Professional Documents
Culture Documents
Giáo Trình Kinh Tế Và Quản Lý Môi Trường
Giáo Trình Kinh Tế Và Quản Lý Môi Trường
Giáo Trình Kinh Tế Và Quản Lý Môi Trường
MI TRNG
Bin tp bi:
Nguyn Th Chinh
MC LC
1. Gio trnh kinh t v qun l mi trng-Li m u
2. Gio trnh kinh t v qun l mi trng-Chng m u
3. Mi trng v pht trin-Phn I
4. Mi trng v pht trin-Phn II
5. Mi trng v pht trin-Tm tt
6. KINH T HC CHT LNG MI TRNG-PHN I
7. KINH T HC CHT LNG MI TRNG-PHN II
8. KINH T HC CHT LNG MI TRNG-PHN III
9. KINH T HC CHT LNG MI TRNG-PHN 4
10. KINH T HC CHT LNG MI TRNG-PHN 5
11. KINH T HC CHT LNG MI TRNG-PHN CUI
12. NH GI TC NG MI TRNG V PHN TCH KINH T CA
NHNGTC NG MI TRNG-PHN I
13. NH GI TC NG MI TRNG V PHN TCH KINH T CA
NHNG TC NG MI TRNG-PHN 2
14. Khan him ti nguyn khng c kh nng ti sinh-phn1
15. Khan him ti nguyn khng c kh nng ti sinh-phn2
16. QUN L MI TRNG-PHN I
17. QUN L MI TRNG-PHN II
18. QUN L MI TRNG-PHN III
19. QUN L MI TRNG-PHN IV
20. QUN L MI TRNG-PHN V
21. Ti liu tham kho-QUN L MI TRNG
Tham gia ng gp
1/317
2/317
3/317
6/317
tin l ph theo s lng rc thi hng thng hay hng nm thay cho thu l ph thu
gom rc thi qun bnh v c nh theo thi gian hay theo u ngi.
- Cc khuyn khch doanh nghip Nh nc v t nhn, c bit l cc doanh nghip
cng nghip, nhm thc y cc doanh nghip tm mi cch gim cc cht thi trong
qu trnh sn xut bng cch thng qua v cng ch thi hnh cc lut, php lnh, ngh
nh, quy ch c lin quan n bo v mi trng, bng cch son tho v p dng h
thng khuyn khch ti chnh sao cho c th hp dn cc doanh nghip gy nhim t
hn. V d: kt hp thu ti sn ca doanh nghip vi thnh tch bo v mi trng; tu
theo mc gy nhim mi trng ca doanh nghip m nh thu cao hay thp, hoc
xt min gim thu. Nu doanh nghip thi nhiu cht c hi lm nhim mi trng
th s b nh thu cao v ngc li.
- Cc khuyn khch ngnh nhm hnh thnh v pht trin ngnh cng nghip mi trng
v cc ngnh sn xut khc da trn c s s dng cc quy trnh cng ngh khng c
hoc c t cht thi. Cng nghip mi trng l ngnh cng nghip pht trin cc phng
php k thut x l cht thi, ti tun hon, sn xut cc my mc, thit b mi kim
tra nhim mi trng v nghin cu, p dng cng ngh mi gim st nhim mi
trng. Xy dng v pht trin rng ri cc quy trnh cng ngh khng c hoc c t
cht thi nhm cung cp cho th trng cc sn phm mi khng c hi cho mi trng,
sch v an ton i vi sc kho ca con ngi.
- Son tho chnh sch mi trng nhm ci thin cht lng mi trng mt cch c
hiu qu.
Trong vic son tho cc chnh sch mi trng, kinh t mi trng ng vai tr ch
yu nht. C rt nhiu kiu, loi chng trnh v chnh sch cng cng dnh cho cc
vn mi trng tt c cc cp: a phng, vng, quc gia, tiu khu vc, khu vc
v quc t. Chng khc nhau nhiu v hiu qu cng nh hiu lc. Mt s cc chng
trnh v chnh sch mi trng c son tho tt v r rng l c nhng tc ng tch
cc, c li cho mi trng. Cn a s cc chng trnh v chnh sch mi trng cha
c son tho tt nn cha i vo thc t cuc sng, hiu qu thp. Chnh v hiu qu
chi ph thp, thm ch khng c hiu qu, nn chng thng kt thc vi nhng chi ph
rt ln v t c tc dng i vi vic ci thin cht lng mi trng. V th, vic nghin
cu son tho cc chnh sch mi trng sao cho c hiu qu, c hiu lc v kh thi
l mt nhim v cc k quan trng ca kinh t mi trng.
Cc nhm khuyn khch nu trn l nhng vn ca kinh t v m. Chng nh hng
hnh vi v thi ng x hp l ca cc c nhn v tp th ngi tiu dng cng nh
ngi sn xut. Tuy nhin, cc vn mi trng cn lin quan cht ch vi thi ca
kinh t hc v m, tc l lin quan cht ch vi c cu v thnh tu kinh t ca c mt
quc gia vi t cch l mt n v thng nht, bi v khi chng ta nghin cu cc vn
nh tng sn phm quc ni (GDP), t l lm pht, t l tht nghip, v.v l chng ta
7/317
ang tp trung vo nhng thnh tu ca quc gia nh l mt tng th, ngha l chng
ta ang nghin cu kinh t v m.
Cc bin php kim sot nhim mi trng c quan h rt mt thit vi t l tht
nghip v tng trng kinh t. y c hng lot cc cu hi m cc nh kinh t mi
trng cn phi tm cho c cc cu tr li ng n, tho ng.V d: Cc chnh sch
mi trng nghim ngt hn c to ra khuynh hng lm chm s tng trng kinh t
v lm tng t l tht nghip hay khng? Nu c, th bao nhiu? Cc quy tc, iu l v
mi trng c tc ng n t l lm pht hay khng? Nu c, th tc ng nh th no?
Ngc li, cc vn ca kinh t v m cng lin quan cht ch vi cc vn mi
trng. y cng tn ti v s cc cu hi thuc phm tr kinh t mi trng. Chng
hn, tng trng kinh t c tc ng n cht lng mi trng hay khng? Nu c,
th tc ng nh th no? C phi t l tng trng cng cao, ngha l bin php truyn
thng ca chng ta nh GDP, th mi trng cng b suy thoi hay khng, hay l ngc
li? y l nhng vn c ngha rt ln i vi cc nc ang pht trin, c bit l
i vi nc ta ang bc vo thi k mi - thi k y mnh cng nghip ho v hin
i ho.
Kinh t mi trng s dng rt nhiu loi cng c phn tch, trc ht l phn tch chi
ph - hiu qu v phn tch chi ph - li ch.
Phn tch chi ph - hiu qu l cng c m cc nh kinh t mi trng s dng tm
cch lm sao cho c th hon thnh tt mc tiu cht lng mi trng cho vi s
tin t nht. Ni cch khc l h tm cch tn t tin nht hon thnh mc tiu ci
thin cht lng mi trng nh no . V d: phn tch chi ph - hiu qu ca cc
phng n k thut gim thiu tiu th nhin liu - nng lng, nguyn vt liu trong
sn xut sao cho tn t tin nht m vn bo m s lng v cht lng sn phm cung
cp cho th trng.
Khi phn tch chi ph - hiu qu, cc nh kinh t mi trng ch quan tm n chi ph
thc hin mt vi mc tiu mi trng ra, cn trong phn tch chi ph - li ch, th c
chi ph ln li ch ca mt chng trnh hay mt chnh sch no c o lng v
biu din bng nhng iu kin c th so snh vi nhau c. Phn tch chi ph - li ch
l cng c phn tch ch yu m cc nh kinh t mi trng dng nh gi cc quyt
nh v mi trng. N c s dng vo nhng nm u th k XX nh gi mt s
d n nh pht trin ngun nc chng hn. Ngy nay, n c s dng rng ri trong
ton b khu vc cng cng. i khi ngi ta dng n h tr cho vic la chn chnh
sch hu hiu nht, i khi mt cng ty no dng n bin minh cho iu h mun
lm v i khi cc c quan Chnh ph dng n trong vic nghin cu ban hnh hoc xo
b cc quy ch, th ch. Phn tch li ch - chi ph l cng c quan trng nht v c
s dng rng ri nht trong kinh t mi trng.
8/317
9/317
6. Gp phn hoch nh cc chnh sch v chin lc pht trin, nhng phng thc
qun l mi trng hp l.
7. Nng cao nhn thc v mi trng, v mi quan h cht ch, ph thuc v quy nh
ln nhau gia mi trng v pht trin mi c nhn, mi cng ng c hnh vi ng
n v mc ch pht trin bn vng. c bit l i vi cc chuyn gia kinh t v qun
tr kinh doanh.
Phng php nghin cu mn hc
L mt mn khoa hc cn non tr, lin ngnh v mang tnh tng hp cao, KINH T
MI TRNG s dng nhiu quan im, nhiu phng php tip cn v nghin cu
khc nhau, truyn thng cng nh hin i. Trong phi k n trc ht l:
1. Quan im v phng php duy vt bin chng v duy vt lch s.
Duy vt bin chng v duy vt lch s cho php chng ta nhn nhn v gii quyt vn
c c s khoa hc, m bo tnh lo gic, chng hn nhim v suy thoi mi trng hay
s gim st a dng sinh hc c ngun gc t u, hu qu ca nhng hin tng ny
s gy ra nhng tc hi v kinh t nh th no? S dng cc quan im v phng php
ny s loi tr c nhng nh gi c tnh ch quan, duy ch.
2. Quan im phn tch tnh, phn tch tnh so snh v phn tch ng.
- Phn tch tnh thc cht l phn tch cn bng hiu qu.
- Phn tch tnh so snh thng c s dng khi c s thay i ca ngoi cnh nh bin
ng v gi do tc ng ngoi ng. Phng php s dng thng l phn tch bin, s
dng php ton vi phn xem xt.
- Phn tch ng l phng php phn tch v xem xt bin thin theo thi gian.
3. Tip cn h thng, phn tch h thng v cn bng vt cht.
Mi trng thc cht l mt h thng ca cc thnh phn t nhin v vt cht nhn to
c mi quan h rng buc vi nhau trong mt trng thi cn bng ng, chnh v vy s
dng phng php phn tch h thng v cn bng vt cht cho php tm ra c nhng
thnh phn mi trng b tc ng, t xc nh nguyn nhn gy ra bin i mi
trng, s mt cn bng ca h thng vt cht, tc ng ti hot ng kinh t v cuc
sng con ngi.
4. Cc phng php nh gi tc ng mi trng (EIA), lng ha tc ng ti mi
trng.
10/317
TM TT CHNG M U.
Trong phn mt khi qut v kinh t v mi trng, trong phn tch xut x v s ra
i ca Kinh t hc mi trng, lin quan ca mn hc ny vi cc mn khoa hc khc,
c bit l vi kinh t hc vi m v kinh t hc v m, trn c s lm r tnh c th
ca kinh t hc mi trng l g?
Trong phn hai v i tng ca mn hc, phn tch ca ni dung ch r vn c bn
l nghin cu mi quan h ga Kinh t v mi trng.
Phn ba v nhim v ca mn hc, c by nhim v c bn c trnh by khi thc hin
nghin cu ni dung khoa hc lin quan n Kinh t mi trng.
Phn bn trnh by su quan im v phng php nghin cu c bn i hi ngi hc
cn phi nm c khi nghin cu Kinh t mi trng.
Cu hi n tp chng m u.
1. Vai tr v v tr ca Kinh t mi trng trong h thng cc khoa hc Kinh t.
2. Trnh by i tng, nhim v v phng php nghin cu mn Kinh t mi trng.
11/317
- cp qun th, a dng sinh hc bao gm s khc bit v gen gia cc loi, khc bit
v gen gia cc qun th sng cch ly nhau v a l cng nh khc bit gia cc c th
cng chung sng trong mt qun th.
- a dng sinh hc cn bao gm c s khc bit gia cc qun x m trong cc loi
sinh sng v cc h sinh thi, ni m cc loi cng nh cc qun x sinh vt tn ti v
c s khc bit ca cc mi trng tng tc gia chng vi nhau.
Cc thnh phn ca Mi trng
Thnh phn mi trng ht sc phc tp, trong mi trng cha ng v s cc yu t
hu sinh v v sinh, v vy kh m din t ht cc thnh phn mi trng.
tm v m xt th thnh phn mi trng c th chia ra 5 quyn sau y.
- Kh quyn: kh quyn l vng nm ngoi v tri t vi chiu cao t 0 - 100 km. Trong
kh quyn tn ti cc yu t vt l nh nhit, p sut, ma, nng, gi, bo. Kh quyn
chia thnh nhiu lp theo cao tnh t mt t, mi lp c cc yu t vt l, ha hc
khc nhau. Tng st mt t c cc thnh phn:
Khong 79% l Nit; 20% oxy; 0,93% Argon; 0,02% Ne; 0,03% CO2; 0,005% He; mt
t Hydro, trong khng kh cn c hi nc v bi.
Kh quyn l b phn quan trng ca mi trng, n c hnh thnh sm nht trong
qu trnh kin to tri t.
- Thch quyn: i quyn ch phn rn ca tri t c su t 0 - 60 km tnh t mt
t v su t 0 - 20km tnh t y bin. Ngi ta gi l lp v tri t
Thch quyn cha ng cc yu t ho hc, nh cc nguyn t ho hc, cc hp cht
rn v c, hu c.
Thch quyn l c s cho s sng.
Thu quyn : L ngun nc di mi dng. Nc c trong khng kh, trong
t, trong ao h, sng, bin v i dng. Nc cn trong c th sinh vt.
Tng lng nc trn hnh tinh khong 1,4 t Km3, nhng khong 97% trong l
i dng, 3% l nc ngt, tp trung phn ln cc ni bng thuc bc cc v Nam
cc. Nh vy lng nc ngt m con ngi c th s dng c chim t l rt t ca
thu quyn.
14/317
15/317
17/317
18/317
Du th(106 tn)
518
442
884
989
sn c dng lm thc n cho gia sc, nhin liu. Nhng ci khng th ti s dng, ti
ch thng c phn hu t nhin bi cc sinh vt v vi sinh vt, sau mt thi gian
ngn tr li thnh nhng hp cht hoc nguyn t dng lm nguyn liu cho cc qu
trnh sn xut mi.
Trong x hi cng nghip ho, mt dn s cao, lng ph thi thng rt ln, khng
ni cha ng, qu trnh t phn hu khng theo kp so vi lng cht thi to ra.
Hay ngi ta thng gi lng cht thi vt qu mc chu ti ca mi trng. y l
nguyn nhn c bn gy ra nhng bin i v mi trng.
Bng 1.2: Mc thi Cc bon, Lu hunh v Ni t t nm 1950 n nm 1994.
Ti nguyn
Nm
1950
Ni t (106 tn)
6,8
42
150
640
880
820
295
20/317
Nm
-106
-105
-104 0
Dn s (106 ngi)
0,125
1,0
5,0
200 545
27,55 15
7,5
3,0
1,88
21/317
R = W = W R + WP + WC
Tm li chc nng c bn ca bt k mt h thng kinh t no nh sn xut, phn phi
v tiu th cng u din ra trong lng th gii t nhin bao quanh. Th gii t nhin
ng vai tr cung cp nguyn liu v nng lng. Khng c nguyn liu v nng lng
th khng th c sn xut v tiu th. Do , h thng kinh t tc ng ln th gii t
nhin trc ht thng qua vic khai thc v s dng ngun nguyn liu v nng lng
sn c trong t nhin. Mt khc, cc hot ng sn xut v tiu th cng thng xuyn
sn sinh ra cc cht thi, m sm hay mun, chng s "tm ng tr v" vi th gii t
nhin bao quanh. Xem s 1.1.
23/317
S 1.2
Mi quan h gia kinh t ti nguyn v kinh t cht thi
Ngun: Bary C.Field. Environmental Economics: An introduction. 1994, p.21
Trong s 1.2, k hiu R th hin dng ti nguyn i vo sn xut v tiu th. Nghin
cu vai tr cung cp ti nguyn ca th gii t nhin c gi l kinh t ti nguyn thin
nhin (hay gi tt l kinh t ti nguyn). K hiu W cho thy tc ng ca hot ng
kinh t n cht lng ca mi trng t nhin. Nghin cu dng cht thi v tc ng
ca chng n th gii t nhin c coi l kinh t cht thi. Kim sot nhim l mt
ch quan trng, nhng khng phi l duy nht ca kinh t mi trng. Tc ng ca
con ngi n mi trng v cng a dng v bng nhiu cch khng phi l nhim
hiu theo ngha truyn thng, theo ngha c in. Chng hn, s ph hoi mi trng
sng do pht trin nh gy nn khng lin quan g vi vic thi cc cht nhim c
trng c.
Di y, chng ta s cp n vic qun l cc dng cht thi v tc ng ca hot
ng con ngi n cc ti nguyn mi trng. Tuy nhin, trong thc t, rt nhiu vn
ny li c ngun gc su xa t tc ng qua li nguyn thu gia con ngi, x hi
v t nhin. V th, hiu r hn, chng ta s im qua nhng ni dung ch yu ca
kinh t ti nguyn.
TI NGUYN
Khi nim v ti nguyn
Di tc ng mnh m ca cch mng khoa hc v cng ngh, khi nim ti nguyn
c m rng ra trn nhiu lnh vc hot ng ca con ngi.
24/317
Hiu theo ngha rng, ti nguyn bao gm tt c cc ngun nguyn liu, nhin liu nng lng, thng tin c trn Tri t v trong khng gian v tr lin quan m con
ngi c th s dng cho mc ch tn ta v pht trin ca mnh.
Vi nhn thc mi nht hin nay, ngi ta nh ngha ti nguyn nh sau:
"Ti nguyn l tt c cc dng vt cht, phi vt cht v tri thc c s dng to ra
ca ci vt cht, hoc to ra gi tr s dng mi cho con ngi"
Nh vy, theo quan nim mi ny ti nguyn l i tng sn xut ca con ngi. X
hi loi ngi cng pht trin, s loi hnh ti nguyn v s lng mi loi ti nguyn
c con ngi khai thc ngy cng tng.
Trong khun kh ca gio trnh, chng ta ch xem xt ti cc ngun ti nguyn thin
nhin.
Phn loi ti nguyn thin nhin.
Hin nay Quan im ca cc Nh Kinh t hc mi trng u thng nht cch phn loi
ti nguyn thien nhin nh sau:Theo kh nng ti sinh v khng c kh nng ti sinh
- Ti nguyn c kh nng ti sinh l nhng ti nguyn c th t duy tr hoc b sung
mt cch lin tc khi c qun l hp l. Tuy nhin nu s dng, khng hp l, ti
nguyn ny cng c th b cn kit v khng th ti sinh na. V d cc ging loi thc
vt, ng vt b gim st v tuyt chng.
- Ti nguyn khng c kh nng ti sinh l nhng ngun ti nguyn c mt mc gii
hn nht nh trn tri t, chng ta ch c khai thc chng dng nguyn khai mt
ln, i vi loi ti nguyn ny c chia thnh ba nhm:
+ Ti nguyn khng c kh nng ti sinh nhng to tin cho ti sinh, v d nh t,
nc t nhin....
+ Ti nguyn khng c kh nng ti sinh nhng ti to. V d nh kim loi, thy tinh,
cht do...
+ Ti nguyn cn kit. V d nh than , du kh....
25/317
26/317
27/317
Trc ht, chng ta hy xem xt vn cht thi ca sn xut v tiu th trn quan im
hon ton vt l. S 2 cho thy vt cht v nng lng c khai thc t mi trng
t nhin v cht thi c thi tr li vo mi trng t nhin. nh lut th nht ca
nhit ng hc - nh lut ni ting v bo ton vt cht - ch cho chng ta thy rng:
trong cuc "chy ua ng di", hai dng ny phi bng nhau, ngha l:
M = Rpd + Rcd (theo cc k hiu s 2)
Ti sao chng ta li ni trong cuc "chy ua ng di"? Nu h thng ln ln, th n
c th gi li mt t l no nhng u vo ly t mi trng t nhin theo hng
tng quy m ca h thng (do dn s tng ln, thit b ch yu tp trung v tch t li,
v.v ) Nhng nu v khi h thng khng ln ln na, th iu ny s khng cn (b hu
b). S ti tun hon, r rng, c th lm chm tc tch ly cht thi. Nhng, ti tun
hon khng bao gi c th hon chnh, mi chu k hn s mt i mt t l no cht
c ti tun hon. Do , phng trnh cn bng vn gi nguyn trong cuc "chy ua
ng di". iu ny chng t mt kt lun rt c bn l: nu chng ta mun gim khi
lng cht thi vo mi trng t nhin, th chng ta phi gim s lng nguyn vt
liu a vo h thng.
hiu r hn, by gi chng ta thay th M theo dng:
Rpd + Rcd = M = G + Rp - Rpr - Rcr
ngha l s lng nguyn vt liu (M) bng ti sn xut ra (G) cng vi cht thi sn
xut (Rp) tr i tng lng c ti tun hon ca ngi sn xut (Rpr) v ca ngi
tiu th (Rcr).
C ba cch ch yu gim M (v do gim cht thi vo mi trng t nhin):
a. Gim G: tc l gim cht thi bng cch gim s lng hng ho v dch v do nn
kinh t sn xut ra. y, c nhiu quan im khc nhau. Mt s ngi cho rng, y l
cu tr li tt nht, lu di cho s suy thoi mi trng, gim u ra, hoc ch t cng l
ngn chn c tc tng trng ca n, thc hin c s thay i tng ng v s
lng cht thi. Mt s ngi khc li tm cch t mc tiu ny thng qua ch trng
"dn s khng tng trng". Dn s tng chm hoc khng tng c th lm cho vic
kim sot tc ng mi trng d dng hn, nhng khng th no kim sot tc ng
mi trng bng bt c cch no v hai l do sau y: mt l, dn s khng thay i c
th tng v kinh t v do tng nhu cu v nguyn vt liu; hai l, tc ng mi trng
c th l lu di v ly tch, cho nn ngay c khi dn s khng tng, mi trng vn c
th b suy thoi dn. C mt iu lun lun ng y l tng dn s s thng lm
trm trng thm tc ng mi trng ca nn kinh t. Trong cc nn kinh t ca nhiu
nc cng nghip pht trin, trong my thp k va qua, nh c cng ngh kim sot
29/317
30/317
31/317
33/317
34/317
35/317
Cc cht pht thi c phm vi nh hng rt khc nhau. Mt s cht pht thi mang tnh
cc b, ch c nh hng trong mt vng nh hp. V d: nhim ting n, suy thoi
cnh quan mi trng mang tnh a phng v thit hi do bt c ngun no gy ra
cng thng c gii hn bi cc nhm dn c nh sinh sng ti mt vng nht nh.
Ngc li, mt s cht pht thi khc li lan truyn nhim trong c mt vng rng ln,
c th nh hng n mi trng ton cu. Chng hn, ma axt l mt vn mang
tnh vng; cc cht pht thi ti mt vng no M hoc Chu u c nh hng n
dn c ca cc vng khc trong nc hay nc khc. Hiu ng lm suy gim tng zn
ca Clo, Fluo, Cc bon pht ra t nhiu nc pht trin do nhng thay i ho hc
tng bnh lu ca Tri t l nh hng mang tnh ton cu. ng nhin, cc vn
mi trng a phng d gii quyt hn so vi cc vn mi trng vng v quc
gia. n lt mnh, cc vn mi trng vng v quc gia d qun l v gii quyt
hn so vi cc vn mi trng ton cu. Nu ti un bp than th lm nh hng n
hng xm v gia ti v hng xm c th gii quyt c vi nhau hoc nu khng th
chng ti nh cc nh chc trch. Nhng nu ti gy nhim phm vi rng hn th s
kh gii quyt hn. Trong nhng nm gn y, nhn loi ang phi i u vi nhng
vn mi trng ton cu tng ln. Cho n nay, cha tm ra nhng bin php hu
hiu gii quyt chng, mt phn l do cha l gii c mt cch chnh xc bn thn
ca cc tc ng vt l ca chng v phn khc l do cc t chc quc t chuyn trch
ch mi hnh thnh v cha hot ng thc s.
c) Cht nhim c im ngun v khng c im ngun
Cc ngun nhim cng khc nhau v mc d dng nhn bit cc im pht thi
hin ti. Chng hn, cc im m y ixyt lu hunh thot ra khi mt nh my
in rt d nhn bit qua ng khi ca n. Hay l, cc nh my x l cht thi th
thng ch c mt ca ng tho x tt c cc loi nc thi. l cc cht nhim c
im ngun. Nhng ngc li, c nhiu cht nhim khng th xc nh c r rng
im pht thi. V d nh cc ho cht dng trong nng nghip. Chng thng chy tn
mt ra trong t v c th gy nhim sng, sui, ao, h, hay mch nc ngm. Tuy
nhin, kh c th xc nh chng pht ra t u. y l cht nhim khng c im
ngun. S thot nc sau nhng trn ma to cc vng th cng l mt trng hp
nhim khng c im ngun. ng nhin, chng ta d thy rng, cht nhim c im
ngun c th c nghin cu, o lng, gim st v gii quyt d dng hn so vi cht
nhim khng c im ngun. iu c ngha l pht trin v qun l thng qua vic
hoch nh v thc thi cc chnh sch kim sot nhim c im ngun s d dng v
thun li hn.
d) Cht pht thi lin tc v khng lin tc
Cc cht pht thi t cc nh my nhit in hay cc nh my x l cht thi th,
nhiu hay t, u mang tnh lin tc, bi v nh my c thit k vn hnh mt cch
lin tc, mc d tc vn hnh c th thay i theo thi gian (ma v). Do , cht
36/317
37/317
nhim, bao gm cc cht thi dng kh (kh thi), lng (nc thi), rn (cht thi rn)
cha ho cht hoc tc nhn vt l, sinh hc v cc dng nng lng nh nhit , bc
x.
