Biohemijske karakteristike i laboratorijska

dijagnostika malignih tumora

Maligna oboljenja kao uzrok smrti su na drugom mjestu odmah iza

kardiovaskularnih oboljenja.
Karcinogeneza se odnosi na prouavanje nastanka malignih oboljenja, kao i
definiranje niza st. deavanja tokom kojih st. gubi postojee i dobija nove osobine,
i tako poinje nekontrolirano funkcionirati.

Karakteristike tumorskih stanica:

- autonomni rast
- sposobnost metastaziranja
- promijenjeni metabolizam
- nediferenciranost i primitivna graa

Glavna karakteristika ovih st. jeste :

- nekontroliran rast i bujanje (ne odgovaraju na postojee regulacione
mehanizme za rast)
- infiltracija u tkivo domaina, gdje se razvijaju i dovode do disfunkcije.
Tumorske st. nisu tako povezane, pa za posljedicu imaju irenje na druga mjesta
u organizmu (metastaze).
Stanice su nediferencirane i primitivne su grae.

Etiologija malignih tumora

Maligna transformacija obuhvata stvaranje promjenjene st. nakon replikacije
ireverzibilno oteene DNA.
Svaki organizam posjeduje gen-onkogen koji djelovanjem nekog tumorskog
inicijatora moe maligno proliferirati.
Inicijatori su:
- razne vrste zraenja
- razna hemijska kancerogena jedinjenja
- onkogeni virusi
Ljudi dolaze u kontakt sa kancerogenim jedinjenjima na razne naine.
Metaboliki i aktivni kancerogeni mogu se kovalentno vezati sa DNA, RNA i
proteinima i dovesti do mutacije genske strukture.

Postoji vie desetina onkogenih virusa (DNA-virusi) koji vezujui se za receptore

prodiru u st. i svoj genetski materijal ugrauju u gen stanice.
Nakon stvaranja maligne st. poinje se razvijati maligno tkivo, jer takva st. ne
podlijee kontrolnim mehanizmima rasta, nego stvara klon maligno promijenjenih
stanica.
Ovaj proces pospjeuju razni promotori tumorskog rasta koji imaju specifine
receptore na st. membrani.
Promotori tumorskog rasta su sve supstance koje izazivaju kronina oteenja
tkiva.
Rizik za maligna oboljenja nakon kontakta sa nekim kancerogenom, zavisi od
starosne dobi, pola, uhranjenosti i raznih bolesti.

Metabolizam maligne stanice

Maligne st. posjeduju kvali/kvantitativne razlike u odnosu na zdrave a posljedica
su promjenjenog metabolizma (promjene u st. membrani, sintezi RNA, DNA,
metabolizmu proteina i stvaranju energije).
U st. membrani je manji sadraj glikolipida a vei holesterola, promjenjene su
katalitike aktivnosti pojedinih enzima.
Pojaan je aktivni transport eera, AK i jona kroz membranu maligne st., znai
poveana je ponuda supstrata, a to poveava proliferaciju st.
Smanjena adhezivnost tumorske st. pogoduje njihovom otputanju i nastanku
metastaza.

U jedrima i mitohondrijama je pojaana sinteza DNA i RNA, poveana katalitika

aktivnost enzima.
Kvalitativne promjene u transkripciji dovode do pojave iRNA za onkofetalne
proteine.
RNA je jae metilirana (metilacija je kljuni moment u malignoj transformaciji st.)
Poveana je sinteza proteina, prisutne su kvali/kvantitativne promjene
metabolizma proteina.
Maligne st. imaju smanjen broj mitohondrija, a time i smanjen kapacitet disanja.

Tumorski markeri
Kod malignih oboljenja prisutne su kvali/kvantitativne promjene raznih sastojaka
tjelesnih tekuina. Tumor svojim rastom i infiltracijom u zdravo tkivo izaziva
njegovo oteenje i vodi patolokim promjenama.
Tumor markeri (TM) su jedinjenja ije prisustvo ili poveanje koncentracije,
odnosno katalitike aktivnosti enzima, sa velikom vjerojatnou oznaavaju
prisustvo malignog tumora.
Markeri su najee, razni onkofetalni proteini ili antigeni, enzimi ili izoenzimi.

Onkofetalni proteini obuhvataju nekoliko vrsta markera:

- 1-fetoprotein (AFP)
- karcino embrionalni antigen (CEA)
- ovarijski karcinom antigen (Ca-125)
- prostata specifini antigen (PSA)
- sijalinska kiselina

Enzimi TM - alkalna fosfataza (AFP)

- prostatina kisela fosfataza (TRAP)
- neuron specifina enolaza (NSE)

Hormoni TM

- horionski gonadotropin (HCG)

- adrenokortikotropni hormon (ACTH)
- eritropoetin

Idealan TM je onaj:
- koji se lako moe otkriti i jednostavno odreivati
- da je prisutan samo kod oboljelih od malignih bolesti
- da mu se konc. podudara sa stadijem oboljenja i odgovorom na lijeenje
- da ga izluuje samo jedno tkivo

Idealnog markera nema, te se preporuuje odreivanje vie markera istodobno.

