletmelere KOB (Kk ve Orta Byklkteki flletmeler) ad verilmektedir. Genel olarak KOBler daha ok emek youn a-
55
56
flletme lkeleri
lflan, hzl karar verme becerisine sahip, dflk dzeyde ynetim giderleri olan ve
ucuz bir retim gereklefltiren iktisadi giriflimler olarak ifade edilmektedir. KOBler, bamsz bir ynetime sahip olan ve bulunduu pazar hkimiyeti altna alma gc bulunmayan yerel iflletmelerdir. KOBleri belirleyen ltler lkelerin
ekonomik yaplarna bal olarak deiflmektedir. KOBleri tanmlamada en ok
kullanlan lt, istihdam edilen ifli saysdr. Ancak, yalnzca alflan saysna gre iflletmeleri snflandrmak lke iinde ve lkeden lkeye yanltc deerlendirmeler yaplmasna neden olabilmektedir. Afladaki tablolarda Avrupa Birlii ve
Trkiye KOB mevzuatna gre iflletmelerin snflandrlma ltleri yer almaktadr.
Yllk Ciro
Bilano Deeri
Orta Byklkte
D fi N E50
L M 249
) 50 milyon
(1996da: ) 40 milyon)
) 43 milyon
(1996da: ) 27 milyon)
Kk
10 49
) 10 milyon
(1996da: ) 7 milyon)
) 10 milyon
(1996da: ) 5 milyon)
09
) 2 milyon
(1996da belirlenmemiflti)
S O R U
Mikro
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
alflan Says
Kaynak: Commission of The European Communities (2005), The Activities of The

European Union For Small and Medium-Sized Enterprises (SMEs) SME Envoy Report,
CommissionSIRA
StaffSZDE
Working Paper, Brussels, p: 7.
ftp://ftp.cordis.europa.eu/pub/incubators/docs/sme_envoy_report_2005_en.pdf
N N
Tablo 3.2
Trkiyede KOB
flletme Bykl
ltleri
K T A P
NTERNET
AMALARIMIZ
flletme Tipi
alflan Says
Yllk Ciro
Bilano Deeri
Orta Byklkte
50 249
T 25 milyon
T 25 milyon
Kk
Mikro
TELEVZYON
) 2 milyon
(1996da belirlenmemiflti)
K T A P 10 49
09
T 5 milyon
T 1 milyon
veya
S O R U
SIRA SZDE
flletme Tipi
veya
SIRA SZDE
Tablo 3.1
Avrupa Birliinde
KOB flletme
D fi N E L M
Bykl
ltleri
T 5 milyon
T 1 milyon
Kaynak: Akdemir,
T E L E V Z YA.
O N(2009), flletmeciliin Temel Bilgileri: Mevzuata, Giriflimcilie,
Uygulamaya, Global Krize Duyarl Yeniliklerle Gncellenmifl ve Geniflletilmifl Bask, Ekin
Yaynevi, Ankara, s: 197.
KOBlere Niliflkin
T E R N E Thkmlerin dzenlendii mevzuata http://www.mevzuat. adalet.gov.tr/html/24478.html adresinden ulaflabilirsiniz.
Byk lekli flletmeler

ki yz elli kifliden fazla yllk alflan istihdam eden ve yllk net satfl hslat ya da
mali bilanosu yirmi befl milyon Trk Lirasn aflan iflletmelerdir. Bu tr iflletmeler
genellikle anonim flirket biiminde rgtlenmekte ve imento, petrokimya, lastik,
otomobil, enerji, biliflim teknolojileri gibi sektrlerde faaliyet gstermektedirler.
Kitlesel retim yapabilme ve bu sayede ok yksek krllk oranlarna ulaflabilme
imknna sahiptirler. Arafltrma-Gelifltirme alflmalaryla lkenin teknolojik geliflmesine katkda bulunurlar. rn eflitlendirmesi yapabilme ve riskleri databilme
becerileri vardr. Finansal ynden uygun koflullarda ve byk miktarlarda kredi
salama olanaklarna sahiptirler. Dier taraftan, hantal bir yapya sahip olmalar
pazardaki deiflikliklere hzl bir flekilde uyum salamalarn glefltirir.
Dev (ok Byk) lekli
flletmeler, alfltrdklar
kifli says 2000 ve daha
fazla olan iflletmeleridir.
Dev (ok Byk) lekli flletmeler

alfltrdklar kifli says 2000 ve daha fazla olan, dier iflletmelere kyasla ok byk bir retim gcne, yksek rekabet stnlne, ok genifl pazar paylarna,
57
byk tutarlarda sermaye miktarna ve yksek teknolojilere sahip olan iflletmelerSIRA SZDE
dir. Genellikle uluslararas bir karaktere sahiptirler. Byk miktarda
yatrmlar gerektiren nkleer santral, silah sanayi, gemicilik, byk limanlar, baraj ve hidroelektrik santrali gibi ifl kollar bu iflletmelerin faaliyet alanlarn oluflturur.
D fi N E L M
flletmelerin byklklerine gre snflandrlmasnda kullanlan bafllca
SIRAltler
SZDE nelerdir?
S O R U
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
D fi N E L M
DKKAT
S O R U
SIRA SZDE
S O R U
SIRA SZDE
flletmelerin byklklerine gre snflandrlmas greli bir yaklaflmdr.

ayrm
D K K A Yaplan
T
lkeden lkeye, zamana ve faaliyette bulunulan alana gre deifliklikler gsterecektir.
RETMDE KULLANILAN TEKNOLOJYE GRE

fiLETMELER
DKKAT
N N
Bu snflandrma yaklaflmnda iflletmeler kullandklar retim

faktrlerinin arAMALARIMIZ
lna gre ayrma tabi tutulmaktadrlar. Buna gre, retimde youn olarak emek
SZDE
(iflgc) faktrn kullanan iflletmeler emek youn iflletmeler SIRA
olarak
nitelendirilirken, arlkl olarak geliflmifl retim teknolojilerini kullananK iflletmeler
sermaye
T A P
(teknoloji) youn iflletmeler olarak snflandrlmaktadr.
AMALARIMIZ
Emek Youn flletmeler
SIRA SZDE
S O R U
TELEVZYON
DKKAT
retim Faktrleri,
bir
AMALARIMIZ
rnn ortaya kabilmesi
iin gerekli olan
unsurlardr:
SIRA
SZDE
Doal kaynaklar, sermaye,
emek, giriflimciK T A P
N N
Emek youn iflletmelerde, iflgc retim faktrleri ierisinde nemli bir paya saK T A P
hiptir. Genellikle mekanizasyona dayal retim teknikleri kullanrlar. Bu iflletmelerin en belirgin zellii, toplam retim maliyetinin byk bir blmn iflilik gi N Ttekstil
E R N E T sektrnde
derlerinin oluflturmasdr. Emek youn iflletmelere rnek olarak,
TELEVZYON
ve mobilya imalatnda faaliyette bulunan iflletmeler gsterilebilir.
AMALARIMIZ
TELEVZYON
Emek Youn flletmeler,

T A P
retimde insanK faktrnn
youn olarak kullanld
iflletmelerdir.
NTERNET
TELEVZYON
Sermaye Youn flletmeler

Teknolojinin youn olarak kullanld ve byk bir sermayeye Nsahip
iflletmeT E R N Eolan
T
lerdir. Toplam varlklar iinde sabit varlklar nemli bir paya sahiptir. Bu tr iflletmeler retim srelerinde emek youn iflletmelere kyasla daha geliflmifl retim
teknolojileri kullanrlar. Bu durum yksek miktarlarda sabit sermaye gerektirdii
iin kurulufl maliyetleri emek youn iflletmelere kyasla olduka yksektir. Sermaye youn iflletmelere rnek olarak bilgisayar reten iflletmeleri gsterebiliriz.
TKETCLERN TRNE GRE fiLETMELER

Tketiciler (alclar), iflletmelerin rettikleri mal ve hizmetleri kullanm amalarna
gre en son (nihai) tketiciler ve ara tketiciler olmak zere iki grupta toplanr:
En son tketiciler, mal ve hizmetleri kiflisel veya ailesel ihtiyalar iin satn
alan, kullanan ve bunlar bir flekilde tketen kiflilerdir. Bu tketim sonucu
mal veya hizmetin bir kez daha kullanlmas sz konusu olmamaktadr.
Ara tketiciler ise, en son tketicilerin ihtiyalarn giderecek mal ve hizmetlerin retiminde kullanmak amacyla mal ve hizmet satn alan kifli ve kurulufllardr. Sz konusu kifli ve kurulufllar arasnda retim iflletmelerini, arac
kurumlar ve devleti sayabiliriz.
Buna gre, iflletmelerin rettii mal ve hizmetler de bazen baflka iflletmelerin
retim srecinde kullanlabilecei gibi bazen de nihai kullanclarn ihtiyalarn
karfllamada kullanlabilmektedir. Dolaysyla iflletmeleri, hitap ettikleri tketici
grubuna gre ara tketicilere mal ve hizmet reten iflletmeler ve en son tketicilere mal ve hizmet reten iflletmeler fleklinde bir snflandrmaya tabi tutmak
mmkndr.
Sermaye Youn
Nflletmeler,
TERNET
retim srelerinde youn
biimde, geliflmifl retim
teknolojileri kullanan
iflletmelerdir.
58
flletme lkeleri
Ara Tketicilere Mal ve Hizmet reten flletmeler

Baflka tketicilerin ihtiyalarn giderici mal ve hizmetlerin retiminde kullanlmak
amacyla dier iflletmeler tarafndan talep edilen mal ve hizmetleri reten iflletmelerdir. Bu tr mallara endstri mal veya ara mal denmektedir. retimi gereklefltiren iflletme asndan nihai rn olan bu mallar, satn alan iflletme iin hammadde veya yar mamuldr. Bu iflletmeler ayn zamanda endstri mal reten iflletmeler olarak da adlandrlmaktadrlar. Tekstil imalatnda kullanlmak zere makine
reten iflletmeler, demir elik iflletmeleri, otomobil paras reten iflletmeler, petrokimya rafinerileri endstri mal reten iflletmelere rnek olarak verilebilir.
En Son Tketicilere Mal ve Hizmet reten flletmeler

Bu grupta, bireyler ve hane halk tarafndan kiflisel ihtiyalarn karfllamak zere
talep edilen mal ve hizmetleri reten iflletmeler yer almaktadr. Bu iflletmelere tketim mal reten iflletmeler de denmektedir. Bu tr iflletmeler ya nihai rnn btn unsurlarn kendileri retirler ya da baz paralar baflka iflletmelerden temin
ederek nihai rnn retimini gereklefltirirler. Gda ve iecek reticileri, hazr giyim imalathaneleri, ayakkab reticileri, ev alet ve gereleri imal eden iflletmeler bu
grupta yer alr.
Bunlarn yan sra her iki tketici grubuna ynelik olarak retim ve satfl faaliyeti yrten iflletmeler de bulunmaktadr. rnein, hem kiflisel tketim iin hem de
hazr giyim imalathanelerinde kullanlmak zere kumafl retip satan iflletmeler gibi.
HUKUK YAPILARINA GRE fiLETMELER
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
flletmelerin kurulmas aflamasnda amalarna uygun bir hukuksal yapnn seilmesi ve kifliliinin oluflturulmas, iflletmenin hak ve yetkilerini kullanp koruyabilmesi iin ncelikli bir kofluldur. Bu balamda, bir iflletmecinin hangi hukuksal biimi, ne gibi ltleri gz nnde tutarak seeceini bilmesi gerekmektedir.
lkeden lkeye farkllklar gstermekle beraber iflletmelerin hukuksal yaplarna gre snflandrlmasnda genel olarak tm lkelerde geerli olan hukuksal biimler bulunmaktadr. lkemizin hukuk sisteminde yer alan iflletme biimleri,
uluslararas hukuksal biimlerle nemli benzerlikler gstermektedir. lkemizde iflletmelerin hukuki yapsn dzenleyen temel kanun Trk Ticaret Kanunudur. BuSIRABorlar
SZDE Kanunu, Kooperatifler Kanunu ve Vergi Kanunlar da lkenun yan sra
mizde iflletmelerin hukuksal yaplarn belirleyen dzenlemeler arasndadr.
lkemizde,
iflletmelerin hukuki yaplar zel flletmeler, Kamu flletmeleri ve YaD fi N E L M
banc Sermayeli flletmeler olmak zere ana grup altnda ele alnmaktadr. flletmelerin Trkiyede uygulanan ekonomik sistem, mevzuat ve dzenlemeler karflS O R U
snda alabilecekleri
biimler izelge 3.1de grlmektedir.
flletmelerin Dkurulmas
aflamasnda amalarna uygun bir hukuksal yapnn seilmesi ve
KKAT
kifliliinin oluflturulmas, iflletmenin hak ve yetkilerini kullanp koruyabilmesi iin ncelikli bir kofluldur.
Bu balamda, bir iflletmecinin hangi hukuksal biimi, ne gibi ltleri
SIRA SZDE
gz nnde tutarak seeceini bilmesi gerekmektedir.
N N
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
59
izelge 3.1
fiahs fiirketleri
Tek Kifli flletmeler
Kolektif fiirket
Adi fiirketler
fiirket (Ortaklk)
fieklinde flletmeler
zel flletmeler
Adi Komandit fiirket

Ticaret fiirketleri
Kooperatifler
Sermaye fiirketleri
Anonim fiirket
Dernek ve Vakf
flletmeleri
Limited fiirket
Sermayesi Paylara
Blnmfl Komandit
fiirket
Genel Bteye Dhil

flletmeler
Katma Bteli Ynetim
flletmeleri
Kamu flletmeleri
zel Bteli Devlet

flletmeleri
ktisadi Devlet Teflekklleri
Yerel Ynetim
flletmeleri
Kamu ktisadi
Teflebbsleri
Kamu ktisadi Kurulufllar

Messeseler
Bal Ortaklklar
Yabanc Sermayeyi Teflvik

Kanununa Gre Kurulan
iflletmeler
fltirakler
Dorudan Yabanc
Yatrmlar Kanununa Gre
Kurulan flletmeler
Yabanc Sermayeli
flletmeler
Petrol Kanununa Gre

Kurulan flletmeler
Trk Parasnn Kymetini
Koruma Kanununa Gre
Kurulan flletmeler
Uluslararas Anlaflmalara
Gre Kurulan flletmeler
ZEL fiLETMELER
zel iflletmelerin hukuksal biimleri Trk Ticaret Kanunu (TTK)nda belirlenmifltir. TTKna gre, ticarethane veya fabrika yahut ticari flekilde iflletilen dier kurulufllar ticari iflletme saylrlar. Buna gre bir iflletmenin ticari iflletme olarak kabul
edilebilmesi iin, kazan salamay ama edinmesi, varln srekli bir biimde
srdrme niyetinde olmas, kanunda belirtilen esnaf faaliyeti snrlarn aflmas, belirli bir iktisadi bykle ve neme sahip olmas gerekmektedir. Kanuna gre
zel iflletmeler hukuki adan drt farkl biimde karflmza karlar: Tek Kifli flletmeleri, fiirketler (Ortaklklar), Kooperatifler ve Dernek - Vakf flletmeleri.
Trkiyede
flletmelerin
Alabilecei
Hukuksal Biimler
60
flletme lkeleri
Tek Kifli flletmeleri

Tek Kifli flletmeleri,
genellikle az sermaye
gerektiren, kk lekli,
tzel kiflilii bulunmayan
iflletmelerdir.
Genellikle az sermaye gerektiren kk lekli iflletmelerin kuruluflunda tercih

edilen bir hukuki biimdir. Bununla birlikte, bir iflletmenin hukuki yaps o iflletmenin byklnn bir lt deildir. Tek kifli iflletmesi olduu halde byk
tutarlarda sermayesi olan iflletmeleri de grmek mmkndr. Bu iflletmelerin tzel
kiflilikleri yoktur. Bu iflletme biiminde, iflletmenin sahibi ayn zamanda tek yetkili ve sorumlu kiflidir.
Tek kifli iflletmelerinin kurulmasnn kolay olmas, yaln bir rgt ve ynetim yapsna sahip olmas, srat ve esnekliinin yksek olmas, krn tek elde toplanmas, vergi ykmllklerinin az olmas, iflletme sahibinin borlarndan dolay yasalar
karflsnda tm mal varlyla sorumlu tutulmas nedeniyle kredi bulma kolayl
salamas gibi stnlkleri bulunmaktadr. Dier taraftan, byme olanaklarnn snrl olmas, modern ynetim ve iflletme esaslarnn uygulanamamas, srekliliinin
iflletme sahibinin yaflam sresine bal olmas ve iflletme sahibinin iflletmenin tm
borlarndan snrsz sorumlu tutulmas gibi baz sakncalar da bulunmaktadr.
fiirket (Ortaklk) fieklinde flletmeler

Birden fazla gerek ve/veya tzel kiflinin ortak bir ticari amac gereklefltirmek iin
emek ve sermayelerini bir szleflme ile bir araya getirmeleriyle kurulan iflletmelere flirket (ortaklk) ad verilmektedir. Bir iflletmenin flirket olarak kabul edilebilmesi iin; iki
veya daha fazla kifli tarafndan kurulmufl olmas, ortak bir amacn bulunmas, bir szleflmeye dayanmas ve para, mal ve emein sermaye olarak ortakla getirilmifl olmas gerekmektedir. fiirket fleklindeki iflletmeler Adi fiirketler ve Ticari fiirketler olmak
zere iki gruba ayrlmaktadr.
Adi fiirketler
Adi flirket fleklindeki iflletmelere iliflkin esaslar Borlar Kanunuyla dzenlenmifltir.
Borlar Kanunu adi flirketleri, iki veya daha ok kiflinin ortak bir amaca ulaflmak
iin emek ve mallarn bir anlaflmayla birlefltirerek oluflturduklar topluluk olarak
tanmlamaktadr.
Adi flirketlerin, kendisini oluflturan kiflilerden ayr bir kiflilii, baflka bir deyiflle tzel kiflilii yoktur. fiirkete iliflkin her trl ifllem ortaklar tarafndan yerine getirilmektedir. Bu tr iflletmeler ticaret siciline flirket olarak kayt olmazlar.
Bu tr iflletmelerin rgt yaplar yaln ve ynetilmeleri greli olarak daha kolaydr. Byme olanaklar snrl olan bu flirketler, ayn zamanda ksa mrldrler. Ortaklardan birinin lmesi, ortaklktan ayrlmas, ortak amacn gereklefltirilmesi ya da gereklefltirilemeyeceinin anlafllmas gibi durumlarda varlklar sona erer.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Adi flirket nedir?

Sahip olduu zellikler nelerdir?
SIRA SZDE
Ticaret fiirketleri
fi Nalflmalar
ELM
KurulufllarD ve
Trk Ticaret Kanunu hkmlerine gre dzenlenen ve
iki veya daha fazla kiflinin bir araya gelerek belirli bir konu zerinde ifl yapmak
iin oluflturduklar
S O R U ortaklklar sonucu kurulan flirketlerdir. Adi flirketlerden farkl
olarak, ticaret flirketleri tzel kiflilie sahiptirler. Ticaret flirketleri ticaret siciline
kaydolmak ve bir ticaret unvan almak zorundadrlar. Ticaret flirketleri; sermaye
DKKAT
yaplar, ynetim biimleri, ortaklarnn hak ve sorumluluklar gibi hususlar bak-
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
61
mndan kendi iinde fiahs fiirketleri ve Sermaye fiirketleri olmak zere iki ana
gruba ayrlmaktadr.
fiahs fiirketleri
Belirli saydaki kiflinin ortak ekonomik karlar dorultusunda kurduu, sermayeleri ve ynetimleri asndan kiflilere bal olarak rgtlenen ve sorumluluklar ortaklarn kiflisel varlklarn kapsayan iflletmelerdir. fiahs flirketi niteliindeki iflletmeler, Kolektif fiirket ve Adi Komandit fiirket olmak zere ikiye ayrlr.
Kolektif fiirket
Trk Ticaret Kanununda Kolektif fiirket Ticari bir iflletmeyi, bir ticaret unvan altnda iflletme amacyla gerek kifliler arasnda kurulan ve ortaklarndan hibirisinin
sorumluluu, flirket alacakllarna karfl snrlandrlmamfl olan flirket fleklinde tanmlanmfltr. Buna gre, kolektif flirket ancak gerek kifliler arasnda kurulabilmektedir.
Kolektif flirketlerin az sayda kifli tarafndan kurulabilmesi, ynetim ve rgtlenmesinin kolay olmas, ykmllkler karflsnda ortaklarn snrsz sorumlu olmasnn ortakln saygnln artrmas gibi avantajlarnn yan sra, byme ve geliflme olanaklarnn snrl olmas, yetki blnmesinin ynetimde sorunlar yaratabilmesi, yeni ortak alnmasnn ve ortaklktan karmann yasal gereklerinin ar olmas gibi sakncalar da bulunmaktadr.
Adi Komandit fiirket
Trk Ticaret Kanununa gre, Ticari bir iflletmeyi bir ticaret unvan altnda iflletmek amacyla kurulan, flirket alacaklarna karfl ortaklardan bir veya birkann sorumluluu snrlandrlmamfl, dier ortaklarn sorumluluu koyduklar sermaye ile
snrlandrlmfl olan flirket komandit flirkettir. Adi Komandit fiirket de denilen bu
ortaklk trnn kolektif ortaklktan ayrld en nemli nokta, ortakln bor ve
ykmllklerinden dolay nc kiflilere karfl olan sorumluluun baz ortaklar
iin snrlandrlmfl olmasdr. Kolektif flirkette btn ortaklarn flirket borlarndan
dolay snrsz sorumluluu bulunurken, adi komandit flirkette ortaklardan yalnzca birka snrsz sorumlulua sahiptir.
Adi komandit flirketlerin daha byk miktarda sermayeye sahip olabilmeleri
hem snrsz hem de snrl sorumlu ortaklarn varl nedeniyle kolektif flirketlere
kyasla kredi salama olanaklar daha yksektir.
Sermaye fiirketleri
Bir araya gelen ortaklar ve bunlarn getirdikleri katlma paylarndan meydana gelen, ortakl kuran kiflilerden ziyade ortaklk sonucu oluflan tzel kifliliin n planda olduu flirketlerdir. fiahs flirketlerinden farkl olarak, flirket ynetimi ortaklarn
kontrolnde deil, oluflturulmufl profesyonel ynetim organlarnn elindedir. Ortaklk paylar kolaylkla satlabildii ve devredilebildii iin ortakla girme ve kma kolaydr. Dolaysyla, ortaklarn ayrlmas veya lm flirketin devamlln etkilemez. Ortaklarn flirketin borlar ve ykmllklerine iliflkin sorumluluklar flirkete getirmeyi taahht ettikleri sermaye pay ile snrl olan bu iflletmeler Anonim
fiirket, Limited fiirket ve Sermayesi Paylara Blnmfl Komandit fiirket olmak zere e ayrlmaktadr.
Komandite, flirketin nc
kiflilere olan bor ve
ykmllkleri karflsnda
snrsz sorumluluu olan
komandit flirket ortadr.
Komanditer, flirketin nc
kiflilere olan bor ve
ykmllkleri karflsnda
sorumluluu taahht ettii
sermaye miktaryla snrl
olan komandit flirket
ortadr.
62
flletme lkeleri
Anonim fiirket
Anonim flirket, ticari bir unvana sahip, ana sermayesi belirli ve paylara blnmfl
olan ve iflletme borlarndan dolay ortaklarn yalnzca koyduklar sermaye tutar
kadar sorumlu olduklar bir ortaklk trdr. Ortaklarn flirketin bor ve ykmllklerine iliflkin sorumluluu taahht ettikleri sermaye paylaryla snrlandrlmfl
olmasna karfln, flirketin sorumluluu tm varlklarn kapsamaktadr. Bu zellik,
anonim flirketlerin byme ve fon bulabilme yeteneini artrmaktadr. fiirketin yaflayabilecei finansal skntlar karflsnda, ortak olanlarn yalnzca katlma paylarnn tehlikeye girecek olmas yatrmclarn alaca riski azaltmakta ve bu sayede
anonim flirketler bireysel tasarruflar rahatlkla kendine ekerek ok byk iflletmeler haline dnflebilmektedir.
Anonim flirket sermayesi, hisse senedi ad verilen menkul kymetler fleklinde
paylara blnmfltr. Ortak says 250yi gemeyen veya hisse senetleri halka arz
edilmemifl olanlarna Aile Anonim fiirketi (Halka Ak Olmayan Anonim fiirket),
hisse senetleri halka arz edilmifl olan veya ortak says 250yi gemifl olanlarna
Halka Ak Anonim fiirket ad verilmektedir.
Anonim flirketler ortaklarn sorumluluklarnn snrl olmas, ynetimin profesyoneller tarafndan gereklefltirilmesi, byme yeteneinin fazla olmas, flirketin
veya paylarn devrinin kolay olmas, srekliliinin paylarn devrinden etkilenmemesi gibi avantajlara sahiptir. Bunun yan sra, kurulufl ifllemlerinin karflk ve youn olmas, yasal dzenlemelerle sk biimde kontrol altnda tutulmas nedeniyle
esnekliinin (hareket serbestsinin) az olmas, ynetimin yetersizliinin flirketi iflaSIRA SZDE
sa srkleyecek
finansal skntlara yol aabilmesi, yneticiler ve sermaye sahiplerinin ayr kifliler olmas nedeniyle kar atflmalarnn yaflanabilmesi, ynetim ve
rgtlenme
maliyetlerinin ykseklii gibi sakncal ynleri bulunmaktadr.
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
SIRA SZDE
S O R U
D fi N E L M
DKKAT
S O SZDE
R U
SIRA
DKKAT
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
K T A P
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
TELEVZYON
DK fi TN EAL PM
NSTOE RRNUE T
TELEVZYON
DKKAT
NTERNET
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Anonim flirket
nedir?
SIRA
SZDEAvantajlar nelerdir?
S O R U
D fi K NK EALgemeyen
Ortak saysD 250yi
veya hisse senetleri halka arz edilmemifl saylan Anonim flirT M
ketlere Aile Anonim fiirketi (Halka Ak Olmayan Anonim fiirket), ortak says 250yi gemifl veya hisse
halka arz edilmifl saylan Anonim flirketlere Halka Ak Anonim
S Osenetleri
R U
SIRA
SZDE
fiirket ad verilmektedir.
N N
DKKAT
Limited fiirket
AMALARIMIZ
Trk Ticaret Kanununa gre; iki veya daha fazla gerek veya tzel kifli tarafnSIRA unvan
SZDE altnda kurulan, ortaklarn sorumluluu koymay taahht etdan, bir ticaret
K T ile
A snrl
P
tikleri sermaye
ve esas sermayesi muayyen (belirli) olan flirketlere limited
flirket denir (TTK Md. 503). Limited flirket, ortak says az bir anonim flirkete benAMALARIMIZ
SIRA SZDE
zer. Limited
flirketlerin anonim flirketlerden temel fark, ortaklar tarafndan konuT E L Eiin
V Z Yhisse
O N senedi kartlamamasdr.
lan sermaye
LimitedDKflirketlerin
fi NT EAL MP kredi salama olanaklar snrldr. Organizasyon yaps yalndr. Byk giriflimlerde bulunamaz ve kolay geliflemezler. zellikle esnek bir yap
gerektiren, snrl ve geici ifllerde kullanlan bir hukuksal biimdir. Bankaclk, Si NST OE RRNUE T
gortaclk Tve
Borsa Bankacl gibi faaliyetlerle uraflmak zere kurulamazlar.
ELEVZYON
N N
zellikle esnek
D Kbir
K A Tyap gerektiren, snrl ve geici ifllerde kullanlan bir hukuksal biime
sahip olan limited flirketler; Bankaclk, Sigortaclk ve Borsa Bankacl gibi faaliyetlerle
N T E Rkurulamazlar.
NET
uraflmak zere
SIRA SZDE
N N
AMALARIMIZ
K T A P
63
Sermayesi Paylara Blnmfl Komandit fiirket

Adi Komandit flirket ile benzer zelliklere sahip fakat sermayesi anonim flirket gibi paylara blnmfl olan flirketlerdir. fiirket ortaklarnn bir ksm kolektif flirketlerde olduu gibi flirket alacakllarna karfl snrsz sorumlu (komandite ortak), dier ksm ise anonim flirketlerde olduu gibi koyduu sermaye pay ile snrl biimde sorumludur (komanditer ortak). Bu tr flirketler komanditer ortaklar iin
hisse senedi kartmaktadr. Sermayesi paylara blnmfl komandit flirketin adi komandit flirketten ayrld temel nokta budur.
Tafldklar zelliklere baklarak, adi komandit flirketin kolektif ve limited flirketin bir bileflimi, sermayesi paylara blnmfl komandit flirketin ise kolektif ve anonim flirketin bir bileflimi olduu ifade edilebilir.
Ticaret flirketleri nelerdir? Ticaret flirketleri ilgili hkmler hangi kanunda
yer alr?
SIRA SZDE
Kooperatifler
D fi N E L M
Kooperatifler, belirli bir ekonomik faaliyette bulunmak zere kurulan, iflletilen, ortak olunabilen ve kr ortak yelerce paylafllan gnll kurulufllardr. KooperatifR U
ler faaliyet alanlar bakmndan; retim kooperatifleri, tketimS Okooperatifleri
ve
kredi kooperatifleri olmak zere ana gruba ayrlrlar.
Herhangi bir kuruluflu kooperatif olarak nitelendirebilmek iin, uluslararas dDKKAT
zeyde kabul edilmifl belirli ilkelerin uygulanyor olmas gerekmektedir. Sz konusu ilkeleri afladaki biimde sralayabiliriz:
SIRA SZDE
Ak Ortaklk (Serbest Katlm) lkesi
Demokratik Ynetim lkesi
SIRA SZDE
Sermayeye Snrl Faiz Verilmesi lkesi
AMALARIMIZ
Risturn Verilmesi (flletme Fazlalarnn Oranl Datm) lkesi
D fi N E L M
Kooperatifler Aras flbirlii lkesi
Kooperatifilik Eitiminin Gelifltirilmesi lkesi
K T A P
N N
Dernek ve Vakf flletmeleri
S O R U
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
D fi N E L M
K T A P
S O R U
Dernek ve vakflar, kazan paylaflm ve kr amac taflmayan,T Ebundan

iflletL E V Z Y Odolay
N
D K KDernekler
AT
me kurup iflletmeleri mmkn olmayan kifli ve mal topluluklardr.
Kanununda dernein tanm; kazan paylaflma dflnda, kanunlarla yasaklanmamfl
belirli ve ortak bir amac gereklefltirmek zere, en az yedi gerek
veya tzel kifliSIRA SZDE
NTERNET
nin, bilgi ve alflmalarn srekli olarak birlefltirmek suretiyle oluflturduklar
tzel
kiflilie sahip kifli topluluklar olarak yaplmfltr.
AMALARIMIZya da baflVakflar genel olarak kiflilerin, belirli bir hizmetin yerine getirilmesi
kalarnn yararlanmas iin maln ya da parasn bafllayarak oluflturduu kurulufllardr. Trk Medeni Kanununda vakfn tanm; gerek veya tzel kiflilerin yeterli
K T A P
mal ve haklar, belirli ve srekli bir amaca ynlendirmeleriyle oluflan tzel kiflilie
sahip mal topluluklar olarak yaplmfltr.
Kanuna gre, dernek veya vakflara ait veya bal olup faaliyetleri devaml buTELEVZYON
lunan ticari, zirai ve sna iflletmeler ile benzer nitelikteki yabanc iflletmeler dernek
ve vakflarn iktisadi iflletmesi olarak kabul edilmektedir.
TELEVZYON
DKKAT
Dernekler ile ilgili detayl bilgi iin http://www.dernekler.gov.tr sitesindeki

Nasl
N T E R N EDernek
T
Kurulur? blmne; Vakflarla ilgili detayl bilgi iin http://www.vgm.gov.tr sitesindeki
Vakf Nasl Kurulur? blmne baknz.
NTERNET
N N
SIRA SZDE
NTERNET
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
64
flletme lkeleri
KAMU fiLETMELER
Sermayesinin tamam veya %51inden fazlas kamu tzel kiflilerine ait olan iflletmelerdir. Kr amac gtmeyen bu iflletmeler; topluma hizmet sunmak, kamu kurumlarna gelir salamak, istihdama katkda bulunmak ve lkenin ekonomik kalknmasna hz kazandrmak gibi amalarla kurulurlar. Bunlarn yan sra, geliflmemifl
veya az geliflmifl yrelerin sosyal, kltrel ve ekonomik ynden geliflmesini salamay hedeflerler. Toplumun ihtiyalarn (salk, eitim vb.) karfllamak, birtakm
kamu hizmetlerini (ulaflm, haberleflme, elektrik, su, doalgaz vb.) yrtmek ve lkedeki iktisadi faaliyetleri dzenlemek amacyla kurulan bu iflletmelerin faaliyetlerinin snrlar ve eflitleri lkenin koflullarna gre saptanmaktadr.
lkemizdeki kamu iflletmelerini afladaki flekilde snflandrabiliriz:
Genel bteye dhil iflletmeler
Katma bteli ynetim iflletmeleri
zerk bteli devlet iflletmeleri
Yerel ynetim iflletmeleri
Kamu iktisadi teflebbsleri
Kamu iktisadi teflebbsleri kendi iinde iktisadi devlet teflekkl, kamu iktisadi
kuruluflu, messese, bal ortaklk ve ifltirak fleklindeki giriflimlere ayrlmaktadr.
YABANCI SERMAYEL fiLETMELER

flletmelerin kendi lkelerindeki pazarlarn yetersiz hale gelmesi, byme ihtiyac,
daha yksek krlar elde edebilme gibi nedenlerle yeni pazarlara ihtiya duymas
ve baflka lke pazarlarna ynelmesi yabanc sermayeli iflletmelerin oluflmasna yol
amfltr. Yabanc Sermayeli flletmeler, yatrm yaplmas planlanan lkede yrrlkte bulunan yasalar erevesinde yabanc uyruklu gerek veya tzel kiflilerin tek
bafllarna ya da yatrm yapacaklar lkedeki ortaklarla kurduklar iflletmelerdir.
Trkiyede yabanc gerek ve tzel kiflilerin tek bafllarna ya da yerli sermaye
ile birlikte kurabildikleri iflletmeler, kurulufllarnda hukuki temel olarak alnan
kanunlara gre; Yabanc Sermayeyi Teflvik Kanununa, Dorudan Yabanc Yatrmlar Kanununa, Petrol Kanununa, Trk Parasnn Kymetini Koruma Kanununa ve Uluslararas Anlaflmalara gre kurulan iflletmeler olmak zere 5 grupta toplanmfllardr.
ULUSAL KKENLERNE GRE fiLETMELER

Teknolojide yaflanan geliflmeler, lkeler arasnda younlaflan ekonomik iliflkiler,
gmrk birlikleri, yabanc lkelerde iflletme maliyetlerinin daha dflk oluflu gibi
faktrler iflletme faaliyetlerinin daha genifl bir corafyaya yaylmasna, yerel piyasalardan kresel piyasalara doru bir ynelim yaflamasna yol amfltr. flletmelerin dnya pazarlarnda faaliyet gstermenin sunduu avantajlardan faydalanma istei ile desteklenen bu durum, farkl ulusal kkenlere sahip iflletme trlerinin ortaya kmasna neden olmufltur. Bu balamda iflletmeler; ulusal, uluslararas, ok
uluslu ve kresel iflletmeler olmak zere drt gruba ayrlmfltr.
Ulusal flletmeler
Belli bir lke snrlar iinde kurulmufl ve faaliyetlerini ulusal snrlar iinde gereklefltiren, mlkiyet, sermaye ve ynetim bakmndan yabanc bir lkeye bal olmayan zel ve kamu iflletmeleridir. lke iine ynelik retim ve pazarlama faaliyetlerinde bulunan bu iflletmeler herhangi bir uluslararas faaliyette bulunmazlar. Ulus-
lararas pazarlarda faaliyette bulunmak iin mevzuatlar, snrlamalar, corafi ve

kltrel farkllklar, gl bir ynetim ve yeterli sermaye gibi birok gereksinim ve
sorunla bafla kmak gerekmektedir. Bu iflletmeler genellikle ya bulunduklar pazarda iyi bir konumda olduklar iin ya da uluslararas pazarlarda rekabet edecek
gce sahip olmadklar iin uluslararas pazarlarla pek ilgilenmezler.
Uluslararas flletmeler
Ulusal pazarda rakip iflletmelerin saysnn artmasyla azalan pazar pay, yeni pazar arayfl, maliyetleri azaltma istei, tepe ynetimin byme arzusu, uygun hammadde ve teknoloji olanaklar gibi faktrler iflletmelerin baflka lkelerde de faaliyette bulunmak istemelerine neden olmaktadr. Bunun sonucunda, bir taraftan
kendi lkesinin snrlar iine faaliyette bulunurken dier taraftan yabanc lkelerde de faaliyette bulunan iflletmeler ortaya kmaktadr. Baflka lkelerde sanayi, ticaret, ulafltrma gibi birok alanda retim ve satfl faaliyeti yrtebilen bu zel veya kamu iflletmelerine uluslararas iflletmeler denir. Dfl yatrmlar genellikle snrl olan ve merkezi ou zaman kendi lkesinde olan bu iflletmeler dier lkelerde
merkeze bal flubeler fleklinde rgtlenirler. Faaliyetleri en az iki lke arasnda
gerekleflen bu iflletmeler, rettikleri mallar dier lkelere pazarlayarak ya da dier lkelerin retmifl olduklar rnleri kendi lkelerinde pazarlayarak faaliyette
bulunabilirler.
ok Uluslu flletmeler
Uluslararas iflletmelerden daha byk, daha geliflmifl ve daha karmaflk yapda
olan iflletmelerdir. Bir iflletmenin ok uluslu iflletme olarak kabul edilebilmesi iin
yabanc lkelerdeki retiminin, krnn ve istihdam ettii personel saysnn toplam
retim miktar, kr ve personel saysnn byk bir ksmn oluflturmas gerekmektedir. Bunun yan sra, ok uluslu iflletmelerin sahip olduklar karakteristik zellikleri afladaki gibi sralayabiliriz:
Sermaye paylar ve faaliyetleri iki veya daha fazla lkeye dalmfltr.
Ev sahibi lkenin yasalar elverdii lde lke dflnda mlkiyet edinirler.
Tepe ynetimleri ou zaman farkl milliyetlere sahip kiflilerden oluflur.
retim ok sayda yabanc lkede birden yaplr ve bunlarn toplam ana lkedeki retimden daha fazladr.
Her lkedeki birim belli bir bamszlk iinde alflr ancak ana flirkete ve
birbirlerine ortak mlkiyet ve ortak stratejilerle baldrlar.
Temel amalar; pazarlarn geniflletip satfl hacimlerini artrarak, taflma giderlerini azaltarak, baflka lkelerin elinde bulunan ucuz hammadde ve iflgcnden yararlanarak gelir ve krlarn artrmaktr.
Buna gre, ok uluslu iflletmeler ana lkedeki iflletmeyi temel alarak bir ya da
birden fazla lkede yatrmlarn ve faaliyetlerini iflletme amalarna ve iflletme sahiplerinin karlarna uygun bir biimde yneten, kendisi tarafndan kontrol edilen
flubeleri ve bal flirketleri bulunan iflletmelerdir.
Bilinen ilk ok uluslu iflletme 1929 ylnda Hollanda menfleli Unie Margarin adl bir firma ile ngiliz menfleli Lever Brothers adl flirketin birleflmesiyle oluflan Unilever firmasdr. Yine Hollanda ve ngiltere ortaklyla kurulmufl olan Shell de bir
baflka ok uluslu iflletmedir. Dier ok uluslu iflletme rnekleri arasnda IBM, Philips, Mobil, General Electric, Sony, Ford, firmalar verilebilir.
65
66
flletme lkeleri
Kresel flletmeler
Kresel flletmeler,
faaliyetlerini dnya
genelinde yrten, en ileri
teknolojileri kullanan ve
uyguladklar rn, fiyat
politikalaryla dnya
genelinde etkili olan
iflletmelerdir.
flletmeler bu aflamada faaliyetlerini dnya genelinde yrtr hale gelmifl ve kelimenin tam anlamyla kreselleflmifllerdir. Bu tr iflletmeler en ileri teknolojileri kullanmakta ve uyguladklar rn, fiyat politikalaryla dnya genelinde etkili olmaktadrlar. Byk bir sermayeye ve hkmetlerin kararlar zerinde etkili olabilecek
gce sahiptirler. Birden ok merkezi olan bu iflletmeler faaliyetlerini belirli bir merkeze bal kalmadan yrtmektedirler. Sahiplik, tepe ynetimi ve kontrol birka
lke arasnda dalmfl durumdadr. Bu iflletmeler en dflk retim maliyeti nerede
salanabiliyorsa orada retimlerini gereklefltirebilme kapasitesine sahiptirler. fiyle ki, ham maddeyi en ucuz olan lkeden temin etmekte, ifl gcnn maliyeti uygun olan baflka bir lkede retimini gereklefltirmekte ve rettii rn en yksek
kazanc salayacak lke pazarlarnda satabilmektedirler. Bu anlamda, retim ve
pazarlama becerilerini farkl koflullara uyarlama konusunda geliflmifllerdir.
zet
N
A M A
N
A M A
flletmelerin snflandrlmasna ynelik ltleri

ayrt etmek.
flletmeler birbirinden farkl yap ve zelliklere sahiptir. flletmeleri daha iyi tanmak, ortak ynlerini
ortaya karmak, genellemeler yapabilmek ve sorunlarna daha salkl zmler retebilmek iin
snflara ayrmak gerekir. Bu snflandrmalar retilen mal ve hizmetlerin trnden iflletme byklne kadar uzanan farkl alardan yaplabilir. Bu
flekilde iflletmelerin benzerlikleri ve farkllklar ortaya karlmaya alfllr. Dnya ekonomisinin ulaflmfl olduu geliflim dzeyi, birbirinden farkl yap
ve zelliklere sahip binlerce iflletmenin varln ve
bunlarn snflandrlmasna ynelik ok sayda yaklaflm beraberinde getirmifltir. flletmelerin snflandrlmasnda yaygn olarak kullanlan ltler; rettikleri mal ve hizmet tr, faaliyet alanlar, ekonomik fonksiyonlar, retim aralarnn mlkiyeti, byklkleri, retimde kullanlan teknoloji, tketicilerin tr, hukuki yaplar ve ulusal kkenleridir.
Farkl ltlere gre snflandrlan iflletmeleri ve
zelliklerini tanmlamak.
Faaliyet alanlarna gre iflletmeler; Endstri iflletmeleri, Ticaret iflletmeleri ve Hizmet iflletmeleri
olarak ayrlr. Ekonomik fonksiyonlarna gre
iflletmeler; Mal reten iflletmeler, Hizmet reten
iflletmeler ve Pazarlama iflletmeleri olarak ayrlrlar.
retim aralarnn mlkiyetine gre iflletmeler; zel kesim iflletmeleri, Kamu kesimi iflletmeleri, Yabanc sermayeli iflletmeler ve Karma iflletmeler fleklinde ayrlrlar. Byklklerine gre iflletmeler; Mikro iflletmeler, Kk iflletmeler, Orta
byklkte iflletmeler, Byk iflletmeler ve Dev iflletmeler fleklinde gruplandrlrlar. retimde kullanlan teknolojiye gre iflletmeler; Emek youn iflletmeler ve Sermaye youn iflletmelerdir. Tketicilerin trne gre iflletmeler; Ara tketicilere mal ve hizmet reten iflletmeler ve En son tketicilere mal ve hizmet reten iflletmeler olarak
ayrlrlar. Hukuki yaplarna gre iflletmeler;
zel iflletmeler, Kamu iflletmeleri ve Yabanc sermayeli iflletmeler fleklinde gruplandrlrlar. Ulusal
kkenlerine gre iflletmeler; Ulusal iflletmeler,
Uluslararas iflletmeler, ok uluslu iflletmeler ve
Kresel iflletmeler fleklinde snflandrlrlar.
N
A M A
67
evremizdeki iflletmelerin ait olduklar snflar

tespit etmek.
Sz konusu snflar, kendi iinde de eflitli ltler temelinde ayrma tabi tutulurlar. flletmeler,
faaliyet alanlarna gre snflandrlrken temel
alnan lt, retilen rnn tr ve retimin
gereklefltirildii alandr. flletmeler, ekonomik
fonksiyonlarna gre snflandrlrken temel alnan lt, iflletme tarafndan yerine getirilen
fonksiyon ve retilen rnn trdr. flletmelerin retim aralarnn mlkiyetine gre snflandrlmasnda dayanak noktas, retim faktrlerinin ve sermayenin temin edildii kaynaktr. flletmelerin byklklerine gre snflandrlmasnda; kurulufl yerinin bykl, alflan personel
says, belirli bir dnemdeki retim ve satfl hacmi, iflletmenin ynetim flekli, rgt yaps gibi
farkl ltler kullanlmaktadr. retimde kullanlan teknolojiye gre iflletmeler kullandklar
retim faktrlerinin arlna gre ayrma tabi
tutulmaktadrlar. flletmelerin hukuksal yaplarna gre snflandrlmasnda genel olarak tm lkelerde geerli olan hukuksal biimler bulunmaktadr. Byle bir snflandrma iflletmelerin daha bilimsel olarak ele alnp incelenmelerine olanak tanr. Dolaysyla, iflletmecilii iyi kavrayabilmek iin iflletmelerin deiflik bakfl alarna ve
yaklaflmlara gre snflandrlmasn bilmek gerekir. Bylece iflletmeleri daha yakndan tanmak
ve sorunlarna salkl zmler retmek mmkn olabilecektir.
68
flletme lkeleri
Kendimizi Snayalm
1. Karma iflletmeler hangi lte gre yaplan snflandrma iinde yer alr?
a. Mlkiyete gre iflletmeler
b. fl koluna gre iflletmeler
c. Byklklerine gre iflletmeler
d. Hukuki yaplarna gre iflletmeler
e. retimde kullanlan teknolojiye gre iflletmeler
2. Hizmetleri mallardan ayran afladaki zelliklerden
hangisi dorudur?
a. Hizmetler somut ktlardr
b. Hizmetlerin iadesi yaplabilir
c. Hizmetler taflnamazlar
d. Hizmetler mlkiyet konusu olabilir
e. Hizmetler depo edilebilir
3. Afladakilerden hangisi iflletmeler byklklerine
gre snflandrlrken kullanlan ltlerden deildir?
a. Faaliyet gsterilen sektr
b. Sahip olunan sermaye
c. Makine ve tezghlarn says
d. Binalarn ve sosyal tesislerin says
e. Belirli bir dnemde harcanan enerji miktar
4. Ticaret iflletmeleri ile ilgili olarak aflada verilen
ifadelerden hangisi dorudur?
a. Hayr ve yardm amacyla kurulurlar
b. Bir sefere mahsus ortaya kan bir frsattan yararlanmak iin kurulurlar
c. Dier iflletmelerden bamsz flekilde iflletilirler
d. Esnaf iflletmelerinden daha kk leklidirler
e. ktisadi faaliyetleri genellikle nakdi sermayeden
ok bedeni alflmaya dayanr
5. Afladakilerden hangisi iflletmelerin hukuki yaplarna gre snflandrlmasnda zel iflletmeler grubunda
yer almaz?
a. Messeseler
b. Kooperatifler
c. Tek kifli iflletmeleri
d. Vakflar
e. Ortaklklar
6. Afladakilerden hangisi anonim flirketlerin zelliklerindendir?

a. Kredi salama olanaklarnn snrl olmas
b. Byme yeteneinin az olmas
c. Organizasyon yapsnn yaln olmas
d. Bankaclk ve sigortaclk gibi faaliyetlerde bulunamamas
e. Esnekliinin az olmas
7. Trk hukuk sisteminde iflletmelerin hukuki yapsn
dzenleyen temel kanun afladakilerden hangisidir?
a. Trk Vergi Kanunu
b. Tketici Kanunlar
c. fl Kanunu
d. Trk Ticaret Kanunu
e. Borlar Kanunu
8. Afladakilerden hangisi sermaye flirketleri trlerinden biridir?
a. Sermayesi paylara blnmfl komandit flirket
b. Dernek ve vakf iflletmeleri
c. Katma bteli ynetim iflletmeleri
d. Yerel ynetim iflletmeleri
e. Genel bteye dhil iflletmeler
9. Afladaki iflletme trlerinden hangisi Ticaret fiirketleri grubunda yeralmaz?
a. Kollektif flirket
b. Limited flirket
c. Adi flirket
d. Adi komandit flirket
e. Anonim flirket
10. Afladakilerden hangisi Kamu ktisadi Teflebbsleri (KT) trlerinden biri deildir?
a. Adi komandit flirket
b. Kamu iktisadi kurulufllar
c. Messeseler
d. Bal ortaklklar
e. fltirakler
69
Yaflamn inden
Hayal ettim, baflardm
Abdi brahimin ynetim kurulu baflkan olan Nezih BARUT, 1976da Londradan dnd ve babasnn vefatndan sonra 15 yllk bir duraklama dnemine giren flirketin baflna geti. la sanayinin en byk fabrikalarndan birine, en modern teknolojilerine sahip olmak istedi, oldu. fiimdi ise kresel bir firma olmay hayal ediyor. Abdi brahim, ok uluslu dev rakiplerin, zorlu sk
dzenlemelerin olduu bir sektrde, yerel bir oyuncu
olarak tutunmay baflaran nadir flirketlerden. fiirketin
bugnlere ulaflmasnda 3nc kuflak yneticisi Nezih
Barutun hayal gcnn ve vizyoner bakfl asnn etkisi var. Barut, kendini hzl karar alan, cesur bir lider olarak tanmlyor. Abdi brahimin bymesini de zor zamanlarda hzl ve cesur hareket etmesine balyor. Hayal ettik, baflardk diye konufluyor.
nandm, inandrdm
Dedem eczaneden laboratuara geti. Babam bir fabrika
kurdu. 1961de babam kaybettikten sonra flirket bir duraksama dnemine girdi. 1976da Londradaydm. Annem beni ard. Aile karar veremiyordu, benim dnmemi beklediler. Ailenin ald karar fabrikay kapatmakt. Fabrikay kapattk. Bir ay sonra sfrdan baflladk.
Bir yandan retim yaptk bir yandan depolara mal dattk. Benim iin belirleyici olan fark yaratmakt. Benim iin kararlar 24 saat iinde verilmeli, cesur olmal.
Kendime gvenmem, baflarmak iin hayal etmem, ok
inanmam ve karflmdakini inandrmam Abdi brahimin
bymesini salad diyebilirim.
Dnm noktas ne oldu?
Ynetimi devraldm 1981 ylndan itibaren, zellikle
rn adedini artrma ve yabanc ila firmalaryla iflbirlikleri konularna byk nem verdim. O dnemlerden, 2000li yllarda ila sanayinde yaflanabilecek kreselleflmenin etkilerini ngrerek uluslararas firmalarla
anlaflmalar yapmaya baflladk. liflkilerimizi sadece ticaret stne kurmadk. nce iliflki ve gven tesisi saladk, uzun sreli ve baflarl ifl iliflkileri de arkasndan
geldi. Burada nemli bir husus, en son teknolojiyle donatlmfl yeni bir retim tesisi kurma ihtiyacyd. Bu ihtiyatan yola karak 1994te Esenyurttaki Abdi brahim
retim Tesislerinin temelini attk. Yurtdfl firmalarla
iliflkilerimiz srerken, bir byk hayalimizi daha gereklefltirebilmek adna 1999 ylnda uluslararas pazar-
lardaki varlmza dair ilk admmz Cezayirde attk. O

gnden bu yana, yurtdflndaki faaliyetlerimiz geniflleyerek devam ediyor.
2012 ylndan itibaren dnya ila sektrnde ilk 100de
yer almann tesinde, nmzdeki her yl daha n sralara trmanma amac iindeyiz. la sektrnde kresel
bir pozisyon kazanmay hedefliyoruz. Bu dorultuda
yakn evredeki 5 pazarda etkin rol oynamay, ok byk firmalarn hkim olduu Avrupa pazarlarna ihracat
yapmay ncelikli ifl hedeflerimiz arasna koyduk.
Kaynak: H. Demirel, 01 Kasm 2011, Capital.
http://www.capital.com.tr/hayal-ettim-basardim-haberler/23684.aspx?0.Page
70
flletme lkeleri

1. a
2. c
3. a
4. c
5. a
6. e
7. d
8. a
9. c
10. a
Yantnz yanlfl ise, retim Aralarnn Mlkiyetine Gre flletmeler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Ekonomik Fonksiyonlarna Gre flletmeler konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Byklne Gre flletmeler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Faaliyet Alanlarna Gre flletmeler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, flletmelerin Hukuki Yaplarna Gre Snflandrlmasnda zel flletmeler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Anonim fiirketler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Hukuki Yaplarna Gre flletmeler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Sermaye fiirketleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Hukuki Yaplarna Gre
flletmeler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Kamu ktisadi Teflebbsleri konusunu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde 1
flletmelerin snflandrlmasnda geerli olan ltler;
rettikleri mal ve hizmet tr, faaliyet alanlar, ekonomik fonksiyonlar, retim aralarnn mlkiyeti, byklkleri, retimde kullanlan teknoloji, tketicilerin tr,
hukuki yaplar ve ulusal kkenleridir.
Sra Sizde 2
Ticari iflletmelerin zellikleri flunlardr: Gelir salama
amacyla kurulurlar, srekli bir biimde faaliyette bulunurlar, dier iflletmelerden bamsz flekilde iflletilirler
ve esnaf iflletmelerinden daha byk leklidirler.
Sra Sizde 3
flletmelerin byklklerine gre snflandrlmasnda
eflitli nicel ve nitel ltler kullanlmaktadr. Kullanlan
bafllca nicel ltler; kurulufl yerinin bykl, binalarn ve sosyal tesislerin says, sahip olunan sermaye,
alflan personel says, belirli bir dnemdeki retim ve
satfl hacmi, makine ve tezghlarn says, belirli bir d-
nemde harcanan enerji miktar, belirli bir dnemde denen cretler toplam ve faaliyet kardr. En ok kullanlan nitel byklk ltleri ise iflletmenin ynetim flekli, rgt yaps, hukuki yaps ve pazar yapsdr.
Sra Sizde 4
Adi flirket, iki veya daha ok kiflinin ortak bir amaca
ulaflmak iin emek ve mallarn bir anlaflmayla birlefltirerek oluflturduklar topluluktur. Adi flirketlerin, tzel
kiflilii yoktur. Bu tr iflletmeler ticari bir unvan almak
zorunda deildir ve ticaret siciline flirket olarak kayt olmazlar. Kurulufllar herhangi bir flekil flartna balanmamfltr. Ortaklar flirket borlarndan dolay tm kiflisel
varlklarn kapsayacak flekilde birinci dereceden, snrsz ve zincirleme sorumludurlar. Bu tr iflletmelerin rgt yaplar yaln ve ynetilmeleri greli olarak daha
kolaydr. Byme olanaklar snrl olan bu flirketler,
ayn zamanda ksa mrldrler.
Sra Sizde 5
Anonim flirket, ticari bir unvana sahip, ana sermayesi
belirli ve paylara blnmfl olan ve iflletme borlarndan dolay ortaklarn yalnzca koyduklar sermaye tutar kadar sorumlu olduklar bir ortaklk trdr. Anonim
flirketler ortaklarn sorumluluklarnn snrl olmas, ynetimin profesyoneller tarafndan gereklefltirilmesi, byme yeteneinin fazla olmas, flirketin veya paylarn
devrinin kolay olmas, srekliliinin paylarn devrinden
etkilenmemesi gibi avantajlara sahiptir.
Sra Sizde 6
Ticaret flirketleri; sermaye yaplar, ynetim biimleri,
ortaklarnn hak ve sorumluluklar gibi hususlar bakmndan kendi iinde fiahs fiirketleri ve Sermaye fiirketleri olmak zere iki ana gruba ayrlmaktadr. fiahs flirketi niteliindeki iflletmeler, Kolektif fiirket ve Adi Komandit fiirket olmak zere ikiye ayrlr. Sermaye flirketleri ise, Anonim fiirket, Limited fiirket ve Sermayesi Paylara Blnmfl Komandit fiirket olmak zere e ayrlmaktadr. Ticaret flirketlerinin kurulufllar ve alflmalar
Trk Ticaret Kanunu hkmlerine gre dzenlenir.
71
Kaynaklar
Akdemir, A. (2009). flletmeciliin Temel Bilgileri,
(Mevzuata, Giriflimcilie, Uygulamaya, Global Krize
Duyarl Yeniliklerle Gncellenmifl ve Geniflletilmifl
Bask), Ekin Basm Yayn Datm, Bursa.
Aktepe, E. (2010). Genel flletme, (4. Bask), Nobel Yayn Datm, MESTEK Seri No: 55, Ankara.
Can, H., D. Tuncer, D. Y. Ayhan (2001). Genel flletmecilik Bilgileri, (12. Bask), Siyasal Kitabevi, Ankara.
eker, M. (2006). Ticari flletme Hukuku, Orion Kitabevi, Ankara.
Diner, ., Y. Fidan (2000). flletme Ynetimine Girifl, (5. Bask), Beta Basm, stanbul.
Elitafl, C., K. onkar, M. Erkan (2006). Teknolojik Geliflmelerin retim Maliyeti Unsurlarna ve Muhasebe Eitimine Etkisi, Afyon Kocatepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Cilt VIII, Say 2, 327-342.
Ertrk, M. (2011). flletme Biliminin Temel lkeleri,
(8. Bask), Beta Basm Yaym Datm, Yayn No:
2376, stanbul.
raz, R. (2005), Kresel Rekabet Ortamnda Kk
ve Orta Byklkteki flletmelerin Ulusal Sosyo-Ekonomik Sisteme Katklar Asndan Deerlendirilmesi, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Say 13, 223-236.
Karalar, R. (2010). Genel flletme: Temel Bilgiler-fllevler, (Yenilenmifl Bask), zmir.
Karalar, R., . zalp, F. Mavifl, R. Geylan, B. Tenekeciolu, M. fiahin, F. mleki, N. Aydn (2009). Genel flletme, (11. Bask), Anadolu niversitesi Yayn No: 1268, Eskiflehir.
Kngr, S. (2006). Bir Hizmet flletmesi Olarak Befl
Yldzl Otel flletmelerindeki Ynetsel Sorunlar, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Dergisi, Say: 15, 457-482.
Mucuk, . (2008). Modern flletmecilik, (16. Bask),
Trkmen Kitabevi, stanbul.
rc, E. (2006). Modern flletmecilik, (5. Bask), Gazi Kitabevi, Ankara.
zalp, fi., N. Timur, T. Koel, R. Geylan, Y. Odabafl
(1996). Genel flletme, (Birinci Bask), Anadolu
niversitesi Yayn No: 931, Eskiflehir.
Sabuncuolu, Z., T. Tokol (1997). flletme I - II, Uluda
niversitesi BF, Bursa.
fiahin, M. (2000). Genel flletme, Anadolu niversitesi
BF, Eskiflehir.
fiengr, E. D. (2011). Yeni Trk Ticaret Kanunu ile

Anonim fiirketlerde Sermaye ile lgili Getirilen
Yenilikler, SMMMO Mali zm Dergisi, Ocakfiubat, 97-120.
fiimflek, M. fi. (2007). flletme Bilimlerine Girifl, (14.
Bask), Yelken Basmevi, Konya.
fiimflek, fi., A. elik (2008). Genel flletme, Eitim Akademi Yaynlar, Konya.
Tarcan, E. (2001). Hizmet Ynetiminde Kalite ve
Mflteri Tatmini lm, stanbul niversitesi Yayn No: 4288, . . Basmevi Mdrl, stanbul.
Tutar, H. (2010). flletme Ynetimi, (Birinci Bask),
Sekin Yaynclk, Ankara.
Yataan, . (2011). Yeni Trk Ticaret Kanununun
KOBlere Bakfl ve KOBlerin Finansman Sorunu zerindeki Olas Etkileri, Sosyal ve Befleri
Bilimler Dergisi, Cilt 3, No 2, 79-88.
http://www.ekodialog.com/kamu_maliyesi/kitlerin_hukuki_yapisi.html (Eriflim Tarihi: 14.01.2012)
http://www.dernekler.gov.tr/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=37&Itemid=77&lang=tr (Eriflim Tarihi:
14.01.2012)
http://www.vgm.gov.tr (Eriflim Tarihi: 15.01.2012)
http://www2.omu.edu.tr/docs/dersnotu/1725.pdf (Eriflim Tarihi: 15.01.2012)
http://www.kooptr.com/mevzuat/index_mevzuat.html
(Eriflim Tarihi: 15.01.2012)
http://www.alomaliye.com/anonim.htm (Eriflim Tarihi:
16.01.2012)
http://www.unilever.com.tr/aboutus/introductiontounilever/ (Eriflim Tarihi: 17.01.2012)
http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/24478.html
(Eriflim Tarihi: 19.01.2012)
http://kanberkilinc.com.tr/limited-sirket-tanim-ve-kurulus-madde-573-588-6102-say-ttk.htm (Eriflim Tarihi: 19.01.2012)
www.muraterdal.com/UserFiles/File/uretim/sistemsanayi.doc (Eriflim Tarihi: 21.01.2012)
http://www.vergidegundem.com/documents/10156/79656/son-100sorudaTTK.pdf (Eriflim
Tarihi: 21.01.2012)
http://www.sanayi.gov.tr/Files/Mevzuat/orijinal-11632010-hazira-1310201014351 5.pdf (Eriflim Tarihi:
21.01.2012)
http://ebookbrowse.com/dorduncu-kitap-tasima-islerikarsilastirmali-ttk-1-pdf-d190731550 (Eriflim Tarihi:
22.01.2012)
fiLETME LKELER
Amalarmz
N
N
N
N

Sosyal sorumluluk kavramn tanmlayabilecek ve geliflimini zetliyebilecek,
Etik kavramn ve ynetim bilimi iin tafld anlam ifade edebilecek,
Ynetim biliminin ana arac olan g ve yetki kullanmnn etik sonularn
kavrayabilecek,
Kohlberin ortaya att kiflisel etik geliflimini renmifl ve kendi ahlaki geliflimizi inceleyebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Sosyal Sorumluluk
Etik
Yetki ve G
Kiflisel Etik Geliflimi
indekiler
flletme lkeleri
Etik ve Sosyal
Sorumluluk
GRfi
fiLETMELERDE SOSYAL
SORUMLULUK NASIL BAfiLAR
fiLETME SOSYAL
SORUMLULUUNUN MODERN
BMLER
fiLETME SOSYAL
SORUMLULUUNUN SINIRLARI
YASAL GEREKLLKLERE KARfiI
GNLL SOSYAL SORUMLULUK
SOSYAL SORUMLULUKLA LGL
OLMANIN PROSEDRLER
DEfiEN EVRE VE fiLETME ET
Etik ve Sosyal Sorumluluk