Tuy nhin, mi trng ch c coi l b nhim nu trong hm lng, nng hoc
cng cc tc nhn trn t n mc c kh nng tc ng xu n con ngi, sinh
vt v vt liu.
Suy thoi mi trng
Theo lut bo v mi trng ca Vit Nam, suy thoi mi trng c nh ngha nh
sau:
"Suy thoi mi trng l s lm thay i cht lng v s lng ca thnh phn mi
trng, gy nh hng xu cho i sng ca con ngi v thin nhin"
Trong , thnh phn mi trng c hiu l cc yu t to thnh mi trng bao gm:
khng kh, nc, t, m thanh, nh sng, lng t, ni, rng, sng, h, bin, sinh vt,
cc h sinh thi, cc khu dn c, khu sn xut, khu bo tn thin nhin, cnh quan thin
nhin, danh lam thng cnh, di tch lch s v cc hnh thi vt cht khc.
S c mi trng: nh gi ri ro
Theo lut bo v mi trng ca Vit Nam, s c mi trng c nh ngha nh sau:
" S c mi trng l cc tai bin hoc ri ro xy ra trong qu trnh hot ng ca con
ngi hoc bin i bt thng ca thin nhin gy suy thoi mi trng nghim trng"
S c mi trng xy ra do:
a. Bo, l, lt, hn hn, nt t, ng t, trt t, st l t, ni la phun, ma axt,
ma , bin ng kh hu v thin tai khc.
b. Ho hon, chy rng, s c k thut gy nguy hi v mi trng ca c s sn xut,
kinh doanh, cng trnh kinh t, khoa hc, k thut, vn ho, an ninh, quc phng.
c. S c trong tm kim, thm d, khai thc v vn chuyn khong sn, du kh; sp hm
l, pht du, trn du, v ng ng dn du, dn kh; m tu, s c ti c s lc ho
du v cc c s cng nghip khc.
d. S c trong l phn ng ht nhn, nh my in nguyn t, nh my sn xut, ti ch
nhin liu ht nhn, kho cha cht phng x.
38/317
39/317
PHT TRIN
Khi nim v pht trin
-Thut ng "pht trin" c dng trong cc vn kin, trong nghin cu khoa hc v
trong sinh hot hng ngy n mc qu quen thuc. Tuy nhin, cho n nay cha th
ni c rng khi nim "pht trin" c hiu mt cch y v ng n.
- Pht trin l xu hng t nhin ng thi l quyn ca mi mt c nhn, mi
mt cng ng hay mi mt quc gia.
- Trc ht, cn nhn thc r i tng, mc tiu v ng lc ca s pht trin. Con
ngi va l i tng, va l ng lc ca pht trin. V th, mc tiu ca s pht
trin l khng ngng ci thin cht lng cuc sng vt cht, vn ho, tinh thn ca con
ngi (c nhn hay cng ng). Ni cch khc:
- Pht trin l to iu kin cho con ngi sinh sng bt k ni u trong mt quc gia
hay trn c hnh tinh u c trng th, u c tho mn cc nhu cu sng, u
c mc tiu th hng ho v dch v tt m khng phi lao ng qu cc nhc, u c
trnh hc vn cao, u c hng nhng thnh tu v vn ho v tinh thn, u c
ti nguyn cho mt cuc sng sung tc, u c sng trong mt mi trng trong
lnh, u c hng cc quyn c bn ca con ngi v c bo m an ninh, an
ton, khng c bo lc.
Pht trin kinh t v tng trng kinh t
- Pht trin kinh t l yu t c bn, quan trng nht ca s pht trin ni chung. Nhng
pht trin kinh t khng phi l mc ch t thn v cng khng th l v hn. N phi
phc v, thc y t c cc mc tiu chung ca s pht trin.
- thc hin ti sn xut m rng, bt c nn kinh t no cng u phi bo m tng
trng v pht trin. Tuy nhin, trong l lun cng nh trong thc tin kinh t, i khi
c s lm ln gia tng trng kinh t v pht trin kinh t, ngi ta dng nht hai
khi nim .
Pht trin kinh t c th hiu l mt qu trnh ln ln(hay tng tin)v mi mt ca
nn kinh t trong thi k nht nh.Trong bao gm c s tng thm v quy m sn
lng(tng trng)v s tin b v c cu kinh t-x hi
40/317
- Tng trng kinh t, theo cch hiu hin i, l vic m rng sn lng quc gia tim
nng ca mt nc, s tng ln khng ngng GNP tim nng thc (GNP thc - l GNP
c iu chnh theo s thay i gi: GNP thc = GNP danh ngha-Gim pht ca
GNP)
Vic m rng kh nng kinh t sn xut, ni mt cch khc, l vic chuyn dch
kh nng sn xut ra pha ngoi qua thi gian, l tng sn lng, nng sut, tin cng
v nhng i lng quan trng khc theo chiu hng nht nh.
Tng trng kinh t c o bng tc v quy m
+ Tc tng trng c tnh bng t l phn trm thng qua vic so snh quy m ca
hai thi k. Quy m ca thi k sau so vi thi k trc cng ln th tc tng trng
cng nhanh. Quy m c biu hin bng s lng tuyt i, cn tc tng trng
c biu hin bng s lng tng i. Quy m ca thi k sau so vi thi k trc
cng ln th tc tng trng cng nhanh. Nhng khng phi tc tng trng cng
nhanh th cng tt!
+ Trong nn kinh t, s tng trng chung th hin tc tng GNP v tc tng
GDP, m chng li ph thuc vo tc tng gi tr sn lng, sn lng thun tu
ca cc ngnh kinh t. Nhng tc tng ca cc ngnh li khc nhau theo nhng quy
lut nht nh. V th, trong tng thi k, nu khng bo m c cc mi quan h c
tnh quy lut gia cc ngnh, th s gy ri lon trong nn kinh t, hn ch s pht trin
chung ca nn kinh t.
- Nh vy, ta thy: tng trng kinh t cha phi l pht trin kinh t. Tng trng kinh
t, mc d rt quan trng, nhng ch mi l iu kin cn ca pht trin kinh t. iu
kin ca pht trin kinh t l trong qu trnh tng trng kinh t phi bo m c
tnh cn i, tnh hiu qu, tnh mc tiu v tng trng kinh t trc mt phi bo m
tng trng kinh t trong tng lai.
Mi quan h gia mi trng v pht trin.
- "Mi trng hay pht trin": mt cch t vn sau lm.Trong lch s pht trin ca
cc quc gia, c mt thi, nht l sau cuc cch mng cng nghip, pht trin kinh t
c t ln hng u, ln t tt c nhng yu t khc ca s pht trin: x hi, vn ho,
mi trng, quyn con ngi, v.v... Thm ch, khuynh hng "pht trin vi bt c gi
no", pht trin t pht tr nn thnh hnh, gy ra nhng hu qu ht sc tai hi cho
c mi trng ln x hi, vn ho.
Ngay c trong thi im hin nay, khi m cuc chy ua pht trin gia cc quc gia,
gia cc khu vc kinh t ca th gii ang din ra ngy cng gay gt, khc lit, th
khuynh hng "pht trin vi bt c gi no" vn c tn sng trn thc t, c bit
41/317
42/317
44/317
45/317
46/317
+ Cc mi trng. Cng ging nh s pht trin ca sinh vt, s pht trin x hi phi
gii p c bi ton do mi trng t ra. Trong bt k phng n quy hoch pht
trin no theo hng bn vng cng u phi tnh ton k mi tc ng qua li gia con
ngi v thin nhin sao cho s pht trin kinh t - x hi khng lm suy thoi hoc hu
dit mi trng, bo tn ti nguyn, ngn chn nhim.
47/317
+ Cc kinh t. Theo quan im ca trng phi pht trin bn vng, th sinh lc kinh t
ca mt x hi tu thuc vo kh nng gii quyt vn gi tr thng d bng cch s
dng gi tr thng d trao i v b p nhng thit hi do s pht trin kinh t n
thun gy ra. Gi tr thng d c th c to ra bng cch nng cao nng sut, i mi
cng ngh,... i vi nhng sn phm c ch to t ngun gc thin nhin, vn
ch yu l xt xem ti nguyn thin nhin c kh nng ti to hay khng. Nu khng
th phi tin hnh nghin cu v ch to cc sn phm c kh nng thay th. Mun vy,
phi cng thm vo gi thnh sn phm lm t ti nguyn khng ti to mt loi chi ph
khc nghin cu v pht trin cc sn phm thay th. Trong cc ny phi m bo
s tng trng, hiu qu v n nh.
+ Cc x hi. S pht trin kinh t phi i i vi pht trin x hi, ngha l nng cao v
ci thin cht lng cuc sng cho tt c mi ngi. cng chnh l s pht trin t
sinh do chnh x hi y ch ng thc hin, ch khng phi l mt s pht trin ngoi
sinh, sng nh hon ton vo ngun lc t bn ngoi, mun vy phi gim i ngho,
thng xuyn xy dng th ch tt v bo tn di sn vn ha dn tc.
- Tng hp li, ta thy: Pht trin bn vng l mt s pht trin cn i gia ba cc tng
trng Kinh t, x hi v mi trng, khng c xem nh cc no.
- Trn quan im ng, xem xt mi quan h kinh t, x hi v mi trng cho pht
trin bn vng c th hin thng qua s sau (H 1.4)
trin con ngi (Human Developed Index - HDI) do UNDP a ra (xem UNDP. Human
Developing Report 1992).
Lm th no nh gi c s pht trin l bn vng trn mt lnh th? C th nh
lng c khng? Mc chp nhn s nh lng ra sao? y l vn kh khn
nht, phc tp nht m con ngi phi vt qua chp nhn v thc hin. X hi loi
ngi gm cc dn tc rt khc bit v vn ho, lch s, tn ngng, chnh tr, gio dc
v truyn thng, h cng rt khc nhau v mc phn thnh v cht lng cuc sng
v iu kin mi trng m s nhn thc v s khc bit cng rt khc nhau, hn na
s khc bit li thng xuyn vn ng khi tng ln khi gim i. Bi vy, nh gi
th no l pht trin bn vng mang tnh tu thuc rt ln. iu d thng nht hn c l
ngy nay nhu cu c mt cuc sng m no d chu, iu kin sng ngy mt nng cao,
tnh a dng sinh hc v nng sut sn xut ca t nhin lun gi vng ang l nguyn
vng v quyt tm bo v ca nhn loi. Chnh v vy m qua mt thi gian di tho
lun, tranh lun quyt lit, cc chnh ph v cc nh khoa hc cng thng nht c
cc ch tiu nh gi pht trin bn vng. UNDP a ra mt h thng nhiu ch
tiu tp trung ch tiu pht trin ca con ngi (Human Development Index HDI) v
ch tiu v s t do ca con ngi (Human Free Index HFI). Tuy vy, hin nay ch c 2
nhm ch tiu ch yu sau y c vn dng nhiu nht.
Ch s v sinh thi:
Ch s ny rt kh lng ho v tu thuc rt nhiu vo hon cnh t nhin trn
tng lnh th. Mt cch tng qut l s pht trin gi l t ch tiu ny khi s pht
trin y va gii quyt c nhim v tng trng trin kinh t nhng vn bo v
c cc h sinh thi c bn trn lnh th xc nh, tc l bo v c mi trng
nn trn mt phm vi rng ca khng gian lnh th. o lng ch tiu ny trn mt
lnh th c th thng ngi ta cn c vo s a dng sinh hc, mc khai thc
cc ngun ti nguyn thin nhin ti sinh v khng c kh nng ti sinh.
Ch s pht trin con ngi (HDI).
T nhng nm u ca thp k 90 ca th k XX, cc t chc quc t c khuyn ngh s
dng ch s pht trin con ngi HDI lm thc o phn loi trnh pht trin kinh
t-x hi ca cc nc. Ngi ta cng khuyn ngh nn s dng ch tiu ny nh gi
v phn loi cc nc giu ngho. Vy ni dung v bn cht ca HDI l g?
Ch s HDI l thc o tng hp v s pht trin ca con ngi trn phng din sc
khe, tri thc v thu nhp.
K hiu v cch tnh ba ch tiu thnh phn nh sau:
- Trnh gio dc : D
49/317
- Tui th : E
- Thu nhp u ngi: I
i vi mi vng (Hay mi nc) th k, trnh gio dc D c cu thnh bi hai
thnh t: t l ngi ln bit ch v t l nhp hc cc cp gio dc tiu hc, trung hc
v i hc. Ta c ch tiu tng hp:
DIk = a x T l ngi ln bit ch (Dik) + b x t l nhp hc cc cp (Dik).
Trong , a v b l hai h s dng, ngi ta xc nh c a = 2/3 v b = 1/3. i
vi cc ch tiu thnh phn, ch s pht trin gio dc DIk ca vng (hay nc) th k
c tnh theo cng thc:
Trong :
EIk l ch s tui th trung bnh.
EK l tui th bnh qun tnh t khi sinh
50/317
i vi s pht trin ca con ngi ngoi ch s HDI, hin nay ngi ta cn dng cc
ch s khc nh HPI-1; HPI-2 l cc ch s ngho kh con ngi cho cc nc ang pht
trin; Ch s GDI l ch s pht trin gii....
Ngoi ra, cn c nhng ch s c cc nc trn th gii s dng, c bit l cc
nc pht trin nh ch s v s t do con ngi (HFI - Human Free Index): vic lm,
tn trng quyn con ngi, an sinh, khng c bo lc, v.v...
Tm li, so vi pht trin kinh t n thun, pht trin bn vng l mt bi ton ht sc
phc tp, khng phi lc no cng c th gii quyt mt cch ti u c, bi v trong
thc t, ngi ta thng ng trc mt s la chn khng d dng, hoc ci ny hoc
ci kia. Song xut pht t mt cch nhn tng th, mt chin lc pht trin c tnh ton
y tt c cc nhn t, cc kha cnh, t kinh t n phi kinh t v mt kh nng d
bo tng lai c tnh hin thc, th pht trin bn vng vn c nh gi l mt phng
php pht trin lnh mnh v c gi tr nht d c x hi tha nhn.
Nhng nguyn tc ca mt x hi bn vng
S bn vng trong cuc sng ca mt dn tc ph thuc rt ln vo s ho hp ca dn
tc vi cc dn tc khc v vi thin nhin. Con ngi ch khai thc c nhng g
51/317
thin nhin mang li ngha l con ngi ch pht trin trong gii hn thin nhin cho
php. Con ngi khng loi b nhng phc li do cch mng k thut mang li nhng
cng phi l nhng k thut tun theo nhng nguyn tc ni trn.
Cuc sng bn vng phi da trn nhng nguyn tc nht nh, nhng nguyn tc
lin kt cng ng con ngi li to nn mt x hi pht trin bn vng. Nhng nguyn
tc a x hi hng ti s pht trin bn vng lin h khng kht vi nhau, chng
hng dn hnh vi con ngi ch khng phi l mnh lnh, n hng ti tng lai ch
khng quay li qu kh, n lin kt cc dn tc vi nhau c hnh ng chung cn
mc vn dng li tu thuc vo tng dn tc.
Nhng nguyn tc l:
Nguyn tc 1: Tn trng v quan tm n cuc sng ca cng ng
Con ngi c trch nhim phi quan tm n ng loi v cc hnh thc tn ti khc
ca s sng trong hin ti v tng lai. Cn phi chia s cng bng nhng phc li v
chi ph trong vic s dng ti nguyn v bo v mi trng gia cc cng ng vi cc
nhm c lin quan gia ngi ngho vi ngi giu, gia th h hin ti vi nhau v th
h hin ti vi th h mai sau.
Ton th cc dng sng trn tri t to thnh mt h thng v i l thuc nhau, tc
ng ln nhau v cng ph thuc vo cc yu t ca sinh quyn. Gia cc x hi loi
ngi cng lin quan n nhau v cc th h tng lai chu nh hng ca nhng hnh
ng ca con ngi th h hin ti. Th gii t nhin ngy cng b tc ng mnh m
ca con ngi v vy phi lm sao cho nhng tc ng khng e do s sng cn ca
mun loi khc chng ta cn c c hi da vo sinh tn v pht trin. V vy
nguyn tc ny va th hin trnh nhim va th hin o c ca con ngi.
Nguyn tc 2: Ci thin cht lng cuc sng con ngi
Mc tiu ca s pht trin kinh t x hi ca con ngi l khng ngng nng cao cht
lng cuc sng, y l c th m con ngi t th h ny sang th h khc hng
ti. Pht trin kinh t l rt quan trng nhng n khng mang ngha t nhn, cc dn
tc c chin lc, sch lc v mc tiu c th khc nhau nhng ci chung nht c th
thng nht c l xy dng mt cuc sng lnh mnh no , c mt nn gio dc tt,
c quyn sng t do v chnh tr c bo m an ton v khng c bo lc, c ti
nguyn cho s pht trin lu di ... Tm li l con ngi ngy mt y hn, cuc
sng tt hn trong s pht trin chn chnh.
Nguyn tc 3: Bo v s sng v tnh a dng ca tri t
52/317
Cuc sng m loi ngi hon ton ph thuc vo nhng h thng thin nhin trn tri
t. V vy s pht trin trn c s bo v phi bo v c cu trc, chc nng v tnh
a dng ca nhng h thng y. V th chng ta phi:
- Bo v h thng nui dng s sng, l cc qu trnh sinh thi nui dng v bo
tn s sng, n iu chnh kh hu, iu ho cht lng khng kh, ngun nc, chu
chuyn cc yu t c bn lm cc h sinh thi lun c hi phc.
- Bo v tnh a dng sinh hc khng ch l tt c cc loi ng thc vt cng cc t
chc sng khc m cn bo v ngun gen di truyn c trong mi loi v cc dng sinh
thi khc nhau.
Nguyn tc 4: Bo m chc chn vic s dng cc ngun ti nguyn.
Ngun ti nguyn ti to bao gm t, nc, khng kh, th gii ng thc vt phi
c s dng sao cho chng c th phc hi c. Ngun ti nguyn khng ti to phi
c ko di qu trnh s dng bng cch ti sinh ti nguyn, dng ti nguyn c th ti
to thay th hoc s dng tit kim. Ch c nh vy mi c ngun ti nguyn cung
cp cho hng trm triu ngi tng ln hng nm v cuc sng con ngi ngy cng tt
p.
Nguyn tc 5: Gi vng trong kh nng chu ng ca Tri t
Kh nng chiu ng ca Tri t thc cht l tng hp kh nng chu ng ca tt c
cc h sinh thi c trn Tri t. Cc tc ng ln cc h sinh thi do tc ng ti
sinh quyn sao cho chng khng b bin i theo hng xu i nguy him, chng c th
t phc hi, chng "chu ng" c. Kh nng chu ng ny thay i theo tng vng
v r rng rt ph thuc vo mt tc ng tc l ph thuc vo s lng con ngi
v hnh vi s dng ca con ngi. Chnh sch kinh t, chnh sch dn s v cch sng
ca con ngi trn mt a bn v kh nng chu ng ca thin nhin rng buc cht
ch vi nhau v cn qun l cht ch.
Nguyn tc 6: Thay i thi v thi quen sng ca mi ngi
Cuc sng bn vng c xy dng trn nhng c s o c mi do con ngi phi
xem xt li cc gi tr v thay i cch ng x. Cuc sng x hi phi xy dng, ra
cc tiu chun o c v ph phn li sng khng da trn nguyn tc bn vng. Dng
mi hnh thc gio dc chnh thc v khng chnh thc mi ngi c cch ng x
c cc hnh vi cn thit trong vic tc ng ln thin nhin hng ti thin nhin vng
bn.
Nguyn tc 7: Cho php cc cng ng t qun l ly mi trng ca mnh.
53/317
54/317
CU HI N TP
1. Trnh by cc khi nim: mi trng, mi trng sng v mi trng sng ca con
ngi. Gia cc khi nim c g ging nhau, khc nhau?
2. Trnh by cc thnh phn mi trng? Ti sao ni s phn chia mi trng thnh cc
quyn cng l tng i?
55/317
56/317
57/317
58/317
Ti mc gi P 1 , lng cu l Q 1
Ti mc gi P 2 , lng cu l Q 2
Chng ta cng c th biu th mi quan h gia gi v lng cu bng hm cu.
V d: Q = 450 - 25P
Nu gi P 1 = 4($), lng cu Q 1 = 350
Nu gi P 2 = 6($), lng cu Q 2 = 300
ng cu th trng l tng cng theo chiu ngang ca cc ng cu c nhn.
Cc yu t c bn xc nh cu v hng ho / dch v bao gm:
- Gi ca bn thn hng ho / dch v
- Thu nhp ca ngi tiu dng
- Gi c ca cc loi hng ho lin quan
- S lng ngi tiu dng
59/317
Ti mc gi P 1 , lng cung l Q 1
Ti mc gi P 2 , lng cung l Q 2
Chng ta cng c th biu th mi quan h gia gi v lng cung bng hm cung.
V d Q = -20 + 10P
Nu gi P 0 = 2, lng cung Q 0 = 0
Nu gi P 1 = 4, lng cung Q 1 = 20
Nu gi P 2 = 6, lng cung Q 2 = 40
60/317
61/317
Trong iu kin th trng cnh tranh hon ho, mi doanh nghip u l ngi
chp nhn gi; ng cu ca mi doanh nghip l hon ton co dn ti mc gi
th trng hay ni cch khc l cc nh sn xut phi i mt vi ng cu nm
ngang. Rt d nhn thy doanh thu bnh qun (AR) v doanh thu cn bin (MR)
ca doanh nghip trong th trng cnh tranh hon ho u bng gi cn bng
th trng.
.
Ti nhng mc gi thp hn gi cn bng, s xut hin tnh trng d cu (thiu cung);
tnh trng ny s to ra sc p lm tng gi. Ngc li, ti nhng mc gi cao hn gi
cn bng, s xut hin tnh trng d cung; tnh trng ny s to ra sc p lm gim gi.
Khi gi thay i, lng cung v lng cu cng iu chnh cho ti khi t c trng
thi cn bng.
M hnh cung - cu c bn c th c dng nghin cu nhiu vn mi trng v
chnh sch.
Thng d tiu dng v thng d sn xut
Li ch v thng d tiu dng
Li ch
Thut ng li ch c hiu nh l s va , s hi lng do vic tiu dng hng ha/
dch v em li.
Li ch ton b (hay tng li ch - TB) l tng th s hi lng do ton b s tiu dng
hng ho/dch v em li.
Li ch cn bin (MB) phn nh mc hi lng do tiu dng mt n v sn phm em
li.
Khi nim tng li ch v li ch cn bin gii thch v sao chng ta li mua mt hng
ho / dch v cng nh v sao chng ta li khng mua chng vo mt thi im no .
Li ch cn bin ca mt hng ho / dch v no c xu hng gim i khi lng mt
hng c tiu dng nhiu hn mt thi k nht nh. Nh vy, khi ta tiu dng
62/317
64/317
65/317
66/317
Hiu qu Pareto
Hiu qu Pareto (
Thut ng Pareto mang tn nh ton hc, kinh t hc ngi Italy l Vilfredo
Domaso Pareto
) hay cn gi l hiu qu kinh t l mt tiu ch hu dng thng c dng so
snh kt qu ca cc cch phn b ngun lc cho cc hot ng kinh t khc
nhau. S phn b ngun lc hon ton l vic m t v sn xut ci g, nh th
no v cho ai.
