SAVEZNI

SEKRETARIJAT ZA NARODNU ODBRANU

CENTAR ZA STRATEGIJSKA ISTRAIVANJA G JNA

VOJNA TAJNA
Interno

STRATEGIJA
ORUANE
BORBE

1983.

Na osnovi 61. 106. stav 1. toka 10. Zakona o openarod

noj obrani ( S l u b e n i list S F R J , br. 21/82), Predsjednitvo
Socijalistike Federativne Republike Jugoslavije, na sjednici
odranoj 6. travnja 1983. godine, usvojilo je
STRATEGIJU

ORUANE

BORBE

u tekstu koji ini sastavni dio o v o g akta.

Strategija oruane b o r b e e se primjenjivati poevi od
dana donoenja.
Sa S t r a t e g i j o m oruane b o r b e , kao o s n o v n i m doktrin a r n i m d o k u m e n t o m za pripremanje i voenje oruane b o r b e
u o p e n a r o d n o m u o b r a m b e n o m ratu, uskladit e se pravila,
uputstva, nastavni i drugi materijali k o j i se odnose na pri
premanje i v o e n j e oruane borbe.

PREDSJEDNITVO
SOCIJALISTIKE
B r o j : 362/1
25. IV 1983. godine
Beograd

Biblioteka
PRAVILA I UDBENICI
KNJIGA ETIRI STOTINE EZDESET TREA

tampa: VOJNA TAMPARIJA - BEOGRAD, Generala Zdanova

F E D E R A T I V N E R E P U B L I K E JUGOSLAVIJE

PREDSJEDNIK
Petar Stamboli

Socijalistika,
samoupravna
i
nesvrstana
ima vrste
i
trajne
temelje,
pouzdane oslonce
dunosti.

Jugoslavija
svoje
bu

Snaga Jugoslavije je u herojstvu i vrstini njenih naroda

i narodnosti, koji su se kalili kroz historiju i izdrali probu
u
najveim
iskuenjima
velikog
oslobodilakog
rata.
Snaga je u njihovom jedinstvu i svijesti da je to jedin
stvo u dananjem svijetu ti kome jo sila nije ustuknula
pred razumom uslov ne samo prosperiteta, nego i golog
opstanka.
Snaga je u idejama koje nas nadahnjuju i u ciljevima za
koje se borimo.
UDK 355.43(497.1)
STRATEGIJA ORUANE BORBE
STRATEGIJA ORUANE BORBE / Savezni sekretarijat za
narodnu odbranu, Centar za strategijska istraivanja GS JNA.
Beograd : SSNO, 1983 (Beograd : Vojna tamparija). 320
str. ; 21 cm. (Biblioteka Pravila i udbenici ; knj. 463).
Vojna tajna. Interno. Tira 5000 Cena 350 din.
Strategija oruane borbe je osnovni doktrinarni dokumenat za
pripremanje i voenje oruane borbe u openarodnom obrambe
nom ratu i daje osnovne stavove o: uzrocima i oblicima primje
ne sile u suvremenim uvjetima; openarodnoj obrani i drutve
noj samozatiti; faktorima, principima, karakteristikama i ob
licima oruane borbe i nainu njenog voenja; organizaciji,
namjeni, pripremi i nainu upotrebe oruanih snaga; pripremama
oruanih snaga i drutva za oruanu borbu; vidovima, oblioima,
sadraju i obezbjeenju borbenih dejstava u oruanoj borbi.
Namijenjena je radnim ljudima i graanima SFRJ i svim dru
gim subjektima O N O i DSZ i ima usmjeravajuu i direktivnu
ulogu u pripremanju i voenju oruane borbe.

Snaga je u radnikoj klasi i njenoj odluujuoj ulozi u

drutvu, u naim radnim ljudima koji, iako jo nisu lieni
mnogih tekoa i odricanja, svakog dana imaju sve vie i
ive sve bolje.
Snaga je u naoj mladoj generaciji koja je prigrlila te
kovine revolucije kao svoje i koja zna da iza sebe ima dui
period rada i ivota u slobodi i miru, nego ijedna prethodna
generacija na ovom tlu.
Snaga je
u
socijalistikom samoupravnom sistemu
koji
naem ovjeku obezbeuje da slobodno i suvereno odluuje
o svom radu i njegovim rezultatima, koji ga tite od svakog
oblika izrabljivanja i svakog vida nasilja, od svega to spu
tava
svestrani
razvoj
slobodne
ljudske
linosti.
Snaga je u irokom
frontu
organizovanih socijalistikih
snaga, sa Savezom komunista na elu, avangardi ne samo po
idejnom
opredjeljenju
i
bogatom
revolucionarnom
iskustvu
ve i po sposobnosti da osvjetljava puteve i perspektive da
ljeg
razvitka.
5

Snaga je u optenarodnoj odbrani, iju udarnu mo ini

Jugoslovenska narodna armija, u kojoj se na jedinstveni na
in
proimaju
idejno-moralna vrstina,
borbena
osposoblje
nost i savremena opremljenost.
Snaga je u naoj nezavisnosti i nesvrstanoj politici, u
tome da i sa najveim razgovaramo kao ravan sa ravnim, da
na ravnopravnoj osnovi saraujemo sa gotovo svim zemljama
svijeta.
Snaga je u visokom ugledu socijalistike i nesvrstane
Jugoslavije,
u
mnogobrojnim
prijateljima
irom
svijeta,
u
poziciji kakvu je malo koja zemlja obezbijedila u meuna
rodnim
odnosima.
Zato mi sa vedrinom i optimizmom gledamo u sutra
njicu.
JOSIP BROZ TITO
na XI kongresu SKJ

SADRAJ
Strana
UVOD
Glava

U
1

UPOTREBA SILE U M E U N A R O D N I M ODNOSIMA, VOJN O P O L I T I K I POLOAJ SFRJ I UGROAVANJE N J E Z I N E

SIGURNOSTI

15

UPOTREBA SILE U M E U N A R O D N I M ODNOSIMA .

16

Bit politike s pozicija sile i borba za njezino prevladavanje

Oblici upotrebe sile

16
18

VOJNO-POLITIKI POLOAJ SFRJ

Socijalistiko samoupravno drutveno ureenje . . . .
Bratstvo i jedinstvo i zajednitvo naroda i narodnosti Ju
goslavije
Nesvrstana vanjska politika
Obrambeno-zatitna sposobnost drutva
Geostrategijski poloaj

23
23

UGROAVANJE

SIGURNOSTI

SFRJ

28

Ugroavanje SFRJ specijalnim ratom

Ugroavanje SFRJ oruanom agresijom
Glava

24
25
26
27
30
31

II

OPENARODNA OBRANA I DRUTVENA SAMOZATITA

37

D R U T V E N A B I T KONCEPCIJE I D O K T R I N E OPENA
RODNE OBRANE I D R U T V E N E SAMOZATITE .
.
.

37

O S N O V N I STAVOVI KONCEPCIJE I D O K T R I N E OPE

NARODNE OBRANE I DRUTVENE SAMOZATITE .
.

39

S I S T E M OPENARODNE OBRANE
MOZATITE

42

D R U T V E N E SA

2D12-0735

Strana

Strana
Subjekta openarodne obrane i drutvene samozatite .
.
Snage openarodne obrane
Snage drutvene samozatite
Rukovoenje openarodnom obranom i drutvenom samozatitom

42
50
^

PRIPREME ZA OPENARODNU OBRANU I DRUTVENU

SAMOZATITU
OSNOVNA OBILJEJA OPENARODNOGA OBRAMBENOG
RATA

60

61

Glava III
OSNOVNI STAVOVI O ORUANOJ BORBI
FAKTORI

ORUANE

65

ORGANIZACIJA

ORUANIH

SNAGA

113

Organizacija Jugoslavenske narodne armije

Organizacija Teritorijalne obrane
RUKOVOENJE
GAMA

KOMANDIRANJE

115
123

ORUANIM

SNA

125

Osnovna naela rukovoenja i komandiranja . . . .

Organizacija sistema rukovoenja i komandiranja .
.
.
Sadraj i funkcioniranje sistema rukovoenja i komandi
ranja
i
.
.
.
.

126
129
135

MJESTO, ULOGA I ZADACI DRUTVENO-POLITICKIH

ORGANIZACIJA U O R U A N I M SNAGAMA

140

Organizacija Saveza komunista

Organizacija Saveza socijalistike omladine
Organizacija Saveza sindikata

140
141
142

66

BORBE

Ljudi glavni faktor oruane borbe

Materijalni faktor
Prostor
Vrijeme

67
/
11

Glava V
P R I P R E M E ZA ORUANU BORBU
BORBENA

143

GOTOVOST

144

OSNOVNA OBILJEJA ORUANE BORBE

79

PLANIRANJE RAZVOJA I UPOTREBE O R U A N I H SNAGA

OSNOVNA NAELA RATNE VJETINE

86

MORALNO-POLITICKE P R I P R E M E

86
|8
^
^
91
^
^

Pripreme stanovnitva

149

Pripreme oruanih snaga

150

MOBILIZACIJA

152

Stalno odravanje visokog stupnja borbene gotovosti .

.
Odreivanje cilja
Odreivanje teita
Jedinstvo oruane borbe
Aktivnost i inicijativa
Manevar
Iznenaenje
Osiguranje o d iznenaenja
Ekonomija snaga
-v
Nametanje vlastitih oblika i naina voenja oruane borbe
\i borbenih djelovanja

Jedinstvo komandiranja i neprekidno sadejstvo i suradnja

95

97
98

Glava IV
1 0 1

ORUANE SNAGE SFRJ

STRATEGIJSKI RAZVOJ O R U A N I H SNAGA

.155
156

Obuka i odgoj u oruanim snagama

Obuka stanovnitva za oruanu borbu
M A T E R I J A L N E I ZDRAVSTVENE P R I P R E M E ZA ORU
ANU BORBU

157
159

Izvori materijalnog i zdravstvenog osiguranja .

Djelatnosti materijalnog i zdravstvenog osiguranja

.
.

.
.

163
166

OSNOVE P R I P R E M A I UREENJA TERITORIJA

102

Glava VI
VOENJE ORUANE BORBE

Namjena i osnovni zadaci Jugoslavenske narodne armije

Namjena i osnovni zadaci Teritorijalne obrane . . . .

103
109

OBLICI ORUANE
RAMBENOM RATU

148

OBUKA I ODGOJ

NAMJENA I OSNOVNI ZADACI O R U A N I H SNAGA .

145

BORBE

.
.
.

162

171

179
U

OPENARODNOMU

OB

179
9

Strana
Frontalni oblik oruane borbe
Kombinirani oblik oruane borbe
Partizanski oblik oruane borbe

182
1 8 8

OSNOVNI SADRAJI ORUANE BOBRE

193

Protuzrana obrana
Protuoklopna borba
Protudesantna borba
Protupjeadijska borba
Protuartiljerijsko-raketna borba
Pomorska obrana
Protuelektronska borba
Diverzantska djelovanja
Protudiverzantska i protuteroristika djelovanja

|^3
-J

Zapreavanje
VIDOVI

DJELOVANJA

Vidovi strategijskih djelovanja

Ofenziva (strategijski napad)
Defenziva (strategijska obrana)
Vidovi borbenih djelovanja
Napad
Obrana
OBLICI B O R B E N I H DJELOVANJA

^
2
212
214
216
220
221
221
226
233
235
250
.265

Operacija
Boj
Borba

Samostalne masovne borbe i bojevi

OSIGURANJE B O R B E N I H DJELOVANJA

266
285
288
290
291

Moralno-politiko osiguranje
Obavjetajno osiguranje
Sigurnosno osiguranje
Ininjerijsko osiguranje
Protunuklearno, protukemijsko i protubioloko osiguranje
Pozadinske osiguranje
Hidrometeoroloko i hidronavigacijsko osiguranje .
.
.
Maskiranje
Borbeno osiguranje

291
296
299
301
303
305
317
318
320

U V O D
Strategija oruane b o r b e je teorija i .praksa pripremanja
i voenja oruane b o r b e kao cjeline u o p e n a r o d n o m obram
b e n o m ratu i najvia grana (ratne vjetine. T e m e l j i se na kon
cepciji i doktrini openarodne obrane i drutvene samozatite, koje proizlaze iz socijalistikoga samoupravnog drutve
nog ureenja, nesvrstane vanjske politike i iskustava narodnooslobodilakog rata. Osnovni stavovi koncepcije sadrani
su u Ustavu SFRJ, P r o g r a m u i kongresnim d o k u m e n t i m a
SKJ, Zakonu o o p e n a r o d n o j obrani i Smjernicama za ob
ranu SFRJ od agresije. Strategija oruane borbe se dosljedno
izvodi iz njih i predstavlja njihovu primjenu i razradu u ob
lasti oruane b o r b e u openarodnomu o b r a m b e n o m ratu.
Strategija oruane borbe polazi od iskustava narodnoosl o b o d i l a k o g rata i socijalistike revolucije, razvija se i usa
vrava u skladu s r a z v o j e m socijalistikoga samoupravnog
drutvenog ureenja i materijalnim, znanstvenim i svim dru
g i m mogunostima jugoslavenskog dirutva. Na osnovi znan
stvenih spoznaja i suvremene v o j n e misli, a p o s e b n o T i t o v e
vojne misli i djela, vlastitih ratnih iskustava i ratnih iskustava
drugih naroda, analize vlastitih uvjeta i mogunosti strate
gija oruane b o r b e uopava praksu, razvija i obogauje teo
riju. Ona daje o s n o v e za odvraanje agresije i za efikasnu ob
ranu od svakog agresora i u svim uvjetima.
Strategija oruane b o r b e izuava zakonitost i tendencije
oruane borbe, njezine faktore, principe i karakteristike, teo
rijske i praktine p r o b l e m e iz oblasti p r i p r e m a i voenja
oruane borbe. Ona razmatra o p e p r o b l e m e rata sa stajalita
priprema i voenja oruane b o r b e najvanijeg i odlueuju-

11

2D12-0737

eg oblika suprotstavljanja agresoru, u dijalektikoj vezi i

jedinstvu s drugim oblicima openarodnog otpora. Strategija
daje osnove operatici i taktici. Operatika izuava operacije, a
taktika b o j e v e i b o r b e . Relativna samostalnost operatike i
taktike, kao grana ratne vjetine, ispoljava se u stvaralakom
pronalaenju i primjeni o n i h postupaka u b o r b e n i m djelova
njima koji su u skladu s postavljenim strategijskim ciljevima
u oruanoj borbi, danim uvjetima i mogunostima za njihovo
ostvarivanje.
Strategija oruane b o r b e , kao doktrinarni dokument,
daje osnovne stavove o: u z r o c i m a i o b l i c i m a primjene sile u
suvremenim uvjetima; openarodnoj obrani i drutvenoj samozatiti; faktorima, naelima, karakteristikama i oblicima
oruane borbe i nainu njezina voenja; organizaciji, namje
ni, pripremi i nainu upotrebe oruanih snaga; pripremama
oruanih snaga i drutva za oruanu borbu; vidovima, oblici
ma, sadraju i osiguranju borbenih djelovanja u oruanoj
borbi.
Stavovi Strategije oruane b o r b e osiguravaju jedinstvo
pogleda o oruanoj borbi i doprinose njihovoj uspjenoj pri
mjeni u praksi. Oni su osnova za: praenje doktrina moguih
agresora i razvoja njihovih oruanih snaga; organiziranje,
razvoj i pripremanje naih oruanih snaga; uspjeno voenje
oruane borbe; pripremu drutva za oruanu borbu; organizi
ranje obuke i o d g o j a i izgradnju borbene gotovosti oruanih
snaga; izgradnju sistema rukovoenja i komandiranja oru
anim snagama; usklaivanje oruane borbe i drugih oblika
openarodnog otpora; organiziranje materijalnog i zdravstve
nog osiguranja oruanih snaga; p r i p r e m u i ureenje terito
rija za oruanu borbu.
Stavovi Strategije oruane b o r b e zasnivaju se na po
trebama i naim realnim mogunostima. Oni treba da potiu
na stvaralatvo, inicijativu i o d g o v o r n o s t . U njima se istie
presudno znaenje oslonca na vlastite snage i moralno-politike vojnostrucne kvalitete ljudi u oruanoj borbi, kao osnov
ne inioce p o b j e d e nad agresorom u svim m o g u i m vojnostrategijskim uvjetima.

12

Strategija oruane b o r b e namijenjena je radnim lju

dima i graanima Socijalistike Federativne R e p u b l i k e Jugo
slavije i svim d r u g i m subjektima openarodne o b r a n e i dru
tvene samozatite i ima usmjeravajuu i direktivmu ulogu u
pripremanju i v o e n j u oruane b o r b e . Zadatak je r a d n i h lju
di i graana, rukovodstava drutveno-politikih zajednica,
drutveno-politikih organizacija, mjesnih zajednica, orga
nizacija udruenog rada i drugih samoupravnih organizacija
i zajednica i komandi, tabova i starjeina oruanih snaga da,
u skladu sa s v o j o m u l o g o m i zadacima, ovladaju njezinim sa
drajem i da je stvaralaki primjenjuju i razrauju u praksi.

GLAVA

UPOTREBA SILE U MEUNARODNIM ODNOSIMA,

V O J N O - P O L I T I K I POLOAJ SFRJ I U G R O A V A N J E
NJEZINE SIGURNOSTI
S u v r e m e n o doba se karakterizira revolucionarnim pro
mjenama, epohalnim dostignuima ljudskog u m a i stvarala
tva i d u b o k i m drutvenim, politikim i e k o n o m s k i m sup
rotnostima. Znanstveno-tehnika i tehnoloka revolucija stvo
rile su uvjete za b r i r a z v o j proizvodnih snaga i e k o n o m s k i
i drutveni napredak ovjeanstva. I s t o v r e m e n o , proizvod
njom i g o m i l a n j e m konvencionalnog i nekonvencionalnog
oruja ovjeanstvo je dostiglo mogunost vlastitog uni
tenja.
K r i z a kapitalizma se produbljuje i zaotrava. Iz te k r i z e
nema izlaza starim p u t o v i m a i sredstvima. Socijalizam je
prerastao u svjetski proces i nezadrivo jaa. On se razvija
neravnomjerno, k r o z proturjenosti, uz mnoge o t p o r e , te
koe, pa i otre sukobe.
R a t o v i , v o j n e intervencije, prijetnje, pritisci i drugi ob
lici u p o t r e b e sile jesu realnost suvremenog svijeta. Nastavlja
se nadmetanje v o j n i h blokova i velikih sila u v e z i s p o d j e l o m
svijeta na interesne sfere i za regionalnu d svjetsku domina
ciju, produbljuju se nepovjerenje i konfrontacija, ubrzava se
utrka u naoruavanju. T i m e se zaotrava meunarodna situ
acija, ugroavaju se m i r u svijetu, sloboda, nezavisnost i sa
mostalan r a z v o j miroljubivih zemalja, u p r v o m redu nesvr
stanih i zemalja u razvoju.

15

2D12-0739

U borbi za ouvanje mira i razoruanje, a p r o t i v priti

saka i primjene sile u meunarodnim odnosima, sve mirolju
bive zemlje i progresivne snage ulau velike napore. Ugro
ene zemlje su prisiljene jaati vlastite obrambene snage i
sposobnosti.
Socijalistika Federativna Republika Jugoslavija u pr' v i m je r e d o v i m a borbe za ouvanje mira i za uspostavljanje
pravednijih politikih i ekonomskih odnosa u svijetu. Svoju
vanjsku politiku i odnose s drugim zemljama ona zasniva na
miroljubivoj aktivnoj koegzistenciji i na naelima nesvrsta
nosti. Dokle g o d bude postojala opasnost ugroavanja njezi
ne slobode, nezavisnosti, integriteta, teritorijalne cjelokupno
sti i socijalistikoga samoupravnog drutvenog ureenja, Ju
goslavija e jaati svoju obrambeno-zatitau sposobnost. Ti
me jaa svoj meunarodni poloaj, odvraa agresora i stvara
uvjete za slamanje eventualne agresije.

UPOTREBA S I L E U MEUNARODNIM ODNOSIMA

Bit

politike

pozicija sile i
prevladavanje

borba

za

njezino

Upotreba sile u meunarodnim odnosima uvjetovana je

drutvenim karakterom i p o l i t i k i m ciljevima onih drava
i snaga k o j e nastoje sredstvima nasilja, ukljuujui i orua
nu agresiju, sauvati i proiriti svoju dominaciju i steene
unutranje i meunarodne pozicije.
Suprotnosti i z m e u razvijenih i nerazvijenih zemalja i
regija stalna su opasnost za svjetski mir. Razvijene zemlje se
esto slue ekonomskim, p o l i t i k i m i v o j n i m pritiscima da
bi zadrale povlaen poloaj i nastavile iskoriavanje ne
razvijenih i manje razvijenih zemalja. Etniki, vjerski, gra
nini i drugi problemi jesu, takoer, izvori kriza, sukoba i
ratova.
Neravnomjernost u p r i v r e d n o m razvoju zemalja i regi
ja zaotrava drutvene suprotnosti i d o v o d i do kriza u regio
nalnim i svjetskim razmjerima. Produbljivanje jaza izmeu
industrijski razvijenih zemalja i zemalja u razvoju postaje
stalan i z v o r drutvenih kriza i ratnih sukoba.

Glavni nosioci politike s pozicija sile jesu snage k o j e

tee svjetskoj dominaciji. U ostvarivanju svojih agresivnih
ciljeva o n e koriste ekonomsku, politiku i vojnu m o i raz
liite oblike i naine prijetnji, pritisaka i ucjena. Usporedno
s tim povezuju se s reakcionarnim snagama u zemlji na koju
vre pritisak, organiziraju pueve, dravne udare i subverziv
ne aktivnosti da bi o b o r i l e legalnu vladu i poredak li usposta
vile marionetski reim, i da bi proirile svoj politiki utjecaj,
ekonomski eksploatirale zemlju i osigurale povoljnije vojnostrategijske pozicije.
Sukobljavanje interesa velikih sila izazvalo je nastanak
vojno-politikih blokova k a o njihova sredstva za ouvanje
postojeih i stjecanje novih pozicija u svijetu. Blokovska po
dijeljenost usporava razvoj meunarodne zajednice, spreava
drutveni progres, izaziva nove krize i sukobe, naroito u re
gijama k o j e b l o k o v i tretiraju kao zone od vitalnoga ekonom
skog, p o l i t i k o g i vojnostrategijskog znaenja. Mijeanje u
unutranje p o s l o v e d r a g i h zemalja ugroava nacionalnu ne
zavisnost, integritet, teritorijalnu cjelokupnost i drutveni
razvoj suverenih drava, potie blokovsku konfrontaciju i ug
roava svjetski m i r .
Vojno-politiki b l o k o v i nosioci su utrke u naoruavanju,
k o j o m stvaraju materijalnu o s n o v u p o l i t i k e s pozicija sile i
militarizacije. M i l i t a r i z a m i utrka u naoruavanju najvea su
opasnost za svjetski mir.
U borbi za prevladavanje politike s pozicija sile u me
unarodnim o d n o s i m a angairane su m n o g o b r o j n e snage
mira. N j i h o v a meusobna aktivnost zasniva se na miroljubi
v o j i aktivnoj koegzistenciji i ravnopravnoj suradnji drava
i naroda, b e z obzira na razlike u drutvenim sistemima. Glav
ni nosilac takvih opredjeljenja i aktivnosti jest p o k r e t nesvr
stanosti, k o j i daje v e l i k i doprinos i poticaj b o r b i za m i r
i demokratizaciju meunarodnih odnosa, za slobodu, neza
visnost i progres svih naroda i drava. Nesvrstane zemlje su
nosilac m i r o l j u b i v o g rjeavanja meunarodnih problema. Ta
kvu aktivnost o n e ispoljavaju i u Organizaciji ujedinjenih na
roda, zalaui se za njezinu j o veu afirmaciju i utjecaj u
meunarodnom ivotu.
P o k r e t nesvrstanosti okuplja veinu drava u svijetu. N j e
gova politika nailazi na podrku sve v e e g b r o j a drava, po-

16

2D12-0740

litikih pokreta i organizacija, pa i pojedinih zemalja k o j e

se nalaze u blokovima. B r e m e kolonijalnog nasljea, sloeni
problemi unutranjeg razvoja, neravnopravni ekonomski i
politiki odnosi i mijeanje drugih u unutranja pitanja i
meusobne odnose nesvrstanih drava izazivaju i z m e u poje
dinih nesvrstanih zemalja sporove i politike krize, koji po
nekad prerastaju u ratne sukobe.

Oblici

upotrebe

sile

Politika s pozicija sile primjenjuje se u svim domenama

meunarodnih odnosa, a najee se ispoljava k a o specijalni
rat, vojna intervencija i rat.

Specijalni

rat

Specijalni rat je oblik agresije ikoji obuhvaa raznovrsne

destruktivne aktivnosti agresivnih sila u ideolokom, politi
kom, psiholoko-propagandnom, e k o n o m s k o m , v o j n o m , znan
stvenom, tehniko-tehnolokom, kulturnom i drugim podru
j i m a drutvenog ivota. Cilj specijalnog rata je poticanje i
izazivanje politikih, ekonomskih, nacionalnih, etnikih, soci
jalnih i v o j n i h tekoa i kriza, kako bi se odreena zemlja ili
pokret destabilizirali i time doveli u zavisan poloaj. U slo
enim meunarodnim situacijama specijalni rat m o e biti
neposredan u v o d u oruanu agresiju. N j e g o v i oblici i nain
djelovanja nastavljaju se i u toku rata.
Specijalni r a t j e , u p r v o m redu, usmjeren p r o t i v nesvr
stanih zemalja, pokreta i p o l i t i k e nesvrstanosti, zemalja u
razvoju, narodnooslobodilakih, revolucionarnih i naprednih
pokreta, te p r o t i v drava u kojima p o s t o j e krupni drutveni
problemi i unutranje proturjenosti. N o s i o c i politike speci
jalnog rata tee zadrati postojee ili stei n o v e pozicije i
sfere utjecaja, p o g o t o v u u regijama k o j e su bogate energet
skim i sirovinskim i z v o r i m a i l i i m a j u vaan vojnostrategijski poloaj s gledita interesa velikih sila i b l o k o v a . Speci
jalni rat se v o d i i izmeu velikih sila i blokova, u okviru
blokova i i z m e u pojedinih susjednih drava. Sredstvima i

metodama specijalnog rata slue se i snage unutranjeg ne

prijatelja. One to ine, po pravilu, u sprezi s vanjskim ne
prijateljem.
N a i n i destruktivnih djelovanja raznovrsni su i sloeni, a
zavise od neposrednih ciljeva koji se u o d r e e n i m uvjetima
ele postii. Najee se ispoljavaju kao psiholoko-propagandna aktivnost, subverzivna djelatnost, terorizam, eko
nomski i politiki pritisak i vojna prijetnja.
Specijalni rat v o d e snage vanjskog i unutranjeg nepri
jatelja. Vanjske snage su dravni i drugi specijalizirani or
gani i institucije, obavjetajne slube, posebne grupe i jedi
nice oruanih snaga, organi i institucije za psiholoko-propagandnu aktivnost i neprijateljski raspoloena emigracija.
Unutranje snage su protivnici postojeega drutvenog ure
enja, usko povezani sa snagama vanjskog neprijatelja. One
se organiziraju i koriste kao .politika opozicija, agentura,
subverzivne, teroristike i druge grupe i organizacije.
Borba p r o t i v takvog oblika primjene sile u meunarod
nim odnosima jedan j e o d bitnih zadataka svih m i r o l j u b i v i h
snaga u svijetu, posebno nesvrstanih zemalja, radi ouvanja
vlastite slobode, nezavisnosti, teritorijalnog integriteta, po
litike i e k o n o m s k e stabilnosti i drutvenog ureenja.

Vojna

intervencija

V o j n a intervencija je oblik agresije u k o j o j jedna i l i vi

e drava upuuju dijelove svojih oruanih snaga na terito
rij druge drave. Cilj vojne intervencije jest sauvati i l i obo
riti vladu i drutveno ureenje u n e k o j zemlji, b e z oruanog
sukoba irih razmjera, a u interesu intervencionistike sile.
Vojna intervencija se najee primjenjuje na podrujima
koja imaju politiko, e k o n o m s k o i v o j n o znaenje u nadme
tanju velikih sila i b l o k o v a za regionalnu i svjetsku domina
ciju. Ona se primjenjuje i unutar blokova da bi se u poje
dinim dravama-lanicama sprijeili drutveni procesi k o j e
vodea sila u bloku ili druge lanice procjenjuju k a o destabilizirajue za dane blokovske grupacije. V e l i k e sile ostvaruju
svoje ciljeve i p o s r e d n i m v o j n i m intervencijama angai
ranjem dijelova oruanih snaga saveznikih i l i prijateljskih
drava.

18

2D12-0741

Vojnu intervenciju pokuavaju opravdati ideolokim, po

litikim, ekonomskim, vojnostrategijskim i drugim razlozi
ma. Socijalistika Federativna Republika Jugoslavija osuu
je sva'ku vojnu intervenciju, bez obzira na to tko je i gdje
poduzima i k o j i m je razlozima opravdava. Svaka vojna inter
vencija je oruana agresija p r o t i v suverenih drava i na
roda.
Rat
Rat je sukob drava, vojno-politikih saveza, klasa ili
drugih drutvenih grupa, u k o j e m se m a s o v n o i organizirano
primjenjuje oruano nasilje i v o d i oruana borba, uz isto
vremeno voenje b o r b e u svim podrujima drutvenog ivota
radi ostvarenja odreenih politikih, ekonomskih i drugih
ciljeva. U suvremenim m e u n a r o d n i m odnosima rat poduzi
maju, na j e d n o j strani, agresivne sile za ostvarivanje svojih
osvajakih ciljeva, a na drugoj strani, porobljeni narodi i
oslobodilaki pokreti radi realiziranja svojih nacionalnooslobodiilakih i revolucionarnih ciljeva. Unutranje drutvene
krize i sukobi mogu prerasti u r a t o v e .
Ratovi se razvrstavaju p r e m a razliitim kriterijima: dru
tvenom karakteru i ciljevima, veliini zahvaenog prostora,
broju drava k o j e u njemu sudjeluju i vrstama oruja k o j e
upotrebljavaju.
Zavisno od drutvenog karaktera i ciljeva zaraenih stra
na, ratovi m o g u biti osvajaki, obrambeni i narodnooslobodilaki. Oni se, u biti, svode na d v i j e osnovne kategorije:
pravedne i nepravedne ratove. Zavisno od karaktera drutve
nih snaga k o j e ih v o d e i ciljeva k o j i m a tee, ratovi m o g u
biti revolucionarni i l i kontrarevolucionarni. Socijalistika Fe
derativna Republika Jugoslavija osuuje osvajake i kontrarevolucionarne ratove, a priznaje opravdanost obrambenih,
narodnooslobodilakih i revolucionarnih ratova.
Osvajaki rat je vrsta rata u k o j e m jedna i l i vie drava
nastoje oruanom b o r b o m potiniti drugu dravu i l i vie dr
ava i uspostavljanjem okupacije, marionetskog r e i m a ili
aneksijom ostvariti svoje interese. Osvajaki r a t o v i se v o d e
radi odravanja preostalih kolonijalnih posjeda i stjecanja i
ouvanja neokolonijalnih pozicija, uspostavljanja i odrava
nja marionetskih reima, obrane postojeih i osvajanja no-

20

vih sfera utjecaja, stjecanja povoljnih vojnostrategijskih po

zicija, osvajanja izvora energetskih sirovina i p r i r o d n i h bo
gatstava i drugih interesa.
Osvajaki ratovi ugroavaju svjetski mir, usporavaju dru
tveni napredak i najvea su opasnost za nezavisnost i sa
mostalan r a z v o j drava i naroda. U uvjetima blokovske po
dijeljenosti i postojanja nuklearnog i drugog oruja za ma
sovno unitavanje i razaranje, osvajaki ratovi ugroavaju
i osnove drutvenoga, biolokog i ekolokog opstanka ovje
anstva.
Obrambeni rat je vrsta rata u k o j e m se jedna ili vie
drava suprotstavljaju agresoru oruanom b o r b o m i drugim
o b l i c i m a b o r b e i o t p o r a radi obrane nezavisnosti, teritorijal
nog integriteta i ustavnog poretka. Povelja Ujedinjenih na
roda priznaje p r a v o svakoj zemlji na obrambeni rat. Odlu
nost, organiziranost i spremnost drave i naroda na obram
beni rat doprinose odvraanju agresora i osujeuju njegove
osvajake ciljeve r a t o m . T i m e se, u isto vrijeme, zadobiva
politika, moralna i materijalna podrka i p o m o miroljubi
vih zemalja i progresivnih snaga u svijetu.
Narodnooslobodilaki rat je vrsta rata u k o j e m n a r o d
oruanom b o r b o m i d r u g i m oblicima b o r b e i o t p o r a osloba
a zemlju od kolonizatora, okupatora i marionetskih reima.
N e o t u i v o je p r a v o svakog naroda da se svim r a s p o l o i v i m
sredstvima b o r i za svoju nacionalnu slobodu, nezavisnost i
drutveno ureenje koje mu odgovara. M n o g i narodnooslo
bodilaki r a t o v i su, po drutvenoj b i t i i ciljevima, istovreme
no i socijalne revolucije, i uivaju podrku i p o m o progre
sivnih i miroljubivih zemalja i organizacija.
S obzirom na veliinu prostora i broj zaraenih drava
ratovi m o g u b i t i lokalni, regionalni i svjetski, a p r e m a sred
stvima koja se u njima upotrebljavaju konvencionalni i
nuklearni.
Lokalni rat je vrsta rata u k o j e m se ratna djelovanja iz
vode na relativno m a l o m prostoru. Objekat agresije je naje
e j e d n a drava, a agresor jedna ili vie drava. Lokalni rat
je i unutranji oruani sukob u j e d n o j dravi u k o j i se m o g u
ukljuiti j e d n a i l i vie drugih drava radi svojih interesa.
Intenzitet i trajanje ratnih djelovanja te nain upotrebe oru
anih snaga u l o k a l n o m ratu zavise od ciljeva i doktrina zara-

21

enih strana. Lokalni ratovi se v o d e prvenstveno konvencio

nalnim orujem, uz povremenu upotrebu kemijskih borbenih
sredstava i moguu upotrebu taktikoga nuklearnog oruja.
L o k a l n o m ratu, najee, prethode prijetnje i pritisci
snagama i sredstvima specijalnog rata. Ne treba iskljuiti ni
mogunost prethodnog pokuaja v o j n e intervencije. Lokalni
ratovi su najee voeni protiv novoosloboenih drava ili
oslobodilakih pokreta, u regijama nesvrstanih zemalja i ze
malja u razvoju. Lokalne ratove izmeu susjednih drava
esto potiu i izazivaju druge drave i snage radi ostvarenja
svojih politikih, ekonomskih i v o j n i h interesa. V o j n i b l o k o v i
i velike sile angairaju se u lokalnim ratovima i isporukama
naoruanja i ratne o p r e m e , slanjem v o j n i h instruktora i
upotrebom dijela oruanih snaga saveznikih i prijateljskih
drava. Sudjelovanje oruanih snaga velikih sila i b l o k o v a u
lokalnom ratu uvijek je prijetnja njegova proirivanja u re
gionalni i l i svjetski rat.
Regionalni rat je vrsta rata u k o j e m sudjeluje vie drava
i koji se v o d i ma v e e m geografskom prostoru. Objekat agre
sije su dvije ili vie drava, a agresor m o e biti jedna ili
vie drava. S o b z i r o m na odnose i z m e u v o j n i h blokova, ne
treba iskljuiti ni mogunost izbijanja regionalnog rata u
kojem bi sudjelovale oruane snage velikih sila. U takvom
ratu mogua je i upotreba taktikoga nuklearnog oruja.
U uslovima sve vee povezanosti interesa drava, a po
sebno z b o g stalne tenje i aktivnosti blokova i velikih sila
da uvrste ili proire sfere svoga utjecaja, mogunost izbi
janja regionalnih ratova je vea, a t i m je vea i opasnost za
svjetski mir. Do regionalnih ratova m o e d o i u o n i m djelovima svijeta gdje se najee sukobljavaju vitalni ekonom
ski, politiki i vojni interesi b l o k o v a i velikih sila i u onim
regijama gdje, z b o g razliitih razloga, nisu rijeena sva pita
nja i z m e u susjednih drava. U postojeim meunarodnim
odnosima regionalni ratovi su mogui u b i l o k o j e m dijelu
svijeta. U regionalni rat m o g u biti uvuene i pojedine drave
m i m o svoje volje.
Svjetski rat je vrsta rata u k o j e m bi sudjelovale oruane
snage velikih sila, blokovskih i drugih zemalja, vjerojatno uz
upotrebu svih vrsta oruja i bez ikakvih ogranienja. Ne
treba iskljuiti ni mogunost svjetskog rata u k o j e m bi se po22

stupno upotrebljavalo nuklearno i drugo oruje za m a s o v n o

unitenje i razaranje. Do svjetskog rata m o e doi proiriva
n j e m regionalnog i lokalnog rata i l i neposrednim prerasta
njem o p e politike krize u svjetski rat. U o b a sluaja bi
m n o g e drave bile uvuene u ratni sukob m i m o svoje v o l j e .
Svjetski nuklearni r a t m o g a o bi izbiti kad se b i t n o na
rui ravnotea supersila i blokova, pogreno procjene namje
re i mogunosti suprotne strane, z b o g n e p o v o l j n e vojnostrategijske situacije na ratitu i gubljenja kontrole nad upotre
b o m snaga i sredstava u r e g i o n a l n o m ratu i z b o g eventualne
tehnike greke u raketno-nuklearndm sistemima. Z b o g poslje
dica k o j e bi nastale za ovjeanstvo, ukljuujui i z e m l j e
k o j e b i g a o t p o e l e , svjetski nuklearni rat j e m a n j e vjeroja
tan. M e u t i m , takav r a t se p r e d v i a u doktrinama v o d e i h
nuklearnih sila i blokova, i o n i p r o v o d e opsene p r i p r e m e za
n j e g o v o v o e n j e . P r i p r e m e za v o e n j e nuklearnog rata isko
ritavaju se i k a o v i d ekonomskog slabljenja protivnika, pri
jetnji, pritisaka, zastraivanja, ucjena i kao v i d nuklearnog
odvraanja.
VOJNOiPOLITIKI POLOAJ SFRJ
Vojino-politiki poloaj S F R J sastavni je d i o njezina me
unarodnog poloaja. On zavisi od vie inilaca i uvjeta, od
kojih su najvaniji: socijalistiko samoupravno drutveno
ureenje, bratstvo i jedinstvo i zajednitvo naroda i narodno
sti, nesvrstana vanjska politika, obrambeno-aatirna sposob
nost drutva, geostrategijski poloaj zemlje, meunarodna si
tuacija i ciljevi, planovi i mogunosti snaga k o j e ugroavaju
Jugoslaviju.
Vojno-pdlitiki poloaj je podloan promjenama, to za
htijeva da se vojno-politika situacija n e p r e k i d n o prati, izu
ava i procjenjuje i p r a v o v r e m e n o poduzimaju odgovarajue
obrambene i zatitne mjere.

Socijalistiko

samoupravno

drutveno

ureenje

Socijalistiko samoupravno drutveno ureenje o s n o v n i

je inilac stabilnosti vojno-politikog poloaja Jugoslavije.
O n o omoguava svestran materijalni, drutveni i kulturni

23

napredak svih radnih ljudi i graana, uvruje p o l i t i k o je

dinstvo i stabilnost drutva, jaa bratstvo i jedinstvo i zajed
nitvo naroda i narodnosti i poveava obrambenu snagu i
zatitnu sposobnost zemlje. Socijalistiki samoupravni dru
tveni sistem omoguuje da radni ljudi i graani organizira
ju obrambene snage SFRJ i svih njezinih subjekata kao vla
stite snage, i m e se izraava i klasna d revolucionarna bit op
enarodne obrane i drutvene samozatite. Uspjean razvoj
socijalistikoga samoupravnog ureenja i njegova politika
i ekonomska stabilnost uvruju meunarodni ugled i vojno-politiki poloaj Jugoslavije.
Jugoslavenski socijalistiki samoupravni sistem specifi
an je izraz opih tenji progresivnih snaga u svijetu za izna
laenjem onih drutvenih oblika i putova njihova ostvariva
nja koji odgovaraju k o n k r e t n i m historijskim uvjetima i omo
guuju progresivan drutveni r a z v o j . Stoga je jugoslavensko
drutveno-politiko ureenje inilac i d i o opeg progresa o
vjeanstva.
Na socijalistiki samoupravni sistem ne odgovara sna
gama k o j e ele sauvati prevladane drutveno-politike siste
me ili nametnuti svoje drugim narodima. Stoga je jugoslaven
ski dvutveno-politiki sistem izloen djelovanju snaga spe
cijalnog rata iji je cilj njegova destabilizacija i kompromita
cija u svijetu.
Daljnji razvoj socijalistikih samoupravnih odnosa i nji
hova stvaralaka i dosljedna primjena u svim d o m e n a m a dru
tvenog ivota j o vie e ojaati na vojno-politiki poloaj,
suziti prostor za djelovanje vanjskih i unutranjih snaga spe
cijalnog rata i podii na j o vii stupanj ukupne mogunosti
naega obrambeno-zatiinog sistema za odvraanje i slama
nje svake agresije.
Bratstvo

jedinstvo

zajednitvo
Jugoslavije

naroda

narodnosti

Bratstvo i jedinstvo i zajednitvo, zasnovani na jednako

sti i ravnopravnosti, meu najznaajnijim su tekovinama narodnooslobodilakog rata i oruane revolucije naroda i na
rodnosti Jugoslavije. To je uvjet i garancija opstanka i us
pjenog razvoja socijalistike samoupravne Jugoslavije. Sna-

24

ga openarodne o b r a n e i drutvene samozatite lei u brat

stvu i jedinstvu naih naroda i narodnosti i njihovu zajedni
tvu zasnovanom na socijalistikomu samoupravnom i fede
r a t i v n o m ureenju, k o j e je garancija ostvarenja njihovih po
sebnih i zajednikih interesa.
U Jugoslaviji, k a o vienacionalnoj zajednici, postoje na
slijeene i novonastale razlike u drutvenom i e k o n o m s k o m
razvoju njezinih republika i pokrajina, koje se razrjeavaju
udruenim n a p o r i m a i d o g o v o r o m ravnopravnih naroda i na
rodnosti. Progresivne, drutvene i ekonomske procese u raz
v o j u svakog naroda i narodnosni, i SFRJ kao cjeline, p r a t e
o d r e e n e tekoe. Agresivne snage izvana, u sprezi s unutra
n j i m neprijateljem, nastoje iskoristiti te tekoe radi slablje
nja meunacionalnih odnosa i naruavanja bratstva i jedin
stva i zajednitva, i tako ugroziti temelje slobode, nezavis
nosti, teritorijalne cjelokupnosti i Ustavom utvrenoga so
cijalistikog samoupravnog drutvenog ureenja.
Bratstvo i jedinstvo i zajednitvo naih naroda i narod
nosti n e p r e k i d n o su objekat napada neprijatelja, p o g o t o v u
u v r i j e m e pogoravanja meunarodne situacije i v e i h teko
a u unutranjem razvoju zemlje. Oni bi bili izloeni stalnim,
intenzivnim i organiziranim napadima neposredno pred poetaik eventualne agresije na Jugoslaviju i u toku nje. Stoga
je obaveza svih drutvenih snaga da uvaju i dalje uvruju
bratstvo i j e d i n s t v o i zajednitvo naroda i narodnosti Jugo
slavije na osnovama ravnopravnosti naroda i narodnosti i
socijalistikog samoupravljanja i da v o d e beskompromisnu
borbu p r o t i v neprijatelja koji nastoje ugroziti tu tekovinu
narodnooslobodilakog rata i revolucije, a time i obrambeno-zatitnu sposobnost zemlje. Snaga Jugoslavije je u heroj
stvu i vrstini njenih naroda i narodnosti . . . u n j i h o v o m je
dinstvu i svijesti da je to jedinstvo u dananjem svijetu
u k o m e j o sila nije ustuknula p r e d r a z u m o m uslov ne
samo prosperiteta, n e g o i golog opstanka ((Tito).

Nesvrstana

vanjska

politika

Socijalistika Federativna Republika Jugoslavija v o d i

vanjsku politiku zasnovanu na Povelji O U N , aktivnoj m i r o
ljubivoj koegzistenciji i i z v o r n i m naelima politike i pokre-

25

ta nesvrstanosti. Ona ima razvijenu suradnju i prijateljske

odnose sa g o t o v o svim dravama svijeta, a posebno s nesvrs
tanim zemljama, to je bitna pretpostavka za ravnopravne
odnose i solidarnost u ostvarivanju zajednikih interesa. Ta
kva je vanjska politika bitan inilac stabilnosti vojno-politikog poloaja S F R J i ouvanja njezine nezavisnosti, samostal
nosti i izvanblokovskog poloaja. To omoguava njezinu dalj
nju svestranu i uspjenu meunarodnu aktivnost u rjeava
nju problema sigurnosti i mira u svijetu.
Vanjska politika Jugoslavije nailazi na priznanje i poto
vanje najveeg broja zemalja u svijetu. To j o j osigurava izu
zetno velik meunarodni ugled i stabilan vojno-politika po
loaj. Istovremeno, ona pozitivno utjee na (razvoj drutveno-politikog sistema u zemlji i doprinosi jaanju openarod
ne obrane i drutvene samozatite. Nesvrstana vanjska poli
tika SFRJ ne o d g o v a r a blokovskoj koncepciji odnosa meu
dravama i politici s pozicija sile, j e r se odluno suprotstav
lja 'svakoj dominaciji u meunarodnim odnosima. Politiku
blokovskih zemalja Jugoslavija ocjenjuje p r e m a njihovim
konkretnim akcijama i postupcima cijenei da li ta politika
doprinosi miru, bezbjednosti i napretku u meunarodnim
odnosima ili ne. To nije stav podjednake distance niti aprioristike osude ( T i t o ) . Zbog takve vanjske p o l i t i k e Jugosla
vija je esto izloena raznim pritiscima izvana, usmjerenim
na to da se poljulja njezin meunarodni ugled, otea i kom
promitira vanjska politika i oslabi vojno-politiki poloaj.

Obrambeno-zatitna

sposobnost

drutva

Openarodna obrana i drutvena samozatita SFRJ omo

guuju uspjeno

angairanje

svih

snaga i

potencijala dru

tva u borbi p r o t i v specijalnog rata, u odvraanju i slamanju

svake eventualne oruane agresije. Bitan inilac stabilnosti
vojno-politikog poloaja Jugoslavije jest njezino opredjelje
nje da u sluaju agresije v o d i openarodni obrambeni rat,
u k o j e m je oruana borba koja se n e p r e k i d n o v o d i , zajedno
s drugim oblicima b o r b e i openarodnog otpora, odluujui
oblik
26

suprotstavljanja agresoru.

Orijentacija na stalno jaanje ukupne obrambene i za

titne sposobnosti zemlje i neprekidno osposobljavanje oru
anih snaga i cijelog drutva za openarodni obrambeni rat
rezultat je vrste uvjerenosti da se sigurnost Jugoslavije
m o e ouvati s a m o osloncem na vlastite snage. Openarodna
obrana i drutvena samozatita garancija su sigurnosti Jugo
slavije, snaan oslonac njezinoj nesvrstanoj vanjskoj politici
d bitan elemenat zajednitva i daljnjeg uspjenog r a z v o j a so
cijalistikoga samoupravnog drutva. To je snaan i nezam
jenljiv inilac stabilnosti zemlje i jaanja njezina vojno-po
litikog poloaja. Potencijalne opasnosti i mogunosti orua
ne agresije na Jugoslaviju zahtijevaju daljnje jaanje ope
narodne obrane i drutvene samozatite.
Geostrategijski

poloaj

Geostrategijski poloaj Jugoslavije opredijeljen je njezi

nim p o l o a j e m u E v r o p i , junoj E v r o p i , Sredozemlju i na
Balkanu, te stanjem i odnosima na t o m prostoru. P r e k o Ju
goslavije v o d e vani strategijski pravci iz E v r o p e k B l i s k o m
i Srednjem istoku, srednjem i istonom Sredozemlju, i ob
ratno. Vaan elemenat njezina geostrategijskog poloaja j e s t
i to to ona razdvaja oruane snage Sjeveroatlantskog pakta
i Varavskog u g o v o r a na j u n o e v r o p s k o m vojitu. P r e k o nje
zina teritorija v o d e dva strategijska pravca j u n o e v r o p s k o g
vojita: p r v i iz Panonske nizije k L o m b a r d i j i i Jadranskom
m o r u i obratno, a drugi iz Panonske nizije k S r e d o z e m l j u i
obratno. Jadransko m o r e ima strategijsko znaenje za oru
ane snage k o j e se nalaze u S r e d o z e m n o m m o r u i na k o p n u
jugoistone i june E v r o p e .
Z b o g takvoga geostrategijskog poloaja ratna bi se dje
lovanja irih r a z m j e r a na j u n o e v r o p s k o m vojitu teko m o
gla i z v o d i t i a da ne zahvate i jugoslavenski p r o s t o r u cijelo
sti ili neke njegove dijelove. U o d r e e n o j vojnostrategijskoj
situaciji takav geostrategijski poloaj Jugoslavije m o e b i t i
j e d a n o d razloga z a oruanu agresiju.
Strategijski poloaj SFRJ u velikoj mjeri je uvjetovan
i vojno-politikom situacijom u Sredozemlju. Na t o m podru
ju postoje m n o g a krizna i ratna arita i nalaze se j a k e po
morske, z r a k o p l o v n e i raketno-nuklearne snage v e l i k i h sila.

27

Zategnuta situacija, krize i 'ratni sukobi u iroj regiji Bliskog

i Srednjeg istoka nepovoljno utjeu na vojno-pblitiki polo
aj Jugoslavije. Dobri i prijateljski odnosi SFRJ s g o t o v o
svim zemljama Sredozemlja, Bliskog i Srednjeg istoka znat
no doprinose ouvanju mira u tim regijama, to istovremeno
uvruje i njezin vojno-politiki poloaj.
Jugoslavija i m a sredinji poloaj na Balkanskom poluo
toku. Razliite pretenzije prema Balkanu i pripadnosti ne
kih balkanskih drava blokovima ine geostrategijski poloaj
Jugoslavije osjetljivim. Jugoslavija razvija obostrano korisnu
i plodnu suradnju s balkanskim dravama g o t o v o u svim
podrujima drutvenog ivota i zalae se za miroljubiv i kon
struktivan nain rjeavanja o t v o r e n i h pitanja. Potujui ne
zavisnost, integritet i teritorijalnu cjelokupnost svake zemlje,
Socijalistika Federativna Republika Jugoslavija ne doputa
da se rna tko mijea u njezine unutranje poslove i da na b i l o
koji nan ugroava njezin suverenitet, integritet, teritorijalnu
cjelokupnost i ustavni poredak.
Na geostrategijski poloaj Jugoslavije utjeu i njezina
veliina, oblik, reljef i druge geografske osobine teritorija. S
obzirom na mogunosti suvremenih borbenih i tehnikih sre
dstava, jugoslavensko ratite je relativno maleno, ali u cije
losti nudi p o v o l j n e uvjete i mogunosti za razvoj, manevar i
upotrebu oruanih snaga, zatitu ljudstva i materijalnih doba
ra, funkcioniranje drutvenoipolitikog i drutveno-ekonomskog sistema u ratnim uvjetima i voenje dugotrajnoga ope
narodnog obrambenog rata. Geografsko-topografske osobine
veeg dijela jugoslavenskog prostora preteno brdsko-planinsko zemljite, ispresijecano rijekama i poumljeno, kras i
razvedenost morske obale ograniavaju upotrebu tee rat
ne tehnike. Korienjem t i m p r i r o d n i m osobinama i uree
njem teritorija poveavaju se nae ukupne mogunosti u vo
enju oruane borbe, a ograniavaju i l i neutraliziraju mo
gunosti oruanih snaga agresora.
Ugroavanje

sigurnosti

SFRJ

Sigurnost Jugoslavije m o e biti ugroena specijalnim ra

t o m i oruanom agresijom. Specijalni rat i m a za cilj desta
bilizaciju Jugoslavije i slabljenje njezine obrambene i zatit

28

ne sposobnosti. U o d r e e n i m vojno-politikim i vojnostrategijskim uvjetima specijalni rat bi m o g a o prerasti i u oruanu

agresiju. Oruana agresija na S F R J bila bi najtei o b l i k ug
roavanja njezine slobode, nezavisnosti, integriteta, terito
rijalne cjelokupnosti i ustavnog poretka. Ona m o e biti u
lokalnom, regionalnom i svjetskom ratu.
Krajnji cilj oruane agresije na Jugoslaviju bio bi ru
enje socijalistikoga samoupravnog drutvenog ureenja, za
posjedanje teritorija SFRJ i politiko i e k o n o m s k o porob
ljavanje njezinih naroda i narodnosti. Zavisno od konkretne
politike i v o j n e situacije i neposrednih politikih i vojno-sfcrategijsbih interesa agresora, ciljevi agresije na S F R J u
lokalnom, r e g i o n a l n o m ili svjetskom ratu m o g u biti i: zauzi
manje onih dijelova teritorija SFRJ i korienje njima
k o j i za agresora imaju vano vojnostrategijsko znaenje, za
uzimanje aerodroma, pojedinih otoka, luka, dijelova obale,
komunikacijskih pravaca i desantnih prostorija operativnog
i strategijskog znaenja za voenje oruane b o r b e na terito
riju susjednih drava i l i u iroj regiji Sredozemlja; stvara
nje kopnenih i zranih koridora p r e k o jugoslavenskog teri
torija i korienje njima radi transporta snaga i sredstava,
djelovanja na objekte i oruane snage zemalja s kojima je
agresor u r a t n o m stanju, izvoenja vojnih intervencija, ou
vanja postojeih i stvaranja n o v i h vojnih baza na teritorij a m a drugih drava Sredozemlja; zauzimanje dijelova drav
nog teritorija radi stvaranja nezavisnih d r a v a i uspostav
ljanja marionetskih reima; zauzimanje i anektiranje dijela
teritorija. Stoga oruana agresija na SFRJ m o e imati radi
kalan cilj ili ograniene ciljeve.
Svaka oruana agresija na SFRJ, b e z obzira na cilj koji
agresor u danoj politikoj i vojnostrategijskoj situaciji eli
postii, izravno je uperena p r o t i v slobode, nezavisnosti, su
vereniteta, teritorijalne cjelokupnosti i socijalistikoga sa
moupravnog ureenja Jugoslavije. Stoga e SFRJ u sluaju
agresije, b e z obzira na njezin cilj i nain ostvarenja, anga
iranjem svih ljudskih i materijalnih mogunosti u oruanoj
borbi i d r u g i m o b l i c i m a openarodnog o t p o r a nametnuti ag
resoru beskompromisan openarodni obrambeni rat sve do
slamanja agresije ili prisiljavanja agresora da odustane od
svojih ciljeva.

29

UGROAVANJE SFRJ SPECIJALNIM RATOM

Jugoslavija je izloena aktivnostima snaga specijalnog
rata. Agresivne i druge reakcionarne snage izvana, u sprezi
s unutranjim neprijateljem, pokuavaju naruiti stabilnost
socijalistikoga samoupravnog sistema, kompromitirati me
unarodni ugled i nesvrstanu vanjsku politiku i oslabiti obrambeno-samozatitnu sposobnost Jugoslavije. Aktivnost sna
ga specijalnog rata je intenzivnija k a d su zaotreni meuna
rodni odnosi, posebno u E v r o p i i Sredozemlju, te u v r i j e m e
unutranjih tekoa u Jugoslaviji.
Objekti napada snaga specijalnog rata jesu: politika i
jedinstvo SKJ, socijalistiko samoupravljanje, nezavisnost, in
tegritet i teritorijalna cjelokupnost zemlje, bratstvo i jedin
stvo i zajednitvo naroda i narodnosti, nesvrstana vanjska
politika, uloga i aktivnost zemlje u pokretu nesvrstanosti i
njezin meunarodni poloaj, ekonomski sistem i politika, op
enarodna obrana i drutvena samozatita, radnici na pri
vremenom radu u inozemstvu i javni, privredni, kulturni i
drugi objekti od irega drutvenog znaenja.
Specijalni rat protiv Jugoslavije v o d e snage k o j e imaju
politike, ekonomske, v o j n e ili teritorijalne pretenzije, u najtjenjoj sprezi s unutranjim neprijateljem naega socijalisti
kog samoupravnog sistema. Z a t o se n e p o s r e d n o angairaju
strane obavjetajne slube, profaistike, antikomunistike i
druge reakcionarne organizacije i institucije u inozemstvu.
Neprijateljska emigracija stvara politike organizacije u ino
zemstvu1, naoruava i obuava teroristike i subverzivne gru
pe i vodi psiholoko-propagandnu aktivnost. Te snage se
regrutiraju iz redova neprijatelja naega drutveno-politikog ureenja, kriminalaca i drugih deklasiranih elemenata
koji su izdali i napustili zemlju i stavili se u slubu neprija
telja socijalistike samoupravne Jugoslavije. N o s i o c i speci
jalnog rata pokuavaju za svoje cljeve p r i d o b i t i i pojedine
graane na p r i v r e m e n o m radu u inozemstvu, koji su zbog
toga izloeni raznim o b l i c i m a pritisaka, prijetnji i ucjena.
U specijalnom ratu angairaju se, na razne naine, i ne
prijateljski elementi i grupe u zemlji. To su ostaci klasnog
neprijatelja, nacionalistike, iredentistike, unitaristike, birokratsko-etatistike, liberalistike, klerikalne i druge kon-

30

trarevolucionarne i reakcionarne snage. B e z obzira na njiho

vu razliitu ideoloku i politiku orijentaciju, snage unutra
njeg neprijatelja se ujedinjuju, pokuavaju se organizirati
kao opozicija, k a k o bi, uz p o m o i podrku iz inozemstva,
oteale ili onemoguile uspjean razvoj Jugoslavije i tako
ostvarile svoje reakcionarne ciljeve.
Specijalni r a t p r o t i v SFRJ obuhvaa psiholoko-propagandna djelovanja, politike, ekonomske i v o j n e pritiske,
obavjetajnu aktivnost, teroristike akcije i druga subverziv
na djelovanja, pokuaje stvaranja ilegalnih politikih i tero
ristikih organizacija i grupa, pokuaje izazivanja i poticanja
kriznih situacija u zemlji i stvaranja uvjeta za oruanu agre
siju izvana.
B o r b a p r o t i v nosilaca specijalnog rata stalan je zadatak
svih drutvenih snaga. Uspjeh te borbe zavisi, p r i j e svega,
od r a z v o j a socijalistikih samoupravnih drutvenih odnosa,
uvrenja bratstva i jedinstva i zajednitva naroda i narod
nosti, dosljednog provoenja politike p r i v r e d n o g razvoja i
ekonomske stabilnosti, jaanja openarodne obrane i dru
tvene samozatite, meunarodnog ugleda i vojno-politikog
poloaja Jugoslavije. Idejno-politika opredijeljenost, moralno-politika svijest i spremnost radnih ljudi i graana, naro
da i narodnosti SFRJ da brane i tite svoju slobodu, nezavi
snost, integritet, teritorijalnu cjelokupnost i ustavni p o r e d a k
osnovna su garancija onemoguivanja ostvarivanja ciljeva
specijalnog rata.
B i t a n inilac u borbi p r o t i v snaga specijalnog rata j e s t
sveobuhvatna d efikasno organizirana drutvena samozatita.
U o k v i r u jedinstvenoga obrambeno-zatitnog sistema S F R J
snage o p e n a r o d n e obrane angairaju se zajedno sa snaga
ma drutvene samozatite u izvanrednim situacijama i u slu
aju poveane opasnosti za zemlju. Sudjelovanjem u b o r b i
p r o t i v snaga specijalnog rata oruane snage izvravaju i od
reene zadatke drutvene samozatite.
Ugroavanje

SFRJ

oruanom

agresijom

Oruanoj agresiji na SFRJ prethodili bi, po pravilu, du

lje i l i 'krae razdoblje zaotravanja politikih i v o j n i h od
nosa i intenzivnija primjena mjera i aktivnosti specijalnog

31

rata. Agresija bi mogla poeti i bez neposredne prijetnje ra

tom, uz primjenu raznih mjera dezinformacija, radi postiza
nja strategijskog iznenaenja. Da hi se sprijeilo strategijsko
iznenaenje, potrebno je r e d o v n o pratiti i procjenjivati vanjsko-politiku i sigurnosnu situaciju i odravati visoku bor
benu gotovost oruanih snaga i -spremnost drutva za obranu.

v e i dijelovi naih oruanih snaga na prostorima k o j i nisu

zahvaeni oruanom b o r b o m . Oruane snage Jugoslavije su
protstavit e se takvoj agresiji frontaLnim o b l i k o m oruane
borbe radi to b r e g slamanja agresije i prelaska u protuofanzivu, sa ciljem razbijanja oruanih snaga agresora i nji
h o v o g protjerivanja s jugoslavenskog prostora.

Po drutvenom karakteru i p o l i t i k i m ciljevima svaka

agresija na SFRJ imala bi osvajaki, porobljivaki i kontrarevolucionarni karakter. Nasuprot t o m e , Jugoslavija bi vodi
la openarodni, obrambeni, pravedni i revolucionarni rat. To
bi b i o rat za obranu nezavisnosti, integriteta i teritorijalne
cjelokupnosti zemlje, za ouvanje tekovina socijalistike re
volucije i sistema socijalistikog samoupravljanja. To bi b i o
beskompromisan rat po odlunosti radnih ljudi i graana,
naroda i narodnosti Jugoslavije da ga v o d e do pobjedonos
nog zavretka, bez obzira na vojnostrategijske i druge uvjete.

U k o l i k o bi cilj b i o zaposjedanje cijeloga jugoslavenskog

teritorija i ruenje drutvenog ureenja, u agresiji bi bile
angairane jake oruane snage vie zemalja. N o s i l a c napada
na k o p n u b i l e bi oklopnomehanizirane i desantne snage, ija
bi djelovanja podravale snana avijacija i artiljerijsko-raketne jedinice. I s t o v r e m e n o t r e b a oekivati upotrebu v e e g
b r o j a jedinica i sredstava za elektronska djelovanja i snaga
za specijalna djelovanja u naoj pozadini.

Agresija na SFRJ u lokalnom ratu razumijeva oruani

napad jedne drave ili vie drava r a d i ostvarivanja svojih
agresivnih ciljeva. U lokalnom r a t u agresor bi, po pravilu,
izbjegavao proirenje oruanog sukoba na druge zemlje, po
sebno one iz suprotnog bloka.
Agresor bi nastojao b r z i m operacijama oruanih snaga
a aktivnostima snaga specijalnog rata to prije ostvariti plani
rane politike i v o j n e ciljeve. Da bi to postigao, on e teiti
da ostvari strategijsko iznenaenje. Zavisno od ciljeva, ag
resija bi mogla poeti samo snagama m i r n o d o p s k o g ealona
ili nakon izvrene mobilizacije i razvoja potrebnog kontin
genta oruanih snaga, uz krae i l i dulje p o l i t i k e pritiske,
zaotravanje odnosa i ekonomsko iscrpljivanje Jugoslavije.
Sastav, jaina i nain upotrebe oruanih snaga anga
iranih u agresiji na SFRJ zavisila bi od neposrednih ciljeva
koje agresor eli ostvariti u odreenoj vojno-politikoj i v o j nostrategijskoj situaciji.
U k o l i k o bi agresor pokuao ovladati p o j e d i n i m dijelo
vima jugoslavenskog prostora radi njihova iskorienja Hi
anektiranja, treba oekivati angairanje njegovih jakih sna
ga, koje bi nastojale ostvariti taj cilj u to k r a e m vremenu,
shodno politici svrenog ina. I s t o d o b n o , na teritorijima ag
resorovih saveznika, a u blizini jugoslavenske granice, treba
oekivati koncentraciju j a i h snaga, k a k o bi se vezali to

Agresor e nastojati to prije razbiti glavne grupacije

naih oruanih >snaga na cijeloj dubini ratita i zaposjesti
politike i e k o n o m s k e centre, ispresijecati dravni teritorij,
zaposjesti p r o m e t n e i a e r o d r o m s k e v o r o v e , vanije o t o k e ,
klike i d r u g e o b j e k t e operativnog i strategijskog znaenja,
to prije izolirati Jugoslaviju od ostalog svijeta a onemogu
iti j o j kopnenu i p o m o r s k u vezu s prijateljskim z e m l j a m a .
U skladu s r a z v o j e m operacija oklopnomehaniziranih
sastava na fronti, agresor e na cijeloj dubini jugoslavenskog
ratita upotrebljavati operativne i taktike desante, uz po
drku avijacije, b o r b e n i h helikoptera i artiljerijsko-raketoih
jedinica.
U d a r e avijacije treba oekivati od samog poetka rata.
N j e z i n a djelovanja bila bi usmjerena, prvenstveno, na one
sposobljavanje i neutraliziranje r a t n o g zrakoplovstva i protuzraone obrane, spreavanje m o b i l i z a c i j e i razvoja oruanih
snaga SFRJ i prelaska drutva na r a t n o stanje. I s t o v r e m e n o
bi udari avijacije uslijedili i po grupacijama kopnene v o j s k e
i po objektima od vitalnog znaenja za obranu z e m l j e na ci
j e l o m ratitu.
N a jadranskomu p o m o r s k o m vojitu m o g u , o d samog
poetka agresije, uslijediti intenzivna djelovanja pomorskih,
zrakoplovnih, zranodesantnih i specijalnih snaga agresora
r a d i postizanja prevlasti na moru, izolacije Jugoslavije s
mora, spreavanja p o d r k e ratne m o r n a r i c e snagama kopne
ne v o j s k e i T e r i t o r i j a l n e o b r a n e na p r i m o r s k o m k r i l u i ote-

32

2D12-0748

avanja sadejstva jedinica kopnene v o j s k e i Teritorijalne ob

rane s pomorskim snagama. Agresor bi, najvjerojatnije, izvo
dio brojne pomorsko-zrane desante radi zaposjedanja va
nijih otoka i dijelova obale i stvaranja operacijske i poza
dinske osnovice za daljnje djelovanje na jadranskomu po
morskom vojitu i u dubini kopnenog dijela ratita.
U lokalnom ratu p r o t i v Jugoslavije agresor bi, najvjero
jatnije u poetku, upotrebljavao s a m o konvencionalna bor
bena sredstva i, eventualno, k e m i j s k o oruje. U daljnjem to
ku rata mogua je d upotreba nuklearnoga taktikog oruja,
naroito kada bi se agresor naao pred v e i m tekoama ili
ako bi procijenio da je to u skladu s r a z v o j e m vojno-politike i strategijske situacije regionalnih i irih razmjera.
Agresija na SFRJ u regionalnom ratu mogla bi nastupiti
proirenjem lokalnog rata na ire podruje Balkana i junoevropskog vojita, i s t o v r e m e n o m agresijom na d v i j e drave
ili vie drava te regije i sukobom oruanih snaga blokova na
junoevropskom vojitu i u irem bazenu Sredozemlja. S ob
z i r o m na stalno sukobljavanje interesa v o j n i h b l o k o v a na
junoevropskom vojitu, Sredozemlju i B l i s k o m istoku, a i
na geostrategijsku povezanost zemalja te regije, izbijanje re
gionalnog rata na t o m prostoru realna je opasnost.
Ciljevi agresora, jaina i sastav njegovih snaga a nain
voenja oruane barbe na jugoslavenskom ratitu zavisili bi
od toga gdje je teite oruane borbe na regionalnom ratitu,
odnosa snaga na jugoslavenskom ratitu, o p e meunarodne
situacije i mogunosti sukoba v o j n i h b l o k o v a na drugim
potencijalnim vojitima i ratitima, stupnja angairanja oru
anih snaga velikih sila, poetnog razvoja vojnostirategijske
situacije na jugoslavenskom ratitu i ire. U k o l i k o bi teite
oruane borbe bilo na t e r i t o r i j u Jugoslavije, agresor bi na
stojao svojim glavnim snagama to prije razbiti nae oru
ane snage i sistem openarodne obrane i drutvene samo
zatite i ovladati najvanijim 'dijelovima jugoslavenskog pro
stora i iskoristiti ga za postizanje regionalnih ciljeva u dalj
njem toku rata.
U regionalnom ratu vea je vjerojatnoa upotrebe ke
mijskog i nuklearnog oruja.

bena djelovanja oruanih snaga prijateljskih zemalja po sna

gama i sredstvima na drugim prostorima, posebno na teri
toriju agresora, posredno bi utjecala i na t o k oruane bor
be na jugoslavenskom ratitu. Materijalna p o m o prijatelj
skih zemalja prvenstveno bi zavisila od rezultata nae orua
ne b o r b e i openarodnoga obrambenog rata u cijelosti. U
regionalnom ratu je od velikoga strategijskog znaenja kop
nena i pomorska veza s prijateljskim zemljama.
Agresija na SFRJ u svjetskom ratu mogla bi uslijediti
na poetku ili u toku rata radi zaposjedanja dijela ili cje
line njezina prostora i korienja njime kao osnovicom agre
sora za izvoenje ratnih djelovanja irih razmjera. U skla
du sa svojim drutvenim ureenjem i nesvrstanom vanjskom
politikom Jugoslavija bi sudjelovala u svjetskom ratu samo
ako bi na nju bila izvrena agresija. Ona e, prema tome, vo
diti openarodni obrambeni rat s istim ciljevima kao i u lo
kalnom i r e g i o n a l n o m ratu.
Obiljeja ratnih djelovanja na jugoslavenskom prostoru
u svjetskom ratu zavisila bi od ciljeva agresora i sukobljenih
vojnih saveza, teita ratnih djelovanja, znaenja jugoslaven
skog prostora za agresora, j a i n e i sastava snaga k o j e bi on
m o g a o angairati na ratitu u o d r e e n o m p e r i o d u rata, vrste
upotrijebljenog oruja, razmjera unitavanja ljudstva i materijalno-tehnikih sredstava.
U svjetskom ratu agresor bi i na jugoslavenskom ratitu
vjerojatno u p o t r e b i o kemijsko, nuklearno, b i o l o k o i geo
fiziko oruje. U takvim uvjetima p o s e b n o bi znaenje i m a l o
protunuklearno, protukemijsko d protubioloko osiguranje,
svestrane mjere zatite oruanih snaga i stanovnitva i po
duzimanje svih drugih mjera za preivljavanje i ouvanje
kontinuiteta oruane borbe i drugih oblika b o r b e i opena
r o d n o g otpora u skladu s vojmostrategijskim i drugim uvje
tima na jugoslavenskom prostoru.

U regionalnom ratu m o e se ostvariti suradnja i sadejstvo oruanih snaga Jugoslavije i prijateljskih zemalja. Bor-

34

3-

GLAVA

II

OPENARODNA OBRANA I DRUTVENA

SAMOZATITA
Radni ljudi i graani, narodi i narodnosti S F R J organizi
raju i izgrauju obranu i zatitu na i d e j n i m osnovama Pro
grama SKJ, Ustava SFRJ, ustava socijalistikih republika i
socijalistikih autonomnih pokrajina i drugih samoupravnih
aikata svih 'subjekata drutva.
K o n c e p c i j a o p e n a r o d n e obrane i drutvene samozatite
izraava opredjeljenje radnih ljudi i graana, naroda i narod
nosti SFRJ da se svim r a s p o l o i v i m snagama i sredstvima u
miru, izvanrednim p r i l i k a m a i ratu tite i brane od svih ob
lika vanjskog i unutranjeg ugroavanja. Jaanje obrambene
i samozatitae sposobnosti z e m l j e i s t o v r e m e n o je sastavni d i o
politike m i r a i b o r b e SFRJ za ravnopravne odnose i mirolju
bivu meunarodnu suradnju drava i naroda.

D R U T V E N A B I T KONCEPCIJE I D O K T R I N E
OPENARODNE OBRANE I DRUTVENE SAMOZATITE
K o n c e p c i j a o p e n a r o d n e obrane i drutvene samozatite
jedinstvena je drutveno-politika i vojnostrategijska zami
sao o nainu organiziranja, pripremanja i funkcioniranja ju
goslavenskoga socijalistikog samoupravnog drutva i svih
njegovih subjekata u obrani i zatiti slobode, nezavisnosti,
suvereniteta, teritorijalne cjelokupnosti i U s t a v o m utvreno
ga socijalistikog samoupravnog drutvenog ureenja SFRJ,
ravnopravnosti, bratstva i jedinstva i zajednitva njezinih na-

37

roda i narodnosti. T v o r a c (koncepcije openarodne obrane i

drutvene samozatite jest Josip B r o z T i t o .
Opredjeljujui faktori koncepcije openarodne obrane i
drutvene samozatite jesu: socijalistiki samoupravni sis
tem; federativno ureenje; bratstvo i jedinstvo, ravnoprav
nost i zajednitvo naroda i narodnosti SFRJ; politika nesvr
stanosti; vojno-politioki i geostrategijski p o l o a j zemlje; de
mografske i materijalne mogunosti; iskustva narodnooslo
bodilakog rata Jugoslavije; politika, ciljevi i vojna doktrina
potencijalnih agresora.
K o n c e p c i j o m openarodne obrane i drutvene samoza
tite ostvaruje se marksistika ideja o naoruanom narodu u
jugoslavenskim uvjetima. Ta je koncepcija izraz drutvenohistorijskih uvjeta, iskustava n a r o d n o o s l o b o d i l a k o g rata i
socijalistike revolucije i dostignua u ukupnom razvoju Ju
goslavije. N a a dananja koncepcija openarodne obrane
nije nita drugo nego dosljedna i odluna primjena tih ve
likih iskustava iz narodnooslobodilakog rata u naim sada
njim uvjetima ( T i t o ) .
Doktrina openarodne obrane i drutvene samozatite
jest sistem usvojenih, znanstveno zasnovanih stavova i opre
djeljenja o organiziranju, p r i p r e m i i aktivnostima drutva za
obranu i zatitu u miru, izvanrednim p r i l i k a m a i u opena
rodnom o b r a m b e n o m ratu. U n j o j su konkretizirane ope za
misli i opredjeljenja koncepcije.
Koncepcija i doktrina openarodne obrane i drutvene
samozatite daju cjelovit o d g o v o r na bitna pitanja obrane i
zatite SFRJ u miru, izvanrednim prilikama i u ratu. One su
po cilju miroljubive, a po drutveno-politikom sadraju ob
rambene. K a o izraz unutranje i vanjske p o l i t i k e SFRJ, kon
cepcija i doktrina openarodne o b r a n e i drutvene samoza
tite u funkciji su odvraanja agresora i organiziranja svih
drutvenih snaga i potencijala za uspjeno suprotstavljanje
svim oblicima agresije.
Koncepcija i doktrina openarodne obrane i drutvene
samozatite izraavaju o b r a m b e n e i zatitne ciljeve i interese
radnike klase, radnih ljudi i graana, naroda i narodnosti
SFRJ. Na osnovi samoupravnih prava i dunosti radnih ljudi
i graana, u Jugoslaviji se ostvaruje revolucionarni proces
38

podrutvljavanja obrane i zatite k a o dijela samoupravnih

drutvenih odnosa i stalne funkcije drutveno-politikog si
stema i svih n j e g o v i h subjekata. Drutvena b i t k o n c e p c i j e i
d o k t r i n e o p e n a r o d n e Obrane i drutvene samozatite omogu
ava da u obrani i samozatiti budu obuhvaene cjelokupne
snage i mogunosti jugoslavenskog drutva.
Savez komunista Jugoslavije i m a historijsku i U s t a v o m
utvrenu drutvenu i politiku o d g o v o r n o s t i obavezu da raz
vija drutvenu svijest i osigurava p o v o l j n e uvjete za angai
ranje svih snaga drutva u o p e n a r o d n o j obrani i drutvenoj
samozatiti.
Organizirane socijalistike snage, sa S a v e z o m komunista
Jugoslavije na elu, neprekidno se zalau da openarodna ob
rana i drutvena samozatita budu svijest i praksa radnih lju
di i graana S F R J , n j i h o v o neotuivo i neprikosnoveno pra
vo i dunost, i redovna djelatnost svih subjekata socijalisti
koga samoupravnog drutva.

O S N O V N I STAVOVI KONCEPCIJE I D O K T R I N E
OPENARODNE OBRANE I D R U T V E N E SAMOZATITE
Stavovi koncepcije i doktrine openarodne obrane i dru
tvene saimozatite imaju p o s e b n o drutveno znaenje i revo
lucionarni karakter, j e r predstavljaju osnovna opredjeljenja
i orijentaciju jugoslavenskoga socijalistikog samoupravnog
drutva, kao cjeline i svih njegovih subjekata, u oblasti ob
rane i samozatite.
Socijalistika Federativna Republika Jugoslavija k a o slo
bodna, nezavisna, socijalistika samoupravna i nesvrstana
drava i zajednica ravnopravnih naroda i narodnosti stoji na
stajalitu da su m i r u svijetu, ravnopravni meunarodni od
nosi i suradnja preduvjet napretka ovjeanstva, razvoja so
cijalizma kao svjetskog procesa i daljnje izgradnje jugosla
venskoga socijalistikog samoupravnog drutva. Stoga je bor
ba za m i r , m i r o l j u b i v u i aktivnu koegzistenciju i ravnoprav
nu suradnju meu dravama i n a r o d i m a bitna k o m p o n e n t a
jugoslavenske vanjske p o l i t i k e .
Socijalistika Federativna Republika Jugoslavija prizna
je o p r a v d a n i m samo o b r a m b e n e , oslobodilake i revolucio-

39

narne ratove koji se v o d e za ouvanje i l i ostvarenje nezavi

snosti, slobode i progresa naroda i zemalja. Ona e, u slu
aju oruane agresije, v o d i t i iskljuivo openarodni obram
beni rat.
Sooijalistika Federativna Republika Jugoslavija ne oz
naava unaprijed nijednu zemlju i l i savez drava k a o agre
sore, niti usmjerava svoje o b r a m b e n e n a p o r e posebno p r e m a
bilo kojoj zemlji, v e se p r i p r e m a za obranu od b i l o kojeg
agresora.
Obrana i zatita SFRJ jesu neprikosnoveno i neotuivo
samoupravno p r a v o i obaveza radnih ljudi i graana, naroda
i narodnosti, socijalistikih republika, socijalistikih auto
nomnih pokrajina i svih drugih oblika samoupravnog i drutveno-politikog organiziranja od mjesne zajednice i os
novne organizacije udruenog rada do federacije. Posebno
drutveno, politiko, v o j n o i m o r a l n o znaenje i m a j u odred
be Ustava SFRJ p r e m a kojima n i t k o n e m a p r a v o priznati
ili potpisati kapitulaciju ni prihvatiti ili priznati okupaciju
SFRJ ili njezina p o j e d i n o g dijela; sprijeiti graane S F R J
d a s e bore p r o t i v neprijatelja . . .
U openarodnoj obrani i drutvenoj samozatiti odlu
ujuu ulogu i m a ovjek. Socijalistika samoupravna svijest
i visoki morali pojedinaca i kolektiva bitne su osobine i nae
bitne prednosti nad s v a k i m a g r e s o r o m . U izgradnji politike
svijesti i morala posebnu ulogu d drutvenu o d g o v o r n o s t ima
SKJ, kao v o d e a idejno-politika snaga svih organiziranih
struktura jugoslavenskoga socijalistikog samoupravnog dru
tva.
Openarodna obrana i drutvena samozatita meusobno
su tijesno povezane funkcije socijalistikoga samoupravnog
drutva u k o j e m se ostvaruje proces podrutvljavanja obra
ne i zatita. Radni ljudi i graani sudjeluju u openarodnoj
obrani i drutvenoj samozatiti u skladu sa s v o j i m ustav
n i m pravima i obavezama. O b l i c i organiziranja, nain anga
iranja i p r i p r e m e svih snaga i mogunosti drutva osigura
vaju efikasno funkcioniranje sistema openarodne obrane i
drutvene samozatite u miru, izvanrednim prilikama i u
openarodnom o b r a m b e n o m ratu.
U openarodnom o b r a m b e n o m ratu Jugoslavija e se su
protstaviti agresoru svim m o g u i m o b l i c i m a b o r b e i ope40

narodnog o t p o r a , koji su meusobno uvjetovani i povezani

radi ostvarivanja j e d i n s t v e n o g cilja. Glavni je i odluujui
oblik suprotstavljanja oruanoj agresiji oruana borba.
Oruane snage SFRJ osnovni su nosilac oruane b o r b e
i okosnica obrambeno-zatitnog sistema SFRJ. One su oblik
naoruanog naroda, jedinstvena oruana sila svih naroda i
narodnosti SFRJ sastavljena od Jugoslavenske narodne armi
je i T e r i t o r i j a l n e obrane, ikoje imaju istu drutveno-politiku
b i t i iste p o l i t i k e i v o j n e ciljeve.
Oslonac na vlastite snage jest osnova za sva rjeenja u
organiziranju i angairanju svih drutvenih subjekata, mate
rijalnih i drugih mogunosti radi ostvarivanja ciljeva ope
narodne o b r a n e i drutvene samozatite u miru, i z v a n r e d n i m
p r i l i k a m a i ratu. Ta rjeenja moraju b i t i u skladu s r e a l n i m
ljudskim, materijalnim, znanstvenim i d r u g i m m o g u n o s t i m a
Jugoslavije.
P r i p r e m e za obranu i zatitu p r o v o d e svi subjekti dru
tva s h o d n o svojih p r a v i m a i obavezama, mjestu, ulozi i za
dacima u m i r u , izvanrednim p r i l i k a m a i ratu. P r i p r e m e sa
dre o n e aktivnosti k o j i m a se osigurava furukcioniranje drutveno-politikog i drutveno-dkonomskog sistema i uspjeno
v o e n j e djelovanja u svim uvjetima, na i t a v o m teritoriju
S F R J i u c i j e l o m toku openarodnoga o b r a m b e n o g rata.
Suradnja i uzajamna p o m o S F R J s d r u g i m zemljama,
narodima i n a p r e d n i m p o k r e t i m a zasnivaju se na ravnoprav
nosti, nezavisnosti i zajednikim interesima u b o r b i za m i r
i slobodu, a p r o t i v politike s pozicija sile i pritisaka b i l o
k o j e vrste.
U o p e n a r o d n o m u o b r a m b e n o m ratu Socijalistika Fede
rativna Republika Jugoslavija e se p r i d r a v a t i o d r e d a b a me
unarodnoga r a t n o g prava i drugih m e u n a r o d n i h obaveza
k o j e p r o i z l a z e iz P o v e l j e Organizacije ujedinjenih naroda.
Realizacija koncepcije openarodne o b r a n e i drutvene
samozatite doprinosi r a z v o j u socijalistikoga s a m o u p r a v n o g
drutva, jaanju ravnopravnosti,

bratstva i jedinstva, zajed

nitva i solidarnosti svih naroda i n a r o d n o s t i i n j i h o v i h so

cijalistikih republika i socijalistikih a u t o n o m n i h p o k r a j i n a
i razvijanju jugoslavenskoga socijalistikog p a t r i o t i z m a .