GRfi
flletme sosyal sorumluluu, iflletmenin faaliyetlerinden etkilenen bireylere, topluluklara ve evreye hesap verme gerekliliidir. Bir anlamda bu, bireyler ve toplum
zerindeki iflletmelerin olumsuz etkileriyle ilgili bilgilendirme zorunluluudur.
Eer faaliyetlerin sosyal etkileri, baz etkilenenler iin ciddi anlamda zararl ise iflletmenin baz kararlarndan vazgemesi gerekebilir ya da gelirlerinin bir ksm
olumlu sosyal amalar desteklemek iin kullanlabilir.
Ancak sosyal sorumlu olmak, bir iflletmenin ncelikli ekonomik misyonunu
terk etmesi gerektii ya da sosyal sorumlu bir iflletmenin, daha az sorumlu davranan iflletmeler kadar krl olamayacaklar anlamna gelmez. Sosyal sorumluluk, iflletmelerin kr elde etmekle, bu kr elde etmek iin katland maliyetler arasnda
denge kurmay gerektirir. Pek ok birey ve iflletme, iflletmeler sosyal sorumlu olmak iin aktif bir flekilde aba harcadnda hem iflletmenin hem de toplumun kazanl kacana inanmaktadr. Buna karfllk bazlar da iflletmelerin sosyal konulara eilmesiyle rekabeti glerinin zayflayacan savunmaktadr.
flletmelerin sosyal sorumluluklarndaki artfl, bugn modern iflletmelerin iki
zelliinden kaynaklanmaktadr: 1) eflitli etkilenenlerin beklentilerini karfllamann nemi, 2) iflletmelerin etkilenenlerin zerindeki byk etkisi. flletmeler ifl yaratma, toplumun refahn ykseltme, yaflam standardn ykseltme, lkelerin temel
ekonomik kayna olan vergilerin nemli bir blmn salama ve toplumun
banka ve finansal hizmetler, sigorta, nakliye, iletiflim, eflitli kamu hizmeti, elence ve salk hizmetleriyle ilgili ihtiyalarn karfllayarak fayda salar. Bu olumlu
katklar ekonomik bymeyi salama, uluslararas ticareti yayma ve yeni teknolojiler yaratma gibi geliflmelerin kaynann iflletmeler olduunu gstermektedir.
Bugn iflletmelerin byk bir gc elinde tuttuklar ve ok sayda insann, iflletmelerin faaliyetlerinden etkilendii kabul edilen bir gerektir. flletmelerin her
faaliyeti hem bireylerin hem de kamuoyunun yaflam kalitesini dorudan etkilemektedir. Bilgisayar, iletiflim kanallarnn eflitlilii ve televizyon ann tm dnyay sarmas, dnyay global bir ky haline getirmifl ve bu kyde iflletmeler en
nemli etkilenen ve etkileyen haline gelmifltir. Bu geliflmeyle tm toplumlar bugn, iflletmelerin faaliyetlerinden etkilenmektedir. Bu nedenle sosyal sorumluluk
dnya genelinin bir beklentisi haline gelmifltir.
74
flletme lkeleri
fiLETMELERDE SOSYAL SORUMLULUK NASIL BAfiLAR

Toplumun iflletmelerden sosyal sorumlulukla ilgili beklentileri 20.yzyln bafllarnda ABDde bafllamfltr. Bu yllarda iflletmeler, aflr byme ve aflr glenmeyi
amalamakta, antisosyal ve antirekabeti uygulamalarla sulanmaktayd. Elefltiriler
flnda antitrst yasalar, bankaclk dzenlemeleri ve tketiciyi koruyan yasalarla, iflletmelerin gleri snrlandrlmaya alfllmfltr.
Bylesi sosyal protestolarla yz yze gelinince, az saydaki ileri grfll iflletme
yneticisi iflletmelere glerini ve etkilerini sadece kr salamak iin deil, sosyal
amalara ynelik de kullanmalarn tavsiye etmifltir. Bu iflletme liderlerinden biri
olan Andrew Carnegie, elik sektrnde alflmaktayd ve iflletme gelirlerinin
nemli bir blmn eitime ve gnll kurumlara bafllamflt. Bir dieri de
Henry Forddur. Henry Fordda alflanlarn salk ihtiyalarna destek olan programlar gelifltirmifltir. Bu iflletme liderleri, birlikte alflt ve karlar iin aba gsterdii topluma karfl sorumluluklar olduuna inanmfllardr.
flletmelerin toplumdaki geniflletilmifl rolleriyle ilgili bu ilk fikirlerin ortaya kmas, iki prensibin oluflmasna neden olmufltur. Bu prensipler 20. yzylda iflletmelerin sosyal sorumlulukla ilgili fikirlerini flekillendirmifltir. Bu tarihsel geliflme, iflletmelerin sosyal sorumlulukla ilgili fikirlerin geliflmesinde nemli rol oynamfltr.
Yardmseverlik Prensibi
Toplumdaki varlkl bireylerin, fakir olanlara karfl yardmsever olmas gerektii,
olduka eski bir grfltr. Dnyada tm dinlerdeki kutsal yazlar, bu eski prensibe vurgu yapar. Andrew Carnegie ve dier byk iflletmelerin liderleri kamu ktphanelerine bafl yaptnda, fakir semtlerde kurulan yardm yurtlarn desteklediinde, eitim kurumlarna ve dier gnll kurulufllara bafl yaptnda, dayanaklar kardeflimi koruyorum grflyd.
Bylesi, toplumun ihtiya sahibi yelerine bireysel katklar yapmak, bu yzyln bafllarnda olduka nemliydi, nk o dnemde sosyal gvenlik sistemi, yaflllar iin salk hizmeti, iflsizler iin iflsizlik sigortas ve toplumun ihtiyalarna destek verecek gl grup faaliyetleri yoktu. Zor durumdaki ailelere yardm eden, fiziksel tacizden ocuklar ve kadnlar koruyan, alkoliklere yardm eden, fiziksel
zrl ya da psikolojik hastal olanlar tedavi eden ve dflknlere yardm edebilen ok az sayda organizasyon vard. Byk iflletmeler bu yollarla, yardma muhtalara ulafltnda, toplumun yaflam koflullarn iyilefltirme sorumluluunu da kabul etmifllerdir. Bu yolla ayrca, iflletme liderlerinin tek amalarnn krllk karlarn gzetme olduunu iddia eden elefltirilerin zayflamasna yardmc olmufltur.
ok nceleri, yardma muhtalarn ihtiyalar zengin bireyler ve ailelere ulaflmamaktayd. 1920lerde yardmlarn nemli bir ksm iflletmelerin kendileri tarafndan yaplmfl, iflletme sahipleri tarafndan yaplmamfltr. 1920lerde bireysel abalardan, kurumsal abalara olan bu deiflim, bugn zellikle ABD gibi geliflmifl lkelerde yaygn bir flekilde uygulama alan bulmaktadr. flletme liderleri ve alflanlar abalarn genifl bir flekilde fakirlere ve ihtiya sahiplerine yardm etmeye
odaklamaktadr. flletme liderleri emeklilik planlar, alflanlarn hisse sahiplii, hayat sigortas programlar, iflsizlik sigortas, alflma saatlerini snrlama ve yksek
cretlendirme uygulamalarna gitmektedir. Evler, okullar, ktphaneler, salk ve
yasal hizmet salama ve gnllle dayanan iliflkiler kurmaktadr.
Bugn iflletmelerin byk ksm, kamuoyunun sorunlarna gnlllk esasyla
katk salayarak, sosyal sorumluluklarn yerine getirmektedir.
75
4. nite - Etik ve Sosyal Sorumluluk
Vekillik Prensibi
Bugn birok iflletme st yneticisi kendini, kamuoyunun karlarna gre hareket
eden bir yeddiemin ya da vekil olarak grr. flletmenin zel mlkiyetli olmas ve
sermayedarlarnn gelirlerini artrmaya alflmalarna ramen, iflletmeler herkese ve
zellikle faaliyetlerine ihtiya duyan ya da fayda elde edenleri gzetme zorunluluu
olduuna inanan yneticiler tarafndan ynetilmekte ve ynlendirilmektedir. Bu grfle gre iflletme yneticileri kamuoyunun gvenini kazanmfllardr, bir yere sahiptir, nk bylesi hayati etkilere sahip olup, sadece sermayedarlarna deil kamuoyu iin toplum kaynaklarn iyi ynde kullanmakla sorumludurlar. Bu yolla iflletme
liderleri ve yneticileri toplum iin bir vekil ya da yeddiemin haline gelmektedir. Bu
nedenle de karar alrken sosyal sorumlulua zel nem vermeleri beklenmektedir.
Bu bakfl as, etkilenenler ynetimi teorisini dourmufltur. Bu teoriye gre, iflletmelerin faaliyetlerinden etkilenen tm gruplarn beklentilerini, iflletme yneticileri etkin bir flekilde cevaplamak zorundadr. Eer bunu iflletme gereklefltirmezse, iflletme ekonomik amalarn etkin bir flekilde gereklefltiremeyecektir ya da
kamuoyunda sosyal sorumlu bir iflletme olarak kabul edilmeyecektir. Etkilenenler yaklaflmna gre, kadn ya da erkek, hisse sahibi ya da hisse sahibi olmayan,
iflletmenin bir alflan ya da alflan olmayan, iflletmenin rn ya da hizmetini satn alsn ya da almasn her birey, iflletmenin bir etkilenenidir.
fiLETME SOSYAL SORUMLULUUNUN MODERN

BMLER
Gnlllk ve vekillik prensipleri, iflletme sosyal sorumluluunun temelini oluflturmaktadr. flletme felsefesi, gnlllk prensibinin modern biimidir. Vekillik
prensibi, iflletme yneticilerinin iflletmeyi ve toplumu birbirinin iinde ve birbirine
bal olduunu gz nnde bulundurmalar anlamnda verilmifltir. karlarn karfllkl olmas gerei, iflletmelere politikalarn belirlerken ve ynetirken sosyal konularla ilgili olma ve gzetme sorumluluunu vermektedir.
Dnyann eflitli blgelerinde, uluslararas kurulufllarn, eflitli vakflarn
ve derneklerin,
SIRA SZDE
evre platformlarnn ve bireylerin gsterdii gnll sosyal sorumluluk abalar ve yaptklar karfllksz yardmlar nasl aklanabilir?
D fi N E L M
Ekonomik ncelikler Konseyi (CEP), iflletmeleri gzlemleyen ve byk iflletmeO R U

lerin sosyal davranfllaryla ilgili periyodik raporlar hazrlayan bir Skurumdur.
Bu konsey 1987 ylndan itibaren sosyal sorumluluk gsteren iflletmelere pozitif vurgu
yapmaya bafllamfltr. Bunun iin hayrsever katklar, alflanlarla ilgili konular, yarDKKAT
dm kurumlarna katk, evresel vekillik ve sosyal sorumlulukla ilgili uzun dnemli genel abalar dikkate alan yln gmfl dl kategorilerinde iflletmelerin sosyal
SZDE
sorumluluk davranfllarn deerlendirmektedir. Eer iflletmeninSIRA
gnlllk
faaliyetleri vergi ncesi gelirlerinin %1inden az ise ynetim kurulunda gmen ya da kadn ye yoksa iflletme nemli lde evre standartlarn ihlal ediyorsa, nkleer,
AMALARIMIZ
kimyasal ve biyolojik silahlar retiyorsa ya da en byk on silah reticisinden birisiyse, CEPnin yllk iflletme vicdanllk dln alamamaktadr.
Gvenilir flletme Yatrmlar, nemli iflletme liderleri, akademisyenler,
sendiK T A P
ka ve medya temsilcileri tarafndan 1989da kurulmufltur. Bu organizasyonun amac, yrekli, drste ve sosyal vizyonla hareket ederek sosyal sorumluluklarda geliflmelere neden olan iflletme liderlerini ve dier bireyleri belirlemektir.
bu
T E L E V Z Y Ornein
N
N N
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
76
flletme lkeleri
organizasyon ylda bir verilen dln, bir restoran ve yiyecek hizmet iflletmesi
olan DAKA, Uluslararas AIDSle ilgili bafllatt eitim programlar nedeniyle, sektrdeki kariyerlerinde kadnlara yardm etmek amacyla gelifltirdii kadn istihdam ncelikleri programyla almfltr. Pek ok iflletme yukarda rnekleri verilmeye alfllan organizasyonlar ve benzeri birok kurum tarafndan hem ekonomik hem de sosyal amalara ynelik faaliyet gstermeleri nedeniyle dllendirilmektedir. dl alan iflletme rneklerinde de grld gibi gnmzde iflletmeler ekonomik ve sosyal amalar arasnda bir denge kurmay baflarmakla yakndan ilgilenmektedir.
fiLETME SOSYAL SORUMLULUUNUN SINIRLARI

Bugn toplumun her kesimi iflletmelerden sosyal sorumluluk rnekleri grmek istemektedir, ancak bu faaliyetlerin snrlar vardr. Temel snrlar yasalara uygunluk,
maliyet, etkinlik, faaliyet alan ve karmaflklktr. Bu snrllklarn bir sonucu olarak
iflletmelerin sosyal sorumlulua ynelik faaliyetlerinin eflidi ve says, kamuoyunun beklentilerinin altnda olabilmektedir.
Yasalara Uygunluk
Bu sosyal sorun bizim iflimiz mi? sorusu, iflletme yneticileri iin nemli olan ve
en sk sorulan sorulardan biridir. flletmeyi nemli bir flekilde etkiliyor mu?, Bu
sorunun zm bize olduu kadar dierlerine de yardmc olabilir mi? Bu sorularn evet cevab, sorunun bir sosyal sorumluluk hareketi olarak ele alnmas, yasalara uygunluk iin bir zorunluluktur. rnein, eer alkol kullanm bir fabrikada
ciddi gvenlik sorunlarna neden oluyorsa, alflanlara ve dier gruplara yardmc
olabilecek bir ifltir, eitim ve davranfl merkezi iin harcama yapmas yasalara uygun bulunabilir.
Ancak sorularn hayr ya da emin deilim cevab, iflletme st ynetiminin iki
kere dflnmesine neden olabilir. flletmeler tarafndan yaplan sosyal harcamalar yasalara uygun bulunabilir ve eer iflletmelerin karlaryla topluma yardm efl zamanl desteklerse, sermayedarlarn gelirlerinin kullanm da yasal olarak kabul edilebilir.
Herhangi bir sosyal faaliyetin yasalara uygunluu ile ilgili karar genellikle iflletme st
ynetimi tarafndan alnr, bu karar alnrken sorunun uzun dnemli bir bakflla ele
alnmas gereklidir ve faaliyet, liderlik ve iflletmenin ynn gstermelidir.
Maliyetler
Her sosyal faaliyet, maliyetleri de beraberinde getirir. Bir iflletmenin cmert bir bafl ya da alflanlar iin ocuk bakm merkezi infla etmesi ya da balinalar koruma
amacyla ton bal alma politikasn uygulama, yeni maliyet kalemleri anlamna
gelir. Bir ocuk bakm merkezine yatrm yapmak, alflanlarn cretlerindeki artfl
yerine kullanlabilir. Bir sosyal faaliyet iin ykl bir bafl, baflka iflletme ya da organizasyonlarla paylafllarak maliyeti dflrlebilir. Benzer flekilde balinalar koruyan, ton bal kullanm, tketiciler iin daha maliyetlidir ancak tketiciler bu konuda, yani neden daha fazla demeleri gerektii, neden balina yerine ton balnn tketilmesi gerektiiyle ilgili bilgilendirilebilir.
Etkinlik
Tm dier iflletme harcamalarnda olduu gibi sosyal sorumluluk faaliyetlerinin
maliyetleri, iflletmenin etkinliini snrlayabilir ve pazardaki rekabet kabiliyetini etkileyebilir. rnein bir iflletme, faaliyet halindeki, etkin olmayan, eski fabrikasn,
alflanlarn ifllerini kaybetmesi anlamna gelecei iin kapatmamas ynnde yerel

kamuoyundan bask grrken, rakipler eski fabrikalar kapatarak cretlerin daha
dflk olduu yabanc lkelere faaliyetlerini tafldnda hangi iflletme daha krl,
rekabeti ve uzun dnemli faaliyet gsterebilir? zellikle ok uluslu iflletmelerde
yerel alflanlarn karlarn gzeten sosyal sorumlu yneticiler, sosyal sorumlu kararlar almasna ramen, rnekte grld gibi gnmzn acmasz piyasa koflullarnda rakiplerle rekabet etmede etkin olmayabilir.
Faaliyet Alan ve Karmaflklk

Baz sosyal sorunlar, ylesine derin, karmaflk ve byktr ki, tm iflletmelerin birlikte hareket etmesine gereksinme vardr. rnein, asit yamurlar, ozon tabakasndaki tahribattaki artfl ve yamur ormanlarnn yok edilmesi evresel sorunlardr.
Ozon tabakasn olumsuz ynde etkileyen kimyasallar reten iflletmelerin retimlerini yavafl yavafl azaltma konusunda eflitli lkelerin hkmetleri ve iflletmelerin
birlikte hareket etmesi iin ne gereklidir?
Gnmzn salk sorunlar (AIDS, ifle ikili gelme ve sigara kullanm) karmaflk sosyal koflullar yanstmaktadr. Sosyal sorumlu iflletmeler bu ve dier salk sorunlarn gz nne alan program ve politikalar uygulad gibi, sorunlarla ilgili zmler hkmetin, iflletmelerin, eflitli gruplarn ve bireylerin ortak hareket etme yoluyla bulunabilir.
fl ortamndaki rekabet, cinsiyet ayrm ile etik ve dinsel dflmanlklar gibi dier
sosyal sorunlar daha fazla devamllk gstermektedir. Tek baflna hibir iflletme,
toplumun bu uzun dnemli zelliini deifltirmeyi bekleyemez. Bu sorunlarla ilgili sosyal sorumluluk davranfllar ve politikalar uygulamak, en sk yaplan uygulamadr. Ancak flu aktr ki tek baflna iflletme politikas bu sorunlarn zmn
salamaz.
Bu drt snrllk sklkla, iflletmelerin sosyal sorumlu olmas gerektiini dflnenler ile iflletmelerin yaptklarnn yeterli oluunu dflnenler arasnda grfl ayrlklarna neden olmaktadr. Sosyal sorumluluu savunanlar, iflletmelerin buna
mecbur kalmadan sosyal sorumlulukla hareket etmesi gerektiini; nk iflletmelerin toplumun sorunlar zmede yardm etmek zorunda olduunu sylemektedirler. Karflt grfltekiler ise, iflletmelerin snrllklar nedeniyle daha fazla sosyal
amal hareket edemeyeceini savunmaktadrlar.
YASAL GEREKLLKLERE KARfiI GNLL SOSYAL

SORUMLULUK
flletmelerin sosyal sorumlulukla ynetilmesi iin yasalara ve hkmet dzenlemelerine ihtiya var mdr? Ya da iflletmeler toplumun yksek standartl sosyal davranfllar beklediini bildiinde, gnll olarak sosyal sorumluluk faaliyetleri iinde
yer alma karar alr m?
Bu iki sorunun da cevab evetdir. flletmelerin yasalarn ve kamu politikalarnn bir rn olan sosyal kurallara ihtiyac vardr. Bu kurallar olmadnda iflletmeler, hangi sosyal amac izlemeleri gerektiini ya da hangisinin ncelii olduuna
emin olamazlar. rnein 1970lerin bafllarnda geliflmifl lkeler kamuoyunun evre kirliliinden rahatsz olduunun sinyallerini vermeye bafllamfl ve buna bal
olarak yasa koyucular da, ksa srelerle gncellenen kirlilii denetleyen gl yasalar koymaya bafllamfltr. Bu yasalar iflletmelerin uymas gereken standartlar
oluflturmufltur. Bu yasalar bir anlamda iflletmelere evreyi korumann ncelik ve
nemli sosyal ama olduunu sylemektedir.
77
78
flletme lkeleri
Yasalar ve dzenlemeler ayn zamanda rekabet alannn oluflturulmasna yardm eder. Ayn sosyal standartlarda tm iflletmelerin buluflmas gerekliliiyle, bir iflletme alflanlarnn ve yneticilerinin olas hapis cezas alma, para cezas alma, dava alma riski olmakszn atklarndan dikkatsiz bir flekilde kurtularak rakipleri
karflsnda bir rekabet stnl kazanamaz.
Kamu politikalarna ve yasalara uyan iflletmeler ayn zamanda kamuoyunun bekledii sosyal sorumluluu minimum dzeyde karfllamfl olur. Yasalar ve dzenlemeler, kamuoyunun iflletmelerden beklediinin bir anlamda asgari seviyesini gstermektedir. flletmeler yasalar yorumlamada ve uymada en doru kararn kullanmaldr. Bu yaklaflma iflletme etiinde renilmifl kiflisel karlar ad verilmektedir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
renilmifl
Kiflisel karlar
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
NTERNET
Kamuoyunun srekli deiflen beklentilerini karfllayan bir sosyal sorumluluk, iflletO R liderlik
U
mede kararlS bir
gerektirir. Derin sosyal deiflimleri ve iflletme faaliyetlerini nasl etkileyeceini grme yetenei ile iflletmeler, hayatta kalmann bir gstergesidir. Bylesi
iflletmeler, hkmet kurumlar ile iliflkiler kurduundan sermayeDKKAT
darlarnn beklentilerine daha aktr ve sosyal sorunlarla bafla kmay gelifltirecek
yeni yasalar, yasa koyucularla ifl birlii yaplarak gereklefltirilir. Bylesi sosyal vizyona sahipSIRA
olanSZDE
iflletme liderleri, iflletmelerin sosyal deiflimi engellemek yerine
yaratmaya yardmc olmas gerektiine inanrlar. Byle bir davranfl ile bu liderler,
gnmz dnyasnn
AMALARIMIZ karmaflk sosyal sorunlar karflsnda iflletmenin yaflama flansnn daha yksek olacan bilirler.
Ekonomik karlarn brakmadan sosyal adan duyarl olma anlamna gelen
renilmifl
iflletmelere yol gstermektedir. Bu grfle gre, iflletmeler
K karlar
T A P
mflterileri iin gerek deer yaratmaya, alflanlarnn geliflmesine yardm etmeye
ve bir birey olarak sorumlu davranmay srdrd srece iflletme iin karllk bir
dldr. Geliflmifl
en hzl byyen ve en karl iflletmelerin amalarn
T E L E V Z Y lkelerdeki
ON
yanstmaktadr.
Sosyal sorumlulua yaplan vurgu, tketicileri ekebilir. Bu konuda yaplan bir
arafltrmada ankete katlan yetiflkinlerin %89u, iflletmelerin rnnden etkilendii N T ESosyal
R N E T sorumluluk ayn zamanda iflletmelere yksek kaliteli ifl gcni belirtmifltir.
n iflletmede tutma yetenei verdii iin faydaldr.
N N
flletmelerin ekonomik
K T A P
karlarn brakmadan
sosyal adan duyarl
olmasna renilmifl
karlar denir.
TELEVZYON
flletmeler yasalar
yorumlamada ve uymada en doru kararn kullanmaldr. Bu yaklaflSIRA SZDE
ma iflletme etiinde ne ad verilmektedir? Tartflnz
Yasal Zorunluluklara Karfl Gnlllkle Harekete Geme

Bir iflletme eer sosyal sorumluluk faaliyetlerini yasal mecburiyet ve dzenlemeler
nedeniyle gereklefltiriyorsa, gven salanr m? Baz arafltrmaclar bu soruya hayr cevabn vermektedir. Onlar sadece gerek anlamda sosyal sorumlu iflletmelerin, sosyal amalar gereklefltirmeyi gl bir flekilde arzu etme ve yatrm yaparak gnllln gstermek yoluyla motive olmaktadr. Bu grfle gre iflletmelerin, yasalarn zorlamasyla sorumlu davranmas, sosyal sorumlulua gerek anlamyla ulaflmada eksik kalmaktadr.
Sosyal sorumlu faaliyetler sklkla, nemli sosyal amalar destekleme istei, iflletmenin imajn gelifltirmek ve iflletmelerin istedikleri ynde davranfl gstermediklerinde hkmetlerin baz admlar atabileceini bilmeleri olmak zere bu
gerein karflmnn bir sonucu olarak ortaya kar.
Krllk ve Sosyal Sorumluluk

Sosyal sorumlulukla hareket ederek iflletmeler, krlarndan vaz m gemektedir,
krllklar artar m, yoksa sosyal amalar destekledikleri iin daha az krla yetinmek zorunda m kalrlar? lk soru, iflletmenin finansal performans ile sosyal performans arasndaki iliflkinin mant, oklu sonular dourur. Baz alflmalar, iyi
sosyal performansn ayn zamanda daha fazla krlar elde edilmesine neden olduunu ve bunun renilmifl karlara bir rnek olabileceini gstermifltir. Ancak
baz arafltrmalarda ise krllkla sosyal sorumluluk arasnda birbirini izleyen bir
iliflki olduu tespit edilmifltir. Eer bir iflletme krl bir iflletme ise faaliyetlerinde de
sosyal sorumlulukla hareket etmek iin aba sarf edebilir. Bir baflka arafltrmaya
gre sosyal sorumlu olmak, yatrmclar iflletmeye eker. Birbirinden farkl arafltrmalar ve sonularndan da grlebilecei gibi sosyal sorumlulukla krllk arasndaki iliflki, ok karmaflk ve ispatlanmas zordur.
Bylesi bir belirsizlikle yz yze gelmek, sosyal sorumlulua olumlu ve proaktif bir yaklaflm tercih eden iflletme yneticilerinin, sosyal faaliyetlerle krlln
nasl uzlafltrlabilecei ile ilgili afladaki ilkeleri gelifltirmelerine neden olmufltur.
Ksa Dnemli Krlla Karfl Uzun Dnemli Krllk

ster iflletmelerin alflanlaryla ilgili olsun ister faaliyet gsterilen kamuoyunun eflitli sosyal sorunlaryla ilgili olsun, tm sosyal programlar genellikle, katlan iflletmelerin acil maliyetler yklenmesini gerekli klar. Bylesi programlarn genellikle
ncelikli amac olmamasna ramen, sosyal faaliyetler para kazanma amal tasarlanmadka, bu ksa dnemde ortaya kan maliyetler iflletmenin krlln snrlayc bir potansiyele sahiptir. Bu nedenle iflletmeler, sosyal ncelikleri kavradnda, ksa dnemli karlardan vazgeebilir.
Ancak ksa dnemde kaybedilen, uzun dnemde geri kazanlabilir. rnein,
eer bir alkol eitim program, ifl baflnda alkoll alflmay engeller veya azaltrsa,
dflk devir hz, daha az ifle devamszlk, daha salkl ifl gc, daha az kaza ve
yaralanma ve daha az salk sigortas harcamalar ile iflletmenin verimlilii artabilir. Bu rnekte iflletme programn bafllangcnda katland harcamalara ramen
gerekten uzun dnemli krllnn artt grlebilir.
Maksimum Krlla Karfl Optimum Krllk

Maksimum krllk, tm iflletme faaliyetlerinin temel amacdr. Ancak bazen, iflletme krlar daha az krla sonulanabilir. Sosyal sorumlu davranan iflletmeler maksimum krllktan ziyade optimum krllk iin amalarn oluflturur. Bir optimum
kr, iflletme sahibi ya da yneticileri tarafndan tatminkar bulunan bir geri dnfltr. Kr, olmas gerekenden daha dflk olabilir ve iflletmenin hayatn srdrebilmesi iin gereken minimum dzeyden daha yksektir. Hkmetin zorunlu tuttuu dzenlemeler ya da uygun olmayan ekonomik koflullar altnda faaliyet gsteren iflletmeler iin ise optimum krllk en iyi sonu olabilir.
Sosyal sorumluluk ieren kararlar, maksimum krllk iin kullanlabilecek eflitli gelirlerle optimum krlla sebep olabilir. rnein alkol eitimi ile elde edilen faydalar, daha etkin bir bilgisayar sisteminin satn alnmasnda kullanlabilir.
Etkilenenlerin karlarna Karfl Sermayedarlarn karlar

flletmenin ynetim kurulundan ayr olarak st dzey yneticiler, iflletmenin sermayedarlarnn gelirlerini daha fazla artrmak iin aba gsterirler. Bu dzenli yk-
79
80
flletme lkeleri
sek kr paylar deyerek ve iflletmenin hisse deerini ykseltecek flekilde ynetilmesiyle gereklefltirilebilir. Bugn rnein, ABDde Wall Street yatrmclar iin sadece yksek krllk, iflletmenin iyi ynetildiiyle ilgili pozitif bir sinyal deildir,
ayn zamanda bu krlarn sermayedarlara, yksek kr pay demeleriyle geri dnmesi nemlidir. Dflk krllk, olumsuz etkilere sahiptir ve iflletmenin finansal
performansn gelifltirmesi ynnde yneticiler zerinde byk basklar yaratr.
Ancak sadece sermayedarlar, yneticilerin aklnda tutmas gereken tek etkilenen deildir. Tm etkilenenler gz nnde bulundurulmaldr, hibiri gz ard
edilmemelidir. st yneticinin ifli, iflletme tarafndan, yksek dzeyde sosyal sorumluluk talebi olan gruplar da ieren iflletme etkilenenlerinin tmyle etkileflim
halinde olmaktr. Ynetimin temel amac, tm iflletmenin karlarn gzetmektir,
sadece tek bir etkilenen grubu deil, oklu iflletme amacn hedeflemelidir, sadece
krllk amacn deil.
Bu daha genifl ve daha karmaflk konu, st ynetimin ksa dnemli sonulardan
ziyade, uzun dnemli krlla vurgu yapmaktadr. Ayn zamanda maksimum krllktan ziyade optimum krll amalar. Bu gereklefltiinde, belki denen kr
paylar, sermayedarlarn arzu ettiinden daha az olabilir ve hisse senetlerinin deeri, arzu ettiklerinden daha yavafl ykselebilir.
Bu durum iflletme sahipleri ve hissedarlar iin yksek deer retme yasal sorumluluu olan ancak ayn zamanda tm iflletme karlarn ve etkilenenlerinin
beklentilerini gereklefltirmeye alflmak zorunda olan iflletme dflk deer, dflk
kr paylar gibi nedenlerle el deifltirmifltir. flletme sahipleri, sermayedarlar iin
yksek ekonomik deer retmemeleri nedeniyle, st ynetimi grevden almfltr.
Bu eliflki 1990lara kadar bir bilmece olarak srmfltr. Sermayedarlar iin ksa dnemli maksimum krlla odaklanmak, dier etkilenenlerin karlarnn ve
beklentilerini gz ard eden politikalara yol amfltr. Ksa srede byk harcamalara neden olan sosyal sorumluluk programlarna dflk deer verilebilir ancak
sosyal sorumlu iflletmelerin kamuoyu tarafndan gl bir flekilde onaylad da bir
gerektir. Bu sorunu renilmifl karlar bakfl asyla ele alnmas, en uygun ve
pratik yaklaflm olabilir. Bu, hem iflletmeler hem de genel kamuoyu iin faydal
olan sosyal sorumluluk faaliyetlerini stlenmek iin ksa dnemli harcamalar gze almak anlamna gelmektedir. Bu sonular, ksa dnemli krllk iin bask yapan sermayedarlar iin, kamuoyunun iflletmeye bakfl asn uzun dnemde olumlu ynde gelifltirmesi nedeniyle tatminkr olabilir.
flletmelerin hissedarlarnn gelir seviyelerini maximize etme sorumluluu iyi bilinmesine ramen, dier sosyal sorumluluklar daha kabul grme aflamasndadr.
flletmelerin sosyal sorumluluk alanlar ve bununla ilgili kurulmas gereken programlar aflada zetlenmifltir:
Doal yaflam koruma sorumluluu; doal kaynaklarn saduyulu kullanmn, enerji tasarrufunu, kirlilik yaymay snrlandrmay ve atk ynetimini
ierir.
Tketicilere olan sorumluluk; gvenli rnlerin tasarmlanmas, retilmesi ve paketlenmesi, mflterinin rnn kullanlmas ve dzeni konusunda bilgilendirilmesini, reklam faaliyetlerinde gereki olunmasn ve mflteri flikyetleri ile ilgili prosedrler gelifltirilmesini ierir.
alflanlarn refahna ynelik sorumluluk; adil cret ve faydalarn salanmasn, gvenli ifl ortamnn salanmasn, ayrmcln ortadan kaldrlmasn,
personelin ve profesyonellerin geliflmesi iin frsat yaratlmasn ve ilerlemeye
olanak salayacak insan kaynaklar politikalarna sahip olunmasn ierir.
Yerel, lke ve hkmet kurumlarna ynelik sorumluluk; bu kurumlarn ve yasalarn gerektirdii yaptrmlarn yerine getirilmesini, planlama ve
arafltrmalarda ifl birliini, bu kurumlarla olan ynetsel faaliyetlerde koordinasyonun salanmasn ierir.
flletmenin faaliyet gsterdii blgedeki kamuoyu ya da topluma
olan sorumluluk; ekonomik dengeyi salamay, kamuoyu gvenliini srdrmeyi, evreyi korumay ve iflletmenin hayrseverlii dorultusunda toplumun kltrel ve sosyal kaynaklarnn geliflmesine yardm etmeyi ierir.
Medyaya olan sorumluluk; toplum refahn etkileyen konularda ifl birliki ve gereki olmay ierir.
SOSYAL SORUMLULUKLA LGL OLMANIN

PROSEDRLER
Bu sorumluluklarla ilgili olmann bir yolu, stratejik sosyal konular tahmin etmek
iin i prosedrlerin oluflturulmasdr. Daha sonra iflletme sosyal sorumluluu, dzenli bir iflletme fonksiyonu ve sosyal adan sorumlu stratejiler gelifltirerek kurumsallafltrlabilir.
Stratejik Sosyal Konularn Tahmin Edilmesi

Sosyal sorumluluun her alannda yneticinin, stratejik sosyal konularn ortaya kfln ve yaflam erisini tahmin etmesi gereklidir. Bu, iflletmede bu konuda kurulmufl bir ynetim birimi tarafndan gereklefltirilebilir. Bu konuyla ilgili birimin grevleri arasnda, iflletmeyi etkileyebilecek stratejik konularn tespit edilmesi, izlenmesi ve zm vardr. Oluflabilecek stratejik konularn nceden fark edilmesi yoluyla iflletmeler, bu konularn iflletmeler iin nemli hale gelmesi ve stratejiler oluflturulurken dikkate alnmalar ile stratejilerin oluflturulmasnda bir frsat yakalamfl
olurlar.
Sosyal Sorumluluk in Organize Etme

Eer sosyal sorumluluk taflyan davranfllar, iflletmede nem taflyor ve srekli destekleniyorsa, blm yneticilerinin personel tercih hakk gz ard edilmemelidir.
Bu, uygun organizasyonel yetki ve kaynaklarla kurulmaldr. Ynetsel roller ve
fonksiyonlar iflletmenin sosyal performansn len ve gzlemleyen grevler tanmlanmaldr ve sosyal paydafllara olan sorumluluklarn yerine getirildiinden
emin olunmaldr.
Baz iflletmeler, iflletme sorumluluk birimleri ya da bir kamuoyu iflleri fonksiyonu gibi yeni bir pozisyon oluflturarak, sosyal sorumluluklarn belirlemektedirler.
Bu birimler zamannn tmn iflletmenin karfllaflaca tm sosyal konular zerinde alflarak harcayan tecrbeli alflanlara sahiptir. Dier iflletmeler ise kamuoyu/i evre iliflkilerini geniflletmektedir ya da stratejik planlama departmann sosyal konular izleyecek flekilde geniflletmektedir.
Sosyal Sorumluluk Stratejisi

Burada nem taflyan soru, iflletmeler sosyal sorumluluk stratejisini nasl formle
edebilirler? flletmeler lke stratejilerinin ve rekabet stratejilerinin sosyal ihtiyalara
cevap verip verdiinden ve kamuoyu karlarna zarar vermediinden nasl emin
olabilir? Bu sorularla ilgili iki temel yaklaflm vardr:
Birinci yaklaflm, her iflletme finansal, teknolojik ve pazar kriterlerine gre belirlenen iflletme stratejisinin sosyal deerini gelifltirmelidir. Her bir strateji iin flu
81
82
flletme lkeleri
sorular sorulmaldr: Oluflturulan strateji hangi sosyal amalara katk salayacaktr?

Strateji herhangi bir risk ya da zarar yaratr m? Strateji, iflletme paydafllarnn karlar iin zararl m? Strateji iflletmenin kamuoyundaki imajn ve iyi flhretini etkiler
mi? Strateji iflletmeyi sosyal ihtilaflara srkler mi? Bu sorularn cevaplar olas taleplere, oluflturulan stratejinin uygunluunun tespitine yardmc olabilir.
kinci yaklaflm, tm iflletme paydafllarna ynelik belirli stratejiler gelifltirmektir. Bylesi stratejiler basit krllk amalarndan ok eflitli paydafllarn amalarn
hedeflemelidir. Baflar iin iflletmeye frsatlar ve kaynaklar salayacak tm bileflenlerin taleplerine karfl cevap veren yapda ve hassas olmaldr. Etkilenenlerin taleplerindeki farkllklar, dikkatle dengelenmelidir. flletme hissedarlarnn gelirini artrmak iin ncelikli sorumluluunun yannda, paydafllarla ilgili stratejiler, mflteriler,
tedarikiler, alflanlar, iflletme ortaklklar, gruplar, medya ve hkmet gibi dfl
evredekilere karfl sorumlu olacak flekilde oluflturulmak zorundadr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
SIRA SZDE
Sosyal sorumlulukla
ilgili olmann prosedrleri nelerdir tartflnz?
DEfiEN EVRE VE fiLETME ET

D fi N E L M
flletme Etii Kavram

S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
N N
flletme etii, sonular ve
AMALARIMIZ
kararlardaki fikir birlii ile
ekonomik karlara karfl

sosyal ve refah talepleri
arasndaki denge iin
K T tercihlerle
A P
yaplan
ilgili
inan ve ilkelerin btndr.
TELEVZYON
NTERNET
O R U
flletme etiiS kavram,
karmaflk ahlakla ilgili sorunlarn incelenmesinde ve zmnde etik ilkelerin uygulanmasnn bir disiplin ve sanatdr. flletme etii iflletme
faaliyetlerinde
doru ve yanlfl ile iyi ve kty sorar. flletme ile ilgili sorunlaDKKAT
rn etie uygun zmnde, birden fazla doru seenek, bazen de yaplabilecek
bir doru olmayabilir. Etie ve manta uygun bir sonu bu nedenle karmaflk etik
SIRA SZDE
sorunlarn iflletmenin
mevcut durumu gz nne alnarak dflnlmesi ve anlafllmas gerekir.
En iyi iflletme
etii tanm olmamasna ramen, iflletme etiinin gereklerinin
AMALARIMIZ
sonular ve kararlarndaki fikir birlii, ekonomik karlara karfl sosyal ve refah talepleri arasndaki denge iin yaplan tercihlerle ilgili inan ve prensipler zerine
kuruludur. K T A P
Laura Nash (1990), iflletme etiini, kiflisel ahlaki normlarn ticari yatrmlarn
ama ve faaliyetlerine nasl uygulanacan arafltran bir disiplin olarak tanmlamfltr. AyrT Ebir
L E Vahlak
Z Y O N standard deildir ancak bu sistemin bir paras olarak hareket eden etik bireyler iin her iflletme nasl kendine zg sorunlara sahip olabildii zerinde alflr. Nash, ynetsel karar almada iflletme etiinin temel alanla ilgili olduunu belirtmifltir: 1) Yasalarn ne olmas ve bunlara uyum uyulmayaca
N T E R Nlkelerdeki
ET
seimi, 2) dier
faaliyetlerinde ekonomik ve sosyal konularla ilgili seim yapma ve 3) bir kiflinin kiflisel karlarnn ncelikleri ile iflletmenin karlar
arasnda seim yapmak.
flletme Etii Dzeyleri

flletme etii kiflisel ya da zel bir sorun kadar basit deildir. flletme etii pek ok
dzey ve ynde hareket eder. nk iflletme liderleri ve st yneticiler, iflletme ii
ve dflndaki genifl eflitlilikteki etkilenenleri ynetmek, farkl dzeydeki etkilenenlerin faaliyetlerini ve bu faaliyetleri iflletme etii ile ilgili sorunlara katks ve karmaflk iliflkileri asndan anlamak zorundadr.
Carroll iflletme etii sorunlarnn befl dzeydeki kaynan iflaret etmifltir: Bunlar kiflisel, organizasyonel, kurumsal, toplumsal ve uluslararas dzeylerdir.
Farkl etkilenenlerin beklentilerini etkileyen ve kayna olan etik meselelerin

dzeylerinin belirlenmesiyle anlafllmas, hangi kararlarn alnmas gerektiinin belirlemesine yardmc olabilir. Ayn zamanda bireylerin motivasyonu ve etie uygunluu, ayn zamanda etie uygun olmayan davranfllar organizasyon, sektr ve
toplum ile iliflkilidir.
Kiflisel dzeydeki etie iliflkin sorunlar, harcamalar fliflirme, hasta olunmad
halde hastalk mazeretiyle izin alma, rflvet kabul etme, ynetimin kararlarna gre deil, duygulara gre hareket etme, cinsiyet ayrm yapma, belli kiflilerin kar
iin yasalar ihlal etme gibi konularla ilgilidir. Eer bir etik sorun, bireysel sorumlulukla snrlandrlrsa birey, hareket ynn belirlemeden nce kendi etik motivasyon ve standartlarn aklamak zorundadr.
Organizasyonel dzeyde etik ile ilgili konular, iflletme ile ilgili bilgileri elde etmeye alflma, gzetleme ya da yanlfl giden fleyleri arafltrma ya da iflletme departmanlarnn kararlarn elde etmek iin yasal olmayan ya da etie uygun olmayan
faaliyetleri gereklefltirilmesi iin bir alflana talepte bulunulmas gibi konular sz
konusudur. Organizasyonel dzeyde eer etik sorunlar ortaya ktnda, organizasyon yeleri iflletmenin politikalarn, prosedrlerini ve eer varsa etik kurallar
karar almadan nce incelemelidir.
Kurumsal seviyede, muhasebeci, avukat, doktor ya da ynetici gibi mesleki uzmanla sahip olan kifliler iflletme ynetiminde, meslek kurulufllarnn yelik kurallar ya da etik kurallarn rehber olarak alabilir.
Toplumsal dzeyde yasalar, normlar, gelenek ve grenekler davranfllarn yasal
ve daha kabul edilebilir flekilde ynetimine odaklanr. talyada kabul edilebilir
olan iflletme faaliyetleri, ABDde yasa dfl ya da etik dfl olabilir.
Uluslararas dzeyde etik sorunlar, kltrel, politik ve dini deerlerin bir karflm olmas ve alnan kararlar etkilemesi nedeniyle zm daha zordur. Alflkanlklara, yasalara ve geleneklere belli kararlarda gz nne alnmasnda hangilerinin kabul edilebilir, hangilerinin kabul edilemez olduunu anlamada baflvurulmaldr.
Aklanmaya alfllan bu befl etik dzey karmaflk ve tam olarak snrlarnn koyulmas zor olabilir. Ancak bylesi bir ayrm etik bir sorunla karfllaflldnda ve
kararlarda kimin deerleri, inanlar ve ekonomik karlarnn gz nne alnaca sorusuna yardmc olabilir.
flletme Etii ile lgili Yanlfllar

Etiin, iflletme eitimi ya da iflletmelerle ilgili konularda gerekli ya da gncel bir
konu olduuna iliflkin herkes hem fikir deildir. Burada tartfllan iflletme faaliyetlerinde etiin nemle zerinde durulmas gereken unsurlardan biri olduudur. flletme ile etik arasndaki iliflkiyle ilgili yanlfl inanfllar, ya da alglamalar, gereklerle badaflmayan ancak incelenmemifl ve yaygn olan zanlardr. Burada ortaya konan drt yanlfl inanfl, bu alflmada reddedilen varsaymlardr.
Birinci Yanlfl: Etik kiflisel bir olaydr, kamusal ya da tartflmalara konu olacak
bir mesele deildir. Bu yanlfl, bireylerin etik deerlerinin kiflisel ya da birinin kararnn doru iken, bir dierinin inanfllarna gre yanlfl olaca dini inanfllarna
dayandn ortaya koymaktadr. Bu yanlfl anlayfln ok sayda savunucusu vardr.
rnein, iyi bilinen bir iktisat olan Milton Friedman (1970, 33), etikle ilgili konularda bilgi sahibi olmad ya da eitimini almad iin iflletmelerin faaliyetlerinde
etik deerleri gz nne almalarnn, profesyonellie ve yaptklar iin ciddiyetine
uygun olmad grfln savunmufltur.
83
84
flletme lkeleri
Bireylerin yaflamlarnda ve iflletmelerde ahlaki tercihler yapmak zorunda olduu doru olmasna ramen, bireylerin bir fanus iinde yaflamadklar da dorudur.
Bireylerin etik tercihleri, gruplar, sorunlar ve sohbetlerin sebebidir ve etkilemektedir. Bireyler, organizasyonlarn ve gruplarn anlamna, amalarna ve hedeflerine
inanr. Bunun yannda bireyler, neyin kabul edilebilir, neyin uygun olmadn belirleyen standart ve ynetimini gereklefltiren normlar, deerlere ve kurallarndan
oluflan rgt kltrnn bir i unsurudur. Bu nedenle iflletme meseleleriyle etik
arasnda iliflki zerine yaplan etiin sadece kiflisel ya da bireylerin tercihleriyle ilgili bir sorun olduu tartflmalar bireylerin davranfllarn, alglarn ve yorumlarn etkileyen ve flekillendiren rgt kltrnn roln kmsemektir.
Yaplan arafltrmalar gstermektedir ki, ABDde iflletmelerindeki yneticilerin
%70i kendilerini iflletme amalar iin alflanlarn amalarn feda etmeleri konusunda bask yapmak zorunda hissettiklerini belirtmifllerdir. Yine bir baflka alflma
da hiyerarflide alt kademedeki yneticilerin, alt seviyedeki alflanlarn etie uygun
olmayan davranfllarnda byk etkilere sahip olduklar bulunmufltur. Bu saptamalar, rgt kltrnn ve organizasyonel basklarn, bireylerin tercihlerinde ve kararlarnda gl etkilere sahip olduunu gstermektedir. Bireylerin etik kararlarnn nemli olmadn sylemek, doru bir tespit deildir. flletme etii, sadece iflletmenin faaliyetleri ile ilgili deildir. flletme etii, sosyal, organizasyonel ve uluslararas olaylara, iflletmenin etik kararlarnn bu etki gruplarn da iermesi nedeniyle ilgilidir.
kinci yanlfl; iflletme ve etik i ie deildir. Bu yaygn grfln savunucusu olan
Debeorgea gre, iflletmeler serbest pazarlarda faaliyet gstermeleri nedeniyle, iflletme faaliyetlerinin temelde etie uygun olmamas doaldr. Bu yanlfl anlayfla
gre ynetim, bilimsel temellere oturmufltur, dini deerlere, etik deerlere ya da
belli prensiplere deil.
Bu yanlfl grfl, ABDnin ilk sanayileflme hareketlerinde baflarl olmasnda katks olmasna ramen, Vietnam Savaflnn ilk yllarnda 1960 Amerikasnda rflvetin, komisyon almnn, gvenli olmayan retimin, zararl ve toksin atklarda artfla,
hava ve su kirlilii, kamu kaynaklarn yanlfl kullanmn ve tasarruf ve bor verme skandallarnn tm lkede yaygnlaflmasna neden olmufltur.
Richard Debeorgeye gre bu, iflletmelerin insanlar iin var olmas gerektiini
gz ard etmesi nedeniyle etie uygun deildir. flletmeler insanlar iin faaliyet gsterir, sadece bilimsel deildir ve bu zellii bir etik bakfl asnda harmanlanabilir.
Eer iflletmede her alflann etie uygun olamayan bir biimde hareket ederse, burada sahte bilimsellik sz konusudur ve iflletme byk bir ihtimalle yok olacaktr.
flletme sahibi alflanlardan alacaktr, gerekesiz iflten karacaktr, aka yasal
sorumluluklarn yerine getirmeyecektir ve kaos oluflacaktr. Debeorgeye gre iflletmeler ve toplum ayn deerleri paylaflr. Etie uygun olmayan iflletme faaliyetleri o toplumun deerlerini de tehdit edecek ve zarar verecektir.
Sonuta iflletme faaliyetlerinin serbest pazar koflullarnda gereklefltirilmesi
inanc tartflmaya aktr. Burada tartfllmas gereken, serbest pazarn yap ve ilkelerinin deerleri deil, serbest pazarlardaki iflletmelerin faaliyetleridir, monopol
ve oligopol yaplarda, g ve gelirin rekabet etmeden elde edilebilmesidir. Bu yapda mevcut pazarda faaliyetlerin ve kurallarn az saydaki iflletme tarafndan belirlenmesi sz konusudur. Oysa gnmzde pek ok lkede piyasa koflullar karma
bir yapya sahiptir, sadece serbest pazar mekanizmalaryla aklanamaz. Karma piyasa koflullarnn sz konusu olduu ekonomilerde eflitsizlik ve yetersizliklerin denetimi hkmetlerin politika ve yasalarna dayanr.
nc yanlfl; iflletmelerde etik greceli bir kavramdr. Bu yanlfl grfle gre

faaliyetlerin ve inanfllarn tek bir doru ya da yanlfl yolu yoktur. Doru ve yanlfl,
bakan gze gre deiflir.
Bu iddiaya gre etik, baz sabit gerekler zerine oturmamfltr. Ancak bu iddia, pek ok bilim adam tarafndan yalanlanmaktadr. rnein bir bireyin ya da
toplumun bir fleyin doru olduuna iliflkin grfl, incelendiinde sorun olarak
ortaya kar. Pek ok toplum kleliin yanlfl olduuna inanmasna ramen, pek
ok birey klelii tarihsel ve etik anlamda yaflamaktadr. Bu bireyler ve iflletmeler, klelik uygulamalaryla faaliyet gsterdiinde, bu bireylerin ve iflletmelerin
klelii uyguladklar ve gz yumduklar anlamna m gelir? Bir alflann inanflna gre gnde sekiz saatten fazla alfltrlmak yasalara aykr olabilir. Bu kifliler
iin doru olabilir ancak alflma gruplar, iflletme amalar ve belli durumlarn
flartlarna zarar verebilir. Bireyler, birka haftalk fazla mesai gerekli olduu durumlarda, iflletmeyi terk mi etmelidirler? Greceliliin mant, gnlk olaylarda
karmaflkla neden olabilmektedir. Eer etik greceli, mantk aflr uygulanrsa,
her bireyin deerlerinin kendisi iin doru olmas nedeniyle hi kimse, etikle ilgili meseleleri bir dieriyle ya da ayn fikirleri tartflamayacaktr. Bu mantk, bireylerde ya da toplumda tek bir doru ya da yanlfl olmadn savunur. Eer etik grecelilik snrlarn dflna taflnrsa, karfllkl etkileflim, iletiflim faaliyetleri ve mzakereler nasl gereklefltirilebilir?
Drdnc yanlfl; baflarl iflletme, etik iflletme anlamna gelir. Buradaki neden,
iyi iflletme imajn srdren, mflterilerle ve alflanlarla ilgili eflitlii ve doru faaliyetler gereklefltiren, yasal yollardan kr elde eden iflletmeler ve st ynetimlerin
ayn zamanda etik olduu gereine dayanr. Bylesi iflletmeler, etik ile aka ifl
ortamnda iliflkili olmayabilir. Etik iflletme, tam alflma sresi ve kendi etik seviyesinin ykseklii ve dl sistemiyle iliflkilidir.
Bu mantktaki yanlfl, etik pazarlama, muhasebe, finans, ar-ge ve benzeri teknik iflletme faaliyetleriyle ilgili sorunlarn zmn salamaz. Hatta Rogene ve
Bunchholzn tartflt gibi, etik iflletme ile maddi baflar arasnda bir iliflki yoktur.
Mkemmel iflletmeler ve rgt kltrleri deerleri yaratrlar ve empoze ederler.
Bu deerler alflanlarn kr odakl alflmasyla ilgilidir. Sonuta mkemmellik
kr odakl mflteri hizmetleri yapc, alflan ve kamu iliflkilerini srdrme ve iflletme koordinasyonu ile ilgilidir.
Etie uygun iflletme faaliyetleri deer ekleyen bir unsur deil, bir i evre unsuru, ncelikle de baflarl ynetimin merkezidir. flletme faaliyetlerinin daha doru bir mant etik iflletme, baflarl bir iflletme anlamna gelir anlayfln ortaya koyar. Baflarl iflletmelere bakldnda etie uygunluun ncelikli olduu, bunun sonucu olarak da zaten krl olduklar grlecektir. Sonuta, etie uygun faaliyet
gsterme iflletmeler iin en iyi deilse ne yaplmal?
Etie uygun hareket etmek, iflletmelerin karlar iin en iyi olmayabilir. Ancak iflletmeler etii destekleyerek, belki etie uygun olarak baflarl iflletme olmay
salayabilir ancak bireyler dier insanlarla iliflkilerinde bir arada yaflayabilmek iin
etik bakfl asn benimsemek zorundadr ve iflletmeler de bu zorunluluun iindedir. Her bireyde ve kurumda olduu gibi iflletmelerde de etik davranfln bedelini demeye hazr olmaldr. Bu bedel, bazen yksek grlebilir, ancak bu bedel
bireyler arasndaki adaleti salamak ve eflitlii deerlendirme riskine karfllktr. flletme etii ile bu yanlfl anlayfl, pek ok mantksal sorunun da kaynadr.
85
86
flletme lkeleri
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SZDEyanlfllar nelerdir? Tartflnz.

flletme etiiSIRA
ile ilgili
Etik Sonular Neden flletmelerde Kullanlr
D fi N E L M
Etik sonularn
iflletmelerde gerekli olmasnn temel nedeni vardr:
1. ou zaman yasalar, sorunlar tm ynleriyle zmede ya da gri alanlarla
S O R U
ilgili sorunlarn
zmnde yetersiz kalmaktadr. Pek ok yasalara uygun
kararlar ve faaliyetler, etie uygun deildir ve pek ok kesimde olumsuz sonulara, fiziki ve ekonomik zararlara neden olabilmektedir. Yasalarn yeterDKKAT
siz kald durumlarda hangi kural ya da rehber bu olumsuz koflullardan bireyleri koruyabilir?
SIRApazarlarda
SZDE
2. Serbest
ve piyasa mekanizmalaryla ilgili dzenlemeler, iflletme
sahipleri ve yneticileri, etik nedenlere dayanan karmaflk krizlere nasl cevap verecekleriyle ilgili etkin bir flekilde bilgilendirememektedir. rnein,
AMALARIMIZ
1970li yllarn sonunda ABDdeki iflletmeler, hamile kadnlar toksit atklarn
sz konusu olduu ifllerde alfltrlamayacan yasalarla belirlemifl, alflma
ortamn
sterilize etmek yerine bu yasaya iflletmeler ya kadnlar istihdam etK T A P
meme ya da hamile olanlar iflten karma politikalar uygulamaya bafllamfltr. 1980li yllara gelindiinde iflletmelerin uygulamaya devam ettikleri bu
politika, pek ok kar grubunun ve sivil toplum rgtnn artan tepkisine
TELEVZYON
ve seslerini daha gl ykseltmelerine neden olmufltur. Yneticilere rehberlik edecek olan yasalar gzden geirmeden nce byle sorunlarn zmne hangi sonular ve kurallar btn yardmc olabilir?
3. Etik sonular
N T E R N E T gereklidir, nk karmaflk ahlakla ilgili sorunlar sezgi yoluyla renilen ya da renilmifl anlayfllar ve insanlarn, gruplarn ve topluluklarda geerli kurallarla, dorulukla ve hakkaniyetle ilgili konular ierir. flletme, politika ve prosedrleri, iflletme faaliyetlerinin sosyal, evresel,
toplumsal bedelini kapsar ve snrlandrr. Buradaki nemli nokta yasa, formal politika ve yazl prosedrler, aklkla ve otoritelerin sorgulanmayacaklar flekilde hareket etmeleri gereken belli durumlarda, yeterli olmayabilir.
N N
flletmelerdeki Etik Sonularn Doas

Etik sonularn doasna vurgu yapmak ve ynetsel etiin karmaflkln gsterme
asndan, etik sorunlarn zellii befl bafllk altnda zetlenebilir:
1. Etik kararlarn sonular genifl bir evreyi etkiler. Ynetsel kararlar, faaliyetler ve sonular, hem i evresini hem de dfl evresini etkiler. rnein, rflvet ynetsel sreleri deifltirir. Kirlilik, evre saln etkiler. Tm sonular
ve etkiler, kararlar alnmadan nce gz nnde bulundurulmaldr.
2. Etik kararlar, birden fazla alternatife sahiptir. Bir ynetici rflvet vermeli midir; ya da fabrikalar havay kirletmek zorunda mdr gibi konularda kararlar
alnrken sadece basit bir evet ya da hayr tercihi, mevcut alternatifleri ya da
gz nne alnmas gereken unsurlar ifade etmede yeterli deildir.
3. Etik kararlarn karmaflk sonular vardr. kinci madde de alternatiflerle ilgili tespitlerde olduu gibi, sonular belirsizdir. Etik tercihler sosyal kazanmlarla olduu gibi finansal gelirler ve maliyetlerle de sonulanr.
4. Etik kararlar, kesin olmayan sonulara sahiptir. Tahmin edilemeyen ve bilinemeyen sonular, etik tercihleri izler.
5. Etik kararlar, kiflisel grflleri ierir. Baz kararlar, karar alclarn hayatn ve
kariyerini etkileyebilir. Kiflisel karlar ve menfaatler, hem finansal hem de
sosyal etik kararlar alternatifleriyle i ie girmifltir.
George Steiner ve John Steiner, etik sorunlarn neden karmaflk ve zor olduunu ve etik prensipleri gerektirdiini on nedene balamaktadr:
1. Yneticiler etik kararlar alrken gereklerle deerler arasnda bir ayrm yapmak zorundadr. Gerekler, neyin ne olduu ile ilgili ifadelerdir. Deerler
ise, bireylerin gereklerden yola karak ortaya koyduklar grfllerdir.
2. yi ve kt ayn zamanda vardr, birbirine baldr. rnein, kimyasal gbre
reten bir iflletme, tarm rnlerinin verimlilii zerinde ok olumlu etkilere
sahip olmasnn yannda, insanlarn salnda olumsuz etkiler brakarak hastalklara ve lmlere neden olmaktadr. Bu durumda iflletme, bu rne ihtiya duyan az geliflmifl lkelerde zararl etkilerine ramen retmeli midir?
3. Sonularla ve etkilerle ilgili bilgi snrldr. flletme sahiplerinin ve yneticilerinin gerekleflmesini istedii sonular genellikle alflanlar ve mflteriler
zerinde ok farkl etkilere sahiptir.
4. Yneticiler, rekabetle, etik deerler arasnda ou zaman tercih yapmak zorunda kalmaktadr. rnein, dnyann belli blge ve lkeleri gelirini, ttn
retiminden salamaktadr. Bilim adamlar, sigarann insan salna ne
denli zararl olduunu eflitli arafltrmalarla ispatlamflken, sigara sektrnde
alflan yneticiler, faaliyetlerini gereklefltirirken bu lehte ve aleyhteki grflleri deerlendirmek zorundadr.
5. Birden fazla seenek arasndan tercih yapmada, taleplerin belirlenmesinde karmaflk etik aralar kullanlr. Kim dorudur, kim yanlfltr. Yneticiler etik deerler arasndaki farz edilenleri ve nceliklerle ilgili sorunlar
belirleyebilmelidir.
6. Zaman iinde etik standartlar deiflim gsterir. rnein, 1950li yllarda
Amerikan kkenli okuluslu iflletmeler, rflvet ve komisyon verebiliyordu.
Ancak 1977de karlan bir yasayla rflvet ve komisyon demeleri yasa dfl
kabul edilmifl, cezalar getirilmifltir. Bugn Arap, Asya, Afrika ve Latin Amerikadaki pek ok lkede komisyon demeleri, ifl dnyasnn bir parasdr.
Etie uygun ynetimin gereklefltirilmesi ve anlafllmas zor bir amatr ve
etik standartlarn uygulanabilmesi bir sanattr.
7. Kiflisel nedenler, eksiktir. yi niyetli yneticiler, kiflisel etik deerlendirmelerinde hata yapabilirler. Kr elde etme ve performans artrma amalaryla
yz yze geldiinde baz drst yneticiler kendi standartlarn uygulamaya ynelir.
8. Etik standartlar ve prensipler daima, sorunlarn zm iin yeterli deildir.
Baz karmaflk sorunlarda, hibir prensip, kiflisel yarglarn yerini alamaz.
9. Yirmi birinci yzylda yneticiler, drstlk, yardmseverlik ve alak gnlllk gibi geleneksel deerlere uzanan yeni etik sorunlarla yz yze gelecektir. Bugn yneticiler, kararlarnda insan hayat ile ekonomik faktrler
arasnda denge kurmak zorundadr.
10. Bugn iflletmelerin yneticileri gnmzde etik sorunlarn karmaflklyla
ilgili olmak zorundadr. Etik sorunlar, kamu karlarna karfl iflletmenin karlar, bireylerin mevcut yeteneklerinin ifle almada tercih sebebi olmas ve
emekliye ayrmadan nce alflanlarn zayf performanslarn gz nne alma gibi etik sorunlar ierir.
Etik kararlarn karmaflkl, basit bir evet ya da hayr cevabnn yetersiz kalmasna neden olmaktadr. Etik sonular bu nedenle hayalleri, varsaymlar seenekleri ve tercihleri ve seenekleri fayda ve maliyetleri, etikle ilgili kararlar daha
sorumlu ve bilgiye dayanarak alnmasn gerektirir.
87
88
flletme lkeleri
flletme Etiinin retilebilirlii