Mt s phn b ngun lc l c hiu qu Pareto (hoc t c ti u Pareto) nu khng
c kh nng dch chuyn ti mt s phn b khc c th lm cho bt c ngi no kh
ln m cng khng lm cho t nht l bt c mt ngi no khc km i. Ni cch khc,
ti u Pareto l mt phc li ti a c xc nh nh mt v tr m t khng th ci
thin c phc li ca bt c ai bng cch thay i sn xut hoc trao i m li khng
gy hi n phc l ca mt ngi no khc. Vi mt mc nht nh ca cc ngun
lc v k thut, nn kinh t c th c rt nhiu im phn b c hiu qu Pareto, cc
im ny khc nhau trong vic phn phi ca ci gia mi ngi. Di nhng iu kin
cht ch, im cn bng ca th trng cnh tranh l im c tnh hiu qu Pareto.
c ti u Pareto, tc l ti a ha phc li kinh t ca cng ng, cn tho mn ba
iu kin.
Th nht, t l thay th cn bin trong tiu dng (t l m mt ngi tiu dng c th
i mt hng ho ly mt hng ho khc m khng b km i hoc tt hn ln) gia hai
hng ho bt k, tc t l li ch cn bin ca chng, phi bng nhau i vi tt c mi
ngi tiu dng. iu kin ny gi l hiu qu trao i.
Th hai, t l thay th cn bin ca k thut (t l m mt yu t sn xut c th c
thay th cho mt yu t khc trong khi vn duy tr cc mc sn lng), tc l t l sn
phm hin vt cn bin, gia bt c hai yu t u vo no ca sn xut phi bng nhau
trong bt c qu trnh sn xut no. iu kin ny gi l hiu qu sn xut.
Th ba, t l bin i cn bin (t l m nn kinh t, xt ton b, phi b qua vic sn
xut ca bt c mt hng ho no tng sn lng ca mt hng ho khc), tc t l
chi ph cn bin gia bt k hai hng ho no cng phi bng t l thay th cn bin
trong tiu dng ca hai hng ho . iu ny hm rng t l gia li ch cn bin v
chi ph cn bin ca cc hng ho phi bng nhau
MBX
MCX
MBY
MCY
)
68/317
69/317
Trong cc ngnh cnh tranh khng hon ho, ngi sn xut ti a ho li nhun khi
chi ph cn bin bng doanh thu cn bin; Trong khi ngi tiu dng li cn bng
gi c vi nhng li ch bin thu c t vic tiu dng n v hng ho cui cng. V
vy, trong th trng cnh tranh khng hon ho, li ch cn bin s vt qu chi ph
cn bin, ngi sn xut c xu hng thu hp sn xut v nh gi sn phm cao. Trng
thi cn bng ca th trng khng cn l trng thi hiu qu Pareto na.
Tc ng ca cc ngoi ng
Yu t ngoi ng xut hin khi mt quyt nh sn xut hoc tiu dng ca mt/mt s
c nhn tc ng trc tip n vic sn xut hay tiu dng ca nhng ngi khc m
khng thng qua gi c th trng.
Ngoi ng c th to ra tc ng tch cc (em li li ch) hoc tc ng tiu cc (to ra
chi ph) cho nhng ngi khc, dn n s chnh lch gia chi ph hoc li ch c nhn
vi chi ph hoc li ch x hi bi v khng c hot ng th trng no chi phi c
yu t ngoi ng. iu ny dn n kt qu l th trng t do c th tnh trng sn
xut qu nhiu v nh gi qu thp hoc ngc li, tnh trng sn xut qu t v nh
gi qu cao so vi im c hiu qu Pareto.
Vn cung cp cc hng ho cng cng
Hng ho c gi l hng ho cng cng nu cc n v ca n khng th chia ct v
phn bit r rng. i vi hng ho cng cng, mi ngi u t do hng th cc li
ch do hng ho mang li v s hng th ca ngi ny khng lm mt i kh nng
hng th ca nhng ngi khc. y s xut hin nhng "k n khng", l nhng
ngi c th tiu dng m khng phi thanh ton cho d vic sn xut ra hng ho l
tn km. Nu cc c nhn ring l m nhn vic cung cp cc hng ho cng cng
ni trn s dn n tnh trng cung khng vi s lng mong mun mc c hiu
qu. Hng ho cng cng chnh l mt trng hp c bit ca ngoi ng m tc ng
to ra hon ton l c li.
S thiu vng ca mt s th trng
Khi thiu vng mt s th trng, s cn bng ca th trng t do s dn n vic phn
b cc ngun lc khng hiu qu. C th gii thch cc th trng thiu vng bng ba
c tnh: thiu cc hng ho tng lai, ri ro v thiu thng tin.
? Thiu cc hng ho tng lai:
Hu ht cc hng ho trn th trng u khng nh hng y vo tng lai, v xy
ra tnh trng u t qu t cho nhng hng ho c th thch hp trong tng lai (v d,
chng no cn nng lng t cc ngun khc th cn thiu u t vo nng lng mt
tri cho tng lai). Khi thiu vng cc th trng nh hng v tng lai ny, khng
70/317
NGOI NG
Khi nim v phn loi
Khi xem xt v th trng phn trc, chng ta cp vic la chn v tiu dng
v sn xut do ngi tiu dng v cc doanh nghip thc hin nu nh cc la chn
khng c nh hng n ngi th ba.
Tuy nhin, trong thc t, rt nhiu trng hp cc hot ng kinh t li c nhng tc
ng ra bn ngoi, gy thit hi hoc em li li ch mt cch ngu nhin (khng ch )
cho nhng ngi khng tham gia vo cc qu trnh hot ng kinh t ; v cc thit hi
hoc li ch ny u khng c th hin trong gi c th trng, khng c tnh n
trong cc quyt nh sn xut hay tiu dng. Yu t ngoi ng xut hin khi mt quyt
nh sn xut hoc tiu dng ca mt / mt s c nhn tc ng trc tip n vic sn
xut hay tiu dng ca nhng ngi khc m khng thng qua gi c th trng. Ngoi
ng c th xut hin gia nhng ngi sn xut vi nhau, gia nhng ngi tiu dng
vi nhau hoc gia ngi sn xut vi ngi tiu dng. Vn chnh yu ca ngoi ng
l n to ra cc li ch v chi ph khng c bi hon, khng c s tham gia ca bt k
lung ti chnh no.
Cc ngoi ng c th l tiu cc hay tch cc.
71/317
- Ngoi ng tiu cc ny sinh khi cc doanh nghip hoc c nhn gy ra tn tht, thit
hi cho ngi khc m khng phi thanh ton, bi thng cho nhng tn tht, thit hi
; Ni cch khc ngoi ng tiu cc l khi hot ng ca mt bn p t nhng chi
ph cho cc bn khc. V d mt doanh nghip sn xut giy v bt giy thi nc bn
xung sng m khng phi chu mt chi ph no c, mc d vic thi nc ny gy
nn nhng tn tht cho cc sinh vt di dng sng, lm gim thu nhp ca ng dn
v gy kh khn cho cc h tiu dng nc sng, gy ra mt s bnh do s dng nc
khng sch Lng cht thi vo sng cng ln th nhng tn tht gy ra cng nhiu;
R rng doanh nghip p t nhng chi ph cho ng dn v cc h tiu dng nc
khi a ra quyt nh sn xut ca mnh, tc l to ra ngoi ng tiu cc.
- Ngoi ng tch cc ny sinh khi cc doanh nghip hoc c nhn to ra li ch cho
nhng ngi khc m khng nhn c nhng khon th lao tho ng cho vic . V
d mt h gia nh sa sang li ngi nh ca mnh, xy bn trng hoa lm p cho c
khu ph. Cc gia nh trong ph c hng nhng tc ng tt p ny m khng phi
tr mt khon no, cn ch nhn ca ngi nh trn cng khng tnh n li ch ca xm
ging trong quyt nh sa nh, trng hoa ca mnh.
Mt s v d khc v ngoi ng c nu trong bng sau y.
Bng 2.1: V d v ngoi ng
Ngoi ng tch cc
Ngoi ng tiu cc
Ngoi
ng
trong
sn
xut
Ngoi
ng
trong
tiu
dng
72/317
73/317
)
Nh cp phn trc, s phn b ngun lc c hiu qu, tc l t c ti u
Pareto i hi s cn bng gia MSC v MSB. Trong hnh 2.12 a, iu kin ny tho
mn ti im E khi mc sn lng l QS v gi sn phm tng ng l Ps. Nh rng chi
ph x hi cn bin l tng s ca chi ph c nhn cn bin v chi ph ngoi ng cn bin
(MSC = MPC + MEC).
Tuy nhin, quyt nh sn xut ca cc doanh nghip ngnh giy li da trn c ch hot
ng ca th trng cnh tranh, tc l mc hot ng ti u ca ngi sn xut c
quyt nh ti im B khi mc sn lng l QM v MPB = MPC tng ng vi
mc gi sn phm PM. Nh vy, th trng tht bi trong vic t c mc sn xut
ti u theo quan im x hi. C th hn, th trng c xu hng sn xut nhiu hn so
vi mc hiu qu ti u Pareto.
Vic cc doanh nghip sn xut mc QM thay v sn xut ti QS to ra mt s tn
tht phc li x hi (m ta gi l phn mt khng) bng din tch hnh tam gic EAB.
Chng ta c th d dng xc nh c phn tn tht ny khi so snh s chnh lch trong
mc gia tng ca tng li ch x hi (TSB) v s gia tng ca tng chi ph x hi (TSC)
khi sn xut vt qu im ti u Pareto
QM
75/317
76/317
77/317
78/317
nhim ti u - cc tip cn
nhim mi trng s gy ra nhng tc ng xu n cc thnh phn mi trng,
lm nh hng n sc kho, hot ng sn xut v phc li ca con ngi ni chung.
Nhng ngi theo quan im bo tn sinh thi cho rng cn phi chm dt nhim
bng cch no .
Cc nh kinh t cho rng nhim to ra mt loi chi ph sinh thi ging nh bt c chi
ph kinh t no khc. V th khi tnh chi ph x hi ca sn xut nh l tng ca chi ph
c nhn v chi ph ngoi ng, chng ta t c mc hot ng kinh t ti u i vi x
hi ti im cn bng ca chi ph cn bin x hi v li ch cn bin x hi. Mc hot
ng kinh t t hiu qu Pareto ny cng c cho l s to ra mc nhim ti u i
vi x hi W*. Vi cch tip cn ny, chng ta xem xt mt s nh i ti u gia
hng ho kinh t v hng ho cht lng mi trng; theo , chng ta cn gim vic
sn xut v tiu dng hng ho kinh t c mt cht lng mi trng tt hn.
i vi c nhn cc doanh nghip, iu kin ti u cho vic gy nhim ca doanh
nghip khi tnh n cc chi ph ca nhim ch ra rng: cc doanh nghip ch nn thi ra
mt lng nhim m ti li ch cn bin t hot ng gy nhim (tc l phn li
nhun tng thm cho doanh nghip nh vic sn xut thm mt lng sn phm ng vi
80/317
81/317
QP
82/317
83/317
84/317
Chi ph gim nhim hay gim thi cn bin (MAC) th hin s gia tng trong tng chi
ph gim thi lm gim c mt n v cht thi gy nhim hay ni cch khc
l chi ph gim thi gim c nu lng cht thi tng ln thm mt n v.
Trn trc honh, cc ng chi ph gim thi cn bin xut pht t nhng lng cht
thi khng c kim sot, tc l lng cht thi khi cha c s can thip ca c quan
qun l mi trng. Ni chung cc ng MAC c hng tng ln t phi qua tri, cho
thy chi ph gim thi cn bin tng dn. iu ny ph hp vi thc t l vic lm sch
mi trng ngy cng tr nn kh khn, thm ch khng th x l c nhng n v
cht thi cui cng do cc cng ngh x l cn cha ra i hoc c nhng rt khan
him nn gi rt cao.
Tng chi ph gim nhim c th c tnh bng din tch nm bn di ng MAC
trong nhng khong xc nh khc nhau. Chng hn nh trong hnh 2.18 a, nu mc thi
cui cng l W1 th tng chi ph gim thi s l din tch W1AWm.
By gi chng ta s xem xt m hnh v s nh i gia li ch v chi ph ca
vic lm gim nhim bng cch th hin c hai ng MAC v MDC trn
cng mt th nh trong hnh 2.14 sau y:
85/317
Ti mc thi ln nht Wm, chi ph gim nhim bng khng v tng chi ph thit hi l
ln nht. Nu chng ta bt u thc hin gim thi, tng chi ph gim thi tng nh
lng cht thi gim v v th tng chi ph thit hi cng gim. Chi ph thit hi gim i
cng ng ngha vi vic li ch ca ngi b nhim tng ln hay chnh l li ch
ca vic gim nhim. Nu chng ta c gng gim thi v bng khng, chng ta s phi
chi ph rt ln cho vic ny v tng li ch ca vic gim nhim cng l rt ln. Liu
rng c phi l kt qu m chng ta mong i hay khng? Cc nh kinh t ni rng
ti mc ny c th chng ta phi b ra mt chi ph qu ln nhn c mt li ch
nh hn rt nhiu so vi chi ph .
Bng th, chng ta c th d dng thy c l ti mc thi W* (ti MAC = MDC),
tng chi ph mi trng l nh nht, bao gm tng chi ph gim thi l din tch tam gic
WmEW* v tng chi ph thit hi l din tch tam gic OEW*.
Nu mc thi ti W1 th so vi W*, thit hi do nhim gim nhng chi ph cho vic
gim nhim li tng thm qu nhiu. Kt qu l ti W1, tng chi ph mi trng ca
x hi tng thm bng din tch tam gic EAB.
Ngc li, nu mc thi ti W2 th so vi W*, chng ta tit kim c chi ph gim
nhim nhng li phi gnh chu nhiu thit hi mi trng hn v v th, tng chi ph
mi trng vn tng thm bng din tch tam gic ECD.
Chng ta cng c th chng minh tnh hiu qu ny v mt ton hc. Ti mi mc thi
chng ta lun c TEC = TAC + TDC
Trong : TEC: tng chi ph mi trng, W l lng thi.
86/317
cn bin gii quyt nm l bng nhau cho d A hay B thc hin. q* l mc thi hay
mc nhim, khng ai b thit hi v mt kinh t, chnh l mc nhim ti u
do c ch th trng to lp nn.
- Nu nng dn quanh vng c quyn ti sn th h c quyn khng cho nh my thi
mt n v no, mun vy doanh nghip phi b ra mt chi ph gim thi rt ln l p2.
Mt chi ph gim xung n p2' nh s thng lng vi nng dn, doanh nghip c
mc gim q2' nn chi ph gim thi bt i mt lng ln trong khi nng dn phi
chu mt chi ph l OA2q2'. Doanh nghip phi chi tr nng dn t nht mt lng chi
ph y c hng phn li ch chnh lch do gim chi ph, phn li ch nh my thu
c c gi tr bng din tch OAA1A2 tnh theo:
q2
ca lut php ch khng phi l ph thi (bt buc tr cho chnh ph) hoc n b chi
ph (tr cho nhau do t gic).
Vic xt x v kin gii quyt ngoi ng c cc hn ch sau:
- Chi ph giao dch ca mi cuc tranh chp u rt ln, c khi cn ln hn c chi ph
iu hnh mc x thi.
- Cc n v gy ngoi ng u bit kin tng tn km nn c xu hng gy ngoi ng
va bn thit hi thy nu c kin i th ch c li t thi.
- Vic xc nh quy m thit hi khng r rng nn kh phn x mc n b.
- Thng thng c nhiu tiu cc khi kin tng lm cho vic khc phc bng php lut
khng cng bng, khng chnh xc .
Vic kin tng mang li li ch cho rt ng ngi trong khi vic theo kin
hoc chi ph l ca mt hoc mt nhm ngi. iu to ra ngoi ng tch
cc ca cc v kin mi trng: nn xu hng chung l t khi xy ra.
Minh ho 2.1: n b thit hi v mi trng.
S c trn du t nm 1989 n nm 1999: 40 v. Trong c 14 v thc hin bi
thng vi tng s tin bi thng nhn c l: 5.501.000 USD v 885.500.000
ng.
Mt s v ni bt:
1.
91/317
Cc v ni bt:
R r kh m tan (CH4) gy sp hm l ti m than Mo Kh, Qung ninh,
thng 1 nm 1999.
R r gy ngt kh m tan ti cng ty thu sn Cam Ranh, khnh Ho.
H tr sn xut.
Cng ty VEDAN ng h tr kinh ph ng nghip: 15 t ng.
Nh my nhit in Ph li ng h tr sn xut nng nghip: 900 triu ng.
Ngun: S c mi trng, n b thit hi v mi trng. Cc mi trng 1993-2000
Xy dng v pht trin. H ni 2000.
92/317
93/317
94/317
95/317
96/317
dTB
dQ
dTC
dQ
dTEC
dQ
=0
tc l: MB - MC - MEC = 0
hay MB = MC + MEC (2)
Khi iu kin ny tho mn, chng ta s t c mc sn lng ti u x hi Q*, v
th, c th vit li (2) l:
MB(Q*) = MC(Q*) + MEC(Q*) = MSC(Q*) (3)
Nu ta nh thu t* = MEC(Q*), (3) s tr thnh:
MB(Q*) = MC(Q*) + t* (4)
v mc tiu maxNSB vn hon ton t c.
Sau khi nh thu, ng cung s dch chuyn vo trong. iu ny c th hin trn
th l ng cung mi (St = MC + t*) ct ng cu ti E, tng ng vi mc sn
lng Q*.
Sau khi thc hin thu, thng d ngi tiu dng s l din tch tam gic P*AE, cn
thng d ngi sn xut l din tch tam gic CP*E (hay cng chnh bng din tch OBD
= OP*ED - BP*ED)
Vn t ra l liu rng thu c to ra mt gnh nng chi ph mi cho ngi sn xut
hay khng? Cu tr li l khng v nu ta coi chi ph mi trng l mt loi chi ph
u vo nh cc chi ph khc th vic ngi sn xut phi tr tin cho chi ph y l tt
97/317
nhin. R rng l, khi cha p dng thu, ngi phi tr chi ph mi trng l ngi b
nhim; cn sau khi p dng thu, ngi gy nhim phi tr khon chi ph .
5.2.2 Thu nhim v mc tiu ti a ho li nhun ca ngi sn xut
Hy nh li th 2.10 m chng ta cp khi ni v mc nhim ti u. Chng ta
s xem thu Pigou c tc ng nh th no n li nhun v hnh vi ca doanh nghip.
98/317
99/317
Trong hnh 2.19 ny, chi ph ngoi ng mi trng ch l din tch a nhng ngi gy
nhim phi tr tng s thu bng din tch (a + b)
Tuy nhin, nhiu nh kinh t li cho rng lp lun v s "khng cng bng" ch ng
trong trng hp doanh nghip c quyn ti sn v mi trng. Trong trng hp doanh
nghip khng c quyn ti sn v mi trng, khon thu (a + b) s bao gm c vic chi
tr cho chi ph mi trng v chi tr cho quyn s dng cc ngun lc mi trng vn
l khan him, tc l (a + b) bao gm c chi ph thc v chi ph c hi ca vic s dng
mi trng.
? Nh cp phn trn, thu nhim nh vo tng n v sn phm c sn xut
ra m khng cn c vo lng cht thi gy nhim thc t c thi ra mi trng.
Hn ch ca cch nh thu ny l n khng to ra c nhng ng c khuyn khch
cc doanh nghip sn xut sch hn gim lng cht thi cng nh khng khuyn
khch doanh nghip tm kim cc gii php tt hn x l hay hu b cht thi.
Ph x thi
Ph x thi l mt loi ph nh vo lng cht thi thc t ca ngi sn xut. y
cng l mt dng thu Pigou, chng ta c th gi l ph pigou. xc nh mc ph tnh
trn mi n v cht thi, ngi ta cn cn c vo chi ph cn thit lm gim n v
nhim , tc l MAC ni trn. Khi p dng ph x thi, ngi gy nhim s c
phn ng ph hp nhm ti thiu ho chi ph ca mnh.
Chng ta s xem doanh nghip vi ng MAC = 72 3Q (trong Q l lng pht
thi) nh trong hnh 2.2.5 di y s phn ng nh th no vi mt mc ph F.
100/317
Khi cha c s can thip ca Nh nc, doanh nghip thi 24 n v cht thi v khng
chi ph mt ng no cho vic gim thi.
Gi s Nh nc yu cu phi gim thi trit 24 n v, cn c vo cng ngh gim
thi v yu cu np ph mc quy nh ca nh nc c tnh ti u vi mt mc ph l
30$/n v cht thi, doanh nghip c th c nhng la chn khc nhau nh c tnh
ton trong bng 2.4 di y:
Bng 2.2: Cc la chn gim thi v chi ph ca doanh nghip
Tng chi ph
gim thi
(TAC)
Tng
ph
(TF)
Tng chi ph mi
trng (TAC +
TF)
30$ x
24 =
720$
720$
1
2 x72$x
24=864 $ 0
864$
Phng n 3 np ph 14 n v (ti mc
c MAC = F). Chi ph gim thi 10 n
v.
1
2 x30$x
30$ x
10=150 $ 14 =
420$
570$
Thc t khi p dng cng c ny, cng ging nh chun mc thi, do khng c thng
tin v MAC v MDC nn mc ph quy nh c th cao hn hoc thp hn F* v v th
kt qu l mc thi cui cng s khng trng vi mc ti u W*.
Bn cnh , tit kim chi ph hnh chnh, Nh nc cng c th quy nh mc ph
thi ng nht (Uniform Fee). Nu p dng mc ph thi ng nht, mt gii php c
hiu qu v chi ph (chi ph thp nht) i vi x hi s t c bi l chi ph cn bin
ca vic gim n v thi cui cng ca tt c cc doanh nghip s bng nhau v bng
chnh mc ph, tc l MAC1 = MAC2 = F.
102/317
MC THU(ng/kg cht gy
nhim c trong nc thi)
Tn gi
K hiu
Ti
thiu
Nhu cu xi sinh ho
ABOD 100
300
Nhu cu xi ho hc
ACOD 100
300
Cht rn l lng
ATSS 200
400
Thu ngn
AHg
10.000.000 20.000.000
Ch
Apb
300.000
500.000
Arsenic
AAS
600.000
1.000.000
Cadmium
Acd
6000.000
1.000.000
Ti a
103/317
Vy, l do kinh t g lm cho ngi ta a thch cch ny hay cch khc. Cc nh kinh
t chng minh rng, trong trng hp thng tin hon ho, ni chung cc nh qun l
a thch dng cng c ph thi hn so vi cng c chun mc thi. Tuy nhin, khi khng
c thng tin, s a thch s cn tu thuc vo vic cn nhc chi ph - li ch ca tng
trng hp c th. Chng ta s xem xt cch la chn ca cc nh qun l trong c hai
trng hp, khi thng tin hon ho v khi thng tin khng hon ho.
5.4.1 Trng hp thng tin hon ho
Khi thng tin hon ho tc l chng ta hon ton xc nh c MAC v MDC v mc
thi ti u cng nh mc ph cn thit t c mc thi ti u . V d sau y s
cho thy trong trng hp thng tin hon ho, cc nh qun l a thch s dng cng c
ph thi hn.
Gi s c hai doanh nghip gn nhau, qu trnh sn xut cng to ra cht thi nh
nhau v vic x thi ca h gy ra nhng thit hi tng t nhau i vi mi trng.
Tuy nhin do s dng cc cng ngh sn xut khc nhau nn lng thi hin ti v chi
ph cn bin gim thi ca 2 doanh nghip ny khng ging nhau.
Trong hnh 2.2.7 di y, MAC1 v MAC2 l hai ng chi ph gim thi cn bin ca
hai doanh nghip. Gi s vi thng tin y ngi ta xc inh c hm chi ph gim
thi cn bin ca doanh nghip 1 v doanh nghip 2 nh sau:
MAC1 = 6500 50 Q1
MAC2 = 10000 40 Q2
104/317
Hin ti doanh nghip 1 thi 130 n v cht thi / nm, doanh nghip 2 thi 250 n v
cht thi / nm. Nh vy, nu khng c s can thip ca c quan qun l mi trng,
tng lng thi ca 2 doanh nghip l 380 n v / nm. Gi s Nh nc mun gim
tng lng thi ca 2 doanh nghip xung cn 200 n v / nm tc l gim tng lng
thi 180 nv / nm. t c mc tiu mi trng nh vy, c quan qun l mi
trng c th thc hin mt trong hai gii php; mt l cho php cc doanh nghip thc
hin theo quy nh tiu chun pht thi S = 100 n v / doanh nghip / nm, hai l mt
mc ph thi 4000 $ / n v thi. Tuy nhin cc Nh Qun l cng cho rng mc tiu
kinh t phi t c l cng tit kim chi ph gim thi cho x hi cng tt (chi ph x
hi l tng chi ph gim thi ca 2 doanh nghip cng li).
Chng ta s th hin cc kt qu v mi trng v kinh t ca hai cch la chn trong
bng 2.5 sau y.
