28 06 2012 Diplomski Rad Ozren Veric

SVEUILITE U ZAGREBU
FAKULTET STROJARSTVA I BRODOGRADNJE
DIPLOMSKI RAD
Ozren Veri
Zagreb, 2012.
SVEUILITE U ZAGREBU
FAKULTET STROJARSTVA I BRODOGRADNJE
DIPLOMSKI RAD
Mentor:
Student:
Prof. dr. sc. eljko Boi, dipl. ing.
Zagreb, 2012.
Ozren Veri
Izjavljujem da sam ovaj rad izradio samostalno koristei steena znanja tijekom studija i
navedenu literaturu.
Zahvaljujem se svome mentoru prof. dr. sc. eljku Boiu na uloenom trudu i pruenoj
pomoi oko izrade ovoga rada.
Takoer se zahvaljujem obitelji, djevojci i prijateljima na podrci tijekom studiranja.
Ozren Veri
Ozren Veri
Diplomski rad
SADRAJ
SADRAJ ................................................................................................................................... I
POPIS SLIKA .......................................................................................................................... III
POPIS TABLICA ...................................................................................................................... V
POPIS OZNAKA ..................................................................................................................... VI
SAETAK ............................................................................................................................. VIII
1. UVOD .................................................................................................................................. 1
2. PRIMJENA MEHANIKE LOMA NA NAPREDOVANJE ZAMORNIH PUKOTINA ... 2
2.1. Openita razmatranja [2] .............................................................................................. 2
2.2. Tolerancija oteenja i kontrola loma [1] .................................................................... 3
2.2.1. Ciljevi analize doputenog oteenja .................................................................... 5
2.3. Napredovanje pukotine i lom ....................................................................................... 8
2.4. Doputeno oteenje i mehanika loma ....................................................................... 10
2.5. Koncept linearno elastine mehanike loma ............................................................... 12
2.5.1. Naprezanje pri vrhu pukotine .............................................................................. 12
2.5.2. Koeficijent intenzivnosti naprezanja ................................................................... 14
2.5.3. Energijski kriterij ................................................................................................ 14
2.6. Koncept elastoplastine mehanike loma .................................................................... 15
2.6.1. J integral .............................................................................................................. 15
2.6.2. Ogranienja koritenja ........................................................................................ 16
3. METODE ANALIZE NAPREDOVANJA ZAMORNIH PUKOTINA ........................... 17
3.1. Krivulja ivotnog vijeka [3] ....................................................................................... 17
3.2. Krivulja relativnog napredovanja zamorne pukotine [7] ........................................... 18
3.2.1. Podruje praga intenzivnosti naprezanja............................................................. 19
3.2.2. Parisovo podruje................................................................................................ 19
3.2.3. Podruje nestabilnog rasta pukotine ................................................................... 19
3.3. Napredovanje pukotine uslijed zamornog optereenja .............................................. 20
3.4. Utvrivanje funkcije relativnog napredovanja pukotine ............................................ 21
3.5. Modeli napredovanja zamornih pukotina [7] ............................................................. 23
3.5.1. Parisova jednadba.............................................................................................. 24
3.5.2. Walkerova jednadba .......................................................................................... 25
3.5.3. Formanova jednadba ......................................................................................... 25
3.5.4. Zheng Hirtova jednadba .................................................................................... 26
3.5.5. Dowling Begleyeva jednadba............................................................................ 26
3.6. Modeli interakcije napredovanja viestrukih pukotina [8] [11] ................................. 26
4. NUMERIKO UTVRIVANJE PARAMETARA MEHANIKE LOMA I SIMULACIJA
IVOTNOG VIJEKA........................................................................................................ 29
4.1. Metoda konanih elemenata u mehanici loma [12] [13]............................................ 29
4.1.1. Izoparametrijski konani elementi ...................................................................... 29
4.1.1.1. Dvodimenzijski etverokutni elementi ........................................................ 30
4.1.2. Singularni konani elementi................................................................................ 31
4.1.2.1. Singularni element za rjeavanje linearno elastinih problema ................... 32
Fakultet strojarstva i brodogradnje
Ozren Veri
Diplomski rad
4.1.2.2. Singularni element za rjeavanje elastoplastinih problema ....................... 33

4.2. Verifikacija numerikog modela na ploi s bonom pukotinom [14]........................ 34
4.2.1. Geometrija, optereenje i materijalna svojstva ................................................... 34
4.2.2. Analitiko rjeenje koeficijenta intenzivnosti naprezanja .................................. 35
4.2.3. Proraunski model............................................................................................... 35
4.2.4. Numeriki dobivena rjeenja i usporedba s analitikim rjeenjem ..................... 36
4.3. Numeriki izraun parametara mehanike loma za eksperimentalne uzorke uzete iz
literature ..................................................................................................................... 38
4.3.1. Eksperimentalni uzorak P1 ................................................................................. 38
4.3.1.1. Geometrija, optereenje i materijalna svojstva ........................................... 38
4.3.1.2. Proraunski model ....................................................................................... 40
4.3.1.3. Numeriki dobivena rjeenja ....................................................................... 41
4.3.2.1. Geometrija, optereenje i materijalna svojstva eksperimentalnog uzorka... 45
4.3.2.2. Proraunski model ....................................................................................... 46
4.3.2.3. Numeriki dobivena rjeenja ....................................................................... 47
4.4. Numerika simulacija ivotnog vijeka i usporedba s eksperimentalnim rezultatima 49
4.4.1.1. Parisov model............................................................................................... 49
4.4.1.2. Dowling begleyev model (LE analiza) ........................................................ 51
4.4.1.3. Dowling begleyev model (EP analiza) ........................................................ 52
4.4.1.4. Formanov model .......................................................................................... 54
4.4.1.5. Modificirani Formanov model (LE analiza) ................................................ 55
4.4.1.6. Modificirani Formanov model (EP analiza) ................................................ 57
4.4.2.1. Parisov model............................................................................................... 58
4.4.2.2. Modificirani Dowling Begley model (EP analiza) ...................................... 60
4.4.2.3. Modificirani Formanov model (EP analiza) ................................................ 62
5. Zakljuak ........................................................................................................................... 64
PRILOZI................................................................................................................................... 66
LITERATURA ......................................................................................................................... 67
II
Ozren Veri
Diplomski rad
POPIS SLIKA
Slika 1.
Slika 2.
Slika 3.
Slika 4.
Slika 5.
Slika 6.
Slika 7.
Slika 8.
Slika 9.
Slika 10.
Slika 11.
Slika 12.
Slika 13.
Slika 14.
Slika 15.
Slika 16.
Slika 17.
Slika 18.
Slika 19.
Slika 20.
Slika 21.
Slika 22.
Slika 23.
Slika 24.
Slika 25.
Slika 26.
Slika 27.
Slika 28.
Slika 29.
Slika 30.
Slika 31.
Slika 32.
Slika 33.
Slika 34.
Slika 35.
Slika 36.
Slika 37.
Slika 38.
Slika 39.
Slika 40.
Slika 41.
Slika 42.
Slika 43.
Slika 44.
Slika 45.
Princip projektiranja primjenom mehanike loma .................................................... 2

Podjela mehanike loma ........................................................................................... 3
Utjecaj veliine pukotine na vrstou (dijagram preostale vrstoe) ...................... 5
Vremenska promjena radnog optereenja za razliite tipove konstrukcija ............. 6
Dijagram napredovanja pukotine ............................................................................ 7
Mehanizam zamornog napredovanja pukotine........................................................ 8
Mehanizam krhkog loma ......................................................................................... 9
Mehanizam ilavog loma ...................................................................................... 10
Dijagram preostale vrstoe temeljen na naprezanju ............................................ 11
Naini otvaranja pukotine ..................................................................................... 11
Stanje naprezanja pri vrhu pukotine ...................................................................... 12
Beskonano iroka ploa s centralnom pukotinom ............................................... 13
Ploa konane irine as centralnom pukotinom ................................................... 14
Putanja J integrala oko vrha pukotine ................................................................... 16
Nivo oteenja za razne duljine pukotina kao funkcija broja ciklusa ................... 17
Faze zamornog ivotnog vijeka i relevantni parametri ......................................... 18
Tipina krivulja relativnog rasta pukotine............................................................. 18
Rast pukotine uslijed zamora materijala ............................................................... 20
Utvrivanje funkcije rasta pukotine ...................................................................... 22
Eksperimentalno dobiveni podatci ........................................................................ 22
Utjecaj omjera naprezanja na relativnu brzinu napredovanja pukotine ................ 23
Odreivanje parametara Parisove jednadbe ........................................................ 24
Openiti model ploe s 3 pukotine ........................................................................ 27
Dijagram toka metode interaktivne simulacije viestrukih pukotina .................... 28
Preslikavanje izvornog etverokutnog elementa u proizvoljni element ................ 30
Uobiajeni prsten konanih elemenata oko vrha pukotine .................................... 31
Dobivanje singularnog konanog elementa za linearno elastinu analizu ............ 32
Dimenzije i optereenje ploe s bonom pukotinom ............................................ 34
Proraunski model ploe s dodijeljenim rubnim uvjetima .................................... 35
Diskretizirani model ploe (gruba mrea) ............................................................. 36
Prikaz kontura naprezanja (srednja mrea) ........................................................... 36
Prikaz kontura pomaka (fina mrea) ..................................................................... 37
Dimenzije eksperimentalnog uzorka P1 ................................................................ 38
Stabilizirana ciklika krivulja materijala S235 (St37) ......................................... 39
Proraunski model eksperimentalnog uzorka P1 .................................................. 40
Dodijeljeni rubni uvjeti (P1).................................................................................. 40
Diskretizirani proraunski model i detalj mree oko vrha pukotine (P1) ............. 41
Naprezanje prema Von Misesu (P1, LE analiza) .................................................. 42
Naprezanje prema Von Misesu (P1, EP analiza) .................................................. 42
Ovisnost koef. Intenzivnosti naprezanja K o duljini pukotine a (P1) ................... 43
Ovisnost J integrala o duljini pukotine a kod LE analize (P1) ............................. 43
Ovisnost J integrala o duljini pukotine a kod EP analize (P1) .............................. 44
Usporedba ovisnosti J integrala o duljini pukotine za LE I EP analizu (P1) ........ 44
Dimenzije epruvete P3 .......................................................................................... 45
Dodijeljeni rubni uvjeti (P3).................................................................................. 46
III
Ozren Veri
Slika 46.
Slika 47.
Slika 48.
Slika 49.
Slika 50.
Slika 51.
Slika 52.
Slika 53.
Slika 54.
Slika 55.
Slika 56.
Slika 57.
Slika 58.
Slika 59.
Slika 60.
Slika 61.
Slika 62.
Slika 63.
Slika 64.
Slika 65.
Slika 66.
Slika 67.
Slika 68.
Slika 69.
Diplomski rad
Diskretizirani proraunski model i detalj mree oko vrha pukotine (P3) ............. 46
Naprezanja prema Von Misesu (P3, LE analiza) .................................................. 47
Naprezanje prema Von Misesu (P3, EP analiza) .................................................. 47
Ovisnost koef. Intenzivnosti naprezanja K o duljini pukotine a (P3) ................... 48
Ovisnost EP vrijednosti J integrala o duljini pukotine a (P3) ............................... 48
Dijagram relativnog napredovanja pukotine (Paris, P1) ....................................... 49
Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (Paris, P1) ............................. 50
Dijagram relativnog napredovanja pukotine (DB LE, P1) .................................... 51
Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (DB LE, P1).......................... 52
Dijagram relativnog napredovanja pukotine (DB EP, P1) .................................... 53
Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (DB EP, P1) .......................... 53
Dijagram relativnog napredovanja pukotine (Forman, P1) ................................... 54
Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (Forman, P1)......................... 55
Dijagram relativnog napredovanja pukotine (mod. Forman LE, P1) .................... 56
Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (mod. Forman LE, P1).......... 56
Dijagram relativnog napredovanja pukotine (mod. Forman EP, P1) .................... 57
Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (mod. Forman EP, P1) .......... 58
ivotni vijek dobiven interaktivnom simulacijom (Paris, P3) .............................. 59
Eksperimentalno odreen ivotni vijek (P3) ......................................................... 59
Usporedba eksperimentalnog i simuliranog ivotnog vijeka (Paris, P3) .............. 60
ivotni vijek dobiven interaktivnom simulacijom (DB EP, P3) ........................... 61
Usporedba eksperimentalnog i simuliranog ivotnog vijeka (DB EP, P3) ........... 61
ivotni vijek dobiven interaktivnom simulacijom (mod. Forman EP, P3) ........... 62
Usporedba eksperimenta i simuliranog ivotnog vijeka (mod. Forman EP, P3) .. 63
IV
Ozren Veri
Diplomski rad
POPIS TABLICA
Tablica 1. Konvergencija rjeenja koeficijenta intenzivnosti naprezanja .............................. 37
Tablica 2. Podatci o primijenjenom optereenju i geometrijskim karakteristikama (P1) ...... 39
Tablica 3. Materijalna svojstva eksperimentalnih uzoraka (P1 i P3) ..................................... 39
Tablica 4. Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (Paris, P1) ............................. 50
Tablica 5. Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (DB LE, P1).......................... 52
Tablica 6. Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (DB EP, P1) .......................... 54
Tablica 7. Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (Forman, P1)......................... 55
Tablica 8. Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (mod. Forman LE, P1).......... 57
Tablica 9. Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (mod. Forman EP, P1) .......... 58
Tablica 10.Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (Paris, P3) ............................. 60
Tablica 11. Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (DB EP, P3) .......................... 62
Tablica 12.Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (mod. Forman EP, P3) .......... 63
Ozren Veri
Diplomski rad
POPIS OZNAKA
Oznaka
Jedinica
Opis
a
ap
A
a
B
C,m
da/dN
E
F
Fa
Fmax
Fp
Fs
Fres
Fu
G
H
J
J
Jc
kt
K
Kc
K
L
n
N
N
R
S
u, v, w
U
W
m
m
m2
m
m
m/ciklus
MPa
MPa
MPa
MPa
MPa
MPa
MPa
MPa
MPa
MPa m
MPa m
MPa m
MPa m
MPa m
MPa m
m
m
J
m
m
Polovina duljina pukotine