Ahlaki eliflkiler ve etik sorunlarn doasnn karmaflkl ve tartflmaya ak olmas, iflletme etii retilebilir mi ya da eitimi verilebilir mi sorusunu dourmufltur.
Bugn hala bu sorunun kesin bir cevab verilememifltir. Bu konuyla ilgili alflmalar srmektedir. Etik ilkelerin ve iflletmelerde kullanmnn retilebilmesini salayaca deer nedir?
Bu tartflmalar, etik derslerinin neyi baflaramad ile bafllar. Etik dersleri, belirli etik sorunlarn tek bir ya da en iyi zmn ne nerir ne de tek bir kuralla btnn savunur. Gerekler ve olaylarn koflullar nedeniyle daha arzu edilen ve
daha az arzu edilen davranfllar, bu derslerde vardr. Kararlar, tercihlere ve fliddet
derecesine, mantksal etik nedenlere baldr.
Ne etik dersler ne de eitim programlar, belli durumlarda davranfl ve dflncenin ak bir yolunu ortaya koyamamaktadr. Sertlikler, bilgili ve dikkatli etik analiz, ahlaki sorunlarn zmnn tek yolu ya da en iyi yolu anlamna gelmemektedir. Jonese gre etik derslerinin ve eitiminin olumlu sonular afladaki gibi
zetlenebilir:
alflanlara, etik karar alma srecine etkin katlmna yardmc olacak mant, fikirleri ve kelimeleri salar.
nsanlara, etik nceliklerin seimi ve zetlenmesi yoluyla evrelerine karfl
duyarl olmasna yardm eder.
Etik standartlar ihlal edenlere ve ekonomik tutuculua kendini adayanlarla
mcadele etmede aklc silahlar salar.
flletmenin, kamuoyunun etik testinden gemeyen faaliyetleri iin alflanlarn bir alarm sistemi gibi hareket etmesine olanak yaratr.
Etik sorunlara ve etik zmleri bulmak iin ifl birlii, hassasiyet ve bilin
yaratr.
Etik farkndal ve etik cesareti kuvvetlendirmeye destek olur.
Tek etik sorunlarda ve bir grubun vicdani deerlerini gelifltirmede insanlarn yeteneklerini artrr.
Etik standartlar ve sosyal dinleyiciler yaratmak iin aralar ve etik bir anlayfl salayarak, iflletmenin etik iklimini gelifltirir.
Baz arafltrmaclara gre ise etik eitim, ifl ortamndaki iliflkilerin ve iflletmenin
etik evresine deer katabilir. Bunun yolu afladaki gibi zetlenebilir:
Bir alflanlara deerleri arasnda eflleflmeyi salar.
Bir alflann deerlerinin, akranlar ve dier alflanlar ya da st yneticileri
tarafndan deerlendirilmesinin engellenmesini salar.
Bir alflann st yneticisinden gelen etie uygun olmayan bir emri ele alr.
Etik kfle bafllarnn engellemeyi teflvik eden bir performans sistemiyle bafla
kar.
flletme etii dersleri ve retimi karmaflk etik sorunlar iin cevaplar salamaya sz vermez, ancak bilgili iflletme etii eitimcileri neyin etik, neyin etie uygun
olmad konusunda farkndaln geliflmesini salar. Bireylere ve gruplara, etik toleranslarnn ve karar alma biimlerinin etie uygun olmayan davranfllarn kr
noktalarn nasl artrdn anlamalarna yardm eder. flletmelerde ahlaki sorunlarn ak bir flekilde tartfllmas iin gereken merak ve ilgiyi artrr.
Bu konuda son olarak deinilmesi gereken bir baflka alflma, Lawrence
Kohlbergin (1973) yapt ve etik geliflimin alt aflamasnn ortaya konduu
arafltrmadr.
Etik Geliflimin Aflamalar

Kohlberg etik geliflimi her biri iki aflamadan oluflan dzey altnda zetlemifltir.
Bu snflama kendimizin ve dierlerinin zellikle farkl organizasyonel geifllerde
yer alan etik olgunluk dzeyinin belirlenmesinde bir rehber grevi grr. Etik
derslerinin ve eitiminin, yllar iinde bireylerin etik geliflimine olan etkisinin boyutu bilinmemektedir. Kohlbergin 20 yl boyunca yapt arafltrmaya gre pek
ok birey olgunluk dneminde ancak drdnc ve beflinci aflamalara ulaflabilmektedir. ok az sayda birey altnc aflamaya ulaflabilmektedir.
1. Dzey: n Geleneksel Dzey (Birey Ynelimli)
Aflama 1. Cezadan Kanma: Yasalarn dflna kmamak yoluyla cezadan kanma. Birey, dierlerinin ihtiyalar hakknda ok az farkndala sahiptir.
Aflama2. dl Arama: Kendisi iin dl alma abalar gsterme. Birey dierlerinin ihtiyalarnn farkndadr, ancak doru ve yanlfl kavramlaryla ilgili farkndala sahip deildir.
2. Dzey: Geleneksel Dzey (Baflkalar Ynelimli)
Aflama 3. yi Birey: yi birey olmak iin doru hareket eder ve ailesi ve arkadafllar tarafndan kabul edilir, herhangi bir etik ideali gereklefltirdii iin deil.
Aflama 4. Yasa ve Emir: Yasalara, emirlere ve sosyal kurumlarn normlarna uymak iin doru hareket eder.
3. Dzey: Geleneksel Sonras, zerk ya da Prensip Dzeyi (Evrensel, nsanlk
Ynelimli).
Aflama5. Sosyal Szleflme: Geliflim ve anlama ile fikir birliine ulaflmak iin
doru hareket eder. Birey, dierlerin grecelilii ve farkl grflleri hofl grmenin bilincindedir.
Aflama 6. Evrensel Etik Prensipler: Doruluk ve drstln zet ve evrensel ilkelerine gre doru hareket eder. Birey hareketlerinde rehber olarak etik kurallar ve vicdan kullanr.
89
90
flletme lkeleri
zet
N
A M A
Sosyal sorumluluk kavramn tanmlamak ve geliflimini zetlemek.

flletme sosyal sorumluluu iflletmenin faaliyetlerinden etkilenen bireylere, topluluklara ve evreye hesap verme gerekliliidir. Bir anlamda bu,
bireyler ve toplum zerindeki iflletmelerin olumsuz etkileriyle ilgili bilgilendirme zorunluluudur. Eer faaliyetlerin sosyal etkileri, baz etkilenenler iin ciddi anlamda zararl ise iflletmenin
baz kararlarndan vazgemesi gerekebilir ya da
gelirlerinin bir ksmnn olumlu sosyal amalar
desteklemek iin kullanlabilir.Ancak sosyal sorumlu olmak, bir iflletmenin ncelikli ekonomik
misyonunu terk etmesi gerektii ya da sosyal sorumlu bir iflletmenin, daha az sorumlu davranan
iflletmeler kadar krl olamayacaklar anlamna
gelmez. Sosyal sorumluluk, iflletmelerin kr elde
etmekle, bu kr elde etmek iin katland maliyetler arasnda denge kurmay gerektirir. Pek ok
birey ve iflletme, iflletmeler sosyal sorumlu olmak iin aktif bir flekilde aba harcadnda hem
iflletmenin hem de toplumun kazanl kacana
inanmaktadr. Buna karfllk bazlar da iflletmelerin sosyal konulara eilmesiyle rekabeti glerinin zayflayacan savunmaktadr. flletmelerin
sosyal sorumluluklarndaki artfl, bugn modern
iflletmelerin iki zelliinden kaynaklanmaktadr:
1) eflitli etkilenenlerin beklentilerini karfllamann nemi, 2) iflletmelerin etkilenenlerin zerindeki byk etkisi. flletmeler ifl yaratma, toplumun refahn ykseltme, yaflam standardn ykseltme, lkelerin temel ekonomik kayna olan
vergilerin nemli bir blmn salama ve toplumun banka ve finansal hizmetler, sigorta, nakliye, iletiflim, eflitli kamu hizmeti, elence ve
salk hizmetleriyle ilgili ihtiyalarn karfllayarak fayda salar. Bu olumlu katklar ekonomik
bymeyi salama, uluslararas ticareti yayma ve
yeni teknolojiler yaratma gibi geliflmelerin kaynann iflletmeler olduunu gstermektedir.
N
A M A
N
A M A
Etik kavramn ve ynetim bilimi iin tafld anlam ifade etmek.

flletme etii kavram, karmaflk ahlakla ilgili sorunlarn incelenmesinde ve zmnde etik ilkelerin uygulanmasnn bir disiplin ve sanatdr.
flletme etii iflletme faaliyetlerinde doru ve
yanlfl ile iyi ve kty sorar. flletme ile ilgili
sorunlarn etie uygun zmnde, birden fazla
doru seenek, bazen de yaplabilecek bir doru olmayabilir. Etie ve manta uygun bir sonu
bu nedenle karmaflk etik sorunlarn iflletmenin
mevcut durumu gz nne alnarak dflnlmesi ve anlafllmas gerekir. Laura Nash (1990), iflletme etiini, kiflisel ahlaki normlarn ticari yatrmlarn ama ve faaliyetlerine nasl uygulanacan arafltran bir disiplin olarak tanmlamfltr.
Ayr bir ahlak standard deildir ancak bu sistemin bir paras olarak hareket eden etik bireyler
iin her iflletme nasl kendine zg sorunlara sahip olabildii zerinde alflr. Nash, ynetsel karar almada iflletme etiinin temel alanla ilgili
olduunu belirtmifltir: 1) Yasalarn ne olmas ve
bunlara uyum uyulmayaca seimi, 2) dier lkelerdeki faaliyetlerinde ekonomik ve sosyal konularla ilgili seim yapma ve 3) bir kiflinin kiflisel
karlarnn ncelikleri ile iflletmenin karlar arasnda seim yapmak.
Ynetim biliminin ana arac olan g ve yetki
kullanmnn etik sonularn kavramak.
Toplumun her kesimi iflletmelerden sosyal sorumluluk rnekleri grmek istemektedir, ancak
bu faaliyetlerin snrlar vardr. Temel snrlar yasalara uygunluk, maliyet, etkinlik, faaliyet alan
ve karmaflklktr. Bu snrllklarn bir sonucu olarak iflletmelerin sosyal sorumlulua ynelik faaliyetlerinin eflidi ve says, kamuoyunun beklentilerinin altnda olabilmektedir. Yasalara Uygunluk, Bu sosyal sorun bizim iflimiz mi? sorusu,
iflletme yneticileri iin nemli olan ve en sk sorulan sorulardan biridir. flletmeyi nemli bir flekilde etkiliyor mu?, bu sorunun zm bize
olduu kadar dierlerine de yardmc olabilir mi?
Bu sorularn evet cevab, sorunun bir sosyal
sorumluluk hareketi olarak ele alnmas, yasalara
uygunluk iin bir zorunluluktur. rnein, eer
alkol kullanm bir fabrikada ciddi gvenlik sorunlarna neden oluyorsa, alflanlara ve dier
gruplara yardmc olabilecek bir ifltir, eitim ve
davranfl merkezi iin harcama yapmas yasalara
uygun bulunabilir. Ancak sorularn hayr ya da
emin deilim cevab, iflletme st ynetiminin
iki kere dflnmesine neden olabilir. flletmeler
tarafndan yaplan sosyal harcamalar yasalara uygun bulunabilir ve eer iflletmelerin karlaryla
topluma yardm efl zamanl desteklerse, sermayedarlarn gelirlerinin kullanm da yasal olarak
kabul edilebilir. Maliyetler, her sosyal faaliyet
maliyetleri de beraberinde getirir. Bir iflletmenin
cmert bir bafl ya da alflanlar iin ocuk bakm merkezi infla etmesi ya da balinalar koruma
amacyla ton bal alma politikasn uygulama,
yeni maliyet kalemleri anlamna gelir. Bir ocuk
bakm merkezine yatrm yapmak, alflanlarn
cretlerindeki artfl yerine kullanlabilir. Bir sosyal faaliyet iin ykl bir bafl, baflka iflletme ya
da organizasyonlarla paylafllarak maliyeti dflrlebilir. Benzer flekilde balinalar koruyan, ton
bal kullanm, tketiciler iin daha maliyetlidir
ancak tketiciler bu konuda, yani neden daha
fazla demeleri gerektii, neden balina yerine
ton balnn tketilmesi gerektiiyle ilgili bilgilendirilebilir. Etkinlik, tm dier iflletme harcamalarnda olduu gibi sosyal sorumluluk faaliyetlerinin maliyetleri, iflletmenin etkinliini snrlayabilir ve pazardaki rekabet kabiliyetini etkileyebilir. Faaliyet Alan ve Karmaflklk, baz sosyal
sorunlar, ylesine derin, karmaflk ve byktr
ki, tm iflletmelerin birlikte hareket etmesine gereksinme vardr. rnein asit yamurlar, ozon
tabakasndaki tahribattaki artfl ve yamur ormanlarnn yok edilmesi gibi evresel sorunlardr. Ozon tabakasn olumsuz ynde etkileyen
kimyasallar reten iflletmelerin retimlerini yavafl yavafl azaltma konusunda eflitli lkelerin
hkmetleri ve iflletmelerin birlikte hareket etmesi iin ne gereklidir?Bu drt snrllk sklkla,
iflletmelerin sosyal sorumlu olmas gerektiini
dflnenler ile iflletmelerin yaptklarnn yeterli
oluunu dflnenler arasnda grfl ayrlklarna
neden olmaktadr. Sosyal sorumluluu savunanlar iflletmelerin buna mecbur kalmadan sosyal
sorumlulukla hareket etmesi gerektiini, nk
iflletmelerin topluma sorunlar zmede yardm
etmek zorunda olduunu sylemektedirler. Kar-
91
flt grfltekiler ise, iflletmelerin snrllklar nedeniyle daha fazla sosyal amal hareket edemeyeceini savunmaktadrlar.
N
A M A
Kohlberin ortaya att kiflisel etik geliflimini renmek ve kendi ahlaki gelifliminizi incelemek.
Etik sonularn iflletmelerde gerekli olmasnn temel nedeni vardr: 1. ou zaman yasalar, sorunlar tm ynleriyle zmede ya da gri alanlarla ilgili sorunlarn zmnde yetersiz kalmaktadr. Pek ok yasalara uygun kararlar ve faaliyetler, etie uygun deildir ve pek ok kesimde olumsuz sonulara, fiziki ve ekonomik zararlara neden olabilmektedir. Yasalarn yetersiz kald durumlarda hangi kural ya da rehber bu
olumsuz koflullardan bireyleri koruyabilir? 2. Serbest pazarlarda ve piyasa mekanizmalaryla ilgili
dzenlemeler, iflletme sahipleri ve yneticileri,
etik nedenlere dayanan karmaflk krizlere nasl
cevap verecekleriyle ilgili etkin bir flekilde bilgilendirememektedir. rnein, 1970li yllarn sonunda ABDdeki iflletmeler, hamile kadnlar toksit atklarn sz konusu olduu ifllerde alfltrlamayacan yasalarla belirlemifl, alflma ortamn
sterilize etmek yerine bu yasaya iflletmeler ya kadnlar istihdam etmeme ya da hamile olanlar iflten karma politikalar uygulamaya bafllamfltr.
1980li yllara gelindiinde iflletmelerin uygulamaya devam ettikleri bu politika, pek ok kar
grubunun ve sivil toplum rgtnn artan tepkisine ve seslerini daha gl ykseltmelerine neden olmufltur. Yneticilere rehberlik edecek olan
yasalar gzden geirmeden nce byle sorunlarn zmne hangi sonular ve kurallar btn
yardmc olabilir? 3. Etik sonular gereklidir, nk karmaflk ahlakla ilgili sorunlar sezgi yoluyla renilen ya da renilmifl anlayfllar ve insanlarn, gruplarn ve topluluklarda geerli kurallarla, dorulukla ve hakkaniyetle ilgili konular ierir. flletme, politika ve prosedrleri, iflletme
faaliyetlerinin sosyal, evresel, toplumsal bedelini kapsar ve snrlandrr. Buradaki nemli nokta
yasa, formal politika ve yazl prosedrler, aklkla ve otoritelerin sorgulanmayacaklar flekilde
hareket etmeleri gereken belli durumlarda, yeterli olmayabilir.
92
flletme lkeleri
Kendimizi Snayalm
1. flletmelerin bireylere, topluluklara ve evreye hesap verme gerekliliine .................... denir.
a. Etik
b. Sorumluluk
c. Yetki ve g
d. Sosyal sorumluluk
e. Yasal sorumluluk
6. Etkilenenler ynetimi Teorisinin dayand grfl

afladakilerden hangisidir?
a. ncelik prensibi
b. Hayr yapma prensibi
c. Yardmseverlik prensibi
d. nsan Haklar prensibi
e. Vekillik prensibi
2. flletmeleri kararlarndan ne vazgeirir?

a. flletme faaliyetlerinin olas zararlar
b. Yasalar ve ynetmelikler
c. evre kurulufllar
d. Belediye ve yerel yasalar
e. Uluslararas kurulufllarn basklar
7. Afladakilerden hangisi iflletme etii sorunlarnn

nedenlerinden birisi deildir?
a. alflanlar
b. fllevler ya da birimler
c. flletmenin faaliyet konusu
d. Toplumla olan iliflkiler
e. Kurulararas iliflkiler
3. Kamuoyunun sosyal sorumluluk konusunda iflletmelerden bekledii nedir?

a. Fakirlere mutlaka yardm yaplsn.
b. flletmeler eitime daha fazla katk salamaldrlar.
c. flletme yapt yardmlarla, ayn zamanda kendine de yatrm yapmfl olur.
d. Devlet, iflletmelerin yapmas gereken yardmlar
belirlemeli ve yasalar karmaldr.
e. flletmelerin sosyal sorumluluk faaliyetleri iin
yapaca harcamalar, gelirleri yannda ok kktr.
4. Sosyal sorumluluk kavramnn sk sk iflletmelerle
anlyor olmasnn nedeni nedir?
a. stihdam yaratmalar
b. lke refahna olan byk katklar
c. Toplumlarn gemifle gre daha bilinli olmas
d. flletmelerin lke varlklarna olan byk etkisi
e. flletmelerin bireylere gre ok daha fazla vergi
vermesi
5. flletmeler afladaki hizmetlerden hangisini vermezler?
a. Teknolojideki son geliflmelerle ilgili eitim
b. Banka ve finans hizmetleri
c. Sigorta ve nakliye hizmetleri
d. Turizm hizmetleri
e. Alternatif sporlarla ilgili eflitli hizmetler
8. flletme ile etik arasnda bir iliflki olmadn savunan grfl hangi temele dayanmaktadr?
a. Etik gruplar iermez.
b. flletmeler bilim ile ynetilir, dini yn olamaz.
c. Ahlaki deerler tartflma konusu yaplamaz.
d. Tam rekabet piyasas ahlaki deerleri reddeder.
e. flletme ii ahlaki konular kifliler bazndadr, zm de onlara braklmaldr
9. Doru ve yanlfl kifliden kifliye farkllk gsterir,
yanlflnn nedeni nedir?
a. Etik, mutlak dorular zerine oturmamfltr.
b. Farkl din ve inanfllar, farkl ahlaki deerleri dourmufltur.
c. Etik, bireyler ve aldklar kararlarla ilgilidir, kifliden kifliye deiflir.
d. nsanlarn kararlarnn sonularna odaklanlmaldr, nedenlerine deil.
e. nsanlar zgrdr, aldklar kararlarn ahlaki adan sorgulanmas bu hakkn ihlalidir.
10. Kamuoyunda baflarl iflletmelerin etik iflletme olarak alglanmasndaki yanlfln kayna nedir?
a Yasal raporlar, defterler ve muhasebe kaytlaryla ilgili ykmllklerin zamannda yerine getirilmifl olmas
b. Devletle olan iliflkilerine nem vermesi
c. Yasal alflma saatlerine uymas
d. alflanlara emeklilik haklarn vermesi
e. Adli olaylara karflmamfl olmas
93
Yaflamn inden
HENRY FORD
Henry Ford Amerikan otomotiv endstrisinin kurucularndan olup, bilimsel ynetim dflncesinin youn
bir flekilde uyguland bir firmayd. Fordun ynetim
uygulamalarnn pek ou, evredeki deiflimlere karfl tutucu ve tepkisizdi. Fordun hakim olduu otomotiv piyasas, ynetim teori ve uygulamalarnda gelecei daha iyi gren flirketler tarafndan ele geirilmiflti.
Ford, bankaclk sektrne karfl scak bakmyordu. rnein, hayat boyunca flirketinin dflndaki alanlarda
yatrm yapmay reddetmiflti. Grubun faaliyetlerinin finanse edilmesinde sadece flirketin gelirlerini tercih ediyor ve ok fazla gerekmedike bor para almyordu.
Ayn zamanda, kendi kurduu byk endstrinin dinamik olmas gerektiini de ihmal etme eilimindeydi.
Bymekte olan Avrupa pazarn ele geirmek iin oralarda da ayn fabrikalar amasna ramen, 6 ve 8 silindirli arabalarn motor ve hidrolik fren imalatnn yenilenmesi konusundaki ynetsel tavsiyeleri dikkate almamflt. Mamul hattnda renk deiflikliinin bafllatlmas, flanzman ve vites kutusu teknolojisi konusundaki geliflmelerle ilgili yenilikleri reddetmiflti. Ford, arabalarnn siyah renkli olmasn tercih ediyordu. Sonuta, onun endstrideki liderliini kaybetmesine neden
olan konfor ve stil konusundaki mflteri talepleri ile ilgilenmemiflti. Dolaysyla, Amerikan endstrisinin kurucularnn ikinci kuflan oluflturan, William Durant
tarafndan kurulan ve 20nin zerinde farkl alanda faaliyet gsteren firmalarn biraraya gelmesiyle bir holding oluflturan General Motorsa otomotiv piyasasnn
liderliini kaptrmflt.
1. d
Kaynak: Stoner, James and R, Edward Freeman,

Managment, Prentice Hall International Inc, New Jersey,
1989
2. a
3. c
4. d
5. a
6. e
7. c
8. b
9. a
10. e
Yantnz yanlfl ise flletmelerde Sosyal Sorumluluk Nasl Bafllar konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Girifl konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise flletme Sosyal Sorumluluunun Modern Biimleri konusunu yeniden
gzden geiriniz.
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise flletmelerde Sosyal Sorumluluk Nasl Bafllar konusunu yeniden gzden
geiriniz.
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Deiflen evre ve flletme
Etii konusunu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde 1
ster bir organizasyon yani planl, amal ve rgtl, isterse tamamen kiflinin tercihlerine gre flekillenmifl bireysel abalar olsun, bugn dnyann eflitli ve ok zor
olan blgelerinde ciddi sonulara neden olan abalar
gsterilmektedir. Bu abalar, insanlk tarafndan alkfllanmakta ve yaplanlar insanln gzel rnekleri olarak
nmze gelmektedir. Tamamen gnlllk, kiflilerin
ve kurumlarn maddi destei ve insan st abalarn bir
sonucu olan bu geliflimler, ok sayda insann gnll
alflmasna, emeine dayanr ve ayn zamanda kardeflime yardm ediyorum prensibindeki kardeflim kelimesinin tm dnya insann kapsadn gsterir.
94
flletme lkeleri
Sra Sizde 2
renilmifl kiflisel karlardr, kamuoyunun srekli deiflen beklentilerini karfllayan bir sosyal sorumluluk, iflletmede kararl bir liderlik gerektirir. Derin sosyal deiflimleri ve iflletme faaliyetlerini nasl etkileyeceini grme yetenei ile iflletmeler, hayatta kalmann bir gstergesidir. Bylesi iflletmeler, hkmet kurumlar ile
iliflkiler kurduundan sermayedarlarnn beklentilerine
daha aktr ve sosyal sorunlarla bafla kmay gelifltirecek yeni yasalar, yasa koyucularla iflbirlii yaplarak
gereklefltirilir. Bylesi sosyal vizyona sahip olan iflletme liderleri, iflletmelerin sosyal deiflimi engellemek
yerine yaratmaya yardmc olmas gerektiine inanrlar.
Byle bir davranfl ile bu liderler, gnmz dnyasnn
karmaflk sosyal sorunlar karflsnda iflletmenin yaflama
flansnn daha yksek olacan bilirler.
Sra Sizde 3
Stratejik Sosyal Konularn Tahmin Edilmesi, sosyal sorumluluun her alannda yneticinin, stratejik sosyal
konularn ortaya kfln ve yaflam erisini tahmin etmesi gereklidir. Bu, iflletmede bu konuda kurulmufl bir
ynetim birimi tarafndan gereklefltirilebilir. Bu konuyla ilgili birimin grevleri arasnda, iflletmeyi etkileyebilecek stratejik konularn tespit edilmesi, izlenmesi
ve zm vardr. Sosyal Sorumluluk in Organize Etme, eer sosyal sorumluluk taflyan davranfllar, iflletmede nem taflyor ve srekli destekleniyorsa, blm
yneticilerinin personel tercih hakk gz ard edilmemelidir. Sosyal Sorumluluk Stratejisi, her iflletme finansal, teknolojik ve pazar kriterlerine gre belirlenen iflletme stratejisinin sosyal deerini gelifltirmelidir. Tm
iflletme paydafllarna ynelik belirli stratejiler gelifltirmektir. Bylesi stratejiler basit karllk amalarndan ok
eflitli paydafllarn amalarn hedeflemelidir. Baflar iin
iflletmeye frsatlar ve kaynaklar salayacak tm bileflenlerin taleplerine karfl cevap veren yapda ve hassas olmaldr.
Sra Sizde 4
Birinci Yanlfl: Etik kiflisel bir olaydr, kamusal ya da tartflmalara konu olacak bir mesele deildir. Bu yanlfl, bireylerin etik deerlerinin kiflisel ya da birinin kararnn
doru iken, bir dierinin inanfllarna gre yanlfl olaca dini inanfllarna dayandn ortaya koymaktadr. Bu
yanlfl anlayfln ok sayda savunucusu vardr. rnein,
iyi bilinen bir iktisat olan Milton Friedman (1970, 33),
etikle ilgili konularda bilgi sahibi olmad ya da eitimini almad iin iflletmelerin faaliyetlerinde etik de-
erleri gz nne almalarnn, profesyonellie ve yaptklar iin ciddiyetine uygun olmad grfln savunmufltur.
kinci yanlfl; iflletme ve etik i ie deildir. Bu yaygn
grfln savunucusu olan Debeorgea gre, iflletmeler
serbest pazarlarda faaliyet gstermeleri nedeniyle, iflletme faaliyetlerinin temelde etie uygun olmamas doaldr. Bu yanlfl anlayfla gre ynetim, bilimsel temellere
oturmufltur, dini deerlere, etik deerlere ya da belli
nc yanlfl; iflletmelerde etik greceli bir kavramdr.
Bu yanlfl grfle gre faaliyetlerin ve inanfllarn tek bir
doru ya da yanlfl yolu yoktur. Doru ve yanlfl, bakan
gze gre deiflir.
Drdnc yanlfl; baflarl iflletme, etik iflletme anlamna
gelir. Buradaki neden, iyi iflletme imajn srdren, mflterilerle ve alflanlarla ilgili eflitlii ve doru faaliyetler
gereklefltiren, yasal yollardan elde eden iflletmeler ve
st ynetimlerin ayn zamanda etik olduu gereine
dayanr. Bylesi iflletmeler, etik ile aka ifl ortamnda
iliflkili olmayabilir. Etik iflletme, tam alflma sresi ve
kendi etik seviyesinin ykseklii ve dl sistemiyle iliflkilidir.
Kaynaklar
Bradburn, Roger (2001). Understanding business ethics. London : Continuum.
Boatright, John Raymond. (2009). Ethics and the conduct of business. Upper Saddle River: Pearson
Prentice Hall.
De George, Richard T. (1999). Business ethics. Upper
Saddle River: Prentice Hall.
Ferrell, O. C. (2005). Business ethics. Boston : Houghton Mifflin.
Fisher, C. M.(2009). Business ethics and values. Harlow, England : Prentice Hall/Financial Times.
Kline, John M. (2010). Ethics for international business. New York: Routledge.
Jones, Campbell (2005). For business ethics. London:
Routledge.
Kline, John M. (2005). Ethics for international business. London: Routledge.
Sims, Ronald R. (2003). Ethics and corporate social
responsibility. Westport, Conn.: Praeger.
fiLETME LKELER
Amalarmz
N
N
N
N
N

flletme kurma kavramn, nemini ve giriflimcinin yatrm yapma nedenlerini aklayabilecek,
flletmelerin kurulufl srecini aklayabilecek,
Yaplabilirlik arafltrmasn tanmlayabilecek,
Ekonomik, teknik, finansal, yasal ve rgtsel arafltrmalar aklayabilecek,
Kurulufl yeri seiminde dikkate alnmas gereken unsurlarn aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
flletme Kurma
Yatrm
Giriflimci
Yaplabilirlik Arafltrmas
(Fizibilite Etd)
Ekonomik Arafltrma
Talep Tahmini
Pazar Arafltrmas
Veri/Bilgi Kaynaklar
Talep Tahmin Yntemleri
Kurulufl Yeri
Verimlilik
Ekonomiklik
Krllk
Konumluk Yer
Kapasite
Teknik Arafltrma
retim Sistemi Seimi
Teknoloji Seimi
Finansal Arafltrma
Baflabafl Noktas
Sabit Giderler
Deiflken Giderler
Yasal Arafltrma
Hukuki Yap
rgtsel Arafltrma
Yatrm Deerleme
indekiler
flletme lkeleri
flletmelerin
Kuruluflu
fiLETME KURMA
EKONOMK ARAfiTIRMA
TEKNK ARAfiTIRMA
FNANSAL ARAfiTIRMA
YASAL ARAfiTIRMA
RGTSEL ARAfiTIRMA
DEERLENDRME-KARAR VERME
VE GEREKLEfiTRME
flletmelerin Kuruluflu
fiLETME KURMA
flletmeler toplum gereksinimlerini belirleyip, bunu yatrma ve ekonomiye dolaysyla toplumsal refaha dnfltren nemli birimlerdir. flletme kurma kavram iflletmecilik literatrne yatrm biiminde girmifltir. Giriflimci asndan yatrm kavram, parasal (nakdi) sermayenin; bina, arazi, makine ve stoklar gibi maddi ve patent veya imtiyaz biimindeki maddi olmayan deerlere dnfltrlme srecini ifade eder. Bu sre, giriflimci ve kurum/kurulufllarn deneyimine ve kurulacak iflletmenin byklne bal olarak belirginleflir. Giriflimci, iflletme kurma konusunda
ncelik durumuna gre baz seenekleri gzden geirir, yapaca arafltrmalardan
sonra en uygun olann seer ve sonunda kuraca iflletmeyi belirler. Peki, her tr
iflletme iin anlan arafltrma sreci ayn mdr? Bir kafeteryann, bir bakkal dkknnn ya da bir frnn almasnda daha kk apl bir arafltrma yaplabilir. Ancak
bir fleker fabrikasnn, bir tekstil fabrikasnn ya da bir kiremit fabrikasnn kurulmas; ekonomi, hukuk, finans ve teknoloji konularnda uzman kiflilerden oluflan
bir ekip alflmasn gerektirir.
Her tr iflletmenin kuruluflunda arafltrma sreci ayn olmadna SIRA
greSZDE
sizce, iflletmeler
hangi ltlere gre farkllk gstermektedir?
D fi N E L kurup,
M
Kr elde etme ve kazan salama arzusu; giriflimcilerin iflletmeyi
alflmaya bafllama nedenlerinin baflnda gelmektedir. Peki, giriflimciyi iflletme kurmaya iten baflka nedenler de bulunmakta mdr? flte bunlardan bafllcalar:
S O R U
Toplumsal saygnlk ve sosyal stat elde etmek,
Kendi iflinin patronu olmak,
DKKAT
Tketicilerin ihtiyalarna cevap vermek,
Daha fazla gelir elde etmek,
SIRA SZDE
Miras brakmak,
Baflka frsat ve ifl olanaklarnn bulunmamas,
Bir fikri ya da dflnceyi kendi iflini kurarak gereklefltirme arzusu.
AMALARIMIZ
flletme kurma ihtiyacnn douflundan, iflletmenin alflna kadar olan kurulufl
alflmalar, fiekil 5.1de de grld gibi; birbirini izleyen aflamalar biiminde
gereklefltirilir.
K T A P
Giriflimci, kr elde etmek

iin retim faktrlerini bir
araya getirip, verimli bir
biimde kullanan kiflidir.
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
98
flletme lkeleri
fiekil 5.1
flletme Kurma
Sreci ve Aflamalar
(nsalan ve
fiimfleker, 2006, s.
52).
Yaplabilirlik Arafltrmas
(Fizibilite Etd), yatrm
karar alnmadan nce,
kurulmas dflnlen
iflletmeyle ilgili ekonomik,
teknik, finansal, yasal ve
rgtsel bilgilerin
toplanarak, sistemli bir
biimde sunulmas
srecidir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Yeni bir iflletmenin kurulufl srecindeki

ilk aflama yatrm dflncesidir. Yatrm dYatrm Dflncesi
flncesi, giriflimcinin elinde bulundurduu
ekonomik deerleri rn ve/veya hizmete
dnfltrerek, gelir getiren bir iflletme kurUygun Yatrm Alan Seimi
(n Arafltrma)
ma dflncesidir. Giriflimci, yatrm dflncesine sahip olduktan sonra uygun yatrm alann (sektr) ve faaliyet konusunu belirleyeYaplabilirlik Arafltrmas
Ekonomik
cektir. Uygun yatrm alannn belirlenmesi;
Teknik
Finansal
lkenin ekonomik sistemi, sektrn duru Yasal
mu, pazar yaps, rekabet durumu, ithalat ve
rgtsel
ihracat olanaklar, teknoloji, doal kaynaklar
ve yasalar gibi unsurlardan etkilenmektedir.
Yaplabilirlik Raporu
Bu yzden giriflimci, belirtilen alanlarda bir
n arafltrma yaparak yatrm projesinin verimlilii hakknda bilgi sahibi olmak duruYatrm Deerleme
mundadr. Peki, yaplabilirlik arafltrmasndan nce yaplan bu arafltrma, giriflimciye
ne gibi yararlar salar? Bu aflamada yaplan
Baflka Yatrm(lar)
Yatrm Karar
arafltrmalar, giriflimcinin yapaca tm alflmalar bir btnlk iinde yrtmesini safl Plan
layarak, zaman ve maliyet kayplarn nler.
Giriflimci artk, kendisi iin ekici hale gelmifl olan proje dflncesini, yaplabilirlik
Projenin
Uygulanmas
arafltrmas (Fizibilite Etd) sreci iine dhil edebilir.
Yaplabilirlik arafltrmas, yatrm kaflletmeye Geifl
rarndan nce; giriflimciye, proje dflncesinin krl ve aklc olup-olmad hakknda
bilgi veren kapsaml bir alflmadr. Burada
ama; yaplmas dflnlen yatrmn yararlarn, yatrma ayrlacak kaynaklarn alternatif kullanmlarn belirleyerek, en krl yatrm alannn seimini salamaktr.
Yaplabilirlik arafltrmas;
retilecek rn/hizmetlere talep var mdr?
Dflnlen iflin yaplmas teknik olarak mmkn mdr?
Maliyetlerin zerinde, tatmin edici bir gelir elde edilebilecek midir?
Yasalar bu yatrmn yaplmasna izin vermekte midir?
Sz konusu yatrm organize edebilecek yetenek ve kapasitede ifl gcn
bulmak mmkn mdr? gibi sorulara yant alnmas amacyla -bir dizi alflmay- gerekli klmaktadr.
Verilen bilgiler
SIRAflnda
SZDE yaplabililirlik arafltrmasnn amalarn belirtiniz.
EKONOMK ARAfiTIRMA
fi N E L M
Ekonomik Darafltrma,
kurulmas dflnlen iflletmenin ekonomik adan verimli ve
krl olup-olmadnn belirlenmesi ynndeki alflmalar ierir. Bu arafltrmann
S O R U giren konular;
alflma kapsamna
Talep tahmini ve pazar arafltrmas,
Kurulufl yerinin seimi,
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
5. nite - flletmelerin Kuruluflu
99
flletme kapasitesinin belirlenmesi,

Tahmini gelirlerin belirlenmesi biiminde sralanabilir.
Talep Tahmini ve Pazar Arafltrmas

Talep tahmini ve pazar arafltrmas giriflimciye, zelde iflletme kapasitesinin belirlenmesinde katk salamakla birlikte, genelde; rakiplerin durumu, genel fiyat dzeyi, tketicilerin zellikleri ve satn alma davranfllar, tedarikiler, arac kurulufllar, ifl gc ve sermaye salama durumu gibi konularda bilgi verir. Talep tahmini ile retilecek rn ve/veya hizmetlere karfl pazarda oluflmas muhtemel talep
dzeyi belirlenir. Bu srete elde edilen bilgiler, planlama ifllevinde temel oluflturacandan dolay, istatistiksel yntemler kullanlarak retilmifl olmaldr.
Etkin bir talep tahmininde bulunabilmenin yolu hedeflenen pazarn tanmlanmasndan gemektedir. Bundan dolay gereksinim duyulan veri/bilgileri elde edebilmek iin pazar arafltrmasna ihtiya vardr. Pazar arafltrmas, herhangi bir
rnle (rn/hizmet) ilgili, belirli bir blgedeki arz ve talebin belirlenmesi srecidir. Peki, pazar arafltrmas srecinde hangi konulara dikkat etmek gerekir? flte
bunlardan bazlar:
retilmesi dflnlen rn ya da hizmetin arz edilecei hedef pazarn tanmlanmas,
retilecek rn/hizmete karfl, flu an ve gelecekte oluflabilecek toplam talep
miktarnn belirlenmesi,
Rakiplerin toplam talebi karfllama oranlar ve kapasitelerinin belirlenmesi,
retilecek rnn pazardaki fiyat dzeyinin belirlenmesi (satfl gelirlerinin
tahmin edilmesine olanak salar),
Hedef pazardaki tketici zelliklerinin belirlenmesi (Hedef pazar oluflturan
tketicilerin retilecek rne karfl talep dzeyleri, gelir durumlar, cinsiyetleri, eitim dzeyleri, yafllar, meslek durumlar, dil ve inanlar vb.),
Hedef pazardaki ikame rnler ve rakiplerin gl ve zayf ynlerinin belirlenmesi,
alfllacak sektrde devlet teflviklerinin durumu ve yasal dzenlemelerin incelenmesi (yatrmlara salanan devlet teflvikleri, KOBlere salanan devlet
destekleri, tarm ve hayvanclk alannda teflvikler, ihracatta devlet yardmlar vb.),
alfllacak sektrn ekonomik dalgalanmalardan etkilenme durumunun belirlenmesi biiminde sralanabilir.
Talep tahmini arafltrmas ekonomik arafltrma iinde yaflamsal bir neme sahiptir. Tahmin alflmalarnda mkemmeli yakalamak olduka zor hatta olanakszdr. Tahminde bulunulan deerler ou zaman gerek sonularla rtflmemektedir. Tahmini yaplacak deiflkeni etkileyen btn elerin inceleme kapsamna alnamamas ve rassal (tesadfi) olaylarn bulunmas bunun nedenleri arasnda saylabilir. Tahmin alflmalarnda tek bir tahmin deerinin yan sra, alt ve st snrlarn belirlenerek belirli bir lde hata pay braklmaldr. Geree yakn bir tahminde bulunabilmek iin tahmin zaman gz nnde bulundurulmal ve gerekli
deifliklikler iin yeterli zaman ayrlmaldr.
Talep tahmini arafltrmas genellikle drt aflamada gereklefltirilmektedir:
Veri/bilgi toplanmas,
Talep tahmin dneminin belirlenmesi,
Tahmin ynteminin seimi ve hata paynn hesaplanmas,
Tahmin sonularnn geerliliinin arafltrlmas.
Talep Tahmini, rnn hedef

pazara nfuz etme gcnn
belirlenmesidir.
Pazar Arafltrmas, bir pazar

ya da pazarn herhangi bir
blmndeki tehdit ve
frsatlarn belirlenmesine
olanak salar.
100
flletme lkeleri
Veri/bilgi toplanmas srecinde farkl bilgi kaynaklarndan yararlanlabilir. Eer

hedef pazar oluflturan tketici says azsa; arafltrmac, tketicilere birebir grflme
yntemini kullanarak ya da anket aracyla ulaflr. Hedef pazarn ok sayda tketicilerden olufltuu durumlarda ise; arafltrmac, tketicilerin tmn temsil edebilecek bir rneklem seer ve yalnz bu gruba giren kiflilerle iletiflime geer. Tketicilerle dorudan iletiflim kurarak gzlem, grflme ve anket teknikleri yardmyla
bilgi toplamaya, birincil kaynaktan bilgi toplama ad verilir. Ancak bu yntem
ikincil kaynaktan bilgi toplamaya gre olduka maliyetli ve zaman alcdr. kincil
kaynaktan bilgi toplama ise; istatistikler, raporlar, zgn tezler, makaleler ve kitaplar gibi bilgi kaynaklarndan alnan veri ya da bilgilerin genelleme, zmleme,
sentez, yorum ve deerlendirmesini ierir. kincil kaynaklar kullanlarak yaplan
bir arafltrma, arafltrmacya para, zaman ve emek tasarrufu salar. Peki, ikincil bilgi kaynaklar rnekleri nelerdir?
Trkiye statistik Kurumu (TK) yaynlar,
T.C. Kalknma Bakanl yaynlar,
Sanayi ve Ticaret Odalar yaynlar,
T.C. Kk ve Orta lekli flletmeleri Gelifltirme ve Destekleme daresi
Baflkanl (KOSGEB) yaynlar,
Uluslararas alflma rgt (ILO), Ekonomik Kalknma ve flbirlii rgt
(OECD), Avrupa Birlii (AB) yaynlar,
Sendika, sanayi birlikleri ve dier meslek kurulufllarnn yaynlar,
Finans kurulufllarnn raporlar,
Valilik, kaymakamlk ve belediyelerin grfl ve yorumlar,
Yksekretim Kurulu (YK) Tez Merkezinde bulunan giriflimcilikle ilgili
doktora ve yksek lisans tezleri,
Milli Ktphane, niversite ktphaneleri, halk ktphaneleri ve zel ktphanelerde bulunan bilgi kaynaklar,
Birleflmifl Milletler rgt (UN), Uluslararas Para Fonu (IMF), Gda Tarm
rgt (FAO), Birleflmifl Milletler Ticaret ve Kalknma Konferans (UNCTAD) hracat Gelifltirme Merkezi (GEME) yaynlar ikincil bilgi kaynaklar
rnekleri arasnda sralanabilir.
Yaplan talep tahminlerinin tutarll, birincil ya da ikincil kaynaklardan elde
edilecek veri/bilgilerin doruluuna baldr. Toplanan veri/bilgilere, eflitli tahmin yntemleri uygulanarak yllara gre gerek talep miktar belirlenir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
kincil bilgi SIRA

kaynaklarna
en kolay nasl ulafllr?
SZDE
Talep Tahmin Yntemleri
D fi N E L M
Karar verici,
talep tahmininde bulunmadan nce, tahmin yaplacak konunun dokusuna en uygun tahmin yntemini belirler. Yntemin belirlenmesinde; tahminleR U
rin kapsadS Ozaman
aral, gerekli olan sre, tahminlere dayal alnacak kararlarn ksa ya da uzun vadeli oluflu, konuyla ilgili verilere ulaflabilme olanaklar, kullanlan kaynaklarn
maliyeti, karar vericinin gz ard edebilecei hata pay ve tekDKKAT
niin kullanm kolayl gibi unsurlarn dikkate alnmas gerekir. Tahmin yapabilmek iin kullanlabilecek ok sayda yntem bulunmaktadr. Bunlar; saysal olmaSZDE
yan, kifliselSIRA
grfl
ve yargya dayal (kalitatif) tahmin yntemleri ve saysal (kantitatif) tahmin yntemleri olarak iki ana grupta toplanabilir.
SaysalAMALARIMIZ
olmayan tahmin, bireylerin herhangi bir olay ya da nesneye olan bakfl
as hakknda gvenilir bilgi edinebilmek ve daha ok dorudan gzlenemeyen,
N N
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
lmlenemeyen olaylar hakknda bilgi salamak amacyla kullanlan yntemdir.

Bu yntemle duygu, dflnce, niyet ve tutumlar hakknda veri toplanmaya alfllr. Ancak gemifle ait verilerin var olduu durumlarda, sadece bu verilerden yararlanlarak tahmin yapmak doru bir yaklaflm olamaz. Uygulamada en ok kullanlan saysal olmayan tahmin yntemleri flunlardr:
Pazar Arafltrmas: Gelecekteki talepler hakknda bilgi almak amacyla tketicilerden; mlakat, anket, e-posta ve telefon araclyla bilgi toplanmasn amalayan bir tahmin yntemidir. Orta ve uzun vadede iyi dzeyde sonular vermesine karfln, zaman alc ve maliyeti yksektir.
Uzman Grflleri: Konusunda uzman olan kifli ya da gruplarn bilgi ve deneyimlerine dayanlarak karar verilmesi yntemidir. Ksa, orta ve uzun vadede ortalama sonular verir ve maliyeti dflktr.
Delphi: Mevcut talep verilerinin az olduu durumlarda, doru bir talep tahmini iin uzman grfllerine yazl olarak baflvurulmas ve farkl grfllerde
fikir birlii salanncaya kadar yaplan sistemli bir alflmadr. Ksa, orta ve
uzun vadede orta ve yksek dzeyde sonular verir ve maliyeti ortalamann
zerindedir.
Saysal tahmin ise bir olay ya da nesneye iliflkin elde edilen saysal veriler zerinde istatistiki ve matematiksel zmlemelerin (analiz) yaplmas srecidir. Burada, elde edilen verilerle rnn talebi arasnda balant kurulmak suretiyle; balant ynnn istatistiksel yntemlerle saptanmas ifllemi gereklefltirilir. Verilerle
rnn talebi arasndaki iliflki zamanla deiflim gsterebilir. Ayrca bu srete, talebi etkileyen dier unsurlarn orannn da deiflebilecei gz nnde bulundurulmaldr. Saysal tahmin yntemlerini iki ana grupta toplamak mmkndr. Bunlar:
Nedensel Yntemler: Sebep-sonu tahmininde, iki veya daha fazla deiflken arasndaki iliflki gz nnde bulundurularak, kullanlan yntemlerdir.
Nedensel yntemlerde, rne ait gemifl talep verileri ile bu talebi etkiledii dflnlen dier deiflkenlere ait bilgiler kullanlmaktadr. Bu yntemler
arasnda regresyon analizi, ekonometrik model, yapay zek ve sezgisel algoritmalar saylabilir.
Zaman Serisi Analiz Yntemleri: Gemifl verilerin zaman iindeki eilimleri incelenerek, gelecee dnk tahminlerde bulunmada kullanlan yntemlerdir. Zaman serisi analiz yntemleri arasnda; hareketli ortalamalar
yntemi, ssel dzeltme yntemi, eilim (trend) analizi yntemi ve Box-Jenkins gibi yntemler yer almaktadr.
Kullanlacak tahmin yntemi seilirken; birincil ya da ikincil kaynaklardan elde
edilen bilgilerin belirsizlik, duyarllk ve deiflim biimi gibi nitelikleri ile uygulama amalar gz nnde bulundurulmaldr.
101
Zaman Serisi, bir olayn,

kronolojik sraya gre, ald
deerlerin sralanmasyla
elde edilen diziye denir.
Kurulufl Yerinin Seimi

Kurulufl yeri, giriflimcinin iflletme amalarna etkin ve verimli bir biimde ulaflmak iin faaliyetlerini gereklefltirmek zere belirledii yerdir. ster mal reten iflletmeler, isterse hizmet iflletmeleri olsun tm iflletmeler kurulufl yerini belirlemek
zorundadr. Bu konu sadece iflletmelerin ilk kuruluflunda deil; bymesinde, yeni pazarlara girmesinde, rn farkllafltrmasnda, arz ve talepteki deiflmelerde ve
yerleflim alannn deifltirilmesi srasnda da ortaya kar.
Kurulufl yeri, iflletmenin faaliyette bulunduu alanda rn ya da hizmetlerin
retildii yerdir. fiphesiz giriflimci; neyi nasl ve ne kadar maliyetle reteceine
karar vermek iin, retimi gereklefltirecei yeri de belirlemek zorundadr. Bu-
Kurulufl Yeri, iflletmenin

yaflamas ve geliflmesi iin
gerekli btn zellikleri
bnyesinde bulunduran
yaflam alandr.
102
Konumluk Yer, iflletmenin

faaliyetlerini yrtmek
zere, belirlenen kurulufl yeri
iinde, fiziksel mekn olarak
kurulduu veya ald
yerdir.
flletme lkeleri
nun iin, yaflamsal bir neme sahip olan enin gz nnde bulundurulmas
gerekir:
Verimlilik: Giriflimcinin elinde bulundurduu sermaye, ifl gc, teknoloji
ve hammadde gibi retim faktrlerini kullanarak daha fazla rn veya hizmet retmesidir. Verimlilik dzeyi ayn zamanda teknik olanaklara da baldr. Bu yzden giriflimci, kurulufl yerini belirlerken seilecek yerin, mevcut
teknik ve ekonomik ortamda, olabilecek en fazla retim miktarn gereklefltirebilecek kapasitede olmasna dikkat etmek zorundadr.
Ekonomiklik: flletme faaliyetleri sonucunda elde edilen gelir ile bu gelirlerin elde edilebilmesi iin katlanlan ifl gc, hammadde ve yardmc madde gibi elerin parasal ifadesiyle ortaya kan tm maliyetlerin oransal bir
sonucudur. flletmede maliyet giderlerinin dflk olmas ya da bu giderlerle
elde edilen mal/hizmetlerin satfl fiyatlarnn yksek olmas ekonomiklik
orann ykseltecektir.
Krllk: flletmenin belirli bir dnemde elde ettii krn, ayn dnemde
kullanlan sermayeye orandr. Bu orann en yksek kaca corafik alan
iflletmenin kurulufl yeri olarak semek uygun olacaktr. Maliyet, gelir ve faiz oranlarndaki deiflmeler krllk orannn nceden kesin olarak hesaplanmasnda nemli engellerdir.
Bu bilgilerden hareketle iflletme iin en uygun kurulufl yeri; giriflimcinin iflletmenin ama ve hedeflerine verimli bir biimde ulaflma yolunda, retim ifllevi iin
gerekli olan teknik ve ekonomik olanaklar, dier kurulufl yerlerine gre, optimum
bir biimde ele geirip, kr en st dzeye kard corafik alan biiminde tanmlanabilir.
Kurulufl yeri seim srecinde nce fabrika, satfl maazas, bro, hastane ya da
lokanta gibi iflletmelerin kurulaca blge, sonra da bu blge iindeki en uygun
yer belirlenir. Buras artk iflletmenin faaliyetlerini yrtecei konumluk yerdir.
Kurulufl yeri seiminde corafi blge seimi ile konumluk yer -genellikle- efl zamanl seilir.
Ulafltrma ve telekomnikasyon (uz iletiflim) teknolojisinde yaflanan deiflim ve
dnflmler sonucu dnyamz artk kresel (global) bir ky haline gelmifltir. Bu
durum lke ii ve kresel ticaretin grnmn byk apta deifltirmifltir. Tpk
biliflim hizmeti reticileri ve salayclar gibi pazar temelli iflletmeler, artk tketicilerden ok uzaklarda hizmetlerini srdrebilmekte ve buradaki maliyet stnlnden (ifl gc, enerji ve vergi gibi) yararlanabilmektedir. Buna ramen datclar, hizmet iflletmeleri ve perakendeciler gibi birok iflletmenin hl youn bir biimde pazar temelli olduu grlmektedir.
Kurulufl Yeri Seimini Etkileyen Unsurlar

flletmelerin kurulufl yeri seiminde gz nnde bulunduracaklar unsurlar arasnda faaliyet alanlarnn da nemi byktr. flletmelerin retim iflletmesi ya da toptanc, perakendeci ve bakm-onarm gibi hizmet iflletmesi olmalar, dikkat edilecek
hususlarn da farkllaflmasna yol aar.
retim iflletmeleri, kurulufl yeri seiminde pek ok unsuru dikkate almas gerekir. Bunlardan bafllcalar:
flletme; hammaddenin kaliteli, ucuz ve en fazla miktarlarda bulunduu yerde kurulmaldr.
Ulaflm kolay, taflma maliyetleri uygun olmaldr.
Gerektiinde iflletmeyi geniflletmeye uygun olmaldr.

Nfus, ekonomik ve sosyal geliflme dzeyi yeterli olmaldr.
Nitelikli ifl gcnn kolay ve en ekonomik bir biimde salanabilecei bir
yerde olmaldr.
Arazi fiyatlar ve inflaat maliyetleri uygun olmaldr.
Arazinin jeolojik yaps ve blgenin iklimi uygun olmaldr.
flgren ve ailelerinin toplumsal ve kltrel gereksinimleri en st dzeyde
karfllanabilecek bir yerde olmaldr.
flletme; toplumun kltr, eitim, gelenek ve grenekleri asndan genel
kabul gren bir yerde olmaldr.
retim srasnda deerlendirilemeyen ve yararsz olan artklar, evreye zarar
vermeden, artlarak doaya braklmaldr.
Devletin uygun altyap, ucuz kredi, hukuki kolaylklar, vergi indirimi ve
ucuz arsa hizmetlerini sunduu yerler tercih edilebilir.
evrede yeterli dzeyde sosyal tesisler ve kiralk konutlar bulunmaldr.
Telekomnikasyon hizmetleri olmaldr.
Savafl veya terrn olduu ya da olma riski bulunan blgeler ayklanabilir.
Finansal kaynaklarn kolay ve ekonomik olarak salanabilecei, banka ve
finans kurumlarnn bulunduu yerler tercih edilebilir.
Peki, retim iflletmeleri bu unsurlardan etkilenirken, acaba hizmet iflletmelerinde durum nasldr? Belli llerde bir benzeflmeden sz edilse de; rn reten iflletmelerle hizmet reten iflletmeler arasnda kurulufl yeri seim kararlarn etkileyen baz farkllklar bulunmaktadr. Bunlar:
Toptanc iflletmelerin perakendeci maazalara yaknl, rn gnderme ve
alma asndan ulaflm ana yaknl, ayn sektrde hizmet veren dier iflletmelerin toplanma yerlerine yaknl tercih edilen zelliklerdir.
Perakendeci iflletmeler kurulufl yerini seerken; yaya trafiinin younluu,
ara park olanaklar, alfl-verifl merkezlerine ve rakip iflletmelere yaknl
ve maaza kirasnn ya da satfl fiyatnn uygunluu gibi konulara dikkat
ederler.
Servis ve brolarn yerlefliminde ise; byk yerleflim yerlerine ya da trafii
youn olan caddelere yaknlk nem kazanr.
Giriflimciler, kurulufl yeri kararn verirken, yukarda bahsedilen unsurlar gz
nnde bulundurarak, en uygun kurulufl yerini belirlemek durumundadr. Ancak
uygulamada, iflletmenin btn unsurlar bnyesinde barndran bir yeri bulma olana yoktur. Bundan dolay kurulufl yeri belirlenirken; giriflimci, retim faktrlerini en dflk maliyetle bir araya getirebilecei, krn en st dzeye karabilecei
bir yeri belirlemeye alflr.
flletme Kapasitesinin Belirlenmesi

flletme kurma alflmalar, ekonomik arafltrma kapsamnda, iflletmenin kurulufl
yeri seiminden sonra iflletme kapasitesinin belirlenmesiyle devam eder. Kapasite,
zellikle retim iflletmelerinin byklklerinin ifade edilmesinde, en ok kullanlan bir kavramdr. flletme kapasitesi, retim faktrlerinin belirli bir dnemde (saat,
gn, hafta, yl) rn ve hizmetleri retebilme yetenek ve olanaklarnn metre, kg,
adet ve litre gibi uygun bir l birimiyle ifade edilmesi biiminde tanmlanabilir.
rnein, Toprak Mahsulleri Ofisinin (TMO) yllk depolama kapasitesi 4 milyon
ton dzeyindedir. Kapasitenin mali ve ekonomik bir yaklaflmla ele alnmas duru-
103
104
flletme lkeleri
munda, l birimi liradr. Sz gelimi, Trk Hava Yollarnn (THY) cirosu 2010 ylnda, kesin olmayan rakamlara gre, 6 milyar ABD dolardr.
Bir iflletme iin kapasite deerlemesi yaflamsal bir neme sahiptir. Daha bafllang aflamasnda kurulacak iflletmenin retim kapasitesinin ok iyi hesaplanmas gerekir. Tabii ki; bu ifllemin verimlilii de elde edilen verilerin doruluuna baldr.
Bundan dolay bir iflletmenin retim kapasitesi, bir yandan yeterli befleri kaynaklarn ve makine-donanmn iflletmeye alnmasna, dier yandan da pazarlama olanaklarna ve mali kaynaklarn verimli bir biimde salanmasna baldr.
Literatrde, birbirinden farkl anlamlarda, eflitli kapasite kavramlar kullanlmaktadr. Bunlardan bafllcalar;
Kuramsal (Teorik) kapasite: Makine ve donanm ve dier tm retim faktrlerinin hi bir duraksama, gecikme, aksama ve arza olmadan; anlan elerin nitelikli iflgren tarafndan kullanm sonunda gereklefltirilebilecek en
yksek retim miktarn gsteren kapasitedir. Burada btn koflullarn mkemmel olduu dflnlr. rnein, bir buzdolab fabrikasnn -hi arza
vermeden- ylda retebilecei toplam buzdolab adedi 4 milyon ise; bu rakam iflletmenin kuramsal kapasitesini oluflturur. Bir hizmet iflletmesinde de
kuramsal kapasite, iflletmenin belirli dnemde salayaca en yksek hizmet snrdr. rnein, otel iin, bir dnemde konaklamas gereken misafirlere ayraca oda-yatak says bu tr kapasiteyi belirtir.
Pratik (Normal) kapasite: Bir iflletmenin kuramsal kapasiteyle alflmas
her zaman mmkn olmayabilir. retim faaliyetleri; tamir, bakm, arza,
elektrik kesintisi ya da iflgrenden kaynakl sorunlardan dolay aksar. flte
bu gibi ortaya kan retim aksamalar dflldkten sonra meydana gelen
nedenlerle retim dzeyine pratik kapasite ad verilir. rnein, ylda 300
bin adet kuramsal kapasitesi olan bir hazr giyim iflletmesinde arza, elektrik
kesintisi gibi denetlenemeyen duraksamalardan dolay 260 bin adet takm
elbise retilmifl olabilir.
Kullanlan (Fiili) kapasite: Her zaman iflletmelerin pratik kapasiteye ulaflmalar mmkn olmaz. Pazardaki durgunluk ve rakiplerin atlmlar gibi nedenlerden dolay; iflletmenin normal koflullarda retebilecei miktara alc
bulunmad durumlarda kullanlan kapasite kavram ortaya kar. rnein, ylda 500 bin metre kumafl (pratik kapasite) retebilecek durumda olan
bir tekstil fabrikasnn, talep azl nedeniyle, ylda 350 bin metre kumafl
retmesi kullanlan (fiili) kapasiteyi dourur.
Atl (Bofl/Aylak) kapasite: Pratik kapasitenin zor koflullar ve talep yetersizlii nedeniyle kullanlmayan ksmdr. rnein, yllk pratik kapasitesi 360
bin adet olan bir otomobil fabrikasnda talep azl nedeniyle 300 bin adet
otomobil retilebilmiflse; bu iflletmenin atl kapasitesi 60 bin adet/yldr. Bu
kapasite iflletmenin birim retim maliyetlerini artrd iin iflletmeler tarafndan arzu edilmez.
Aflr (Zorlanmfl) kapasite: Kullanlan (fiili) kapasitenin pratik (normal)
kapasiteden byk olmas durumunda ortaya kan kapasitedir. flletmeler,
geici de olsa, bu kapasiteye ulaflabilmek iin retim faktrlerini aflr zorlamalar gerekir. Anlan kapasiteye iflletmeler; savafl, doal afetler ve ani talep
artfllar gibi zel durumlarda baflvururlar. retim faktrlerinin uzun sre
zorlanmas; hatal rnlerin, ifl kazalarnn artmas ve makinelerin sklkla
arzalanmas gibi sakncalar dourabilir.
SIRA SZDE
105
SIRA SZDE
Kvaml (En uygun) kapasite: flletmenin en dflk ortalama maliyetlerle

retebilecei retim dzeyidir. Bu kapasite; retim maliyetlerinin
en dflk,
D fi N E L M
retim miktarnn en yksek ve rnlerin tamamnn satlmfl olduu noktada gerekleflir. flletmeler iin kvaml kapasite, iinde bulunduklar sektS O R U
rn ortalamasna gre belirlenir.
Atl kapasiteye ulaflmann birden ok yolu bulunmaktadr. Birincisi; Dpratik
K K A Tkapasiteden,
kullanlan kapasite karlarak atl kapasiteye ulafllr. kinci yol ise; kapasite kullanma
orannn (alflma derecesi) hesaplanmasdr. alflma derecesi, kullanlan
kapasitenin
SIRA SZDE
pratik kapasiteye orandr. rnein; kullanlan kapasite 975.000 m. kumafl/yl ve pratik
kapasite de 800.000 m. kumafl/yl ise tekstil fabrikasnn kapasite kullanm oran,
800.000/975.000 = %82dir. Buna gre; tekstil fabrikasnn kapasitesinin
%18i atl duAMALARIMIZ
rumdadr. flletme bu %18lik atl kapasiteyi; reklam, tantm, deme kolayl gibi satfllar artrc abalarla ve/veya yeni pazar arafltrmalaryla, deerlendirmeye gitmelidir.
N N
K T A P
flletmelerin kurulufl alflmalar srecinde iflletme, kapasitesinin doru seilmesi byk nem taflr. nk kapasite yalnz iflletmenin kurulufl aflamasnda deil,
T E L E V Zdolay,
Y O N iflletme
iflletme faaliyete getikten sonra da nemli bir kavramdr. Bundan
kapasitesinin eflitli unsurlar gz nnde bulundurularak belirlenmesi gerekir. Bu
unsurlar arasnda; talep dzeyi, yatrm maliyetleri, hammadde, ifl gc, teknoloji,
finansman, ulafltrma, malzeme ifllem sresi, makinelerin ifllem gc, ifl istasyonlaNTERNET
r arasndaki iliflkiler, bakm ve onarm saylabilir. Giriflimci btn bu unsurlar dikkate alarak, iflletmenin yapsna, byklne ve amalarna en uygun iflletme kapasitesini belirler.
Tahmini Gelirlerin Belirlenmesi