Bng 2.3: Cc la chn gii php gim thi v chi ph ca x hi
Chun mc thi
Ph thi
30 + 150 = 180
80 + 100 = 180
x 1500 x 30 = 22.500$
x 4000 x 80 = 160.000$
105/317
11
2 2 Chi
472.500$
x 4000 x 100 =
200.000$
360.000$
Hnh 2..23: S la chn gia chun mc thi v ph thi khi khng c thng tin
Vi s liu thng tin c c, nh hoch nh chnh sch c th ban hnh mt chun
mc thi ti WS nh hn mc ti u W*. S chch khi mc thi ti u W* s to ra s
gia tng trong tng chi ph mi trng i vi ton x hi, th hin bng din tch EAB
trong hnh v trn.
Nu cng vi thng tin nu, vic ban hnh mt mc ph thi s dn n kt qu l
doanh nghip s thi ti WF thay v W* v thit hi rng gy ra cho x hi s bng din
tch ECD trong hnh v.
V MDC c dc ln hn dc ca ng MAC nn din tch ECD s ln hn din
tch EAB, hay ni cch khc, thit hi x hi do vic ban hnh mt chun mc thi
107/317
108/317
109/317
Doanh
nghip A
Doanh
nghip B
20$ x 10 =
200$
20$ x 10 =
200$
1
2 x15$x30T
ban u
1
2 x20$x40T
Tr cp
Tr cp thng c s dng trong nhng trng hp v nhng khu vc m c
kh khn ng k v kinh t. Tr cp ca Nh nc c th p dng cho cc hot ng
to ra ngoi ng tch cc nh trng rng, x l nhim Nguyn nhn dn n vic
tr cp l do trong cc hot ng ny li ch c nhn thng thp hn li ch x hi; do
chi ph m cc c nhn chp nhn b ra tin hnh cc hot ng trn khng t
mc cn thit i vi x hi.
110/317
111/317
K qu bo v mi trng.
K qu bo v mi trng l vic c nhn hay t chc trc khi tin hnh hot ng
sn xut hay kinh doanh c xc nh l gy ra nhng thit hi cho mi trng phi
112/317
113/317
Tg x Mcp
A = ------------------Tb
Trong :
A: S tin k qu cho mt i tng c php khai thc khong sn (ng Vit nam).
Tg: Thi hn khai thc theo giy php khai thc khong sn c cp (nm).
Tb: Thi hn khai thc theo bo co nghin cu kh thi, thit k m v bo co nh ga
tc ng mi trng c cc c quan Nh nc c thm quyn thm nh v ph
chun (Nm).
Mcp: tng d ton chi ph phc hi mi trng theo bo co nghin cu kh thi, thit k
m v bo co nh gi tc ng mi trng (khng bao gm khon kinh ph dng cho
phng n cng ngh sn xut v cng ngh x l v mt mi trng c tin hnh
ngay trong qu trnh khai thc ca n v) c cc c quan Nh nc c thm quyn
thm nh v ph chun (ng Vit Nam).
b.3 S tin k qu ln u (K hiu l B) i vi tng trng hp nh sau:
b. 3. 1. i vi d n c thi hn khai thc theo giy php khai thc khong sn c
cp (Tg) di 10 nm th mc k qu ln u bng 25% (hai mi phn trm) s tin
phi k qu (A) xc nh theo cng thc trn.
b. 3. 2. i vi d n c thi hn khai thc theo giy php khai thc khong sn c
cp (Tg) t 10 nm n di 20 nm th mc k qu ln u bng 20% (hai mi phn
trm) s tin phi k qu (A) xc nh theo cng thc trn.
b. 3. 3. i vi d n c thi hn khai thc theo giy php khai thc khong sn c
cp (Tg) t 20 nm tr ln th mc k qu ln u bng 15% (mi lm phn trm) s
tin phi k qu (A) xc nh theo cng thc trn.
b. 4. S tin k qu nhng ln sau (k hiu C) cn c vo s tin phi k qu cn li v
thi hn khai thc khong sn c cp, tnh theo cng thc sau y:
(A B)
C = ---------------(Tg 1)
114/317
115/317
117/317
118/317
cao: thun li gim i, kh khn tng ln , chi ph lao ng v vt cht cho cht lng
mi trng tr nn rt ln tc l chi ph ti sn xut cht lng mi trng cao hn
nhiu so vi chi ph ti sn xut vt cht dn ti lng gi tr cht lng mi trng tng
nhanh.
Trong nhiu trng hp, mt ti nguyn mi trng c th cung cp cc loi dch v tri
ngc nhau. Chng hn, mt vng t hoang d c th c s dng vo nhng mc
ch gii tr m khng h b xm phm, hoc khai thc cho mc ch thng mi thng
qua vic khai thc g. Mu thun trong vic s dng t tr nn ngy cng nghim
trng trong hn hai thp k qua. nhiu nc, c bit l nhng nc ang pht trin,
chng ta thy mu thun gia li ch ca s pht trin v li ch ca s bo tn mi
trng tr nn nghim trng. S la chn l khng th trnh khi lin quan n cc
ti nguyn mi trng nn chng ta cn phi c mt tiu ch lm tiu chun cho vic
chn la. Tiu ch chng ta s dng y l phi cn bng gia li ch v chi ph kinh
t bin Q*: MSB = MSC hoc W*: MAC= MDC.
Tiu ch ny bt buc chng ta phi nh ra gi tr tin mt ca cc loi hnh dch v m
cc ti nguyn mi trng em li. Chng ta phi nh ra c mc li ch v cc
chi ph trong vic s dng cc ti nguyn mi trng nh ra mc s dng ti u.
Chng ta s i su vo phng thc nh gi li ch thu c t cc ti nguyn mi
trng. S nh gi li ch ny l rt kh. Ni chung vic tnh ton cc chi ph th d
hn.
1.3.1. Cc li ch th trng v li ch phi th trng
(i) Cc hng ho t nhn
120/317
122/317
l li ch tim tng trong tng lai khi n tr thnh gi tr thc s dng trong hin ti.
Mi c nhn c th biu l s sn sng chi tr cho vic bo v mi trng chng li
nhng kh nng s dng ca mt ngi no trong tng lai.
Gi tr la chn cn c th bao gm c gi tr s dng ca nhng ngi khc (ngha l
li ch gin tip m bn thu c t gi tr s dng ca nhng ngi khc. Bn cm thy
hi lng khi thy nhng ngi khc cng thu c nhng li ch nn bn sn sng chi
tr cho vic bo v mi trng em li li ch cho ngi khc) v gi tr s dng bi
cc th h tng lai (gi tr truyn li l s sn lng chi tr bo v mi trng em
li li ch cho con chu ca chng ta).
Gi tr la chn = gi tr s dng c nhn + gi tr s dng bi nhng ngi khc + gi
tr s dng bi cc th h tng lai
Tng gi tr ngi s dng thu c = gi tr thc s dng + gi tr la chn
(iii) Gi tr tn ti: cc ti nguyn mi trng u c gi tr thc ni ti ca chnh bn
thn chng. Gi tr ny khng lin quan n vic s dng nn c gi l gi tr phi s
dng. Gi tr s dng l nhng vn o c nh s xung cp ca mi trng, s
cm thng i vi cc loi sinh vt. V d nh mi c nhn u cm thy hi lng vi
vic bo v cc c th cn li ca mt s loi nh loi c m hay loi c voi xanh lng
g. Hu nh tt c mi ngi u coi trng s tn ti ca cc loi ny hn l ch n
gin thch th ngm nhn chng. H nh gi cao s tn ti ca chnh cc loi vt ny.
Tng gi tr ca cc ti nguyn mi trng c tnh bng tng ca c 3 thnh phn ni
trn:
Tng gi tr kinh t = gi tr thc s dng + gi tr la chn + gi tr tn ti
= gi tr s dng + gi tr khng s dng
1.3.4 Cc phng php nh gi gi tr
nh gi gi tr ca hng ho mi trng, ngi ta xem xt cc mt sau:
(i) Tng gi tr kinh t ca ti nguyn mi trng. L tng nht l chng ta c th s
dng mt phng php m nh gi c c gi tr s dng ln gi tr khng s dng.
(ii) Li ch thu c t s thay i (tng ln hay gim i) ca cht lng mi trng
Ngi ta thng s dng 2 phng php sau nh gi nhng li ch thu c t vic
ci to cht lng mi trng:
123/317
0,5 1
1,5 2
2,5
3,3 2,6 2
1,3 0,7
7 8
6,8 5,4 4
8,6 8
2,8 1,4 0
126/317
127/317
128/317
2,6%
Ri lp t mu v cht hu c
86%
Ph thm c xanh b mt
6,5%
1,8%
130/317
Mt trong nhng gii thch r rng nht i vi nhng vn mi trng chnh l thiu
s xc nh r rng v lut bn quyn i vi mi trng. Chnh l do dn n
thiu s bo h hay qun l mt cch c hiu qu i vi ngun ti nguyn mi trng.
Chng ta khng cn phi khng nh rng quyn s hu s gii quyt mi vn v mi
trng. Trong nhng phn sau, khi chng ta nghin cu cc gii php cho th trng t
nhn, chng ta s kim nghim xem liu vic k kt lut bn quyn c th gii quyt cc
vn mi trng hay khng. Chng ta s bit c nhiu ti nguyn mi trng khng
ph hp vi quyn s hu c nhn v iu c th dn n s tht bi ca nhng cuc
m phn c nhn v vic s dng ngun ti nguyn.
Mt trong nhng l do khin ngun ti nguyn mi trng khng ph hp vi s hu
c nhn l v n th hin l mt ti sn khng th loi tr: vic loi b con ngi ta khi
ngun ti nguyn mi trng hay khi ngn chn con ngi khng c tn dng ngun
ti nguyn mi trng, l iu khng th c khi xt v mt vt cht, ng thi cng l
khng hin thc khi xt v mt kinh t.
Mt iu tt nhin l rt nhiu ngi c th s dng ngun ti nguyn mi trng -
chnh l ti nguyn s hu chung.
nh ngha: Ti nguyn s hu chung l ngun ti nguyn khng phi do n l c
nhn hay cng ty no kim sot. Nu vic s dng nhng ti nguyn ny khng b hn
ch s dn n vic chng b khai thc qu mc bi nhng ngi n trc chim dng.
Ngun ti nguyn s hu chung l mt v d c in v vic tnh khng th loi tr ca
ti nguyn mi trng c th c tc dng nh th no trong vic to ra chi ph ngoi ng.
Kh khn ca vic s dng chung to nn vic mi ngi s dng c th can thip
vo ngi khc, lm gim kh nng phc v ca ngun ti nguyn i vi mi ngi s
dng. Chng ta cn phi l gii ti sao con ngi li c t ng c x s theo cch c
x hi mong mun i vi ngun ti nguyn s hu chung.
Nhng v d v ti nguyn s hu chung bao gm y bin y c ca i dng; nhng
kho du hay ngun nc di lng t, vic s dng khng kh v ngun nc lm ch
thi cc sn phm, nhng cnh rng nhit i nhiu ma cc nc ang pht trin,
nhng con chim di c, nhng ng vt hoang d, v.v
Chng ta s xem xt nhng vn lin quan n ngun ti nguyn mi trng thuc s
hu chung.
Ngh nh bt c i dng:
C c l khng phi l ngh u tin v ngun ti nguyn mi trng ny sinh khi
chng ta ngh n nhng vn ng lu ca mi trng. Tuy nhin, c l mt ngun
132/317
133/317
Hm sn xut th hin quy lut li tc gim dn (do din tch ng trng c nh)- v
khi lng tu tng ln th tng s lng c nh bt tng, nhng t l c ca mi tu th
li gim, l do nh hng ca s tu tng ln. V kt qu l khi s lng tu tng
ln, lng c nh bt trung bnh trong mt t hay cn gi l sn lng ca mi tu
(f(Q)/Q) s gim, ging nh cc m hay sn phm cn bin, f(Q). Lu rng sn lng
cn bin gim xung mt t l nhanh hn sn lng bnh qun.
Chng ta hy lu rng m c trung bnh ca mt ng dn khng ch ph thuc vo s
lng tu nh bt m mt ng dn tng ln m cn ph thuc vo s tu ca nhng
ng dn khc. Khi s lng tu nh bt cng ln cao, s c bnh qun mt m ca mi
ng dn li t dn i. Thc t, khu vc nh bt s ng n mc mi m c bnh qun
ca mi ng dn s cn rt nh.
Gi nh rng chi ph cn bin ca lng c trn s tu, k hiu l MC, l c nh v
bng c v gi nh gi mt tn c l p.
134/317
135/317
S hu c nhn
Nu nh trng hp ng trng do mt c nhn n l s hu, th c nhn c th gi
li li sut thu c t ng trng . Ch s hu c khuyn khch ti a ho li
nhun (li ch kinh t rng) t ng trng. Li nhun c tnh bng s chnh lch gia
tng doanh thu v tng chi ph:
? (Q) = py cQ = pf(Q) cQ
Vy ch s hu s quyt nh cho bao nhiu tu vo nh bt ti ng trng? Hay ni
cch khc, quy lut quyt nh c nhn mang tnh hiu qu ca ngi ch s hu ng
trng l g?
Ch s hu s chn ra mt s tu a vo ng trng lm sao ti a ho c li ch
kinh t rng hay cn gi l li nhun. t c mc ch ny, ch s hu phi chn
ra nhng con tu lm sao li ch cn bin ca vic a con tu cui cng ra cn bng
vi chi ph cn bin.
Vy li ch ca vic a thm mt con tu na l g? n gin ch l doanh thu cn
bin hay ph thu ly c con tu cui cng.
V th ngi ta s ch a vo ng trng thm tu nh bt khi ga tr thu thm c
ca mt tu i vi ton b s tu nh bt (MR) cn bng vi chi ph c hi ca vic
a ra thm con tu (MC). Ta c:
Q*: MR = MC
V mt hnh thc, quy lut quyt nh ca ch s hu c hiu l cch phn bit hm
li nhun v t iu khon t hng ban u bng 0.
max ?(n) = TR TC = p*f(Q) cQ
n
iu khon t hng ban u hay quy lut quyt nh i vi ch s hu l
Q*:p*f(Q) c = 0
m n gin l:
Q*:MR=MC
Hy gi nh rng:
136/317
MC = c = $150
p = $1
TP = f(Q) = 300Q 25Q2
V th,
MP = f(Q) = 300 50Q
AP = f(Q)/Q = 300 25Q
Cc sn lng thay th,
1 * (300 50Q) = 150
50Q = 150
Q* = 3
Q* c biu din trn th
137/317
138/317
Nhng kt lun ng ch
1. Khi mt ngun ti nguyn c qun l ti a ho li ch kinh t th thu khan
him hay cn c gi l thu ti nguyn ca ngun ti nguyn s tng.
2. Khi mt ngun ti nguyn khng c qun l, th quyn s dng t do s dn ti
vic khai thc qu mc ngun ti nguyn . Qu nhiu tu nh bt trn cng mt a
phn ng trng s hu chung s dn n gi tr Qp > Q*.
3. Vic khc thc qu mc ti nguyn s hu chung s dn ti vic tiu hao thu khan
him. Vic gia nhp vo ng trng s cn tip din cho n khi li nhun gim ti mc
bng 0, v vy thu khan him s khng cn.
139/317
Khng thun tu
- Phi chuyn hu
- Phi chuyn hu
- Vn t do khai thc
- Vn t do tip cn
- Cc v d v li xe trn ng
cao tc v nh c ngoi bin
141/317
Hng ho t nhn khc vi hng ho cng cng ch n c tnh cnh tranh cao v tnh
loi tr ngi khc ra khi vic tiu dng th hng ho .
ng cu ca mt c nhn cho hng ho t nhn tr li cho cu hi sau:
mt mc gi cho trc cc c nhn (ngi tiu dng) sn sng mua bao nhiu?
142/317
143/317
Ti sao cu hi ny li rt khc bit? Bi l hng ho cng cng c tnh cht khng loi
tr ch c mt s lng hng ho nht nh c sn v khng ai c th b loi tr ra khi
phm vi tiu dng n. Nh vy, chng ta mun o gi tr ca s lng hng ho i
vi nn kinh t x hi v mi c nhn th tp hp cu hay ng cong li ch x hi cn
bin ca hng ho cng cng c th hin bng mt ng thng ng ca tng cc
ng cu c nhn. Ti sao? Bi v ng tng thng ng th hin tnh khng ring
bit mi ngi u c th ng thi tiu th chnh s hng ho cng cng . Nh
vy, chng ta cng thm s bng lng chi tr ca cc c nhn cho cc mc gi khc nhau
ca hng ho cng cng.
V d, A v B phi tiu dng cng mt khi lng hng ho cng cng. Gi s c 100
n v sn phm sn c. A sn sng tr 50$/1 n v sn phm trong khi B sn sng
tr 70$/1 n v. Do , gi tr thu c ca 1 n v sn phm ca 100 l 120$. V tng
gi tr ca n l 120$*100=12.000$.
144/317
145/317
Nguyn nhn c bn
146/317
0.01
Late
pleistocene(100,000 0.08
nm)
0.002
Thay i kh hu, sn
bn thi k mi
1600-1980 AD
17
0.4
S m rng chu u,
sn bn v thng mi
1980-2000
145
3.5
S ph v mi trng
sng
147/317
148/317
149/317
150/317
QB: MBb = MC
80 (QA + QB) = 70
QA(QB) = 10-QB
QB(QA) = 10-QA
Th hin bng th
151/317
152/317
153/317
154/317
156/317
157/317
Cht thi rn th
Cht thi rn th (MSW - Municipal Solid Waste) l mt loi cht thi rn tng hp
khu vc th, bao gm c cht thi sinh hot ca cc h gia nh thi ra, cht thi rn
ca hot ng thng mi v dch v, cht thi rn ca hot ng cng nghip, cht thi
rn t hot ng xy dng, cht thi rn bnh vin, v.v, chng c mt c th ring
v ang tr thnh vn quan tm c bit ca nhiu quc gia trn th gii trong vic
thu gom, vn chuyn, ti ch, ti s dng, thiu hu v chn lp.
Cng vi qu trnh th ho, MSW gia tng khng ngng. Vit Nam, ch tnh ring
lng cht thi sinh hot th, theo s liu thng k t nm 1996 n nm 1999,
lng cht thi sinh hot bnh qun khong 0,6 - 0,8 kg/ngi/ngy. Mt s th nh,
lng cht thi sinh hot pht sinh dao ng t 0,3 - 0,5 kg/ngi/ngy.
Vic thu gom v qun l cn rt hn ch, theo s liu nm 1999 thu gom MSW cc
th trong c nc mi ch t khong 40 - 70% (H Ni: 65%; Hi Phng: 64%;
H Long: 50%; Vinh: 60%; Vit Tr: 30%; Hu: 60%; Nng: 66%; Bin Ho: 30%;
Vng Tu: 70%; Thnh ph H Ch Minh: 70-75%). Nhiu th x, t l thu gom cht
thi rn trung bnh ch t t 20-40%, thm ch c mt s th x v nhiu th trn cha c
t chc thu gom cht thi rn, cha c bi t chc thu gom cht thi rn v cha c bi
rc chung ca th. cc th ln, cht thi t cc ng ph chur yu c cng
ty mi trng th, dch v cng cng hoc cng ty v sinh thu gom v vn chuyn ti
cc bi rc hoc x nghip ch bin rc.
M hnh th trng cho dch v qun l cht thi rn th
Trong th trng cho dch v MSW, cc hng ho c lin quan thc s l kt hp ca
mt vi hot ng c trng ring bit - bao gm thu gom, vn chuyn v phn hu
rc thi th. Da vo c s xc nh u ra ny, chng ta xy dng mt m hnh th
trng cc dch v MSW theo hnh 2.32, trong s dng ng cu gi thuyt (D)
hoc ng li ch c nhn cn bin (MPB) v ng cung (S) hoc ng cung chi ph
c nhn cn bin (MPC). Hai ng ny xc nh gi cn bng cnh tranh hoc chi ph
cho dch v MSW, Pc v lng cn bng Qc.
158/317
159/317
160/317
Gim t ngun.
t c mc tiu gim thiu cht thi t ngun, nhng phng thc m cc doanh
nghip c th tin hnh nh : Thay i cc nguyn liu th cho u vo sn xut; thay
th hoc ci tin sn phm; thay i cng ngh sn xut; ci thin dy chuyn sn xut
nhm gim hoc loi b s sinh ra cht thi trong mt qu trnh no . Trong thc tin
thc hin c nhng ni dung ny v mt k thut ngi ta phi tin hnh nh
gi vng i sn phm (LCA), tc l phn tch ton b vng i ca sn phm, bao
gm vic nhn dng v nh lng nng lng v nguyn liu s dng, cht thi ra mi
trng, nh gi tc ng ti mi trng v c hi ci thin mi trng theo quy trnh
bn bc, bt u t b sung-khi u, kim k, tc ng v ci thin.
Hnh thc ny hng ti mc tiu sn phm u ra khng i, thm ch cn tng ln,
nhng s gim nguyn liu u vo v gim cht thi. Hiu qu kinh t ca doanh nghip
s tng ln v ci thin cht lng mi trng.
Ti ch, ti s dng cht thi.
- Ti ch cht thi: thc cht l ngi ta ly li nhng phn vt cht ca sn phm hng
ha c v s dng cc nguyn liu ny ch to ra sn phm mi. Cc nguyn liu
phi c gia cng li v cc cng on ca quy trnh cng ngh s c b sung. Bn
cnh nhng li ch do ti ch a li nh gim tiu dng ti nguyn, gim nhu cu nng
lng, gim s dng nc, gim s pht thi ra khng kh, t, nc, gim cht thi cho
x l v thi b. cc quc gia c trnh cng ngh thp nhng cng ngh lc hu
ny s phn no tng thm mc tc ng ti mi trng do ti ch gy ra. V d in
hnh nh nhng lng ngh truyn thng ti ch st thp a hi; ti ch giy Dng
(Bc ninh); ti ch nha v ti ni lng ti x Minh Khai, Nh Qunh, huyn Vn Lm
(Hng Yn) v.v...
- Ti s dng cht thi: Thc cht c nhng sn phm hoc nguyn liu c qung i
hu dng ko di, ngi ta c th s dng c nhiu ln m khng b thay i hnh
dng vt l, tnh cht ha hc. V d nh cc v chai hon li, nhiu dng bng vt
liu g, my tre an v.v...
Trong ti s dng thng thng nhng sn phm hoc nguyn liu khi a vo s dng
c cng mc ch hoc c mc ch tng t nh nhau.
Do cht thi c th ti ch hay ti s dng m donh nghip c th tng doanh thu ca
mnh thng qua vic bn hoc s dng li cht thi, ngha l gin tip lm gim chi ph
trong hot ng sn xut.
161/317
X l cht thi.
X l cht thi hay ngi ta cn gi l "X l cui ng ng". Nhng hnh thc x l
ny ca cc doanh nghip thng l:
- X l ni vi, hay cn gi l x l ti ch trong hng ro ca doanh nghip, chi ph cho
vic x l ti ch bao gm: Xy dng l thiu t, bi chn lp, x l vt l, ha hc,
x l nc thi, ti ch, ti lc cc cht thi du m.
- X l ngoi vi hay cn gi l x l bn ngoi hng ro ca doanh nghip: Nhng chi
ph cho x l ngoi vi bao gm l thiu, ti ch, phc hi, ti s dng, bi chn lp v
cc nh my x l cht thi thnh ph. i vi cc doanh nghip thng phi chi tr
mt khon ph cht thi cho cc dch v lm nhim v thu gom v x l cht thi.
Ngoi hai hnh thc x l c bn trn vi x l cht thi cn din ra di nhng hnh
thc nh xut khu cht thi sang cc nc khc; ct gi ni vi hoc ngoi vi; trao i
cht thi.
Kinh nghim thc tin cho thy vic x l cht thi cui ng ng thng chi ph tn
km, phn no t hiu qu mi trng nhng tng chi ph cho doanh nghip.
Minh ho 2.4: NH GI RC THI, TRNG HP CA LNG SN.
T thng 6 nm 1993 tr v trc, dch v thu gom rc th x Lng sn (nay l thnh
ph Lng sn) do cng ty mi trng th Lng sn thc hin. y l mt doanh
nghip ca Nh nc. Dch v thu gom rc c tnh min ph, bi l doanh nghip ny
do Nh nc tr cp ton b v ch c ngun thu c phn b t ngn sch Nh nc.
Nhn chung, ngun thu thng khng lm tt cc dch v, v th cht lng dch
v thng km.
gii quyt vn ny, thng 6 nm 1993 U ban nhn dn tnh Lng sn giao cho
Cng ty mi trng th Huy Hong nhim v thu gom rc thi trn a bn th x v
bn th trn v tinh quanh th x (Quyt nh N-487/QD/UB-KT, ngy 1 thng 7 nm
1993).