Doputena veliina pukotine
Povrina
Prirast duljine pukotine
Debljina uzorka
Konstante diferencijalne jednadbe napredovanja pukotine
Brzina relativnog napredovanja pukotine
Modul elastinosti materijala
Vanjsko optereenje
Prosjeno radno optereenje
Maksimalno optereenje
Maksimalno doputeno optereenje
Maksimalno radno optereenje
Preostala vrstoa
Granino optereenje
Modul smicanja materijala
Razdoblje sigurne eksploatacije
J integral
Raspon J integrala
Kritina vrijednost J integrala
Faktor koncentracije naprezanja
Koeficijent intenzivnosti naprezanja
Lomna ilavost materijala
Raspon faktora intenzivnosti naprezanja
Duljina uzorka
Faktor ovrivanja
Broj ciklusa
Prirast broja ciklusa
Omjer optereenja
Faktor sigurnosti
Pomaci u pravokutnom koordinatnom sustavu
Unutarnja energija deformacije
irina uzorka
Faktor oblika
Pomak hvatita optereenja
VI
Ozren Veri
m
max
min
nom
p
s
y
Diplomski rad
MPa
MPa
MPa
MPa
MPa
MPa
MPa
MPa
Srednje naprezanje
Maksimalno naprezanje
Minimalno naprezanje
Nominalno naprezanje
Maksimalno doputeno naprezanje
Maksimalno radno naprezanje
Granica teenja materijala
Raspon naprezanja
VII
Ozren Veri
Diplomski rad
SAETAK
U radu je dan pregled podruja koje obrauje metode napredovanja zamornih pukotina
temeljene na primijenjenoj mehanici loma. Nadalje su izloene najpoznatije metode analize
rasta zamornih pukotina koje se temelje na integraciji diferencijalne jednadbe napredovanja
pukotine. U radu su takoer spomenuti i modeli interakcije viestrukih pukotina.
Za dva eksperimentalna uzorka, uzeta iz literature, numerikim putem primjenom metode
konanih elemenata su izraunati relevantni parametri mehanike loma. Primjenom principa
linearno elastine mehanike loma dobivene su vrijednosti koeficijenta intenzivnosti
naprezanja K kao i vrijednosti J integrala u ovisnosti o veliini pukotine. Takoer je
izraunata i vrijednost J integrala za sve duljine pukotina kao relevantnog parametra u
elastoplastinoj mehanici loma.
Pomou eksperimentalnih i numeriki dobivenih rezultata, procijenjene su vrijednosti
konstanti pojedinih diferencijalnih jednadbi koje opisuju napredovanje zamornih pukotina.
Nakon toga je numerikom integracijom navedene diferencijalne jednadbe dobiven ukupni
ivotni vijek te je usporeen s eksperimentalnim rezultatima.
Za uzorak koji sadri viestruke pukotine provedena je numerika interaktivna simulacija
napredovanja viestrukih pukotina te su dobiveni rezultati usporeeni s eksperimentalnima.
VIII
Ozren Veri
Diplomski rad
1. UVOD
U analizi tolerancije oteenja koristi se matematiki alat temeljen na mehanici loma koji se
sastoji od jednadbi potrebnih za odreivanje naina rasta pukotina i naina na koji pukotine
utjeu na vrstou konstrukcije. Stvaranje plana kontrole pukotinskih oteenja zahtijeva
poznavanje vrstoe strukture u kojoj postoje pukotine kao i vremena koje je potrebno da
pukotinska oteenja narastu do veliina opasnih za cjelovitost strukture.
Analiza rasta zamornih pukotina u metalnim konstrukcijama provodi se tako da se ivotni
vijek komponente utvruje integracijom odgovarajue diferencijalne jednadbe koja opisuje
napredovanje pukotine. Pojedine konstante diferencijalne jednadbe odreuju se pomou
eksperimentalnih podataka, a relevantni parametri mehanike loma izraunavaju se
numerikim putem primjenom metode konanih elemenata. Ovisno o veliini zone plastine
deformacije u okolici vrha pukotine, u numerikoj analizi e se primijeniti principi linearno
elastine ili elastoplastine mehanike loma.
Ukoliko se u konstrukciji pojave viestruke pukotine njihova interakcija moe znaajno
ubrzati proces napredovanja pojedine pukotine i dovesti do skraenog ivotnog vijeka. Ovi
problemi rjeavaju se primjenom jednog od modela interaktivne simulacije napredovanja
viestrukih pukotina.
Ozren Veri
Diplomski rad
2. PRIMJENA MEHANIKE LOMA NA NAPREDOVANJE ZAMORNIH

PUKOTINA
2.1.
Openita razmatranja [2]
Lomovi konstrukcija su problem zajednice od davnina, a kako je broj konstrukcija bio u

stalnom porastu tako je rasla i potreba za prevencijom pojave loma. Problem loma je u
dananje vrijeme aktualna tema i moe se zakljuiti da su uglavnom lomovi konstrukcija
posljedica nedovoljnog poznavanja svojstava materijala i nemarnosti prilikom konstruiranja,
proizvodnje, ugradnje i koritenja konstrukcije.
Projektiranje primjenom klasinih metoda mehanike pokazalo se je nepouzdano budui da se
je primijetilo kako veina konstrukcija sadri pukotine. To je utjecalo na razvoj tehnike
discipline pod nazivom Mehanika loma koja se zasniva na principima primijenjene mehanike
i znanosti o materijalima sa svrhom razumijevanja polja naprezanja i deformacije oko vrha
pukotine.
Mehanika loma objanjava utjecaj pukotina na stanje konstrukcije te uvodi veliinu pukotine i
lomnu ilavost materijala kao bitne parametre pri projektiranju.
Iznos
naprezanja
Lomnailavost
materijala
Slika 1.
Veliina
pukotine
Princip projektiranja primjenom mehanike loma
S obzirom na mehaniko ponaanje materijala mehanika loma se dijeli na:
linearno elastinu mehaniku loma (LEFM),
elastoplastinu mehaniku loma (EPFM) i
graninu analizu.
Ozren Veri
Diplomski rad
Do koje vrste loma e doi i koji principi pri proraunu se mogu primijeniti moe se zakljuiti
promatrajui dijagram koji prikazuje Slika 2.
Naprezanje
kod loma
kolaps
krhki lom
EPFM
LEFM
Lomna
ilavost
Slika 2.
Podjela mehanike loma
Ukoliko je lomna ilavost materijala niska tada se primjenjuje princip linearno elastine
mehanike loma kod koje je linearna ovisnost izmeu naprezanja kod loma i lomne ilavosti
materijala. U ovome sluaju doi e do pojave krhkog loma.
Ako je pak lomna ilavost materijala visoka tada se primjenjuju principi granine analize koja
za pretpostavku ima plastini kolaps konstrukcije.
Za srednje vrijednosti lomne ilavosti koristiti e se principi nelinearne mehanike loma koja
predstavlja prijelazno podruje izmeu linearno elastine mehanike loma i granine analize.
2.2.
Tolerancija oteenja i kontrola loma [1]
Kako bi se osigurao rad sustava bez katastrofalnih pojava lomova potrebno je uskladiti rad
svih strunjaka zaduenih za konstruiranje, proizvodnju, postavljanje i odravanje sustava.
Lom se rijetko dogaa kao posljedica nepredvienih optereenja ve obino nastupa zbog
strukturalnih mana tj. pukotina na konstrukciji. Pukotina e pod utjecajem ili konstantnih
normalnih radnih optereenja ili ciklikih optereenja napredovati odnosno postepeno rasti.
To kontinuirano napredovanje pukotine naruiti e vrstou konstrukcije koja e opadati sve
do razine pri kojoj nee moi podnijeti radna optereenja i nakon ega e nastati lom.
Ozren Veri
Diplomski rad
Svrha kontrole loma je sprjeavanje pojave loma konstrukcija uslijed maksimalnih

optereenja tijekom eksploatacije.
Da bi se sprijeila pojava loma potrebno je zaustaviti napredovanje pukotine do razine koja bi
uzrokovala pad vrstoe ispod prihvatljive vrijednosti. U svrhu odreivanja doputene
veliine pukotine potrebno je poznavati funkcijsku ovisnost vrstoe konstrukcije o veliini
pukotine, a za odreivanje razdoblja sigurne eksploatacije potrebno je moi odrediti vrijeme u
kojem pukotina naraste do prihvatljive veliine. Da bi to bilo mogue potrebno je locirati
potencijalna mjesta nastanaka pukotina. Analizom je potrebno dobiti podatke o vremenu
napredovanja pukotine i ovisnosti vrstoe konstrukcije o veliini pukotine, a ovaj postupak
se naziva analizom doputenog oteenja.
Doputeno oteenje je svojstvo konstrukcije da sigurno podnosi oteenje do trenutka kada
se ta oteenja ne uklone. Uklanjanje se moe ostvariti popravkom ili zamjenom napukle
konstrukcije. U fazi konstruiranja poeljno je odabrati materijal koji je otporniji na nastajanje
pukotina ili unaprijediti konfiguraciju konstrukcije ime se osigurava da pukotine ne postanu
opasne tijekom oekivanog ekonominog razdoblja eksploatacije. Drugi nain je da se
konstrukcija pregledava u odreenim vremenskim intervalima kako bi se u sluaju postojanja
pukotina mogla na vrijeme popraviti ili dijelovi konstrukcije zamijeniti. Vrste i intervali
kontrole odreuju se iz vremena napredovanja pukotine dobivenog iz analize doputenog
oteenja. Kontrole se uobiajeno izvode nekom od tehnika razornog ili nerazornog
ispitivanja.
Rezultati analize doputenog oteenja ine osnovu za planiranje kontrole loma to znai da
se pregledi, popravci i zamjene moraju racionalno planirati. Kontrola loma predstavlja
kombinaciju mjera kojima se eli sprijeiti lom konstrukcija uzrokovan pukotinama tijekom
eksploatacije. Mjere kontrole loma su:
analiza doputenog oteenja
odabir materijala
bolje oblikovanje konstrukcije
ispitivanje konstrukcije
plan odravanja, pregledavanja i zamjene oteenih dijelova konstrukcije
Opseg mjera kontrole loma ovisi o kritinosti dijela, ekonomskim posljedicama i teti koja bi
nastala uslijed loma.
Ozren Veri
2.2.1.
Diplomski rad
Ciljevi analize doputenog oteenja
Osnovni ciljevi analize doputenog optereenja su odreivanje:
utjecaja pukotine na vrstou
napredovanja pukotine kao funkcije vremena.
Slika 3. pokazuje kvalitativni odnos utjecaja veliine pukotine na vrstou konstrukcije.