Ekonomik arafltrma srecinde yaplan talep tahmini ve pazar arafltrmas sonucunda iflletmenin retecei rn ya da hizmete olan toplam talep ve iflletmenin bu talepten elde edecei pazar pay, kapasite ve tahmini satfl miktar belirlenir. Tabii ki
burada; yaplan bu alflmalar sonucunda satlmas dflnlen rnn tahmini birim maliyeti ile tahmini birim satfl fiyatlarnn da saptanmas gerekir.
Bylelikle; belirli bir dnem ierisindeki tahmini satfl miktar ile belirlenen birim satfl fiyatnn arpm sonucunda, iflletmenin salayaca gelir tahmin edilmeye alfllr. Bu ifllem giriflimciye, yatrmn ekonomik olup-olmad konusunda bilgi salar.
TEKNK ARAfiTIRMA
Teknik arafltrmalar, iflletmenin uygulayaca retim srelerinin ya da teknolojinin
ekonomik adan uygunluunu ortaya karmak ve baflar iin gerekli teknolojiyi
belirlemek iin yaplr. nk rn ve hizmet retiminde kalite ve maliyet, hem
retim sreci hem de kullanlan yntem ile dorudan ilgilidir.
Teknik arafltrmalarn; retim sistemi ve teknoloji seimi; ve teknik maliyet alflmalar olmak zere iki boyutundan sz edilebilir.
retim Sistemi ve Teknoloji Seimi

rn ya da hizmet retmek amacyla; ifl gc, malzeme ve makine gibi fiziksel
elemanlarn bir araya gelerek uyumlu bir biimde alflmasna retim sistemi ad
verilir. Ekmek reten bir frn iflletmesinin retim sistemi incelendiinde; buradaki girdi elemanlarnn un, su, maya, tuz, enerji ve ekmek ustasnn bilgi ve bece-
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
SIRA SZDE
106
D fi N E L M
flletme lkeleri
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
risi olduu grlr. Burada dnflm ifllemi, ekmein yapm ve kt eleman da

ekmektir. S O R U
Giriflimci, iflletmede
D K K A T kuraca retim sistemine karar verirken; sermaye, pazarn bykl ve pazar pay, ifl gc nicelik ve nitelii, lisans, patent ve teknik destek olanaklar ve
kullanlacakSIRA
teknoloji
gibi unsurlar gz nnde bulundurmak durumundadr.
SZDE
N N
Literatrde retim sistemleri yntem, miktar ve akfla gre farkl biimlerde snflandrlmaktadr.
Peki, bir giriflimci iflletmesini kurarken, teknik arafltrma aflamaAMALARIMIZ
snda, gz nnde bulunduraca bafllca hangi retim sistemleri bulunmaktadr?
Siparifle gre retim sistemi, parti retim sistemi, srekli retim sistemi, proje re T Aretim
P
tim sistemi,K akc
sistemi, yn retim sistemi ve tam zamannda retim sistemi bunlardan bafllcalardr.
retim sistemi seim karar; iflletmenin mali yapsn, rn kalitesini, bamllk
T E Lzelliklerini
EVZYON
ve esneklik
etkiler. Alnan bu karar sonucunda uygun makine ve ifl
gc seilerek; fabrika ii tm dzenlemeler yaplr. Giriflimci, retim trne; sermaye, pazarn bykl ve pazar pay, ifl gc nicelik ve nitelii, lisans, patent
ve teknik destek olanaklar ve kullanlacak teknoloji gibi faktrleri gz nnde buNTERNET
lundurarak karar vermelidir.
Son yllarda teknolojide yaflanan geliflmeler sonucu, otomasyona ynelme
nemli lde artmfltr. Bu artflla birlikte, iflletmelerde teknoloji seimi konusu
daha da nemli bir konuma gelmifltir. Teknoloji seimi, farkl girdi faktrlerini kullanarak ayn kty reten retim yntemleri arasndan birini belirleme sreci olarak dflnlebilir. Bu sre, iflletmeler iin yaflamsal bir neme sahip bir karar verme alann oluflturur. nk doru teknolojinin seimi, giriflimcilere, ok nemli
bir rekabet stnl salar. Grld gibi teknoloji seimi, kapasite ve yer seimi gibi bir defada alnan ancak, proje mr boyunca etkili olan kararlardandr.
Teknoloji seimi; sektre, sermaye gcne ve kresel geliflmelere gre deifliklik gsterir. Bu yzden giriflimci veya karar vericinin, dnyada gerekleflen geliflmeler ve lke koflullar arasnda denge kurabilecek bir bakfl asna sahip olmas
gerekir. rnein, dviz darl yaflanan dnemlerde, yerli girdi kullanan teknolojinin tercih edilmesi sz konusu olabilir. Ayrca geliflmifl lkelerde sermaye youn
teknolojilerin kullanlmasna karfllk, geliflmekte olan lkelerde bol ve ucuz olan
ifl gc kaynandan dolay, emek youn teknolojilere arlk verilebilir.
Teknik Maliyet alflmalar

Teknik maliyet alflmalar afladaki konular iermektedir:
retim maliyetlerinin retim srecine gre ayr ayr hesaplanmas,
Arsa, bina ve makineler gibi sabit deerler ve montaj (kurgu) maliyetleri ile
teknik bilgi (know-how) maliyetlerinin tahmin yoluyla belirlenmesi,
Nitelikli ve niteliksiz ifl gc gereksinimi ve maliyetlerinin belirlenmesi,
Su, enerji ve dier alt yap ihtiya ve maliyetlerinin belirlenmesi,
Bakm ve onarm maliyetleri alflmalarnn yaplmas.
Grld gibi, yaplabilirlik etdnde teknik arafltrmalar, yatrm kararlar iin nemli veri/bilgilerin elde edilmesini amalamaktadr. Bu bulgular bir
yandan teknolojik tercihleri irdelemeye ortam hazrlarken; dier yandan da satfl maliyeti hesaplar ve finansman hesaplar iin gerekli temel veri/bilgileri ortaya koymaktadr.
107
FNANSAL ARAfiTIRMA
Finansal (mali) arafltrma kapsamnda yaplmas; planlanan yatrma para desteinin nasl salanaca, yaplacak yatrmn karfllnn alnp-alnamayaca ve kr
elde edebilmek iin retilecek birim miktarnn belirlenmesi gibi konular yer alr.
Ayrca, iflletmenin srekli olarak gereksinim duyaca parasal kaynaklar ve bunlarn salanabilecei yerler de renilmesi gereken dier bilgiler arasndadr.
Yaplabilirlik arafltrmas, iflletmenin kurulup-kurulmama kararnn verilmesine
katkda bulunduu gibi iflletmenin kurulduktan sonra karfllaflabilecei olas sorunlar belirleme ve bunlar iin zm nerileri gelifltirme ifllevine de sahiptir. Karfllafllan sorunlar genellikle finansal konularda kendini gstermektedir. Bu yzden,
parasal sorunlarn bir an nce zme kavuflmas iin, afladaki sorularn yantlanmas gerekir:
Kurulufl iin arazi, inflaat ve donanm gibi elerin maliyeti (bafllang maliyeti) ne kadardr?
Kurulufl aflamasndan sonra, iflletmenin alfltrlabilmesi iin gereken cret,
kira ve faiz gibi iflleyifl giderleri ne kadardr?
flletmenin tahmini gelirleri ne kadardr?
Yatrm finansman hangi kaynaklardan, hangi sreyle ve hangi maliyetle
salanacaktr?
Ka birim retimden sonra kr elde edilebilecektir (Baflabafl/Kra geifl noktas)?
Bu sorulara verilmesi gereken yantlar arasnda -ncelikli olarak- baflabafl
(kra geifl) noktasnn belirlenmesi gelmektedir. Burada iflletmede elde edilen
toplam gelirlerin, toplam giderlere eflit olduu noktann (baflabafl noktas) belirlenmesi amalanr.
Baflabafl noktasnda iflletme ne kr, ne de zarar etmektedir. Yani, yapt yatrmn karflln almfl ancak henz herhangi bir kr elde edememifltir. Giriflimci,
yapt bu alflmayla, harcamalarn karfllamak iin ka birim retim yapacan
bulmay hedefler. Bylece daha nce belirledii pazarn talep miktaryla baflabafl
noktasn karfllafltrarak; yatrmn krl olup-olmayacan ngrmeye alflr. flletmenin tahmini gelir ve giderleri, baflabafl noktasnnn belirlenmesinde temel bilgilerdir. Gider kavram, belirli bir zaman dilimi iinde kullanlan ve tketilen rn ya
da hizmetlerin parasal deerini ifade eder. Giderler sabit ve deiflken olmak zere iki gruba ayrlr. Sabit giderler, iflletmenin retim miktarna bal olarak deiflmeyen giderlerdir. flyeri kiras, bina ve arazi vergisi, faiz, sigorta primleri, makine,
donanm, amortisman, iklimlendirme (stma ve soutma) ve aydnlatma gibi giderler bu gruba girer.
Deiflken giderler ise; iflletmenin retim miktarna gre artan ya da azalan, retim olmad zaman da oluflmayan giderlerdir. Deiflken gider grubuna; yakt,
hammadde, yar mamul maddeler, ifli cretleri, gelir vergisi ve bakm-onarm giderleri girer.
Baflabafl noktasnn bulunmasnda kullanlan gelirler ise; bir faaliyet dneminde satlan rn/hizmet miktarnn o dnemdeki birim fiyat ile arplmas sonucu
elde edilen rakamdr. Baflabafl noktas, retim miktar ve satfl tutarlarna gre iki
biimde hesaplanr.
rnein, 40.000 adet rn retip-satmay planlayan A flletmesi, gereklefltirecei retim iin toplam olarak T60.000 sabit, T120.000 ise deiflken giderlerinin olduunu varsaymfl ve retecei her rn iin T6 satfl fiyat belirlemifltir. Bu durum-
Baflabafl (Kra Geifl)

Noktas Analizi, ksa
dnemde hem sabit, hem de
deiflken giderlere sahip
iflletmelerin alacaklar
stratejik kararlara yardmc
olan bir krllk
zmlemesidir.
108
flletme lkeleri
da iflletmenin miktar ve satfl olarak baflabafl noktalar (BBN) afladaki gibi gerekleflecektir. Burada ncelikle birim baflna deiflken gider (Deiflken Giderler /
rn miktar) = (120.000 /40.000 = 3) bulunur ve daha sonra afladaki ifllemler yaplr.
BBN (Miktar) =
60.000
Sabit Giderler
=
= 20.000
Sat Fiyat (T )- Birim Deiiken Gider (T) (6-3)
BBN (Sat Tutar)) =
60.000
Sabit Giderler
=
=120.000
1-(Birim Deiken Gider/ Sat Fiyatt) 1-(3/ 6)
rneimize gre; A iflletmesi 20.000 birim rn rettiinde ya da T120.000lik

satfl hacmine ulafltnda, gelirlerinin toplam giderlerinin toplamna eflit olacak
yani; sfr kra ulaflmfl olacaktr. flletme ancak bu noktadan sonra rettii her birim rnden kr elde etmeye bafllayacaktr.
BBNnin finansal zmleme ve finansal karar retme konularndaki en temel
kullanm alanlar afladaki biimde sralanabilir:
flletmenin zarara uramamas iin ulafllmas gereken ifl hacmi dzeyinin
belirlenmesi,
Satfl maliyetlerinin ve birim fiyatlarnn hesaplanmas,
flletme retim kapasitesinin belirlenmesi,
flletme sermaye ihtiyacnn belirlenmesi,
Krl rn bilefliminin belirlenmesi,
Sabit/deiflken giderler, satfl fiyat, toplam satfl miktar veya kr beklentilerindeki deiflmelerin birbirine etkilerinin ortaya karlmas,
flletmenin izleyecei retim, fiyat ve yatrm politikalarna karar desteinin
verilmesi,
Tahmin edilen ile gerekleflen durumun karfllafltrlarak deerlendirilmesi.
Grld gibi finansal arafltrmalar, iflletmenin tm yatrm ve iflleyifl maliyetlerinin tahmin edilmesi alflmalarn ierir. Ayrca bu alflmalar, iflletmenin finansal sorunlarna zm nerileri getirilmesine olanak salar.
YASAL ARAfiTIRMA
Yasal arafltrma, iflletmenin hukuki yaps, kurulacak iflletmenin devlet desteinden
yararlanma durumu ve retim iin gerekli yasal izinlerin belirlenmesi iin yaplr.
flletmenin Hukuki Yapsnn Belirlenmesi

lkemizde iflletmelerin hukuki tr; zel iflletmeler, kamu iflletmeleri, karma iflletmeler (kamu ve zel) ve yabanc sermayeli (ok uluslu) iflletmeler biimindedir.
zel iflletmeler arasnda kifli (flahs), sermaye ve kooperatif iflletmeleri bulunmaktadr. Yine flahs iflletmelerine bakld zaman, bunlarn hakiki flahs iflletmesi, adi
flirket, kollektif flirket ve adi komandit flirket biiminde bir ayrma tabi tutulduu
grlmektedir. Sermaye iflletmeleri arasnda da anonim flirket, limited flirket ve sermayesi paylara blnmfl komandit flirket yer almaktadr.
Kurulmas dflnlen bir iflletmenin anlan flirket trlerinden birisi olma zorunluluu vardr. Giriflimci kuraca iflletmenin hukuki yapsn belirlerken eflitli seenekleri deerlendirmek durumundadr. Bunlar:
Sermaye zerinde tam olarak sz sahibi olma arzusu: Giriflimci ynetim gcn elinde tutarak kendi baflna ifl yapmay dflnyorsa, tek kifli
(flahs) iflletmesini tercih edebilir. Ya da yine ynetim gcn elinde tutarak
ortakl bir yap istiyorsa, komandit ya da az ortakl komandit flirketi seebilir. Giriflimci eer gl ve kolay elde edilen bir sermaye yapsn istiyorsa,
anonim ya da ok ortakl limited flirket trn seecektir.
flletmenin vergi ykmllndeki farkllklar: flletmenin hukuki yaps (unvan) iflletmenin vergi ykmllnn olup-olmamasn belirleyen
bir unsurdur. Kurumlar Vergisi Kanunu, kollektif ve komandit flirketlerin tzel kiflilikleri olmasna ramen, bu ortaklklara vergi ykmll tanmamfltr. Bu flirketlerde ortaklar, Gelir Vergisi Kanununa (GVK) gre, iflletmenin elde ettii krdan aldklar pay zerinden vergilendirilirler. Tabii ki bu
durum, Kurumlar Vergisi Kanununa gre, daha fazla vergi denmesi anlamna gelmektedir. Ancak Kurumlar Vergisi Kanununa gre vergi oran gelir miktarna bal deil, sabit bir orandr. Sermaye flirketleri tzel kiflilikleri
nedeniyle, Kurumlar Vergisi mkellefi olmalarndan dolay, daha az vergi
verirler. Ayrca sermaye flirketlerinde ynetici konumundaki ortaklara denen cret ve ikramiye gibi demeler iflletme defterine gider yazlp vergiden
dfllrken; kifli iflletmelerinde ise; bu tr demeler gider olarak kabul edilmediinden vergiden de dfllememektedir.
Mali sorumluluklarn snrlanmas: Giriflimciler, iflletmenin bor ve
alacaklarna karfl iflletmeye koyduklar sermaye kadar sorumlu olmak istiyorlarsa; tercihlerini sermaye flirketlerinden yana kullanacaklardr. nk dier flirket trlerinde ortaklar, komanditer flirketlerde komanditer ortaklar hari, iflletmenin bor ve ykmllklerine karfl btn mal varlklar ile sorumludur.
Kredi olanaklar: Finans kurulufllar, iflletme ortaklarnn snrsz sorumlu
olmas durumunda, bu tr iflletmelere daha kolay para salamaktadr. Bunun yannda ortaklk yaps snrl sorumlu olmasna karfln, sermaye flirketlerinin (zellikle anonim flirketlerin) finansman bonolar, tahvil gibi ok eflitli finansman kaynaklarn kullanarak gereksinim duyduklar paray salayabilirler.
Bunlarn dflnda iflletmenin hukuki yapsna gre kurulufl ifllemlerinin ve giderlerinin farkl olmas ve ilgili mevzuat da iflletmenin hukuki yapsn belirlemede etkin rol oynar.
Devlet Desteklerinin zlenmesi

Mevcut iflletmelerin tm, yasalar gereince, gelir vergisi veya kurumlar vergisi
vermekle ykmldr. flletme, iflgrenlerin alflma koflullarn ve ifl gvenliini
salamann yannda dzenli olarak iflgrenlerin hastalk, yaflllk ve kaza primlerini demek zorundadr. Devlet bu ykmllkleri yerine getiren iflletmelere koruma ve destek hizmetlerini sunar.
flletmenin yapaca yatrm istihdam yaratma, lkeye dviz getirme ve evreyi
koruma gibi yararlar salyorsa; giriflimci yatrm indirimi, gelir vergisi ve toplu konut istisnas, KDV istisnas, ucuz arazi ve uygun kredi destei gibi devlet desteklerinden yararlanabilir. Gnmzde iflletme kurmay dflnen giriflimciler; Hazine
Msteflarl, Trkiye fl Kurumu, Kk ve Orta lekli flletmeleri Gelifltirme ve
Destekleme daresi Baflkanl (KOSGEB) gibi devlet kurumlarndan ve AB Hibe
Fonu gibi iflletmeleri destekleyen kurulufllardan maddi destekler salayabilirler.
109
110
flletme lkeleri
flletme Kurulurken Alnmas Gereken Yasal zinlerin

Belirlenmesi
fl yeri amak iin alnmas gereken resmi belgeler iflletmenin niteliine gre deiflmektedir. flletme kurma srecinde ilgili kurumlardan alnmas gereken yasal izin
sreci ana hatlaryla afladaki biimdedir:
Sanayi ve Ticaret Bakanlndan (Sanayi ve Ticaret l Mdrl) flirketin
kurulmas ile ilgili iznin alnmas,
Ticaret Sicil Memurluuna yeni kurulufl tescili iin gerekli belgelerin verilmesi ve kurulufl ilan,
Esnaf ve Sanatkrlar Sicil Memurluundan tescil ve ilan ifllemleri,
Tutulmas zorunlu olan defterlerin krtasiyeden alnmas ve Notere onaylattrma,
Vergi Dairesine vergi mkellefiyetinin tescili, vergi levhas, yazar kasa levhasnn onay ve damga vergisinin yatrlmas,
Maliye Bakanlnn anlaflmal olduu matbaa iflletmelerine gerekli belgelerin bastrlmas,
Sanayi Odas ya da Ticaret Odasna kayt ifllemleri,
Belediyelerden ifl yeri ama ve alflma ruhsat alnmas,
Sosyal Gvenlik Kurumu ifllemleri (fl yeri sicil numarasnn alnmas ve ifle
girifl bildirgelerinin verilmesi).
RGTSEL ARAfiTIRMA
Giriflimci, ifl kurma srecine girdiinde, iflletmenin uzun dnemli amalaryla eliflmeyen ve bu amalar glendiren esnek bir rgt yapsn oluflturmas gerekir.
rgtsel arafltrma alflmas, temel olarak; iflletmede yaplacak ifllerin belirlenmesi ve gruplandrlmas, iflleri yapacak kiflilerin belirlenmesi ve yetki-sorumluluklarn verilmesi ve ifllerin grlecei yer, ara ve yntemlerin belirlenmesi aflamalarndan oluflur.
Yaplacak fllerin Belirlenmesi ve Gruplandrlmas

flletmede ncelikle, ifllerin yrtlmesi iin gerekli olan tm faaliyetlerin belirlenmesi gerekir. Bunlar; retim ve pazarlama sz konusu olduu temel faaliyetler ve iflletme ynetimi, denetim ve insan kaynaklar ynetimi, muhasebe ve resmi ifllemlerden oluflan destek faaliyetler biimindedir. Bu aflamada, birbirinin ayns ve birbirleriyle iliflkili olan ifller bir araya getirilerek birimler ya da blmler
temelinde snflandrlr. Ayrca bu aflamada, ifl analizi ve ifl tanmlarna da yer
vermek gerekir.
flgrenin Belirlenmesi ve Yetki-Sorumluluklarn Verilmesi

Bu aflamada, ifl analizi ve ifl tanmlar erevesinde belirlenen iflin gereklerine uygun nitelikteki personel ilgili ifllere atanr. Burada iflin gerekleri iflgrenin niteliklerine uygun olmaldr. rgtlerde ifl-kifli dengesi salanmad srece artk, oradan
verimlilik beklenemez.
flgrenler blmlerine atanrken, grevlerine iliflkin yetki ve sorumluluklarn
da titizlikle belirlenmesi gerekir. Bylece iflgren; hangi ifli yapacann, kime karfl sorumlu olduunun, kime hesap vereceinin farkna vararak yetki ve sorumluluklarnn snrn bilir.
Yer, Ara ve Yntemlerin Belirlenmesi

Giriflimcinin, rgtsel arafltrmaya bal olarak yerine getirecei grevler arasnda
iflgrenin etkin ve verimli bir biimde alflabilecei yer, ara ve yntemlerin salanmas yer alr. Burada ifllerin grlmesi iin, iflgrenin gereksinim duyduu fiziksel evre koflullar ve maddi ara-gereler sz konusudur.
flletmede kullanlacak hammadde, makine, donanm ve bina gibi elerin salanmas ve ifllerin konusuna gre dzenlenmesi gerekir. nk bir ifli yerine getirmek iin yetki ve sorumlulukla donatlan iflgrenlere, iflin yaplmasna ynelik
ara-gerelerle uygun alflma koflullar ve etkin alflma yntemleri gibi dier olanaklarn da giriflimciler tarafndan salanmas, iflletme verimlilii asndan byk
nem taflr.
DEERLENDRME-KARAR VERME VE GEREKLEfiTRME

Yaplabilirlik arafltrmasnn tamamlanmasndan sonra, arafltrma verilerine dayanlarak, bir n proje alflmas yaplr. Bu proje ile giriflimcilere ve yatrm yapma dflncesinde olan dier nc flahslara, yatrm sonunda hedefledikleri amalara
ulaflp-ulaflamayacaklar konusunda genel bir bilgi verilmesi amalanr. alflmann
deerlendirme aflamasna geebilmek iin n projenin tam ve amaca dnk olduunun kabul edilmesi gerekir.
Yatrm Deerlendirme
Yaplabilirlik arafltrmasnn tamamlanmasndan sonra alflma bulgular, bir rapor
(n proje) biiminde, ilgili kiflilerin grfllerine sunulur. Bu aflamada, giriflimciler
ya da ilgili yneticiler raporu deerlendirerek, hangi davranfl biimini seeceklerine karar vereceklerdir. Yatrm deerlendirme bir ekip tarafndan gereklefltiriliyorsa; baz yelerin olumsuz grflleri de sz konusu olabilir. Burada her ye kendi bakfl asna gre konuyu deerlendirir. Tabii ki; bu deerlendirmede ekip yeleri arasnda grfl birliinin salanmas gerekir. Yatrm deerlendirme aflamasnda afladaki sonularla karfllafllabilir:
Karar vericiler, en uygun iflletme modelini seerek bir ifl plan gelifltirir ve iflletmenin kurulabilmesi iin gerekli olan sreci bafllatrlar.
Yaplabilirlik raporu eksik bulunan ynleriyle yeniden ele alnarak, ek alflmalar yaplr.
Krl bir yatrm olmad sonucuna varlarak, alflma sona erdirilir.
Baflka bir yatrm iin yeniden arafltrma sreci bafllatlr.
Yatrm Karar
Yaplabilirlik raporunu deerleme aflamasnda giriflimci, rapor sonularn olumlu
ve toplam yatrm tutarn da kabul edilebilir snrlar iinde gryorsa; yatrm yapma kararn verecektir. Peki, giriflimci toplam yatrm tutarn nasl hesaplayabilir?
Bu hesabn yaplabilmesi iin iki ayr alflmaya gereksinim vardr:
Sabit yatrm tutar: flletme kurma dflncesinin domasndan, yatrmn
sonulandrlp iflletmeye geifl aflamasna kadar yaplan harcamalarn tmdr. Arafltrma ve proje giderleri, arsa bedeli, arazi dzenlemesi, inflaat, makine ve donanm gibi giderler rnek olarak gsterilebilir.
flletme sermayesi tutar: flletmenin kuruluflu tamamlandktan sonra faaliyetlerini srdrebilmesi iin gerekli olan fondur. flletme sermayesini iflletmenin elinde bulundurduu dnen varlklar oluflturur. Dnen varlklar ise;
111
112
flletme lkeleri
iflletmenin nakit olarak bankada ve/veya elinde bulundurduu varlklar ile

bir yl veya bir faaliyet dnemi iinde paraya dnfltrlmesi ya da kullanlmas dflnlen varlklarndan oluflur.
Yatrm Gereklefltirme
Yatrm karar verildikten ve gerekli yetki-sorumluluklar aktarldktan sonra, n
projenin ifl planna dnfltrlmesi sreci bafllar. Bu aflamada proje daha somut ve
ayrntl bir biime sokulur. flletme kapasitesi, bykl, hukuki yaps, kurulufl
alflmalarnn bafllama ve bitifl tarihleri, pazarn hacmi, yllk finansal tahminler,
kurulufl yeri, retilecek rnn fiyat, iflgren nicelik ve nitelikleri, yaplacak harcamalarn ayrnts, satn alnacak her trl makine ve donanmn teknik zellikleri ve maliyeti gibi konular ifl plannda yer alr. fl plan ayn zamanda resmi kurum
ve kurulufllarn izninin alnaca bir proje olmaktadr.
fl plan aflamasnda projelendirilen ayrntl alflmalar, artk fiziksel olarak gereklefltirilmeye alfllr. Yani; ifl plannda yer alan konular, belirlenen zaman diliminde, atanan sorumlular tarafndan somut bir biime dnfltrlmeye bafllar.
Bylece bir iflletmenin kurulmas ile ilgili tm aflamalar olumlu olarak deerlendirilmifl, gerekli yasal izinler alnmfl, kaynaklar salanmfl, gerekli grflme ve szleflmeler yaplmfl, dolaysyla faaliyete bafllanmfl demektir.
SIRA SZDE
Diyelim ki; gda

yer alan bir lokanta iflletmesi amaya karar verdiniz, projeyi
SIRA sektrnde
SZDE
gereklefltirmek iin, bundan sonra hangi aflamay izlersiniz?
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
113
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
flletme kurma kavramn, nemini ve giriflimcinin yatrm yapma nedenlerini aklamak.

Yatrm biiminde de ele alnan iflletme kurma
kavram; giriflimcinin elinde bulunan parasal deerleri, en iyi bildii bir alana aktararak maddi
ve maddi olmayan deerlere dnfltrmesini ifade eder. Yaratt katma deerle ekonomiye can
veren ve toplumsal refaha katk salayan iflletmelerin verimlilii ve krll, kurulufl aflamasnda verilecek kararlarn tutarl olmasyla dorudan iliflkilidir. Giriflimci, kuraca iflletmeyi alanndaki deneyimi, bilgisi, gelecei tahmin etme
gc, frsatlar deerlendirebilme ve risk alabilme kapasitesiyle biimlendirir.
Giriflimciler, ncelikle kr elde edip kendi refah
dzeylerini artrma amacyla yatrm yaparlar. Ancak giriflimciyi iflletme kurmaya iten nedenler sadece bununla snrl deildir. Giriflimci, ayrca
kendi iflinin patronu olmak, saygnlk kazanmak,
tketici ihtiyalarn karfllamak, ailesinin geleceini garanti altna almak ve yatrm dflncesine
sahip olmak gibi nedenlerle de yatrm yapar.
flletmenin kurulufl srecini aklamak.
flletme kurma sreci, giriflimcinin kafasnda canlanan yatrm fikriyle bafllar. Sonra uygun yatrm
alan belirlenir; ekonomik, teknik, finansal yasal
ve rgtsel zmlemelerden oluflan bir yaplabilirlik arafltrmas gereklefltirilir. Daha sonra bu
arafltrma rapor (n proje) haline getirilir. Rapor
giriflimci ya da ilgili dier kifliler tarafndan deerlendirilerek yatrmn yaplp-yaplmayacana karar verilir. Yatrm krl grld takdirde
rapor, ifl plan (kesin proje) biimine dnfltrlr. Son olarak da iflletme, gerekli kaynaklarn
salanmas, yasal izinlerin alnmas ve projeden
sorumlu kiflilerin atanmasyla faaliyete geer.
Yaplabilirlik arafltrmasn tanmlamak.
Yaplabilirlik arafltrmas, daha yatrm karar alnmadan nce, kurulmas dflnlen iflletme hakknda ekonomik, teknik, finansal, yasal ve rgtsel bilgilerin toplanp sistemli bir biimde sunulmas srecidir.
N
A M A
N
A M A
Ekonomik, teknik, finansal, yasal ve rgtsel

arafltrmalar aklamak.
Ekonomik arafltrmalar, kurulacak iflletmenin
ekonomik adan krl ve verimli olup-olmadnn arafltrlmasdr. Bu alflma kapsamnda, talep tahmini ve pazar arafltrmas, kurulufl yerinin
seimi, kapasitenin ve tahmini gelirlerin belirlenmesi yer alr.
Teknik arafltrmalar, iflletme iin seilecek retim sreleri ve teknolojinin belirlenmesinde
nemli rol oynar. retim srecinin tanmlanmas, retim teknolojisinin ve makinelerin seimi,
fabrika iindeki yerleflim dzeninin oluflturulmas ve bakm-onarm olanaklarnn arafltrlmas bu
alflma kapsamndadr.
Finansal arafltrmalar, iflletmenin gelir-gider tahminlerinin yaplmas, finansman kaynaklarnn
saptanmas ve iflletme krllnn belirlenmesi
ile ilgili faaliyetlerdir.
Yasal arafltrmalar, iflletmenin hukuki yapsnn belirlenmesi, devlet desteklerinin izlenmesi ve yasal izinlerin alnmas ile ilgili alflmalar kapsar.
rgtsel arafltrmalar, yaplacak ifllerin belirlenmesi, iflleri yapacak kiflilerin belirlenmesi, yetki
ve sorumluluk dalmnn yaplmas ve rgt flemasnn oluflturulmas gibi alflmalar kapsar.
Kurulufl yeri seiminde dikkate alnmas gereken
unsurlar aklamak.
Kurulufl yerinin seiminde dikkate alnmas gereken unsurlar arasnda; hammadde, nfus ve sosyal geliflim dzeyi, arazi ya da bina fiyatlar, ulafltrma, pazara yaknlk, ifl gc, eitim dzeyi, finans kurumlar, iklim koflullar, destekler, enerji
ve yakt saylabilir.
114
flletme lkeleri
Kendimizi Snayalm
1. flletme kurma sreci hangi aflamayla bafllar?
a. fl plan
b. Yaplabilirlik arafltrmas
c. Uygun yatrm alannn seimi
d. Yatrm dflncesi
e. Yatrm deerleme
2. Yatrm karar alnmadan nce, kurulmas dflnlen iflletmeyle ilgili ekonomik, teknik, finansal, yasal ve
rgtsel bilgilerin toplanarak, sistemli bir biimde sunulmas srecine ne ad verilir?
a. n arafltrma
b. Talep Tahmini
c. Yaplabilirlik arafltrmas
d. Pazar arafltrmas
e. flletme kapasitesinin belirlenmesi
3. Kurulmas dflnlen iflletmenin ekonomik adan
verimli ve krl olup-olmad hangi fizibilite arafltrmas ile belirlenir?
a. Teknik
b. Ekonomik
c. Yasal
d. rgtsel
e. Finansal
4. Afladakilerden hangisi kurulufl yeri seimini etkileyen faktrler arasnda yer almaz?
a. Ulafltrma
b. Hammaddeye yaknlk
c. klim koflullar
d. Pazara yaknlk
e. Teknoloji dzeyi
5. Kullanlan kapasitenin pratik kapasiteye oranna ne
ad verilir?
a. alflma derecesi
b. Kvaml kapasite
c. Zorlanmfl kapasite
d. Aylak kapasite
e. Baflarm derecesi
6. Teknik arafltrmalar, iflletme kuruluflunda hangi bilgileri salar?

a. Pazar pay ve talep tahmini
b. retim sistemi ve teknoloji seimi
c. Finansman kaynaklar
d. Hukuki yapy belirleme
e. rgtsel flemay hazrlama
7. Afladakilerden hangisi teknik maliyet alflmalar
kapsamna girmez?
a. retim maliyetlerinin retim srecine gre ayr
ayr hesaplanmas
b. Arsa, bina ve makineler gibi sabit deerler ve
montaj (kurgu) maliyetleri ile teknik bilgi (knowhow) maliyetlerinin tahmin yoluyla belirlenmesi
c. Nitelikli ve niteliksiz ifl gc gereksinimi ve maliyetlerinin belirlenmesi
d. retilecek rnn pazardaki fiyat dzeyinin belirlenmesi
e. Su, enerji ve dier altyap ihtiya ve maliyetlerinin belirlenmesi
8. Afladakilerden hangisi baflabafl noktas analizi ile
ilgili yanlfl bir ifadedir?
a. Toplam giderler ile toplam gelirlerin birbirine
eflit olduu noktadr
b. Satfl geliri, maliyet ve kar arasndaki iliflkileri inceleyen analitik bir yntemdir
c. flletme ne kr ne de zarar etmektedir
d. Ksa dnemde hem sabit, hem de deiflken giderlere sahip iflletmelerin alacaklar stratejik kararlara yardmc olan bir krllk zmlemesidir
e. flletme baflabafl noktasnda az da olsa kr elde
etmektedir
9. Afladakilerden hangisi Uygun Yatrm Alannn
belirlenmesinde etken olarak ele alnmaz?
a. Ekonomide yaflanan darboaz
b. Grflme ve szleflmelerin tamamlanmas
c. Pazarda talebin artmas
d. thalat ve ihracat olanaklarnn azalmas
e. Rakiplerin artmas
10. Satfl sonras ifllemleri yrten iflletmeler ve brolar
nerelerde kurulur?
a. Pazara yakn yerlerde
b. Hammaddeye yakn blgelerde
c. Yafl bol olan blgelerde
d. Sulama kanallarna yakn blgelerde
e. Havalimanlarna yakn yerlerde
115
Yaflamn inden
Wienerwaldn Tarihesi
Dnya restoran endstrisinde 50 yln stnde bir gemifle ve tariheye sahip ok az kurum vardr. Wienerwald, ziyareti ve mflterilerine lezzet ve shhatli beyaz
et arlk mens ile ok rekabeti olan bu endstride
yerini almfltr. Markamzn kuvveti franchisee ortaklarmzdan, ifl salayclarmzdan ve kendilerini markaya
adamfl alflanlarmzdan gelmektedir.
Avusturyann Linz kentinde lokantac bir ailenin olu
olarak dnyaya gelen Jahn, ortaokulu bitirince yl
daha doduu kentte okula gitti. Ardndan, aile geleneine uyarak afll ve garsonluu renmek zere
raklk eitimine bafllad. lk Wienerwald Restoran
olarak; 50li yllarn baflnda yeni evli olan Jahn, Mnihe yerleflerek ilerde iki ocuunun annesi olacak
kars Hermi ile birlikte kk bir lokanta olan Linzer
Stberli iflletti.
Parasal durumu skflk olduundan, gen giriflimci uygun fiyatl almlara ncelik tanmak zorundayd.
ABDden ucuz fiyata tavuk eti alma olana bulunca,
tmyle tavuklu yemeklere gemeyi akl etti. Lokantasnn adn Wienerwald olarak deifltirdi ve evirme
pili satmaya bafllad. Almanyada bir ilk olmas, her
noktada ayn fiyat ve ayn lezzeti sunabilmesi, tavuun
her gn yenebilecek salkl bir rn olmas gibi faktrlerin st ste gelmesi ile 1956 ylnda Linzer Stberl
Wienerwald zincirinin ilk halkas oldu. Yl 1965 olduunda Friedrich Jahn, Almanya iinde 174 noktaya ulaflmflt. Verdii toptan siparifllerle fiyatlar dflk tutabiliyordu. 60l yllarn sonuna kadar zincirine 200den fazla lokanta katlmflt. Bunlarn dflnda at ok sayda
oteli de, pazarlama nedenleriyle, Wienerwald ad altnda tantt.
Jahn, 70li yllarn ortasnda Wienerwald zincirinin (yllk cirosu: yaklaflk 600 milyon DM) iflletme sorumluluunu paylafltrmaya karar verdi. O zaman iin Bat Almanyada ilk Franchising (isim kullanma hakk) Sistemini bafllatt. Aktif ynetimden ekilen Jahn, svirede
Feusisbergde bulunan Wienerwald Holding flirketinin
ynetim kurulu baflkanln stlendi. 1979 ylnda inanlmas zor bir rakamsal bykle ulaflan Wienerwald
zinciri Japonya dhil, 13 lkeye yaylmfl toplam 1551
restoran, 30.000 alflan ve gnlk 300.000 mflteri say-
s ile o yllarda inanlmas zor bir baflar salamflt. Cirosu, Franchising prensibi sayesinde aniden ykseldi.
70li yllarn sonunda, gnde yaklaflk olarak 150.000 kzarmfl (evirme) tavuk satlmaktayd.
Bymeye devam eden Jahn, ABD piyasasna girmeye
alflt. Sermaye a olan iki lokanta zincirinin hisse
ounluunu satn ald. Ksa bir sre iinde ABDde neredeyse 1.000 iflletme Jahnn flirketine katlmflt.
1977den beri svire uyruklu olan Jahn baflka sektrlere de uzand. Tourotel iflletmeleri temelinde Jahn-Reisen adl turizm iflletmesini kurdu. Problemler 80li yllarn baflnda ortaya kt. ABDde parasal limitini aflt
ve iflletmelerini yeterince abuk zarar hanesinden karamad iin, Jahnn borlar ksa zamanda eyrek milyar DMyi buldu. 1982den sonra bankalar, flirketin kaderini tayin ettiler. Friedrich Jahn Wienerwald dhil
farkl alanlardaki kurulufllarn satmak zorunda kald.
1982 ile 2007 arasnda Wienerwald farkl flirketler tarafndan ynetildi ve ynlendirildi.
2007 ylnda Friedrich Jahnn torunlarnn dmenin baflna gemesi ile birlikte birden bire Wienerwaldde bir
deiflim ve iyileflme rzgrlar yakaland. Bugn Wienerwald Almanyada 30 milyon Euro cirosu ve 42 restorand ile ilk 50 zincir arasnda yerini korumakta ve gnmze uyarlanmfl salkl pili menleri ile bymesine hzla devam etmektedir.
Kaynak: http://markalartarihi.blogcu.com/wienerwald-in-tarihcesi/8888348
(18 Aralk 2011)
116
flletme lkeleri
Okuma Paras
KOSGEB Giriflimcilik Destek Programyla Geri
demesiz 27 Bin T Alabilirsiniz
Kk ve Orta lekli flletmeleri Gelifltirme ve Destekleme daresi Baflkanl (KOSGEB) ve Trkiye fl ve fli Bulma Kurumunun (fiKUR), ortaklafla dzenledikleri Giriflimcilik Proje Destek Program kapsamnda, ifl
kurmak isteyen giriflimcilere 27 bin T hibe verilecek.
Giriflimciler, ifllerini kurduktan sonra 1 yl sonra, 2 yl
demesiz olmak zere 36 ay vade ile faizsiz 70 bin T
kredi de kullanabilecek.
15 Haziran [2010] tarih ve 27612 sayl Resmi Gazetede
yaymlanarak yrrle giren KOSGEB Destek Programlar Ynetmeliine dayanlarak hazrlanan programn amac; ekonomik kalknma ve istihdam sorunlarnn zmnn temel faktr olan giriflimciliin desteklenmesi ve yaygnlafltrlmas ve baflarl iflletmelerin kurulmasn salamak.
Kk ve orta lekli iflletmelere, giriflimcilere ve iflletici kurulufllara ynelik olarak KOSGEB tarafndan uygulanacak Giriflimcilik Destek Programna iliflkin esaslar
kapsayan program, Uygulamal Giriflimcilik Eitimi,
Yeni Giriflimci Destei ve fiGEM Destei olmak zere alt programdan olufluyor.
fiKUR Ankara l Mdr Talip Altu, konuya iliflkin
yapt aklamada, fiKURun, Avrupa Birlii fl Gelifltirme Merkezleri (ABGEM) ve PMC oluflum araclyla
giriflimci olmak iin baflvuranlar arasnda yaplacak snav sonrasnda giriflimcilik kursuna katlmaya hak kazananlara, 15 gn sren 72 saatlik giriflimcilik eitimi verileceini syledi.
flimciler 70 bin liralk krediyi 2 yl sonra 36 ay vade ile

demeye bafllayacak diye konufltu.
27 bin liras hibe, 70 bin liras ise faizsiz geri demeli
kredi iin ilkokul mezunu ve 18 yafln doldurmufl
herkesin kendilerine baflvurabileceini belirten Altu,
projenin, niversite mezunlar ve ev hanmlar iin ok
nemli bir frsat olduuna dikkati ekti.
KOSGEB Giriflimcilik Destek Programna baflvuru:
KOSGEBin web sitesinde bu proje iin hazrlanan sayfada (http://www.kosgeb.gov.tr/Pages/UI/Destekler.aspx?ref=8&refContent=69) daha pek ok ayrnt ve
baflvuru formlar bulunuyor. Konuyla ilgili daha fazla
bilgi almak iin ncelikle yine ayn sayfada yer alan Giriflimcilik Destek Program Uygulama Esaslarn ve nasl baflvuru yaplacan anlatan PDF dokmann
okumanz neriyoruz.
Kaynak: http://www.tuketicifinansman.net/2010/12/
kosgeb-girisimcilik-destek-program27.html#ixzz1gy61jnwC (20 Aralk 2011).

1. d
2. c
3. b
4. e
5. a
6. b
Bu eitim sonucunda baflarl olanlarn, KOSGEB ile fiKUR imzasyla Giriflimcilik Belgesi aldklarn anlatan
Altu, Belgelerini alan giriflimciler, hazrladklar proje
dosyasn KOSGEBe sunacaklar. Projesi kabul edilen giriflimciye iflletme kurulufl destei iin 5 bin, kurulufl dnemi makine, tehizat ve ofis donanm destei
iin 10 bin, iflletme giderleri destei iin de 12 bin lira verilecek. Bu 12 bin lira giriflimcinin ayakta kalmas
iin yl iinde para para denecek. Giriflimcilere verilecek 27 bin lirann tamam hibedir, yani geri istenmeyecek. flini oturtan giriflimcilere 1 yl sonra eer isterlerse faizsiz 70 bin liralk kredi de verilecek. Giri-
7. d
8. e
9. b
10. a
Yantnz yanlfl ise flletme Kurma konusunu

Yantnz yanlfl ise Ekonomik Arafltrma konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Teknik Arafltrma konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Teknik Arafltrma konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Finansal Arafltrma konusunu yeniden gzden geiriniz.
117
Kaynaklar
Sra Sizde 1
flletme kurma, kurulacak iflletmenin byklne, faaliyet alanna ve faaliyet konusuna gre farkllk gsterir. rnein, bir marangoz atlyesi, bir berber dkkn
ya da bir lokanta amak iin ekonomik analiz uzmanna, teknik, yasal ya da rgtsel bir danflmana gereksinim duyulmayabilir. Bu durumda giriflimciler, kk
lekli baz arafltrmalar yaparak, iflletmelerini kurabilirler. Ancak, yeni bir otomobil fabrikas projesi ya da bir
tekstil fabrikas projesi iin onlarca uzmann aylarca alflmas gerekebilir.
Diner, . (2000). flletme Ynetimine Girifl, (5. bs.).

stanbul: Beta.
Ertrk, M. (2006). flletme Biliminin Temel lkeleri,
(6. bs.). stanbul: Beta.
Johri, A. (2010). Enterprise analysis, Business Analysis
iinde (ss. 29-99), New Delhi: Himalaya.
Karalar, R. (2010). Genel flletme: Temel Bilgiler, fllevler, zmir: Meta.
Kk, O. (2010). Giriflimcilik ve Kk flletme Ynetimi, Ankara: Sekin.
Ristau, R.A., Eggland, S.A., Dlabay, L.R, Burrow, J.L. ve
Daughtrey, A.S. Introduction to Business, (3. bs.).
Cincinnati, Ohio: South-Western Educational Pub.
fiahin, M. (2001). Genel flletme, Eskiflehir: Anadolu
niversitesi ..B.F.
Tatar, T. ve ner, M. M. (1992). flletmecilik lkeleri,
Ankara: Gazi Bro Yay.
Tekin, V.N. ve fienol, L. (2011). flletme: Kavramlarlkeler-fllevler, Ankara: Sekin.
nsalan, E. ve fiimfleker, B. (2006). Temel flletmecilik
Bilgileri, Ankara: Detay.
Sra Sizde 2
Yaplabilirlik arafltrmasnn amalar; pazara ait yeterli
bilgiler salamak, iflletmenin kurulufl ve konumluk yerini belirlemek, yatrmn bykln dfl kaynak ihtiyacn belirlemek, gmrk muafiyeti ve yatrm indiriminden yararlanabilecek iflletmelerin Devlet Planlama
Teflkilat ve Sanayi ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlna yaplabilirlik projesini sunmak ve yatrmn
gereklefltirilmesinden sonra kabilecek olumsuzluklar nceden tamin edip, nlemler almak biiminde sralanabilir.
Sra Sizde 3
kincil bilgi kaynaklarna en kolay ulaflmann yolu, ilgili
kurum ya da kuruluflun web adresine girilerek; aranlan
konunun yer ald kk resimlere (ikon) tklanmak suretiyle bilgiye eriflmekten geer. Interneti kullanmak bilgiye ulaflmann en kestirme yoludur. Ancak, doru bilgiye ulaflmak iin kamu kurum ve kurulufllar ve uzman
kurulufllar gibi gvenilir kaynaklar tercih edilmelidir. Ayrca niversite ve arafltrma ktphanelerinin web adresleri (http://www.unak.org.tr/bbm/uyeler.asp) ve Trkiyede hazrlanmfl zgn tezleri ieren Yksekretim
Kurulu Tez Merkezi (http://tez2.yok.gov.tr/) kullanlarak
da aranlan bilgilere ulafllabilir.
Sra Sizde 4
Gda sektrnde yer alan bir lokanta iflletmesi ama kararyla; yatrm dflncesi, uygun yatrm alan ve faaliyet konusunu belirleme aflamalar gereklefltirilmifl oluyor. Yatrmcnn izleyecei bundan sonraki aflama ekonomik, teknik, finansal, yasal ve rgtsel zmlemelerden oluflan yaplabilirlik arafltrmasdr.
fiLETME LKELER
Amalarmz
N
N
N
N
N

flletmelerde bymenin nedenlerini ifade edebilecek,
flletmelerin byme biimlerini aklayabilecek,
Birleflme ve satn alma kavramlarn tartflabilecek,
Hukuki ve ekonomik adan birleflme trlerini karfllafltrabilecek,
Stratejik ifl birlii ve ortak giriflim kavramlarn karfllafltrabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Byme
Birleflmeler
Satn Almalar
flbirlikleri
Ortak Giriflimler
indekiler
flletme lkeleri
flletmelerin
Bymesi
BYME KAVRAMI VE NEDENLER

fiLETMELERDE BYME BMLER
HUKUK VE EKONOMK AIDAN
BRLEfiME TRLER
BRLEfiME VE SATIN ALMALAR
STRATEJK fi BRLKLER VE ORTAK
GRfiMLER
fiLETMELERDE KLME
flletmelerin Bymesi
BYME KAVRAMI VE NEDENLER
flletmeler, rekabetteki konumlarn gelifltirmek, daha fazla satfl geliri ve kar elde
etmek gibi amalarla bymek isteyebilir. zellikle byyen sektrlerde faaliyet
gsteren iflletmeler ayakta kalmak iin bymek zorundadr. flletmelerin bymesi, satfllar, sahip olduu varlklar veya bunlarn bir bileflimi temelinde gerekleflebilir.
Artan satfllar sayesinde satlan mallarn birim maliyetinde dflfl salanmas ve
karlarn artmas mmkn olabilmektedir. Maliyetlerdeki azalfl zellikle hzl byyen sektrlerde veya rakiplerin pazar paylarn arttrmak amacyla fiyat krd sektrlerde nemli hale gelmektedir.
flletmeler, nicel veya nitel olarak byyebilirler. Nicel byme satfl gelirleri,
rnlerin eflidi, yatrmlar, kapasite kullanm, personel says gibi alanlarda saySIRA SZDE
sal geliflimi kapsamaktadr. Nitel byme ise iflletmede bulunan
unsurlarn kalitesinin geliflmesidir. Nitel bymenin saysal olarak llmesi zordur ancak nicel bymeye olan yansmalarndan anlafllabilmektedir.
D fi N E L M
flletmeler genellikle zaman iinde bymektedir. Ancak baz iflletmeler byme frsatlarna ramen bymek istemeyebilir. flletmelerin byme orannn fiS O R U
nansal performanslarndan bamsz olduu gzlenmektedir.
flletmelerin bymesi
satfllar, sahip olduu
varlklar, karlar veya
bunlarn bir bileflimi
temelinde gerekleflebilir.
Bir iflletme faaliyetlerini yurtiinde ve yurtdflnda geniflleterek isel olarak

D K K A byyebileceT
i gibi birleflme, satn almalar ve stratejik iflbirlikleriyle dflsal olarak da byyebilir.
SIRA SZDE
N N
Bymenin iflletmeler iin eflitli avantajlar ve dezavantajlar bulunmaktadr.

flletmelerin byme nedenleri
AMALARIMIZ
flletmenin byme nedenleri aflada belirtilmifltir:
flletmeler karlarn arttrmak isterler
Piyasada iyi bir yer edinerek, hammaddeye daha kolay ve uygun flartlarda
K T A P
ulaflmak isterler
Byk iflletmelerin yenilikleri bilmesi daha kolaydr. Son teknolojik geliflimleri, dier iflletmelere gre daha iyi takip eder ve satn alr
T E L E V Z Yistedii
ON
flletmeler bydke, ifl arayan veya yneticilerinde alflmak
tercih
edilen iflletmeler olurlar
Byk iflletmelerin, dier iflletmelerle, yerel ynetimle, resmi dairelerle ve
medyayla da iliflkileri iyidir.
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
120
SIRA SZDE
flletme lkeleri
fiLETMELERDE BYME BMLER
D fi N E L M
D fi N E L M
flletmeler, rekabet ortamnda varlklarn srdrebilmek ve pazarda giderek daha

etkili olabilmek iin aba sarf ederler. Bu abann baflarsn belirleyen en nemli
S Obyme
R U
faktr, uygun
fleklinin seilmesidir. flletmelerin bymesi, isel bymesi, iflletmelerin kendi olanaklaryla, faaliyetleriyle yarattklar kaynaklar, kullanarak
bymeleridir.
byme ise, baflka iflletme veya iflletmelerle birlefltirilerek,
D K KDflsal
AT
stratejik ortaklklar kurarak gerekleflir.
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
SIRA SZDE gsteren gstergeler nelerdir, tartflnz?

flletmenin bykln
N N
K T A P
SIRA SZDE
sel Byme
flletmelerin sahip olduu kendi kaynaklarn kullanarak bymesidir. flletmeler

ayn rnAMALARIMIZ
reterek, bymeyi hedeflerler. byme borlanma, yeni sermaye
bulma yoluyla gerekleflir. flletmelerin borlanma veya yeni sermaye bulmalar
uzun zaman alaca ve zor olaca iin, dflsal bymeye gre daha yavafl bir bK Tbyme
A P
ymedir. sel
yatay veya dikey olmak iki trl bir bymedir.
Yatay Byme
TELEVZYON
Yatay byme, flletmelerin

sahip olduu kendi
kaynaklarn kullanarak
bymesidir.
NTERNET
T E L E Vpazar
Z Y O N iinde nfuz ve etkililiini artrarak genifller. flletme, geniflflletme, kendi
lemeyi fabrika saysn arttrarak, yeni flubelerini farkl yerlere aarak gereklefltirirler. Yatay byme, pazara nfuz etme, rn farkllafltrma ve pazara farkllafltrma
olarak flekilde olur.
NTERNET
Pazara Nfuz Etme

Mevcut retimde herhangi bir deifliklik yapmadan, mevcut pazarda daha ok satfl yapmaya ynelik bir stratejidir. Pazara nfuz etme, mevcut mflterilerin satn alma miktarn, retilen rnn eskime orann arttrarak ve dier kullanm alanlarn belirterek gerekleflir. Ayrca, artan kullanmlar iin fiyat indirimleri salayarak
ta pazara nfuz etme oluflur. Bylece, iflletme yatay byme yoluna girmifl olur.
rn Farkllafltrma
flletmelerin, mevcut rnler zerinden deifliklikler yaparak, hem rakip rnlerden daha iyi duruma gelmelerine hem de pazardaki etkililiklerini arttrmaya ynelik bir stratejidir. flletme rnn kalitesini, tadn, kukusunu, tasarmn veya ambalajn deifltirerek rnlerini daha cazip hale getirebilirler. rn farkllafltrmayla, daha iyi bir marka imaj oluflturur. Bu da iflletmenin bymesine ve pazar paynda iyi bir yer edinmesine sebep olur.
Pazar Farkllafltrma
rnn yeni kullanm alann bulmak veya mflteri zerindeki etkisini arttrarak
bamllk salamak iin yaplan stratejidir. flletmelerin bu stratejiyi kullanmalarnn nedeni, rn hi kullanmayan mflterileri rn kullanmaya teflvik etmektir.
Dikey byme, Birbirlerini
btnleyen fakat farkl
faaliyetler gereklefltiren
iflletmelerin birleflmeleri
veya ortak ifl yapmalardr.
Dikey Byme
Birbirlerini btnleyen fakat farkl faaliyetler gereklefltiren iflletmelerin birleflmeleri veya ortak ifl yapmalardr. Patates cipsi reten bir iflletmenin, patates reticiyle anlaflmas, dikey bymeye bir rnektir. Dikey bymede, retici ya tedarikiy-
121
6. nite - flletmelerin Bymesi
le ya da mflteriyle birleflerek byr. Dikey byme, ileri doru dikey byme ve

geriye doru dikey byme olmak zere iki trldr.
leri Doru Dikey Byme

flletme, kendi rnlerini tketicilere veya mflterilere ulafltrmak iin pazarlama ve
datm kanallaryla birleflmesidir. El ifli yapan birinin, yaptklarn satmak iin dkkn amas, yourt, peynir yapan birinin flarkteri amas ileri doru dikey bymeye rnektir.
Geriye Doru Dikey Byme

flletmenin rnlerini baflka iflletmelerin rettikleri girdilere bal kalmadan, kendisinin retmeye bafllamasdr. Sala retimi yapan bir iflletmenin, sala retiminde
kulland domatesi iflletmenin yetifltirip, sala retiminde kullanmas geriye doru dikey bymeye rnektir.
Dflsal Byme
flletmelerin, dier iflletmelerin tamamn veya bir blmn ele geirmek ya da
ynetimlerini denetim altna alarak bymeleri fleklinde ifade edilir. flletmeler
kendi kaynaklar bymek iin yeterli olmadnda, dfl byme yoluna giderler.
Dflsal byme, dikey birleflme, yatay birleflme ve apraz birleflme fleklinde gerekleflir.
Dflsal Byme, flletmelerin,

dier iflletmelerin tamamn
veya bir blmn ele
geirmek ya da ynetimlerini
denetim altna alarak
bymeleri fleklinde ifade
edilir.
Dikey Birleflme
flletmeler rekabet glerini arttrmak amacyla bu tr birleflme yoluna giderler.
Gnmzde iflletmeler rnlerini retirken, iflletmelerin datm veya pazarlama
ifllerini baflka iflletmeler yerine getirmektedir. Dikey birleflmede, iflletme datm
veya pazarlama iflletmesiyle birleflir. Bylece datm veya pazarlama maliyetlerinde de azalma olmaktadr. Hazr giyim reticisi iflletmenin, kumafl iflletmesiyle birleflmesi veya mobilya yapan bir iflletmenin, mobilya maazalaryla birleflmesi dikey birleflmeye rnektir.
Yatay Birleflme
flletmeler, kendileriyle ayn sektrde yer alan iflletmelerle birleflince yatay birleflme olur. Bu birleflmede, birleflen iflletmeden birinin kontrol dier iflletmeye geer. flletmeler rekabet ortamnda hayatta kalabilmek, maliyetlerini azaltabilmek,
retimi arttrabilmek iin yatay birleflme yolunu tercih ederler. ki bankann birleflmesi yatay birleflmeye rnektir.
apraz Birleflme
Dikey ve yatay birleflmeler ayn sektrde ki iflletmelerle birleflme olurken, apraz
birleflmede farkl sektrdeki iflletmelerle birleflme olmaktadr. Otomobil retimi yapan iflletmenin, yemek fabrikasyla birleflmesi apraz birleflmeye rnektir. apraz
birleflmeler farkl alanlarda ifllerin birleflmesi olduu iin, rekabet ortamnda iflletmeye farkllk katmaktadr.
SIRA
SZDE
flletmelerin, baflka iflletme veya iflletmelerle birlefltirilerek, stratejik
ortaklklar
kurarak
gereklefltirdii byme flekli hangisidir, tartflnz?
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
122
flletme lkeleri
Bymenin Getirdii stnlkler ve Sakncalar

flletmeler byyerek, yarar salamaya alflrlar. Ancak bymenin yararlar olduu kadar sakncalar da bulunmaktadr.
Bymenin stnlkleri
Bymenin iflletmeye
kazandrd stnlkler,
pazarda yer edinme,
tannmak ve marka olmak,
Ar-Ge fark, Uluslararas
liflkiler ve Uzmanlktr.
Bymenin iflletmeye kazandrd stnlkler, pazarda yer edinme, tannmak ve

marka olmak, Ar-Ge fark, Uluslararas liflkiler ve Uzmanlktr.
Pazarda Yer Edinme

zellikle byk iflletmelerin yksek pazar payna sahip olduklar bir gerektir. Bu
yksek pazar payna sahip olan iflletmelerin de birok avantajlar vardr. Byk iflletmeler, pazarda iyi bir yerde olduklar iin, tedarikiler byk lekli iflletmeleri
dier lekteki iflletmelere gre daha ok tercih ederler. Tercih sebepleriyse, byk
lekli iflletmeler, yksek oranda malzeme alflverifli yaparlar. Bu da tedarikilerin
mallarn satmalarna sebep olur. Ancak tedarikilere bu yarar salarken, byk iflletmeler asndan da yarar salamaktadr, nk rnlerini retecekleri malzemeyi tek bir tedarikiden elde ederler ve yksek oranda satn aldklar iinde, malzemeleri dflk fiyattan alabilirler. Bu da bafll baflna bir rekabet unsurudur. Fiyat belirleyici zellie sahip olduu iin pazarda egemenlik salamalar ok kolaydr.
Tannmak ve Marka Olmak

Gnmzde marka olmak, tannmak, bir iflletme iin ok nemli bir rekabet unsurudur. Tannan ve marka olan iflletme, rnnn satfllarnn iyi olaca iin, kar artacaktr. Tannan ve marka olan bir iflletme olabilmek iinde, iflletmenin byk
bir iflletme olmas gereklidir nk byk iflletmelerin tannmas ve pazarda isin
yapmas daha kolaydr.
Ar-Ge Fark
flletmeler, rakiplerinden farkl olabilmek ve bylece pazarda iyi bir yer edinebilmek iin, arafltrma ve gelifltirme (Ar-ge) faaliyetlerine nem verirler. Ancak, kk
iflletmeler arafltrma ve gelifltirme faaliyetlerinin yksek olmas yznden, bu tr
faaliyetleri yapmazlar. Genellikle byk iflletmeler, bu tr faaliyetler iin dnem
baflnda belli bir miktar ayrrlar. Ar-ge faaliyeti byk iflletmeler iin ok nemlidir nk iflletmeler hem piyasay ellerinde tutmay baflarlar hem de tketicilere
daha fazla rn gelifltirebilir.
Uluslararas Balantlar
Byk iflletmeler hem sermaye hem de tannma bakmndan kk iflletmelere gre daha stndr. Bu yzden, bir iflletmeyle ifl ortakl yapmak isteyen yabanc
sermayeli iflletmeler, byk iflletmelerle ifl ortakl kurmak isteyecektir. Byk iflletmeler, Uluslararas iflletmelerin rnlerini retebilir veya satabilirler. Bu yzden
byk iflletmelerin uluslararas balantlar da kk iflletmelere gre daha kolay
ve ok olmaktadr.
Uzmanlk
Byk iflletmelerde, her faaliyete ait bir birim yer almaktadr. Ve iflletmenin btn
faaliyetleri bu birimlerce yerine getirilmektedir. retim birimi retim konularyla ilgilenirken, insan kaynaklar birimi, ifle alma, iflten karma, terfi gibi faaliyetleri
gereklefltirmektedir. Bu birimlerde alannda uzman kifliler grev almaktadr. al-
123
flanlar ifle alnrken, uzmanlk alanna gre bu birimlerde grevlendirilmektedir.