Cng ty Huy hong l mt cng ty trch nhim hu hn, do trang tri chi ph hot
ng ly thu b chi, cng ty phi xin php c quyn thu ph t cc h gia nh, cc
doanh nghip (ph rc thi).
Trong bng di y th hin biu ph c tnh t 8.000 50.000 ng, tu thuc vo
khi lng rc thi ca mi h gia nh v ca tng doanh nghip. Cng ty thng
tho hp ng c nhn vi cc i tng pht thi vi khi lng ln.
162/317
i tng thu ph
Ph hng thng
H gia nh
8.000
H gia nh c ca hng
12.000
Ph c giao cho 130 nhn vin ca Cng ty thu hng thng. Mi nhn vin chu
trch nhim thu ph cc h gia nh, cc x nghip hay nh my trn a bn c phn
cng. khuyn khch vic thu ph, mi nhn vin c hng 7% tng ph nu thu ,
ng thi hn. Nu ngi khng thu c ph, Cng ty s khu tr khon khng thu
c vo lng hng thng ca h. Cho ti nay t l thu ph t mc cao.
Cn c Ngh nh v Ph v L ph ca Chnh ph ban hnh, mi khon ph phi c
np vo Ngn sch Nh nc. Tuy nhin cc khon ph thu c sau s c chuyn
t Ngn sch Nh nc cho cng ty thanh ton cc dch v. Ph thu gom hin chim
khong 30% tng ngun thu ca cng ty; 70% ngun thu cn li cng ty c ngn sch
Nh nc tr cp. y l bc tin ng k, v trc nm 1993 Nh nc phi tr cp
cho doanh nghip thu gom rc thi (l DNNN) 100% tng chi ph. Bng di y cho
thy khon ph do cng ty Huy hong thu c tng u t nm 1993.
Khi lng rc thi c thu
gom (m3)
Ph c thu (triu
ng)
Tr cp NS Nh nc
(t ng)
1993 13.305
163
0,417
1994 26.864
246
1,8
1995 25.349
391
1,4
1996 23.915
412
1,2
1997 23.800
399
1,4
1998 23.839
394
1,4
1999 25.295
400
1,6
2000 25.986
450
1,6
Nm
163/317
164/317
CU HI N TP.
Trnh by cc khi nim: cung, cu, cn bng th trng, thng d sn xut, thng d
tiu dng? Gii thch khi no th mt s phn b ngun lc c gi l t hiu qu
Pareto?
Tht bi ca th trng l g? Phn tch cc nguyn nhn lm pht sinh tht bi ca th
trng?
3. Trong trng hp no th xy ra ngoi ng? Nhng i tng no c th to ra ngoi
ng?
4 .Phn tch tc ng ca ngoi ng tch cc n s tht bi ca th trng? Lm th no
khc phc nhng tht bi ?
5. Phn tch tc ng ca ngoi ng tiu cc n s tht bi ca th trng? Lm th no
khc phc tht bi ?
165/317
166/317
BI TP.
1. Gi s c mt ch nui ong cnh mt ch trng nhn. Ch trng nhn c li bi
l mt t ong th phn c cho khong mt ha nhn. Ch trng nhn khng phi chi
tr g cho ch nui ong v ong c th t do. Tuy nhin theo tnh ton gia s lng
ong v din tch vn nhn hin c th s t ong qu t khng th phn cho ton b
vn nhn, do vy ch vn nhn phi hon tt vic th phn bng nhn to, khon chi
ph ny c tnh khong 10$ cho mt ha nhn. Cn i vi ch nui ong ngi ta xc
nh c hm chi ph cn bin l MC=10 + 2Q (Q l s t ong). Mi t ong to ra mt
lng mt l 10 kg, gi th trng l 2$ cho mt cn mt ong.
Hy cho bit ngi nui ong nui bao nhiu t?
c phi l t ong hiu qu khng? V sao?
c hiu qu v mt x hi hy cho bit ngi nui ong nn nui bao nhiu
t?
Th hin cc kt qu tnh ton ln th.
2. Gi s hot ng sn xut xi mng trn th trng c hm chi ph cn bin MC = 16 +
0,04Q, hm li ch cn bin MB = 40 - 0,08Q v hm chi ph ngoi ng cn bin MEC
= 8 + 0,04Q.
167/317
168/317
1 2
10 14 18 22 26 30
6 18 30 42 54 66 78 30
169/317
170/317
NH GI TC NG MI TRNG
V PHN TCH KINH T CA
NHNGTC NG MI TRNGPHN I
NH GI TC NG MI TRNG (TM)
Khi nim v nh gi tc ng mi trng.
Cho n nay c nhiu nh ngha v TM; nhng nh ngha v ni dung c bn
thng nht vi nhau, trong nhiu cch din t khc nhau l do s ch nhn mnh ca
tng tc gi ti mt kha cnh no trong TM.
Trn c s xem xt nhng nh ngha c nhiu nh nghin cu xut, v cn c
vo s pht trin v l lun v thc tin ca TM trong thi gian qua, c th a ra mt
nh ngha y v TM nh sau:
"TM ca mt hot ng pht trin kinh t - x hi l xc nh, phn tch v d bo
nhng tc ng li v hi, trc mt v lu di m vic thc hin hot ng c th
gy ra cho ti nguyn thin nhin v cht lng mi trng sng ca con ngi ti ni
c lin quan n hot ng, trn c s xut cc bin php phng, trnh, khc phc
cc tc ng tiu cc".
Lut bo v mi trng c Quc hi nc Vit Nam thng qua vo thng 12 nm
1993 c a ra khi nim TM nh sau:
"nh gi tc ng mi trng l qu trnh phn tch, nh gi, d bo nh hng n
mi trng ca cc d n, quy hoch pht trin kinh t - x hi ca cc c s sn xut
kinh doanh, cng trnh kinh t khoa hc, k thut, y t, vn ho, x hi, an ninh quc
phng v cc cng trnh khc, xut cc gii php thch hp v bo v mi trng".
Tc ng mi trng l vn ct li ca nhng s quan tm ti pht trin bn vng.
nh gi tc ng mi trng l mt cng c gip cho s phng nga v ngn chn
nhng nh hng ti mi trng trong chnh sch mi trng v y l cng c lng
ghp trong qu trnh k hoch ho v mi trng. Mc ch ca TM l xem xt bao
qut ton din v nh gi nhng nh hng mi trng tim nng ca nhng d n
cng cng hay c nhn c xut trong la chn u tin thc hin. Mt TM cn
phi c xem xt tt c nhng nh hng mong i i vi sc kho con ngi, h
sinh thi (bao gm thc vt v ng vt), kh hu v kh quyn. Mt TM cn phi m
171/317
172/317
i tng ca TM
Nh nh ngha nu th i tng ca TM l cc hot ng pht trin kinh t - x
hi. C hot ng mang tnh v m, tc ng n ton b nn kinh t x hi ca quc
gia, ca mt a phng ln, hoc mt ngnh kinh t, vn ho - x hi quan trng. V d
nhng lut l, chnh sch quc gia, nhng ch trng, chin lc, nhng chng trnh
quc gia v pht trin kinh t - x hi, nhng k hoch quc gia di hn, nhng s
phn b lc lng sn xut trn a bn ln. C nhng hot ng mang tnh vi m nh,
nhng n cng trnh xy dng c bn,d n pht trin kinh t c th, cc d n x
hi khu cng nghip, khu ch xut, cc c s sn xut, cc cng trnh ang c vn
hnh. Vi cc ni dung ny c th khi qut nhng i tng cn nh gi tc ng mi
trng l rt rng t quy m d n n quy m ngnh v cao hn l mc tng hp
quy m vng.
Vit nam hin nay theo ngh nh 175/CP quy nh ti iu 9, cc i tng sau y
phi thc hin nh gi tc ng mi trng:
1. Cc quy hoch tng th pht trin vng, quy hoch, k hoch pht trin ngnh, tnh,
thnh ph trc thuc trung ng, cc quy hoch th, khu dn c.
2. Cc d n Kinh t, khoa hc, y t, vn ho, x hi, an ninh, quc phng;
3.Cc d n do t chc hoc c nhn nc ngoi, t chc quc t u t, vin tr, cho
vay hoc lin doanh thc hin trn lnh th Vit nam
4.Cc d n ni ti khon 1, 2 v 3 ca iu ny c duyt trc ngy 10/04/1994
nhng cha tin hnh nh ga tc ng mi trng theo ng yu cu.
5.Cc c s kinh t, khoa hc, y t, vn ho, x hi, an ninh, quc phng hot ng
t trc ngy 10/01/1994.
Cc phng php TM
nh gi tc ng mi trng l vic ht sc phc tp, i hi nhiu cn b chuyn mn
ca nhiu khoa hc khc nhau, v phi s dng nhiu phng php khc nhau mi thc
hin c. Cc phng php c s dng trong TM c gi l cc phng php
TM. Cc phng php mang tnh k thut, cc phng php nh gi tc ng mi
trng thng qua cc thng s mi trng c la chn, bao gm cc phng php:
? Phng php lit k s liu v thng s mi trng
? Phng php danh mc cc iu kin mi trng
? Phng php ma trn mi trng
173/317
174/317
175/317
176/317
Khng cp giy php, nhng cho php khai thc v vn chuyn g t mt khu
rng nhn to pha Bc, thuc vng ven Bin Bc Trung B.
Khng cp giy php, nhng cho php khai thc v vn chuyn g t cc khu
rng nhn to nhiu a phng khc nhau thuc cc vng ni trn.
Cm khai thc g ti bt c mt khu rng no v ngng cc hot ng lm g
x vng ven bin Nam Trung B. y chng ta cn nhn thc c s khc
nhau gia rng nguyn sinh v rng nhn to. Rng nguyn sinh l rng t
nhin cha b con ngi lm xo trn, cn rng nhn to l do con ngi mi
trng li v pht trin theo mun ca con ngi. Khi Chnh ph phi i mt
vi vn mang tnh cht chnh sch nh cp trn th mt lot cc gii
php la chn nh lit k cn phi c phn nh r rng, v li ch thc
m mi gii php mang li cho x hi cng cn phi c tnh ton t m.
Vic lm s gip chng ta sp xp c cc gii php theo th t u tin.
Nu nh chng ta ch chn ra mt gii php th chng ta cn phi bit r gii
php no s mang li cho x hi li ch thc cao nht. T cc gii php ny s
l cc m hnh cho cc k hoch qun l hoc phn b ngun lc v gia chng
s c s cnh tranh vi nhau.
Nh vy phn tch chi ph - li ch c p dng vo vic nh gi cc h thng t nhin
v nh gi cht lng mi trng, l mt b phn hu c ca qu trnh ra quyt nh
mi cp: a phng, vng, quc gia, quc t.
Phn tch chi ph - li ch m rng
Phn tch chi ph - li ch m rng l mt phng php phn tch kinh t, so snh nhng
li ch thu c do thc hin cc hot ng pht trin em li vi nhng chi ph v tn
tht do vic thc hin cc hot ng gy ra. nhn mnh chi ph v li ch mi
trng thng ngi ta tch phn mi trng ra gi l Et, cng thc ho nh sau:
(Bt- Ct Et )/(1+r)t
177/317
178/317
180/317
181/317
182/317
Thi gian, nm
T l chit khu (%) nm
2
10
15
10
82,03
61,39
46,32
38,55
24,71
20
67,30
37,69
21,45
14,86
7,56
25
60,95
39,53
14,60
9,23
7,05
40
45,29
14,20
4,6
2,21
0,57
60
30,48
5,35
0,99
0,33
0,04
100
13,80
0,76
0,05
0,01
Khi a cc nhn t mi trng vo qu trnh phn tch, hai iu kin tin quyt ny s
c kh khn. Trong thc t, c rt nhiu yu t cht lng mi trng khng th nh
lng cng nh khng th n nh gi tr bng tin, do , khng th a vo vic phn
tch v xt duyt d n mt cch r rng, chng hn nh gi tr ca ti nguyn gen ca
mt khu rng nhit i hay ca vic duy tr nng CO2 trong bu kh quyn ton cu.
V iu kin tin quyt th hai, nhiu ngi tin rng cc dch v v hng ho to ra
trong cc h thng t nhin s tng ln theo thi gian do nhu cu v mc khan him
tng ln. i vi a s hng ho v dch v th iu ny l hon ton ng, do vn
ny c th c x l khi phn tch kinh t bng cch thay i gi tng i (Relative
Prices) ca dch v hay hng ho.
Nh ni trn, vic phn tch kinh t ca cc d n, thng s dng gi tr khng
thay i ca ng la, ch khng phi gi tr b thay i do lm pht. Bi v chit
khu khng phi l cng c iu chnh gi lm pht, v vy, ch c th s dng gi tr
tng i do s thay i ny. V d, nh d n d kin sn xut g x nhit i. Do s
tng ln ca nhu cu trn th gii v loi g ny, nn gi ca n s tng ln nhanh hn
mc gi chung. V vy, trong phn tch kinh t ca d n, c th a vo nhn t hiu
chnh s tng gi thc s ca g c sn xut ra (v d 2% nm) trong khi tt c cc
cc gi khc (li nhun cng nh chi ph) vn gi mc khng i, gi ca g s tng
ln khong 50% trong hai mi nm, do cng lm tng mc hp dn ca d n.
T l chit khu thch hp
Th no l mt t l chit khu thch hp c s dng trong phn tch kinh t ? y l
mt vn khng n gin. Cn ch n mt s iu kin sau y:
183/317
185/317
Bt Ct
(1 + r)t
hoc
NPV = nt = 0
Bt
(1 + r)
nt = 0
Ct
(1 + r)t
Chi ph ($)
100
Li nhun
700
410
( )
( )
Bt
t = 0 (1 + r)t
BCR =
Ct
t = 0 (1 + r)t
Bt Ct
(1 + k)t
)=0
Hoc
nt = 0
Bt
(1 + k)
= nt = 0
Ct
(1 + r)t
Bt Ct
(1 + x)t
xc nh IRR, ngi ta phi gii phng trnh trn. Nhng vic gii n nhiu khi rt
phc tp, nn ngi ta thng dng phng php ni suy tnh IRR. Cch tnh nh
sau:
gi f(x) =
ta bit rng khi f(x) = 0 th x = IRR;
Chn x1 sao cho f(x1) >0 v gn bng 0;
v chn x2 sao cho f(x2) <0 v gn bng 0.
187/317
f(x1) f(x2)
x1 x2
Suy ra:
b = f(x1)
f(x1) f(x2)
x1 x2 x 1
b
a
Ta bit rng, khi th ct trc honh th f(x) = 0 v x = IRR hay f(x) = a.IRR + b = 0
IRR = - ab
Thay a v b vo v rt gn ta c:
IRR = x1
f(x1)
f(x1) f(x2) (x1
x2)
f(x1)
f(x1) f(x2) (x2
x1)
hoc
IRR = x1 +
Nu > 0 th > 1
v > r
188/317
Nu < 0 th < 1
v < r
Nu = 0 th = 1
v = r
IRR
B/C
189/317
Cc d n c
lp
Chi
ph
khng
hn
nh
Chn mi d n
vi NPV >0,
Chn mi d n vi
khng cn xp
IRR>r
hng.
Chn mi d n vi B/C
>1 khng cn xp hng
Chi
ph
hn
nh
Xp hn d n theo B/C
khi C l chi ph hn nh
lun lun cho kt qu
ng
Cc d n loi
Chn la
tr.(Chi ph
phng n vi
khng hn
NPV ln nht
nh).
H s chit
khu
Phi s dng h
s chit khu
thch hp
Chn la phng n
Chn la phng n vi
vi IRR ln c th dn
B/C cao nht c th cho
ti kt qu khng
kt qu khng ng
ng.
Khng cn h s chit
khu
190/317
NH GI TC NG MI TRNG
V PHN TCH KINH T CA NHNG
TC NG MI TRNG-PHN 2
Khi s dng phng php CBA mt vn kh khn c t ra l phi c lng bng
tin cc tc ng tch cc v tiu cc n mi trng ca d n xem xt, bi v khng
phi tt c cc tc ng n mi trng u c th xc nh c gi tr bng tin.
Tuy vy, c mt s k thut s dng gi th trng v khng s dng gi th trng
nh gi tc ng mi trng c p dng. Cn ch rng vic la chn phng php
thch hp do nhiu yu t chi phi, mc sn c ca s liu, kh nng ti chnh v qu
thi gian.
nh gi vi gi th trng.
Trong vic s dng gi th trng thng thng ngi ta cp ti hai loi th trng l
th trng cnh tranh v th trng khng cnh tranh.
Th nht, i vi th trng cnh tranh, ta c th s dng trc tip gi c trn th trng
nh gi li ch v chi ph
Th trng cnh tranh v c bn c xc nh trn c s cu trc ca n. Mt th trng
cnh tranh c c im l cc thnh vin trong th trng c nh hng nh n th
trng, xut v nhp khu d huy ng, c hi phn ng khng b hn ch, hng ho
ng nht v mi ngi c s hiu bit y v th trng. Tuy nhin mt th trng
vn c th hot ng cnh tranh tng i ngay c khi cu trc ca n khng p ng
c cc c im trn. Trong trng hp ny, chng ta cn phi c s nh gi v th
trng hot ng c cnh tranh hay khng cnh tranh, t chng ta s bit c gi
th trng c s dng c khng hay phi thay bng gi n.
i vi th trng cnh tranh, vic s dng gi c th trng thng cn c vo hai tiu
ch c bn sau y:
nh gi s thay i cn bin v lng.
V l th trng cnh tranh nn mt s thay i nh v lng khng lm nh hng ln
v gi, do vy vic xc nh li ch hay chi ph chng ta vn s dng gi hin hnh
tnh ton. Gi l gi th trng.
nh gi s thay i khng cn bin v lng
191/317
192/317
193/317
Nm
t b mt
Sn lng Gi th
do xi
mt i(kg/ trng.(ng/
mn(kg/
ha
kg)
ha)
Gi tr
hin
ti(ng/
kg)
Gi tr
hin
ti(ng/
kg)
Gi tr
hin
ti(ng/
kg)
r = 10%
r = 10%
r = 5%
1995
140
-26
900
-37.686
-47.066
-29.865
1996
210
-41
1.200
-72.034
-86.051
-59.803
1997
360
-74
1.400
1998
470
-98
1.500
1999
610
-128
1.500
2000
740
-156
2.000
194/317
2001
870
-184
2.000
2002
1.000
-212
2.000
Gi tr hin
ti rng, r
-1.633.640
= 10%
(ng/ha)
Gi tr hin
ti rng, r
= 15%
(ng/ha)
-1.658.492
Gi tr hin
ti rng, r
= 5%
(ng/ha)
-1.620.322
Nm
Tch lu
t xi
mn(kg/
ha)
Gi tr
Sn lng Gi th
hin
mt i(kg/ trng.(ng/
ti(ng/
ha
kg)
kg)
Gi tr
hin
ti(ng/
kg)
Gi tr
hin
ti(ng/
kg)
r = 10%
r = 10%
r = 5%
-108.613 -68.919
1995
60
-3
18.000
-86.968
1996
90
-6
22.000
1997
150
-12
22.000
1998
190
-16
18.000
1999
250
-22
13.000
2000
300
-27
8.000
2001
350
-32
10.000
2002
400
-37
10.000
Gi tr hin
ti rng, r
-2.107.387
= 10%
(ng/ha)
195/317
Gi tr hin
ti rng, r
= 15%
(ng/ha)
-2.224.807
Gi tr hin
ti rng, r
= 5%
(ng/ha)
-2.000.162
CC BI TP MU
Bi tp tnh NPV
Mt d n khai thc khong sn d nh tin hnh trong mt thi gian no m s liu
v chi ph - li ch trong 7 nm u c cho bng bng sau:
Li ch hoc chi ph
Nm
0
Nm
1
Nm
2
Nm
3
Nm
4
Nm
5
Nm
6
Nm
7
1700 500
600
700
800
900
100
1100
Chi ph mi trng
200
350
300
400
400
500
500
300
Li ch do bn sn phm
100
Coi rng hot ng kinh doanh trong th trng n nh, t l chit khu th trng l
08%. Tnh NPV sau thi gian trn xt 2 trng hp (v a ra nhn xt).
1. Khng tnh n chi ph mi trng
2. C tnh n chi ph mi trng
Bi gii:
196/317
Nm th
Khi c tnh n EC
Bt/(1+r)t
Ct/(1+r)t
197/317
1. Dng phng php ni suy ta c th suy ra cng thc tnh IRR v coi nh l
cng thc s dng trc tip.
198/317
1
1,08
= 0,926
vi:
199/317
200/317
TM TT CHNG III
nh gi tc ng mi trng l mt ni dung c bn trong khoa hc mi trng. Khoa
hc ny i hi nhng k thut nh gi rt t m v chun xc, trn c s ca nhng
kt qu nh gi lng ho kinh t hoc hoch nh chnh sch. Vi yu cu ni
dung trang b kin thc cho sinh vin kinh t v qun tr kinh doanh trnh kin
thc c s, trong ni dung ca chng ch dng li mc khi qut v khi nim
TM, i tng, cc phng php v ni dung ca TM.
Ni dung chnh ca chng tp trung ch yu vo phn tch chi ph - Li ch l mt
phng php c bn phn tch kinh t tc ng ti mi trng, trong ni dung ny
phn tch v lm sng t khi nim CBA m rng hay cn gi l phn tch kinh t, quan
dim s dng l quan im x hi ; khi tin hnh CBA cn tin hnh trnh t theo nm
bc; ngi hc cng s c nm bt tt hn v chit khu v bin thi gian. Tng
hp ton b kt qu ca CBA c s nh gi, la chn cc chong trnh, d n hay
phng n chnh l cc ch tiu s dng khi tin hnh nh gi mt d n, trong tp
trung vo phn tch ba ch tiu c bn l gi tr hin ti rng (NPV); t sut li ch - chi
ph (B/C) v h s hon vn ni b (IRR).
tin hnh phn tch chi ph li ch tc ng ti mi trng, v mt kinh t th k thut
s dng gi th trng v khng s dng gi th trng l nhng vn ct li, gi th
trng c xem xt v cn nhc trn cc kha cnh nh gi th trng cnh tranh v th
trng khng cnh tranh. Trong iu kin khng c gi th trng nguyn l tip cn l
li ch rng x hi trn c s gi sn lng chi tr v chi ph c hi, by phng php k
thut s dng nh gi cng c gii thiu.
201/317
Nhm mc ch rn luyn k nng trong phn tch CBA v s dng cc ch tiu cho tnh
ton, trong ni dung ca chng a ra ba dng bi tp mu v cch gii v phng
php tnh NPV, tnh h s hon vn ni b IRR v phng php th hin kt qu bng
th.
Hin nay nhng phn tch kinh t tc ng ti mi trng s dng phng php CBA
cha nhiu, tuy nhin cng c nhng nghin cu th im ng lu , nhm mc ch
lm sng t tnh thc tin cho ni dung ny, trong hp minh ho gii thiu trng hp
nghin cu ca d n VIE/ 97/ 007 do b k hoch v u t (MPI) ch tr v xi mn
t v thit hi ti c ph v du tm huyn Bo lc, tnh Lm ng.
Cu hi n tp
1. nh gi tc ng mi trng (TM) l g? V sao phi tin hnh nh gi tc ng
mi trng?
2.Bo co nh gi tc ng mi trng l g? Hy nu cc ni dung ca bo co nh
gi tc ng mi trng?
3.Nhng i tng no ca hot ng pht trin cn phi TM. Quy nh ca Vit nam
nh th no?
4.Th no l phn tch chi ph - li ch m rng (CBA)? Phn tch chi ph li ch m
rng l phn tch kinh t hay phn tch ti chnh? Gi thch v sao? Ly v d minh ho.
5. Trnh by cc bc tin hnh CBA? Gi thch ni dung thc hin tng bc.
6. Trnh by cc ch tiu thng s dng trong CBA: cng thc xc nh, ngha v mi
quan h gia cc ch tiu trong vic la chn d n?
7.Hy nu v phn tch cc k thut s dng gi tr th trng v khng s dng gi th
trng phn tch chi ph li ch tc ng ti mi trng?
BI TP.
1. Mt d n khai thc khong sn d nh tin hnh trong vng 5 nm. Nhng s liu
v li ch v chi ph c cho trong bng di y (n v tnh: Triu ng).