vrstoa se izraava preko optereenja F koje konstrukcija moe izdrati prije nego to
nastupi lom.
Slika 3.
Utjecaj veliine pukotine na vrstou (dijagram preostale vrstoe)
Ako se pretpostavi da nova konstrukcija nema znaajnih oteenja (a = 0) tada je njena

vrstoa jednaka graninoj projektnoj vrstoi tj. optereenju Fu. Lom bi trebao nastupiti kada
se konstrukcija podvrgne optereenju veem od Fu ili se u suprotnome smatra da je
konstrukcija predimenzionirana.
U procesu konstruiranja uvijek se koristi neki oblik faktora sigurnosti S koji se vee uz
optereenje. Ako je npr. maksimalno predvieno optereenje Fs tada se konstrukcija
projektira da izdri S*Fs. Iznos faktora sigurnosti uglavnom se kree izmeu vrijednosti 1,5
(zrakoplovstvo) i 3 (graevina).
Ozren Veri
Diplomski rad
Radno optereenje se vremenski mijenja, ali je uglavnom veinu vremena ispod vrijednosti Fs.
Tek u iznimnim uvjetima (oluja) radno optereenje dosie vrijednost Fs, a preostalo radno
vrijeme optereenje je daleko manje tako da postoji rezerva sigurnosti od loma veeg iznosa
od faktora sigurnosti S. Ovisno o kakvoj vrsti konstrukcije se radi ovisi i kako e se
vremenski mijenjati radna optereenja.
Slika 4.
Vremenska promjena radnog optereenja za razliite tipove konstrukcija
Slika 4. prikazuje razliku izmeu vremenske ovisnosti radnog optereenja za konstrukcije

koje su podvrgnute promjenjivom optereenju (dizalice, mostovi, brodovi i zrakoplovi) i
konstrukcije koje su podvrgnute uglavnom stalnim vrijednostima optereenja (cjevovodi,
posude pod tlakom i rotirajui strojni dijelovi).
U sluaju da radno optereenje dostigne vrijednost Fu doi e do loma konstrukcije, ali
iskustvo je pokazalo da je vjerojatnost da se takvo neto desi prihvatljivo niska.
Prisutnost pukotine u konstrukciji uzrokuje pad vrstoe konstrukcije ispod vrijednosti Fu te
se ta vrstoa tada naziva preostalom vrstoom. Rastom duljine pukotine smanjuje se
preostala vrstoa, a time i faktor sigurnosti to na kraju rezultira veom vjerojatnou pojave
Ozren Veri
Diplomski rad
loma. Ukoliko se nita ne poduzme i konstrukcija i dalje ostane u pogonu velika je

vjerojatnost da e doi do loma konstrukcije.
Ukratko reeno, pukotina ne smije narasti toliko da se lom desi pri radnim optereenjima. Od
izuzetne je vanosti da se konstrukcija ili njena oteena komponenata zamijene prije nego to
pukotina postane opasna.
Ako je poznat dijagram preostale vrstoe Slika 3 i ako je propisana minimalna doputena
preostala vrstoa Fp tada se lako iz samog dijagrama odreuje maksimalno doputena
veliina pukotine.
Moe se rei da je prvi cilj analize doputenog oteenja odreivanje dijagrama preostale
vrstoe koji se razlikuje za razliite dijelove konstrukcije i za razliite lokacije pukotina.
Drugi cilj analize doputenog oteenja je odreivanje krivulje napredovanja pukotine kao to
prikazuje Slika 5.
Slika 5.
Dijagram napredovanja pukotine
Doputenu veliinu pukotine ap mogue je preseliti iz dijagrama preostale vrstoe u dijagram

napredovanja pukotine. Tada je mogue odrediti razdoblje sigurne eksploatacije H nakon
kojega je potrebno zamijeniti ili popraviti oteenu konstrukciju ili njen dio. Interval kontrole
konstrukcije mora biti manji od vremena H, a obini se uzima polovica tog vremena.
Ozren Veri
2.3.
Diplomski rad
Napredovanje pukotine i lom
Napredovanje pukotine posljedica je jednog od pet poznatih mehanizama:
zamor uslijed ciklikih optereenja
naponska korozija uslijed stalnog optereenja
puzanje
napredovanje pukotine u prisutstvu vodika
napredovanje pukotine uzrokovano tekuim metalom
Prva dva navedena mehanizma i njihove kombinacije predstavljaju najuestalije uzroke

napredovanja pukotina dok se ostale rjee javljaju. Mehanizam zamornog napredovanja
pukotine prikazuje Slika 6.
Slika 6.
Mehanizam zamornog napredovanja pukotine
Ozren Veri
Diplomski rad
ak i kada su optereenja mala zbog velike koncentracije naprezanja postoji plastina

deformacija oko vrha pukotine. Plastina deformacija nastaje klizanjem atomskih ravnina
uslijed sminih naprezanja. Kontinuiranim klizanjem komplementarnih ravnina vrh pukotine
se zatupljuje i to uzrokuje poveanje pukotine. Prilikom rastereenja vrh pukotine se ponovo
zaotrava i ciklus se ponavlja. Poveanje pukotine po ciklusu je uobiajeno veoma malo (10-10
do 10-6 m), ali nakon dovoljnog broja ciklusa (104 do 108) pukotina moe narasti za nekoliko
desetaka mm.
to se tie mehanizma nastanka loma razlikuje se:
krhki lom
ilavi lom
Krhki lom predstavlja razdvajanje atomskih ravnina. Svako zrno materijala posjeduje zasebnu
ravninu pogodnu za razdvajanje to uzrokuje ravninski lom kao to prikazuje Slika 7. Glavna
karakteristika krhkog loma je niska lomna ilavost materijala.
ZRNA
Slika 7.
Mehanizam krhkog loma
Ozren Veri
Diplomski rad
Ravnine loma u ovome sluaju su dobri reflektori zraka upadne svijetlosti to znai da krhki
lom sjaji dok je svje sve dok nakon nekog vremena ne izgubi sjaj uslijed oksidacije.
to se tie drugog mehanizma nastanka loma tu glavnu ulogu odigravaju estice legirnih
elemenata materijala i razne ukljuine koje se nalaze unutar materijala. Legirni elementi
dodaju se kako bi se poboljala odreena svojstva materijala. Ukoliko doe do pucanja estica
legirnih elemenata ili ukljuina i formiranja praznina te njihovog spajanja u okolici pukotine,
nastupiti e ilavi lom. Zbog nepravilne povrine ilavi lom apsorbira svijetlost te ima tamno
sivu boju.
Slika 8.
Mehanizam ilavog loma
Oba mehanizma loma su brzi procesi i mogu napredovati brzinama od oko 500 m/s (ilavi
lom) do maksimalnih brzina od 1600 m/s (krhki lom).
Sve dok pukotina napreduje nekim od mehanizama napredovanja lom je stabilan, a kada
nastupi jedan od mehanizama loma tada se govori o nestabilnom lomu.
2.4.
Doputeno oteenje i mehanika loma
Metode mehanike loma su razvijene kako bi se omoguilo odreivanje preostale vrstoe

konstrukcije i analiziralo napredovanje pukotine nekim od mehanizama. Kako u svim
inenjerskim mehanikama tako se i u mehanici loma koristi naprezanje umjesto optereenja.
10
Ozren Veeri
Diplomski rad
Prema tome, dijaagram preo

ostale vrsstoe uobiajeno se temelji naa naprezan
nju koje
konstrukkcija moe podnijeti prrije pojave lloma.
res
Rm
Ss=R
Rm
p
s
ap
Sliika 9.
Dijagram preoostale vrstoe temeljen na naprezaanju
Dogaaanja u vrhu pukotine teemelje se naa lokalnim naprezanjim

n
ma te je stogga potrebno
o dovesti
ta lokalnna naprezannja u vezu s primijenjennim naprezaanjima.
Razlikuj
uju se tri glaavna naina otvaranja ppukotine kao
o to prikazuje Slika 100.
Slika
S
10. N
Naini otvara
anja pukotin
ne
Najei nain otvvaranja pukotine u praaksi je odcjepni te se oznaava

o
riimskim bro
ojem I, a
postoje jo smini (nain II) i vijani (nain III). Sm
mini i vijan
ni naini ottvaranja puk
kotine se
ombinaciji s odcjepnim
m nainom.
ne pojavvljuju zasebbno ve u ko
Fakultet sstrojarstva i brodogradnje
b
11
Ozren Veeri
2.5.
2.5.1.
Diplomski rad
K
Koncept lin
nearno elasstine mehaanike loma
Naprezanjje pri vrhu pukotine
p
Pretposttavimo tijeelo proizvolljnog oblikka s pukotin

nom proizv
voljne veliine i proizzvoljnog
optereeenja. Takoer pretposstavimo da se materijaal tijela po
onaa linearrno elastin
no tj. da
vrijedi Hookeov zakon.
z
Za ovaj
o
sluaj mogue jee upotrijebiti teoriju eelastinost u svrhu
odreivvanja stanja naprezanja oko vrha puukotine.
Stanje nnaprezanja je dvoosno kao
k to prikkazuje Slikaa 11.
Slika 11.
1
Stanje naprezanja
a pri vrhu pu
ukotine
Polje naaprezanja okko vrha puk

kotine premaa literaturi moe
m
se opiisati jednad
dbama:
cos
2
2
2
2
3
sin sin
2
2
3
2
2
2
(1)
(2)
3
2
aju da je kuut izmeu raavnina presj

sjeka i puko
otine jednak
k nuli (
U sluaj
(3)
0,
) moe se
pisati:
2
2

b
(4)
(5)
12
Ozren Veeri
Diplomski rad
Primjeuje se da suu za ravninu

u
0 popprena i uzd
duna napreezanja istog iznosa. Naaprezanje
ovisi o udaljenostii od vrha pukotine

p
i o koeficijentu inten
nzivnosti naaprezanja
koji u
indeksuu ima oznakuu sukladnu nainu otvaaranja pukotine.
Slika 12. Beeskonano iroka ploa s centralnom pukotinoom
Za prim
mjer beskonnano irok
ke ploe s centralnom
m pukotino
om moe sse zakljuitti da e
naprezaanje pri vrhuu pukotine biti
b proporccionalno narinutom opttereenju, aali e biti ov
visno i o
veliini pukotine i bezdimenziijskom brojuu
Ukolikoo je poznatoo da je
te se mo
oe pisati:
2
za sluaaj beskonano iroke ploe slijedi::
(6)
(7)
2
( slijedi kkonaan izraz za koeficijent intennzivnosti naaprezanja
Izjednaavanjem izzraza (4) i (7)
kod besskonano irroke ploe s centralnom
m pukotinom
m:

b
(8)
13
Ozren Veeri
2.5.2.
Diplomski rad
Koeficijent intenzivno
osti naprezaanja
Kada jee u pitanju ploa

p
konane irine kaao to prikaazujte Slika 13 tada njeene dimenziije imaju
utjecajaa na polje naaprezanja ok
ko vrha pukkotine.
S
Slika
13. Ploa
P
konan
ne irine ass centralnom
m pukotinom
m
U odnoosu na izrraz za izraaunavanje koeficijen

nta intenziv
vnosti naprrezanja kod ploe
beskonaane irine za
z plou kon
nane irinee uvodi se geometrijski
g
i faktor .
(9)
nzivnosti
Izraz (99) predstavvlja openitti oblik jeddnadbe za izraunavaanje koeficiijenta inten
naprezaanja kod plooe konanee irine. Geeometrijski faktor je odreen geeometrijom ploe te
je ve za mnoge sluajeve unaprijed iizraunat i moe se pronai
p
u raznim knjjigama i
blemima meehanike lom
ma.
priruniicima koji se bave prob
2.5.3.
Energijskii kriterij
Zakon oouvanja ennergije kae da je radd utroen na

n deformiraanje neke kkonstrukcijee jednak
akumuliiranoj unutaarnjoj energ
giji deformirranja to se ukratko mo
oe zapisatii kao:

b
(10)
14
Ozren Veri
Diplomski rad
U sluaju linearno elastinog materijala rad ili energija deformiranja jednaki su trokutastoj
povrini ispod pravca u dijagramu optereenje pomak te se jednostavno odreuju:
1
2
Energiju deformiranja mogue je odrediti i na drugi nain:
(11)
(12)
2
Uvrtavanjem izraza (11) i (12) u izraz (10) slijedi:
1
(13)
0
2
2
Izraz (13) predstavlja openitu jednadbu koja se moe primijeniti i na sluaj pukotine u
konstrukciji. Ako se pukotina u konstrukciji iri tada se u zakonu ouvanja energije pojavljuje
dodatni lan W koji opisuje rad zbog irenja pukotine:
d
d
(14)
d
d
Izraz (14) opisuje samo promjenu energije, a ne njen apsolutni iznos te se moe shvatiti kao
kriterij nastanka loma u konstrukciji.
2.6.
Koncept elastoplastine mehanike loma
Ako se oko vrha pukotine nalazi plastina zona koja nije zanemarive veliine tada je poeljno
primijeniti principe elastoplastine mehanike loma. Kao relevantan parametar za ovu vrstu
analize najee se koristi J integral.
2.6.1.
J integral
Pojam J integrala uveo je Rice te on predstavlja linijski integral koji ima svojstvo neovisnosti
o putanji integracije. Moe se rei da predstavlja jainu singularnih naprezanja i deformacija
oko vrha pukotine te se u opem obliku zapisuje:
d
gdje je:
(15)
- proizvoljna putanja oko vrha pukotine