Kk iflletmelerde ayr ayr uzmanlklar yerine, var olan alflanlar, iflleri yapar.
Bymenin Sakncalar
Bymenin sakncalar, brokrasi, alflanlarn olumsuz etkilenmesi ve eflgdm
sorunudur.
Brokrasi
Bymenin sakncalar,
brokrasi, alflanlarn
olumsuz etkilenmesi ve
eflgdm sorunudur.
flletmeler bydke, yaplacak ifller ve brokrasi artar. Brokrasi arttka, faaliyet prosedrleri artar ve esnek olmayan kurallar uygulanr. Bu da zaman iinde,
deiflime direnen, mevcut yapy korumaya alflan alflanlar iin uygun bir ortam
yaratr. Bu yzden de rgtlerde yenilikler ortaya kmaz ve rgt geliflemez.
alflanlarn Olumsuz Etkilenmesi

flletme bydke, alflan says da artar. Bu yzden ifli yerine getirmeme veya
sonulandrmamalar artar. Yeni alflanlar ifle alndka, eski alflanlar iflten kartlacaklarn ya da yeteneklerinin gz ard edileceini dflnmeye bafllaralar. Bu
olumsuz dflnceler, alflanlarn motivasyonunu azaltr, iflletme faaliyetleri aksamaya bafllar, genel anlamda verim dfler.
Eflgdm Sorunu
flletmenin bymesiyle, mflteri ve alflan says artacaktr. Dfl yapya ve mflterilere gsterilen nem ile iflletme alflanlarna verilen deer birbirini dengelemelidir. alflanlar ile evrenin iletiflimi kopmadan srmelidir. alflanlar evre ile srekli etkileflim ierisinde olursa deiflim ihtiyacn daha kolay fark edecek ve anlayacaktr.
Bymenin Sakncalar ile Bafla kma Yntemleri

flletmenin amac kar olduu iin, flletmeler mutlaka bymek isterler, ancak byrken de kk iflletmelerin sahip olduu ayrcalklardan ayrlmak istemezler.
Baz iflletmeler byk bir iflletmenin sahip olduu stnlk ve haklar srdrebilir,
bazlar ise kk iflletme gibi faaliyetlerini yrtebilirler. Bu flekilde bir iflletme
oluflturmak iin bykten ke ve kkten bye yaklaflmlarndan yararlanmak mmkndr. Bykten ke yaklaflm, kk iflletmelerin pek ok zelliini taflyan byk bir iflletme yaratma amac taflr. Kkten bye yaklaflm ise,
byk olmann stnlklerini taflyan kk iflletmelerin oluflturulmas ile ilgilidir.
Bu yaklaflmlardan hangisinin hangi iflletme iin yararl olabilecei ile ilgili detayl
bir inceleme gerekir.
SIRAnasldr,
SZDE tartflnz?
flletmelerin, bymelerinde yaflanan sakncalarla bafla kma yntemleri
Bykten Ke Yaklaflm
fi N E L M
Bu yaklaflmda, byk iflletme, faaliyet zerkliine ve kendineDzg
gelir ve giderlere sahip olan daha kk lekli iflletmelere blnr. Byk iflletmenin st ynetimince denetlenen birden fazla bamsz iflletme vardr.
S O R U
Kkten Bye Yaklaflm
DKKAT
Kk iflletme olmann stn yn ise esnek bir yapya sahip olmasdr. Byk iflletmelerde ki brokratik yapya sahip olmadklar iin, prosedrler ok fazla deilSIRA SZDE bitirilir.
dir bu yzden de ifller daha kolay ve alflanlar asndan da zamannda
AMALARIMIZ
K T A P
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
124
flletme lkeleri
HUKUK VE EKONOMK AIDAN BRLEfiME TRLER

flletmeler birleflirken hukuki ve ekonomik bamszlklarn koruyabilir veya kaybedebilir.
flletmelerin Ekonomik ve Hukuki Bamszlklarn Koruyarak Birleflmeleri
flletmelerin ekonomik ve hukuki bamszlklarn koruyarak birleflmeleri afladaki flekillerde gerekleflmektedir:
Kartel
Holding
Konsern
Konsorsiyum
Kartel
Ayn ifl kolunda faaliyet gsteren iflletmelerin krlarn arttrmak amacyla yaptklar anlaflmalara kartel ad verilmektedir. Kartel iindeki iflletmeler, ekonomik ve hukuki bamszlklarn korur, ancak dierlerine karfl beraber rekabet eder.
Karteller konularna gre farkl isimler almaktadr:
Fiyat Kartelleri
Kartele giren iflletmeler satfllarnda anlafltklar sabit bir fiyat veya fiyat araln uygular. Genellikle, nce dflk fiyat uygulanarak rakipler pazardan kovulmakta ve sonra fiyat ykseltilerek krlar arttrlmaktadr.
retimin Snrlandrlmasna Ynelik Karteller
Arzn talepten fazla olduu koflullarda, iflletmeler retim kotalar uygulayarak
arz snrlamakta ve fiyat dflfllerini engellemektedir.
Satfl Kartelleri
Pazara hakim olmak amacyla retilen mallarn tek bir merkezden pazarlanmas ile satfl kartelleri oluflturulmaktadr.
Pazarn Snrlandrlmasna Ynelik Karteller
Her iflletmenin satfl yapabilecei pazarn belirlenmesine ynelik anlaflma yaplmaktadr.
fiart Kartelleri
flletmeler mflterilere uygulanacak vade, komisyon ve indirim gibi koflullarda
birlikte hareket etmektedir.
Uluslararas Karteller
ok uluslu iflletmelerin satn alma ve pazarlama faaliyetlerinde fiyatlar kontrol
etmek amacyla anlaflmalar ile oluflmaktadr.
Holding
Bir ya da birden fazla sayda bal flirketin hisse senetlerini bnyesinde tutarak onlar finansman ve ynetim asndan kontrol altna alan flirkete holding ad verilmektedir. Ana flirket, yavru flirketlerin temel politikalarnn oluflturulmasnda ve
denetiminde aktif rol stlenmektedir.
Konsern
ki veya daha fazla saydaki iflletmenin tasarruf amac finansal adan birleflmeleridir. Bu tip iflletmeler, hisse senetlerini birbirleriyle deifltirerek aralarnda ortaklk
olufltururlar. Konsern yeleri, genellikle, dikey olarak btnleflmekte ve birinin
kts dierinin girdisi olmaktadr.
Konsorsiyum
Konsorsiyum iki veya daha fazla saydaki iflletmenin byk sermaye gerektiren faaliyet alanlarnda gerekli olan teknik ve finansman olanaklarn birlefltirerek geici
olarak yaptklar ifl birliidir. Konsorsiyum, giriflilen projenin bitmesiyle sona ermektedir. Projenin tamamlanmasndan sonra krlar iflletmeler arasnda anlaflmaya
gre blfllmektedir.
flletmelerin ekonomik ve hukuki bamszlklarn kaybederek birleflmeleri
afladaki flekillerde gerekleflmektedir:
Trst
Trste dahil olan iflletmelerin hisse senetleri trstn hisse senetleri ile deifltirilmekte ve trst kendisine katlan iflletmelerin ynetimini ele geirmektedir. Tekelleflmeye neden olduu iin lkemizde yasalarla nlenmifltir.
Birleflme (Merger)
ki iflletmenin bir araya gelerek tek iflletme haline gelmesidir.
BRLEfiME VE SATIN ALMALAR

ki iflletmenin bir araya gelerek bir iflletmeye dnflmesi birleflme olarak tanmlanmaktadr. Satn almalarda, bir iflletme dier bir iflletmenin ounluk hissesini veya
tamamn satn almaktadr. Bylece satn alnan iflletmenin kontrol satn alan iflletmeye gemektedir.
Satn almalar sayesinde iflletmelerin elde edebilecei faydalar flunlardr:
Yeni piyasalara girifl,
Yeni rn veya hizmetlerin elde edilmesi,
Yeni kaynak dnflm srelerinin renilmesi,
Yeni bilgi ve becerilerin kazanlmas,
Dikey btnleflme.
Satn almalarda karar almadan nce deerlendirilmesi gereken hususlardan bazlar flunlardr:
Satn alan iflletmenin satn alnan iflletmeyi sindirmesi iin nasl yeniden yaplandrlmas gerektii,
Satn alnan iflletmenin mevcut ifl kollar iindeki yerinin ne olaca,
Satn almann mevcut alflanlar iin ne gibi sonular yarataca,
Satn alnacak iflletmenin deerinin nasl belirlenecei,
Satn alma iin ne kadar deme yaplabilecei, nasl finanse edilecei,
Satn alnan iflletmedeki nemli alflanlarn devamllnn nasl salanabilecei,
Satn alnan iflletmedeki yneticilerin deifltirilip deifltirilmeyecei,
Satn almalar, genellikle, satn almada bulunan iflletmenin hissedarlar iin beklenen finansal faydalar salayamamaktadr. Krllk, arafltrma gelifltirme giderleri
ve patent saysnda azalfl yaflanabilmektedir.
Satn almalarda karfllafllabilecek potansiyel sorunlar flunlardr:
Satn alan tarafn yksek fiyat demesi,
Danflmanlk ve ifllem maliyetlerinin yksek olmas,
Satn almada kullanlan finansal kaynaklarn maliyetinin yksek olmas,
Satn almada kullanlan finansal kaynaklar yznden finansal riskin artmas,
Satn alnan iflletmedeki yneticilerinin iflten ayrlmas,
Satn alnan iflletmenin yneticilerinin iflten karlmasnda karfllafllabilecek
yksek tazminatlar,
Satn alma srecinde yneticilerin dier faaliyetlerden uzaklaflmas,
flletmelerin yapsal ve kltrel olarak uyumsuz olmas
125
126
flletme lkeleri
Potansiyel sorunlara ramen, baz birleflme ve satn almalar baflarl olmaktadr.

Baflarda etkili olan bafllca faktrler flunlardr:
Satn alnacak iflletmenin doru seilmesi,
flletmeler arasnda sinerjiyi kolaylafltracak kltrel ve ynetimsel benzerlikler olmas,
Satn alma grflmelerinin dikkatli bir flekilde yrtlmesi,
Satn alan iflletmenin finansal durumunun gl olmas ve makul oranlarda
borlanlmas,
Temel faaliyetlere odaklanlmas,
Birleflme sonrasnda kaynaklarn ve etkinliklerin paylafllmas.
Byme amal iflletme ii yatrmlarn, satn almalara gre genellikle daha krl olduu gzlenmektedir. Arafltrmalara gre, satn almalarn yarsndan daha az
baflarya ulaflmaktadr. Satn alma ncesi ngrlen sinerjiler, satn alma sonras
ounlukla gerekleflmemektedir. zellikle, satn alnan iflletmenin ifl kolunun satn alan iflletmenin ifl koluyla alakasz olmas, riskleri arttrmaktadr.
Satn alma iflleminden sonra hisselerini satn alan iflletmeye satan hissedarlar,
bu iflten krl kmaktadr. Nakit yerine satn alan iflletmenin hisselerini almay kabul eden hissedarlarn uzun dnemli sermaye kazanc, hisselerini satanlarn kazancna gre daha dflk kalmaktadr.
yi bir satn alma stratejisinin bileflenleri gl bir vizyon ve uygulamadr. Eer
satn almann arkasndaki mantk zayfsa, iki iflletme bir btn olarak ne kadar iyi
ynetilirse ynetilsin istenen baflar elde edilemez. Vizyon gl olduu halde uygulamada sorunlar yaflanrsa da beklenen sinerjiler yaratlamaz.
Satn almalarda kapsaml bir planlamann ve hzl bir uygulamann doru iletiflim politikalaryla desteklenmesi gerekir. Satn alma stratejilerinin drt aflamas bulunmaktadr:
Satn alma stratejisinin aka formle edilmesi,
Satn alnabilecek iflletmelerin bulunmas ve analiz edilmesi,
Satn almann gereklefltirilmesi,
Satn alma sonrasnda iflletmelerin birlefltirilmesi.
Satn Alma Stratejisinin Aka Formle Edilmesi

flletme ncelikle ne lde younlaflmay, ne lde eflitlendirmeyi tercih edeceine karar vermelidir. Strateji iflletmenin gl ynlerine dayandrlmaldr. Frsatlar yakalandnda hzl bir flekilde harekete geilmelidir. Kaynaklarn ve frsatlarn
uyumlu olmasna dikkat edilmelidir.
Satn Alnabilecek flletmelerin Bulunmas ve Analiz

Edilmesi
Satn alnabilecek iflletmelerin bulunmasna ynelik arafltrma srecinin aktif bir flekilde yrtlmesi gerekir. Satn alnan iflletmeyle ilgili gereki olunmaldr. Satn
alnacak iflletmenin zayf ynlerinin gizlenebilecei gz nne alnmaldr. Satn alma hrsyla gereinden fazla deme yaplmamasna dikkat edilmelidir. Kaynaklarn transferi ve paylaflm konular bu aflamada nceden deerlendirilmelidir. Portera gre satn almalar 3 testten gemelidir:
Sektr ekici olmal veya yapsal olarak ekici klnabilir olmaldr. Satn almadan elde edilebilecek getiri oran, sermaye maliyetinin zerinde olmaldr,
Satn alma maliyetleri (satn alma fiyat ve satn almada denen profesyonel cretler), gelecekteki krlar ipotek altna alacak kadar yksek olmamaldr,
flletmelerden biri rekabet avantaj elde edebilmelidir. Etkinliklerin paylaflm ve

kaynak transferi ile elde edilecek katma deer, katlanlan maliyetlerin zerinde olmaldr.
Baz yorumcular 4. Test olarak satn alma sonras yaplmas gereken yatrmlarn da deerlendirilmesi gerektiini ne srmektedir.
Satn almalarda deer zincirinin herhangi bir parasnda kaynaklarn paylafllmas ile flunlar hedeflenmektedir:
lek ekonomileri
Maliyetlerde azalfl
Farkllafltrmada geliflme
Satn Almann Gereklefltirilmesi

Satn alma iin denen fiyatn ok fazla olmas, dier bir deyiflle satn alnan iflletmeye gerek deerinin zerinde deer biilmesi, satn almann baflarsn olumsuz
etkilemektedir. Satn alnan iflletme iin ykl bir prim denmesi, yatrmn getirilerine iliflkin beklentilerin ykselmesine neden olmaktadr. Yatrmn getirisinin
sermaye maliyetinin zerinde olmas gerektiinden, hedeflere ulafllamamas hayal
krklna yol amaktadr. Bu yzden, iflletmeyi gelifltirmek iin gereken yatrmlardan kanlmakta ve performans daha da ktleflmektedir. Sonuta, satn alnan
iflletme ucuza satlabilmekte ve bu durum zarara yol amaktadr.
Satn almann finansmannda dfl kaynaklarn kullanlmas durumunda, yatrmn getirisinin borlanma maliyetini karfllamas gerekmektedir. Satn almann finansmannda satn alan iflletmenin hisselerinin kullanlmas ve karfllnda satn
alnan iflletmenin hisselerinin alnmas durumunda, z kaynak finansman kullanlmaktadr. ounlukla, bu durumda, satn alnan iflletmenin hisse senetlerinin deeri piyasa fiyatnn zerinde bir fiyattan hesaplanarak hisse deiflimi yaplmaktadr. Baz durumlarda, bu iki yntem birlikte kullanlmaktadr. Finansman yntemi
ile ilgili kararlarda flu unsurlar etkili olmaktadr:
Bilanoda nakit fazlas olup olmamas
Piyasadaki faiz oranlar
Satn almay gereklefltiren iflletmenin borluluk oranna olan etkisi
Satn Alma Sonrasnda flletmelerin Birlefltirilmesi

Satn alma sonrasnda iflletmelerde btnlefltirilmesi gereken baz stratejik unsurlar
flunlardr:
retim tesisleri
Arafltrma ve gelifltirme
nsan kaynaklar
Finansal denetim
Bu srete, aktif bir liderlikle iflletmelerdeki yneticilerin deerlerinin, rgt kltrlerinin, sistemlerin uyumlafltrlmas ve yeniden yaplandrlmas gerekmektedir.
STRATEJK fiBRLKLER VE ORTAK GRfiMLER

ki ya da daha fazla sayda iflletme yeni rn veya hizmetler gelifltirmek, yeni piyasalara girmek veya kaynak dnfltrme srelerini iyilefltirmek amacyla bir araya gelerek stratejik ifl birlikleri kurabilirler. Anlaflmann bir szleflmeye balanmas ve ortakln bir araya gelen iflletmelerden ayr bir tzel kiflilie sahip olmas durumunda ortakla ortak giriflim ad verilmektedir.
127
128
SIRA SZDE
flletme lkeleri
Stratejik ifl birlikleri ve ortak giriflimler de birleflme ve satn almalarla benzer

D fi N E L M
amalarla gereklefltirilmektedir.
Satn almalarla bymenin bafllca nedenleri flunlardr:
flletmenin
S O R Ubyme potansiyeli snrl olabilir,
sel bymeye ynelik yatrmlar verimli olmayabilir,
Yeni teknolojiler iflletmeyi tehdit edebilir,
DKKAT
Piyasada dflk deerlenen iflletme baflka iflletmeler tarafndan satn alnmaya ak hale gelebilir,
BazSIRA
rnSZDE
veya ifl kollar gnmzde nakit yaratmakla beraber gelecek potansiyelleri dflk olabilir,
flletme,
gelifltirdii bir uzmanl baflka bir ifl koluna taflmak isteyebilir,
AMALARIMIZ
flletme yneticisi egosunu tatmin etmek amacyla farkl ifl kollarna ynelebilir,
StratejikK iflbirlikleri
T A P ve ortak giriflimlerden beklenen faydalar flunlar olabilir:
Satfl hacminde artfl salanmas,
Krlarda artfl salanmas,
fl portfynde
T E L E V Z Y O N denge salanmas,
Kaynaklarn paylafllmas.
Ortak giriflimler sayesinde ham maddelerin yan sra pazarlama, teknoloji, finans
ve ynetim alanlarnda da kaynak transferi sz konusu olmaktadr. Pazarlama ala N T E R N Erekabet,
T
nnda sektrdeki
mflteri davranfl, datm kanallar gibi konularda bilgiler ve teknolojik, ynetimsel bilgi ve beceriler paylafllmaktadr. Kaynak transferi sayesinde, yeni alanlara ve piyasalara girifl kolaylaflmakta ve hzlanmaktadr.
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Konsorsiyum
ve Ortak
SIRA
SZDE Giriflim arasnda nasl bir fark vardr?
Ortak giriflimler
yabanc piyasalara giriflte ne gibi faydalar salayabilir?
SIRA SZDE
Ortak giriflimlerde baflarszlk riski de iflletmeler arasnda paylafllmakta ve riskD fi N E L M
ler datlmaktadr.
Dolaysyla, baflarszlk durumunda katlanlmas gereken zararlar da iflletmeler iin azalmaktadr. Ayrca, ortak giriflimlerde yer alan iflletmeler
O R U alanlara ynlendirerek stratejik esnekliklerini arttrmaktadr.
kaynaklarnS baflka
zellikle son dnemlerde, stratejik iflbirlikleri ve dier ortaklklar sayesinde, geniflleyen rgtsel renme olanaklar vurgulanmaya bafllamfltr.
DKKAT
Ortak giriflimler, saladklar faydalar yannda, eflitli kstlayc zelliklere de
sahiptir. Taraflarn, ortak giriflimde ynetimsel kontrol, byme ve kra ortak olma
SIRA SZDE
olanaklar belirli
oranlardadr. flletmeler arasndaki uyumsuzluklar, ifl birliini zorlafltrabilir ve baflarszla yol aabilir. Ayrca, ortak giriflimler ortaklar iin frsatlk
riski de iermektedir.
Ortaklk zamannda elde edilen bilgi ve balantlar, ortaklk
AMALARIMIZ
bozulduktan sonra rakip haline gelen iflletme aleyhine kullanlabilmektedir.
Farkl lkelerde kurulan ortak giriflimlerde siyasi, ekonomik ve yasal evrelerle
ynetim tarzlarndaki
K T A P farkllklardan tr ilave baz risklerle ve yanlfl iletiflim gibi baz sorunlarla karfllafllabilmektedir.
Stratejik iflbirlikleri ve ortak giriflimlerin baflarl olabilmesi iin elde edilebilecek faydalar,
T E L Ei
V Zve
Y O Ndfl paydafllara doru aktarlmaldr. Ayrca, aflada belirtilen
konulara dikkat edilmesi baflar flansn arttrabilir:
Her ortan ifl birliine olan katks belirlenmelidir,
Ortaklarn rolleri belirlenmelidir,
N N
NTERNET
129
fl birliinin ortaklara katks tanmlanmaldr,

st yneticilerin destei salanmaldr,
Her seviyede yneticilerin bir araya gelmesi salanmaldr,
fl birlii iin bir sorumlu belirlenmelidir,
Anlaflmazlklarn zm iin dflardan bir arac salanmaldr,
Taraflarn kendi deneyimlerini gelifltirmeleri iin yeterli bamszlk salanmaldr,
Kltrel farkllklara sayg gsterilmelidir.
fiLETMETLERDE KLME
Gereksiz byme sonucu verimin dflt iflletmelerde klme ok yararl ve
bazen de zorunlu bir yntemdir. Klmeler, 1980li yllarda uluslararas ticaret ve
zellefltirmenin etkilemesiyle ortaya kmaya bafllamfltr. flletmeler, uluslararas
ticaret ve zellefltirmeden etkilenerek klmeye gitmifllerdir.
flletmelerde klme, alflanlarn giderlerini azaltma, iflten karma, erken
emeklilik, ayrlma veya ksa dnemli iflten karma gibi yntemlerle yaplr ve
sonu olarak, iflletmelerdeki hiyerarfliyi azaltr. flletmelerde klmenin amac,
hiyerarfliyi azaltmak, daha hzl karar vermek, iletiflimi daha iyi hale getirmek ve
verimlilii arttrmaktr.
Gnmzde iflletmeler, kreselleflme ve hzl teknolojik geliflmelere ayak
uydurabilmek iin, az hiyerarfliye sahip ve deiflime kolay uyum salayan yaplara
ynelmektedir. flletmeler klmeye baz nedenler yznden karar verir. Bu
nedenler flunlardr:
flletmedeki maliyetleri dflrmek
flletmedeki karar srecini hzlandrmak
Rakiplerin yaptklarna daha ksa srede cevap verebilmek
flletmenin i ve dfl evresinde yaflanan iletiflimle ilgili sorunlar azaltabilmek
Sonu odakl bir iflletme haline gelebilmek
Mflteri odakl bir iflletme olabilmek
Verimlilii arttrmak
Bu nedenlerin gerekleflebilmesi iin, iflletmenin planl bir flekilde klmeyi
gereklefltirmesi lazmdr. flletme ilk nce, klmeye gerekten ihtiyac olup
olmadna karar vermelidir. nk klme sadece kademe ve eleman azaltma
deil, iflletmenin tm srelerinde kstlamaya gidilmesidir. Klmeye karar
verildikten sonra, klmenin planlamas yaplmaldr. Klme srecinde ne gibi
faaliyetlerin gereklefltirilmesi gerektii ve uygulama sonucunda ortaya kan
sonularn denetiminin yaplmas gereklidir. Sonularn denetimi nemlidir nk
klmenin doru bir karar olup olmad, beklenen yararn salanp salanmad
belirlenir.
flletmelerde klme,
alflanlarn giderlerini
azaltma, iflten karma,
erken emeklilik, ayrlma veya
ksa dnemli iflten karma
gibi faaliyetlerdir.
130
flletme lkeleri
zet
N
A M A
flletmelerde bymenin nedenlerini ifade etmek.

flletmelerin bymesine iliflkin Gibrat Yasas gibi baz grfllere gre iflletmeler byme frsatlarnn birikmesi ile pasif bir flekilde bymektedir. Dier yazarlar ise byme stratejilerinden
bahsetmektedir. Nitekim, baz iflletmeler performans hedeflerinde byme oranlarna yer vermektedir. Gibratn (1931) orant etkisi kanununa gre, byme tesadfi (stokastik) bir sre olarak modellenmektedir. Belirli bir dnemdeki rassal bir byme flokunun bykl iflletmenin byklnden bamszdr. Benzer flekilde Ijiri ve Simon (1977), Sutton (1998) ve Bottazzi and Secchi (2006) tarafndan gelifltirilen ada
modeli ne gre iflletmeler adalar gibi bamsz
varlklar olarak grlmekte ve iflletmelerin bymeleri herhangi bir dnemde karfllafltklar stokastik frsatlarn birikmesinin sonucu olarak deerlendirilmektedir. Parkinson (1957) tarafndan
gelifltirilen modele gre brokraside alflan memurlar aflr ifl ykn kendileriyle denk bir alflanla paylaflmaktansa kendilerine bal yardmclar yaratmay tercih etmektedir. Bylece tepedeki memur g ve stat kazanmaktadr. Yardmclardan biri yardmc talep ettiinde dierlerine de yardmclar alnmakta ve tepedeki memur terfi etmektedir. Bu modele gre rgtn
bymesi, st ynetimin ald stratejik kararlardan ziyade hiyerarflideki alflanlarn davranfllarna baldr. Penrose ve benzer flekilde dflnen
arafltrmaclar bymeyi isel basklara bal olarak aklamaktadr. Zaman iinde yneticiler ifllerine alfltka dikkatlerini rutin operasyonlardan ok planlama ve byme projelerine yneltmektedir. Yneticiler daha retken hale geldike
kaynaklar kullanlabilir hale gelmektedir. Neo
klasik grfle gre iflletmelerin bymeleri rasyonellikle iliflkilendirilmektedir. Byme, iflletmelerin, piyasaya iliflkin gelecekteki eilimleri
gz nne alarak retim leklerini ayarladklar gelecee dnk bir srecin sonucudur.
N
A M A
flletmelerin byme biimlerini aklamak.

flletmeler iin iki temel byme stratejisi bulunmaktadr: Younlaflma, eflitlendirme, Younlaflma Stratejisi, eer iflletmenin mevcut rnleri byme potansiyeline sahipse iflletmenin kaynaklar mevcut rnlerde younlaflmaktadr. flletmeler genellikle eflitlendirme stratejisinden nce younlaflma stratejisini uygulama eilimindedirler. ki tr younlaflma stratejisi bulunmaktadr: Dikey Byme, yatay Byme. Dikey Byme, iflletmenin daha nce tedarikileri veya datmclar tarafndan yerine getirilen bir ifllevi
stlenmesi dikey byme olarak tanmlanmaktadr. Yatay Byme, iflletmenin rnlerini farkl
blgelere sunmas ve/veya mevcut pazarlarda
sunduu rn ve hizmet yelpazesini geniflletmesi yatay byme olarak tanmlanmaktadr. Geniflleyen rn yelpazesi sayesinde iflletme sektrdeki deer zincirinde yanlara doru bymektedir. Yatay byme isel veya dflsal olabilir. Yatay byme iflletmelerde yatay btnleflmeye yol
amaktadr. eflitlendirme Stratejisi, herhangi bir
sektr olgunlafltka ayakta kalan iflletmeler dikey ve yatay byme stratejilerini kullanarak bymenin snrlarna ulaflmfl olur. Rakipleri yurtdflndaki daha az olgun sektrlere ynlenmedii srece iflletmelerin bymek iin farkl sektrlere ynelmekten baflka seenekleri yoktur. Temelde iki tr eflitlendirme stratejisi bulunmaktadr. liflkili eflitlendirme ve liflkisiz eflitlendirme. liflkili eflitlendirme, iliflkili eflitlendirmede,
iflletme faaliyet gsterdii sektrle iliflkili yeni bir
sektrde faaliyet gstermeye bafllamaktadr. liflkisiz eflitlendirme, iflletmenin faaliyet gsterdii
sektrn cazibesini yitirmesi ve iflletmenin dier
sektrlerdeki iliflkili rn ve hizmetlere transfer
edebilecei kapasite ve becerilerinin yetersiz olmas durumunda iflletme ilgisiz bir sektrde eflitlendirmeyi tercih edebilir.
N
A M A
N
A M A
Birleflme ve satn alma kavramlarn tartflmak.

ki iflletmenin bir araya gelerek bir iflletmeye dnflmesi birleflme olarak tanmlanmaktadr. Satn
almalarda, bir iflletme dier bir iflletmenin ounluk hissesini veya tamamn satn almaktadr.
Bylece satn alnan iflletmenin kontrol satn
alan iflletmeye gemektedir. Byme amal iflletme ii yatrmlarn satn almalara gre genellikle daha krl olduu gzlenmektedir. Arafltrmalara gre, satn almalarn yarsndan daha az
baflarya ulaflmaktadr. Potansiyel sorunlara ramen, baz birleflme ve satn almalar baflarl olmaktadr. Baflarda etkili olan bafllca faktrler
flunlardr:
Satn alnacak iflletmenin doru seilmesi,
flletmeler arasnda sinerjiyi kolaylafltracak kltrel ve ynetimsel benzerlikler olmas,
Satn alma grflmelerinin dikkatli bir flekilde yrtlmesi,
Satn alan iflletmenin finansal durumunun gl
olmas ve makul oranlarda borlanlmas,
Temel faaliyetlere odaklanlmas,
Birleflme sonrasnda kaynaklarn ve etkinliklerin
paylafllmas.
Hukuki ve ekonomik adan birleflme trlerini
karfllafltrmak.
flletmeler birleflirken hukuki ve ekonomik bamszlklarn koruyabilir veya kaybedebilir. flletmelerin ekonomik ve hukuki bamszlklarn
koruyarak birleflmeleri afladaki flekillerde gerekleflmektedir: Kartel, Holding, Konsern, Konsorsiyum. Kartel, Ayn ifl kolunda faaliyet gsteren iflletmelerin krlarn arttrmak amacyla yaptklar anlaflmalara kartel ad verilmektedir. Kartele iindeki iflletmeler ekonomik ve hukuki bamszlklarn korur, ancak dierlerine karfl beraber rekabet eder. Holding, bir ya da birden fazla sayda bal flirketin hisse senetlerini bnyesinde tutarak onlar finansman ve ynetim asndan kontrol altna alan flirkete holding ad verilmektedir. Ana flirket yavru flirketlerin temel politikalarnn oluflturulmasnda ve denetiminde aktif rol stlenmektedir. Konsern, iki veya daha fazla saydaki iflletmenin tasarruf amac finansal adan birleflmeleridir. Bu tip iflletmeler, hisse senetlerini birbirleriyle deifltirerek aralarnda ortaklk olufltururlar. Konsern yeleri genellikle di-
131
key olarak btnleflmekte ve birinin kts dierinin girdisi olmaktadr. Konsorsiyum, konsorsiyum iki veya daha fazla saydaki iflletmenin byk sermaye gerektiren faaliyet alanlarnda gerekli olan teknik ve finansman olanaklarn birlefltirerek geici olarak yaptklar ifl birliidir.
Konsorsiyum, giriflilen projenin bitmesiyle sona
ermektedir. Projenin tamamlanmasndan sonra
krlar iflletmeler arasnda anlaflmaya gre blfllmektedir. flletmelerin Ekonomik ve Hukuki
Bamszlklarn Kaybederek Birleflmeleri: Trst,
trste dahil olan iflletmelerin hisse senetleri trstn hisse senetleri ile deifltirilmekte ve trst kendisine katlan iflletmelerin ynetimini ele geirmektedir. Tekelleflmeye neden olduu iin lkemizde yasalarla nlenmifltir. Birleflme (Merger),
iki iflletmenin bir araya gelerek tek iflletme haline gelmesidir.
N
A M A
Stratejik ifl birlii ve ortak giriflim kavramlarn

karfllafltrmak.
ki ya da daha fazla sayda iflletme yeni rn veya hizmetler gelifltirmek, yeni piyasalara girmek
veya kaynak dnfltrme srelerini iyilefltirmek
amacyla bir araya gelerek stratejik iflbirlikleri kurabilirler. Anlaflmann bir szleflmeye balanmas ve ortakln bir araya gelen iflletmelerden ayr bir tzel kiflilie sahip olmas durumunda ortakla ortak giriflim ad verilmektedir. Stratejik
iflbirlikleri ve ortak giriflimler de birleflme ve satn almalarla benzer amalarla gereklefltirilmektedir. Ortak giriflimler sayesinde hammaddelerin
yan sra pazarlama, teknoloji, finans ve ynetim
alanlarnda da kaynak transferi sz konusu olmaktadr. Pazarlama alannda sektrdeki rekabet, mflteri davranfl, datm kanallar gibi konularda bilgiler ve teknolojik, ynetimsel bilgi ve
beceriler paylafllmaktadr. Kaynak transferi sayesinde yeni alanlara ve piyasalara girifl kolaylaflmakta ve hzlanmaktadr.
132
flletme lkeleri
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi dflsal byme olarak tanmlanmaktadr?
a. Birleflme
b. Satn alma
c. Stratejik ifl birlii
d. Hepsi
e. Hibiri
6. Afladakilerden hangisi iflletmelerin klmeye gitme sebeplerinden biri deildir?

a. flletmedeki maliyetleri dflrmek
b. Mflteri odakl bir iflletme olabilmek
c. Verimlilii arttrmak
d. flletmedeki karar srecini hzlandrmak
e. Yeni rnler
2. Afladakilerden hangisi bymenin avantajlarndan

biri deildir?
a. alflanlarn morali ykselmektedir
b. alflanlarn ykselme olanaklar artmaktadr
c. Yneticilerin gc artmaktadr
d. Efl gdm zorlaflmaktadr
e. Farkl blmler arasndaki atflmalarn zm
kolaylaflmaktadr
7. Afladakilerden hangisinde birleflen iflletmeler ekonomik ve hukuki bamszlklarn kaybeder?

a. Kartel
b. Trst
c. Holding
d. Konsorsiyum
e. Konsern
3. Daha nce tedarikiler tarafndan salanan bir ifllevin iflletme tarafndan stlenilmesine ne ad verilir?
a. Yatay btnleflme
b. leriye doru btnleflme
c. Geriye doru btnleflme
d. Younlaflma
e. liflkili eflitlendirme
4. flletmenin rn ve hizmet yelpazesini geniflletmesine ne ad verilir?
a. Dikey byme
b. Yatay byme
c. liflkili eflitlendirme
d. liflkisiz eflitlendirme
e. Younlaflma
5. Afladakilerden hangisi bymenin sakncalarndan
biridir?
a. alflanlarn olumsuz etkilenmesi
b. Tannmak ve marka olmak,
c. Ar-Ge fark
d. Uluslararas liflkiler
e. Brokrasinin azalmas
8. Afladakilerden hangisi satn almalarda karfllafllabilecek sorunlara rnek gsterilemez?

a. Yksek danflmanlk cretleri
b. Finansal riskte artfl
c. Yksek iflten karma tazminatlar
d. Kltrel uyumsuzluk
e. Hepsi gsterilebilir
9. Afladakilerden hangisi stratejik ifl birliklerinden
beklenen faydalara rnek gsterilebilir?
a. Satfllarda artfl
b. Krlarda artfl
c. Kaynak paylaflm
d. rgtsel renme olanaklar
e. Hepsi
10. Afladakilerden hangisi ortaklklarda karfllafllabilecek sorunlardandr?
a. Frsatlk
b. Risk paylaflm
c. Esneklik
d. Sinerji
e. fl birlii
133
Yaflamn inden
CMO fiirketi byme stratejilerine iliflkin arafltrmalar

yapmaktadr. fiirketin en son tarihli anketinde zirvede
yer alan yaklaflk 500 pazarlamacdan, iflletmelerindeki
son 12 aydaki bymenin nasl gereklefltiini ve nmzdeki 12 ayda nasl byyeceklerini tarif etmeleri istenmifltir. Pazarlamaclar 100 puan boyuta gre farkllaflan 4 farkl byme stratejisine datmfllardr. Birinci
boyut, iflletmenin satfllarn mevcut mflterilerle mi ya
da yeni pazarlara girmekle mi derinlefltirdiiyle ilgilidir.
kinci boyut, iflletmenin mevcut rnlerini ve hizmetlerini daha fazla satarak m ya da yeni rn veya hizmetler sunarak m bydyle ilgilidir.
Bu iki boyut, 50 yldan daha uzun sre nce ilk kez
Igor Ansoff tarafndan Harvard Business Review makalelerinde tanmlanan 2x2 boyutunda ve Ansoff Byme
Matrisi ad verilen byme stratejileri matrisi retmektedir.
Her bir strateji iin gemifl 12 aylk ve gelecek 12 aylk
dnem iin sonular flyledir:
Mevcut pazarlarda mevcut rn ve hizmetler: Pazara
yerleflme (% 54.1 ve % 48.7)
Yeni pazarlarda mevcut rn ve hizmetler: Pazar gelifltirme (% 15.3 ve % 17.0)
Mevcut pazarlarda yeni rn ve hizmetler: rn gelifltirme (% 19.8 ve % 22.5)
Yeni pazarlarda yeni rn ve hizmetler: rn eflitlendirme (%10.8 ve %11.8)
ou iflletmenin pazara yerleflme stratejisi ile bymeye devam ettii grlmektedir. Ancak, bu saynn azalmas beklenmektedir. flletmelerin daha ok risk alarak
dier 3 byme stratejisinin kullanmn arttrmalar beklenmektedir. Byle zor zamanlar iin bu sonu olduka
etkileyicidir. Mmknse, iflletmelerin bymesi ve daha fazla risk almas gerekmektedir. Rakiplerin bir fley
yapmad zamanlarda, yeni pazarlara girmek veya mflterilerle iliflkileri pekifltirmek iin frsatlar doabilir.
1. d
Kaynak: http://www.cmosurvey.org/blog/how-doesyour-company-grow/
2. d
3. c
4. b
5. a
6. e
7. b
8. e
9. e
10. a
Yantnz yanlfl ise, Byme Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz.

Yantnz yanlfl ise, Byme Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Byme Biimleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Byme Biimleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Bymenin Sakncalar
konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, flletmelerde Klme konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Hukuki ve Ekonomik Adan Birleflme Trleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Birleflme ve Satn Almalar
Yantnz yanlfl ise, Stratejik fl Birlikleri ve Ortak Giriflimler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Stratejik fl Birlikleri ve Ortak Giriflimler konusunu yeniden gzden geiriniz.
134
flletme lkeleri
Kaynaklar
Sra Sizde 1
flletmenin alflanlarnn saysnn artmas, satfllarnn
ykselmesi, yeni flubelerinin veya fabrikalarnn kurulmas, retim miktarnn aratmas, net karnn iyi olmas,
iflletmenin bykln gsteren gstergelerdir.
Akmut, zdemir, Ramazan Aktafl, Burhan Ayka, Mete

Doanay, Tlin Durukan (2003), Giriflimciler in
flletme Ynetimi, Gazi Yaynlar.
Aktepe, Eyp (2007). Genel flletme, Nobel Yaynevi.
Can, Halil, Doan Tuncer, Doan Yaflar Ayhan (2009).
Genel flletmecilik Bilgileri, Siyasal Ankara.
Coad A, (2009). The Growth of Firms, A.B.D
etin, Canan, Esin Can Mutlu (2010). Temel flletmecilie Girifl, Beta Yaynlar.
Ertrk, Mmin (2011). flletme Biliminin Temel
lkeleri, Beta Yaynlar
Harrison J.S., St. John C.H. (2008). Foundations in
Strategic Management, Thomson.
Pettus, M.C. (2003). Growth From Chaos, A.B.D.
Penrose E. (2009 yenilenmifl versiyon-Girifl Pitelis C.,
1959 orijinal). The Theory of the Growth of the
Firm, Oxford.
Thompson J., Martin F. (1111). Strategic Management
Awareness and Change, Thomson.
lgen H., Mirze S.K. (2010). flletmelerde Stratejik
Ynetim, Beta, stanbul.
Wheelen T.L., Hurger D.L. (2008). Strategic Management
and Business Policy, Prentice Hall, A.B.D.
Sra Sizde 2
Dflsal byme, baflka iflletme veya iflletmelerle birlefltirilerek, stratejik ortaklklar kurarak gerekleflir.
Sra Sizde 3
Bykten ke yaklaflm, bu yaklaflmda, byk iflletme, faaliyet zerkliine ve kendine zg gelir ve giderlere sahip olan daha kk lekli iflletmelere blnr. Byk iflletmenin st ynetimince denetlenen birden fazla bamsz iflletme vardr.
Kkten bye yaklaflm, kk iflletme olmann stn yn ise esnek bir yapya sahip olmasdr. Byk
iflletmelerde ki brokratik yapya sahip olmadklar iin,
prosedrler ok fazla deildir bu yzden de ifller daha
kolay ve alflanlar asndan da zamannda bitirilir.
Sra Sizde 4
Ortak giriflim, bir araya gelen iflletmelerden ayr bir tzel kiflilie sahiptir. Konsorsiyumda ise ayr bir tzel kiflilik sz konusu deildir.
Sra Sizde 5
Yabanc piyasalara giriflte hedeflenen piyasada faaliyet
gsteren iflletmelerin kaynaklarndan faydalanlmas zaman ve kaynak tasarrufu salamaktadr.
fiLETME LKELER
7
Amalarmz
N
N
N
N
N

Kreselleflme srecinin ne flekilde gelifltiini aklayabilecek,
Kreselleflmenin iflletmeler iin ne trde etkiler oluflturduunu listeleyebilecek,
Dfl pazarlara almak isteyen bir iflletmenin stratejilerinin neler olduunu
sralayabilecek,
Bilgi teknolojileri ile kreselleflme arasndaki iliflkiyi aklayabilecek,
flletmelerin hangi zeminler zerinde rekabet ettiini belirleyebilecek, rekabet
avantajn aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Kresel flletme
ok Uluslu flletme
Kresel Pazar
Kresel retim
Rekabet Avantaj
Dnya Ticaret rgt
indekiler
flletme lkeleri
Kresel Ortamda
flletmecilik ve
Rekabet
fiLETMELERN DIfi EVRESNN

ANALZ
KRESELLLEfiMENN AfiAMALARI
fiLETMELER VE KRESELLEfiME
fiLETMELERN KRESELLEfiME
STRATEJLER
KRESEL REKABET
Kresel Ortamda
flletmecilik ve Rekabet
fiLETMELERN DIfi EVRESNN ANALZ
flletmeler sz konusu olduunda bir i evre, yani iflletmenin rgt iindeki bireylerin hem bireysel hem de grup olarak kendilerine verilen grevler gereklefltirdikleri ortam, bir de dfl evre, yani iflletmenin dier iflletmeler kurumlar ve bireylerle etkileflime girerek faaliyet gsterdii evre olmak zere iki farkl evreden
bahsedilmektedir. Hayali bir snr ile birbirinden ayrld varsaylan iflletmenin i
evresi ve iflletmenin dfl evresi kavramlarn kullanmak, iflletmelerin incelenmesi
srasnda kolaylk salar. evre, iflletmenin yneticileri ve alflanlar ile birlikte
iinde bulunduklar, kendine zg bir kltre ve iklime sahip olan evredir. Dfl
evre ise, iflletmenin kaynaklarn temin ettii, rnlerini satt ve rakiplerinin bulunduu, ayrca geerli ekonomik duruma ve yasal dzenlemelere tabi olduu
evredir.
Son yllarda gnlk yaflantmzda ok sk olarak duyduumuz kelimeler olan
kreselleflme, inovasyon(yenilikilik), teknoloji, srdrlebilirlik, yenilenebilir
enerji, geliflmekte olan ekonomiler, in, Hindistan, Avrupa Birlii, ekonomik kriz,
kresel snma gibi kelimeler, iflletmeler iin dfl evrede neler olduunu anlatmas bakmndan bize olduka yardmc olabilir. Teorik olarak ise iflletme dfl evrenin analizlerinde incelenmesi gereken alt faktr bulunmaktadr. Bunlar
Teknoloji tarafndan salanan olanaklardaki deiflim: Teknoloji tarafndan sunulan yenilikler srekli deiflmekte, toplumdaki bireylere yeni yaflam biimleri sunarken, iflletmeleri de etkilemektedir. flletmelerin meydana
gelen deiflimler karfllnda tutabilecekleri iki yol vardr; ya yeni teknolojileri kullanmak zorunda kalr ya da kendilerine katk salayacana inandklar iin yenilikleri uygularlar. rnein; internetin ortaya kflndan sonra iflletmeler kendilerine birer web sayfas hazrladlar; nk mflterileri web
sayfas zerinden iflletme ile iletiflim kurmay ve bilgi almay talep ediyordu.
Yakn dnemde de benzer geliflmeler yafland. letiflim dnyasnda meydana gelen geliflmeler, bu kez de facebook ya da twitter gibi internet zerindeki sosyal ortamlarda yer alma olanaklar, iflletmelere yeni iletiflim kanallarn kullanma seenekleri sunmaktadr.
Demografik eilimler: flletmelerin hedef olarak belirledikleri pazardaki nfusun yapsnn ne flekilde deifltii, nfus artfl oranlar, yafl cinsiyet, doum
lm oranlar, nfusun yaflam tarz, tercih edilen meslekler ve eitim durumuna ait bilgiler, vb. iflletmelerin her trl planlamas iin nemli bir girdi olufl-
138
flletme lkeleri
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
turur. rnein geliflmifl lkelerde karfllafllan demografik bir eilim beklenen

yaflam sresinin artmas ve doum oranlarnn azalmasna bal olarak, nfusun ortalama yaflnn hzla artmasdr. lkeler artan yaflam sresinin bir sonucu olarak, sosyal gvenlik sistemlerinin sorunlarn zebilmek iin denmesi gereken primlere artfl getirmekte ya da emeklilik yafln ykseltmektedirler.
Kltrel eilimler: Bir topluluun yaflam tarz olarak ya da ifl yapma biimi
olarak tanmlanabilecek kltr de srekli deiflimler gstermektedir. flletmeler faaliyet gsterdikleri toplumun kltrnden etkilenir, ayn zamanda iflletmelerin de toplumu etkilemeleri sz konusu olabilir. Dolaysyla kreselleflme sonucunda birden ok lkede faaliyet gsteren iflletmeler iin, bir ok
kltrllk ve kltrler arasnda anlayfl gelifltirme gereklilii duyulur.
Dnyann ve lkelerin iinde bulunduu ekonomik durum: Dnyann
iinde bulunduu ekonomik evrenin yaps, yaflanan ekonomik krizler, lkenin ekonomik durumu, dier lkelerle yapt ticaretin hacmi, dnya ticaretinden ald pay vb. gibi etkiler kanlmaz olarak iflletmeleri etkilemektedir. rnlerin satlaca mflterilerin bulunduu lkelerin ekonomik durumu ve retim kaynaklarnn temin edilecei lkelerin ekonomik durumu da
yine retim planlarnn belirlenmesinde gz nnde bulundurulur.
Meydana gelen ve uluslararas etkileri olan olaylar: Ekonomik durum
dflnda, genel olarak tm dnyay etkileyen politik, evresel, sosyolojik
olaylar, rnein Dou Almanyadaki Berlin Duvarnn yklmas, SSCBnin
dalmas, lkelerde meydana gelen i savafllar, evresel etkileri olan olaylar iflletmelerin alflmalarn ve ifl yapma biimlerini etkileyebilir. rnein
bir yanardan faaliyete geerek lav pskrtmesi, blgeye yaplacak uufllar engelleyebilir ve iflletmenin sz konusu blgedeki satflnn azalmas sonucunu dourur. Ya da bir retimde kullanlacak ham maddelerin temin
edildii lkede bafllayan salgn hastalk, iflletmeyi bir takm nlemler almak
zorunda brakabilir.
Yasal ve politik evre: flletmelerin faaliyetlerini yrtrken uymak zorunda olduu kurallar belirleyen dzenlemelerin tamam ile faaliyetleri zerinde etkili olan ve uyulmas gereken politikalar kapsamaktadr. Her iflletme
faaliyet gsterdii lkenin yasalarna uymak, ilave olarak da rnlerinin satld lkelerdeki rnler ile ilgili getirilen dzenlemelere uymak zorundadr. rnein yurt dflna gda ihracat yapan iflletmeler, sz konusu lkenin,
gda retiminde kullanlabilecek katk maddeleri ile ilgili yasal dzenlemelere uymak zorundadr, aksi takdirde rnlerini satamazlar.
Neden kreselleflmeyi
SIRA SZDE renmek zorundayz?
nceki blmde anlatlan dfl evrede meydana gelen deifliklikler, iflletmeler
D fi N E Lhem
M de tehditler sunarlar. Dfl evrenin sunduklarn kabulleneiin hem frsatlar
rek iflletmenin lehine evirmek, olaylara farkl bakfl as ile bakabilmeyi ve olumlu flekle dnfltrecek
flekilde ynetebilme becerisini gerektirir. Bilgi iletiflim dnS O R U
yasnda yaflanan bir rnek olay, baz lkeler iin tehdit olarak grlen bir durumun, baz lkeler iin nasl bir frsata dnfltn gsteren gzel bir rnektir.
DKKAT
2000 ylna yaklafllrken, tm dnya bilgisayarlarda byk bir kriz yaflanmasn
bekliyordu; nk zellikle eski bilgisayarlar, kapasite problemlerinden dolay, yl
SIRA SZDE
gstergesi olarak
sadece son iki rakam kullanyorlard, yani 15 Aralk 1999 tarihi,
15.12.99 fleklinde bilgisayar kaytlarnda yer alyordu.
N N
AMALARIMIZ
K T A P
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
139
7. nite - Kresel Ortamda flletmecilik ve Rekabet

S O R U
S O R U
D Ktehditler
KAT
flletmelerin dfl evresinde meydana gelen deifliklikler, ilerinde hem
hem frsatlar barndrrlar, deifliklikleri ynetebilme becerisi ve bakfl as ortaya kacak sonucun ne ynde olduunu belirler.
SIRA SZDE
DKKAT
N N
Gerekleflmesi beklenen kriz, halen eski bilgisayarlar kullanmakta olan sistemAMALARIMIZ

lerde, 1999 yl sona erip de, 2000 ylna geildiinde tm bilgisayar
sistemlerinde
99 olan yl hanesinin 00 rakamna dnflmesi ve bu dnflmn de bilgisayar ile
alflan pek ok sistemi kertmesiydi. Tm dnya iin sz konusu olan bu kriz
K T A P
durumunu Hindistanl bilgisayar mhendisleri bir avantaja dnfltrdler
ve eski
makinalar yeniden programlayarak tm dnyadaki bilgisayar sistemlerinin 2000
ylna hibir sorun olmakszn girmesini saladlar. Arman KrmnTrkiye Nasl
T E L E V daha
Z Y O N ilk gnleZenginleflir kitabndaki ifadeyle Bylelikle, yirmi birinci yzyln
rinden itibaren Hintli yazlmclarla gvenilir ifl birlii yaplabileceine, hatta bu insanlarla ok yeni iflbirlii fikirleri retmenin akllca olacana dair tm ifl dnyasnn kafasnda flimflekler akmaya bafllad. stne stlk bu insanlar
sadece ok iyi
NTERNET
ifl yapmakla kalmyorlar, ayn zamanda da ok ciddi yazlm ifllerini ABD maliyetlerinden %80 daha ucuza bile yapabiliyorlard. Bat dnyas yeni bir piyango alan
bulmufltu. Benzer flekilde kreselleflme de iinde hem tehdit hem de frsat barndran bir sretir, sreci frsata dnfltrebilmek iin ncelikle onu tanmak, nasl
ortaya kt hakknda bilgi sahibi olmak gerekir.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
KreselleflmeninTanmlanmas ve Ortaya kfl Sreci

Kreselleflme kavram 1990l yllar sonrasnda daha fazla karfllafltmz bir kavram olup, bu zellii ile de bize ncesinde yaflanan bir takm geliflmelere bal olaSIRA de
SZDE
rak ortaya ktn dflndrmektedir. Oysaki 400 yl ncesinde
1680li yllarda, Geminiano Montanari tarafndan dnya ticaretinin geliflmesini tanmlamak
amacyla kreselleflme kavram kullanlmfltr. Kreselleflmenin Gelecei / Lexus
D fi N E L M
ve Zeytin Aac adl kitabnda Thomas Friedman kreselleflmeyi geici bir eilim
ya da olgu olarak kabul etmemek gerektiini sylemekte, aksine btn lkelerin
S O R olan,
U
hem yerel hem de dfl politikalarnn belirlenmesinde byk etkileri
kapsama
alan ok genifl bir sistem olarak tanmlamaktadr. Ekonomik Kalknma ve flbirlii
Teflkilat olan OECD rgt ise kreselleflmeyi hem finansal piyasalarn,
hem de
DKKAT
rn ve hizmet piyasalar artan flekilde uluslararas hale dnflmesini salayan ok
boyutlu ve dinamik bir entegrasyon sreci olarak tanmlamaktadr. OECD yapt
SIRA SZDE
tanmlamada kreselleflme sreci boyunca, farkl lkelerdeki ulusal retim faktrlerinin giderek daha fazla uluslararas faktrler haline dnfltn, ayn srete
ulusal ekonomilerin de giderek daha fazla karfllkl bamlAMALARIMIZ
hale geldiini belirtmektedir.
Kreselleflme hem finansal

piyasalarn hem de hem
rn ve hizmet piyasalarnn
SIRA SZDE
artan flekilde uluslararas
hale dnflmesini salayan
ok boyutlu ve dinamik bir
entegrasyon srecidir.
D fi N E L M
N N
Kreselleflme konusunda bilgi edinmek iin Thomas Friedmann

K Kreseleleflmenin
T A P
Gelecei/Lexus ve Zeytin Aac katiban, iflletmelere etkileri konusunda bilgi edinmek iin
Asl Kkaslan Ekmekinin Kreselleflmenin iflletmelerin ynetimine etkileri katiplarn
okuyabilirsiniz.
TELEVZYON
Daha ok ekonomik ortamda yaflanan geliflmeler ile iliflkilendirilerek kullanlmasna karfln, sosyal, siyasal, kltrel, evresel ve hukuki alardan da kreselleflNTERNET
menin etkileri sk sk karflmza kmaktadr. Kreselleflmeye bal olarak ekonomik deiflim srecinde uluslarn yaptklar ticarete bal olarak birbirleri ile iletiflim-
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
140
flletme lkeleri
leri artmfl ve sonucunda farkl toplumlarn kltrleri, yaflam biimleri, siyasetleri

daha fazla bilinir hale gelmifltir. Sre, bilgi iletiflim teknolojilerinin sunduu imkanlarla son derece hzl geliflmekte, lkeler sahip olduklar farkl kaynaklar ve etkinlik dzeyleriyle srece uyum salamaya alflmaktadr. evresel adan ise arSZDE
tan retim SIRA
eilimi,
artan tketim eilimi, fosil yaktlarn daha fazla kullanlmas, ormanszlaflma ve hzl nfus artflna bal olarak atmosfere salnan sera gazlarnn
etkisiyle dnyada
iklim deifliklikleri ve scaklk artfl olarak tanmlanabiD fi N E L yaflanan
M
lecek kresel snma dnya iin bir tehdit oluflturmaktadr. lkeler arasndaki ticaret hacminin ve iletiflimin artflna bal olarak da, ortaya kan sorunlarda uluslaS O R U
raras hukuka daha fazla ihtiya duyulur hale gelmifltir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
flletmeler iin
bafllang noktas, yerel pazarlara hizmet eden iflletmelerin
D kreselleflmenin
KKAT
belirli bir noktadan sonra kendilerine baflka pazarlar ve daha dflk maliyetli retim
kaynaklar aramaya
bafllamalardr.
SIRA SZDE
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
flletmeler gnmzde kresel bir evrede faaliyet gstermektedirler. flletmelere ynelikAMALARIMIZ

olarak kreselleflme, iflletmelerin daha fazla uluslararas evrede hareket etmesi olarak tanmlanabilir. nceleri sadece yerel pazarlara hizmet eden iflletmelerin belirli bir noktadan sonra kendilerine baflka pazarlar, daha dflk maliyetli retim kaynaklar
K T A P aramaya bafllamalar ve bunu gereklefltirmek iin harekete
gemeleri bir bafllang noktasdr. Ancak bu kolaylkla gereklefltirilebilen bir
adm deildir. Uluslarn koyduklar ticari engeller ve kendi reticileri lehine salanan korumalar
iflletmeler dfl pazarlara almakta sorunlarla karfllaflrlar.
T E L E V nedeniyle
ZYON
Her iflletme mmkn olan en byk pazara ulaflma amacnda olmasna karfln, bu
amacn gereklefltirmesinin nnde bir takm bariyerler bulunmaktadr. lkeler
kendi reticilerini korumak amacyla bir takm dfl ticaret kstlamalar getirebil N TGemiflte
ERNET
mektedirler.
Avrupa Birlii lkelerinde grlen ve hemen hemen her lkenin baflvurduu ticari kotalar kreselleflmeyi engellemifl, ancak kotalarn kaldrld tarihten itibaren dnyann farkl lkelerinin yaptklar ticaret etkin olarak artmaktadr. Buna bir sembol olarak Berlin duvarnn yklmas gsterilmektedir.
Uzun yllar kapsayan bu sre aflada anlatlmaktadr.
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Bir iflletmenin
uluslararas
evreden salayabileceini kaynaklara rnekler veriniz
SIRA
SZDE
.
KRESELLEfiMENN AfiAMALARI
D fi N E18.
L M yzyln ikinci yarsnda bafllamfl, beraberinde daha nceleri
Sanayi Devrimi,
kk ve dank olan retim birimleri olarak alflan el sanatlar ve kk sanaS O R U
yinin merkezileflerek,
seri retim yapan fabrika sistemine dnflmesi sonucunu
dourmufltur. Merkezde toplanma sonucunda, faaliyet gsteren iflletmelerin byklkleri artmfl, ayn zamanda da yaplar daha karmaflk hale gelmifltir. Zaman
DKKAT
iinde fabrika tipi iflletmelerin says artmfl ve faaliyet gsterdikleri alanlar eflitlenmifltir. Sanayi Devrimi sonucunda sadece retimin yaplma biiminde farkllk
SIRA SZDE
ortaya kmamfl,
yeni bir ekonomik dzen oluflmufl, toplumlarn yaflam tarznda
byk deifliklikler yaflanmfltr.
flletmelerin
ynetimi asndan Sanayi Devriminin en nemli sonularndan
AMALARIMIZ
biri, sermaye sahiplii ile yneticiliin birbirinden ayrlmasdr. Sanayi Devriminin ortaya kard dier sonular ise yeni teknolojilere, yeni pazarlara, yeni
retim kaynaklarna
K T A P ve ilave sermaye artflna duyulan ihtiyatr. Tm bu ihtiyalarn artmas da, retim faktrlerinin maliyetinin daha pahal hale gelmesine yol
N N
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
amfltr. flletmeler de kaynaklarn daha uygun maliyetle bulabilecekleri lkeler

ararken, bir yandan da rettikleri rnleri satabilecekleri yeni pazarlar arayflna
girmifllerdir.
Kreselleflmeyi Salayan Etkenler

Hem pazarlar asndan hem de retim asndan kreselleflmenin oluflmasn salayan iki temel etken bulunmaktadr. Bunlar uluslararas ticaretteki engellerin ortadan kaldrlmas ve bilgi teknolojisinin salad iletiflim imkanlardr. Uluslararas
ticaretteki engellerin ortadan kaldrlmas kolay olmamfltr. 1947 ylndan bafllayarak 1994 ylna dek uzun bir sreci kapsamakta ve halen de devam etmekte olan
bir sretir. Srete nemli aflama bulunmaktadr. Bunlar
1. Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaflmas
2. Uruguay Grflmeleri
3. Dnya Ticaret rgtnn kurulmasdr.
Kreselleflmenin ortaya kmasnda en baflta gelen faktrler olarak Dnya
Ticaret rgtnn kurulmas ile bilgi ve iletiflim teknolojilerinde meydana gelen
geliflmeler saylabilir.
Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaflmas

1947 ylnda 23 lkenin liderleri (12 geliflmifl lke ve 11 geliflmekte olan lke) bir
araya gelerek uluslararas ticaretin nndeki gmrk tarifeleri ve gmrk tarifleri
dflndaki engelleri ortadan kaldrmak amacyla GATT(General Agreement on Tariffs and Trade) Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaflmasn imzaladlar. Gmrk tarifeleri, ticarete konu olan maln zerine konulan gmrk vergileridir.
Gmrk tarifeleri dflndaki engeller de, ithalata getirilen miktar kstlamalardr. Bu
anlaflma imzaland tarihten itibaren, amalanan ynde baflarl olmufl ve dnya
zerindeki uluslararas ticaretin artmasna katklar salamfltr. 1948-1994 tarihleri
arasnda uygulanan anlaflmann, imzaland tarihten itibaren yaklaflk 40 yl ierisinde uluslararas ticaretin hacmi yaklaflk 20 kat artmfl ve ortalama gmrk tarifesi oranlar %40 oranlarndan %5 oranlarna kadar azalmfltr.
Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaflmasnn amalar
lkeler arasndaki ticari ve ekonomik iliflkilerin arttrlmas,
Tam istihdamn salanmas,
retimde kullanlan kaynaklarn etkili ve verimli kullanmnn salanmas
olarak sralanmaktadr.
Uruguay Grflmeleri
Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaflmasnn sonularnn baflarl olmasndan
sonra, taraf olan lkeler ticaretin artrlmasna ynelik yeni dzenlemeler yapmak
amacyla, 1986 ylnda yeniden biraraya geldiler. Uruguay Grflmeleri (Uruguay
Round) ad verilen grflmeler Uruguayn Punta Del Este kentinde bafllamfl ve
1994 Nisan aynda Marakeflte (Fas) anlaflma salanarak, Nihai Senetin imzalanmas ile son bulmufltur.
Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaflmasnn dnya ticaret hacmi zerinde salad etkiler zerine, Uruguay Grflmelerine katlan taraf says 125 olmufltur. Grflmeler sonucunda imzalanan anlaflma, gerek grflmelerin sresi, gerek
mzakerelere katlan taraf says olarak, dnya tarihinde nemli bir anlaflma olarak
anlmaktadr. 1 Ocak 1995 tarihinde yrrle giren anlaflma, uluslararas ticaretin
zerindeki gmrk tarifelerini daha da azaltan, fikri mlkiyet haklarnn korumas-
141
142
flletme lkeleri
n salayan ve hkmetlerin tarm rnlerine saladklar finansal desteklerin azaltlmasn salayan kararlar iermektedir. Ayrca Uruguay Grflmelerinin getirdii
en byk yenilik, Dnya Ticaret rgtnn kurulmasn salayan, Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaflmasn Dnya Ticaret rgtne dnfltren karardr.
Dnya Ticaret rgt
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Kreselleflmenin gelifltirilmesi amacyla kurulan Dnya Ticaret rgt, uluslarn

arasndaki ticaretin nndeki engelleri kaldrarak dnya zerindeki ticareti gelifltirmek ve tm lkelerin pazarlarda eflit flekilde yer almasn salayarak dnyann
ekonomik byme ve kalknmasn salamakla grevlidir. Dnya Ticaret rgt
bu grevini, hkmetler ile ticari anlaflmalar konusunda mzakereler yaparak yerine getirir. Ayrca ticari konulardaki anlaflmazlklarn zme kavuflmas iin de
arabulucu bir ortam salar. Uluslarn ticaret konusundaki politikalarn takip eder,
geliflmekte olan lkelere teknik yardm ve eitimler salar. Dnya Ticaret rgtnn baflka bir grevi ise dier uluslararas rgtler ile iflbirlii yapmaktr.
(www.wto.org)
Dnya Ticaret rgt web sitesinde yer alan bilgiye gre rgt yesi 153 lke
ve 31 adet de gzlemci ye lke bulunmaktadr. Dnya Ticaret rgtn kuran
anlaflma, tarm, tekstil ve konfeksiyon, hizmetler ve fikri mlkiyet haklar ile ilgili
dzenlemeleri kapsayan deiflik alanlarda 29 ayr metinden oluflmaktadr. Ayrca,
SIRA rgt
SZDE yelerine sorumluluklar ykleyen, 25 ilave karar ve anlaflDnya Ticaret
ma metni de bulunmaktadr. Dnya Ticaret rgt tarafndan kreselleflme;
toplam
ticaret ve
D fi N E L M
offshore ad verilen retim srelerinin snrlar tesinde yeniden konumlandrlmas, dolaysyla snrlar arasndaki arasndaki yar mamullerin ticaretiS O R U
nin artmas
olarak iki kapsamda ele alnmaktadr.
Gmrk Tarifeleri
D K K Ave
T Ticaret Genel Anlaflmasnn Dnya Ticaret rgtne dnfltren karar, Uruguay Grflmeleri sonucunda imzalanmfltr.
N N
SIRA SZDE
Teknolojik Geliflmeler
Kreselleflmeyi salayan ikinci unsur bilgi ve iletiflim teknolojilerinde meydana gelen geliflmelerdir.
Bilgi teknolojileri ve kreselleflme arasnda karfllkl bir ballk
AMALARIMIZ
bulunmaktadr. Bilgi teknolojileri iflletmeler arasndaki iletiflim olanaklarn son derece hzl bir flekle dnfltrmfl, bulunduumuz dneme bilgi andan sonra netK Tbilgi
A P alarnn oluflturduu bir a ad verilmektedir. Alar, iflletmework a yani
ler arasnda kurduklar kprler ile hem iletiflim hem de ticaret anlamnda ifllem
hacminin artfln salamaktadr. Bylece bir lkede ortaya kan bir yenilik, bir geT E L Edier
V Z Y Olkelere
N
liflme annda
aktarlabilmektedir.
Yafladmz ekonominin bilgi ekonomisi olduundan bahsedilmektedir, bilgi
ekonomisini salayan etkenler ise tm dnyann fiber optik kablolar ile balantl
hale getirilmesidir. Bylece sosyal yaflamda ortaya kan etkiler yannda, ifl yaflaNTERNET
mnda da iletiflim teknolojileri sayesinde dnyann farkl blgelerindeki iflletmelerin birlikte alflmas mmkn olmaktadr. Kresel ekonomide rekabet byk oranda bilgi zerinde yaplmaktadr. Bilgi ve iletiflim teknolojileri sayesinde bireyler,
kurumlar ve iflletmeler arasnda etkili bir iletiflim salanabilmekte ve ifllem maliyetleri azalmaktadr.
Bunlar salayan teknolojiler aflada anlatlmaktadr.
143
E-posta ve videokonferans: lkelerin birbirleri ile ifl yapmas iin zaman dilimi farkllklarnn ve snrlarn afllmas gerekir. fllerin birbiri ile koordinasyonu ve
kontrol etkili biimde gereklefltirilmelidir. Bu da etkili bir iletiflim demektir. nternet teknolojisinin salad e-posta ve videokonferans gibi imkanlar, iflletmelerin snrlar tesi ile ok kolay iletiflim kurmasn salamaktadr. Videokonferans grntl olarak, e-posta ise yazl mesajlarn annda karfl tarafa iletilmesini salar.
Bylece koordinasyon son derece etkili flekilde yrr, ortaya kan sorunlara ok
abuk flekilde mdahale edilebilir.
nternet ve web sayfalar: nternet teknolojisi, e-posta ve videokonferansn
gerekleflmesini salayan teknolojidir. nternet zerinde iflletmelerin kurduklar
herkesin eriflimine ak web sayfalar iflletmelerin dier iflletmelere kendilerini tantmalarn rnlerini satmalarn, mflterilerin kolayca alflverifl yapmasn ve iflletmelerin birbirleri ile iletiflimini kolaylafltran bir teknolojidir.
flletmelerin kullandklar intranetler ve extranetler: flletmeler dfl evreye internet ve web sayfalar ile alrken, kendi ilerinde ve birlikte alfltklar, iflletmeler ya da tedarikileri ile de extranet ad verilen teknolojileri kullanarak
iletiflim kurabilirler.
Ulafltrma/lojistik sektrndeki geliflmeler: Kresel pazarlara satfl yapan
ya da kaynak kullanan iflletmeler iin fiziki taflmann yaplmas, baflka bir deyiflle, rnlerinin uygun yerde, uygun zamanda ve uygun fiyatla temin edilebilir
olmas mutlak bir gereklilik olarak deerlendirilir. nk kresel pazarda iflletmelerin varlklarn srdrebilmesi, son derece hzl deiflebilen pazar taleplerinin
gerektii biimde karfllanabilmesiyle mmkndr. Bu amala iflletmeler ya kendileri karmaflk tedarik zincirleri kurmakta ya da bu ifli kendisine ifl edinen byk
lekli lojistik iflletmelerinden destek almaktadr. Biliflim teknolojilerinde meydana gelen geliflmeler lojistik hizmetinin verilmesine de yansmfl barkod sistemleri,
Kresel Konumlandrma Sistemleri (GPS:Global Positioning System), Radyo dalgalar ile rn takip sistemleri RFID(Radio Frequency Identification) gibi teknolojik donanmlar kresel pazarlarn ve retimin gereklefltirilmesinde, sektrn gelifliminde byk rol oynamfl ve kresel pazar eilimlerini belirleyen bir nemli
unsur olmufltur. Daha sonraki rekabet ile ilgili ksmda greceiniz gibi, kreselleflen ekonomilerde lojistik maliyetleri retimde nemli bir paya sahip olduu
iin maliyetlerde salanacak kk bir tasarruf, satfla ve krlla yansmakta, iflletmeleri pazara hkim konuma getirebilmektedir.
Gnlk yaflantmzda kreselleflmenin etkilerini ne flekilde grmekteyiz?
SIRA SZDE
Kreselleflmenin Gstergeleri Nelerdir?
flletmelerin kendi ilerindeki

iletiflim iin kullandklar
bilgi ve iletiflim sistemlerine
intranet ad verilir.
flletmelerin birlikte
alfltklar iflletmeler ya da
tedarikileri ile iletiflim
kurmak iin kullandklar
bilgi sistemlerine extranet
ad verilir.
D fi N E L M
Bir kavram olarak tanmlanmasna ve gnlk yaflantda etkilerinin
hissedilmesine
karfln, kreselleflmenin boyutlarn saysal olarak ortaya koyabilmek iin bir taS O R Uve analizciler
km gstergelere ihtiya vardr. Kreselleflme, zellikle karar alclar
iin giderek daha da nem kazanmaktadr. Dolaysyla da kreselleflmeyi bir lek ierisinde ifade edebilmek gerekmektedir. Dnya lkeleri arasndaki uluslaDKKAT
raras ticaret, bir tr kreselleflme gstergesi olarak grlmektedir. Kreselleflmenin ekonomik etkilerini anlamak en azndan alanda saysal alflma yapmaSIRA SZDE
y gerektirir;
Kreselleflmenin bykln ve younluunu lmek,
Ekonomik etkilerini lmek ve
AMALARIMIZ
Kreselleflmenin yapsal ve idari politikalar ile balantlarn lmek.
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
144
flletme lkeleri
Kreselleflmenin
gstergeleri olarak, OECD
rgt tarafndan sermaye
hareketleri, dorudan
yabanc sermaye yatrmlar,
uluslararas ticaretin
boyutu, ok uluslu
iflletmelerin ekonomik
faaliyetlerinin bykl ve
teknolojinin uluslararas
boyutunun lm gibi
gstergeler
kullanlmaktadr.
Kreselleflme ile ilgili yaplan yaynlara bakldnda, dier bir gsterge iflletmelerin dnya ticaretinden aldklar paylardr. flletmeler kresel ortamda alflmaktan
memnundurlar. Byle bir ortam yer alan iflletmelerin dierlerine gre iki kat daha
hzl byd belirtilmektedir. Bir btn olarak kreselleflmenin gstergeleri konusunda OECD, yapt yaynlarda aflada sralanan gstergeleri temel almaktadr.
Sermaye hareketleri: Bir lkedeki fon sahibi bir yatrmcnn, bir baflka lkedeki bir kifliye ya da kurulufla sermaye aktarmasdr. Sermaye hareketlerinin ou proje, kredi olarak belirli program ve planlara bal, baflka bir deyiflle bir takm flartlarn gereklefltirilmesi amacyla aktarlan fonlardr.
Dorudan yabanc sermaye yatrmlar: Bir lkedeki fon sahibi bir baflka lkeye fiziki olarak yatrm yapar ve yatrmn bir ksmnn ya da tamamnn sahibi olur. Dorudan yabanc sermaye yatrmlar ou zaman ok
uluslu iflletmeler tarafndan yaplr.
Uluslararas ticaretin boyutu: lkeler arasnda gerekleflen ithalat ve ihracat ifllemlerinin toplamdr.
okuluslu iflletmelerin ekonomik faaliyetlerinin bykl: okuluslu
ve kresel olarak nitelendirilen iflletmelerin yaptklar faaliyetlerin toplamdr.
Teknolojinin uluslararas boyutunun lmdr: lkeler arasnda yaplan teknoloji transferlerinin parasal olarak karfllklarnn belirlenmesi yoluyla hesaplanmaktadr.
Ayrca OECD Handbook on Economic Globalisation Indicators yaynnn 2010
versiyonunda ilave olarak 2008de bafllayan kresel kriz ile balantl olarak portfolyo yatrmlarn, kreselleflmenin evresel etkilerini ve kresel deer zincirinin
ortaya kmas gibi gstergeleri de kapsamaktadr.
lkeler iin kreselleflme gstergelerinin neler olabilecei konusundaki alflmalar da halen devam etmektedir. Bu gne kadar yaplanlar arasnda olduka kapsaml dier bir alflma A. T. Kearney ynetim danflmanl firmas ve Foreign Policy dergisi tarafndan tretilmifl bir indekstir. Bu indeks 72 lkeyi kapsamakta,
dnyadaki yerel retimin %97sini ve dnya nfusunun %88ini alflma iine katmaktadr. alflmada, lkelere kreselleflme asndan puanlar verilerek bir derecelendirme yaplmaktadr. Her ulusun derecelendirmesi drt snfa ayrlmfl yaklaflk
bir dzineden fazla deiflkenin birarada hesaplanmas ile belirlenmektedir.
Hesaplamalarda kullanlan drt snf aflada yer almaktadr.
1- Ekonomik entegrasyon: Ticaret, dorudan yabanc yatrmlar, portfolyo
yatrmlar, sermaye akfl ve yatrm gelirleri
2- Kiflisel temas noktalar: Uluslararas seyahatler ve turizm, uluslararas telefon trafii, para havalesi, kiflisel transferler (iflilere denen tazminatlar da
dahil olmak zere)
3- Teknolojik balantlar: Internet kullancs says, internette yaynlanacak
web sayfalarn zerinde barndran bilgisayarlar, gvenli flekilde internet
sunucusu hizmeti veren bilgisayarlar
4- Politik dzenlemeler: Uluslararas rgtlerdeki yelikler, Birleflmifl Milletler Gvenlik Konseyi grevlendirmelerine personel ve finansman katklar,
kabul edilen uluslararas anlaflmalar ve hkmetlerin transferleri
SIRA SZDE
Bireyler asndan
kreselleflme ne tr etkiler yaratmaktadr?
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
145
fiLETMELER VE KRESELLEfiME
Yukarda anlatlan uluslararas ticaretin gelifltirilmesine ynelik abalara bal olarak gnmzde kreselleflme dnyadaki ekonomik snrlar ortadan kaldrmfltr.
Snrlarn ortadan kalkmas rekabeti artrmfl, iflletmeler de artan rekabet ile bafla kabilmek iin bir takm yapsal deiflimler geirmek zorunda kalmfllardr. Bu deiflim srecine uyum salamaya alflan iflletmeler, kendi bnyelerinde birtakm
deiflimler gereklefltirirler. ncelikle iflletmeleri kreselleflmeyi benimsemeleri
asndan incelemek yararl olacaktr.
Kreselleflmeyi Benimsemeleri Asndan flletmeler

flletmelerin kreselleflme asndan incelenmesi farkl snflandrmay ortaya karr; yerel iflletmeler, ok uluslu iflletmeler ve kresel iflletmeler.
Yerel iflletmeler, sadece kendi lke snrlar ya da bulunduklar flehrin snrlar iinde faaliyetlerine devam eden, kaynaklarn bulunduklar snrlar iinden temin eden ve pek ok durumda satfllarn da bulunduklar blgede yer alan alclara yapan iflletmelerdir.
ok uluslu iflletmeler, en az iki farkl lkede faaliyet gsteren iflletmelerdir.
Bulunduklar lkelerin snrlarn aflmfl, ihtiya duyduu girdileri dnyann deiflik
yerlerinden karfllayan, retimini deiflik lkelerde gereklefltiren ve rnlerini birok lkeye pazarlayabilen iflletmelerdir. Birleflmifl Milletler rgt ok uluslu iflletmeyi Kurulduklar lke dflnda retim veya hizmet tesislerine sahip ve bunlar denetleyen iflletmelerdir. olarak tanmlamaktadr. Bir baflka tanma gre ise, bir iflletmenin dfl faaliyetlerden elde ettii gelirlerin toplam, toplam gelirin %25-30undan
fazla ise bu iflletmeye ok uluslu iflletme ad verilmektedir. Yukardaki tanmlardan
yola karak, ok uluslu iflletmelerin belirlenmesi iin afladaki ltlerin kullanld sylenebilir.
Esas kurulufl yeri dflnda faaliyet gsterdii lke says
retim srecinin gereklefltii lke says
flletmenin gelirinin ne kadarnn yurt dfl faaliyetlerden edindii
SIRA durumu
SZDE
Asl kurulufl yeri dflnda, baflka lkelerde mlkiyet edinme
st ynetimde yer alan farkl milliyetlere sahip yneticilerin oran
Kresel iflletmeler ok uluslu iflletmelere benzemekle birlikte
ynetsel yaklaD fi N E L M
flm asndan stratejileri ile tm dnyay kendileri iin bir pazar yeri olarak grrler. Ayrca retimde kullandklar kaynaklarn tm dnyadan temin etmeleri ve
S O R U
retim srelerini dnyann her tarafnda gereklefltirmeleri asndan
farkllaflrlar.
Kresel iflletmeler tm dnyay kendileri iin bir pazar yeri olarak
retimde
D K grr,
KAT
kullandklar kaynaklarn tm dnyadan temin eder ve retim srelerini dnyann her
tarafnda gereklefltirirler.
SIRA SZDE
Yerel iflletme, sadece kendi

snrlar iinde faaliyetlerine
devam eder, kaynaklarn
bulunduklar snrlar iinden
temin eder ve pek ok
durumda da satfllar iin
yerel pazar hedef alr.
ok uluslu iflletmeler
retimlerini deiflik
lkelerde gereklefltiren ve
rnlerini birok lkeye
pazarlayarak farkl
lkelerden gelir elde
edebilen iflletmelerdir.
N N
Kresel iflletmeler aflada sralanan niteliklere sahip olan iflletmelerdir.

1- Kresel bir stratejiye sahip olmalar; retim, lojistik, pazarlama
ve tasarm faAMALARIMIZ
aliyetlerinin tamam iin dnyann her tarafnda uygulanabilecek bir stratejiye sahip olmak
2- Tm dnyay kendileri iin bir pazar grmelerine karfln
K yerel
T A Pmflterilerin
ihtiyalarn da en iyi flekilde karfllamay hedefleyecek bir mflteri politikas izlemek
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
146
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
AMALARIMIZ
D fi N E L M
S O R U
K S OT R AU P
DKKAT
DKKAT
TELEVZYON
SIRA SZDE
SIRA SZDE
NTERNET
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
N N
flletme lkeleri
SIRA SZDE
SIRA SZDE
3- Son olarak da kresel stratejilerin yerel mflteri politikalar ile dengeli bir fleAMALARIMIZ
D yrtlmesini
fi N E L M
kilde
salamak.
D fi N E L M
Bu gerekliliklerin bir arada salanabilmesi iflletmenin kresel bir felsefeye, bir
bakfl asnaS sahip
O R U olmas ve bu felsefenin tm alflanlar tarafndan benimsenmeKS O TR AU P
sinin salanmas
ile mmkndr.
DKKAT
ok uluslu iflletmeler
D K K A T ile kresel iflletmeler birbirlerine benzemelerine karfln, kresel iflTELEVZYON
letmeler dnyann her tarafnda uygulanabilecek stratejiye sahip olmalar asndan farkllaflrlar. SIRA SZDE
N N
N
N
SIRA SZDE
ngilizce konusunda
N T E R N E Tskntnz yoksa OECD, Dnya Ticaret rgt web sitelerinden kreAMALARIMIZ
selleflmeninAMALARIMIZ
boyutlarna iliflkin yararl dokmanlar bulabilirsiniz.
Dnyada kreselleflme
K T A P srecine iliflkin geliflmeleri anlatan bir kitap okumak isterseniz
K
T A PDnya Dzdr kitabn okuyabilirsiniz. Kitap kreselleflmenin ne fleThomas Friedmann
kilde gereklefltiini sade bir dille anlatmaktadr.
TELEVZYON
TELEVZYON
Kreselleflmenin
flletmelere Etkileri
Uluslarn arasndaki ticaretin serbeste gerekleflmesine izin verildii takdirde, lkeler ekonomik byme ve verimlilikte byk faydalar salarlar; nk retimin N T E R N E T ve sahip olduklar kaynaklara gre avantajl olduklar rnleri
de en iyi olduklar
NTERNET
retirler ve baflka yerlerde daha etkin koflullarda retilen rnleri, yar mamulleri
ya da hammaddeleri de satn alrlar.
flletmeler asndan kreselleflmenin iki trde etkisi vardr. Birincisi pazarlarn
kreselleflmesi, ikincisi ise retim kaynaklarnn kreselleflmesi, yani kresel retimin mmkn hale gelmesidir.
Pazarlarn Kreselleflmesi
Pazarlarn kreselleflmesi kavram, tketicilerin tercihlerini tm dnya pazarlar
arasndan yapabilecekleri bir satn alma srecine dnfltn anlatan bir kavramdr. Bu eilim tketim rnleri, endstriyel rnler ve hizmetleri de iine alan ve
giderek artan bir geliflmedir. Pazarlardaki kreselleflme uluslararas ifller yapan iflletmeler iin ok ynl etkileri olan bir geliflmedir. Birim rn baflna dflen pazarlama maliyeti azalmakta, yeni yeni pazarlar bulunmakta, iflletmenin dzenli olmayan gelir akfllar dzenli hale getirilmekte ve tm bunlar yaplrken yerel mflterilerin hala en nemli pazar alan olarak kalmas salanmaktadr.
1- Pazarlama maliyetlerini azaltr: Tm dnyay kendilerine pazar olarak
seen iflletmeler rnlerini standart hale getirmeleri yannda pazarlama stratejilerini ve pazarlama ile ilgili uyguladklar faaliyetleri de standart hale getirebilirler. Ayn reklam kampanyasnn dnyann her yerinde kullanlmas
pazarlama maliyetlerinde byk oranda tasarruf getirir. rnlerin tketicilere tantlmas iin hazrlanan reklamlarn ya da dier kampanyalarn tm pazarlarda kullanm birim reklam baflna dflen maliyeti daha azaltacaktr. rnein baz iecek firmalar ya da araba firmalar bu stratejileri uygulamaktadrlar. Bir defa hazrlanan reklam kampanyas tm pazarlarda kullanlmaktadr. reticiler sadece rnlerin ambalajlarnda ya da kullanm klavuzlarnda konuflulan yerel dile uyarlamalar yapma yoluna gitmektedirler.
147
2- Yeni pazar frsatlar yaratr: Bir rn iin yerel pazarn kk olduu ya

da artk doygunlua ulaflt durumlarda reticiler yeni pazarlar bulma arayflna girerler. zellikle nfus asndan byk lkeler bu konuda iyi birer
pazar alan olarak deerlendirilmektedirler. Nfus asndan byk lkelere
ulaflmak yannda, iflletmeler iin dier bir strateji de, her trl pazar alann
deerlendirmek amacyla nfusun miktarna bakmakszn tm olas pazarlar kendilerine hedef pazar olarak semeleridir.
3- Dzenli olmayan gelir akfllarn dzenli hale getirir: rnlerin nitelikleri gerei mevsimsel satfllarn sz konusu olduu rn trleri iin dnemsel farkllklar kullanlarak gelir akfllarnda dzenlilik salanabilir. rnein
soba reticileri kfl mevsiminde kendi lkeleri iin retim yaparken, yaz
mevsiminde de Gney yar kredeki lkelere ya da daha souk iklime sahip lkelere satfl yapabilirler.
4- Yerel pazarlara hizmet nemini korumaktadr: rnlerin kresel pazarda satlmas her ne kadar rn standardizasyonu salasa da, baz rnler
iin yerel pazarlara uyarlama yaplmas gerekebilir. zellikle kltrel etkilerden dolay, rnlerin, pazarlama yntemlerinin, ya da malzemelerin baz
kltrlere uyarlanmas gerekebilir. Ramazan konusunun reklamlarda kullanlmas ya da damak tadndan dolay ac yemekleri seven milletlere ynelik
acl tatlarn menlere eklenmesi bu tr uyarlamalara rnek olarak verilebilir. Dier bir rnek yourdun baz lkelerde tatl olarak tercih edilirken, lkemizde genellikle flekersiz tercih edilmesidir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta, yerel pazarlardaki farkl kltrel unsurlarn, tketicilerde
farkl alglar oluflturmasnn nne geebilmektir. rnein bir lkede ok
olumlu bir anlama sahip olan bir rn ismi, bir baflka lkede mflteriler
tarafndan son derece itici bulunabilir.
Yerel tercihlere gre rnlerde deifliklik yapmak neden gereklidir?
SIRA SZDE
retimin Kreselleflmesi
D fi N E L M
Yukarda ok uluslu iflletmelerin anlatld blmde iflletmelerin birden ok lkede faaliyet gsteriyor olmas, o iflletmenin ok uluslu olduunun gstergesi olarak
S O R U maliyetlerinsralanmfltr. Gnmz iflletmeleri de, zellikle iflg c ve hammadde
de tasarruf kayglar, ya da kalitelerini daha iyilefltirmek amacyla retimlerini baflka lkelere aktarmaktadrlar. Off shore ya da snrlar tesi ifllemler ile, bir rnn
DKKAT
her bir bilefleni farkl lkede retilmekte, rn, iflletme merkezinin bulunduu lkede monte edilmekte, farkl lkelerde etiketlenme ve ambalajlanmakta, belki de
SIRA SZDE
retimin yapld lkelerden birine gnderilerek buradaki tketicilere
satlmaktadr. flletmeler asndan kresel retim adan fayda salamaktadr; en uygun
maliyetli insan kaynana ulaflmak, en uygun uzmanlk ve teknik
becerilere ulaflAMALARIMIZ
mak ve en uygun maliyetle retim faktrlerine ulaflmak.
1. En uygun maliyetli insan kaynana ulaflmak: Geliflmifl lkeler ve geliflmekte olan lkeler karfllafltrldnda ifl gcne denen
K cretler
T A P asndan
iki lke grubu arasnda byk farkllklar bulunmaktadr. rnein nfusun
ok fazla olduu, niteliksiz ifl gcnn ok youn olduu, in, Hindistan gibi lkelerde saatlik iflgc cretleri geliflmifl lkelerdeki
T E L E V saatlik
Z Y O N ifl gc
cretlerine gre ok daha dflk olabilmektedir. Bu yzden geliflmifl lkeler
ok fazla nitelikli olmay gerektirmeyen iflleri, ifl gc cretlerinin ok daha
dflk olduu blgelerde yaptrma yoluna gitmifllerdir. Ancak zamanla ifl g-
N N
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
148
flletme lkeleri
cnn daha dflk fiyatl oluflunun avantajlarn hemen hemen her alanda
kullanabileceklerini grmfllerdir. Thomas Firedmann Dnya Dzdr kitabnda rneini verdii gibi tasarm iflleri ya da yatrm analizi gibi daha nceleri dfl lkelere aktarlmayan ifller de Hindistanl uzmanlar tarafndan 15,000
$ gibi uygun cretler karfllnda yaplabilmektedir. Ayn iflin Londra ya da
New York gibi lkelerde yaplmas iin denmesi gereken cret 80,000$ civarndadr. stelik de Hindistanl uzmanlar batl lkedeki meslektafllar kadar teknik bilgiye sahiptir, ayrca daha fazla motivasyon taflmaktadrlar. Geliflmifl lkelerdeki teknik uzmanlar iin bu durum, ifllerini kaybetmemek iin
ya Hindistanl meslektafllarnn nerebileceklerinden farkl bir takm yenilikler nermek, ya da istedikleri cretlerde indirime gitmek anlamna gelmektedir. Bilgi ve iletiflim teknolojilerinin sunduklar olanaklarla yakn zamana kadar yurt dflna ifl bulmak iin giden Hindistanllar, artk lkelerinde kalmakta, ifller onlarn lkelerine, bulunduklar flehri gelmektedir.
2. En uygun uzmanlk ve teknik becerilere ulaflmak: retim iin gerek duyulan uzmanlk alanlar her lkede bulunamayabilir. En son eilim, ifl gcnn, zellikle iyi eitim almfl ifl gcnn bulunduu lkelerden iflletmenin
bulunduu yere getirilmesi yerine, iflletmenin nitelikli ifl gcnn bulunduu lkelerde ofisler amasdr. En iyi uzmanlk ve becerilere en uygun maliyetle ulaflma amacyla, pek ok ok uluslu iflletme ya da kresel iflletme arge merkezlerini ve tasarm ofislerini in, Hindistan, Dou Avrupa lkeleri
Trkiye gibi lkelere taflmay tercih etmektedir.
3. En uygun maliyetle retim faktrlerine ulaflmak: Yukarda teknolojik
imkanlar arasnda anlatlan lojistik sektrndeki geliflmeler sayesinde her
trl retim faktrnn taflnmas salanmaktadr. nemli olan retim faktrlerinin hangi lkelerden en elveriflli flekilde temin edileceinin belirlenmesidir. rnein dnyann ekonomik adan en hzl byyen lkesi olan
in bu bymeyi srdrebilmek iin byk miktarda enerjiye ihtiya duymakta, bu ihtiyacnn bir ksmn da gemilerle kmr taflyarak salamaktadr. Herhangi bir gnde 50-100 arasndaki gemi, kmr ykl olarak ine
hareket etmektedir.
Hizmet Sektr ve Kreselleflme

Hizmetler sektr, zellikle geliflmifl lkelerde ekonominin giderek daha byk
ksmn oluflturmasna karfln, kresel ticaret anlamnda ayn oranda bymemektedirler. nk hizmetin yrtlmesi, bir tr yerel varla ihtiya duymaktadrlar.
Dolaysyla hizmetlerin kresel ticareti, daha farkl alflmalarn yaplmasn gerektirmektedir. Ancak alflmalar srmekte, bu konuda da zellikle bilgi ve iletiflim
teknolojileri sayesinde byk deifliklikler yaflanmaktadr. Hizmet iflleri ok kk
paralara ayrlmakta, bu kk paralarn lke dflndaki iflgc tarafndan ok daha uygun cretler karfllnda yaplmas salanmaktadr. rnein Amerikan flirketlerinin telefon santrallerinin byk ksmnn operatrl, Hindistanl telefon operatrleri tarafndan yaplmaktadr. Dier bir rnek ise Amerikada fast food olarak
nitelendirilen hamburger ya da dier yiyecek zincirlerinde araba ile verilen siparifllerin alflma flekline getirilen yeniliklerdir. Araba ile geerken yemek siparifli verdiiniz zaman, karflnzda sizinle konuflan grevli aslnda Hindistanda bulunmaktadr. Bilgisayar ekran karflsnda sizinle konuflmakta, siparifli almakta ve nndeki
klavyeden mutfaa sipariflleri girmekte olan bir Hindistanldr. Hizmet sektrnn
geldii nokta konusunda bu rnekler yenilik odakl ve farkl bakfl asnn ifl yapma fleklini nasl deifltirdiine gzel birer rnektir.
Yneticilerin Kreselleflmeye Bakfl As

Yneticilerin kreselleflmeye bakfllar asndan deerlendirildiinde tr bakfl
as vardr; etnocentrik, policentrik ve geocentrik bakfl alar. Etnocentrik bakfl
asna sahip iflletmeler, dar grfll iflletmelerdir. ounlukla ulusal pazara ynelik iflletmelerdir, kendi deerlerinin kendi retimlerinin hep en iyisi olduuna
inanmakta ve yabanc rakiplerini yok saymaktrlar. Bu bakfl asna sahip yneticiler, yabanc lkelerdeki iflgcnn yeterli becerilere, bilgi birikimine gerekli uzmanlk seviyesine sahip olmadna inanrlar. Bu bakfl asna sahip yneticiler,
stratejik kararlarn alnmasnda ve teknoloji konusunda yabanc alflanlara gvenmezler. Yneticilerin bakfl asndan ikinci tr, policentrik iflletmelerdir. Faaliyet
gsterilen lkedeki yerel yneticilerin, o blge iin en iyi ifl uygulamalarn bildiini ve kendi alanlarndaki iflleri en iyi flekilde yapabileceklerine inanrlar. Yabanc pazarlara odaklanmfl ve fakat bunlarn herbirine ayr ayr odaklanmfl policentrik bakfl asna sahip yneticiler iin, her bir yabanc faaliyet farkldr ve anlafllmas zordur. Bu tr yneticiler faaliyetlerin yrtlmesini o blgedeki yneticilere
brakrlar ve yabanc alflanlarn ifllerin yrtlmesi iin en iyi yolu kendi bafllarna bulacaklarna inanrlar. Dier yaklaflm ise geocentrik yaklaflmdr, dnyaya ynelik olarak adlandrlabilecek bu yaklaflmda, yneticiler merkezde kresel bir bakfl as ile faaliyet gsterip, her bir yabanc lkede de ayn bakfl as ile alflmann gerekli olduunu dflnrler.
ok uluslu iflletme, birden ok lkede faaliyet gsteren iflletmedir. Ynetimle
ilgili kararlar merkezde almak yerine, her lkenin yneticilerinin kendisine brakr. Bu tr iflletmeler policentrik yaklaflm uygulayan iflletmelerdir. zellikle tketicilere dorudan satfl yapan iflletmeler bu yaklaflm benimserler, nk rn ya
da hizmetlerini yerel halkn ihtiyalar ve istekleri dorultusunda karfllamalar gerekmektedir. Kresel iflletmeler, dnya pazarna entegre haldeki bir btn olarak
bakar ve aldklar her kararda kresel etkenlie gre karar verirler. Bu tr iflletmeler ou zaman, byk apta holdinglerdir, genellikle kararlar ana merkezde verilir, nk btn pazara hakim olan ve onu deerlendirebilen resmin btnn grebilen yer merkezdir.
fiLETMELERN KRESELLEfiME STRATEJLER

flletmeler nasl kresel hale gelir, bunun iin yntemler ok eflitlidir. Her rgtn zeliklerine gre kreselleflebilmekte kullanaca farkl yntemler bulunmaktadr. Bu zellikler rgtn bykl, nelerdir, ncelikle iinde faaliyet gsterdii sektrn zellikleri, retimde kullanlan ham maddelerin zellikleri, sahip olduu insan kayna ve kullanabilecei teknolojiye gre farkllklar gstermektedir.
Bir iflletmenin kresel iflletmeye dnflmesi sreci, genellikle ihracat ile bafllamaktadr. nce dfl pazarlara satfl yapan iflletme, zamanla tand pazarlar sayesinde buralardan ham madde almaya ya da baflka ifl birliklerine girmeye bafllamaktadr. ok uluslu iflletmeler genellikle her bir lke pazarlarn ayr bir hedef alarak
her pazara ynelik ayr retim, fiyatlandrma, reklam yapma gibi stratejiler izlemelerine karfln, kresel iflletmeler pazarlarn bir btn olarak grmekte ve dnyann
her tarafn kendilerine pazar olarak semektedirler. Bunun sonucu olarak da retim, fiyatlandrma ve reklam konusunda kresel stratejiler izlemektedirler.
149
150
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
flletme lkeleri
Satfl yaparak dfl pazarlara alan iflletmeler daha sonra yatrm yaparak kreSZDEfaaliyelerine devam ederler. Kreselleflmenin en temel salayselleflmeyeSIRA
ynelik
clar uluslararas ticaret ve yatrm hareketleridir. demeler dengesi ile llen hesaplar, malD ve
hizmetlerin ithalat ile ihracatn ve ayn zamanda da uluslararas yafi N E L M
trmlar sonucunda ortaya kan her trl geliri kapsamaktadr. Uluslararas yatrmlar, portfolyo yatrmlar, dorudan yatrmlar ve dier yatrmlar olmak zere
S O R U
e ayrlmaktadr.
flletmeler kreselleflme
srecine genellikle ihracat ile bafllar daha sonra yatrm yapma
DKKAT
aflamasna geerler.
N N
SIRA SZDE
Satfl Yaparak Kreselleflme Stratejileri
flletmeler pazarda faaliyet gsterdikleri sreye gre farkl stratejiler izleyebilirler.

Bafllangta
yneticiler, fazla yatrm yapmay dflnmezler ve kendi ifllerini yrtAMALARIMIZ
mek iin en uygun kaynaklar arama amacyla kresel pazarlara ynelmeye bafllarlar. Kresel kaynaklandrma olarak adlandrlabilecek bu aflamada, iflletmeler reK T A P malzemeleri ya da insan kaynan en ucuz dnyann neresintimde kullanacaklar
den salayabilirlerse oradan satn almaya ynelirler. Ama, rekabet avantaj kazanmak iin baz retim faktrlerini daha uygun, daha verimli, ounlukla da daha
T E L E V Z salayan
YON
dflk maliyetle
lkelere ynelmektir. rnein in dier lkelere gre
ok daha ucuz olan iflilik maliyetleri ile el emei gerektiren sektrlerde dier lkelerin retimlerini stlenmektedir. Dfl kaynak kullanm uluslararas ifl yapmaya
giden ilk aflama
olmasna karfln, daha sonra dier aflamalara geen iflletmeler dfl
NTERNET
kaynak kullanmaya devam etmektedirler. Bu aflamadan takip eden aflamalara gemek, daha fazla uluslararaslaflmaya doru ilerlemenin herbir adm, daha fazla yatrm gerektirir, daha fazla risk barndrr.
Dfl kaynak kullanmn izleyen ikinci adm rnlerin dfl pazarlara ihra edilmesidir. retimi yerel olarak yapp dfl pazarlara satfl yapma olarak tanmlanabilir.
Bunun yansra iflletmeler dflardaki lkelerde retilen rnleri satn alp i pazarda satmay da tercih edebilirler. Hem ithalat hem de ihracat uluslararas ifl yapmaya giden aflamalardr, her ikisi de olduka az yatrm gerektirir ve riskleri son derece dflktr. Pek ok iflletme, zellikle kk lekli olanlar, bu tr uluslararas ifller yapmay tercih ederler.
Yatrm Yaparak Kreselleflme Stratejileri

thalat ve ihracat izleyen uluslararas ifl yapma biimi, franchising ve lisanslamadr. Her ikisi de belirli bir cret karfllnda, ya da satfllarn belirlenen bir yzdesi
karfllnda, lke dflnda bir baflka lkeye iflletmenin sahip olduu markay, teknolojiyi veya retim yapma biimine ait bilgileri kullandrma hakk olarak adlandrlabilir. kisi arasndaki fark lisanslama daha ok baflka lkelerin rnlerini yapma
ya da satma hakk iken, retim iflletmelerinde daha fazla kullanlrken, franchisingin temel olarak bir baflka lkenin markasn ve ifl yapma biimini kullanmak isteyen hizmet iflletmelerinde kullanlmaktadr. Lisans hakk kullanmak daha fazla otomotiv sektrnde, ya da retim teknolojisinin aktarld sektrlerde sz konusudur. Franchising konusunda, siz de kendi rneklerinizi bulabilirsiniz, bu tr uluslararas ifl yapma tarz zellikle dfl lkelerin markalarnn kullanld gda sektrnde daha fazla gze arpmaktadr.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M

S O R U
Lisanslama daha ok, baflka lkelerin rnlerini yapma ya da satma hakk

retim
D K K Aolarak,
T
iflletmelerinde daha fazla kullanlrken, franchisingin temel olarak bir baflka lkenin markasn ve ifl yapma biimini kullanmak isteyen hizmet iflletmelerindeSIRA
kullanlmaktadr.
SZDE
N N
fl ortamnda genel olarak gzlenen durum fludur; uluslararas pazarlara girerek

AMALARIMIZ
gerek ithalat gerekse ihracat yapan iflletmeler, ya da franchising
veya lisanslama ile
retim yapan iflletmeler, bir sre sonra deneyimlerini artrmakta, dflardaki pazarda bulunan frsatlarn daha fazla farkna varmakta ve bu kez dorudan yatrm yapK T karar
A P veren lma yoluna gitmektedirler. Dorudan yatrmlar, birlikte ifl yapmaya
kelerin ortak olarak hem kaynaklar ve bilgiyi paylaflmalar, hem de gerek yeni
rn tasarmnda, gerekse retim yaplacak fabrikalarn infla edilmesinde birlikte
T E Lriskleri
E V Z Y O Npaylaflrlar,
karar almalardr. Ortaklar srete ortaya kabilecek olan hem
hem de kazanlar paylaflrlar. Stratejik ortaklklarn zel bir tr ortaklarn belirli
bir amaca ynelik kendi yaplarndan ayr, bamsz bir iflletme kurmalar olan ortak giriflimlerdir(joint venture). Bu tr ortaklklar iflletmelerin kendilerinin
ifl yapNTERNET
mas yerine her iki iflletmeye de daha hzl, daha dflk maliyetle
ve
daha
etkili
ifl
SIRA SZDE
yapma imkan salarlar.
Uluslararas ifl yapmann en son basamanda yneticiler, yabanc bir lkede
fi N E L M
dorudan yatrm yaparlar. Yabanc uyruklu bir bal kuruluflDolarak,
asl iflletmeden ayr, bamsz bir retim iflletmesi kurarlar. Bal kurulufl, yerel yneticiler tarafndan ya da kresel rgt tarafndan merkezi olarak ynetilebilir.
S O R UBu tr uluslararas ifl yapma biimi, en fazla kaynak ve taahhd gerektirir, dolaysyla da iinde en fazla risk barndran ifl yapma biimidir. flletmelerin kreselleflme stratejileDKKAT
ri bir btn halinde fiekil 7.1de yer almaktadr.
SIRA SZDE
Kreselleflme Srecinde flletmelerin Karfllafltklar
Sorunlar
N N
Byk krllk frsatlar barndrmasna karfln, iflletmeler iin kreselleflme sorunAMALARIMIZ

suz yrmemektedir. Daha dflk maliyetle retim yapmak ve tm dnyay hedef
pazar olarak semek hedefleriyle kresel pazarlara alan iflletmeleri birtakm sorunlar beklemektedir. Bunlar
K T A P
1- Daha zor iletiflim
2- Ev sahibi lkeler tarafndan bir takm kstlamalar getirilmesi
3- Farkl kltrlerle birlikte ifl yapmak
TELEVZYON
4- Uluslarn sahip olduu rekabet avantajlar
5- Yerel ynetimlere ne kadar otorite devredilecei konusunda glklerdir.
Trkiye Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlnn sitesi iinde yer almakta
N T Eolan
R N E Thracat Bilgi
Platformu www.ibp.gov.tr sayfalarndan ihracat deneyimi olan flirketlere ait ykleri okuyabilir, ihracat yapmak isteyen firmalar iin salanan bilgilere ulaflabilirsiniz.
151
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
152
flletme lkeleri
fiekil 7.1
Kreselleflme nasl
gerekleflir?
Minimum
kresel yatrm
Kaynak: Robbins,
Stephen P. ve Mary
Coulter,
Management, 9.
Bask, Prentice
Hall, 2007. S.98.
Kresel
Kaynaklandrma
nemli lde
kresel yatrm
thalat ihracat
Lisanslama
Franchising
Stratejik iflbirlikleri
Ortak giriflim
Bal kurulufl
KRESEL REKABET
flletme asndan temel

yetenek iflletmenin
rakiplerine kyasla daha iyi
yapt bir ifl olarak
tanmlanr.
Kresellik ve rekabet giderek daha fazla yanyana kullanlmaya bafllanmfltr. Kreselleflme, iflletmelerin karfllarndaki rakip saysn nemli oranda artrmakta, iflletmeleri farkl stratejiler gelifltirmeye zorlamaktadr. flletme rakiplerine oranla iyi olduu belirli alanlar seerek bu alanlardaki temel yeteneklerini gelifltirirse rekabet avantaj elde edebilir. flletmelerin birinci derecede nemli ynetim srlarndan
biri iflletmenin sahip olduu teknolojik, retim ve pazarlama yeteneklerini gelifltirerek rekabet avantaj elde etmektir. Temel yeteneini iflletmenin rakiplerine kyasla daha iyi yapt bir ifl olarak tanmlarsak, aflada yer alan rneklerdeki gibi
bir takm yetenekleri listeleyebiliriz:
Pazarlamada rakiplere gre stnlk,
Mkemmel kalite kontrol,
Daha iyi mflteri hizmeti,
Pazarlama bilgisine daha dflk maliyetle eriflmek,
Yeni rnler tasarlama kabiliyeti,
Mflteri istek ve ihtiyalarn ok iyi anlama yetenei,
Etkili satfl gc,
Etkili bir satfl sonras servisi,
yi bir tedarik zincirinin oluflturulmas,
flletmeler sahip olduklar rekabet avantajn korumak isterler. Ancak rakipler de
srekli olarak iflletmenin rekabet avantajn taklit etmeye alflrlar. Bu yzden sahip olunan rekabet avantajnn korunabilmesi iin bir takm kriterlere dikkat edilmesi gerekir. flletmenin rekabet avantajn koruyabilmek iin; sahip olduu avantajlarn rakipler tarafndan kolayca elde edilememesi, rekabet avantajn korumann fazla maliyetli olmamas ve rakiplerinin ayn avantaj kazanmas iin gerekli zamann uzun olmas gibi bir takm kriterleri bulunmaktadr.
Kresel zellik gsteren sektrlerde faaliyet gsteren iflletmeler, farkl lkelerde yer alan rakiplerden veya ulusal pazarlardaki rakiplerden nemli oranda etkilenirler. Stratejik planlarn yaparken, genel kresel evreyi ve kresel rakiplerini
dikkate almak zorundadrlar. Kresel bir sektrdeki rekabeti analiz etmek iin, eflitli corafi veya ulusal pazarlarda sektr ekonomisini ve rakipleri tek tek deil, bir
arada incelemek gerekir. Kresel sektrler, bir iflletmenin, dnya apnda koordine edilmifl bir flekilde rekabet etmesini veya stratejik dezavantajlaryla yzleflmesini gerektirir.
Ulusal rekabet ile uluslararas rekabet arasnda birok fark vardr; genellikle
uluslararas rekabet stratejisinin gelifltirilmesinde bu farkllklarn belirlenmesi
nem kazanr. Bu farkllklar aflada sralanmfltr.
retim faktrleri asndan lkeler arasnda maliyet farkllklar;
Yabanc pazarlardaki farkl koflullar;
Yabanc devletlerin rolleri;
Hedeflere ulaflma, kaynaklara ulaflma ve rakiplerin takip edilmesi ile ilgili
ynetsel yeteneklerdeki farkllklar.
Rekabet Avantajna Sahip Olmann flletmeye Salad

Katklar
Hep sahip olunmas gerektiinden bahsedilen rekabet avantajna sahip olmak bir
iflletmeye aflada sralanan katklar salar:
flletmenin krllnda artfl salar.
flletmenin rakiplerine karfl sahip olduu pazar paynn genifllemesini salar.
Yukarda salanan faydalardan hareketle, iflletmenin uzun vadede geliflmesini ve devamlln salar.
Kresel Rekabet ve Uyum Stratejileri

Kreselleflmenin iflletmelere rekabet anlamnda getirdii ortam, birbirinin ayns
rnlerin retildii ve rekabetin sadece fiyat zerinde yapld bir ortamdr. Srecin ne flekilde gereklefltii Arman Krmn Bana Bi Akl Ver Hocam adl kitabnda detayl olarak anlatlmaktadr. Kitapta dnyann her yerindeki rn ve hizmet
pazarlarnda faaliyet gsteren iflletmelerin ok derin ve radikal bir dnflm iinde olduu, iflletmelerin halen kullanmaya devam ettikleri mevcut ifl yapma flekilleriyle bymeleri ve para kazanmalarnn giderek ok daha zor hale geldii, sorunun rn ve hizmetlerin giderek emtinlaflmas yani aynlaflmaya bafllamas olduunu anlatmaktadr. Bir iflletmenin sunduu bir rn, ok ksa zamanda rakip iflletmeler tarafndan da sunulur hale gelmektedir. rnler birbirinin ayn hale geldiinde de mflteriler tercihlerini sadece fiyata dayal olarak yapmaktadrlar. Rekabetin fiyat zerinden yaplmas ise iflletmelerin karllklarnda azalmalara yol amaktadr. Rekabet gemiflte yaflanan durumlardan farkl ifllemektedir. fiekil 7.2de grlebilecei gibi rekabet drt farkl aflamada geliflir, ilk aflamada iflletmeler yenilikilik ve yaratclk yeteneklerine bal olarak ya yeni rnler sunma ya da var olan
rnlerin performanslarnda iyilefltirmeler sunarak, yani rnn mflterilere salayaca faydalar zemininde rekabet ederler.
kinci aflama rnn mflteriler tarafndan kabul edilir hale geldii noktada
bafllar. Rekabet zemini artk daha iyi kalite ve daha fazla kullanm gvenilirliine
doru hareket eder. flletmeler rnn kullanm srecindeki iyilefltirmeler zerinde rekabet etmeye bafllarlar. Belirli bir zaman sresinde piyasadaki tm iflletmeler
de rnle ilgili olarak benzer iyilefltirmeleri sunar hale gelirler. nc aflamada,
rekabet artk mflterilerin ihtiyalarnn daha hzl, daha kolay ve kiflisellefltirilmifl
olarak karfllanmas zeminine doru hareket etmifltir. Tabi iflletmeler bu aflamalar
bir bir geerken bir yandan da karllklarn artrabilmek iin yeni rnler gelifltirme arayflna da devam ederler.
Son aflamada ise, iflletmeler rnlerini kaliteli, kullanm kolay flekilde ve kiflisellefltirilmifl biimde sunarken, dier tm rakip iflletmeler de ayn flekilde hareket
etmektedir, gelinen rekabet zemininde rekabet edilecek tek unsur olarak fiyat kalmfltr. rnlerin emtialaflmas aynlaflmas bu flekilde geliflir. Bu geliflmeleri yafla-
153
154
flletme lkeleri
fiekil 7.2
yacaklarn bilen iflletmeler, gerekli nlemleri aldklar takdirde bu dngden kendilerine faydalar salayarak kabilirler. zm farkllaflma yaratmak ile salanabilir. Businessin (Business ngilizce iflletme kelimesinin karfll olarak kullanlmfltr) temelinde rekabet edebilme becerisi yatar. Rekabet etme becerisi ise, temelinde rakiplerden farkllaflabilme becerisiyle ilgilidir. ok nl bir deyifl olan Farkllafl ya da yok ol sz bugnn ifl dnyasnda her zamankinden ok daha fazla geerlidir. Baflarl bir flekilde rekabet edebilmek iin baflarl bir flekilde farkllaflmak
gerekir. Yani rekabetten syrlmak ve srden ayrlmak gerekir.
flletmelerin rekabet
alannda
yafladklar
SIRA
SZDE
kaymalar
rn
SIRA SZDE
inovasyonu
D fi N E L M
Sre
inovasyonu
D fi N EPERFORMANS
LM
GVENLRLK
fl modeli
inovasyonu
fl modeli
inovasyonu
S O R U
S O R U
KULLANIfiLILIK fl modeli
- ZEL RETM inovasyonu
DKKAT
DKKAT
(convenience customization
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
N N
MALYET
SIRA SZDE
Kaynak: Krm, Arman, Bana Bi Akl Ver Hocam, Sistem Yaynclk, stanbul, 2010, s. 30
adl kitabndaki alnt Mark W. Johnson, Seizing the White Space: Business Model
Innovation AMALARIMIZ
for Growth and Renewal, Harvard Business Press, 2010
Rekabet konusunda
K T A Piflletmelerin yapabilecekleri eylemlerle ilgili olarak da Arman Krm
tarafndan yazlan Trkiye Nasl Zenginleflir? ve Bana bi Akl Ver Hocam kitaplar rekabet
ile ilgili stratejileri anlatan kitaplar okunabilir.
TELEVZYON
Krm kitabnda farkllaflma stratejileri olarak ise mflteri seimi/segmentasyon,

mflteri deer nerisi, gelir ve kr modeli, gerekli kaynaklar, gerekli sreler ve
yetkinlikler, satn al ya da kendin yap karar fleklinde alt strateji nermektedir.
N Tseimi/segmentasyon:
ERNET
Mflteri
Mflteri grubu iinde farkl alt gruplar belirleyerek ya da baz mflteri gruplarna hizmet vermemeyi hedefleyerek farkllk yaratmak, rnein renci grubunun iinde sadece Akretim Fakltesi rencilerini hedef olarak semek.
Mflteri deer nerisi: Pazarda var olan rnlerin zemedii sorunlara ya
da skntlara zm getiren rn nermek ya da karfllanmamfl mflteri ihtiyalarn karfllamay hedefleyerek farkllk yaratmak, rnein fatural cep telefonu
kullanmak istemeyen iin kontrl hat kullanm nermek.
Gelir ve kar modeli: Var olan rnler ile farkl bir gelir ya da karllk modeli
gelifltirerek farkllk yaratmak, rnein televizyon kanallarn ya da malar abonelik sistemi ile izleyicilere sunmak.
Gerekli kaynaklar: retim iin gerekli olan fiziki kaynaklarnn, bilgi kaynaklarnn, insan kaynaklarnn ve mali kaynaklarn, yani retim faktrlerinin elde
edilmesinde farkllklar yaratmak, rnein iflgcn daha uygun fiyatla salayan
lkelerden temin etmek.
Gerekli sreler ve gerekli beceriler: retim srelerinin ve becerilerin

bu srelerde ne flekilde kullanlacann zerinde yaratclk kullanarak farkllk yaratmak, rnein, mflteriye teslim edilecek arabalarn montajnn gemide
yaplmas.
Satn al ya da kendin yap: Fayda mailyet analizi yaparak, rekabette avantaj
salayacak iflleri yaparak, avantaj salamayan iflleri dflarda yaptrarak farkllk yaratmak, rnein depodaki rnleri takibini ve gerektiinde doldurulmasn bir baflka iflletmeye yaptrmak.
155
156
flletme lkeleri
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
Kreselleflme srecinin ne flekilde gelifltiini aklamak.

Kreselleflme kavram olarak ok eski dnemlerden beri kullanlmasna karfln, 1947 ylnda
GATT anlaflmasnn imzalanmas ile hzlanan ve
gnmzde de kadar devam eden bir sretir.
Sre iinde GATTn geerli olduu yaklaflk 40
yl boyunca artan uluslararas ticarete bal olarak, srecin daha da gelifltirilmesi iin nce Uruguay Grflmeleri yaplmfl ve ardndan 1 Ocak
1995 tarihinde dnya ticaretini gelifltirmekle grevli Dnya Ticaret rgt kurulmufltur.
Kreselleflmenin iflletmeler iin ne trde etkiler
oluflturduunu listeleylemek.
Kreselleflme, gnmzde faaliyet gsteren iflletmelerin karfl karflya kald ekonomik ortam
farkllafltrmfl ve iflletmeleri ifl yapma biimlerinde deifliklikler yapmaya zorlamaktadr. flletmeler kendileri iin en uygun retim kaynaklarn
elde etmek ve sahip olduklar pazarlar gelifltirmek amacyla kreselleflme yoluna gitmektedirler. retimin kreselleflmesi ve pazarlarn kreselleflmesi olarak iki adan iflletmeler kreselleflmeden etkilenmektedirler.
Dfl pazarlara almak isteyen bir iflletmenin stratejilerinin neler olduunu sralamak.
Kreselleflme yolunda ilerlemek isteyen iflletmeler ncelikle dfl pazar arayfllar ile ihracat yaparak veya dfl kaynak temini amacyla yola karlar. Bu aflamalarda dfl pazardaki frsatlar grerek lisanslama ya da franchising ile sahip olduklar teknolojileri paylaflma ya da dier iflletmelerden temin etme yoluna giderler. Daha sonraki
aflamada ise dfl lkelerde yatrm yaparak kreselleflme faaliyetlerine devam ederler.
N
A M A
N
A M A
Bilgi teknolojileri ile kreselleflme arasndaki iliflkiyi aklamak.

Bilgi teknolojileri, sunduu iletiflim imkanlar ile
kreselleflme srecine farkl lkelerin birlikte ifl
yapmasn kolaylafltrarak ve hzlandrarak katk
salamaktadr. Bilgi teknolojileri de kreselleflme
sayesinde, gerek teknolojileri gelifltirecek uzmanlklar kolayca bulabilmekte, gerekse de daha fazla kullanlr hale gelmektedir. Dolays ile kreselleflme ile bilgi teknolojileri arasnda karfllkl
bir ballk bulunmaktadr. Yafladmz ekonomi
bilgi ekonomisidir ve bilgi ekonomisi tm dnyann fiber optik kablolar ile balanmas ile mmkn olmufltur. fl yaflamnda bilgi teknolojileri sayesinde dnyann farkl blgelerindeki iflletmelerin birlikte alflmas mmkn olmakta, bireyler,
kurumlar ve iflletmeler arasnda etkili bir iletiflim
salanabilmekte ve ifllem maliyetleri azalmaktadr.
flletmelerin hangi zeminler zerinde rekabet ettiini belirlemek, rekabet avantajn aklamak.
Rekabet drt farkl aflamada geliflir, ilk aflamada
iflletmeler yenilikilik ve yaratclk yeteneklerine
bal olarak ya yeni rnler sunma ya da var olan rnlerin performanslarnda iyilefltirmeler sunarak yani rnn mflterilere salayaca faydalar zemininde rekabet ederler. kinci aflama
rn mflteriler tarafndan kabul edilir hale geldii noktada bafllar ve rekabet zemini artk daha
iyi kalite ve daha fazla kullanm gvenilirliine
doru hareket eder. nc aflamada rekabet artk mflterilerin ihtiyalarnn daha hzl, daha kolay ve kiflisellefltirilmifl olarak karfllanmas zeminine doru hareket etmifltir. Son aflamada ise iflletmeler rnlerini kaliteli, kullanm kolay flekilde ve kiflisellefltirilmifl biimde sunarken dier
tm rakip iflletmeler de ayn flekilde hareket etmektedir, gelinen rekabet zemininde rekabet edilecek tek unsur olarak fiyat kalmfltr. Rekabet
avantaj, bu sre iinde rnlerin aynlaflmasn
engelleyecek, iflletmenin farkllaflmasn salayacak temel yeteneklerdir.
157
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi iflletmelerin kreselleflme
stratejilerinden biri deildir?
a. thalat
b. Dorudan yatrm
c. Dfl kaynak temini
d. Lisanslama
e. Proje ynetimi
2. Afladakilerden hangisi iflletmenin dfl evresi arasnda incelenen zelliklerden deildir?
a. Teknoloji tarafndan salanan olanaklardaki deiflim
b. Demografik eilimler
c. flletme iklimi
d. Kltrel eilimler
e. Yasal ve politik evre
3. Demografik eilim iinde incelenen zellikler dflnda kalan hangisidir?
a. Web sayfas olan iflletme says
b. Doum oranlar
c. Beklenen yaflam sresi
d. Nfusun eitim durumu
e. Nfus artfl oranlar
4. Kreselleflmenin ortaya kard evresel etkilerden
hangisi aflada yer almaktadr?
a. Beklenen yaflam sresinin artmas
b. Bilgisayar kullanclarn saysnn artmas
c. nternette hizmet salayan bilgisayarlarn saysnn artmas
d. Fosil yaktlarn artan kullanm oranlar
e. Yamur ormanlarnn artmas
5. Afladakilerden hangisi kreselleflmenin meydana
getirdii etkilerden biri deildir?
a. Hukuki etkiler
b. Siyasal etkiler
c. Sosyal etkiler
d. Ekonomik etkiler
e. Astronomik etkiler
6. Gmrk tarifeleri dflndaki engeller ne flekilde tanmlanr?
a. Ticarete konu olan maln zerine konulan vergiler
b. hracat teflvik demeleri
c. thalata getirilen miktar kstlamalar
d. Fikri mlkiyet haklar konusunda getirilen yasal
dzenlemeler
e. Hkmetlerin belirli sektrlerde salad evre
dzenlemeleri
7. Afladakilerden hangisi Dnya Ticaret rgtnn

uluslarn arasndaki ticaretin nndeki engelleri kaldrarak dnya zerindeki ticareti gelifltirmek ve tm lkelerin
piyasalarda eflit flekilde yer almasn salamak grevlerini
yerine getirirken kulland yntemlerden deildir?
a. Hkmetler ile ticari anlaflmalar konusunda mzakereler yapmak
b. Ticari konulardaki anlaflmazlklarn zme kavuflmas iin uygun bir ortam salamak
c. Uluslarn ticaret konusundaki politikalarn takip etmek
d. Geliflmekte olan lkelere teknik yardm ve eitimler salamak
e. Dnya nfusunun yaflam koflullarnn iyilefltirilmesine katkda bulunmak
8. Afladakilerden hangisi ok uluslu iflletmelerin belirlenmesi iin kullanlan ltler arasnda yer almaz?
a. Esas kurulufl yeri dflnda faaliyet gsterdikleri
lke says
b. retim srecinde kullanlan bilgisayarlarn hangi lkelerde imal edildiine iliflkin istatistikler
c. retim srecinin gereklefltii lke says
d. flletmenin gelirinin ne kadarnn yurt dfl faaliyetlerden edindii
e. Asl kurulufl yeri dflnda, baflka lkelerde mlkiyet edinme durumu
9. Etnocentrik bakfl asna sahip yneticiler afladaki
zelliklerden hangisini taflrlar?
a. Uluslararas pazara ncelik verirler.
b. Kendi deerlerinin hep en iyisi olduuna inanrlar
c. Yabanc rakipleri gz nne alrlar
d. Yabanc lkelerdeki iflgcnn daha fazla becerilere sahip olduuna inanrlar
e. Bir lkedeki iflletmeyi en iyi flekilde o lkenin
yneticilerinin yneteceine inanrlar.
10. Policentrik bakfl asna sahip yneticiler afladaki
zelliklerden hangisini taflmazlar?
a. Yerel yneticiler o blge iin en iyi ifl uygulamalarn bilirler
b. Yerel yneticiler kendi alanlarndaki iflleri merkezdeki yneticilerden daha iyi yaparlar
c. Her bir yabanc faaliyet farkldr
d. Merkezdeki ifller ve yabanc lkelerdeki ifller ayn prosedrlere gre yrtlr
e. Yabanc lkelerdeki ifllerin anlafllmas zordur
158
flletme lkeleri
Yaflamn inden
Meyve aromali iecek tozu, flekerleme retim ve satfl

konusunda faaliyet gstermek zere 1975 ylnda Aydnda kurulmufl bir KOB olan Ahu Gda 2003 ylnda
ihracata bafllamfltr. fiu anda 41 personeliyle birlikte
rn eflidini ve retim kapasitesini giderek arttrmaktadr. Yurt iine yaplan satfllara ilaveten toplam 20 lkeye ihracat gereklefltirmifltir.
M. Nurettin zfidan tarafndan 1975 ylnda Nazili-Aydnda kurulan flirket, ilk etapta kk bir imalathane
fleklinde faaliyete bafllamfltr. Zamanla rn eflidinin
ve kapasitenin artmas ile ikinci ve nc iflletmeler
de almfltr. Ayn dnemde kp fleker ve lokum
retim hatlar da oluflturulmufltur. 1990l yllarda modern ve yeniliki anlayflla gittike geliflen pazarn taleplerine daha doru flekilde yant verebilmek iin flu
an faaliyet gsterilen Aydn Organize Sanayi Blgesindeki tesis yeri projelendirilmifltir. Proje erevesinde
1996 ylnda fiili olarak dank halde farkl binalarda
bulunan retim yerleri Sanayi Blgesinde tek at altnda toplanmfltr.
2000li yllarda gen nesil, firmann bnyesinde daha
aktif rol alarak kurumsallaflma srecini hzlandrmfl ve
ayn zamanda i pazardan uluslararas pazarlara alma
srecini de bafllatmfltr. Bunun sonucunda bafllayan ihracat halen artarak devam etmektedir.
fiirketin ortaklarndan olan ve 2003 ylnda ulusal bir
ekonomi gazetesi olan Dnya Gazetesi tarafndan Aydnn en baflarl ifl kadn seilen Sermin Hanm neden
ihracat yaptklar sorusunu flyle yantlamaktadr:
Firmalarn iyi ynetmek ve gelecee taflmak isteyen
yneticilerin mutlaka satfllarn ihracata yneltmesi gerekmektedir. hracat yaplmas gerektiini daha niversitede okurken aklma koymufltum. fle baflladktan sonra da bu konuda hep srarc oldum. yi ki de srarc olmuflum. fiu ana kadar sonularndan memnunuz. Yaflanmakta olan kresel kriz atlatldnda inflallah daha
da iyi olacak.
Dier taraftan ihracatn firmaya salad faydalar konusunda Sermin Hanm 2004 ylnda i piyasada yaflanan daralma nedeniyle sezon sonunda stokta kalmfl
olan yaklaflk 130.000 $ tutarnda souk ieceimizi,
Dubaide katldmz bir fuarda almfl olduumuz siparifl sonucu krl bir biimde satarak byk bir maliyetten kurtulduk. Zaman ierisinde rn eflidimiz ve retimimiz artt, ambalajlarmz deiflti ve ihracat sayesinde
vizyonumuz geliflti demektedir.
Buraya bir ksm alnan iflletmenin yksn dilerseniz
aflada verilen internet sayfasndan okuyabilirsiniz.
1. e
Kaynak: http://www.ibp.gov.tr/ig/section-igoykuler. cfm
2. c
3. a
4. d
5. e
6. c
7. e
8. b
9. b
10. d
Yantnz yanlfl ise flletmelerin Kreselleflme

Stratejileri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise flletmelerin Dfl evresi
ve Kreselleflme konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise flletmelerin Dfl evresi
ve Kreselleflme konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kreselleflmenin Tanmlanmas ve Ortaya kfl Sreci konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kreselleflmenin Tanmlanmas ve Ortaya kfl Sreci konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kreselleflmeyi Salayan
Etkenler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kreselleflmeyi Salayan
Etkenler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kreselleflmeyi benimsemeleri asndan iflletmeler konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yneticilerin Kreselleflmeye Bakfl As konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yneticilerin Kreselleflmeye Bakfl As konusunu yeniden gzden
geiriniz.
159

Sra Sizde 1
Kreselleflme dnyann iinde bulunduu bir ekonomik olgudur, dolaysyla iflletmelerin de bu olgudan kafllar sz konusu deil, aksine bafla klmas gereken
bir durum olarak karflmzdadr. Bu durumu yok saymak, bu ortamda faaliyet gstermek zorunda olan iflletmeler iin iflletmenin devamllna engel oluflturabilmektedir. Kreselleflme insan ve insani olmayan faaliyetlerin uluslarn arasnda ve kltrlerin arasnda entegrasyonu iin nedenleri, yollar ve sonular iinde
barndran bir sretir.
Sra Sizde 2
Gnmzn kresel ortamnda bir iflletme, faaliyetlerinde kullanabilecei tm retim faktrlerini, iflgc,
hammadde, sermaye ve bilgi faktrlerini uluslararas piyasalardan temin edebilir. retim yerleri baflka lkelerde seilebilir. rnein kullanlabilecek topra ok fazla olmayan Japonyal bir kat reticisi firma kendi hammaddesini yetifltirebilmek iin Japonya dflnda Avustralya, Yeni Zelanda gibi baflka lkelerde araziler satn
alarak ormanlar oluflturmaktadr.
Sra Sizde 3
Kreselleflme dnyann her yerinin tek bir pazar haline
dnflmesi ise bunun gstergesi, dnyann her yerinde
ayn rnlerin bulunabilmesidir. Dier bir gsterge ise
alflverifl yapmak zere gittiiniz yerlerde ok farkl lkelerde yaplmfl rnleri bulmak ya da rnlerini satn
aldmz markalardr. rnein bir tekstil maazasna
gittiinizde rnn etiketine bakarak nerede yaplmfl
olduunu grebilirsiniz. Dikkat ediniz tekstilde in,
Hindistan, Bengladefl, Pakistan, Malezya gibi lkeleri
ska greceksiniz. Elektronik eflyalar ya da beyaz eflyalara baktnzda da Gney Kore, zellikle bilgisayarda
in, Tayvan mal rnler sk olarak karflnza kacaktr
Sra Sizde 4
Bireyler de meydana gelen deiflimlerden kanlmaz
olarak etkilenirler, bireyler iin kreselleflmenin etkileri, olumlu ve olumsuz etkiler olmak zere iki grupta
toplanabilir. Milli kimlik krizi yaratt, srekli tketmeye ynelik bir toplum modeli sunduu, artan iletiflime
karfln yalnzlaflan bir toplum oluflturduu ve gelir dalmndaki dengesizliin daha da artmasna yol at
iin kreselleflmenin olumsuz etkilerinden sz
edilmektedir. te yandan da yeni ifl frsatlar sunduu,
bireysel geliflime imkan salad, renme imkanlar
sunduu, bilgi paylaflm ve standartlarn yaygnlafltrlmas yoluyla yaflam kalitesinde iyilefltirme salad iin
kreselleflmenin olumlu etkilerinden sz edilmektedir.
Sra Sizde 5
Toplumlarn kltrel tercihleri nedeniyle baz rnler
ya da baz renkler baz toplumlarda istenen bir rn
olmayabilir. Ya da sadece sahip olduu ismin telaffuzu
zor olduu iin bir rn marketlerde daha az istenebilir. O yzden bir rn piyasaya sunulmadan nce tketicilerin tercihleri konusunda detayl bir arafltrma
yaplmas, rnn yerel beenilere gre uyarlanmas
gerekir. Gda zincirlerinin sattklar rnlere drm
eklemesi bu duruma bir rnek olarak verilebilir. Dilerseniz bu gibi konulara pek ok rnei kendiniz tretebilirsiniz.
160
flletme lkeleri
Kaynaklar
Bulut Zeki Atl, (2004). Kresel Rekabet, Mevzuat
Dergisi, Yl:7 Say:75, http://www.mevzuat
dergisi.com/2004/03a/01.htm (Eriflim tarihi: 8 Aralk
2011)
Daft, Richard L. ve Marcic Dorothy, (2009).
Management The New Workplace, 6. Bask,
Cengage Learning, China.
Ekmeki, Asl Kkaslan. (2011). Kreselleflmenin
flletmelerin Ynetimine Etkileri, stanbul.
Friedman, Thomas. (2000). Kreselleflmenin Gelecei
/ Lexus ve Zeytin Aac, Boyner Holding Yaynlar,
stanbul.
Friedman, Thomas L. (2006). Yirmi Birinci Yzyln
Ksa Tarihi Dnya Dzdr, Boyner Yaynlar,
stanbul.
Krm Arman, (2010). Bana Bi Akl Ver Hocam, Sistem
Yaynevi, stanbul.
Krm Arman,(2007). Trkiye Nasl Zenginleflir? 3.
Bask, Remzi Kitabevi, stanbul.
Mead Richard ve Andrews G. Tim, (2009) International
Management 4. Bask, Wiley New Jersey.
OECD.
(2005).
Handbook on Economic
Globalisation Indicators.
Robbins, Stephen P. ve Mary Coulter,(2007).
Management, 9. Bask, Prentice Hall.
Tutar, Hasan, (2010). flletme Ynetimi, Sekin Ankara.
Wild, John J., Wild, Kenneth L. ve Han Jerry C. Y. (2010).
International Business, 5. Bask Pearson, New
Jersey.
At Kearney, Globalization Index, http://www.atkearney.
com/index.php/Publications/globalizationindex.html (Eriflim tarihi 8 Aralk 2011)
www.oecd.org (Eriflim tarihi: 4 Kasm 2011)
www.un.org (Eriflim tarihi: 22 Kasm 2011)
www.wto.org (Eriflim tarihi: 8 Aralk 2011)
http://www.ibp.gov.tr/ig/section-ig-oykuler.cfm
(Eriflim tarihi: 16 Aralk 2011)
fiLETME LKELER
Amalarmz
N
N
N
N