Li ch hay chi ph
Nm 0 Nm 1 Nm 2 Nm 3 Nm 4 Nm 5
500
600
700
800
900
100
100
100
100
100
202/317
3. Li ch do bn khong sn
1100
1200
1300
1400
1500
Nm 0 Nm 1 Nm 2 Nm 3 Nm 4 Nm 5
400
450
500
550
600
2. Li ch do bn sn phm
600
650
700
750
800
3. Li ch mi trng
200
200
200
200
200
Chi ph u t v sn xut
10
20
30
40
50
203/317
204/317
205/317
206/317
207/317
l chi ph khai thc).Cho rng mt s lng c nh ca khong sn cho khai thc, chi
ph ton b ca vic khai thc s bao gm mt yu t b sung (chng ta gi l chi ph
ngi s dng). Chi ph ngi s dng phn nh chi ph c hi ca vic khai thc hin
nay vo li nhun tng lai bi v mt n v u ra c khai thc hin nay khng cn
c khai thc tng lai (v c ly li nhun vi gi ph bin trong tng lai). Li
nhun tng lai b mt ny do vic gim s lng khong sn c sn tht s l mt
chi ph cho ngi khai thc m, ging nh mt chi ph u vo hin nay, v vy :
Chi ph khai thc = chi ph ngi s dng +chi ph hot ng hin nay
v Gi ti u = chi ph khai thc + chi ph ngi s dng
Xem m hnh n gin hnh 4.1 ta thy r kt qu va phn tch c lin quan n chi
ph ngi s dng :
Thng qua hnh IV.1, vic phn tch ca chng ta bt u trong thi gian t, thi gian
hin ti .Gi s cng ty khai thc ng u vi cc chi ph hot ng cho mi n v
u ra (khai thc) c xc nh bng ng cong MCt (chi ph cn bin thi gian t
) . Mc tng vi u ra mt khong thch hp. ng cong chi ph cao nht l MCt+UC
bao gm c thnh phn chi ph ca ngi s dng .
Nu chng ta gi nh rng cng ty khng c nh hng vo gi c (c ngha l cc iu
kin th trng cnh tranh), nh vy c ngha l thi im t, gi c l Pt c biu
din bng mt ng nm ngang. By gi cng ty s tng tc khai thc ca mnh v
phi tnh thm chi ph ngi s dng Uc. Nu gi Pt khng i th r rng buc cng ty
phi gim mc sn lng khai thc c tnh ti u l Yt* .
Thng thng ngi ch ti nguyn s c gng ti a ho tng li nhun (doanh thu-chi
ph) theo trc thi gian nm ngang v s la chn t l khai thc hp l, v ton b lng
khong sn ni chung khng b khai thc ht, iu c nghi l tng mc khai thc
c ti a ho gi tr hin ti ca dng li nhun chit khu. Do vy mt ngi ch
c th thc hin ti a ho li nhun bng cch tr hon s khai thc nu h d on
211/317
212/317
213/317
214/317
217/317
218/317
Doanh thu Gi tr chit khu 10.000. 000 10.000 000 10.815 000 9.832 000
Qua bng phn tch trn ta thy :
+ Th nht : i vi thu hoch c hin ti, khng phi tr chit khu, cho nn tng gi
tr c c ca ng tin l 10.000 000 (v 100 tn x 100000 =10.000000 )
+ Th hai ch thu hoch
Sau mt nm gi c tng 5% c ngha mt tn c l 105000, tc tng trng sinh
hc l 3% vy tr lng c s l 103 tn. Nh vy sau 1 nm chng ta c doanh thu l
:103 tn x105000 =10.815000 . Nhng ta bit rng t l chit khu l 10%. Do vy
thc cht v gi tr tin t l :
10.815000 = 9.832 000
1,1
Ta i n kt lun l trong trng hp ny, vic thu hoch phi c tin hnh ngay,
nu sut chit khu cao hn tng cng ca phn t tng ca sn lng v tng t bn
cng li, ti nguyn s c khai thc sm hn l mun .
Gi s t l chit khu l 6%, bi ton c tnh li v c kt qu nh sau :
Thu hoch c Hin ti
220/317
Cc l thuyt v dn s.
Hc thuyt Malthus
Ni dung c bn ca hc thuyt ca Thomas R. Malthus c trnh by trong cun sch
"Nhng hiu bit v quy lut dn s v tc ng ca n n nng cao i sng x hi"
(1798). Theo Malthus, dn s th gii c 25 nm li tng gp i v tng ln nh vy t
thi k ny sang thi k khc, theo cp s nhn: 1, 2, 4, 8, 16, 32, 64, 128, 256. Trong
khi , da vo quy lut " mu m ca t ai gim dn" ng cho rng ca ci vt
cht ch tng theo cp s cng: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
V th nu mt quc gia c 50 triu dn v hin c lng thc cho 50 triu dn ny,
sau 25 nm na s c 100 triu dn v vn c th lng thc cho 100 triu dn.
Nhng sau 50 nm na, dn s s l 200 triu ngi v sn xut lng thc ch c th
tng cung cp cho 150 triu ngi m thi. Sau hai th k, dn s s ln hn gn 30
ln kh nng cung cp lng thc thc phm; sau ba th k, mi tng quan ny l 315
ln v sau hai ngn nm, s chnh lch ny l v cng ln, khng th tnh c. Theo
cch tnh ton v lp lun ca Malthus nh vy, nn tha nhn khu, i ngho, dch
bnh v chin tranh l cc hu qu tt yu s xy ra. M hnh ca hc thuyt Malthus
rt n gin v phn nh c im lch s ca quy lut dn s, nhng s suy lun ca
ng cha ng vi thc t. Hc thuyt ny cha tnh n kh nng pht trin ca khoa
hc k thut v quan nim v gia nh hin i. Malthus cho rng dn s c tng ln
mi theo kh nng sinh sn t nhin m khng quan tm n mt thc t l mc sinh
chu tc ng mnh m ca nn kinh t ng thi, ca nhng quan im x hi v nhu
cu c nhn ca tng kiu gia nh. Malthus ct ngha khng chnh xc cc hu qu
x hi ca bin ng dn s v ra phng php gii quyt khng ng. Thc t, cc
yu t kinh t - x hi hon ton c kh nng tc ng vo hin tng ti sn xut dn
s (mc sinh, mc cht) to ra s tng dn s hp l.
Mc d hc thuyt Malthus khng c s ng h hi th k 19, nhng trong nhng
nm gn y ngi ta li quan tm tr li hc thuyt ny do s tng trng dn s nhanh
cc nc ang pht trin, s lng ph ti nguyn thin nhin, xung cp mi trng v
mi quan tm n ngun cung cp lng thc.
221/317
Hc thuyt v qu dn s
Hc thuyt qu dn s xem xt mi quan h gia tng trng v pht trin kinh t x hi vi mc tng dn s.
Thc t cc nc pht trin cho thy cc nc ny tri qua cc giai on din bin
dn s nh sau:
Giai on 1: Thi k trc cch mng cng nghip. Trong thi k ny t sut sinh v t
sut cht ca dn s u kh cao (khong 50 phn nghn) vi mc sinh cao hn cht t
so vi mc cht, v vy dn s tng rt chm, thm ch n nh.
Giai on 2: Thi k cch mng cng nghip. Cng vi nhng tin b trong cng
nghip, mc sng vt cht, tinh thn, chm sc sc kho ban u v phng php y t
cng ng c nng cao, nh t l t vong gim r rt, tui th trung bnh tng
dn t 40 ln 60 tui. Trong khi , t l sinh li khng thay i ng k so vi thi k
trc. Kt qu l dn s trong giai on ny tng ln mt cch nhanh chng v i khi
c gi l "bng n dn s".
Giai on 3: Tc ng ca cng nghip ho ti cc iu kin kinh t - x hi dn n
nhng thay i lm tng tui th trung bnh ca con ngi ng thi li lm cho mc
sinh gim dn. n cui giai on ny, mc sinh v mc cht u thp v cn bng
mc khong 10 phn nghn, dn s n nh. Nguyn nhn ch yu l lc ny i sng
cao, chm sc y t tt, ph n tham gia lao ng sn xut v cc cng tc x hi khc
nn s ch em ly chng mun chim t l cao; bn thn cc gia nh cng c thc
sinh t con b m t phi u t thi gian v tng dn u t vt cht, tinh thn cho
con (chuyn t nhu cu "s lng" sang "cht lng" i vi con ci)
Nh vy dn s cc nc pht trin i t trng thi cn bng lng ph (sinh nhiu,
cht nhiu) sang trng thi cn bng tit kim hn (sinh t, cht t). Gia hai trng thi
ny l mt thi k ko di khong 150 nm Chu u. Thuyt qu dn s rt hu
ch trong nghin cu i vi cc nc ang pht trin; mc d tun theo s tng qut
ca qu dn s nhng thc t cho thy bin i mc sinh v mc cht cc nc
ngho din ra nhanh hn, qu dn s rt ngn li, ng lc v cc hu qu ca qu
dn s cng c nhiu im khc vi qu dn s Chu u. Cu hi t ra l liu cc
quc gia ngho c t ng chuyn i sang giai on 3 khi m mc sng ca cc quc
gia ny tng ln v liu qu trnh cng nghip ho, hin i ho c phi l gii php
kh thi cho vn dn s khng i hi nhng nghin cu su hn v nguyn nhn ca
nhng thay i trong thi k ny.
222/317
224/317
225/317
226/317
227/317
Lng nc thi do sinh hot v sn xut nng, cng nghip cng gia tng cng vi qu
trnh tng dn s v gy ra hu qu l gn 50% dn s th gii khng c p ng cc
nhu cu v nc sch.
Mc d lp lun ca Ehrlich ch yu tp trung vo s cn thit hn ch mc tng dn s,
ng nht thc I = PAT cng c s dng gii thch cho s cn thit hn ch tiu
dng v tc ng ca cng ngh. Thc t cho thy cc nc ngho vi tc tng dn
s nhanh c th gy ra t nh hng xu n mi trng hn so vi cc nc giu c
mc tiu dng cao hn v cng ngh hu dit hn. Nh vy, mt trong nhng gi tr c
bn ca m hnh I = PAT l n ch r dn s khng phi l yu t duy nht sn sinh
ra tc ng mi trng; Sn xut v tiu dng cng l 2 yu t chng km phn quan
trng. iu ny khin ta nh li trong cun Cu ly Tri t ca IUCN (1991) c vit:
"Tri t c gii hn ca n. sng trong s gii hn , cn thc hin hai vic: chm
dt vic gia tng dn s v cc nc giu phi n nh vic tiu dng ti nguyn ca
h".
Ngho i v mi trng
Mc d cc quc gia khc nhau trn th gii c nhng quan nim rt khc nhau v chun
mc i ngho, nhng c th ni i ngho trc ht l thiu thn cc nhu cu c bn
ca con ngi nh n, mc, , hc hnh. Hin tng i - ngho ca th gii ch yu l
do s phn phi thiu cng bng lm cho mt s ng dn khng t mc sng cn thit
ti thiu, lm cho th lc, tr lc ca ngi lao ng b hn ch, tnh sng to ca ngi
lao ng khng c t pht trin.
c nhiu bng chng thuyt phc cho thy nhng tc ng tiu cc n mi trng
c lin quan n tng trng dn s khi mt b phn ngi dn phi i mt vi ngho
i.
Do phi i mt vi s sng cn trc mt, nhng ngi ngho va l nguyn nhn gy
ra cc vn mi trng, va l nn nhn ca chnh s tn ph mi trng y. chnh
l mt "vng trn lun qun" ca ngho i. Do thiu vn, thiu kin thc v phng
tin sn xut, ngi ngho khai thc ti nguyn thin nhin mt cch ba bi, lng
ph, gy ra s cn kit ti nguyn, gy nhim v suy thoi mi trng, lm cho nng
sut cy trng v vt nui gim, cc iu kin v sinh mi trng xu i. iu ny khin
cho con ngi ngy cng ngho i hn v mc nhiu bnh tt hn.
Chnh nhng b phn dn c ngho nht li thng sng nhng vng nhy cm nht,
d b tn thng nht v mi trng. Trong nhng vng nh vy, cc vn mi trng
thng c pha trn vi nhng n lc tho mn cc nhu cu thit yu ca ngi ngho
nh lng thc, thc phm, cht t, nh , y t v gio dc.
228/317
229/317
- Ngho i lm gia tng tc khai thc ti nguyn theo hng qu mc hay hu dit.
- Ngho i l mnh t l tng cho m hnh pht trin ch th tp trung vo tng trng
kinh t v xy dng mt x hi tiu th.
- Ngho i gp phn vo bng n dn s
230/317
Nhng cc nc ang pht trin, s dng lao ng ca con ngi (bao gm c lao
ng chn tay) chim t l ln, nng sut lao ng thp nn nhu cu v s lng lao
ng cao. Ngoi ra, trong thi gian ti, nhu cu pht trin cc ngnh dch v, du lch, y
t, gio dc, giao thng s i hi gia tng lc lng lao ng c v s lng v cht
lng. Trong mt vi thp k ti, cc nc ang pht trin cn t l tng dn s mc
trn di 1%, thm ch 1,5%/nm. Tuy nhin, do t l gia tng dn s cc nc ang
pht trin hin nay ni chung kh cao nn vic t c mc tiu tng dn s mc 1 1,5% i hi cc nc ny phi c chin lc v chnh sch thch hp kim sot dn
s.
C th s dng chnh sch c cc bin php tc ng trc tip ti bin s dn s, v d
nh chnh sch sinh 1 con Trung Quc, cung cp cc bin php v dch v y cho
k hoch ho gia nh
Hng tip cn kinh t trong vic kim sot dn s l cc bin php chnh sch nhm
gin tip lm gim mc sinh, gim quy m gia nh. N c thc hin thng qua vic
xc lp cc nhn t c th tc ng n quy m ca gia nh, tin hnh thay i cc
nhn t . c th s dng hng tip cn ny, chng ta phi bit c quyt nh v
mc sinh b tc ng nh th no bi hon cnh kinh t ca cc gia nh. Pht trin kinh
t - x hi, nng cao mc sng v cc c hi hc hnh, vic lm, chm sc sc kho ca
con ngi, c bit l to iu kin pht trin cho ph n c coi l nhng bin php
chnh sch dn s gin tip.
Chnh sch phn b li dn c v s dng hp l lao ng
V nhng l do lch s, tnh hnh chung ca nhiu quc gia trn th gii l dn c phn
b khng u, khng hp l. Phn ln dn c th gii tp trung mt s vng ng
bng, ven bin. Cc ng bng ln trn th gii nh Hong H, Dng T, Cu Long,
Hng H, Nile u l nhng vng tp trung ng dn c ca cc nc.
Ngy nay, nhiu nc trn th gii sang giai on cng nghip ho nn vic hnh
thnh cc khu cng nghip, cc vng kinh t mi khai thc ti nguyn khong sn,
nhin liu v cc ti nguyn khc ngoi t v nc tr thnh nhu cu mi ca nhiu
nc. iu i hi phi c chnh sch di dn p ng nhu cu pht trin kinh t x hi.
to c sc ht i vi vic iu dn t vng ng dn n vng t dn, cn phi t
chc tt sn xut v c chnh sch gi dn nhng vng tip nhn nhp c. Kh nng
gi dn tt nht l t chc xy dng h thng kt cu h tng y , thun li, p ng
tt nhu cu sn xut v i sng cho ngi dn, lm cho ngi nhp c sm thy ho
mnh vo cng ng mi. Vic di dn cng cn c bit quan tm n mi quan h gia
s dn tng c hc v kh nng v ti nguyn, mi trng ca vng tip nhn, cn chun
b "sc cha" cho vng tip nhn nhp c mt cch ton din.
231/317
232/317
233/317
234/317
QUN L MI TRNG-PHN I
QUN L MI TRNG V VAI TR CA NH NC TRONG
QUN L MI TRNG.
Khi nim qun l mi trng.
Qun l mi trng l tng hp cc bin php, lut php, chnh sch Kinh t, k thut,
x hi thch hp nhm bo v cht lng mi trng sng v pht trin bn vng kinh
t - x hi quc gia.
Vi ni dung trn qun l mi trng cn phi hng ti nhng mc tiu c bn sau
y:
Th nht l phi khc phc v phng chng suy thoi, nhim mi trng pht
sinh trong hot ng sng ca con ngi.
Th hai l Pht trin bn vng Kinh t v x hi quc gia theo 9 nguyn tc ca
mt x hi bn vng do hi ngh Rio-92 xut v c tuyn b
Johannesburg, Nam phi v pht trin bn vng 26/8-4/9/2002 ti khng nh.
Trong vi ni dung c bn cn phi t c l pht trin Kinh t - x hi
gn cht vi bo v v ci thin mi trng, bo m s hi ho gia mi
trng nhn to vi mi trng thin nhin, gi gn a dng sinh hc.
Th ba lXy dng cc cng c c hiu lc qun l mi trng quc gia v cc
vng lnh th. Cc cng c trn phi thch hp cho tng ngnh, tng a
phng v cng ng dn c.
C s Qun l mi trng.
Khi xem xt c s cho qun l mi trng ngi ta da vo bn yu t c bn sau y.
C s trit hc ca qun l mi trng.
Trong trit hc ngi ta bn nhiu v nguyn l thng nht ca th gii vt cht, trong
s gn b cht ch gia t nhin, con ngi v x hi thnh mt h thng thng nht,
yu t con ngi gi vai tr quan trng. S thng nht ca h thng c thc hin
trong cc chu trnh Sinh a Ho ca 5 thnh phn c bn:
Sinh vt sn xut (to v cy xanh) c chc nng tng hp cht hu c t cc
cht v c di tc ng ca qu trnh quang hp.
Sinh vt tiu th l ton b ng vt s dng cht hu c c sn, to ra cc cht
thi.
235/317
Sinh vt phn hu (vi khun, nm) c chc nng phn hu cc cht thi, chuyn
chng thnh cc cht v c n gin.
Con ngi v x hi loi ngi.
Cc cht v c v hu c cn thit cho s sng ca sinh vt v con ngi vi
s lng ngy mt tng.
Tnh thng nht ca h thng T nhin Con ngi X hi i hi vic gii quyt
vn mi trng v thc hin cng tc qun l mi trng phi mang tnh ton din v
h thng. Con ngi cn phi nm bt ci ngun ca s thng nht , phi a ra c
nhng phng sch thch hp gii quyt cc mu thun ny sinh trong h thng. Bi
l con ngi gp phn quan trng vo vic ph v tt yu khch quan l s thng
nht bin chng gia t nhin con ngi X hi. Chnh v vy khoa hc v qun l
mi trng, hay sinh thi nhn vn chnh l s tm kim ca con ngi nhm nm bt
v gii quyt cc mu thun, tnh thng nht ca h thng T nhin con ngi X
hi.
C s khoa hc k thut cng ngh ca qun l mi trng.
Khoa hc v mi trng l mt lnh vc khoa hc mi, thc s n xut hin v c
pht trin mnh t nhng nm 1960 tr li y, lm c s cho nghin cu, c rt kinh
nghim, pht hin nhng nguyn l, quy lut mi trng gip cho vic thc hin qun
l mi trng.
Nh nhng k thut v cng ngh mi trng, cc vn nhim do hot ng sn xut
ca con ngi ang c nghin cu, x l hoc phng trnh, ngn nga. Cc k thut
phn tch, o c, gim st cht lng mi trng nh k thut vin thm, tin hc c
pht trin nhiu quc gia trn th gii gip cho vic Qun l mi trng hiu qu hn.
C s kinh t ca qun l mi trng.
Hin nay Qun l mi trng c hnh thnh trong bi cnh ca nn Kinh t th trng
v thc hin iu tit x hi thng qua cc cng c kinh t.
Trong nn Kinh t th trng mi nguyn l hot ng c da trn c s cung v cu
ca th trng, thng qua cnh tranh, hot ng pht trin v sn xut ca ci vt cht
din ra di sc p ca s trao i hng ho theo ga tr. Loi hng ho c cht lng tt
v gi thnh r s c tiu th nhanh, ngc li nhng hng ho km cht lng v gi
thnh cao th s khng c ch ng. Trn c s nhng nguyn l ca kinh t th trng,
ngi ta a ra cc chnh sch hp l v cc cng c kinh t iu chnh v nh
hng hot ng pht trin sn xut c li cho cng tc bo v mi trng.
236/317
ngy cng khc lit. Cc nc ang pht trin tr nn d b tn hi hn. nhim khng
kh, nc v bin tip tc ly i cuc sng thanh bnh ca hng triu ngi.
i vi nhng vn mi trng ca vit nam.
+ Thc trng v nhng vn mi trng ca Vit nam.
. S bin i kh hu.
T thc t v din bin ca thi tit kh hu nc ta trong nhng nm va qua cho thy
tnh cht bin i rt phc tp, tht thng. Din bin nhit ang c xu th tng ln
vi c im l gi tr phn ho mnh theo c khng gian v thi gian. So snh vi bin
i kh hu ton cu cho thy trong khi nhit trung bnh ton cu tng khong 0,7%
sau gn 150 nm (1854-2000) th nhit trung bnh nm ca H ni tng khong
0,75% sau 42 nm (1960 2001). Lng ma phn b khng u, nhiu vng lng
ma tp trung kh ln dn n l lt. Mt s ni nh vng Ty nguyn, vng Bc trung
b thiu ma nghim trng dn n hn hn. Nhn chung, trong 30 nm gn y lng
ma min Bc c xu hng gim nh, ngc li lng ma min Trung v min
Nam c xu hng tng. Bo, l, lt din bin phc tp, thng xut hin sm vi cng
mnh.
T nhng nh gi trn cho thy xu hng bin i kh hu Vit nam theo chiu hng
xu.
. Mi trng khng kh.
Khng kh chu tc ng mnh m ca qu trnh cng nghip ho v th ho, thc t
cho thy cht lng khng kh th v cc khu cng nghip Vit nam trong nhng
nm gn y c s thay khng ng k. iu ng ch nht i vi mi trng
khng kh l nhim bi c tnh in hnh v ph bin khp mi ni. Hu ht cc
th nc ta u b nhim bi, nhiu ni b nhim bi trm trng ti mc bo ng.
Nng bi trung bnh hu ht cc th u vt TCCP t 2-3 ln, c bit c ni
vt TCCP ti 5-7 ln. Nguyn nhn chnh gy nn tnh trng nhim bi l do thi cng
xy dng mi v sa cha nh ca, ng s, cng rnh, h tng k thut th xy ra
thng xuyn v khng qun l tt.
Nhn chung, mi trng khng kh Vit nam cha b nhim bi cc kh c hi
nh SO2, NO2, CO. Tuy nhin mt s nt giao thng ln, nng ch v kh CO
xp x hoc vt tr s TCCP. K t sau khi trin khai s dng xng khng pha ch, s
liu quan trc 6 thng u nm 2002 cho thy hm lng ch trong khng kh gim
40-50% so vi cng k nm trc.
239/317
Cht lng khng kh vng nng thn, min ni, vng su, vng xa nhn chung cn
rt tt, nhiu ni mi trng trong lnh, ph hp vi mc ch an dng, du lch v ngh
ngi.
. Mi trng t.
Thoi ho t l xu th ph bin t ng bng n trung du v min ni. Thc t cho
thy cc loi t b thoi ho chim hn 50% din tch t nhin ca c nc. Cc loi
hnh thoi ho t ch yu l xi mn, ra tri, t c ph nhiu thp v mt cn bng
dinh dng, thoi ho hu c, kh hn v sa mc ho, ngp ng, ngp l, t trt, st
l t, mn ho, phn ho, t mt kh nng sn xut.
t c dc ln v t trng i ni trc, c bit l vng Ty nguyn v vng Ty
Bc, t d b xi mn khi c ma ln. Nhim phn v nhim mn xy ra nghim
trng vng ng bng sng Cu long.
S thoi ho t l nguyn nhn dn n nng sut cy trng gim. Nhiu vng c nguy
c hoang mc ho, t cn ci khng th canh tc c v s dn n gim t l t
nng nghip trn u ngi.
Vic s dng cc ho cht trong nng nghip nh phn ho hc v thuc tr su tuy cn
thp nhng khng ng k thut, l nguyn nhn gy ra nhim mi trng cc b
mt s a phng v xu hng ngy cng gia tng.
. Mi trng nc.
nc ta do p lc ca gia tng dn s cng vi tc ca cng nghip ho v th
ho nhanh l nguyn nhn c bn gy nn p lc i vi mi trng nc. Hu ht nc
thi sinh hot (bao gm c nc thi bnh vin) cc th v 90% nc thi t cc
c s cng nghip c cha c x l, x trc tip vo knh, mng, sng, h, gy ra
nhim nghim trng i vi mi trng nc mt s a phng. Nhiu ch tiu nh
BOD5, COD, NH4, tng N, tng P cao hn tiu chun cho php i vi ngun nc loi
A t 2-3 ln.
nh gi tng hp mi trng nc nc ta cho thy, cht lng nc ca 9 lu vc
sng chnh cn tt, iu ng lu l cc vng h lu phn ln b nhim, c ni
b nhim trm trng, nh sng Cu, sng Cm, sng Tam bc pha Bc, sng Th
vi, sng ng nai min Nam. Cht lng nc cc sng min Trung, ni chung
cn tt hn cc sng min Bc v min Nam. Hin nay t l s dn c s dng nc
hp v sinh vo khong 53%, t l ny thnh th trung bnh l 60-70%, nng thn
trung bnh l 30-40%.