41

SISTEM OPENARODNE OBRANE I DRUTVENE

SAMOZATITE
Openarodna obrana i drutvena samozatita u Socijali
stikoj Federativnoj Republioi Jugoslaviji jedinstven je si
stem organiziranja, pripremanja i sudjelovanja federacije, so
cijalistikih republika, socijalistikih autonomnih pokrajina,
opina i drugih drutveno-politikih zajednica, organizacija
udruenog rada, mjesnih zajednica, samoupravnih interesnih
zajednica i drugih samoupravnih organizacija i zajednica,
drutveno-politikih i drugih drutvenih organizacija, radnih
ljudi i graana u odvraanju i spreavanju agresije i drugih
opasnosti za zemlju, u oruanoj b o r b i i drugim oblicima
borbe i openarodnog o t p o r a i u izvravanju drugih zadata
ka radi obrane i zatite nezavisnosti, suvereniteta, teritorijal
ne cjelokupnosti i Ustavom SFRJ utvrenoga drutvenog
ureenja.
Subjekti

openarodne

obrane

drutvene

samozatite

Subjekti openarodne obrane i drutvene samozatite je

su: radni ljudi i graani, narodi i narodnosti SFRJ, osnovne
i druge organizacije udruenog rada, samoupravne interesne
zajednice i radne zajednice, mjesne zajednice, drutveno-politike zajednice, drutveno-politike i druge drutvene or
ganizacije i udruenja graana.
Radni Ijtldi i graani osnovni su i odluujui subjekt
openarodne obrane i drutvene samozatite. Uloga radnih
ljudi i graana u p o l i t i k o m sistemu socijalistikog samoup
ravljanja opredjeljuje njihovu odluujuu uilogu u opena
rodnoj obrani i drutvenoj samozatiti. U organiziranju, pri
premanju i ostvarivanju openarodne obrane i drutvene sa
mozatite radni ljudi i graani imaju p r a v o i dunost da u
samoupravnim organizacijama i zajednicama, drutvenopolitikim i d r u g i m organizacijama i drutveno-politikim zajed
nicama odluuju o pitanjima obrane i zatite, utvruju pro
grame mjera i aktivnosti, donose odgovarajue samoupravne
akte i poduzimaju druge m j e r e i aktivnosti.
Radni ljudi i graani imaju n e o t u i v o p r a v o i dunost
da se organiziraju i sudjeluju u organiziranju, pripremanju i

42

ostvarivanju openarodne obrane i drutvene samozatite; da

se obuavaju za obranu i zatitu i za izvravanje zadataka u
ratu, u sluaju neposredne r a t n e opasnosti i u drugim izvan
r e d n i m prilikama; da sudjeluju u oruanoj borbi i drugim
o b l i c i m a b o r b e i o p e n a r o d n o g o t p o r a ; da sudjeluju u zati
ti i spaavanju stanovnitva i materijalnih dobara od ratnih
razaranja i drugih opasnosti, i da izvravaju druge zadatke
obrane i zatite.
Svoju ulogu u obrani i zatiti zemlje radni ljudi i gra
ani ostvaruju u o s n o v n i m i drugim organizacijama udrue
nog rada, samoupravnim interesnim zajednicama i r a d n i m
zajednicama, m j e s n i m zajednicama, drutvenonpolitikim za
jednicama, drutveno-politikim i drugim drutvenim orga
nizacijama i udruenjima graana i u p o s e b n i m snagama
openarodne o b r a n e i drutvene samozatite.
R a d n i ljudi i graani neposredno realiziraju svoju ulogu
u openarodnoj obrani ostvarivanjem svojih osnovnih prava
i dunosti: izvravanjem v o j n e obaveze, sudjelovanjem u ci
vilnoj zatiti i slubi osmatranja i obavjetavanja, izvrava
n j e m r a d n e obaveze i materijalne o b a v e z e i o b a v e z e obuava
nja za openarodnu obranu i drutvenu samozatitu.
R a d n i ljudi i graani ostvaruju obrambeno-zatitne funk
cije na osnovi svojih ustavnih prava i obaveza i spoznaje vla
stite u l o g e i o d g o v o r n o s t i za obranu i zatitu zemlje. Budui
da e o v j e k u ratu izvravati zadatke u v r l o sloenim bor
b e n i m i d r u g i m uvjetima i biti izloen v e l i k i m psihikim i
fizikim naporima, p o v e a v a se znaenje morala, strune obuenosti, psihike i fizike izdrljivosti, povjerenja u vlastite
snage, m o t i v a za b o r b u i uvjerenost u mogunost p o b j e d e
nad svakim a g r e s o r o m .
Organizacije
udruenog
rada,
samoupravne
interesne
za
jednice i radne zajednice osnovni su subjekti naega drutveno-ekonomsikog sistema, u ikojima radni ljudi i graani pro
i z v o d e materijalna d o b r a i ostvaruju najvei b r o j svojih
samoupravnih prava. T i m e j e opredijeljeno n j i h o v o m j e s t o
i uloga u o p e n a r o d n o j o b r a n i i drutvenoj samozatiti.
Organizacije udruenog rada, samoupravne interesne za
jednice i r a d n e zajednice p r i p r e m a j u se za nastavljanje rada
u r a t n i m uvjetima, sudjelovanje u oruanoj borbi, razvoj i
funkcioniranje civilne zatite i slube osmatranja i obavje-

43

tavanja. N o r m a t i v n o reguliraju djelatnost k o j o m se utvru

ju uloga i odgovornost njihovih organa i radnih ljudi u obra
ni i zatiti, osposobljavaju kadrove za funkcije u ratu i obu
avaju svoje ljudstvo za openarodnu obranu i drutvenu
samozatitu. Svaka organizacija udruenog rada donosa plan
za obranu i plan za izvanredne prilike.
Pripreme organizacija udruenog rada za openarodnu
obranu i drutvenu samozatitu usmjeravaju drutveno-poli
tike zajednice. Socijalistike republike i socijalistike auto
nomne pokrajine usmjeravaju o b r a m b e n e i samozatitne pri
preme onih organizacija udruenog rada ija je djelatnost
od posebnog znaenja za obranu i zatitu t i h drutveno-politikih zajednica. Federacija usmjerava o b r a m b e n e i samoza
titne pripreme, te r a d u ratu, onih organizacija udruenog
rada Ikoje p r o i z v o d e i obavljaju p r o m e t naoruanja i v o j n e
opreme.
Samoupravne interesne zajednice organiziraju i potiu
suradnju organizacija udruenog rada i drugih samoupravnih
organizacija i zajednica u oblastima za k o j e su te zajednice
osnovane i samoupravnim sporazumijevanjem i drutvenim
dogovaranjem usklauju zajednike interese i razvijaju dru
ge aktivnosti u podruju openarodne obrane i drutvene
samozatite i donose plan obrane i plan za druge izvanredne
prilike.
Radni ljudi u r a d n i m zajednicama organiziraju i ostva
ruju pripreme za openarodnu obranu i drutvenu samozati
tu te za r a d u ratnim uvjetima, osiguravaju sredstva za po
trebe obrane i zatite i izvravaju druge zadatke i poslove
openarodne obrane i drutvene samozatite na osnovi pla
nova i programa organizacija i zajednica i organa za k o j e
obavljaju poslove i svojih odluka i planova, u skladu sa za
konom, odlukama i planovima drutveno-politikih zajednica
i p r i r o d o m poslova k o j e obavljaju.
Mjesne zajednice organiziraju i p r o v o d e p r i p r e m e u ob
lasti openarodne obrane i drutvene samozatite; organizi
raju i pripremaju Teritorijalnu obranu i vre p r i p r e m e za
oruanu borbu i openarodni o t p o r ; organiziraju i p r o v o d e
pripreme za zatitu i spaavanje graana i i m o v i n e od ratnih
razaranja, elementarnih nepogoda i 'drugih opasnosti; organi
ziraju slubu osmatranja i obavjetavanja; poduzimaju mje-

44

re za osiguranje osnovnih komunalnih, zdravstvenih i dru

gih potreba graana u sluaju rata i drugih opasnosti po zem
lju; donose plan o b r a n e i plan za druge izvanredne prilike.
U mjesnoj zajednici radni ljudi i graani organiziraju i
pripremaju, a u ratu ostvaruju, openarodni o t p o r i samoza
titu na s v o j i m teritorijima, rukovode njima i o d g o v o r n e su
bi osmatranja i obavjetavanja, civilnoj zatiti i sudjeluju u
oruanoj borbi.
Samoupravni organi, drutveno-politike i drutvene or
ganizacije u mjesnoj zajednici mobiliziraju radne ljude i
graane i njihova vlastita i drutvena sredstva za izvravanje
zadataka openarodne obrane i drutvene samozatite u mi
ru, izvanrednim prilikama i u ratu.
^ Drutveno-politike zajednice, u o k v i r u svojih prava i
dunosti, ureuju openarodnu obranu i drutvenu samoza
titu na s v o j i m teritorijima, rukovode njima i o d g o v o r n e su
za n j i h o v o organiziranje, pripremanje i funkcioniranje u mi
ru, izvanrednim prilikama i u ratu. Usklauju planove ob
rane s planovima i zahtjevima oruanih snaga.
Opine, socijalistike autonomne pokrajine, socijalisti
ke republike i druge drutveno-politike zajednice, u skladu
s k o n c e p c i j o m i osnovama sistema openarodne obrane i
drutvene samozatite, o s n o v a m a planova i pripremnih mje
ra za obranu z e m l j e i osnovama priprema p r i v r e d e i drutve
nih djelatnosti za funkcioniranje u ratu, usmjeravaju r a z v o j
i p r i p r e m e , poduzimaju organizacijske, materijalne i druge
m j e r e za ostvarivanje prava i dunosti radnih ljudi i graa
na, samoupravnih organizacija i zajednica i organa drutve
no-politikih zajednica, za n j i h o v o sudjelovanje u zatiti i
obrani nezavisnosti, suvereniteta, teritorijalne cjelokupnosti
i U s t a v o m SFRJ utvrenoga drutvenog ureenja, za rad u
ratu, za sudjelovanje u oruanoj b o r b i i drugim oblicima
borbe i openarodnog o t p o r a i za izvravanje drugih zada
taka od interesa za openarodnu obranu i drutvenu samo
zatita.
Opine, socijalistike autonomne pokrajine, socijalistike
republike i druge drutveno-politike zajednice, u skladu sa
s v o j i m ustavnim p r a v i m a i dunostima, ureuju i organizi
raju openarodnu obranu i drutvenu samozatitu; osigura
vaju j e d i n s t v o i usklaeno i efikasno funkcioniranje opena-

45

rodne obrane i drutvene samozatite; utvruju i donose pla

nove za obranu i planove za druge izvanredne prilike; pro
vode pripreme za obranu zemlje i planove za obranu dru
tveno-politikih zajednica: osiguravaju r a z v o j Teritorijalne
obrane, civilne zatite, slube osmatranja i obavjetavanja,
veza i ikriptozatite za p o t r e b e rukovoenja, p r o v o d e pripre
me i irukovode njima; usmjeravaju i usklauju p r i p r e m e za
obranu uih drutveno-politikih zajednica i samoupravnih
organizacija i zajednica u podruju privrede i drutvenih dje
latnosti; organiziraju i izvravaju o d r e e n e zadatke i poslove
u vezi s pripremama i izvrenjem mobilizacije, v o j n e oba
veze i drugih obaveza u podruju openarodne obrane i dru
tvene samozatite.
U ratu, u sluaju neposredne ratne opasnosti i u d r u g i m
izvanrednim prilikama, opine, socijalistike autonomne po
krajine, socijalistike republike i druge drutveno-politike
zajednice p r o v o d e m j e r e pripravnosti k o j e su utvrdili nad
leni organi federacije i same poduzimaju druge potrebne
mjere radi obrane zemlje i zatite ustavnog ureenja i orga
niziraju openarodni o t p o r na s v o j e m teritoriju i rukovode
njime.
U federaciji radni ljudi i graani ostvaruju i osiguravaju
suverenitet, ravnopravnost, nacionalnu slobodu, nezavisnost,
teritorijalnu cjelokupnost, sigurnost, drutvenu samozatitu,
obranu zemlje, meunarodni poloaj i odnose S F R J s drugim
dravama i meunarodnim organizacijama. Organi federacije,
u skladu sa svojim pravima i dunostima, r u k o v o d e orua
nom b o r b o m i openarodnim o t p o r o m na c i j e l o m teritoriju
SFRJ, usmjeravaju i usklauju cjelokupne n a p o r e drutva u
voenju openarodnoga o b r a m b e n o g rata.
Federacija p r e k o saveznih organa: ureuje osnove siste
ma openarodne obrane i stara se o njegovu provoenju;
ureuje osnovna prava i dunosti radnih ljudi i graana,
organizacija udruenog rada i drugih samoupravnih organiza
cija i zajednica, drutveno-politikih i drugih drutvenih or
ganizacija u podruju openarodne obrane; ureuje osnov
na prava i dunosti drutveno-politikih zajednica u ostvari
vanju sistema openarodne obrane; ureuje posebna prava i
obaveze organizacija udruenog r a d a i drugih samoupravnih
organizacija i zajednica u pogledu p r i o r i t e t n e proizvodnje i

46

pruanja usluga za potrebe openarodne obrane i proizvod

nje naoruanja i v o j n e o p r e m e ; ureuje prilagoavanje pro
stornih i urbanistikih planova i investicijske izgradnje po
trebama openarodne obrane zemlje; utvruje osnove pla
nova i p r i p r e m n i h mjera za obranu zemlje; utvruje o s n o v e
sistema mobilizacije, proglaava mobilizaciju i k o o r d i n i r a
njezino izvrenje; ureuje rukovoenje i komandiranje oru
anim snagama S F R J i ostvaruje v r h o v n o komandiranje oru
anim snagama; ureuje i organizira Jugoslavensku narodnu
armiju i rukovodi i komandira n j o m e ; ureuje upravljanje i
raspolaganje drutvenim sredstvima k o j i m a se koristi Jugo
slavenska narodna armija i o n i m a za njezine p o t r e b e ; ure
uje vojnu obavezu graana, posebno prava i dunosti v o j
nih osoba u vezi sa slubom u oruanim snagama, v o j n o
kolstvo i znanstvenoistraivaki r a d za p o t r e b e oruanih
snaga i v o j n e sudove i v o j n o .tuilatvo. U izvanrednim pri
likama Predsjednitvo SFRJ nareuje poduzimanje m j e r a
predvienih odgovarajuim planovima i nareuje poduzima
nje drugih mjera i aktivnosti u skladu sa situacijom.
Drutveno-politike
i druge
drutvene organizacije
i
ud
ruenja graana organiziraju drutveno-politiku aktivnost i
razvijaju idejno-politiku svijest i jugoslavenski socijalisti
ki patriotizam, jaaju moral, njeguju i razvijaju slobodarske
tradicije, ravnopravnost, bratstvo i jedinstvo i zajednitvo
naroda i narodnosti, radi zatite i obrane jugoslavenskoga
socijalistikog samoupravnog drutva.
Savez komunista Jugoslavije, k a o pokreta i organizator
narodnooslobodilakog rata i socijalistike revolucije i svje
sni nosilac tenji i interesa radnike klase u izgradnji socijali
stikoga samoupravnog drutva, osnovni je nosilac historijske
i politike o d g o v o r n o s t i za obranu i r a z v o j tekovina socija
listike revolucije. On usmjerava izgradnju openarodne ob
rane i drutvene samozatite na najirim drutvenim osnova
ma, uz odluujuu ulogu radnike klase i stvaralako anga
iranje radnih I j u d i graana, naroda i narodnosti S F R J .
Svoju r u k o v o d e u ulogu u openarodnoj obrani i dru
tvenoj samozatiti Savez komunista ostvaruje djelovanjem
unutar p o l i t i k o g sistema socijalistikog samoupravljanja, os
lanjanjem na revolucionarnu i patriotsku svijest radnih ljudi
i graana i usmjeravanjem njihove aktivnosti u dosljednom

47

2D12-0755

razvijanju i p r o v o e n j u T i t o v e 'koncepcije obrane i zatite.

Posebna je uloga i odgovornost Saveza komunista za organizi
ranje i rad k o m i t e t a za openarodnu obranu i drutvenu sa
mozatitu.
Savez komunista Jugoslavije, k a o v o d e a idejno-politika
i usmjeravajua snaga radnike klase i svih radnih ljudi i
graana, osnovni je p o k r e t a p o l i t i k e i drugih aktivnosti
svih drutvenih inilaca za stalno jaanje sposobnosti i spre
mnosti drutva da se uspjeno suprotstavi agresiji, agresiv
n i m pritiscima i d r u g i m pokuajima neprjatelja da ugrozi te
kovine narodnooslobodilakog rata i socijalistike revolucije
i daljnji r a z v o j S F R J na osnovama socijalistike samouprav
ne demokracije. Svoju ulogu Savez komunista Jugoslavije os
tvaruje vrsto povezan sa i r o k o m f r o n t o m socijalistikih i
patriotskih snaga organiziranih u Socijalistikom savezu rad
nog naroda Jugoslavije.
Savez komunista je politiki o d g o v o r a n za funkcionira
nje sistema Vlasti i samoupravljanja i o d l u n o onemoguava
uspostavljanje vlasti agresora i kvislinga i njihovih politikih
organizacija u b i l o 'kojem dijelu Jugoslavije.
Savez komunista Jugoslavije i druge drutveno-politike
i drutvene organizacije, te udruenja graana, okupljeni u
Socijalistikom savezu radnog naroda Jugoslavije, pokretai
su i nosioci sveukupnog angairanja drutva u openarodnoj
obrani i drutvenoj samozatiti. O n i su osnovni faktor raz
voja drutvene svijesti, m o r a l a i jugoslavenskoga socijalisti
kog patriotizma, svijesti o zajednikim interesima naih na
roda i narodnosti, radnih ljudi i graana, bitan inilac njiho
va jedinstva, odlunosti, nepokolebljivosti i upornosti u ob
rani i zatiti SFRJ i t e k o v i n a socijalistike revolucije. Svaka
organizacija p r o v o d i i vlastite p r i p r e m e za sluaj neposredne
ratne opasnosti i drugih opasnosti i za v o e n j e openarodno
ga obrambenog rata.
Socijalistiki savez radnog naroda Jugoslavije, kao je
dinstvena i najira fronta organiziranih socijalistikih sna
ga, nosilac je sveope p o l i t i k e mobilizacije i najireg anga
iranja radnih ljudi i graana na zadacima openarodne ob
rane i drutvene samozatite.
U Socijalistikom savezu radnog naroda Jugoslavije, kao
najiroj politikoj osnovi za organiziranje i ostvarivanje op-

48

enarodne obrane i drutvene samozatite, Savez komunista

Jugoslavije, Savez socijalistike omladine Jugoslavije, Savez
sindikata Jugoslavije, Savez udruenja boraca narodnooslobodilakog rata, Konferencija za pitanja drutvenog polo
aja ena Jugoslavije i druge drutvene organizacije i udru
enja graana ostvaruju i razvijaju p o l i t i k o i akcijsko jedin
stvo svih socijalistikih
snaga u jaanju obrambene m o i
z e m l j e i usklauju svoje aktivnosti i spremnost radnih lju
di i graana za obranu z e m l j e i zatitu U s t a v o m SFRJ utvr
enoga drutvenog ureenja, jaanju njihova utjecaja i su
djelovanja u odluivanju o pitanjima openarodne obrane d
drutvene samozatite i mobiliziranju svih snaga drutva
na zadacima obrane i zatite u miru, u ratu, u sluaju nepo
sredne ratne opasnosti i u drugim izvanrednim prilikama.
Savez rezervnih v o j n i h starjeina razvija aktivnosti opevojnog i strunog osposobljavanja i idejno-politikog uz
dizanja rezervnih v o j n i h starjeina, popune oruanih snaga
sposobnim i strunim kadrovima, obuavanja radnih ljudi
i 'graana za o p e n a r o d n u obranu i drutvenu samozatitu i
ostvarivanja drugih zadataka openarodne obrane i drutve
ne samozatite.
Organizacije i rukovodstva Saveza rezervnih vojnih star
jeina razvijaju svestranu suradnju s komandama, tabovi
ma, jedinicama i ustanovama oruanih snaga i svim d r u g i m
subjektima openarodne o b r a n e i drutvene samozatite p r i
realizaciji planova idejno-politikoga, strunog i fizikog os
posobljavanja. Posebno znaenje i m a organizirano sudjelo
vanje rezervnih v o j n i h starjeina na tehnikim z b o r o v i m a ,
njihovi posjeti v o j n i m kolama i jedinicama, sudjelovanje
u p r i p r e m a m a i izvoenju zajednikih vjebi i manevara i
meusobno informiranje.
Organizacije koje djeluju u podruju tehnike i fizike
kulture i sporta, Crveni kri i idruge drutvene organizacije i
udruenja

graana

stvaraju

uvjete

za

svestrano

angaira

nje i struno osposobljavanje svojih lanova i drugih radnih

ljudi i graana, n a r o i t o o m l a d i n e , u ostvarivanju openar
rodne obrane i

drutvene samozatite i razvijaju aktivno

sti u vezi s t i m .
*

49

Snage

openarodne

obrane

Snagu openarodne obrane S F R J ini njezina ukupna

mo ikoja obuhvaa cjelokupne ljudske, materijalne i druge
potencijale i mogunosti zemlje i sve subjekte jugoslaven
skoga socijalistikog samoupravnog drutva.
Za zadatke oruane borbe, zatite ljudi i materijalnih
dobara i osmatranja i obavjetavanja organiziraju se i po
sebne snage openarodne obrane oruane snage, civilna
zatita i sluba osmatranja i obavjetavanja.
Oruane snage SFRJ osnovni su nosilac oruane bor
be i okosnica sistema openarodne obrane. Zajedno s dru
g i m snagama openarodne obrane i drutvene samozatite
brane i tite nezavisnost, suverenitet, teritorijalnu cjelokup
nost i Ustavom utvreno drutveno ureenje SFRJ i nje
zinih socijalistikih republika i socijalistikih autonomnih
pokrajina. D i j e l o v i oruanih snaga, prvenstveno jedinice Te
ritorijalne o b r a n e i specijalne j e d i n i c e J N A , m o g u se, u skla
du s Ustavom SFRJ i Z a k o n o m o openarodnoj obrani SFRJ,
angairati a za odreene zadatke zatite drutvenog ureenja
u izvanrednim prilikama.
Civilna zatita organizira se r a d i zatite i spaavanja lju
di i materijalnih i drugih dobara i otklanjanja posljedica
ratnih razaranja, elementarnih n e p o g o d a i drugih nesrea
i opasnosti u m i r u i ratu. Ona obuhvaa osobnu i uzajamnu
zatitu, m j e r e zatite i spaavanja, j e d i n i c e o p e i posebne
namjene, tabove i organe. Organizira se u stambenoj i po
slovnoj zgradi, j a v n o m i d r u g o m objektu, osnovnoj i drugoj
organizaciji udruenog rada, mjesnim zajednicama i drutve
no-politikim zajednicama. Civilna zatita se organizira kao
jedinstven sistem u opini, odnosno gradu.
Sluba osmatranja i obavjetavanja organizira se radi
otkrivanja i praenja svih vrsta opasnosti od ratnih djelova
nja, drugih opasnosti za z e m l j u i od elementarnih i drugih
nesrea, i r a d i obavjetavanja i uzbunjivanja u m i r u i ratu.
Sastoji se od sistema osmatranja i obavjetavanja u dru
tveno-politikim zajednicama i sistema osmatranja i obavje
tavanja u oruanim snagama, k o j i su meusobno funkcio
nalno povezani. Sistem osmatranja i obavjetavanja u dru
tveno-politikim zajednicama sastoji se od slube osma
tranja i obavjetavanja i organa, organizacija, zajednica i

50

slubi, k o j i se u okviru svojih djelatnosti b a v e osmatranjem

i utvrivanjem o d r e e n i h pojava od znaenja i za obranu
i zatitu.
Snage openarodne obrane suprotstavljaju se agresoru
oruanom b o r b o m , d r u g i m o b l i c i m a b o r b e i openarodnog
otpora, aktivnostima i m j e r a m a civilne zatite i slube osma
tranja i obavjetavanja. S v i o b l i c i suprotstavljanja agresiji
meusobno su tijesno povezani, usklaeni i meuzavisni.
Oruanom b o r b o m se neposredno slamaju unitavaju,
zarobljavaju i onesposobljavaju oruane snage agresora. Dru
g i m o b l i c i m a b o r b e i openarodnog o t p o r a poveavaju se
ukupne mogunosti snaga openarodne obrane, posebno bor
bene mogunosti oruanih snaga, slabe borbene i druge m o
gunosti agresora, razvlae se, demoraliziraju i dezorijenti
raju n j e g o v e snage, onemoguava mu se upotreba naih ma
terijalnih i drugih dobara i stvaranje moralnih i materijal
nih oslonaca i uspostavljanje svoje i l i kvislinke vlasti na
p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju. Aktivnostima i mje
r a m a civilne zatite se smanjuju, ublaavaju i otklanjaju
posljedice djelovanja agresora na stanovnitvo, oruane sna
ge i p r i v r e d n i potencijal, i t i m e doprinosi ilavosti oruane
borbe i o p e n a r o d n o g otpora. Sluba osmatranja i obavje
tavanja osigurava b l a g o v r e m e n o otkrivanje i identifikaciju
snaga i sredstava agresora i obavjetavanje stanovnitva i
oruanih snaga o svim vrstama opasnosti, radi preduzimanja
borbe, o t p o r a i zatite.

Snage

drutvene

samozatite

Drutvena samozatita obuhvaa snage, aktivnosti, mje

re i postupke k o j i m a se tite Ustavom SFRJ i ustavima soci
jalistikih republika i socijalistikih autonomnih pokrajina
utvreni drutveni poredak, bratstvo i jedinstvo, zajedni
tvo, samoupravna i druga prava radnih ljudi i graana, dru
tvena svojina, osobna i imovinska, sigurnost graana, javni
r e d i mir. Openarodna obrana u cijelosti i oruane snage
jesu, i s t o v r e m e n o , vani subjekti i o b j e k t i drutvene samo
zatite.
Zatita ustavnog ureenja, ostvaruje se organiziranim
djelovanjem svih socijalistikih snaga drutva. Ona obuhva-

51

a otklanjanje onih uzroka i onemoguavanje onih djelatno

sti kojima se ugroava nezavisnost zemlje, podrivaju osnove
socijalistikih
samoupravnih
drutvenih odnosa, naruava
bratstvo i jedinstvo naroda d narodnosti SFRJ, njihovo za
jednitvo i druge drutvene vrijednosti. To razumijeva bor
bu protiv politikih, ekonomskih, vojnih i drugih pritisaka
na nau zemlju i suprotstavljanje psiholoko-propagandnim,
obavjetajnim, subverzivnim i drugim oblicima specijalnog
rata i neprijateljskog djelovanja.
Sastavni d i o drutvene samozatite jest organizirana
borba protiv krenja ustava, zakona, drutvenih d o g o v o r a i
odluka samoupravnih organa, p r o t i v samovolje, privilegija i
monopola pojedinaca i grupa u odluivanju, te p r o t i v svake
uzurpacije samoupravnih prava radnih ljudi i graana.
Od naroitog znaenja je borba p r o t i v privrednog kri
minala, grupnosvojinskog i dravnosvojinskog ponaanja, mo
nopola, nesavjesnog
poslovanja i nelojalne
konkurencije.
Onemoguavanje tih drutveno tetnih pojava zahtijeva sta
lan razvoj socijalistike samoupravne etike i poslovnog mo
rala, potovanje drutvenih dogovora i samoupravnih spo
razuma, usavravanje i primjenu m j e r a budnosti i sigurnosti,
fiziko^tehnike zatite, k o n t r o l e , nadzora i inspekcije.
Drutvena samozatita obuhvaa zatitu j a v n o g reda i
mira zatitu ivota ljudi i njihove i m o v i n e , protupoarnu
zatitu, zatitu od drugih drutveno tetnih pojava i ponaa
nja i zatitu o v j e k o v e okolice.
Nosioci prava i dunosti drutvene samozatite jesu rad
ni ljudi i graani k o j i je organiziraju i ostvaruju u svojim
organizacijama udruenog rada, mjesnim zajednicama, drutveno-politikim i drutvenim organizacijama, drutveno-politikim zajednicama i u svim d r u g i m strukturama dru
tva.
Radi obavljanja strunih poslova, osnivaju se i
organi i slube dravna i javna sigurnost, organi
a, kontrolni, inspekcijski i carinski organi, sluba
n o g knjigovodstva, organi fiziko4ehnike zatite

posebni
pravosu
drutve
i drugi.

Dravna sigurnost, s osloncem na cjelokupne snage dru

tvene samozatite, titi ustavni poredak od djelovanja vanj
skog i unutranjeg neprijatelja.

52

Javna sigurnost titi i uva javni r e d i mir, osobnu si

gurnost graana, drutvenu i privatnu i m o v i n u , spreava
krivina djela, pronalazi i p r i v o d i njihove poinioce.
Organi pravosua, drutvenog nadzora i kontrole, te
organi i slube fiziko-tehnike zatite, obavljaju samozatitne funkcije u domenu onih djelatnosti za ikoje su formirani.
U oruanim snagama SFRJ samozatita se organizira i
ostvaruje na osnovama drutvene samozatite, u skladu s
p r i r o d o m vojne organizacije. U samozatiti sudjeluju vojna
i graanska lica, v o j n i kolektivi, organi sigurnosti i vojna
policija. Organiziraju je komandanti jedinica i tabovi i star
jeine ustanova k a o svoju r e d o v i t u djelatnost. Strune po
slove obavljaju organi sigurnosti Jugoslavenske narodne ar
mije, organi sigurnosti Teritorijalne obrane i vojna policija,
k o j i za svoj r a d odgovaraju komandantima jedinica i ta
b o v a i starjeinama ustanova.
Civilna zatita s v o j o m organizacijom, m j e r a m a i aktiv
nostima doprinosi ukupnoj efikasnosti drutvene samoza
tite. Na zadacima drutvene samozatite angaira se i slu
ba osmatranja i obavjetavanja.

Rukovoenje

openarodnom
obranom
samozatitom

drutvenom

Rukovoenje o p e n a r o d n o m obranom i drutvenom sa

mozatitom sastavni je d i o socijalistikog samoupravljanja i
vlasti radnike klase, radnih ljudi i graana. Zasniva se na
jedinstvenoj koncepciji i d o k t r i n i o b r a n e i zatite. Ono
obuhvaa procjenu uvjeta, odreivanje ciljeva i snaga i na
in njihova ostvarivanja; programiranje, planiranje, orga
niziranje i usmjeravanje aktivnosti; izvravanje zadataka i
kontrolu.
Samoupravne organizacije i zajednice, drutveno-politi
ke i druge drutvene organizacije i drutveno-politike za
jednice ostvaruju svoja prava i dunosti u podruju opena
rodne obrane i drutvene samozatite p r e k o svojih organa
utvrenih ustavima, zakonima, statutima i drugim samoup
ravnim o p i m aktima. Ti organi izvravaju zadatke i poslove
openarodne obrane i drutvene samozatite i rukovode op-

53

enarodnorn o b r a n o m i drutvenom samozatitom u okviru

svojih ovlaenja i redovite djelatnosti.
Organi samoupravljanja i vlasti donose odluke kojima
se ureuje i ostvaruje rukovoenje u openarodnoj obrani i
drutvenoj samozatiti. Donesene odluke izvravaju izvrni,
upravni, poslovodni i drugi organi u drutveno-politikim za
jednicama, organizacijama udruenog rada i drugim samo
upravnim organizacijama i zajednicama, komande, tabovi,
ustanove i starjeine u oruanim snagama.
Samoupravni organi i organi vlasti osnivaju i posebne
organe za poslove openarodne obrane i drutvene samoza
tite: odbore, savjete, komisije i komitete. U civilnoj zatiti
osnivaju se tabovi i drugi organi, a u oruanim snagama
komande i ustanove u J N A , i tabovi, komande i ustanove u
Teritorijalnoj obrani.
Organi rukovoenja openarodnom o b r a n o m i drutve
nom samozatitom na razini federacije jesu Skuptina SFRJ,
Predsjednitvo SFRJ, Savezno izvrno vijee, Savezni sekre
tarijat za narodnu obranu i drugi savezni organi uprave i
savezne organizacije.
Skuptina SFRJ, kao organ drutvenog samoupravljanja
i najvii organ vlasti, utvruje osnove obrambene i sigurnos
ne politike, ureuje osnove sistema openarodne obrane i
osnove sistema zatite U s t a v o m S F R J utvrenog poretka,
donosi savezne zakone i drutveni plan Jugoslavije, utvruje
opseg rashoda budeta federacije, vri drutveni nadzor nad
utvrenom p o l i t i k o m i obavlja druge poslove iz podruja ru
kovoenja openarodnom o b r a n o m i drutvenom samozati
tom. S v o j o m djelatnou Skuptina S F R J ostvaruje zajedni
ke interese socijalistikih republika i socijalistikih autonom
nih pokrajina u obrani i zatiti zemlje.
Predsjednitvo SFRJ je organ rukovoenja openarod
nom obranom i drutvenom samozatitom i najvii organ
rukovoenja i komandiranja oruanim snagama u miru i ra
tu. Ono utvruje osnove planova i pripremnih mjera za ob
ranu zemlje; daje smjernice za poduzimanje mjera pripre
ma i mobiliziranja izvora i snaga zemlje za obranu i za us
klaivanje planova i mjera drutveno-politikih zajednica,
organizacija udruenog rada i drugih samoupravnih organi
zacija i zajednica; utvruje postojanje neposredne ratne opas-

54

nosti i drugih izvanrednih prilika; nareuje opu ili djelomi

nu mobilizaciju; proglaava ratno stanje ako Skuptina SFRJ
nije u mogunosti sastati se. Predsjednitvo SFRJ utvruje
plan upotrebe oruanih snaga SFRJ za sluaj rata i nareuje
upotrebu oruanih snaga u miru. Savjetodavno tijelo Pred
sjednitva SFRJ je Savjet za narodnu obranu, a u svom radu
koristi se i p r o c j e n a m a i prijedlozima Saveznog savjeta za
zatitu ustavnog poretka.
Savezno izvrno vijee stara se o provoenju politike ob
rane zemlje i o obavljanju priprema za obranu; donosi svoj
plan obrane i plan za druge izvanredne prilike i odobrava i
usklauje planove obrane i planove za druge izvanredne pri
like saveznih organa uprave i saveznih organizacija, te osta
lih saveznih organa i organizacija i drugih samoupravnih
organizacija i zajednica k o j e obavljaju poslove od interesa za
ostvarivanje funkcija federacije; donosi akte o organizaciji i
radu i akte o sistematizaciji zadataka i poslova za v r i j e m e
ratnog stanja saveznih organizacija i ustanova k o j e obavljaju
poslove od interesa za ostvarivanje funkcija federacije, od
nosno daje suglasnost na te akte drugih saveznih organa i
samoupravnih organizacija i zajednica k o j e obavljaju po
slove od interesa za ostvarivanje funkcija federacije; predla
e osnove planova i pripremnih mjera za obranu zemlje i
osnove p r i p r e m a p r i v r e d e i drutvenih djelatnosti za funkci
oniranje u ratu, te plan funkcioniranja tih djelatnosti u ra
tu; utvruje osnove m e t o d o l o g i j e i jedinstvene pokazatelje
za izradu planova o b r a n e i planiranje razvoja openarodne
obrane u samoupravnim organizacijama i drutveno-politi
k i m zajednicama; utvruje osnovne kriterije i normative za
rasporeivanje radnih ljudi i graana i materijalnih sredsta
va za potrebe popune oruanih snaga i za druge p o t r e b e op
enarodne obrane; usklauje i usmjerava rad saveznih orga
na uprave i saveznih organizacija u podruju openarodne
obrane radi provoenja politike i primjene zakona i drugih
propisa i opih akata Skuptine SFRJ i nadzire rad tih orga
na i organizacija u p r i p r e m a m a za obranu i u izvravanju
drugih zadataka i poslova u podruju openarodne obrane;
stara se o razvoju proizvodnih i drugih kapaciteta za proiz
vodnju predmeta naoruanja i vojne o p r e m e i o p r o m e t u tih
sredstava i u vezi s tim poduzima potrebne mjere, u skladu

55

sa saveznim zakonom; stara se o osiguranju potrebnih ma

terijalnih i financijskih sredstava za izvravanje planova ob
rane federacije i za osiguranje saveznih robnih rezervi
za potrebe zemlje u sluaju rata, u sluaju neposredne ratne
opasnosti i u drugim izvanrednim prilikama i potrebnih sred
stava za financiranje odreenih p r i p r e m a u djelatnostima od
posebnog znaenja za obranu z e m l j e ; stara se o provoenju
mjera pripravnosti koje, u sluaju neposredne ratne opasno
sti i u drugim izvanrednim prilikama, naredi Predsjednitvo
SFRJ i, u vezi s t i m poduzima potrebne mjere; utvruje os
novne elemente sistema veza za potrebe rukovoenja u drutveno-politikim zajednicama u ratu i opi r e i m upotrebe
i korienja veza u ratu, u sluaju neposredne ratne opas
nosti i u drugim izvanrednim prilikama, i obavlja i druge
poslove koji su mu stavljeni u nadlenost saveznim zakonom.
Savezni organi uprave i savezne organizacije odgovorni
su, u okviru s v o j i h prava i dunosti, za o b r a m b e n e p o s l o v e
u svojim podrujima i djelatnostima, p r o v o d e odgovarajue
pripreme za openarodnu obranu i drutvenu samozatitu,
izrauju svoje planove, prate stanje p r i p r e m a i obavljaju
inspekcijske poslove. U obavljanju poslova openarodne ob
rane i drutvene samozatite surauju meusobno, sa Sa
veznim sekretarijatom za narodnu obranu i s organima up
rave drugih drutveno-politikih zajednica i d r u g i m organima
i organizacijama.
Savezni sekretarijat za narodnu obranu upravni je i stru
ni organ federacije u podruju openarodne obrane.
Savezni sekretarijat za narodnu obranu obavlja upravne
i strune poslove u vezi s p r o v o e n j e m osnova sistema ope
narodne obrane i p r o v o e n j e m saveznih zakona, drugih sa
veznih propisa i o p i h akata Skuptine SFRJ i Saveznoga
izvrnog vijea u podruju openarodne obrane, koji su mu
stavljeni u nadlenost saveznim zakonom.
Savezni sekretarijat za narodnu obranu obavlja tapske
i druge strune poslove za potrebe Predsjednitva SFRJ, u
vezi s ostvarivanjem njegovih prava i dunosti u podruju
openarodne obrane utvrenih Ustavom S F R J i saveznim za
konima, o s i m strunih poslova iz djelokruga drugih saveznih
organa i uprave i saveznih organizacija u t o m podruju.

56

Savezni sekretarijat za narodnu obranu, u vezi s orga

niziranjem i p r i p r e m a m a openarodne obrane, p r o v o e n j e m
osnova planova i p r i p r e m n i h mjera za obranu zemlje i ostva
rivanjem rukovoenja i komandiranja oruanim snagama,
obavlja upravne i strune poslove koji se odnose na: izua
vanje i razradu koncepcije i doktrine openarodne obrane
i doktrine oruane borbe; procjene moguih ratnih i drugih
opasnosti za zemlju; pripremanje i izradu osnova planova
razvoja oruanih snaga i usklaivanje tih osnova s osnovama
planova i p r i p r e m n i h mjera za obranu zemlje i utvrivanje
organizacije i m e t o d o l o g i j e planiranja razvoja oruanih sna
ga; ostvarivanje sistema rukovoenja i komandiranja orua
n i m snagama; ureivanje i pripremanje teritorija za p o t r e b e
oruanih snaga i suradnju s nadlenim organima drutveno-politikih zajednica u p o g l e d u ureivanja teritorija za druge
potrebe openarodne obrane; obuku pripadnika i jedinica
oruanih snaga i pruanje strune p o m o i u obuavanju om
ladine i stanovnitva za oruanu borbu i obuavanju kadrova
za rad na poslovima openarodne obrane; pripremanje siste
ma veza od znaenja za djelovanje oruanih snaga u ratu,
usklaivanje sistema veza s potrebama oruanih snaga i pri
premanje o p e g reima upotrebe i korienja veza u ratu, u
sluaju neposredne ratne opasnosti i u drugim izvanrednim
prilikama; organiziranje i funkcioniranje ratnog reima plo
v i d b e na m o r u i unutranjim p l o v n i m putovima; p r o v o e n j e
osnova sistema civilne zatite, kriptozatite i osmatranja i
obavjetavanja i osnova sistema veza za p o t r e b e rukovoe
nja u drutveno-politikim zajednicama; p r o v o e n j e osnova
samozatite u o p e n a r o d n o j obrani i osnova sigurnosti orua
nih snaga; organiziranje i pripremanje proizvodnih i drugih
kapaciteta za p r o i z v o d n j u naoruanja i vojne o p r e m e i osi
guranje p r i o r i t e t n e p r o i z v o d n j e za potrebe oruanih snaga;
znanstvena istraivanja u oruanim snagama i druga istrai
vanja od posebnog znaenja za openarodnu obranu; surad
nju s drugim saveznim organima i organizacijama u pogledu
organiziranja i funkcioniranja drutvene samozatite. Savez
ni sekretarijat za narodnu obranu obavlja inspekcijske poslo
ve u pogledu provoenja saveznih zakona i drugih propisa,
planova i m j e r a organa i organizacija u podruju obrane i
zatite iz nadlenosti federacije.

57

Socijalistike
republike
i socijalistike autonomne pokra
jine, u okviru svojih prava i dunosti i u skladu s osnovama
sistema za obranu SFRJ, rukovode openarodnom o b r a n o m
i drutvenom samozatitom na svojem teritoriju. Organi ru
kovoenja su skuptine, predsjednitvo, k o m i t e t za ope
narodnu obranu i drutvenu samozatitu, savjet za narodnu
obranu, izvrno vijee i organi uprave. Sekretarijati za na
rodnu obranu socijalistikih republika i socijalistikih auto
nomnih pokrajina jesu organi uprave za obavljanje upravnih
i strunih poslova openarodne obrane. Republiki i pokra
jinski tabovi Teritorijalne obrane jesu organi tih drutveno-politikih zajednica za organiziranje, pripremanje, razvoj i
rukovoenje u Teritorijalnoj obrani, a komandanti odgovara
ju i Predsjednitvu SFRJ V r h o v n o j komandi u skladu
sa sistemom rukovoenja i komandiranja oruanim snagama
SFRJ. tabovi civilne zatite su organi drutveno-politikih
zajednica, samoupravnih organizacija i organizacija udrue
nog rada. U ratu, socijalistike republike i socijalistike au
tonomne pokrajine organiziraju openarodni o t p o r na svojem
teritoriju i njime rukovode.

Mjesne zajednice, samoupravne interesne zajednice i or

ganizacije udruenog rada, p r e k o svojih samoupravnih organa
i tijela, skuptina, radnikih savjeta i komiteta za openarod
nu obranu i drutvenu samozatitu, odbora (komisija) i dru
gih tijela, r u k o v o d e poslovima obrane i drutvene samozati
te. Struni organi za poslove obrane u mjesnim zajednicama
i organizacijama udruenog rada jesu tabovi Teritorijalne
obrane, komande jedinica Teritorijalne obrane, tabovi civil
ne zatite, rukovodioci slube za osmatranje i obavjetavanje,
referenti za openarodnu obranu i drugi. Zavisno od uvjeta
i potreba, tabovi Teritorijalne obrane i drugi struni organi
m o g u se formirati za vie mjesnih zajednica. Rukovoenje
o p e n a r o d n o m o b r a n o m i drutvenom samozatitom u mjes
noj zajednici i organizaciji udruenog rada usklauje opina.

Opina usmjerava i usklauje p r i p r e m e za openarodnu

obranu i drutvenu samozatitu mjesnih zajednica, organiza
cija udruenog rada i samoupravnih interesnih zajednica na
svojem teritoriju. Opine formiraju, materijalno osiguravaju
i pripremaju jedinice Teritorijalne obrane, civilnu zatitu i
slubu osmatranja i obavjetavanja. Za struno obavljanje
tih poslova formiraju tabove Teritorijalne obrane i civilne
zatite i sekretarijate (odeljenja) za narodnu obranu. U ratu
opine rukovode openarodnim o t p o r o m na svojem terito
riju.

Komiteti za openarodnu obranu i drutvenu samozatitu

jesu, u sistemu rukovoenja, koordinacijska i operativno-politika tijela. Osnivaju se u drutveno-politikim zajednica
ma (opini, gradskoj i regionalnoj zajednici, pokrajini i R e
publici), organizacijama udruenog rada, mjesnim zajednica
ma i drugim samoupravnim organizacijama i zajednicama.
N j i h o v je zadatak usmjeravanje, povezivanje i usklaivanje
poslova openarodne obrane i drutvene samozatite. K o m i
teti za openarodnu obranu i drutvenu samozatitu djeluju
u miru, u izvanrednim prilikama i u ratu. U sastav komiteta
ulaze predstavnici Saveza komunista i drugih drutveno-po
litikih organizacija, organa drutveno-politike zajednice, or
ganizacija udruenog rada, mjesnih zajednica i Jugoslovenske
n a r o d n e armije. K o m i t e t e za openarodnu obranu i drutve
nu samozatitu i njihove lanove, na prijedlog Saveza komu
nista, imenuju skuptine odgovarajuih drutveno-politikih
zajednica i organi samoupravljanja u organizacijama udrue
nog rada, samoupravnim organizacijama i zajednicama. K o
m i t e t i su za svoj rad p r i provoenju stavova i politike Save
za komunista u openarodnoj obrani i drutvenoj samozatiti
odgovorni organima koji ih imenuju i organizaciji Saveza
komunista.

Gradske i regionalne zajednice i zajednice opina oba

vljaju poslove i formiraju organe rukovoenja u skladu sa
zakonima i drugim samoupravnim aktima socijalistikih re
publika i socijalistikih autonomnih pokrajina.

Dunost komiteta za openarodnu obranu i drutvenu

samozatitu jest da operativno-politiki p r a t e i procjenjuju
situaciju od znaenja za obranu i zatitu zemlje, predlau i
poduzimaju odgovarajue m j e r e i postupke radi ostvarivanja

Opine, gradske i regionalne zajednice opina rukovode

openarodnom o b r a n o m i drutvenom samozatitom p r e k o
delegatskih skuptina, komiteta za openarodnu obranu i
drutvenu samozatitu, savjeta za narodnu obranu, izvrnih
vijea (odbora, savjeta), tabova teritorijalne obrane, tabova
civilne zatite i organa uprave.

58

59

jedinstvenih ciljeva i zadataka obrane i zatite i neposredno

potiu i usmjeravaju aktivnosti svih struktura drutva u pri
premama za openarodnu obranu i drutvenu samozatitu.
Ako bi iz bilo kojih razloga b i o onemoguen rad nadle
nih organa drutveno-politikih zajednica, organizacija udru
enog rada, samoupravnih organizacija i zajednica, Savez ko
munista neposredno ili p r e k o komiteta za openarodnu ob
ranu i drutvenu samozatitu poduzima sve m j e r e da se ti
organi to prije osposobe i nastave rad. A k o usprkos podu
zetim mjerama ti organi ne budu osposobljeni za rad, komi
teti aktiviraju snage i sredstva openarodne obrane i dru
tvene samozatite na svom podruju i njima rukovode dok
nadleni organi ne budu u mogunosti izvravati svoje po
slove i zadatke.
Stavove, smjernice i zakljuke koje komiteti za opena
rodnu obranu i drutvenu samozatitu donose u skladu sa
zakonom i ovlaenjima Predsjednitva SFRJ, ostvaruju lju
di i graani, izvrni, upravni, poslovni i drugi organi. U izvr
avanju stavova, smjernica i zakljuaka komiteta za opena
rodnu obranu i drutvenu samozatitu ti organi su samostal
ni u okviru svojih prava, dunosti i odgovornosti utvrenih
ustavima, zakonima, statutima i drugim o p i m samouprav
nim aktima. K o m i t e t i za openarodnu obranu i drutvenu
samozatitu vre svoja prava i dunosti u skladu sa zakonom
i planovima i odlukama socijalistikih republika, socijalisti
kih autonomnih pokrajina, opina i drugih drutveno-politi
kih zajednica i ovlaenjima Predsjednitva SFRJ.

P R I P R E M E ZA OPENARODNU OBRANU I
DRUTVENU SAMOZATITU
Pripreme za openarodnu obranu i drutvenu samoza
titu usklauju se sa drutvenim planovima razvoja SFRJ i
planovima razvoja socijalistikih republika, socijalistikih au
tonomnih pokrajina, opina i drugih drutveno-politikih
zajednica, organizacija udruenog rada i mjesnih zajednica.
Provode se na osnovi odgovarajuih procjena i predvianja
mjesta i uloge svakog subjekta sistema openarodne obrane
i drutvene samozatite. Pripreme, u osnovi, obuhvaaju: iz
gradnju i usavravanje sistema openarodne obrane i drut-

60

vene samozatite; p r i p r e m e za mobilizaciju drutva i prela

zak iz m i r n o d o p s k o g u ratno stanje; p r i p r e m e svih subjeka
ta drutva za rad u ratnim uvjetima; obuku radnih ljudi i
graana za ratne zadatke; p r i p r e m e kadrova za izvravanje
ratnih zadataka i za rukovoenje i komandiranje; moralno-politike i psiholoke p r i p r e m e ; sigurnosne p r i p r e m e ; pri
p r e m e materijalnog i zdravstvenog osiguranja i planiranje
razvoja svih subjekata openarodne obrane i drutvene sa
mozatite. Te i druge p r i p r e m e su organizacijsko-planske,
materijalne, kadrovske, obuka i o d g o j i normativno-pravne
pripreme.
P r i p r e m e za openarodnu obranu i drutvenu samozatitu
jedna su od r e d o v i t i h funkcija svih subjekata drutva. Oru
ane snage i stanovnitvo pripremaju se za v o e n j e orua
ne borbe i drugih oblika b o r b e i openarodnog otpora, za za
datke civilne zatite i slube osmatranja i obavjetavanja. Or
ganizacije udruenog rada i drugi subjekti drutveno-ekonomskog sistema pripremaju se za ratnu proizvodnju i usluge
radi materijalnog osiguranja i zbrinjavanja svih subjekata
sistema openarodne obrane i drutvene samozatite, te za
obranu i zatitu svojih objekata. Drutvene djelatnosti se
pripremaju za openarodni o t p o r u podruju zdravstva, so
cijalne djelatnosti, prosvjete i obrazovanja, znanosti, kulture
i informativno-propagandnih djelatnosti. Organi drutveno-politikih zajednica, drutveno-politike i drutvene organi
zacije pripremaju se za kontinuirano djelovanje u izvanred
nim prilikama, neposrednoj ratnoj opasnosti i u ratu.
P r i p r e m e drutva imaju za cilj da se sistem openarodne
obrane i drutvene samozatite, u cijelosti i svaki n j e g o v
dio, potpuno i p r a v o v r e m e n o osposobi za efikasno i nepre
kidno funkcioniranje u miru, izvanrednim prilikama i s v i m
ratnim uvjetima, ukljuujui i uvjete na p r i v r e m e n o zapo
sjednutom teritoriju.

OSNOVNA

OBILJEJA

OPENARODNOGA
RATA

OBRAMBENOG

Openarodni obrambeni rat je oblik suprotstavljanja ju

goslavenskoga socijalistikog samoupravnog drutva oruanoj
agresiji. U skladu sa svojim drutvenim ureenjem i nesvrsta-

61

2D12-0762

nom vanjskom politikom, SFRJ se priprema iskljuivo za

obrambeni, a po drutveno^klasnim ciljevima pravedni i re
volucionarni rat. Openarodni obrambeni rat sadri oruanu
borbu i druge oblike b o r b e i openarodnog otpora. To o m o
guava masovno, racionalno i usklaeno angairanje svih
ljudskih i materijalnih potencijala Jugoslavije u obrani slo
bode, nezavisnosti, integriteta, teritorijalne cjelokupnosti i
socijalistikoga samoupravnog drutvenog ureenja.
Openarodni obrambeni rat zahtjeva usklaene, prven
stveno ofanzivne, napore i aktivnosti svih subjekata drutva
u voenju oruane borbe i drugih oblika b o r b e i openarod
nog otpora u svim podrujima drutvenog ivota. Oblici bor
be i openarodnog otpora m o g u mijenjati svoj karakter i
imati razliit doprinos u ostvarivanju ciljeva rata, ali je oru
ana borba uvijek odluujui oblik slamanja agresije.
Osnovna obiljeja openarodnoga o b r a m b e n o g rata jesu:
\
oslonac na vlastite snage, masovno sudjelovanje stanovnitva
u suprotstavljanju agresiji, iskorienje svih materijalnih iz
vora i dobara za potrebe rata, primjena raznovrsnih oblika
borbe i openarodnog otpora, v o e n j e ratnih djelovanja na
cijelom jugoslavenskom prostoru i neprekidnost ratnih dje
lovanja.
U voenju openarodnoga o b r a m b e n o g rata oslanjat e
mo se prvenstveno na vlastite snage i mogunosti. To podra
zumijeva i zahtijeva maksimalno i v r l o racionalno korienje
svih raspoloivih snaga i sredstava. Odreena materijalna
p o m o prijateljskih zemalja i naroda zavisit e, p r i j e svega,
od rezultata nae oruane b o r b e i drugih oblika b o r b e i ope
narodnog otpora.
Masovno sudjelovanje stanovnitva u raznovrsnim obli
cima borbe i openarodnog otpora, glavno je obiljeje ope
narodnoga obrambenog rata i odluujui uvjet p o b j e d e nad
svakim agresorom. Svi radni ljudi i graani organizirano su
djeluju u ratnim aktivnostima i daju svoj puni doprinos
ukupnom naporu drutva za ostvarivanje ciljeva openarod
noga obrambenog rata. Razvedenost sistema openarodne ob
rane i drutvene samozatite, p o s e b n o raznovrsnost oblika
organizacije, borbe i openarodnog otpora, omoguavaju svim
graanima, bez obzira na spol i d o b , da, na osnovi samoup-

62

ravnih prava, obavljaju svoje dunosti obrane i zatite ze

m l j e . To stvara uvjete za voenje oruane b o r b e m a s o v n i m
oruanim snagama, uz sudjelovanje cjelokupnoga sposobnog
stanovnitva. To je naa osnovna prednost nad svakim agre
s o r o m i ona ima odluujue drutveno, p o l i t i k o , v o j n o i mo
ralno znaenje za uspjenu p r i p r e m u i voenje openarodno
ga o b r a m b e n o g rata.
Iskorienje svih materijalnih izvora i dobara drutva
osigurava uspjeno i dugotrajno voenje rata osloncem na
vlastite snage. Polazei od toga doktrinarnog opredjeljenja
u miru se stvara materijalna osnova, a u toku rata nastavlja
proizvodnja materijalnih dobara i sredstava za potrebe oru
anih snaga i stanovnitva. I z v o r i i potencijali naeg dru
tva osiguravaju osnovne p o t r e b e za ivot i borbu, i istovre
m e n o onemoguavaju ili ograniavaju agresoru njihovo isko
rienje. Funkcioniranje osnovnih privrednih djelatnosti na
cijelom prostoru SFRJ, ukljuujui i p r i v r e m e n o zaposjednu
te dijelove teritorija, jedan je od v r l o vanih uvjeta uspje
nog voenja openarodnoga o b r a m b e n o g rata.
Primjena raznovrsnih oblika b o r b e i openarodnog otpo
ra osnovni je uvjet p o b j e d e u openarodnomu o b r a m b e n o m
ratu. Oruana borba i drugi oblici b o r b e i openarodnog ot
p o r a meusobno se dopunjavaju i uvijek usklauju na tak
tikoj, operativnoj i strategijskoj razini. Odluujui o b l i k
suprotstavljanja oruanoj agresiji jest oruana borba. Od nje
zinih rezultata zavisit e uspjeh drugih oblika b o r b e i ope
narodnog otpora, i obratno.
Drugi oblici b o r b e i openarodnog otpora obuhvaaju
m j e r e , postupke i aktivnosti p r o t i v agresora u svim podru
j i m a politikoga, e k o n o m s k o g i drutvenog ivota. Oblici bor
be i openarodnog o t p o r a jesu: politiko-propagandna aktiv
nost na unutranjem i m e u n a r o d n o m planu; aktivnost u po
druju p r i v r e d e i drutvenih djelatnosti; sabotae, diverzije,
b o j k o t , trajkovi, manifestacije, proslave dravnih praznika
i jubileja, demonstracije, neposlunost i drugo. Rezultati tih
oblika b o r b e i openarodnog otpora, uz oslonac na oruanu
borbu, onemoguavaju agresoru uspjeno voenje oruane
b o r b e na naem ratitu, uspostavljanje svoje ili kvislinke
vlasti, koritenje e k o n o m s k i m i z v o r i m a i drugim dobrima

63

2D12-0763

SFRJ i provoenje svoje propagande i p r o g r a m a socijalnih

mjera, zdravstva, kulture i obrazovanja. Na taj se nain osi
gurava funkcioniranje naega drutveno-politikog i drutveno-ekonomskog sistema, omoguava neprekidnost ratnih dje
lovanja na cijelom ratitu i u najteim uvjetima i doprinosi
slamanju agresije.
Voenje ratnih djelovanja oruane b o r b e i drugih ob
lika borbe i openarodnog otpora na cijelomu jugoslaven
skom prostoru j e d n o je od bitnih obiljeja i uvjet uspje
nog voenja openarodnoga obrambenog rata. C i o prostor
SFRJ je jedinstveno ratite u svim ratnim sluajevima i svim
periodima openarodnoga obrambenog rata. Stoga se cijeli
teritorij SFRJ u miru p r i p r e m a i pokriva snagama za orua
nu borbu i za druge oblike b o r b e i openarodnog otpora. Ra
tna djelovanja i borbena kontrola i upotreba cijeloga jugo
slavenskog prostora, u duhu koncepcije i doktrine opena
rodne obrane, osiguravaju n a m moralno-politike i vojnostrategijske prednosti nad svakim agresorom.
Neprekidnost ratnih djelovanja u razmjerima i oblicima
koji su u skladu sa situacijom na jugoslavenskom ratitu i
irim okvirima, bitna je karakteristika i garancija uspjenog
voenja openarodnoga obrambenog rata. T i m strategijskim
opredjeljenjem se stvaraju uvjeti za funkcioniranje politi
kog i drutveno-ekonomskog sistema, osigurava se kontinu
itet oruane borbe i drugih oblika b o r b e i openarodnog ot
pora, razvlae i unitavaju oruane snage agresora, mijenja
odnos snaga u vlastitu korist, p r e o t i m a i odrava inicijativa,
omoguava korienje materijalnim izvorima i potencijalima
zemlje.
Openarodni obrambeni rat v o d i t e se sve d o k se sna
ge agresora ne razbiju, unite i izbace s teritorija S F R J . Kon
tinuitet oruane b o r b e i drugih o b l i k a b o r b e i openarod
nog otpora ostvarivat e se u svim uvjetima, b i l o o k o j e m
agresoru da je rije, ma kakve b i l e njegove snage i nain
njihove upotrebe, b i l o da upotrebljava samo konvencionalno
oruje, ili da ga kombinira s nuklearnim, k e m i j s k i m i bio
lokim orujem. Stoga planske i svestrane p r i p r e m e drutva i
ureenje teritorija za openarodnu
obranu i drutvenu sa
mozatitu v e u miru imaju izuzetno znaenje i uvjet su za
uspjeno voenje openarodnoga o b r a m b e n o g rata.

64

GLAVA
OSNOVNI

III

STAVOVI O ORUANOJ BORBI

Oruana borba je sukob u k o j e m se organizirano primje

njuje oruano nasilje radi ostvarivanja politikih, ekonom
skih i v o j n i h ciljeva. N j e z i n a glavna osobina je masovna i
planska upotreba oruane sile; ona je glavni sadraj i b i t n o
obiljeje rata, na iji tok i i s h o d ima odluujui utjecaj.
U o p e n a r o d n o m u o b r a m b e n o m ratu oruana borba je
osnovni o b l i k ispoljavanja drutvene m o i radnih ljudi i
graana i odluujui nain njihova suprotstavljanja svakoj
oruanoj agresiji. Osnovni nosilac oruane b o r b e jesu oru
ane snage, ali se u njezinu pripremanju i izvoenju maksi
malno angairaju i svi drugi subjekti drutva. Po sveobuhvatnosti, b r o j u sudionika, prostoru i sredstvima, oruana
borba na naem ratitu i m a t e najire razmjere, a po svo
j i m ciljevima, o b l i c i m a voenja i karakteristikama predsta
vljat e koncentrirani izraz drutvene sile naoruanog naro
da. Oruana borba u o p e n a r o d n o m u o b r a m b e n o m ratu i m a
svoje izvorite u n a r o d n o o s l o b o d i l a k o m ratu, s t i m to se
neprekidno razvija u skladu sa suvremenim uvjetima.
Oruana b o r b a se usporedno vodi, dopunjuje i kombinira
s p o l i t i k o m , e k o n o m s k o m , diplomatskom, psiholoko-prop a g a n d n o m b o r b o m i d r u g i m oblicima borbe i openarodnog
otpora. Uspjesi postignuti u oruanoj b o r b i omoguavaju op
enarodni o t p o r u drugim podrujima drutvenog ivota, i
obratno.
Cilj oruane b o r b e u openarodnomu obrambenom ratu
jest unitenje, razbijanje i protjerivanje agresora iz jugosla
venskog prostora, uz to m a n j e vlastite gubitke. Ona se v o d i
5

65

neprekidno od poetka agresije do konane p o b j e d e . U

svim uvjetima mora biti dobro organizirana i umjeno voe
na, bez ablona k o j i bi sputavali inicijativu i stvaralaku ak
tivnost njezinih sudionika.
U openarodnomu o b r a m b e n o m ratu primjenjuje se
frontalni, partizanski i kombinirani oblik oruane borbe. Ona
se jednovremeno v o d i na fronti, na p r i v r e m e n o zaposjednu
tom teritoriju i u vlastitoj pozadini svugdje gdje se nalaze
snage agresora. Oruana borba se ostvaruje borbenim djelo
vanjima jedinica i dijelova oruanih snaga, uz sudjelovanje
drugih subjekata openarodne obrane i drutvene samozati
te. S obzirom na c i l j , snage, p r o s t o r i v r i j e m e , borbena dje
lovanja m o g u biti strategijskih, operativnih i taktikih raz
mjera. Ona se i z v o d e na frontalni i partizanski nain, a naj
ee kombinirano. Osnovni v i d o v i borbenih djelovanja jesu
napad i obrana. N a p a d je glavni i odluujui v i d borbenih
djelovanja. Oblici borbenih djelovanja jesu: operacije, b o j e v i
i borbe. B o j e v i i b o r b e su taktikih, a operacije operativ
nih ili strategijskih razmjera.
Osnovni sadraji oruane b o r b e jesu: protuzrana obra
na, protuoklopna borba, protudesantna borba, protupjeadijska borba, pomorska obrana, protuartiljerijsko-raketna bor
ba, protuelektronska borba, diverzantska i protudiverzantska
djelovanja i zapreavanje. N j i h o v osnovni zadatak jest uni
tavanje ive sile i i z v o r a vatrene m o i oruanih snaga
agresora.
Uspjeh oruane b o r b e b i t n o zavisi od kvalitete organiza
cije i sveobuhvatnosti priprema i provoenja svih vrsta osi
guranja borbenih djelovanja. Osnovne vrste osiguranja bor
benih djelovanja jesu moralno-politiko, obavjetajno, sigur
nosno, ininjerijsko, protunukiearno-kemijsko-bioloko, pozadinsko, meteoroloko, maskiranje i b o r b e n o osiguranje.
FAKTORI ORUANE BORBE
Oruana borba se v o d i u sloenim uvjetima u k o j i m a dje
luju razliiti faktori.
Faktori oruane b o r b e jesu ljudi, materijalna sredstva,
prostor i vrijeme. Oni su meusobno zavisni, povezani i uvje
tovani.

66

Faktori oruane borbe imaju razliitu vrijednost u rat

nim doktrinama zaraenih strana i razliito se meusobno
kombiniraju. V o j n e doktrine agresora zasnivaju se, prije
svega, na snazi m o d e r n o g naoruanja i vrhunskoj tehnikoj
opremljenosti njihovih oruanih snaga. Naa doktrina oru
ane borbe, u duhu koncepcije i doktrine openarodne ob
rane, zasniva se na odluujuoj ulozi ljudskog faktora, mak
simalnom korienju sveukupnim ljudskim i materijalnim
potencijalima zemlje i uspjenom korienju p r o s t o r o m i
vremenom.

Ljudi

glavni

faktor

oruane

borbe

U oruanoj borbi ljudi imaju glavnu i odluujuu ulo

gu. U njoj se maksimalno ispoljavaju sve njihove kvalitativne
i kvantitativne vrijednosti.
Kvalitativne
vrijednosti ljudskog faktora ispoljavaju
se
u p o l i t i k o j svijesti, b o r b e n o m moralu, doktrini oruane bor
be, organizaciji oruanih snaga, obuenosti, psihikoj stabil
nosti i fizikoj spremnosti pripadnika oruanih snaga i sta
novnitva.
Politika svijest i duboka spoznaja i uvjerenost da brane
socijalistiki samoupravni drutveni sistem, glavna su pokre
taka snaga radnih ljudi i graana SFRJ i osnovna garancija
uspjeha p r i suprotstavljanju svakom agresoru. Politika svi
jest se ispoljava u nepokolebljivoj v o l j i i odlunosti naih
naroda i narodnosti da b e s k o m p r o m i s n o m oruanom b o r b o m
i drugim oblicima b o r b e i openarodnog otpora brane i obra
ne slobodu, nezavisnost, teritorijalni integritet z e m l j e i teko
vine narodnoslobodilakog rata i socijalistikoga samouprav
n o g ureenja.
Borbeni m o r a l se manifestira u svijesti pojedinaca, ko
lektiva i drutva u cijelosti o potrebi i mogunostima uspje
nog voenja oruane borbe, i u odlunosti i pripremljeno
sti naroda i oruanih snaga da se maksimalno angairaju u
realizaciji ciljeva openarodnoga o b r a m b e n o g rata. B o r b e n i
m o r a l se temelji, prvenstveno, na socijalistikoj samouprav
n o j svijesti, slobodarskim i revolucionarnim tradicijama, uv
jerenju naih radnih ljudi i graana u opravdanost ciljeva za
5*

67

k o j e se b o r e i spoznaji drutvenih vrijednosti k o j e brane.

Ishodite u izgradnji borbenog morala i njegov snaan os
lonac ujedno jest nepokolebljivo uvjerenje u mogunost po
bjede nad svakim agresorom i svijest o opravdanosti oruane
borbe, j e r se brane vlastita sloboda i nezavisnost, socijalis
tiki samoupravni sistem, fiziki opstanak, materijalna a* kul
turna dobra. B o r b e n i m o r a l naroda i narodnosti socijalisti
ke Jugoslavije ima svoje duboke korijene u viestoljetnoj
borbi protiv osvajaa, a posebno u narodnooslobodilakom
ratu i revoluciji. N j e g o v u odravanju i stalnom jaanju umno
gome e doprinositi i svakodnevni uspjesi u oruanoj borbi
i osiguranje nunih materijalnih sredstava za oruane snage
i stanovnitvo. Tekoe, rtve i eventualni neuspjesi u poje
dinim borbenim djelovanjima ne m o g u pokolebati politiki
svjesne ljude, uvjerene u konanu pobjedu i ostvarenje ci
ljeva za koje se b o r e .
Naa doktrina oruane b o r b e zasniva se na koncepciji i
doktrini openarodne obrane i drutvene samozatite, isku
stvima narodnooslobodilakog rata, iskustvima ratova novije
epohe i dostignuima v o j n e teorije i prakse. Ona polazi od
naela da narod koji, orujem i svim drugim sredstvima, na
svom tlu, odluno brani slobodu, nezavisnost i vrijednosti
svoga drutvenog ureenja nikada ne m o e b i t i p o k o r e n .
Otuda je uspjena izgradnja i primjena originalne doktrine
oruane borbe vaan elemenat ukupne snage i kvalitete ljud
skog faktora.
Nain organiziranja oruanih snaga SFRJ osigurava us
pjeno ispoljavanje ukupnih vrijednosti ljudskog faktora.
Oruane snage SFRJ jesu masovna i elastina svenarodna
vojna organizacija u koju se ukljuuju radni ljudi i graani
da bi ostvarili svoja ustavna prava i dunosti u obrani ze
mlje. One su j e d a n od oblika organiziranja naoruanog na
roda i originalan o b l i k podrutvljavanja o b r a n e jugoslaven
skoga socijalistikog samoupravnog drutva.
Obuenost ljudi za oruanu borbu, njihova vojnostruna
znanja i vjetine, skupa s o d g o j e m spadaju m e u o n e ele
mente od kojih bitno zavisi neposredan uinak izvoenja bor
benih djelovanja. Obuka za oruanu borbu sastavni je dio
cjelokupnog sistema obrazovanja i pripremanja oruanih
snaga i stanovnitva za openarodni o b r a m b e n i rat i jedan

68

od najvanijih drutvenih zadataka. Obuka pripadnika oru

anih snaga istovremeno je i najvanija m i r n o d o p s k a aktiv
nost svih komandi i tabova. Jedinice, tabovi i komande obu
avaju se za voenje borbenih djelovanja u najteim borbe
n i m , p r o s t o r n i m i atmosferskim uvjetima. Posebno se m o r a
razvijati samoinicijativa u poduzimanju i izvoenju borbenih
djelovanja i osiguranja kontinuiteta oruane b o r b e na s v i m
dijelovima jugoslavenskog ratita, b e z obzira na b o r b e n e i
druge uvjete.
Psihika stabilnost neposredno omoguava i potie na
vea naprezanja, portvovanje, upornost i istrajnost u oru
anoj b o r b i . Uz visoke ideale i m o t i v e , od naroitog je zna
enja p r a v o v r e m e n o i svestrano informiranje i objanjavanje
dogaaja na naem ratitu i u svijetu i b r z o privikavanje na
teke uvjete i p r o m j e n e u oruanoj borbi.
Fizika spremnost o m o g u a v a uspjeno savlaivanje na
pora i tekoa k o j e nameu i zahtijevaju intenzivna i nepre
kidna i borbena djelovanja. Stoga je organizirana, planska i
masovna fizika obuka u miru od v e l i k o g znaenja za orua
nu borbu i trajan je drutveni zadatak.
Naa doktrina oruane b o r b e polazi od toga da u bitnim
kvalitativnim svojstvima ljudstva i m a m o prednost nad sva
k i m agresorom.
Kvantitativne vrijednosti ljudskog faktora izraavaju se
v e l i i n o m oruanih snaga i brojnou stanovnitva angaira
nog u oruanoj borbi i za njezine potrebe. Budui da bi i u
oruanoj b o r b i sudjelovao v e l i k i dio stanovnitva a ne s a m o
oruane snage, ljudski potencijal za oruanu b o r b u i oru
ane snage praktino se poistovjeuju s ukupnim za b o r b u
osposobljenim stanovnitvom.
U oruane
snage SFRJ ukljuivalo bi se o n o l i k o ljudi
k o l i k o zahtijevaju p o t r e b e oruane b o r b e u danom razdoblju
rata. N e p r e k i d n o se m o r a odravati takva veliina oruanih
snaga k o j a osigurava uspjeno v o e n j e oruane b o r b e na ci
j e l o m u jugoslavenskom ratitu.
M a s o v n o sudjelovanje ljudi u oruanoj borbi osnovni je
uvjet za njezino uspjeno voenje. Brojana nadmonost u
ljudstvu nad a g r e s o r o m zasniva se na ukljuivanju svih gra
ana S F R J u oruanu borbu i druge o b l i k e b o r b e i opena-

69

rodnog otpora. Agresor e biti prisiljen svoje v o j n e efektive

na naem ratitu angairati za izvoenje borbenih djelovanja
i osiguranje objekata, odravanje reda i suprotstavljanje dru
gim oblicima b o r b e i openarodnog otpora, posebno na pri
vremeno zaposjednutom teritoriju. N j e g o v e mogunosti za
angairanje oruanih snaga na naem ratitu m o g u biti ogra
niene i p o t r e b o m dranja snaga na drugim aktivnim ili po
tencijalnim vojitima i ratitima. Stoga se m o e realno oe
kivati da e agresor doi u krizu na naem ratitu, prije
svega zbog pomanjkanja ive sile. Z a t o je cilj svakog bor
benog djelovanja oruane b o r b e u cijelosti nanoenje to
veih gubitaka agresoru, prvenstveno u ljudstvu. Ostvariva
njem tog cilja umanjuju se i eventualne prednosti agresora
u odreenim vrstama ratne tehnike, a ujedno se postiu i
najbolji rezultati u obrani prostora i kordenju v r e m e n o m .

Materijalni

faktor

Materijalni faktor sainjavaju materijalna sredstva oru

anih snaga, ekonomski potencijal i materijalni izvori zemlje
koji se upotrebljavaju u oruanoj b o r b i i za njezine potrebe.
N j e g o v utjecaj na tok i rezultate oruane borbe postaje sve
vei, posebno u pogledu naoruanja i drugih sredstava ratne
tehnike.
Pri razmatranju materijalnog faktora od posebnog je
znaenja realno i svestrano spoznati uzajamni odnos agreso
rovih i naih materijalnih mogunosti. U o d r e e n i m uvjetima
agresor m o e biti nadmoniji u n e k i m vrstama suvremene
ratne tehnike, posebno u zrakoplovnom, raketnim, oklopnim,
mehaniziranim i flotnim snagama i sredstvima. To bi mu
omoguilo da ostvari poetnu nadmonost u vatri i udaru,
pogotovu ako upotrijebi nuklearno oruje i druga sredstva
za masovno unitavanje i razaranje. Stoga se moraju izna
laziti takva materijalno-tehnika i organizacijska rjeenja i
takvi naini voenja borbenih djelovanja p o m o u kojih e
se uspjeno i efikasno neutralizirati eventualne tehnike pred
nosti agresora i osigurati da nae druge prednosti dou do
punog izraaja.

70

Oruana se borba m o e uspjeno v o d i t i i usprkos materijalno-tehnikoj nadmonosti agresora ako se primijeni od

govarajui o b l i k oruane borbe. Izbjegavanjem odluujuih
frontalnih djelovanja irih razmjera, kada ona nisu nuna i
racionalna, te izvoenjem borbenih djelovanja i p r i m j e n o m
mjera zatite u skladu s k o n k r e t n o m situacijom, m o g u se
viestruko umanjiti efekti djelovanja tekog naoruanja, su
vremenih tehnikih, p o s e b n o elektronskih sredstava i vatre
agresora. M a s o v n i m i raznovrsnim klasinim naoruanjem,
upotrijebljenim u skladu s n j e g o v i m mogunostima i u duhu
nae doktrine, znatno se nadoknauje eventualna tehnika
inferiornost u n e k i m vrstama vrhunskog naoruanja. Za ne
utraliziranje eventualne materijalno-tehnike nadmonosti ag
resora posebno znaenje imaju umjeno korienje prosto
r o m i v r e m e n o m i voenje borbenih djelovanja na c i j e l o m
jugoslavenskom prostoru. Udarna i vatrena m o agresora bit
no se umanjuju fortifikacijskim ureenjem zemljita, masov
nim zapreavanjem, maskiranjem i p r i m j e n o m raznovrsnih
mjera osobne i kolektivne zatite ljudstva i materijalnih
sredstava.
U obrani zemlje oslanjamo se, prvenstveno, na vlastite
materijalno-tehnike mogunosti. Osnovni i z v o r opskrbe oru
anih snaga S F R J u m i r u i ratu jest proizvodnja naoruanja
i v o j n e o p r e m e u z e m l j i . Stoga je razvijanje vlastite znan
stvene, materijalno-tehnike i tehnoloke baze za p r o i z v o d n j u
i usavravanje postojeih i razvoj novih sredstava, naorua
nja i v o j n e o p r e m e j e d a n od prioritetnih strategijskih zada
taka. Posebno znaenje ima stvaranje uvjeta za proizvodnju
i popravke tih sredstava u toku rata.
Za uspjeno voenje oruane b o r b e nuno je plansko
stvaranje to veih materijalnih rezervi i njihov razmjetaj
u skladu s planovima upotrebe oruanih snaga. Prioritet ima
ju ona borbena sredstva ija bi proizvodnja ili zanavljanje
na drugi nain u ratu bili neizvjesni ili znatno oteani. D o
voljne i d o b r o locirane materijalne rezerve na cjelokupnom
teritoriju, te organizirana proizvodnja u ratu, moraju u s v i m
uvjetima osigurati osnovnu opskrbu oruanih snaga. Stoga
se planskom i organiziranom stvaranju materijalnih rezervi
u oruanim snagama, drutveno-politikim zajednicama i or
ganizacijama udruenog rada m o r a posveivati stalna panja.

71

2D12-0767

I ratni plijen je vaan i z v o r opskrbe orujem i drugim

materijalnim sredstvima. Materijalna p o m o prijateljskih ze
malja i nabavke iz inozemstva m o g u takoer biti od znae
nja, pogotovo u o n i m vrstama naoruanja, o p r e m e i sredsta
va kojima se ne raspolae u dovoljnoj mjeri. Meutim, ni u
jednoj situaciji sposobnost za voenje i uspjean zavretak
oruane borbe ne smije i ne m o e zavisiti od materijalne po
moi drugih zemalja.
U pripremama za voenje oruane b o r b e nuno je osi
gurati potrebne koliine kvalitetnog i raznovrsnog naorua
nja, opreme i sredstava za optimalno angairanje ljudskog
potencijala i osiguranje njegove zatite. Da bi se to postiglo,
potrebne su velike koliine suvremenog naoruanja i o p r e m e
za masovno voenje oruane borbe, naroito za protuzranu
obranu, protuoklopnu i protudesantnu borbu i .pomorsku ob
ranu. Izuzetno znaenje ima umjeno korienje cjelokup
nom raspoloivom ratnom tehnikom od suvremenih i v r l o
sloenih sistema oruja do prirunih sredstava. To zahtijeva
visoku osposobljenost i pripremljenost oruanih snaga i sta
novnitva.
U toku rata m o r a se osigurati proizvodnja osnovnih bor
benih sredstava i drugih materijalnih dobara potrebnih za
oruane snage i cjelokupno stanovnitvo, bez obzira na vojnostrategijske uvjete na ratitu. To razumijeva proizvodnju
u vlastitoj pozadini i na p r i v r e m e n o zaposjednutom terito
riju.
Polazei od znaenja i uloge materijalnog faktora, poseb
no naoruanja i ratne opreme, SFRJ posveuje veliku panju
tehnikoj modernizaciji oruanih snaga u skladu sa suvreme
nim znanstveno-tehnikim dostignuima i vlastitim moguno
stima. Stalna tehnika modernizacija oruanih snaga drutve
ni je zadatak prioritetnoga strategijskog znaenja.