Bir sistem olarak iflletmeyi tanmlayabilecek,
flletmenin genel fonksiyonu olan ynetim fonksiyonunu tanmlayabilecek,
ynetim kavramn, srecini ve yeteneklerini aklayabilecek,
flletmenin temel fonksiyonlar olan retim ve pazarlama fonksiyonu hakknda genel bir bilgiye sahip olabilecek,
flletmenin yardmc fonksiyonlarndan finans, insan kaynaklar ynetimi,
muhasebe, halkla iliflkiler, ar-ge ve inovasyonu aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
flletme
Sistem
flletme Fonksiyonlar
Ynetim
retim
Pazarlama
Finansman
nsan Kaynaklar
Muhasebe
Halkla liflkiler
Ar-ge
novasyon
indekiler
flletme lkeleri
flletme
Fonksiyonlar
BR SSTEM OLARAK fiLETME

FONKSYONLARI
YNETM
RETM
PAZARLAMA
FNANSMAN
NSAN KAYNAKLARI
MUHASEBE
HALKLA LfiKLER
AR-GE VE NOVASYON
flletme Fonksiyonlar
Buraya kadar iflletmenin ne olduu, yaps, zellikleri, trleri ve nemi konusunda ayrntl bilgiye sahip oldunuz. Bu son nitede ise iflletmelerin bir sistem anlayfl erevesinde hangi fonksiyonlar ile faaliyetlerini yerine getirdiklerini zetlemeye alflacaz. Genel olarak bir iflletmede yer alan fonksiyonlarn hangi ama
ve fonksiyonlara sahip olduklarn, iflletmenin amalarna nasl hizmet ettiklerini ve
bu fonksiyonlar arasnda nasl bir iliflki olduunu sizlere tanttktan sonra, ikinci
dnem flletme Fonksiyonlar adl dersimizde bu konuyu ayrntl olarak ifllemeye
alflacaz.
BR SSTEM OLARAK fiLETME VE FONKSYONLARI

lk nitede de akland zere iflletme, eflitli kaynaklarn bir araya getirilerek,
toplumun gereksinimi olan rn ve hizmetlerin retimi ve datm ile ilgili eflitli
faaliyet ve ifllevlerin yapld bir rgt, kurum ya da kurulufltur (Mirze, 2010, s.33).
ster kk ister byk olsun her iflletmenin kendi faaliyet alanna iliflkin yerine
getirmesi gerekli ifl ve/veya faaliyetleri vardr. Kk iflletmelerde faaliyetlerin says az olmakta iken, byk iflletmelerde ise bu say gittike artmaktadr. Rekabet
savaflnda gl olabilmek iin iflletmeler nicelik ve nitelik asndan bymek zorunda kalmaktadr. Bu nedenle yerine getirdikleri faaliyetlerin says da artfl gstermektedir. rnein kk bir iflletmede faaliyetler sadece pazarlama ve retim
fonksiyonlar ile snrl kalabilirken, byk bir iflletmede bu fonksiyonlara ek olarak insan kaynaklar, muhasebe, finans ve halkla iliflkiler de eklenebilmektedir. Tabii sadece iflletmelerin byklklerine gre fonksiyonlarn nitelik ve niceliine karar vermek doru olmayacaktr. flletmelerdeki fonksiyonlarn belirlenmesini etkileyen birok faktrden bahsedilebilir. flletmenin faaliyet konusu, sektr, stratejileri, teknolojisi ve alflanlarn nitelii gibi faktrler bunlar arasnda yer almaktadr.
rnein; sektr dikkate alndnda banka, otel, hastane ve okul gibi hizmet reten iflletmeler ile amaflr makinas, televizyon ve biskvi gibi mal reten imalat iflletmeleri farkl fonksiyonlarla amalarna ulaflmaya alflmaktadrlar. Hizmet iflletmelerinde rn hizmet olup, hizmetlerin mallar gibi saklanmas, stoklanmas ve iade edilmesi mmkn deildir. Hizmet, hizmeti verenden ayrlamadndan bir baflka ifadeyle efl zamanl retim ve tketim sz konusu olduundan hizmet sektrnde faaliyet gsteren iflletmelerin fonksiyonlar da farkllk gsterebilmektedir. Yine
rnein, ticaret sektrnde alflan toptanc ve perakendeci iflletmeler herhangi bir
retim yapmadklarndan retim fonksiyonuna ihtiya duymayacaklardr.
164
flletme lkeleri
flte iflletmelerin amalarna ulaflabilmesi ve baflar salayabilmesinde bu fonksiyonlarn bir sistem ierisinde bir flekilde bir araya getirilmesi ve ynetilmesi gereklidir. Bu adan bakldnda iflletmelerin kendisi birer sistemdir. Peki, sistem
nedir? Gelin isterseniz ncelikle sistem kavramna bir bakalm.
Sistem; belirli paralardan oluflan (alt sistemlerden), bu paralar arasnda belirli iliflkiler olan, ayn zamanda bu paralarn dfl evre ile iliflkisinin olduu bir btndr (Koel, 2007, s.182). Yine sistem, snrlar aka belli olan, ortak bir amaca doru organize bir dnflm sreci iinde girdiler alarak ve ktlar reterek birlikte alflan, birbirleriyle etkileflim iinde olan bileflenlerin bir kmesi olarak da tanmlanmaktadr. Bu tanmlara dayal olarak bir sistemin iki temel zelliini flyle
belirtebiliriz (Saraslan, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/42/448/5024.pdf):
Bir Amac Olmak: Her sistemin gereklefltirmek istedii belli bir amac ya
da amalar vardr. Herhangi bir amac olmayan btn sistem olarak adlandrmak olas deildir. Baflka bir anlatmla bir sistemin var olmasnn nedeni
bir amacnn bulunmasdr.
Birbirleri ile Etkileflimde Bulunan Paralardan Oluflmak: Sistemi bir
btn olarak oluflturan paralar amac gereklefltirmek iin birlikte alflrlar
ve alflma srasnda birbirleri ile etkileflimde bulunurlar. Bu etkileflim sistemin nemli bir zelliidir ve sistemi bir paralar yn olmaktan kurtarr.
Paralarn birisinde meydana gelen bir deiflme sistemin iflleyiflini etkiler.
rnein, insan vcudu bir sistemdir. nk bir amac vardr. O da yaflamak.
eflitli paralardan (organlardan) oluflmufltur ve bu paralar birbirleri ile etkileflim
halindedir. Birisinde meydana gelen bir deiflme tm vcudu etkiler. flletme de
bir sistemdir. flletmelerin de rn veya hizmet retmek ya da kr etmek gibi bir
amac vardr. eflitli paralardan oluflmufltur (retim, finansman, insan kaynaklar,
muhasebe blmleri v.b.). Birisindeki deiflme tm sistemi etkilemektedir. Gerekten de dflnebildiimiz her fleyin aslnda bir sistem olduunu ve hatta bir sistemin de dier sistemlerin birleflmesinden olufltuunu grebiliriz. Fiziksel sistem
olarak gnefl ve gezegenler, biyolojik sistem olarak insan vcudu, teknolojik sistem olarak petrol rafinerisi ve sosyoekonomik sistem olarak da bir iflletme rnek
verilebilir.
Sistemi biraz daha aklamak istersek, birbirleriyle etkileflimli befl bileflenden
olufltuunu syleyebiliriz (Obrien, 2008, s.24):
Girdi, sisteme giren ve ifllenecek tm unsurlara verilen addr. rnein,
hammaddeler, enerji, veri ve insan abas birer girdidir.
Sre, girdiyi ktya eviren dnflm ifllemlerine verilen addr. Bir retim
sreci, nefes alm sreci veya matematiksel hesaplama buna verilebilecek
rneklerdir.
kt, dnflm ifllemi ile retilmifl yeni verilerin gidecekleri son noktaya taflnmalarn ierir. rnein, bitmifl rnler, insan hizmetleri ve bilgi ynetimi birer ktdr.
Geri bildirim, bir sistemin performans hakkndaki verilerdir. rnein, satfl performanslar hakkndaki veriler satfltan sorumlu mdr iin bir geri bildirimdir.
Kontrol, geri bildirimi takip ederek ve deerlendirerek sistemin amacna
uyacak flekilde hareket edip etmediini belirlemeyi kapsar. Kontrol ifllevi
sistemin girdisine ve sre bileflenlerine sistemin uygun kty retmesini
salamak iin gerekli dzenlemeleri yapar. rnein, satfltan sorumlu bir
mdr satfl elemenlarnn satfl performanslar hakkndaki geri bildirimlerini deerlendirdikten sonra onlar yeni blgelere grevlendirebilir.
165
8. nite - flletme Fonksiyonlar
Bu befl bilefleni dikkate aldmzda iflletmelerin de bir sistem anlayfl erevesinde faaliyet gsterdiklerini syleyebiliriz. fiekil 8.1den de grlecei zere iflletmeler
ortak bir ama dorultusunda evresinden girdiler almakta, belirli srelerden geirerek rn ve/veya hizmetlere dnfltrmektediler. retim, pazarlama, insan kaynaklar, finansman faaliyetleri iflletmenin srelerini veya alt sistemlerini oluflturmakta, bu alt sistemlerin gerek kendi aralarnda gerekse evreyle olan belirli ve srekli
etkileflimleri iflletmenin bir btn olarak hareket etmesine olanak salamaktadr. Bu
adan sistem kavram, tm iflletme srelerinin temelini oluflturmaktadr.
fiekil 8.1
Toplum
Bir Sistem Olarak

flletme
Rakipler
Ynetim
Geribildirim
Bilgi Sistemleri
Ekonomik
Kaynaklar;
flletme
Sreleri;
rn ve
Hizmetler;
nsan
Para
Malzeme
Makinalar
Arazi
Tesisler
Enerji
Bilgi
rn ve
hizmetleri
pazarlama,
gelifltirme,
retme ve
datma
Mflteri Destek
Hizmetleri
Dier Sreler
rnler
Hizmetler
demeler
Katklar
Bilgi
Dier Etkiler
Girdi
Finans Kurulufllar
Sre
Kaynak: James A.
OBrien, George M.
Marakas (2008),
Management
Information
Systems, 8th ed.
Boston : McGrawHill Irwin.
Ortaklar
Mflteriler
Kontrol
Kamu Kurumlar
Tedarikiler
fl evresindeki Paydafllar
kt
fli Sendikalar
Sistem nedir? Sizce iflletme bir sistem midir? Eer yle ise iflletmenin
stSZDE
ve alt sistemleri
SIRA
nelerdir tartflnz.
D fi N E L M
Kuflkusuz, sistem gibi sistemin paralar da ayn biimde eflitli
paralardan oluflabilirler. Bu tr paralarn oluflturduu btne ise alt sistem ad verilir. rnein
S O Rimalat,
U
bir iflletmeyi oluflturan retim blm bir alt sistem olup tedarik,
paketleme vb. blmlerden oluflur. Dolaysyla karmaflklk dzeyine bal olarak bir sistem eflitli paralardan oluflan deiflik sayda alt sistemlerden oluflabilir. Ayn biDKKAT
imde bir sistem eflitli alt sistemlerden oluflaca gibi kendisi de bir baflka sistemin alt sistemi olabilir. fiekil 8.2de grlecei zere, bir iflletme iinde bulunduu
SZDE
sektrn alt sistemi, sektr de ekonomik sistemin alt sisteminiSIRA
oluflturmakta,
ekonomik sistem de o lkenin devlet sistemini oluflturmaktadr.
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
166
flletme lkeleri
fiekil 8.2
Alt ve st sistemler
LKE
SEKTR
fiLETME
flletme alt
sistemi
PAZARLAMA
RETM
HALKLA
LfiKLER
YNETM
AR-GE
VE
NOVASYON
FNANS
MUHASEBE
NSAN
KAYNAKLARI
Bir iflletmede ok farkl nitelikte fonksiyonlar bir baflka ifadeyle alt sistemler yer
alabilmektedir. Genel anlamda bir iflletmede olabilecek farkl nitelikteki fonksiyonlar arasnda; ynetim, pazarlama, retim, insan kaynaklar ynetimi, finansman, muhasebe, halkla iliflkiler, tedarik, ar-ge rnek olarak verilebilir. Bu fonksiyonlar genel, temel ve yardmc olmak zere grupta inceleyebiliriz. Bu fonksiyonlar iinde ynetim, iflletmenin genel fonksiyonudur. flletmenin btnne ynelik bir fonksiyondur. retim, pazarlama, finansman, insan kaynaklar gibi dier
iflletme fonksiyonlarnn etkilefliminden ve baflarsndan birinci derecede sorumlu
olan birim olup iflletmenin amalarn gereklefltirmek iin planlama, rgtleme,
yneltme ve kontrol ifllevlerini sistemli ve bilinli bir flekilde yerine getirmektedir.
Ayn zamanda iflletmenin tm fonksiyonlar kendi iinde de ynetim faaliyetini yerine getirmektedir. rnein, retim fonksiyonu gereklefltirilirken retim planlar
yaplacak, gerekli makine, malzeme ve ifl gc tahsisi gereklefltirilecek, retim faaliyeti yerine getirilecek ve son olarak da gerekli kontroller yaplacaktr.
fiekil 8.3
Genel, Temel ve
Yardmc flletme
Fonksiyonlar
NSAN
KAYNAKLARI
FNANSMAN
Yardmc Fonksiyonlar
RETM
Temel Fonksiyonlar
YNETM
Genel Fonksiyonlar
MUHASEBE
AR-GE
PAZARLAMA
HALKLA LfiKLER
167
fiekil 8.3de grlecei zere; retim ve pazarlama fonksiyonlar ise iflletmenin

temel fonksiyonlarn oluflturmaktadr. Bu fonksiyonlar rn ve hizmetlerin retilmesi ve bunlarn mflterilere iletilmesi ile ilgili gelir yaratan faaliyetlerdir. Finans,
insan kaynaklar, ar-ge, muhasebe, kurumsal iletiflim ve halkla iliflkiler ise iflletmenin yardmc fonksiyonlar olarak kabul edilmektedir. flletmenin temel faaliyetlerine destek veren ve bylece deer yaratan faaliyetlerdir.
Gelin isterseniz iflletme ve fonksiyonlar arasndaki iliflkiyi arkn iflleyifli ile iliflkilendirerek aklamaya alflalm. fiekil 8.4te arkn gbeine, iflletmenin hedeflerini ve ynetimi yerlefltirelim. arkn parmaklar, iflletmenin bu hedeflere ulaflmak
amacyla kulland temel iflletme fonksiyonlar olsun. arkta tekerlein parmaklar merkezden dflar doru yaylmal ve hedefleri yanstmal, ayrca tekerlek parmaklar da birbirleriyle bantl olmaldr ki ark dnebilsin. flte iflletme de ayn
arkta olduu gibi ulaflmaya alflt sonularla bu sonulara ulaflmakta kulland
fonksiyonlarn bir kombinasyonu olmaktadr. Bir baflka deyiflle ynetim amalarna ancak bu fonksiyonlar yardmyla ulaflabilmektedir. arkn dnmesinde en byk rol ise ynetim oynamaktadr. Bu balamda ynetime ok byk grevler
dflmektedir. Gerek iflletme amalarnn gerekse bu amalara gtrecek faaliyetlerin doru belirlenmesinde ve gerekse bu faaliyetler arasnda uyumun salanmasnda en byk rol ynetimde olmaktadr. Bu nedenle ynetim genel ve tepede yer
alan bir fonksiyondur.
flletmelerin genel
fonksiyonu ynetim; temel
fonksiyonlar retim ve
pazarlama; yardmc
fonksiyonlar finans, insan
kaynaklar ynetimi,
muhasebe, halkla iliflkiler,
ar-ge ve inovasyondur.
fiekil 8.4
flletme ve
Fonksiyonlar
retim
Ar-Ge
ve
novasyon
Pazarlama
Ynetim
ve
Hedefler
nsan
Kaynaklar
Finans
Muhasebe
Halkla
liflkiler
fiimdi srayla genel, temel ve yardmc her bir iflletme fonksiyonun ama ve ifllevlerine ksaca bir gz atalm. Bu fonksiyonlara iliflkin ayrntl bilgi sizlere ikinci
dnem verilecektir.
YNETM
Ynetimin tanm konusunda ok farkl grfller bulunmaktadr. Ynetim en basit
olarak baflkalar araclyla ifl grmek olarak tanmlanmaktadr. Dier bir tanma
gre ynetim bir iflletmede amalara ulaflmak iin ifl birliinin yaplmas ve alflanlarn bu amalar dorultusunda dzenlenmesidir. Yine baflka bir tanma bakacak
olursak ynetim, iflletmenin amalarna ulaflmak iin iflletmenin yararlanabilecei
fiziksel, finansal ve befleri her trl kaynan etkin ve verimli kullanmdr.
168
flletme lkeleri
Ynetim, organizasyon
kaynaklarnn etkin ve yeterli
biimde planlanmas,
rgtlenmesi, yneltilmesi
ve denetlenmesi yoluyla
organizasyon amalarna
eriflilmesini salayan bir
sretir. Ynetici ise,
rgtsel kaynaklar, rgtsel
amalar baflarmak iin ifl
birlii ve uyum ierisinde
kullanan kiflidir.
Ynetim, organizasyon kaynaklarnn etkin ve yeterli biimde planlanmas, rgtlenmesi, yneltilmesi ve denetlenmesi yoluyla organizasyon amalarna eriflilmesini salayan bir sretir. Bu tanma baktmzda ynetimin drt temel fonksiyona sahip olduunu ve bu fonksiyonlarn da, planlama, rgtleme, ynlendirme ve kontrol olduunu syleyebiliriz.
fiekil 8.5 bize ynetim fonksiyonlarnn sre ierisinde nasl yer aldn gstermektedir. Ynetim faaliyeti iflletmeye insan, para, ham madde, teknoloji ve bilgi gibi kaynaklarn almyla bafllar. Daha sonra ynetim fonksiyonlar srece dahil
edilir. Ynetici ncelikle kendisine verilen hedeflere ulaflabilmek iin yaplacak iflleri planlar. kinci olarak plana uygun bir flekilde ifllerin tamamlanmas iin elindeki iflgc dahil tm kaynaklar organize eder. fller planlandktan ve organize
edildikten sonra sra ifllerin yaplmasna gelir. Ynetici bu aflamada yneltme (emirkomuta) ifllevini gereklefltirerek iflletmedeki herkesi amalar dorultusunda harekete geirir. Son olarak ynetici yaplan ifllerin plana uygun olarak yrtlp yrtlmediini denetleyerek gerekli dzeltmeleri yapar. flletme, ynetimin bu drt
temel fonksiyonundan sonra amalarna ulaflmfl olur. Amalar iflletmeden iflletmeSZDE
ye farkllk SIRA
gstermesine
ramen tm iflletmeler iin temel baz amalar vardr. Byme, kr elde etme, srekli olma, pazar payn artrma gibi amalar hemen hemen her iflletmede
D fi N E L Mortaktr. Ayrca iflletmelerin kendine zg zel amalar da vardr. Genel amalarn yannda zel amalara ulaflma konusunda da yneticiler byk aba gstermektedirler. nemli olan yneticilerin snrl kaynaklar etkin kulS O R U
lanarak amalara ulaflmasdr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
D K K drt
A T temel ynetim fonksiyonuna koordinasyon da dahil edilmektedir.
Baz kaynaklarda
Koordinasyon, iflleri yerine getirmek ve baflary salamak iin bir iflletmenin btn
faaliyetlerinin
SIRA uyum
SZDE iinde yrtlmesidir. flletmeyi amacna ulafltracak biimde
alflanlarn abalarnn birlefltirilmesi nemlidir.
N N
fiekil 8.5
AMALARIMIZ
Ynetim Sreci
Kaynak: R.Daft,
K Management,
T A P
N.Y:The Dryden
Press, 2000, s.8.
TELEVZYON
NTERNET
AMALARIMIZ
K T A P
KAYNAKLAR
1. PLANLAMA
Amalarn ve onlara
ulaflmann yollarnn
belirlenmesi
4. DENETM
2. ORGANZASYON
nsan
Gzlemleme ve
Para
T E L E V Z Y O N dzeltme
Ham madde
faaliyetlerinin
Teknoloji
yaplmas
Bilgi
NTERNET
Belirlenen
grevler
iin sorumluluklarn
verilmesi
PERFORMANS
Ulafllan
Amalar
rnler
Hizmetler
Etkinlik
Etkililik
3. YNELTME
Motive edilmifl
alflanlarn
etkisini kullanma
Peki ynetici kime denir? Ynetici, baflkalar vastasyla ifl gren kiflidir (Koel,
2007, s.15). Bir baflka ifadeyle, rgtsel kaynaklar, rgtsel amalar baflarmak iin
ifl birlii ve uyum ierisinde kullanan kiflidir. Ynetim gurusu Drucker yneticiyi
bilginin uygulanmasndan ve performansndan sorumlu kifli olarak ifade etmektedir (Drucker, 2001, s.102). Kaynaklarn yararl rn ve hizmetlere dnfltrlmesinde nemli faktrlerden birisi de ynetim bilgi ve yeteneidir. Ynetici, eflitli
169
amalar ve bu amalara ulafltracak eflitli ara ve olanaklar arasnda srekli olarak

karfllafltrma ve seim yapan, ksaca eflitli alternatifler arasndan saysz seimler
yapan, tek kelime ile kararlar veren bir kiflidir. Bu nedenle yneticilerin iflletmeler zerinde ok nemli bir rol vardr.
SIRA SZDE
Sizce yneticilerin iflletmelerin baflars zerinde etkisi var mdr? Tartflnz.
Ynetimi icra eden kiflinin ynetici olduu gz nnde tutulduunda ynetiD fi N E L M

cilerin gnlk hayatmzda ve ekonomik hayatmzdaki rolleri daha kolay anlafllabilir. Yneticiler kurum zerinde nemli sorumluluklar taflrlar. rnein, bir kuruR U
mu ileriye ok baflarl bir yere taflyan, dier taraftan baflka birS Okurumun
yok olmasna neden olan kifliler de yneticilerdir. Ynetici kurumu hedeflerine ulafltrmak iin kaynaklar en etkin flekilde kullanmaya alflr. Dier kurumlarn
da benDKKAT
zer flekilde davrand gz nne alndnda yneticinin nemi anlafllabilir. rnein, beyaz eflya sektrnde alflan bir iflletme daha kaliteli, daha ucuz ve daha
SIRA SZDE
hzl retim yaparsa rakiplerinin nne geer. Daha kaliteli bir buzdolabn daha
hzl retmek, hem de daha ucuza mal etmek kolay deildir. flte bu durumda iflletmenin ayakta kalabilmesi iin yneticinin para, ifl gc, ham
madde, enerji vb.
AMALARIMIZ
kaynaklar en etkin flekilde bir araya getirmesi gerekir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
fiekil 8.6
K T A P
st Dzey
Ynetici
(Genel Mdr)
TELEVZYON
Orta Dzey
Ynetici
(Pazarlama Md)
Orta Dzey
Ynetici
(Muhasebe Md)
Orta Dzey
Ynetici
(retim Md)
NTERNET
Alt Dzey
Ynetici
(Kalite Md)
Alt Dzey
Ynetici
(Bakm Md)
Denetim fiefi
Onarm fiefi
flletmelerde genel olarak st, orta ve alt olmak zere farkl dzeyde ynetim kademesi vardr. Yneticileri ynetici olmayan alflandan ayran en nemli
fark yetki dir. flletmedeki dzeyler, yani hiyerarflik yap yneticinin kulland
yetkinin lsne gre belirlenir. Bu yetki lsnde her iflletmenin ya da her flirketin baflnda sorumlu bir ynetici bulunur. Bu ynetici sorumlu tutulduu grevi
elindeki kaynaklarla etkili ve verimli bir flekilde kullanarak sonuca ulafltracaktr.
Bu dzeylere atanan yneticiler, st dzey yneticilerdir (Executive, baflkan, genel
mdr, koordinatr vb). st dzey yneticiler flirketin amalar dorultusunda
yrtlmesi gereken faaliyetleri blmlere ayrrlar. Her bir blme, kendine bal ve sorumlu yneticiler atarlar. Ardndan onlara kendi emrine verilmifl kaynaklardan yararlanma olana vererek bu blmlerin yrtlmesini salarlar. Orta dzeydeki bu iflleri st ynetime karfl sorumlu olarak ynetmekle grevli olan yneticiler orta dzey yneticilerdir (Manager, mdr, daire baflkan vb.). Orta dzey-
K T A P
flletmede Farkl
Dzeylerdeki
Yneticiler
TELEVZYON
NTERNET
Gnlk faaliyetlerin
yrtlmesinden alt dzey
yneticiler, tepe
ynetimince belirlenen
amalara ynelik
uygulamalarn
gereklefltirilmesinden orta
dzey yneticiler,
iflletmenin btnnden ve
geleceinden sorumlu
yneticiler ise st dzey
yneticilerdir.
170
flletme lkeleri
deki yneticiler, orta dzey amalar dorultusunda iflleri blmlere ayrrlar. Bu

blmlerin her birine bir sorumlu ynetici atanarak alt ynetim dzeyleri oluflturulur. Alt dzeylerdeki ifllemsel (operasyonel) ifllerle grevli olan ve orta dzey yneticilere sorumlu olarak alflan yneticiler de alt dzey yneticiler olarak adlandrlrlar (Supervisor, gzetmen, formen, flef vb).
fiekil 8.7
Ynetim
Kademeleri
Ynetim
Kademeleri ve
Yetenekler
Kaynak: S.Certo,
Modern
Management,
NY:Mc Graw Hill,
2006, s.17.
st
Ynetim
Orta
Ynetim
Alt
Ynetim
Gerekli
Yetenekler
TY
Befler
Kavramsal
Yetenek
Yetenek
TY
Befler
Yetenek
Teknik
Befler
Yetenek
Yetenek
KY
KY
Ynetim kademeleri itibariyle yneticiler tr yetenee sahip olmaktadr.

Bunlar; teknik, befler ve kavramsal yeteneklerdir. Teknik yetenek, uzmanlaflmfl
bilgiyi, deneyimi ve zel ara ve teknikleri kullanmay gerektiren yetenektir. st
ynetim dzeylerinde bu yetenee daha az ihtiya duyulmaktadr. nk bu yetenek daha ok ifllerin teknik ksmyla ilgili olduu iin alt dzey ynetim kademelerinde sahip olunmas gereken bir yetenektir. Ynetimin daha nce bir ifl birlii
faaliyeti olduundan bahsetmifltik. Yneticiler hem i evrede alflanlarla hem de
dfl evrede bulunan insanlarla iletiflim kurmak ve kuvvetlendirmek zorundadrlar.
flte yneticinin bu yetenei befler yetenek olarak adlandrlmakta ve her ynetim
kademesi asndan eflit dzeyde nem arz etmektedir. flletmeyi bir btn olarak
grebilme, faaliyetler arasnda koordinasyon salayabilme yetenei ise kavramsal
yetenektir. Bu yetenee daha ok st ynetim kademelerinde ihtiya duyulmaktadr. fiekil 8.7de grld gibi befler, teknik ve kavramsal yetenein kapsam rgtsel dzeylere gre farkllk gstermektedir.
Yukarda yaptmz aklamalardan da anlafllaca zere ynetim fonksiyonu
iflletmenin btnne ynelik bir fonksiyon olup sreklilii olan bir faaliyettir. retim, pazarlama, finansman, insan kaynaklar gibi dier iflletme birimleri ile koordineli alflarak rgtsel amalara ulaflmaya alflan ve iflletmenin baflar ya da baflarszlndan birinci derecede sorumlu nemli bir fonksiyondur.
retim fonksiyonu,
insanlarn ihtiyalarn
karfllamak zere retim
faktrlerinin; doa, sermaye,
emek, giriflimcinin uygun
ortamda bir araya getirilerek
rn ve hizmetlerin
meydana getirilmesi
olaydr.
RETM
Hatrlarsanz iflletmeyi toplumun gereksinimi olan rn ve hizmetleri retmeyi
amalayan kurumlar olarak tanmlamfltk. flte retim faaliyeti bir iflletmenin rn
ve hizmetlerini ortaya karmak iin yaplmas gereken faaliyet trdr.
retim fonksiyonu, iflletmenin elinde bulunan malzeme, makine ve insan gc kaynaklarnn belirli miktardaki mamuln istenilen nitelikte istenilen zamanda
ve en dflk maliyetle retimini salayacak biimde bir araya getirilmesidir (Kobu,

2010, s.5). retim ifllevi genel olarak bir dnfltrme sreci olarak tanmlanmaktadr. Bu srete ham madde, yar mamul madde, malzeme, sermaye, insan kaynaklar ve emek gibi girdiler, iflletmenin rn ve hizmetleri gibi ktlara dnfltrlr.
retim terimi genellikle imalat iflletmelerinde, bir ham madde veya herhangi bir
materyalin imal edilerek rn haline dnfltrlmesi olarak alglanmasna ramen,
her tr iflletmede karfllafllan hizmete ynelik faaliyetleri de kapsamaktadr (Mirze,
2010, s.271). Banka, sigorta, eitim, salk hizmetlerinin gereklefltirilmesi iin gsterilen abalar birer retim faaliyetidir. retimin temel amac ve konusu insan ihtiyalarn karfllayacak rn ve hizmet retmektir. Bu nedenle retim fonksiyonu
kapsam asndan hem rn hem de hizmet retimini iine almaktadr.
retim kaynaklarnn en iyi flekilde bir araya getirilmesinde iflletmenin dier birimleriyle sk iliflkiler srdrmesinin nemi byktr. rnein, pazarlama blm
tketicilerin beklenti ve ihtiyalarna ynelik yapt arafltrmalar sonucunda rn
ya da hizmetlere olan talebi retim blmne bildirmekte ve retim blm de
gelen talep dorultusunda istenilen miktar ve zamanda retim faaliyetini gereklefltirmektedir. Dolaysyla pazarlama verileri retim blmnn girdisini oluflturmaktadr. rn sevkiyat, stoklama ve stok eritme politikalar gibi konularda da pazarlama blm ile srekli iletiflim halinde olacaktr. Ayn flekilde iflletmenin finansal yaps retim amalarn gereklefltirecek faaliyetlerin yerine getirilip getirilemeyeceini belirleyen nemli bir etken olacaktr. retim blm ham madde satn alma veya makine yenileme gibi konularda finans blm ile bilgi alflveriflinde bulunacaktr. Maliyet kontrol ve mal giriflleri gibi konularda muhasebe blm ile
etkileflime geecektir. nsan kaynaklar fonksiyonu ile iliflkisine baktmzda ise,
alflanlarn rgtn amalar dorultusunda istekli hareket etmesi, etkin ve verimli alflmas retim fonksiyonunun performans zerinde ok etkili olacaktr.
flletmelerde retim faaliyetleri veya ifllevleri arasnda saylabilecek, retim ile
ilgili kiflilerin grev ve sorumluluunda olan bafllca konu ve faaliyetler flunlardr
(Kobu, 2010, s.12-13; Ertrk, 2009, s.204; Mirze, 2010, s.271):
retim Sistem ve Stratejisini Dzenleme: flletmeler retimlerini gereklefltirirken eflitli retim sistemlerini kullanrlar. flletmenin amalarna ulaflabilmesi iin hangi retim sistem ve stratejilerini seecei konusu, ilgililerin
nemle zerinde durmas gereken konulardandr. flletmelerin zellikleri ve
amalar bu sistemlerden herhangi birini seme de etkilidir.
retim Planlama: Bir iflletmenin elde mevcut olan teknik imkanlaryla, ifl
gcyle, hangi rn ve hizmetleri ne miktarda, hangi tesiste nasl ve hangi
zaman sresinde reteceinin nceden tasarlanmasna ve gerekli tedbirlerin
alnmasna retim planlamas denir. Ksaca retilecek rn ya da hizmet iin
gerekli olacak tm retim elerinin nceden dzenlenmesidir.
rn ve Hizmet Tasarm: Bu faaliyet, retim srecinin bafllang noktasdr. Mflterilerin taleplerini ve beklentilerini tatmin edecek rn ve hizmetler retim blm tarafndan tasarlanr.
retim Srecini Planlama: rn ve hizmet tasarmndan sonraki sre
olup, kabul edilen bir tasarma dayal bir ktnn nasl hangi yntemlerle, ne
zaman retileceine iliflkin bir faaliyettir.
Kalite Kontrol: Mflteri beklenti ve ihtiyalarna ynelik belirlenen zellikler ve kalite standartlar dorultusunda rn ve hizmetlerin retilmesi ynndeki abalardr. retimin her aflamasnda srdrlen faaliyetlerdir.
171
172
Bir tedarik zinciri,

rnlerin, tedarikiler,
reticiler, toptanclar,
datmclar, perakendeciler
ve nihai olarak tketiciler
arasndaki hareketi
salayan iliflkiler ve
balantlar btndr.
flletme lkeleri
Yer Seimi: flletmeler retim yapacaklar yeri seerken bir takm unsurlar
dikkate almak zorundadrlar. Pazara, ham maddeye veya tedarikilere yaknlk, retimle ilgili girdilere ve altyaplara yaknlk, sermaye gereksinimleri, tesis tr ve katlanlacak maliyetler iflletmelerin uygun yer seerken dikkate almas gereken faktrler arasndadr.
fl yeri Dzenleme: retim srecinde rn ya da hizmetlerin mmkn olduunca verimli retilmesi iin, yararlanlacak veya kullanlacak iflyerinin fiziksel olarak hazrlanmas ve dzenlenmesi gerekir. rnein; makinelerin, blmlerin, ifl istasyonlarnn, mamul, yar mamul veya hammadde depolarnn,
brolarn, retim ve hizmet merkezlerinin iflletme iinde dzenlenmesidir.
Tedarik Zinciri Ynetimi: Tedarik, iflletmenin retimini ve devamlln
srdrebilmesi iin gerekli olan her fleyin (ham madde, makine ve tehizat,
finansal kaynak, insan kaynaklar vb.) istenilen zamanda, istenilen miktarda,
istenilen kalitede iflletmede bulundurulmas faaliyetlerini kapsar. retilen
rnler iin, tedarikiden mflterilere kadar tm srelerle ilgili girdileri, tesisleri, ifllevleri ve faaliyetleri ieren unsurlarn toplam tedarik zinciri olarak
tanmlanr. Zincirdeki tm bu faaliyetlerin uyumlu bir flekilde ynetilmesi
retim yneticilerinin nemli grevleri arasndadr.
Stok Ynetimi: flletmelerin srekli veya herhangi bir anda meydana gelen
talebi zamannda ve en ekonomik bir flekilde ve retim faaliyetlerini aksatmadan karfllayacak dzeyde olmas flarttr. Bu nedenle, maliyet etkinlii ve
verimlilii gzeterek mflteri veya imalat blmlerinin rn ve ham madde
taleplerini karfllamak iin uygun miktarda stok bulundurmas gereklidir.
Daha nce de belirttiimiz gibi iflletmelerin baflars byk lde iflletme fonksiyonlar arasnda etkin btnleflmenin salanmasna baldr. Bazen blmler arasnda birbirleri ile uyum iinde alflmay engelleyen eflitli sebepler olabilmektedir. Bunlardan bir tanesi birimlerin amalar arasndaki farkllklardr. rnein pazarlama birimi daha fazla satfl yapmak iin fiyat indirimine gitmeyi amalarken,
retim birimi retilen maln kalitesini artrmak iin kalite faaliyetlerine nem vererek maliyetleri artrabilmektedir. Dolaysyla bu iki birim arasndaki ama farkllklar iflletmeyi zor durumda brakacaktr. flte bu noktada ynetim iflletmenin amalar dorultusunda tm birimler arasnda koordinasyonu salamaya alflacaktr.
PAZARLAMA
Dar anlamda pazarlama
rn ve hizmetlerin
reticisinden tketiciye
ulafltrlmasn temin eden
datm ynn ifade
ederken genifl anlamda
pazarlama kavram ise
tketici ve toplumun tepki,
istek ve arzularn ve
ihtiyalarn takip ve tespit
ederek yatrm ve retim
faaliyetlerinin
ynlendirilmesi olayn ifade
eder.
retim fonksiyonuna yn veren ve onun tamamlaycs olan fonksiyon pazarlama

fonksiyonudur. Sanayi devrimi ncesine ait bir yaklaflm olan Ne retirsem satarm anlayfl, yerini sanayi devrimiyle nce nasl satar sonra nasl retirim yaklaflmna brakmfltr. Bir baflka ifadeyle, pazarlama sadece retim faaliyetlerinden
sonra bafllayp rn ve hizmetlerin tketicilere ulafltrlmasn salayan bir faaliyet
olarak alglanmamaldr. Bu eksik ve dar kapsaml olan klasik grfltr. Gerekte
pazarlama faaliyetleri retim hatta yatrm fikrinden nce bafllar, tketicilerin arzu
ve isteklerini tespit ederek yatrm ve retim faaliyetlerini bunlar dorultusunda
ynlendirir. retimden sonra rnleri tketicilere kadar ulafltrr ve satfl ncesinde, srasnda ve sonrasnda tketicilerin tepkilerini takip ederek retim fonksiyonuna yn vermeye alflan bir fonksiyondur (Ertrk, 2009, s.241).
Bu balamda pazarlama fonksiyonunun genifl tanmn verecek olursak; bireysel ve kurumsal beklenti ve gereksinmeleri karfllayabilmek iin gerekli olan rn
ve hizmet alflverifllerini gereklefltirmek amac ile rnlerin tasarm, fiyatlandrlmas, tantm ve datm ile ilgili tm faaliyetlerin planlanmas ve uygulanmasdr
173
(Mucuk, 2010, s.5; Mirze, 2010, s.302). Amerikan Pazarlama Derneinin tanmna
gre pazarlama; mflteriler iin deer yaratma, deeri tantma ve sunmay hedefleyen ve rgte ve onun paydafllarna fayda salama amacyla mflteri iliflkilerini
ynetmeye ynelik bir sreler dizisidir. Pazarlamann duayenleri Armstrong ve
Kotler de pazarlamay tanmlarken mflteriler iin deer yaratma ve gl mflteri
iliflkileri gelifltirme srecini ne karmaktadrlar (Armstrong ve Kotler, 2009, s.38).
Tanmlardan da anlafllaca zere pazarlama sadece reklam ve satfltan ibaret olmayp rn tasarmndan bafllayp tketim zinciri boyunca devam eden bir faaliyettir. Ayn zamanda pazarlama mflteri tatminini salayan ama bunu yaparken de
paydafllarn hakkn da gzeten mbadeleleri gereklefltirmeye yarayan birbirine
bal faaliyetler btndr.
Gnmzn youn rekabet ortamnda pazarlama faaliyetleri hayati bir neme
sahiptir. Nedenine gelince, rekabette baflar, hedef pazarn ihtiya ve isteklerini tespit etmek, mflterilerin gereksinim duyduu rnleri retmek ve rakiplerden daha
etkin ve verimli bir biimde karfllamakla salanabilmektedir. flte iflletmelerde pazarlama fonksiyonu retici ile tketici arasnda kpr grevi grerek tketici tatmininin salanmasna ynelik faaliyetleri yerine getiren nemli bir fonksiyondur.
Pazarlamann dier iflletme fonksiyonlar arasndaki yeri ve nemini
tartflnz.
SIRA
SZDE
Paydafl, rgtn amalar,

politikalar, uygulamalar,
kararlar ve faaliyetlerinden
etkilenen veya bu faaliyet ve
kararlar etkileyebilen birey
veya gruplara verilen addr.
Hissedarlar, alflanlar,
yneticiler, mflteriler,
tedarikiler, hkmet,
rakipler, sivil toplum
kurulufllar rnek olarak
verilebilir.
Pazarlama faaliyetleri, pazarlama planlamas ile bafllar. Daha nce bahsettiiD fi N E L M

miz zere ynetimin ilk fonksiyonu nasl ki planlama ise pazarlama
da planlamayla bafllar. Pazarlama yneticileri, iflletme misyonu, amalar ve stratejileri dorultuO R U
sunda eflitli iflbirimleri veya ifllerle ilgili eflitli alflmalar yapar.S Pazarlama
planlaSIRA SZDE
r, iflletme amalarnn gereklefltirilmesine ynelik olup, ncelikle, pazar frsatlarnn iyi bir flekilde analizini gerekli klmaktadr. Pazarlama planlamasnda iki temel
DKKAT
adm vardr. Bunlardan ilki hedef pazarn belirlenmesi, dieriD ise
karfi Npazarlama
ELM
masnn oluflturulmasdr. (Boone ve Kurtz, 2004). Hedef pazar belirlendikten ve
SIRAbelirlenen
SZDE
pazarlama karmas oluflturulduktan sonra pazarlama yneticileri
strateS O R U
jileri uygulamaya koyarak sreci etkin bir flekilde ynetmeye alflrlar.
AMALARIMIZ
N N
Pazarlama arafltrmas, ilgili yneticilerin pazar ve tketiciler hakknda

olarak
D K K Asrekli
T
ihtiya duyduu bilgileri sistematik bir flekilde toplamasna ve analiz etmesine denir.
Hedef Pazarn Belirlemesi
K TSZDE
A P
SIRA
N N
flletmeler hangi pazar dilimindeki tketici istek ve ihtiyacna ynelik retim ve pazarlama faaliyetleri yrtleceine karar vermelidirler. YaniAMALARIMIZ
belirleThedef
E L E V Zpazar
YON
melidirler. Pazarlama kararlarnn alnmasndan nce pazar ortamnn iyi bir flekilde arafltrlmas ve analiz edilmesi gereklidir. Bu arafltrmalar, iflletmeye, pazarlama
K fikir
T A Pvermekte ve
faaliyetlerini gelifltirmesi iin ne yapmas gerektii konusunda
N
T
E
RNET
yarar salamaktadr.
Pazarlama Karmasnn Dzenlenmesi
TELEVZYON
Hedef pazarn belirlenmesinden sonra sra pazar ihtiyalarnn karfllanmasna gelmektedir. Pazarlama fonksiyonunun temel ifllevi tketicileri sunulan rnlerin faydalar hakknda bilgilendirmek, doru zamanda ve doru yerde ve gerektii oranNTERNET
da tketici asndan kabul edilebilir bir fiyata rnleri tketicinin tercihine sunmaktadr (Altunflk, zdemir ve Torlak, 2006, s.12). Baflka bir ifade ile pazarlama
karmas olarak adlandrlan bu faaliyetler rn, datm, tutundurma ve fiyat olmak
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
SIRA SZDE
DKKAT
D fi N E L M
SIRA SZDE
S O R U
AMALARIMIZ
DKKAT
K TSZDE
A P
SIRA
TAMALARIMIZ
ELEVZYON
K T A P
NTERNET
TELEVZYON
NTERNET
174
Pazarlama karmas, seilen

hedef pazardaki tketicilerin
istek ve ihtiyalar
dorultusunda mflteri
tatmini salamak amacyla
iflletmenin kontrolnde olan
bileflenlerden meydana
gelen bir karmadr. Bu
bileflenler; rn, datm,
tutundurma ve fiyattr.
flletme lkeleri
zere drt grupta toplanmaktadr. Pazarlama karmasn iflletmeler hedef pazarn

ihtiya ve beklentilerine uygun bir flekilde dzenlemektedirler. zetle pazarlama
karmasnda yer alan bileflenlere bir gz atmak istersek;
rn, toplumun istek ve ihtiyalarn karfllamak zere pazara arz edilen mal
veya hizmetlerdir. flletmenin faaliyetleri sonucu oluflan ve rn olarak adlandrlan kts, fiziksel veya nesnel zellikli ise mal; fiziksel veya nesnel zellikli deil ise hizmet olarak adlandrlr. Yani rn hem mal hem de hizmeti iermektedir (Mirze, 2010, s.315). Pazarlama yneticileri tketicilerin ihtiya ve beklentilerine uygun mal ve hizmetler ile bunlara ait zellikleri belirlemeye ve gelifltirmeye
alflmaktadrlar.
Datm, tketicilerin istedii rnlerin istedii miktarda ve istedii yerde bulunmas iin verilmesi gereken kararlardr. Burada fiziksel datm ve datm kanallar faaliyetleri planlanmaktadr.
Tutundurma, rn veya iflletme ile ilgili bilgilerin pazara ve tketicilere iletilmesi ve onlarn satn almaya teflvik edilmesi ile ilgili faaliyetlerdir. Tketicilerin
rnleri satn almas iin etkileme, ikna etme ve bilgilendirme faaliyetleri yerine
getirilmektedir. Bu faaliyetler arasnda kiflisel satfl, reklam, tantma ve satfl gelifltirme gibi alflmalar yer almaktadr.
Fiyat, bir rn iin belirlenen bedeldir. rn fiyatlarnn belirlenmesi, fiyatlandrma uygulamalar, fiyat deifliklikleri, deme olanak ve sistemlerinin oluflturulmas faaliyetleridir (Can, Tuncer ve Ayhan, 2002, s.267). Pazarlama karmasnn belirlenmesinde fiyat kararnn doru verilmesi gerekir. Fiyatn yksek belirlenmesi
durumunda tketici rn satn almayaca gibi, dflk fiyat durumunda iflletmenin krll dflecektir.
Sonu olarak pazarlama faaliyetleri hem toplum iin hem de iflletmeler iin ok
byk nem taflmaktadr. Toplum, pazarlama faaliyetleri sayesinde ihtiya duyduu rn istedii yer, zaman ve fiyatta temin edebilmekte, iflletmeler ise yatrm ve
retimlerini yaparken neyi, ne zaman, nerede ve kaa retebileceklerini ve bunun
iin ne kadar yatrm yapacaklarn kolayca renebilmektedirler.
FNANSMAN
Finansman fonksiyonu,
iflletmenin ihtiya duyduu
fonlarn en uygun koflullarda
salanmas ve bu fonlarn
en etkin bir biimde
kullanlmas ile ilgili
faaliyetler olarak
tanmlanabilir.
flletmenin yardmc fonksiyonlarndan biri finansman fonksiyonudur. flletmeler faaliyetlerini gereklefltirebilmek iin nakit veya fon gibi bir takm finansal aralara ihtiya duyarlar. flletmelerin bu gereksinim duyduu fonlar yeterli miktarda,
istedii anda ve dflk maliyetle bulabilmesi ve bu kaynaklar en krl yatrm alanlarna yatrmas finansman fonksiyonunun temel ifllevidir. Bu nedenle bu fonksiyonun iflletmenin geliflmesi ve bymesinde ok nemli bir rol vardr. zellikle sanayi devriminden sonra iflletmelerin uluslararas pazarlara almaya bafllamalar ile
birlikte sadece fonlar bulmalarnn yeterli olmamas, bu kaynaklarn rasyonel yatrm alanlarna yatrlmas gerei ve zorunluluu da ortaya kmfltr.
Finans, bir iflletmenin nceden belirlenmifl hedeflerine en etkin bir biimde
ulaflmas iin, kaynaklarn (fonlarn) planlanmas, temin edilmesi ve ynetilmesi
ifllevi olarak tanmlanabilir. Buna gre finansman fonksiyonunun kapsamn nakit
ihtiyacnn karfllanmas ve bu nakitlerin en uygun bir flekilde kullanlmas oluflturmaktadr. Finansman fonksiyonu yerine getirilirken, bir yandan iflletmenin ihtiya
duyduu fonlar en uygun kaynaklardan en uygun zamanda karfllanabilmekte, dier yandan iflletmenin elde ettii bu fonlar en etkin veya en krl biimde deerlendirilebilmektedir. Bu balamda finans ynetimi iflletmelerin yatrm ve finansman kararlaryla ilgili faaliyetleri ynetme srecidir. flletmelerin yatrm ve finans-
man kararlarnn planlanmas, yrtlmesi ve denetlenmesi olarak tanmlayabiliriz

(Mirze, 2010, s.247).
Finans fonksiyonu da ayn pazarlama fonksiyonunda olduu gibi paydafl yaklaflmndan uzak ele alnmamaldr. Finansal yneticiler, finansal sorunlarn zmne ynelik faaliyetlerde bulunurken, iflletme ortaklarnn, alflanlarn, toplumun, iflletmeyle ilgili kifli ve kurulufllarn, devletin ve tketicilerin istek ve karlarn dengelemek zorundadr. flletmeyi bir btn olarak evresiyle birlikte ele alp
deerleyebilmelidir. Bir finans yneticisinin yerine getirmesi gerekli faaliyetleri; finansal analiz ve kontrol, finansal planlama, aktiflerin ynetimi, fonlarn tedariki ve
karfllafllan sorunlarn zm olmak zere befl aflamada incelemek mmkndr
(Bker, Aflkolu ve Sevil, 2009, s.25; Akg, 2008, s.10):
Finansal Analiz ve Kontrol

flletmelerin gemifl dnemlerine ait verilerin analiz edilmesi ve yorumlanmas, finans yneticisinin salkl kararlar alabilmesi ve planlama fonksiyonunu yerine getirebilmesi iin zorunlu n koflullardr. Finansal analiz; bir iflletmenin maliyet durumunu, faaliyet sonularn ve finansal ynden geliflmesini deerlendirebilmek,
geliflme ynlerini saptayabilmek ve o iflletme ile ilgili gelecee dnk tahminlerde
bulunabilmek iin mali tablolarda yer alan kalemler arasndaki iliflkilerin ve bunlarn zaman iinde gstermifl olduklar eilimlerin incelenmesidir. Finansal analize
konu olan birok finansal tablo olmasna ramen en ok bilano ve gelir tablosu
kullanlmaktadr.
Finansal Planlama
Finansal planlama, iflletmenin daha nceden belirlenmifl amalarn gereklefltirebilmek iin nerelere yatrm yapacan ve yaplacak yatrm alanlarn nasl finanse edeceini planlamas srecidir. Finansal planlar, bir iflletmenin faaliyetleri iin
gereken kaynaklar, bunlarn nasl temin edilebileceini ve ne flekilde kullanlacan gsteren planlardr. Konu ile ilgili sorumlu yneticiler finansal plana dayanarak iki nemli karar verirler (Mirze, 2010, s.241):
flletmenin hangi tr varlklara ne miktarda yatrm yapmas gerektii (yatrm karar)
flletmenin varlk yatrmlarnda kullanaca kaynaklar/fonlar nereden ve
nasl temin edecei (finansman karar)
Aktiflerin Ynetimi
Aktiflerin yntiminde, eflitli ekonomik deerlere yaplan yatrmlarn optimal dzeyde olup olmadnn saptanmas ve varlklarn ynetiminde etkinliin arttrlmas gereklidir. Finans yneticisi, ister dnen ister duran varlklar olsun, yatrlan her
lirann alternatif maliyeti (frsat maliyeti) olduunu gznnde tutarak, kaynak
kullanmnda, firmann piyasa deerini en yksek dzeye karacak flekilde, karllkla stlenilen riski badafltrmaktadr.
htiya Duyulan Fonlarn Tedariki

flletmenin ihtiya duyduu kaynaklar en uygun zaman ve flartlarda temin etmesidir. Finans yneticisi, iflletmenin gereksinimine uygun, iflletmenin amalar asndan en iyi sonular verecek bir kaynak yapsn salamak ifllevini stlenmifltir.
175
176
flletme lkeleri
flletmenin Karfllaflt zel Sorunlarn zm

Baflka bir iflletmenin satn alnmas, baflka bir iflletme ile birleflilmesi, iflletmenin tamamnn veya bir blmnn satlmas, mali ynden yeniden organize edilmesi,
halka almas, tasfiyesi gibi sorunlarn zmne ynelik kararlarn alnmas finans yneticisinin ifllevleri arasndadr.
Finans fonksiyonunun rgtteki yeri, artan grevlerine ve iflletmelerin byklne gre deifliklik gstermektedir. Kk iflletmelerde finans fonksiyonu, genellikle iflletme sahibi tarafndan yerine getirilirken, orta byklkteki iflletmelerde, finans fonksiyonu ile muhasebe fonksiyonu ayn at altnda toplanp, ayn yneticinin sorumluluuna verilebilmektedir. Byk lekli iflletmelerde ise, finans
fonksiyonu, ayr bir blm olarak en yksek karar alma ve yrtme organlarna
yakn organizasyon flemasndaki yerini almaktadr. Hatta baz byk iflletmelerde
finansman kararlar ayr bir finans komitesinde alnmakta ve bu komite ynetim
kuruluna bal olarak grev yapmaktadr.
NSAN KAYNAKLARI
nsan kaynaklar
fonksiyonu, nitelikli
alflanlarn doru zamanda
iflletmeye seilmesi,
yerlefltirilmesi, eitimi,
dllendirilmesi ve
deerlendirilmesi
konularnda yrtlen
prosedr ve uygulamalardr.
flletmelerde rekabet avantaj salayan en nemli destek fonksiyonu insan kaynaklar fonksiyonudur. Bir iflletmenin baflars insan kaynaklarn amalar ynnde istekli biimde harekete geirmesine baldr. Ne kadar geliflmifl teknolojiye ve
sermayeye sahip olursa olsun bir iflletme insan kaynan etkin bir flekilde ynetemedike baflarszla mahkm olacaktr. Bu nedenle iflletmeler insan kaynaklarnn gereksinimlerini ve bu gereksinimlerin bugn ve gelecekte nasl karfllanmas gerektiini srekli biimde arafltrmak ve yeniden deerlendirmek durumundadrlar. Bu durum iflletmeleri insan kaynaklar konusunda yeni rgtsel hedef ve
stratejilere doru ynlendirmekte ve rgtsel vizyon ve deerlerle btnlefltirmeye zorlamaktadr.
nsan kaynaklar fonksiyonu, iflletmenin ama ve hedeflerine ulaflmak iin
gereken faaliyetleri gereklefltirecek yeterli sayda nitelikli alflann iflletmeye kazandrlmas, gelifltirilmesi, deerlendirilmesi ve srekliliinin salanmas ile ilgili
ifllevler olarak tanmlanmaktadr.
nsan kaynaklar fonksiyonuna iliflkin faaliyetleri; insan kaynaklar planlamas,
alflanlarn seimi ve yerlefltirilmesi, eitimi ve gelifltirilmesi, alflanlarn performansnn deerlendirilmesi, ifl yerinde alflanlarn cret ve maafl ynetimi, endstriyel iliflkiler, ifl gvenlii ve ifli sal olarak sralamak mmkndr (Bingl,
2003, s.16-19; Sabuncuolu, 2000, s. 6-7; Geylan, 9-12).
nsan Kaynaklar Planlamas

flletmelerin insan kaynaklar fonksiyonu iinde yer alan en nemli faaliyetlerinden
biri iflletmede alflacak iflgrenin nitelik ve nicelik bakmndan temin edilebilmesi
amacyla yaplan planlama alflmasdr. Bu planlamaya insan kaynaklar planlamas
ad verilmektedir. nsan kaynaklar planlamas, iflletmenin nceden koyulan hedeflerine ulaflmas iin gereken, doru niteliklere sahip, doru sayda alflann, doru zaman ve doru yerde istihdamnn salanmas ile ilgili ama, hedef ve faaliyetlerin belirlenmesi srecidir (Mirze, 2010, s.173). Bu anlamda insan kaynaklar planlamas faaliyetinin iki temel hedefi vardr. Birincisi ksa vadede iflletmenin faaliyetlerinin aksatmadan srdrlmesi iin gerekli insan kaynann temin edilmesidir. kincisi ise, gelecek dnemlerde iflletmenin yatrm ve benzeri deifliklikler sonucunda gelecei seviyedeki insan kayna ihtiyalarnn temin edilmesidir (Ertrk, 2009, s.278).
177
Bu iki temel hedefe ulaflmak iin ncelikle iflletmedeki ifllerin tek tek ele alnp
incelenmesi, analiz edilmesi ve onun doal uzantlar olan ifl tanmlar ve ifl gereklerinin ortaya konulmas gereklidir. fl analizi, belirli bir iflin en kk paralaryla
ayrntl olarak tanmlanp incelenmesi srecidir. flletmede iflleri yerine getirecek
alflanlarda bulunmas gerekli beceri, bilgi ve yetenekleri tespit edebilmek iin ifl
analizlerinin yaplmas gereklidir. fl analizinde, ifli meydana getiren faaliyetler ve
grevler ile bu iflin baflarl bir flekilde yaplmas iin gerekli bilgi, beceri, yetenek
ve sorumluluklar belirlenmektedir. fl analizi sonucu elde edilen bilgilerin, yneticilerin kullanmna hazr hale getirilmesi sonucunda ifl tanmlar ve gerekleri oluflturulur. fl tanm, ifl analizi bilgilerinden tretilen, iflletmede yaplmas gerekli her
bir iflin grev, yetki ve sorumluluklar, alflma koflullar gibi bilgilerden oluflmaktadr. Bir baflka ifadeyle iflin kimlii ve zeti karlmakta ve yazl hale getirilmektedir. fl gerekleri de ifl tanm gibi ifl analizi bilgilerinden tretilmektedir. Belirli iflleri yapacak kiflilerde bulunmas gerekli niteliklerin, becerilerin ve yeteneklerin
tespit edilmesidir. fl tanmlar gibi genel ve iflin btnn kapsar nitelikte deildir.
fl tanm, ifl gerekleri, ifl

deerlemesi, ifl analizi
bilgilerinden tretilen
bilgilerdir.
Seme ve Yerlefltirme
nsan kaynaklar ynetiminde ifl analizi yapldktan ve ifl tanm ve gerekleri belirlendikten sonraki aflama, bu iflleri yapacak nitelikli alflanlar ifl yerine kazandrmaktr. htiya duyulan alflanlara iflletme iinden ve iflletme dflndan ulafllabilir.
flletmede boflalan bir grev var ise ve bu greve iflletme iinde yapabilecek zellikte bir alflan bulunup transfer ya da terfi ettiriliyor ise i kaynaklardan yararlanlyor demektir. Bulunamad takdirde retim kurumlarndan, meslek odalarndan, rakiplerden, ifl ve ifli bulma kurumlarndan ve buna benzer toplumun tm
birimlerinden insan kayna tedariki yaplabilmektedir.
flletmelerin insan kaynaklarn gelifltirmelerinin nedenleri sizce neler
olabilir?
SIRA
SZDE Tartflnz.
Eitim ve Gelifltirme
D fi N E L M
nsan kaynaklarnn seimi ve ifle alnmasndan sonra alflanlarn
eitilmesi ve gelifltirilmesi aflamasna gelinmektedir. nsan kaynaklarnn eitim ve geliflimi, insan
R U
kaynaklar ynetiminin temel ve geleneksel fonksiyonlarndanS Obiridir.
Eitim ve
SIRA
SZDE
gelifltirme ihtiyalarnn belirlenmesi, planlanmas, uygulanmas ve deerlendirilmesi aflamalarndan oluflan bu temel fonksiyon, uygulayclar arasnda sistematik
DKKAT
bir yaklaflm olarak kabul grmekte ve yaygn bir flekilde uygulanmaktadr.
nsan
D fi N E L M
kaynaklarnn gelifltirilmesi; personelin kuruma giriflinden ayrlncaya kadar geen
SIRA SZDE
srede, performansn artrlmas iin ynetimce giriflilen etkinliklerin
tm olarak
S O R U
tanmlanmaktadr.
AMALARIMIZ
N N
nsan kaynaklar gelifltirme fonksiyonu, eitim ve gelifltirme ihtiyalarnn

planD belirlenmesi,
KKAT
lanmas, uygulanmas ve deerlendirilmesi aflamalarndan oluflan temel bir fonksiyondur.
Performans Deerleme
KSIRA
T SZDE
A P
N N
flletmelerin performanslar alflanlarnn performanslaryla doru orantldr. Bu

nedenle yneticiler iin alflanlarn amaca uygun bir flekildeAMALARIMIZ
T Ealflp
L E V Z YalflmadklaON
rn takip etmek ok nemlidir. Performans deerlemesi; kiflisel yeteneklerinin yaplacak iflin zellik ve gereklerine ne lde uyup uymadn arafltran veya iflte T A P tanmlanr
ki baflarsn tespit etmeye alflan objektif analiz ve sentezlerK fleklinde
N
T
E R N E T yetenek(Ertrk, 2009, s.303). alflanlar performans deerleme sistemi sayesinde
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
SIRA SZDE
DKKAT
D fi N E L M
SIRA SZDE
S O R U
AMALARIMIZ
DKKAT
KSIRA
T SZDE
A P
TAMALARIMIZ
ELEVZYON
K T A P
NTERNET
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
178
flletme lkeleri
lerini, potansiyelini, ifl alflkanlklarn, davranfllarn ve benzer niteliklerini dierleri ile karfllafltrma imkanna sahip olabilmektedir. Deerlendirme sonucu elde
edilen bilgiler, insan kaynaklar yneticilerinin alflana ynelik kararlarnda nemli bir dayanak olufltururlar. Performans deerlendirmesi; iflletmedeki ifl veriminin
artrlmas, cret artfllar, terfi, kariyer planlama, uyarlma ve iflten karma gibi birok konunun belirlenmesinde olduka etkilidir.
cret ve Maafl Ynetimi

