Self suffering story of a survivor of torture victim

& organized violence

(Testimony)

Photo of Mrs. Nongthombam Anuradha Devi

------------------------------------------------------------------

***

Wide Angle Social Development Organization

(WASDO) - Manipur
People's Vigilance Committee on Human Rights
(PVCHR) - Varanasi &
Rehabilitation and Research Centre for Victims
of Torture (RCT) - Denmark
 'Kã "-à¤à -à[¹
' ÒüÅà³A¡ ë>à}ì=à´¬³ ">å¹à à ë ¤ã, W¡[Ò 33 AáàÎ 8 àÎ ët¡ïì¹, Úå³ àìÀ, ÒüW¡à "׳ íºì¹,
>å à ">ã >å ã "³à íºó¡³à t¡àA¡ìÚº ëA¡àìºà³ íºA¡àÒü Kã>ã¡ú
>å[³;ìt¡à 2001 [ ìδ¬¹ =à[> =à}\ >å[³;[>, "ÚåA¡ å} 12.00 ³åA¡ t¡à¹´ÃK[>¡ú ³t¡³ à '¤å
Òü³à>à ëÒàìi¡ºKã =¤A¡ ëºàÒü[Å•¤à ÒàÚ >å à ëA¡ïì=à¹A¡[J 'Îå ÒüW¡à>å à W¡[Ò "×ì´Ãà³ Å幤à " Kå à ëºàÒü>>à
ë=àA¡[J, Úà³à ºà à íº¤à >ìv¡ Úå³Kã ³>àv¡û¡à íº¤à ëÒàìi¡º[> ³t¡³ à ëÒàìi¡º à >å à "׳JA¡ ÅìUà³
"ó¡´¬à ëÅ´¬ãÚå ÒàÒü å>à W¡}ºA¡[J '[ A¡Úà íÒt¡¤[>>à Òü³à à [Å•¹´ÃKà ³[>}ìºà³ à [KºàÎ ë Ãi¡ >[W¡}¤à
W¡à³ å>à íº " åKà ÒüW¡à >å å[ ëÒàìi¡º à " å³ Åà•ìÒï¤[> JR¡ìÒï >à ë>à}î³ ³ìJຠt¡à¹A¡[J Úà³à
>A¡à 'Îå J}º >å à Úà³à àJ;>à ëW¡>ì=à¹A¡[J¡ú ³t¡³ à C.R.P.F. Patrolling W¡; à "³à 'ìJàÚKã
ëÒàìi¡º ³³àR¡ à [ŹKà #>à ³å R¡à} R¡à} >å à t¡à >å à íº¹³[J ³ Kå ã ³>àv¡û¡à 'Kã ÒüW¡à>å Îå å A¡ Kà à "[Ťà
Kå ã ³>àv¡û¡à ëº >æ à íº¹´¶ã¡ú ³ Kã Òü àJ;tå¡>à ' ÒüW¡à>å à¤å >å à ëW¡ÀA¡Òü "³Îå} J¹à W¡;ºå¹¤à
³tå¡} à Òü³à "³åA¡ [>}[Å}ºv¡û¡å >à "³åA¡ ÒÀA¡ºKà ' ³ó¡³ JR¡ >à `¡à> ³àR¡>à ëW¡>[J ÒüW¡à>å à " å >å à,