Odreivanje TM slui za:
- kontrolu zdravih ljudi ili onih sa veim rizikom za bolest
- dijagnostiku malignog oboljenja
- davanje prognoze malignog oboljenja
- praenje toka bolesti i uspjeha terapije
Konc. TM moe biti poveana i kod nekih benignih tumora, najee nije
poveana u ranom stadiju bolesti.
Mnogi TM nisu strogo specifini za jedan oblik karcinoma, ve im konc. moe biti
poveana kod raznih malignih oboljenja.
Smanjenje i vraanje vrijednosti TM na normalnu konc. pokazuje dobar terapijski
odgovor, a porast konc. govori o ponovnom aktiviranju bolesti.

Prikaz pojedinih tumor markera

Karcino-embrionalni antigen (CEA)
Prvi kliniki koriten antigen, normalno se javlja tokom fetalnog razvoja i pred
kraj trudnoe se zamjenjuje drugim antigenima.
Po sastavu je sloeni glikoprotein povezan sa membranom tumorskih st. odakle se
otputa u krv.
Poveana konc. nalazi se kod tumora pankreasa, eluca, rektuma, dojke ali se
moe nai kod benignih bolesti plua i pankreasa, kao i kod 19% puaa.
Koristan je test za praenje uspjeha terapije malignih tumora.

Gastrointestinalni karcinom antigen (Ca-19-9)

Ovaj marker je glikoprotein prisutan kod karcinoma debelog crijeva, a povien je
kod karcinoma eluca i pankreasa.

1-fetoprotein (AFP)
Glikoprotein koji se normalno nalazi u fetalnoj krvi, nakon roenja konc. u krvi mu
pada.
Povean je kod tumora jetre i testesa kao i kod metastaza kolona, karcinoma
pankreasa, prostate i ovarija. Poviene konc. se mogu nai tokom trudnoe kao i u
nekim benignim bolestima.

Ovarijski karcinom antigen (Ca-125)

Po sastavu je glikoprotein koga lue st. karcinoma ovarija. Povean je i kod
karcinoma pankreasa, dojke i plua.
Osjetljivost u otkrivanju bolesti se poveava ako se uz Ca-125 odreuje i CEA.
Vaan je u praenju terapijskog uspjeha jer mu konc. pada u remisiji a raste u
progresiji.

Sijalinska kiselina
Sastavni je dio mukopolisaharida. Poveana konc. se nalazi u RA, pneumoniji i
drugim akutnim bolestima u kojima raste konc. reaktanata akutne faze.
Iako nije specifian marker moe se koristiti za potvrdu dijagnoze i praenje toka
bolesti.

Enzimi kao TM - u malignim procesima promijenjene su katalitike aktivnosti

mnogih enzima a javljaju se i karakteristini izoenzimi tumorskog tipa.

Alkalna fosfataza (AP)

Poveana aktivnost je posebno izraena kod tumora jetre i metastaza na jetri.
Javlja se i kotani izoenzim kod malignih oboljenja kostiju.

Prostatina kisela fosfataza (TRAP)

Ovo je marker karcinoma prostate, jako visoke aktivnosti su kod metastaza na kostima.
Lano pozitivni nalazi su kod digitorektalnog pregleda prostate pa se uzorak za analizu
potrebno uzimati 1-2 dana nakon pregleda.

Izoenzim kreatin-kinaza (CK-BB)

Pouzdan je marker za karcinom prostate. Nalazi se u modanom i fetalnom tkivu, nema
ga normalno u serumu.
U serumu je prisutan nakon izlaska iz malignog tkiva.

Hormoni i proteini kao tumor markeri

Neki hormoni mogu biti markeri, humani horionski gonadotropin (HCG), konc. mu
raste kod tumora plua, jetre, eluca i pankreasa.
Konc. insulina raste kod karcinoma pankreasa a kateholamini su markeri
feokromocitoma.

Proteini specifini markeri za maligne bolesti - (paraproteini)

Paraproteini su poveani kod hematolokih neoplazmi, a nastaju kao posljedica
monoklonalnog bujanja i stvaranja imunoglobulina.
Za malignu paraproteinemiju vaan TM je Bence-Jones protein koji zbog svoje male
molekularne mase prolazi kroz glomerularnu membranu u urin.

Niti jedan od pomenutih markera nije sasvim specifian ni

osjetljiv.