- gustoa energije deformiranja
- vektor pomaka
ds - dio putanje
15
Ozren Veeri
Diplomski rad
Slika 14
4. Putanjaa J integrala
a oko vrha pukotine
p
ntegrala u oopem dvod

dimenzijsko
om problemu
mu, a konkreetni izraz
Slika 144 prikazuje putanju J in
za taj sluaj glasi:
(16)
m sustavu te da je os
Pretposttavlja se daa pukotina leei u globallnom Kartezijevom koordinatnom
X paraleelna s pukottinom.
2.6.2.
Ogranien
nja koritenjja
Jedno ood najveihh ogranienjja elastoplaastinog mo

odela je to
o se u biti rrazmatra po
onaanje
nelinearrno elastinnog materiijala, a nee elastoplasstinog maaterijala. Ko
Kod elastoplastinih
materijaala nakon optereenja
o
i naknadnoog rastereeenja ostaju plastine ddeformacije,, ali kod
primjenne koncepta elastoplasttine mehannike loma to nije sluaaj jer nakonn rastereen
nja nema
pojave pplastine deeformacije.
Primjenna ovog koncepta (EP
PFM) je oprravdana sv
ve dok nem
ma procesa rastereenjaa, a ako
proces rastereenja postoji tada
t
e dooi do odsttupanja izm
meu predvvienog i stvarnog
ponaannja materijaala.

b
16
Ozren Veeri
Diplomski rad
3. ME
ETODE ANALIZE
A
E NAPRE
EDOVAN
NJA ZAMORNIH P
PUKOTIN
NA
3.1.
K
Krivulja ivvotnog vijeeka [3]
Zamor materijala je,

j kao to je ve raniije spomen
nuto, tehnik
ki najvanijiji mehanizaam rasta
mor materijaala se praktiki ne moee sprijeiti, ali ga je
pukotinne. Kod metalnih konstrrukcija zam
zato moogue kontroolirati.
Oteennje uslijed ciklikog op
ptereenja diijeli se na etiri razine:
iinicijacija pukotine
p
ppropagacijaa kratke puk

kotine
ppropagacijaa duge puko

otine
llom
Slika 15. Nivo oteeenja za razn

ne duljine pu
ukotina kao funkcija brroja ciklusa
Duljina pukotine u iznosu od 1 mm obino se uzim

ma kao granica izmeu stadija pro
opagacije
kratke i duge pukootine, a ujed
dno je prihvvaena i kao
o granina duljina pukkotine koja se moe
utvrditi nerazornim
m metodamaa testiranja nna konstruk
kciji u eksploataciji.
Zanimljjiva injenica je da ko
omponenta u radu pro
ovede oko 80 % svogg ivotnog vijeka u
stadiju ppropagacijee kratke puk
kotine.
Nakon to se detekktira prisutnost pukotinne vano je poznavati
p
fu
unkciju nappredovanja pukotine
p
kako bi se zamijeniio ili poprav
vio oteenii dio.
b
17
Ozren Veeri
Ciklikoklizanje
Diplomski rad
Nukleacijja
pukotine
e
Napredovanje
mikropukotine
e
Nap
predovanje
mak
kropukotine
Fazainicijacijep
pukotine
Faza
naprredovanja
pu
ukotine
Faktorkoncentracijenaprezanjaa k
Parrametri
me
ehanike
lom
maK iJ
Konan
nikolaps
Lom
mna
ilavvost
materijalaKc
Slik
ka 16. Fazee zamornogg ivotnog vijjeka i releva
antni param
metri
3.2.
K
Krivulja reelativnog na
apredovanjja zamornee pukotine [7]
Karakteeristinu krivulju relattivnog naprredovanja zamorne

z
pu
ukotine prikkazuje Slik
ka 17, a
ispitivannja su pokazzala da posttoje dvije veertikalne assimptote tj. granine
g
vri
rijednosti.
Slika 17. Tipina k

krivulja relattivnog rasta
a pukotine
Dijagram
m relativnoog napredov
vanja pukotiine dijeli se na tri dijelaa:
ppodruje I podruje praga

p
intenzzivnosti nap
prezanja
ppodruje II Parisovo podruje
ppodruje IIII podrujee nestabilnoog rasta puk

kotine

b
18
Ozren Veri
3.2.1.
Diplomski rad
Podruje praga intenzivnosti naprezanja
Ovo podruje (podruje I) predstavlja rani razvoj zamorne pukotine s brzinom napredovanja
reda veliine 10-6 mm/ciklusu. Velik utjecaj na ovo podruje ima mikrostruktura materijala,
veliina zrna, radna temperatura, okruenje i slino.
Glavna znaajka ovog podruja je postojanje specifine vrijednosti koeficijenta intenzivnosti
naprezanja ispod koje nee doi do irenja pukotine. Ta vrijednost definira se kao prag
napredovanja zamorne pukotine te se oznaava simbolom KTH.
Ako vrijednost koeficijenta intenzivnosti naprezanja padne ispod vrijednosti praga
napredovanje pukotine se usporava i pretpostavlja se da se u potpunosti zaustavlja.
Vrijednost praga intenzivnosti naprezanja odreuje se eksperimentalno.
Osim mikrostrukture materijala pokazalo se je da je i omjer naprezanja R bitan imbenik koji
utjee na iznos praga intenzivnosti naprezanja.
3.2.2.
Parisovo podruje
Podruje II predstavlja podruje stabilnog napredovanja pukotine s brzinama napredovanja od

10-6 do 10-3 mm/ciklusu. Utjecaj mikrostrukture, okruenja i ekvivalentnog naprezanja u
ovom podruju nije od velike vanosti, ali utjecaj srednjeg naprezanja ima bitnu ulogu koja
ovisi i o vrsti materijala.
U ovom podruju veliina plastine zone ispred vrha pukotine uobiajeno je usporediva sa
srednjom veliinom zrna te je mnogo manja od duljine pukotine to znai da je koritenje
linearno elastine mehanike loma opravdano.
Specifinost ovog podruja je da krivulju relativnog napredovanja predstavlja pravac u
logaritamskom mjerilu.
3.2.3.
Podruje nestabilnog rasta pukotine
U podruju III dolazi do nestabilnog napredovanja pukotine brzinom od oko 103 mm/ ciklusu
neposredno prije konanog loma. Krivulja napredovanja u tom sluaju postaje strma i
asimptotski se pribliava vrijednosti lomne ilavosti materijala. Srednje naprezanje,
mikrostruktura materijala i debljina uzorka imaju znaajan utjecaj u ovom podruju.
Budui da je odgovarajua razina naprezanja vrlo visoka i uzrokuje velike plastine zone u
okolici vrha pukotine ne moe se zanemariti utjecaja nelinearnosti tj. teenja materijala.
19
Ozren Veeri
Diplomski rad
Koritennje linearnoo elastine mehanike lloma u ovo

om podruju
u zbog navvedenih razlloga nije
preporuuljivo te je potrebni primijeniti pri
rincipe nelin
nearne mehaanike loma.
Analizaa napredovaanja pukotin
ne u ovom ppodruju je vrlo sloen
na i esto see ignorira bu
udui da
ima mallo znaenje u veini zaamornih prooblema (vrem
menski krattak trenutakk).
3.3.
N
Napredovaanje pukotin
ne uslijed zzamornog optereenja
o
a
Kao too je ranijee reeno, rast

r
pukotinne izazvan zamorom uslijed cikklikih opttereenja
najvanniji je mehannizam rasta pukotine.
Slika 18. Rast puk

kotine uslijed zamora materijala
m
Proces napredovannja pukotinee moe se opisati kao

o geometrijssku posljeddicu otupljenja vrha
pukotinne sa svakim
m ciklusom
m optereenjja te ponov
vnog zaotrravanja vrhha pukotine tijekom
rastereenja to u konanici rezultira
r
porrastom duljjine pukotin
ne. Prirast dduljine puk
kotine po
b
20
Ozren Veri
Diplomski rad
ciklusu biti e vei ako je maksimalno naprezanje po ciklusu vee i ako je minimalno
naprezanje po ciklusu manje.
Kako se unutar jednog ciklusa naprezanje mijenja izmeu maksimalne i minimalne
vrijednosti tako se i lokalna naprezanja oko vrha pukotine mijenjaju te se moe pisati:
(17)
(18)
(19)
Lako se dolazi do zakljuka da e rast pukotine po ciklusu biti vei to je vea razlika u
promjeni koeficijenta intenzivnosti naprezanja. Vrijednost omjera naprezanja moe se izraziti
preko faktora intenzivnosti naprezanja kao:
(20)
Funkcija brze relativnog rasta pukotine moe se zapisati openito:

,
3.4.
(21)
Utvrivanje funkcije relativnog napredovanja pukotine
Egzaktni oblik funkcije relativnog napredovanja pukotine praktiki je nemogue dobiti

teorijskim putem budui da se radi o iznimno sloenom procesu koji ovisi o mnotvu
parametara same strukture materijala.
Jedini pouzdani nain odreivanja oblika traene funkcije je provoenje eksperimentalne
analize.
Epruvetu je potrebno podvrgnuti ciklikom optereenju kako bi se dobili podatci o
napredovanju pukotine. Oblik epruvete je nebitan ako je poznat faktor oblika tj. ako je
mogue izraunati koeficijent intenzivnosti naprezanja.
21
Ozren Veeri
Diplomski rad
Slika 19. Utvriivanje funkccije rasta pu

ukotine
Slika 199. prikazujee epruvetu sa

s sredinjoom pukotinom koja ee se pod utjjecajem opttereenja
iriti poodjednako na
n obje stran
ne. Epruvetta je podvrg
gnuta optereeenju konsstantne amp
plitude u
stroju koji slui za ispitivanje zamora matterijala.
Napredoovanje pukkotine utvr
uje se mjeerenjem du
uljine pukottine u odreeenim inteervalima.
Opi obblik funkcijaa dobivenih
h eksperimeentom prikaazuje Slika 20
2 i to su svve informaccije koje
se dobiivaju direkttno, a njiho
ovim daljnjjim tumaeenjem dobitti e se kraajnji oblik funkcije
relativnnog napredovanja pukottine.
Slika 20. Ekspeerimentalno

o dobiveni po
odatci
Za nekii mali prirast pukotine potreban jje odreen broj ciklusa. Pri tomee je poznataa srednja
duljina pukotine tee je mogue izraunatti odgovaraajui koeficijent intenzzivnosti nap
prezanja.
onoviti viee puta u od
dreenim inttervalima kkako bi se dolo
d
do
Ovaj poostupak pottrebno je po
dijagram
ma relativnee brzine nap
predovanja ppukotine.
b
22
Ozren Veeri
Diplomski rad
to je kkrivulja nappredovanja strmija to jje vea i relativna brzzina napreddovanja puk

kotine, a
ujedno jje vei i raspon faktoraa intenzivnoosti naprezan
nja.
Provoeenjem ispitiivanja epru
uvete za razzliite omjere naprezan
nja R dobitii e se kvaalitativno
dijagram
m koji prikaazuje Slika 21.
2
S
Slika 21. Utjecaj
U
omjeera naprezan
nja na relativnu brzinu napredovan
anja pukotin
ne
Primjeuje se da vei omjer naprezanja

n
rrezultira i veom brzinom napredoovanja puko
otine, ali
nema taako znaajann utjecaj kao raspon fakktora intenzzivnosti nap
prezanja.
Uz ovaa dva paraametra
na brrzinu rastaa pukotine utjecaj mooe imati i okoli
konstrukkcije, tempeeratura te uestalost opptereenja.
3.5.
M
Modeli nap
predovanja zamornih pukotina [7]
[
Tijekom
m posljednjiih desetljeaa objavljenii su brojni radovi
r
na teemu predvianja napreedovanja
zamorniih pukotinaa i izraunav
vanja ivotnnog vijeka.
Svrha analize nappredovanja zamorne pukotine je
j opisivan
nje podatakka diferenccijalnom
t jednadbbe moe se
s predvidjeti potrebaan broj cik
klusa da
jednadbom. Integgriranjem te
pukotinna naraste odd poetne do
o konane vveliine.
Razvijeni su raznii modeli za opisivanjje napredov
vanja puko
otine s obziirom na po
onaanje
materijaala.
b
23
Ozren Veeri
Diplomski rad
U krhkiim materijallima uobiaajeno se korriste pretposstavke lineaarno elastinne mehanik

ke loma i
koeficijent intenzivvnosti napreezanja predsstavlja glavn
ni parametaar.
Ako se pak materijjal ponaa ilavo
tada e se koristiiti principi nelinearne

n
m
mehanike lo
oma gdje
J integrral predstavvlja osnovn

ni parametaar. Ove priincipe mogue je prim
mijeniti i na
n krhke
materijaale, ali ne i obrnuto.
o
Osnovnni nedostataak modela za predvianje napredovanja zamornih pukkotina jesu
u njihovi
paramettri koji nem
maju fizikaln
no znaenje,, a nuni su za opisivan
nje krivulje napredovan
nja.
3.5.1.
Parisova jeednadba
Na tem
melju prethoodnih ispitiv
vanja vidljiivo je da podatci
p
o relativnoj
r
bbrzini napreedovanja
pukotinne slijede zakkon pravca u logaritam
mskom mjerrilu te se mo
oe pisati:
log
log
log
(22)
m dolazi se do najppoznatije jednadbe za predvianje napreedovanja