³ã>à ëA¡ï¤Kà "³v¡à t¡à¹³ì , A¡ àÒü à ëW¡Àã¤ì>à ÒàÚ¤Îå JR¡º³ì , ³t¡³ à ' =à ³à º >à* å¹´¶ã
"³Îå} åA¡t¡à ">à¤à A¡Úà ó¡à*¤à ³ Îå >v¡>à ' 'Kã >å àKà JàÒü>¹Kà Òü³àKã ³>àA¡t¡à ÒÀA¡tå¡>à
íº¤[>¡ú JR¡ìÒïì A¡¹³à ëÚï[J¤ì>à ÒàÚ¤à ët¡¹à à 'ìJàÚKã Òüì> ëÒàÒüKã Úå³ (¤à¤àKã ³W¡º >å ãKã ³Úå³ à)
³ó¡³ à, ³Úà³à Ò}ºA¡Òü A¡[¹ ët¡ïì¹ ÒàÚ å>à ' àJ; >à -à R¡à}¤à ë=àA¡º³ì "³Îå} A¡[¹ ë=àA¡º³K ìK
ÒàÚ>à JÀå¤ à -àJºìÎ íºt¡à¤à R¡³º³ì , " Kå à àJ;[J,W¡à[> =B¡[> ó¡à*¤à JR¡º³ì ¡ú " ¤å å Òüì>ìÒàÒü>à
à=àÒÀ³Òü R¡àÒüÒàA¡ íº¹Kà Òü³à "³[ íºA¡àÒüKã [>ÅठKã ³ã*Òü [Å}>à '¤å [=¤à ºàA¡º´¶ã ³ à
'>à ' ³ó¡³ à W¡; à Úà³à [A¡ì¹ "³Îå} ' Òüì> ëÒàÒü à ëºA¡ºìK ÒàÚ å>à ³ìJàÚ¤å =àì àA¡[J¹´¶ã¡ú
³t¡³ " å ó¡à*¤à Úà³à [A¡¹´¶ã A¡[¹ ë=à¹B¡ ìK JÀå¤ à " ¤å å >å[³ à} *Òü¹A¡º¤à A¡à> Òüì> ëÒàÒüKã
íºA¡àÒüKã "Òº[Å}>à '>à ³ó¡³[Î à ëºà;ºKà íº¹¤[ ³ìJàÚ>à '¤å ë=ïì àv¡û¡å à ëW¡î• ÒàÚ>à J>JøK[>
>å à Úå³ à W¡; >à ó¡K[> ÒàÚ >å à '¤å ³ìJàÚ>à Úå³ à [=>[¤¹A¡[J¡ú }å 7 ³åA¡ t¡à¤ à ³t¡³ " ³å v¡û¡ à
³[> å¹ å[ºÎ ÒàÚ¤[ ºì´£¡º å[ºÎA¡ã ³ã*Òü A¡ÚàÎå ³ó¡³ à ëÚ}[Å>¤à ºàA¡[J "³Îå} ë=ïì àA¡ ³ó¡³
à >å ã "³à íº ÒàÚ, ³à å A¡>àì>à Ò}ºA¡Òü ³ à '>à '[> ÒàÚ å>à Jå³[J " åKà ³ìJàÚ>à '¤å
-àÒ} à*Ò}Kã ³A¡ å>¤à ëÒà;>[J " å¤å íºA¡àÒüKã [>Åà¤>Kã A¡àR¡¤å>à "³[ Úå³Kã "Òº º³>Kà
ÒàÚ>¤ Kã ÒìÚ} *Òü>à ºàA¡W¡¹ìK ÒàÚ >å à Úà>[J "³Îå} ³=} "ÚåB¡ã }å 5 à ºàB¡ ¤[> ÒàÚ >å à JR¡ÒÀ³[J¡ú
>å[³;ìt¡à W¡à[>} =A¡ã}¤à "³v¡à ó¡à*ì "³Îå} tå¡´¬à ó¡à*¤à [A¡¹´¶ã å[ºÎ "³åA¡ ºàB¡ ¹à ÒàÚ>à JÀå¤ à
"Îå³à "[Ò} " åÎå ëÒïìJø Úà³à -à>à ³=}Kã >å[³;t¡à ' "³[ 'Kã ¤à¤à "³[ íºA¡àÒüKã [>Åà¤>Kã