Prostor
Prostor ispoljava svoj utjecaj na oruanu borbu kao ve
liina i kao kvaliteta. Svaka zaraena strana tei da sauva,
odnosno zauzme to vei p r o s t o r da bi ga iskoristila za ostva
renje svojih politikih, v o j n i h i ekonomskih ciljeva. Istovre-

72

meno, svaka j & r a e n a strana_nas^oji_prvenstveng. .ovladati-.

o n i m dijelovima p r o s t o r a k o j i imaju vee _poUtika,-vajno i
p r i v r e d n o znaenje, odnosno zadrati ih. a to su g r a d P v V - w a naselja, razvijeni privredni rajoni, konmnikacijski rjrayci t
a e r o d r o m i j luke.
Jugoslavenski bi p r o s t o r u cijelosti, od poetka agresije
do njezina potpunog slamanja, b i o konstantni operacijski
prostor naih oruanih snaga. P o j e d i n e dijelove tog prostora
agresor m o e samo p r i v r e m e n o zaposjesti ali ne i zauzeti,
okupirati i anektirati. Na svakom t a k v o m dijelu teritorija
v o d i t e se borbena djelovanja i drugi oblici b o r b e i ope
narodnog o t p o r a u razmjerima i na naine k o j i su u skladu
sa danim b o r b e n i m i drugim uvjetima. Na p r i v r e m e n o za
posjednutom teritoriju nastavit e se djelatnost naih organa
vlasti, privrede, drutvenih djelatnosti i svih drutveno-po
litikih i drutvenih organizacija, i m e se osigurava funkci
oniranje socijalistikoga samoupravnog ureenja na cjelokup
n o m d r a v n o m teritoriju u svim vojnostrategijskim situaci
jama.
Svaki dio jugoslavenskog prostora uporno e se braniti
od same dravne granice. Uvijek e se teiti slamanju ofen
zivne m o i agresora na to manjoj dubini ratita i p r e l a s k o m
naih oruanih snaga u protuofanzivu, razbiti oruane snage
agresora i protjerati ih s naeg teritorija.
N a i n i odsudnost obrane pojedinih dijelova prostora
bit e uvjetovani b o r b e n o m situacijom ija je osnovna kom
ponenta odnos snaga, i n j e g o v i m znaenjem k a o e l e m e n t o m
odnosa snaga u ostvarivanju ciljeva k o j i se ele postii u da
n o m v r e m e n s k o m periodu. Budui da p r i v r e m e n o naputanje
glavninom snaga b i l o kojeg dijela teritorija nema odluujui
utjecaj na daljnji tok oruane borbe, a posebno na njezin
krajnji ishod, p r o s t o r se ne brani po cijenu gubitaka koji pre
laze znaenje ostvarenih ciljeva. Stoga e odsudnost o b r a n e
prostora, naelno, zavisiti od odnosa racionalnosti i svrsishodnosti vlastitih gubitaka, s jedne, i znaenja ostvarenog cilja,
s druge strane. K a d a to nalau politiki, vojni i ekonomski
razlozi, pojedini dijelovi teritorija e se za o d r e e n o v r i j e m e
braniti krajnje odsudno, bez obzira na gubitke.
P r i v r e m e n o gubljenje teritorija eventualnim pomica
njem fronte u dubinu naeg ratita, istovremeno se nadokna-

73

uje osloboenjem teritorija na dijelu ratita koji privreme

no zaposjednu oruane snage agresora. T i t o v doktrinarni
stav iz narodnooslobodilakog rata da svaki gubitak neke te
ritorije mora u isto v r i j e m e znaiti dobitak nove, j o vee
i vanije t e r i t o r i j e u cijelosti e se primjenjivati u oru
anoj borbi u openarodnom o b r a m b e n o m ratu. T a k o se uvi
jek osigurava dovoljno prostrana operacijska osnovica za
manevar, djelovanje i materijalno osiguranje naih oruanih
snaga, a oruane snage agresora se primoravaju da p o n o v n o
vode borbe za ranije zaposjednute ili izgubljene dijelove te
ritorija.
Na dijelu ratita koji agresor uspije privremeno zapo
sjesti, intenzivnim napadnim b o r b e n i m djelovanjima i dru
gim oblicima borbe i openarodnog otpora, neprekidno e se
oslobaati novi teritoriji, a postojei proirivati i meusobno
povezivati. To e stalno slabiti ofenzivnu m o agresora na
fronti, j e r e biti prisiljen odvajati znatne snage za borbena
djelovanja na privremeno zaposjednutom teritoriju i za osi
guranje pozadine snaga angairanih na fronti. K a d g o d to
bude mogue, p r e k o slabije zaposjednutih dijelova fronte,
povezivati e se slobodni teritoriji s vlastitom pozadinom. To
omoguava manevar snagama i sredstvima iz vlastite pozadine
na slobodne teritorije i, obratno, oruane snage agresora do
vodi u nepovoljan borbeni poloaj, a nae oruane snage
znatno proiruju svoju operacijsku i materijalnu osnovicu i
stvaraju uvjete za sinhronizirana i koncentrina borbena dje
lovanja u taktikim, operativnim i strategijskim razmjerima.
Odsudnost obrane svakoga pojedinog slobodnog teritori
ja zavisi od njegova vojnoga, politikog i ekonomskog zna
enja u danom v r e m e n s k o m periodu. U toku veih napadnih
operacija oruanih snaga agresora na slobodne teritorije, neki
e biti branjeni krajnje odsudno ukoliko realizacija manevra
glavnine naih snaga koje djeluju na danom prostoru bude
zavisila od toga jesu li ti prostori u naim rukama.
Takvim odnosima prema prostoru ostvaruje se j e d n o od
naih osnovnih doktrinarnih opredjeljenja da se cijeli ju
goslavenski prostor m o r a maksimalno iskoristiti za vojnu,
politiku, privrednu aktivnost i druge drutvene aktivnosti,
kako bi se to prije p r o m i j e n i o opi odnos snaga u vlastitu
korist, slomila ofenzivna m o oruanih snaga agresora, prelo

74

u protuofenzivu i ostvarili ciljevi openarodnoga obrambenog

rata. T a k o se prostor u naoj ratnoj vjetini javlja i kao bi
tan faktor mijenjanja odnosa snaga u vlastitu korist.
P r o s t o r se u miru ureuje za p o t r e b e rata. P r i t o m e se
imaju u vidu m o g u e vrste agresije i mogue vojnostrategijske situacije na naem ratitu, odnosno operativne situacije
na vojitima. V o j n a infrastruktura se zasniva na t i m procje
nama i izgrauje se tako da maksimalno zadovolji p o t r e b e
oruane b o r b e u svim m o g u i m vojnostrategijskim situaci
jama. Ostala infrastruktura se prilagoava potrebama orua
ne borbe, p o g o t o v o veliki privredni i drugi sistemi koji imaju
posebno znaenje i ulogu u oruanoj borbi.
U toku rata p r o s t o r se ureuje u skladu s potrebama
situacije. Postojea infrastruktura se iskoritava, dograuje
ili rui, zavisno od toga da li olakava ili oteava v o e n j e
oruane b o r b e vlastitim ili agresorovim oruanim snagama.
Posebno znaenje ima izgradnja objekata vojnopozadinske
infrastrukture na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju, i ob
jekata u vlastitoj pozadini i na slobodnim teritorijama, k o j i
slue za obavljanje poslova iz domene odnosa s prijateljskim
zemljama.
N a j v e i dio naeg teritorija ( k o p n o i akvatorij) nudi v r l o
p o v o l j n e uvjete za p r i k r i v e n manevar, upornu i stabilnu ob
ranu i iznenadne napade naih oruanih snaga, ija je organizacijsko-formacijska struktura prilagoena takvim uvjeti
ma. Na najveem dijelu naeg kopna, zbog njegovih orografskih i hidrografskih osobina, bit e znatno ograniene vatre
ne, udarne, manevarske i druge mogunosti tekog naorua
nja i pojedinih sredstava ratne tehnike k o j e su u operativnoj
upotrebi oruanih snaga agresora. Oklopne i mehanizirane
jedinice agresora, k o j e su glavni nosilac njegove oruane bor
be, na najveem bi dijelu naeg teritorija m o g l e djelovati sa
mo du komunikacijskih pravaca, gdje su ograniene mogu
nosti njihova razvoja i efikasne upotrebe, a ljudstvo bi b i l o
esto prisiljeno izlaziti iz oklopa i izvoditi borbena djelovanja
pjeke, uz ogranienu efikasnost djelovanja sredstava vatrene
podrke.
Maksimalno i umjeno iskoritavanje takvih prirodnih
osobina naeg prostora, uz n j e g o v o fortifikacijsko ureenje i
zapreavanje, omoguuje uspjeno voenje borbenih djelo-

75

2D12-0769

vanja naih oruanih snaga i usprkos izrazitoj tehnikoj nadmonosti oruanih snaga agresora. N a p r o s t o r je, dakle, va
an faktor smanjivanja ili eliminiranja prednosti agresora u
tekom naoruanju i drugim vrstama ratne tehnike.

ograniene mogunosti za iskoriavanje svojeg naoruanja i

drugih sredstava ratne tehnike i ekonomskih potencijala, j e r
bi b i o p r i m o r a n odvajati ih za stvarna i potencijalna ratna
djelovanja na drugim bliim i daljim prostorima.

U cijelosti uzevi, jugoslavenski je prostor elemenat pred

nosti za nae oruane snage u ukupnom odnosu snaga. Ta se
prednost stvaralakom p r i m j e n o m nae ratne vjetine i
njezinim stalnim obogaivanjem u praksi oruane b o r b e
moe iskoristiti za ublaavanje ili eliminiranje prednosti k o j e
bi, eventualno, i m a o agresor u drugim komponentama odno
sa snaga. Prednost koju nam nudi na prostor izravno stva
ra mogunost uspjenog iskoriavanja drugih prednosti k o j e
i m a m o u usporedbi s agresorom, i istovremeno oteava ili
onemoguava agresora da iskoritava prednosti koje imaju
njegove oruane snage. Jugoslavenski je prostor, dakle, bitan
faktor mijenjanja odnosa snaga u nau korist i u najteim
vojnostrategijskim i materijalnim uvjetima.

Agresor e nastojati to prije postii krajnje strategij

ske ciljeve i to prije osloboditi svoje snage i sredstva za
upotrebu na drugim postojeim i potencijalnim frontovima.
N j e m u bi, stoga, kronino nedostajalo vremena u taktikim,
operativnim i strategijskim razmjerima.
Taj historijski p e r i o d je, dakle, nepovoljan za agresora,
bez obzira na njegovu vojnu i privrednu m o , i to ne samo
u m o r a l n o m i p o l i t i k o m pogledu, n e g o i u svim elementima
odnosa snaga, odnosno u svim faktorima rata i oruane bor
be. Ogranienja koja je agresoru nametnuo proces svjetske
povezanosti i angairanja u b o r b i za m i r i pravednije odnose
u svijetu javljaju se samo kao vanjski faktori p o m o n o g zna
enja. Te slabosti agresora olakavale bi nam voenje rata
i oruane b o r b e i m o g u se uspjeno iskoristiti angairanjem
svih vlastitih ljudskih i materijalnih potencijala na c i j e l o m
prostoru u krajnje odlunoj i nemilosrdnoj oruanoj b o r b i
i drugim oblicima b o r b e i openarodnog otpora.

Vrijeme
V r i j e m e kao faktor oruane b o r b e ispoljava se kao his
torijski period u k o j e m se v o d i oruana borba, Jkaojvrijeme
jrajanjar-kao doba dana i godine i kao meteoroloka pojava.

Doktrina openarodnoga obrambenog rata i oruane bor

be ne odreuje unaprijed v r i j e m e njihova trajanja. Budui da
su m o g u e razliite vrste agresije na nau zemlju, i trajanje
oruane borbe b i l o bi razliito. T o , uz ostalo razumijeva opredjeljenost i za v o e n j e dugotrajnoga openarodnog obram
benog rata, u k o j e m bi se oruana borba vodila do potpunog
slamanja agresije.

Utjecaj vremena k a o historijskog perioda objektivno pro

izlazi iz sveukupne svjetske povezanosti interesa drava i
naroda, a posebno iz zajednikih interesa progresivnih dra
va, pokreta i snaga u borbi za mir, nezavisnost i drutveni
progres.

Agresor e g o t o v o uvijek teiti u kratkotrajnom ratu re

alizirati postavljene ciljeve, j e r mu ne odgovara uputanje
u dugotrajan i iscrpljujui rat, k o j i d o v o d i i do meunarod
ne osude i otpora. Nasuprot tome, mi e m o iskoriavati vri
j e m e , prije svega, da b i s m o promijenili eventualno nepovo
ljan poetni odnos snaga i stvorili uvjete za prelazak u stra
tegijsku ofenzivu. A k o odnos snaga za nas bude relativno
povoljan, prihvaa se odluujua oruana borba v e na po
etku agresije da bi se u to kraem vremenu slomila ofen
zivna m o agresora i prelo u ofenzivu radi njegova razbija
nja, unitenja i izbacivanja sa teritorija SFRJ. U k o l i k o bi,
m e u t i m , odnos snaga b i o izrazito nepovoljan, v o d i t e se du-

S o b z i r o m na viestruku povezanost drava, naroda i

progresivnih drutvenih procesa, eventualna agresija na nau
zemlju ugroavala bi interese svih miroljubivih zemalja, na
nosila tetu drutvenom progresu u cijelosti i prijetila svjet
skom miru. Stoga bi naa zemlja u eventualnom ratu imala
politiku, moralnu i materijalnu podrku i p o m o miroljubi
vog i progresivnog dijela ovjeanstva.
To bi izravno utjecalo na brojani odnos oruanih sna
ga na naem ratitu, j e r bi agresor b i o prisiljen drati jake
oruane snage i na drugim prostorima stvarnim ili poten
cijalnim ratitima i vojitima. I s t o v r e m e n o , agresor bi i m a o

76

77

gotrajna i za agresora iscrpljujua oruana borba u kojoj e

se intenzivnim i neprekidnim, prvenstveno napadnim, borbe
nim djelovanjima na cijelom ratitu unitavati njegove
snage, postupno mijenjati odnos snaga i tako stvarati uvjeti
za preotimanje strategijske inicijative i prelazak u opu ofen
zivu radi slamanja agresije.
Orijentacija na vremensku postupnost u postizanju kraj
njih vojnostrategijskih ciljeva, razumijeva neprekidna i kraj
nje intenzivna borbena djelovanja, posebno taktikih i opera
tivnih razmjera, radi nanoenja to veih gubitaka agresoru
u jedinici vremena, uz to manje vlastite gubitke.
Vrijeme kao doba dana i godine i kao meteoroloka po
java njegove su vane komponente kao faktora i uvjeta u
kojem se izvodi oruana borba. Borbena djelovanja e se iz
voditi neprekidno, u svako doba dana i godine i u svim me
teorolokim uvjetima, to e utjecati na nain voenja oru
ane borbe, posebno na nain djelovanja jedinica i na mogu
nost efikasne upotrebe naoruanja i ratne tehnike.
Ukoliko bi nae oruane snage bile inferiorne u tekoj
i drugoj ratnoj tehnici, naelno bi trebalo maksimalno kori
stiti se o n i m godinjim dobima, noima i m e t e o r o l o k i m pri
likama u kojima naoruanje i druga ratna tehnika agresora
ne mogu u punoj mjeri ispoljiti svoje borbene mogunosti.
Da bi se agresor prisilio na oruanu borbu kada mu to
ne odgovara, poduzimaju se intenzivna napadna borbena dje
lovanja protiv njegovih brojano i tehniki superiornijih sna
ga, upravo u o n o v r i j e m e u o n i m m e t e o r o l o k i m uvjetima
kada njegova borbena i druga ratna tehnika ne m o g u ispo
ljiti vatrene, udarne i manevarske mogunosti. Ta su borbe
na djelovanja, po pravilu, ogranienih ciljeva, visoka intenzi
teta, precizno planirana, kratkotrajna i po v r e m e n u izvoe
nja usklaena s borbenim djelovanjima i drugim oblicima
borbe i openarodnog otpora i na irem prostoru. Borbeni
se zadaci izvravaju na nain i u v r i j e m e kada agresor nije
u stanju pravovremeno upotrijebiti i efikasno iskoristiti pred
nosti svog naoruanja i druge ratne tehnike.
Vrijeme treba maksimalno iskoristiti kao vaan faktor
mijenjanja odnosa snaga u b o r b e n i m djelovanjima svih raz
mjera. V r i j e m e se maksimalno i racionalno iskoriava u
skladu s drugim faktorima oruane borbe, radi neprekidnog

nanoenja to veih gubitaka agresoru u jedinici vremena uz

to manje vlastite gubitke, i radi mijenjanja odnosa snaga u
vlastitu korist. To omoguava preotimanje i zadravanje stra
tegijske inicijative i osigurava stvaranje uvjeta za poduzi
manje strategijske ofenzive na ratitu, odnosno napadnih
borbenih djelovanja na vojitima i njihovim dijelovima.

OSNOVNA OBILJEJA ORUANE BORBE

Osnovna obiljeja oruane borbe na naem ratitu odre
ena su: drutvenom biti openarodnoga obrambenog rata,
mjestom i u l o g o m oruane b o b r e u sklopu ratnih djelovanja,
meusobnom povezanou i uvjetovanou oruane b o r b e i
drugih oblika borbe i openarodnog otpora, potencijalnim
vrstama agresije i njihovim karakteristikama i nainom upo
trebe oruanih snaga agresora.
Masovno
sudjelovanje
stanovnitva
u
pripremanju
i
vo
enju oruane borbe njezino je najvanije obiljeje i izraz
podrutvljenosti obrane i zatite. U oruanoj b o r b i m a s o v n o
e sudjelovati radni ljudi i graani u s v o j i m mjesnim zajed
nicama, organizacijama udruenog rada, drutveno-politikim
zajednicama i svim samoupravnim i drutvenim organizacija
ma u skladu sa svojim mogunostima, potrebama rata i
k o n k r e t n o m situacijom. Usporedno s obavljanjem poslova
kojima se posredno p o m a e voenje oruane borbe, oni e
neposrednim sudjelovanjem u b o r b e n i m djelovanjima izvr
avati i mnotvo zadataka: obavjetajno-izviaku djelatnost,
sigurnost i samozatitu, materijalno-tehniko osiguranje, sanitetsko zbrinjavanje, ininjerijsko ureenje teritorija, odra
vanje i p o p r a v k e komunikacija, zapreavanje i dr.
Oruane snage, posebno Teritorijalna obrana, otvorena
su organizacija za iroko ukljuivanje graana i radnih ljudi
u njihove j e d i n i c e i sastave. Jugoslavenska narodna armija
i Teritorijalna obrana nisu ni b r o j a n o ni organizacijsko-formacijski krute, nepromjenljive organizacije. One se, u skladu
s potrebama, poveavaju do najveih moguih razmjera i mi
jenjaju meusobni brojani odnos i svoju organizacijsko-formacijsku strukturu. Na nekim dijelovima ratita, posebno
na p o j e d i n i m dijelovima p r i v r e m e n o zaposjednutog teritorija,

78

2D12-0771

u oruane snage e se p o v r e m e n o ukljuivati g o t o v o cjelo

kupno sposobno stanovnitvo.
Veliina oruanih snaga i njihovo narastanje u pojedi
nim periodima rata i stupanj angairanja stanovnitva u oru
anoj borbi treba da osiguraju uspjeno i neprekidno voenje
oruane borbe na cijelomu naem ratitu.
Masovnim sudjelovanjem stanovnitva u oruanoj borbi
postie se brojana nadmonost nad oruanim snagama sva
kog agresora u svim ratnim prilikama i u svim periodima
borbe. To je vaan elemenat i inilac neutraliziran ja eventu
alne nadmonosti agresora u najsuvremenijem naoruanju i
drugoj ratnoj tehnici.
Oruana borba e se voditi na cijelomu jugoslavenskom
ratitu na kopnu, m o r u i u zraku, svugdje gdje se budu
nalazile i gdje budu djelovale snage agresora. Cjelokupni ju
goslavenski prostor jedinstvena je strategijska cjelina i stal
na operacijska osnovica naih oruanih snaga, sve do potpu
nog slamanja agresije. Nijedan d i o naeg prostora ne naputa
se bez upornih borbenih djelovanja i drugih oblika borbe i
openarodnog otpora. U k o l i k o agresor uspije da neke dije
love privremeno zaposjedne, borbena djelovanja se nastav
ljaju i na t o m prostoru se stvaraju, proiruju i spajaju slo
bodni teritoriji.
V o e n j e m oruane borbe na c i j e l o m jugoslavenskom ra
titu agresoru se onemoguava uspostavljanje okupacionog
sistema vlasti i vlasti kvislinga, i korienje materijalnim i
drugim dobrima zemlje, a istovremeno se vlastitim snagama
omoguava uspjena borbena kontrola svakog dijela teritorija
i korienje njezinim ljudskim i materijalnim potencijalima.
Stoga se m o r a j e d n o v r e m e n o djelovati po cijeloj dubini stra
tegijskog rasporeda oruanih snaga agresora, i m e se one
dovode u nepovoljan taktiki, operativni i strategijski polo
aj i prisiljavaju na obrambena borbena djelovanja. T i m e se
agresor razvlai na i r o k o m prostoru, slabi se njegova na
padna mo, na teitu oruane b o r b e i borbenih djelovanja
nameu se oblici oruane b o r b e i v i d o v i i naini borbenih
djelovanja k o j i mu ne odgovaraju. Na taj se nain stvaraju
uvjeti za preotimanje i odravanje strategijske inicijative, a
cjelokupni jugoslavenski prostor se stavlja izravno u funk
ciju mijenjanja odnosa snaga u nau korist.

80

Oruana borba na jugoslavenskom ratitu vodit e se

neprekidno do potpunog slamanja agresije.
Strategija orua
ne b o r b e polazi od toga da openarodni obrambeni rat m o e
biti i dugotrajan, i da e se oruana borba v o d i t i neprekidno
do konane pobjede. N e p r e k i d n o s t je oruane borbe, dakle,
njezina bitna osobina u svim ratnim sluajevima i u svim
vojnostrategijskim situacijama, bez obzira na snage i sred
stva koje bi agresor angairao na naem ratitu.
Ukoliko odnos snaga na ratitu bude povoljan za nas,
ili kada to budu omoguavale druge okolnosti, oruane sna
ge agresora treba to prije razbiti i izbaciti iz naeg prostora.
To i zahtijeva visok intenzitet oruane b o r b e i maksimalno
angairanje vlastitih snaga.
Dugotrajnost oruane borbe bit e uvjetovana izrazito
n e p o v o l j n i m o d n o s o m snaga. Oruana borba i borbena djelo
vanja vodit e se i u dugotrajnom ratu neprekidno i inten
zivno, a njihovi ciljevi ostvarivat e se p r i m j e n o m onih obli
ka, v i d o v a i naina k o j i su u danim uvjetima m o g u i i racio
nalni. Agresoru e se svakodnevno nametati isorpljujua bor
bena djelovanja u vrijeme, na prostoru i na nain k o j i
nama odgovaraju. To je najefikasniji nain postupnog mije
njanja odnosa snaga u vlastitu korist.
Oruanu borbu na jugoslavenskom ratitu karakterizirat
e izuzetno visok
intenzitet i dinaminost borbenih djelova
nja. To obiljeje proizlazi iz ciljeva, angairanih snaga i sred
stava, ratne vjetine Zaraenih strana i mogunosti ratne
tehnike.
Agresor e nastojati nametnuti odluujue frontalne su
dare velikih razmjera, kako bi maksimalno iskoristio svoju
tehniku nadmonost, udarnu snagu oklopnih i mehanizira
nih grupacija, djelovanje avijacije i raketno-artiljerijsku vat
ru. T o m e se treba suprotstaviti neprekidnim i intenzivnim
borbenim djelovanjima i drugim oblicima borbe i opena
rodnog otpora na c i j e l o m jugoslavenskom ratitu, maksimal
no iskoriavajui prednost broja i kvaliteta ljudstva, vla
stita teritorija i ratne vjetine. Agresor se m o r a stalno na
padati na i r o k o m prostoru, kako bi se onemoguilo da slo
bodno manevrira snagama i namee svoju inicijativu. Jednov r e m e n i m djelovanjem na fronti, p r i v r e m e n o zaposjednutom
teritoriju i u vlastitoj pozadini, napadima na b o k o v e i poza6

81

dinu oklopnih grupacija, razbijanjem zranih i pomorskih

desanata l o m i se ofenzivna m o agresora, ograniavaju se
njegove manevarske mogunosti, nanose mu se gubici, ubla
avaju efekti njegova prvog udara, postupno mijenja odnos
snaga u nau korist i stvaraju uvjeti za uspjeno voenje oru
ane borbe i slamanje svake agresije.
Oruana borba u openarodnom obrambenom
ratu imat
e manevarski karakter. To obiljeje je u izravnoj vezi s
njezinim intenzitetom, ofenzivnou i dinamikom.
Agresor e svoja djelovanja, prije svega, zasnivati na
brzim i snanim p r o d o r i m a oklopnih i mehaniziranih snaga,
masovnom angairanju avijacije i pomorskih snaga, irokoj
upotrebi desanata svih vrsta i velikoj vatrenoj m o i raketno-artiljerijskih oruja. Osnovu njegove manevarske m o i ini
la bi visoka pokretljivost trupa, ujedinjena sa snagom vatre
i njezinim v e l i k i m manevarskim mogunostima.
T a k v o m nainu djelovanja agresora treba se suprotsta
viti kombiniranjem svih vrsta i oblika borbe, b r z i m grupira
njem i pregrupiranjem i nametanjem b o r b e u vrijeme, na
mjestu i na nain koji nama odgovaraju. Za primjenu takve
ratne vjetine raspolaemo svim nunim elementima: cjelo
kupni teritorij SFRJ pokriven je i posjednut jedinicama Ju
goslavenske narodne armije i Teritorijalne obrane, k o j e su
organizirane i osposobljene za manevarski nain voenja bor
benih djelovanja; raspolaemo materijalno-tehnikom osno
v o m koja osigurava relativno visoku pokretljivost; postojea
mrea komunikacija omoguava manevar snagama i brza i
dinamina djelovanja. Sve to omoguava b r z o djelovanje i
bez veih pregrupiranja, umjeno i racionalno iskoriavanje
prednosti k o j e prua na prostor za iznenadna djelovanja u
bokove i pozadinu snaga agresora. Manevarski karakter oru
ane borbe izraava se u postojanju mnogobrojnih, vie ili ma
nje kontinuiranih fronta, djelovanjima po pravcima, udari
ma u bokove i pozadinu snaga agresora, j e d n o v r e m e n i m dje
lovanjima na fronti i na p r i v r e m e n o zaposjednutom terito
riju, kombiniranjem frontalnog i partizanskog naina voe
nja borbenih djelovanja, p o m i c a n j e m teita u skladu s ra
z v o j e m situacije i p r o m j e n o m odnosa snaga.
Borbena
djelovanja
na
cijelomu
bit e meusobno zavisna i usklaena.

82

jugoslavenskom
ratitu
Meuzavisnost borbe-

nih djelovanja na fronti, p r i v r e m e n o zaposjednutom terito

riju i u vlastitoj pozadini, izraava se u t o m e to razmjere,
nain voenja i rezultati jednih izravno zavise od razmjera,
naina voenja i rezultata drugih i utjeu na njih. Borbena
su djelovanja na fronti, na p r i v r e m e n o zaposjednutom terito
riju i u vlastitoj pozadini, dakle, stalno u uzrono-posljedin o m odnosu i to u strategijskim i operativnim, a esto i u
taktikim razmjerima.
U svim p e r i o d i m a oruane b o r b e i u svim vojnostrategijskim situacijama na naem ratitu, meuzavisnost je stalna,
bez obzira na to gdje je u danom periodu teite oruane
borbe, odnosno bez obzira na to koja su od tih djelovanja
odluujua za postizanje ciljeva oruane borbe na ratitu
ili ciljeva borbenih djelovanja na vojitima i u b o r b e n i m zo
nama. Pri t o m e e se, zavisno od situacije, mijenjati s a m o
njihove razmjere, stupanj integriranosti, znaenje i u d i o u
ostvarivanju strategijskoga, operativnog i taktikog cilja bor
benih djelovanja na o d r e e n i m prostorima.
Uvijek e se teiti t o m e da se b o r b e n i m djelovanjima na
fronti to prije i na to manjoj dubini naeg ratita slomi
agresija i da se, p r e l a s k o m naih oruanih snaga u ofenzivu,
na fronti razbiju i iz z e m l j e protjeraju oruane snage agreso
ra. Takav vojnostrategijski cilj m o i e se postii p o d uvje
t o m da se i s t o v r e m e n o v o d i uspjena borba p r o t i v desanata
i uspjena protuzrana obrana u vlastitoj pozadini, i da se
o d m a h po prelasku prvih jedinica oruanih snaga agresora
na na dravni teritorij uspjeno i z v o d e masovna borbena
djelovanja u njihovoj pozadini, u razmjerima i oblicima su
glasnim veliini p r i v r e m e n o zaposjednutog teritorija i bor
benoj situaciji na t o m dijelu ratita. Uspjeh borbenih djelo
vanja na fronti izravno e zavisiti od uspjeha borbenih dje
lovanja na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju i u vlastitoj
pozadini.
Uspjenom protuzranom o b r a n o m u vlastitoj pozadini
o m o g u a v a m o manevar snagama namijenjenim za borbena
djelovanja na fronti, njihovo ojaavanje i materijalno-tehni k o osiguravanje, te stabilnost naega obrambeno-zatitnog
sistema i funkcioniranja svih struktura drutva. Razbijanjem
i unitenjem krupnih zranih desanata u vlastitoj pozadini
liavamo agresora j e d n e vane strategijske komponente nje6*

83

govih snaga angairanih na naem ratitu, a vlastitim snaga

ma na fronti stvaramo povoljne uvjete za uspjeno izvoenje
operacija.
Masovnim borbenim djelovanjima na p r i v r e m e n o zapo
sjednutom teritoriju, u obliku diverzija, samostalnih borbi i
bojeva i operacija, prvenstveno napadnih, s teitem du ko
munikacija, oteava se i onemoguava pokret rezervi agre
sora k fronti, opskrba i evakuacija, te agresor prisiljava da
odvaja jake snage za osiguranje svoje pozadine i za dranje
gradova i vanih privrednih i demografskih rajona. Dijelovi
naih oruanih snaga koji i z v o d e borbena djelovanja na pri
vremeno zaposjednutom teritoriju istovremeno proiruju i
spajaju postojee i oslobaaju n o v e slobodne teritorije, to
stalno suava manevarski prostor oruanim snagama agre
sora i prisiljava ih na neprekidne, iscrpljujue borbe za iste
prostore, uz povlaenje i angairanje i onih snaga k o j e izvode
operacije na fronti. Sve to izravno slabi oruane snage agre
sora i njihove borbene mogunosti, i na fronti i u cijelosti,
i onemoguava mu realizaciju strategijske zamisli voenja
oruane b o r b e na naem ratitu. S druge strane, masovna
borbena djelovanja na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju
izravno doprinose stabilnosti i uspjenosti naeg sistema
obrane na fronti i slamanju ofenzive oruanih snaga agre
sora, odnosno razbijanju njegova sistema obrane i ubrzanju
tempa nastupanja naih oruanih snaga koje i z v o d e napadne
operacije na fronti.
Obrambenim i napadnim operacijama na fronti razbijaju
se i unitavaju glavne grupacije oruanih snaga agresora. Da
bi ostvario svoje ciljeve, agresor je prisiljen stalno ojaavati
svoje snage na fronti dovlaenjem novih jedinica iz svoje
operativne dubine. Na taj je nain njemu objektivno onemo
gueno kontroliranje veih dijelova prostora na p r i v r e m e n o
zaposjednutom teritoriju i on je prisiljen koncentrirati svoje
snage na komunikacijskim pravcima i prostorima koji su za
njega od vitalnoga vojnog, politikog i privrednog znaenja.
T a k o se proiruju nae mogunosti za poduzimanje borbenih
djelovanja velikih razmjera, stvaranje veih slobodnih teri
torija, organizaciju proizvodnje i svih drugih drutvenih
djelatnosti i kontinuirano funkcioniranje svih struktura na
ega socijalistikog samoupravnog drutvenog sistema na pri-

84

v r e m e n o zaposjednutom teritoriju. I s t o v r e m e n o se b o r b e n i m
djelovanjima na fronti slama napadna m o oruanih snaga
agresora, usporava t e m p o njihova nastupanja, i na taj se na
in osigurava prostor i stvara v r i j e m e operativnim sastavima
naih oruanih snaga za p r a v o v r e m e n manevar i uspjenu
borbu p r o t i v krupnih desanata i organizaciju i funkcionira
nje sistema protuzrane obrane u vlastitoj pozadini.
Meuzavisnost borbenih djelovanja na fronti, privreme
no zaposjednutom teritoriju i u naoj pozadini zahtijeva nji
hovu potpunu usklaenost na ta tri strategijska prostora na
ega jedinstvenog jugoslavenskog ratita, i to u strategijskim
i operativnim, a esto i u taktikim razmjerima. P r i usklai
vanju borbenih djelovanja na fronti, p r i v r e m e n o zaposjed
nutom teritoriju i u naoj pozadini uvijek e se polaziti od
toga gdje se u danom vremenu nalazi strategijsko teite
oruane borbe na ratitu, odnosno operativna teita borbe
nih djelovanja na vojitima i njihovim dijelovima.
K a d a je strategijsko ili operativno teite na fronti, o n d a
se djelovanja na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju uskla
uju s borbenim djelovanjima na fronti, i obratno. B o r b e n a
djelovanja na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju m o g u
biti teino orijentirana u pravcu fronte ili u strategijsku du
binu rasporeda oruanih snaga agresora, zavisno od potreba
k o j e e proizlaziti iz vojnostrategijske situacije na c i j e l o m
ratitu. Na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju izvodit e
se prvenstveno napadna borbena djelovanja taktikih, ope
rativnih i strategijskih razmjera. Obrambena borbena djelo
vanja e se primjenjivati samo ako doprinose napadnim bor
benim djelovanjima irih razmjera koja se poduzimaju na
fronti ili na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju. Radi spre
avanja pristizanja operativnih rezervi oruanih snaga agre
sora na frontu i izvlaenja njegovih snaga s fronte kada su
nae oruane snage u ofenzivi, nae e jedinice na privre
m e n o zaposjednutom teritoriju izvoditi i obrambene opera
cije, k o j e e biti tijesno usaglaene s napadnim i obrambe
nim operacijama naih snaga koje djeluju na fronti. I j e d n a
i druga borbena djelovanja uvijek ine organsku cijelinu
meusobno se usklauju, dopunjuju, isprepliu i zamjenjuju.
Borbena djelovanja u vlastitoj pozadini moraju osigurati
prostor i operativne uvjete za uspjeno izvoenje operacija

85

2D12-0774

na fronti. Stoga se uvijek usklauju s njima i dio su tih ope

racija veih razmjera.
Meusobna zavisnost i stalna usklaenost borbenih dje
lovanja na fronti, p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju i u
vlastitoj pozadini, osiguravaju jedan od naih osnovnih doktrinarnih principa strategijskog znaenja, a to je neprekid
nost djelovanja po cijeloj dubini strategijskog rasporeda oru
anih snaga agresora na naem ratitu, to je preduvjet za
voenje uspjene oruane borbe, posebno u uvjetima najtee
mogue varijante agresije na nau zemlju.

OSNOVNA NAELA RATNE VJETINE

Naela ratne vjetine su stavovi k o j i m a se usmjeravaju
pripreme i voenje oruane borbe i borbenih djelovanja. Ona
se izvode iz znanstvene spoznaje zakonitosti oruane b o r b e
i usvojenih doktrinarnih stavova.
Originalnost naela nae ratne vjetine ogleda se u nji
hovom specifinom sadraju i nainu primjene. N j i h o v e oso
bine proizlaze iz sadrajno drugaijih unutranjih veza i re
lativno novih odnosa meu pojavama u oruanoj borbi u
openarodnomu o b r a m b e n o m ratu.
Naela ratne vjetine mijenjaju se u skladu s promje
nom objektivnih uvjeta i zakonitosti oruane b o r b e . Stoga
se moraju stvaralaki primjenjivati, pronalaziti nova, teorij
ski oblikovati i u praksi provjeravati.
Strategija oruane b o r b e utvruje ova naela: stalno
odravanje visokog stupnja borbene gotovosti, odreivanje
cilja, odreivanje teita, jedinstvo oruane borbe, aktivnost
i inicijativu, manevar, iznenaenje, osiguranje od iznenae
nja, ekonomiju snaga, nametanje vlastitih oblika i naina vo
enja oruane b o r b e i borbenih djelovanja, jedinstveno ko
mandiranje i neprekidnost sadejstva i suradnje.
Stalno

odravanje

visokog
gotovosti

stupnja

borbene

Stalno odravanje visokog stupnja borbene gotovosti je

dinica, ustanova, komandi i tabova nuan je uvjet za spre86

avanje iznenaenja, brz razvoj i p r a v o v r e m e n o poduzimanje

i uspjeno izvoenje borbenih djelovanja i drugih aktivnosti.
Stupanj borbene gotovosti ocjenjuje se, u p r v o m redu,
po spremnosti i osposobljenosti jedinice, komande, taba i
ustanove da organizirano i p r a v o v r e m e n o o t p o n u i uspje
no izvedu borbena djelovanja i druge zadatke u skladu s pla
n o v i m a upotrebe i k o n k r e t n o m b o r b e n o m situacijom. Da bi
se to p o s t i g l o , nuno j e : odravanje stabilnoga moralno-politikog stanja, neprekidan politiki rad i p r a v o v r e m e n o infor
miranje, visoka struna obuenost, disciplina, j e d i n s t v o i ho
mogenost svakoga v o j n o g kolektiva, neprekidnost rukovoe
nja i komandiranja, efikasno funkcioniranje sistema veza,
odravanje ratne tehnike i drugih materijalnih sredstava u
stanju k o j e o m o g u a v a njihovu efikasnu i p r a v o v r e m e n u
upotrebu.
U izgradnji i odravanju visoke borbene gotovosti izuzet
no znaenje i m a j u : maksimalno zalaganje starjeina u radu,
njihov moralni lik, visoka struna osposobljenost, organizatorske sposobnosti, odnos prema potinjenima i samoinici
jativa.
Odravanje visokog stupnja borbene gotovosti u toku ra
ta zahtijeva izuzetne napore vojnika, starjeina, tabova i ko
mandi, efikasno funkcioniranje svih elemenata v o j n e organi
zacije i sistema rukovoenja i komandiranja. Bitna pretpos
tavka stalne borbene gotovosti jest visok borbeni m o r a l i
razina idejno-politike svijesti svih sudionika u oruanoj bor
bi. Svaka jedinica, ustanova, komanda i tab obavezni su da
u svim situacijama na o d m o r u , u pokretu, u b o r b i po
duzimaju sve m j e r e k o j e osiguravaju uspjeno izvrenje za
datka. Da bi se to postiglo, nuni' su uspjesi u izvravanju
borbenih zadataka, d o b r o organiziran i intenzivan idejno-politiki i o d g o j n i rad, p r a v o v r e m e n o i istinito informiranje,
primjena stimulativnih mjera, poticanje i razvijanje inicija
tive i dr. Od posebnog je znaenja briga za ljude: r e d o v n a
prehrana, lijeenje bolesnika i ranjenika, odravanje o p r e m e
i organiziranje o d m o r a .
V e l i k o znaenje u odravanju visokog stupnja b o r b e n e
gotovosti jedinica imat e i njihovi uspjesi u oruanoj bor
bi, te uspjesi drugih subjekata openarodne obrane i dru
tvene samozatite.

87

U odravanju visokog stupnja borbene gotovosti nuna

je stalna suradnja jedinica, komandi, tabova i ustanova oru
anih snaga sa svim drugim subjektima openarodne obra
ne i drutvene samozatite.
Odreivanje

cilja

Odreivanje cilja razumijeva utvrivanje realnosti i svrsishodnosti poduzimanja i voenja borbenih djelovanja i
drugih aktivnosti u oruanoj borbi. Oilj m o r a uvijek biti od
mjeren i usklaen s politikim, e k o n o m s k i m i v o j n i m potre
bama i s r e a l n i m mogunostima za n j e g o v o ostvarenje; ne
usklaen odnos ima za posljedicu neuspjeh, nepotrebno tro
enje i zamaranje snaga i gubljenje vremena.
Realno odreivanje cilja zahtijeva to potpunije pozna
vanje situacije i shvatanje biti zadataka, te sposobnost pred
vianja moguih obrta u toku izvoenja borbenih djelovanja.
Zavisno od procjene tih elemenata i dobivenog zadatka, od
reuju se jaina i sastav snaga i sredstava za postizanje po
stavljenog cilja.
Krajnji je vojnostrategijski cilj nae oruane b o r b e raz
bijanje, unitenje oruanih snaga agresora i njihovo protje
rivanje s teritorija SFRJ. T a k o postavljen oilj m o e se pos
tii postupno, ispunjavanjem posebnih i pojedinanih cilje
va na dijelovima ratita i u o d r e e n i m periodima rata u
strategijskim, operativnim i taktikim razmjerima. U j e d n o j
situaciji cilj m o e biti unitenje i razbijanje veih ili manjih
grupacija agresora, a u drugoj obrana i l i oslobaanje od
reenog prostora ili vanijih objekata, onemoguavanje ma
nevra snagama neprijatelja ili dobivanje vremena. U svim
situacijama agresoru treba nanositi to vee gubitke, prven
stveno u ljudstvu, j e r je to glavni nain za postizanje povolj
nog odnosa snaga i ostvarivanje opega vojnostrategijskog
cilja.
Naelo odreivanja cilja ne smije sputavati inicijativu,
smanjivati ili iskljuivati odgovornost i aktivnost starjeina,
komandi i tabova. Smisao njegove primjene je u t o m e da
uvijek osigura svrsishodnu djelatnost svih sudionika oruane
borbe da znaju to ele i da, u skladu s tim, osiguraju
najpovoljniji odnos snaga za ostvarenje postavljenog cilja.

88

Odreivanje

teita

Teite se izraava grupiranjem glavnih snaga i sredsta

va na o n o m prostoru i j i m se dranjem, o d n o s n o zauzima
njem omoguava ostvarenje postavljenog cilja na najefikas
niji i najracionalniji nain. U napadu se to izraava odreiva
njem pravca glavnog udara, a u obrani odreivanjem te
ita obrane. P r i odreivanju teita, obavezno se m o r a ima
ti u vidu ideja pretpostavljenog, cilj i zadatak j e d i n i c e i za
daci jedinica na irem prostoru, posebno kada se planiraju
i i z v o d e borbena djelovanja operativnih i strategijskih raz
mjera. Pri odreivanju teita polazi se od konkretnog odno
sa snaga, karakteristika prostora i vremena, oblika oruane
borbe i naina voenja borbenih djelovanja, te rasporeda i
mogunosti drugih snaga openarodne obrane i drutvene
samozatite na danom prostoru.
S o b z i r o m na c i l j , angairane snage, sredstva i prostor,
teite m o e biti strategijsko, operativno i taktiko. Strate
gijsko teite m o e biti na fronti ili na p r i v r e m e n o zaposjed
nutom teritoriju.
Strategijsko teite je od opeg znaenja za rat i orua
nu borbu u cijelosti. Odreuje se planovima upotrebe orua
nih snaga, a u toku rata se p o m i e u skladu s r a z v o j e m
vojnostrategijske situacije na ratitu. Doktrina openarodne
obrane ne opredjeljuje nijedan d i o prostora k a o konstantno
strategijsko teite, i j i m bi zaposjedanjem i ovladavanjem
agresor realizirao svoje krajnje politike i v o j n e ciljeve. Bu
dui da je cjelokupni teritorij S F R J jedinstvena i nedjeljiva
strategijska cjelina i stalna operacijska osnovica naih oru
anih snaga, strategijsko teite bit e t a m o gdje se rjeava
ishod strategijskih ciljeva u o d r e e n o m p e r i o d u rata.
>U napadu treba teiti glavni udar nanositi na pravcima
i po rajonima za agresora najosjetljivijim, odnosno o n i m i
j i m se ovladavanjem njegove glavne snage d o v o d e u nepovo
ljan borbeni poloaj i tako stvaraju uvjeti za njihovo raz
bijanje i unitenje. Da bi se to postiglo, esto e biti svrsis
h o d n o za pravac glavnog udara birati tee prohodno zemlji
te na k o j e m ratna tehnika agresora ne m o e doi do punog
izraaja.

89

U obrani se teite izraava grupiranjem glavnih snaga

na pravcima, u rajonima i zonama od ijeg dranja u ru
kama zavisi izvrenje zadatka i postizanje cilja obrane. Sna
ge i sredstva d o v o d e se na teite obrane prije napada agre
sora ili u toku njega, to zavisi od borbene situacije, ideje
manevra, ininjerijskog ureenja poloaja, naoruanja koje
neprijatelj upotrebljava, posebno nuklearnog, prostornih i
vremenskih uvjeta.
Pravac glavnog udara u napadu i teite obrane pomiu
se u skladu s promjenama borbene situacije, mogunostima
i potrebama.
Jedinstvo

oruane

borbe

Jedinstvo oruane b o r b e razumijeva idejnu d funkcional

nu povezanost i usklaenost borbenih djelovanja svih raz
mjera i njihovu povezanost i usklaenost s drugim oblicima
borbe i openarodnog otpora na cijelomu jugoslavenskom
ratitu. N j i m e se omoguava pravovremena, efikasna i racio
nalna upotreba oruanih snaga kao cjeline i svakoga njihova
dijela za one zadatke ijim se izvrenjem najvie doprinosi
razbijanju i unitenju snaga agresora i realizaciji ciljeva op
enarodnoga obrambenog rata. Ostvaruje se u strategijskim,
operativnim i taktikim razmjerama na ratitu i vojitima,
odnosno u borbenim zonama i rajonima.
Jedinstvo oruane b o r b e u strategijskim razmjerama pro
izlazi iz jedinstvenoga politikog i vojnostrategijskog cilja,
jedinstvenog ratita, jedinstva oruanih snaga Jugoslaven
ske narodne armije i Teritorijalne obrane i jedinstvenog
rukovoenja i komandiranja oruanim snagama. Jedinstvo
oruane borbe na strategijskoj se razini ostvaruje: angaira
njem strategijskih grupacija, strategijsko^aperativnih i opera
tivnih jedinica i operativnih sastava na jedinstvenomu jugo
slavenskom ratitu u ostvarivanju jedinstvenoga strategij
skog cilja; strategijskim m a n e v r o m snaga s j e d n o g vojita
na drugo i n j i h o v o m u p o t r e b o m na o n o m dijelu ratita gdje
to zahtijevaju interesi oruane borbe, bez obzira na njihovu
organizacijsku pripadnost; usklaenom u p o t r e b o m snaga na
kopnu, moru i u zraku, odnosno na fronti, p r i v r e m e n o za
posjednutom teritoriju i u vlastitoj pozadini radi ostvariva
nja jedinstvenoga vojnostrategijskog cilja.

90

Jedinstvo borbenih djelovanja u operativnim i taktikim

razmjerama proizlazi iz potrebe objedinjavanja i usklaiva
nja aktivnosti svih jedinica Jugoslavenske narodne a r m i j e i
T e r i t o r i j a l n e obrane u odreenoj zoni rajonu radi po
stizanja jedinstvenog cilja. Stoga svim snagama k o j e tu dje
luju komandira, po pravilu, jedan komandant. U k o l i k o poje
dine j e d i n i c e imaju specifine namjenske zadatke i nisu potinjene t o m komandantu, jedinstvo borbenih djelovanja se
ostvaruje tijesnim sadejstvom koje organiziraju pretpostav
ljeni komandanti.
Jedinstvo borbenih djelovanja zahtijeva od svih koman
di, tabova i starjeina da usklade i sinkroniziraju djelova
nje jedinica i u o n i m situacijama kada bude onemoguen ne
posredan utjecaj pretpostavljenih komandanata i kada se
prekine veza i z m e u komandanata jedinica k o j e djeluju na
o d r e e n o m prostoru. U takvim situacijama bitni inioci je
dinstva b o r b e n i h djelovanja jesu idejna veza i maksimalna
samoinicijativa starjeina, komandi i tabova. U k o l i k o v e z e
s pretpostavljenim komandama i tabovima budu prekinute,
sve j e d i n i c e su dune da izvravaju nareenja komandanta
ija je jedinica u toj borbenoj zoni i u o d r e e n o m vremen
skom p e r i o d u glavni nosilac borbenih djelovanja.

Aktivnost

inicijativa

Aktivnost izraava neprekidnu tenju i praksu da se vla

stite snage dovedu u aktivan poloaj u odnosu prema agre
soru. Aktivnost je neposredno povezana s inicijativom, koja
razumijeva stalnu poduzimljivost u otpoinjanju i izvoenju
borbenih djelovanja.
Aktivnost i inicijativa imaju svoju subjektivnu i objektiv
nu dimenziju i odluujue doprinose da se u oruanoj b o r b i
svestrano p o k r e n u i maksimalno razvijaju stvaralake spo
sobnosti u izboru oblika i naina djelovanja, da se vlada si
tuacijom i osigura sloboda akcije.
Aktivnost i inicijativa ispoljavaju se u svim oblicima
oruane b o r b e i svim v i d o v i m a i o b l i c i m a borbenih djelo
vanja. N j i h o v glavni sadraj je ofenzivnost izraena u tenji
da se, p r i m j e n o m sloenijih oblika borbenih djelovanja na-

91

padnog karaktera ili postepenim prelaskom na takve oblike,

postignu to radikalniji ciljevi u razbijanju i unitenju agre
sora. Aktivnost i ofenzivnost se, meutim, ne m o g u j e d n a k o
ispoljavati uvijek i na svakom mjestu. Aktivnost se m o e
zasnivati na smjelim ali realnim odlukama, i u najveem
stupnju se m o e ostvariti u taktikim razmjerima, naroito
u borbi na privremeno zaposjednutom teritoriju i u borbi
protiv zranih desanata.
Manevar kao elemenat aktivnosti ostvaruje se na svim
razinama oruane borbe s ciljem da se snage dovedu u naj
povoljniji poloaj i grupiraju za djelovanje da se postigne
nadmonost i izvri udar, odnosno da se izbjegne udar, do
bije u vremenu, prenese teite, postigne iznenaenje ili osi
gura sloboda djelovanja. Jedan od preduvjeta za ispoljavanje aktivnosti je velika taktika i operativna pokretljivost je
dinica i sastava, od kojih se zahtijeva da se b r z o prilagoavaju naglim promjenama situacije, da l a k o i b r z o mijenjaju
teite borbe, naine borbenih djelovanja i borbeni raspored.
I jedinice koje su manje motorizirane mogu, u o d r e e n i m
uvjetima, da budu pokretljivije i u borbi efikasnije od onih
koje su zasiene raznim borbenim sredstvima. Pokretljiviji
je onaj tko je sposobniji da u konkretnim uvjetima zemljita
i vremena izvoenja operacija i bojeva djeluje bre i elas
tinije.
U strategijskim razmjerima, naelo aktivnosti i inicijati
ve ostvaruje se postepeno u procesu oruane borbe. Zavisno
od vrste agresije i oblika oruane borbe, njegova primjena
prostorno i vremenski nije istovjetna. U obrani od agresije
s ogranienim ciljem, preuzimanje strategijske inicijative naj
ee se poklapa s prelaskom u strategijski napad (ofenzivu)
na fronti. Meutim, u slamanju agresije s radikalnim ciljem,
zavisno od njezina toka i poetnih rezultata, strategijska ini
cijativa se poduzima postepeno, p r i m j e n o m svih oblika oru
ane borbe i borbenih djelovanja, p r i emu borbena djelo
vanja na privremeno zaposjednutim dijelovima ratita imaju
od samog poetka izrazito ofenzivan karakter. Preuzimanje
strategijske inicijative u tim uvjetima poklapa se s prelaskom
pretenog dijela oruanih snaga u strategijski napad.
Aktivnost i inicijative ostvaruju se na svim razinama
oruane borbe strategijskoj, operativnoj i taktikoj. Stra-

92

tegija p o t i e slobodu djelovanja i osigurava uvjete za ispoljavanje najire inicijative u operativnim i taktikim razmje
rima.
Manevar
M a n e v a r je skup radnji i postupaka kojima se vlastite
jedinice b o r b o m i p o k r e t o m dovode u povoljniji poloaj pre
ma neprijatelju na o d r e e n o m prostoru i u odreeno vrije
me, gdje i kada se treba izboriti za rjeenje u borbi, b o j u i
operaciji. Svrha manevra je p r a v o v r e m e n o formiranje bor
benog rasporeda, prenoenje teita, vatre i udara, o d n o s n o
vjeto i b l a g o v r e m e n o izbjegavanje vatre i udara neprijatelja.
Oblici manevra jesu frontalni p r o b o j , obuhvat, obilazak,
infiltracija, udar iz pozadine i vertikalni manevar. Frontalni
p r o b o j se uvijek izvodi u kombinaciji s drugim o b l i c i m a ma
nevra. N a j v e i efekat se postie istovremenom k o m b i n a c i j o m
vie oblika manevra, p r i emu udar iz pozadine i m a p o s e b n o
znaenje. Svaki od primijenjenih oblika manevra treba da
sadri i elemente iznenaenja, posebno u djelovanjima na
p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju. Jednostavnost je glav
no obiljeje svakog oblika manevra.
P r i m j e n o m razliitih oblika manevra stvaraju se p o v o l j
ni uvjeti za istovremeni udar po snagama agresora na fronti,
na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju i u vlastitoj poza
dini. P r i t o m je osnovni zadatak nanijeti agresoru to v e e
gubitke, stegnuti ga i vezivati za odreeni p r o s t o r i o b j e k t e ,
odnosno iskoriavati svaku mogunost za njegovo blokira
nje, okruenje i unitenje. K o m b i n a c i j o m razliitih o b l i k a
manevra m o e se bitno utjecati na mijenjanje odnosa snaga
u vlastitu korist i tako stvarati uvjete za uspjean ishod bor
benih djelovanja. Inventivnost, umjenost i inicijativa u iz
boru i izvoenju manevara bitne su kreativne osobine starje
ina, komandi i tabova svih stupnjeva, koje treba stalno
njegovati i razvijati.
Iznenaenje
Iznenaenje je efekat koji se ostvaruje neoekivanim
v o j n i m , politikim, e k o n o m s k i m i psiholoko-propagandnim

93

aktivnostima, primjenom neoekivanih borbenih djelovanja

po cilju, mjestu, vremenu i nainu izvrenja i p r i m j e n o m
novih i nepoznatih oruja i drugih sredstava ratne tehnike.
Iznenaenje m o e biti potpuno ili djelomino, a prema po
sljedicama m o e imati strategijsko, operativno i taktiko
znaenje.
Postizanjem iznenaenja mogu se ostvariti znaajni re
zultati i osjetno poboljati i promijeniti eventualno nepovo
ljan odnos snaga. Iznenadnom u p o t r e b o m snaga i sredstava
na nain, u v r i j e m e i na prostoru k o j e agresor ne oekuje,
mogu se eliminirati ili znatno ublaiti vlastite slabosti koje
proizlaze iz eventualne tehnike inferiornosti i tako ostvariti
vani ciljevi za krae vrijeme, s manje snaga i uz to manje
vlastitih gubitaka. Stoga u odlukama svih starjeina uvijek
moraju biti sadrane i tenja i mogunost za postizanje iz
nenaenja. Inventivnost i vjetina u postizanju iznenaenja
spadaju u one sposobnosti i vrline starjeina i jedinica k o j e
treba stalno njegovati i usavravati.
Strategijsko iznenaenje u suvremenim uvjetima teko
je ostvariti, ali ne i nemogue. Upotreba nepoznatih borbe
nih sredstava iji bi efekat i m a o strategijske, pa i operativne
posljedice, takoer, nee biti esta pojava, mada se i s t o m
vrstom iznenaenja mora raunati. N a e mogunosti za po
stizanje strategijskog iznenaenja nalaze se, p r i j e svega, u
vitalnosti i sveobuhvatnosti sistema openarodne obrane i
drutvene samozatite, u originalnosti nae ratne vjetine i
u sposobnosti starjeina, tabova i komandi da je stvaralaki
primjenjuju u najteim situacijama i u toku itavog rata.
Za postizanje iznenaenja presudno znaenje imaju ori
ginalno zamiljene, znalaki organizirane i dosljedno ostva
rene mjere i aktivnosti kojima se agresor navodi na pogrene~akljuke i postupke. T o m e p o s e b n o m o g u doprinijeti bri
ljivo provedene m j e r e maskiranja i obmanjivanja, budnost
i uvanje tajnosti vlastitih namjera i odluka i efikasna upo
treba vlastitih elektronskih sredstava. Raspolaganje potreb
nim podacima, naroito o buduim namjerama i planovima
neprijatelja, jedan je od bitnih uvjeta za postizanje iznena
enja. U svemu t o m e je od velikog znaenja uloga obavje
tajne slube.

94

Osiguranje

od

iznenaenja

Realna opasnost od iznenaenja namee potrebu da se

u oruanoj borbi i b o r b e n i m djelovanjima neprekidno podu
zimaju mjere i postupci iji je cilj eliminiranje mogunosti
da nas agresor iznenadi ili svoenje na to manju m j e r u
efekata njegova iznenaenja. U naoj ratnoj vjetini osigu
ranje od iznenaenja obuhvaa: borbeno osiguranje, izvia
ke, obavjetajne, kontraobavjetajne i druge aktivnosti, sa
mozatitu organiziranu na najiroj osnovi, stalnu borbenu
gotovost svih subjekata drutva, a posebno oruanih snaga.
Sposobnost da se osiguramo od iznenaenja, naroito
strategijskog, u snazi je i sveobuhvatnosti naeg sistema op
enarodne obrane i drutvene samozatite d u originalnosti
doktrine oruane borbe. Sveobuhvatnim p r i p r e m a m a drutva
i oruanih snaga za obranu i poduzimanjem mjera stalne mobilizacijske i borbene gotovosti, opasnost od iznenadne agre
sije svodi se na najmanju moguu mjeru. M i r n o d o p s k e pri
p r e m e treba da budu sraunate, u p r v o m redu, na b r z o ot
krivanje namjera potencijalnih agresora i efikasno reagira
nje na svaki akt pritiska i agresije na SFRJ. To se postie
sistematskim razvijanjem obrambene i samozatitne sposob
nosti, budnosti i sigurnosti drutva i v i s o k o m b o r b e n o m gotovou oruanih snaga u miru. Mogunost iznenadne agresi
je m o e se umanjiti ili otkloniti aktivnim djelovanjem oba
vjetajne slube, b o r b e n o m gotovou i p r a v o v r e m e n o m mo
bilizacijom i r a z v o j e m oruanih snaga i drugim aktivnostima
i mjerama. Praenje, otkrivanje i procjenjivanje mogunosti
i namjera agresora, poduzimanje konkretnih mjera i b r z o
reagiranje radi spreavanja iznenaenja stalan je proces
i obaveza svih subjekata openarodne obrane i drutvene
samozatite u m i r u i ratu.
Uvaavanje naela osiguranja od iznenaenja u naoj
doktrini openarodne obrane i njegova primjena prerastaju
o k v i r e ratne vjetine, odnosno zadatke oruanih snaga. Osi
guranje od iznenaenja m o e se postii samo zajednikim
aktivnostima oruanih snaga i svih drugih subjekata sistema
openarodne o b r a n e i drutvene samozatite. S a m o tako se
mogunosti agresora da nas, na bilo koji nain iznenadi, svo
de na najmanju moguu mjeru.

95

Temeljito poznavanje politike i ratnih doktrina poten

cijalnih agresora, njihovih oruanih snaga i mogunosti, a
prije svega pravovremeno otkrivanje namjera agresora pre
ma SFRJ, omoguuju organima rukovoenja openarodnom
obranom i drutvenom samozatitom i rukovoenja i koman
diranja oruanim snagama da p r a v o v r e m e n o poduzimaju efi
kasne mjere radi sprijeavanja iznenaenja. Politike, eko
nomske i vojne pripreme, i p r a v o v r e m e n o poduzimanje onih
mjera kojima se sprijeava iznenadna agresija, moraju se
zasnivati na realnim procjenama o potencijalnim opasnosti
ma iznenadnog napada na nau zemlju.

Ekonomija

snaga

Ekonomija snaga jest upotreba jedinica i sastava na na

in koji omoguava da se postavljeni cilj ostvaruje u plani
ranom vremenu i na o d r e e n o m prostoru, uz to manje vla
stite gubitke. T a k o se napori u oruanoj b o r b i dovode u
sklad s rezultatima koji se ele postii i osigurava se racio
nalan odnos izmeu postavljenog cilja i opsega, stupnja na
prezanja i efikasnosti angairanja snaga.
Prilikom planiranja borbenih djelovanja sve komande,
tabovi i starjeine moraju v o d i t i rauna o t o m e da veli
inu i sastav snaga o d r e d e u skladu s ciljem. A k o je za po
stizanje odreenog cilja izuzetno v a n o da se on ostvari u
to kraem roku, opseg angairanih snaga m o e biti i vei
od nunog, ali ni tada angairane snage ne smiju biti glo
mazne i nagomilane i grupirane tako da oteavaju vlastiti
manevar, b r z o pregrupiranje i prenoenje teita, odnosno
ne smiju biti unosan cilj agresoru za upotrebu borbenih
sredstava velike vatrene i udarne m o i .
Glavno je m j e r i l o ekonomine i racionalne upotrebe sna
ga odnos i z m e u stupnja izvrenja zadatka i veliine vlastitih
gubitaka. K a d a b r o j n o manja i b o r b e n i m sredstvima slabije
opremljena jedinica pobijedi b r o j n o veu i u ratnoj tehnici
nadmoniju jedinicu agresora, uz minimalne vlastite gubitke,
to je uspjeh koji zasluuje najvie priznanje.
Ekonomija snaga se postie i racionalnom raspodjelom
zadataka u oruanoj borbi i b o r b e n i m djelovanjima izmeu

96

jedinica oruanih snaga i drugih subjekata openarodne ob

rane i drutvene samozatite, tako da se jedinice oruanih
snaga prvenstveno angairaju u izvravanju onih zadataka
koje ne m o g u izvravati drugi subjekti.
Ekonomija snaga razumijeva i stalno poduzimanje mjera
zatite, uvanje jedinica od nepotrebnih gubitaka i napora i
od nesvrsishodnih mareva u tekim zemljinim i atmosfer
skim uvjetima, racionalno iskoriavanje vremena i osigura
nje povoljnih uvjeta za o d m o r , to redovniju prehranu ljud
stva i redovit pregled tehnike.

Nametanje
vlastitih
oruane
borbe

oblika
i
naina
voenja
i
borbenih
djelovanja

U ratu se ne sukobljavaju samo oruane snage zaraenih

strana, ve i njihove doktrine. Strana koja uspijeva drugoj
neprekidno nametati svoje uvjete i naine voenja oruane
borbe i borbenih djelovanja, iznenaivati neprijatelja s v o j i m
postupcima i d o v o d i t i ga u nepovoljne borbene i prostorne
uvjete, stjee vane prednosti, j e r stvara najpovoljnije mo
gunosti za iskorienje onih faktora na k o j i m a zasniva svo
ju snagu i nadmonost.
N a m e t a n j e svojih oblika i naina voenja oruane bor
be i borbenih djelovanja agresoru jedan je od uvjeta da se
on to prije dovede u p o d r e e n poloaj. N a o m d o k t r i n o m
oruane b o r b e predviene su objektivne i subjektivne mo
gunosti da se to postigne. A g r e s o r je prisiljen prihvaati
borbena djelovanja ondje gdje mu se ona nameu, u uvjeti
ma koji mu po prostoru, vremenu i nainu voenja ne od
govaraju. Na taj je nain on prisiljen mijenjati svoje pla
nove i odstupati od naina b o r b e koji najvie odgovaraju
njegovoj doktrini, strukturi oruanih snaga i naoruanju.
N a m e t a n j e agresoru uvjeta, v i d o v a i naina borbenih
djelovanja i naina njihova izvoenja k o j i mu onemoguava
ju primjenu njegove doktrine spada, prvenstveno, u domenu
stvaralake sposobnosti i inicijative u planiranju i izvoenju
borbenih djelovanja u strategijskim, operativnim i taktikim
razmjerima. To se postie vjetim iskorienjem prostora i
vremena i stalnim b o r b e n i m djelovanjima i drugim aktivno-

97

stima kojima se agresoru onemoguava kontrola i iskorienje prostora, spreava realizacija njegove doktrine munjevitog rata, i m e se on dovodi u sve podreeniji poloaj.

Jedinstveno

komandiranje
i
neprekidno
sadejstvo
i
suradnja

Jedinstvenim rukovoenjem i komandiranjem u orua

noj borbi u openarodnomu o b r a m b e n o m ratu ujedinjavaju
se i usklauju napori svih subjekata drutva pri suprotstav
ljanju agresoru i realiziranju ciljeva oruane b o r b e i ope
narodnoga obrambenog rata. Da bi se to .postiglo, nuno je
idejno jedinstvo svih nosilaca oruane borbe, odnosno jedin
stveno shvaanje doktrine openarodne obrane i oruane bor
be u drutvu i oruanim snagama.
Osnovu sistema rukovoenja i komandiranja oruanim
snagama ini razgranata mrea komandi i tabova s odree
nim funkcijama i meusobnim odnosima. Oni su meusob
no povezani sistemom veza. Osnovni odnos u sistemu ko
mandiranja jest odnos subordinacije, tj. komandni odnos.
Pretpostavljeni imaju dunost, p r a v o i odgovornost da do
nose odluke i odreuju zadatke, a potinjeni da te odlu
ke i zadatke bezuvjetno, dosljedno i na vrijeme izvravaju.
Prema tome, odluke komandanata (starjeina) ine osnovu
angairanja snaga i sredstava i naina njihove upotrebe. Od
lukama se odreuje cilj, utvruju zadaci i raspodjeljuju od
govornosti za njihovo ostvarenje. Komandanti i komandiri
neposredno su odgovorni za svoju jedinicu i izvrenje dobi
venih zadataka, a u svakoj jedinici i komandi odgovornost
potinjenih se osigurava subordinacijom u p r v o m stupnju.

na ta. U b o j e v i m a i operacijama koje zajedniki izvode jedi

nice Jugoslavenske narodne armije i Teritorijalne obrane,
pretpostavljeni komandanti tih jedinica prethodno regulira
ju nadlenosti u komandiranju.
Sadejstvo se organizira izmeu elemenata borbenog ra
sporeda jedinice i sa susjednim jedinicama, a suradnja
izmeu jedinica oruanih snaga i drugih snaga openarodne
obrane i drutvene samozatite k o j e sudjeluju u izvrenju
odreenog zadatka.
Organizacija neprekidnog i vrstog sadejstva svih sudio
nika u borbenim djelovanjima obaveza je komandi svih stup
njeva, o d g o v o r n i h za izvrenje zadatka. Pravovremeno, do
b r o organizirano i p r o v e d e n o sadejstvo nuan je uvjet za
uspjeh svakoga borbenog djelovanja. U p r i p r e m i zadatka i
u toku njegova izvrenja m o r a se osigurati puna suradnja
komandi i tabova oruanih snaga i odgovarajuih drutve
nih subjekata sistema openarodne obrane i drutvene sa
mozatite d sadejstvo i z m e u snaga na fronti, na p r i v r e m e n o
zaposjednutom teritoriju i u vlastitoj pozadini. Suradnja za
htijeva jedinstveno shvaanje ciljeva oruane borbe i ostalih
oblika b o r b e i openarodnog otpora, a ostvaruje se zajed
nikim r a d o m komande i taba koji su o d g o v o r n i za izvre
nje b o r b e n o g zadatka i rukovodeih organa drutvenih struk
tura na t o m prostoru ili prisutnou delegiranih predstavnika
odgovarajuih subjekata drutva u komandama i tabovima
oruanih snaga, i obratno.
Jedinstveno rukovoenje i komandiranje ne umanjuje
potrebu samoinicijative svih stupnjeva komandi i tabova,
posebno u Teritorijalnoj obrani i visok stupanj samostalno
sti u odluivanju u skladu s uvjetima i konkretnim potre
bama.

iU pripremi i voenju oruane b o r b e i borbenih djelo

vanja naelo jedinstvenog komandiranja zasniva se na je
dinstvenom shvaanju ciljeva i zadataka i uvaavanju naela
da se sve snage odreene za izvrenje borbenog zadatka u
jednoj borbenoj zoni rajonu potinjavaju j e d n o m koman
dantu. K o m a n d e , tabovi i jedinice istog ranga u principu
se ne prepotinjavaju jedni drugima. U zoni borbenih djelo
vanja mogu se potinjavati i prepotinjavati jedinice i ko
mande, ali samo po odobrenju pretpostavljenih komanda-

98

7*

2D12-0781

GLAVA

IV

O R U A N E S N A G E SFRJ
Oruane snage SFRJ jedinstvena su oruana sila naih
radnih ljudi i graana, naroda i narodnosti. One su integral
ni dio sistema openarodne obrane i drutvene samozatite
i osnovni nosilac oruane borbe u openarodnomu obram
b e n o m ratu. Organizirane su, namijenjene, opremljene i os
posobljene za v o e n j e oruane borbe u svim uvjetima ope
narodnoga obrambenog rata, te za odreene zadatke drutve
ne samozatite u miru, izvanrednim prilikama i ratu.
Oruane snage S F R J , zajedno s drugim snagama opena
rodne obrane i drutvene samozatite, tite interese svih na
roda i narodnosti i svih radnih ljudi i graana socijalistike
samoupravne i nesvrstane Jugoslavije i izraz su n j i h o v e
spremnosti i odlunosti da se uspjeno obrane od svake agre
sije. Oruane snage S F R J imaju narodni, socijalistiki, revo
lucionaran i obrambeni karakter i iskljuivo su n a m i j e n j e n e
za obranu z e m l j e i osiguranje mirne izgradnje socijalistiko
ga samoupravnog drutva i nesvrstane vanjske politike.
Oruane snage S F R J sastoje se od Jugoslavenske narod
ne armije i Teritorijalne obrane. Jugoslavenska narodna ar
mija zajednika je oruana sila svih naroda i n a r o d n o s t i i
svih radnih ljudi i graana Jugoslavije. Teritorijalna o b r a n a
je najiri o b l i k organiziranja radnih ljudi i graana za oru
anu borbu, i o d r e e n e zadatke drutvene samozatite i naj
iri oblik organiziranoga oruanog openarodnog o t p o r a .
Jugoslavenska narodna armija i Teritorijalna obrana di
j e l o v i su jedinstvenih oruanih snaga SFRJ. Osnove t o g j e
dinstva jesu: federativno ureenje i drutveno-politiki si-

101

stem socijalistikog samoupravljanja; karakter oruanih sna

ga; jedinstven cilj i objekat zatite; jedinstvena doktrina
oruane borbe; jedinstven p r o s t o r za voenje oruane bor
be; jedinstven sistem rukovoenja i komandiranja, jedin
stveno vrhovno rukovoenje i komandiranje i jedinstvene os
nove sistema materijalnog i zdravstvenog osiguranja.

NAMJENA I OSNOVNI ZADACI ORUANIH SNAGA

Oruane snage SFRJ namijenjene su zatiti slobode, ne
zavisnosti, suvereniteta, teritorijalne cjelokupnosti i Usta
v o m Socijalistike Federativne Republike Jugoslavije utvr
enoga drutvenog ureenja. One tite i brane Jugoslaviju
kao drutvemvpolitiku dravnu zajednicu ravnopravnih na
roda i narodnosti, njezin socijalistiki samoupravni drutveno-politiki sistem i nezavisnu i nesvrstanu vanjsku politiku.
Zatita i obrana tih vrijednosti zadatak su i obaveza svih sub
jekata drutva, a oruane snage, kao osnovni nosilac oruane
borbe, imaju u t o m e odluujuu ulogu.
Oruane su snage S F R J u miru nezamjenljiv faktor od
vraanja od agresije. Borbena gotovost i spremnost oruanih
snaga, njihovo moralno-politiko jedinstvo, vojnostruna os
posobljenost, organiziranost i tehnika opremljenost osnov
ni su uvjeti za uspjeno ostvarivanje takve uloge.
Oruane snage namijenjene su za voenje oruane bor
be: na kopnu, m o r u i u zraku; na fronti, p r i v r e m e n o zapo
sjednutom teritoriju i u vlastitoj pozadini; p r i m j e n o m frontalnoga, partizanskog i kombiniranog oblika oruane borbe;
u konvencionalnom i nuklearnom ratu, i za sve to se i ospo
sobljavaju. Takva spremnost i sposobnost osigurava uspje
no suprotstavljanje svakoj moguoj agresiji na SFRJ, pri
svakom odnosu snaga i u ratu razliitog trajanja.
Polazei od moguih oblika ugroavanja slobode, neza
visnosti, teritorijalnog integriteta i drutvenog ureenja SFRJ,
oruane snage mogu, p o d uvjetima predvienim saveznim
zakonom, izvravati i odreene zadatke drutvene samoza
tite i voditi borbu protiv snaga specijalnog rata u miru i u
ratu.
102

Oruane snage SFRJ se organiziraju, opremaju i obu

avaju za uspjeno voenje oruane borbe u skladu sa svo
j o m n a m j e n o m i zadacima u miru i ratu. P r i t o m e su od
posebnog znaenja: praenje vojnonpolitike situacije u svi
jetu i procjena opasnosti k o j e prijete sigurnosti zemlje; pra
enje razvoja oruanih snaga potencijalnih agresora i njiho
vih doktrina; usavravanje organizacije i tehnike opremlje
nosti jedinica, u skladu sa suvremenim potrebama i vlasti
t i m mogunostima; obuka i o d g o j , a naroito moralno-politika, vojnostruna i psihofizika priprema ljudstva; mobilizacijska priprema za uspjean i b r z razvoj i prelazak s
mirnodopske na ratnu organizaciju; izgradnja efikasnog si
stema rukovoenja i komandiranja i sistema pozadinskog
osiguranja; odravanje visoke borbene gotovosti za uspjeno
izvravanje zadataka u ratu, posebno u njegovu p o e t n o m
periodu.

Namjena

osnovni
narodne

zadaci
armije

Jugoslavenske

Jugoslavenska narodna armija, kao udarni dio jedinstve

nih oruanih snaga, okosnica je obrambenog sistema S F R J i,
zajedno s T e r i t o r i j a l n o m obranom, oslonac drugim snaga
ma openarodne obrane i drutvene samozatite u obavlja
nju njihovih obrambenih zadataka. Namijenjena je za voe
nje oruane borbe na cijelomu jugoslavenskom ratitu u
uvjetima b i l o k o j e agresije na SFRJ. Ona svoje zadatke iz
vrava u tijesnom sadejstvu sa snagama Teritorijalne obra
ne i u suradnji sa s v i m snagama openarodne obrane i dru
tvene samozatite.
Da

bi

se

onemoguila

iznenadna

agresija,

Jugoslaven

ska narodna armija u m i r u odrava visok stupanj borbene

gotovosti, k o j u poveava zavisno od stupnja opasnosti po si
gurnost SFRJ. Stoga su osnovne snage kopnene vojske, rat
nog zrakoplovstva i protuzrane obrane i ratne m o r n a r i c e
neprekidno u gotovosti za upotrebu.
Jugoslavenska

narodna

armija

je

osposobljena

za

vo

enje oruane b o r b e p r o t i v glavnih grupacija oruanih sna-

103

2D12-0783

ga agresora na kopnu, moru i u zraku, prvenstveno oklopnomehaniziranih, zrakoplovnih, pomorskih i desantnih snaga.
Osposobljena je za voenje frontalnoga, kombiniranog i par
tizanskog oblika oruane borbe u konvencionalnom i nukle
arnom ratu.
Jugoslavenska narodna armija, u sadejstvu sa snagama
Teritorijalne obrane, a u suradnji s drugim snagama ope
narodne obrane i drutvene samozatite i osloncem na cje
lokupno stanovnitvo, suprotstavlja se p o e t n o m udaru agre
sora i osigurava uspjeno dovrenje mobilizacije, razvoj rat
nih oruanih snaga i prelazak cjelokupnog sistema opena
rodne obrane i drutvene samozatite i zemlje u cijelosti na
ratno stanje.
U poetnom periodu rata Jugoslavenska narodna armi
ja, zajedno s Teritorijalnom obranom i svim drugim snaga
ma openarodne obrane i drutvene samozatite, l o m i na
padnu mo oruanih snaga agresora, posebno njegovah oklopnomehaniziranih snaga, spreava brze p r o d o r e du strate
gijskih i operativnih pravaca, onemoguava zauzimanje va
nih objekata, posebno aerodroma, luka i prometnih vorova
i postizanje veih poetnih uspjeha oruanih snaga agreso
ra koji bi hitnije utjecali na daljnji tok rata. Ona je nosilac
teinih zadataka u protuoklopnoj borbi, protuzranoj obra
ni, pomorskoj obrani i protudesantnoj borbi. Poetni period
rata je za oruane snage i zemlju u cijelosti najkritiniji, iz
ega proizlazi i znaenje priprema u miru, posebno mirno
dopskog eelona JNA, za uspjeno izvravanje zadataka u
prvim danima rata.
Jugoslavenska narodna armija izvodi borbena djelovanja
preteno u zahvatu strategijskih i operativnih pravaca i pro
tiv glavnih snaga agresora. U sadejstvu sa snagama Teritori
jalne obrane i p r i m j e n o m odgovarajuih oblika oruane bor
be, vidova i oblika borbenih djelovanja i naina njihova vo
enja, neprekidno l o m i ofenzivnu m o agresora, osigurava
kompaktnost to veeg dijela teritorija SFRJ, stvarajui uv
jete za poduzimanje ofenzivnih djelovanja i irokih razmje
ra. U ofenzivnim djelovanjima operativnih i strategijskih raz
mjera Jugoslavenska narodna armija je glavni nosilac udara,
vatre i manevra oruanih snaga.

104

Kopnena

vojska

Oruana borba na jugoslavenskom ratitu na kopnu,

m o r u i zraku ini nedjeljivu cjelinu. Meutim, kopneni
prostor i m a odluujue znaenje za obranu zemlje, j e r je
na njemu teite oruane borbe za sve v r i j e m e rata i u svim
uvjetima. T a k v o znaenje kopnenog prostora utjee na veli
inu, ulogu i zadatke kopnene vojske.
K o p n e n a vojska je vid Jugoslavenske narodne a r m i j e
namijenjen voenju borbenih djelovanja na kopnenom dije
lu jugoslavenskog ratita. Ona je glavni i najbrojniji v i d Ju
goslavenske narodne armije, osnovna snaga i nosilac orua
ne borbe i oslonac ostalim v i d o v i m a Jugoslavenske narodne
armije i snagama Teritorijalne obrane. Kopnena vojska se
suprotstavlja glavnini kopnenih i zrakoplovnih snaga agreso
ra i njezina djelovanja odluujue utjeu na uspjeh oruane
borbe u cijelosti. Snaga, mogunosti, efikasnost i otpornost
kopnene vojske pojaavaju se djelovanjima ratnog zrakoplov
stva i protuzrane obrane, ratne mornarice, Teritorijalne ob
rane i aktivnostima svih drugih snaga openarodne obrane
i drutvene samozatite.
K o p n e n a vojska je najotporniji v i d Jugoslavenske narod
ne armije. Osposobljena je za voenje oruane b o r b e u s v i m
uvjetima i p r i svakom odnosu snaga. Sposobna je v o d i t i du
gotrajnu oruanu borbu p r i m j e n o m svih oblika oruane bor
be, razliitih vidova i oblika borbenih djelovanja i naina
njihova izvoenja na fronti, p r i v r e m e n o zaposjednutom
teritoriju i u vlastitoj pozadini.
K o p n e n a vojska, zajedno sa snagama ratnog zrakoplov
stva i protuzrane obrane, ratne mornarice, Teritorijalne ob
rane i d r u g i m snagama openarodne obrane i drutvene sa
mozatite, osigurava mobilizaciju i razvoj ratnih oruanih
snaga i svih drugih subjekata drutva; v o d i borbu p r o t i v
glavnih grupacija agresora u zahvatu strategijskih i operativ
nih pravaca i vanijih objekata na teritoriju, posebno p r o t i v
oklopnomehaniziranih snaga agresora; v o d i borbu protiv zra
nih i p o m o r s k i h desanata, posebno desanata operativnog i
strategijskog znaenja.
K o p n e n a vojska treba da o d r i to vei dio kompaktno
ga slobodnog teritorija i vie kompaktnih slobodnih terito-

105

2D12-0784

rija na privremeno zaposjednutom teritoriju. U sluaju ve

eg naruavanja kompaktnosti teritorija SFRJ, kopnena voj
ska postepeno priiagoava svoju organizaciju, o b l i k e orua
ne borbe i naine izvoenja borbenih djelovanja u promije
njenim uvjetima. U svim uvjetima ona m o r a ouvati borbenu
i manevarsku sposobnost za nanoenje snanih udara snaga
ma agresora na cijelom jugoslavenskom teritoriju.