Antilogaritmiranjem
zamorniih pukotinaa i poznata jee kao Parisoova jednadba:
(23)
Paramettri Parisovee jednadbee jednostavnno se odre

uju iz dijag
grama relatiivnog napreedovanja
pukotinne.
K
Slika 22. Odreivanjje parameta
ara Parisovee jednadbe

b
24
Ozren Veri
Diplomski rad
Ako se za dvije odabrane toke njihove koordinate uvrste u izraz (23) tada se rjeavanjem
sustava od dvije jednadbe s dvije nepoznanice lako dolazi do traenih parametara. Parametar
Cp predstavlja odsjeak na vertikalnoj osi, a mp predstavlja nagib pravca u dotinom
dijagramu.
Osnovni nedostatci Parisove jednadbe su to je s njom mogue opisati samo podruje II
krivulje relativnog napredovanja i to ne uzima u obzir uinak omjera naprezanja.
3.5.2.
Walkerova jednadba
Ako se provedu testiranja za razliite omjere naprezanja dobiti e se familija ravnih

meusobno paralelnih krivulja u dijagramu relativnog napredovanja pukotine to znai da
imaju isti nagib tj. stalan parametar mp. Vrijednost parametra Cp u tome sluaju se mijenja i
ovisi o omjeru naprezanja.
Jednadba koja uzima u obzir omjer naprezanja naziva se Walkerovom te glasi:
(24)
Za nultu vrijednost omjera naprezanja Walkerova jednadba reducira se na Parisovu

jednadbu.
Ova jednadba kao i Parisova opisuje samo podruje II, ali za razliku uzima u obzir vrijednost
omjera naprezanja.
3.5.3.
Formanova jednadba
Jednadba koja uzima u obzir lomnu ilavost materijal naziva se Formanovom jednadbom i
glasi:
(25)
Primjeuje se da Formanova jednadba uzima u obzir omjer naprezanja, ali i da moe opisati i
podruje II i podruje III relativnog napredovanja pukotine.
Modifikacija ove jednadbe je da se kao relevantan parametar koristi vrijednost J integrala te
ona tada glasi:
1
(26)
25
Ozren Veri
3.5.4.
Diplomski rad
Zheng Hirtova jednadba
Jednostavnom modifikacijom Parisove jednadbe tako da je uzet u obzir prag intenzivnosti

naprezanja dolo se je do Zheng Hirtove jednadbe:
(27)
Ova jednadba se primjenjuje za opisivanje podruja I i podruja II relativnog napredovanja

pukotine, ali ne uzima u obzir omjer naprezanja.
3.5.5.
Dowling Begleyeva jednadba
Ako se umjesto koeficijenta intenzivnosti naprezanja u Parisovu jednadbu uvrsti vrijednost J

integrala dobiva se izraz:
(28)
Ovaj model, kao i Parisov, ne uzima u obzir omjer naprezanja te opisuje samo podruje II
relativnog napredovanja pukotine.
3.6.
Modeli interakcije napredovanja viestrukih pukotina [8] [11]
Pri razmatranju problema rasta viestrukih pukotina potrebno je uzeti u obzir meusobnu
interakciju tj. utjecaj jednog vrha pukotine na napredovanje drugog vrha. Prema literaturi za
primjer uzorka s 3 pukotine autori su razvili metodu interaktivne simulacije.
Aliabadi i Dirgantara istraivali su problem interakcije viestrukih pukotina u spremnicima
pod tlakom dok su se Boi i suradnici bavili problemima interakcije viestrukih pukotina u
orebrenim panelima.
26
Ozren Veri
Diplomski rad
Vrh 1
Vrh 2
Vrh 3
Slika 23. Openiti model ploe s 3 pukotine
Numerika analiza primjenom metode konanih elemenata pokazala je da su koeficijenti

intenzivnosti naprezanja razliiti u svakom vrhu pukotine. Najvia vrijednost je u vrhu 1, a
najmanja u vrhu 3 to e utjecati na odabir vrha 1 kao referentnog vrha. Potrebno je
pretpostaviti poetnu i krajnju vrijednost duljine pukotine za odabrani referentni vrh. Prirast
duljine pukotine referentnog vrha se takoer pretpostavi, a prirast za ostale vrhove se dobije
prema:
(29)
Nakon toga numerikom simulacijom izraunava se koeficijent intenzivnosti naprezanja za

uznapredovale duljine pukotina. Ranije opisanom metodom numerike integracije
diferencijalne jednadbe napredovanja pukotine dolazi se do potrebnog broja ciklusa da
referentna pukotina napreduje za ranije odreenu vrijednost.
Iz dobivenog broja ciklusa odreuje se vrijednost produljena pukotina za preostala dva vrha te
se usporeuje s prethodnom vrijednou i postupak se tako ponavlja sve dok se ne zadovolji
odgovarajua tonost.
Dijagram toka koji opisuje postupak interaktivne simulacije prikazuje Slika 24.
27
Ozren Veri
Diplomski rad
poetna duljina pukotine

krajnja duljina pukotine
n 1
: broj vrhova pukotina
inkrement
r referentni vrh n
Ne
Da
Ne
Da
Slika 24. Dijagram toka metode interaktivne simulacije viestrukih pukotina
28
Ozren Veri
Diplomski rad
4. NUMERIKO UTVRIVANJE PARAMETARA MEHANIKE LOMA

I SIMULACIJA IVOTNOG VIJEKA
4.1.
Metoda konanih elemenata u mehanici loma [12] [13]
Metoda konanih elemenata razvijena je etrdesetih godina prolog stoljea kada je A.

Hrenikoff prilikom rjeavanja problema teorije elastinosti kontinuum podijelio na vie
tapnih elemenata. 1960. godine R.W. Clough uvodi pojam konanog elementa te u to
vrijeme nastaje matrini zapis u metodama analize konstrukcija i poinje primjena raunala
pri rjeavanju inenjerskih problema. Primjena metode konanih elemenata se poela naglo
iriti te su razvijeni mnogobrojni raunalni programi koji su se temeljili na njoj i danas je
praktiki prisutna u svim inenjerskim granama.
Metoda konanih elemenata se zasniva na principu diskretizacije kontinuuma s beskonano
mnogo stupnjeva slobode gibanja mreom konanih elemenata s ogranienim brojem
stupnjeva slobode gibanja. U sutini se diferencijalne jednadbe zamjenjuju skupom
algebarskih jednadbi. Konani elementi mogu biti raznih tipova kao to su tapni, gredni,
ljuskasti, prstenasti, tetraedarski i razni drugi elementi.
Budui da se je metoda konanih elemenata pokazala kao uspjeno primijenjen numeriki
postupak u rjeavanju inenjerskih problema bilo je za oekivati da e se poeti koristiti i za
rjeavanje problema mehanike loma. U poetku primjene metode konanih elemenata u
rjeavanju problema mehanike loma koriteni su izoparametrijski konani elementi, ali oni se
nisu pokazali adekvatnima za primjenu budui da nisu mogli modelirati singularitete
naprezanja i deformacija oko vrha pukotine. Taj problem rijeen je uvoenjem novih
specijalnih konanih elemenata za primjenu u mehanici loma koji se nazivaju singularnim
konanim elementima.
4.1.1.
Izoparametrijski konani elementi
Budui da je Kartezijev koordinatni sustav esto neprikladan za opisivanje sloenije

geometrije uvode se lokalne bezdimenzijske koordinate poznate pod nazivom prirodne
koordinate. One su funkcije kartezijevih koordinata, a njihova vrijednost se kree u podruju
izmeu nule i jedinice.
Ako se osnovni elementi opiu u lokalnim prirodnim koordinatama tada se oni nakon
preslikavanja u globalni Kartezijev koordinatni sustav u opem sluaju iskrivljuju i prelaze u
29
Ozren Veri
Diplomski rad
krivocrtne koordinate. Izvoenjem elemenata s ovakvim zakrivljenim stranicama omoguuje

se znatno lake modeliranje sloenijih geometrijskih oblika.
Ako je polje pomaka u elementu opisano istim interpolacijskim funkcijama kao i geometrija
elementa tada se takvi elementi nazivaju izoparametrijski konani elementi.
4.1.1.1.
Dvodimenzijski etverokutni elementi
Formulaciju izoparametrijskih konanih elemenata moe se jednostavno opisati na primjeru

preslikavanja izvornog etverokutnog u proizvoljni etverokutni element.
(x 3 , y3 )
(-1,1)
(x 4 , y4 )
(1,1)
(-1,-1)
(x 1 , y1 )
(1,-1)
(x 2 , y2 )
Slika 25. Preslikavanje izvornog etverokutnog elementa u proizvoljni element
Geometrija elementa opisana je izrazima:

,
(30)
(31)
Funkcije oblika su definirane izrazom:

,
1
1
4
(32)
Polje pomaka opisuje se istim funkcijama oblika kao i kod geometrije elemenata:
(33)
(34)
30
Ozren Veeri
Diplomski rad
U sluaaju da izvorrni element ima vie vorova du stranice taada se ravnne stranice izvornog
i
elementta mogu preeslikati u kriivocrtne strranice dobiv
venog proizv
voljnog elem
menta.
4.1.2.
Singularnii konani elementi

e
Zbog ppristupanossti i irine upotrebe metode ko

onanih elemenata razzvijen je vei
v
broj
posebniih elemenatta koji se ko
oriste za oppisivanje staanja u vrhu pukotine. N
Najrasprostrranjenija
je metooda gdje see izoparameetrijski etvverokutni element
e
dru
ugog reda ssaima u trrokutasti
elementt uz pomiccanje meu
uvorova nna odreenu
u lokaciju ovisno o eljenoj vrsti tipa
singularriteta.
Prilikom
m diskretizzacije geom
metrije okoo vrha pu
ukotine se koriste ssingularni elementi
(etverookuti saeti u trokute), a ostatak geeometrije see diskretizirra klasinim
m izoparameetrijskim
konaniim elemenntima. Tak
kozvani prrsten konaanih elem
menata preedstavlja raspored
r
diskretizzacije oko vrha
v
pukotin
ne to pokaazuje Slika 26.
Slikaa 26. Uobiajeni prsten

n konanih elemenata
e
oko vrha pukkotine
Ovisno o poloaju meuvoraa dobiti e se razliiti tipovi singu

ulariteta kak
ako bi se om
moguilo
modelirranje tj. rjeeavanje prroblema linnearno elasttine i elassto plastinne mehanik
ke loma.
Tipovi m
materijalnihh modela:
1.
L
Linearno elastini mateerijalni moddel
2.
E
Elastini ideealno plastiini materijaalni model
3.
E
Elastoplastiini materijaalni model.
Izborom
m materijalnnog modela uvjetovann je odabirr vrste sing
gularnog ellementa ko
oji e se
koristitii u analizi.

b
31
Ozren Veri
4.1.2.1.
Diplomski rad
Singularni element za rjeavanje linearno elastinih problema
Ukoliko je ponaanje materijala linearno elastino tada se saimanje provodi na nain da se

vorovi na jednoj stranici spoje u jedan zasebni vor to predstavlja vrh pukotine, a susjedni
meuvorovi pomaknu se iz sredine stranice na jednu etvrtinu duljine stranice kao to
prikazuje Slika 27.
7 6
8
1 2
3
h/4
3h/4
Slika 27. Dobivanje singularnog konanog elementa za linearno elastinu analizu
Geometrija elementa opisuje se izrazima:

,
(35)
(36)
Funkcije oblika u prethodnim izrazima su definirane kao:

1
1
4
1
1
2
,
1
1
1
1
1
1
1
1
(37)
Polje pomaka opisuje se istim funkcijama oblika kao i kod geometrije elemenata:
,
(38)
(39)
Ako se ishodite globalnog koordinatnog sustava postavi u vrh pukotine moe se pisati:
32
Ozren Veri
Diplomski rad
0,
4
0,
(40)
(41)
Uvrtavanjem vrijednosti iznosa prirodnih koordinata u izraz (37) te potom uvrtavanje

vrijednosti (40) i (41) u izraze (35) i (36) i naknadnim sreivanjem slijedi:
4
4
(42)
(43)
Kako se singularitet deformacija uobiajeno iskazuje kao funkcija od polumjera r od vrha

pukotine koriste se polarne koordinate te se moe pisat:
(44)
Slijedei postupak opisan u literaturi, na kraju se dolazi do izraza za deformaciju u x smjeru

koji glasi:
(45)
Konstante u izrazu ovise o veliini pomaka u vorovima to na kraju odreuje koji oblik
singularnosti e biti dominantan. Postavljanjem vorova kako je ve opisano i uz uvjet da se
vorovi u vrhu pukotine pomiu zajedno postaje dominanta singularnost oblika 1/r.
4.1.2.2.
Singularni element za rjeavanje elastoplastinih problema
Ako se materijal ponaa nelinearno ovrujue tada se saimanje provodi na nain da se

vorovi na jednoj stranici spoje u jedan vor koji ima mogunost razdvajanja, a susjedni
meuvorovi pomaknu se iz sredine stranice na jednu etvrtinu duljine stranice. Dobiveni
element je identian prethodno opisanom elementu za linearno elastinu analizu uz razliku da
se prilikom deformiranja vorovi koji predstavljaju vrh pukotine mogu micati neovisno jedan
o drugome. Ovakav element davati e singularitet oblika
gdje
predstavlja parametar
ovrenja materijala.
33
Ozren Veri
4.2.
Diplomski rad
Verifikacija numerikog modela na ploi s bonom pukotinom [14]
Kako bi se potvrdila vjerodostojnost rjeenja dobivenih primjenom numerike analize

potrebno je usporediti ta rjeenja s analitikim rezultatima. Numerika analiza provesti e se u
programskom paketu Abaqus primjenom principa linearno elastine mehanike loma budui da
za elastoplastino ponaanje materijala ne postoje jednostavni analitiki izrazi.
4.2.1.
Geometrija, optereenje i materijalna svojstva
Ploa s bonom pukotinom vlano je optereena kako prikazuje Slika 28.