Nc bin ven b bt u c du hiu nhim. Hm lng cc cht hu c, cht
dinh dng, kim loi nng, ho cht bo v thc vt mt s ni vt tiu chun
240/317
241/317
243/317
244/317
QUN L MI TRNG-PHN II
Ni dung qun l Nh nc v mi trng
Ti iu 37 chng 4 Lut bo v mi trng ca Vit Nam (12-1993) quy nh ni
dung qun l Nh nc v bo v mi trng bao gm:
Ban hnh v t chc thc hin cc vn bn php lut v bo v mi trng, ban
hnh h thng tiu chun mi trng;
Xy dng, ch o thc hin chin lc, chnh sch bo v mi trng, s c
mi trng;
Xy dng, qun l cc cc cng trnh bo v mi trng, cng trnh c lin
quan n bo v mi trng;
T chc, xy dng, qun l h thng quan trc, nh k nh gi hin trng mi
trng, d bo din bin mi trng;
Thm nh bo co nh gi tc ng mi trng ca cc d n v cc c s
sn xut, kinh doanh;
Cp, thu hi giy chng nhn t tiu chun mi trng;
Gim st, thanh tra, kim tra vic chp hnh php lut v bo v mi trng;
gii quyt cc tranh chp, khiu ni, t co lin quan n bo v mi trng; x
l vi phm php lut v bo v mi trng;
o to cn b v khoa hc v qun l mi trng; gio dc, tuyn truyn, ph
bin kin thc, php lut v bo v mi trng;
T chc nghin cu, p dng tin b khoa hc, cng ngh trong lnh vc bo v
mi trng;
Quan h quc t trong lnh vc bo v mi trng.
246/317
cng gio dc v nng cao nhn thc, thc mi trng cho cc c nhn v cng ng,
v.v...
Kt hp qun l theo ngnh v qun l theo lnh th
Cc thnh phn mi trng nh khng kh, nc, t, m thanh, nh sng, lng t, ni,
rng, sng , h, bin, sinh vt, cc h sinh thi, cc khu dn c, khu sn xut, khu bo
tn thin nhin, cnh quan thin nhin, danh lam thng cnh, di tch lch s v cc hnh
thi vt cht khc thng do mt ngnh no qun l v s dng. Nhng cc thnh
phn mi trng li c phn b, khai thc v s dng trn mt a bn c th thuc
quyn qun l ca mt cp a phn tng ng. Cng mt thnh phn mi trng c
th chu s qun l song trng. Nu khng kt hp cht ch gia qun l theo ngnh v
qun l theo lnh th th s lm gim hiu lc v hiu qu ca qun l mi trng, ti
nguyn thin nhin tip tc b khai thc, s dng khng hp l v lng ph, mi trng
tip tc b suy thoi.
Kt hp hi ho cc loi li ch
Qun l mi trng trc ht l qun l cc hot ng pht trin do con ngi (c nhn
hay cng ng) tin hnh, l t chc v pht huy tnh tch cc hot ng ca con ngu
v mc ch pht trin bn vng. Con ngi, d l c nhn, tp th hay cng ng, u
c nhng li ch, nhng nguyn vng v nhng nhu cu nht nh. Do , mt trong
nhng nhim v quan trng ca qun l mi trng l phi ch n li ch ca con
ngi, khuyn khch c hiu qu hnh vi v thi ng x ph hp vi mc tiu bo
v mi trng ca h. Li ch khng nhng l s vn ng t gic, ch quan ca con
ngi nhm tho mn mt nhu cu no m cn l ng lc to ln nhm pht huy tnh
tch cc, ch ng ca con ngi, l phng tin hu hiu ca qun l mi trng, cho
nn phi s dng n khuyn khch cc hot ng c li cho mi trng.
Kt hp hi ho cc li ch (li ch c nhn, h gia nh; li ch ca doanh nghip, ngnh;
li ch ca Nh nc, x hi; li ch ca cng ng a phng, vng v quc gia) phi
c tin hnh trn c s nhng i hi ca cc quy lut khch quan thng qua cc bin
php ch yu sau y:
+ Thc thi chnh sch mi trng khch quan, ng n, ph hp vi iu kin v c
im pht trin t nc trong tng thi k. Chnh sch mi trng phi phn nh
li ch c bn v lu di ca quc gia, ca ton x hi, cng tc l li ch ca mi thnh
vin trong x hi.
+ Xy dng v thc hin cc quy hoch v k hoch v mi trng chun xc, c tm
nhn xa, c tnh kh thi cao v quy t li ch ca c h thng.
+ Thc hin y v nghim ngt ch k ton v kim ton mi trng, s dng
ng n v rng ri cc khuyn khch, n by kinh t qun l mi trng mt cch
247/317
248/317
249/317
250/317
buc thc thi cc hng dn v an ton lao ng hin c (v d: Thng qua vic gim
st k cng, hoc bng cch tp hun, vv...).
- Thay th u vo: Thay th cc vt liu u vo bng nhng vt liu khc t c hi
hn, d ti to hn, hoc thm vo cc vt liu ph gia (v d: Du bi trn, cht lm
ngui my mc, cht ty ra, vv...) tng tui th cho sn phm.
- Kim sot tt hn i vi quy trnh sn xut: Ci tin qu trnh lm vic, hng dn
s dng my mc v thc hin vic ghi chp theo di y quy trnh cng ngh nhm
t c mc hiu qu sn xut cao hn, vi mc pht thi thp hn v x cht c hi
t hn.
- Thay i trang thit b: Thay i cc trang thit b hoc vt dng hin c (V d: bng
cch b sung thm vo dy chuyn cc b phn o lng hoc kim sot nhm t c
hiu qu cao hn, vi mc pht thi thp hn v x cht c hi t hn).
- Thay i cng ngh: Thay th cng ngh, thay i trnh t trong dy chuyn sn xut,
hoc cch thc tng hp, nhm gim thiu cht thi v cht gy nhim trong khi sn
xut.
- Thay i sn phm: Thay i cc tnh cht c trng ca sn phm, nhm gim thiu
tc ng c hi ca sn phm i vi mi trng, c trc v sau khi sn phm
c a vo s dng, hoc lm gim thiu nh hng ca vic sn xut loi sn phm
i vi mi trng.
- S dng nng lng c hiu qu: Nng lng l ngun u vo c kh nng gy ra cc
tc ng mi trng rt ng k. Vic khai thc cc ngun nng lng c th gy tc hi
i vi t, nc, khng kh, v a dng sinh hc, hoc l nguyn nhn lm pht sinh
mt s lng ln cht thi rn. Nhng tc ng mi trng pht sinh t vic s dng
nng lng c th c gim bt bng cch s dng nng lng mt cch hiu qu hn,
hoc bng cch thay th ngun nng lng sch hn nh mt tri, nng lng gi.
- Ti ch, ti s dng ngay ti ch : Ti s dng cc ngun vt liu b thi ra ngay trong
quy trnh sn xut , hoc s dng cho cc mc ch khc ngay trong phm vi mt
doanh nghip hoc cng ty.
c. So snh SXSH v phng php cui ng ng.
Khi nim SXSH hon ton khc v mt bn cht so vi khi nim kim sot nhim
cui ng ng. Cc cng ngh kim sot cui ng ng bao gm vic s dng hng
lot cc k thut v sn phm (cc ho cht) x l cht thi, cc ngun pht thi kh
v cht lng. Cc cng ngh ny nhn chung khng lm gim lng cht thi pht sinh.
Chng ch c th gip lm gim c hi, v trn thc t ch trung chuyn nhim t
mt dng ny, sang mt dng khc m thi (v d: Cht nhim khng kh c chuyn
251/317
qua thnh nc thi trong khi nc thi c pht ra li c th chuyn nhim sang cc
cht thi rn).
S khc bit ch yu gia bin php kim sot nhim v SXSH l vic xc nh
thi im tin hnh cc bin php ny. Bin php kim sot nhim cui ng ng
c tin hnh sau khi cc cht thi nhim c pht sinh, nn cn gi l bin php
"phn ng v x l", trong khi SXSH l bin php ch ng, "bit trc v phng
nga". Phng bnh bao gi cng tt hn cha bnh.
Tuy nhin, iu khng c ngha l cc bin php cui ng ng s khng cn cn
thit na. Bng cch p dng SXSH u tranh vi vn nhim v cht thi, mc
ph thuc vo cc gii php cui ng ng c th c gim bt v trong mt s
trng hp c th dn n loi b hon ton.
Bng 2.6. Nhng khc bit ch yu gia SXSH v cc bin php kim sot nhim
SXSH
Lin tc ci tin
Loi tr cc vn mi trng
ngay t ngun pht sinh
252/317
253/317
254/317
255/317
256/317
- S tham gia ca cng ng: Ch khen thng chnh thc c th l mt trong nhng
phng php cc cng ty "trnh lng" rng h p dng SXSH. Tnh cht cng khai
ca vic khen thng cng c th l mt dng cng c gio dc nhm nng cao nhn
thc cng chng.
- Cc cng c khuyn khch trong thng mi quc t: Trong nn kinh t ngy cng
c ton cu ho mnh hn, sc mnh nh hng ca cc cng ty thng mi ln i
vi cc quy trnh sn xut kinh doanh ca cc cng ty chc chn s ngy cng tng. Sc
mnh ny s c th hin mt cch chnh thc thng qua nhng yu cu c th, cng
c th c th hin mt cch phi chnh thc thng qua nhng la chn ca ngi tiu
th ti cc th trng trong mt vng.
h. Vai tr ca cc t chc quc t trong lnh vc SXSH.
C rt nhiu t chc quc t c nhng hot ng tch cc trong vic xc tin SXSH.
Nhng hot ng quan trng nht s c miu t ngn gn di y.
- Chng trnh mi trng ca Lin hip quc "Cng nghip v mi trng" (UNEPIE)
hin ang hot ng vi t cch l bn xc tc cho vic thc thi mc tiu tp hp gii
cng nghip, cc t chc chnh ph v phi chnh ph cng hnh ng tm ra cc hnh
thc pht trin cng nghip theo hng c li cho mi trng. UNEPIE ang tm kim
bin php nhm:
? Xc nh v khuyn khch vic a cc tiu ch mi trng vo pht trin cng nghip.
? Gip xy dng cc chnh sch v chin lc pht trin cng nghip bn vng, v
to iu kin thun li cho vic thc thi cc chin lc hay chnh sch ny.
? Thc y thc hin vic bo v mi trng thng qua vic p dng SXSH v cc bin
php ch ng khc;
? Kch thch vic trao i thng tin v cc hnh thc pht trin cng nghip c li cho
mi trng.
UNEPIE xy dng Tuyn ngn v SXSH, Tuyn ngn ny c cng b ti hi
tho quc t cp cao ln th 5 v SXSH ti Seoul nm 1998.
T chc pht trin cng nghip ca Lin hip quc (UNIDO). Hot ng quan trng
nht ca UNIDO trong lnh vc SXSH l chng trnh Trung tm SXSH quc gia. y
l chng trnh lin kt gia UNIDO v UNEP. UNIDO chu trch nhim v qun l
chung, v c quan lin lc ti a phng, v bo m cung cp cc chuyn gia, c
bit l cho cc hot ng trnh din ti cc ngnh cng nghip. UNEP chu trch nhim
v cung cp cc chuyn gia, v o to, thng tin, phn tch chnh sch. Mc tiu ca
Chng trnh l thnh lp cc Trung tm quc gia v SXSH, ni s thc hin 6 dng
257/317
258/317
259/317
T sut hon vn ni ti (IRR) v gi tr hin ti rng (NPV) l hai phng php tnh
dng tin c chit khu, nhm xc nh sut li nhun. Nhiu cng ty s dng phng
php ny xp hng cc d n u t c bn, cn c s sp t u tin khi tin hnh
cp vn. Vic cp vn c bn cho mt d n c th ph thuc ln vo kh nng ca d
n trong vic to ra cc dng tin ngoi phm vi thi k hon vn, c th hin thc
ho kh nng thu hi vn u t mc c th chp nhn c. C NPV v IRR phi
tnh ti gi tr thi gian thng qua vic thc hin chit khu ng tin c s dng
trong tng lai v chuyn chng v hin ti. i vi cc d n u t c mc ri
ro thp, t l hon vn ni ti (IRR) sau thu vo khong 12-15% l c th chp nhn
c.
T sut li ch/ chi ph (BCR) l t sut so snh gia tng gi tr hin ti ca tt c cc
dng tin vo vi tng gi tr hin ti ca tt c cc dng tin ra ca mt d n. BCR
cho bit tng gi tr hin ti ca cc li ch ln gp bao nhiu ln tng gi tr hin ti ca
cc chi ph, chnh v vy BCR l ch tiu quan trng quyt nh xem c nn thc hin
mt d n SXSH ny hay d n khc hay khng. Tuy nhin khi thc hin ch tiu ny
cc doanh nghip cng phi lu tm ti mt vn ht sc quan trng l cc quy ch
v mi trng do lut php quy nh. Mt doanh nghip vi phm cc quy nh php l
v mi trng s phi i mt vi cc khon pht hnh chnh, kin co, hoc thm ch
c pht hnh s na (i vi cc cn b qun l doanh nghip). Kt qu nh my c th
b ng ca. Trong trng hp ny, s tn ti ca nh my/doanh nghip hon ton ph
thuc vo vic d n ci thin mi trng c thc hin tt hay khng.
1. nh gi mi trng.
Mc tiu ca nh gi mi trng l xc nh cc tc ng tch cc v tiu cc ca
phng n SXSH i vi mi trng. Bi l mt trong nhng mc ch quan trng ca
SXSH l ci thin cht lng mi trng ti doanh nghip, chnh v vy cn phi c
nh gi mi trng.
nh gi mi trng phi tnh n tt c cc yu t lin quan n vng i sn phm
hoc dch v. C hai cch phn tch vng i sn phm hin ang ph bin l phn tch
nh tnh v phn tch nh lng.
Th nht phn tch nh lng bao gm vic xy dng mt b tiu thc cho vic nh
gi tc ng mi trng ca sn phm v thc hin vic nh gi . Cc tiu thc c
th c xy dng bng cch s dng cc thng s nh: Chi ph b hoc lm sch
cc cht thi pht sinh tt c cc cng on trong vng i sn phm, tng lng chi
ph nng lng s dng ti tt c cc cng on ca vng i sn phm, chi ph gy
ra do nh hng ca sn phm v.v.
Th hai l phn tch nh tnh l loi phn tch hu dng hn trong vic nh gi vng
i sn phm. Phn tch ny bao gm vic xy dng mt ma trn cc vn mi trng
260/317
261/317
262/317
263/317
cch tip cn ny c tnh cht phng nga l chnh nhm mc tiu tng hiu qu tng
th.
Kt qu phn tch l lun cng nh vn dng trong thc tin cho cc doanh nghip
thc hin d n sn xut sch hn chng minh li ch kinh t ca loi d n ny, c
th tm lc nhng li ch c bn nh sau:
- Sn sut sch hn s lm tng hiu qu ca vic s dng nguyn liu u vo, ngun
nc, ngun nhin liu v nng lng, ci thin iu kin lm vic v do s tng hiu
qu kinh t so vi khi cha tin hnh d n sn xut sch hn thng qua tit kim chi
ph.
- D n sn xut sch hn s lm gim mc pht sinh cht thi, tiu th nguyn vt liu,
nng lng v nc do vy s gim chi ph x l cht thi, tit kim chi ph cho doanh
nghip.
- i vi cc d n sn xut sch hn s lm tng hiu qu v nng sut hot ng ca
cc doanh nghip nh k hoch thi gian, k hoch ngn sch, s dng hiu qu nhn
ti vt lc, ci thin iu kin lm vic, gim bt c cc ngha v php l.
- p dng d n sn xut sch hn s lm tng li th so snh ca cc doanh nghip v
cng ty trn th trng v sn phm ca h p ng tiu chun mi trng, ngi tiu
dng a thch hn v do vy sn phm s tiu th c nhiu hn, li nhun tng. Hnh
nh cng ty s ngy cng chim lnh trn th trng.
- p dng sn xut sch hn l l do lm cho mi trng lin tc c ci thin, cc
cng ty s hng pht trin ca mnh vo mc tiu pht trin bn vng, do vy hot
ng ca cng ty s tn ti lu di, sn xut kinh doanh n nh.
Xt trn tng th v kinh t, p dng sn xut sch hn khng ch nhn thy nhng li
ch kinh t nh phn tch trn m cn cha ng nhiu li ch tim tng khc m
bn thn ngi thc hin nhiu khi cng kh nhn thy v lng ha trc c.
Minh ho 5.1: SXSH TRNG HP CNG TY THC PHM THIN HNG
Chng ti bt u lc sch du chin gim lng du tiu th do du b gi
trong m v trong cn du. iu ngc nhin l vic lm ny khng nhng tit kim c
du chin m cn ci thin ng k cht lng sn phm ca chng ti. Khch hng ca
chng ti by gi khng cn lo ngi v ngy sn xut/ng gi.
Pht biu ca Ph Gim c cng ty thc phm Thin Hng.
Cng ty thc phm Thin Hng l mt trong nhng cng ty ch bin thc phm ln
nht TP. H Ch Minh. Thi im nm 1999 Cng ty c lc lng cng nhn, vin
265/317
chc l 1 200 ngi. Sn phm chnh l m n lin nhng cng ty cn sn xut cho n
lin, bt canh, u phng chin v tng t. Cng ty thc phm Thin Hng l cng ty
Quc doanh v c mt i ng qun l lnh ngh. Vo thi gian ni trn, cng ty ng
trc hai thch thc quan trng. Th nht l thc hin ch trng ca Nh nc, cng
ty ang trong qu trnh chun b c phn ho sm, do vy c mt p lc ln ban qun
l nhm ci thin tnh hnh Kinh t ca cng ty; Th hai l cng ty b c quan qun
l mi trng thnh ph a vo Sch en do c nhng tc ng xu ln mi trng,
mt khc do lch s li cc nh my ca cng ty phn b trong khu dn c, pht thi
ca Nh my tc ng xu ti mi trng xung quanh .
ci thin cht lng mi trng, cng ty thc phm Thin Hng quyt nh tham
gia vo d n SXSH. Nhm SXSH ca nh my c thnh lp vi 6 thnh vin do
mt ph gim c ph trch sn xut ng u. Nh my c nhiu quy trnh sn xut
cc loi sn phm khc nhau, y ch tp trung nh gi SXSH cho dy chuyn sn
xut m n lin. Vi s tr gip ca cc chuyn gia trong nc v quc t, nhm SXSH
phn tch ton din cc dng cht thi lm c s cho vic xc nh cc gii php
nhm ti thiu ho cht thi bng cch ti u ho quy trnh sn xut. T la chn
ra c mt s ln cc gii php SXSH thc hin, c 24 gii php, ch yu l cc
gii php t tn km hoc khng tn chi ph c thc hin vi tng chi ph u t
khong 868 triu ng (62.000 USD). Nhng gii php ny tit kim trc tip c
hng nm 9,3 t ng (633.700USD). Nhng ci thin mi trng chnh l gim c
66% lng nc thi, gim c 30-35% ti lng cht thi hu c v gim ng k
kh thi.
Nhng kt qu t c bc u ca cng ty cha phi l kt qu cui cng ca d n
SXSH. iu ng quan tm l sau nhng kt qu cng ty c mt i ng cn b
lnh ngh c hun luyn nn c th xc nh v thc hin c cc gii php SXSH
tip theo. Cc gii php ny s to thm cc hiu qu kinh t ln hn v ci thin mi
trng tt hn na. V qun l, cng ty thay i phng thc qun l nhm m bo
c s kim sot cht ch vic s dng nguyn nhin vt liu. Sau mi thng sn xut
cng ty c nhng bo co v s liu tiu th ca tt c cc loi nguyn nhin vt liu
chnh v c nhng hnh thc thng pht cho nhng cng nhn c sng kin trong vic
tit kim s dng nguyn nhin vt liu.
Nhng thnh qu t c ca cng ty thc phm Thin Hng phi tri qua nhiu
cn tr, c bit l khi bt u thc hin d n SXSH. Tr ngi chnh l thi v s
hiu bit v khi nim SXSH trong hm l khng mun c s thay i. Khng c
mt cn b no ca cng ty tng tm hiu v SXSH v khng c phng php gii
quyt vn mt cch h thng. Hn na vi t cch l mt cng ty thc phm ln v
c qun l tt, ngi ta thng cho rng quy trnh sn xut ca nh my khng th
c ci thin tt hn na. S phi hp lm vic ca cc chuyn gia ngoi nh my v
cc cn b trong nh my, thm vo l p lc ngy cng tng phi gim thiu cc tc
ng xu ln mi trng lm thay i c bn thi ca cn b qun l cng nh
266/317
cng nhn trong nh my. Minh chng cho s nhn thc ny l ban gim c cng ty
dnh ra mt khon ngn sch hng thng khong 120 triu ng(8500USD) thc hin
chng trnh SXSH, iu gip ci thin mt cch lin tc khng ch mi trng
khu vc hot ng sn xut ca nh my v ln cn m cn li ch kinh t ca nh my.
Tm tt kt qu chnh ca d n trnh din SXSH ti cng ty thc phm Thin Hng
tnh n ngy 20/07/1999.
Kinh ph
u t
Tit kim
hng nm
Thi gian
hon vn
Nhng li
ch v mi
trng
Nhng thay *Thit lp h thng gim st kim tra vic tiu th nguyn nhin vt
i trong
liu theo 27 ch tiu* Thit lp h thng khen thng cho vic tit kim
qun l
tiu th nguyn nhin vt liu
Ci thin
cht lng
sn phm
Ngun: Kho tp hun CP3 Sinh li t sn xut sch hn UNEP, MPI, CEERD 2001
267/317
268/317
gim gi thnh, tng kh nng cnh tranh doanh nghip phi tm cc gii php gim
thiu hoc loi b nhim, tit kim nng lng, nguyn nhin liu, gim ngun thi,
ti ch hoc ti s dng cc ph liu.
272/317
273/317
t chc. Vo cui nhng nm 1980, c nhiu tranh lun trong ISO v i tng T
chc ho. Tuy nhin cc yu t b sung sau y cng vi s thnh cng ca ISO9000
dn ti vic ISO quyt nh vo cuc trong vic xy dng b tiu chun t chc
v qun l mi trng.
274/317
275/317
276/317
277/317
278/317
mi trng nhm thit lp cc qu trnh, thc hnh, th tc, quy trnh v quy nh r
trch nhim.
Tiu chun ISO14001 bt buc phi thit lp nn mt hoc nhiu chng trnh mi
trng t c cc mc tiu v cc ch tiu mi trng do t chc ra. Tnh ph
hp v hiu qu ca HTQLMT c nh k nh gi bi cc xem xt ca lnh o v
cc tin b t c thng qua chng trnh mi trng ny. S tin b c theo
di bi phn h nh gi kt qu hot ng mi trng cung cp kt qu trc tip cho
qu trnh xem xt cu lnh o.
Mt yu t u vo ng k khc i vi qu trnh xem xt ca lnh o l vic kim
tra nh gi nh k HTQLMT bao gm bn nc. Mc ch ca cc vic kim tra nh
gi ny l xc nh chc chn rng HTQLMT c duy tr v n ang lm vic theo ci
cch m n d kin. Cc cuc kim tra nh gi nh vy cng c s dng nh
gi s ph hp v bn thn qu trnh xem xt ca lnh o. Vic xem xt ca lnh o
l nc th nm v n c thit k xc nh tnh y , thch hp v tnh hiu qu
ca HTQLMT bng vic qun l trn c s tt c cc yu t u vo. Nc cui cng lm
ni bt mc ch mu cht phi t c l ci tin lin tc HTQLMT m bo rng
t chc c s tho mn mt cch y v ng tin cy cc ngha v mi trng v
bo v mi trng.
Khi xem xt theo c cu hnh chp ta c th d thy c cc yu t cc nc thp nht
ca HTQLMT l cc khi mang ngha h tr cho cc khi bn trn trong mi quan h
thng nht. V vic t c s ci thin lin tc khng th thc hin c nu thiu tt
c cc kha cnh ca HTQLMT ti ch. HTQLMT c thit k cung cp cho cc t
chc mt c cu v phng thc tip cn h thng n qun l mi trng ni chung.
4.4.2. Mc ch, ngha c bn ca ISO 14001
Tiu chun quc t ISO 14001 quy nh cc yu cu ca h thng qun l mi trng.