Ratno

zrakoplovstvo

protuzrana

obrana

Ratno zrakoplovstvo i protuzrana obrana v i d su Jugo

slavenske narodne armije namijenjen voenju borbenih dje
lovanja u zranom prostoru i iz njega.
Zrani prostor jugoslavenskog ratita ima strategijsko
znaenje. Namjena, uloga i zadaci ratnog zrakoplovstva i
protuzrane obrane proizlaze iz znaenja kopnenoga, zranog
i pomorskog prostora.
Namjena ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane i nji
hovi osnovni zadaci uvjetovani su, prije svega, karakteristi
kama naeg ratita, fizionomijom oruane borbe, posebno u
zranom prostoru, i njihovim borbenim mogunostima.
Ratno zrakoplovstvo i protuzrana obrana namijenjeno
je protuzranoj obrani teritorija i jedinica oruanih snaga
i zrakoplovnoj podrci snaga kopnene vojske, ratne mornari
ce i Teritorijalne obrane. Protuzrana obrana obuhvaa dje
lovanje u okviru jedinstvene organizacije protuzrane obrane,
s teitem na zatiti oruanih snaga i objekata od posebnog
znaenja za openarodnu obranu. Zrakoplovna podrka je sa
stavni dio djelovanja grupacija i jedinica oruanih snaga
koje su nosilac zadatka. Protuzrana obrana teritorija i oru
anih snaga ima strategijsko znaenje.
Osnovni zadaci ratnog zrakoplovstva i protuzrane obra
ne jesu: borba za prevlast u z r a n o m prostoru, izvianje, va
trena podrka i prevoenje. Te zadatke r a t n o zrakoplovstvo
i protuzrana obrana izvrava maksimalnim naprezanjem,
uporno, krajnje racionalno i uz najveu moguu ekonomiju
snaga.
Borba za prevlast u zranom prostoru ostvaruje se: kon
trolom zranog prostora i obavjetavanjem o naletima avja-

106

cije agresora; o b r a m b e n i m djelovanjima borbene avijacije,

artiljerijsko-raketnih jedinica protuzrane obrane i ostalih
snaga koje sudjeluju u protuzranoj obrani, napadnim dje
lovanjima borbene avijacije i drugih snaga po z r a k o p l o v n i m
snagama agresora na zemlji. U borbi za prevlast u zranom
prostoru sudjeluju i ostali vidovi Jugoslavenske narodne ar
mije. Snage Teritorijalne obrane sudjeluju u toj b o r b i dje
lovanjima po a e r o d r o m i m a i zrakoplovnim snagama i sred
stvima agresora na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju. Bor
ba za prevlast u zranom prostoru m o e imati taktiko, ope
rativno i strategijsko znaenje, a m o e se ostvarivati na od
r e e n o m prostoru i za o d r e e n o vrijeme.
Izvianje iz zraka obuhvaa otkrivanje i praenje snaga
i sredstava agresora na kopnu, moru i u z r a n o m prostoru.
Teite izvianja iz zraka je na prikupljanju podataka o nu
klearnim, k e m i j s k i m i biolokim, oklopnomehaniziranim, zra
koplovnim, p o m o r s k i m , zranodesantnim i pomorskodesantn i m snagama agresora. Nosilac izvianja je izviaka avijaci
ja, a dopunjava se angairanjem ostalih zrakoplova u t o k u
izvravanja njihovih namjenskih zadataka. Zavisno od karak
tera i vanosti podataka i dubine na k o j o j se obavlja, izvi
anje iz zraka ima taktiko, operativno i strategijsko zna
enje.
Zrakoplovna vatrena podrka obuhvaa djelovanje avi
jacije po snagama i objektima agresora na kopnu i m o r u . Iz
vodi se za p o t r e b e jedinica kopnene vojske, ratne m o r n a r i c e
i Teritorijalne obrane radi jaanja njihove udarne i vatrene
moi. Ostvaruje se djelovanjem avijacije i naoruanih heli
koptera po najvanijim dijelovima borbenog rasporeda agre
sora, p r i j e svega po n j e g o v i m zranodesantnim i pomorskodesantnim snagama, oklopnomehaniziranim, raketnim i arti
ljerijskim jedinicama, k o m a n d n i m mjestima i komunikaci
jama. K a d a agresor upotrebljava nuklearna, kemijska i bio
loka oruja, djelovanje po t i m snagama i sredstvima prio
ritetan su zadatak avijacije.
P r e v o e n j e z r a n i m putem obuhvaa
jalna i sanitetska prevoenja i odravanje
tem se p r e v o z e manje jedinice i zrani
materijalna sredstva, dijelovi komandi i
i sanitetske ekipe.

operativna, materi
veza. Zranim pu
desanti, najnunija
tabova, ranjenici

107

2D12-0785

Ratna

mornarica

Ratna mornarica je v i d Jugoslavenske narodne armije

namijenjen voenju borbenih djelovanja na jadranskomu po
morskom vojitu i na unutranjim plovnim putovima.
Namjena ratne mornarice i njezini zadaci opredijeljeni
su: znaenjem jadranskoga p o m o r s k o g vojita i unutranjih
plovnih putova za obranu i zatitu SFRJ, utjecajem djelova
nja i situacije na jadranskomu p o m o r s k o m vojitu na obra
nu kopnenog dijela jugoslavenskog ratita, znaenjem odr
avanja pomorskih veza s prijateljskim zemljama i potreba
ma za njima, mogunostima potencijalnih agresora p r i dje
lovanjima na Jadranskom moru i s mora, osobinama jadran
skoga pomorskog vojita i borbenim mogunostima ratne
mornarice.
Ratna mornarica je namijenjena da u jedinstvu djelo
vanja sa snagama kopnene vojske, ratnog vazduhoplovstva
i protuzrane obrane i Teritorijalne obrane, oslanjajui se na
druge snage openarodne obrane i drutvene samozatite i
tijesno suraujui s njima, osigurava i brani suverenitet i te
ritorijalni integritet SFRJ na jadranskomu p o m o r s k o m vo
jitu; titi interese i prava SFRJ na Jadranskom m o r u i od
luno brani pomorske granice i akvatorij Jugoslavije, uklju
ujui obalu, o t o k e i unutranje p l o v n e putove; v o d i borbu
za prevlast na Jadranu, posebno u naemu teritorijalnom
moru.
Ratna mornarica mora biti stalno spremna da, u jedin
stvu djelovanja s drugim snagama openarodne obrane i dru
tvene samozatite, sprijei iznenadnu agresiju na jadran
skomu p o m o r s k o m vojitu i osigura izvrenje mobilizacije.
Svojim udarnim pomorskim snagama i d i j e l o m obalskih sna
ga vodi to istureniju aktivnu obranu na o t v o r e n o m moru,
koju pojaava s pribliavanjem snaga agresora naim teri
torijalnim vodama. Cjelokupnim p o m o r s k i m i obalskim sna
gama i drugim snagama obalske obrane odluno brani nae
teritorijalne vode, o t o k e i obalu.
Osnovni zadaci ratne mornarice jesu: borba p r o t i v po
morskih snaga agresora radi slabljenja njihove udarne m o i
i sprijeavanja uspostave njihove prevlasti na Jadranu; obra
na obale, otoka i obalnog mora i unutranjih plovnih puto-

108

va; borba p r o t i v pomorskih i zranih desanata na moru, oba

li i otocima; odravanje prevlasti u naemu obalnom moru;
osiguranje p o m o r s k o g p r o m e t a i podrka snagama kopne
ne vojske i Teritorijalne obrane u djelovanjima na jadran
skomu p o m o r s k o m vojitu i u zahvatu unutranjih plovnih
putova. Svoja djelovanja ratna mornarica neprekidno uskla
uje s djelovanjima na kopnenom dijelu ratita.
Ratna mornarica se priprema i osposobljava za voe
nje borbenih djelovanja u svim uvjetima, primjenjujui, pri
je svega, napadna djelovanja na o t v o r e n o m moru, ali i upor
nu obranu u obalnom moru, na otocima i obali. Osposoblja
va se i za voenje borbenih djelovanja na privremeno zapo
sjednutom teritoriju i akvatoriju jadranskoga p o m o r s k o g vo
jita i unutranjih plovnih putova, prilagoavajui svoju or
ganizaciju i djelovanja partizanskom obliku oruane borbe.
U t i m uvjetima ratna mornarica i Teritorijalna obrana pri
mjenjuju intenzivna ofenzivna djelovanja na cjelokupnomu
jadranskom p o m o r s k o m vojitu, prije svega p r o t i v pomor
skih snaga agresora.
Rijena ratna flotila namijenjena je djelovanju na unut
ranjim p l o v n i m putovima. N j e z i n i osnovni zadaci jesu: zapreavanje i protuminska obrana unutranjih plovnih puto
va, podrka jedinica kopnene vojske i Teritorijalne obrane
koje djeluju na zahvatu unutranjih plovnih putova i prevoenja jedinica, borbenih i drugih materijalnih sredstava.
Namjena

osnovni

zadaci

Teritorijalne

obrane

Teritorijalna obrana, kao najiri oblik organiziranoga

oruanog otpora i dio jedinstvenih oruanih snaga, organizi
rana je na cijelom teritoriju i akvatoriju Jugoslavije na je
dinstvenim osnovama, u skladu s potrebama d planovima ob
rane i zatite.
Teritorijalna obrana, zajedno s Jugoslavenskom narod
n o m a r m i j o m i drugim snagama openarodne obrane i dru
tvene samozatite, omoguava masovno sudjelovanje stanov
nitva u oruanoj borbi, j e d n o v r e m e n o voenje oruane bor
be na s v i m dijelovima naeg ratita na kojima bi se nale
snage agresora, borbenu kontrolu i osiguranje cjelokupnog
teritorija SFRJ, maksimalno angairanje i korienje svih

109

2D12-0786

raspoloivih snaga i sredstava, i voenje i dugotrajnoga op

enarodnog obrambenog rata. Teritorijalna obrana omogua
va najdosljedniju primjenu ustavnih naela o neprikosnove
n o m i neotuivom pravu i dunosti radnih ljudi i graana
na obranu i zatitu i o nepriznavanju kapitulacije i okupacije.
Organiziranou na cjelokupnom teritoriju, brojnou,
visokom mobilizacijskom i borbenom gotovou, s v o j o m na
mjenom i zadacima u ratu i drugim izvanrednim prilikama,
Teritorijalna obrana djeluje u miru k a o vaan faktor odvra
anja od oruane agresije i drugih oblika ugroavanja.
U sluaju neposredne ratne opasnosti i u drugim izvan
rednim prilikama, jedinice Teritorijalne obrane m o g u obav
ljati i poslove odravanja javnog reda i mira i druge zadat
ke drutvene samozatite na osnovi odluke Predsjednitva
SFRJ.
Teritorijalna obrana i m a vanu ulogu i zadatke u b o r b i
protiv diverzantskih, teroristikih i drugih snaga specijal
nog rata. Za te zadatke se, prije svega, angairaju j e d i n i c e i
organi Teritorijalne obrane u mjesnim zajednicama, organi
zacijama udruenog rada i opinama. U sluaju neposredne
ratne opasnosti i u d r u g i m izvanrednim prilikama, kada si
tuacija nalae, snage Teritorijalne obrane osiguravaju pri
vredne, javne i druge objekte od diverzantskih, teroristikih
i drugih vrsta ugroavanja. Snage Teritorijalne obrane se ne
prekidno organizacijski, materijalno i struno osposobljavaju
da skupa s m i l i c i j o m i drugim snagama sigurnosti izvravaju
odreene zadatke drutvene samozatite i v o d e borbu p r o t i v
snaga specijalnog rata u m i r u i ratu.
Teritorijalna obrana je osposobljena da, skupa sa snaga
ma Jugoslavenske narodne armije i d r u g i m snagama ope
narodne obrane i drutvene samozatite, izvodi borbena dje
lovanja na cjelokupnom teritoriju i akvatoriju Jugoslavije
na fronti, privremeno zaposjednutom teritoriju i u vla
stitoj pozadini, u skladu sa s v o j o m n a m j e n o m i moguno
stima. Ona se posebno priprema i osposobljava za izvoenje
borbenih djelovanja na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritori
ju i za borbenu kontrolu i osiguranje teritorija.
Teritorijalna obrana i z v o d i borbena djelovanja u sadejstvu sa snagama Jugoslavenske narodne armije. U odree
nim uvjetima, naroito na p r i v r e m e n o zaposjednutom teri-

110

tori ju i u vlastitoj pozadini, jedinice Teritorijalne obrane iz

vravaju svoje zadatke i izvode borbena djelovanja i samo
stalno. Ona izvrava svoje zadatke oslanjajui se na drutve
no-politike zajednice, mjesne zajednice, organizacije udru
enog rada i druge strukture drutva i na cjelokupno sta
novnitvo.
Na privremeno
zaposjednutom
teritoriju snage Teritori
jalne obrane, skupa sa snagama Jugoslavenske narodne ar
m i j e ili samostalno, i u suradnji sa svim snagama openarod
ne obrane i drutvene samozatite, i z v o d e masovna borbena
djelovanja svih razmjera. N e p r e k i d n i m , prvenstveno ofenziv
nim, borbenim djelovanjima: nanose agresoru gubitke u ljud
stvu i materijalnim sredstvima; razvlae njegove snage i ote
avaju im kretanje i manevar; naruavaju njegov sistem ru
kovoenja i komandiranja i opskrbe; spreavaju stvaranje
organa kvislinke vlasti, vojnih formacija, politikih orga
nizacija d b i l o kakvu suradnju s agresorom; osiguravaju i
tite stanovnitvo od represalija, a materijalna, kulturna i
druga dobra od pljake i unitavanja; spreavaju agresora
da iskoriava p r i v r e d n e kapacitete i prirodna bogatstva; stva
raju povoljne uvjete za kontinuiran rad nae vlasti i drutve
no-politikih organizacija, i za funkcioniranje drutveno-politikog sistema.
Osnovni o b j e k t i djelovanja jedinica Teritorijalne obrane
na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju jesu: komunikacije
cestovnog i eljeznikog prometa i snage i sredstava agreso
ra na njima; a e r o d r o m i i ostali zrakoplovni objekti i insta
lacije; rajoni baziranja p o m o r s k i h snaga i njihova infrastruk
tura; raketne i artiljerijske jedinice; opskrbne kolone; jedi
nice na o d m o r u ; sistem telekomunikacija; komandna mjesta
i centri veze; snage i sredstva za elektronska djelovanja; skla
dita municije, goriva i drugog materijala, i snage i o b j e k t i
kojima agresor pokuava uspostaviti sistem vlasti i okupa
ciju. Posebno znaenje imaju borbena djelovanja jedinica
Teritorijalne obrane po agresorovim nuklearnim b o r b e n i m
sredstvima i d r u g i m sredstvima za masovno razaranje i uni
tavanje.
N a i n angairanja snaga Teritorijalne obrane zavisi od
situacije na fronti, veliine p r i v r e m e n o zaposjednutog teri
torija, jaine i rasporeda snaga agresora, vlastitih moguno-

111

sti i konkretne borbene situacije. Borbena djelovanja na

privremeno zaposjednutom teritoriju moraju u svim uvjeti
ma biti neprekidna, masovna i d o b r o organizirana, a snage
agresora na cijeloj dubini izloene stalnim udarima, to e ih
prisiljavati da se uvijek iznova b o r e za jedan isti teritorij,
razvlae i angairaju velike snage i sredstva za vlastito osigu
ranje. Sve to slabi agresorovu udarnu m o i onemoguava mu
uspostavljanje kontrole teritorija i dskoriavanje materijal
nih dobara i drugih izvora.
U vlastitoj pozadini snage Teritorijalne obrane obavlja
ju borbenu kontrolu teritorije i zatitu objekata na njemu;
osiguravaju organe vlasti i rukovodstva drutveno-politikih
organizacija; osiguravaju privredne i javne objekte, objekte
cestovnoga, eljeznikog, pomorskog, rijenog i zranog pro
meta i sistema veza d kulturna dobra; sudjeluju u borbi
protiv zranih i pomorskih desanata; organiziraju protuzranu obranu vanih privrednih i javnih objekata; v o d e borbu
protiv ubaenih diverzantskih, teroristikih i drugih snaga
neprijatelja; u suradnji s m i l i c i j o m sudjeluju u odravanju
javnog reda i mira i spreavanju svih pokuaja naruavanja
sistema openarodne obrane i drutvene samozatite, i su
djeluju u pripremanju i ureenju teritorija za voenje oru
ane borbe.
Na fronti se snage Teritorijalne obrane, prvenstveno, an
gairaju za izvoenje borbenih djelovanja na tee prohod
nim i p o m o n i m pravcima; u obrani gradova i drugih nase
ljenih mjesta i u borbama u njima; za djelovanja u meu
prostorima borbenog rasporeda jedinica Jugoslavenske na
rodne armije; za aktivna djelovanja na b o k o v e i pozadinu
rasporeda agresora, prvenstveno po artiljerijskim d raketnim
poloajima, drugim eelonima, rezervama, komandnim mje
stima, centrima veze, jedinicama za elektronska djelovanja,
pozadinskim ustanovama i drugim snagama i objektima u
dubini rasporeda snaga agresora angairanih na fronti; u
obrani vanih privrednih, javnih i drugih objekata, i za osi
guranje evakuacije i sklanjanja odreenih institucija i mate
rijalnih dobara.
U svim situacijama, Teritorijalna obrana onemoguava
uspostavljanje i djelovanje bilo kakvog oblika kvislinke vla
sti i osigurava uvjete za neprekidno funkcioniranje naega
drutveno-politikog sistema i ratne privrede.

112

ORGANIZACIJA ORUANIH SNAGA

Polazne osnove u organiziranju i izgradnji oruanih sna
ga jesu: socijalistiki samoupravni drutveno-politiki sistem,
federativno drutveno ureenje, koncepcija i doktrina ope
narodne obrane i drutvene samozatite, doktrina oruane
borbe u openarodnomu o b r a m b e n o m ratu, vojno-politiki
i geostrategijski poloaj zemlje, ljudski potencijal i demo
grafske karakteristike, ekonomske mogunosti, karakteristi
ke jugoslavenskog ratita, iskustva iz naega narodnooslobodilakog rata, mogue agresije na SFRJ i doktrina i organi
zacija oruanih snaga potencijalnih agresora.
Organizacijom oruanih snaga utvruju se: njihova ukup
na jaina u m i r u i ratu; veliina i meusobni odnos Jugosla
venske narodne armije i Teritorijalne obrane; podjela na vi
dove, r o d o v e i slube i njihova veliina i meusobni odnos;
vrste i broj jedinica, stupanj i razmjeri njihova zdruivanja
i njihova organizacijska i formacijska struktura; sistem ru
kovoenja i komandiranja, i sistem pozadinskog osiguranja.
Osnovni kriteriji od kojih se polazi u organiziranju i iz
gradnji oruanih snaga jesu: jedinstvo, jednostavnost, eko
nominost, elastinost i univerzalnost njihove organizacije
i skladan razvoj oruanih snaga.
Jedinstvo organizacije proizlazi iz jedinstvenosti orua
nih snaga, njihove jedinstvene uloge i zadataka i jedinstve
nog sistema rukovoenja i komandiranja. Osnove jedinstve
ne organizacije oruanih snaga utvruje Predsjednitvo SFRJ.
Jedinstvo organizacije razumijeva i uvaavanje specifinosti
svakog dijela oruanih snaga i svake jedinice, k o j e proizlaze
iz njihove namjene i uloge te njihovih zadataka u oruanoj
borbi.
Jednostavnost organizacije
razumijeva takva organiza
cijska rjeenja koja omoguavaju uspjeno rukovoenje i
komandiranje, materijalno i zdravstveno osiguranje, mobili
zaciju i voenje oruane borbe u svim ratnim uvjetima.
Ekonominost organizacije rjeava proturjenosti izme
u potreba i mogunosti u izgradnji i razvoju oruanih sna
ga i njihovih dijelova, jedinica i sastava. Uvjetovana je mo
gunostima zemlje i p o t r e b o m stalne modernizacije orua
nih snaga. Ekonominost se postie: uspostavljanjem to re8

113

2D12-0788

alnijih razmjera izmeu Jugoslavenske narodne armije a Te

ritorijalne obrane, izmeu mirnodopskih d ratnih oruanih
snaga i izmeu vidova, rodova i slubi, a naroito izmeu
borbenog i neborbenog dijela oruanih snaga; usklaivanjem
potreba za naoruanjem i v o j n o m o p r e m o m s ekonomskim
mogunostima i mogunostima proizvodnje u zemlji, uz naj
nuniji uvoz; odreivanjem prioriteta u opremanju vidova,
rodova i jedinica, zavisno od njihove uloge i zadataka u oru
anoj borbi.
Elastinost organizacije uvjetovana je m o g u i m razlii
tim borbenim situacijama na naem ratitu i njegovim dije
lovima i njihovim brzim promjenama. Ona se postie: orga
nizacijskim rjeenjima koja osiguravaju brz prelazak orua
nih snaga iz mirnodopskog u ratno stanje; postojanjem je
dinica relativno stalnog i promjenljivoga organizacijskog sa
stava; razliitim zdruivanjem jedinica rodova i slubi; organizacijsko-formaoijskom strukturom jedinica koja omogu
ava uvoenje n o v o g naoruanja i vojne o p r e m e bez veih
promjena; jednostavnom organizacijom sistema rukovoenja
i komandiranja i sistema materijalnog i zdravstvenog osigu
ranja.
Univerzalnost

organizacije

omoguava

oruanim

snaga

ma uspjena borbena djelovanja u najrazliitijim uvjetima:

u svako doba dana i godine; u nepovoljnim vremenskim pri
likama; na manevarskom i brdsko-planinskom zemljitu; u
konvencionalnom i nuklearnom ratu; na cjelokupnom rati
tu na fronti, p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju i u
vlastitoj pozadini; u svim oblicima oruane borbe fron
talnom, partizanskom i kombiniranom.
Skladan

razvoj oruanih

snaga osigurava najracionalniji

odnos i borbenu efikasnost Jugoslavenske narodne armije i

Teritorijalne obrane, vidova, rodova, slubi i jedinica u skla
du s uvjetima u kojima e se izvoditi borbena djelovanja i
oruana borba u cijelosti.

Skladan razvoj je preduvjet za

maksimalno iskorienje borbenih i drugih mogunosti oru

anih snaga u cijelosti, njihovih dijelova i svake jedinice
posebno.

114

Organizacija

Jugoslavenske

narodne

armije

Jugoslavenska narodna armija je organizirana u v i d o v e ,

r o d o v e i slube, odnosno u odgovarajue jedinice i ustano
ve. Za izvravanje odreenih zadataka mogu se formirati i
privremeni sastavi.
Vidovi Jugoslavenske narodne armije jesu: kopnena voj
ska, ratno zrakoplovstvo i protuzrana obrana i ratna mor
narica.
Rodovi Jugoslavenske narodne armije jesu: pjeadija,
oklopne i mehanizirane jedinice, artiljerija, artiljerijsko-raketne jedinice protuzrane obrane, ininjerija, atomsko-bioloko-kemijska obrana, veza, avijacija i p o m o r s t v o . R o d o v i se
dijele na vrste i specijalnosti, i m e se blie odreuju namje
na i specifinosti pojedinih dijelova svakog roda.
Pjeadija je najmasovniji, najuniverzalniji i najotporniji
r o d Jugoslavenske narodne armije i Teritorijalne obrane.
Opremljena je i osposobljena za voenje borbenih djelovanja
na svakom zemljitu, u svako doba dana i godine i u svim
vremenskim uvjetima. Posebno je osposobljena za masovnu
i efikasnu protuoklopnu, protudesantnu i protupjeadijsku
borbu. P r e m a namjeni, dijeli se na poljsku, brdsku, planin
sku, mehaniziranu, zranodesantnu i mornariku.
Oklopne i mehanizirane jedinice su rod opremljen oklop
nim b o r b e n i m vozilima tenkovima, borbenim vozilima pje
adije i drugim. B o r b u v o d e , najee, iz svojih borbenih vo
zila. Odlikuju se v e l i k o m pokretijivou, snanom v a t r o m ,
silinom udara i d o b r o m zatitom. Oklopne jedinice su nami
jenjene, prije svega, izvoenju napadnih djelovanja za pro
tuoklopnu i protudesantnu borbu.
Artiljerija je r o d opremljen artiljerijskim (klasinim i
raketnim) orujima. Odlikuje se v e l i k o m vatrenom moi, ve
l i k i m d o m e t o m i mogunou manevra vatrom. Osnovna na
mjena artiljerije je vatrena podrka jedinica kopnene vojske
i Teritorijalne obrane, a na obali i ratne mornarice, i sudje
lovanje u p r o t u o k l o p n o j , protudesantnoj, protuartiljerijsko-raketnoj i protupjeadijskoj borbi, a na jadranskom pomor
skom vojitu i u p o m o r s k o j obrani. P r e m a namjeni, dijeli
se na artiljeriju za podrku i protuoklopnu artiljeriju.

8'

115

Artiljerijsko-raketne
jedinice
protuzrane
obrane
su
rod
opremljen artiljerijskim i raketnim sredstvima protuzrane
obrane. Namijenjene su protuzranoj obrani trupa i objeka
ta na teritoriju. N a j v e i dio jedinica za protuzranu obranu
teritorija nalazi se u sastavu ratnog zrakoplovstva i protu
zrane obrane. Vrste artiljerijsko-raketnih jedinica protuzra
ne obrane su raketne jedinice protuzrane obrane i artilje
rijske jedinice protuzrane obrane.
Ininjerija je r o d opremljen ininjerijskim borbenim
sredstvima i o p r e m o m . Namijenjena je izvravanju teinih
zadataka u zapreavanju, utvrivanju i osiguranju komuni
kacija, prevladavanju prirodnih i umjetnih prepreka i maski
ranju. U sastavu ininjerije nalaze se pionirske, putne, mo
stovne, jedinice za utvrivanje, pontonirske, amfibijske, aerodromske, maskirne i ininjerijsko-graevinske jedinice.
Atomsko-biololko-kemijska
obrana
je
rod
opremljen
i
namijenjen izvravanju teinih zadataka nuklearno-kemijsko-bioloke kontrole i radioloko-kemijsko-bioloke dekontami
nacije. Obuhvaa izviake jedinice i jedinice za dekonta
minaciju.
Veza je r o d opremljen sredstvima veze i kriptozatite,
namijenjen realizaciji sistema veza za potrebe rukovoenja i
komandiranja u oruanim snagama. Vrste veza su beina
(radio, radio-relejna, radio-troposferska, podvodna, signalna),
ina i kurirska.
Avijacija je osnovni r o d ratnog zrakoplovstva i protu
zrane obrane i ini njegovu glavnu udarnu, manevarsku i
borbenu snagu. Odlikuje se velikim radijusom djelovanja,
brzinom leta, v e l i k o m nosivou ubojnih sredstava i sposob
nou brzog manevra v a t r o m i p o k r e t o m . Dijeli se na lova
ku, lovakoJbomihardersku, izviaku, laku borbenu, transpor
tnu, avijacijske jedinice za vezu i helikopterske jedinice.
Pomorstvo je osnovni r o d ratne mornarice i ini' njezi
nu udarnu i manevarsku snagu. V r s t e tog roda su povrinski
brodovi, podmornice, obalsko-artiljerijske i raketne jedinice,
jedinice veze i obalske slube osmatranja i javljanja, jedi
nice za ininjerijsko-podvodna i diverzantska djelovanja i
mornarika avijacija.
Slube u Jugoslavenskoj narodnoj armiji jesu: tehnika,
zrakoplovnotehnika, mornarikotehnika, intendantska, sani-

116

tetska, veterinarska, prometna, graevinska, pravna, geodet

ska, financijska, administrativna, hidrometeoroloka i muzi
ka. Slube se dijele na grane i specijalnosti. Namijenjene su
materijalno-tehnikom, zdravstvenom i drugom osiguranju,
odnosno potrebama oruanih snaga u miru i ratu, tako su
organizirane i opremljene.
R o d o v i i slube su jedinstveni za sve v i d o v e Jugoslaven
ske narodne armije. Oni postoje i u Teritorijalnoj obrani, u
skladu s njezinom ulogom, potrebama i zadacima.

Kopnena

vojska

Kopnena vojska je organizirana u jedinice i ustanove.

Za izvrenje odreenih zadataka m o g u se formirati i privre
meni sastavi. Prema veliini i zadacima koje izvravaju, je
dinice kopnene vojske m o g u biti taktike, operativne i strategijsko-operativne. Taktike jedinice su eta (baterija), bataljon ( d i v i z i o n ) , puk, brigada i divizija; operativna jedinica
je korpus, a strategijsko-operativna armija. M o g u biti jednorodne ili zdruene, stalna ili promjenljiva sastava.
eta (baterija) i bataljon (divizion) osnovne su taktike
jedinice stalne formacije i razliite namjene. Najee su
rodovskog sastava ili sastavljeni od pojedinih vrsta odree
na roda. e t a i bataljon se obrazuju i u okviru pojedinih
slubi. Bataljon moe biti sastavljen i od vie rodova. U
tom sluaju, bataljon je osnovna zdruena taktika jedinica.
Te jedinice ine osnovu za osnivanje zdruenih taktikih je
dinica.
Puk je osnovna, a brigada via zdruena taktika jedi
nica promjenljiva sastava. U kopnenoj vojsci m o g u se formi
rati razliite vrste pukova i brigada: pjeadijske, brdske, pla
ninske, lake, partizanske, oklopne, motorizirane, mehanizira
ne, protuoklopne, artiljerijske, protuzrane obrane, ininjerijske, veze i druge.
Divizija kopnene vojske je najvia zdruena taktika je
dinica promjenljiva sastava. Zavisno od namjene, m o g u se
osnovati pjeadijske, brdske, lake, partizanske, motorizira
ne i mehanizirane i oklopne divizije. Divizija ini osnovnu
manevarsku i udarnu snagu kopnene vojske za djelovanje

117

u zahvatu operativnih pravaca i na desantnim prostorijama

operativna znaenja. U svom sastavu m o e imati vie razli
itih brigada, pukova i samostalnih bataljona, to zavisi od
njihove namjene i konkretnih uvjeta. U diviziji se, zavisno
od namjene i zadatka, zdruuju: pjeadijske, brdske, planin
ske, lake, partizanske, motorizirane, mehanizirane, oklopne,
protuoklopne, artiljerijske i druge vrste brigada, pukova, ba
taljona, diviziona i drugih jedinica rodova i slubi. U odre
enim uvjetima divizija kopnene vojske m o e biti osnova za
formiranje privremenoga operativnog sastava.
Korpus je operativna jedinica kopnene vojske promjen
ljiva sastava namijenjena izvoenju operacija. U svom sa
stavu moe imati vie divizija, brigada, pukova i drugih od
govarajuih jedinica rodova i slubi. Zadatke izvrava u sa
stavu armije, strategijske grupacije ili samostalno.
Armija je strategijsko-operativna jedinica kopnene voj
ske promjenljiva sastava, namijenjena izvoenju operacija
na vojitu i l i dijelu vojita. U s v o m sastavu m o e imati vie
divizija, samostalnih brigada, pukova, bataljona i drugih je
dinica rodova i slubi, a u odreenim uvjetima m o e imati
i korpuse. Zadatke izvrava samostalno, u sastavu strategij
ske grupacije ili u jedinstvu s drugim strategijsko-operativnim jedinicama i privremenim sastavima kopnene vojske,
snagama ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane, ratne
mornarice i Teritorijalne obrane. Armija izvrava zadatke
kojima se postiu operativni ili strategijski ciljevi.
Za izvravanje odreenih zadataka na samostalnim prav
cima ili prostorijama, posebno za protudesantnu borbu i ob
ranu veeg grada, za djelovanje na i z d v o j e n o m taktikom i l i
operativnom pravcu, te za izvravanje drugih zadataka, u ok
viru kopnene vojske mogu se osnivati privremeni zdrueni
sastavi razliite jaine i namjene: borbene i taktike grupe
i zdrueni taktiki odredi za izvravanje taktikih zadata
ka, i operativne grupe za izvravanje operativnih zadata
ka. Vee privremene sastave ine jedinice kopnene vojske i
Teritorijalne obrane.
U odreenim uvjetima, za izvoenje operacija
skog znaenja, m o g u se formirati i strategijske
k o j e objedinjuju sve snage Jugoslavenske narodne
Teritorijalne obrane na vojitu ili dijelu ratita. U

118

strategij
grupacije
armije i
svom sa-

stavu m o g u i m a t i : dvije do tri armije kopnene vojske, snage

Teritorijalne obrane j e d n e ili vie socijalistikih republika
ili pokrajina, jedan ili vie samostalnih korpusa kopnene
vojske, cjelokupne snage ratne mornarice i obalske obrane,
ili njihov d i o , korpus ratnog zrakoplovstva i protuzrane ob
rane i druge samostalne operativne jedinice ili sastave.

Ratno

zrakoplovstvo

protuzrana

obrana

Ratno zrakoplovstvo i protuzrana obrana imaju u s v o m

sastavu snage i sredstva za protuzranu obranu i snage i sred
stva za zrakoplovnu podrku. Snage i sredstva za protuzra
nu obranu d i j e l o m m o g u biti angairani za zrakoplovnu po
drku i obratno.
U sastavu ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane os
novni r o d o v i su avijacija i artiljerijsko-raketne jedinice pro
tuzrane obrane, a osnovna sluba je zrakoplovnotehnika.
Uz to, u sastavu ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane
nalaze se i jedinice drugih rodova: veze, ininjerije, atomsko-bioloko-kemijske obrane, pjeadije, te razliite slube.
U ratnom zrakoplovstvu i protuzranoj obrani osnivaju
se taktike i operativne jedinice. Taktike jedinice su eskadrila, eta (baterija), bataljon ( d i v i z i o n ) , puk, brigada i d i v >
zija protuzrane obrane, a operativna jedinica je zrakoplov
ni korpus.
Eskadrila je osnovna taktika jedinica avijacije stalne
formacije. M o e biti avijacijska i helikopterska, a p r e m a
vrsti zrakoplova i namjeni izviaka, lovaka, lovako-bombarderska, lake borbene avijacije, transportna, za vezu, za
protupodmornika djelovanja i helikopterska.
Osnovne taktike jedinice artiljerijsko-raketnih jedinica
protuzrane obrane stalne formacije jesu raketna i artilje
rijska baterija i raketni i artiljerijski divizion jednorodna
ili mjeovita sastava.
Avijacijski puk je jednorodna taktika jedinica promjen
ljiva sastava. Sastoji se od vie istovrsnih ili raznovrsnih es
kadrila. Zavisno od vrste letjelica i namjene, avijacijski puk
m o e biti lovaki, lovako-bombarderski, helikopterski, tran
sportni, mjeoviti i drugi. U sastavu ratnog zrakoplovstva i

119

2D12-0791

protuzrane obrane osniva se i puk za zrano osmatranje,

javljanje i navoenje ( Z O J I N ) , raketni puk protuzrane obra
ne, laki artiljerijsko-raketni puk protuzrane obrane i drugi.
Avijacijska brigada je via zdruena taktika jedinica
promjenljiva sastava. Sastoji se od veeg broja razliitih eskadrila. Zavisno od namjene i vrste letjelica, osnivaju se:
brigada za podrku jedinica kopnene vojske, brigada za po
drku ratne mornarice i obalske obrane, transportna avija
cijska brigada i druge. U sastavu ratnog zrakoplovstva i pro
tuzrane obrane m o g u se osnovati raketne ili artiljerijsko-raketne brigade protuzrane obrane, padobranske brigade i
druge.
Divizija protuzrane obrane najvia je zdruena takti
ka jedinica ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane. Pro
mjenljiva je sastava, namijenjena protuzranoj obrani va
nih objekata, odreenih zona teritorija i jedinica, sastava i
grupacija oruanih snaga. U svom sastavu m o e imati vei
broj razliitih jedinica, a njezinu osnovnu snagu ine jedi
nice lovake avijacije, raketne jedinice protuzrane obrane,
jedinice zranog osmatranja, javljanja i navoenja, jedini
ce protuavionske artiljerije i jedinice veze.
Zrakoplovni korpus je operativna jedinica ratnog zrako
plovstva i protuzrane obrane, promjenljiva sastava. N a m i
jenjen je zrakoplovnoj podrci j e d n e ili vie strategijsko-operativnih jedinica kopnene vojske, snaga ratne mornarice i
obalske obrane, ili jedne strategijske grupacije, i za protuzranu obranu najvanijih objekata teritorija i jedinica, sa
stava i grupacija oruanih snaga. Sainjavaju ga jedinice avi
jacije, artiljerijsko-raketne jedinice protuzrane obrane, je
dinice zranog osmatranja, javljanja i navoenja, padobran
ske jedinice, jedinice veze, zrakoplovne baze i druge jedini
ce i ustanove.
Ratna

mornarica

obalska

obrana

Sastav ratne mornarice ine pomorske, obalske i rijene

snage, te mornarike ustanove na kopnu.
Pomorske snage ine osnovu ratne mornarice. Namijenje
ne su za djelovanje na akvatoriju jadranskoga p o m o r s k o g

120

vojita. Obuhvaaju povrinske b r o d o v e borbene i p o m o n e

namjene, p o d m o r n i c e , ronilake jedinice, jedinice pomorskih
diverzanata i mornariku avijaciju. Sastoje se od udarnih po
morskih snaga i obalskih pomorskih snaga.
Udarne su p o m o r s k e snage namijenjene za ofenzivna
djelovanja, prvenstveno na o t v o r e n o m moru, i za borbu za
prevlast u o b a l n o m m o r u i na njegovim prilazima. Osnovu
tih snaga ine raketne topovnjae, raketni amci, torpedni
amci, veliki patrolni brodovi, podmornice, jedinice pomor
skih diverzanata i protubrodski helikopteri.
Obalske p o m o r s k e snage su namijenjene za djelovanje
i kontrolu u o b a l n o m m o r u i za osiguranje p o m o r s k o g pro
meta. Osnovu tih snaga ine patrolni brodovi, patrolni amci,
minopolagai, minolovci, desantni b r o d o v i i amci, ronilake
jedinice i protupodmorniki helikopteri.
P o m o r s k e snage se formiraju u odrede, divizione, flotile,
brigade i flotu. O d r e d i divizion jesu osnovne istovrsne tak
tike jedinice udarnih i obalskih pomorskih snaga. Brigada
je via istovrsna taktika jedinica udarnih pomorskih snaga,
a flotila je zdruena taktika jedinica obalskih p o m o r s k i h
snaga. Flota je zdruena operativna jedinica ratne mornari
ce, formirana od udarnih i obalskih pomorskih snaga.
Za odreene borbene zadatke p o m o r s k e snage se organi
ziraju u p r i v r e m e n e zdruene plovne sastave: borbene grupe,
taktike grupe i zdruene taktike sastave i zdruene mor
narike odrede.
Obalske snage ratne mornarice obuhvaaju obalsko-arti
ljerijske i raketne jedinice, jedinice za ininjerijsko-podvodna djelovanja i jedinice v e z e i obalske slube osmatranja i
javljanja. Uz te snage, u obalskoj obrani na jadranskomu po
m o r s k o m vojitu sudjeluju i zdruene i rodovske jedinice
kopnene vojske, ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane
i Teritorijalne obrane.
Snage obalske obrane namijenjene su za djelovanja na
k o p n e n o m dijelu jadranskoga p o m o r s k o g vojita, na obali
i otocima. Oslonac su p o m o r s k i m snagama u njihovim dje
lovanjima. Osnovu tih snaga ine obalske snage ratne mor
narice, mornarika pjeadija, artiljerijsko-raketne jedinice
protuzrane obrane, ininjerijske jedinice te druge zdrue
ne i rodovske jedinice kopnene vojske, ratnog zrakoplovstva

121

2D12-0792

i protuzrane obrane i Teritorijalne o b r a n e namijenjene za

izvoenje pomorske obrane i za borbu p r o t i v pomorsko-zranih desanata na jadranskomu p o m o r s k o m vojitu. Organizi
rane su u taktike i zdruene jedinice. M o g u biti samostalne
i u sastavu vojnopomorskog sektora ili v o j n o p o m o r s k o g upo
rita.
Vojnopomor&M sektor je operativna jedinica obalske ob
rane. Razliitog je sastava. Objedinjava sve snage obalske
obrane u odreenoj zoni i dio obalskih pomorskih snaga.
Namijenjen je za obranu obalnog mora, otoka, obale i rajo
na baziranja pomorskih snaga i za osiguranje uvjeta za dje
lovanje udarnih pomorskih snaga. Zadatke izvrava u sadejstvu s jedinicama flote, ratnog zrakoplovstva i protuzrane
obrane, kopnene vojske i Teritorijalne obrane, te drugim
snagama openarodne obrane i drutvene samozatite koje
se nalaze i djeluju u zoni njegove odgovornosti.
V o j n o p o m o r s k o uporite je zdruena taktika jedinica
obalske obrane promjenljiva sastava. N a m i j e n j e n o je za ob
ranu veeg otoka ili grupe otoka. Slui i kao istaknuta baza
i oslonac za djelovanje pomorskih snaga. N a l a z i se u sasta
vu vojnopomorskog sektora.
Sve snage namijenjene za obranu jadranskoga pomor
skog vojita objedinjene su u intervidovsku strategljsko-operativnu grupaciju promjenljiva sastava u koju ulaze snage
ratne mornarice na jadranskomu p o m o r s k o m vojitu i odgo
varajue snage kopnene vojske, ratnog zrakoplovstva i protu
zrane obrane i Teritorijalne obrane. Osnovu te grupacije i
ne snage ratne mornarice k o j e su nosilac udarne m o i na
moru i prilazima obali. K o m a n d i r a n j e svim t i m snagama
ostvaruje K o m a n d a Ratne mornarice i obalske obrane.
Za pozadinsku podrku snagama ratne mornarice i obal
ske obrane na jadranskomu p o m o r s k o m vojitu razvijen je
sistem pozadinskog osiguranja, iju osnovu ine mornariko-pozainske baze u kojima su integrirani elementi svih slu
bi Jugoslavenske narodne armije.
Rijena ratna flotila je zdruena taktika jedinica ratne
mornarice namijenjena za izvoenje borbenih djelovanja na
unutranjim p l o v n i m putovima. U s v o m sastavu i m a ratne
brodove raznih vrsta, jedinice za ininjerijsko-podvodna i di-

122

verzantska djelovanja i pozadinske jedinice. Snage rijene

ratne flotile i njezini dijelovi naelno se potinjavaju odgo
varajuoj a r m i j i kopnene vojske u ijoj zoni djeluju.

Organizacija

Teritorijalne

obrane

Teritorijalna obrana je organizirana na c i j e l o m terito

riju i akvatortiju Jugoslavije u osnovnim i d r u g i m organiza
cijama udruenog rada, mjesnim zajednicama, opinama, so
cijalistikim autonomnim pokrajinama i socijalistikim re
publikama i drugim drutveno-politikim zajednicama. Sa
stoji se od tabova, jedinica i ustanova i drugih oblika or
ganiziranja radnih ljudi i graana za openarodni oruani
otpor.
Organiizacijsko-formacijska struktura tabova, jedinica i
ustanova T e r i t o r i j a l n e obrane u osnovi je jedinstvena za ci
j e l i teritorij SFRJ, ali i d o v o l j n o elastina i prilagoena po
trebama i uvjetima voenja oruane b o r b e u p o j e d i n i m kra
j e v i m a z e m l j e . tabovi i jedinice su, po pravilu, razliitog
sastava, zavisno od namjene, zadataka i konkretnih uvjeta.
tabovi Teritorijalne obrane organizirani su u socijalis
t i k i m republikama i socijalistikim autonomnim pokrajina
ma, regionalnim zajednicama (zonski tabovi, tabovi zajed
nica opina i gradski tabovi Teritorijalne o b r a n e ) i opina
ma, v e i m m j e s n i m zajednicama i v e i m organizacijama ud
ruenog rada. U opinama s v e i m b r o j e m mjesnih zajed
nica i organizacija udruenog rada m o g u se formirati i rajonski tabovi Teritorijalne obrane. Zonski tabovi, tabovi
zajednica opina i gradski tabovi ujedinjavaju rukovoenje
i komandiranje snagama Teritorijalne obrane u vie opina.
Gradski tabovi se osnivaju u g r a d o v i m a s vie opina. U
v e l i k i m g r a d o v i m a m o g u se osnovati zajednike k o m a n d e
obrane grada k o j e operativno ujedinjavaju snage Jugoslaven
ske n a r o d n e a r m i j e i Teritorijalne obrane na o d r e e n o m pro
storu, a m o g u biti u nadlenosti Teritorijalne obrane ili Ju
goslavenske narodne armije.
Jedinice Teritorijalne obrane razliita su formacijska sa
stava, p o e v i od grupe boraca i odjela do brigade. Organi
zacija i formacija jedinica Teritorijalne obrane prilagoene

123

su potrebama djelovanja u razliitim uvjetima: na ravniastom, brdskom i planinskom zemljitu, za djelovanja na oba
li i otocima, za djelovanja na moru, za djelovanja u gradovi
ma i drugim naseljenim mjestima, za diverzantska djelova
nja, za borbu p r o t i v specijalnih snaga, za obranu industrij
skih i drugih privrednih objekata, za osiguranje javnih obje
kata i ustanova. Za djelovanje na moru, p l o v n i m rijekama,
kanalima i jezerima, formiraju se mornarike, rijene i je
zerske jedinice, a od privredne i sportske avijacije avijacijske jedinice Teritorijalne obrane. Zavisno od namjene,
jedinice Teritorijalne obrane m o g u biti prostorne i mane
varske.
Prostorne
jedinice
Teritorijalne
obrane
organizirane
su
na teritorijalnom principu i neposredno su vezane za svoj
matini teritorij. Formiraju se u mjesnim zajednicama, or
ganizacijama udruenog rada i opinama. Razliita su forma
cijska sastava, p o e v od grupe ili odjela do teritorijalnog ba
taljona i odreda. N j i h o v a osnovna namjena je borbena kon
trola teritorija, zatita i osiguranje funkcioniranja drutve
nih struktura i privrednih, javnih i drugih objekata, izvoe
nje borbenih djelovanja na svojem teritoriju i izvravanje
odreenih zadataka drutvene samozatite. M o g u biti pjea
dijske, diverzantske, protudiverzantske, ininjerijske, protu
avionske, jedinice veze, atomsko-bioloko-kemijske obrane,
izviake, kurirske, pozadinske, jedinice naoruanih brodo
va, nastavne, dopunske i druge.
U mjesnim su zajednicama prostorne snage Teritorijal
ne obrane organizirane u odjele, v o d o v e i ete, a po potre
bi i u vee jedinice. Prema zadacima k o j e obavljaju, m o g u
se formirati i grupe za borbu i o t p o r u gradovima, za pro
tuoklopnu borbu, zapreavanje, obavjetajno-izvdaku dje
latnost, osiguranje tajnih mjesta prijelaza na rijekama, ku
rirske zadatke i slino. Borbene grupe m o g u djelovati samo
stalno iako su organizacijski u sastavu v o d o v a i eta mjes
nih zajednica. Svaka mjesna zajednica organizira j e d i n i c e
Teritorijalne obrane, s t i m to njihovu jainu i organizaciju
prilagoava vlastitim mogunostima i konkretnim uvjetima.
Vee mjesne zajednice m o g u imati i jedinice Teritorijalne
obrane po ulicama, zaseocima i selima.
124

U o s n o v n i m i drugim organizacijama udruenog rada,

zavisno od njihove veliine i potreba, formiraju se razliite
jedinice Teritorijalne obrane od odjela do bataljona i
odreda. U sloenim organizacijama udruenog rada, ije se
osnovne organizacije udruenog rada nalaze na teritoriju
iste opine, m o g u se formirati i jae jedinice brigade. U
v e i m i znaajnijim organizacijama udruenog rada formi
raju se i artiljerijsko-raketne jedinice protuzrane obrane
i jedinice za protudesantnu i protuoklopnu borbu. U speci
jaliziranim organizacijama udruenog rada, ija je djelatnost
od posebnog znaenja za oruanu borbu, m o g u se f o r m i r a t i
putne, graevinske, ininjerijske, transportne, tehnike, sani
tetske i druge jedinice.
U opinama se formiraju prostorne jedinice Teritorijal
ne obrane jaine do bataljona, odnosno odreda etnog sasta
va. Osim toga, formiraju se diverzantske i protudiverzantske
jedinice, a po potrebi i odredi za protudesantnu i protuok
lopnu b o r b u i za zapreavanje. U p r i m o r s k i m opinama, na
obalama mora, rijeka i jezera i na otocima, formiraju se
j e d i n i c e T e r i t o r i j a l n e obrane prilagoene za borbena djelo
vanja u t i m uvjetima.
Manevarske
jedinice
Teritorijalne
obrane
formiraju
se
u b r i g a d e namijenjene za borbena djelovanja na irem pro
storu vojita i ratita, u skladu sa situacijom i p o t r e b a m a .
Zadatke izvravaju na fronti, p r i v r e m e n o zaposjednutom te
ritoriju i u vlastitoj pozadini. Borbena djelovanja i z v o d e u
sadejstvu s p r o s t o r n i m jedinicama Teritorijalne obrane i je
dinicama Jugoslavenske narodne armije i l i samostalno i s
osloncem na druge snage openarodne obrane i drutvene
samozatite.
Za izvrenje odreenih taktikih i operativnih zadataka
m o g u se f o r m i r a t i grupe odreda, grupe brigada i d i v i z i j e
T e r i t o r i j a l n e obrane.

RUKOVOENJE I KOMANDIRANJE O R U A N I M SNAGAMA

Rukovoenje i komandiranje oruanim snagama S F R J
dijelovi su jedinstvenog sistema rukovoenja o p e n a r o d n o m
o b r a n o m i drutvenom samozatitom. Opredijeljeni su soci-

125

jalistikim samoupravnim drutveno-politikim sistemom,

koncepcijom openarodne obrane i drutvene samozatite,
doktrinom oruane borbe i organizacijom oruanih snaga. Na
rukovoenje i komandiranje bitno utjeu geostrategijski po
loaj zemlje, karakteristike ratita, fizionomija eventualnog
rata, ratna tehnika, posebno elektronika i tehnika sredstva
veze.
Osnovna

naela

rukovoenja

komandiranja

Rukovoenje i komandiranje oruanim snagama treba

da budu jedinstveni, neprekidni, elastini, efikasni, operativ
ni i sigurni.
Jedinstvo rukovoenja i komandiranja osigurava efikas
no i racionalno usmjeravanje svih napora drutva i oruanih
snaga u p r i p r e m a m a i voenju oruane borbe. Jedinstvo ru
kovoenja i komandiranja temelji se na doktrinarnom stavu
0 jedinstvu oruanih snaga i jedinstvu oruane b o r b e na ci
j e l o m u jugoslavenskom ratitu. Osnovu jedinstva rukovoe
nja i komandiranja ine jedinstvo vojno-politikog cilja, idejno-politiko jedinstvo komandi, tabova, jedinica i starjei
na, jedinstvena doktrina openarodne obrane i oruane bor
be, i jedinstvene osnove organizacije oruanih snaga. Jedin
stvo rukovoenja i komandiranja postie se jasno definira
nim nadlenostima, pravima i o d g o v o r n o s t i m a svih komandi
1 tabova oruanih snaga i drugih subjekata openarodne ob
rane i drutvene samozatite u p r i p r e m a m a i upotrebi orua
nih snaga.
(Unutranji odnosi u rukovoenju i komandiranju zasni
vaju se na: jednostarjeinstvu, k o j i m se izraavaju nedjelji
vo pravo u odluivanju i o d g o v o r n o s t starjeina za donesene
odluke i njihovu realizaciju; subordinaciji, k o j o m se osigu
rava bezuvjetno izvravanje odluka i nareenja pretpostav
ljenih, uz puno stvaralatvo i inicijativu potinjenih; sadejstvu Jugoslavenske narodne a r m i j e i Teritorijalne obrane,
vidova, rodova i jedinica oruanih snaga i njihovoj suradnji
s drugim subjektima openarodne obrane i drutvene samo
zatite, i prepotinjavanju jedinica Teritorijalne obrane od
govarajuim komandama Jugoslavenske narodne a r m i j e i je
dinica Jugoslavenske narodne a r m i j e komandama i tabovi
ma Teritorijalne obrane.
126

Jedinstvo rukovoenja i komandiranja osigurava Pred

sjednitvo SFRJ V r h o v n a komanda, kao najvii organ ru
kovoenja i komandiranja oruanim snagama u m i r u i ratu.
Samostalnost komandanata u donoenju odluka m o r a uvijek
biti u skladu s o p o m direktivom i ciljevima k o j e odreuje
Predsjednitvo S F R J V r h o v n a komanda, odnosno pretpo
stavljeni starjeina. Centralizirano rukovoenje i komandira
nje dolazi vie do izraaja u p o e t n o m i zavrnom p e r i o d u
rata, kada je teite djelovanja na fronti i u frontalnom ob
liku oruane borbe. Samostalnost i inicijativa se ispoljavaju
naroito u k o m b i n i r a n o m i partizanskom obliku oruane
borbe.
Jedinstvo rukovoenja i komandiranja oslanja se na je
dinstven sistem veza i kriptozatite u oruanim snagama i
njegovu povezanost s drugim sistemima veza u zemlji radi
korienja i meusobnog dopunjavanja i zamjene.
Neprekidnost razumijeva stalno ostvarivanje rukovoe
nja i komandiranja oruanim snagama u m i r u i ratu. Od po
sebnog je znaenja osigurati neprekidnost rukovoenja i ko
mandiranja u toku mobilizacije i u p o e t n o m p e r i o d u rata.
To zahtijeva organiziranu kadrovsku i tehniku pripremlje
nost komandiranja u miru, naroito na strategijskom i strategijsko-operativnom stupnju. N e p r e k i d n o s t se osigurava je
dinstvom doktrinarnih pogleda, organizacijsko-formacijskim
i tehnikim rjeenjima, uvjebavanjem komandi, tabova i
jedinica i neposrednim k o n t a k t o m pretpostavljenih s potinjenima, pokretljivou k o m a n d i i tabova, odravanjem ve
za u vie kanala, osnivanjem vie komandnih mjesta, osposobljenou niih k o m a n d i i tabova da p r i m e ulogu vie
komande, i osiguranjem rezervnih sredstava.
Za n e p r e k i d n o rukovoenje i komandiranje nune su efi
kasne i sigurne veze komandiranja, sadejstva i suradnje i
kriptozatita. Povezivanje razliitih sistema veza u jedinstven
sistem veza S F R J , njegovo pretvaranje u tehniko-tehnoloku
i eksploatacijsku cjelinu i stalno moderniziranje sa stajalita
potreba o b r a n e zajednika je briga oruanih snaga i dru
tveno-politikih zajednica, posebno federacije.
Da bi sistem rukovoenja i komandiranja uspjeno funk
cionirao u ratu, nuno je da se u m i r u stalno usavrava i
da se k o m a n d e i tabovi uvjebavaju za rad u ratu i najnep o v o l j n i j i m uvjetima.

127

Od izuzetnog je znaenja osiguranje neprekidnosti ru

kovoenja i komandiranja jedinicama u sloenim b o r b e n i m
situacijama, posebno u uvjetima intenzivnoga elektronskog
ometanja, prekida veza, unitenja dijelova ili cijelih komandi
i centara veza. U sluaju unitenja odreene komande ili ta
ba, njihovu ulogu preuzima najvia, odnosno prva potinjena
komanda ili tab istog ranga, ako p r e t h o d n o nije drugaije
regulirano. Stoga treba stalno razvijati sposobnost starjei
na, komandi, tabova i jedinica da odluuju i djeluju inici
jativno, u skladu s o p o m zamisli pretpostavljenog, doktri
nom openarodnoga obrambenog rata i oruane borbe. Pre
kid veza u bilo kojoj situaciji ne smije biti razlog za prekid
djelovanja i aktivnosti starjeina i jedinica.
Elastinost rukovoenja i komandiranja razumijeva spo
sobnost svake komande i taba oruanih snaga da svoj rad,
grupiranje i borbena djelovanja jedinica prilagoavaju pro
mjenama situacije. Brze promjene situacije i razliiti uvjeti
izvoenja borbenih djelovanja esto e zahtijevati formira
nje privremenih sastava oruanih snaga i prepotinjavanje
komandi i jedinica.
Elastinost rukovoenja i komandiranja postie se stva
ranjem odgovarajuih privremenih sastava i komandi za iz
vrenje konkretnog zadatka, prepotinjavanjem jedinica Te
ritorijalne obrane komandantima jedinica Jugoslavenske na
rodne armije i jedinica Jugoslavenske narodne armije ko
mandantima tabova i jedinica Teritorijalne obrane, pravo
vremenim mijenjanjem nadlenosti komandi i tabova u ob
jedinjavanju borbenih djelovanja svih snaga k o j e djeluju na
odreenom pravcu, u zoni ili na vojitu.
Efikasno i operativno rukovoenje i komandiranje posti
e se neprekidnim praenjem i t e m e l j i t o m p r o c j e n o m situa
cije, pravovremenim donoenjem odluka i nareenja i pre
noenjem na potinjene, utjecanjem na njihovo p r o v o e n j e
i pravovremenim reagiranjem na nastale promjene, e s t e i
nagle promjene situacije i kratki r o k o v i izvravanja zadata
ka zahtijevaju maksimalnu operativnost u radu komandi i
tabova. Rezultat borbenih djelovanja glavno je m j e r i l o ope
rativnosti i efikasnosti rada komandi i tabova. Inicijativa i
smjelo preduzimanje odgovornosti spadaju m e u nune uv
jete za efikasno rukovoenje i komandiranje. Brzina i ope128

rativnost rada komandi i tabova moraju, istovremeno, osi

gurati donoenje valjanih odluka i kvalitetno rukovoenje i
komandiranje jedinicama u toku izvoenja borbenih djelo
vanja.
Efikasnosti rukovoenja i komandiranja neposredno do
prinose izgradnja i stalno usavravanje funkcionalne i eko
nomine organizacije, obuenost i uvjebanost komandi i
tabova da u skraenom postupku kvalitetno obavljaju svo
je zadatke, pojednostavljenje i svoenje na najmanju mjeru
borbene dokumentacije i popuna komandi i tabova kvalifi
ciranim k a d r o m . Materijalno-tehnika opremljenost k o m a n d i
i tabova sredstvima za p o k r e t i tapski rad u pokretu po
veava njihovu efikasnost. Efikasno rukovoenje i komandi
ranje m o r a se osigurati i u uvjetima nedovoljne materijalno-tehnike opremljenosti.
Sigurnost rukovoenja i komandiranja zahtijeva protuelektronsko osiguranje, kriptozatitu saopenja, zatitu svih
informacija i fiziko osiguranje komandi, tabova i sistema
veza. Sigurnost se postie pokretljivou komandi i tabova
i n j i h o v i m r a s p o r e d o m po k o m a n d n i m mjestima, korienjem p r i r o d n i m i umjetnim o b j e k t i m a i maskiranjem, uvo
enjem tehnike o p r e m e koja titi elektronska sredstva, pri
m j e n o m operativno-taktikih mjera i postupaka, i z r a d o m i
aktiviranjem lanih komandnih mjesta, kriptozatitom saop
enja u telefonskom i telegrafskom saobraaju i kriptozati
t o m drugih tajnih podataka koji se prenose sredstvima veza.
Zatita i sigurnost spadaju meu bitne preduvjete za sigur
nost rukovoenja i komandiranja u m i r u i ratu. Jednovremena primjena tih organizacijskih, tehnikih, taktikih, od
nosno operativnih m j e r a zatite, u skladu sa situacijom, osi
gurava najveu sigurnost rukovoenja i komandiranja.

Organizacija

sistema

rukovoenja

komandiranja

S i s t e m rukovoenja i komandiranja u oruanim snaga

ma u organizacijskom i funkcionalnom pogledu obuhvaa:
funkcije Predsjednitva S F R J V r h o v n e komande, kao naj
vieg organa rukovoenja i komandiranja oruanim snagama
u m i r u i ratu; Savezni sekretarijat za narodnu obranu, u
9

129

funkciji organa koji

obavlja tapske poslove za potrebe
Predsjednitva SFRJ V r h o v n e komande; komiteta za op
enarodnu obranu i drutvenu samozatitu; komande i ta
bove oruanih snaga svih razina rukovoenja i komandira
nja, njihovu organizacijsko-formacijsku strukturu, meusob
ne veze i odnose, funkcije i organizaciju rada; odnose i veze
komandi i tabova oruanih snaga s rukovodstvima drutve
no-politikih zajednica, drutveno-politikih organizacija, or
ganizacija udruenog rada i drugih struktura drutva, i siste
me veza i druga materijalno-tehnika sredstva kojima se osi
gurava rukovoenje i komandiranje. Sastavni dio sistema ru
kovoenja i komandiranja jest informacijski sistem pri
kupljanje, obrada, raspodjela, korienje i uvanje informa
cija nunih za rukovoenje i komandiranje.
U sistemu rukovoenja i komandiranja posebnu ulogu
i zadatke imaju savjeti, komisije i drugi savjetodavni organi,
te vojni kolektivi koji svojim r a d o m i prijedlozima pomau
nadlenim starjeinama u obavljanju njihovih poslova.
Sistem rukovoenja i komandiranja organiziran je po ra
zinama strategijskoj, strategijsko-operativnoj, operativnoj
i taktikoj. Strategijska razina obuhvaa rukovoenje i ko
mandiranje oruanim snagama kao cjelinom na i t a v o m te
ritoriju Jugoslavije u miru i ratu i rukovoenje i komandi
ranje strategijskim grupacijama kada se one formiraju. Stra
tegijska razina rukovodi d komandira p r e k o komandi i ta
bova strategijsko-operativne i operativne razine koji su mu
neposredno potinjeni. Strategijsko-operativna razina obu
hvaa rukovoenje i komandiranje strategijsko-operativnim
i operativnim jedinicama i grupacijama Jugoslavenske narod
ne armije i snagama Teritorijalne obrane u socijalistikim
republikama i socijalistikim autonomnim pokrajinama. Stra
tegijsko-operativna razina rukovodi i komandira p r e k o ko
mandi i tabova operativne i taktike razine, koji su mu ne
posredno potinjeni. Operativna razina obuhvaa rukovoe
nje i komandiranje operativnim jedinicama a sastavima. Ope
rativna razina rukovodi i komandira p r e k o komandi i ta
bova taktike razine koji su mu neposredno potinjeni. Tak
tika razina obuhvaa rukovoenje i komandiranje takti
kim jedinicama Jugoslavenske narodne armije i Teritorijalne
130

obrane. Taktika razina rukovodi i komandira p r e k o koman

di taktikih jedinica i odgovarajuih tabova ili neposredno.
Predsjednitvo SFRJ je najvii o r g a n rukovoenja i ko
mandiranja oruanim snagama SFRJ u miru i ratu. Pred
sjednitvo S F R J : utvruje sistem rukovoenja i komandira
nja oruanim snagama u skladu s Ustavom i Z a k o n o m o
openarodnoj obrani S F R J ; utvruje osnove planova razvoja
oruanih snaga i plan razvoja Jugoslavenske narodne armi
j e ; utvruje osnove organizacije oruanih snaga i organi
zaciju i formaciju Jugoslavenske narodne armije; prati pro
voenje utvrene politike rukovoenja i komandiranja oru
anim snagama; utvruje plan upotrebe oruanih snaga u
sluaju rata i nareuje upotrebu oruanih snaga u m i r u ;
daje smjernice za poduzimanje mjera priprema i mobilizi
ranja oruanih snaga i smjernice za usklaivanje p r i p r e m a i
planova Jugoslavenske narodne a r m i j e i Teritorijalne obra
ne; propisuje m j e r e pripravnosti oruanih snaga u sluaju
neposredne ratne opasnosti i u drugim izvanrednim prili
kama i nareuje njihovo p r o v o e n j e i stavljanje oruanih
snaga ili dijela oruanih snaga u stanje pripravnosti; utvru
je osnove naoruavanja i opremanja oruanih snaga; utvru
je vojnoteritorijalnu podjelu zemlje; donosi osnovna pravila
i druge akte k o j i se odnose na strategiju oruane b o r b e ,
mobilizaciju, razvoj i upotrebu oruanih snaga; donosi pro
pise o obuci oruanih snaga i vojnoj disciplini i druge p r o
pise p r e d v i e n e saveznim z a k o n o m ; na prijedlog nadlenoga
republikog, o d n o s n o pokrajinskog organa imenuje i razrje
ava dunosti komandanta Teritorijalne obrane republike,
odnosno komandanta Teritorijalne obrane autonomne po
krajine; obavlja i druge poslove rukovoenja i komandira
nja oruanim snagama, na osnovi Ustava SFRJ i saveznih
zakona i u okviru njih.
U obavljanju navedenih poslova Predsjednitvo S F R J
donosi smjernice, direktive, pravila, odluke, naredbe i dru
ge akte.
Predsjednik Predsjednitva SFRJ, u ime Predsjednitva,
ostvaruje komandiranje oruanim snagama u skladu s Usta
v o m SFRJ, saveznim z a k o n o m i odlukama i stavovima Pred
sjednitva SFRJ.
9*

131

Funkciju najvieg organa rukovoenja i komandiranja

oruanim snagama SFRJ u ratu Predsjednitvo SFRJ obav
lja u svojstvu V r h o v n e komande oruanih snaga SFRJ. tapske poslove Vrhovne komande u ratu obavlja Savezni sekre
tarijat za narodnu obranu.
Predsjednitvu SFRJ, kao najviem organu rukovoenja
i komandiranja, neposredno su potinjeni savezni sekretar
za narodnu obranu, komandanti armija, ratnog zrakoplov
stva i protuzrane obrane, ratne mornarice i obalske obrane,
samostalnih korpusa i Teritorijalne obrane socijalistikih
republika i socijalistikih autonomnih pokrajina, te koman
danti privremenih strategijskih grupacija kada se one for
miraju.
Predsjednitvo SFRJ m o e , o d l u k o m o upotrebi oru
anih snaga, predvidjeti odreena prava i obaveze komiteta
za openarodnu obranu i drutvenu samozatitu u pogle
du upotrebe dijelova Teritorijalne obrane. K a d je k o m i t e t
za openarodnu obranu i drutvenu samozatitu na osnovi
odluke Predsjednitva SFRJ poduzeo m j e r e u vezi s upotre
b o m pojedinih dijelova Teritorijalne obrane, komandant Te
ritorijalne obrane, odnosno starjeina jedinice Teritorijalne
obrane postupa po odluci komiteta.
Odreene poslove rukovoenja i komandiranja oruanim
snagama Predsjednitvo SFRJ m o e prenijeti na saveznog se
kretara za narodnu obranu. Savezni sekretar za narodnu
obranu odgovara Predsjednitvu SFRJ za poslove koje na
njega prenese Predsjednitvo SFRJ.
Za izvravanje akata Predsjednitva S F R J iz podruja
rukovoenja i komandiranja i za izvravanje poslova ru
kovoenja i komandiranja oruanim snagama k o j e na njega
prenese Predsjednitvo SFRJ, savezni sekretar za narodnu
obranu moe donositi pravila, nareenja, upute i druge akte.
Savezni sekretar za narodnu obranu ostvaruje rukovo
enje i komandiranje oruanim snagama u skladu s ovlaenjima koja na njega, na osnovi Ustava SFRJ, prenese Pred
sjednitvo SFRJ i u skladu sa saveznim zakonom. Saveznog
sekretara za narodnu obranu, u sluaju njegove odsutnosti
ili sprijeenosti, u navedenim poslovima zamjenjuje nael
nik Generaltaba Jugoslavenske narodne armije.
132

R u k o v o e n j e i komandiranje u Jugoslavenskoj narod

noj armiji ostvaruju starjeine jedinica i ustanova Jugo
slavenske narodne armije, u skladu sa saveznim z a k o n o m .
R u k o v o e n j e i komandiranje u Teritorijalnoj obrani
ostvaruju komandanti Teritorijalne obrane i starjeine je
dinica i ustanova T e r i t o r i j a l n e obrane, u skladu sa z a k o n o m .
K o m a n d a n t i Teritorijalne obrane i starjeine jedinica i
ustanova Jugoslavenske narodne armije i Teritorijalne obra
ne odgovaraju pretpostavljenim vojnim starjeinama za svoj
irad, borbenu gotovost, upotrebu jedinica i ustanova i
rukovoenje i komandiranje, u skladu sa sistemom ruko
voenja i komandiranja u oruanim snagama i u okviru svo
j i h ovlaenja. Za te p o s l o v e komandanti Teritorijalne obra
ne socijalistikih republika i socijalistikih autonomnih po
krajina odgovaraju Predsjednitvu S F R J .
Za svoj rad, borbenu gotovost i rukovoenje Teritori
j a l n o m obranom, komandant Teritorijalne obrane odgovo
ran je i nadlenom organu drutveno-politike zajednice.
Na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju, komandant T e rilorijalne o b r a n e o d g o v o r a n je za svoj rad, borbenu goto
vost, upotrebu te rukovoenje i komandiranje Teritorijal
n o m o b r a n o m i organu koji na t o m teritoriju rukovodi ope
narodnim o t p o r o m .
Za svoj rad, borbenu gotovost i rukovoenje jedinicama
i ustanovama T e r i t o r i j a l n e obrane u organizaciji udruenog
rada i mjesnoj zajednici, starjeina jedinice, odnosno usta
n o v e o d g o v o r a n je i organu upravljanja te organizacije, od
nosno odgovarajuem organu mjesne zajednice.
Saveznom sekretaru za narodnu obranu o d g o v o r n i su ko
mandanti armija, ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane,
ratne m o r n a r i c e i obalske obrane i samostalnih korpusa,
te p r i v r e m e n i h strategijskih grupacija i operativnih sastava
u obavljanju onih poslova iz oblasti rukovoenja i komandi
ranja k o j i su mu z a k o n o m i drugim propisima stavljeni u
nadlenost, te poslova koje na njega prenese Predsjednitvo
SFRJ. Savezni sekretar za narodnu obranu neposredno na
reuje k o m a n d a n t i m a Teritorijalne obrane socijalistikih re
publika i socijalistikih autonomnih pokrajina samo u okvi
ru poslova k o j e je na njega prenijelo Predsjednitvo SFRJ.

133

2D12-0798

Rukovoenje i komandiranje na strategijsko-operativnoj

razini u Jugoslavenskoj narodnoj armiji ostvaruju koman
danti armija, ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane i
ratne mornarice i obalske obrane, a u Teritorijalnoj obrani
komandanti Teritorijalne obrane socijalistikih republika i
socijalistikih autonomnih pokrajina.
Rukovoenje i komandiranje na operativnoj i takti
koj razini ostvaruju komandanti operativnih i taktikih je
dinica i privremenih operativnih i taktikih sastava Jugo
slavenske narodne armije i Teritorijalne obrane i koman
danti Teritorijalne obrane od mjesne zajednice do zajedni
ce opina.
K o m a n d e u Jugoslavenskoj narodnoj armiji i tabovi i
komande u Teritorijalnoj obrani organiziraju se u skladu s
organizacijom, ulogom i zadacima oruanih snaga u miru
i ratu.
K o m a n d e u Jugoslavenskoj narodnoj armiji organiziraju
se na intervidovskoj, vidovskoj, interrodovskoj i rodovskoj
osnovi u skladu sa s v o j o m organizacijom, ulogom i zadacima.
One moraju biti osposobljene i za organizaciju materijalnog
i zdravstvenog osiguranja. U t o m e imaju plansko-izvrnu ili
samo plansku funkciju.
K o m a n d e u kopnenoj vojsci organiziraju se na interro
dovskoj i rodovskoj osnovi. Strategijsko-operativne i opera
tivne komande i komande zdruenih taktikih jedinica interrodovskog su sastava.
Komanda ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane
organizirana je na vidovskoj, komande operativnih jedinica
i sastava i zdruenih taktikih jedinica na interrodovskoj,
a komande taktikih jedinica na r o d o v s k o j osnovi.
Komanda ratne mornarice i obalske obrane organizira
se na intervidovskoj osnovi. K o m a n d e zdruenih taktikih je
dinica interrodovskog su sastava, a komande jedinica flotnog sastava m o g u imati rodovsku ili interrodovsku strukturu.
tabovi i k o m a n d e u Teritorijalnoj obrani organiziraju
se u skladu s u l o g o m i zadacima Teritorijalne obrane.
Organizacijska i kadrovska struktura tabova Teritori
jalne obrane i komandi Jugoslavenske narodne armije i Te
ritorijalne obrane odgovara njihovoj namjeni i zadacima, te
zahtjevima oruane borbe u razliitim situacijama. Unu134

tranji funkcionalni odnosi, sistem rada i organizacijska

struktura zasnivaju se na jedinstvenim osnovama rukovoe
nja i komandiranja u oruanim snagama, uz specifinosti
k o j e zavise od stupnja komande i taba i sastava snaga ko
j i m a komandiraju. U svim uvjetima komande i tabovi mo
raju biti osposobljeni da komandiraju i objedinjavaju dje
lovanja jedinica Jugoslavenske narodne armije i Teritorijal
ne obrane na o d r e e n o m prostoru.
Za rukovoenje mobilizacijskim, regrutnim i drugim up
ravnim poslovima osnivaju se vojnoteritorijalne komande,
organi koji te poslove obavljaju u suradnji s organima dru
tveno-politikih zajednica, mjesnih zajednica i organizacija
udruenog rada.

Sadraj

funkcioniranje
sistema
i
komandiranja

rukovoenja

Sistem rukovoenja i komandiranja organizira se i pri

prema za uspjeno funkcioniranje u miru, izvanrednim pri
likama i u ratu.
Rukovoenje i komandiranje u miru usmjereno je prven
stveno na izgradnju i pripremanje oruanih snaga za rat i
to uspjenije voenje oruane borbe.
Teini zadaci rukovoenja i komandiranja u miru jesu:
razvoj koncepcije i doktrine openarodne obrane i doktrine
oruane borbe, planiranje i programiranje razvoja oruanih
snaga, moralno-politike i psiholoke p r i p r e m e , vojnostru
na obuka jedinica i k o m a n d i i obrazovanje i o d g o j kadrova,
izgradnja sistema mobilizacije i mobilizacijske p r i p r e m e , ja
anje borbene gotovosti i sigurnosti, izgradnja v o j n e infra
strukture, razvoj o p r e m e i naoruanja, organizacija i osigu
ranje funkcioniranja sistema pozadinskog osiguranja.
Rukovoenje i komandiranje u ratu na svim razinama
m o r a biti efikasno i racionalno da bi oruane snage u cije
losti i svaka jedinica i sastav ponaosob izvravali borbene
zadatke u planiranom vremenu i uz to manje gubitke.
Predsjednitvo S F R J Vrhovna komanda oruanih sna
ga komandira i rukovodi oruanim snagama i rukovodi oru
anom b o r b o m na cijelom jugoslavenskom ratitu.
135

2D12-0799

Za objedinjavanje djelovanja na vojitu ili dijelu ratita

koji ini geografsku i operativnu cjelinu, ili kada to drugi
uvjeti i situacija nalau, m o e se formirati strategijska gru
pacija. Sastav grupacije i nain rukovoenja i komandira
nja regulira Predsjednitvo SFRJ Vrhovna komanda oru
anih snaga SFRJ. Ona e najee ostvarivati rukovoenje
i komandiranje strategijskom grupacijom p r e k o isturenog
dijela Vrhovne komande i dijela njezina taba.
Rukovoenje i komandiranje na strategijsko-operativnoj
i operativnoj razini u zonama operacija ujedinjava komanda
Jugoslavenske narodne armije ili tab Teritorijalne obrane
ije su jedinice osnovni nosilac izvrenja zadatka. N a e l n o ,
na fronti komandira komandant jedinice Jugoslavenske na
rodne armije, a na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju ko
mandant Teritorijalne obrane ili komandant jedinice Teri
torijalne obrane, ako planom ili posebnom naredbom nije
drugaije o d r e e n o . Predsjednitvo SFRJ, Vrhovna ko
manda oruanih snaga s v o j o m direktivom regulira koje
se jedinice Teritorijalne obrane potinjavaju komandantu
strategijsko-operativne ili druge neposredno potinjene jedi
nice Jugoslavenske narodne armije i k o j e se jedinice Jugo
slavenske narodne armije potinjavaju komandantu Terito
rijalne obrane socijalistike republike, odnosno socijalisti
ke autonomne pokrajine, regulira jedinstveno djelovanje tih
komandi i tabova, te vanija pitanja suradnje s drugim sub
jektima openarodne obrane i drutvene samozatite na ra
zini federacije, republika i pokrajina. K o m a n d e strategijsko-operativne i operativne razine Jugoslavenske narodne armi
je i tabovi Teritorijalne obrane republika i pokrajina i spo
razumno reguliraju pitanja prepotinjavanja snaga, u skla
du s potrebama i situacijom.
U zonama borbenih djelovanja, jedinice i ustanove Jugo
slavenske narodne armije i jedinice i ustanove Teritorijalne
obrane koje sudjeluju u izvravanju zajednikoga borbenog
zadatka, potinjavaju se starjeini koji rukovodi izvrenjem
tog zadatka. Stoga se jedinice Teritorijalne obrane prepotinjavaju komandama Jugoslavenske narodne armije, odnos
no jedinice Jugoslavenske narodne armije tabovima i ko
mandama Teritorijalne obrane. Jedinice Teritorijalne obra
ne bit e, najee, prepotinjavane komandama jedinica
Jugoslavenske narodne armije u obrani gradova, u protu136

desantnoj borbi veih razmjera, u djelovanjima na fronti i u

drugim situacijama kada jc to nuno. Jedinice Jugoslaven
ske narodne armije bit e prepotinjene tabovima Terito
rijalne obrane, najee, na p r i v r e m e n o zaposjednutom teri
toriju, na p o m o n i m pravcima i u drugim situacijama, kada
jc Teritorijalna obrana nosilac borbenih djelovanja. K o j e e
jedinice Teritorijalne obrane biti potinjene komandama je
dinica Jugoslavenske narodne armije i obratno, d o g o v o r n o
reguliraju pretpostavljene starjeine svojim zapovijedima,
odnosno nareenjima. U k o l i k o se na o d r e e n o m prostoru
nau jedinice istog ranga, a njihove k o m a n d e i tabovi ne
maju v e z e s pretpostavljenim niti s organom koji rukovodi
openarodnim o t p o r o m na t o m prostoru, svim snagama koje
sudjeluju u izvrenju zajednikog zadatka komandira star
jeina najvieg ina.
U obrani veih desantnih prostorija, gradova i veih na
seljenih mjesta, veih otoka i drugih znaajnijih objekata,
rukovoenje i komandiranje ujedinjava ona komanda Jugo
slavenske narodne armije ili tab odnosno komanda Teri
torijalne obrane ije su jedinice osnovni nosilac izvrenja
borbenog zadatka.
Za obranu velikih gradova, protudesantnu borbu ope
rativnih razmjera i druge zadatke operativnog znaenja,
Predsjednitvo SFRJ Vrhovna komanda m o e s v o j o m
o d l u k o m formirati jedinstvene komande za jedinice i usta
n o v e Jugoslavenske narodne armije i Teritorijalne obrane.
Te k o m a n d e m o g u biti potinjene komandantu strategijsko-operativne j e d i n i c e ili grupacije Jugoslavenske narodne armi
je ili republikom, odnosno pokrajinskom tabu Teritorijal
ne obrane.
Za uspjeno rukovoenje i komandiranje u ratu nuni
su: to potpunije poznavanje i neprekidno praenje nepri
jatelja i potpuno poznavanje stanja i mogunosti vlastitih
snaga i njihovih mogunosti; p r a v o v r e m e n o donoenje svrsishodnih odluka, izdavanje nareenja i uporno nastojanje da
se ona izvre; samostalnost i inicijativa starjeina i nepre
kidno funkcioniranje sistema veze; poznavanje vlastite i agre
sorove doktrine oruane b o r b e i sposobnost primjene nae
doktrine u skladu s uvjetima; organizacija vrstog sadejstva i suradnje i neprekidno usklaivanje djelovanja jedi137

nica na o d r e e n o m pravcu odnosno prostoru, te suradnja i

koordinacija oruanih snaga i ostalih subjekata drutva.
U rukovoenju i komandiranju, u svim uvjetima i na
svim razinama, veliko znaenje imaju p r i p r e m e za pred
stojea borbena djelovanja, koje obuhvaaju: rad komandi i
tabova, uz angairanje drugih subjekata openarodne obra
ne i drutvene samozatite za praenje i procjenu situacije
i pripremanje odluke; planiranje borbenih djelovanja, pri
premu jedinica, materijalno osiguranje i pripremanje i ure
enje teritorija. Opseg tih p r i p r e m a zavisi, prvenstveno, od
raspoloiva vremena, situacije u zoni odnosno rajonu djelo
vanja i ire, veliine snaga koje se angairaju, cilja i raz
mjera borbenih djelovanja i od karakteristika prostora na
kojem e se izvoditi borbena djelovanja.
Rad na pripremanju i donoenju odluke, naelno, obu
hvaa prouavanje i shvaanje zadatka, procjenu situacije,
donoenje i saopavanje osnovne zamisli, pripremanje i
podnoenje prijedloga za odluku i donoenje i saopavanje
odluke komandanta.
U fazi pripremanja i donoenja odluke, jedinicama i
ustanovama oruanih snaga i drugim subjektima openarod
ne obrane i drutvene samozatite, k o j i neposredno sudje
luju u izvravanju borbenog zadatka, izdaju se prethodna na
reenja, upute, direktive i zahtjevi u vezi s predstojeim
djelovanjima; prati se situacija, prikupljaju se i obrauju
podaci o neprijatelju i rajonu odnosno zoni predstojeih
djelovanja; izvjetavaju se pretpostavljena komanda, tab i
drugi zainteresirani organi o situaciji i toku priprema; po
punjavaju se jedinice borbenim i drugim materijalnim sred
stvima i obavljaju d r u g e p r i p r e m e u vezi sa zadatkom.
Svakoj odluci prethodi procjena situacije. Opseg i me
toda procjene zavise od stupnja komandiranja, raspoloiva
vremena, poznavanja situacije i drugih okolnosti. Za uspje
nu procjenu situacije od posebnog znaenja je d o b r o orga
niziran timski rad, te sposobnost komandi i tabova da
uspjeno obave procjene u skraenom postupku. Situacija
se procjenjuje neprekidno, u toku p r i p r e m e i izvoenja
borbenih djelovanja, a obuhvaa procjenu neprijatelja, pro
cjenu vlastitih snaga, rukovoenje i komandiranje, sadejstvo
i suradnju i procjenu prostora i vremena.
138

Borbena se djelovanja planiranju radi to organiziranije,

racionalnije i efikasnije upotrebe raspoloivih snaga i sred
stava u izvrenju borbenog zadatka, uz to manje vlastite
gubitke. Planiraju se u skladu sa situacijom i na osnovi
odluke komandanta za predstojea djelovanja. Sadraj pla
niranja, vrste planova, njihov opseg i nain obrade zavise
od stupnja komandiranja, situacije, vida borbenih djelova
nja i raspoloiva vremena. Planiranje uvijek mora biti to
jednostavnije i racionalnije.
Odluke se prenose na potinjene direktivama, zapovije
dima, nareenjima i instrukcijama. Direktive izdaju samo
Predsjednitvo S F R J Vrhovna komanda i k o m a n d e
strategijskih grupacija, a u pojedinim situacijama stralegijsko-operativne k o m a n d e i tabovi.
R u k o v o e n j e i komandiranje se u toku borbenih djelo
vanja vri s k o m a n d n i h mjesta i osmatranica, u mjestu i
pokretu. K o m a n d n a mjesta, zavisno od stupnja komandira
nja i situacije, m o g u biti osnovna, rezervna, isturena, poza
dinska, naredna i lana.
Uspjeh u oruanoj borbi zavisi kako od veliine i broja
angairanih snaga i sredstava, tako i od njihove svrsishod
ne u p o t r e b e i usklaenosti djelovanja svih sudionika u bor
bi, b o j u i operaciji. Stoga su organizacija i odravanje sadejstva neka od kljunih pitanja rukovoenja i komandi
ranja. Oni se organiziraju i p r o v o d e u pripremanju i u toku
izvoenja borbenih djelovanja. Osnovu za sadejstvo inu odlu
ka komandanta.
Od posebnog je znaenja u pripremama i izvoenju bor
benih djelovanja ostvarenje visokog stupnja suradnje izme
u komandi, tabova i jedinica oruanih snaga i organa
drutveno-politikih zajednica, komiteta za openarodnu obra
nu i drutvenu samozatitu i drugih drutvenih subjekata.
Suradnja se ostvaruje upuivanjem predstavnika drutve
no-politikih zajednica, drutveno-politikih organizacija i
drugih subjekata openarodne obrane i drutvene samoza
tite u k o m a n d e i tabove jedinica oruanih snaga i o b r a t n o
radi zajednike procjene i praenja situacije i usklai
vanja aktivnosti u izvravanju zajednikih zadataka. Surad
nja se organizira i ostvaruje na osnovi odluke pretpostavlje
nih komandanata i odluke komandanta koji komandira sna
gama u zoni odnosno rajonu borbenih djelovanja.

139

MJESTO,

ULOGA I ZADACI DRUTVENO-POLITIKIH

ORGANIZACIJA U ORUANIM SNAGAMA

Organizacija

Saveza

komunista

Organizacije Saveza komunista u oruanim snagama,

kao sastavni dio Saveza komunista Jugoslavije, djeluju na
osnovi Programa i Statuta Saveza komunista Jugoslavije.
Njihova vodea idejno-politika uloga u oruanim snagama
zasniva se na ulozi Saveza komunista u naem drutvu i na
njegovoj Ustavom SFRJ utvrenoj posebnoj odgovornosti
za obranu i zatitu socijalistike samoupravne Jugoslavije.
Organizacijski oblici i nain djelovanja organizacija Sa
veza komunista u oruanim snagama utvruju se Statutom
SKJ i Opim uputama o djelovanju i oblicima organiziranja
Saveza komunista Jugoslavije u openarodnomu obrambe
nom ratu.
Organizacija Saveza komunista Jugoslavije u Jugosla
venskoj narodnoj armiji razrauje, konkretizira i p r o v o d i u
ivot idejno-politike stavove S K J o oruanoj borbi u skladu
s uvjetima njezina voenja i mobilizira komuniste i sve
druge subjekte u J N A da sprovode te stavove.
Komunisti, organizacije i organi Saveza komunista u J N A
razvijaju idejno-politiku i odgojnu aktivnost radi jaanja
borbene spremnosti, morala i odlunosti jedinica, komandi i
svih pripadnika A r m i j e u oruanoj borbi. Oni i u najteim
uvjetima osiguravaju organiziranost i borbenu sposobnost
svake jedinice, komande i ustanove.
Komunisti u Jugoslavenskoj narodnoj armiji u ratu se
organiziraju na istim osnovnim principima kao i u miru,
to omoguava brz prelazak na rad u ratnim uvjetima.
Osnovni zadaci, oblici organiziranja i djelovanja organizacija
i organa Organizacije Saveza komunista Jugoslavije u Jugo
slavenskoj narodnoj armiji u p r i p r e m i za rat i u oruanoj
borbi utvreni su Uputom o oblicima djelovanja i organizi
ranja Organizacije S K J u Jugoslavenskoj narodnoj armiji u
uvjetima mobilizacije i openarodnoga obrambenog rata.
Idejno-politiko djelovanje organizacija Saveza komuni
sta u Teritorijalnoj obrani proistjee iz osnovnih idejno-politikih opredjeljenja SKJ o organiziranju i pripremanju ope140

narodne obrane i drutvene samozatite i voenju opena

rodnoga o b r a m b e n o g rata.
Organizacije Saveza komunista u Teritorijalnoj obrani
organiziraju se i djeluju u miru i u ratu u skladu sa sta
tutima Saveza komunista socijalistikih republika i socija
listikih autonomnih pokrajina i statutarnim odlukama orga
nizacija Saveza komunista u opinama i drugim drutveno-polatikim zajednicama g d j e su organizacijski povezane.
Odgovarajuim oblicima suradnje i meusobnim akcion i m p o v e z i v a n j e m organizacija i organa Organizacije Saveza
komunista Jugoslavije u Jugoslavenskoj narodnoj armiji i
organizacija Saveza komunista u Teritorijalnoj obrani osigu
rava se n e p r e k i d n o djelovanje komunista u svim uvjetima
izvoenja borbenih djelovanja radi neprekidnosti oruane
b o r b e i o p e n a r o d n o g otpora u skladu s politikom i stavo
vima SKJ.
Organizacije i organi Saveza komunista u jedinicama
Teritorijalne obrane k o j e se nadu u sastavu jedinica J N A
povezuju se s organima organizacija Saveza komunista je
dinica J N A u ijem se sastavu nalaze, a organizacije Saveza
komunista J N A k o j e se nau u sastavu jedinica Teritorijal
ne obrane povezuju se s organima Saveza komunista u dru
tveno-politikim zajednicama za k o j e su vezane organizacije
Saveza komunista u Teritorijalnoj obrani.
Organizacija

Saveza

socijalistike

omladine

Polazei od uloge i zadataka Saveza socijalistike omla

dine Jugoslavije u openarodnomu o b r a m b e n o m ratu, omla
dinske organizacije u oruanim snagama svojom drutveno-politikom i o d g o j n o m aktivnou razvijaju i stalno jaaju
jugoslavenski socijalistiki patriotizam i borbeni moral; po
diu socijalistiku idejno-politiku svijest svojih lanova i
uvruju njihovu uvjerenost u opravdanost i mogunost vo
enja oruane b o r b e i openarodnoga obrambenog rata; do
prinose stalnoj b o r b e n o j izgradnji i jaanju moralno-politikog jedinstva i vrstine vojnih kolektiva u uspjenom izvra
vanju borbenih zadataka; njeguju drugarstvo, hrabrost, stva
ralatvo, samoprijegor, samoinicijativnost i odgovornost u iz
vravanju borbenih i drugih zadataka.
141

Organizacije Saveza socijalistike omladine u Jugosla

venskoj narodnoj armiji i Teritorijalnoj obrani akciono se
povezuju i meusobno surauju radi to uspjenijeg ostva
rivanja svoje uloge u izvravanju zajednikih zadataka. One
tijesno surauju s omladinskim organizacijama u zonama
borbenih djelovanja jedinica.