a
b
B
L
Slika 28. Dimenzije i optereenje ploe s bonom pukotinom
Zadani parametri ploe:

b = 100 mm
a = 60 mm
L = 240 mm
P = 4000 N
B = 5 mm
E = 210 Gpa, = 0,3
34
Ozren Veeri
4.2.2.
Diplomski rad
Analitikoo rjeenje ko
oeficijenta iintenzivnossti naprezan
nja
Za zadaanu plou, prema

p
literaturi, koefiicijent inten
nzivnosti naaprezanja see izraunav
va prema
izrazu:
(46)
Funkcija f ovisi o dimenzijama

d
a ploe prem
ma izrazu:
0,752
2,02
0,37 1
(47)
Uvrtavvanjem svihh traenih podataka ddolazi se do

d vrijedno
osti koeficiijenta inten
nzivnosti
naprezaanja koji iznnosi:
14,0
0432 MPam
4.2.3.
(48)
Proraunsski model
Zadana ploa je simetrina

s
pa
p se kao pproraunskii model ko
oristi samo polovica ploe
p
to
X simetrija
prikazujje Slika 29.
Slikaa 29. Prora

aunski mod
del ploe s do
odijeljenim rubnim uvjjetima
Rubni uuvjet simetriije zadan jee po lijevom

m rubu do vrrha pukotinee, a po cijellom desnom
m rubu je
dodano odgovarajuue vlano optereenje.
o
.
b
35
Ozren Veeri
4.2.4.
Diplomski rad
Numerikii dobivena rjeenja

r
iu
usporedba s analitikim
m rjeenjem
m
Kako bbi se pokazala konverg

gencija rjeenja proraunski mod
del ploe ddiskretiziran
n je s tri
razliitee mree konnanih elem
menata kao tto se primjeeuje sa slijedee 3 slikke. Za diskrretizaciju
su koriteni 2D elementi oznak
ke CPS8.
Slika 30. Diskretizi

zirani modell ploe (grub
ba mrea)
ntura naprezanja (sredn

nja mrea)
Slika 31. Prikaz kon

b
36
Ozren Veeri
Diplomski rad
Slika 32.
3
Prikaz kontura po
omaka (fina mrea)
mou tri razzliito diskretizirana

Dobivenne rezultatee za koeficijjent intenziivnosti naprrezanja pom
prorauunska modella prikazuje Tablica 1.
Tablicaa 1. Konverrgencija rjeenja koeficiijenta intenzzivnosti napprezanja
K / Mpa m
m
Gruuba mrea
Srednja mrea
Fina mrea
A
Analitiko rjeenje
r
13,97
14,01
14,01
14,04
4
Dobivenni rezultati se podudaraaju s analitiikim rjeen

njem uz najmanju grekku od oko 0,2
0 % za
model s finom mreeom to je za
z inenjerssku primjen
nu odlian reezultat.

b
37
Ozren Veeri
4.3.
Diplomski rad
N
Numeriki izraun pa
arametara m
mehanike loma
l
za ekssperimentaalne uzorkee uzete
iiz literaturee
Iz literaature su doobiveni pod

datci ekspeerimentalnog
g istraivan
nja rasta puukotina u ploama
izloeniim ciklikom
m optereen
nju. U ekspperimentu su
u provedenaa ispitivanjaa na dvije ploe
p
(P1
i P3) istih dimeenzija, ali razliitog broja puk
kotina. Plo
oe su izrraene od mekog
u podvrgnuute cikliko
om optereenju konsttantne amp
plitude i
konstrukkcijskog eelika te su
frekvenncije.
4.3.1.
Eksperimeentalni uzorrak P1
Eksperimentalni uzorak
u
P1 predstavlja
p
plou sa sredinjom
m pukotinom
m te e see za nju
m izraunati parametri liinearno elasstine i elasto - plastinne mehanikee loma.
numerikim putem
4.3.1.1.
Geometrrija, optereenje i matterijalna svo

ojstva
Dimenzzije ploe (P
P1) sa sredinjom pukkotinom prik
kazuje Slik
ka 33, a poddatke o opttereenju
prikazujje Tablica 2.
2
Slika 33
3. Dimenziije eksperim
mentalnog uzzorka P1
b
38
Ozren Veri
Diplomski rad
Tablica 2. Podatci o primijenjenom optereenju i geometrijskim karakteristikama (P1)
F / N
A0 / mm2
0 / MPa
96000
960
80
0,0253
Materijal izrade ploe je meki konstrukcijski elik oznake S235 (St 37) ija materijalna
svojstva prikazuje Tablica 3, a uzeta su iz literature. [18]
Tablica 3. Materijalna svojstva eksperimentalnih uzoraka (P1 i P3)
E / GPa
Y / MPa
206
0,3
235
6,25
1,75
Prilikom prorauna koritenjem principa linearno elastine mehanike loma koristiti e se

samo prva dva podatka iz prethodne tablice koji se dobivaju iz statikog vlanog testa, dok e
se ostali podatci dobiveni iz ciklikog testa koristiti pri elasto-plastinom proraunu.
Nelinearno ponaanje materijala opisuje se Ramberg Osgoodovom jednadbom:
(49)
350
300
/ MPa
250
200
150
100
50
0
0
0,5
1
/%
1,5
Slika 34. Stabilizirana ciklika krivulja materijala S235 (St37)
39
Ozren Veeri
4.3.1.2.
Diplomski rad
Prorauunski model
Model eksperimenntalnog uzorka konstruuiran je kao

o 2D geom
metrija u prrogramskom
m paketu
Abaqus, te je poddijeljen na dva dijelaa kojima jee zadana odgovarajuaa debljina kao to
prikazujje Slika 35.
54
4 mm
4 mm
m
S
Slika
35. Proraunski
P
model eksp
perimentalno
og uzorka P
P1
Budui da je ekspeerimentalni uzorak dvoostruko simeetrian, opteereen i osloonjen koristiti e se

odgovarrajuu uvjetti simetrije koje
k prikazuuje Slika 36
6.
X simetrija
Y simetrija
Slika 36. Doodijeljeni rubni uvjeti (P

P1)
b
40
Ozren Veeri
Diplomski rad
Du gorrnjeg ruba modela

m
zadaano je odgoovarajue vllano optereeenje, a izggled diskrettiziranog
modela prikazuje Slika
S
37.
S
Slika 37. Diskretiziran
D
ni proraunsski model i detalj
d
mreee oko vrha ppukotine (P1
1)
Prorauunski modell je diskretiziran konaanim elem

mentima ozn
nake CPS8 koji se uobiajeno
koriste za rjeavannje problem
ma mehanikee loma, a veliina elem
menta od 5 mm pokazala se je
a
U bblizini vrha pukotine ellementi su ggue rasporreeni, a
kao dobbar izbor za obje vrste analize.
oko sam
mog vrha puukotine koriteni su singgularni kon
nani elemen
nti veliine 0,1 mm.
4.3.1.3.
Numeriki dobivena
a rjeenja
Rasporeed naprezannja prema Von

V Misesuu za obje vrrste analize prikazuju SSlika 38 i Slika
S
39.
Moe sse primijetitti da postojji znaajna razlika u iznosu naprezanja u ookolici puk
kotine za
pojedinuu analizu to
u konaanici rezulttira i znaajnim razlikama u iznnosima relevantnih
faktora mehanike loma.

b
41
Ozren Veeri
Diplomski rad
S
Slika
38. Naprezanje
N
p
prema Von Misesu (P1,, LE analizaa)
S
Slika
39. Naprezanje
N
p
prema Von Misesu (P1,, EP analizaa)
b
42
Ozren Veri
Diplomski rad
Nakon to je provedena linearno elastina analiza, za sve duljine pukotina odreen je pripadni
koeficijent intenzivnosti naprezanja kao i vrijednost J integrala.
50
45
K / MPa m^1/2
40
35
30
25
20
15
10
0
10
20
30
40
a / mm
50
60
70
Slika 40. Ovisnost koef. Intenzivnosti naprezanja K o duljini pukotine a (P1)
U linearno elastinoj analizi postoji direktna veza izmeu vrijednosti koeficijenta

intenzivnosti naprezanja i vrijednosti J integrala te se za tanku plou (pretpostavka ravninskog
stanja naprezanja) moe pisati:
(50)
0,012
J / MPa m
0,010
0,008
0,006
0,004
0,002
0,000
0
10
20
30
40
a / mm
50
60
70
Slika 41. Ovisnost J integrala o duljini pukotine a kod LE analize (P1)

43
Ozren Veri
Diplomski rad
Uzimajui u obzir nelinearnost materijala takoer je izraunat relevantni parametar mehanike

loma za sve duljine pukotina to je u ovome sluaju J integral.
0,018
0,016
J / MPa m
0,014
0,012
0,010
0,008
0,006
0,004
0,002
0,000
0
10
20
30
40
a / mm
50
60
70
Slika 42. Ovisnost J integrala o duljini pukotine a kod EP analize (P1)
Ako se ovisnosti J integrala o duljini pukotine za obje analize prikau na jednom dijagramu
tada se moe primijetiti kako obje vrste analize daju podjednake rezultate za krae pukotine,
J / MPa m
ali se ta razlika znatno poveava s porastom duljine pukotine to zorno prikazuje Slika 43.
0,020
0,018
0,016
0,014
0,012
0,010
0,008
0,006
0,004
0,002
0,000
LEanaliza
EPanaliza
10
20
30
40
a / mm
50
60
70
Slika 43. Usporedba ovisnosti J integrala o duljini pukotine za LE I EP analizu (P1)
44
Ozren Veeri
4.3.2.
Diplomski rad
Eksperimeentalni uzorrak P3
Osnovnna razlika u eksperimen

ntalnom uzoorku P3 nasspram uzork
ka P1 je to se na njem
mu nalaze
tri pukootine od kojjih je jednaa pozicionirrana centrallno, a drugee dvije bon
no. Za ovaj
aj uzorak
provedeena je metodda interakcij
ije viestrukkih pukotinaa.
4.3.2.1.
Geometrrija, optereenje i mateerijalna svoj

ojstva eksperrimentalnogg uzorka
Geomettrija, optereenje i svojjstva materij

ijala uzorkaa P3 su ista kao
k i kod uuzorka P1 uzz razliku
postojannja 3 pukotiine kao to prikazuje
p
S lika 44.
Slika 44.

b
Dimenzije epruvete
e
P3
45
Ozren Veeri
4.3.2.2.
Diplomski rad
Prorauunski model
Poto suu dimenzijee uzorka P3

3 identine dimenzijam
ma uzorka P1
P koriten je isti geom
metrijski
model, aali su drugaaije definirrane pukotinne i rubni uv
vjeti simetriije kao to pprikazuje Sllika 45.
X simetrija
Y simetrija
Slika 45. Doodijeljeni rubni uvjeti (P