Tiu chun c vit p dng cho tt c cc loi hnh, c ca cc tiu chun/doanh
nghip v thch hp vi cc iu kin x hi, vn ho, a l khc nhau. Thnh cng ca
h thng ph thuc vo s cam kt t tt c cc cp v b phn chc nng, c bit l
cp lnh o cao nht. H thng loi ny gip cho t chc thit lp, v tip cn n cc
th tc c hiu qu ra chnh sch v mc tiu mi trng, t c cc kt qu
hot ng vi cc mc tiu v chnh sch ny v th hin s ph hp vi cc yu cu
khc.
Mc ch tng th ca tiu chun quc t ny l tr gip cho vic bo v mi trng v
phng nga nhim trn c s cn i vi cc nhu cu kinh t - x hi.
Mc ch chnh ca tiu chun ISO 14001 l h tr cho cc t chc p dng hoc ci
tin mt h thng qun l mi trng. Mc ch ny ph hp vi nguyn l pht trin
280/317
d). Phn ph lc v so snh cc ni dung tng ng gia ISO 14001 v ISO 9001
Trong bn ni dung th ni dung quan trng nht ca tiu chun l cc yu cu i vi
h thng qun l mi trng.
Trong phn ny, tiu chun cp n cc yu cu c th m T chc c s phi thc
hin khi thit lp h thng qun l mi trng ca mnh trong quy nh chi tit hn
vo hai yu cu quan trng nht l yu cu v k hoch v yu cu v thc hin v iu
hnh.
281/317
282/317
283/317
QUN L MI TRNG-PHN IV
Cng c qun l mi trng l cc bin php hnh ng nhm thc hin cng tc qun
l mi trng ca Nh nc, cc t chc khoa hc v sn xut. Mi cng c c mt
chc nng v phm vi tc ng nht nh, chng lin kt v h tr ln nhau.
Theo bn cht, c th chia cng c qun l mi trng thnh cc loi c bn nh sau:
284/317
285/317
Cng c kinh t
Cng c kinh t hay cn gi l cng c da vo th trng l cc cng c chnh sch
c s dng nhm tc ng ti chi ph v li ch trong hot ng ca cc c nhn v t
chc kinh t to ra cc tc ng nh hng n hnh vi ca cc tc nhn kinh t theo
hng c li cho mi trng.
Mt s cng c kinh t ch yu s c cp di y.
Thu ti nguyn
Thu ti nguyn l mt khon thu ca Ngn sch Nh nc i vi cc doanh nghip
v vic s dng cc dng ti nguyn thin nhin trong qu trnh sn xut. Mc ch ca
thu ti nguyn l
Hn ch cc nhu cu khng cp thit trong s dng ti nguyn.
Hn ch cc tn tht ti nguyn trong qu trnh khai thc v s dng
To ngun thu cho Ngn sch v iu ho quyn li ca cc tng lp dn c v
vic s dng ti nguyn
286/317
287/317
Trn thc t, thu/ph mi trng c p dng di nhiu dng khc nhau tu thuc
mc tiu v i tng nhim nh: thu/ph nh vo ngun nhim, thu/ph nh
vo sn phm gy nhim, ph nh vo ngi s dng.
Thu/ph nh vo ngun gy nhim l loi thu/ph nh vo cc cht gy
nhim c thi vo mi trng nc (nh BOD, COD, TSS, kim loi nng...),
kh quyn (nh SO2, Cacbon, NOx, CFCs...), t (nh rc thi, phn bn...),
hoc gy ting n (nh my bay v cc loi ng c...), nh hng ti mi
trng xung quanh.
Thu/ph nh vo ngun gy nhim c xc nh trn c s khi lng v hm
lng (nng ) cc cht gy nhim.
Thu/ph nh vo sn phm gy nhim c p dng i vi nhng loi sn
phm gy tc hi ti mi trng mt khi chng c s dng trong cc qu
trnh sn xut, tiu dng hay hu b chng. Loi ph ny c p dng i vi
cc loi sn phm c cha cht c hi cho mi trng nh kim loi nng,
PVC, CFCs, xng pha ch, cc nguyn liu cha cacbon v sulphat, pin/c quy
c cha ch, thu ngn, cc loi v hp, v chai, giy bao gi...
Ph nh vo sn phm c th c s dng thay cho ph gy nhim nu v l do no
, ngi ta khng th trc tip tnh c ph i vi cc cht gy nhim. Loi ph
ny c th nh vo sn phm l nguyn liu u vo, sn phm trung gian hay thnh
phm, ty theo tng trng hp.
Ph nh vo sn phm c s dng rng ri cc nc OECD di dng ph ph tnh
vo gi xng du, phn bn, thuc tr su, bt ty git...
Ph nh vo ngi s dng l tin phi tr do c s dng cc h thng dch
v cng cng x l v ci thin cht lng mi trng nh ph v sinh thnh
ph, ph thu gom v x l rc thi, nc thi, ph s dng nc sch, ph s
dng ng v bi xe, ph s dng danh lam thng cnh, ph hnh chnh
nhm ng gp ti chnh cho vic cp php, gim st v qun l hnh chnh i
vi mi trng...
Cc khon thu t ph ny c dng gp phn thit lp h thng kim sot, x l
nhim cng cng, b p chi ph bo m cho hot ng ca cc h thng . i tng
thu l cc c nhn hay t chc trc tip s dng cc h thng dch v mi trng cng
cng.
Ni chung, mc ph phi tng ng vi chi ph ca loi dch v mi trng c s
dng. Ph nh vo ngi s dng cn nhm mc ch hn ch vic s dng qu mc
cc dch v mi trng.
288/317
289/317
290/317
Kinh nghim ca mt s nc cho thy cng c giy php thch hp cho vic p dng
trong mt s iu kin nht nh nh sau:
Cht nhim cn kim sot thi ra t nhiu ngun khc nhau nhng gy tc
ng mi trng tng t nhau (v d cc nh my in cng thi SO2 gp
phn vo nguy c chung ca nn ma axit).
C s chnh lch ln trong chi ph gim thi ca cc doanh nghip do nhiu
yu t (cng ngh, tui th my mc, thit b, qun l ...)
S lng doanh nghip tham gia th trng vi t cch l ngi mua v ngi
bn giy php phi tng i ln to c mt th trng mang tnh cnh
tranh v nng ng.
H thng t cc - hon tr
t cc - hon tr c s dng trong hot ng bo v mi trng bng cch quy nh
cc i tng tiu dng cc sn phm c kh nng gy nhim mi trng phi tr thm
mt khon tin (t cc) khi mua hng, nhm bo m cam kt sau khi tiu dng s em
sn phm (hoc phn cn li ca sn phm ) tr li cho cc n v thu gom ph thi
hoc ti nhng a im quy nh ti ch, ti s dng hoc tiu hy theo cch an
ton i vi mi trng. Nu thc hin ng, ngi tiu dng s c nhn li khon
t cc do cc t chc thu gom hon tr li.
Mc ch ca h thng t cc - hon tr l thu gom nhng th m ngi tiu th
dng vo mt trung tm ti ch hoc ti s dng mt cch an ton i vi mi trng.
t cc - hon tr c coi l mt trong nhng ng c vin sng gi cho cc chnh
sch nhm gip nn kinh t thot khi chu trnh sn xut tuyn tnh (khai khong
nguyn liu th sn phm ph thi) v hng ti chu trnh tun hon trong cc
ti nguyn c ti ch, ti s dng ti mc ti a c th c.
Phm vi s dng cc h thng t cc - hon tr bao gm:
Cc sn phm m khi s dng c kh nng gy nhim mi trng nhng c
th x l ti ch hoc ti s dng
Cc sn phm lm tng lng cht thi, cn cc bi thi c quy m ln v tn
nhiu chi ph tiu hu
Cc sn phm cha cht c, gy kh khn c bit cho vic x l; nu tiu
hu khng ng cch s gy nguy c nh hng nghim trng n mi trng
v sc kho con ngi.
H thng t cc - hon tr t ra c bit thch hp vi vic qun l cc cht thi rn.
Cc quc gia thuc t chc OECD p dng kh thnh cng h thng t cc - hon
tr i vi cc sn phm ung, bia, ru (ng trong v chai nha hoc thu tinh)
291/317
mang li hiu qu cao cho vic thu gom cc ph thi. Hin nay cc nc ny v ang
m rng vic p dng h thng t cc - hon tr sang cc lnh vc khc nh v tu,
t c, du nht, c quy c cha ch, thu ngn, cadimi; v chai ng thuc tr su, cc
in gia dng nh my thu hnh, t lnh, iu ho khng kh...
Nhiu nc trong khu vc ng nh Hn Quc, i Loan cng c thnh cng nht
nh trong vic p dng h thng t cc - hon tr i vi v lon, v chai nha, thu
tinh, st, thp, nhm ph liu, c quy, sm lp, du nht, giy loi, ...
Theo kinh nghim ca cc nc, mc t cc l mt trong nhng yu t quan trng tc
ng n hiu qu ca h thng t cc - hon tr. Cc mc t cc thp s khng to ra
ng c kinh t mnh cho vic thu gom v ti ch ph thi. Ngoi ra cc yu t nh
nhn thc v thc ca ngi sn xut v tiu dng i vi vn thu gom ph thi,
kh nng t chc, qun l h thng thu gom cng nh vn cng ngh ti ch u c
nh hng khng nh n s hot ng v thnh cng ca h thng.
K qu mi trng
K qu mi trng l cng c kinh t p dng cho cc hot ng kinh t c tim nng
gy nhim v tn tht mi trng. Nguyn l hot ng ca h thng k qu mi
trng cng tng t nh ca h thng t cc - hon tr. Ni dung chnh ca k qu
mi trng l yu cu cc doanh nghip, cc c s sn xut kinh doanh trc khi tin
hnh mt hot ng u t phi k gi mt khon tin (hoc kim loi qu, qu, hoc
cc giy t c gi tr nh tin) ti ngn hng hay t chc tn dng nhm bo m s cam
kt v thc hin cc bin php hn ch nhim, suy thoi mi trng.
Mc ch chnh ca vic k qu l lm cho ngi c kh nng gy nhim, suy thoi
mi trng lun nhn thc c trch nhim ca h t tm ra cc bin php thch
hp ngn ng nhim, suy thoi mi trng.
Trong qu trnh thc hin u t v sn xut, nu cc doanh nghip / c s c cc
bin php ch ng ngn chn, khc phc khng xy ra nhim hoc suy thoi mi
trng, hon nguyn hin trng mi trng ng nh cam kt th h s c nhn li s
tin k qu . Ngc li nu bn k qu khng thc hin ng cam kt hoc ph
sn th s tin k qu s c rt ra t ti khon ngn hng / t chc tn dng chi
cho cng tc khc phc s c, suy thoi mi trng.
K qu mi trng to ra li ch cho Nh nc v khng phi u t kinh ph khc phc
mi trng t ngn sch. K qu mi trng cng khuyn khch cc doanh nghip tch
cc trong hot ng bo v mi trng. Cc doanh nghip s c li ch do ly li c
vn khi khng xy ra nhim hoc suy thoi mi trng.
292/317
Tr cp khng hon li
Cc khon cho vay u i
Cho php khu hao nhanh
u i thu (min, gim thu)
293/317
294/317
tc ngi gy nhim phi tr, cng c kinh t c kh nng khc phc nhng tht bi
ca th trng, c hiu qu trong vic thay i hnh vi gy nhim, khuyn khch s
nng ng v t gic ca ngi gy nhim. Thc t vic s dng cng c kinh t cc
nc trn th gii cho thy nhng tc ng tch cc nh cc hnh vi mi trng c
iu chnh mt cch t gic, cc chi ph x hi cho cng tc bo v mi trng c hiu
qu hn, khuyn khch vic nghin cu trin khai k thut, cng ngh c li cho bo v
mi trng, gia tng ngun thu phc v cho cng tc bo v mi trng v cho ngn
sch Nh nc, duy tr tt cc gi tr mi trng ca quc gia.
Theo kinh nghim ca cc nc i trc, c th p dng thnh cng cc cng c kinh
t vo qun l mi trng, cn xem xt cn nhc cc iu kin di y:
Nhng thng tin c bn c lin quan nh li ch - chi ph ca cc phng n
chnh sch mi trng, cc ch tiu bin i cht lng mi trng v phc li
x hi, kh nng th ch, ti chnh v k thut... cn c cung cp y cho
nh lp chnh sch, cc c quan chc nng v cc i tng nh doanh nghip,
ngi gy nhim
Th ch php l mnh, c hiu lc cng ch v trch nhim php l; c
bit quyn ti sn i vi cc ti nguyn mi trng v cc c ch s hu
ngun lc cn c xc nh r v c hiu lc thc t.
S vn hnh ca cc th trng cnh tranh vi s lng ln ngi mua - ngi
bn v c s chnh lch ln trong chi ph gim nhim ca cc i tng gy
nhim. Nh vy, ti cc khu vc cng nghip v th pht trin, vic p
dng cng c kinh t s kh thi hn so vi cc vng nng thn.
Nng lc qun l hnh chnh, bao gm: nng lc ca cc c quan trong vic
thit k v thc hin cng c, gim st vic thc hin, cng ch cc iu kin
p dng cng c v iu chnh cc cng c cho ph hp vi iu kin thc t.
bo m nng cao nng lc qun l hnh chnh, r rng cn c ngun ti
chnh cho vic nghin cu, o to nhn lc v trang b h thng gim st thc
hin.
thc chnh tr: Vic p dng cng c kinh t i hi s chp nhn ca c quan
chc nng, ca cc i tng gy nhim v ca cc t chc phi li nhun i
din cho cc nn nhn ca s xung cp mi trng. Trong thc t, cc c quan
lin quan c th quen vi cc cng c CAC c v khng mun nhng thay
i i hi nhng k nng v cng ngh qun l mi; cc i tng gy
nhim cng c th phn i khi cho rng vic p dng cng c kinh t s to
thm nhng khon chi ph cho h.
Cc iu kin cn cho vic p dng cng c kinh t nu trn thng kh nh lng.
Trong thc t, khng phi bao gi v u cc iu kin trn u c tho mn. Mt
khc khng phi tt c cc cng c kinh t u cn phi c cc iu kin trn mi p
dng c; mt s loi cng c nh thu, ph, tr cp, h thng t cc - hon tr c th
c p dng tng bc trong nhng iu kin tng i d dng hn.
295/317
296/317
Chuyn thng tin qua cc phng tin truyn thng i chng: bo ch, ti vi,
radio, pano, p phch, t ri, phim nh...
Tip cn truyn thng qua nhng bui biu din lu ng, t chc hi din, cc
chin dch, cc l hi, cc ngy k nim...
298/317
QUN L MI TRNG-PHN V
Lch s qun l mi trng Vit Nam
Mi mt hot ng ca con ngi u c tc ng n ti nguyn Mi trng xung
quanh chiu hng thun li hay khng thun li cho i sng v pht trin ca con
ngi. Ngay t xa xa con ngi c nhng hnh thc nhm bo v ti nguyn nh
hnh thnh cc quy c bo v rng u ngun, hay lp cc miu th da vo uy th
ca thn linh nhm ngn cm vic ph rng
Ch khi x hi pht trin, nh tin b khoa hc v k thut m kinh t tng trng nhanh,
song ti nguyn cn kit, cn bng sinh thi b o ln, cht lng mi trng sng suy
thoi th qun l mi trng tr thnh mt hot ng c th ca qun l Nh nc.
Vit nam cng tc Qun l mi trng c quan tm n t nm 1962, khi chng
ta thnh lp vn quc gia Cc phng.
Nm 1986, ln u tin Vit Nam , vi s hp tc ca cc chuyn gia Lin Hip Quc,
Hi Quc t bo v thin nhin (IUCN), cc nh khoa hc Vit Nam son tho "chin
lc quc gia bo v thin nhin".
Bn chin lc c ngha nh l khi u cho qu trnh qun l ti nguyn, mi trng
Vit Nam. V cng vo nm 1986 chng trnh quc gia nghin cu v ti nguyn v
mi trng vi s cng tc ca IUCN, xut vi Nh nc CHXHCN Vit Nam
mt chin lc quc gia v bo v mi trng. Trn c s chin lc ny, trong cc nm
1990 - 1991 mt k hoch quc gia v mi trng v pht trin bn vng c Hi
ng B trng CHXHCN Vit Nam chp nhn v chnh thc ban hnh ngy 12 - 06 1991.
K hoch quc gia xc nh mc tiu ln v th ch v t chc l"
- Thnh lp c quan qun l mi trng
- Xy dng chnh sch v lut php v mi trng
- Thnh lp mng li quan trc mi trng
- Lp k hoch tng hp v s dng v pht trin ti nguyn
- Xy dng cc chin lc pht trin lu bn cho cc ngnh
- nh gi tc ng mi trng
299/317
300/317
302/317
Php lnh th y, Php lnh bo v ngun li thu sn, Php lnh bo v iu, Php
lnh bo v v kim nh.
H thng php lut v Mi trng l c s php l quan trng cho ton b cng tc bo
v mi trng nc ta. N cn to c s php l cho ton b hot ng pht trin kinh
t - x hi trn t nc, ng thi n cn to iu kin thun li cho s hp tc quc t
u t, nhm s dng hp l ti nguyn thin nhin, bo v mi trng.
K hoch quc gia v mi trng
Nm 1986, Vit Nam cng b "chin lc quc gia bo v thin nhin. Xut bn d
tho Chin lc quc gia v bo tn (sa i theo quyt nh s 246/HBT ngy 20/9/
1985)
Nm 1991, ch tch Hi ng B trng thng qua K hoch Quc gia v mi trng
v Pht trin bn vng giai on 1991-2000 (ch th 187/CT ngy 12/6/1991).
Nm 2000, Trnh Chnh ph Chin lc quc gia v Bo v mi trng giai on 2001
2010 (9/2000).
Cc k hoch quc gia v mi trng ra cc mc tiu v mi trng trong giai on
v xy dng chng trnh hnh ng t c mc tiu .
Ngh nh ca chnh ph
- Ngy 18 - 10 - 1994, Chnh ph ban hnh N 175 CP "V vic hng dn thi hnh
lut bo v mi trng"
- 26 - 4 - 1996, Chnh ph ban hnh N 26/ CP "X pht hnh chnh v vi phm mi
trng"
- Nm 1995, Tiu chun mi trng Vit Nam c ban hnh
Ngoi ra, B Khoa hc - Cng ngh v Mi trng c nhiu thng t v hng dn
cng tc nh gi tc ng mi trng, v cng tc thanh tra mi trng, cc quyt nh
lin quan khc n lnh vc qun l nh nc v mi trng.
3.4. Cc ch th, quyt nh.
25-6-1998 Ban chp hnh Trung ng ng Cng sn Vit nam ra Ch th
36-CT/TW v tng cng cng tc bo v mi trng trong thi k cng
nghip ho, hin i ho t nc.
Th tng chnh ph cng c nh ng ch th quan trng nh:
303/317
304/317
305/317
Phn IV phn tch ti h thng t chc qun l mi trng Vit nam. Trong phn ny
xem xt ti lch s qun l mi trng ca vit nam, c th khng nh mc nh du
quan trng nht l t nm 1962 khi chng ta quyt nh thnh lp vn quc gia Cc
Phng v cho n thi im mi y nht nm 2002 thnh lp b ti nguyn v mi
trng. Cng vi qu trnh hnh thnh v pht trin, h thng c cu t chc ca c quan
qun l mi trng cng d c nhng s thay i nht nh ph hp vi yu cu mi.
Phn ny cng a ra v phn tch kh chi tit v cc vn bn hin hnh lin quan ti
qun l mi trng Vit Nam. c bit lin quan n nhng vn mi trng quc
t, nhng cng c quc t lin quan n s tham gia ca Vit nam cng c ch ra
ngi hc c th hnh dung c nhng loi cng c no Vit nam tham gia v thi
gian k cam kt tham gia.
Ngi c chng ny s c cm nhn c nm bt kh y t c s l lun n
thc tin v qun l mi trng.
CU HI N TP
1. Hy phn bit 2 khi nim: Qun l Mi trng v Qun l Nh nc v mi trng.
2. Hy phn tch tnh tt yu khch quan ca Qun l Nh nc v mi trng.
3. Hy trnh by nhng thc trng v thch thc v nhng vn mi trng ton cu
v Vit Nam, t cho nhn xt v mi quan h gia qu trnh pht trin kinh t v bo
v mi trng hin nay.
4. Hy nu v phn tch cc ni dung qun l Nh nc v mi trng.
5. Hy nu v phn tch cc nguyn tc qun l Nh nc v mi trng?
6. V sao doanh nghip phi quan tm n qun l mi trng? H nhn c nhng li
ch g khi phi qun l mi trng?
1. Phn tch nhng khi nim c bn v sn xut sch hn? Trnh by nhng
nguyn tc v cc phng php sn xut sch hn.
2. So snh sn xut sch hn v phng php x l cui ng ng? Nhng li
ch ca sn xut sch hn?
3. Trnh by nhng ni dung cn thc hin nh gi tnh kh thi i vi d n
sn xut sch hn.
4. u t cho sn xut sch hn nhn t gc kinh t ra nhng quyt nh ti
chnh c nhng phng php no? Li ch kinh t ca vic u t cho sn xut
sch hn?
11. Hy nu nhng ni dung c bn ca b tiu chun ISO 14000.
307/317
308/317
309/317
TING NC NGOI
1. Ahmed M. Hussen, Principles of Environmental Economics: Economics,
ecology and public policy, T.J. Internatinal Ltd., Padstow, Great Britain, 2000.
2. Barry C Field, The Economics of Environmental Quality, Environmental
Economis Mc Graw Hill Publishers, New York 1994.
3. David O'Connor, Managing the Environment with Rapid Industrialization
Lessons from the East Asian Experience, OECD, Development Centre, Paris,
1994.
311/317
4. David Pearce and R. Kerry Turner, Economics of Natural Resource and the
Environment, Harvester Wheatsheaf, T. J. Press (Padstow) Ltd., Great Britain,
1990.
5. Environmentall issues in investment planning for sustainable development.
Proceedings of a Seminar for Planning Experts from Vietnam; Germany, Tune
2000.
6. Hans. B. Opschoor, Kenneth Button and Pieter Nijkamp, Environmental
Economics and Development, Edward Elgar Publishing Limited, Cheltenham,
UK, 1999.
7. Henk Folmer, H. Landis Gabel and Hans Opschoor, Principles of
Environmental and Resource Economics. A guide for students and Decision
Makers, Edward Elgar Publishing Ltd., Cheltenham, UK 1997.
8. E. Kula, Economics of Natural Resources, the Environment and Policies,
Second Edition, Chapman and Hall, St. Edmundsbury Press, Great Britain,
1997.
9. Michael Common, Environmental and Resource Ecomomics: An Introduction,
Second Edition, Addision Wesley Longman Ltd., New York 1996.
10. OECD - Organization for Economic Co-operation and Development, Managing
the Environment: The role of Economic Instruments, Paris, 1994.
11. Tom Tietenberg, Environmental and Natural Resource Economics, Third
Edition, Harper Collins Publishers Inc. New York, 1992.
12. The VAT Project, Economics and Environmental Protection (Lecture Material),
Ha Noi, 2001.
13. R. Kerry Turner, David Pearce & Ian Bateman, Environmental Economics - An
Elementary Introduction, Harvester Wheatsheaf, T. J. Press (Padstow) Ltd,
Great Britain, 1994.
14. Zvi Adar and James M. Griffin, Uncertainty and the Choice of Pollution
Control Instruments, Journal of Environmental Economics and Management, 3/
1976.
15. Jan Bojo, Karl Goran Maler and Lena Unemo, Environment and Development:
An Ecomomics Approach, Kluer Academic Publishers, Dordrecht, The
Netherlands 1990
312/317
Tham gia ng gp
Ti liu: GIO TRNH KINH T V QUN L MI TRNG
Bin tp bi: Nguyn Th Chinh
URL: http://voer.edu.vn/c/14ab2884
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Gio trnh kinh t v qun l mi trng-Li m u
Cc tc gi: Nguyn Th Chinh
URL: http://www.voer.edu.vn/m/1377dd6e
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Gio trnh kinh t v qun l mi trng-Chng m u
Cc tc gi: Nguyn Th Chinh
URL: http://www.voer.edu.vn/m/3c26a063
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Mi trng v pht trin-Phn I
Cc tc gi: Nguyn Th Chinh
URL: http://www.voer.edu.vn/m/dd2b2654
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Mi trng v pht trin-Phn II
Cc tc gi: Nguyn Th Chinh
URL: http://www.voer.edu.vn/m/40f847f6
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Mi trng v pht trin-Tm tt
Cc tc gi: Nguyn Th Chinh
URL: http://www.voer.edu.vn/m/eaa73f4d
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: KINH T HC CHT LNG MI TRNG-PHN I
Cc tc gi: Nguyn Th Chinh
URL: http://www.voer.edu.vn/m/3ee46616
313/317
315/317
316/317
317/317