Organizacija

Saveza

sindikata

Na osnovi Statuta Saveza sindikata Jugoslavije i Odluke

o organiziranju graanskih lica na slubi u Jugoslavenskoj
narodnoj armiji u Savez sindikata u jedinicama i ustanova
ma, organizacija Saveza sindikata graanskih osoba na slubi
u Jugoslavenskoj narodnoj armiji djeluje kao najira klasna
drutveno-politika organizacija radnika i radnike klase.
Organizacija Saveza sindikata Jugoslavije u Jugoslaven
skoj narodnoj armiji zalae se za ostvarivanje ustavnog na
ela o ulozi radnih ljudi kao aktivnih inilaca openarodne
obrane i drutvene samozatite, orijentirajui svoje lan
stvo na bitna pitanja borbene izgradnje jedinica ustanova,
drutvene samozatite, jaanja moralno-politikog stanja,
razvijanja jugoslavenskoga socijalistikog patriotizma i obra
ne tekovina revolucije i socijalistike izgradnje.

I
GLAVA
i

PRIPREME ZA ORUANU BORBU

P r i p r e m e za oruanu borbu dio su ukupnih p r i p r e m a
zemlje za voenje openarodnoga obrambenog rata. One
imaju strategijsko znaenje i bitan su uvjet za odvraanje
agresora, spreavanje strategijskog iznenaenja, organiziran
i brz prelazak svih subjekata drutva iz mirnodopskog u rat
no stanje i uspjeno voenje oruane borbe.
P r i p r e m e za oruanu borbu p r o v o d e se u miru i na
stavljaju u ratu u oruanim snagama i svim drugim snaga
ma openarodne obrane i drutvene samozatite. Sastavni
dio priprema je i ureenje teritorija SFRJ za potrebe orua
ne borbe. Cilj pripremanja oruanih snaga jest da se sve
jedinice, komande i tabovi osposobe za organizirano i uspje
no suprotstavljanje agresiji i za voenje oruane b o r b e u
svim ratnim uvjetima. Cilj priprema drugih subjekata dru
tva je da se osposobe za uspjeno obavljanje svojih redovi
tih djelatnosti u izvanrednim prilikama i u o p e n a r o d n o m u
obrambenom

ratu

i za

sudjelovanje

oruanoj

borbi, u

skladu s njihovom ulogom i zadacima.

;

Osnovu p r i p r e m a za oruanu borbu ine doktrina ope

narodnoga obrambenog rata i oruane borbe, planovi raz
voja i planovi upotrebe oruanih snaga, te drugi normativni
dokumenti kojima se reguliraju p r i p r e m e drutva za obranu.
P r i p r e m e za oruanu borbu obuhvaaju: planiranje raz
voja i upotrebe oruanih snaga, moralno-politike i psiholo
ke pripreme, mobilizaciju, strategijski razvoj, obuku i o d g o j ,

143

2D12-0803

materijalno-zdravstvene p r i p r e m e i ureenje teritorija. Sve

te pripreme imaju za cilj postizanje i odravanje visokog
stupnja borbene gotovosti oruanih snaga.

BORBENA GOTOVOST
Borbena gotovost je stanje spremnosti i sposobnosti
oruanih snaga u cijelosti, odnosno svake jedinice, komande
i taba da organizirano i p r a v o v r e m e n o otponu i uspjeno
izvode borbena djelovanja, prema planovima upotrebe i u
skladu sa situacijom.
Borbena gotovost zavisi od organizacije, kvalitete i uvjebanosti sistema rukovoenja i komandiranja; sigurnosti i kva
litete sistema veza; popunjenosti jedinica ljudstvom i rat
nom tehnikom; osposobljenosti jedinica, komandi, tabova i
starjeina za voenje oruane b o r b e ; moralno-politikog sta
nja i jedinstva vojnikog i starjeinskog sastava; popunje
nosti i ispravnosti ratne tehnike i drugih materijalnih sred
stava; mobilizacijske pripremljenosti i aurnosti planova raz
voja i upotrebe; organizacije materijalnog i zdravstvenog
osiguranja.
Visoka borbena gotovost oruanih snaga, posebno onih
jedinica koje su osnovni nosioci protuzrane obrane, protuoklopne i protudesantne b o r b e i pomorske obrane, omogu
ava uspjeno provoenje mobilizacije, umanjuje mogunost
iznenadne agresije, stvara uvjete jedinicama Jugoslavenske
narodne armije i Teritorijalne obrane da se razviju i djeluju
u skladu s planovima upotrebe i konkretnom situacijom.
Stupanj borbene gotovosti oruanih snaga odreuje se
prema konkretnim potrebama, mogunostima i uvjetima, a
utvruje posebnim direktivama i nareenjima. Zavisno od
stanja vojno-politike situacije i drugih inilaca, oruane
snage SFRJ i njihovi dijelovi m o g u biti u stalnoj, povienoj
i potpunoj borbenoj gotovosti.
Stalna borbena gotovost je svakodnevno stanje orua
nih snaga ili njihovih dijelova koje omoguava brz prelazak
u vii stupanj borbene gotovosti i uspjeno izvrenje borbe
nog zadatka. Stalna borbena gotovost je razliita i specifi
na za svaku jedinicu, komandu i tab, to zavisi od njihove
144

mirnodopske razvijenosti, lokacije, stupnja tehnike oprem

ljenosti, namjene i zadataka. Za pojedine jedinice oruanih
snaga stalna borbena gotovost se poklapa s potpunom bor
benom gotovou.
Poviena
borbena
gotovost
ostvaruje
se
operativnim,
moralno-politikim, tehnikim, organizacijskim i drugim mje
rama k o j i m a se oruane snage ili pojedini v i d o v i , r o d o v i i
jedinice d o v o d e u stanje k o j e omoguava brz prelazak na
potpunu borbenu gotovost i izvrenje borbenog zadatka.
Oruane snage ili njihovi dijelovi stavljaju se u povienu
borbenu gotovost u uvjetima zaotrene vojno-politike situa
cije, kada postoji opasnost od agresije i u izvanrednim si
tuacijama, a takvo se stanje postie zavoenjem o d r e e n i h
stupanja pripravnosti. Stupnjevi pripravnosti razliiti su za
pojedine v i d o v e , r o d o v e i jedinice.
Potpuna borbena gotovost oznaava stanje iz kojeg oru
ane snage, u cijelosti ili njihovi dijelovi, m o g u o d m a h pri
stupiti izvrenju borbenog zadatka prema p r e d v i e n o m pla
nu ili u skladu s k o n k r e t n o m situacijom. Ostvaruje se mo
bilizacijom i r a z v o j e m oruanih snaga ili njihovih dijelova.
Oruane se snage m o g u dovesti u potpunu borbenu gotovost
postupno ili o d j e d n o m .
Stupnjevi borbene gotovosti jedinica zavise od zada
taka k o j e izvravaju u poetnom periodu rata. Jedinice raz
mjetene u prigraninim rajonima i na vanijim desantnim
prostorima, sistemi osmatranja i javljanja, komande i je
dinice veze, jedinice ratnog zrakoplovstva i protuzrane obra
ne, jedinice ratne mornarice i obalske obrane, o k l o p n e i protuoklopne jedinice moraju biti osposobljene za to b r i pre
lazak u vii stupanj borbene gotovosti. N e k e od njih mo
raju u svakom trenutku biti u najviem stupnju borbene
gotovosti. Stalne m j e r e borbene gotovosti reguliraju se di
rektivom, a poviena i potpuna borbena gotovost pla
n o m pripravnosti oruanih snaga i posebnim nareenjima.
PLANIRANJE RAZVOJA I UPOTREBE O R U A N I H SNAGA
Planiranje je jedna od osnovnih funkcija rukovoenja
i komandiranja u m i r u i ratu. Pravovremeno, realno i sve
obuhvatno razraeni planovi i njihovo auriranje u skladu

10

145

s promjenama situacije, omoguavaju organizirano angai

ranje i racionalnu pripremu, razvoj i upotrebu snaga i sred
stava u oruanoj borbi. Planovi oruanih snaga i planovi
drugih subjekata openarodne obrane i drutvene samoza
tite meusobno se usklauju prema cilju, nainu i vremenu
realizacije.
Osnovni planovi jesu plan razvoja oruanih snaga, plan
upotrebe oruanih snaga, plan mobilizacijskog razvoja orua
nih snaga i plan pripravnosti oruanih snaga.
Plan razvoja oruanih snaga sastavni je d i o drutvenog
plana SFRJ, a planovi razvoja Teritorijalne obrane sa
stavni dijelovi odgovarajuih planova drutveno-politikih za
jednica. Planovi razvoja Jugoslavenske narodne armije i Te
ritorijalne obrane jedinstveni su prema cilju i meusobno
usklaeni p r e m a operativnim potrebama, materijalnim i kad
rovskim mogunostima i dinamici realizacije.
Planiranjem razvoja oruanih snaga utvruju se ciljevi,
zadaci i mjere kojima se osigurava njihova modernizacija i
borbeno osposobljavanje. N o s i o c i planiranja razvoja orua
nih snaga jesu Savezni sekretarijat za narodnu obranu, ko
mande jedinica Jugoslavenske narodne armije i tabovi Te
ritorijalne obrane.
Prema vremenskom periodu koji obuhvaaju, planovi
razvoja mogu biti dugoroni, srednjoroni i godinji.
Dugoronim planom se utvruju: politika, osnovni ci
ljevi i zadaci razvoja oruanih snaga; veliina oruanih sna
ga po vidovima, rodovima i slubama; osnovne p o t r e b e i
politika opremanja oruanih snaga; investicijska izgradnja;
ureenje teritorija; razvoj znanstvenoistraivake djelatnosti;
osnovna naela i okviri kadrovske politike i drugo. Dugoro
ni plan razvoja oruanih snaga jedinstven je i priprema ga
Savezni sekretarijat za narodnu obranu. U njegovoj razradi
sudjeluju komande armija i republiki i pokrajinski tabovi
Teritorijalne obrane, a surauju nadleni organi federacije,
socijalistikih republika i socijalistikih autonomnih pokra
jina radi usaglaavanja s utvrenim koncepcijama drutve
nog razvoja.
Srednjoroni plan konkretizira i dalje razrauje poli
tiku, ciljeve i zadatke dugoronog razvoja oruanih snaga.
Obuhvaa sve oblasti i aktivnosti prema posebnim progra146

m i m a : organizacijsko-formacijske promjene, proizvodnju i

nabavku naoruanja i vojne o p r e m e , razvoj i osiguranje kad
rova, znanstvenoistraivaki rad, izgradnju infrastrukture,
obuku i o d g o j , pozadinsko osiguranje i druge potrebe. Po
sebno se p r i p r e m a i donosi srednjoroni plan razvoja Ju
goslavenske narodne armije, a posebno planovi razvoja Te
ritorijalne o b r a n e koji se meusobno usklauju.
Godinji planovi se izrauju na osnovi predviene dina
m i k e realizacije srednjoronog plana i raspoloivih materi
jalnih i drugih mogunosti. U njima se detaljno razrauju
zadaci koje treba ostvariti u toku godine i utvruju potreb
na sredstva za njihovo izvravanje.
Planiranjem i ostvarivanjem planova razvoja i materi
jalnog osiguranja oruanih snaga u ratu osigurava se pri
prema ljudskog i materijalnog faktora za voenje oruane
borbe i odravanje borbene gotovosti, u skladu s konkret
n o m ratnom situacijom i mogunostima.
Plan upotrebe oruanih snaga dokumenat je k o j i m se
utvruje strategijska upotreba oruanih snaga u obrani zem
lje. Radi se u vie varijanata, polazei od moguih agresija
na Jugoslaviju. Plan upotrebe, naelno, sadrava i procjenu
opasnosti od agresije; mogunosti potencijalnih agresora i
vjerojatne vrste agresije; jainu i vjerojatan nain djelova
nja agresora; strategijski cilj i ideju obrane; opi cilj oru
ane b o r b e i ciljeve u p o j e d i n i m periodima; grupiranje i
upotrebu vlastitih snaga i sredstava; zadatke i nain djelo
vanja strategijskih grupacija, strategijsko-operativnih i ope
rativnih jedinica i sastava; materijalno i zdravstveno osi
guranje i rukovoenje i komandiranje.
Plan upotrebe oruanih snaga osnova je za izradu svih
drugih planova k o j i m a se utvruju i reguliraju osnovni za
daci u vezi s p r i p r e m a n j e m i voenjem oruane borbe. S
p l a n o m upotrebe oruanih snaga usaglaavaju se svi planovi
obrane drutveno-politikih zajednica i organizacija udrue
nog rada i drugih snaga openarodne obrane i drutvene
samozatite.
Plan upotrebe se usavrava i aurira u skladu s promje
nama v o j n o j p o l i t i k e situacije, r a z v o j e m naih oruanih sna
ga i nae ratne vjetine i oruanih snaga moguih agresora
i njihove ratne vjetine.

10*

147

Plan
mobilizacijskog
razvoja
oruanih
snaga
regulira
izvrenje mobilizacije i formiranje ratnih oruanih snaga.
Sastoji se od plana mobilizacijskog razvoja Jugoslavenske
narodne armije i plana mobilizacijskog razvoja Teritorijalne
obrane. Na osnovi plana mobilizacijskog razvoja izrauju
se svi mobilizacijski planovi k o j i definiraju zadatke i angai
ranje snaga i sredstava za izvrenje mobilizacije ratnih
jedinica.
Plan pripravnosti oruanih snaga regulira nain stavlja
nja jedinica, dijelova oruanih snaga i oruanih snaga u ci
jelosti u potreban stupanj borbene gotovosti. Pri izradi
plana pripravnosti polazi se od plana upotrebe oruanih sna
ga, plana mobilizacijskog razvoja i direktive o mjerama stal
ne borbene gotovosti. Na osnovi opeg plana pripravnosti
razrauju se detaljni planovi pripravnosti na svim razinama
komandiranja.
MORALNO-POLITIKE

PRIPREME

Moralno-politike p r i p r e m e drutva za openarodni

obrambeni rat ostvaruju se svestranim, stalnim i usmjere
nim angairanjem svih organiziranih politikih subjekata,
sa Savezom komunista Jugoslavije na elu.
T i m se p r i p r e m a m a razvija i stalno jaa svijest radnih
ljudi i graana, naroda i narodnosti Jugoslavije o jugosla
venskoj socijalistikoj samoupravnoj zajednici kao temelju
istinske slobode, nezavisnosti, suvereniteta i ravnopravnosti
svih njih na osnovama jedinstvenih revolucionarnih intere
sa radnike klase Jugoslavije.
Na tim idejnim osnovama razvija se i jaa svijest na
eg drutva o obrani Socijalistike Federativne Republike
Jugoslavije kao najveega zajednikog dobra naroda i narod
nosti, radnih ljudi i graana, garanta njihove sree, pro
speriteta i budunosti.
Takva politika svijest najirih slojeva naeg drutva te
meljna je pretpostavka njihova svestranog i odlunog anga
iranja u zatiti i obrani SFRJ i u ostvarivanju svih zada
taka drutvenog znaenja.
Savez komunista Jugoslavije, Socijalistiki savez radnog
naroda Jugoslavije, Savez sindikata Jugoslavije, Savez soci148

jalistike omladine Jugoslavije i druge organizirane socijali

stike snage v o d e istrajnu borbu za stalno podrutvljavanje
openarodne obrane i drutvene samozatite kao uvjeta
maksimalnog oslobaanja nepresune energije najirih slo
jeva naroda za ostvarivanje zadataka obrane i zatite zem
lje. Polazei od toga da moralno-politike p r i p r e m e drutva
i njegovih oruanih snaga imaju isti cilj i istu idejno-poli
tiku osnovu. Savez komunista Jugoslavije osigurava da se
to stajalite ostvaruje jedinstvenom aktivnosti organizacije
Saveza komunista u Jugoslavenskoj narodnoj armiji i orga
nizacija Saveza komunista u socijalistikim republikama i
socijalistikim autonomnim pokrajinama.
Polazei od iskustava narodnooslobodilakog rata, u
k o j e m je omladina iznijela najvei teret i bila glavna snaga
i nosilac oruane borbe, nuno je ulagati maksimalne na
p o r e u moralno-politiko i drugo pripremanje mlade genera
cije za openarodni obrambeni rat. Taj je zadatak trajna
obaveza svih subjekata drutva, a posebno Saveza socija
listike omladine Jugoslavije.

Pripreme

stanovnitva

P r i p r e m e stanovnitva za openarodni obrambeni rat

zasnivaju se na naem doktrinarnom opredjeljenju da su
narodi i narodnosti Jugoslavije i njihova radnika klasa
odluujui subjekti openarodnoga o b r a m b e n o g rata; da je
njihovo j e d i n s t v o temeljna garancija ouvanja slobode, ne
zavisnosti, suvereniteta, teritorijalne cjelokupnosti i ustav
nog poretka Jugoslavije; da su svijest o zajednikim intere
sima i odnos prema zajednikim ciljevima garancija da naa
zemlja m o e s uspjehom odoljeti svim pritiscima i iskue
njima i nepokolebljivo izdrati sve ratne tekoe, ne pri
znajui bezfelaznost situacije, bez obzira na uvjete u k o j i m a
se m o e nai. T a k v o uvjerenje narodi i narodnosti Jugo
slavije temelje na iskustvima svoga narodnooslobodilakog
rata i iskustvima drugih oslobodilakih i obrambenih ra
tova. U t o m e ih napaja T i t o v o uenje da je jedinstven i
naoruan narod nepobjediv.
149

Jedinstveni u svome cilju i u svojoj akciji, nai narodi

i narodnosti i u miru uspjeno odvraaju potencijalnog agre
sora, a u sluaju rata to jedinstvo je garancija da e bez ko
lebanja savladati svakog neprijatelja. Zbog toga stalna poli
tika borba za jaanje svijesti o znaenju jedinstva naroda
i narodnosti Jugoslavije na osnovama njihove pune ravno
pravnosti, mora proimati sve nae politike, obrazovne, kul
turne, informativne i druge drutvene aktivnosti. U ostvari
vanju tih zadataka historijsku odgovornost snosi Savez ko
munista Jugoslavije, koji zajedno s drugim drutveno-politikim i drutvenim organizacijama u okviru Socijalisti
kog saveza radnog naroda Jugoslavije ostvaruje opu mo
bilizaciju i p o k r e e akcije za izvravanje zadataka opena
rodne obrane i drutvene samozatite u m i r u i ratu. Savez
komunista Jugoslavije polazi od svojega osnovnog opredjelje
nja da je ukupan razvoj Jugoslavije na socijalistikim samo
upravnim osnovama osnovni garant slobode i nezavisnosti
zemlje. Stoga se djelatnost svakog subjekta i svakog po
jedinca ocjenjuje u svjetlu toga stajalita.

Pripreme

oruanih

snaga

Moralno-politike p r i p r e m e pruanih snaga izuzetno su

vaan dio priprema drutva za openarodni obrambeni rat.
Visoka svijest, moral, patriotizam, drugarstvo i borbena
osposobljenost presudno utjeu na zalaganje i uspjeno izvr
avanje zadataka i savlaivanje tekoa u oruanoj borbi.
Organiziran, svestran i neprekidan ideoloko-politiki
rad neposredno doprinosi maksimalnom angairanju svakog
pojedinca, jedinice i oruanih snaga u cijelosti. Smisao tih
priprema je u t o m e da se kod pojedinaca, u jedinicama, ko
mandama, tabovima i oruanim snagama u cijelosti izgra
de i razviju takve moralno-politike ,i psiholoke osobine
koje e biti najvaniji izvor snage, hrabrosti, nepokoleblji
vosti, odgovornosti i discipline u voenju oruane b o r b e
bez obzira na njezinu teinu, dugotrajnost i eventualnu teh
niku nadmo agresora.
P o l i t i k o o d g o j n i rad u oruanim snagama zasniva se na
idejnim opredjeljenjima Saveza komunista Jugoslavije. Osnov150

na izvorita moralno-politikog odgoja jesu: socijalistiki sa

moupravni drutveni sistem; ravnopravnost, bratstvo i je
dinstvo naih naroda i narodnosti; politika aktivne mirolju
bive koegzistencije i nesvrstanosti; jugoslavenski socijali
stiki patriotizam; slobodarske i revolucionarne tradicije na
ih naroda i narodnosti, prvenstveno narodnooslobodilakog
rata i socijalistike revolucije. Odgoj ljudi u duhu tih vri
jednosti jedan je od osnovnih zadataka organizacija Saveza
komunista i organa rukovoenja i komandiranja. Vanu
ulogu u t o m e imaju vojni kolektivi i Savez socijalistike
omladine.
Od starjeina se zahtijeva da budu uzorne linosti u
moralno^politikom pogledu, da radom, ponaanjem, osob
nim angairanjem na svakodnevnim zadacima, odnosom pre
ma potinjenima i pretpostavljenima budu p r i m j e r u s v o j i m
kolektivima. Ti zahtjevi se poveavaju u viim k o m a n d a m a
i tabovima. Svaki je starjeina obavezan da osobnim pri
m j e r o m i djelovanjem u svojoj sredini razvija povjerenje u
snagu naega socijalistikog samoupravnog sistema, da nje
guje revolucionarne i slobodarske tradicije naih naroda i
narodnosti, da uvruje moralno-politiko i idejno jedin
stvo oruanih snaga i naroda, da odgaja slobodne stvarala
ke linosti i da jaa disciplinu i odgovornost za obranu i
zatitu zemlje.
U jaanju moralno-politikog stanja v r l o vanu ulogu
ima i vojnostruna obuka. Uspjeno realizirani p r o g r a m i v o j nostrune obuke viestruko doprinose podizanju borbenih i
moralno-politikih osobina pripadnika oruanih snaga, jaa
ju njihovo uvjerenje u mogunost uspjenog voenja orua
ne b o r b e i u najteim uvjetima i uvruju unutranje jedin
stvo jedinica. T i m e se stvara osjeaj sigurnosti i povjerenja
u starjeine i odluke viih komandi i tabova, jaa pouzda
nje u borbenu sposobnost svoje jedinice, u borbena sred
stva kojima ona raspolae, u primijenjene taktike i opera
tivne postupke.
Moralno-politike p r i p r e m e pozitivno utjeu na cjelo
kupan i v o t i aktivnost komandi, tabova, jedinica i usta
nova. Stoga je potreban planski, smiljen, organiziran i
usmjeren idejno-politiki i odgojni rad u k o j e m se maksi
m a l n o angairaju komande, tabovi, starjeine, organizacije
Saveza komunista i drugi subjekti oruanih snaga i drutva
151

u cijelosti. Kvalitetne i svestrane moralno-politike p r i p r e m e

u miru omoguuju laki prelazak na ratne uvjete i uspje
nije voenje oruane borbe.

MOBILIZACIJA
Mobilizacija je planski i organiziran prelazak radnih
ljudi i graana, samoupravnih organizacija i zajednica, dru
tveno-politikih i drutvenih organizacija, drutveno-politi
kih zajednica i njihovih organa (u daljnjem tekstu: organi
zacije, zajednice i organi) i oruanih snaga iz mirnodopske
organizacije i stanja na ratnu organizaciju i stanje sprem
nosti za voenje openarodnoga obrambenog rata. Cilj mo
bilizacije je da se cjelokupan ljudski i materijalni potenci
jal drutva, prema pripremljenim planovima, p r a v o v r e m e n o
i organizirano dovede u stanje spremnosti za voenje ope
narodnoga obrambenog rata i za rad u ratnim uvjetima.
Mobilizacija organizacija, zajednica i organa i oruanih
snaga ini jedinstvenu cjelinu, a p r i p r e m a se i izvrava po
jedinstvenom sistemu mobilizacije koji se zasniva na koncep
ciji i doktrini openarodne obrane i drutvene samozatite
i u skladu s planovima obrane i upotrebe.
Mobilizacija se m o e izvoditi p r a v o v r e m e n o u sluaju
ratne opasnosti i u drugim izvanrednim prilikama ili u
uvjetima izvrenog napada na zemlju. N j e z i n o uspjeno iz
vrenje i m a odluujue znaenje za voenje openarodnoga
obrambenog rata i jedan je od glavnih uvjeta za uspjeh u
poetnom periodu rata.
Sistem mobilizacije obuhvaa: ratnu organizaciju i si
stematizaciju samoupravnih organizacija i zajednica, drutve
no-politikih i drugih drutvenih orgnizacija, drutveno-poli
tikih zajednica i njihovih organa; mobilizacijski razvoj oru
anih snaga; vrijeme trajanja mobilizacije, raspored radnih
ljudi i graana i materijalnih sredstava za potrebe opena
rodne obrane; nain saopavanja i prenoenja nareenja za
izvrenje mobilizacije; mjere pripravnosti; pozivanje, pri
hvat i raspored ljudstva i materijalnih sredstava; mjere bor
benog osiguranja, sigurnosti i zatite mobilizacije; informa
tivnu, politiku i propagandnu djelatnost od znaenja za pri
premu i izvrenje 'mobilizacije; materijalno i zdravstveno osi152

guranje mobilizacije; pozivanje i prihvat vojnih obveznika iz

inozemstva i drugo.
Mobilizacija e se, pc pravilu, izvoditi u tekim uvjeti
ma, to treba uzeti kao polaznu osnovu planiranja, pripre
manja i izvrenja mobilizacije. Sistem mobilizacije m o r a
biti prilagoen drutveno-politikom i ekonomskom sistemu
u miru i kontinuitetu njegova funkcioniranja za v r i j e m e mo
bilizacije, u izvanrednim prilikama i u ratu; usklaen s
koncepcijom i doktrinom openarodne obrane i sistemom
upravljanja u drutvu i rukovoenja i komandiranja orua
nim snagama; sveobuhvatan i univerzalan u pogledu pripre
ma i izvrenja mobilizacije ukupnih potencijala zemlje; rea
lan po angairanju snaga i materijalnih sredstava, v r e m e n u
trajanja i mogunostima izvrenja mobilizacije; maksimalno
organiziran i usklaen izmeu svih subjekata mobilizacije na
svim razinama drutvenog organiziranja i aktivnosti u svim
djelatnostima drutva; elastian i otporan na sve vrste djelo
vanja agresora prije poetka mobilizacije i u toku njezina
izvrenja i osiguran snagama obrane i zatite; osiguran je
dinstvenim sistemom veza i informiranja; pristupaan svim
subjektima openarodne obrane u skladu s njihovim obave
zama, zadacima i odgovornostima u pripremi i izvrenju m o
bilizacije; dijelom aktiviran u miru radi odravanja stalne
borbene gotovosti odreenih dijelova sistema openarodne
obrane, kao osnova za osiguranje i narastanje mobilizacijske
gotovosti u sluaju neposredne ratne opasnosti i u drugim
izvanrednim prilikama.
Mobilizacija se planira i i z v o d i u skladu sa zakonima,
pravilima, uputama i utvrenim planovima. P r e m a opsegu
angairanih snaga i sredstava, m o e biti opa i djelomina,
a u pogledu naina saopavanja i izvrenja javna i tajna.
Obuhvaa planiranje; pripremu i izvrenje.
Mobilizacija oruanih snaga ima prioritet s o b z i r o m na
ostale subjekte openarodne obrane, to opredjeljuje angai
ranje i odgovornost svih drutvenih faktora u pogledu nje
zina pripremanja i organiziranoga, planskog i b r z o g izvrenja.
Mobilizacija oruanih snaga priprema se i izvrava u
skladu s planom upotrebe oruanih snaga. Mobilizacijski
plan, po pravilu, sadrava: mobilizacijski razvoj, trajanje
mobilizacije ratne j e d i n i c e i ustanove; mobilizacijska mje
sta i zborita; popunu ljudstvom i materijalnim sredstvima;
153

2D12-0808

pozadinsko osiguranje; mjere pripravnosti i nain saopavanja nareenja za izvrenje mobilizacije; pozivanje i prima
nje ljudstva i materijalnih sredstava i formiranje ratnih je
dinica ,i ustanova.
Radi primanja ljudstva, materijalnih sredstava i stoke
svakoj se ratnoj jedinici mobilizacijsko mjesto i zborite,
naelno, odreuje u blizini rajona i pravca upotrebe.
Istovremena mobilizacija svih subjekata openarodne
obrane na odreenom prostoru, posebno u velikim grado
vima, meuzavisnost i uvjetovanost radnji i postupaka u pro
cesu mobilizacije, te potreba da se mobilizacija izvri u to
kraem vremenu, zahtijevaju da se na svim razinama uprav
ljanja, rukovoenja i komandiranja osigura odgovarajua
koordinacija svih radnji, mjera i postupaka po cilju, mjestu,
vremenu i nosiocima.
Koordinacija na svim razinama drutvenog organizira
nja ostvaruje se zajednikim razmatranjem mobilizacije oru
anih snaga i ostalih subjekata openarodne obrane i odgo
varajuom mobilizacijskom procjenom. K o o r d i n a c i j o m je
nuno, uz ostalo, uskladiti: izbor i odreivanje mjesta lo
kacije, mobilizacijskih mjesta i zborita; primjenu priori
teta u konkretnim uvjetima i upotrebu komunikacija i re
guliranje prometa; organizaciju prenoenja nareenja za
izvrenje mobilizacije i pozivanje radnih ljudi i graana;
korienje transportnim, proizvodnim i uslunim kapacite
tima; zatitu i sigurnost mobilizacije i moralno-politike,
informativne i propagandne djelatnosti.
Nosioci koordinacije jesu nadleni organi drutveno-politikih zajednica i komande i tabovi oruanih snaga.
Pripremanje mobilizacije jedan je od najvanijih zada
taka mirnodopskih komandi, tabova, jedinica i ustanova, a
cilj mu je osiguranje stalne mobilizacijske gotovosti, odnos
no brzo i potpuno izvrenje mobilizacije. P r i p r e m e obuhva
aju: izradu mobilizacijskog plana, saopavanje ratnog ras
poreda ljudstvu i davaocima materijalnih sredstava i izda
vanje odreene o p r e m e i sredstava ratnom sastavu jedi
nica, izvoenje mobilizacijske obuke i moralno-politikih i
sigurnosnih priprema ratnih jedinica, kontrolu i provjeru
mobilizacijskih p r i p r e m a i gotovosti.
Izvrenje mobilizacije poinje o d m a h po primanju odlu
ke odnosno signala za mobilizaciju ili njezine javne objave.
154

Za p r a v o v r e m e n o i uredno izvrenje mobilizacije o d g o v o r n e

su sve komande, tabovi, jedinice i ustanove, izvrioci m o
bilizacije osnovnih jedinica i nadleni organi narodne obra
ne. Osnovni zadatak cjelokupnog ljudstva ratne jedinice,
posebno izvrilaca mobilizacije i starjeina angairanih na
mobilizacijskim zadacima, jest da se ratna jedinica to prije
popuni ljudstvom, materijalnim sredstvima i stokom, da se
formira po ratnoj formaciji i da se dovede u punu gotovost
za borbena djelovanja prema predvienom planu.
Besprijekorno funkcioniranje svih elemenata sistema ru
kovoenja i komandiranja, te puna inicijativa starjeina u
procesu mobilizacije, bitne su pretpostavke za njezino uspje
no izvrenje. K o m a n d i r a n j e treba da osigura stalan i potpun
uvid u tok izvrenja mobilizacije i da bude uvijek spremno
za intervenciju i rjeavanje problema koji, eventualno, na
stanu u procesu njezina izvrenja.
STRATEGIJSKI RAZVOJ ORUANIH SNAGA
Strategijski razvoj je radnja grupiranja oruanih snaga
na ratitu i zauzimanja borbenog rasporeda prema planovi
ma upotrebe i u skladu s nastalom vojno-strategijskom si
tuacijom. P r a v o v r e m e n strategijski razvoj oruanih snaga,
posebno jedinica predvienih za djelovanje na strategijskim
i osnovnim operativnim pravcima, te p r o t i v krupnih desana
ta, jedan je od najvanijih preduvjeta za uspjeno suprot
stavljanje agresiji i realiziranje planiranih ciljeva oruane
b o r b e u p o e t n o m p e r i o d u rata. Stoga uvijek treba nasto
jati strategijski razvoj za poetni period rata zavriti u cije
losti prije otpoinjanja agresije. Strategijski razvoj m o r a se
uspjeno izvriti i u uvjetima iznenadnog otpoinjanja agre
sije, masovne upotrebe zrakoplovnih snaga, intenzivnoga
elektronskog ometanja, te kada agresor upotrijebi nuklear
no, kemijsko i b i o l o k o oruje. To zahtijeva visok stupanj
borbene gotovosti mirnodopskog eelona, sveobuhvatne i kva
litetne mobilizacijske p r i p r e m e i visoku osposobljenost za
izvrenje mobilizacije i strategijski razvoj oruanih snaga i
u najteim vojnostrategijskim uvjetima.
P r a v o v r e m e n strategijski razvoj oruanih snaga za po
etni p e r i o d rata osigurava se, u p r v o m redu, lokacijom mir155

nodopskih i ratnih jedinica na pravcima i prostorima nji

hove mogue upotrebe u ratu ili u blizini tih pravaca i pro
stora. Na taj se nain strategijski razvoj oruanih snaga za
poetni p e r i o d rata, u osnovi, postie ve u miru, a dovra
va se operativnim i taktikim razvojem jedinica. Varijante
plana upotrebe oruanih snaga ine polaznu osnovu za loci
ranje mirnodopskih jedinica i izradu planova mobilizacij
skog razvoja.
Mobilizacija i dovrenje strategijskog razvoja ine jedin
stvenu strategijsku radnju. Operativni i taktiki razvoj mir
nodopskih jedinica obavlja se, zavisno od potreba, prije otpo
injanja mobilizacije ili usporedno s mobilizacijom ratnih
jedinica. Borbeni raspored jedinica mora biti dovoljno ras
tresit kako bi se izbjegli vei gubici od djelovanja iz zraka
i eventualnog napada nuklearnim, kemijskim i biolokim
borbenim sredstvima.
Mirnodopski dio oruanih snaga m o r a svojom jainom,
sastavom, stupnjem borbene gotovosti i lokacijom biti u sta
nju uspjeno zadravati i spreavati p r o d o r e oklopnih i me
haniziranih grupacija, onemoguavati i oteavati desantnim
snagama agresora zauzimanje prostora od operativnog i
strategijskog znaenja i tititi oruane snage i vitalne objek
te od djelovanja iz zraka. T a k o se osiguravaju uvjeti i vri
j e m e za dovrenje mobilizacije i razvoj ratnih jedinica. Od
posebnog je znaenja pravovremeni razvoj ratnog zrakoplov
stva i protuzrane obrane, ratne mornarice i onih jedinica
kopnene vojske i Teritorijalne obrane koje su namijenjene
za djelovanje na najosjetljivijim pravcima, u prigraninim
zon
a m a i na zranodesantnim prostorima, te razvoj koman
di i tabova, jedinica veze i jedinica za zapreavanje.
Druge snage openarodne obrane razvijaju se uspored
no s razvojem oruanih snaga. N j i h o v i organi se, prema po
trebi, razmjetaju u blizini komandi i tabova oruanih sna
ga, kako bi se osigurala uspjena suradnja i uskladile nji
hove aktivnosti i borbena djelovanja jedinica.

loko-politiko, struno i psihofiziko osposobljavanje sta

novnitva i pripadnika oruanih snaga za uspjeno voenje
oruane b o r b e u svim vojnostrategijskim i drugim uvjetima.
Obuka i o d g o j u oruanim snagama obuhvaaju obuku v o j
nika, jedinica, starjeina, komandi i tabova m i r n o d o p s k o g
i ratnog sastava. Radni ljudi i graani obuavaju se za oru
anu borbu u mjesnim zajednicama, organizacijama udru
enog rada i drutveno-politikim zajednicama, a omladina
u kolama i centrima za obuku izvankolske omladine i dru
gim ustanovama. Civilna zatita i sluba osmatranja i jav
ljanja obuavaju svoje ljudstvo za svoje namjenske zadatke
i za odreene zadatke oruane borbe.
Obuka i o d g o j u oruanim snagama i obuka i o d g o j
stanovnitva i drugih snaga openarodne obrane i drutvene
samozatite imaju jedinstven cilj koji se sastoji u organizi
ranom, planskom i sistematskom izgraivanju moralno-politdki vrstih i odlunih, psihiki i fiziki pripremljenih i
struno visokoosposobljenih radnih ljudi i graana za nji
hovu aktivnu ulogu i izvravanje zadataka u oruanoj b o r b i
i drugim oblicima borbe i openarodnog otpora.
Obuka i o d g o j u oruanim snagama i obuka i odgoj sta
novnitva i drugih snaga openarodne obrane i drutvene
samozatite organiziraju se i realiziraju na osnovi planova i
p r o g r a m a iji su opseg, sadraj i nain realizacije prilago
eni i u skladu su s u l o g o m i zadacima svakog subjekta.
Najvia forma obuavanja je zajednika obuka jedinica, ko
mandi i tabova oruanih snaga i drugih snaga opena
rodne obrane i drutvene samozatite, to se ostvaruje za
j e d n i k i m planiranjem i koordinacijom odreenih sadraja
obuke i odgoja, uzajamnom razmjenom informacija, prua
njem strune p o m o i , zajednikom u p o t r e b o m nastavnih
objekata strelita, vjebalita, poligona i nastavnih sred
stava i izvoenjem zajednikih vjebi.

Obuka
OBUKA I ODGOJ
Obuka i odgoj spadaju medu najvanije aktivnosti ukup
nih priprema za oruanu borbu. N j i h o v osnovni cilj je ideo156

odgoj

oruanim

snagama

Znaenje i sloenost obuke u oruanim snagama pove

avaju se usporedno s razvojem naoruanja i druge ratne
tehnike usloavanjem borbenih djelovanja i sve veim psiho157

fizikim naprezanjima ljudi u suvremenom ratu. Stoga sistem

obuke i odgoja mora biti sveobuhvatan, usmjeren izgraiva
nju starjeina i vojnika visokih moralno-politikih i strunih
kvaliteta, psihiki i emocionalno stabilnih, fiziki vrstih i
otpornih. N u n o je cjelokupan vojniki i starjeinski sastav
osposobiti za najvea naprezanja, poticati inicijativu, razvi
jati smjelost, odlunost i odgovornost. O b u k o m i o d g o j e m
postie se jedinstvo i homogenost svakoga vojnog kolektiva
i oruanih snaga u cijelosti.
Kvaliteta vojnostrune obuenosti starjeina, komandi
i jedinica neposredno utjee na njihovu borbenu gotovost.
Osnovni kriterij koji se pri tome mora uvaavati jest maksi
malno pribliavanje mirnodopske obuke najteim ratnim
uvjetima i osposobljavanje vojnikog i starjeinskog sastava
za uspjena djelovanja u svim borbenim, prostornim i vre
menskim uvjetima.
U obuci komandi, tabova, starjeina i jedinica od po
sebnog je znaenja izuavanje iskustava narodnooslobodilakog rata, karakteristika suvremenih ratova i ratnih doktri
na potencijalnih agresora. U programiranju obuke teite
treba da bude na: izuavanju socijalistikih samoupravnih
odnosa i nesvrstane vanjske politike; izuavanju, praktinoj
primjeni i stvaralakoj razradi koncepcije i doktrine opena
rodne obrane i doktrine oruane borbe; stjecanju novih i
proirivanju postojeih vojnostrunih znanja i vjetina; fi
zikoj obuci i osposobljavanju vojnika i starjeina za naj
vea fizika i psihika naprezanja; stalnom praenju razvoja
ratne vjetine, tehnikih dostignua i vojne organizacije u svi
jetu. Od posebnog je znaenja temeljito izuavanje karakte
ristika naeg ratita i osposobljavanje za voenje protuoklopne, protudesantne i protuzrane borbe.
U realiziranju programa i zadataka obuke i odgoja istak
nutu ulogu imaju vojne kole. N j i h o v osnovni zadatak je
osposobljavanje starjeina za odgovarajue dunosti u oru
anim snagama u miru i ratu. U sreditu panje mora biti
usvajanje koncepcije i doktrine openarodne obrane i dru
tvene samozaite i doktrine oruane borbe i njihova pri
mjena u praksi. Visokokolske vojne ustanove obavezne su
organizirati, poticati i obavljati znanstveno istraivaki rad
i neprekidno pratiti razvoj vojne misli i prakse u svijetu.
158

Zajedniko obuavanje jedinica Jugoslavenske narodne

armije i Teritorijalne obrane i drugih snaga openarodne ob
rane i drutvene samozatite najvia je i najsloenija f o r m a
obuke. Realizira se na zajednikim i drugim vjebama i ma
nevrima. U njihovu pripremanju i izvoenju sudjeluju ko
mande jedinica Jugoslavenske narodne armije, tabovi i ko
mande Teritorijalne obrane, odgovarajui organi drutveno-politikih zajednica i drugih snaga openarodne obrane i
drutvene samozatite. Obuka se maksimalno prilagoava
ratnoj situaciji, naroito u primjeni borbenih postupaka,
uvjebavanju sadejstva i suradnje, popuni materijalno-tehnikim sredstvima, opskrbi i evakuaciji.
Obuka rezervnog sastava sastavni je dio jedinstvenog si
stema obuke i odgoja. Obuenost rezervnog sastava osnovni
je kriterij u vrednovanju i ocjenjivanju kvalitete obuenosti
oruanih snaga u cijelosti. I z v o d i se, naelno, s komplet
nim ratnim jedinicama, komandama i tabovima. Primjenju
ju se sve f o r m e obuavanja od grupnih zanimanja do
zajednikih vjebi najviih taktikih jedinica i manevara. U
obuavanju rezervnog sastava od posebnog je znaenja pro
vjera mobilizacijske gotovosti i funkcioniranja sistema ko
mandiranja, sadejstva i suradnje.

Obuka

stanovnitva

za

oruanu

borbu

Radni ljudi i graani SFRJ pripremaju se za oruanu

borbu na teritoriju gdje stanuju, na svojim radnim mjesti
ma, u drutveno-politikim i drutvenim organizacijama,
udruenjima i kolama. Obuavanje za oruanu borbu njiho
vo je p r a v o i obaveza, koji proizlaze iz odredbe Ustava S F R J
da svaki graanin socijalistike samoupravne Jugoslavije ima
p r a v o na obranu i oruani otpor agresoru.
Obuka stanovnitva za oruanu borbu p r o v o d i se nepre
kidno, prilagoava konkretnim uvjetima i potrebama, a re
gulira odgovarajuim planovima, programima i n o r m a t i v n i m
aktima u skladu s jedinstvenim osnovama planova i progra
ma. N j e z i n o organiziranje i materijalno osiguranje u nad
lenosti je mjesnih zajednica, organizacija udruenog rada,
drutveno-politikih zajednica, drutvenih i drugih organi159

2D12-0811

zacija i institucija. Vanu ulogu u t o m e imaju i oruane

snage, pogotovu u pruanju strune i materijalno-tehnike
pomoi i orgniziranju zajednikih f o r m i obuavanja. U obuci
stanovnitva za oruanu borbu istaknutu ulogu imaju Savez
rezervnih vojnih starjeina i Savez boraca narodnooslobodi
lakog rata i sve drutveno-politike organizacije.
U obuci stanovnitva, prije svega omladine, za oruanu
borbu i druge zadatke openarodne obrane i drutvene sa
mozatite, posebna panja mora biti posveena fizikoj obuci
i psihofizikoj rekreaciji i osposobljavanju za poveane fi
zike i psihike napore u ratu. U tome veliko znaenje imaju
dobro organiziran fiziki odgoj u kolama i na fakultetima,
masovna fiziko-rekreativna aktivnost u organizacijama udru
enog rada i mjesnim zajednicama i organiziran rad orga
nizacija koje djeluju u oblasti tehnike kulture, fizike kul
ture, sporta i drugih drutvenih organizacija vanih za psi
hofizike pripreme i osposobljavanje stanovnitva za obranu.
Mjesne zajednice organiziraju obuku stanovnitva na os
novi plana i programa koje dobivaju iz opine i samostalno.
Obukom obuhvaaju, u p r v o m redu, nerasporeene vojne ob
veznike, ene i omladinu, a forme obuavanja prilagoavaju
dobnoj i strunoj strukturi stanovnitva i konkretnim pro
cjenama. Graani mjesnih zajednica obuavaju se za razno
vrsne oblike borbe i pruanja openarodnog otpora agresoru,
posebno na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju.
U organizacijama udruenog rada obuavanje za oruanu
borbu sastavni je dio njihovih ukupnih obrambenih priprema
za rad u ratnim uvjetima. Uz jedinicu Teritorijalne obrane
koju formira od svog ljudstva i za potrebe vlastite obrane i
koja se obuava i osposobljava za oruanu borbu prema po
sebnom programu, organizacija udruenog rada organizira
strunu obuku to veeg broja radnih ljudi, naroito u ru
kovanju orujem, izvoenju pojedinanih i grupnih diverzija,
sabotaa, obavjetajnih i izviakih akcija. Na temelju vla
stitih procjena i planova drutveno-politikih zajednica, or
ganizacije udruenog rada m o g u ukljuiti u obuku sve radne
ljude kako bi ih pripremile za sudjelovanje u oruanoj borbi
i istovremeno izvravanje njihovih proizvodnih i drugih za
dataka za potrebe oruanih snaga i stanovnitva. Posebno
znaenje ima obuavanje ljudstva radnih organizacija P T T ,
160

eljeznikoga, cestovnog i zranog prometa, tvornica u kojima

se p r o i z v o d i naoruanje i vojna o p r e m a i energetskih sistema.
Drutveno-politike zajednice organiziraju obuku stanov
nitva za oruanu borbu u sklopu ukupnih obrambenih pri
prema. N e p o s r e d n o su o d g o v o r n e za obuavanje, opskrbu i
opremanje jedinica Teritorijalne obrane koje formiraju. Uz
to, sve drutveno-politike zajednice izvravaju i o v e zadatke:
usmjeravaju, pomau i kontroliraju obuku stanovnitva za
oruanu borbu na svojem teritoriju u mjesnim zajednica
ma i organizacijama udruenog rada; staraju se o materijal
n o m osiguranju obuke; organiziraju suradnju s oruanim
snagama radi ukljuivanja vojnih osoba u realiziranje pro
grama i planova obuke; usmjeravaju i kontroliraju sistem
obuke omladine u kolama i izvan kola; potiu rad drutve
nih i strunih organizacija, udruenja i ustanova iji su pro
grami djelatnosti od znaenja za obranu i oruanu borbu.
To su, p r i j e svega, Savez rezervnih vojnih starjeina Jugosla
vije i Savez udruenja boraca narodnooslobodilakog rata
Jugoslavije, ije milijunsko lanstvo ima obavezu da nepo
sredno sudjeluje u organiziranju i izvoenju obuke stanov
nitva za oruanu borbu. Vanu ulogu u t o m e imaju i druge
drutvene i sportske organizacije: Streljaki savez, Auto-moto savez, Savez izviaa i Zrakoplovni savez.
Obuka omladine za obranu zemlje zasniva se na jedin
stvenom programu, koji se ostvaruje u kolama i izvan ko
la. U izradu i realiziranje programa aktivno su ukljuene
drutveno-politike zajednice, organi za obrazovanje i narod
nu obranu socijalistikih republika i socijalistikih autonom
nih pokrajina, sveuilita, Savez socijalistike o m l a d i n e Ju
goslavije i Savezni sekretarijat za narodnu obranu. Opi cilj
obuavanja za obranu jest da se omladina oba spola ospo
sobi u idejno-politikom, vojnostrunom i psihofizikom po
gledu za angairanje u oruanoj borbi i openarodnom otpo
ru agresoru. Teite je na rukovanju osnovnim vrstama na
oruanja, nainu upotrebe borbenih sredstava i osposoblja
vanju za izvianje, mariranje, previjanje ranjenika i pru
anje p r v e p o m o i . Primjenjuju se oblici i m e t o d e prakti
nog obuavanja logoravanja, pokazna zanimanja i drugo,
zavisno od potreba i konkretnih uvjeta. U obuci omladine
veliku p o m o pruaju pripadnici oruanih snaga. Savez re161

zervnih vojnih starjeina, Savez boraca narodnooslobodila

kog rata i druge drutveno-politike organizacije.
Obuka jedinica i organa civilne zatite i slube osmatra
nja i obavjetavanja, te jedinica veze drutveno-politikih za
jednica, organizira se i provodi suglasno jedinstvenim osno
vama planova i programa, koji se utvruju d o g o v o r o m Sa
veznog sekretarijata za narodnu obranu i nadlenih organa
socijalistikih republika i socijalistikih autonomnih pokra
jina. Jedinice civilne zatite obuavaju se za zatitu i spaa
vanje ljudi, materijalnih i drugih dobara od ratnih razaranja,
elementarnih i drugih nepogoda ' opasnosti u miru i ratu,
a pripadnici slube osmatranja i obavjetavanja za otkri
vanje i praenje svih vrsta opasnosti od ratnih djelovanja,
drugih opasnosti za zemlju i elementarnih nepogoda koje
mogu ugroziti stanovnitvo i oruane snage i za pravovre
meno obavjetavanje i uzbunjivanje o tim opasnostima.
Savez rezervnih vojnih starjeina Jugoslavije, kao jedin
stvena drutvena organizacija rezervnih vojnih starjeina,
preko svojih organizacija razvija aktivnost openarodnog i
strunog osposobljavanja i idejno-politikog uzdizanja svojih
lanova i prua strunu p o m o u obuavanju drugih radnih
ljudi i graana za openarodnu obranu i drutvenu samoza
titu. Organizacije rezervnih vojnih starjeina organiziraju
obuku i razvijaju druge aktivnosti radi sistematskoga vojnostrunog i psihofizikog osposobljavanja svojih lanova, or
ganiziraju nain idejno-politikog osposobljavanja, marksi
stikog obrazovanja i razvijanja socijalistike svijesti i je
dinstva svojih lanova; organiziraju i razvijaju aktivnosti ra
di njegovanja revolucionarnih iskustava i tradicija narodno
oslobodilakog rata i prenoenja na mlae generacije i drugo.

MATERIJALNE I ZDRAVSTVENE P R I P R E M E
ZA ORUANU BORBU
Pripreme za materijalno i zdravstveno osiguranje oruane
borbe zasnivaju se na samoupravnom drutveno-ekonOmskom
sistemu. N j i h o v i nosioci su sve drutveno-politike zajednice,
organizacije udruenog rada, oruane snage i drugi drutveni
subjekti ije je pravo i dunost da stvaraju to p o v o l j n i j e
162

uvjete za pripremanje i voenje oruane borbe. Osnove or

ganiziranja i funkcioniranja materijalnog i zdravstvenog osi
guranja utvruje Federacija, a njihovo provoenje je u nad
lenosti drutveno-politikih zajednica, organizacija udrue
nog rada i oruanih snaga, s tim to se planovi i aktivnosti
drutveno-politikih zajednica i oruanih snaga usklauju na
svim razinama.
Materijalne i druge p o t r e b e za uspjeno voenje oruane
b o r b e osiguravaju se, prvenstveno, iz vlastitih materijalnih
izvora, dijelom iz uvoza, a u ratu i iz ratnog plijena. Da bi
se osigurali poveana proizvodnja i remont naoruanja i materijalno-tehnikih sredstava, proizvodnja hrane, lijekova i
drugih dobara, od izuzetnog je znaenja osposobljavanje p r o
izvodnih i uslunih kapaciteta i stvaranje p o t r e b n i h r e z e r v i
u miru. Opseg, struktura i lokacija materijalnih rezervi, pro
izvodnih, uslunih i zdravstvenih kapaciteta usklauju se s
planovima voenja oruane borbe. Materijalne rezerve se
stvaraju u miru radi zadovoljenja potreba openarodne obra
ne za odreeni p e r i o d rata. U skladu s t i m eeloniraju se i
smjetaju rezerve i p r a v o v r e m e n o osiguravaju transportni i
drugi kapaciteti i sredstvo za njihov manevar.

Izvori

materijalnog

zdravstvenog

osiguranja

Materijalni i z v o r i za osiguranje oruane borbe jesu: p r o

izvodnja, materijalne rezerve, remont, opravke i regeneracija,
uvoz i ratni plijen. Osnovni su izvori proizvodnja i materi
jalne rezerve.
Proizvodnja je osnovni izvor osiguranja borbenih i dru
gih materijalnih sredstava za voenje oruane borbe. Plan
skim usmjeravanjem industrijske i poljoprivredne proizvod
nje u m i r u osiguravaju se borbena i neborbena materijalna
sredstva potrebna za obranu zemlje. To je zadatak svih dru
tveno-politikih zajednica i oruanih snaga.
Savezni sekretarijat za narodnu obranu planira i orga
nizira proizvodnju i r e m o n t naoruanja i vojne o p r e m e u
namjenskim kapacitetima, a preko nadlenih republikih i
pokrajinskih organa u dopunskim i rezervnim kapaciteti
ma. Socijalistike republike i socijalistike autonomne pokra

li'

163

jine osiguravaju uvjete za proizvodnju i remont naoruanja i

vojne o p r e m e na poluindustrijski i zanatski nain, prema
strunim uputama Saveznog sekretarijata za narodnu obranu.
Jedan od najvanijih zadataka organizacija udruenog
rada je priprema i organiziranje planske proizvodnje i op
skrbe u ratu, u uvjetima smanjenog broja radnika ili njihove
promijenjene kvalifikacijske strukture zbog odlaska mlaih
strunih ljudi u oruane snage. Odravanje industrijske pro
izvodnje u ratu, osobito u tekim ratnim uvjetima, m o e se
uspjeno osigurati osposobljavanjem j o u miru dovoljnog
broja poduzea za namjensku proizvodnju, osiguranjem siro
vina, repromaterijala i opreme, p r a v o v r e m e n i m osiguranjem
izvora energije, transporta i radne snage i poduzimanjem za
titnih i sigurnosnih mjera.
Naoruanje, municija, minskoeksplozivna sredstva, bor
bena vozila, rezervni dijelovi, elektroenergetska i drugi sred
stva proizvode se u radnim organizacijama namjenske proiz
vodnje i u ostalim kapacitetima osposobljenim za takvu pro- ,
izvodnju. U tu se proizvodnju ukljuuju poluindustrijski i
zanatski pogoni, to se regulira planovima drutveno-politi
kih zajednica i organizacija udruenog rada. Na taj nain se
proiruje postojea specijalizirana industrijska baza u pod
ruju proizvodnje sredstava ratne tehnike, osobito na pri
vremeno zaposjednutom teritoriju.
Proizvodnju ostalih materijalnih sredstava, prema stan
dardima narodne obrane i za iroku potronju, organiziraju
sve drutveno-politike zajednice. U skladu sa zahtjevima oru
anih snaga i planovima obrane zemlje, one su odgovorne za
osposobljavanje onih organizacija udruenog rada koje e
biti nosioci te proizvodnje za potrebe oruanih snaga. Poljo
privrednom proizvodnjom treba osigurati prehranu stanov
nitva i oruanih snaga u svim ratnim uvjetima, radi ega se u
miru stvaraju uvjeti i potie razvoj poljoprivredne proizvod
nje i preraivakih kapaciteta na cijelom teritoriju SFRJ,
posebno u brdskoplaninskim i drugim manje razvijenim
podrujima.
Materijalne rezerve su od posebnog znaenja za osigu
ranje oruane borbe. Sastoje se od stalnih robnih rezervi dru
tveno-politikih zajednica, materijalnih rezervi oruanih sna
ga, robnih rezervi i zaliha organizacija udruenog rada i in164

dividualnih proizvoaa i prirodnih materijalnih izvora. Te

se rezerve stvaraju planski i odravaju na propisanoj razini
u skladu s ekonomskim mogunostima i potrebama obrane
zemlje, a poveavaju se intenzivnom industrijskom proizvod
njom i u v o z o m u periodu neposredne ratne opasnosti i u
toku rata. Materijalne rezerve se osiguravaju za potrebe oru
ane borbe prema utvrenim k riterijumima i normama, a
razmjetaju se po dubini ratita i grupiraju u zahvatu ope
rativnih pravaca.
Formiranje materijalnih rezervi za potrebe oruanih
snaga i stanovnitva u gradovima koji e se braniti u okru
enju, usklauje se s planovima njihove obrane. Osnovni za
daci se realiziraju u miru izgradnjom i namjenskom preras
podjelom prostora za smjetaj, uvanje i zatitu rezervi.
Materijalne rezerve oruanih snaga sastoje se od naoru
anja, vojne o p r e m e i drugih borbenih i neborbenih sredsta
va potrebnih za ivot, rad i oruanu borbu. R e d o v n o se popu
njavaju i odravaju na propisanoj razini. Rezerve municije i
rezervnih dijelova za vanija borbena sredstva, ija je proiz
vodnja u ratu oteana ili nemogua, moraju biti uveane,
pravovremeno osigurane i razmjetene.
R o b n e rezerve i zalihe drutveno-politikih zajednica, or
ganizacija udruenog rada i individualnih proizvoaa ine
najvei dio ukupnih robnih rezervi. K a k o je najvei dio tih
rezervi grupiran u ekonomski razvijenim i prigraninim di
j e l o v i m a zemlje, nune su pravovremene p r i p r e m e radi raz
vijanja proizvodnje i stvaranja to veih robnih rezervi u
dubini teritorija. V r l o je vano da se u brdsko-planinskim
podrujima osiguraju maksimalne rezerve prehrambenih pro
izvoda za prehranu i lijekova za lijeenje pripadnika orua
nih snaga i stanovnitva, i sirovinskih baza, posebno za tek
stilnu, koarsku i farmaceutsku Industriju.
Remont, opravke i regeneracija su znaajni izvori ops
krbe u ratu. Preduvjet za njihovo efikasno iskoritavanje je
razvijanje odgovarajuih kapaciteta za remont i opravku slo
enije tehnike, naoruanja i o p r e m e u oruanim snagama i
organizacijama udruenog rada na cijelom ratitu. Organiza
cije udruenog rada k o j e se bave p o p r a v k o m i r e m o n t o m
tehnikih materijalnih sredstava pripremaju se za rad u ratu
u skladu sa svojom namjenom i zadacima. Za izvravanje
165

2D12-0814

zadataka popravke, regeneracije i remonta osposobljavaju se

i privatni zanatski kapaciteti u skladu s planovima i zahtje
vima drutveno-politikih zajednica. Dio kapaciteta treba
osposobljavati za brze intervencije i popravke na licu mjesta.
Uvoz je dopunski i z v o r opskrbe. K o r i s t i se, prvenstve
no, u miru za nabavku sloenijih sistema naoruanja i druge
tehnike, kritinih sirovina i repromaterijala, te dijelova ija
proizvodnja nije mogua ili nije rentabilna u zemlji. Uvoz je
vaan izvor opskrbe i u ratu, a koristit e se k a d g o d za to
budu postojale potrebe i mogunosti. Uspjeh voenja oruane
borbe ne smije ni u k o j e m sluaju zavisiti od mogunosti
opskrbe materijalnim sredstvima iz uvoza ili p o m o i iz ino
zemstva.
Ratni plijen je izvor s k o j i m treba raunati t o k o m ci
jelog rata. Zaplijenjeno naoruanje, municija, ratna o p r e m a
i druga materijalna sredstva koriste se u svim uvjetima bor
be, osobito u djelovanjima na p r i v r e m e n o zaposjednutom
teritoriju. U sluaju nepovoljnog razvoja situacije i prelaska
na partizanski oblik oruane borbe ratni plijen m o e , u od
reenom periodu, postati izuzetno vaan u opskrbi oruanih
snaga.
Djelatnosti

materijalnog

zdravstvenog

osiguranja

Sa stajalita priprema i izvoenja oruane borbe, os

novne djelatnosti materijalnog i zdravstvenog osiguranja je
su: opskrba, prehrana, odravanje i popravke, p r o m e t i tran
sport, graevinarstvo, zdravstvena zatita, veterinarska zatita
i financiranje.
Opskrbu organiziraju i p r o v o d e oruane snage i drutve
no-politike zajednice iskoriavanjem svih raspoloivih ma
terijalnih izvora. R o b n e rezerve se, prema utvrenim plano
vima, preuzimaju od nadlenih organa drutveno-politikih
zajednica, razmjetaju u skladu s planiranim potrebama oru
ane borbe i izdaju na upotrebu oruanim snagama. Oruane
snage se opskrbljuju borbenim potrebama iz vlastitih izvora.
Strategijsko-operativne i operativne jedinice planiraju i
organiziraju opskrbu neborbenim sredstvima na osnovi ras
poloivih vlastitih materijalnih rezervi, u skladu sa zadacima,
potrebama i mogunostima. Zdruene taktike jedinice upo-

166

trebljavaju vlastite materijalne rezerve, rezerve pretpostav

ljenih komandi i materijalna sredstva drutveno-politikih
zajednica na teritoriju kojih djeluju. Opskrbu oruanih sna
ga na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju organiziraju i
p r o v o d e tabovi Teritorijalne obrane i komande obrane gra
dova p r e k o nadlenih organa drutveno-politikih zajednica,
upotrebom vlastitih kapaciteta, kapaciteta organizacija udru
enog rada, zateenih kapaciteta Jugoslavenske narodne armi
je i angairanjem svih drugih izvora male privrede, stanov
nitva i ratnog plijena.
U sistemu pozadinskog osiguranja funkciju nosioca op
skrbe svih jedinica na o d r e e n o m teritoriju obavljaju baze.
One rukuju materijalnim rezervama oruanih snaga, popu
njavaju se iz rezervi drutveno-politikih zajednica i organi
zacija udruenog rada, grupiraju rezerve u skladu s potre
bama borbenih djelovanja i odgovaraju za njihovu zatitu i
sigurnost. Za do tur materijalnih sredstava angairaju se, po
potrebi, i transportne organizacije sa dotinog teritorija. Za
opskrbu jedinica na privremeno zaposjednutom teritoriju
organiziraju se, odlukom tabova Teritorijalne obrane soci
jalistikih republika i socijalistikih autonomnih pokrajina,
posebne baze i skladita.
Prehrana oruanih snaga i stanovnitva organizira se iz
jedinstvenih robnih rezervi drutveno-politikih zajednica i
poljoprivredne proizvodnje. Osnovu planiranja ini bilanca
prehrane svake drutveno-politike zajednice, koja se zasniva
na procjeni ratnih potreba, a u njezinoj izradi sudjeluju svi
o d g o v o r n i faktori kako bi procjene bile usaglaene s planovi
ma obrane.
Odravanje i popravak materijalnih sredstava organizi
raju se na najiroj osnovi, iskoriavanjem svih kapaciteta
oruanih snaga i drutveno-politikih zajednica. Drutveno-politike zajednice nosioci su cjelokupnog procesa pripre
manja kapaciteta za odravanje materijalnih sredstava za po
trebe openarodne obrane na svojem teritoriju.
Oruane snage planiraju i organiziraju odravanje mate
rijalnih sredstava vlastitim kapacitetima, a preko nadlenih
drutveno-politikih zajednica angairaju remontne kapacitete
udruenog rada, zanatstva i strunih organizacija. Na privre
m e n o zaposjednutom teritoriju odravanje materijalnih sred167

2D12-0815

stava organiziraju i provode tabovi Teritorijalne obrane so

cijalistikih republika i socijalistikih autonomnih pokrajina
angairanjem vlastitih kapaciteta, organizacija udruenog ra
da, zanatskih radionica i zateenih kapaciteta Jugoslavenske
narodne armije.
Promet i transport u nadlenosti su svih drutveno-poli
tikih zajednica, a u oruanim snagama tabova i upra
va. Promet i transport obavljat e se u tekim ratnim uvjeti
ma zbog mogunosti istovremenih borbenih djelovanja agre
sora s kopna, mora i iz zraka, osjetnog smanjenja propusne
moi prometnica, pomanjkanja transportnih kapaciteta i dru
gog. Ukoliko agresor upotrijebi nuklearno oruje, p r o b l e m i
e biti jo sloeniji. S obzirom na funkciju koja je namjenjena prometu, njegova organizacija mora biti stalna briga svih
drutveno-politikih zajednica, a u oruanim snagama svih
komandi, tabova i ustanova.
U utvrivanju osnova p r o m e t n o g osiguranja polazi se od
postojeega p r o m e t n o g sistema SFRJ. M r e e komunikacija
svih vrsta, fond transportnih sredstava, ureaji i oprema svih
prometnih grana, te postojea prometno-transporlna organi
zacija, ukljuujui i prometno-transportnu organizaciju Ju
goslavenske narodne armije, pripremaju se j o u miru za
potrebe oruane borbe. To je materijalna baza za izvrava
nje prometnih i transportnih zadataka u ratu, a u taj si
stem se maksimalno ukljuuju sve drutveno-politike zajed
nice, specijalizirane organizacije udruenog rada, komande,
tabovi i ustanove oruanih snaga. Meusobnom suradnjom
one su dune osigurati organizirano funkcioniranje prometa,
s tim to u svim uvjetima prioritet imaju potrebe oruane
borbe i evakuacija ranjenih i oboljelih.
Osnovna grana kopnenog prometa je putni promet, zbog
ega se njegovu razvoju, organiziranju i odravanju posve
uje najvea panja. Automobilski, traktorski, zapreni, tovarni i nosaki transport mogu se neprekidno iskoriavati
i u najteim ratnim uvjetima. eljezniki promet, kao jedin
stveni sistem, ima iroku primjenu, naroito u periodu koji
neposredno prethodi ratnim djelovanjima, ah e od velikog
znaenja biti i u ratu, naroito na odreenim pravcima i dio
nicama. Prevoenja za potrebe oruanih snaga usaglaavaju
komande i tabovi s odgovarajuim organizacijama udrue
nog rada i zajednicama u podruju prometa.
168

Plovidbeni promet, s obzirom na geostrategijski poloaj

nae zemlje i znaenje jadranskoga pomorskog vojita i plov
nih rijeka, ima izuzetno vanu ulogu. Drutveno-politike za
jednice, posebno organizacije udruenog rada plovidbenog
prometa, o d g o v o r n e su za odravanje plovnih putova i trans
portnih kapaciteta, a u ratu im je jedan od osnovnih zada
taka organiziranje prevoenja za potrebe oruanih snaga. S
obzirom na te i druge zadatke, nuno je da ratni reim plo
vidbe na moru, j e z e r i m a i rijekama bude pravovremeno teh
niki, kadrovski i organizacijski osposobljen i pripremljen
jo u miru.
Mogunosti zranog prometa su ograniene na najnunije
transportne zadatke za potrebe opskrbe i veze, evakuaciju
tekih ranjenika i bolesnika i prebacivanje manjih jedinica.
V e e znaenje e imati upotreba helikoptera.
Graevinarstvo u ratu ima opsene i sloene zadatke u
izgradnji i odravanju infrastrukture, posebno infrastrukture
oruanih snaga. Graevinske organizacije e esto izvravati
zadatke i u zoni borbenih djelovanja, to e utjecati na nji
hovu ratnu organizaciju. Da bi to obavljale to kvalitetnije i
pouzdanije, moraju se ve u miru osposobiti za sve one za
datke koje namee oruana borba: zapreavanje, izvoenje
fortifikacijskih radova, raiavanje ruevina, ureenje izvo
ra za opskrbu v o d o m , adaptaciju prirodnih i umjetnih ob
jekata za potrebe oruane borbe, popravak i odravanje ko
munikacija. Drutveno-politike zajednice utvruju prioritete
i raspored graevinskih kapaciteta prema zahtjevima orua
nih snaga i u suradnji s njima; teite graevinske djelat
nosti je u zahvatu operativnih pravaca i prostora na kojima
je teite oruane borbe.
Zdravstvena zatita stanovnitva i oruanih snaga obuh
vaa sve mjere i djelatnosti usmjerene unapreenju zdravlja
i psihofizike sposobnosti ljudstva, spreavanju povreda, po
j a v e i irenja bolesti, zbrinjavanju povrijeenih i oboljelih,
te osiguranju sanitetskim, materijalnim i drugim sredstvima.
Organizira se i provodi u uvjetima velikog broja povrijeenih
i oboljelih, pogoranih higijensko-epidemiolokih prilika i
ope oskudice kadrova, opreme, lijekova i drugih sanitetskih
sredstava.
169

Zdravstvenu zatitu u ratu zajedniki p r o v o d e zdravstve

na sluba drutveno-politikih zajednica i sanitetska sluba
oruanih snaga uz odgovarajue sudjelovanje civilne zatite,
Crvenog kria, humanitarnih i drugih organizacija. Od svili
sudionika zdravstvene zatite zahtijeva se intenzivno obua
vanje, osposobljavanje i pripremanje jo u miru kako bi u
ratu mogli pruiti potpunu zdravstvenu zatitu stanovnitvu
i oruanim snagama na svim dijelovima ratita, ukljuujui
i privremeno zaposjednuti teritorij.
Podrutvljena i integrirana zdravstvena zatita osigura
va idejno i funkcionalno jedinstvo i racionalnu upotrebu sna
ga i sredstava. Pri utvrivanju opsega i lokacije zdravstvenih
kapaciteta moraju se, prije svega, imati u vidu potrebe zbri
njavanja povrijeenih i oboljelih na teitu borbenih djelo
vanja. Povrijeeno i oboljelo ljudstvo se evakuira u zdrav
stvene ustanove u dubini ratita, odnosno u stranu izvan
zone borbenih djelovanja ili najee, kombinirano, to e
zavisiti od borbene situacije, lokacije zdravstvenih ustanova
i njihova profila, transportnih mogunosti, uvjeta za fiziku
zatitu povrijeenih i oboljelih i drugog. Na taj nain i oslon
cem na zdravstvene ustanove drutveno-politikih zajednica
osiguravaju se relativna sigurnost i neometano bolniko li
jeenje veeg dijela povrijeenih i oboljelih. Sanitetska slu
ba osigurava oruanim snagama preventivnomedicinsku za
titu i sanitetska materijalna sredstva, prua prvu opemedicinsku i specijalistiku p o m o i zadrava do izljeenja samo
najlake (pokretne) povrijeene i oboljele.
Veterinarska zatita se stara o zatiti zdravlja i radnoj
sposobnosti ivotinja i unapreenju stoarske proizvodnje.
Sudjeluje u kontroli i procjeni stupnja radioloke i kemij
ske kontaminacije i provoenju dekontaminacije ivotinja i
hrane ivotinjskog porijekla. Postojea mirnodopska organi
zacija veterinarske slube u drutveno-politikim zajednica
ma nastavlja svoj rad i u ratu i izvrava zadatke veterinar
skog osiguranja za potrebe oruanih snaga.
Financiranje openarodne obrane sastavni je dio sistema
financiranja drutvene reprodukcije. Osnovni izvor financira
nja je nacionalni dohodak, odnosno dohodak organizacija
udruenog rada, s tim to drutveno-politike zajednice, samo170

upravni i drugi subjekti financiraju one potrebe i zadatke

obrane koji su im stavljeni u nadlenost.
Oruane snage se financiraju u skladu s planovima upo
trebe i osnovama planova organizacije, izgradnje i opremanja
oruanih snaga. Drutveno-politike zajednice, na osnovi pro
pisa o financiranju drutvenih djelatnosti, utvruju izvore i
visinu sredstava, te instrumente financiranja zadataka ope
narodne obrane i drutvene samozatite. Osnovni izvori fi
nanciranja su budeti drutveno-politikih zajednica. Orga
nizacije udruenog rada i druge organizacije osiguravaju
sredstva za obranu i rad u ratnim uvjetima na osnovi pro
pisa o utvrivanju i raspodjeli ukupnog prihoda i dohotka
i p r e m a propisima i instrumentima o financiranju odree
nih drutvenih djelatnosti.
Drutveno-politike zajednice, organizacije udruenog ra
da, komande i tabovi oruanih snaga i druge organizacije
m o g u udruivati sredstva radi izvrenja odreenih poslova
narodne obrane i stvaranja uvjeta i mogunosti za zadovo
ljavanje potreba obrane od zajednikog interesa.
Osnovu financiranja openarodne obrane u ratu ini mir
nodopski sistem financiranja, primjena naela solidarnosti i
jedinstva ekonomskih napora svih subjekata drutva. Funk
cije i nadlenosti drutveno-politikih zajednica u oblasti fi
nanciranja openarodne obrane u miru nastavljaju se i u
ratu.

OSNOVE P R I P R E M A I UREENJA TERITORIJA

P r i p r e m a i ureenje teritorija za potrebe oruane borbe
p r o v o d e se u miru, intenziviraju u periodu neposredne ratne
opasnosti i nastavljaju u ratu. Teite je na m i r n o d o p s k i m
pripremama, koje moraju biti planske, sveobuhvatne i ne
prekidne.
Osnovu p r i p r e m e i ureenja teritorija ini oslonac na
postojee p r i v r e d n e objekte i drugu mirnodopsku infrastruk
turu, usklaivanje planova izgradnje privrednih objekata s
potrebama obrane i zatite i njihovo prilagoavanje potre
bama openarodnoga obrambenog rata.
P r i p r e m a m a i ureenjem teritorija poveavaju se ukupne
mogunosti, otpornost i ilavost sistema openarodne obra171

2D12-0817

ne. Naroito je znaajno pripremanje teritorija za protuzranu obranu, protuoklopnu i protudesantnu borbu i pomorsku
obranu. Objekti i postrojenja od vitalnog znaenja pripre
maju se i za zatitu od djelovanja nuklearnih, kemijskih i
biolokih borbenih sredstava.
Priprema i ureenje teritorija jesu opedrutveni zada
tak. Pri planiranju i poduzimanju konkretnih mjera polazi
se od potreba obrane zemlje kao cjeline i sudjelovanja svih
subjekata drutva u izvravanju tih zadataka obrane i zatite.
Ureenje teritorija za potrebe obrane regulira se planovima
drutveno-ekonomskog razvoja drutveno-politikih zajednica
i organizacija udruenog rada i njihovim prilagoavanjem po
trebama openarodne obrane, planovima ureenja vojdta i
operacijskih prostora, a u okviru njih poloaja, rajona i
zona obrane, oslonaca i uporita, te planovima izgradnje ob
jekata za potrebe pozadinskog osiguranja i zatitu stanovni
tva i materijalnih sredstava nunih za voenje rata.
Drutveno-politike zajednice i organizacije udruenog
rada nosioci su priprema i ureenja teritorija na osnovi pla
nova drutveno-ekonomskog razvoja. One neposredno sura
uju s nadlenim komandama i tabovima oruanih snaga.
Teite njihove aktivnosti je p r i l a g o i v a n j e prostornih pla
nova i infrastrukture potrebama openarodne obrane, uree
nje objekata za zatitu stanovnitva, stvaranje p o v o l j n i h uv
jeta za rad privrednih kapaciteta od vitalnog znaenja za
proizvodnju i remont naoruanja i vojne opreme, osiguranje
uvjeta za proizvodnju ivotnih namirnica i zatita ratnih
materijalnih rezervi.
Objekti infrastrukture putne i eljeznike prometnice,
aerodromi, naftovodi, luke i luka postrojenja, telekomunika
cije, plinovodi, energetska, vodoprivredna i industrijska po
strojenja zajedniki su za sve subjekte openarodne obra
ne i drutvene samozatite. Za potrebe oruanih snaga nuni
su i posebni objekti: putovi, luka postrojenja, aerodromi,
telekomunikacije, skladita materijalnih rezervi i drugi. Pri
likom projektiranja i izgradnje objekata p r o m e t n o g sistema,
hidrosistema i drugih elemenata infrastrukture, koji se pri
premaju za onesposobljavanje i ruenje, moraju se izvoditi
tehnike pripreme i konsultirati odgovarajui vojni organi.
172

Priprema i ureenje teritorija u miru obuhvaaju: prilagoavanje investicijskih i drugih objekata potrebama ope
narodne obrane i drutvene samozatite i oruane borbe; iz
gradnju i osposobljavanje objekata kojima se osigurava iz
vrenje mobilizacije, razvoj oruanih snaga i zatita vitalnih
elemenata obrambenog sistema; stvaranje osnovice obrambe
nih rajona i zona, prostora i uporita za uspjeno voenje
borbenih djelovanja. T i m i drugim aktivnostima stvaraju se
organizacijske i materijalne pretpostavke za ureenje teri
torija neposredno p r e d agresiju i u toku ratnih djelovanja.
Priprema
i
ureenje
teritorija
neposredno
pred poetak
ratnih djelovanja u ratu obuhvaaju mjere za aktiviranje ve
izvrenih priprema u miru i za odravanje izgraenih obje
kata i ureenih obrambenih rajona i zona. Taj period ka
rakteriziraju v r l o opseni radovi i djelatnosti koje treba izve
sti u to kraem vremenu. Da bi se to osiguralo, nune su
temeljite li opsene organazaoijske, (kadrovske i materijalne
pripreme u miru. Za te zadatke angairaju se jedinice orua
nih snaga, jedinice radne obaveze i odgovarajue organiza
cije udruenog rada.
Oruane snage su osnovni nosilac priprema i ureenja
vojita, zona i rajona obrane, oslonaca, uporita i drugih ob
jekata nunih za oruanu borbu, objekata za potrebe poza
dinskog osiguranja i objekata za zatitu ratnih materijalnih
rezervi oruanih snaga. U realizaciji tih zadataka komande i
tabovi se oslanjaju na sve drutvene subjekte i neposredno
surauju s odgovarajuim organima drutveno-politikih za
jednica i organizacija udruenog rada. Teite je na objekti
ma i radovima koji omoguavaju uspjeno suprotstavljanje
agresoru, naroito u poetku rata, i na stvaranju organizacij
skih i materijalnih uvjeta za b r z o ureenje zona borbenih
djelovanja nakon otpoinjanja agresije. Prioritet imaju ob
j e k t i za komandiranje i vezu, objekti za borbena djelovanja,
objekti za pozadinsko osiguranje i smjetaj ratnih materi
jalnih rezervi.
Objekti za komandiranje i vezu osiguravaju povoljne uv
j e t e za sigurno i neprekidno komandiranje i u najteim rat
nim uvjetima. N j i h o v razmjetaj se usklauje s planovima
upotrebe jedinica. Objekti za potrebe vrhovnog komandira
nja, komandi strategijskih grupacija, strategijsko-operativnih
173

i operativnih jedinica i tabova Teritorijalne obrane socija

listikih republika i socijalistikih autonomnih pokrajina i
rukovodstava tih drutveno-politikih zajednica i Federacije
ureuju se za relativno dulji boravak u njima.
Za strategijske, strategijsko-operativne komande i tabo
ve mogu se graditi objekti stalnog tipa. Ostale komande i
tabovi upotrebljavaju, prvenstveno adaptirane mjesne ob
jekte i fortifikacijske objekte poljskog tipa. Sistem vojnih
veza usklauje se s vezama drutveno-politikih zajednica,
P T T , unutranjih poslova i velikih privrednih organizacija.
Za potrebe kopnene vojske i Teritorijalne obrane ureu
ju se rajoni i zone borbenih djelovanja. U miru se izgrauju
objekti stalnog i poljskog tipa, a pred otpoinjanje agresije
i u toku izvoenja borbenih djelovanja, naelno, poljskog
tipa. Ureenje rajona i zona borbenih djelovanja zasniva se
na principu taktikih i operativnih cjelina, s teitem na
onim objektima koji osiguravaju uvjete za izvoenje uspje
ne obrane du osnovnih komunikacijskih pravaca i na vani
j i m desantnim prostorima odnosno rajonima kao to su: gra
dovi i urbane cjeline, rijeke, tjesnaci, prijevoji, otoci i drugi
prirodno jaki objekti.
Za potrebe ratnog zrakoplovstva
i protuzrane obrane
teritorij se priprema i ureuje radi stvaranja uvjeta za to
dulje i uspjeno djelovanje i u najteim ratnim uvjetima. Za
baziranje avijacije, prvenstveno borbene, ureuje se mrea
aerodroma na cijelom teritoriju, grade se objekti za zatitu
ljudstva, letjelica, ubojnih sredstava, goriva, za komandiranje
i veze, i ureuju poloaji za obranu i zatitu ireg prostora
aerodroma. Radi vee rastresitosti i stvaranja uvjeta za efi
kasan manevar avijacije, u mreu aerodroma ukljuuju se i
civilni aerodromi, pripremljena letjelita i proirene dionice
putova.
U miru se pripremaju i ureuju objekti za djelovanje
protuzrane obrane odnosno raketa, lovake avijacije, protu
avionske artiljerije i sistema zranog osmatranja, javljanja
i navoenja. Teite je na o n i m objektima kojima se osigu
rava uspjeno djelovanje sredstava protuzrane obrane u
poetnom periodu rata i kontinuitet daljnjih borbenih dje
lovanja.
174

Jadransko pomorsko vojite se ureuje, prije svega, radi

stvaranja to povoljnijih uvjeta za djelovanje plovnih sastava
ratne mornarice i voenja protudesantne borbe. Pravovreme
no se ureuju p o d z e m n i i drugi objekti za zatitu b r o d o v a ,
podzemna i druga sklonita za ubojna sredstva i g o r i v o , ob
j e k t i za rad obalske slube osmatranja i javljanja, objekti za
djelovanje obalske artiljerije i raketa i za uspjeno pruanje
otpora p o m o r s k i m desantima agresora prilikom iskrcavanja.
Od posebnog su znaenja p r i p r e m e za zapreavanje mora,
j e r e radovi nakon otpoinjanja ratnih djelovanja biti v r l o
oteani zbog kratkih rokova.
Izgradnjom objekata za potrebe materijalnog i zdravstve
nog osiguranja stvaraju se povoljni uvjeti za smjetaj i za
titu ratnih rezervi borbenih sredstava i goriva i za zdrav
stveno osiguranje. Osim objekata koji se ureuju u zonama
borbenih djelovanja moraju se izgraditi i objekti za smjetaj
i zatitu ratnih materijalnih rezervi i rad zdravstvenih slubi
od strategijskog i operativnog znaenja i zatitni objekti za
rad proizvodnih i remontnih kapaciteta naoruanja i vojne
o p r e m e . Zavisno od znaenja, potreba i materijalnih mogu
nosti, za p o t r e b e materijalnog i zdravstvenog osiguranja gra
de se objekti stalnog ili poljskog tipa.
Funkcioniranje zdravstvene slube u m n o g o m e e zavisiti
od ureenja i zatite sanitetskih objekata, skladita lijekova
i o p r e m e . U tom pogledu je nuno izvriti to potpunije pri
p r e m e j o u miru. To je zadatak zdravstvenih organizacija i
svih drugih organa, organizacija i drutveno-politikih za
jednica.
Utvrivanjem se postie upornost obrane i stvaraju uvje
ti za aktivna djelovanja. Utvrivanje se uvijek m o r a kombi
nirati sa zapreavanjem i efikasno je samo ako je usklaeno
s planovima upotrebe jedinica i nainom izvoenja borbenih
djelovanja.
Utvrivanje se obavlja po sistemu taktiko-topografskih
cjelina. Teite je na ureenju objekata za dugotrajan i sna
an otpor. Posebno znaenje ima ureenje gradova i nase
ljenih mjesta. Opseg i stupanj utvrivanja zavise od potreba,
konkretnih uvjeta i toka borbenih djelovanja.
Izgradnja objekata poljskog tipa je prevlaujui nain
utvrivanja u toku borbenih djelovanja. Objekti poljskog ti175

2D12-0819

pa grade se
stanovnitva.
sebe objekte
stanovnitvo,

i upotrebom mjesnih sredstava i angairanjem

Svaka jedinica, posluga i posada izgrauje za
poljskog tipa, a radove u dubini izvode mjesno
graevinske i druge radne organizacije.