P3)
Pri diskkretizaciji modela uzzorka P3 koritene su

s iste veeliine elem
menata kao
o i kod
diskretizzacije moddela P1. Tak
koer su kooriteni jed
dnako diskretizirani m
modeli za ob
bje vrste
analize zbog autom
matizacije prrocesa numeerike simu
ulacije.
S
Slika 46. Diskretiziran
D
ni proraunsski model i detalj
d
mreee oko vrha ppukotine (P3
3)
b
46
Ozren Veeri
4.3.2.3.
Diplomski rad
Numeriki dobivena
a rjeenja
S
Slika
47. Naprezanja
N
p
prema Von Misesu (P3,, LE analizaa)
S
Slika
48. Naprezanje
N
p
prema Von Misesu (P3,, EP analizaa)
b
47
Ozren Veri
Diplomski rad
Nakon to je provedena linearno elastina analiza dobivena je ovisnost koeficijenta

intenzivnosti naprezanja za pojedini vrh pukotine o pojedinim duljinama pukotina to
prikazuje Slika 49.
28
26
K / MPa m^1/2
24
22
20
Vrh1
18
Vrh2
16
Vrh3
14
12
10
5
10
15
20
25
30
a / mm
Slika 49. Ovisnost koef. Intenzivnosti naprezanja K o duljini pukotine a (P3)
Provedbom elastoplastine analize dobiva se vrijednost J integrala u ovisnosti o duljini

pukotine kao to prikazuje Slika 50.
0,0045
0,004
J / MPa m
0,0035
0,003
0,0025
Vrh1
0,002
Vrh2
0,0015
Vrh3
0,001
0,0005
0
5
10
15
20
25
30
a / mm
Slika 50. Ovisnost EP vrijednosti J integrala o duljini pukotine a (P3)
48
Ozren Veri
4.4.
Diplomski rad
Numerika simulacija ivotnog vijeka i usporedba s eksperimentalnim

rezultatima
Poto su izraunati parametri mehanike loma moe se pristupiti numerikoj simulaciji

ivotnog vijeka koja je provedena u programskom paketu Matlab.
Pojedine konstante razliitih diferencijalnih jednadbi odreene su aproksimiranjem podataka
pravcem u dijagramu relativnog napredovanja za uzorak P1. Tako dobivene konstante
koritene su i u interaktivnoj simulaciji viestrukih pukotina kod uzorka P3.
Integracija diferencijalne jednadbe napredovanja pukotine se provodi numerikim
postupkom koji za sluaj Parisove jednadbe glasi:
(51)
Numerika integracija ostalih modela napredovanja pukotine provodi se na slian nain uz

uvrtavanje odgovarajuih konstanti i parametara.
4.4.1.
4.4.1.1.
Eksperimentalni uzorak P1
Parisov model
Osnovni model napredovanja pukotina u linearno elastinoj mehanici loma je Parisov model
te Slika 51 prikazuje pripadni dijagram relativnog napredovanja pukotine gdje su podatci
aproksimirani odgovarajuim pravcem.
da/dN / m/ciklus
1E-05
1E-06
1E-07
1E-08
1E-09
10
100
K / MPa m^1/2
Slika 51. Dijagram relativnog napredovanja pukotine (Paris, P1)
49
Ozren Veri
Diplomski rad
Procijenjene konstante Parisove jednadbe iznose:

3,33
(52)
1,605 10
(53)
Primjenom prethodno dobivenih konstanti moe se pristupiti postupku numerike integracije

odgovarajue diferencijalne jednadbe.
70
60
a/m
50
40
eksperiment
30
simulacija
20
10
0
1,0E+6
1,2E+6
1,4E+6
1,6E+6 1,8E+6
N / ciklus
2,0E+6
2,2E+6
Slika 52. Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (Paris, P1)
Slika 52 prikazuje usporedbu eksperimentalnog i numeriki proraunatog ivotnog vijeka

uzorka P1 primjenom Parisove jednadbe. Moe se primijetiti da se rezultati podudaraju do
duljine pukotine 30 mm nakon ega simulacija daje dulji ivotni vijek od stvarnoga, a
konkretne brojane vrijednosti prikazuje Tablica 4.
Tablica 4. Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (Paris, P1)
N / ciklus
Nsim / ciklus
N / %
1,98 10
2,07 10
5,35
50
Ozren Veri
4.4.1.2.
Diplomski rad
Dowling begleyev model (LE analiza)
Ako se umjesto koeficijenta intenzivnosti naprezanja K koristi vrijednost J integrala

dobivenog linearno elastinom analizom dobiva se dijagram relativnog napredovanja
pukotine koji prikazuje Slika 53.
da/dN / m/ciklus
1E-05
1E-06
1E-07
1E-08
1E-09
0,0001
0,001
0,01
0,1
J / MPa m
Slika 53. Dijagram relativnog napredovanja pukotine (DB LE, P1)
Iznosi konstanti Dowling Begleyeve jednadbe:

1,665
1,129 10
(54)
(55)
Budui da je koeficijent intenzivnosti naprezanja u direktnoj vezi s J integralom u linearno

elastinoj analizi ove konstante mogue je dobiti iz Parisovih konstanti prema vezi:
2
(56)
(57)
Zbog ranije opisane veze koeficijenta intenzivnosti naprezanja i J integrala u linearno

elastinoj analizi za oekivati je da e ovaj model dati isto rjeenje kao i Parisov budui da je
istog matematikog oblika.
51
Ozren Veri
Diplomski rad
70
60
a/m
50
40
eksperiment
30
simulacija
20
10
0
1,0E+6
1,2E+6
1,4E+6
1,6E+6 1,8E+6
N / ciklus
2,0E+6
2,2E+6
Slika 54. Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (DB LE, P1)
Slika 54 pokazuje da su primjenom ovog modela dobivena ista rjeenja kao i u prethodnom
sluaju, a brojane vrijednosti prikazuje Tablica 5.
Tablica 5. Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (DB LE, P1)
4.4.1.3.
N / ciklus
Nsim / ciklus
N / %
1,98 10
2,07 10
5,35
Dowling begleyev model (EP analiza)
Primjenom principa elasto plastine mehanike loma dobiva se dijagram relativnog

napredovanja koji prikazuje Slika 55.
52
Ozren Veri
Diplomski rad
da/dN / m/ciklus
1E-05
1E-06
1E-07
1E-08
1E-09
0,0001
0,001
0,01
0,1
J / MPa m
Slika 55. Dijagram relativnog napredovanja pukotine (DB EP, P1)
Iznosi konstanti procijenjen je kao:

1,7

(58)
1,116 10
(59)
Za oekivati je da e ovaj model dati neto toniji ivotni vijek budui da bolje opisuje stanje
naprezanja i deformacija za pukotine veih duljina.
70
60
a/m
50
40
eksperiment
30
simulacija
20
10
0
1,0E+6
1,2E+6
1,4E+6
1,6E+6 1,8E+6
N / ciklus
2,0E+6
2,2E+6
Slika 56. Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (DB EP, P1)
53
Ozren Veri
Diplomski rad
Moe se primijetiti da ovaj model daje neto bolje poklapanje s eksperimentom za podruje
veih pukotina nego to je bio sluaj za prethodna dva modela. Konkretne brojane
vrijednosti prikazuje Tablica 6.
Tablica 6. Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (DB EP, P1)
4.4.1.4.
N / ciklus
Nsim / ciklus
N / %
1,98 10
2,04 10
2,94
Formanov model
Primjenom ovog modela trebalo bi se moi bolje opisati podruje veih pukotina te Slika 57
prikazuje pripadni dijagram relativnog naprezanja.
da/dN / m/ciklus
1E-05
1E-06
1E-07
1E-08
1E-09
1
10
delta K / MPa m^1/2
100
Slika 57. Dijagram relativnog napredovanja pukotine (Forman, P1)
Iznosi konstanti Formanove jednadbe:

3,2
1,408 10
(60)
(61)
Koritenjem Formanove jednadbe neto se bolje opisuje podruje veih pukotina kao to
prikazuje Slika 58.
54
Ozren Veri
Diplomski rad
70
60
a/m
50
40
eksperiment
30
simulacija
20
10
0
1,0E+6
1,2E+6
1,4E+6
1,6E+6 1,8E+6
N / ciklus
2,0E+6
2,2E+6
Slika 58. Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (Forman, P1)
Neto manja razlika naspram eksperimentalnih rjeenja dobivena je u ovome sluaju kao to
pokazuje Tablica 7.
Tablica 7. Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (Forman, P1)
4.4.1.5.
N / ciklus
Nsim / ciklus
N / %
1,98 10
2,03 10
2,46
Modificirani Formanov model (LE analiza)
Koritenjem J integrala dobivenog linearno elastinom analizom za ovaj model trebala bi se

dobiti rjeenja identina prethodnima. To je posljedica injenice opisane i u sluaju koritenja
Parisove i Dowling Begleyeve jednadbe u linearno elastinoj analizi. Dotini dijagram
relativnog napredovanja prikazuje Slika 59.
55
Ozren Veri
Diplomski rad
da/dN / m/ciklus
1E-05
1E-06
1E-07
1E-08
1E-09
0,001
0,01
0,1
delta J / MPa m
Slika 59. Dijagram relativnog napredovanja pukotine (mod. Forman LE, P1)
Iznosi konstanti modificirane Formanove jednadbe:

1,7

(62)
3,997 10
(63)
70
60
a/m
50
40
eksperiment
30
simulacija
20
10
0
1,0E+6
1,2E+6
1,4E+6
1,6E+6 1,8E+6
N / ciklus
2,0E+6
2,2E+6
Slika 60. Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (mod. Forman LE, P1)
Slika 60 pokazuje identian dijagram ivotnog vijeka prethodnome to potvruje i Tablica 8.

56
Ozren Veri
Diplomski rad
Tablica 8. Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (mod. Forman LE, P1)
4.4.1.6.
N / ciklus
Nsim / ciklus
N / %
1,98 10
2,03 10
2,46
Modificirani Formanov model (EP analiza)
Ako se primjeni modificirana Formanova jednadba s vrijednou J integrala dobivenog

elasto plastinim proraunom za oekivati je najbolje opisivanje podruja veih pukotina.
Pripadni digram relativnog napredovanja prikazuje Slika 61.
da/dN / m/ciklus
1E-05
1E-06
1E-07
1E-08
1E-09
0,001
0,01
0,1
delta J / MPa m
Slika 61. Dijagram relativnog napredovanja pukotine (mod. Forman EP, P1)
Iznosi konstanti procijenjen je kao:

1,65

2,256 10
(64)
(65)
Slika 62 pokazuje da se koritenjem ovog modela dobiva najbolji opis ivotnog vijeka, ali jo
uvijek nije u potpunosti tono opisano podruje veih pukotina.
57
Ozren Veri
Diplomski rad
70
60
a/m
50
40
eksperiment
30
simulacija
20
10
0
1,0E+6
1,2E+6
1,4E+6
1,6E+6 1,8E+6
N / ciklus
2,0E+6
2,2E+6
Slika 62. Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (mod. Forman EP, P1)
Razlika eksperimentalnih i numeriki dobivenih rezultata za ovaj sluaj je najmanja kao to

prikazuje Tablica 9.
Tablica 9. Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (mod. Forman EP, P1)
4.4.2.
4.4.2.1.
N / ciklus
Nsim / ciklus
N / %
1,98 10
2,01 10
1,49
Eksperimentalni uzorak P3
Parisov model
Interaktivna simulacija je zapoeta od prve izmjerene vrijednosti centralne pukotine koja je

odabrana kao referentna, a postupak je napredovao tako da je pretpostavljena propagacija
referentnog vrha iznosila 10 % duljine referentne pukotine.
Za provedbu simulacije potrebno je kombinirati numeriki izraun parametara mehanike loma
i numeriku integraciju odgovarajue jednadbe napredovanja.
Provedbom interaktivne simulacije za uzorak s viestrukim pukotinama dobivaju se rezultati
koje prikazuje Slika 63.
58
Ozren Veri
Diplomski rad
30
25
a / mm
20
15
Vrh1
Vrh2
10
Vrh3
5
0
4,0E+5
6,0E+5
8,0E+5
1,0E+6
N / ciklus
1,2E+6
1,4E+6
Slika 63. ivotni vijek dobiven interaktivnom simulacijom (Paris, P3)
Primjeuje se da centralna pukotina napreduje bre od pukotine sa strane koja se gotovo

jednako iri na obje strane.
Eksperimentalni podatci o ivotnom vijeku su dani za centralnu pukotinu i pukotinu sa strane.
Polovina duljina pukotine sa strane je prikazana kao polovina vrijednost ukupne duljine
pukotine sa strane to prikazuje Slika 64.
30
25
a / mm
20
15
Centralnapukotina
10
Bonapukotina
5
0
4,0E+5
6,0E+5
8,0E+5 1,0E+6
N / ciklus
1,2E+6
1,4E+6
Slika 64. Eksperimentalno odreen ivotni vijek (P3)
59
Ozren Veri
Diplomski rad
Eksperimentalno dobiveni podatci takoer pokazuju da se centralna pukotina bre iri to je

bilo i oekivano, a usporedbu rezultata prikazuje Slika 65.
30
25
a / mm
20
Centralnapukotina
15
Bonapukotina
10
Centralnapuk.sim
Bonapuk.sim
5
0
4,0E+5
6,0E+5
8,0E+5 1,0E+6
N / ciklus
1,2E+6
1,4E+6
Slika 65. Usporedba eksperimentalnog i simuliranog ivotnog vijeka (Paris, P3)
Eksperimentalni i simulirani podatci se dobro podudaraju do duljina pukotina od oko 10 mm

nakon ega interaktivna simulacija daje neto dulji ivotni vijek kao to se vidi i iz podataka
koje prikazuje Tablica 10.
Tablica 10.
4.4.2.2.
Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (Paris, P3)
N / ciklus
N sim / ciklus
N / %
1,17 10
1,39 10
15,83
Modificirani Dowling Begley model (EP analiza)
Provedbom interaktivne simulacije Dowling Begleyeve jednadbe u elastoplastinom

