STIJENE

-SEMINARSKI RAD-

Mostar,oktobar 2015.god.

Uvod

1.1 Openito o stijenama

Stijene su sastavni dio litosfere odnosno Zemljine kamene kore i

gornjeg sloja.Sastoje se od jednog ili vie minerala, a njihovim
postankom i graom bavi se nauka koja se naziva petrologija.Kod
stijena prepoznajemo strukturu i grau stijena.Struktura je
najvanije obiljeje stijene, te se na osnovu nje moe odrediti kakvi
su bili uslovi nastanka pojedine stijene. Ispitivanjem svih vrsta
stijeena koje grade Zemljinu koru ustanovljeno je da se u stijenama
nalazi samo 100-150 vrsta minerala koji ih grade, iako je utvreno
postojanje preko 3000 vrsta prirodnih minerala na Zemlji .
Stijene se prema nainu postanka dijele na :
magmatske stijene
sedimentne stijene i
metamorfne stijene

Slika 1. Klasifikacija stijena na Zemljinoj povrini

2.Magmatske stijene

2.

2.1 Openito o magmatskim stijenama

Magmatske stijene nastaju kristalizacijom minerala iz prirodne silikatne
taljevine magme ili u sluaju kada magma izbije na povrinu Zemlje-lave.Prema
nainu postanka magmatske stijene se dijele na:
dubinske (granit, sijenit, diorit, gabro, peridotit)
izlivne (riolit, trahit, dacit, andezit, bazalt)
ine

Slika 1. Primjer magmatskih stijena

2.2 Sijenit
Sijenit je krupnozrnasta nametljiva eruptivna stijena sa sastavom slinim kao
kod granita, ali sa nedostatkom kvarca koji ako je prisutan javlja se u vrlo malim
koliinama (<5%). Sijenit je intruzivna eruptivna stijena zrnaste strukture.
Sastavljen je od K-feldspata, ortoklasa i mikroklina (60-80%), hornlende i
biotita (20-40%) te akcesornih minerala apatita, magnetita, epidota i drugih (do
3%).Po sadraju silicije spadaju u prelazne magmatske stijene. Moe sadravati
i neznatnu koliinu plagioklasa. Boja sijenita razliito je nijansirana siva, ovisno
o udjelu obojenih minerala, ili crvenkasta, kad su K-feldspati pigmentirani
hematitom.Sijeniti su prema mineralnom sastavu srodni i sa granitima od kojih
se razlikuju jedino po tome to se u njima kvarc potpuno povlai ili se svodi na
minimalnu koliinu.Boja je siva ili crvenkasta.Struktura je zrnasta i rjee slabo
izraena porfiroidna, a tekstura masivna ili rijetko paralelna.

Slika 2. Neke vrste sijenita

3.

3.Sedimentne stijene
Sve sedimentne stijene stvraju se iskljuivo pri niskom pritisku i na niskoj temperaturi.One
imaju odreen nivo stvaranja, koji predstavlja sama Zemljina povrina

Postanak sedimentnih stijena javlja se kroz 4 faze koje jedna drugu smjenjuju po sljedeem
redoslijedu:

mehaniko(fiziko) i hemijsko raspadanje

transport raspadnutog materijala
taloenje i
dijageneza (ovravanje).

Sklop sedimentnih stijena uslovljen je nainomnihovog postanka.U pogledu mineralnog

sastava sedimentne stijene su jednostavnije od magmatskih, ali su im sastojci grupisani
proizvoljno to uslovljava formiranje karakteristinog sklopa strukture, teksture i slojevitosti.
Najjednostavnija podjela sedimentnih stijena je u dvije velike grupe:
1.kontinentalne (glacijalne,jezerske,movarne,rijene,padinske i druge naslage)
2.podvodne ili morske (taloine obale,plitkog mora,batijalne i abisalne morske sedimente).

Slika 3. Primjer sedimentne stijene

1.2 Dolomit
Dolomit je zajedniki naziv za sedimentnu stijenu i mineral, a oboje su graeni od kalcijmagnezijevog karbonata (CaCO3 x MgCO3) u kristalnom stanju.Ovu stijenu je otkrio

prirodnjak francuskog porijekla Deodat de Dolomieu u 18 vijeku kada je ispitivao sedimentne

stijene koje formiraju grupu planina u sjevernoj Italiji. Sive, porozne boje i esto ispunjenje
fosilima utjecalo je na to da ga je bilo teko razlikovati od obinog krenjaka. Porijeklo
dolomita i do dan danas ostaje nepoznanica za geologe, a osnovni problem je u tome to
dolomit ne formira sedimentne stijene, tako da se nekada u prolosti morala desiti
tranformacija krenjaka (kalcit ili aragonit) u dolomit. Kako se desila ova promjena i odakle
je magnezijum preao u dolomit jo uvek nije poznato. Boja dolomita je sivo-bijela, crvena,
svijetlo pink, uto- braon, staklastog sjaja. esto se sve ove boje nalaze na jednom kamenu uz
lijepe braonkaste are prepoznatljivih oblika.

Slika 4. Dolomit

5.