Objekti stalnog tipa grade se na pravcima i prostorima

koje neprijatelj ne m o e zaobii. Zajedno s objektima polj
skog tipa i masovnim zapreavanjem, oni su vaan inilac za
zatitu ljudstva i tehnike, efikasnosti sistema vatre, slamanja
napada oklopnih i mehaniziranih jedinica agresora, posebno
u prigrandnim prostorima, i oslonac za poduzimanje napad
nih borbenih djelovanja.
Zapreavanje ima veliko znaenje za uspjeno izvoenje
borbenih, posebno obrambenih djelovanja. P r i p r e m e za za
preavanje sastavni su dio priprema i ureenja rajona i zona
borbenih djelovanja, prostora za baziranje ratnog zrakoplov
stva i protuzrane obrane i operacijske osnovice za djelova
nje snaga na jadranskom p o m o r s k o m vojitu. One obuhva
aju pripreme za ruenje i onesposobljavanje komunikacija
i onesposobljavanje privrednih objekata, te p r i p r e m e za za
preavanje drugim vrstama prepreka, prvenstveno minskoek&plozivnim. Radi vee efikasnosti, u miru treba izgraditi
skladita i prilazne putove do njih i izvriti disperziju sred
stava u rajone planiranog zapreavanja. U toku izgradnje
komunikacija i drugih vanih objekata obavljaju se i pripre
me za njihovo ruenje.
Izgradnja komunikacija putova, eljeznikih pruga,
aerodroma, luka i pristanita u miru se neprekidno usaglaava s potrebama mobilizacije i razvoja i planovima upo
trebe oruanih snaga. Gdje je to p o t r e b n o grade se komu
nikacije i komunikacijski objekti s posebnom namjenom:
putovi, aerodromi, heliodromi, pristanita, vezovi za b r o d o v e
i drugo. Posebno znaenje ima izgradnja m r e e komunikacija
za manevar po unutranjim pravcima, osobito u centralnom
dijelu ratita, i za povezivanje vojita. Uz oruane snage za
te se zadatke angairaju i druge strukture drutva, prven
stveno specijalizirane organizacije udruenog rada.

sredstva za njihovo ureenje. Prioritet imaju mjesta prije

laza u zahvatu vanijih pravaca i na komunikacijama pred
vienim za manevar po unutranjim pravcima. Za ureenje
mjesta prijelaza maksimalno se koriste i mjesna sredstva i
sredstva rijene ratne flotile. Zavisno od broja moguih mje
sta prijelaza, za njihovo ureenje angairaju se j e d i n i c e Te
ritorijalne obrane, jedinice radne obaveze i mjesno stanov
nitvo.
Objekti za opskrbu vodom ureuju se na c i j e l o m terito
riju. Posebno znaenje imaju priprema i ureenje objekata
za opskrbu v o d o m u v e i m gradovima i na v o d o m oskudnim
dijelovima teritorija. Da bi se osigurale nune koliine v o d e ,
p o t r e b n o je planski i organizirano pronalaziti p o d z e m n e vo
de, osposobljavati za korienje povrinske izvore i izgrai
vati v o d o o b j e k t e naroito du komunikacija, na raskrsnica
ma i u rajonima odnosno zonama gdje se predviaju dulji
boravak i djelovanje jedinica i rad pozadinskih ustanova.

Rijeke, kanali i umjetni objekti na njima oteavaju kre

tanje i manevar snaga. Zbog toga se u rajonima stalnih mje
sta prijelaza i drugim p o g o d n i m rajonima p r a v o v r e m e n o ure
uju rezervna mjesta prijelaza i pripremaju materijalna
176

12

2D12-0820

GLAVA
VOENJE

VI

ORUANE

BORBE

OBLICI ORUANE BORBE U OPENARODNOMU

ODBRAMB E N O M R A T U
U openarodnomu o b r a m b e n o m ratu .primjenjivat e
se frontalni, kombinirani i partizanski oblik oruane b o r b e .
K o j i e od tih oblika oruane borbe biti primijenjen i ikada,
zavisit e od cilja agresije; odnosa snaga, vojnostrategijske
situacije i strategijskog poloaja naih i agresorovih orua
nih snaga; politikih i ekonomskih uvjeta, zahtjeva i potre
ba; ciljeva openarodnoga o b r a m b e n o g rata koji se ele po
stii u o d r e e n o m periodu, i vojno-politike i vojnostrategij
ske situacije irih razmjera k o j e utjeu i l i m o g u utjecati na
tok oruane b o r b e na naem ratitu. Primjenjivat e se onaj
oblik oruane borbe koji je u danim uvjetima mogu, efi
kasan i racionalan.
P r i m j e n o m frontalnoga, kombiniranog i partizanskog
oblika oruane b o r b e uspjeno se, u svim ratnim uvjetima,
ostvaruju ova osnovna opredjeljenja doktrine openarodnoga
o b r a m b e n o g rata; oruana borba je odluujui o b l i k suprot
stavljanja svakoj oruanoj agresiji; oruana borba i d r u g i
oblici borbe i openarodnog o t p o r a ine nerazdvojivo jedin
stvo i v o d e se usklaeno po cilju, prostoru i vremenu; oru
ana borba i drugi oblici borbe i openarodnog otpora v o d e
se neprekidno, u skladu s vojnostrategijskom situacijom i
uvjetima do k o j i h m o e doi u toku openarodnoga obram
b e n o g rata; oruana borba i drugi oblici b o r b e i openarod
nog o t p o r a v o d e se na svakom dijelu jugoslavenskog ratita

12-

179

gdje se nalaze, odnosno gdje djeluju snage agresora na

fronti, (privremeno zaposjednutom teritoriju i u vlastitoj
pozadini.
Frontalni, kombinirani i partizanski oblik oruane bor
be meusobno se razlikuju u nainu voenja oruane borbe;
organizaciji, mjestu, ulozi, zadacima i nainu upotrebe Jugo
slavenske narodne armije i Teritorijalne obrane i njihovih
dijelova; strategijskim ciljevima koji se ostvaruju u odre
enom periodu rata; mjestu i nainu izraavanja teita
oruane borbe na ratitu; meusobnom odnosu faktora oru
ane borbe; odnosu prema prostoru i vremenu i meusobnom
odnosu, znaenju i stupnju kombiniranja frontalnih i parti
zanskih borbenih djelovanja na fronti i p r i v r e m e n o zaposjed
nutom teritoriju.
Osnovni kriteriji za razlikovanje frontalnoga, kombini
ranog i partizanskog oblika oruane b o r b e jesu rasprostra
njenost, meusobni odnos, stupanj kombiniranja i znaenje
frontalnih i partizanskih borbenih djelovanja u ostvarivanju
cilja oruane borbe u toku cijeloga openarodnog obrambe
nog rata ili njegova odreenog perioda, te mjesto i nain
izraavanja teita oruane borbe na jugoslavenskom rati
tu.
U frontalnom obliku oruane borbe odluujuu ulogu
u ostvarivanju cilja openarodnoga obrambenog rata imaju
operacije na fronti i protudesantne operacije u vlastitoj po
zadini. Na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju v o d e se sa
mostalni b o j e v i i borbe i masovna diverzantska djelovanja,
a u odreenim borbenim i prostornim uvjetima i operacije.
Teite oruane borbe je na fronti.
U kombiniranom obliku oruane borbe operacije na fro
nti, operacije i druga borbena djelovanja na p r i v r e m e n o za
posjednutom teritoriju i protudesantne operacije u vlastitoj
pozadini imaju jednaku ulogu i znaenje u ostvarivanju cilja
openarodnoga obrambenog rata. Teite oruane borbe, za
visno od vojnostrategijske situacije na ratitu, m o e biti
na fronti i l i p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju.
U partizanskom obliku oruane borbe cilj openarodno
ga obrambenog rata ostvaruje se v o e n j e m partizanskih bor
benih djelovanja na c i j e l o m ili najveem dijelu jugoslaven
skog ratita. Frontalna borbena djelovanja v o d e se na po180

j e d i n i m vojitima Mi njihovim dijelovima. Teite oruane

borbe, zavisno od vojno-politike i vojnostrategijske situaci
je, prenosi se s j e d n o g dijela na druge dijelove jugoslaven
skog ratita.
U svakom obliku oruane borbe stalno e se izvoditi i
borbena djelovanja manjeg ili veeg opsega i znaenja, k o j a
su bitno obiljeje drugih oblika. Ta borbena djelovanja stal
no se kombiniraju s b o r b e n i m djelovanjima k o j a su dominirajua i odluujua u ostvarivanju cilja u danom p e r i o d u
openarodnoga obrambenog rata i s njima uvijek ine organ
sku cjelinu u taktikim, operativnim i strategijskim raz
mjerima.
U toku openarodnoga o b r a m b e n o g rata, vojno-politiki
i vojnostrategijski uvjeti oruane borbe m o g u se mijenjati
od teih ka lakim, i obrnuto, pa, prema tome, i ponavljati
s p r i b l i n o istim o p i m karakteristikama i intenzitetima ispoljavanja. To znai da e u dugotrajnom ratu dolaziti do
transformiranja j e d n o g oblika oruane b o r b e u drugi.
Primjena frontalnoga, kombiniranog i partizanskog ob
lika oruane borbe, u skladu s vojno-politikom i vojnostrategijskom situacijom na ratitu i ire, te n j i h o v o transfor
miranje usporedno s promjenama te situacije, omoguavaju
uspjeno voenje openarodnoga obrambenog rata u s v i m
ratnim uvjetima do potpunog slamanja svake oruane ag
resije i ostvarivanja krajnjeg cilja openarodnoga obram
benog rata; uspjenu primjenu svih oblika borbe i opena
rodnog otpora i njihovo kombiniranje s oruanom b o r b o m ;
kontinuirano funkcioniranje naega socijalistikog samoup
ravnog drutvenog ureenja i postojanje SFRJ kao suverene,
socijalistike, samoupravne i nesvrstane drave; uspjeno
kombiniranje svih vidova i oblika borbenih djelovanja na
fronti, p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju i u naoj po
zadini u taktikim, operativnim i strategijskim razmjerima;
maksimalno i racionalno angairanje ljudskih i materijalnih
potencijala z e m l j e ; proizvodnju za potrebe oruanih snaga,
drugih snaga openarodne obrane i drutvene samozatite i
stanovnitva, i zatitu stanovnitva i materijalnih i drugih
dobara.
Frontalni, kombinirani i partizanski oblik oruane bor
be daju iroke mogunosti za p r a v o v r e m e n o i uspjeno prila181

goavanje svim moguim vojno-politiokim i vojnostrategijskim situacijama na jugoslavenskom ratitu i ire. Oni su,
istovremeno, najefikasnija sredstva mijenjanja tih uvjeta
u vlastitu korist. Prilagoavanjem vojno-politikim i vojnostrategijskim uvjetima i njihovim mijenjanjem u vlastitu ko
rist, primjenom odgovarajueg oblika oruane borbe, osigu
rava se neprekidnost oruane b o r b e i openarodnoga obram
benog rata sve do slamanja agresije ili prisiljavanja agresora
da odustane od postavljenih ciljeva.

Frontalni

oblik

oruane

borbe

U frontalnom obliku oruane b o r b e oruane snage i dru

ge snage openarodne obrane i drutvene samozatite ostva
ruju ciljeve openarodnoga obrambenog rata v o e n j e m bor
benih djelovanja i ostalih oblika borbe i openarodnog ot
pora na cijelomu jugoslavenskom prostoru, zahvaenom rat
nim djelovanjima, s teitem na fronti.
Frontalni oblik oruane b o r b e primjenjuje se na poet
ku svake agresije na nau zemlju, bez obzira na njezin cilj
i odnos snaga. A k o je rije o agresiji s ogranienim ciljem,
ako odnos snaga nije za nas izrazito nepovoljan u agresiji
s radikalnim ciljem i ako se oruane snage agresora nalaze
u nepovoljnom strategijskom poloaju u regionalnom i l i svje
tskom ratu, onda se odsudnom i vrlo aktivnom obranom,
poevi od same dravne granice, oruanim snagama agre
sora nanose to vei gubici, onemoguava dublji p r o d o r i
slama njihova ofenzivna m o na to manjoj dubini naeg
ratita. Nae oruane snage prelaze u ofenzivu radi razbi
janja, unitavanja i protjerivanja oruanih snaga agresora iz
jugoslavenskog prostora. A k o je rije o agresiji s radikalnim
ciljem, a odnos snaga je za nas izrazito nepovoljan, onda
se upornom, aktivnom i p o k r e t n o m obranom oruanim sna
gama agresora nanose to vei gubici, usporava t e m p o nji
hova nastupanja, lomi efenzivna m o i stvaraju uvjeti za
uspjenu primjenu kombiniranog oblika oruane b o r b e i
uspjeno voenje openarodnoga obrambenog rata. Frontalni
oblik oruane borbe se primjenjuje i u zavrnom periodu
rata, ukoliko se krajnji cilj openarodnoga obrambenog rata
ne moe ostvariti ostalim oblicima oruane borbe.
182

Na fronti se neprekidno kombiniraju i i z v o d e napadne

i obrambene operacije, s teitem na jednima ili drugima, za
visno od odnosa snaga na p o j e d i n i m vojitima i o p e r a c i j s k i m
pravcima. Ofenziva oruanih snaga agresora slama se voe
njem preteno aktivnih obrambenih operacija na fronti. Na
p o j e d i n i m vojitima i pravcima, kada to odnos snaga i l i
operativni poloaj omoguavaju ili kada to zahtijeva situacija
na glavnim pravcima, na samom poetku agresije v e se
poduzimaju i napadne operacije. Poduzimanje napadnih ope
racija veih razmjera mogue je i kada je za nas n e p o v o l j a n
odnos snaga, ako se stvori kvalitetno nova vojno^politika i
vojnostrategijska situacija regionalnih i irih razmjera.
N a e oruane snage v o d e , poevi od dravne granice,
upornu obranu prostora. Fronta se p o m i e u dubinu terito
rija samo na o n i m pravcima gdje je odnos snaga za nas
toliko nepovoljan da bi odsudna obrana prostora bila nesvrsishodna. A k o se o p a vojno-politika i vojnostrategijska
situacija razvija na tetu agresora, v o d i se odsudna obrana
prostora i na p o j e d i n i m pravcima i vojitima na k o j i m a je
odnos snaga za nas izrazito nepovoljan. Odsudnost obrane na
p o j e d i n i m vojitima i operacijskim pravcima uvjetovana je
i irim v o j n i m , p o l i t i k i m i ekonomskim potrebama.
Razbijanje, unitavanje i protjerivanje oruanih snaga
agresora s jugoslavenskog ratita postie se v o e n j e m us
klaenih napadnih operacija na fronti. Aktivne o b r a m b e n e
operacije v o d e se na p o j e d i n i m vojitima i operacijskim prav
cima radi vezivanja dijela oruanih snaga agresora i onemo
guavanja njihove upotrebe na pravcima gdje nae glavne
snage v o d e napadne operacije.
Borbe
protiv
krupnih
zranih
i
pomorskih
desanata
agresora imaju strategijsko znaenje. U borbama p r o t i v tih
desanata angairaju se operativne jedinice i sastavi k o p n e n e
vojske Jugoslavenske narodne armije i Teritorijalne obrane,
iju udarnu snagu ine oklopne i mehanizirane jedinice, i
glavne snage ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane i
ratne mornarice.
Borbena djelovanja za gradove i druga vea naseljena
mjesta sastavni su dio obrambenih i napadnih operacija na
fronti i sistema protudesantne borbe u vlastitoj pozadini.
Borbena djelovanja u okruenim gradovima tijesno se uskla183

2D12-0823

uju s drugim oblicima borbe i openarodnog otpora u nji

ma i u njihovoj iroj okolini. V e a naseljena mjesta i gra
dovi u naoj pozadini, ukljuujui i aerodrome i luke, od
sudno se brane i u sluaju okruenja od strane agresorovih
desanata. U t i m borbama sudjeluju i svi drugi subjekti op
enarodne obrane i drutvene samozatite.
Borbena
djelovanja
na
privremeno
zaposjednutom
te
ritoriju otpoinju im prve jedinice agresora preu nau
dravnu granicu. U poetku agresije, glavni objekti djelova
nja na privremeno zaposjednutom teritoriju jesu agresoro
ve jedinice i objekti na komunikacijama, radi ometanja po
kreta i opskrbe njegovih snaga na fronti. I s t o v r e m e n o se v o d e
borbe u okruenju u v e i m naseljenim mjestima i gradovi
ma, stvaraju se slobodni teritoriji kao vojni i materijalni
oslonci za borbena djelovanja irih razmjera.
U daljnjem toku rata, na p r i v r e m e n o zaposjednutom te
ritoriju v o d e se samostalni napadni bojevi i borbe, a, zavi
sno od veliine teritorija, i napadne operacije, uvijek uskla
eni s operacijama na fronti, radi slamanja ofenzivne m o i
oruanih snaga agresora, odnosno njihova razbijanja, uni
tenja i protjerivanja s jugoslavenskog ratita. Slobodni te
ritoriji se brojno i prostorno poveavaju usporedno s even
tualnim pomicanjem fronte u dubinu jugoslavenskog rati
ta.
;U toku ofenzive naih oruanih snaga glavni zadatak
naih jedinica na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju jest
oslobaanje novih prostora, suavanje manevarskih mogu
nosti oruanim snagama agresora i ovladavanje komunikacij
skim pravcima radi onemoguavanja izvlaenja njegovih je
dinica i materijalnih dobara s jugoslavenskog ratita. Radi
toga nae jedinice vode i obrambene bojeve, a po potrebi
obrambene operacije na privremeno zaposjednutom terito
riju. Istovremeno, jedinice na p r i v r e m e n o zaposjednutom te
ritoriju izvode masovne napade na gradove, aerodrome, lu
ke i vea raskra. U gradovima se v o d e intenzivna borbena
djelovanja i svi drugi oblici borbe i openarodnog otpora.
Nuno je pravovremeno zauzeti vitalne objekte radi sprea
vanja agresora da ih upotrebljava, uniti ili evakuira, i za
posjesti neoteene radio-televizijske studije, elektrine i vo
dovodne objekte, pote, eljeznika, luka, aerodromska i
vana proizvodna postrojenja, m o s t o v e i raskrsnice.
184

Borbena djelovanja na privremeno zaposjednutom teri

toriju u toku cijelog rata se neprekidno usklauju s operaci
j a m a na fronti. Prioritetni objekti napada su uvijek oni di
j e l o v i oruanih snaga agresora, objekti i prostori i j i m se
razbijanjem ili nanoenjem gubitaka, odnosno ruenjem ili
posjedanjem najvie doprinosi uspjenom voenju operacija
na fronti.
U k o l i k o se z b o g izrazito nepovoljnog odnosa snaga ne
m o e ostvariti krajnji cilj openarodnoga obrambenog rata
frontalnim o b l i k o m , on se postepeno transformira u kombi
nirani oblik oruane borbe.

Kombinirani

oblik

oruane

borbe

U k o m b i n i r a n o m obliku oruane borbe nae oruane

snage i druge snage openarodne obrane i drutvene samo
zatite ostvaruju ciljeve openarodnoga obrambenog rata vo
enjem j e d n o v r e m e n i h , meusobno usklaenih borbenih dje
lovanja i drugih oblika b o r b e i openarodnog otpora na fron
ti, p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju i u vlastitoj poza
dini.
Teite oruane borbe, zavisno od odnosa snaga i vojno
strategijske situacije na ratitu, bit e na fronti ili na pri
v r e m e n o zaposjednutom teritoriju i, zavisno od p o t r e b a i
mogunosti, prenosit e se sa fronte na p r i v r e m e n o zaposjed
nut teritorij i obratno. U oba sluaja, borbena djelovanja
na fronti i borbena djelovanja na p r i v r e m e n o zaposjednutom
teritoriju ine jedinstvenu cjelinu i imaju strategijske raz
m j e r e i strategijsko znaenje u ostvarivanju cilja openarod
noga obrambenog rata.
K o m b i n i r a n i oblik oruane borbe primjenjuje se kada
se frontalnim o b l i k o m nije mogla slomiti ofenziva agresora
zbog izrazito nepovoljnog odnosa snaga i kada je primjena
partizanskog oblika poprimila strategijske razmjere i zna
enje.
A k o su oruane snage agresora u ofenzivi, a odnos snaga
izrazito u njegovu korist, kombinirani oblik je najefikasniji
oblik oruane borbe. N j i m e se omoguava najuspjenije su
protstavljanje agresiji, bez obzira na njezine poetne raz
mjere, eventualno irenje i mogue trajanje openarodnoga
185

2D12-0824

obrambenog rata. K o m b i n i r a n i m se o b l i k o m osiguravaju ne

prekidno i sveobuhvatno suprotstavljanje agresiji na cijelo
mu jugoslavenskom ratitu i najvea aktivnost i inicijativa
u izboru v i d o v a i oblika borbenih djelovanja od taktikih do
strategijskih razmjera.
K o m b i n i r a n i m o b l i k o m oruane borbe paraliziraju se
tehnika superiornost i brojana nadmonost operativnih gru
pacija oruanih snaga agresora. I s t o v r e m e n o , nae prednosti
u nekim vrstama naoruanja, o p o j brojanoj nadmonosti
i kvaliteti ljudstva dolaze do punog izraaja. U t i m uvjeti
ma agresor objektivno ne m o e ostvariti doktrinu munjevitog rata, j e r je prisiljen angairati velike snage i na fronti
i u borbama s naim b r o j n i m snagama na p r i v r e m e n o za
posjednutom teritoriju. Na taj nain se najuspjenije slabe
njegove snage na fronti i slama njihova ofenzivna m o .
Borbena djelovanja na fronti teino se izvode u zahva
tu komunikacijskih pravaca u obliku napadnih i obrambenih
operacija. U njima istovremeno sudjeluju jedinice Jugosla
venske narodne armije i Teritorijalne obrane s fronte i je
dinice Teritorijalne obrane i Jugoslavenske narodne armije
s privremeno zauzetog teritorija. Zavisno od odnosa snaga
na ratitu i svakom vojitu, prevladaju napadne ili obram
bene operacije naih oruanih snaga. U okviru tih operacija
ili usklaeno s njima v o d e se i operacije p r o t i v operativnih
desanata agresora u naoj pozadini.
Usporedno s operacijama na fronti u zahvatu komuni
kacijskih pravaca, na v e i m dubinama p r i v r e m e n o zaposjed
nutog teritorija izvode se i samostalne, prvenstveno napad
ne operacije, k o j e u strategijskim razmjerima, s o b z i r o m na
njihovu usmjerenost ka postizanju jedinstvenoga vojnostra
tegijskog cilja na ratitu, ine jedinstvo s operacijama na
fronti. Cilj tih operacija je proirivanje i obrana postojeih
slobodnih teritorija i stvaranje novih; nanoenje to veih
gubitaka operativnim i strategijskim rezervama agresora i
onemoguavanje njihova manevra, pokreta i angairanja u
borbama na fronti; dranje pojedinih rajona, gradova i ko
munikacija radi spreavanja izvlaenja oruanih snaga agre
sora s fronte i organiziranja obrane po dubini. I s t o v r e m e n o ,
na privremeno zaposjednutom teritoriju, u rajonima i gra
dovima zaposjednutim snagama agresora, v o d e se samostalni
bojevi i borbe i drugi oblici b o r b e i openarodnog otpora
186

i i z v o d e napadi, p r e p a d i i diverzije na aerodrome, luke, skla

dita i druge o b j e k t e infrastrukture koje agresor iskoriava p r o t i v naih oruanih snaga i ostalih subjekata opena
rodne obrane i drutvene samozatite.
K o m b i n i r a n i m o b l i k o m oruane borbe najuspjenije se
slabe ofenzivne mogunosti oruanih snaga agresora i o m o
guava naim oruanim snagama da odre k o n t r o l u nad
v e i m d i j e l o m dravnog teritorija. Prisiljavanjem oruanih
snaga agresora da se neprekidno angairaju u b o r b e n i m dje
lovanjima velikih razmjera, te u borbama p r o t i v naih sna
ga k o j e primjenjuju druge oblike borbe i openarodnog ot
pora na c i j e l o m u jugoslavenskom ratitu, stvaraju se p o v o l j
ni operativni i strategijski uvjeti za poveanje broja i raz
mjera napadnih operacija, bojeva i borbi i preotimanje i
odravanje strategijske inicijative.
Obuavanje i kontrola to veeg prostora bitni su uvjeti
uspjene p r i m j e n e k o m b i n i r a n o g oblika oruane b o r b e . Sto
ga je aktivna i uporna borba za prostor stalan cilj borbenih
djelovanja na fronti i p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju.
P r o s t o r se p r i v r e m e n o naputa samo kada njegova obrana
vie nije mogua ili kada bi zahtijevala nesrazmjerne vlastite
gubitke. To znai da se i u kombiniranom obliku oruane
b o r b e ne prihvaaju odluujua frontalna borbena djelova
nja u obrani prostora, iji bi ishod imao n e p o v o l j n e stra
tegijske posljedice na odreenim vojitima ili ratitu u cije
losti. I s t o v r e m e n o , to znai da se privremeno naputeni pro
stor, p o m i c a n j e m fronte u dubinu ratita, odmah m o r a na
doknaditi oslobaanjem novih teritorija i proirivanjem po
stojeih na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju. T a k o se
naim oruanim snagama stalno osiguravaju prostrana osno
vica i drugi uvjeti za manevar i borbena djelovanja svih
razmjera. U k o m b i n i r a n o m obliku oruane b o r b e esto e
biti poduzimane usklaene napadne operacije s fronte i sa
slobodnih teritorija, p r e k o tee p r o h o d n o g zemljita izmeu
komunikacijskih pravaca, radi povezivanja vlastite pozadine
i slobodnih teritorija na privremeno zaposjednutom teri
toriju.
U o d r e e n i m vojnostrategijskim situacijama ouvanje to
veega k o m p a k t n o g slobodnog teritorija, koji je naslonjen
na prijateljske zemlje, m o e znatno utjecati na daljnji tok
187

2D12-0825

oruane borbe na naem ratitu. U takvim uvjetima, kraj

nje odsudna obrana pojedinih dijelova teritorija b i t e stra
tegijski zadatak naih snaga i na fronti i na p r i v r e m e n o za
posjednutom teritoriju.
Borbe p r o t i v veih desanata u vlastitoj pozadini imaju
strategijsko znaenje kada su oruane snage agresora u ofen
zivi i kada je teite oruane borbe na fronti. U t o m sluaju,
ishod borbenih djelovanja na fronti u m n o g o m e zavisi od
rezultata borbenih djelovanja protiv operativnih i strategij
skih desanata u vlastitoj pozadini. Stoga se borbena djelo
vanja protiv veih desanata u vlastitoj pozadini tijesno us
klauju, po cilju, vremenu i prostoru, s operacijama na fron
ti. Veliko znaenje ima i borba p r o t i v veih zranih desa
nata na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju, posebno ako
je na njemu teite oruane borbe. Stoga, u kombiniranom
obliku oruane borbe, borba p r o t i v veih desanata ima stra
tegijsko znaenje bez obzira na to da li je strategijsko te
ite na fronti i l i p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju.
Napadne i obrambene operacije naih oruanih snaga,
meusobno usklaene na cijelom ratitu, i masovni samosta'
Ini bojevi, b o r b e i diverzije, zajedno s ostalim oblicima bor
be i openarodnog otpora, dovode oruane snage agresora
u nepovoljan strategijski poloaj. To omoguava ostvarenje
krajnjeg cilja openarodnoga obrambenog rata kombiniranim
oblikom oruane borbe.
Kombinirani oblik se moe transformirati u frontalni,
posebno u zavrnom periodu rata. Ukoliko, zbog izrazito ne
povoljnog odnosa snaga, agresor uspije ispresijecati nae
ratite i borbena djelovanja na fronti izgube strategijsko zna
enje, kombinirani oblik se transformira u partizanski oblik
oruane borbe.

Partizanski

oblik

oruane

borbe

U partizanskom obliku oruane borbe, oruane snage,

uz sudjelovanje i podrku drugih snaga openarodne obra
ne i drutvene samozatite, ostvaruju ciljeve openarodnoga
obrambenog rata voenjem preteno partizanskih borbenih
djelovanja. Masovne borbe i bojevi oruanih snaga, nepre188

kidna i aktivna borbena djelovanja, borbena i druga aktiv

nost naroda sadraj su i bit partizanskog oblika oruane
borbe. Frontalna se borbena djelovanja v o d e na dijelu na
eg ratita gdje j o postoji manje-vie kontinuirana fronta
operativnog znaenja i u napadnim i o b r a m b e n i m operacija
ma na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju.
Partizanski oblik oruane borbe primjenjuje se samo
onda kada daljnja primjena kombiniranog oblika oruane
borbe nije vie mogua. Do toga m o e doi u sluaju izrazito
nepovoljnog odnosa snaga za nas, posebno ako agresor ma
sovno upotrijebi nuklearno oruje, ili zbog vojno-politike i
vojnostrategijske situacije u iroj regiji, koja krajnje nepo
v o l j n o utjee i na tok i ishod naih borbenih djelovanja na
fronti.
Bitna obiljeja vojnostrategijske situacije na naem ra
titu u periodu primjene partizanskog oblika oruane b o r b e
bila bi: oruane snage agresora i s u uspjele da ispresijecaju
nae ratite i zaposjednu najvanije komunikacije, p o l i t i k e
i privredne centre i rajone strategijskog znaenja; frontalna
borbena djelovanja nemaju vie strategijsko znaenje u os
tvarivanju ciljeva openarodnoga obrambenog rata u danom
vremenskom periodu; oruane su snage agresora izrazito
nadmone u vatri, udaru i manevru.
U takvoj situaciji partizanski oblik oruane b o r b e osi
gurava njezino neprekidno voenje na cijelomu jugoslaven
skom ratitu; njime se agresoru namee dugotrajan iscrp
ljujui rat; postepenim eliminiranjem njegovih, a poveava
njem vlastitih prednosti mijenja se odnos snaga u nau
korist i stvaraju uvjeti za prelazak na kombinirani ili fron
talni oblik oruane b o r b e .
S o b z i r o m na vojnostrategijske i druge uvjete na naem
ratitu, oruane snage i druge snage openarodne o b r a n e
oslanjat e se g o t o v o u cijelosti na vlastite materijalne iz
vore, proizvodnju i ratni plijen. Ali i u takvim okolnostima
moraju se osigurati uvjeti za nabavku ratne tehnike i pri
manje materijalnih sredstava iz inozemstva.
Oruana borba i drugi oblici borbe i openarodnog ot
pora v o d e se u v r l o sloenim uvjetima. To zahtijeva njihovu
stalnu to tjenju uzajamnost, usklaenost i zamjenljivost.
Jedino se na taj nain m o g u ostvarivati zajedniki ciljevi
189

2D12-0826

koji e najee biti istovremeno uvjetovani vojnim, politi

k i m i ekonomskim (potrebama i mogunostima na taktikoj,
operativnoj i strategijskoj razini.
Osim to se suprotstavlja agresoru drugim oblicima bor
be i openarodnog otpora, sposobno i obueno stanovnitvo
masovno sudjeluje u borbenim djelovanjima obavljajui dio
zadataka koje inae izvravaju jedinice oruanih snaga. Je
dinice oruanih snaga, isto tako, pomau ostalim subjektima
openarodne obrane i drutvene samozatite u obavljanju
njihovih namjenskih zadataka.
U partizanskom obliku oruane borbe cilj je neprekidno
unitavanje i iscrpljivanje oruanih snaga agresora, zapljenjivanje i unitavanje njihove ratne tehnike i d r u g i h materijal
nih dobara, mijenjanje odnosa snaga u nau korist, stalno po
veanje, irenje i spajanje slobodnih teritorija i stvaranje
vojnostrategijskih i drugih uvjeta za prerastanje partizan
skog oblika u kombinirani ili frontalni oblik oruane b o r b e .
U krajnje tekim uvjetima agresije, kada nije m o g u e
promijeniti odnos snaga u mjeri koja bi omoguavala pre
rastanje partizanskog oblika u kombinirani o b l i k oruane
borbe, neprekidnim unitavanjem i iscrpljivanjem orua
nih snaga agresora moraju se ostvariti i neprekidno odra
vati takvi vojni, politiki i psiholoki uvjeti u k o j i m a agresor
objektivno ne m o e postii postavljene ciljeve, to e ga pri
siliti da odustane od ciljeva agresije i povue svoje snage s
jugoslavenskog ratita.
Neprekidnim napadnim djelovanjima agresoru se nano
se gubici u ljudstvu i ratnoj tehnici; razvlae se njegove sna
ge u prostoru, oteava im se p o k r e t i manevar, prisiljavaju
se na obrambena djelovanja i neprekidno uznemiravaju i
iscrpljuju; naruava se njegov sistem komandiranja i opskr
be; onemoguava se stvaranje okupacijskog sistema, kvislinke vlasti, kvislinkih vojnih formacija i svaka suradnja s
okupatorom; osiguravaju uvjeti za funkcioniranje socijalisti
koga samoupravnog drutveno-politikog sistema na c i j e l o m
teritoriju; osiguravaju se kontrola teritorija, proizvodnja i
zatita stanovnitva, materijalnih i kulturnih dobara.
U o v o m obliku oruane borbe prevladavaju partizanska
borbena djelovanja na najveem dijelu naeg ratita. Isto
vremeno se v o d e i frontalna borbena djelovanja na prostor190

no o d v o j e n i m frontovima operativnog znaenja, koji su izraz

postojanja veeg broja velikih slobodnih teritorija i v o e n j a
napadnih i obrambenih operacija na p r i v r e m e n o zaposjed
nutom teritoriju.
Teite je borbenih djelovanja, po pravilu, na teritoriju
koje je gue naseljeno, gdje su bitnija privredna bogatstva
zemlje i gdje je intenzivniji drutveno-politiki, ekonomski
i kulturni ivot. U s p o r e d o s tim, vrsto se dre i kontroliraju
manje naseljeni prostori na kojima se obavlja stalna drutveno-politioka i proizvodna aktivnost i koji slue kao os
novica za poduzimanje borbenih djelovanja irih razmjera.
Na ratitu postoji vie operativnih teita. Operativna
teita na o d r e e n o m dijelu ratita u svojoj ukupnosti ine
strategijsko teite. Strategijsko teite na ratitu izraava
se i djelovanjima strategijske grupacije. Strategijsko teite
se p o m i e s j e d n o g na drugi dio ratita u skladu s vojnostrategijskim, politikim i ekonomskim uvjetima i potre
bama.
Borbena djelovanja taktikih i operativnih razmjera na
meu se agresoru u prostoru i vremenu u k o j i m a on ne mo
e maksimalno iskoristiti vatru, udar i manevar svojih sna
ga. Ne prihvaaju se frontalna obrambena borbena djelo
vanja strategijskih razmjera kad je nepovoljan odnos snaga
za nas, k a d agresor eli postii odluujue strategijsko rje
enje.
Uspjeno pariranje manevarskim sposobnostima i vatre
n i m i udarnim mogunostima oruanih snaga agresora um
n o g o m e e zavisiti od inicijative, iznenaenja i brzine u iz
voenju borbenih djelovanja naih jedinica; njihove stalne
aktivnosti; primjene razliitih oblika manevara i borbenih
postupaka i umjenog iskoriavanja prostora i vremenskih
prilika.
Osnovno obiljeje, oruane borbe jesu stalna ofenzivnost
i aktivnost. N e p r e k i d n i m i intenzivnim napadnim b o r b e n i m
djelovanjima odrava se inicijativa, koja je preduvjet za
uspjeno voenje oruane borbe u cijelosti. Z a t o je napad
izrazito primaran i odluujui v i d borbenih djelovanja. N j e
gova bitna obiljeja su iznenadnost, smjelost, silina udara,
krae trajanje i raznolikost naina izvoenja. U svim fazama,
posebno u fazi ire p r i m j e n e frontalnih borbenih djelovanja,

191

izvode se i krupne napadne operacije, manje ili vie meu

sobno povezane i usklaene, iji ukupni rezultat ima stra
tegijsko znaenje. U odreenim situacijama, strategijsko zna
enje imaju i samostalne napadne operacije.
Cilj obrambenih borbenih djelovanja uvijek je stvara
nje uvjeta za poduzimanje i osiguranje napadnih borbenih
djelovanja. N j i h o v a su bitna obiljeja maksimalna aktivnost,
elastinost i. naelno, kratko trajanje. Obrambena borbena
djelovanja operativnih razmjera su odsudna i dulje
traju
kada se brani vani slobodni teritorij i kada se njima osi
guravaju izvlaenje i evakuacija ranjenika, stanovnitva i
materijalnih dobara.
Masovni samostalni bojevi i borbe mogu, u o d r e e n o j
vojnostrategijskoj situaciji, biti prevlaujui oblici partizan
skih borbenih djelovanja na naem ratitu. N j i h o v i ukupni
rezultati imaju strategijsko znaenje. Diverzantska djelova
nja, zasjede, prepadi, upadi u agresorove objekte, vatreni
udari i napadi radi obmanjivanja agresora masovno se pri
mjenjuju samostalno ili u okviru bojeva i operacija.
Napadne operacije agresora na slobodne teritorije sla
maju se poduzimanjem vlastitih napadnih operacija na prav
cima gdje je odnos snaga za nas povoljan, v o e n j e m elasti
ne i vrlo aktivne obrane na glavnim pravcima nastupanja
agresorovih jedinica i poduzimanjem napadnih operacija i
masovnih samostalnih napadnih bojeva i borbi u njihovoj
pozadini.
Rezultati napadnih i obrambenih bojeva i operacija e
sto e zavisiti od rezultata borbe protiv desanata. Stoga, i
u partizanskom obliku oruane borbe, svaka jedinica m o r a
biti spremna u svim situacijama na odmoru, u kretanju
i u toku borbe uspjeno voditi borbu prvenstveno p r o t i v
taktikih helikopterskih desanata agresora.
U privremeno zaposjednutim gradovima i drugim na
seljenim mjestima neprekidno se izvode borbena djelovanja
i drugi oblici borbe i openarodnog otpora. Razmjeri i ob
lici tih borbenih djelovanja, zavisno od situacije u gradu, u
naseljenom mjestu i njihovoj okolici, kreu se od manjih
diverzija do masovnih borbi i bojeva.
U partizanskom obliku oruane borbe borbena djelova
nja i druge oblike borbe i openarodnog otpora treba stalno
192

izvoditi, proirivati i usmjeravati na svim dijelovima ratita

radi postizanja to veih rezultata unitavanjem agresorovih
snaga i stvaranjem to veeg broja i to veih slobodnih te
ritorija i na taj nain to prije stvaranja uvjeta za prerasta
nje u kombinirani, odnosno frontalni oblik oruane b o r b e .
Partizanski oblik oruane borbe prerasta u kombinirani
kada frontalna borbena djelovanja dobiju strategijsko znae
nje u ostvarivanju ciljeva openarodnog rata u danom vre
menskom periodu. U odreenim vojnostrategijskim uvjetima
na jugoslavenskom ratitu i ire, mogue je partizanskim
o b l i k o m oruane borbe ostvariti i krajnji cilj openarodnoga
obrambenog rata.
OSNOVNI SADRAJI ORUANE BORBE
Polazei od karakteristika moguih agresija na S F R J ,
odnosa snaga, oblika oruane borbe, v i d o v a i oblika borbe
nih djelovanja, karakteristika zemljita i drugih uvjeta, sa
draji oruane borbe m o g u biti v r l o razliiti. Strategija oru
ane borbe najvee znaenje pridaje protuzranoj obrani,
protuaklopnoj, protudesantnoj i protupjeadijskoj borbi, po
morskoj
obrani, protuartiljerijsko-raketnoj borbi, protuelektronskoj borbi, diverzantskim, protudiverzantskim dje
lovanjima i zapreavanju. N j i m a se osigurava uspjeno su
protstavljanje glavnim nosiocima udarne i vatrene m o i i ma
nevarskih mogunosti oruanih snaga agresora zrakoplov
nim, oklopnomehaniziranim, desantnim, p o m o r s k i m i artiljerijsko-raketnim snagama.
Svi sadraji oruane borbe, usprkos t o m e to su rela
tivno samostalni, meusobno se dopunjavaju i uvjetuju i i
ne jedinstvenu cjelinu. Zavisno od toga koje su snage i
sredstva agresora u konkretnoj situaciji nosilac borbenih
djelovanja, svaki od navedenih sadraja m o e imati vee i l i
manje znaenje i utjecaj na njihov tok i ishod.
Protuzrana

obrana

Jedna od bitnih karakteristika borbenih djelovanja oru

anih snaga agresora bit e iznenadna, snana i raznovrsna
djelovanja iz zranog prostora. Agresor e nastojati izvia13

193

2D12-0828

njem, elektronskim djelovanjima i vatrenim udarima iz zra

nog prostora i upotrebom zranih desanata stvoriti to po
voljnije uvjete za brzo realiziranje strategijskih ciljeva. Sto
ga protuzrana obrana ima strategijsko znaenje. Ona bitno
doprinosi uspjehu borbenih djelovanja i oruane borbe u
cijelosti. Protuzrana obrana posebno znaenje ima u po
etnom periodu rata.
Cilj protuzrane obrane je da se neprekidno i efikasno
brane i tite oruane snage, stanovnitvo i materijalna d o b r a
od djelovanja agresora iz zranog prostora. To se postie
unitavanjem zrakoplovnih snaga agresora i poduzimanjem
mjera i postupaka kojima se umanjuju efekti i osigurava
brzo otklanjanje posljedica njihovih djelovanja.
Osnovni zadaci u protuzranoj obrani jesu osmatranje i
obavjetavanje o situaciji u zranom prostoru, borba protiv
agresorove avijacije i drugih letjelica i poduzimanje mjera
i postupaka za umanjenje i otklanjanje posljedica djelova
nja iz zranog prostora. Posebno znaenje imaju masovna i
d o b r o organizirana djelovanja po zrakoplovnim snagama ag
resora na zemlji i njihovoj infrastrukturi.
Protuzrana obrana organizira se i izvodi na cijelom
ratitu u vlastitoj pozadini, na fronti i privremeno zapo
sjednutom teritoriju. Organizira se i funkcionira kao jedin
stven i cjelovit sistem. Dijeli se na protuzranu obranu
trupa i protuzranu obranu teritorija, a obuhvaa zrano
osmatranje i javljanje, protuzranu borbu i protuzranu za
titu, a u irem smislu i borbu p r o t i v zrakoplovnih snaga
na zemlji. Ona m o e biti neposredna i posredna.
U protuzranoj obrani trupa prvenstveno se angairaju
artiljerijsko-raketne snage i sredstva iz sastava kopnene voj
ske, ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane, ratne mor
narice i Teritorijalne obrane namijenjeni za neposrednu pro
tuzranu obranu. Te snage organiziraju protuzranu obranu
svojih jedinica i objekata, naelno, na m a l i m i srednjim vi
sinama. Snagama i sredstvima protuzrane obrane trupa pr
venstveno se brane najosetljivije jedinice, elementi borbe
nog rasporeda i marevskog poretka i objekti vani za nji
hova djelovanja. U obrani grupacija i veih jedinica, prema
jedinstvenom planu protuzrane obrane, posredno se an
gairaju i snage iz sastava ratnog zrakoplovstva i protuzra
ne obrane.

U protuzranoj obrani teritorija angairaju se snage iz

sastava ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane i dio jedi
nica protuzrane obrane Teritorijalne obrane. Jedinice protu
zrane obrane iz sastava ratnog zrakoplovstva i protuzrane
obrane nosioci su organiziranja i izvoenja posredne protu
zrane obrane vanih objekata na teritoriju i grupacija oru
anih snaga, naelno, na srednjim i velikim visinama. Za
neposrednu protuzranu obranu vanijih privrednih objeka
ta angairaju se jedinice protuzrane obrane T e r i t o r i j a l n e
obrane organizacija udruenog rada i drutveno-politikih za
jednica. Za neposrednu obranu vanih industrijskih, ener
getskih, p r o m e t n i h i drugih objekata m o g u se angairati i
jedinice protuzrane obrane iz sastava Jugoslavenske narod
ne armije.
Zranim osmatranjem
i javljanjem osigurava se pravo
vremeno otkrivanje zrakoplova agresora, praenje situacije
u zranom prostoru i obavjetavanje oruanih snaga i svih
struktura drutva o opasnosti iz zranog prostora. Organi
zira se kao jedinstven sistem za oruane snage i drutveno-politike zajednice. Osnovu tog sistema ini zrano osma
tranje i javljanje, k o j e organizira ratno zrakoplovstvo i pro
tuzrana obrana, a dopunjava se: trupnim sistemom zranog
osmatranja i javljanja k o j i organiziraju j e d i n i c e i d i j e l o v i
oruanih snaga za potrebe neposredne protuzrane obrane,
slubom osmatranja i obavjetavanja koju organiziraju dru
tveno-politike zajednice i obalskom slubom osmatranja i
javljanja.
Protuzranu borbu organiziraju i v o d e artiljerijsko-ra
ketne jedinice protuzrane obrane i jedinice lovake avijaci
je, radi unitavanja zrakoplova agresora i spreavanja njiho
vih djelovanja. U protuzranoj borbi se angairaju i dozvuna mlazna i Jaka borbena avijacija, helikopteri i pjeadijsko
i artiljerijsko-raketno naoruanje, pogotovu za djelovanje po
helikopterima i transportnoj avijaciji na m a l i m visinama.
Protuzrana zatita je stalan, iroko organiziran i ne
zamjenljiv elemenat protuzrane obrane. Organizira se i pri
mjenjuje neprekidno u svim jedinicama oruanih snaga i
strukturama drutva. Masovnom, raznovrsnom, sveobuhvat
n o m i d o b r o organiziranom protuzranom zatitom znatno
se umanjuju efekti i posljedice djelovanja iz zranog pro-

194

2D12-0829

stora. Kada se ne raspolae dovoljnim sredstvima za protuzranu borbu, protuzrana zatita, uz razvijen sistem zra
nog osmatranja i javljanja, ini osnovu protuzrane obrane.
Teite protuzrane obrane je na osiguranju mobiliza
cije, razvoja, manevra i djelovanja glavnih grupacija orua
nih snaga, na protudesantnoj borbi i na obrani najvanijih
objekata na teritoriju.
Teite u protuzranoj obrani trupa je na obrani oklop
nih, mehaniziranih i protuoklopnih jedinica, artiljerije, .snaga
za protudesantnu borbu, komandnih mjesta i vanih eleme
nata veze, avijacijskih jedinica i udarnih plovnih sastava u
rajonima baziranja.
Teite u protuzranoj obrani teritorija je na obrani
glavnih grupacija oruanih snaga i onih objekata i prostori
ja koji, u geostrategijskom, politikom, ekonomskom, pro
metnom i drugom pogledu, imaju posebno znaenje za vo
enje oruane borbe i rata u cijelosti.
Teite protuzrane obrane izraava se odgovarajuim
grupiranjem snaga i sredstava, tako da se osiguraju to pot
punija kontrola zranog prostora i zatita najvanijih obje
kata na teritoriju i osnovnih elemenata grupacija i jedinica
oruanih snaga. Budui da manevar jedinica protuzrane ob
rane traje relativno dulje, a borbena djelovanja se odvijaju
vrlo brzo, esto nee biti mogue b r z o promijeniti teite.
Stoga je vrlo vano pravilno procijeniti i izvriti najsvrsishodnije poetno grupiranje snaga protuzrane obrane i plano
vima regulirati obaveze i postupke branjenih jedinica u to
ku kretanja ili izvoenja borbenih djelovanja.

Protuoklopna

borba

Oklopnomehanizirane jedinice, podrane avijacijom i artiljerijsko-raketnim jedinicama, ine osnovnu udarnu i mane
varsku snagu oruanih snaga agresora u izvoenju borbenih
djelovanja na kopnu. U napadu su osnovno sredstvo za
ostvarivanje visokog tempa napada i dubokih prodora, a u
obrani vaan faktor njezine stabilnosti i aktivnosti. Stoga
borbena djelovanja oklopnih snaga agresora i protuoklop
na borba naih snaga daju glavno obiljeje oruanoj borbi
196

na kopnu. Iz toga proizlaze znaenje protuoklopne b o r b e i

potreba za visokom osposobljenou svih jedinica oruanih
snaga i drugih snaga openarodne obrane za njezino voe
nje. Prema ukupnom doprinosu i utjecaju na tok i rezul
tate oruane borbe, protuoklopna borba na jugoslavenskom
ratitu ima strategijsko znaenje.
P r o t u o k l o p n o m b o r b o m se lomi napadna mo, slabi si
lina udara, smanjuje t e m p o napada, unitavaju i razbijaju
oklopnomehanizirane snage agresora i time spreavaju brzi
i duboki p r o d o r i njegovih kopnenih snaga. Stoga protuoklo
pna borba m o r a biti masovna, sveobuhvatna, neprekidna, ra
znovrsna i odluna.
Uspjeh protuoklopne borbe zavisi od pravovremenih pri
prema i organizacije pravovremenog otkrivanja i stalnog pra
enja oklopnih snaga agresora, od efikasnosti sistema vatre,
pokretljivosti i manevarskih sposobnosti protuoklopnih sna
ga i sredstava i od efikasnosti protuoklopnog zapreavanja.
Protuoklopna borba se organizira i v o d i na pravcima i
prostorima prohodnim za oklopne i mehanizirane jedinice
na fronti poevi od same granice, na p r i v r e m e n o zapo
sjednutom teritoriju i u vlastitoj pozadini. Teite protuok
lopne borbe je du komunikacija, a ostvaruje se grupiranjem
protuoklopnih jedinica i drugih elemenata borbenog raspo
reda i masovnim zapreavanjem.
Protuoklopnu borbu ine djelovanja snaga Jugoslaven
ske narodne armije i Teritorijalne obrane koje su osposoblje
ne za protuoklopnu borbu; mjere protuoklopnog osiguranja
i aktivno sudjelovanje stanovnitva i drugih snaga opena
rodne obrane u protuoklopnoj borbi, posebno u zapreavanju, utvrivanju i osiguranju kretanja i manevra naim sna
gama.
Protuoklopna borba se vodi neposredno b o r b o m pro
tiv oklopnomehaniziranih snaga i sredstava agresora, i po
sredno djelovanjima po sistemu opskrbe i odravanja,
infrastrukturi i drugim objektima od kojih zavise njihova
upotreba, borbene mogunosti i efikasnost djelovanja. N e
posredna i posredna protuoklopna borba su tijesno poveza
ne, v o d e se istovremeno i usklaeno.
Neposredna protuoklopna borba vodi se na malim, sred
njim i v e l i k i m odstojanjima. Na malim odstojanjima v o d e
je jedinice i sastavi Jugoslavenske narodne armije i Terito197

2D12-0830

rijalne obrane, te pojedinci naoruani protuoklopnim sred

stvima za blisku borbu, uz masovnu upotrebu prirunih sred
stava kojima se mogu unitavati oklopna vozila ili ometati
njihovo kretanje i djelovanje; na srednjim odstojanjima vo
de je prvenstveno protuoklopne, oklopne i druge jedinice
Jugoslavenske narodne armije i Teritorijalne obrane, nao
ruane protuoklopnim raketama i topovima; na velikim od
stojanjima vode je avijacija, naoruani helikopteri i artilje
rija za podrku.
Posredna protuoklopna borba vodi se neprekidnim i ma
sovnim djelovanjima prvenstveno po komunikacijama, sna
gama vatrene podrke, sistemu opskrbe, remontnim radio
nicama i skladitima goriva i municije. Posrednu protuok
lopnu borbu v o d e avijacija, naoruani helikopteri, jedinice
oruanih snaga i druge snage openarodne obrane na pri
vremeno zaposjednutom teritoriju.
Kopnena vojska je glavni nosilac protuoklopne borbe.
Pjeadija je nosilac masovne bliske protuoklopne borbe, a
osposobljena je i za protuoklopnu borbu na srednjim od
stojanjima. Oklopne jedinice su nosilac manevra i udara,
prije svega u b o k o v e i pozadinu oklopnomehaniziranih snaga
agresora. Artiljerija, posebno jedinice naoruane protuoklop
nim topovima i raketama, nosilac je vatrene moi u protu
oklopnoj borbi na srednjim i velikim odstojanjima. Ininjerija izvrava teine zadatke u zapreavanju, a za masov
no zapreavanje angairaju se ostale jedinice oruanih snaga
i druge snage openarodne obrane. Avijacija i naoruani he
likopteri osnovna su manevarska snaga u protuoklopnoj bor
bi na velikim rastojanjima.
Teritorijalna obrana je nosilac masovne protuoklopne
borbe na privremeno zaposjednutom teritoriju, u gradovima
i drugim naseljenim mjestima, posebno u djelovanjima po
komunikacijama, skladitima, remontnim radionicama i op
skrbnim kolonama.
Organizacije udruenog rada namijenjene za izgradnju,
odravanje i eksploataciju komunikacija i druge graevin
ske organizacije angairaju se na protuoklopnom zapreava
nju, utvrivanju i unitavanju komunikacija, skladita i ra
dionica.
198

Stanovnitvo se angaira u masovnoj neposrednoj pro

tuoklopnoj borbi i u zapreavanju, upotrebom prirunih
sredstava.
U mjere protuoklopnog osiguranja spadaju: izvianje i
javljanje, protuoklopne zapreavanje, fortifikacijsko uree
nje zemljita i druge mjere k o j e p r o v o d e jedinice oruanih
snaga, odgovarajue organizacije udruenog rada i drugi su
bjekti drutva. M j e r a m a protuoklopnog osiguranja onemo
guava se ili oteava upotreba oklopnomehaniziranih snaga
agresora i umanjuju efekti njihova djelovanja.
Posebno znaenje u protuoklopnoj borbi ima masovno,
dobro organizirano i duboko eelonirano zapreavanje i for
tifikacijsko ureenje prostora, kombinirano s prirodnim pre
prekama i pogodnostima koje prua zemljite.
B o r b a s oklopnomehaniziranim snagama na fronti v o d i
se po pravcima na uzastopnim poloajima i rajonima, kom
binirano s udarima jakih snaga na b o k o v e i pozadinu uklinjenih snaga agresora. Stupanj upornosti u protuoklopnoj
borbi na fronti m o e biti razliit. Jedinice iji je zadatak
da u p o r n o brane odreene rajone i poloaje i da s l o m e
udarnu m o agresora na ogranienom prostoru v o d e protu
oklopnu borbu uz ogranienu primjenu manevra. Protuoklo
pne jedinice obrazuju protuoklopne oslonce i uporita, iskoriavajui naseljena mjesta, tjesnace i prirodne prepreke,
i vode protuoklopnu borbu na elu klinova oklopnomehanizi
ranih snaga agresora. Snage iji je zadatak da uspore na
diranje oklopnih snaga agresora na odreenim pravcima vo
de protuoklopnu borbu uz iroku primjenu manevra. To
su, prvenstveno, oklopnomehanizirane i protuoklopne jedi
nice i sastavi koji, osloncem na p o g o d n e zemljine objekte
i masovno zapreavanje, m a n e v r o m unazad i aktivnim dje
lovanjima u b o k o v e nastupajuih kolona, l o m e njihovu udar
nu m o . One izbjegavaju dugotrajnu i upornu protuoklopnu
borbu s izrazito nadmonijim oklopnomehaniziranim snaga
ma agresora. Zavisno od zadataka i borbene situacije, oklo
pnomehanizirane i protuoklopne jedinice pojedine kljune
objekte i poloaje brane odsudno.
Na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju teite protu
oklopne borbe je na komunikacijama i unitavanju skladita,
opskrbnih kolona i remontnih kapaciteta. Jedinice na pri199

vremeno zaposjednutom teritoriju primenjuju zasjede i pre

pade na komunikacijama, u naseljenim mjestima i u blizini
rajona razmjetaja, vre zapreavanje i sabotae i ometaju
rad pozadine. Ta su djelovanja iznenadna, kratkotrajna i in
tenzivna. M n o g o b r o j n i m sistematskim, makar po opsegu i
manjim, napadima na oklopne jedinice i njihove izvore op
skrbe, agresor se prisiljava da razvlai snage, povlai jedi
nice s fronte i angaira oklopne rezerve. Od rezultata pro
tuoklopne b o r b e na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju
znatno zavisi ishod protuoklopne borbe na fronti.

dolaze do izraaja sredstva za blisku protuoklopnu borbu.

Na tom zemljitu u protuoklopnoj borbi masovno sudjeluju
pjeadija, jedinice Teritorijalne obrane i druge snage ope
narodne obrane.

Uvijek treba teiti protuoklopna borbena djelovanja na

privremeno zaposjednutom teritorijti organizirati tako da se
istovremeno stave p o d udar cjelokupne o k l o p n e snage agre
sora na odreenom pravcu ili prostoru. Ta se djelovanja
usklauju s operacijama i planovima protuoklopne borbe
na fronti.

U uvjetima upotrebe nuklearnih, kemijskih i drugih sred

stava za m a s o v n o unitavanje od strane agresora, za uspje
no voenje protuoklopne borbe snage se dublje eeloniraju,
jae su rezerve i jae snage za pokretno zapreavanje na
mijenjene za zatvaranje nuklearnih brea. U tim uvjetima
ne smiju se podmetati jae snage i stvarati unosni ciljevi
za nuklearne i kemijske udare. Stoga se glavne snage anga
iraju za djelovanje u b o k i pozadinu oklopnomehanizira
nih snaga agresora.

Na ravniastom i manevarskom zemljitu protuoklopnu

borbu vode zdruene protuoklopne, oklopnomehanizirane i
pjeadijske jedinice i sastavi kopnene vojske, zajedno s je
dinicama Teritorijalne obrane, uz podrku ratnog zrakoplov
stva i protuzrane obrane. Te jedinice u protuoklopnoj bor
bi iskoriavaju pogodne objekte, prirodne prepreke i za
preavanje. U djelovanjima primjenjuju razne oblike ma
nevra, nanose to vee gubitke i usporavaju brze prodore
oklopnih snaga agresora. Manjim dijelovima, osloncem na
pogodne objekte, prua se frontalni otpor, a glavnim snaga
ma nanose udari u b o k o v e i pozadinu oklopnomehaniziranih
snaga agresora. Za voenje uporne protuoklopne borbe na ra
vniastom zemljitu koriste se gradovima i drugim naselji
ma, kanalima, rijekama i drugim p r i r o d n i m i umjetnim
preprekama.
Brdsko-planinsko i slabije prohodno zemljite prua v r l o
povoljne uvjete za protuoklopnu borbu. Na njemu je protu
oklopna borba efikasnija i m o e se uspjeno voditi i manjim
protuoklopnim snagama i sredstvima protiv znatno jaih sna
ga agresora. To se postie raznovrsnim i masovnim zapreavanjem po cijeloj duini pravaca i nanoenjem bonih uda
ra po dubini rasporeda agresora. Brdsko-planinsko zemljite
prua povoljne uvjete za poduzimanje iznenadnih i energi
nih napada na oklopne jedinice, osobito iz zasjede, u kojima

200

U gradovima i drugim naseljenim mjestima protuoklop

na borba se preteno vodi na bliskim odstojanjima i uz ma
sovno zapreavanje. U njoj sudjeluju pjeadija, jedinice Te
ritorijalne obrane i druge snage openarodne obrane primje
nom cjelokupnoga protuoklopnog naoruanja za blisku borbru i svih prirunih sredstava.

Protudesantna

borba

R a z v o j zranodesantnih i pomorskodesantnih snaga i

sredstava pokazuje mogunost iroke upotrebe zranih, po
morskih i pomorsko-zranih desanata. Upotreba zranih de
sanata bit e sastavni dio i jedna od bitnih karakteristika
borbenih djelovanja oruanih snaga agresora u djelovanjima
na kopnu. Na obali i o t o c i m a najee bi se primjenjivali
kombinirani pomorsko-zrani desanti.
Desanti mogu imati strategijsko, operativno i taktiko
znaenje. Strategijski i operativni desanti vjerojatniji su u
p o e t n o m periodu rata, zbog b r z o g ovladavanja prostorijama
i objektima strategijskog i operativnog znaenja. N j i h o v a
upotreba bit e usklaena s djelovanjima oklopnomehanizi
ranih grupacija na fronti. Taktiki desanti e se masovno
primjenjivati p r i savlaivanju vodenih i drugih prepreka radi
ovladavanja tjesnacima, raskrima, objektima na komuni
kacijama, j a i m topografskim objektima i radi izvravanja
drugih borbenih zadataka.

201

Protudesantna borba se organizira na cijelom jugosla

venskom ratitu na kopnu, morskoj obali, otocima i mo
ru s teitem na vanijim desantnim prostorijama. Ona mo
e biti taktikih, operativnih i strategijskih razmjera. P r e m a
ukupnom utjecaju na tok i rezultate oruane borbe, protu
desantna borba ima strategijsko znaenje i razumijeva bor
bu protiv zranih desanata i borbu protiv pomorsko-zranih
desanata.
U borbi protiv desanata angairaju se sve jedinice oru
anih snaga i druge .snage openarodne obrane i drutvene
samozatite koje se nau na desantnim rajonima prosto
rima, pravcima leta i plovljenja.
Borba protiv zranih desanata izvodi se izrazito ofen
zivno, uz maksimalno angairanje svih raspoloivih snaga i
sredstava. Ona obuhvaa: stalna i sistematska djelovanja po
zranodesantnim snagama u rajonima prikupljanja, oekujuim rajonima, aerodromima i drugim objektima infrastruk
ture kojima se koriste zranodesantne snage; borbu protiv
zranodesantnih snaga u zraku i u rajonima desantiranja, i
raznovrsne aktivnosti i mjere protudesantnog osiguranja.
Borba protiv zranih desanata je v r l o sloena zbog mo
gueg iznenaenja; neizvjesnosti u .pogledu snaga, ciljeva i
rajona prostora desantiranja; prevlasti agresora u zra
n o m prostoru; djelovanja i aktivnosti koje agresor poduzima
radi osiguranja i podrke desanta, i raznovrsnosti snaga ko
je sudjeluju u protudesantnoj borbi. Ti su uvjeti j o sloe
niji ukoliko agresor upotrebljava nuklearna, kemijska i bio
loka oruja.
Uspjeh borbe protiv zranih desanata prvenstveno zavi
si od pripremljenosti vlastitih snaga; poznavanja moguno
sti, naina upotrebe i naina djelovanja desanata; poznava
nja faktora koji ograniavaju njihovu upotrebu i djelovanje;
realne procjene i p r a v o v r e m e n o donesenih odluka, i inicija
tive, odlunosti i smjelosti u izvoenju borbenih djelovanja.
Pri procjeni situacije i odluivanju moraju se imati u
vidu mogue varijante upotrebe zranih desanata i mogui
naini njihova djelovanja i, u vezi s tim, predvidjeti i plani
rati snage i sredstva i nain suprotstavljanja. Stalna sprem
nost komandi, tabova i jedinica oruanih snaga i ostalih
snaga openarodne obrane i drutvene samozatite za bor-

202

bu protiv zranih desanata i p r a v o v r e m e n o ureenje i posjedanje moguih desantnih rajona i prostora imaju odluu
jue znaenje za izvoenje protudesantne borbe. Rajone i
prostore u k o j i m a se nalaze vani politiki i ekonomski cen
tri, a e r o d r o m e i prometne objekte posjedaju i brane snage
posebno predviene za te zadatke. U k o l i k o se za protude
santnu borbu ne odreuju posebne snage, njihovu ulogu i
zadatke preuzimaju rezerve i ostale snage u rajonima zo
nama borbenih djelovanja.
Za obranu aerodroma uvijek se odreuju posebne sna
ge iji je zadatak da uspjenom i aktivnom obranom one
mogue desantnim snagama agresora zauzimanje aerodroma
i korienje njima. Najee od rezultata b o r b e za aerodro
me zavisi ishod protudesantne operacije. U k o l i k o se aero
drom, iz bilo kojih razloga, naputa, svi objekti na njemu
se, a posebno poletno-sletne staze, rue i onesposobljavaju
za upotrebu.
Protudesantno osiguranje obuhvaa: osmatranje, izvia
nje i obavjetavanje o pojavi, rasporedu i djelovanju zra
nodesantnih snaga; protudesantno zapreavanje i fortifika
cijsko ureenje vjerojatnih desantnih rajona prostora;
provoenje drugih mjera i aktivnosti k o j i m a se oteavaju
djelovanja zranodesantnih snaga i stvaraju povoljni uvje
ti za borbu protiv zranih desanata. U uvjetima upotrebe
nuklearnih, kemijskih i drugih sredstava za masovno uni
tavanje, poduzimaju se opsene mjere protunuklearno-kemijsko-biolokog osiguranja protudesantnih snaga. Posebna
panja posveuje se njihovu rasporedu, utvrivanju i mas
kiranju.
Jedinice i sastavi Jugoslavenske narodne armije glavni
su nosilac b o r b e protiv operativnih i strategijskih zranih
desanata. Ratno zrakoplovstvo i protuzrana obrana i artiljerijsko-raketne jedinice protuzrane obrane trupa maksi
malno se angairaju p r i unitavanju desanata agresora u oekujuim rajonima, u rajonima baziranja i u zraku, te u za
titi glavnine protudesantnih snaga. Ishod borbe p r o t i v zra
nih desanata se, najee, rjeava na prostorima i u rajoni
ma desantiranja. Stoga su jedinice i sastavi kopnene vojske
Jugoslavenske narodne armije i Teritorijalne obrane osnovni
nosilac b o r b e protiv zranih desanata u toku desantiranja i
na zemlji.
203

2D12-0833

Oklopne i mehanizirane jedinice udarna su snaga i naj

efikasniji dio kopnene vojske u borbi protiv zranih desa
nata. Rasporeuju se na desantnim prostorima ili na prila
zima u oekujuim rajonima iz kojih mogu pravovremeno
poduzeti napad na desant. Zbog snane zrakoplovne podrke
i jakoga protuoklopnog osiguranja zranih desanata, oklop
ne jedinice se tite jedinicama protuzrane obrane. U toku
izvoenja borbenih djelovanja s njima sadejstvuju pjea
dijske i druge jedinice Jugoslavenske narodne armije i Te
ritorijalne obrane.
Snage Teritorijalne obrane osnova su za masovnu protu
desantnu borbu na cijelom teritoriju. One u svim situacija
ma izviaju, kontroliraju i osiguravaju teritorij, uspostav
ljaju dodir, blokiraju desantne snage i v o d e upornu borbu
protiv zranih desanata.
U protudesantnoj borbi sudjeluje i stanovnitvo i druge
snage openarodne obrane i drutvene samozatite nepo
srednom b o r b o m , kontrolom teritorija, zapreavanjem, one
sposobljavanjem materijalnih sredstava k o j a m o g u koristi
ti desantima, dezinformacijama i drugim oblicima borbe i
openarodnog otpora. Stoga pravovremena moralno-psiholoka i struna pripremljenost stanovnitva i drugih snaga op
enarodne obrane i drutvene samozatite za protudesantnu
borbu ima izuzetno znaenje.
Borba protiv zranih desanata otpoinje im se otkri
je desant i vodi se dok se ne razbije i uniti. I brojano
slabije snage m o g u postii odluujue rezultate ukoliko se
pravovremeno otkrije desant i izvri napad j o u fazi nje
gove pripreme, ukrcavanja, leta, sputanja i sreivanja. Sna
ge na kopnu uvode se u borbu iz pokreta, s ciljem da se
desant razbije prije nego to uvrsti desantnu osnovicu i
organizira sistem vatre.
Ukoliko odnos snaga i drugi uvjeti onemoguavaju raz
bijanje desanta u rajonima desantiranja, i z v o d i se aktivna
obrana radi njegova blokiranja i spreavanja da zauzme va
ne rajone i objekte. U narednoj fazi, kada se prikupe jae
snage i otkriju jaina, sastav i raspored desanta, prelazi se
u odluan napad jednovremeno iz vie pravaca, s ciljem da
se razbije desant i stvore uvjeti za njegovo unitavanje po
dijelovima.
204

U sluaju iznenadnog sputanja veeg desanta na pro

storu gdje nema jaih snaga namijenjenih za protudesantnu
borbu, p r o t i v desanta prihvaaju borbu najblie jedinice
Jugoslavenske narodne armije i Teritorijalne obrane i sta
novnitvo. I z v o d i se uporna obrana i poduzimaju aktivna dje
lovanja s ciljem da se odre vani objekti i rajoni i spri
jei ureenje letjelita za ojaavanje desanta. B r z i m manev
r o m najbliih jedinica Jugoslavenske narodne armije i Te
ritorijalne obrane, d o v o d e se pojaanja i prelazi u odluan
napad radi unitenja desanta.
Snage na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju vode bor
bu protiv desanata koji se upotrebljavaju na slobodnim teritorijama i protiv desantnih snaga namijenjenih za desantna djelovanja na fronti i u naoj pozadini. Upotreba takti
kih desanata protiv naih snaga na p r i v r e m e n o zaposjednu
t o m teritoriju bit e redovita pojava. Protudesantno osigu
ranje naih snaga koje djeluju na privremeno zaposjednu
t o m teritoriju, tabova Teritorijalne obrane i rukovodstava
drutvenoipolitikih zajednica i drutveno-politikih organi
zacija, pozadinskih baza i bolnica stalan je zadatak. To se
postie b o r b e n o m k o n t r o l o m teritorija, p r a v o v r e m e n i m ot
krivanjem desanata i obavjetavanjem, b r z i m i energinim
napadom i maksimalnim angairanjem svih raspoloivih
snaga.
Borba
protiv
pomorsko-zranih
desanata
jedan
je od
osnovnih zadataka snaga na jadranskomu p o m o r s k o m voji
tu. I z v o d i se radi razbijanja i unitenja desantnih snaga u
rajonima njihova prikupljanja i ukrcavanja, u toku prevoenja m o r e m i zrakom, iskrcavanja i borbe za mostobran i
desantnu osnovicu. Organizira se na itavomu jadranskom
p o m o r s k o m vojitu, s teitem na p r o s t o r i m a i pravcima
koji s tog vojita v o d e u dubinu ratita i na najvanijim di
j e l o v i m a operacijske osnovice snaga ratne mornarice.
T o k i ishod b o r b e protiv pomorsko-zranih desanata
presudno zavise od efikasnosti pomorske i protuzrane ob
rane i zapreavanja na moru, otocima i obali. Borba pro
tiv pomorsko-zranih desanata obuhvaa: pravovremeno ot
krivanje i praenje desantnih snaga i naina njihova osigu
ranja i podrke; napade pomorskih, zrakoplovnih, pomorskodiverzantskih i obalskih artiljerijsko-raketnih snaga po
205

2D12-0834

desantu u svim fazama djelovanja, nanoenje gubitaka de

santu i snagama njegova osiguranja i podrke na prepreka
ma u moru i na obali; krajnje upornu, a u odreenim uv
jetima i odsudnu obranu pojedinih otoka i objekata na oba
li; ojaavanje snaga na iigroenim otocima i dijelovima oba
le i izvoenje protunapada i protuudara na iskrcane snage,
prvenstveno za vrijeme borbe za mostobran.
Uspjeh u borbi p r o t i v pomorsko-zranih desanata bitno
zavisi i od: stupnja pripremljenosti i ureenosti akvatorija
i teritorija; osposobljenosti i borbene gotovosti snaga za
protudesantnu borbu; pravovremenog otkrivanja i praenja
kretanja pomorsko-zranog desanta; brzog i sigurnog pre
grupiranja vlastitih snaga i izraavanja teita njihovih dje
lovanja; ostvarenja sadejstva svih snaga angairanih u protudesantnoj borbi; otpornosti osmatrako-izviakog i komandno-informacijskog sistema te oruanih sistema na elek
tronska djelovanja agresora; stupnja prevlasti na m o r u i u
zraku u zoni izvoenja protudesantne borbe, posebno na
prilazima otocima i obali, i stupnja neposrednog angaira
nja u borbi svih snaga openarodne obrane i drutvene sa
mozatite na jadranskomu p o m o r s k o m vojitu.

Protupjeadijska

borba

Protupjeadijska borba na teko p r o h o d n o m zemljitu,

u gradovima i drugim naseljenim mjestima i u djelovanji
ma na privremeno zaposjednutom teritoriju najee je os
novni sadraj borbenih djelovanja. Po angairanim snagama,
rasprostranjenosti i rezultatima k o j i se n j o m e postiu, pro
tupjeadijska borba ima strategijsko znaenje. T o m se bor
b o m najpotpunije osiguravaju masovnost, dugotrajnost i
kontinuitet oruane borbe. Ona obuhvaa borbu protiv pje
adije i druge ive sile agresora. N e p r e k i d n o unitavanje i
iscrpljivanje ive sile agresora, na cijelom ratitu i za sve
vrijeme rata, jedan je od osnovnih zadataka svih snaga
koje sudjeluju u oruanoj borbi. Protupjeadijska borba
se vodi neprekidno i ini jedinstvenu cjelinu sa svim dru
gim sadrajima.
Organiziranom, masovnom i neprekidnom protupjeadijskom borbom ograniava se manevar snaga agresora, ote206

ava kontrola zaposjednutog prostora i korienje njime, a

njegove snage se vezuju uz tehnika sredstva i rajone gdje
njihove borbene mogunosti ne mogu doi do punog izra
aja. Uvijek treba teiti da se o d v o j e snage agresora od teh
nike i prisile da se bore pjeke.
Obuenost ljudstva, svrsishodna organizacija sistema va
tre, zapreavanje i primjena odgovarajuih taktikih postu
paka osnovni su uvjeti za uspjeh protupjeadijske borbe.
Sve jedinice, bez obzira na njihovu organizaciju, sastav i
namjenu, moraju biti obuene i za voenje protupjeadij
ske borbe u svim uvjetima na fronti, privremeno zapo
sjednutom teritoriju i u vlastitoj pozadini.
Jedinice i sastavi kopnene vojske i Teritorijalne obrane
osnovni su nosioci protupjeadijske borbe. Zajedno s jedi
nicama i sastavima oruanih snaga, u protupjeadijskoj bor
bi sudjeluju i druge snage openarodne obrane i drutve
ne samozatite.
Protupjeadijska borba e posebno doi do izraaja na
brdsko-planinskom zemljitu, u umi, na jadranskoj obali
i otocima, u gradovima i drugim naseljenim mjestima i u
nepovoljnim vremenskim uvjetima, odnosno u svim okolno
stima kada agresor nije u stanju efikasno upotrijebiti bor
bena vozila i prisiljen je kretati se i boriti se pjeke.
U protupjeadijskoj borbi, naroito na privremeno za
posjednutom teritoriju i pri djelovanjima u gradovima i dru
g i m naseljenim mjestima, svestrano se angairaju snage T e
ritorijalne obrane. One djeluju, prvenstveno, po transportnim
kolonama i sistemu za opskrbu agresora, njegovim bazama,
jedinicama na odmoru, jedinicama za osiguranje i kontrolu
teritorija i za uspostavljanje okupacijskog sistema. Cjelo
kupni p r i v r e m e n o zaposjednuti teritorij m o r a biti pretvo
ren u poprite organizirane, masovne, intenzivne i bespo
tedne borbe, usmjerene na unitavanje ive sile agresora.

Protuartiljerijsko-raketna

borba

Bitna karakteristika borbenih djelovanja oruanih sna

ga agresora na kopnu je i masovna upotreba artiljerijsko-raketnih sistema oruja kao nosilaca vatrene moi. N j e g o 207

2D12-0835

ve artiljerijsko-raketne jedinice, zajedno s oklopnomehanizi

ranim, zrakoplovnim i zranodesantnim, ine jedinstvenu
snagu vatre, udara i manevra
Djelovanja oklopnomehaniziranih i drugih snaga agre
sora na naem ratitu bit e podrana snanom i masovnom
artiljerijskom i raketnom v a t r o m , posebno na teitu bor
benih djelovanja. Agresor__e artiljerijsko-raketne jedinice
masovno upotrebljavati u svim oblicima oruane borbe, u
svim vidovima i oblicima borbenih djelovanja, s izraenim
grupiranjem du osnovnih komunikacijskih pravaca. Stoga
je protuartiljerijsko-raketna borba bitan sadraj nae oru
ane borbe u svim uvjetima i periodima rata.
Naa artiljerija je glavni nosilac neposredne b o r b e pro
tiv artiljerijsko-raketnih snaga agresora. Ona s v o j o m v a t r o m
neutralizira te snage, oteava im djelovanja ili ih unitava.
O s t a l L r o d o v i kopnene vojske, ratno zrakoplovstvo i protu
zrana obrana, ratna mornarica, te snage Teritorijalne obra
ne, vode neposrednu i posrednu borbu i unitavaju artilje
rijsko-raketne jedinice i sredstva u skladu sa svojim mogu
nostima. Ratno zrakoplovstvo i protuzrana obrana angai
raju se u protuartiljerijsko-raketnoj borbi djelovanjem po
artiljerijsko-raketnim jedinicama i sredstvima, izvianjem
i zatitom vlastitih snaga. U t o m e je posebno nuno djelo
vanje lovako-bombarderske avijacije i naoruanih helikop
tera. Na jadranskomu p o m o r s k o m vojitu protuartiljerijsko-raketna borba je sastavni dio p o m o r s k e i obalske obrane.
Nosioci te borbe su artiljerijsko-raketne jedinice obalske ob
rane i udarne p o m o r s k e snage.
U protuartiljerijsko-raketnoj borbi sudjeluju i jedinice
Teritorijalne obrane i druge snage openarodne obrane i dru
tvene samozatite na fronti i p r i v r e m e n o zaposjednutom
teritoriju. One djeluju po komunikacijama, sistemu opskr
be, skladitima goriva i municije, remontnim radionicama,
vatrenim poloajima, sistemu osmatranja i upravljanja vat
r o m i snagama na o d m o r u .
Ako agresor upotrebljava .sredstva za masovno unita
vanje, teite protuartiljerijsko-raketne borbe je unitavanje
i onesposobljavanje raketnih i artiljerijskih snaga koje upo
trebljavaju ta sredstva.
208

Pomorska

obrana

P o m o r s k a obrana je skup napadnih i obrambenih dje

lovanja i drugih aktivnosti, mjera i postupaka koje i z v o d e
sve snage openarodne obrane i drutvene samozatite na ja
dranskomu p o m o r s k o m vojitu radi stvaranja uvjeta za ko
rienje mora, Stoka i obale za ostvarenje ciljeva oruane
borbe. U izvoenju p o m o r s k e obrane nosioci su borbenih dje
lovanja snage ratne m o r n a r i c e i obalske obrane i snage rat
nog zrakoplovstva i protuzrane obrane, kopnene vojske i
Teritorijalne obrane angairane na obali i otocima.
Pomorska obrana ini bitan sadraj borbenih djelovanja
i borbenog osiguranja na jadranskomu p o m o r s k o m vojitu.
Organizira se i izvodi u s v i m uvjetima oruane borbe, na i
tavom akvatoriju i teritoriju, ukljuujui i p r i v r e m e n o za
posjednuti teritorij.
U p o m o r s k o j obrani angairaju se snage k o j e su os
posobljene za protubrodsku, protupodmorniku, protuminsku, diverzantsku i protudiverzantsku borbu, za osmatrako-izviaka djelovanja i druge aktivnosti koje doprinose os
tvarenju ciljeva p o m o r s k e obrane. To su, prvenstveno, po
morske i obalske snage ratne mornarice, mornarika avija
cija, snage ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane, jedi
nice kopnene vojske i Teritorijalne obrane na jadranskomu
p o m o r s k o m vojitu i razne organizacije pomorske privrede,
posebno brodarske, brodograevne i ribarske, organizacije za
osiguranje i reguliranje plovidbe i organizacije za spaavanje
imovine i ljudskih ivota na m o r u .
Oblici borbenih djelovanja u okviru p o m o r s k e o b r a n e
najee su borbe i bojevi borbenih sastava na moru, oto
cima i obali.
U sklopu p o m o r s k e obrane rjeavaju se o v i zadaci: osi
guranje akvatorija i teritorija od iznenadnih djelovanja ag
resora; osiguranje ratnog reima plovidbe, operativnih i dru
gih prevoenja u obalnom i p r e k o m o r s k o m prometu; obra
na m o r a , otoka, znaajnih pravaca, luka, sidrita i ureenih
rajona baziran ja; svakodnevna borba protiv povrinskih bro
dova, podmornica, diverzanata, mina, specijalnih snaga ag
resora i pomorskih i zranih desanata k o j i imaju za cilj
zauzimanje vanih objekata i rajona na otocima i obali.
14

209

Na tok i ishod borbenih djelovanja u p o m o r s k o j obra

ni bitno utjeu: efikasnost sistema osmatranja i izvianja na
moru i p o d m o r e m ; brzina razmjena informacija u sistemu
rukovoenja i komandiranja; sadejstvo svih snaga po cilju,
mjestu i vremenu; osposobljenost borbenih sastava za prilagoavanje naglim promjenama borbene situacije; otpornost
snaga i sredstava na djelovanja iz zraka i na elektronska
djelovanja; mogunost b r z o g i p r i k r i v e n o g manevra snaga
radi ispoljavanja teita; stupanj ureenosti operacijske os
novice, posebno za obranu od djelovanja iz zraka, p o m o r s k i h
diverzanata i protuelektronskih djelovanja; funkcioniranje
pozadinskog osiguranja i efikasnost i otpornost sistema ru
kovoenja i komandiranja.