podruju za uzorak s viestrukim pukotinama dobivaju se rezultati koje prikazuje Slika 66.
Interaktivna simulacija Dowling Begleyeve jednadbe u linearno elastinom podruju nije
provedena budui da bi dala ista rjeenja kao i Parisova jednadba zbog ranije spomenute
veze izmeu koeficijenta intenzivnosti naprezanja i J integrala.
60
Ozren Veri
Diplomski rad
30
25
a / mm
20
15
Vrh1
Vrh2
10
Vrh3
5
0
4,0E+5
6,0E+5
8,0E+5
1,0E+6
N / ciklus
1,2E+6
1,4E+6
Slika 66. ivotni vijek dobiven interaktivnom simulacijom (DB EP, P3)
Moe se primijetiti da je trend krivulja ivotnog vijeka slian kao i kod Parisovog modela, ali
je ukupni ivotni vijek neto krai.
Usporedbu dobivenih rjeenja s eksperimentalnima prikazuje Slika 67.
30
25
a / mm
20
Centralnapukotina
15
Bonapukotina
10
Centralnapuk.sim
Bonapuk.sim
5
0
4,0E+5
6,0E+5
8,0E+5 1,0E+6
N / ciklus
1,2E+6
1,4E+6
Slika 67. Usporedba eksperimentalnog i simuliranog ivotnog vijeka (DB EP, P3)
Kao i u prethodnome sluaju podatci se relativno dobro podudaraju do duljina pukotina od

oko 10 mm nakon ega interaktivna simulacija daje neto dulji ivotni vijek od stvarnog, ali i
neto krai od onog izraunatog primjenom Parisove jednadbe.
61
Ozren Veri
Diplomski rad
Tablica 11.
4.4.2.3.
Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (DB EP, P3)
N / ciklus
N sim / ciklus
N / %
1,17 10
1,37 10
14,59
Modificirani Formanov model (EP analiza)
Provedbom interaktivne simulacije Formanove jednadbe u elastoplastinom podruju za

uzorak s viestrukim pukotinama dobivaju se rezultati koje prikazuje Slika 68.
30
25
a / mm
20
15
Vrh1
Vrh2
10
Vrh3
5
0
4,0E+5
6,0E+5
8,0E+5
1,0E+6
N / ciklus
1,2E+6
1,4E+6
Slika 68. ivotni vijek dobiven interaktivnom simulacijom (mod. Forman EP, P3)
Kao i u prethodna dva sluaja centralna pukotina najbre napreduje dok se bona pukotina
praktino podjednako brzo iri na obje strane.
62
Ozren Veri
Diplomski rad
30
25
a / mm
20
Centralnapukotina
15
Bonapukotina
10
Centralnapuk.sim
Bonapuk.sim
5
0
4,0E+5
6,0E+5
8,0E+5 1,0E+6
N / ciklus
1,2E+6
1,4E+6
Slika 69. Usporedba eksperimenta i simuliranog ivotnog vijeka (mod. Forman EP, P3)
Koritenje modificiranog Formanovog modela nije znaajnu utjecalo na dobivene rezultate i

dobiven je tek neto toniji ivotni vijek nego s prethodne dvije simulacije.
Tablica 12.
Usporedba stvarnog i simuliranog ivotnog vijeka (mod. Forman EP, P3)
N / ciklus
N sim / ciklus
N / %
1,17 10
1,36 10
13,97
63
Ozren Veri
Diplomski rad
5. Zakljuak
U radu je dan pregled podruja koje obrauje metode napredovanja zamornih pukotina
temeljene na primijenjenoj mehanici loma. Izloene su najee koritene metode analize
rasta zamornih pukotina te je opisan model interaktivne simulacije napredovanja viestrukih
pukotina.
Primjenom metode konanih elemenata odreeni su relevantni parametri mehanike loma za
dva eksperimentalna uzorka uzeta iz literature. Provedena su dva razliita tipa analize
koritenjem principa linearno elastine i elastoplastine mehanike loma.
Za uzorak s centralnom pukotinom odreena je ovisnost koeficijenta intenzivnosti naprezanja
i ovisnost vrijednosti J integrala o duljini pukotine. Prikazane su razlike izmeu vrijednosti J
integrala dobivenih linearno elastinim i elastoplastinim proraunom koje se znatno razlikuju
za pukotine veih duljina.
Kombinirajui eksperimentalne i numeriki dobivene podatke odreene su konstante
pojedinih diferencijalnih jednadbi kako bi bila mogua njihova integracija s ciljem da se
odredi ivotni vijek uzorka.
U slijedeem koraku provedena je numerika integracija Parisove, Dowling Begleyeve i
Formanove jednadbe te su dobivene pojedine krivulje ivotnog vijeka uzorka. Dobiveni
rezultati se dobro podudaraju s eksperimentalnima do duljina pukotina od oko 30 mm nakon
ega svi modeli daju neto dulji ivotni vijek. Openito se moe zakljuiti da se koritenjem
parametra elastoplastine mehanike loma u dotinim jednadbama dobivaju neto tonije
vrijednosti ivotnog vijeka. Najbolje poklapanje s eksperimentom dobiva se koritenjem
modificirane Formanove jednadbe u kombinaciji s elastoplastinom vrijednou J integrala i
u tom sluaju razlika u rjeenjima je praktiki zanemariva.
Proizlazi da su numeriki dobivena rjeenja bila i oekivana budui da se koritenjem
principa elastoplastine mehanike loma bolje opisuje stanje oko vrha duih pukotina.
Za uzorak koji sadri tri pukotine provedena je interaktivna simulacija napredovanja
viestrukih pukotina. Metoda interakcije je sloena i zahtjeva praktiki istovremeno koritenje
programskog paketa za izraun parametara mehanike loma i numerike integracije
diferencijalne jednadbe napredovanja. Koritene su iste jednadbe kao i kod uzorka s jednom
pukotinom, a dobivena rjeenja su slinih karakteristika. To je opravdano, budui da su u
64
Ozren Veri
Diplomski rad
diferencijalnim jednadbama napredovanja koritene iste konstante koje su odreene kod

uzorka s jednom pukotinom.
Primjena Parisove jednadbe u kombinaciji s parametrom linearno elastine mehanike loma i
u ovom sluaju daje rjeenje koje se najvie razlikuje od eksperimentalnog rjeenja. U sluaju
koritenja modificirane Formanove jednadbe s parametrom elastoplastine mehanike loma
dobiva se neto tonije rjeenje.
Rjeenja dobivena svim modelima interakcije dobro se podudaraju s eksperimentalnim
podatcima do duljine pukotine od 10 mm nakon ega interaktivne simulacije daju dulji ivotni
vijek uzorka.
65
Ozren Veri
Diplomski rad
PRILOZI
I.
CD-R disk
66
Ozren Veri
Diplomski rad
LITERATURA
[1]
Broek, D.: The practical use of fracture mechanics, Kluwer Academic Publishers,
London, 1970.
[2]
Anderson, T. L.: Fracture mechanics, CRC Press, London, 1975.
[3]
Boi, .: Dinamika vrstoa tankostjenih konstrukcija, Fakultet strojarstva i

brodogradnje, Zagreb, 2010.
[4]
Bitunjac, V.: Diplomski rad, Fakultet strojarstva i brodogradnje, Zagreb, 2007.
[5]
Mlikota, M.: Diplomski rad, Fakultet strojarstva i brodogradnje, Zagreb, 2010.
[6]
Skozrit, I.: Doktorski rad, Fakultet strojarstva i brodogradnje, Zagreb, 2011.
[7]
Beden, S. M., Abdullah, S., Ariffin, A. K.: Review of fatigue crack propagation models
for metallic components, European Journal od Scientific Research, 2009., Vol.28 No.3,
str. 364 397.
[8]
Sumi, Y., Boi, ., Iyama, H., Kawamura, Y., Multiple fatigue cracks propagating in a
stiffened panel, Journal of the society of naval architects of Japan, 1996., Vol.179, str
407 412.
[9]
Boi, ., Mlikota, M., Schmauder S.: Application of the K, J and CTOD

parameters in fatigue crack growth modelling, Technical Gazette, 2011., Vol.18, str.
459 466.
[10] Gasiak, G., Rozumek, D.: J integral range estimation for fatigue crack growth rate
description, International journal of fatigue, 2003., Vol.26, str. 135 140.
[11] Dirgantara, T., Aliabadi, M. H.: Numerical simulation of fatigue crack growth in
pressurized shells, International journal of fatigue, 2002., Vol.24, str. 725 738.
[12] Sori, J.: Metoda konanih elemenata, Tehnika knjiga, Zagreb, 2004.
[13] Tonkovi, Z.: Mehanika oteenja i mehanika loma, zabiljeke i materijali s predavanja,
Fakultet strojarstva i brodogradnje, Zagreb, 2011.
[14] Veri, O.: Mehanika oteenja i mehanika loma, seminarski rad, Fakultet strojarstva i
brodogradnje, Zagreb, 2012.
[15] anar, P.: Doktorski rad, Fakultet strojarstva i brodogradnje, Zagreb, 2012.
[16] Fadljevi, M.: Utjecaj debljine ploe na vrijednosti faktora intenzivnosti naprezanja du
3-D ravne frontepukotine, Fakultet strojarstva i brodogradnje, Zagreb, 2009.
67
Ozren Veri
Diplomski rad
[17] Abaqus Documentation, Version 6.10-1, Dassault Systemes Simulia Corp., Providence,
RI, USA, 2012.
[18] FEMFAT software, Engineering center steyr.
68

28 06 2012 Diplomski Rad Ozren Veric

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

28 06 2012 Diplomski Rad Ozren Veric

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SVEUILITE U ZAGREBU

FAKULTET STROJARSTVA I BRODOGRADNJE

Prof. dr. sc. eljko Boi, dipl. ing.

4.1.2.2. Singularni element za rjeavanje elastoplastinih problema ....................... 33

Fakultet strojarstva i brodogradnje

Princip projektiranja primjenom mehanike loma .................................................... 2

Fakultet strojarstva i brodogradnje

Fakultet strojarstva i brodogradnje

Fakultet strojarstva i brodogradnje

Polovina duljina pukotine

Fakultet strojarstva i brodogradnje

Fakultet strojarstva i brodogradnje

Fakultet strojarstva i brodogradnje

Fakultet strojarstva i brodogradnje

2. PRIMJENA MEHANIKE LOMA NA NAPREDOVANJE ZAMORNIH

Openita razmatranja [2]

Lomovi konstrukcija su problem zajednice od davnina, a kako je broj konstrukcija bio u

Princip projektiranja primjenom mehanike loma

S obzirom na mehaniko ponaanje materijala mehanika loma se dijeli na:

linearno elastinu mehaniku loma (LEFM),

elastoplastinu mehaniku loma (EPFM) i

Fakultet strojarstva i brodogradnje

Podjela mehanike loma

Tolerancija oteenja i kontrola loma [1]

Svrha kontrole loma je sprjeavanje pojave loma konstrukcija uslijed maksimalnih

analiza doputenog oteenja

bolje oblikovanje konstrukcije

plan odravanja, pregledavanja i zamjene oteenih dijelova konstrukcije

Ciljevi analize doputenog oteenja

Osnovni ciljevi analize doputenog optereenja su odreivanje:

utjecaja pukotine na vrstou

napredovanja pukotine kao funkcije vremena.

Slika 3. pokazuje kvalitativni odnos utjecaja veliine pukotine na vrstou konstrukcije.

Utjecaj veliine pukotine na vrstou (dijagram preostale vrstoe)

Ako se pretpostavi da nova konstrukcija nema znaajnih oteenja (a = 0) tada je njena

Vremenska promjena radnog optereenja za razliite tipove konstrukcija

Slika 4. prikazuje razliku izmeu vremenske ovisnosti radnog optereenja za konstrukcije

loma. Ukoliko se nita ne poduzme i konstrukcija i dalje ostane u pogonu velika je

Dijagram napredovanja pukotine

Doputenu veliinu pukotine ap mogue je preseliti iz dijagrama preostale vrstoe u dijagram

Fakultet strojarstva i brodogradnje

Napredovanje pukotine i lom

Napredovanje pukotine posljedica je jednog od pet poznatih mehanizama:

zamor uslijed ciklikih optereenja

naponska korozija uslijed stalnog optereenja

napredovanje pukotine u prisutstvu vodika

napredovanje pukotine uzrokovano tekuim metalom

Prva dva navedena mehanizma i njihove kombinacije predstavljaju najuestalije uzroke

Fakultet strojarstva i brodogradnje

Mehanizam zamornog napredovanja pukotine

ak i kada su optereenja mala zbog velike koncentracije naprezanja postoji plastina

Fakultet strojarstva i brodogradnje

Mehanizam krhkog loma

Mehanizam ilavog loma

Doputeno oteenje i mehanika loma

Metode mehanike loma su razvijene kako bi se omoguilo odreivanje preostale vrstoe

Prema tome, dijaagram preo

Dijagram preoostale vrstoe temeljen na naprezaanju

Dogaaanja u vrhu pukotine teemelje se naa lokalnim naprezanjim

Najei nain otvvaranja pukotine u praaksi je odcjepni te se oznaava

Pretposttavimo tijeelo proizvolljnog oblikka s pukotin

Polje naaprezanja okko vrha puk

aju da je kuut izmeu raavnina presj

Fakultet sstrojarstva i brodogradnje