A¡àR¡¤å J¹Kà ëºàÚ>>à ºì´£¡º [å ºÎ ëÊÎ> à W¡;ìº ³ó¡³ à ³ìJàÚ>à Ò}ºA¡[J R¡¹à}Kã ë=ïì àA¡tå¡ à
ëW¡•¤à >å ¹å à ÒàÚ >å à, ó¡³³å ÒàÚ >å à =>³ºKà A¡>à "³v¡>à A¡[¹Îå ÒàÚ¹ìv¡û¡, ³t¡³ "Îå³ Aå¡Òü¹A¡ Kã
í³¹à àÒü¤ã "³[ [>Åà¤>Kã ³ã*Òü[Å} W¡}ºA¡tå¡>à, W¡à>à =A¡¤à J¹à ãìK ÒàÚ¤à ó¡à*¤à l¡ü•Òì "³Îå}
A¡[¹³t¡Îå W¡à¤à =A¡ à ët¡ï[Jì "ÚåA¡ å} 5 Kã >å[³ à}Kã å} 7 ó¡à*¤à¡ú å} t¡ì¹; ³åA¡ t¡à¹A¡
å[ºÎ[Å} W¡}ºA¡ìº " åKà "³>à ëA¡ï[ÅÀA¡Òü "³Îå} ³>å} à W¡R¡[J ³ìJàÚ J¹à íº¹´¶ã "³Îå} ³ìJàÚ>à
R¡¹à}Kã ë=ïì àA¡tå¡ '>à ë>à}î³ [ [Å >å à A¡à Ò>¤[>, ë>à}î³ å A¡ àÒü à íº, ³ìJàÚ[Å} " å ó¡àì¹ "ìÅ}¤à
ÒàÚÚå ÒàÚ å>à ³ìJàÚ>à ë>à}î³>à ºåJ³ìºà³ à >³ºA¡Òü "³>à ºàÒü¤A¡t¡à >´ÃA¡[J " Îå >v¡>à ³¤åA¡
"A¡}¤à " à A¡à*[ÅÀå ÒàÚ >å à "A¡>¤à ëJà•à [A¡ÒÀA¡[J, ³ Îå >v¡>à 'Kã Òü¤}å ³ãì¹àº t¡à ¤à "³à íº
³àÎå ë=ïì àv¡ûå¡ à ëW¡î• ÒàÚ " å>à ³à Òà•à A¡à ì=àA¡º¤[ "ìÅ}¤ å JR¡º[> ÒàÚ å>Îå [A¡Ò>[J¡ú ³ Îå
>v¡>à ëÅàÀ¤à ¤à¤à à ë>à}î³>à >³ >å à ³A¡à A¡Úà ët¡ï[J R¡¹à}Kã ë>à}î³ì à A¡ àÒü à íº ÒàÚ >å à Ò>[\>
Ò>[\> -àÒ} à*Ò} ët¡ï[J¡ú " Kå à >ìR¡à à í Åà A¡Úà ã ÒàÚ >å à Ò}ºA¡[J¡ú "³Îå} ³ìJàÚ>à ¡'¤å ó¡à[\•¤à
ët¡ï[J " ¤å å [>ÅठKà A¡•à ³åA¡¤ Kã '¤å =àì à¹A¡[J " ¤å å ët¡àÚ>à l¡ü•>¤à JR¡ÒÀA¡[J¡ú >å[³;ìt¡à 'Kã
"ì¹àÒü¤à =àKã ëW¡A¡ " ët¡ïK ¤à >å[³;[> "³Îå} ë [º®¡[¹Kã t¡à[¹A¡Îå t¡à¤[> " å¤å å³³A¡ A¡à*[J
³ìJàÚKã ³ã*; ³ãî> à "³Îå} åA¡ ëÚA¡ à ët¡àÚ>à ët¡àÚ>à ëÒï¹A¡[J¡ú ³=}Kã >å[³;t¡à ' "R¡à} l¡ü•[J
[ó¡®¡³ " å ó¡à*¤à ³ìJàÚ>à '¤å ºàv¡û¡¤à Úàì ÒàÚ å>à ³[¹[>Åå¤à >å[³;t¡à Úà³à -à>à "Òº [Å} "³[