Protuelektronska

borba

Znaenje protuelektronske b o r b e proizlazi iz masovnosti

i znaenja elektronskih sredstava i sistema i elektronskih
djelovanja agresora. Elektronika sve vie postaje materijalna
osnova i jedan od uvjeta za uspjeno komandiranje, izvia
nje, osmatranje, javljanje i obavjetavanje o ciljevima u zra
ku, na kopnu, v o d i i p o d v o d o m , za navigaciju, upravljanje
voenje borbenih sredstava i sistema.
Naruavanjem rada b i l o kojega elektronskog sistema
agresora, uz istovremeno osiguranje uspjenog rada vlastitih
elektronskih sredstava i sistema i zatite jedinica i borbene
tehnike od otkrivanja elektronskim sredstvima, bitno se utje
e na pripremu i izvoenje oruane borbe.
Protuelektronska borba je skup djelovanja, m j e r a i pos
tupaka koji se planiraju, organiziraju i i z v o d e radi vlastitoga
elektronskog izvianja i protuelektronske zatite svojih ele
ktronskih sredstava i sistema, ljudstva i b o r b e n e tehnike, i
radi onemoguavanja ili oteavanja funkcioniranja elektron
skih sredstava i sistema agresora i unitavanja njegovih elek
tronskih sredstava. Protuelektronska borba ima strategijsko
znaenje, a sastoji se od elektronskog izvianja, protuelek
tronskih borbenih djelovanja, protuelektronskih djelovanja i
protuelektronske zatite.
Elektronsko izvianje se planira, organizira i i z v o d i kao
dio opevojnog izvianja, u okviru obavjetajnog osiguranja

borbenih djelovanja, s ciljem da se za potrebe rukovoenja

i komandiranja p r i k u p e podaci o agresoru nuni za procjenu
situacije i odluivanje i podaci o elektronskim sredstvima i
sistemima agresora potrebni za protuelektronska djelovanja.
Po znaenju, elektronsko izvianje m o e biti taktiko, ope
rativno i strategijsko, a s o b z i r o m na sredstva k o j i m a se iz
v o d i radio, radio-tehniko, radarsko, optoelektronsko, te
levizijsko i akustiko. I z v o d i se s kopna, mora i iz zraka,
neprekidno za v r i j e m e p r i p r e m a i u toku borbenih djelo
vanja. Obavljaju ga jedinice za elektronsko izvianje, a za
p o t r e b e protuelektronskih djelovanja i jedinice za protu
elektronska djelovanja.
Protuelektronska borbena djelovanja jesu borbene aktiv
nosti k o j i m a se, fizikim unitavanjem i l i onesposobljava
njem, izbacuju iz upotrebe elektronska sredstva i sistemi
agresora. Ostvaruju se u okviru svakodnevnih borbenih dje
lovanja, djelovanjima posebnih snaga opremljenih specijal
n i m sredstvima i diverzantskim i d r u g i m p o g o d n i m borbe
n i m djelovanjima. U unitavanju i onesposobljavanju elek
tronskih sredstava i sistema posebno znaenje imaju borbe
na djelovanja jedinica oruanih snaga i drugih snaga ope
narodne obrane i drutvene samozatite na p r i v r e m e n o za
posjednutom teritoriju. N a j v e i rezultati se postiu djelova
njem specijalnih diverzantskih grupa koje poznaju elektron
ska sredstva i vanost i osjetljivost njihovih dijelova. K a d
g o d za to postoje mogunosti, treba ta djelovanja tijesno
uskladiti s napadima i prepadima drugih snaga.
Protuelektronska djelovanja obuhvaaju m j e r e i postup
ke k o j i m a se elektronski ometa rad elektronskih sredstava i
sistema i dezinformira agresor. I z v o d e ih j e d i n i c e specijali
zirane za elektronska djelovanja, specijalnim sredstvima sa
yzemlje, m o r a i iz zraka. U izvoenju elektronskih djelovanja,
p o s e b n o u dezinformiranju, m o g u sudjelovati i j e d i n i c e za
elektronsko izvianje i druge jedinice k o j e raspolau elek
tronskim sredstvima. P o d a t k e o elektronskim sredstvima
agresora dobivaju j e d i n i c e za elektronska djelovanja od je
dinica za elektronsko izvianje ili ih same prikupljaju, z b o g
ega i z m e u njih m o r a postojati d o b r o organizirano sadej
stvo. U izuzetnim situacijama, j e d i n i c e za elektronska dje
lovanja osposobljene su za samostalno elektronsko o m e t a n j e
i dezinformiranje.

210

2D12-0837

Protuelektronska zatita obuhvaa organizacijske, ope

rativne, taktike i tehnike mjere i postupke k o j i m a se tite
vlastita elektronska sredstva od agresorova elektronskog iz
vianja, ometanja i dezinformiranja, te aktivnosti k o j i m a se
agresor navodi na pogrene zakljuke o stanju, rasporedu i
namjerama naih snaga.

m o r a l vlastitih jedinica i naroda; spreava i oteava konso

lidiran je agresora na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju;
sistematski iznuravaju i psihiki i fiziki iscrpljuju n j e g o v e
snage; prisiljava agresor da pojaava osiguranje s v o j i h sna
ga i objekata i da za te zadatke angaira znatne snage, i
naruava m o r a l agresora.

Protuelektronska zatita se organizira i izvodi da bi se

agresoru onemoguilo ili otealo elektronsko izvianje, a vla
stitim snagama osigurala namjenska upotreba elektronskih
sredstava i sistema. Protuelektronsku zatitu planiraju i iz
v o d e sve komande i jedinice Jugoslavenske narodne armije,
tabovi i jedinice Teritorijalne obrane i drugi korisnici elek
tronskih sistema. M j e r e protuelektronske zatite p r o v o d e se
neprekidno, a zasnivaju se na jedinstvenim naelima za cijelu
zemlju. Za svaku vrstu elektronskih sredstava i sistema pla
niraju se posebne m j e r e i postupci protuelektronske zatite.

Diverzantska djelovanja se organiziraju i i z v o d e na iro

koj osnovi, m a s o v n o i neprekidno. Zavisno od cilja, opsega,
intenziteta i angairanih snaga, diverzantska djelovanja mo
gu imati taktiko, o p e r a t i v n o i strategijsko znaenje.

Diverzantska

djelovanja

Diverzantska djelovanja su vrsta napadnih djelovanja na

kopnu i m o r u koja se i z v o d e na specifian nain i, naelno,
posebnim b o r b e n i m sredstvima.
Cilj je diverzantskih djelovanja da se agresoru nanesu to
vei gubici u ljudstvu i ratnoj tehnici i stvori to vea nesi
gurnost, napetost i neizvjesnost k o d njegovih snaga; oslabe
njegove vatrene mogunosti; neutraliziraju sistemi komandi
ranja i informiranja; sprijei manevar, opskrba i evakua
cija; onemogui uspostavljanje i funkcioniranje kvislinke
vlasti, politikih i drugih organizacija, i unite materijalna
dobra i o b j e k t i infrastrukture k o j e on upotrebljava u ratne
svrhe. T i m djelovanjima snage agresora se unitavaju, is
crpljuju i uznemiravaju, a vlastitim snagama se stvaraju uv
j e t i za izvoenje kontinuiranih borbenih djelovanja na pri
vremeno zaposjednutom teritoriju, bez obzira na raspored i
jainu snaga agresora.
P o r e d toga, diverzantskim djelovanjima se odrava stal
na borbena aktivnost vlastitih snaga i u najnepovoljnijim
uvjetima voenja rata; znatno ublaava nedostatak odreenih
borbenih sredstava; potie voenje oruane b o r b e i p o d i e

212

Diverzantska djelovanja i z v o d e pojedinci, grupe i jedi

nice. Diverzantske j e d i n i c e Jugoslavenske narodne a r m i j e i
Teritorijalne obrane i z v o d e ta djelovanja samostalno i l i u
okviru napada i obrane drugih jedinica. One se angairaju,
prvenstveno, za izvrenje o n i h zadataka k o j i zahtijevaju spe
cijalistiku obuenost i namjensko naoruanje, sredstva i
opremu.
P r i m a r n i objekti za diverzantska djelovanja jesu: naoru
anje i o p r e m a raketnih, artiljerijskih, oklopnih, avijacijskih
i p o m o r s k i h jedinica; organi, objekti i sredstva rukovoenja
i komandiranja i veza; o b j e k t i i sredstva za upravljanje va
t r o m ; o b j e k t i i sredstva za osmatranje, javljanje, obavjeta
vanje i navoenje; objekti i instalacije na a e r o d r o m i m a i
lukama; transportna sredstva, stanina postrojenja i o b j e k t i
na k o p n e n i m i p o m o r s k i m komunikacijama; skladita oruja,
municije i ratne o p r e m e ; radionice i zavodi za izradu i re
m o n t naoruanja i v o j n e o p r e m e ; skladita, sredstva i in
stalacije p o g o n s k o g goriva i maziva; i z v o r i i o b j e k t i elektri
ne energije; rudnici i o b j e k t i za eksploataciju ruda; p r o i z v o d
ni objekti k o j e agresor iskoritava za ratne p o t r e b e ; o b j e k t i
i sredstva informiranja; organi i ustanove kvislinke vlasti i
pripadnici politikih i drugih organizacija agresora. P r i iz
boru objekata za diverzantska djelovanja m o r a se v o d i t i ra
una da se ne oteuju i ne rue o b j e k t i od vitalnog znaenja
za stanovnitvo.
Osnovna obiljeja diverzantskih djelovanja jesu: tajnost
i preciznost priprema, iznenaenje, smjelost, drskost brzi
na i efikasnost, stroga usklaenost svih aktivnosti i m j e r a
u p r o s t o r u d vremenu i b r z o i vjeto izvlaenje iz rajona od
nosno z o n e djelovanja.

213

2D12-0838

Da bi se stvorili i odrali to povoljniji borbeni uvjeti

za organiziranje i izvoenje diverzantskih djelovanja opera
tivnog i strategijskog znaenja, poduzimaju se napadna i
obrambena djelovanja i mjere operativnog maskiran ja na
irem prostoru.
Diverzantska djelovanja se organiziraju i izvode samo
stalno i po nareenju pretpostavljene komande taba. K o
mande i tabovi planiraju, organiziraju a svojim snagama iz
v o d e diverzantska djelovanja radi ruenja ili oteenja samo
onih objekata koji su u njihovoj nadlenosti, ali su duni da
o t o m e pravovremeno izvjeste pretpostavljenog i obavijeste
sve zainteresirane komande, tabove i organe. Druge o b j e k t e
rue oteuju uz prethodno odobrenje nadlene komande
taba ili organa drutveno-politike zajednice.
Protudiverzantska

protuteroristika

djelovanja

Protudiverzantska i protuteroristika djelovanja obuhva

aju mjere, radnje i borbena djelovanja jedinica oruanih
snaga i svih drugih snaga openarodne obrane i drutvene
samozatite u zatiti i osiguranju: oruanih snaga; organa
vlasti i rukovodstava drutveno-politikih i drugih drutvenih
organizacija; privrednih, javnih i drugih objekata; graana i
njihovih dobara, i drugih vrijednosti drutva od diverzant
skih i teroristikih djelovanja neprijatelja u miru i ratu.
Sve je ea primjena diverzantskih i teroristikih dje
lovanja u miru, usmjerenih na drutveno-politiko, ekonom
sko i vojno slabljenje drugih drava, stvaranje nesigurnosti,
nanoenje materijalne tete i ljudskih gubitaka, izazivanje
nemira i nesigurnosti. T a k v i m aktivnostima i djelovanjima,
veeg ili manjeg intenziteta, izloena je i SFRJ. N o s i o c i i or
ganizatori diverzantskih i teroristikih aktivnosti jesu reak
cionarne snage iz inozemstva, uvijek u sprezi s neprijatelj
skom emigracijom i neprijateljem u zemlji p r o t i v n i c i m a
socijalistikoga samoupravnog drutvenog ureenja. Objekti
teroristikih i diverzantskih djelovanja m o g u biti: rukovod
stva i objekti drutveno-politikih zajednica, drutveno-poli
tikih organizacija i drugih organizacija i zajednica; privred
ni i javni objekti, posebno objekti javnog prometa, teleko
munikacija i energetike; pripadnici oruanih snaga i v o j n i
214

objekti; graani i njihova dobra; predstavnitva SFRJ u ino

zemstvu, i drugo. U o d r e e n i m uvjetima cilj diverzantskih i
teroristikih djelovanja m o e biti izazivanje veih drutve
nih nemira i stvaranje uvjeta za razvijanje teroristikih i di
verzantskih djelovanja irih razmjera. Intenzitet diverzant
skih i teroristikih djelovanja bit e povean u uvjetima v e e
zategnutosti meunarodnih odnosa, eventualnih v e i h teko
a i izvanrednih prilika u zemlji i u periodu p r i p r e m a za
oruanu agresiju.
U toku oruane agresije na SFRJ treba oekivati inten
zivna teroristika i diverzantska djelovanja, kombinirana s
borbenim djelovanjima oruanih snaga agresora p o s e b n o
djelovanjima zranih i pomorskih desanata i sa psiholoko-propagandnim i drugim oblicima subverzivnih aktivnosti.
Ta djelovanja i aktivnosti treba oekivati na c i j e l o m terito
riju i akvatoriju, posebno u naoj pozadini i na s l o b o d n i m
teritorijama.
Sve to namee p o t r e b u neprekidne izgradnje i usavra
vanja efikasnog i sveobuhvatnog sistema zatite i osposoblja
vanja oruanih snaga i svih drugih snaga openarodne o b r a n e
i drutvene samozatite za uspjena protudiverzantska i p r o
tuteroristika djelovanja u miru, izvanrednim prilikama i u
ratu. Osnovu za to ini sistem drutvene samozatite. D o b r o
organizirana i sveobuhvatna drutvena samozatita efikasno
djeluje i u funkciji odvraanja od diverzantskih i teroristi
kih djelovanja. To razumijeva da se na t i m zadacima u
miru i ratu organizirano i masovno angairaju svi radni ljudi
i graani, mjesne zajednice, organizacije udruenog rada,
drutveno-politike zajednice i drutveno-politike i drutve
ne organizacije. Za izvravanje borbenih zadataka angairaju
se j e d i n i c e milicije i jedinice Teritorijalne obrane, a kada je
to p o t r e b n o i jedinice Jugoslavenske narodne armije.
N a j v e i rezultati u protudiverzantskim i protu teroristi
k i m djelovanjima postiu se organiziranim i p r a v o v r e m e n i m
p o d u z i m a n j e m preventivnih tehnikih, fizikih i operativnih
mjera za zatitu objekata mogueg napada. Preventivne mje
re obuhvaaju p r a v o v r e m e n o otkrivanje diverzantskih i te
roristikih snaga, njihovih planova i p r i p r e m a i osiguranje
vojnih, p r i v r e d n i h i javnih objekata tehnikim protudiver
zantskim i protuteroristikim sredstvima.

215

2D12-0839

Za borbu protiv diverzantskih i teroristikih snaga for

miraju se i posebne, specijalizirane jedinice milicije, Terito
rijalne obrane i Jugoslavenske narodne armije, opremljene
odgovarajuim sredstvima i obuene za te zadatke. Kada to
potrebe nalau, u borbi protiv diverzantskih i teroristikih
snaga angairaju ise i druge snage milicije, Teritorijalne ob
rane i Jugoslavenske narodne armije. Za protudiverzantsko
osiguranje i protudiverzantska djelovanja o d g o v o r n e su ko
mande, tabovi i jedinice oruanih snaga u svojim zonama
i rajonima borbenih djelovanja. U svim uvjetima ta se dje
lovanja izvode uz p o m o i sudjelovanje svih subjekata ope
narodne obrane i drutvene samozatite i stanovnitva.
Protudiverzantska i protuteroristika djelovanja orga
niziraju i njima rukovode organi unutranjih poslova, ko
mande i tabovi Jugoslavenske narodne armije i Teritorijal
ne obrane, a u odreenim uvjetima i k o m i t e t i za opena
rodnu obranu i drutvenu samozatitu.
Uspjena protudiverzantska i protuteroristika borba ra
zumijeva, prije svega, p r a v o v r e m e n o otkrivanje namjera i
onemoguavanje izvrenja planiranih akcija i unitenje di
verzantskih i teroristikih grupa prije poetka njihova dje
lovanja. Protudiverzantska i protuteroristika djelovanja uvi
jek treba poduzimati tako da se neprijatelj preduhitri po
mjestu, vremenu i prostoru. Neprijatelja treba uvijek na
pasti ondje gdje se najmanje nada i u v r i j e m e kad to naj
manje oekuje. Uvijek se m o r a djelovati brzo, smjelo i od
luno. Brzina ne smije negativno utjecati na potpunost or
ganizacije i pripreme djelovanja i na poduzimanje svih po
trebnih mjera sigurnosti i zatite snaga angairanih u protudiverzantskim i protuteroristikim djelovanjima.

Zapreavanje
Zapreavanje obuhvaa skup raznovrsnih umjetnih pre
preka u zoni odnosno rajonu borbenih djelovanja, usklae
nih s prirodnim preprekama, b o r b e n i m rasporedom jedini
ca i sistemom vatre. U uvjetima masovne upotrebe oklopno
mehaniziranih, zranodesantnih, pomorskodesantnih i pomor
skih snaga agresora ukupni rezultati zapreavanja imaju stra
tegijsko znaenje. Poduzima se u svim vremenskim uvjeti216

ma na kopnu, m o r u i rijekama u sklopu protuoklopne, pro

tudesantne i protupjeadijske borbe, p o m o r s k e obrane i bor
benih djelovanja na p l o v n i m putovima i jezerima.
Zapreavanje se poduzima s ciljem da se: uspori t e m p o
napada snaga agresora; ogranie i kanaliziraju njihova dje
lovanja, prvenstveno o k l o p n i h i mehaniziranih jedinica; ote
a sputanje i djelovanje zranih i iskrcavanje pomorskih de
sanata; otea p r o m e t i opskrba; agresoru nanesu to vei
gubici u ljudstvu i borbenoj tehnici, a vlastitim snagama
se stvore povoljni uvjeti za uspjeno izvoenje borbenih
djelovanja.
Zapreavanje se organizira i i z v o d i planski i masovno.
Planovi zapreavanja se usklauju s planovima borbenih dje
lovanja jedinica i n j i h o v i m sistemom vatre na kopnu, moru,
rijekama i jezerima.
Teite, opseg i nain zapreavanja i izbor vrsta prepre
ka zavise o d : vida i oblika borbenih djelovanja; stupnja iz
vrenih p r i p r e m a za zapreavanje u okviru priprema i ure
enja teritorija; karakteristika teritorija i akvatorija i mo
gunosti agresora da upotrijebi oklopne, mehanizirane, zranodesantne, pomorskodesantne, p o m o r s k e i druge snage; ra
spoloivih snaga, sredstava i vremena za zapreavanje i me
teorolokih i klimatskih uvjeta. Teite zapreavanja je na
teitu borbenih djelovanja, a izraava se rasporedom, bro
j e m i kvalitetom izraenih prepreka.
Zapreavanje m o r a b i t i : raznovrsno po vrsti, veliini
i rasporedu izraenih prepreka, nainu njihova aktiviranja i
upotrebljenim sredstvima; sveobuhvatno po zahvaenim
objektima, zemljitu i akvatoriju; n e p r e k i d n o po prosto
ru i vremenu izvoenja; usaglaeno sa sistemom vatre tako
da se p r e p r e k e brane v a t r o m i agresoru nanose to vei
gubici na daljinama uspjenog djelovanja naoruanja; eelonirano po dubini i m e se agresor prisiljava da uzastopno
savlauje prepreke, trpi gubitke, razvlai i angaira snage i
sredstva za n j i h o v o savlaivanje; m a s o v n o kako bi se
odgovarajuim preprekama pokrili svi pravci i mogui desantni prostori i rute p l o v i d b e .
U skladu sa situacijom i planovima izvoenja borbe
nih djelovanja, na p o j e d i n i m pravcima m o e se izvoditi i
potpuno zapreavanje. O n o se postie stvaranjem takvih pre217

preka koje e, zbog masovnosti i teine savlaivanja, pri

siliti agresora da se za odreeno v r i j e m e lii upotrebe ok
lopnih i mehaniziranih jedinica na t i m pravcima, ili da iz
vede manevar na druge pravce. Najee se izvodi uzastop
nim ruenjem veeg broja objekata na komunikacijama i
izradom minskoeksplozivnih i drugih prepreka u meupro
storima jedinica. Potpuno zapreavanje, p o g o t o v o ruenje
objekata na hidrosistemima, ne smije biti pustoenje pojedi
nih pravaca ili prostora. Odluke o zapreavanju veeg opse
ga plavljenju, potpunom zapreavanju pravaca i prostora
i ruenju objekata od izuzetnoga v o j n o g i privrednog znae
nja donose komandanti strategijsko-operativnih i strate
gijskih grupacija, uz suglasnost Predsjednitva SFRJ Vr
hovne komande oruanih snaga.
U obrambenim djelovanjima zapreavanjem se povea
vaju upornost i ilavost obrane vlastitih snaga, a istovreme
no se nanose gubici snagama agresora, smanjuje t e m p o na
pada i slabe udarna m o i moral. Zapreavanjem se ojaa
vaju i ine efikasnijim protuoklopna, protudesantna i protupjeadijska borba i pomorska obrana. Ono znatno dopri
nosi usporavanju i zaustavljanju prodora oklopnih i meha
niziranih jedinica i oteava desantiranje i djelovanje pomor
skih snaga agresora, tako stvarajui povoljne uvjete za dje
lovanje vlastitih snaga. Teite zapreavanja je na protuok
lopnim minskoeksplozivnim preprekama i ruenju komunika
cija i objekata na njima, i na zapreavanju rajona pogodnih
za sputanje zranih i iskrcavanje p o m o r s k i h desanata i pra
vaca njihova djelovanja.
U napadnim djelovanjima zapreavanjem tite se jedi
nice u pripremi za napad i osigurava sloboda njihova manev
ra u toku izvoenja napada. To se postie zapreavanjem na
dostignutim poloajima, otkrivenim k r i l i m a i bokovima, u
meuprostorima jedinica koje izvode obrambena djelovanja
i na pravcima protunapada rezervi agresora.
Zapreavanje u moru i na obalskom rubu sastavni je dio
pomorske i protudesantne obrane. Obavljaju ga obalske po
morske snage i druge snage obalske o b r a n e na osjetljivim
prilazima naim unutranjim v o d a m a i u zonama i rajonima
pogodnim za iskrcavanje p o m o r s k o g desanta. Teite ofenziv
noga minskog zapreavanja je na p o m o r s k i m komunikaci218

j a m a agresora, u v o d a m a p o d n j e g o v o m k o n t r o l o m i u naj
vanijim rajonima na o t v o r e n o m moru. Minska polja, koja
ine osnovu sistema minskih prepreka na moru, moraju b i t i
postavljena u najkraem roku, p r a v o v r e m e n o neposredno
prije agresije ili na samom njezinu poetku. Zapreavanje u
m o r u p r o t i v povrinskih brodova i p o d m o r n i c a vre plovni
sastavi ratne mornarice. Zapreavanje obalskog ruba na kop
nu i otocima p r o t i v pomorskih i zranih desanata, primje
n o m minskoeksplozivnih i fortifikacijskih prepreka i rue
njima, obavljaju ininjerijske jedinice i jedinice drugih ro
dova kopnene vojske i jedinice Teritorijalne obrane.
N a p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju teite j e n a
zapreavanju komunikacija k o j i m a se agresor slui za ma
nevar, opskrbu i evakuaciju.
Zapreavanje u vlastitoj pozadini poduzima se u okvi
ru ureivanja obrambenih pojasova i poloaja i oslonaca po
dubini na strategijskim i operativnim pravcima, prvenstve
no radi zaustavljanja p r o d o r a oklopnih i mehaniziranih sna
ga, i na p r o s t o r i m a p o g o d n i m za sputanje veih zranih de
sanata.
Onesposobljavanje privrednih objekata poduzima se da
bi se agresoru onemoguilo iskoriavanje p r o i z v o d n i h i dru
gih privrednih kapaciteta. Opseg onesposobljavanja za svaki
objekat, zavisno od njegova znaenja, odreuju nadlene dru
tveno-politike zajednice u suradnji s odgovarajuim ko
mandama i tabovima oruanih snaga. P o j e d i n i p r o i z v o d n i i
usluni kapaciteti namijenjeni za zadovoljavanje osnovnih i
votnih potreba stanovnitva u naelu se ne rue i ne ote
uju.
Svaka jedinica i z v o d i zapreavanje u svojim rajonima i
zonama b o r b e n i h djelovanja. Ininjerijske jedinice se anga
iraju na teinim pravcima i za izradu o n i h prepreka za
k o j e nisu osposobljene i opremljene j e d i n i c e drugih rodova
i slubi. S v e j e d i n i c e moraju biti osposobljene i o p r e m l j e n e
za izradu protuoklopnih i protupjeadijskih minskoeksploziv
nih prepreka, p r e p r e k a p r o t i v zranih desanata i prepreka
p r o t i v p o m o r s k i h desanata na obali i kopnu. Za zapreava
nje se uz j e d i n i c e oruanih snaga angairaju i druge struk
ture drutva specijalizirane i druge organizacije udru
enog rada, j e d i n i c e radne obaveze i stanovnitvo.
219

2D12-0841

Organizacije udruenog rada k o j e se u miru bave izgrad

njom i odravanjem putova, eljeznikih pruga, aerodroma,
luka, ureenjem i eksploatacijom uma i v o d o p r i v r e d n e or
ganizacije osposobljavaju se za zapreavanje, prvenstveno za
izradu minskoeksplozivnih prepreka i ruenje, odnosno za
stvaranje prepreka ija je izrada u uskoj vezi s djelatnou
k o j o m se te organizacije bave u miru. Ostale organizacije
udruenog rada osposobljavaju se za onesposobljavanje ili
unitavanje ureaja i sredstava u svojim radnim organizaci
jama. Za zapreavanje u zonama borbenih djelovanja na
fronti, u vlastitoj pozadini i na p r i v r e m e n o zaposjednutom te
ritoriju angairaju se i jedinice radne obaveze.
Uspjeh zapreavanja znatno zavisi i od pravilnog raspo
reda i pravovremenog dotura sredstava za zapreavanje; pra
vovremene i strune p r i p r e m e , opremljenosti jedinica i ko
rienja p r i r o d n i m pogodnostima zemljita, mjesnim i pri
runim sredstvima i materijalom.
Da bi se vlastite snage zatitile od moguih gubitaka na
preprekama koje postave nae snage i na otkrivenim prepre
kama k o j e izradi agresor, a prvenstveno na minskoeksplozivnim preprekama, organizira se kontrolno-zatitna sluba,
a o postavljenim preprekama v o d i se evidencija. 0 raspore
du vlastitih prepreka i o o t k r i v e n i m preprekama agresora
moraju se p r a v o v r e m e n o obavijestiti starjeine jedinica i dru
gi zainteresirani organi openarodne obrane i drutvene sa
mozatite. Objekte pripremljene za ruenje treba osigurati
i onemoguiti neprijatelja da ih zauzme ili srui.

Vidovi

djelovanja

V i d o v i djelovanja jesu naini upotrebe oruanih snaga

kao cjeline i njihovih dijelova, jedinica i sastava. Zavisno
od toga, v i d o v i strategijskih djelovanja jesu naini upotrebe
oruanih snaga kao cjeline i strategijskih grupacija, a v i d o v i
borbenih djelovanja jesu naini upotrebe strategijsko-operativndh, operativnih i taktikih jedinica i sastava i borbenih
grupa.
V i d o v i strategijskih djelovanja jesu ofenziva (strategij
ski napad) i defenziva (strategijiska o b r a n a ) , a v i d o v i bor
benih djelovanja jesu napad i obrana.
220

Vidovi

strategijskih

djelovanja

P o d vidovima strategijskih djelovanja razumijevaju se

naini strategijske upotrebe oruanih snaga kao cjeline na
ratitu i njihovih strategijskih grupacija na dijelu ratita.
N j i m a se realiziraju strategijski ciljevi oruane borbe u ra
tu u cijelosti i u p o j e d i n i m njegovim periodima.
Primjena o d r e e n o g vida strategijskih djelovanja zavisi
od cilja agresije, p e r i o d a rata, odnosa snaga i vojno-politike
i vojnostrategijske situacije na naem ratitu i ire. Primije
nit e se onaj v i d k o j i m se, u danoj vojnostrategijskoj si
tuaciji na ratitu, uspjenije m o g u realizirati' ciljevi oruane
b o r b e odreenog perioda rata ili rata u cijelosti.
Po s v o m sadraju, unutranjoj strukturi i karakteristi
kama, v i d o v i strategijskih djelovanja sloen su skup i kom
biniranje istovremenih i uzastopnih napadnih, obrambenih,
protudesantnih i drugih operacija i masovnih samostalnih bo
j e v a i borbi i drugih borbenih djelovanja, usklaenih s dru
g i m oblicima b o r b e i openarodnog otpora.
U o p e n a r o d n o m o b r a m b e n o m ratu ofenziva je osnovni
i odluujui v i d strategijskih djelovanja. To znai da i stra
tegijska obrana ima izrazito ofenzivni karakter. Razlika iz
meu ta dva vida strategijskih djelovanja vie je po cilju
nego po nainu izvoenja.
Samo se o f e n z i v o m postie unitenje, razbijanje i prot
jerivanje oruanih snaga agresora s jugoslavenskog prostora
i konana pobjeda u o p e n a r o d n o m u o b r a m b e n o m ratu. U
uvjetima n e p o v o l j n o g odnosa snaga, defenzivom se stvaraju
uvjeti za prelazak u ofenzivu.

Ofenziva

(strategijski

napad)

Ofenziva je nain u p o t r e b e oruanih snaga k a o cjeline

na ratitu i strategijskih grupacija na njegovu dijelu, gdje
se preteno napadnim b o r b e n i m djelovanjima unitavaju i
razbijaju oruane snage agresora i protjeruju s jugoslaven
skog prostora. U ofenzivi se kombinira velik b r o j jednovjremenih i uzastopnih napadnih i obrambenih operacija i sa
mostalnih masovnih b o j e v a i b o r b i na fronti i p r i v r e m e n o za221

2D12-0842

posjednutom teritoriju, povezanih jedinstvenim strategijskim

ciljem i jedinstvenom zamisli izvoenja. N a p a d n e operacije,
bojevi i borbe imaju odluujue znaenje u postizanju vojnostrategijskih ciljeva oruane borbe. A k o bi oruanom bor
b o m bilo zahvaeno j e d n o vojite, odnosno d i o jugoslaven
skog ratita, ofenziva se m o e poklapati s napadnom opera
cijom strategijskog znaenja.
Ofenziva se i z v o d i k a d je oruanom b o r b o m zahvaen dio
ratita i poslije relativno brzog slamanja ofenzive agresora;
poslije postepenog slamanja ofenzive agresora; kada je oru
anom b o r b o m zahvaeno cijelo ratite ili njegov vei d i o ,
i kada nae oruane snage ili njihov najvei dio primje
njuju partizanski oblik oruane b o r b e . Krajnji cilj ofenzive
u svim uvjetima je unitavanje i razbijanje glavnih snaga ag
resora i njihovo protjerivanje s jugoslavenskog ratita. N e
posredan vojnostrategijski cilj m o e biti razliit i m o e se
ostvariti u razliitom vremenu trajanja, to e zavisiti od od
nosa snaga i vojnostrategijske situacije na jugoslavenskom
ratitu i ire.
Ako je oruanom b o r b o m zahvaen dio jugoslavenskog
ratita, i poslije relativno b r z o g slamanja ofenzive snaga agre
sora, cilj ofenzive je razbijanje oruanih snaga agresora u
to kraem vremenu i njihovo to b r e protjerivanje s ju
goslavenskog teritorija. Ofenziva se izvodi angairanjem stra
tegijskih grupacija i strategijsko-operativnih i operativnih
jedinica i sastava Jugoslavenske narodne armije u napadnim
operacijama na fronti, uz istovremeno maksimalno angai
ranje svih snaga Teritorijalne obrane u napadnim b o r b e n i m
djelovanjima na fronti i p r i v r e m e n o zaposjednutom terito
riju. U ofenzivu ise prelazi na c i j e l o m prostoru zahvaenom
oruanom b o r b o m , a sva borbena djelovanja su, naelno,
ujedinjena u jednu operaciju strategijskog znaenja.
Ako je oruanom b o r b o m zahvaeno cijelo jugoslaven
sko ratite, i l i njegov vei d i o , cilj ofenzive m o e biti da se,
nakon uspjene strategijske obrane i postepenog slamanja
ofenzivne m o i agresora, razvlaenja njegovih snaga na i
rokom prostoru i preuzimanja inicijative, razviju ofenzivna
djelovanja irokih razmjera na fronti i p r i v r e m e n o zaposjed
nutom teritoriju i da se u duem v r e m e n s k o m p e r i o d u is
crpljuju i unitavaju snage agresora. T i m e se stvaraju uvjeti

222

za njegovo istjerivanje s naeg teritorija, razbijanje njegovih

snaga na p o j e d i n i m vojitima radi poboljanja vojnostrate
gijskog poloaja naih snaga na drugim vojitima, ili jednovrerneno razbijanje glavnih grupacija agresora na cijelom ra
titu i protjerivanje s naeg teritorija.
U svim tim uvjetima izvode se usklaena napadna i
obrambena borbena djelovanja svih razmjera. Teite moe
b i t i na fronti ili p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju. Stra
tegijski napad se preteno izvodi u obliku napadnih opera
cija, uz i s t o v r e m e n o masovno izvoenje napadnih i obrambe
nih borbi i bojeva na c i j e l o m ratitu. U strategijskom na
padu veliko znaenje imaju napadne i obrambene operacije
i masovni samostalni b o j e v i i borbe na privremeno zaposjed
n u t o m teritoriju. T i m se b o r b e n i m djelovanjima sve snage
agresora j e d n o v r e m e n o stavljaju p o d udar naih snaga na
cijeloj dubini njegova rasporeda. Zavisno od situacije, stra
tegijski napad se m o e izvoditi k a o jedna jedinstvena ope
racija ili kao nekoliko meusobno usko povezanih napadnih
operacija strategijskog znaenja i kao niz jednoviremenih
i uzastopnih operacija operativnog i strategijskog znaenja
na najvanijim pravcima i prostorima, uz masovne samo
stalne b o r b e i b o j e v e na ostalom dijelu ratita.
A k o su snage agresora meusobno razdvojene po voji
tima, u strategijski napad se m o e prijei jednovremeno ili
u r a z l i i t o v r i j e m e ; mogue je da se na glavnom vojitu pri
j e e u strategijski napad, a da se na ostalim vojitima iz
vode preteno obrambena djelovanja. Borbena djelovanja
na svim v o j i t i m a i z v o d e se u duhu jedinstvene strategijske
zamisli.
U partizanskom obliku oruane borbe, cilj ofenzive m o e
b i t i u t o m e da se, i z v o e n j e m partizanskih i frontalnih bor
benih djelovanja na cjelokupnom p r i v r e m e n o zaposjednutom
teritoriju agresor postepeno i .sistematski iscrpljuje, unita
va i prisili da v o d i preteno obrambena borbena djelovanja
u d u g o t r a j n o m ratu bez izgleda na uspjeh. Na taj se nain
postepeno mijenja odnos snaga u nau korist, stvaraju se
uvjeti za promjenu oblika oruane borbe i prelazak u opi
strategijski napad radi razbijanja i protjerivanja agresora s
jugoslavenskog ratita.

223

Uvijek treba teiti da se u ofenzivu prijee to prije

i m se za to stvore povoljni vojnostrategijski uvjeti. A k o
je poetni odnos snaga nepovoljan, uvjeti za prelazak u ofen
zivu stvaraju se postepeno, umjenim v o e n j e m strategijske
obrane u k o j o j se sistematski i neprekidno razvijaju ofen
zivna borbena djelovanja svih razmjera na cjelokupnom te
ritoriju zahvaenom oruanom b o r b o m . P r i t o m e je vano
osigurati da od samog poetka agresije i od same granice
narastaju naa ofenzivna borbena djelovanja i da se od
agresora uspjeno preotima i zadrava inicijativa na fronti
i privremeno zaposjednutom teritoriju.
U svim uvjetima izvoenja ofenzive nuno je osigurati
to povoljniji odnos snaga. Osnovni elementi u k o j i m a se
moe osigurati prednost nad agresorom jesu: brojana nad
monost u ljudstvu i l a k o m naoruanju; visok borbeni mo
ral i psihofizika sposobnost ljudstva; dosljedna i stvaralaka
primjena nae doktrine oruane borbe; osposobljenost jedi
nica za uspjeno izvoenje borbenih djelovanja na tee pro
hodnom zemljitu i u n e p o v o l j n i m m e t e o r o l o k i m uvjetima,
kada tehnike prednosti agresora ne m o g u doi do punog
izraaja. U toku izvoenja defenzive i priprema za ofenzivu
treba teiti da se agresor d o v e d e u to nepovoljnij i strate
gijski i operativni poloaj na ratitu, odnosno v o j istima.
Grupiranjem snaga treba o m o g u i t i usklaene udare po
cijeloj dubini strategijskog rasporeda oruanih snaga agre
sora, s teitem djelovanja po o n i m n j e g o v i m elementima i
j i m se razbijanjem ili unitavanjem najefikasnije postie cilj
ofenzive. To su, prije svega, snage agresora u zahvatu naj
vanijih komunikacijskih pravaca na fronti, operativne re
zerve na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju, sistem ko
mandiranja i sistem opskrbe.
Ako je teite ofenzive na fronti, glavne snage i z v o d e
napadne operacije du komunikacijskih pravaca, a manji dio
se angaira u obrambenim operacijama. Jedinice i sastavi
koji izvode napadne operacije na fronti razbijaju snage ag
resora na pravcima svog nastupanja, naruavaju kontinuitet
fronte, prodiru u dubinu njegova rasporeda, okruuju i uni
tavaju njegove odsjeene grupacije. Bitna obiljeja napadnih
operacija jesu djelovanja u b o k o v e i pozadinu snaga agreso
ra radi njihova okruivanja, razbijanja i unitavanja po di224

jelovima. S jedinicama i sastavima koji izvode napadne ope

racije na fronti neposredno i posredno sadejstvuju snage
na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju. Te snage i z v o d e
masovna borbena djelovanja svih razmjera na cijeloj dubi
ni strategijskog rasporeda agresora, prije svega napadna
djelovanja po rezervama, komunikacijama, sistemu koman
diranja, sistemu opskrbe, aerodromima, h e l i o d r o m i m a i lu
kama. K a d a to situacija nalae, snage na p r i v r e m e n o zapo
sjednutom teritoriju mogu se angairati i u o b r a m b e n i m
operacijama i b o j e v i m a radi spreavanja dovoenja operativ
nih rezervi agresora iz dubine, onemoguavanja izvlaenja
njegovih snaga s fronte, ometanja ili prekida opskrbe i ob
rane slobodnih teritorija.
A k o je teite ofenzive na p r i v r e m e n o zaposjednutom
teritoriju, glavne snage i z v o d e napadne operacije, a dio sna
ga m o e izvoditi i o b r a m b e n e operacije i samostalne b o j e v e
i borbe. N a p a d n e operacije glavnih snaga na p r i v r e m e n o za
posjednutom teritoriju m o g u biti usmjerene ka fronti, r a d i
neposrednog sadejstva sa snagama koje djeluju na fronti.
N j i h o v cilj je slamanje obrambene m o i agresora, spreava
nje izvlaenja i okrui van je njegovih snaga. Obrambene ope
racije dijela snaga na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju
moraju biti v r l o aktivne, a izvode se radi spreavanja po
kreta i djelovanja snaga agresora u b o k o v e i pozadinu naih
snaga koje i z v o d e napadne operacije i radi obrane slobodnih
teritorija. N a p a d n e operacije na p r i v r e m e n o zaposjednutom
teritoriju m o g u se izvoditi i u veoj dubini operativnog ras
poreda agresora radi proirivanja slobodnog teritorija, raz
bijanja njegovih rezervi ili onemoguavanja njihova pokreta
ka fronti. Snage k o j e djeluju na fronti izvode napadne i
obrambene operacije du strategijskih i operativnih pravaca.
One djeluju u b o k i pozadinu snaga agresora, b r z o prodiru
u dubinu njihova rasporeda i spajaju se s naim snagama
koje djeluju na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju.
U ofenzivi, ratno zrakoplovstvo i protuzrana obrana
i z v o d e protuzranu obranu i zrakoplovnu podrku snaga
koje i z v o d e napadne operacije na teitu oruane borbe. Te
ite je djelovanja ratnog zrakoplovstva i protuzrane o b r a n e
na glavnim grupacijama agresora, na protuzranoj obrani na
ih snaga na glavnim pravcima napada i na djelovanjima po
operativnim rezervama agresora.
15

225

Snage ratne mornarice se u ofenzivi angairaju u sadejstvu sa snagama kopnene vojske, ratnog zrakoplovstva i pro
tuzrane obrane i Teritorijalne obrane. One izvode pomorskodesantna djelovanja radi razbijanja i unitenja agresora
na privremeno zaposjednutim otocima i dijelovima obale;
podravaju snage kopnene vojske u napadu na p r i m o r s k i m
pravcima i u zahvatu unutranjih plovnih putova; osigura
vaju manevar i opskrbu naih snaga m o r e m i rijekama; iz
vode pomorske desante na b o k o v e i u pozadinu agresora i
spreavaju protunapade i protuudare agresora s mora. U
pomorskoj obrani, snage ratne mornarice osiguravaju vlastiti
pomorski p r o m e t i naruavaju ili prekidaju pomorski pro
met agresora, prvenstveno onaj k o j i m se ojaavaju i l i iz
vlae njegove snage s kopnenog dijela ratita.

Defenziva

(strategijska

obrana)

Defenziva je nain upotrebe oruanih snaga kao cjeline

na ratitu i strategijskih grupacija na njegovu dijelu, k o j i m
se slama strategijski napad oruanih snaga agresora, pre
otima strategijska inicijativa i stvaraju uvjeti za prelazak
vlastitih snaga u ofenzivu. U defenzivi se kombinira velik
broj jednovremenih i uzastopnih obrambenih, napadnih, protudesantnih i drugih operacija i samostalnih masovnih bo
jeva i borbi na fronti, p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju
i u vlastitoj pozadini. Sva ta djelovanja povezana su jedin
stvenim vojnostrategijskim ciljem i jedinstvenom zamisli iz
voenja. U njima preovlauju obrambene operacije, bojevi
i borbe. U k o l i k o je oruanom b o r b o m zahvaeno j e d n o voji
te, odnosno d i o jugoslavenskog ratita, defenziva se m o e
poklapati s obrambenom operacijom strategijskog znaenja.
Defenziva se izvodi pri iznenadnom otpoinjanju agresije
ili bez iznenaenja; kada je oruanom b o r b o m zahvaeno je
dno ili vie vojita, ili cijelo jugoslavensko ratite; p r i po
voljnom, nepovoljnom ili izrazito nepovoljnom odnosu sna
ga; u poetnom periodu i u daljnjem toku rata. Poseban utje
caj na organizaciju i izvoenje strategijske obrane ima upo
treba nuklearnoga, kemijskog i biolokog oruja od strane
agresora. Ti uvjeti opredjeljuju ciljeve defenzive, v r i j e m e tra226

janja, strategijsko grupiranje, karakteristike i nain njezina

izvoenja.
A k o j e oruanom b o r b o m zahvaeno samo j e d n o vojite
ili manji dio ratita i pri p o v o l j n o m p o e t n o m odnosu snaga,
cilj defenzive je da se odsudnom i aktivnom o b r a n o m od
same granice i napadnim b o r b e n i m djelovanjima, uz najma
nje gubljenje prostora, u to kraem vremenu slomi ofenziv
na m o oruanih snaga agresora i stvore uvjeti za brz prela
zak u ofenzivu radi razbijanja i istjerivanja snaga agresora
s jugoslavenskog teritorija.
A k o j e oruanom b o r b o m j e d n o v r e m e n o zahvaen vei
d i o jugoslavenskog ratita ili cijelo ratite i p r i nepovoljnom
p o e t n o m odnosu snaga, cilj defenzive je nanoenje agreso
ru to veih gubitaka u ljudstvu i tehnici, postepeno pre
uzimanje strategijske inicijative, postepeno slamanje stra
tegijskog napada i ofenzivne m o i agresora, i stvaranje uv
j e t a za prelazak u ofenzivu. To se postie umjenim anga
iranjem oruanih snaga i aktivnim sudjelovanjem svih sna
ga openarodne obrane i drutvene samozatite; umjenim
kombiniranjem obrambenih i napadnih borbenih djelovanja
svih razmjera na fronti, p r i v r e m e n o zaposjednutom terito
riju i u vlastitoj pozadini; elastinom i aktivnom o b r a n o m po
pravcima, snanim ofenzivnim djelovanjima na privreme
no zaposjednutom teritoriju i u b o k o v e i pozadinu oruanih
snaga; vjetim iskorienjem zemljita, i masovnim zapreavanjem.
P r i izrazito n e p o v o l j n o m odnosu snaga, i kada agresor
upotrebljava nuklearna, kemijska i bioloka sredstva, cilj de
fenzive je da se, razvlaenjem i unitavanjem oruanih sna
ga agresora na v e l i k o m prostoru, postepeno preuzima strate
gijska inicijativa u dugotrajnom ratu u k o j e m agresor nema
izgleda da realizira s v o j e ciljeve. To se postie izbjegava
njem frontalnih borbenih djelovanja strategijskih razmjera
i masovnih vatrenih udara po v e i m grupacijama naih sna
ga i umjenim angairanjem oruanih snaga i drugih snaga
openarodne obrane i drutvene samozatite na itavomu ju
goslavenskom prostoru, elastinim obrambenim i m a s o v n i m
napadnim djelovanjima svih razmjera.
U svim uvjetima defenzivom se m o r a osigurati uspjeno
izvrenje mobilizacije, strategijski razvoj oruanih snaga i
organiziran prelazak z e m l j e u ratno stanje te sprijeiti naru15*

227

avanje i razbijanje nae organizacijske i materijalne, moral

no-politike i psiholoke sposobnosti za organizirano i uspje
no voenje openarodnoga obrambenog rata. Oruanom bor
b o m i svim drugim oblicima borbe i openarodnog otpora
mora se onemoguiti ostvarenje planova i strategijske zamisli
agresora, sprijeiti njegovi brzi p r o d o r i i ispresjecanje naeg
teritorija i nametnuti mu oblik oruane b o r b e k o j i u danoj
vojno-politikoj i vojnostrategijskoj situaciji nama odgovara.
Na taj nain agresoru se onemoguava ostvarenje doktrine
munjevitog r a t a , a namee mu se openarodni obrambeni
rat na itavom teritoriju i akvatoriju Jugoslavije.
Trajanje defenzive zavisi kako od odnosa snaga, tako i
rezultata oruane borbe i vojno-politike i vojnostrategijske
situacije. U p o v o l j n o j situaciji cilj strategijske obrane je da
se u to kraem vremenu slomi ofenzivna m o agresora i
stvore uvjeti za brz prelazak naih oruanih snaga u ofenzivu.
U nepovoljnoj situaciji e za postizanje cilja strategijske ob
rane biti potrebno dulje v r i j e m e zbog poetne inicijative i
nadmonosti agresora, upotrebe nuklearnoga, kemijskog i bi
olokog oruja i mogunosti intenzivne podrke, ojaanja i
pothranjivanja njegovih snaga. U takvoj vojnostrategijskoj
situaciji bit e nuno postepeno, sistematski i u duljem vre
menskom periodu l o m i t i napadnu m o agresora, mijenjati
odnos snaga, nametati nae oblike oruane borbe, preotimati
strategijsku inicijativu i stvarati uvjete za prelazak u strate
gijski napad.
U frontalnom obliku oruane borbe, posebno ako bi oru
anom b o r b o m b i o zahvaen dio naeg ratita i ako bi dru
gi uvjeti to doputali, defenzivu karakteriziraju odsudnost i
tenja da se u to kraem vremenu, u prigraninihTi zonama,
slomi napadna m o agresora, unite eventualni operativni
desanti i tako stvore uvjeti za ofenzivu i razbijanje i istjeri
vanje agresora s naeg teritorija. Teite oruane borbe je na
fronti, ali se, p r e m a razvoju situacije, maksimalno i z v o d e pr
venstveno ofenzivna borbena djelovanja na p r i v r e m e n o za
posjednutom teritoriju.
U kombiniranom obliku oruane borbe, posebno ako bi
agresijom b i l o zahvaeno cijelo jugoslavensko ratite, ma
sovna borbena djelovanja u defenzivi se i z v o d e jednovremeno na fronti, privremeno zaposjednutom teritoriju i u vlasti
toj pozadini. Primjenjuju se aktivne obrambene, napadne,
228

protudesantne i druge operacije i raznovrsni samostalni ma

sovni b o j e v i i b o r b e . Teite oruane b o r b e j e , zavisno od
vojnostrategijske situacije, na fronti ili na p r i v r e m e n o zapo
sjednutom teritoriju. Borbena djelovanja se karakteriziraju
v e l i k o m dinaminou i b r z i m promjenama situacije. Teite
borbenih djelovanja je u zahvatu strategijskih i operativnih
pravaca i prostora, p r o t i v oklopnomehaniziranih, zranode
santnih i pomorskodesantnih snaga, radi spreavanja njiho
vih prodara u dubinu teritorija i zaposjedanja najznaajnijih
objekata i prostora.
U k o m b i n i r a n o m obliku oruane borbe defenziva se ka
rakterizira odsudnom o b r a n o m vanih pravaca, objekata i
prostora i p r i m j e n o m pokretne obrane na pravcima i prosto
rima gdje je agresor izrazito nadmoan. U okviru strategij
ske obrane izvode se napadna djelovanja taktikih i opera
tivnih razmjera, radi razbijanja i unitenja zranih i pomor
skih desanata, usporavanja nastupanja i razvlaenja snaga ag
resora du strategijskih i operativnih pravaca. Na p r i v r e m e n o
zaposjednutom teritoriju i z v o d e se napadne, a izuzetno i ob
rambene operacije te masovni samostalni bojevi i b o r b e radi
sistematskog unitavanja i razvlaenja snaga agresora i spre
avanja njihova manevra na fronti i dovoenja rezervi iz
dubine.
U partizanskom obliku oruane borbe defenziva je nepri
hvatljiva. Na ofenzivu agresora odgovara se sopstvenom ofen
z i v o m koju ine masovna napadna borbena djelovanja svih
razmjera na cijelomu jugoslavenskom ratitu. Obrambena
djelovanja operativnih razmjera mogua su na p o j e d i n i m di
j e l o v i m a ratita i za krae v r i j e m e .
Zavisno od uvjeta u kojima se defenziva izvodi, grupi
ranje snaga i nain izvoenja mogu biti razliiti. U svim uv
j e t i m a moraju se osigurati: voenje uspjene aktivne obrane
od same granice; nanoenje to veih gubitaka agresoru u
ljudstvu i tehnici; racionalno angairanje vlastitih snaga; one
moguavanje agresoru da razbija i unitava nae snage po
dijelovima; dranje to veeg dijela kompaktnog teritorija,
uz istovremeno stvaranje, proirivanje i spajanje slobodnih
teritorija na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju i neprekid
nost borbenih djelovanja na c i j e l o m prostoru zahvaenom
oruanom b o r b o m .
229

Potrebno je u svim uvjetima osigurati efikasna i nepre

kidna djelovanja po o n i m elementima strategijskog raspore
da agresora ijim se unitavanjem, razbijanjem, iscrpljiva
njem i razvlaenjem najvie doprinosi ostvarenju ciljeva stra
tegijske obrane. To su, prvenstveno, oklopnomehanizirane
grupacije koje djeluju na fronti u zahvatu strategijskih i ope
rativnih pravaca, operativne rezerve, zrani i pomorski de
santi. U strategijskoj obrani posebno znaenje imaju uspje
na protuzrana obrana vitalnih objekata teritorija i glavnih
grupacija oruanih snaga i borbena djelovanja ratne morna
rice na jadranskomu p o m o r s k o m vojitu.

Strategijska obrana se organizira j e d n o v r e m e n o na cije

loj dubini ratita, s teitem du strategijskih i operativnih
pravaca i na prostorima strategijskog i operativnog znae
nja. Grupiranjem snaga i borbenim rasporedom jedinica ne
smije se ostaviti prazan operativni prostor i m o r a se onemo
guiti stvaranje brea za brze p r o d o r e agresora u dubinu na
eg ratita. Borbeni rasporedi jedinica moraju biti rastresiti,
kako ne bi bili unosni ciljevi avijaciji i artiljerijsko-raketnim
i nuklearnim, kemijskim i biolokim snagama agresora.

U defenzivi, glavne snage Jugoslavenske narodne armije

angairaju se na strategijskim i operativnim pravcima na
fronti, u borbi protiv strategijskih i operativnih zranih i ope
rativnih pomorskih desanata i u protuzranoj obrani. Sna
ge Teritorijalne obrane se prvenstveno angairaju u ofenziv
nim djelovanjima na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju,
obrani taktikih pravaca na fronti, obrani naseljenih mjesta
i borbi u njima, borbi sa zranim i p o m o r s k i m desantima,
borbenoj kontroli teritorija i akvatorija i osiguranju vlastite
pozadine.

A k o je oruanom b o r b o m zahvaeno cijelo nae ratite

ili njegov vei dio i ako agresor ima izrazitu nadmonost u
avijaciji, oklopnomehaniziranim, desantnim i artiljerijsko-raketnim jedinicama, ili upotrebljava nuklearna i kemijska
oruja, ne prihvaaju se odsudna frontalna borbena djelova
nja iji bi ishod i m a o negativne strategijske posljedice na
daljnji tok oruane borbe. To se postie umjenim iskorienjem zemljita, i z v o e n j e m aktivne i elastine obrane i in
tenzivnim ofenzivnim djelovanjima, posebno na p r i v r e m e n o
zaposjednutom teritoriju.

Ratno zrakoplovstvo i protuzrana obrana angairaju se,

prvenstveno, u b o r b i protiv veih zranih i p o m o r s k i h desa
nata i u protuzranoj obrani najvanijih objekata na terito
riju i operativnih jedinica i grupacija oruanih snaga. Kada
uvjeti i odnos snaga doputaju, dio snaga m o e se angairati
i za podrku jedinicama kopnene vojske, ratne mornarice i
Teritorijalne obrane u djelovanjima po operativnim rezerva
ma agresora i u podrci jedinica koje i z v o d e napadne ope
racije.
Ratna mornarica i obalska obrana angairaju se, prven
stveno, u protudesantnoj obrani obale i otoka i u p o m o r s k o j
obrani s teitem na protubrodskim, minskozaprenim i protudesantnim djelovanjima. To se ostvaruje, prvenstveno, ofen
zivnim djelovanjima na o t v o r e n o m m o r u i aktivnim obram
benim djelovanjima u teritorijalnom
m o r u i unutranjim
morskim vodama, na obali i otocima. Ratna mornarica podr
ava kopnenu vojsku u djelovanjima na p r i m o r s k i m pravci
ma i u zahvatu unutranjih plovnih putova, osiguravajui
njezin manevar i pothranjivanje m o r e m i r i j e k a m a i titei

Izbjegavanje odluujuih frontalnih borbenih djelovanja

irih razmjera pri izrazito n e p o v o l j n o m odnosu snaga ne zna
i naputanje b i l o kojeg dijela teritorija bez uporne obra
ne. Uporna i aktivna obrana i z v o d i se od samog poetka ag
resije, a prostor se brani od same granice vjetim iskorienjem prirodnih osobina zemljita, naseljenih mjesta, vodenih
i drugih prirodnih prepreka i masovnim zapreavanjem.

230

j o j b o k o v e i pozadinu od pomorskodesantnih i drugih sna

ga agresora s mora.

Na manevarskom i p r o h o d n o m zemljitu, osloncem na

naseljena
mjesta, prirodne prepreke i utvrene poloaje i
rajone i p r i m j e n o m zapreavanja, mogue je voditi upornu i
uspjenu aktivnu obranu k o j o m se agresoru nanose veliki
gubici, spreavaju brzi p r o d o r i njegovih oklopnomehanizirahih snaga, razvlae snage i unitavaju po dijelovima. Teite
obrane je na masovnoj, aktivnoj i duboko eeloniranoj pro
tuoklopnoj i protudesantnoj borbi i na protuzranoj obrani.
Na topografski se j a i m i fortifikacijski ureenim zem
ljinim prostorima, kanaliziranom i brdsko-planinskom ze
mljitu, p r i m j e n o m masovnog zapreavanja, v o d i uporna
obrana i krajnje odsudna obrana pojedinih objekata, prava-

231

ca i prostora, kombinirana s protuudarima i protunapadima

to veih snaga.
U defenzivi, borba za gradove i druga naseljena mjesta te
borba u njima imaju izuzetno znaenje. N j i h o v i m ukljuiva
njem u sistem obrane poveavaju se njezina ilavost i stabil
nost. Gradove i druga naseljena mjesta treba umjeno iskoriavati za obranu u svim situacijama, posebno kada su u nji
hovoj blizini aerodromi i prostori pogodni za upotrebu veih
desanata, kada se nalaze na teitu obrane, kada su sastavni
dijelovi mostobrana na rijekama i morskoj obali, kada ih ag
resor ne m o e zaobii i kada se njihovom uspjenom dugo
trajnom o b r a n o m postiu vei moralnopolitak rezultati u
zemlji i inozemstvu. Gradovi i druga naseljena mjesta pripre
maju se za upornu i dugotrajnu obranu i borbu u njima
kako na fronti tako i na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritori
ju i vlastitoj pozadini. Oni su, istovremeno, snaan oslonac
za poduzimanje i izvoenje aktivnih djelovanja.
Bitno je obiljeje strategijske obrane ofenzivnost koja
se postie protunapadima i protuudarima, m a n e v r o m snaga,
napadnim borbenim djelovanjima u b o k o v e i pozadinu snaga
agresora po cijeloj dubini njegova rasporeda. Vjetom upo
trebom snaga osposobljenih za aktivna, elastina i pokretna
djelovanja, u p o r n o m o b r a n o m ureenih oslonaca u kojima
su ljudstvo i tehnika zatieni, m a s o v n i m ruenjem i zapre
avanjem du pravaca znatno se usporava t e m p o nastupanja
snaga agresora i nanose im se veliki gubici.
Ofenzivnost strategijske obrane dolazi do punog izraa
ja u djelovanjima na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju
i u borbi protiv zranih i pomorskih desanata. Snage na pri
vremeno zaposjednutom teritoriju izvode ofenzivna djelova
nja, poevi od diverzija, zasjeda i prepada do napadnih ope
racija. Borbenim djelovanjima i drugim oblicima b o r b e i
openarodnog otpora u kojima masovno sudjeluje i stanov
nitvo, agresor se prisiljava na pasivnu obranu osnovnih ko
munikacijskih pravaca i vitalnih objekata, ime se znatno
slabe njegove ofenzivne mogunosti na fronti.
Snage na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju umnoa
vaju i razvijaju svoja napadna djelovanja u razmjeru s po
micanjem fronte u dubinu nae teritorije. U poetku su

232

samostalne napadne borbe i bojevi, a kasnije i napadne ope

racije usklaene s operacijama na fronti. Teite borbenih
djelovanja je na komunikacijama, sistemu opskrbe, zrako
plovnim i p o m o r s k i m bazama i operativnim rezervama agre
sora koje se kreu ka fronti. Kada to situacija nalae, podu
zimaju se i obrambene operacije.
Borba s v e i m zranim i p o m o r s k i m desantima sastavni
je dio strategijske obrane. Organizira se na m o g u i m desan
tnim prostorima operativnog i strategijskog znaenja na cije
loj dubini ratita. Glavni nosilac borbe p r o t i v strategijskih i
operativnih desanata jesu snage Jugoslavenske narodne ar
mije. U protudesantnoj borbi maksimalno se angairaju sna
ge Teritorijalne obrane, te druge snage openarodne obrane
i drutvene samozatite.
Usklaenim aktivnim o b r a m b e n i m i napadnim operacija
ma na fronti, b o r b e n i m preteno napadnim djelovanjima na
privremeno zaposjednutom teritoriju i b o r b o m p r o t i v veih
zranih i p o m o r s k i h desanata, agresoru se nanose masovni
gubici u ljudstvu i ratnoj tehnici, njegove snage se razvlae
na irokom prostoru, usporava se t e m p o njihova nastupanja
i l o m i njihova ofenzivna m o . Na taj se nain snage agre
sora prisiljavaju na strategijsku obranu, a nae snage pre
uzimaju inicijativu i stvaraju uvjete za prelazak u strategij
ski napad.
Vidovi

borbenih

djelovanja

N a p a d i obrana osnovni su vidovi borbenih djelovanja.

Meusobno se razlikuju po cilju, nainu izvoenja i odnosu
prema prostoru. Po cilju, prostoru i vremenu, napad i obrana
su skup meusobno usklaenih napadnih i obrambenih bor
benih djelovanja, u kojima su jedna ili druga prevladavajua
i odluujua.
Krajnji i neposredni ciljevi oruane b o r b e u openarod
nomu o b r a m b e n o m ratu ostvaruju se i s t o v r e m e n i m i uskla
enim napadnim i o b r a m b e n i m b o r b e n i m djelovanjima, iji
se meusobni odnos i znaenje mijenjaju u skladu s promje
nama vojnostrategijske situacije na ratitu, odnosno opera
tivne i borbene situacije na vojitima i n j i h o v i m dijelovima.

233

2D12-0848

Cilj i razmjere borbenih djelovanja, zadaci jedinica, iz

bor objekata, rajona i prostora djelovanja i pravca glavnog
udara, odnosno teita, nain izvoenja i trajanje djelova
nja najee su istovremeno uvjetovani vojnim, politikim i
ekonomskim potrebama i mogunostima na o d r e e n o m pro
storu.

V i d o v i borbenih djelovanja, zavisno od cilja i veliine

snaga koje ih izvode, mogu biti taktikog ili operativnog zna
enja. U odgovarajuim situacijama, rezultat borbenog dje
lovanja m o e imati strategijsko znaenje.

Jedinicama se zavisno od njihove veliine, cilja, zada

taka, borbene situacije i prostornih i vremenskih uvjeta
odreuju objekti, rajoni, zone, pravci ili prostori za napad,
odnosno obranu. Oni se, naelno, razgraniavaju radi uspje
nog sadejstva i izbjegavanja sudara vlastitih snaga. P r i odre
ivanju granica mora se voditi rauna da se snage ne razvla
e na irokom prostoru, da se uvijek izrazi teite, da se ne
stvaraju ciljevi unosni za djelovanja nuklearnih, kemijskih i
biolokih oruja i da se osigura dubina borbenog rasporeda.

Napad

Borbena djelovanja jedinica oruanih snaga i drugi ob

lici borbe i openarodnog otpora neprekidno se usklauju.
To je preduvjet i garancija za postizanje jedinstvenog cilja
na odreenom prostoru i za uspjeno voenje oruane borbe
u cijelosti. U pripremanju i izvoenju borbenih djelovanja,
zajedno s komandama i tabovima jedinica oruanih snaga,
sudjeluju i rukovodstva drutvenih struktura ije se snage
angairaju na zadacima osiguranja borbenih djelovanja ili
neposredno sudjeluju u izvravanju odreenih borbenih za
dataka.
Borbena djelovanja se planiraju s ciljem da se svrsishod
no upotrijebe raspoloive snage i sredstva i postignu maksi
malni rezultati uz to manje vlastite gubitke. U toku izvoe
nja borbenih djelovanja planove treba dopunjavati i mije
njati u skladu s promjenama situacije. O svim promjenama
u planovima izvjetava se pretpostavljeni starjeina i oba
vjetavaju zainteresirane komande i tabovi, organi i organi
zacije.
Sadejstvom i suradnjom ostvaruju se neprekidna meu
sobna usklaenost djelovanja svih jedinica k o j e sudjeluju u
izvravanju jednog zadatka i neprekidna usklaenost borbe
nih djelovanja svih jedinica oruanih snaga i svih drugih ob
lika borbe i openarodnog otpora po cilju, mjestu i vre
menu.
234

N a p a d je glavni i odluujui v i d borbenih djelovanja u

svim oblicima oruane borbe. Snage u napadu, kombinirajui
vatru, pokret i udar, uz sudjelovanje svih subjekata opena
rodne obrane i drutvene samozatite, razbijaju, unitavaju
i zarobljavaju ivu silu neprijatelja, zapljenjuju ratnu tehni
ku i druga materijalna sredstva, oslobaaju objekte i pro
store koje je neprijatelj privremeno zaposjeo i unitavaju
organe i organizacije koje je on, eventualno, uspostavio.
Zavisno od odnosa snaga i borbenih uvjeta, cilj napada
m o e biti i dovoenje neprijatelja u nepovoljan poloaj, pri
vlaenje i vezivanje njegovih snaga za odreeni objekat i
prostor, unitenje pojedinih objekata i postrojenja, prikup
ljanje podataka o jaini, sastavu i rasporedu njegovih snaga,
obmanjivanje neprijatelja o naim namjerama, uznemiravanje i psihofiziko iscrpljivanje, oslobaanje zatvorenika i
spaavanje stanovnitva, materijalnih i kulturnih dobara.
N a p a d o m se preotima ili zadrava inicijativa, oteava i l i
onemoguava sloboda djelovanja i manevar neprijatelja, uno
si dezorgainizacija i pometnja u njegov raspored, slabe m o
ral i borbena sposobnost njegovih jedinica.
U okviru napada esto se izvode i obrambena b o r b e n a
djelovanja, iji je cilj stvaranje i odravanje povoljnih uvje
ta za pripremanje i izvoenje napada. To se postie veziva
njem snaga neprijatelja, blokiranjem njegovih snaga do pri
stizanja vlastitih snaga koje poduzimaju napad, d r a n j e m
vanih objekata, rajona i prostora radi spreavanja p o k r e t a
njegovih rezervi ka teitu borbe ili izvlaenja snaga i orga
nizacije obrane u dubini.
U napad se prelazi kada je odnos snaga na o d r e e n o m
prostoru povoljan. N a p a d se m o e poduzeti i kada je b r o j
ani odnos snaga u korist neprijatelja, ako su njegove snage
u n e p o v o l j n o m b o r b e n o m poloaju, ako postoje mogunosti

235

iznenaenja, ako neprijatelj iz b i l o kojih razloga ne m o e

uspjeno upotrijebiti svoju ratnu tehniku, ako su njegove
jedinice iscrpljene ili demoralizirane i ako napad ima ogra
nien cilj. U svim sluajevima treba osigurati to veu nad
monost na pravcu glavnog udara, a posebno kada se izvra
vaju borbeni zadaci koji odluujue utjeu na postizanje cilja
napada.
Napad se poduzima po nareenju pretpostavljenog sta
rjeine i samoinicijativno, te na prijedlog k o m a n d e ili taba
susjedne jedinice uz odobrenje pretpostavljenog starjeine.
Ako se susjedne jedinice ili drugi subjekti openarodne obra
ne i drutvene samozatite nalaze u tekoj situaciji, a s pret
postavljenom k o m a n d o m ne postoji veza, napad se poduzima
samoinicijativno ili na prijedlog komande odnosno taba su
sjedne jedinice ili drutvenog organa. O t o m e se to prije iz
vjetava pretpostavljena komanda ili tab, a obavjetavaju
sve zainteresirane komande i tabovi, drutveni organi i ru
kovodstva.
Snagama u napadu se postavlja opi zadatak, k o j i se,
zavisno od situacije, dubine i karakteristika prostora na ko
j e m se izvodi, m o e dijeliti na blii, sljedei i naredne za
datke. U odgovarajuim situacijama jedinica m o e dobiti
dnevni zadatak ili zadatke za dulji vremenski p e r i o d . Jedi
nice na privremeno zaposjednutom teritoriju m o g u dobiti
samo zadatke k o j e treba izvriti u o d r e e n o m u v r e m e n s k o m
periodu i na o d r e e n o m prostoru.
Zavisno od cilja i razmjera napada, veliine, sastava i
borbenog poloaja neprijateljevih i vlastitih snaga i karak
teristika objekata i prostora gdje e se izvoditi napad, snage
predviene za napad dijele se na snage za djelovanja s fronte,
na bokove i krila agresora, iz neprijateljeve pozadine, unutar
rasporeda neprijatelja, u pozadini neprijatelja, u vlastitoj
pozadini, zatim na snage za osiguranje i kontrolu teritorija
i snage za specijalne zadatke.
Grupiranjem snaga za napad f o r m i r a se borbeni (takti
ki, operativni i strategijsko-operativni) raspored, k o j i treba
da omogui: ostvarenje ideje manevra; izvrenje zadatka u
planiranom vremenu i uz to manje vlastite gubitke; otpor
nost na nuklearne i kemijske udare; racionalnu upotrebu
snaga i sredstava u skladu s n j i h o v o m o s n o v n o m namjenom
236

i b o r b e n i m mogunostima; jednovremena djelovanja po sna

gama neprijatelja na cijeloj dubini zadatka; povoljan odnos
snaga na pravcu glavnog udara i mogunost njegove brze
promjene; manevar snagama, sredstvima i v a t r o m ; efikasno
i elastino komandiranje; neprekidno i tijesno sadejstvo dje
lovanja svih dijelova borbenog rasporeda i suradnju sa svim
drugim subjektima openarodne obrane i drutvene samoza
tite, i sigurnu zatitu krila, b o k o v a i pozadine vlastitih
snaga.
Zavisno od zadatka, odnosa snaga, organizacije i fortifikacijskog ureenja obrane i jaine i rasporeda rezervi
neprijatelja, borbeni raspored snaga u napadu sastoji se od
j e d n o g eelona s r e z e r v o m ili od dva do tri eelona i drugih
elemenata koje formiraju jedinice tehnikih r o d o v a kopnene
vojske i jedinice pozadinskih slubi. U napadu veih razmje
ra, elementi b o r b e n o g rasporeda snaga u napadu su i odgo
varajue jedinice ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane
i ratne m o r n a r i c e i obalske obrane.
B r o j i raspored elemenata borbenog rasporeda snaga u
napadu moraju o m o g u i t i brz i uspjean manevar i pregru
piranje snaga, kako bi se p r a v o v r e m e n o reagiralo na promje
ne borbene situacije, izvrila koncentracija i dekoncentracija
snaga u skladu s uvjetima i potrebama i i z b j e g l o stvaranje
unosnih ciljeva za djelovanje nuklearnih i kemijskih oruja
neprijatelja.
U v i j e k treba nastojati da se u napadu postigne iznena
enje po vremenu, mjestu i nainu djelovanja. U napadu se
moraju ispoljiti silina udara, samoinicijativa, odlunost i
smjelost, j e r su to, uz iznenaenje, bitne pretpostavke za nje
g o v uspjeh.
U napad se m o e prijei iz pokreta ili neposrednog bor
benog dodira s neprijateljem, s v a t r e n o m p r i p r e m o m ili
bez nje, a izvodi se uz avio-podrku ili b e z nje.

N a p a d na kopnu
N a p a d na kopnu i z v o d i se: na fronti, na p r i v r e m e n o za
posjednutom teritoriju, na grad i naseljeno mjesto i na
zrane i p o m o r s k e desante.
237

Napad na fronti najee otpoinje v a t r e n o m p r i p r e m o m

s teitem na pravcu glavnog udara. N j o m e se neutralizira
ju ili unitavaju neprijateljeva iva sila, borbena sredstva i
objekti, slabi njegova obrambena m o i dezorganizira sistem
vatre i komandiranja.
Jedinice oruanih snaga koje se nalaze u pozadini raspo
reda neprijatelja, zajedno s drugim subjektima openarodne
obrane i drutvene samozatite, sudjeluju u vatrenoj pripre
mi, djelujui po objektima izvan dometa naih snaga k o j e
napadaju s fronte.
Vatrena priprema m o r a biti precizno planirana i izvo
ena i usklaena s djelovanjima snaga unutar neprijateljevog rasporeda i iza njega, kako bi se izbjegli udari po vlasti
tim snagama i stanovnitvu.
Glavni udar se nanosi na pravcu k o j i prua najpovolj
nije uvjete za izvrenje zadatka i postizanje cilja napada,
uz to manje vlastite gubitke. Glavni udar se nanosi direktno
na teite obrane neprijatelja: kada je to uvjetovano i d e j o m
manevra pretpostavljenog; kada je osigurana jaka vatrena
priprema i podrka; kada obrana neprijatelja nije pravovre
meno organizirana; kada glavne snage nepritelja ne mogu
efikasno primijeniti vatru i manevar ili su preduhitrene u
razvoju, i kada je mogue postii visok stupanj iznenaenja.
A k o se na p o m o n o m pravcu ostvare uspjesi koji omo
guavaju b r e i uspjenije izvrenje zadatka, glavni udar se
prenosi na taj pravac uvoenjem drugih eelona, rezervi
i snaga koje su bile u napadu ili obrani na drugim pravcima.
Pri uvoenju u borbu drugih eelona i rezervi treba voditi
rauna da se ne stvaraju ciljevi unosni za djelovanja nukle
arnih i kemijskih oruja neprijatelja.
Naelno se izbjegava frontalni p r o b o j d o b r o organizirane
i fortifikacijski ureene obrane, te frontalna borbena dje
lovanja s nadmonijim snagama neprijatelja, posebno na pro
storu i u vrijeme kada njegova nadmonija ratna tehnika
moe doi do punog izraaja. R e d o v i t o treba obavljati obi
laske, obuhvate i udare iz pozadine i unutar rasporeda ne
prijatelja, iskoriavajui p r i t o m slabije branjene dijelove
fronte i neposjednute prostore izmeu komunikacijskih pra
vaca. Te oblike manevra treba primjenjivati naroito ako ne
prijatelj upotrebljava nuklearna, kemijska i bioloka oruja.
238

N a p a d na fronti i borbena djelovanja na privremeno za

posjednutom teritoriju uvijek se usklauju po cilju, p r o s .
toru i vremenu. Zavisno od situacije glavne snage u n a p a a u
mogu biti jedinice k o j e djeluju na fronti ili jedinice k 0 j e
djeluju prema fronti iz dubine borbenog rasporeda nepri
jatelja.
B o r b e n i m rasporedom snaga i pravovremenim manev
rom, sadejstvom i suradnjom treba stvoriti uvjete za istovre
mena uspjena djelovanja po to v e e m broju elemenata bor
benog rasporeda neprijatelja na cijeloj dubini zadatka. Time
se onemoguavaju ili oteavaju manevar i sadejstvo eleme
nata b o r b e n o g rasporeda neprijatelja, izvlaenje njegovih sna
ga s fronte i konsolidiranje njegove obrane po dubini. N u 2 n o
je p r a v o v r e m e n o o t k r i t i slaba mjesta u sistemu obrane ne
prijatelja i brzo, smjelo i odluno prodirati u dubinu n j e .
gova rasporeda, izbjegavajui borbe k o j e tei da nametne
na manje v a n i m pravcima, rajonima i prostorima. Obrana
s e prihvaa d i j e l o m snaga p r i v r e m e n o radi odbijanja p r o .
tunapada i protuudara onih snaga neprijatelja ija bi uspje
na djelovanja znatno oteala ili onemoguila postizanje cilja
napada.
Snage na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju treba to
prije da zauzmu one objekte, pravce i prostore ijim se dra
njem bitno naruava sistem obrane neprijatelja, oteava ili
onemoguava m a n e v a r njegovih snaga i o n e d o v o d e u nepo
voljan borbeni poloaj, onemoguava ili oteava upotreba
njegovih rezervi i izvlaenje, d o v o d e u okruenje snage ne
prijatelja i ubrzava t e m p o napada vlastitih snaga koje d j e .
luju na fronti.
A k o je u toku napada neprijatelj razbijen i prisiljen na
povlaenje, o d m a h se poduzima energino gonjenje. Pri gQ_
njenju m o r a se neprekidno odravati vrsto sadejstvo j e a j .
nica k o j e djeluju na fronti i jedinica na privremeno zapo
sjednutom teritoriju. V r l o esto uspjeh u gonjenju zavisi,
prvenstveno, od pravilnog i p r a v o v r e m e n o g angairanja snaga'
k o j e djeluju na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju.
Napad
na
privremeno
zaposjednutom
teritoriju
je
u
svim situacijama prevladavajui i odluujui v i d borbenih
djelovanja. Stoga se i obrambeni ciljevi, kao to je obrana
slobodnih teritorija, esto ostvaruju napadnim d j e l o v a n j i m a
239

Napadi se izvode u obliku borbi, bojeva i operacija, te sa

mostalnih vatrenih udara. Posebno znaenje imaju masovni
samostalni b o j e v i i borbe, zasjede, diverzije, prepadi i upadi
u gradove i druga naseljena mjesta koje je neprijatelj pri
vremeno zaposjeo.
Napad na privremeno zaposjednutom teritoriju, osim uni
tavanja i zarobljavanja ive sile i zapljene ratne tehnike i
materijalnih dobara neprijatelja, m o e imati i druge ciljeve:
oslobaanje teritorija; proirivanje, spajanje i obrana slo
bodnih teritorija; povezivanje slobodnog teritorija na privre
meno zaposjednutom teritoriju s dijelovima teritorija u vla
stitoj pozadini; paraliziranje p r o m e t a na komunikacijama i
sistema rukovoenja i komandiranja neprijatelja; iscrpljiva
nje, uznemiravanje i obmanjivanje neprijatelja i zatita sta
novnitva i materijalnih dobara; oslobaanje logoraa i za
tvorenika.
Objekti napada na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju
prvenstveno su: snage neprijatelja i objekti na komunikaci
jama, u naseljenim mjestima i gradovima; nuklearna, kemij
ska i bioloka oruja; artiljerijsko-raketne jedinice; organi
i objekti komandiranja i veze; organi i institucije neprijate
ljeve vlasti; vojni i privredni objekti i postrojenja aero
dromi, luke, skladita oruja, municije, goriva i drugih ma
terijalnih dobara; objekti i sredstva j a v n o g informiranja.
Napadnim djelovanjima na p r i v r e m e n o zaposjednutom
teritoriju neprijatelju se neprekidno nanose to vei gubici
u ljudstvu i ratnoj tehnici, oteava manevar, namee pasivna
obrana, smanjuje prostor koji je p r i v r e m e n o zaposjeo, para
lizira komandiranje, sistem veza i p r o m e t na komunikacija
ma, oteava pokret, opskrba i o d m o r , i prisiljava se da odva
ja veliki dio snaga za osiguranje kretanja i razmjetaja jedi
nica.
Uspjean napad na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju
zahtijeva: tajnost priprema, postizanje iznenaenja, smion i
silovit udar, naelno kratko trajanje,* djelovanje u svim zem
ljinim i vremenskim uvjetima, masovno sudjelovanje svih
subjekata openarodne obrane i drutvene samozatite i je
dinstvo borbenih aktivnosti i drugih oblika b o r b e i opena
rodnog otpora.
240

Da bi se sprijeilo pristizanje p o m o i napadnutim sna

gama neprijatelja, moraju se o d v o j i t i dovoljno j a k e snage
za uspjena obrambena djelovanja i demonstrativne n a p a c j e
N a p a d na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju izvodi se
u sadejstvu sa snagama koje djeluju na fronti ili samo
stalno. Zavisno od borbene situacije i teita borbenih dje
lovanja na o d r e e n o m prostoru, napadna borbena djelova
nja na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju m o g u imati
p o m o n u ili glavnu ulogu u odnosu na borbena djelovanja
na fronti. U oba sluaja borbena djelovanja na fronti i n a
p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju neprekidno se U s _
kladu ju.
A k o napadna borbena djelovanja na privremeno zapo
sjednutom teritoriju, u odnosu na borbena djelovanja na
fronti, imaju p o m o n u ulogu, objekti napada su najee*
neprijateljeve snage i objekti na komunikacijama i rezerve"
vatreni poloaji nuklearnih, kemijskih i biolokih oruja i
artiljerijsko-raketnih jedinica; vane operativne i taktike
topografske cjeline i j i m se zauzimanjem i dranjem onemo
guava ili oteava manevar neprijatelja; sistem komandira
nja; a e r o d r o m i i luke; garnizoni u gradovima i drugim n a _
seljenim mjestima, i skladita naoruanja, municije i goriva.
T a k v i m napadima se znatno olakavaju borbena djelovanja
snagama na fronti i o m o g u a v a ostvarivanje njihovih c i l j e v a
A k o napadna borbena djelovanja n a privremeno 2 a p o .
sjednutom teritoriju i m a j u glavnu ulogu u usporedbi s bo r _
b e n i m djelovanjima na fronti, o b j e k t i napada su, prvenstve
no, glavne snage neprijatelja na najvanijim rajonima, pj. a v _
cima i prostorima. U o d g o v a r a j u i m taktikim i operativnim
situacijama, napadi sa slobodnih teritorija na snage neprjja_
telja k o j e djeluju na fronti m o g u i m a t i odluujuu ulogu u
izvrenju zadatka i postizanju cilja napada ili obrane iri n
razmjera.
N a p a d i na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju mogu
se izvoditi i bez neposredne taktike i operativne usklae
nosti s b o r b e n i m djelovanjima na fronti. To su masovni S a _
mostalni b o j e v i i b o r b e i operacije na v e o j dubini n e p n j a .
teljevog rasporeda. Ukupni rezultati tih napada posredno
utjeu na tok i ishod b o r b e n i h djelovanja na fronti.
16

241

Napadna djelovanja su odluujua i u slamanju napad

nih, operacija neprijatelja na slobodne teritorije. N j i h o v je
cilj obrana postojeih ili stvaranje novih slobodnih terito
rija. U oba sluaja napadi se izvode usklaeno na unutra
njim i vanjskim pravcima, uz masovnu primjenu mjera i
postupaka taktikog i operativnog maskiranja radi obmanji
vanja neprijatelja.
Napadna operacija neprijatelja na slobodne teritorije
slama se napadnim djelovanjima u obliku masovnih samo
stalnih bojeva i borbi i operacija na to v e e m prostoru.
Napadi se izvode na snage neprijatelja koje i z v o d e napadnu
operaciju i na ostale njegove snage na p r i v r e m e n o zaposjed
nutom teritoriju. Napadima na komunikacije, objekte i sred
stva komandiranja, aerodrome, luke i skladita naoruanja,
municije i goriva, b o r b o m i o t p o r o m u gradovima i drugim
naseljenim mjestima sputava se neprijatelju inicijativa, ote
ava manevar i racionalna upotreba snaga, naroito avijacije,
helikoptera, desantnih i artiljerijsko-raketnih jedinica. Za
slamanje napadnih operacija neprijatelja na slobodne teri
torije nuni su organizirana i uspjena borba protiv njego
vih zranih desanata i protunuklearno-kemijsko-bioloko osi
guranje vlastitih jedinica.
Privremeni gubitak j e d n o g teritorija m o r a se nadokna
diti oslobaanjem drugog koji e pruati povoljne uvjete za
nastavljanje i proirivanje borbenih djelovanja i drugih obli
ka borbe i openarodnog otpora. Na teritoriju koji je nepri
jatelj privremeno zaposjeo ostaju dijelovi oruanih snaga
koji nastavljaju borbena djelovanja, oslanjajui se na ope
narodnu borbu i o t p o r u skladu sa situacijom na tom terito
riju i susjednim teritorijima.
Na privremeno zaposjednutom teritoriju jedinice e e
sto prelaziti u napad u susretu s neprijateljem. U t i m uvje
tima jedinice treba brzo razviti, zauzeti objekte taktikog i
operativnog znaenja i prijei u napad prije nego to se
neprijatelj razvije za borbu. Uvijek treba nastojati da se na
padima sa krune ili polukrune osnovice pocijepa neprijateljev raspored na dijelove, nabaci na zemljite na k o j e m nje
gova eventualna prednost u borbenoj i drugoj tehnici ne
moe doi do punog izraaja i da se za to krae vrijeme
razbije ili uniti.
242

N a p a d je osnovni v i d borbenih djelovanja p r o t i v diver

zantskih i drugih grupa neprijatelja ubaenih na slobodne
teritorije. Te se snage moraju, angairanjem svih subjekata
openarodne obrane i drutvene samozatite, otkriti i uni
titi prije nego to otponu njihova borbena djelovanja i
druge aktivnosti na slobodnim teritorijama.
Napad na grad ili naseljeno mjesto i z v o d i se samostalno
ili u okviru napada i obrane veih razmjera na fronti i priv
remeno zaposjednutom teritoriju.
Zavisno od znaenja i uloge grada ili naseljenog mjesta
u sistemu neprijateljeve obrane i cilja koji se eli postii, u
napadu se m o g u angairati glavne ili p o m o n e snage. K a d
g o d je to mogue, g r a d ili naseljeno mjesto se najprije okru
i i zauzme njegova ira okolica, a zatim se poduzima koncen
trian napad sa krune osnovice.
U napadu na grad ili naseljeno mjesto uvijek se uskla
uju djelovanja jedinica k o j e napadaju izvana i djelovanja
snaga b o r b e i openarodnog otpora iznutra. K a d a je p o t r e b n o
i mogue, snage k o j e djeluju u gradu ili naseljenom mjestu
ojaavaju se ubacivanjem jedinica izvana. Teite djelovanja
m o e biti na snagama koje djeluju u gradu i l i naseljenom
mjestu ili na snagama k o j e napadaju izvana.
Jedinice oruanih snaga i druge snage openarodne ob
rane i drutvene samozatite koje djeluju u gradu i l i nase
l j e n o m mjestu prvenstveno zauzimaju radio-televizijska stu
dija, elektrine i v o d o v o d n e objekte, potu, eljeznika, luka
i proizvodna postrojenja, vojna skladita, m o s t o v e i raskra.
O s i m toga, paraliziraju neprijateljevo komandiranje i sistem
veza i napadaju vatrene poloaje njegovih artiljerijskih i
raketnih jedinica.
K o m a n d i r a n j e svim snagama k o j e sudjeluju u napadu
na grad ili naseljeno mjesto objedinjava se. Sadejstvo jedi
nica se m o r a precizno organizirati i neprekidno odravati,
kako ne bi dolo do meusobnih borbi i gubitaka od vlastite
vatre. Od posebnog je znaenja tijesna i stalna suradnja ko
mandi i tabova jedinica oruanih snaga s r u k o v o d s t v i m a
drugih snaga openarodne obrane i drutvene samozatite
koja r u k o v o d e b o r b o m i openarodnim o t p o r o m u gradu i l i
naseljenom mjestu.
16*

243

Pri napadu na grad ili naseljeno mjesto na fronti, jedini

ce sa privremeno zaposjednutog teritorija m o g u biti upo
trijebljene za napad u pravcu grada ili za napad na komuni
kacije i neprijateljeve rezerve u dubini, radi spreavanja nji
hova manevra. One mogu biti upotrijebljene i za obranu da
bi se onemoguilo pristizanje neprijateljevi]! rezervi iz du
bine ili izvlaenje njegovih snaga sa fronte.
Napad na primorske gradove i na gradove na rijekama
izvodi se s kopna, mora i rijeka. Snage ratne mornarice iz
vode pomorskodesantna djelovanja na krila neprijateljeve
obrane ili neposredno na luke, a pomorskodiverzantska dje
lovanja na ratne i transportne b r o d o v e i objekte na moru i
pod morem. Usporedno s t i m pruaju vatrenu podrku i osi
guravaju manevar m o r e m i rijekama snagama k o j e djeluju
s kopna.
Gradovi i naseljena mjesta na p r i v r e m e n o zaposjednu
tom teritoriju bit e, zbog vojnih, politikih i ekonomskih
razloga, esto objekti napada naih snaga. U k o l i k o angaira
nje naih snaga za oslobaanje utvrenog grada sputava
njihov manevar i iziskuje velike gubitke, onda se dijelom sna
ga blokira grad, a ostale snage se angairaju za proirenje
slobodnog teritorija i izoliranje snaga neprijtelja u okrue
nom gradu. Izvana se poduzimaju demonstrativni napadi i
napadi s ogranienim ciljem, a u gradu masovne diverzije,
borbe i openarodni otpor. K a d a se stvore povoljni borbeni
uvjeti, poduzima se napad radi oslobaanja grada. U k o l i k o
neprijatelj pokua p r o b o j , napadnim i o b r a m b e n i m djelova
njima mora se onemoguiti njegovo spajanje sa snagama
koje su mu krenule u p o m o .
U toku veih napadnih operacija neprijatelja na slobod
ne teritorije, nae snage izvode napade na pojedine njegove
garnizone, bez obzira na njihovu jainu i utvrenost, ako se
jedino na taj nain omoguava manevar naim glavnim sna
gama i ako je to uvjetovano neodlonim v o j n i m i p o l i t i k i m
potrebama. Ti napadi moraju biti najtjenje usklaeni s na
padnim i obrambenim djelovanjima na irem prostoru i ma
sovnim borbenim djelovanjima, te b o r b o m i openarodnim
otporom u gradu.
Pri napadu na grad ili naseljeno mjesto na p r i v r e m e n o
zaposjednutom teritoriju uvijek se odreuju dovoljno jake
snage za spreavanje pristizanja p o m o i neprijatelju. Te sna244

ge izvode prepade i demonstrat;

na
zone neprijatelja ili v o d e obr
P a d e na druge garniJstovremeno se u svim o k o ! n i n ? m b e n a b o r b e n a d J . e l o v a n J a .
gradovima i drugim naseljenim"' p r i v r e m e n 0 zaposjednutim
m
est
ziviraju borbena djelovanja i
J a i izvan njih intenperi
sprijeilo upuivanje pomoi a
a r o d n i otpor da bi se
o n u ko
j j e g I a v m o b
e k a t
naeg napada. N a p a d i m a i p r e n ! ^
J
J
a na
drome, h e l i o d r o m e i luke naieFu
komunikacije, aeroman var
snaga neprijatelja i omet'a d i e l S n i j e s e s P r e a v a
f
n j e
j e g
V e a v , j a C l j e
hoptera, ratnih brodova i d e s a n
"

' heh"
U o s l o b o e n o m gradu ili v , a t a "
jedinice Teritorijalne obrane Q ^ S e l ^ o m mjestu prostorne
gUravaju v o j n e
C USta
nove i vane objekte a ostale f
'
"
"
a g e
se
U
UU U
na
borbenih zadataka ili s e r a z m i ^
P
J
\zvrenJ
i odmora. U gradu i okolici s j u i z v a n r a d a r a d * P p u n e
na, protudesantna i p r o t u d i v e n ? r g a n i z i r a J u protuzrana obratSka
gurnosne m j e r e i masovna d S
borba i poduzimaju siNapad na zrane i pomori
? samozatita.
tudesantne b o r b e n a fronti D p - d e s a n t e osnovni j e v i d pro
turi ju i u vlastitoj pozadini. m e n o zaposjednutom tcriU napadu na desant, z a v i s e
,

Ijenosti rajona njegova ukrcav

d n J e S 0 V e veliine i udas d
slavenske n a r o d n e armije i
" J e l u J u jedinice Jugosuradnji s drugim snagama o l t * T e r " o r i J a , n e . b r a n e - u
samozatite. N a p a d na desant n a r o d n e o b r a n e 1 d r u s t v e n e
njegova prikupljanja i u k r c a v a J Z V O d i s e p O e V \ ,
?"a

i luka - do rajona d e s a i S ? J a ~~
k o j e desant eli zauzeti.