Dolomiti ine 10% svih sedimentnih stijena. Danas nastaju u vrlo slanim sredinama i iznad
100C, a uz pomo organizama mogu nastati i u dubokomorskim sredinama.S obzirom da
dolomit nastaje u mnogo razliitim tipovima okolia moe imati promjenjive strukturne,
teksturne i hemijske karakteristike.Dolomiti su uglavnom zrnaste,sitnozrnaste strukture,te
masivne i slojevite teksture.Ako se vizuelno zrna mogu razlikovati tada se ti dolomiti nazivaju
saharoidnim dolomitima.

Slika 5. Kristali dolomita,Rumunija

Slika 6. Dolomit

Ova stijena ima jako irok spektar upotrebe i koristi se kao sirovina:

za izradu cementa,
kao punilo u eljezarama,
kao izvor magnezijvog oksida,
za izradu nakita,
u hortikulturi, dolomit i dolomitni vapnenac dodaju se tlima zbog smanjivanja
kiselosti,
prodaje se i kao prehrambeni dodatak,
kao izvor kalcija i magnezija

4.Metamorfne stijene
4.1 Openito o metamorfnim stijenama

Metamorfne stijene nastaju preobraajem magmatskih i sedimentnih stijena.Kada nastaju

preobraajem magmatskih stijena nazivaju se orto metamorfnim stijenama, dok se stijene

nastale metamorfozom sedimentnih stijena nazivaju para metamorfnim stijenama.Osnovni

inioci koji utiu na metamorfozu stijena su poveani pritisci i temperature.Znatni porast
temperature u postojeim stijenama moe nastupiti pri utislivanju magme u njih.Kod
metamorfnih stijena postoje tri osnovne strukture:
kataklastina
lepidoblastina i
granoblastina
Osnovna podjela metamorfnih stijena zasniva se na njihovim teksturama, a izdvojene su dvije
osnovne grupe: kristalasti kriljci i masovne metamorfne stijene.
Najpoznatije metamorfne stijene su : kvarcit, mramor,gnajs i jo mnogo drugih.

Slika 7. Primjer metaorfne stijene

4.2 Kvarcit
Kvarcit je masivna metamorfna stena koja nastaje metamorfozom kvarcnog pjeara.
Metamorfoza pjeara u kvarcit deava se usled velikog pritiska i temperature. Takvi
termodinamiki uslovi vezani su za tektonsku kompresiju u orogenim pojasevima. ist
kvarcit je obino beo do svetlosiv, mada se moe javiti i u razliitim nijansama roze i crvene

boje, koje potiu od od oksida gvoa. Druge boje (uta, narandasta) se mogu javiti, ako su
prisutne manje koliine drugih elemenata.
Ortokvarcit je veoma ist kvarcni pear, izgraen uglavnom od dobro obraenih zrna kvarca,
povezanih silikatnim vezivom. Ortokvarcit obino sadri oko 99% silicijum-dioksida, veoma
male koliine oksida gvoa i tragove rezistentnih minerala, kao to su: cirkon, rutil i
magnetit. Iako moe sadrati fosile, u ovoj steni je sauvana originalna tekstura i sedimentna
struktura.
Kvarcit je stijena koja je veoma otporna na eroziju, pa zbog toga veoma esto izgrauje
grebene i vrhove. Veoma mali sadraj silicijuma u steni, dovodi do toga da se eluvijacijom
formira veoma mala koliina rastresitog pokrivaa. Iz tog razloga su mase kvarcita pokrivene
veoma tankim slojem rastresitog pokrivaa (eluvijuma) i veoma malom koliinom vegetacije.

Slika 8. Dvotite poploano kvarcitom

Krupnozrni uzorci podjeaju na mermere, ali su od njih znatno tvri.vrstoa na pritisak je

znatna i kree se od 100 do 300 Mpa.Na prijelomima su im ivice otre.U pogledu stabilnosti
objekata odlina su podloga i sredina, ali se na njima teko izvode iskopi.Kao materijal za
gradnju nema veliku primjenu. Od kvarca se dobiva dobar materijal za sve grublje
graevinske radove.Kod nas kvarcita ima na vie mjesta, a najvie u junoj Srbiji i
Makedoniji.

Sadraj

1. Uvod...............................................................................................................2
1.1 Openito o stijenama..................................................................................2
2. Magmatske stijene......................................................................................................3
2.1 Openito o magmatskim stijenama.......................................................................3
2.2 Sijenit....................................................................................................................3
3. Sedimentne stijene......................................................................................................5
3.1 Openito o sedimentnim stijenama.......................................................................5
3.2 Dolomit.................................................................................................................5
4. Metamorfne stijene.....................................................................................................7
4.1 Openito o metamorfnim stijenama......................................................................7
4.2 Kvarcit...............................................................................................................7
5.Literatura......................................................................................................................10

9.

Literatura:

1.Kulenovi Esad (2002). Geologija za graevinare.Mostar.Graevinski fakultet.

2.Sever Ivan (2008/9).Metamorfne stijene.Zagreb.Rudarsko-geoloko-naftni fakultet.
3.Josip Tiljar(1994).Sedimentne stijene.kolska knjiga Zagreb.Zagreb.
4.Filipovski,G.(1974):Pedologija.UniverzitetKiril i MetodijSkopje.Skopje.
5.Herak,M.(1990):Geologija V.kolska knjiga Zagreb.Zagreb.
5.internet (wikipedia).

10.