[>Åà¤>Kã A¡àR¡¤åKà W¡;[J "³Îå} t¡à¤à R¡³ ¤à -àÒ} ÒàÚ¤[ Jå;ºàÒüì à A¡ àÒü à =³º³Òü, A¡>à à ã[J,
³ã "ì>´¬à " à 㤹à >yKà "-à}¤ à 㤹à, ÅìKຠët¡à}ºKà ºàA¡ å>à A¡>àì>à, A¡à¹ "ìR¡ï¤ à
ët¡à} >å à ºàA¡ >å à A¡>àì>à ÒàÚ >å à Ò>[\> Ò>[\> Ò}ºA¡[J "³Îå} ºå à A¡Úà ëºï¤ìK ÒàÚ >å à Ò}ºA¡[J,
³t¡³ Aå¡Òü¹¤Kã ³³àR¡ Kã Jå;ºàÒü[Å} " å 'ìR¡à à =³º³Òü ÒàÚ ÒàÚ >å à ³¹àº A¡Úà [Å[J¡ú ³ìJàÚ>à '¤å
ó¡à[\•¤à ët¡ï[J " ¤å å [>Åà¤> "³[ Úå³Kã ³ã[Å}Kà A¡•à R¡à}>¤ Kã '¤å =àì à¹A¡[J¡ú >å[³;tå¡Îå tå¡´¬à W¡à¤à
"³v¡à Úà[Jì ÒüW¡à "[ A¡ à ëW¡[À ÒàÚ¤à ó¡à*¤à A¡à*[J "³Îå} " ³å àJ;tå¡>à íºó¡³ JR¡º³ì ¡ú " Kå à
Úå³ Îå tå¡´¬à R¡³ å>à íºA¡àÒüKã í³¹à àÒü¤ã "³[ [>Åकà R¡àv¡ûå¡>à íº¹´¶ã ³=}Kã >å[³v¡à [Î[®¡º ë Î
t¡à ºàA¡ à [å ºÎ [Å}>à "³åA¡ Ò•à '¤å "³åA¡ Úå³ à, 'Kã ³ìt¡} à}¤à ºàA¡[º¤[> ÒàÚ >å à -àÒ} A¡Úà¹A¡
ë=³ >å à Ò}[J " ¤å å '[ A¡[¹Îå JR¡ìÒï ¤>à A¡[¹Îå Jå´à¬ R¡³[Jì ¡ú ³tå¡} Îå C.R.P.F. >à ºàA¡tå¡>à Úå³Kã
¤à¤à à Jå; =àìK ët¡ï¤à ó¡à*¤à Úà*[J " å¤å ¤à¤àÎå C.R.P.F. t¡Kã ë àx๤à *Òü¤>à A¡[¹Îå ët¡ï¹ìv¡ûö¡
å¤å [A¡Ò>¤>[W¡}¤à ët¡ï[J ³ åKã ³tå¡} à 'ÒàA¡ Úà³à [A¡¤à ó¡à*[J "³Îå} Úå³ à ó¡à*¤à íº¤à R¡³[Jì ,
³ãKã ³Úå³ à íº, >å}[=º à tå¡´¶ã "³Îå} Úå³ à tå¡´¬à t¡à¹¤Îå ³[>}ì=à} Òà}ì àA¡tå¡>à tå¡´¶ã¡ú ëÒï[\A¡Îå
"ì=}¤à "[Ò} à ×ÒüKã ³ìJàº, Kà[Ø ³ìJàº>[W¡}¤à t¡à¤ à Òü à àJ; à ë àA¡Òü "³Îå} íºó¡³ JR¡ì
åKà º´¬ã à å[ºÎ l¡ü•K[> JÀå¤ à "-à¤à "³à *Òüì¹, ¤\๠ó¡à*¤à W¡; à R¡³ 칡ú W¡; à t¡à¹¤Îå
"ìt¡à•à º´¬ã Kã W¡;ìº Úå³Kã ë=àR¡Kຠó¡à*¤à ë=àA¡ à [A¡ì¹¡ú

Survivor Interviewer Note Taker

Nongthombam Anuradha Devi Ranjita Surchandra & Bhaiga