fl deerlemesi sonucu iflletme iinde hangi ifllere ne kadar cret verileceinin belirlendii ve adil bir cret sisteminin kurulduu aflamadr. Peki ifl deerlemesi nedir? fl deerlemesi, ifl analizi bilgilerinden tretilen, iflletmedeki her iflin greceli
deerini belirleyen bir alflmadr. Bir iflletmede bir iflin dier ifllere gre nem ve
glk derecesini ortaya koymay, ifller arasnda karfllafltrma yaparak her iflin
arln belirlemeyi amalamaktadr. cretlemede eflitlik ilkesini gereklefltirmeye yardmc olan, adil ve objektif ltlere gre cretlendirmeye temel oluflturan
bir tekniktir (Sabuncuolu, 2000, s.187).
Endstriyel liflkiler
nsan kaynaklar yneticileri iflletme-sendika iliflkilerinde nemli bir rol oynarlar.
Toplu szleflme hkmlerinin hazrlanmasnda, szleflmenin yaplmasnda ve szleflme hkmlerinin uygulanmasnda iflveren adna taraf olan kiflilerdir (Geylan,
s.12). Etkili ifl iliflkileri balamnda, terfi, iflten karma, rtbe indirimi gibi ifl kararlar dikkatli bir biimde ve yasal gerekeye dayandrlarak alnmaldr. nsan kaynaklar uzmanlarnn tm ifli haklarndan haberdar olmalar ve dier birim yneticilerini bilgilendirmeleri gerekir (Bingl, 2003, s.19).
fl Gvenlii ve fli Sal

alflanlarn salk ve gvenlik asndan, zellikle ifl kazalarna ve meslek hastalklarna karfl koruma altna alnmasna iliflkin faaliyetlerdir. Buna ilave olarak, ifl grenlerin sosyal gvenlii, iflsizlik, yaflam ve kaza sigortalar, emeklilik ikramiyesi, kdem tazminat gibi konular da insan kaynaklar ynetiminin ifllevleri arasndadr.
MUHASEBE
Muhasebe, iflletme
faaliyetleri hakknda parasal
bilgilerin rakamsal olarak
belirlenmesi, kaydedilmesi,
zetlenmesi,
deerlendirilmesi ve ilgili
paydafllara aktarlmas
srecidir.
fl yaflamnda hergn yaplmas gereken birok faaliyet ve ifllem vardr. Kurulufl

flekli ve bykl ne olursa olsun, iflletmelerdeki faaliyetlerin ou bir kymet hareketine neden olur. Mali ifllemler olarak nitelendirilebilecek bu ifllemler, iflletmenin varlk ve kaynak oluflumunda deiflim yaratrlar. rnein; para vererek ticari
mal alnmas ifllemi, nakit mevcudunun stoka dnflmesi, alnan ticari maln kredili olarak satlmas ifllemi, stokun alacaa dnflmesi sonularn dourur. flletmede gerekleflen mali nitelikli ifllemlere iliflkin verilerin toplanp ifllenerek iflletme ile
ilgili kiflilerin yararna sunulmas gerekir. Bu grevi yerine getiren organizasyona
muhasebe denir. Muhasebe, mali nitelikteki ifllemleri ve olaylar para ile ifade
edilmifl flekilde kaydetme, snflandrma, zetleyerek rapor etme ve sonular yorumlama bilimi ve sanatdr (Sevilengl, 2003, s. 9-10).
flletmede her blmn, retim, pazarlama, finans ve insan kaynaklarnn iflletmenin finansal durumu ve faaliyetlerinin sonucu hakknda bilgilere ihtiyac vardr.
rnein, retim yneticisinin retim faaliyetini planlarken alaca kararlarda eflitli maddelere ait maliyet ve maliyeti oluflturan giderler hakknda bilgiye sahip ol-
mas flarttr. Pazarlama yneticisinin pazarlama faaliyetlerinin planlanmas kararlaSIRA SZDE

rnda muhasebe verilerinden yararlanmaktadr.
Muhasebe; iflletmenin varlklar ve kaynaklar zerinde deiflme yaratan ve parayla ifade edilebilen ifllemlerle ilgili bilgileri toplar, kaydeder, snflar,
anaD fi N E L zetler,
M
liz ve yorum ile ilgililerin bilgilerine sunar (Cemalclar, 2002, s.9, Sevilengl, 2003,
s.10). Tanmda yer alan muhasebe fonksiyonuna iliflkin bu faaliyetlere gelin birlikS O R U
te bir gzatalm.
Muhasebe; ifllemleri kaydetme, snflandrma, zetleme, raporlama veDyorumlama
faaliyetKKAT
lerini yerine getirmektedir.
Kaydetme
SIRA SZDE
N N
Muhasebe, bir kayt teknii olarak para ile ifade edilebilen ifllemlerle ve olaylarla
ilgili belgeleri toplayp saklamakta, belirli prensipler dahilinde
kaytlara geirmekAMALARIMIZ
tedir. Mali ifllemleri belgelere dayanarak muhasebe sistemine gre muhasebe defterlerine geirmeye kaydetme denilmektedir. Muhasebenin en nemli ve ilk fonkK dier
T A fonksiyonlaP
siyonudur. Muhasebede kaytlar doru ve dzgn tutulmaz ise
rn bir ifllevi kalmayacaktr. Yaplan her ifllem muhasebe sistemi iinde belgelere
dayandrlarak kayt yaplmak zorundadr. Kaytlarn yapld deftere yevmiye defTELEVZYON
teri ad verilir.
179
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Snflandrma
ok sayda ifllemin rnein; alfl, satfl, para, banka vb. ifllemlere ait bilgilerin belirNTERNET
li snf ve gruplara gre dzenlenmesi ifllemidir. Bylece farkl nitelikteki ve gruplardaki ifllemler birbirleri ile karfltrmadan farkl snflarda incelenebilir. Yevmiye
defterine kaydedilen ifllemler snflandrma ifllemleri yardmyla byk defterlere
(defteri kebir) geirilir.
zetleme
Kaydedilen ve snflandrlan ifllemler dnem sonlarnda toplanarak daha kolay sonular karabilmek ve yaplan kaytlarn kontroln salamak iin zetlenir. Dnem sonlarnda iflletmeler yzlerce belki binlerce ifllem yapmfl olurlar. Bu ifllemeleri teker teker incelemek ok uzun zaman alacandan, ayn nitelikteki ifllemleri
zetleyerek grmek kiflilere daha fazla yarar salamaktadr. Muhasebe sisteminde
zetleme fonksiyonu muhasebe tablolarndan mizan kullanlarak yaplr.
Raporlama
Muhasebe; kaydedilen, snflandrlan ve zetlenen ifllemler sonucunda rettii bilgileri bu bilgilerden yararlanacak olanlarn amalarna uygun raporlar haline getirir. Muhasebenin en nemli fonksiyonlarndandr. Raporlar belli bir dnemin ifllemlerinin sonucunu veya zetini gsterecek biimde dzenlenir. lgi gruplarnn
(alclar, satclar, alflanlar, sermaye koyanlar, kredi verenle vb.) ilgi nedenlerine
baml olarak farkl zaman aralklar itibaryla ve farkl niteliklerde ihtiya duyduklar ya da duyacaklar bilgiler rapor haline getirilmektedir. Bylece yneticilere veya iflletme sahiplerine de iflletmenin karll ve sahip olduu deerleri hakknda
bilgi vermektedir. Raporlama aflamasnda en ok kullanlan tablolar ise bilano ve
gelir tablosudur.
NTERNET
180
flletme lkeleri
Yorumlama
Muhasebe sisteminin en son aflamasdr. Muhasebe raporlarnda yer alan bilgilerin
anlamnn ve olaylar ile sonular arasndaki iliflkinin arafltrlmas yorumlama aflamasn oluflturur. Muhasebe raporlarnn yorumu iflletmenin geleceine iliflkin kararlarn alnmasnda en nemli yol gstericidir. rnein, yaplan yorum sonucu iflletmenin gelecekte nakit sknts ile karfllaflaca sonucuna ulafllmfl ise, konunun
sorun haline gelmeden zmlenmesi iin zamannda gerekli giriflimlere bafllanr.
Bu adan muhasebe, eflitli analiz ve yorumlama teknik ve aletlerini kullanarak elde ettii sonular yorumlamakta ve iflletme yneticilerinin kontrol ve karar alma
grevlerini yerine getirebilmeleri iin bir ara olarak hizmet etmektedir.
HALKLA LfiKLER
Halkla iliflkiler, bir kurulufl

ile hedef kitlesi arasnda iyi
niyet ve karfllkl anlayfla
dayal iliflkileri srdrmeye
ynelik, nceden planlanmfl
abalardr.
Halkla iliflkiler ifllevi, gnmzn global, karmaflk ifl ortamlarnda son derece
nem kazanmfltr. flletmelerin daha verimli ve etkili flekilde ifl sonularna ulaflmalarnda bir ynetim ifllevi olarak halkla iliflkiler, tm yneticiler iin kritik baflar
faktr haline gelmifltir. flletmeler bydke ve iliflkide bulunduu kitlelerin (ortaklar, alflanlar, mflteriler, tedarikiler, sendikalar, arac kurumlar, toplum, vb.)
says arttka, iflletme sahibi ve yneticisi durumunda olan kiflilerin stlendii
halkla iliflkiler faaliyeti gnmzde artk iflletme fonksiyonu olarak ifllev grmeye
bafllamfltr. Halkla iliflkiler fonksiyonu, iflletmenin dier fonksiyonlar ile ayn
dzeyde olup srekli etkileflim halindedir. Hatta bu faaliyetin sorumluluu iflletmenin tm alflanlarna yaylmfl durumdadr.
Halkla iliflkiler bir iflletme ile hedef kitle arasnda karfllkl iletiflimi, anlayfl
oluflturmaya ve srdrmeye yardmc olan ayrcalkl bir ynetim grevidir (Peltekolu, 2001, s.2). Dier bir tanma gre halkla iliflkiler kifli ya da kuruluflun, dier
kifli ya da kurulufllarla bir kar elde etmek amacyla iliflkiler kurmak veya var olan
iliflkilerini gelifltirmek iin gereklefltirdii faaliyetlerin tamamdr (Budak, 2000,
s.8). Halkla iliflkiler, iinde bulunduu kifli ve kurulufllarla karfllkl olarak salkl
doru ve gvenilir iliflkiler kurmak, gelifltirmek, kamuoyunda olumlu izlenimler
yaratmak ve toplumla btnleflmek olarak da tanmlanmaktadr (Sabuncuolu,
1998, s.5). Tanmlardan da anlafllaca zere halkla iliflkiler fonksiyonunun en
nemli ifllevi hedef kitle ile iletiflim kurma olmaktadr. Peki hedef kitleyi kimler
oluflturmaktadr? Kimlerle iletiflim kurulacaktr? Tketiciler, rn veya hizmeti kullanan mflteriler, yatrmclar, rakipler, resmi makamlar, kitle iletiflim kurumlar,
toplumsal evre, potansiyel ifl gc, alflanlar, ham madde ya da hizmet salayanlar, datmclar, finansal kurumlar gibi gruplar halkla iliflkiler faaliyetinin hedef kitelesini oluflturmaktadr. Bu nedenle halkla iliflkiler; kifli ya da kuruluflun amalarn gereklefltirmesine yardmc olan, nem sras kimi zaman tketici, kimi zaman
datmc ve alflanlar gibi, kuruluflun yapsna gre deiflkenlik gsteren hedef
kitlelerle gereklefltirilen stratejik iletiflim ynetimidir (Peltekolu, 2001, s.6).
Stratejik iletiflim ynetimi vurgusunu biraz aacak olursak, halkla iliflkiler ya da
kurumsal iletiflim faaliyeti iflletmenin hedefleri ve stratejileriyle uyum iinde yerine
getirilmesi gerekli bir faaliyettir. Kuruluflun hedef grubuyla kurduu iletiflim faaliyetlerinin temeli kurumsal felsefeye ve amalara dayanmal ve tm iletiflim abalar ortak bir temelden ve ayn felsefeden hareket edilerek gereklefltirilmelidir.
(Okay, 2003, s.164) Bu balamda halkla iliflkiler yneticileri, iflletmenin hedefleri,
planlar, gl ve zayf yanlar, frsat ve tehditleri konusunda bilgi sahibi olmakta
ve stratejilerini de bu bilgiler flnda oluflturmaktadrlar. Yani iflletmenin ama ve
stratejileri halkla iliflkiler programnnn belirleyicileri olmaktadr.
Halkla iliflkiler uzun sreli, bir ynetim fonksiyonudur. Bir kurumun btn
paydafllaryla etkileflimli, uzun soluklu, kazan-kazan anlayflna, itibara, gvene dayal, olumlu iliflkiler kurmas ve srdrmesi iin halkla iliflkiler faaliyetine her zaman ihtiya duyulmaktadr.
Halkla liflkiler Srecinin Aflamalar

Halkla iliflkiler faaliyetleri arafltrma, planlama, uygulama ve deerlendirme olmak
zere drt aflamal bir sreten gemektedir (Ertrk, 2009, s.459). Bu aflamalara ksaca gz atalm.
Arafltrma
Hedef kitle olarak alnacak kesimin zellikleri, eilimleri, dflnceleri, toplumsal
ve kltrel yaplar arafltrlr. ncelikle arafltrmalardan beklenenler belirlenir.
Sonra da arafltrmada kullanlacak yntem ve aralar seilir. Bu yntem ve aralar
arasnda anketler, telefonla ve yz yze grflmeler, kitap ve makale incelemeleri, inceleme ve arafltrma sonular gibi yaynlar yer almaktadr.
Planlama
Yakn ve uzak gelecekte halkla iliflkiler konusunda ne yaplmak isteniyor? Nasl ve
ne zaman yaplmal? Hangi hedef kitleye dnk kampanya kimler tarafndan yaplmal? Sorularnn cevaplar planlama aflamasnda bulunur.
Uygulama
Bu aflama halkla iliflkiler alflmasnn en zor ve en nemli aflamasdr. Planlama
aflamasnda belirlenen mesajlar, kararlafltrlan ara ve yntemlerle, belirlenen hedef kitleye ulafllr. Planlama aflamasnda gzden kaan eksikler ve hatalar var ise
dzeltici tedbirlerin alnd aflamadr. Hedef kitle, ara ve yntemler arasnda uyumun salanmasna alfllr.
Deerlendirme
Gerek uygulama srerken gerekse kampanya bitiminden sonra elde edilen sonulardan kazanlan deneyimler deerlendirilir ve gelecekte yaplacak kampanyalarda
bu deneyimlerden yararlanlr. Sonularn deerlendirilmesinden sonra iflletmenin
amalar gzden geirilir ve bu sre ayn aflamalardan geerek srekli bir biimde tekrarlanr.
Halkla liflkilerde Kullanlan Aralar

Halkla iliflkilerin baflars, hedef kiteleye ynlendirilecek farkl trdeki mesajlar taflyacak ve ayn zamanda halktan gelecek bilgileri, elefltirileri ve nerileri kurulufla
aktaracak etkili aralarn kullanmyla mmkndr. Bu aralar kendi aralarnda
grupta toplayabiliriz.
Yazl aralar: flletme gazeteleri, dergiler, broflrler, el kitaplar, afifl, ilan
tahtas ve basn bltenleri vb.
Szl aralar: Yz yze grflmeler, telefon grflmeleri, toplantlar, konferans ve seminerler
Grsel-iflitsel aralar: Radyo ve televizyon, film ve videobantlar, sergi ve fuarlar, festival ve yarflmalar, alfl, yldnm, arlama trenleri, sponsorluk
etkinlikleri vb.
181
182
flletme lkeleri
flletmeler birka kiflinin sermayesi ile kurulup ynetilemeyecek kadar byyp halka ak flirketler haline gelince iflletmelerin sorumluluu sadece pay sahipleri ile snrl kalmaktan karak, alflanlar, mflteriler, tedarikiler, bayiler ve tm
topluma karfl genifl bir kitleye kadar yaylmfltr. Tek amacn kr elde etme olduu dnemler artk geride kalmfl, tm paydafllarn hak ve karlarnn gzetildii bir
ynetim anlayflna doru geilmifltir. flte iflletmenin karlar ile kamu yararn ortak zeminde buluflturmaya alflan fonksiyon halkla iliflkiler fonksiyonudur.
AR-GE VE NOVASYON
Ar-ge; iflletmelerde yeni

rn ve retim srelerinin
ortaya karlmasna ynelik
sistemli ve yaratc
alflmalardr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
flletmelerin en nemli destekleyici fonksiyonlarndan bir dieri arafltrma- gelifltirme ve inovasyondur. Klasik iflletmecilik anlayflnda ar-ge fonksiyonu, retim blmne bal ve onun emrinde ikinci derecede bir faaliyet olarak organize edilip
yrtlmekteydi. Ancak iflletmelerin dfl evresinde meydana gelen ekonomik, politik, teknolojik, kltrel her trl deiflim iflletmeleri yenilie ve farklla zorlamfl
ve ar-ge faaliyetlerinin ayr bir blm altnda yrtlmesini zorunlu hale getirmifltir. Yeni rn ve hizmetler, yeni sreler, yeni teknolojiler, yeni pazarlar, yeni ynetim ve organizasyon yaplar, yeni stratejiler gnmz rekabet ortamnn vazgeilmez unsurlar haline gelmifltir. flletmelerin dfl evrede meydana gelen bu deiflimleri frsat ve tehdit olarak deerlendirebilmeleri ve bu deerlendirmeler flnda yenilie ynelik yeni stratejiler belirleyebilmeleri gerekmektedir.
Ar-ge ve inovasyon fonksiyonunu, iflletmenin temel fonksiyonlar retim ve
pazarlamadan ayr dflnmek mmkn deildir. Her fonksiyon srekli karfllkl etkileflim ierisindedir. Pazarlama mflterilerin beklenti ve ihtiyalarn srekli takip ederek pazardaki deiflimleri ar-ge departmanna bildirmekte, ar-ge departman ise yapt arafltrmalar ve bulufllar sonucunda elde ettii sonular hemen pazarlama blm ile paylaflmaktadr. Pazarlama ve ar-ge biriminden ede edilen veriler dorultusunda retim departman da retim faaliyetine yn verecek, ya rn
zerinde deifliklikler yapacak, ya mevcut rn ortadan kaldrarak yeni rn retecek ya da rn teknolojisinde yenilik yapacaktr.
Sizce teknoloji
rekabet arac mdr? flletmelerin teknolojiye yatrm yapma nedenleri
SIRAbir
SZDE
ne olabilir?
D fi N E L M
Arafltrma
ve gelifltirme, bilim ve teknolojinin geliflmesini salayacak yeni bilgileri elde etmek veya mevcut bilgilerle yeni malzeme, rn ve aralar retmek, yaO R U olmak zere yeni sistem, sre ve hizmetler oluflturmak veya
zlm retimiS dhil
mevcut olanlar gelifltirmek amac ile yaplan dzenli alflmalardr. Bu balamda
ar-ge alflmalarnn
kapsam bilimsel ve teknik bilgi bilginin yaratlmasnn yannDKKAT
da bu bilginin yeni uygulamalarda kullanmn da iermektedir. Ar-ge; iflletmelerde yeni rn ve retim srelerinin ortaya karlmasna ynelik sistemli ve yaratSIRA SZDE
c alflmalardr.
N N
Arafltrma
ve Gelifltirme Trleri
AMALARIMIZ
Arafltrma ve gelifltirme faaliyetleri nitelik ve kapsam asndan temel arafltrma, uygulamal arafltrma ve gelifltirme olmak zere tre ayrlr (Sabuncuolu ve Tokol, 2011, s.352-353).
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
Temel Arafltrma
Yeni bilgi ve anlayfln elde edilmesi amacyla giriflilen alflmalardr. Belirli bir ticari amac bulunmamakla beraber endstrinin bugnk ve gelecekteki faaliyet
alanlar asndan yararl bilgiler ortaya karabilirler. Temel arafltrmada incelenen
konunun anlafllmas ve tam bilginin elde edilmesine alfllr. Bilginin uygulanabilirlii veya uygulamadaki deeri arafltrmacy ilgilendirmez. Temel arafltrma, yeni
hipotezler ve kuramlar ortaya koyar. Varlklarn deerini, yaplarn ve isel balantlarn zmler. Elde ettii bulgular genel yasalar biiminde dzenlemeye alflr. Temel arafltrma sonular genellikle tartflma kabul etmeyen gereklerdir.
Uygulamal Arafltrma
zellikle belirli uygulamalara ve ticari amalara ynelik olarak mamuller ve retim sreleri zerinde yaplan ve yeni bilgilerin elde edilmesine yol aan alflmalardr. Uygulamal arafltrma, temel arafltrma sonularndan yararlanma olanaklarn belirlemek veya belirli amalara ulaflabilmenin yeni yol ve yntemlerini saptamak amacyla yrtlr. Bu abalar, bilinen bilginin gz nnde bulundurulmasn ve bunlarn sorunlarn zm amacyla geniflletilmesini, derinlefltirilmesini ierir.
Gelifltirme
Gelifltirme, yeni veya nemli lde, iyilefltirilmifl malzeme, ara, mamul, retim
sreleri, sistemler veya hizmetler ortaya koyabilmek amacyla bilimsel bilginin
kullanmdr. flletmelerde, uygulamal arafltrma ile gelifltirme alflmalar bir arada
yrtlr. Gelifltirme, arafltrmalardan veya uygulamadaki deneyimlerden salanan
bilgilere dayal olarak yrtlen sistematik alflmalardr.
Sonu olarak, arafltrma ve gelifltirme alflmalar, gnmzn rekabet ortam
iinde iflletmenin varolufl mcadelesidir. flletmelerin srdrlebilirliini salayan
nemli bir fonksiyondur. Bu fonksiyon, iflletmenin dier btn fonksiyonlarnda
nemli rol oynamakta, retim, pazarlama, rgtsel yaplanmada kullanlan sistem, yntem veya hizmetlerin iyilefltirilmesini amalayp iflletmenin byme ve
geliflmesini salayan destekleyici bir fonksiyon olarak ifllev grmektedir. Gnmzde geliflmifl lkelerde, iflletmeler arafltrma ve gelifltirme alflmalarna mevcut
mamullerin retiminden ok daha fazla nem vermektedirler. nk bir iflletmenin yeni bir mamul gelifltirmesi veya yeni bir sre gelifltirerek retim maliyetlerini dflrmesi kendisine nemli pazar pay artfllar salamaktadr. Onun iin iflletmelerin faaliyetlerini karl bir flekilde srdrmek ve mevcut kaynaklarn etkin bir
flekilde kullanabilmek asndan arafltrma ve gelifltirme alflmalarna gereksinimleri byktr.
183
184
flletme lkeleri
zet
N
A M A
N
A M A
Bir sistem olarak iflletmeyi tanmlamak.

Sistem; snrlar aka belli olan, ortak bir amaca
doru organize bir dnflm sreci iinde girdiler alarak ve ktlar reterek birlikte alflan, birbirleriyle etkileflim iinde olan bileflenlerin bir kmesidir. flletme de bir sistemdir. Ekonomik kaynaklarn (girdi) eflitli iflletme basamaklaryla (sre) rn ve hizmete (kt) dnflt rgtsel
bir sisteme gzel bir rnektir. Ayn flekilde sistem; belirli paralardan oluflan (alt sistemlerden),
bu paralar arasnda belirli iliflkiler olan, bu paralarn ayn zamanda dfl evre ile iliflkisi olan bir
btndr. flletmelerin de rn veya hizmet retmek ya da kar etmek gibi bir amac vardr. eflitli paralardan oluflmufltur (retim, finansman, insan kaynaklar, muhasebe blmleri v.b.). Birisindeki deiflme tm sistemi etkilemektedir.
flletmenin genel fonksiyonu olan ynetim fonksiyonunu tanmlayamak, ynetim kavramn, srecini ve zelliklerini aklayabilmek.
Ynetim, organizasyon kaynaklarnn etkin ve
yeterli biimde planlanmas, rgtlenmesi, yneltilmesi ve denetlenmesi yoluyla organizasyon
amalarna eriflilmesini salayan bir sretir. Ynetici ncelikle kendisine verilen hedeflere ulaflabilmek iin yaplacak iflleri planlar. kinci olarak plana uygun bir flekilde ifllerin tamamlanmas iin elindeki ifl gc dahil tm kaynaklar organize eder. fller planlandktan ve organize edildikten sonra sra ifllerin yaplmasna gelir. Ynetici bu aflamada yneltme (emir-komuta) ifllevini
gereklefltirerek iflletmedeki herkesi amalar
dorultusunda harekete geirir. Son olarak ynetici yaplan ifllerin plana uygun olarak yrtlp yrtlmediini denetleyerek gerekli dzeltmeleri yapar. flletme, ynetimin bu drt temel
fonksiyonundan sonra amalarna ulaflmfl olur.
N
A M A
N
A M A
flletmenin temel fonksiyonlar olan retim ve pazarlama hakknda genel bir bilgiye sahip olamak.
retim fonksiyonu, insanlarn ihtiyalarn karfllamak zere retim faktrlerinin; doa, sermaye,
emek, giriflimcinin uygun ortamda bir araya getirilerek mal ve hizmetlerin meydana getirilmesi
olaydr. Pazarlama; bireysel ve kurumsal beklenti ve gereksinmeleri karfllayabilmek iin gerekli olan mal ve hizmet alflverifllerini gereklefltirmek amac ile rnlerin tasarm, fiyatlandrlmas, tantm ve datm ile ilgili tm faaliyetlerin planlanmas ve uygulanmasdr.
flletmenin yardmc fonksiyonlarndan finans,
insan kaynaklar ynetimi, muhasebe, halkla
iliflkiler, ar-ge ve inovasyonu aklamak.
nsan kaynaklar fonksiyonu, iflletmenin ama ve
hedeflerine ulaflmak iin gereken faaliyetleri gereklefltirecek yeterli sayda nitelikli alflann iflletmeye kazandrlmas, gelifltirilmesi, deerlendirilmesi ve srekliliinin salanmas ile ilgili ifllevlerdir. Muhasebe, iflletme faaliyetleri hakknda parasal bilgilerin rakamsal olarak belirlenmesi, kaydedilmesi, zetlenmesi, deerlendirilmesi
ve ilgili paydafllara aktarlmas srecidir. Halkla
iliflkiler kifli ya da kuruluflun, dier kifli ya da kurulufllarla bir kar elde etmek amacyla iliflkiler
kurmak veya var olan iliflkilerini gelifltirmek iin
gereklefltirdii faaliyetlerin tamamdr. Arafltrma ve gelifltirme, bilim ve teknolojinin geliflmesini salayacak yeni bilgileri elde etmek veya
mevcut bilgilerle yeni malzeme, rn ve aralar
retmek, yazlm retimi dhil olmak zere yeni
sistem, sre ve hizmetler oluflturmak veya mevcut olanlar gelifltirmek amac ile yaplan dzenli
alflmalardr.
185
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi ynetimin fonksiyonlarndan deildir?
a. rgtleme
b. Kontrol
c. Planlama
d. Yneltme
e. Halkla iliflkiler
6. Afladakilerden hangisi iflletmenin insan kaynaklar

ynetimi fonksiyonuna iliflkin faaliyetlerdendir?
a. Aktiflerin ynetimi
b. Tutundurma
c. Fon tedariki
d. Endstriyel iliflkiler
e. Datm
2. Afladakilerden hangisi iflletmelerin temel fonksiyonlarndan biridir?

a. Halkla iliflkiler
b. Pazarlama
c. AR-GE
d. nsan kaynaklar ynetimi
e. Ynetim
7. Muhasebe fonksiyonuna iliflkin aflada verilen bilgilerden hangisi doru deildir?

a. Muhasebe parayla ifade edilebilen ifllemlerle ilgilidir.
b. flletmenin tm blmleri muhasebenin verilerine ihtiya duyar.
c. Muhasebe sisteminin son aflamas zetlemedir.
d. Gelir tablosu ve bilano raporlama aflamasnda
en ok kullanlan tablolardr.
e. Muhasebenin ilk fonksiyonu mali ifllemlerin muhasebe defterlerine geirilmesidir.
3. Afladakilerden hangisi retim fonksiyonu ile ilgili

konu ve faaliyetler arasnda yer almaz?
a. Tedarik zinciri ynetimi
b. Stok ynetimi
c. Yer seimi
d. Kalite kontrol
e. Datm
4. Afladakilerden hangisi pazarlama karmasnn unsurlarndan biri deildir?
a. rn tasarm
b. Datm
c. Koordinasyon
d. Fiyatlandrma
e. Tutundurma
5. Afladakilerden hangisi finans fonksiyonu iinde
yer alan faaliyetlerden biri deildir?
a. Stok ynetimi
b. Finansal analiz
c. Finansal planlama
d. Aktif ynetimi
e. Fon tedariki
8. cretlemede eflitlik ilkesini gereklefltirmeye yardmc olan ve iflletmedeki her iflin greceli deerini belirleyen teknie ne ad verilir?
a. fl analizi
b. fl deerlemesi
c. fl gerekleri
d. fl tanm
e. nsan kaynaklar planlamas
9. Halkla iliflkiler fonksiyonuna iliflkin afladaki ifadelerden hangisi doru deildir?
a. alflanlarn eitim ve gelifltirilmesinde rol oynar.
b. flletmenin ama ve stratejileri ile uyumlu olmaldr.
c. flletmenin hedef kitlesi ile iletiflim kurma grevi
vardr.
d. Kamuoyunda olumlu izlenim yaratr.
e. Toplumla btnleflmeye yardmc olur.
10. Afladakilerden hangisi uzmanlaflmfl bilgiyi, deneyimi, zel ara ve teknikleri kullanmay gerektiren ynetici yeteneini ifade etmektedir?
a. Teknik
b. Kavramsal
c. Befleri
d. Yrtc
e. Etkileflimci
186
flletme lkeleri
Yaflamn inden
ki fiirketin rnek Deiflimi
nci Exide ve Jantafl, nci Holding bnyesinde yer alan
iki flirket. Her ikisi de sektrlerinde nemli yerlere sahip, dnya apnda pazarlarda faaliyet gsteriyorlar.
Ancak, 2000 ylnn sonlarna doru, nemli bir gerei
fark ettiler. Alt yaplar ve mevcut ifl sreleri, ulafltklar dzeyi taflyamyor, mflteri memnuniyetinde sorunlara neden oluyordu. Bu nedenle deiflim bafllatlmasna karar verildi, SAPla anlaflmaya varld. Befl ay gibi
ksa srede, mthifl denebilecek sonulara ulafllmas,
dnflm rnek model haline getirdi.
Trkiyenin nde gelen jant reticilerinden Jantafl
1940l yllarda, nci Ak ise 1980lerde kuruldu. Her
ikisinde de retim bafllangta kk atlyelerde yapld. Bu iki firma kurucusu Cevdet ncinin giriflimcilik ruhu ile ksa srede byd, milyonlarca dolarlk ciro yapan iki byk flirket ortaya kt. fiimdi nci ile Jantafl,
sadece Trkiyede deil, dnya pazarlarnda da sz sahibi durumdalar...
Sorunlar bafl gsteriyor
Bu iki flirket deiflime karar verip, yeniden yaplanma
srecine girdiler. Alnan kararda, stikrarl bymenin
temelinde mflteri memnuniyeti yatar ilkesi vard. fiirket ynetimi, bu ilkeyi hayata geirmek iin ortaya kan sorunlar aflmak istiyordu. Ancak, flirketlerin mevcut teknoloji alt yaps ve ifl akfllarnda sorunlar bafl
gstermeye bafllamflt.
retim blmnden habersiz mal sevkyat yaplyor,
maliyet hesaplar - bte ve muhasebe rakamlar birbirini tutmuyordu. Satfl raporlarnn hazrlanmas bir hafta gibi uzun bir zaman alyordu. Finansman, satfl ve satn alma ifllemlerini kendi gelifltirdikleri ticari programlarla yapyordu. Ancak, mevcut programlar byme
trendine ayak uyduramaynca Holding, bu iki amiral
gemisi iin yeni bir sistemin arayflna girdi.
zm ise yeniden yaplanmada ve deiflimde grld. Bu amala, nce teknoloji altyaps ve ifl akfllar
gzden geirildi. Yeniden yaplanmay hayata geirmek
iin, dnyann nde gelen flirketlerinden SAP ile anlaflmaya varld. Esas hedef, mflterilere daha iyi hizmet
vermekti. Bunun iin de lojistik sorunlarnn zm,
kalitenin artrlmas, blmler arasndaki ifl ve bilgi akflnn engetre edilmesi gerekiyordu.
Proje 4 ay nce tamamland ve o gnden bugne her
iki flirkette de pek ok alanda iyileflme grld. rnein sipariflin gelifli, kabul edilmesi ve mflteriye cevap
verilmesi sreci 4.5 gnden 1 gne indi. Departman yneticilerinin bu ifl iin harcad sre 45 dakikadan 8
dakikaya, bu srete kullanlan dokman says ise
4den 1e ekildi. Capital, bu deiflim srecini, nci Holding Yrtme Kurulu yesi Meral Zaimden dinledi...
Kaynak: http://www.capital.com.tr/iki-sirketin-ornekdegisimi-haberler/17102.aspx den derlenmifltir, eriflim

tarihi: 18.11.2011.

1. e
2. b
3. e
4. c
5. a
6. d
7. c
8. b
9. a
10. a
Yantnz yanlfl ise, Ynetim konusunu gzden geiriniz.

Yantnz yanlfl ise, Bir Sistem Olarak flletme
ve Fonksiyonlar konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, retim konusunu gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Pazarlama konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Finans konusunu gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, nsan Kaynaklar konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Muhasebe konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, nsan Kaynaklar konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Halkla liflkiler konusunu
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Ynetim konusunu gzden geiriniz.
187

Sra Sizde 1
Sistem, snrlar aka belli olan, ortak bir amaca doru organize bir dnflm sreci iinde girdiler alarak ve
ktlar reterek birlikte alflan, birbirleriyle etkileflim
iinde olan bileflenlerin bir kmesidir. flletme bir sistemdir. Ortak bir ama dorultusunda evresinden girdiler almakta, belirli srelerden geirerek rn ve/veya hizmetlere dnfltrmektediler. retim, pazarlama,
insan kaynaklar, finansman, halkla iliflkiler, ar-ge gibi
blmler iflletmenin alt sistemlerine; sektr, devlet, ekonomik ve politik koflullar ise iflletmenin st sistemlerine
rnek olarak verilebilir.
Sra Sizde 2
Yneticilerin iflletmelerin baflar ya da baflarszlnda
ok nemli rolleri vardr. En nemlisi aldklar kararlarla iflletmeye yn vermektedirler. Deiflen koflullara gre gerekli deifliklikleri yapan ve iflletmenin gelecei
konusunda karar verecek olan kifliler yneticilerdir.
Kaynaklarn yararl rn ve hizmetlere dnfltrlmesinde nemli faktrlerden birisi de ynetim bilgi ve yeteneidir. Ayn flekilde etkin iletiflimin kurulmasnda,
sorunlarn zlmesinde ve iflletme ii ve dfl kiflilerle
koordinasyon salanmasnda yine en byk rol onlardadr. Bu nedenle yneticilerin iflletmeler zerinde ok
nemli bir rol vardr.
Sra Sizde 3
flletmeler baflar elde etmek istiyorlarsa ifle nce mflteriden bafllamak zorundadrlar. ncelikle mflteri beklenti ve ihtiyalarn doru belirlenmelidirler. flte pazarlama bu ifllevi yerine getirmektedir. Tketicilerin arzu ve isteklerini tespit ederek yatrm ve retim faaliyetlerini bunlar dorultusunda ynlendirir. retimden sonra rnleri tketicilere kadar ulafltrr ve satfl ncesinde, srasnda ve sonrasnda tketicilerin tepkilerini takip ederek retim fonksiyonuna yn vermeye alflan
bir fonksiyondur. Dolaysyla dier iflletme fonksiyonlarnn ncesinde yer alan ve stratejik neme sahip bir
fonksiyondur.
Sra Sizde 4
nsan kaynaklarn gelifltirme etkinliklerinin temel amac, alflmakta olan bireylerin performanslarndaki yetersizlikleri gidererek, bireylere beklenen yeterlikleri
kazandrmaktr. Bu amala alflanlarn ifllerinde bulduklar doyumu, bireylerin verimini ve btn olarak rgtn performansn ykseltmek iin insan kaynaklarn gelifltirme abalarna ihtiya vardr. flletmeler alflanlar eiterek, rgt iinde geliflimlerine yardm ederek ve beceri ve yeteneklerinin daha iyi kullanlmasn
salayarak rgt amalarna ulaflmaya alflr.
Sra Sizde 5
flletmelerin yeniliki olmalarn ve dnyaya almalarn salayacak en nemli aralardan biri teknolojidir.
Ulusal ve uluslararas pazarlarda rekabet avantaj salamak ve devam ettirmek isteyen iflletmelerin rakiplerine
gre daha kaliteli rn daha ksa srede retebilecek
uygun teknolojiyi semeleri gerekmektedir. Hangi sektrde bulunurlarsa bulunsunlar, tm iflletmelerin rekabeti pazar koflullarnda ayakta kalabilmeleri iin kalite
gelifltirme faaliyetlerini yrtmeleri gerekmektedir. Deiflen mflteri ihtiya ve beklentilerine cevap verebilecek retimin yaplmas ve srekliliin salanmas ve kalitenin arttrlmas teknolojiye ve ar-ge ye yaplan yatrmlarla mmkn olabilecektir.
188
flletme lkeleri
Kaynaklar
Akg, . (2008). Finansal Ynetim. stanbul: Avcol Basm Yayn.
Altunflk, R, zdemir, fi. ve Torlak, . (2006). Modern Pazarlama. stanbul: Deiflim Yaynlar.
Armstrong G.ve Kotler P. (2009). Marketing: An Introduction. N.J: Pearson Education.
Bingl, D. (2003). nsan Kaynaklar Ynetimi, stanbul:
Beta Basm Yaym Datm.
Budak G.ve Budak G. (2000). Halkla liflkiler Davranflsal Bir Yaklaflm. zmir: Barfl Yaynlar.
Boone ve Kurtz, (2004). Contemporary Marketing. Ohio: Thompson/South Western.
Bker, S. Aflkolu, R. ve Sevil, G. (2009). Finansal Ynetim. Ankara: Szkesen Matbaaclk.
Can, H. Tuncer, D ve Ayhan, D.Y. (2002). Genel flletmecilik Bilgileri. Ankara: Siyasal Kitabevi.
Cemalclar, ., Benligiray, Y. ve Srmeli, F. (2002). Genel
Muhasebe. Eskiflehir: Akretim Faltesi Yaynlar.
Certo, S. (2006). Modern Management, NY: McGraw Hill.
Daft, R. (2000). Management, N.Y:The Dryden Press.
Ertrk, M. (2009). flletme Biliminin Temel lkeleri. stanbul: Beta Basm Yaym Datm/10.
Geylan, R. (1996). Personel Ynetimi. Eskiflehir: Birlik
Ofset Yaynclk.
Kobu, B. (2010). retim Ynetimi. stanbul: Beta Basm
Yaym Datm.
Koel, T. (2010). flletme Yneticilii. stanbul: Beta Basm Yaym Datm.
Kotler, P. ve Armstrong, G., Principles of Marketing,
2010, New Jersey: Pearson Education.
Mirze, S.K. (2010). flletme. stanbul: Literatr Yaynclk.
Mucuk, . (2010). Pazarlama lkeleri. stanbul: Trkmen
Kitabevi.
Mucuk, . (2010). Modern flletmecilik. stanbul: Trkmen Kitabevi.
OBrien J. A, G. M. Marakas (2008). Management Information Systems, 8th ed. Boston : McGraw-Hill Irwin.
Okay, A. (2003). Kurum Kimlii. stanbul: Kapital Medya
MediaCat Kitaplar.
Peltekolu F. B. (2001). Halkla liflkiler Nedir. stanbul:
Beta Basm Yaym Datm.
H.
http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiSaraslan,
ler/42/448/5024.pdf
Sabuncuolu, Z. (2000). nsan Kaynaklar Ynetimi.
Bursa: Ezgi Kitabevi.
Sabuncuolu, Z. ve Tokol, T. (2011). flletme. Bursa.
Sevilengl, O. (2005). Genel Muhasebe. Ankara: Gazi Kitabevi.
Szlk
189
Szlk
Dnya Ticaret rgt: Kreselleflmenin gelifltirilmesi ama-
cyla kurulan Dnya Ticaret rgt, uluslarn arasndaki
Ar-ge: flletmelerde yeni rn ve retim srelerinin ortaya
ticaretin nndeki engelleri kaldrarak dnya zerinde-
karlmasna ynelik sistemli ve yaratc alflmalardr.
ki ticareti gelifltirmek ve tm lkelerin pazarlarda eflit fle-
Arz: Belirli bir zaman diliminde, reticilerin piyasada deiflik
kilde yer almasn salayarak dnyann ekonomik by-
fiyat dzeylerinde satmak istedikleri rn miktarna ise
me ve kalknmasn salamakla grevlidir.
arz ad verilir.
B
Baflabafl Noktas: Ksa dnemde hem sabit, hem de deiflken
Ekonomik Arafltrma: Kurulmas dflnlen iflletmenin ekonomik adan verimli ve krl olup-olmadnn belirlen-
giderlere sahip iflletmelerin alacaklar stratejik kararlara

yardmc olan bir krllk zmlemesidir.
Birleflmeler: flletmeler birleflirken hukuki ve ekonomik ba-
mesi ynndeki alflmalar ierir

Ekonomik Fonksiyon: flletmeler, ekonomik fonksiyonlarna gre snflandrlrken temel alnan lt, iflletme ta-
mszlklarn koruyabilir veya kaybedebilir.
rafndan yerine getirilen fonksiyon ve retilen rnn
Byklk: flletmelerin byklklerine gre snflandrlmas
trdr. Bu lte gre iflletmeler; mal reten iflletme-
greli bir yaklaflmdr. Yaplan ayrm lkeden lkeye,
ler, hizmet reten iflletmeler ve pazarlama iflletmeleridir.
zamana ve faaliyette bulunulan alana gre deifliklikler
Ekonomik Sistem: Bir toplumun retim, deiflim, tketim
gsterecektir. Yukardaki ltlerden hangisinin kullan-
ve blflm gibi ekonomik sorunlarn bir dzen ieri-
laca, snflandrmaya tabi tutulan iflletmenin eflidine,
sinde zmek iin oluflturulan sosyal rgtlenme biim-
amacna ve faaliyet alanna gre deiflecektir.
leri ekonomik sistemleri oluflturmaktadr.
Byme: flletmeler asndan saysal olarak geliflme ve re-
Ekonomiklik: flletme faaliyetleri sonucunda elde edilen ge-
tim hacminin artfl olarak tanmlanabilir. Byme, ifllet-
lir ile bu gelirlerin elde edilebilmesi iin katlanlan iflg-
melerin nitelik olarak kaliteyi arttrmas fleklinde olabile-
c, hammadde ve yardmc madde gibi elerin parasal
cei gibi; hacimsel olarak retim miktarn, rn eflitli-
ifadesiyle ortaya kan tm maliyetlerin oransal bir sonucudur.
liini, varlk veya kaynaklarn arttrmas fleklinde de olabilir.
Etik: flletme faaliyetlerinde doru ve yanlfl ile iyi ve k-
Byme: flletmeler, nicel veya nitel olarak byyebilirler.
ty sorar. Karmaflk ahlakla ilgili sorunlarn incelen-
Nicel byme satfl gelirleri, rnlerin eflidi, yatrmlar,
mesinde ve zmnde etik ilkelerin uygulanmasnn
kapasite kullanm, personel says gibi alanlarda saysal
bir disiplin ve sanatdr.
geliflimi kapsamaktadr. Nitel byme ise iflletmede bulunan unsurlarn kalitesinin geliflmesidir.
F
Faaliyet Alan: Faaliyet alanlarna gre snflandrlrken te-
mel alnan lt, retilen rnn tr ve retimin gereklefltirildii alandr. Bu lte gre iflletmeler; ends-
okuluslu flletmeler: Uluslararas iflletmelerden daha b-
tri (sanayi) iflletmeleri, ticaret iflletmeleri ve hizmet ifllet-
yk, daha geliflmifl ve daha karmaflk yapda olan iflletmelerdir. Bir iflletmenin ok uluslu iflletme olarak kabul
edilebilmesi iin yabanc lkelerdeki retiminin, krnn
meleridir.
Finansal Arafltrma: Yaplmas planlanan yatrma para desteinin nasl salanaca, yaplacak yatrmn karfllnn
ve istihdam ettii personel saysnn toplam retim mik-
alnp-alnamayaca ve kr elde edebilmek iin retile-
tar, kr ve personel saysnn byk bir ksmn oluflturmas gerekmektedir.
cek birim miktarnn belirlenmesi gibi konular yer alr.

Finansman: flletmenin ihtiya duyduu fonlarn en uygun
koflullarda salanmas ve bu fonlarn en etkin bir biim-
de kullanlmas ile ilgili faaliyetler olarak tanmlanabilir.
Deiflken Giderler: flletmenin retim miktarna gre artan

ya da azalan, retim olmad zaman da oluflmayan gi-
derlerdir.
Giriflimci: Kr elde etmek iin retim faktrlerini bir araya

getirip, verimli bir biimde kullanan kiflidir.
190
flletme lkeleri
Giriflimci: retim faktrlerini bir araya getirerek retime ynlendiren, iflletmeyi kurarak risklere katlanp, kar sala-
maya alflan kifli giriflimcidir.
Halkla liflkiler: Bir kurulufl ile hedef kitlesi arasnda iyi ni-
K
Kamu flletmeleri: Sermayesinin tamam veya %51inden fazlas kamu tzel kiflilerine ait olan iflletmelerdir.
Kapasite: retim faktrlerinin belirli bir dnemde (saat, gn,
hafta, yl) rn ve hizmetleri retebilme yetenek ve ola-
yet ve karfllkl anlayfla dayal iliflkileri srdrmeye y-
naklarnn metre, kg, adet ve litre gibi uygun bir l bi-
nelik, nceden planlanmfl abalardr.

Hizmet: nsan ihtiyalarn karfllama zellii taflyan aralara,
hizmet ad verilir.
rimiyle ifade edilmesi biiminde tanmlanabilir.

Krllk: Genel anlamda maliyet ile satfl fiyat arasndaki farktr. flletmelerin gelirlerinden giderlerinin karlmas so-
Hukuki Yap: flletmenin hak ve yetkilerini kullanp koruyabilmesi iin ncelikli bir kofluldur.
nucu elde edilen pozitif deerdir.

Krllk: flletmenin belirli bir dnemde elde ettii krn, ayn dnemde kullanlan sermayeye orandr.
htiya: Toplumdaki bireylerin maddi ve kltrel varlklarn
Kiflisel Etik Geliflimi: Kiflisel dzeydeki etie iliflkin sorunlar, harcamalar fliflirme, hasta olunmad halde hastalk
srdrebilmeleri ve gelifltirebilmeleri iin, eflitli rn ve
mazeretiyle izin alma, rflvet kabul etme, ynetimin ka-
hizmetlere karfl duyduklar istee ve bu istein yaratt
rarlarna gre deil, duygulara gre hareket etme, cinsi-
gerginlie ihtiya denir.
yet ayrm yapma, belli kiflilerin kar iin yasalar ihlal
kame rnler: flletmenin rnlerinin yerini alabilecek ve
etme gibi konularla ilgilidir. Eer bir etik sorun, bireysel
tamamen benzemeyen rn ve hizmetlerdir.
sorumlulukla snrlandrlrsa birey, hareket ynn be-
novasyon: Farkl, deiflik, yeni fikirler gelifltirmek ve bunla-
lirlemeden nce kendi etik motivasyon ve standartlarn
r uygulamaktr.
nsan Kaynaklar Ynetimi: Nitelikli alflanlarn doru zamanda iflletmeye seilmesi, yerlefltirilmesi, eitimi, dl-
aklamak zorundadr.
Konumluk Yer: flletmenin faaliyetlerini yrtmek zere, belirlenen kurulufl yeri iinde, fiziksel mek_n olarak kurul-
lendirilmesi ve deerlendirilmesi konularnda yrtlen

prosedr ve uygulamalardr.
stek: Yaflamsal neme sahip olmayan ancak, yaflammza
duu veya ald yerdir.

Kurulufl Yeri: Giriflimcinin; iflletme amalarna etkin ve verimli bir biimde ulaflmak iin faaliyetlerini gereklefltir-
rahatlk ve konfor ekleyen fleyler ise istek olarak adlandrlr.

flbirlikleri: ki ya da daha fazla sayda iflletme yeni rn ve-
mek zere belirledii yerdir.

Kresel flletme: Kresel iflletmeler tm dnyay kendileri
iin bir pazar yeri olarak grr, retimde kullandklar
ya hizmetler gelifltirmek, yeni piyasalara girmek veya
kaynaklarn tm dnyadan temin eder ve retim sre-
kaynak dnfltrme srelerini iyilefltirmek amacyla bir

araya gelerek stratejik iflbirlikleri kurabilirler.
flletme Fonksiyonlar: Ynetim, pazarlama, retim, insan
lerini dnyann her tarafnda gereklefltirirler.

Kresel Pazar: nceleri sadece yerel pazarlara hizmet eden
iflletmelerin belirli bir noktadan sonra kendilerine baflka
kaynaklar ynetimi, finansman, muhasebe, halkla iliflki-
pazarlar, daha dflk maliyetli retim kaynaklar arama-
ler, tedarik, ar-gedir.
ya bafllamalar ve bunu gereklefltirmek iin harekete
flletme Kurma: flletmecilik literatrne yatrmdr.

flletme: eflitli kaynaklarn bir araya getirilerek, toplumun
gereksinimi olan rn ve hizmetlerin retimi ve datm
gemeleri bir bafllang noktasdr.

Kresel retim: Gnmz iflletmeleri de zellikle iflgc ve
hammadde maliyetlerinde tasarruf kayglar ile ya da ka-
ile ilgili eflitli faaliyet ve ifllevlerin yapld bir rgt,
litelerini daha iyilefltirmek amacyla retimlerini baflka
kurum ya da kurulufltur.
lkelere aktarmaktadrlar.
flletme: Toplumdaki bireylerin ihtiyalarn kar salama amacyla karfllamak iin, dzenli olarak rn ya da hizmetin
retim ya da datmn gereklefltiren ekonomik bir etkinliktir.
flletmelerin snflandrlmas: flletmeler deiflik esas ve ltlere gre (ekonomik ifllevleri, amalar vb.) snflandrlabilmektedir. Byle bir snflandrma iflletmelerin daha
bilimsel olarak ele alnp incelenmelerine olanak tanr.
M
Misyon: flletmenin tm alflanlar tarafndan paylafllan deerler ve ortak inanlar btndr.
Muhasebe: flletme faaliyetleri hakknda parasal bilgilerin
rakamsal olarak belirlenmesi, kaydedilmesi, zetlenmesi, deerlendirilmesi ve ilgili paydafllara aktarlmas
srecidir.
Szlk
Mlkiyet: Kendisinin olan bir fleyi yasa erevesinde istedii
191
Sistem: Snrlar aka belli olan, ortak bir amaca doru or-
gibi kullanabilme hakk.
ganize bir dnflm sreci iinde girdiler alarak ve ktlar reterek birlikte alflan, birbirleriyle etkileflim iin-
O-
de olan bileflenlerin bir kmesidir.
Ortak Giriflimler: Anlaflmann bir szleflmeye balanmas ve
Sosyal Sorumluluk: flletmelerin topluma karfl duyarl dav-
ortakln bir araya gelen iflletmelerden ayr bir tzel ki-
ranmalardr. flletme performansnn sadece ekonomik
flilie sahip olmas durumunda ortakla ortak giriflim
olarak deil, sosyal ve evresel etkileriyle birlikte deer-
ad verilmektedir.
rgtsel Arafltrma: Temel olarak; iflletmede yaplacak iflle-
lendirilmesini ne karan bir kavramdr.

Sreklilik: flletme faaliyetlerinin bir sreye bal olmakszn
rin belirlenmesi ve gruplandrlmas, iflleri yapacak ki-
devam edeceini ifade eder.
flilerin belirlenmesi ve yetki-sorumluluklarn verilmesi
fiahs fiirketleri: Belirli saydaki kiflinin ortak ekonomik -
ve ifllerin grlecei yer, ara ve yntemlerin belirlen-
karlar dorultusunda kurduu, sermayeleri ve ynetim-
mesi aflamalarndan oluflur.
leri asndan kiflilere bal olarak rgtlenen ve sorumluluklar ortaklarn kiflisel varlklarn kapsayan iflletme-
lerdir.
Pazar Arafltrmas: Herhangi bir rnle (rn/hizmet) ilgili,

belirli bir blgedeki arz ve talebin belirlenmesi srecidir.
Pazarlama: rn ve hizmetlerin reticisinden tketiciye ulafl-
Talep Tahmin Yntemleri: Saysal olmayan (kiflisel grfl
trlmasn temin eden datm ynn ifade ederken ge-
ve yargya dayal) ve saysal tahmin yntemleri olmak
nifl anlamda pazarlama kavram ise tketici ve toplumun

tepki, istek ve arzularn ve ihtiyalarn takip ve tespit
ederek yatrm ve retim faaliyetlerinin ynlendirilmesi
olayn ifade eder.
zere iki biimde incelenebilir.

Talep Tahmini: rnn hedef pazara nfuz etme gcnn
belirlenmesidir.
Talep: Belirli bir zaman diliminde piyasada tketicilerin deiflik fiyat dzeylerinde satn almak istedikleri ekonomik
rn ve hizmet miktar olarak tanmlanabilir.
Rekabet Avantaj: flletmenin karllnda artfl salar. fllet-
Teknik Arafltrma: flletmenin uygulayaca retim sreleri-
menin rakiplerine karfl sahip olduu pazar paynn ge-
nin ya da teknolojinin ekonomik adan uygunluunu
nifllemesini salar. flletmenin uzun vadede geliflmesini
ortaya karmak ve baflar iin gerekli teknolojiyi belirle-
ve devamlln salar.
mek iin yaplr.
S-fi
Sabit Giderler: flletmenin retim miktarna bal olarak deiflmeyen giderlerdir.
Satn Almalar: ki iflletmenin bir araya gelerek bir iflletmeye
Teknoloji Seimi: Sektre, sermaye gcne ve kresel geliflmelere gre deifliklik gsterir. Bu yzden giriflimci veya karar vericinin, dnyada gerekleflen geliflmeler ve
lke koflullar arasnda denge kurabilecek bir bakfl asna sahip olmas gerekir.
dnflmesi birleflme olarak tanmlanmaktadr. Satn al-
Ticaret fiirketleri: retici iflletmeler ile tketiciler arasnda
malarda, bir iflletme dier bir iflletmenin ounluk hisse-
yer alan ve retici iflletmelerin rettikleri rnlerin top-
sini veya tamamn satn almaktadr.
tancln, yar toptancln ve perakendeciliini yapan
Sermaye fiirketleri: Bir araya gelen ortaklar ve bunlarn getirdikleri katlma paylarndan meydana gelen, ortakl
kuran kiflilerden ziyade ortaklk sonucu oluflan tzel kifliliin n planda olduu flirketlerdir.
Snflandrma ltleri: Faaliyet Alanlarna Gre flletmeler,
Ekonomik Fonksiyonlarna Gre flletmeler, retim Aralarnn Mlkiyetine Gre flletmeler, Byklne Gre
iflletmelerdir[0].
Tketici: Tketim eylemini gereklefltiren birey ya da rgtler ise, tketici adn alr.
Tketicilerin Tr: En son tketiciler ve ara tketicilerdir.
Tketim: retilen rn ve hizmetlerin, istek ve ihtiyalar
karfllama amacyla kullanmasna tketim denir.
flletmeler, retimde Kullanlan Teknolojiye Gre fllet-
U-
meler, Tketicilerin Trne Gre flletmeler, Hukuki Ya-
Ulusal Kken: Belli bir lke snrlar iinde kurulmufl ve fa-
plarna Gre flletmeler, Ulusal Kkenlerine Gre fllet-
aliyetlerini ulusal snrlar iinde gereklefltiren, mlkiyet,
meler.
sermaye ve ynetim bakmndan yabanc bir lkeye bal olmayan zel ve kamu iflletmeleridir.
192
flletme lkeleri
retim Faktrleri: rn ve hizmet retiminin gereklefltiril-
Yatrm: Giriflimcinin elinde bulundurduu ekonomik deer-
mesini salayan retim faktrleri; iflgc, doal kaynak-
leri rn ve/veya hizmete dnfltrerek, gelir getiren bir
lar, sermaye, teknoloji ve giriflimciden oluflur.
iflletme kurmadr.
retim Sistemi Seimi: Giriflimci, iflletmede kuraca retim
Yetki ve G: Yetki, bir grevi, bir ifli yasalarn verdii im-
sistemine karar verirken; sermaye, pazarn bykl ve
knlara gre, belli flartlarla yrtmeyi salayan haktr.
pazar pay, iflgc nicelik ve nitelii, lisans, patent ve
G, birim zamanda yaplan iflin nicelii ile llen ifl
teknik destek olanaklar ve kullanlacak teknoloji gibi

unsurlar gz nnde bulundurmak durumundadr.
retim: nsan ihtiyalarnn giderilmesine yarayan rn ve
hizmetlerin elde edilmesi iin yaplan her trl faaliyete
retim denilir.
yapabilme yetenei.
Ynetici: Ynetici, giriflimci gibi risk ve karn stlenicisi olmayp cret karfllnda giriflimci iin iflletmede alflan
kiflidir.
Ynetim: Organizasyon kaynaklarnn etkin ve yeterli biim-
retim: nsanlarn ihtiyalarn karfllamak zere retim fak-
de planlanmas, rgtlenmesi, yneltilmesi ve denetlen-
trlerinin; doa, sermaye, emek, giriflimcinin uygun or-
mesi yoluyla organizasyon amalarna eriflilmesini sala-
tamda bir araya getirilerek rn ve hizmetlerin meydana
yan bir sretir.
getirilmesi olaydr.
rn: nsan ihtiyalarn karfllama zellii taflyan aralara,
rn denir.
V
Veri/Bilgi Kaynaklar: Tketicilerle dorudan iletiflim kurarak gzlem, grflme ve anket teknikleri yardmyla bilgi toplamaya, birincil kaynaktan bilgi toplama ad verilir.
Ancak bu yntem ikincil kaynaktan bilgi toplamaya gre olduka maliyetli ve zaman alcdr. kincil kaynaktan
bilgi toplama ise; istatistikler, raporlar, zgn tezler, makaleler ve kitaplar gibi bilgi kaynaklarndan alnan veri
ya da bilgilerin genelleme, zmleme, sentez, yorum
ve deerlendirmesini ierir.
Verimlilik: Giriflimcinin elinde bulundurduu sermaye, iflgc, teknoloji ve hammadde gibi retim faktrlerini kullanarak daha fazla rn veya hizmet retmesidir.
Vizyon: flletmelerinin gelecekte olmasn arzu ettikleri durumun ifadesidir.
Y
Yaplabilirlik Arafltrmas (Fizibilite Etd): Yatrm kararndan nce; giriflimciye, proje dflncesinin krl ve aklc olup-olmad hakknda bilgi veren kapsaml bir alflmadr.
Yasal Arafltrma: flletmenin hukuki yaps, kurulacak iflletmenin devlet desteinden yararlanma durumu ve retim
iin gerekli yasal izinlerin belirlenmesi iin yaplr.
Yatrm Deerleme: Yaplabilirlik arafltrmasnn tamamlanmasndan sonra alflma bulgular, bir rapor (n proje)
biiminde, ilgili kiflilerin grfllerine sunulur. Bu aflamada, giriflimciler ya da ilgili yneticiler raporu deerlendirerek, hangi davranfl biimini seeceklerine karar vereceklerdir.

İşletme İlkeleri̇

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

İşletme İlkeleri̇

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

İşletme İlkeleri̇

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2626

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

flletme ve flletmecilikle lgili Kavramlar..............................

fiLETME BLM ............................................................................................

Halkla liflkiler ..............................................................................................

Byk lekli flletmeler ..............................................................................

Etik ve Sosyal Sorumluluk ...................................................... 72

flletme Etii Kavram ....................................................................................

flletmelerin Bymesi ............................................................................ 118

Dikey Byme ........................................................................................

Kresel Ortamda flletmecilik ve Rekabet ........................... 136

flletme Fonksiyonlar .............................................................. 162

Szlk ................................................................................... 189

Bu niteyi tamamladktan sonra;

flletme bilimi, hukuk,

flletme biliminin amalar; iflletmelerin i ve dfl evresindeki olaylarD inceleme,

fiLETMELERN FAALYET ALANLARI

1. nite - flletme ve flletmecilikle lgili Kavramlar

J.P. Mahajan. Business Organisation and Management (Global MediaK: Mumbai,

rnlerin reticiden tketiciye aktarlmasn salayan ve Tiflletmelerin

Endstri iflletmeleri hangi alanlarda faaliyet gsteren iflletmelerdir?SIRA SZDE

fiLETMELERN BAfiARI KOfiULLARI

Modern bir iflletmenin baflarl bir biimde varln srdrebilmesi, giriflimci ya da

flletmelerin baflarl bir

1. nite - flletme ve flletmecilikle lgili Kavramlar

Para Gelir (cretler, Kiralar, Fa

Ekonomik akfl diyagram, ekonomik sistem ierisinde gelirin nasl yaratld

Ekonomik akfl diyagram, ekonomide reel gelir bymesinin tamamen reel

fiLETMECLE LfiKN TEMEL KAVRAMLAR

1. nite - flletme ve flletmecilikle lgili Kavramlar

Karma Ekonomik Sistem

Karma ekonomide, devlet planlamasna yer verilmekle birlikte sosyalist

Sizce, gnmzde yaygn olarak geerli olan ekonomik sistem hangisidir.

Toplumdaki bireylerin, maddi ve kltrel varlklarn srdrebilmeleri ve gelifltireP

Maslowun htiyalar Hiyerarflisi

htiya, bireylerin eflitli

SEVG VE AT OLMA HTYACI

Fizyolojik ihtiyalar; bireylerin yaflamlarn srdrebilmeleri iin kesinlikle

1. nite - flletme ve flletmecilikle lgili Kavramlar

Arz ve Talep Kavram

Talebi etkileyen unsurlar;

Tketim ve Tketici Kavram

Ekonomik rn ve Ekonomik Olmayan rn

rnler, elde etmek iin aba harcanp harcanmamasna gre ekonomik rn ve

Ekonomik rn: nsan ihtiyalarn karfllama zelliine sahip, doada herkes

D K K A T elde edilebilmesi iin emek ve aba harcanmaldr.

karfllamak zere sunulacak

T E L E V Z Y O N satn alnma amacna gre tketim rn ve endstriyel rn

rnler, kullanm srelerine gre dayankl ve dayanksz rn olarak ikiye ayrlr.

retim ve retim Faktrleri

1. nite - flletme ve flletmecilikle lgili Kavramlar

Teknolojinin giderek gelifltii gnmz iflletmecilik dnyasnda, entelektel

rn ve hizmet retiminde gerekli olan retim bilgisi, teknoloji olarak adlandrlr.

Bir lkenin ekonomik geliflmesinde, giriflimci saysnn artmasnn nemli etkisi

1. nite - flletme ve flletmecilikle lgili Kavramlar

Kar amac gder.