'

a e r o d r o m a

o d n o s n o

'

1 , e h o d r a m a

objekata i rajona

Avijacija, mornarike jedi.-,;

, e d m i C e
k o
n e n e
v o
s k e
i T e r i t o r i j a l n e obrane napada
>
P
, J
d e
s a n t n e
s n a
u
k u
hovih p r i p r e m a u rajonima vil ,
f
^
Pljanja i
o k r e t a
ka
aero
d r o m i m a i lukama z a u l c r c a v a : "
P
.
"
snage o p e n a r o d n e obrane . > Istovremeno, j e d i n i c e i
P 1Vremeao
ritoriju i n t e n z i v n o napadno i J
zaposjednutom terzantski d j e l u j U
n pri
j a t e l j e v e a e r o d r o m e , luke i s lj!!^
? "
radi unitavaI
a n
v i h z r a k o p l o v a , plovnih sred****
V ^'
me, g o r i v a i drugih objekata
^ " ^ f * v o j n e opre"
n
a
t
m
k
Jedinice ratnog
^
^n h
.
1
r o t m
a c n e
ratne m o r n a r i c e napadaju del'f
P
\
brane..1
hova prevoenja (leta o d n o s i m . e n e P " J a t e I - > a u t o k " ,
Vidbe)
v a n j e m p o transportnim sredi?
' P ^ e n s i ^ dJel"
i/
^reastvinia avionima, hehkopteri245

ma i brodovima. K o p n e n e jedinice Jugoslavenske narodne

armije i jedinice Teritorijalne obrane djeluju po transport
nim sredstvima desanta u toku leta odnosno plovidbe svim
naoruanjem ije taktiko-tehnike osobine to omoguavaju.
Glavna, a najee i odluujua faza napada na desant
je u toku njegova sputanja i prizemljenja, odnosno iskrcava
nja na obalu i poetka stvaranja mostobrana. Tada je desant
najosjetljiviji, stoga ga treba nastojati u toj fazi napasti i
unititi, odnosno sprijeiti da stvori sigurnu desantnu osno
vicu i osigura uvjete za uspjeno ojaavanje i opskrbu. P r i
tome se mora v o d i t i rauna da se glavne snage ne upotri
j e b e prerano ili da se ne angairaju p r o t i v p o m o n i h dije
lova desanta.
Snage koje sudjeluju u napadu na desant rasporeuju
se tako da m o g u p r a v o v r e m e n o stupiti u borbu. Jedinice
iji je osnovni zadatak napad na desant rasporeuju svoju
glavninu u m o g u i m rajonima desantiranja ili u njihovoj bli
zini. P r i tome se m o r a voditi rauna da se glavnina protudesantnih snaga ne izloi udarima iz zraka u toku vatrene pri
preme desantiranja i da u toku desantiranja, djelovanjem
avijacije i nuklearnih i kemijskih oruja, ne bude izolirana
od rajona desantiranja.
Napad jedinica kopnene vojske na desant izvodi se, naj
ee, sa krune osnovice. Desantu treba sprijeiti da zauzme
naseljena mjesta, j a k e prirodne i umjetne objekte, mostove
i raskra. Pri napadu na desant do punog izraaja moraju
doi silina udara, odlunost i brzina djelovanja. Desant treba
razbiti na dijelove, izolirati ih, onemoguiti im sadejstvo, spa
janje i pothranjivanje i to prije unititi.
Ukoliko desant uspije osigurati desantnu osnovicu i kre
ne k objektima i rajonima k o j e eli zauzeti, u napadu na de
sant, zavisno od borbenih i zemljinih uvjeta i situacije na
fronti, angairaju se glavne ili p o m o n e snage, j e d i n i c e iz
v o d e napad prvenstveno na b o k o v e desanta u pokretu. D i o
snaga koji nije angairan u napadu i z v o d i aktivna obrambena
djelovanja radi spreavanja nastupanja desanta i zauzimanja
rajona i prostora koji su ciljevi njegova napada.
Sve snage k o j e se nalaze na desantnom prostoru ili u
njegovoj blizini, a nisu angairane na drugim b o r b e n i m zada
cima, sudjeluju u napadu na desant i potinjavaju se j e d n o m
komandantu.
246

N a p a d na moru, otocima i obali

N a p a d na moru, otocima i obali, p o r e d opih karakte
ristika, ima i svoje specifinosti. I z v o d i se na m o r u i s
mora na o t o k e i obalu, na vlastitom i p r i v r e m e n o zaposjed
nutomu obalnom podruju, na o t v o r e n o m m o r u i obalnom
podruju agresora.
Nosilac napada na vlastitom i p r i v r e m e n o zaposjednuto
mu o b a l n o m podruju jesu snage ratne m o r n a r i c e i morna
rike jedinice Teritorijalne obrane u sadejstvu s jedinicama
.ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane, kopnene vojske i
drugim snagama Teritorijalne obrane, openarodne obrane
i drutvene samozatite.
U napadu na akvatorijalnom dijelu obalnog podruja,
iskoriavajui konfiguraciju otoka i obale za prikriven ma
nevar podilaenja i borbenog razvoja, p o m o r s k e snage na
nose udar iz vie pravaca. Ostale snage, prvenstveno avija
cija, obalske artiljerijsko-raketne jedinice i snage Teritori
jalne obrane osiguravaju manevar i udar p o m o r s k i h snaga,
eksploatiraju rezultate udara ili nanose naredne udare. Na
p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju napad se najee iz
v o d i iz zasjede s mora ili sa otoka i obale. D o b r i m poznava
njem i korienjem pogodnostima k o j e prua prostor i pra
v i l n o m upotrebom snaga m o e se uspjeno i z v o d i t i napad na
vlastitom i p r i v r e m e n o zaposjednutom o b a l n o m podruju i
p r o t i v nadmonijeg neprijatelja, u uvjetima njegove prevla
sti na moru i u zraku.
N o s i l a c napada s mora na otoke i obalu jesu desantne i
pomorskodiverzantske snage, u sadejstvu s ostalim snagama
ratne mornarice, ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane,
kopnene vojske i Teritorijalne obrane i d r u g i m snagama op
enarodne obrane i drutvene samozatite u zoni napada.
N a p a d se, naelno, izvodi na slabo branjene o t o k e i dijelove
obale ili ondje gdje obrana nije p r a v o v r e m e n o organizirana.
U napadu na otoke ili obalu treba osigurati odgovarajuu pre
vlast na moru i u zraku u zoni djelovanja, sigurno i b r z o
prevoenje i iskrcavanje desantnih i p o m o r s k o d i v e r z a n t s k i h
snaga, iznenaenje, potrebnu nadmonost i dinamiku iskrca
vanja desantnih snaga, njihov prihvat i p o d r k u od snaga
k o j e djeluju na p r i v r e m e n o z a p o s j e d n u t o m teritoriju. Us247

pjeh napada na obalu i o t o k e presudno zavisi od iznenae

nja, brzine ukrcavanja, prevoenja i iskrcavanja desantnih
snaga, tajnosti ubacivanja p o m o r s k i h diverzanata, borbenih
mogunosti i efikasnosti snaga na p r i v r e m e n o zaposjednutom
teritoriju i kvalitete organizacije i odravanja sadejstva.
Nosilac napada na o t v o r e n o m m o r u jesu p o m o r s k e sna
ge, u sadejstvu s avijacijom, obalskim artiljerijsko-raketnim
jedinicama velikog dometa i drugim obalskim snagama. Iz
vodi se na manje grupe neprijateljevih p o m o r s k i h snaga, desantne i transportne b r o d o v e i k o n v o j e . N a k o n otkrivanja i
identifikacije objekata napada i snaga njihova osiguranja,
pomorske snage podilaze rajonu djelovanja, razvijaju se za
borbu i nanose udar iz j e d n o g ili vie pravaca. Osiguranje
manevra i udara glavnih snaga i eksploataciju rezultata glav
nog udara obavljaju posebni dijelovi p o m o r s k i h snaga, avi
jacija i obalske artiljerijsko-raketne jedinice. B r z e p r o m j e n e
situacije na m o r u i u zraku zahtijevaju organiziranje nepre
kidnoga obavjetajnog i borbenog osiguranja, energino izvo
enje manevra, odluan p r o d o r k objektu djelovanja i krat
kotrajan i precizan vatreni udar.
Nosilac napada u obalnom podruju neprijatelja jesu
pomorske snage. S njima sadejstvuje avijacija, a kada uvjeti
doputaju, i obalske artiljerijsko-raketne jedinice. Objekti
napada mogu biti transportni b r o d o v i i k o n v o j i u vonji i u
lukama, desantni b r o d o v i u rajonima ukrcavanja, pojedini
ratni brodovi i elementi borbene i pozadinske infrastrukture
na moru, otocima i obali. U uvjetima sporne prevlasti na
otvorenom m o r u napad se izvodi i na slabije branjene dije
love obalnog podruja. Uspjeh napada presudno zavisi od
iznenaenja i kvalitete i pravovremenosti osiguranja borbe
nih djelovanja.
Ratno zrakoplovstvo i protuzrana obrana u napadu
Snage ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane u na
padu spreavaju djelovanja snaga neprijatelja iz zranog
prostora i podravaju vlastite snage na pravcu glavnog uda
ra. Njihovi zadaci su izvianje, borba za prevlast u z r a n o m
prostoru, vatrena podrka i prevoenje zranim putem.
248

I z v i a n j e m iz zraka u p r i p r e m i napada otkrivaju se gru

piranje, raspored, manevar i pokret snaga neprijatelja, naro
ito vatrenih sredstava i rezervi. U toku napada izvianje se,
prvenstveno, usmjerava na otkrivanje pokreta u dubini ncprijateljevog rasporeda i na prikupljanje podataka o njego
voj aktivnosti. Teite izvianja je na glavnim pravcima na
pada kopnenih i p o m o r s k i h snaga. Na v e i m dubinama izvia
izviaka avijacija, a u taktikoj dubini i laka borbena avi
jacija i helikopterske jedinice.
B o r b o m za prevlast u z r a n o m prostoru u p r i p r e m i na
pada osiguravaju se povoljni uvjeti za dovoenje i razvoj
jedinica i organiziranje napada. Osnovni objekti djelovanja
jesu: neprijateljeve letjelice na zemlji i u zraku, a e r o d r o m i ,
sistemi zranog osmatranja, javljanja i navoenja, skladita
goriva i ubojnih sredstava, zrakoplovni zavodi, radionice i
snage protuzrane obrane. U okviru tog zadatka, u p r i p r e m i
i u toku napada, stalno se izvodi protuzrana obrana trupa.
Teite protuzrane obrane je spreavanje neprijateljevih
djelovanja iz zraka po naim snagama na glavnom pravcu
napada. U borbi za prevlast u zraku angairaju se j e d i n i c e
zranog osmatranja, javljanja i navoenja, lovaka, lovako-bombarderska i laka borbena avijacija i artiljerijsko-raket
ne jedinice protuzrane obrane.
Vatrena podrka u napadu prua se radi neutraliziran ja
i unitenja neprijateljevih snaga i sredstava u sistemu obra
ne i kolona na maru. Objekti djelovanja su nuklearna, ke
mijska i bioloka oruja, artiljerijsko-raketne i o k l o p n e je
dinice i drugi eeloni i rezerve. U toku napada vatrena po
drka se prvenstveno usmjerava na unitenje ili neutralizi
ranje nuklearnoga, kemijskog i biolokog oruja i artiljerijsko-raketnih jedinica i na spreavanje pokreta i odbijanje
protunapada i protuudara rezervi i drugih eelona neprija
telja. U vatrenoj podrci na v e i m dubinama angairaju se
lovako-bombarderska i lovaka avijacija, a u taktikoj du
bini prvenstveno laka borbena avijacija i helikopterske je
dinice.
P r e v o e n j e z r a n i m putem poduzima se radi pregrupira
nja i manevra snagama i sredstvima, desantiranja desanata
u dubinu neprijateljevog rasporeda i dotura materijalnih
249

sredstava jedinicama na p r i v r e m e n o zaposjednutom terito

riju. Te zadatke izvravaju transportna avijacija i helikop
terske jedinice.
Ratno zrakoplovstvo i protuzrana obrana
sku i udarnu snagu za brzo ispoljavanje teita
djelovanja izvode iznenadno, brzo, odluno
djelovanjima kopnene vojske, ratne mornarice
obrane.

ine manevar
napada. Svoja
i usklaeno s
i Teritorijalne

U vatrenoj podrci u napadu snage ratnog zrakoplovstva

i protuzrane obrane izvode borbena djelovanja usredoto
eno, eelonirano i u malim grupama, a zavisno od naina
organiziranja po planu i pozivu. Djelovanja po planu iz
vode se kada su poznati i planirani objekti napada, a dje
lovanja po pozivu izvode se snagama iz pripravnosti po novootkrivenim objektima i u sluaju iznenadnih djelovanja
neprijatelja. K a d a se djeluje po pozivu, komandiranje i na
voenje se organiziraju s komandnih mjesta jedinica kop
nene vojske, ratne mornarice i Teritorijalne obrane.

Obrana
Obi-ana je v i d borbenih djelovanja u k o j e m jedinice i
sastavi oruanih snaga, uz sudjelovanje svih drugih snaga
openarodne obrane i drutvene samozatite, kombinacijom
vatre i manevra, zapreavanjem i vjetim iskorienjem
prostora, slamaju, odbijaju, zadravaju ili usporavaju napad
neprijatelja, nanose mu gubitke i stvaraju povoljne uvjete
za prelazak u napad. Cilj obrane m o e biti i osiguranje krila,
bokova i pozadine jedinica u napadu; vezivanje snaga nepri
jatelja na odreenim rajonima, pravcima i prostorima; spre
avanje izvlaenja neprijatelja; dranje i obrana objekata,
rajona i prostora.
Uspjeh obrane, prvenstveno, zavisi od istovremenog dje
lovanja po svim elementima borbenog rasporeda snaga ne
prijatelja koje izvode napad. U obrani se uvijek angaira to
vei dio snaga za aktivna djelovanja u b o k o v e i pozadinu
snaga neprijatelja.
U obrani se, zavisno od cilja i raspoloivih snaga, izvode
i napadna borbena djelovanja poevi od diverzija do opera250

ija. Napadna borbena djelovanja su u neposrednoj funkciji

obrane i bez njih nije mogue postii njezin postavljeni cilj.
Objekti napadnih borbenih djelovanja jesu: nuklearna i ke
mijska oruja, vatreni poloaji artiljerijskih i raketnih jedi
nica, rezerve, jedinice koje osiguravaju krila i b o k o v e glav
nih snaga neprijatelja u napadu, kolone i objekti na komu
nikacijama, desanti, sistem komandiranja, upravljanja va
trom i izvianja, aerodromi, luke, skladita oruja, municije
i goriva i drugi objekti infrastrukture.
U obranu se prelazi kada je odnos snaga za nas nepovo
ljan, ali takav da omoguava postizanje cilja, uz to manje
vlastite gubitke. Ako je odnos snaga toliko nepovoljan da se
obranom ne m o e ostvariti cilj, poduzimaju se napadna dje
lovanja na drugim pravcima, uz p r i v r e m e n o naputanje dije
la teritorija gdje je neprijatelj izrazito nadmoniji.
Po nainu izvoenja i iskorienja prostora, obrana mo
e biti odsudna i zadravajua. Odsudnom se o b r a n o m cilj
obrane ostvaruje vrstim dranjem prostora, uz ogranieni
manevar unazad, i intenzivnim aktivnim b o r b e n i m djelova
njima. Zadravajuom se obranom cilj obrane ostvaruje ela
stinim o t p o r o m na uzastopnim poloajima po dubini zone i
rajona obrane i aktivnim borbenim djelovanjima po cijeloj
dubini napadnoga borbenog rasporeda neprijatelja.
P r o s t o r se p r i v r e m e n o naputa po nareenju ili odobre
nju pretpostavljenog ili samoinicijativno ako ne postoji veza
s pretpostavljenom k o m a n d o m ili tabom. P r o s t o r se napu
ta samo ako je njegova daljnja obrana nemogua ili ako
bi vlastiti gubici bili neprihvatljivi. U o d r e e n i m situacijama
pojedini objekti, rajoni i prostori naputaju se planski, kako
bi se neprijatelj d o v e o u nepovoljan borbeni poloaj i tako
stvorili povoljni uvjeti za prelazak u protunapad ili protu
udar. O p r i v r e m e n o m naputanju prostora odmah se izvje
tava pretpostavljeni i obavjetavaju se sve zainteresirane
komande i tabovi i rukovodstva drugih snaga openarodne
obrane i drutvene samozatite.
Odsudna i zadravajua obrana moraju biti uporne u os
tvarivanju cilja koji se eli postii i izvrenju zadatka jedi
nice. Upornost obrane se postie: istovremenim i usklaenim,
djelovanjima na fronti, bokovima, u pozadini i unutar raspo
reda neprijatelja; stalnim usklaivanjem obrambenih i na-

251

padnih djelovanja, vatre i manevra; organizacijom efikasnog

sistema vatre; vjetim iskoriavanjem slabih mjesta u bor
benom rasporedu neprijatelja i njegova nepovoljnog polo
aja; umjenim iskorienjem prirodnih pogodnosti prostora
i vremenskih uvjeta; masovnim zapreavanjem i fortifikacijskim ureenjem obrambenih poloaja, i neprekidnim mas
kiranjem u taktikim i operativnim razmjerima. U skladu
s tim zahtjevima grupiraju se snage, odreuje teite i for
mira borbeni raspored.
Grupiranjem snaga moraju se osigurati: uspjean o t p o r
i aktivna djelovanja na cijeloj dubini obrane; izraavanje te
ita i njegovo pomicanje u skladu s r a z v o j e m situacije; mak
simalno iskoriavanje borbenih mogunosti jedinica i bor
benih sredstava; uspjeno izvoenje obrane i u uvjetima
kada neprijatelj upotrebljava nuklearno oruje; neprekidno
sadejstvo svih jedinica koje sudjeluju u obrani, i uspjena
suradnja i usklaenost borbenih djelovanja i drugih oblika
borbe i openarodnog otpora.
Teite obrane je na objektima, rajonima i pravcima na
kojima ishod borbenih djelovanja odluujue utjee na izvr
enje zadatka. Zavisno od borbene situacije, prostornih i vre
menskih uvjeta, predviene snage i sredstva rasporeuju se
na teitu prije poetka napada neprijatelja ili u toku izvo
enja obrane, pomicanjem jedinica s drugih rajona i pra
vaca ili dovoenjem iz dubine.
Borbeni raspored u obrani treba da omogui: uspjenu
obranu; uspjena napadna borbena djelovanja po cijeloj du
bini borbenog rasporeda neprijatelja; p r o m j e n u teita obra
ne prema situaciji; uspjenu protuoklopnu i protudesantnu
borbu, protuzranu obranu i protunuklearno-kemijsko-bioloko osiguranje; efikasno i neprekidno komandiranje; sadej
stvo i suradnju, pozadinsko osiguranje i druge vrste osigu
ranja.
Obrana na kopnu
Obrana na kopnu izvodi se: na fronti, na privremeno
zaposjednutom teritoriju i u gradovima odnosno naseljenim
mjestima.
252

Obrana na fronti o r g a n i z i r a s e j i z v o d i s teitem du

komunikacijskih pravaca, osloncem na ureene pojasove, po
loaje, gradove i druga naseljena mjesta, vodene i druge pre
preke i uz masovno zapreavanje Obrana mora biti uporna,
aktivna, elastina i otporna na udar i vatru borbenih sred
stava neprijatelja, ukljuujui nuklearno i kemijsko oruje.
N o s i l a c obrane na fronti su jedinice Jugoslavenske na
rodne armije. Manevarske jedinice Teritorijalne obrane upo
trebljavaju se za aktivna djelovanja na bokove i pozadinu
snaga neprijatelja koje izvode napad i obranu gradova od
nosno naseljenih mjesta, a kada je to nuno i za obranu tak
tikih pravaca na tee prohodnom zemljitu. Prostorne jedi
nice Teritorijalne obrane i 2 v o a e borbena djelovanja na svo
j e m teritoriju u skladu s namjenom idejom obrane j e d i n i c e
koja je nosilac borbenih d j e l o v a n j a u danoj zoni odnosno ra
j o n u i r a z v o j e m borbene situacije.
Snage predviene za obranu zavisno od cilja i razmjera
obrane, grupiraju se prema zadacima u snage za: obrambena
djelovanja na fronti; napadna djelovanja na fronti, na bo
kove, u pozadinu i unutar rasporeda neprijatelja; borbu pro
tiv desanata; protuzranu obranu- protuoklopnu borbu; re
zervu, vatrenu podrku; pokretno zapreavanje; diverzantska
djelovanja; protudiverzantska i druga specijalna djelovanja;
borbeno i pozadinsko o s i g U r a n j e j d r u g e vrste osiguranja;
odravanje, popravak i i Z r a d u komunikacija, i osiguranje
komandiranja, sadejstva i suradnje.
B o r b e n i raspored, zavisno od cilja, veliine i sastava sna
ga i osobina zemljita, moe biti u j e d n o m eelonu s rezer
v o m ili dva do tri eelona. Ostale elemente borbenog raspo
reda ine jedinice vatrene podrke borbenog i pozadinskog
osiguranja i elementi komandiranja.
Struktura obrane sastoji s e , naelno, od pretpolja, pojasova, poloaja i rajona. Konkretna rjeenja zavise od veli
ine, vrste i sastava snaga, njihova borbenog rasporeda, ja
ine, sastava i vjerojatnog n a i n a d j e l o v a n j a neprijatelja i
osobina zemljita.
Zemljite se u obrani umjeno iskoriava kao oslonac
za b o r b u i manevar. Njegovim fortifikacijskim ureenjem,
zapreavanjem i primjenom odgovarajuih maskirnih m j e r a

253

stvaraju se povoljni uvjeti za uspjenu upotrebu i zatitu vla

stitih snaga i vatrenih sredstava, za stabilnost i aktivnost ob
rane, za usporavanje, kanaliziranje i slama/nje napada nepri
jatelja. Tee prohodno zemljite i loe vremenske uvjete tre
ba iskoriavati za iznenadna i smjela napadna djelovanja,
prvenstveno u krila a bokove, iz pozadine i unutar borbenog
rasporeda neprijatelja.
Sistem vatre u obrani obuhvaa: vatru snaga koje izvode
obranu i napadna djelovanja, vatru artiljerijsko-raketnih je
dinica koje vre podrku, vatru snaga protuzrane obrane,
vatru susjednih jedinica i minskoeksplozivne prepreke. Sis
tem vatre se organizira tako da j e d n o v r e m e n o omogui efi
kasno djelovanje po svim elementima borbenog rasporeda
neprijatelja za sve vrijeme izvoenja obrane.
Zapreavanje je jedan od bitnih faktora upornosti, aktiv
nosti i stabilnosti obrane. I z v o d i se u pretpolju, ispred p r v o g
poloaja i na cijeloj dubini obrane u skladu sa zamisli nje
zina izvoenja. Zapreavanjem se usporava tempo nastupa
nja neprijatelja, nanose mu se gubici i kanaliziraju njegove
snage na pravce i prostore na kojima ne m o g u potpuno isko
ristiti svoje borbene mogunosti i gdje dolaze u nepovoljan
borbeni poloaj.
Aktivnost obrane se ostvaruje napadnim djelovanjima
snaga koje su za to posebno predviene, te ispadima, protu
napadima snaga koje izvode obranu. U toku izvoenja obra
ne treba iskoristiti svaku pogodnu situaciju za napadna dje
lovanja, jer ona znatno doprinose ostvarenju cilja obrane.
Jedinice koje se nalaze unutar borbenog rasporeda snaga ne
prijatelja koje izvode napad i iza njega, prvenstveno se an
gairaju u napadnim borbenim djelovanjima.
Elastinost obrane postie se svrsishodnom kombinaci
j o m otpora i manevra, b r z i m i vjetim prilagoavanjem situ
aciji i zemljitu i umjenim iskorienjem slabosti nepri
jatelja. U elastinoj obrani izbjegavaju se udari nadmonijih
snaga neprijatelja, a istovremeno se iznalaze efikasna i ra
cionalna rjeenja za uspjenu upotrebu vlastitih snaga.
Manevar u obrani omoguava svrsishodnu i pravovre
menu upotrebu snaga i sredstava, efikasno iskoriavanje re
zultata djelovanja v a t r o m i preotimanje inicijative od nepri
jatelja. Manevar se izvodi u okviru obrambenog rajona odno254

sno zone, u pozadini neprijatelja i unutar njegova b o r b e t l o

rasporeda. U k o l i k o situacija zahtijeva i ako je to s v r s i s h o d n i
izvodi se manevar jedinicama s fronte na privremeno z a p o '
sjednuti teritorij i obratno.
Obrana na fronti m o r a biti organizirana, prije s v e g a
za uspjenu protuoklopnu borbu, protudesantnu borbu, p r Q '
tuzranu obranu i protunuklearno-bioloko-kemijsko o s i g u "
ranje.
Pretpolje se organizira kada snage k o j e o r g a n i z i r a j u
obranu nemaju neposredan b o r b e n i d o d i r s n e p r i j a t e l j e u i
Borbena djelovanja u pretpolju organiziraju se p r v e n s t v e i l o
du komunikacija, a i z v o d e se k o m b i n a c i j o m pokretne o b r a
ne, protunapada, zasjeda, prepada i zapreavanja. Za b o r b u
u pretpolju odreuju se prvenstveno brzopokretne j e d i n i C e
ojaane p r o t u o k l o p n i m o d r e d i m a i p o k r e t n i m grupama 2 a
zapreavanje. Jedinice T e r i t o r i j a l n e o b r a n e se, naelno, U p o
trebljavaju za napadna djelovanja u b o k o v e neprijatelji
i za zapreavanje.
O t p o r o m po dubini o b r a m b e n o g rajona odnosno zon e
osloncem na zemljine objekte ojaane zapreavanjem i u t V r '
ivanjem, i napadima na krila, b o k o v e i pozadinu sn a g a
neprijatelja, slama se njihova napadna m o , odvajaju se S V e
vee snage za aktivna djelovanja, p r e o t i m a , inicijativa i st Va .
raju povoljni uvjeti za prelazak u napad.
N a d m o n i j i m o k l o p n i m i m e h a n i z i r a n i m snagama nep r j.
jatelja frontalno se suprotstavljaju p r o t u o k l o p n e jedinic e j
dijelovi oklopnih i mehaniziranih j e d i n i c a , podrani artiij e .
rijom i avijacijom, uz masovno zapreavanje. Glavnina o k W
nih i mehaniziranih snaga i ostale j e d i n i c e predviene pi a ,
nom napadaju na krila, b o k o v e i p o z a d i n u neprijatelja. jvja
taj nain neprijatelj je prisiljen da djeluje na irokoj fronti
i odvaja vee snage za osiguranje s v o j i h krila, bokova, p o 2 a .
dine i komunikacija, to znatno umanjuje njegove b o r b e n e
mogunosti i usporava mu t e m p o nastupanja na fronti.
Drugi eelon i rezerva, zavisno od situacije, upotreblj a .
vaju se za borbu p r o t i v desanata, p r o t u n a p a d e i protuudare
prihvat snaga p r v o g eelona i o b r a n u po dubini. Drugi eelon
i rezerva upotrebljavaju se, p r v e n s t v e n o , za napadna borbena
djelovanja, kako bi se to prije s l o m i l a napadna mo nep r j.
jatelja i obrana neposredno prerasla u napad.
2SS

Jedinice na privremeno zaposjednutom teritoriju, k o j e

ulaze u sastav snaga koje djeluju na fronti, napadaju jedi
nice neprijatelja i objekte na komunikacijama, vatrene po
loaje artiljerijsko-raketnih jedinica, .komandna mjesta i
objekte vojne infrastrukture. T i m e se spreava pokret snaga
neprijatelja ka fronti, oteava opskrba i evakuacija, slabe nje
gove vatrene mogunosti i naruava komandiranje i veza.
U obrani operativnih razmjera, snage na p r i v r e m e n o za
posjednutom teritoriju i z v o d e prvenstveno napadna borbena
djelovanja na v e o j dubini. T i m e se onemoguava kretanje
operativnih rezervi neprijatelja ka fronti, paralizira promet,
ometa priprema zranih desanata i njihov transport i uni
tavaju vatreni izvori, prvenstveno sredstva za lansiranje nu
klearnog oruja. U odgovarajuim situacijama d i o snaga s
privremeno zaposjednutog teritorija i z v o d i napade u pravcu
fronte kako bi se neprijatelj prisilio na izvlaenje snaga s
fronte i njihovo angairanje u b o r b i p r o t i v tih jedinica.
Manevar unatrag izvodi se u toku obrane, uz prihvat
snaga koje organiziraju obranu na narednim poloajima. Pri
vremeno naputanje prostora m a n e v r o m unatrag odmah se
nadoknauje oslobaanjem novih prostora na p r i v r e m e n o
zaposjednutom teritoriju.
Obrana u okruenju prihvaa se za odreeno vrijeme,
kada je to u skladu s m a n e v r o m veih snaga ili kada se je
dino na taj nain m o e ostvariti postavljeni cilj. To se naj
ee primjenjuje kada se obrana i z v o d i u okviru napada
irih razmjera, kada, prema planu, obrana treba neposredno
da preraste u napad ili kada se planiraju napadna djelova
nja sa slobodnih teritorija u pravcu fronte.
Proboj iz okruenja poduzima se u pravcu fronte ili
slobodnih teritorija. Snage koje djeluju na fronti i na slo
bodnim teritorijama napadnim djelovanjima pomau jedini
cama proboj iz okruenja i prihvaaju ih na p o g o d n i m polo
ajima. Z a p r o b o j i z okruenja, k a d g o d j e t o mogue, ko
riste se no i nepovoljni atmosferski uvjeti. Da bi se nepri
jatelj obmanuo o stvarnim namjerama jedinice koja se pro
bija iz okruenja i postiglo iznenaenje, poduzimaju se bor
bena djelovanja i mjere maskiranja na to irem prostoru.
Ako neprijatelj upotrebljava nuklearno i kemijsko oru
je, poduzimaju se mjere da mu se otea i l i sprijei njihova

upotreba i o n e m o g u i eksploatacija n j i h 0 v a u c j n ka. T o s e

postie m a k s i m a l n i m usredotoenjem avij a c j-,,i, e j'artilj e "
rijsko-raketne vatre po nuklearnom i kemijskom oruju i
pogodnim m a n e v r o m snaga, u p r v o m redu okioDnih jedin i c a '
protuoklopnih odreda, rezervi i pokretnih g r u a z a z a p r e a '
vanje. Izuzetno znaenje ima p r o t u n u k l e a r n o kemijsko-bi l0 '
ko osiguranje da bi se izbjegla ili umanjii a djelovanja tib
oruja i to p r i j e i lake otklonile p o s l j e d j c e njihove " P 0 "
trebe. Stoga se primjenjuje rastresit borbeni raspored, iz b J e '
gava grupiranje snaga na otkrivenom prostoru jedinice se
ukopavaju, zakloni i sklonita pokrivaju i m a s k ' j r a j u .

Obrana

privremeno

zaposjednutom

; iju i z v o d i

ter tor

Cilj obrane na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju mo

e biti: stvaranje uvjeta za poduzimanje n a p a d a irih razmjera; ouvanje slobodnih teritorija; zatita stanovnitva,
materijalnih i kulturnih dobara; osiguranje uvjeta za f u n k c i o '
niranje organa vlasti i drugih subjekata dnj t v e n o _politikog
sistema.
Obrana na p r i v r e m e n o zaposjednutom terito iu ie naje
e, sastavni d i o napada irih razmjera na f
t li W v r e "
m e n o z a p o s j e d n u t o m teritoriju. Njezin cilj
ci jedinicanain izvoenja i v r i j e m e trajanja su u f L ^ i stvaranja
povoljnih uvjeta za p o d u z i m a n j e i izvoenje na
da U d g 0 '
varajuim v o j n i m , p o l i t i k i m i ekonomskim uvietima obrana
n a p r i v r e m e n o z a p o s j e d n u t o m teritoriju i 2 v o d nezavisn
od napada.
O b r a n o m na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju,
se izvodi u o k v i r u napada, osigurava se jedinica koja i z v o d i
napad, d o v o d i n e p r i j a t e l j u nepovoljan taktiki i o p e r a t i v n l
poloaj, vezuju snage neprijatelja i onemoguavaju iH o t n e ~
taju manevar, o j a a n j e , opskrbu i izvlaenje njegovih snagaU b o r b i za o u v a n j e slobodnih teritorij^ z a v i s n o od voj
nih, politikih i e k o n o m s k i h uvjeta i potreba, obrana i * 1 ^ 6
biti p o m o n i ili g l a v n i v i d borbenih djelovanja. U o b a slu-

17
256

na

se u taktikim, a u o d r e e n i m uvjetima i operativni" 1 r a Z '

mjerima. Ona s e primjenjuje u okviru n a p a l a i r i n r a Z mjera
na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju, borbenih d j e l v a '
nja pri obrani slobodnih teritorija i borbenih djelovanja a
J
fronti.

257

aja ona je izrazito aktivna, a po nainu izvoenja i odnosu

prema prostoru m o e biti v r l o elastina do krajnje odsudna.
A k o je neprijatelj izrazito nadmoan, ako upotrebljava
nuklearno oruje i ako ne postoje posebni razlozi da se slo
bodni teritorij brani po svaku cijenu, obrana se izvodi ela
stino, a napadnim djelovanjima u pozadini njegovih snaga
ponovo se oslobaaju privremeno zaposjednuti teritoriji.
A k o se iz bilo kojih razloga slobodni teritorij ili poje
dini njegovi dijelovi moraju sauvati i slomiti napad nepri
jatelja, prostor se brani po svaku cijenu, a m o e se privre
meno napustiti samo po nareenju odnosno odobrenju pret
postavljenog.
U obrani slobodnih teritorija posebno znaenje imaju
borba protiv desanata i ubaenih diverzantskih grupa, protu
zrana obrana i zapreavanje, posebno na komunikacijama.
Prije privremenog naputanja dijela ili jednoga cijelog
slobodnog teritorija sklanjaju se ili evakuiraju ranjenici
i bolesnici, proizvodna sredstva i druga materijalna dobra.
Na teritoriju koji je neprijatelj uspio p r i v r e m e n o zaposjesti
ostaju jedinice Teritorijalne obrane, druge snage openarod
ne obrane i drutvene samozatite i organi i rukovodstva dru
tveno-politikih zajednica i organizacija udruenog rada, koji
nastavljaju borbena djelovanja i druge oblike b o r b e i ope
narodnog otpora. Manevarske jedinice Teritorijalne obrane
i jedinice Jugoslavenske narodne armije k o j e djeluju na pri
vremeno zaposjednutom teritoriju oslobaaju nove, vee i
znaajnije teritorije.
Obranom na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju, koja se
izvodi u okviru borbenih djelovanja na fronti, olakava se
napad i ubrzava t e m p o nastupanja naih snaga, odnosno po
mae naim jedinicama slamanje napada neprijatelja na fron
ti. Jedinice k o j e izvode tu obranu uporno brane odreene
objekte, rajone i prostore, radi onemoguavanja pristizanja
rezervi neprijatelja na frontu ili izvlaenja njegovih jedinica
s fronte i organiziranja obrane po dubini. Objekti, rajoni i
prostori na kojima se organizira i izvodi obrana najee
su na komunikacijama, rijekama i drugim v o d e n i m prepre
kama, prijevojima i otocima, a m o g u biti u taktikoj, ope
rativnoj ili strategijskoj dubini borbenog rasporeda nepri
jatelja. Nain izvoenja i trajanje obrane uvjetovani su po258

trebama i r a z v o j e m situacije na fronti Ta obrana je

ena i s napadnim djelovanjima naih snaga na P r i v r n m o
zaposjednutom teritoriju. U pojedinim situacijama ona
biti i u funkciji borbenih djelovanja u vlastitoj pozadi

Obrana se esto i z v o d i radi neposrednog o s i g u r a l l j a " 4 .

pada u okviru napada irih razmjera na privremeno zap . J ^
nutom teritoriju. Ona m o e imati taktiko ili oper
znaenje. Z a v i s n o od svojih razmjera i udaljenosti ofl
> ^
odnosno p r o s t o r a g d j e se izvodi napad i od ^ a c e j a n e ta
rakteristika zemljita i objekata i r a j o n a koji se ora
obrana m o e b i t i v e o m a elastina do krainie odsudna... A& esto
Jedinice na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju
^ ajU
ton
biti prisiljene da i z v o d e obranu u okruenju. U
pripoduzimaju s e napadna djelovanja n a irem P r o s s p r i v r e m e n o zaposjednutog teritorija kako b i se e P n ] , J nae
j e i o d a ojaa svoje snage u ijem s e okruenju n a l a ^
na
jedinice. Snage k o j e s u izvan okruenja izvode nav
n j a
neprijatelja k o j i vri okruenje radi odvajanja ^ j a z a .
to v e e g dijela njegovih snaga i olakavanja i z v r ^ ' u e n j a
datka naim j e d i n i c a m a u okruenju. Proboj &
hlaeno
treba i z v o d i t i p r a v o v r e m e n o , silovito, iznenadno i u S K "
s djelovanjima naih jedinica izvan okruenja.
t o m

LL

U s v i m uvjetima, obrana na privremeno z a p o s J e d o t u .

teritoriju j e v e o m a aktivna, pokretna, p r o t u o k l o p a ' u k l e .
desantna, o t p o r n a na djelovanja iz zraka i d J e l v a n ] Gadnim
arnog i k e m i j s k o g oruja i uvijek kombinirana s naP
r Q &
b o r b e n i m d j e l o v a n j i m a i drugim oblicima borbe i P C
nog otpora na to irem prostoru.
Obrana gradova i naseljenih mjesta ima' v e l i k
politiko, e k o n o m s k o , moralno i psiholoko znaenje- s i
vi i druga naseljena mjesta obavezno se ukljuuju u
obrane na f r o n t i , p r i v r e m e n o zaposjednutom teritorij
vlastitoj p o z a d i n i .

s t e m

^ ^
^

U o b r a n i g r a d o v a i naseljenih mjesta sudjeluje J ^ t v e n e

oruanih snaga i sve snage openarodne obrane i d
u s k i a samozatite. N j i h o v a djelovanja i aktivnosti se tijesno
.
uju, a snage se meusobno stalno ispomau, d o p U j a k o g a
zamjenjuju. T o j e bitan preduvjet uspjene o b r a n e s v
grada i n a s e l j e n o g mjesta.
17

259

Gradovi i naseljena mjesta jesu kima obrambenog si

stema komunikacijskih pravaca na fronti u frontalnom i
kombiniranom obliku oruane b o r b e . N j i h o v o m obranom osi
guravaju se vrstina, stabilnost, upornost, aktivnost i dubina
sistema obrane, usporava t e m p o nastupanja neprijatelja; ote
ava njegov manevar i upotreba snaga; vezuju njegove znatne
snage; nanose mu se veliki gubici i slama njegova napadna
mo.
Grad ili naseljeno mjesto ukljuuje se u teite obrane
na fronti ako od njegova dranja zavisi stabilnost obrane i
rih razmjera ili to nalau politiki i ekonomski razlozi. Obra
na grada ili naseljenog mjesta na fronti m o r a biti uporna i
veoma aktivna. Organizacija i nain izvoenja te obrane za
vise od uloge i znaenja grada ili naseljenog mjesta u okvi
ru obrane irih razmjera; njegove veliine, oblika i urbani
stikih i arhitektonskih karakteristika; hidrografskih i orografskih osobina ueg i ireg prostora, i njegova politikog
i ekonomskog znaenja.
Ukoliko neprijatelj uspije prodrijeti u grad, obrana se
v o d i uporno i aktivno za svaku zgradu, b l o k zgrada i rajon,
usklaenim borbenim djelovanjima i drugim oblicima borbe
i openarodnog otpora. U dijelovima grada k o j e neprijatelj
uspije privremeno zaposjesti nastavljaju se napadna borbe
na djelovanja i otpor radi njihova oslobaanja i p o m o i sna
gama koje brane druge dijelove grada. A k o neprijatelj pri
vremeno zaposjedne cijeli grad, u njemu se, u skladu s kon
kretnom situacijom, nastavljaju aktivna borbena djelovanja
i drugi oblici borbe i openarodnog otpora tijesno usklaeni
s borbenim djelovanjima i drugim oblicima b o r b e i opena
rodnog otpora u njegovoj iroj okolici.
Obrana grada ili naseljenog mjesta na fronti najtjenje
je povezana s obranom njegove okolice. Neprijatelja treba
sprijeiti da zaobie i okrui grad ili naseljeno mjesto i pri
siliti ga da izvodi frontalni napad. U k o l i k o uspije okruiti
grad ili naseljeno mjesto, obranu u okruenju i z v o d e jedini
ce koje su za to predviene p l a n o m obrane i svi drugi su
bjekti openarodne obrane i drutvene samozatite. Jedinice
oruanih snaga i druge snage koje brane grad ili naseljeno
mjesto u okruenju moraju biti p r a v o v r e m e n o opskrbljene
borbenim i drugim materijalnim potrebama. K a d a se ne pred-

via napad vlastitih snaga k okruenom gradu, p i a n i r a s e j

p r a v o v r e m e n o izvodi p r o b o j i izvlaenje iz okruenja jedi
nica koje nisu p r e d v i e n e da ostanu i nastave b o r b u u pri
v r e m e n o zaposjednutom gradu. P r o b o j i izvlaenje i z okru
enog grada i z v o d e se u sadejstvu s naim snagama koje dje
luju u n j e g o v o j okolici. Zavisno od situacije, proboj
se moe
izvoditi na j e d n o m ili vie pravaca, istovremeno s v i m snaga
ma ili po dijelovima, ka fronti ih p r e m a s i o b o d n i m
terito
rijalna, ili kombinirano.
Obrana grada ili naseljenog mjesta na privremeno zapos
j e d n u t o m teritoriju i z v o d i se u okviru obrane slobodnih teri
torija. Odsudnost obrane zavisi od vojnoga, politikog i eko
nomskog znaenja grada - naseljenog mjesta s i t U a c i j e n a
fronti i predstojeih b o r b e n i h djelovanja irih r a z m j e r a s
fronte ili slobodnih teritorija. Obrana grada ih naseljenog
mjesta n a s l o b o d n o m teritoriju izvodi s e u o k r u e n j u k a d a
to naredi pretpostavljeni starjeina.
Obrana grada i l i naseljenog mjesta na slobodnom teri
toriju ima ire znaenje kada se p r e m a njoj p l a n i r a j u j iz
v o d e napadne operacije vlastitih snaga s fronte i k a d a snage
na p r i v r e m e n o z a p o s j e d n u t o m teritoriju izvode b o r b e n a dje
lovanja i manevre u toku napadnih operacija n e p r i j a t e l j a .
Z b o g vojnoga, p o l i t i k o g i ekonomskog znaenja, grad
ili naseljeno mjesto na s l o b o d n o m teritoriju i u vlastitoj
pozadini b i t e esto o b j e k t napada neprijateljeve avij a c ije,
borbenih helikoptera, desanata i diverzantskih g r u p a . S t o g a
se organizaciji i funkcioniranju protuzrane obrane, protu
desantne i protudiverzantske b o r b e , slube zranog osmatra
nja i javljanja u o r u a n i m snagama, slube osmatranja i
obavjetavanja u drutveno-politickim zajednicama i p r o t u .
nuklearno-kemijsko-biolokom osiguranju mora posvetiti izu
zetna panja. Sve snage o p e n a r o d n e obrane i drut V e n e sa
mozatite u gradu ili n a s e l j e n o m mjestu i njegovoj o k o l i c i
moraju stalno b i t i s p r e m n e za uspjena djelovanja p r o t i v
zranih i p o m o r s k i h desanata. G r a d o v i i naseljena m j e s t a u
vlastitoj pozadini brane s e k r a j n j e odsudno u o k v i ^ s i s t e .
ma protudesantne b o r b e . Da bi se izbjegli gubici od djelo
vanja neprijatelja iz z r a n o g p r o s t o r a i osigurala sloboda
manevra j e d i n i c a u b o r b i p r o t i v desanata glavne snage tre
ba drati izvan grada i n a s e l j e n o g mjesta. Svi znaajniji obje-

260
261

kti u gradu moraju se osigurati od diverzantskih djelovanja.

Teite zatitnih mjera u okviru protuzrane obrane, protu
desantne i protudiverzantske borbe je na jedinicama civilne
zatite, radnim jedinicama i drutvenoj samozatiti.
Zavisno od raspoloivih snaga i borbene situacije, no
sioci borbenih djelovanja u obrani gradova i naseljenih mje
sta na slobodnim teritorij ama i u vlastitoj pozadini mogu
biti jedinice Teritorijalne obrane ili Jugoslavenske narodne
armije.

Obrana na moru, otocima i obali

Obrana na moru, otocima i obali, p o r e d opih karakte
ristika ima i svoje specifinosti. I z v o d e je snage ratne mor
narice u sadejstvu s ratnim z r a k o p l o v s t v o m i protuzranom
obranom, kopnenom vojskom, T e r i t o r i j a l n o m o b r a n o m i dru
gim snagama openarodne obrane i drutvene samozatite,
s osloncem na ureenu operacijsku osnovicu, utvrene oto
ke i objekte na obali i sistem zapreavanja.
Obrana se organizira i izvodi na dijelu o t v o r e n o g mora
i cijelomu obalnom podruju. N j e z i n o teite je na najvjero
jatnijim pravcima i u rajonima djelovanja pomorsko-zranih
desanata neprijatelja. Organizira se u okviru zona k o j e ine
jedinstvene vojnogeografske, privredne i demografske cje
line i omoguavaju uspjeno angairanje svih snaga opena
rodne obrane i drutvene samozatite.
U obrani otoka i obale p o m o r s k e snage i obalske arti
ljerijsko-raketne jedinice, u sadejstvu s avijacijom i s os
loncem na branjenu operacijsku osnovicu i osmatrako-izviaki sistem na vojitu, napadaju snage neprijatelja na ot
v o r e n o m moru i na prilazima o b a l n o m podruju radi razbi
janja i unitavanja ili slabljenja njihove napadne m o i . U
obalnom podruju u napadu se angairaju sve snage ratne
mornarice, ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane, kop
nene vojske, Teritorijalne obrane i druge snage koje se na
laze u zoni borbenih djelovanja. Oslanjajui se na utvrene
objekte i vatrene poloaje na otocima i obali i na sistem
zapreavanja u m o r u i na kopnu, krajnje u p o r n o m i odsud
nom obranom pojedinih otoka i dijelova obale i energinim

262

. ,
nanose se odlunapadima, protunapadima i protuudarima n e p r i j a t e i j a .
ujui udari, razbijaju i unitavaju snag
^ ^ t o p u obrane
Obrana pomorskog prometa izvodi s
e t a i opep r o m
B
o t o k a i o b a l e ili se pri obrani prekomorsK o b r a t n b e n a djerativnih prevoenja organiziraju P o s e b n d e ; s t v U s o b a l s k i m
lovanja. N j i h izvode pomorske snage u s a r J a 5 n o m o b r a n o m
snagama, ratnim zrakoplovstvom i P r 0 & a Q t a , a p o p o t r e b i
i T e r i t o r i j a l n o m obranom, naelno posre
i neposrednom zatitom.
torima i o b a l i jeB i t n e karakteristike obrane na , r o ? r U ' g o r s k i h , obalskih
su: kombiniranje napadnih djelovanja P ^ Q t o k a i dijei zrakoplovnih snaga; krajnje uporna
, n a o t o c i m a od
lova obale; visok stupanj zavisnosti O & . o v m h snaga i obefikasnosti djelovanja pomorskih i z r
, k o j e se angairaju
a
ratno; kombiniranje i raznovrsnost snag
zapreavanje
u obrani i naina njihove upotrebe; im
u m o r u i n a obali.
. o b a l i zavisi od:
Efikasnost obrane na moru, otocima i u r e e I 1 j a t e r i t o s na
pravovremene i potpune pripreme . ' L a V O S ti osmatrakorija odnosno akvatorija; otpornosti i z
^ .komandiranje,
-izviakog sistema, sistema za rukovoflenj^ ^
.s n a g a
snaga i sredstava za djelovanje p o c i l j e V n s k a djelovanja, stui sredstava za elektronska i protuelektro
^ jedinica morpnja angairanja pomorskih snaga, a "^| v a n j a ; mogunosti
narike pjeadije u zoni borbenih d j e
obranu
g | z v o < i e
ojaavanja, podrke i osiguranja s n a g a v a v a t l j a mora, o t o k a
na otocima; efikasnosti sistema zaP*^ s n o S t i sistema rukoi obalnog ruba; organiziranosti i e r l l c a
voenja, komandiranja i sadejstva.
v obrana u o b r a n i
R a t n o zrakoplovstvo i protuzrana
- a obrana angairaju se
R a t n o zrakoplovstvo i protuzrana
snaga iz
:teij.evih
u obrani z a spreavanje djelovanja nep
vojske, ratne
ne
zranog prostora i za podrku snaga * V i 2 V O < j e n j a obrane,
m o r n a r i c e i Teritorijalne obrane u to
izvianje, borbu
za
T e snage u obrani izvravaju o v e
' p o d r k u i prevoza prevlast u zranom prostoru, v a t r e
enje zranim putem.

263

N e p r e k i d n i m izvianjem otkrivaju se jaina, sastav i

pokret snaga neprijatelja. Teite izvianja u svim fazama
obrane je otkrivanje zranih i p o m o r s k i h desanata, Oklop
nih i mehaniziranih jedinica i nuklearnih, kemijskih i biolo
kih snaga i sredstava neprijatelja. Na v e o j dubini izvia
izviaka avijacija, a u taktikoj dubini i laka borbena avi
jacija i helikopterske jedinice.
B o r b o m za prevlast u zranom prostoru spreavaju se
ili ometaju djelovanja avijacije neprijatelja po snagama i
objektima na naem teritoriju. Protuzrana obrana je stalni
zadatak ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane, a njezi
no teite je u protudesantnoj borbi. N a e osnovne avijacijske snage, u pojedinim fazama obrane, m o g u se angairati
za djelovanja po glavnim grupacijama ratnog zrakoplovstva
i kopnene vojske neprijatelja. Protuzrana obrana se organi
zira na cijeloj dubini obrane, s teitem na zatiti glavnih
snaga, vanih objekata, rajona i pravaca. U p r i p r e m i obrane
teite djelovanja je na protuzranoj obrani, a u toku nje
zina izvoenja na protuzranoj obrani i protudesantnoj bor
bi. Borbu za prevlast u z r a n o m prostoru v o d e jedinice zra
nog osmatranja, javljanja i navoenja, lovaka, lovako-bombarderska i laka borbena avijacija i artiljerijsko-raketne
jedinice protuzrane obrane.
Borba p r o t i v zranih desanata je glavni i osnovni za
datak svih snaga ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane.
U toku leta i sputanja zranih desanata, snage ratnog zra
koplovstva i protuzrane obrane izvravaju zadatke maksi
malnim naprezanjem.
V a t r e n o m podrkom se ojaava vatra jedinica kopnene
vojske i Teritorijalne obrane i spreavaju brzi p r o d o r i oklop
nih snaga i zranih desanata neprijatelja i dovoenje svje
ih snaga iz dubine. U p r i p r e m i obrane glavni objekti dje
lovanja jesu oklopne snage na m a r u i u rajonima prikup
ljanja, operativne i taktike rezerve i jedinice na maru.
U toku izvoenja obrane glavni objekti djelovanja jesu nu
klearno i kemijsko oruje, artiljerijske i raketne grupe, zra
ni i pomorski desant i o k l o p n e jedinice. R a t n o zrakoplov
stvo i protuzrana obrana podravaju v a t r o m vlastite snage
koje izvode protunapade i protuudare. Vatrenu podrku na
veoj dubini pruaju borbena avijacija i helikopterske je
dinice.

264

Jedinice se prevoze zranim putem radi manevra snaga

ma i sredstvima i ojaavanja obrane na odreenim pravci
ma i prostorima. Za prevoenje se upotrebljavaju transport
na avijacija i helikopterske jedinice.
Snage ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane mogu
djelovati usredotoeno, rastresito i u malim grupama, a pre
ma nainu organiziranja po planu i po pozivu. Po planu,
djelovanja se izvode po unaprijed planiranim objektima, a
po pozivu po naknadno otkrivenim objektima i u slu
aju iznenadnih djelovanja neprijatelja. Kada se djeluje p0
pozivu, komandiranje i navoenje se organiziraju s koman
dnih mjesta jedinica kopnene vojske, ratne mornarice i Te
ritorijalne obrane.
OBLICI B O R B E N I H DJELOVANJA

Oblici borbenih djelovanja su organizirana, meusobno

povezana i relativno samostalna borbena djelovanja koja se
izvode odgovarajuim snagama, na odreenom prostoru i za
odreeno vrijeme, radi ostvarenja taktikih, operativnih j
strategijskih ciljeva. Oblicima se izraavaju razina, razmjer
i znaenje borbenih djelovanja na kopnu, moru i u zranom
prostoru.
U svim oblicima borbenih djelovanja ispoljavaju se bit
na svojstva oruane borbe kao osnovnog sadraja openarod
noga obrambenog rata. Osnovni inioci Ikoji opredjeljuju ob
like, razinu, razmjere i znaenje borbenih djelovanja jesu
cilj, snage, prostor i vrijeme. Cilj oznaava rezultate koji
se ele i realno mogu postii u odnosu na snage neprijatelja,
prostor i vrijeme. Snage ine ljudski i materijalno-tehniki
potencijali koji se angairaju za ostvarenje planiranog cilja,
a izraavaju se brojem i kvalitetom ljudstva, naoruanja i op
reme. Prostor je dio teritorija i akvatorija na kojem se pri
premaju i izvode borbena djelovanja i druge aktivnosti, a
oznaava se kao vojite, zona, rajon ili pravac djelovanja.
Vrijeme oznaava ukupno trajanje odreenog oblika borbe
nih djelovanja.
Svaki oblik borbenih djelovanja ostvaruje se po jedin
stvenom planu i jedinstvenim komandiranjem. U svim ob265

2D12-0864

licima borbenih djelovanja usklauju se djelovanja jedini

ca oruanih snaga i aktivnosti drugih snaga openarodne ob
rane i drutvene samozatite.
Osnovni oblici borbenih djelovanja jesu operacija, boj
i borba.
Operacija
Operacija je najsloeniji i najvii oblik borbenih djelo
vanja k o j i m se, prema jedinstvenom planu, na odreenom
prostoru i za odreeno vrijeme, objedinjavaju i usmjerava
ju bojevi, borbe, taktike borbene radnje i druge aktivno
sti jedinica oruanih snaga i drugih snaga openarodne ob
rane i drutvene samozatite radi ostvarenja jedinstvenoga
operativnog ili strategijskog cilja.
Operacije i z v o d e strategijske grupacije, strategijsko-operativne jedinice, operativne jedinice i operativni sastavi Ju
goslavenske narodne armije i Teritorijalne obrane na kopnu,
moru i u zranom prostoru, uz angairanje drugih snaga op
enarodne obrane i drutvene samozatite, s osloncem na
ukupne ljudske i materijalno-tehnioke potencijale na terito
riju gdje se pripremaju i i z v o d e . Operacije mogu imati stra
tegijsko ili operativno znaenje.
Operacijom strategijskog znaenja ostvaruju se strate
gijski ciljevi i rezultati k o j i , u o d r e e n o m periodu rata, bit
no utjeu na t o k i ishod oruane b o r b e na ratitu ili nje
g o v o m dijelu. I z v o d i je strategijska grupacija, a u odree
noj situaciji i strategijsko-operativna i operativna jedinica i
operativni sastav Jugoslavenske narodne armije i Teritori
jalne obrane. M o e se izvoditi samo na k o p n e n o m dijelu
ratita ili istovremeno na kopnu i moru.
Operacijom operativnog znaenja ostvaruju se operativ
ni ciljevi i rezultati koji bitno utjeu na tok i ishod oru
ane borbe na odreenomu operacijskom pravcu ili dijelu
vojita. I z v o d e je strategijsko-operativna i operativna jedini
ca i operativni sastav kopnene vojske, Teritorijalne obrane,
ratne mornarice i ratnog zrakoplovstva i protuzrane obra
ne. Moe se izvoditi na kopnu ili na moru, ili istovremeno
i na kopnu i m o r u .
266

Cilj svake operacije proizlazi iz strategijske ili operativ

ne situacije na prostoru gdje se izvodi i ire. Opredjeljuju
ga, prije svega, vlastite mogunosti, jaina i raspored ne
prijatelja, vid djelovanja i mjesto izvoenja. U n e k i m slu
ajevima, cilj operacije mogu opredijeliti politiki i ekonom
ski razlozi.
Operacije se i z v o d e na fronti, privremeno zaposjednutom
teritoriju i u vlastitoj pozadini. Operacije, po pravilu, ima
ju intervidovski karakter, j e r se u njima angairaju snage
najmanje dvaju vidova, a u operacijama na jadranskomu po
m o r s k o m vojitu i sva t r i vida Jugoslavenske narodne armi
j e . U operacijama na kopnu, operacijama na jadranskomu po
m o r s k o m vojitu i u nekim operacijama k o j e i z v o d e snage
ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane uvijek sudjeluju
snage Teritorijalne obrane. Osnovni nosioci borbenih djelo
vanja u operacijama na fronti jesu snage Jugoslavenske na
rodne armije, na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju, naj
ee, snage Teritorijalne obrane, a u operacijama u vlasti
toj pozadini, najee, snage Jugoslavenske narodne armije.
Sve operacije odlikuju se kombiniranjem borbenih dje
lovanja i drugih aktivnosti na fronti i p r i v r e m e n o zaposjed
nutom teritoriju, esto i u vlastitoj pozadini, i p r i m j e n o m
razliitih vidova borbenih djelovanja, oblika manevra i bor
benih postupaka. Intenzitet i trajanje borbenih djelovanja
m o g u biti v r l o razliiti, to zavisi od uvjeta u k o j i m a se pri
prema i i z v o d i operacija.
Operacija se planira i i z v o d i po etapama. B r o j etapa
zavisi od cilja operacije, jaine, sastava i naina djelovanja
sopstvenih snaga, dubine zadatka, jaine, sastava i naina
djelovanja neprijatelja i karakteristika
zemljita
odnosno
prostora.
Operacija se izvodi u zoni operacije, koja m o e obuhva
titi d i o ratita, j e d n o vojite ili njegov dio, s o d r e e n i m bro
j e m pravaca na cijeloj dubini. Zona operacije je kompaktna
i jedinstvena operativno-geografska cjelina, a po pravilu je
odreuje pretpostavljeni komandant.
U svakoj operaciji odreuje se teite. Ono se ostva
ruje angairanjem glavnih snaga k o j e sudjeluju u operaciji
na o d r e e n o m p r o s t o m ili pravcu i za odreeno vrijeme, ka
ko bi se postigli odluujui rezultati, te usmjeravanjem na267

pora i aktivnosti svih snaga openarodne obrane i drutve

ne samozatite u zoni operacije u toku njezine pripreme i
izvoenja.
Za izvoenje operacije grupiraju se snage i formira se
odgovarajui operativni borbeni raspored. Oblik operativno
ga borbenog rasporeda, b r o j , sastav i zadaci pojedinih nje
govih elemenata, vrijeme i nain njihove upotrebe zavise,
prvenstveno, od veliine i sastava snaga, zamisli i plana iz
voenja operacije i karakteristika zemljita odnosno pro
stora.
Operacija se izvodi j e d n o v r e m e n i m u d a r o m po svim ele
mentima borbenog rasporeda neprijatelja u operacijskoj zo
ni, uz primjenu raznovrsnih obli'ka borbe i openarodnog ot
pora, posebno u gradovima i naseljenim mjestima i u protudesantnoj borbi.
Dovoenje i operativni razvoj snaga, po pravilu, pretho
de izvoenju operacije. Pri planiranju i organiziranju do
voenja i operativnog razvoja snaga poduzimaju se mjere
zatite i osiguranja, s osloncem na prostorne jedinice Terito
rijalne obrane i druge snage openarodne obrane a drutve
ne samozatite. Dovoenje snaga i njihov operativni razvoj
najee se izvode mariranjam. Jedinice k o j e se d o v o d e for
miraju odgovarajui marevski raspored, koji treba da omo
gui to bre kretanje i razvoj, brz prelazak u borbeni ra
spored i efikasnu zatitu od m o g u e g djelovanja neprijate
lja, posebno od djelovanja nuklearnog i kemijskog oruja.
Osiguranje borbenih djelovanja u operacijama organizi
ra se s osloncem na aktivnost svih snaga openarodne obra
ne i drutvene samozatite na o d r e e n o m prostoru.
Komandiranje snagama k o j e i z v o d e operaciju zasniva se
na opim naelima -rukovoenja i komandiranja u oruanim
snagama i prilagoava se k o n k r e t n i m uvjetima u k o j i m a se
operacija priprema i izvodi. Jedna komanda odnosno tab
rukovodi svim snagama o d r e e n i m za izvoenje operacije,
bez obzira na njihovu organizacijsku pripadnost.
U openarodnom o b r a m b e n o m ratu operacije se i z v o d e
u razliitim uvjetima s o b z i r o m na prostor, v i d borbenog
djelovanja, p e r i o d rata i oblik oruane borbe. Na toj osnovi
izvrena je i njihova podjela i klasifikacija. Osnovne vrste
operacija jesu: napadne, obrambene, protivzranih desana268

ta, p r o t i v pomorsko-zranih desanata, pomorske, pomorskodesantne, zrakoplovne, operacije snaga protuzrane obrane
i diverzantske operacije.
Napadna

operacija

Napadna operacija je najvii oblik organiziranja i izvo

enja napada, u k o j e m se po jedinstvenom planu, na odree
n o m prostoru i za o d r e e n o vrijeme, objedinjavaju i usmje
ravaju napadni i o b r a m b e n i b o j e v i i borbe, taktike borbene
radnje i druge aktivnosti snaga kopnene vojske, Teritorijal
ne obrane, r a t n o g z r a k o p l o v s t v a i protuzrane obrane, a na
jadranskomu p o m o r s k o m v o j i t u i ratne mornarice i obalske
obrane, da bi se i z v r i o j e d i n s t v e n zadatak i ostvario pred
vieni cilj napada.
N a p a d n e o p e r a c i j e m o g u imati strategijsko ili operativno
znaenje, a izvode ih strategijske grupacije, strategijsko-operativne i operativne j e d i n i c e i operativni sastavi. Samo se
napadnim operacijama m o g u u potpunosti ostvariti odluu
jui ciljevi oruane b o r b e .
Napadna operacija na fronti izvodi se kada postoji, ma
nje i l i vie, kontinuirana fronta. U njoj se objedinjuju i
usmjeravaju borbena d j e l o v a n j a na fronti i privremeno zapo
sjednutom teritoriju u z o n i operacije. Teite je na djelo
vanjima koja se i z v o d e na fronti, a izuzetno u pojedinim
etapama ili na p o j e d i n i m p r a v c i m a teite moe bili na dje
lovanjima n a p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju koji j e
ukljuen u zonu napada.
N a p a d n a operacija na f r o n t i izvodi se u poetnom pe
r i o d u i u t o k u rata, u p r i g r a n i n o m dijelu ili u dubini rati
ta. Najee se p r i p r e m a u toku izvoenja obrane. Osnov
ne snage predviene za i z v o e n j e operacije mogu biti u ne
p o s r e d n o m dodiru s n e p r i j a t e l j e m ili izvan neposrednoga
b o r b e n o g dodira.
Cilj napadne o p e r a c i j e na fronti je razbijanje ili uni
tenje snaga neprijatelja na i z a b r a n o m pravcu i oslobaa
nje o d r e e n o g p r o s t o r a k o j i j e neprijatelj privremeno z a '
posjeo. Cilj operacije o d r e u j e se zavisno od uvjeta u ko
j i m a se operacija i z v o d i , p r i j e svega od njezinih razmjera
269

i odnosa snaga u zoni napada. Najee se ostvaruje po eta

pama, izvrenjem veeg b r o j a meusobno povezanih i uskla
enih zadataka. Napadna operacija na fronti se planira i iz
vodi, najee, u dvije do t r i etape.
Zonu napada prvenstveno odreuju: cilj operacije, ja
ina i sastav vlastitih snaga, jaina i sastav snaga neprija
telja, stupanj i fortifikacijsko ureenje obrambene zone, bor
bena situacija na privremeno zaposjednutom teritoriju i ka
rakteristike zemljita. Zavisno od znaenja operacije, zona
napada obuhvaa jedan strategijski i l i operativni pravac k o j i
vodi do krajnjih objekata na dubinu opeg zadatka, odno
sno dio prostora k o j i dre vlastite snage i na k o j e m se iz
vodi p r i p r e m a operacije i dio prostora na privremeno zapo
sjednutom teritoriju.
T e m p o napada i trajanje operacije zavise od strategij
ske i operativne situacije, posebno od odnosa snaga u cije
losti i u pojedinim elementima, oblika manevra i stanja i
opih mogunosti snaga na p r i v r e m e n o zaposjednutom teri
toriju. K a d a na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju djelu
ju nae j a e snage, koje su u stanju da sprijee upotrebu re
zervi neprijatelja na fronti ili zauzmu i odre odreeni pro
stor i znaajne objekte, t e m p o napada je vei, a trajanje
operacije krae.
Snage k o j e se angairaju za napad na fronti grupiraju
se po pravcima i eeloniraju po dubini, a snage k o j e djeluju
na privremeno zaposjednutom teritoriju, grupiraju se u za
hvatu odreenih pravaca ili objekata. Grupiranje snaga na
fronti vri se, najee, d o v o e n j e m snaga iz dubine i pre
grupiranjem snaga koje su u neposrednom b o r b e n o m do
diru s neprijateljem. Snage na p r i v r e m e n o zaposjednutom te
ritoriju grupiraju se u skladu s o p o m namjenom, mogu
nostima a zadacima u konkretnoj borbenoj situaciji. Teite
se izraava angairanjem glavnih snaga i usredotoenjem va
trene podrke na o n o m pravcu i dijelu zone gdje se rjeava
ishod operacije i usmjeravanjem aktivnosti drugih snaga op
enarodne obrane i drutvene samozatite u zoni napada.
Svrsishodnim m a n e v r o m u napadnoj operaciji mogu se
eliminirati ili umanjiti prednosti neprijatelja u nekim ele
mentima odnosa snaga, ostvariti potrebna nadmonost na
izabranom pravcu i izbjei ili umanjiti uinak vatrenih, nu270

klearnih i kemijskih udara. Istovremena djelovanja naih

snaga na fronti i privremeno zaposjednutom teritoriju omo
guavaju sadrajan, raznovrstan i efikasan manevar. Mane
v a r u napadnoj operaciji na fronti je kombinacija obilaska,
obuhvata, udara iz pozadine i fronta]nog proboja, pri emu
jedan o d njih prevladava.
Operativni borbeni raspored u napadnoj operaciji na
fronti, najee, i m a o v e elemente: snage za djelovanje na
fronti, snage za djelovanje iz pozadine neprijatelja, snage
za djelovanje unutar borbenog rasporeda neprijatelja, snage
za podrku, snage za protuoklopnu borbu, snage za protu
zranu obranu, snage za pozadinsko osiguranje i druge vr
ste osiguranja, a u n e k i m operacijama i snage za izvravanje
pomorskih i zranih desanata.
N a p a d n a operacija na fronti izvodi se uvijek po prin
cipu j e d n o v r e m e n o g udara po cijeloj diibinj borbenog ra
sporeda neprijatelja. Snage k o j e napadaju s fronte b r z o pro
diru u dubinu, rasijecaju snage neprijatelja i zauzimaju naj
znaajnije o b j e k t e i prostore u sistemu njegove obrane. Sna
ge koje djeluju iz pozadine vezuju za sebe to j a e snage
branioca, spreavaju im manevar i organizirano izvoenje
obrane i na taj nain osiguravaju snagama na fronta bri
p r o d o r na izabranim pravcima. Snage k o j e djeluju unutar
borbenog rasporeda neprijatelja d r e i zauzimaju znaajnije
objekte, presijecaju komunikacije i oteavaju m a n e v a r nje
g o v i h snaga, napadaju komandna mjesta, vatrene poloaje artiljerijsko-raketnih jedinica i pozadinske ustanove neprijate
lja i naruavaju n j e g o v sistem veza. Usklaenim djelovanjem
snaga k o j e djeluju s fronte i na p r i v r e m e n o zaposjednutom
teritoriju s d r u g i m oblicima b o r b e i openarodnog otpora
u zoni napada, neprijatelju se onemoguavaju manevar, iz
vlaenje i organiziranje obrane po dubini i organizirano od
stupanje.
Napadna
operacija
na
privremeno
zaposjednutom
terito
riju i z v o d i se poto se za to osiguraju p o t r e b n i uvjeti pret
h o d n i m m a s o v n i m samostalnim bojevima i b o r b a m a i osta
l i m o b l i c i m a b o r b e i openarodnog otpora. Po cilju i razmje
rama, napadna operacija na p r i v r e m e n o zaposjednutom te
ritoriju i m a operativno ili strategijsko znaenje. Poduzima
se u okviru operacije strategijskog znaenja ili samostalno.
Osnovni nosilac napadne operacije na p r i v r e m e n o zaposjed271

nutom teritoriju jesu jedinice Teritorijalne obrane ili jedi

nice Jugoslavenske narodne armije. Zavisno od toga, opera
ciju priprema i njome rukovodi republiki, odnosno pokra
jinski tab Teritorijalne obrane ili komanda strategijsko-opcrativne, odnosno operativne jedinice ili sastava Jugoslaven
ske narodne armije.
Cilj napadne operacije na privremeno zaposjednutom te
ritoriju zavisi od ukupnog stanja na prostoru izvoenja, po
sebno od jaine i mogunosti vlastitih snaga i situacije na
fronti. On je, najee, istovremeno uvjetovan vojnim i po
litikim, a ponekad i ekonomskim potrebama. Cilj napadne
operacije moe biti: razbijanje i unitavanje snaga neprija
telja na odreenom operacijskom prostoru radi njegova oslo
baanja; onesposobljavanje komunikacija i prekid prometa
u zahvatu odreenoga operativnog ili strategijskog pravca;
oslobaanje grada od posebnoga politikog, vojnog i eko
nomskog znaenja; oslobaanje privredno i demografski zna
ajnih prostora radi osiguranja materijalnih potreba i popu
ne jedinica oruanih snaga; razbijanje eventualno uspostav
ljenog sistema okupacije i kvislinke vlasti; vezivanje i sla
bljenje borbenih mogunosti operativnih rezervi neprijatelja
namijenjenih za djelovanja na fronti, i drugo. Ako se napad
na operacija izvodi u okviru operacije strategijskog znae
nja na fronti, tada se njezin cilj i nain izvoenja maksimal
no usklauju s potrebama operacije na fronti. U tom slua
ju, oilj moe biti razbijanje snaga neprijatelja na odreenom
prostoru, zauzimanje i dranje znaajnih objekata, spreava
nje neprijatelja da izvodi manevar, dovodi rezerve i opskr
bljuje se. Ako je napadna operacija samostalna, cilj moe
biti i spreavanje uspostavljanja okupacijskog sistema, pro
irenje postojeih ili stvaranje novih slobodnih teritorija,
oslobaanje veega grada, prenoenje teita djelovanja s je
dnog na drugi dio teritorija. Cilj napadne operacije moe
se realizirati jednim udarom s poetnim grupiranjem snaga
ili izvravanjem vie uzastopnih zadataka u duljem vremen
skom periodu.
Zona napada je, najee, veliki operacijski prostor razli
itog oblika. On obuhvaa prostore koje je zaposjeo neprija
telj i Slobodne teritorije koji slue kao osnovica naim sna
gama za pripremu i izvoenje operacije.
272

T e m p o napada i trajanje operacije prvenstveno opredje

ljuju cilj, odnos snaga i borbena, politika i ekonomska si
tuacija na prostoru izvoenja. U v i j e k treba teiti ostvarenju
planiranog cilja u to krae v r i j e m e i prenoenju djelovanja
na drugi prostor.
Snage se grupiraju po pravcima i o b j e k t i m a napada, u
skladu s p r e d v i e n o m i d e j o m manevra. Grupiranjem treba
osigurati d o v o l j n o j a k e snage za spreavanje intervencija ko
je neprijatelj poduzima p r e m a napadnutim objektima. Gru
piranju snaga i njihovu usmjeravanju k o b j e k t i m a ili prav
c i m a napada, najee, p r e t h o d i postupno odvajanje tih sna
ga od objekata na k o j i m a su do tada b i l e angairane i nji
h o v p o k r e t k o b j e k t i m a predstojeeg napada. Snage se mo
raju d o v o d i t i i razvijati uz maksimalnu tajnost i zatitu, ka
ko bi se osiguralo njihovo p r a v o v r e m e n o grupiranje za na
p a d i p o s t i g l o iznenaenje.
U napadnoj operaciji na p r i v r e m e n o zaposjednutom te
r i t o r i j u postoje p o v o l j n i uvjeti za istovremenu primjenu raz
liitih oblika m a n e v r a udari sa krune osnovice, udari iz
pozadine, obuhvati i obilasci, te za primjenu razliitih tak
tikih postupaka. Operativni b o r b e n i raspored za izvoenje
operacije, najee, ima snage za napad, snage za osigura
nje, snage za ubacivanje, snage za podrku i r e z e r v e , a po
p o t r e b i i snage za obranu.
Napadna operacija na p r i v r e m e n o zaposjednutom terito
riju izvodi se usklaenim i, po mogunosti, j e d n o v r e m e n i m
udarima po planiranim o b j e k t i m a , uz m a k s i m a l n o aktivira
nje snaga u g r a d o v i m a i d r u g i m naseljenim mjestima u
zoni operacije i ire. I z v o d e se iznenadna, brza i smjela bor
bena djelovanja i brzi manevri da bi se to p r i j e oslobo
d i l e snage za djelovanje na d r u g i m prostorima p r i v r e m e n o
zaposjednutog teritorija.
Obrambena

operacija

Obrambena operacija je najvii o b l i k organiziranja i iz

voenja obrane, u k o j e m se po j e d i n s t v e n o m planu, na odre
e n o m prostoru i za o d r e e n o vrijeme, usklauju o b r a m b e n i
i napadni b o j e v i i b o r b e i razliite taktike borbene radnje
i druge aktivnosti snaga kopnene vojske, Teritorijalne obra18

273

ne, ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane, a na jadran

skom p o m o r s k o m vojitu i ratne mornarice, kako bi se iz
vrio jedinstveni zadatak i ostvario predvieni cilj obrane.
Zavisno od cilja, jaine angairanih snaga, veliine pro
stora, mjesta izvoenja i situacije, obrambene operacije mo
gu imati i operativno ili strategijsko znaenje. I z v o d e ih strategijsko-operativne jedinice, operativne j e d i n i c e i sastavi i
strategijske grupacije oruanih snaga.
Obrambena operacija na fronti i z v o d i se kada postoji,
manje ili vie, kontinuirana fronta. U njoj se objedinjuju
i usmjeravaju borbena djelovanja na fronti i na o n i m dije
lovima privremeno zaposjednutog teritorija i dijelu vlastite
pozadine koji su u zoni obrane. Teite je na djelovanjima
na fronti, a u p o j e d i n i m etapama i na p o j e d i n i m pravcima
moe biti na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju ili u vla
stitoj pozadini u borbi p r o t i v zranih desanata.
Obrambena operacija na 'fronti izvodi se u p o e t n o m
periodu i u toku rata, u prigraninom pojasu i u dubini ra
tita. Uspjenim izvoenjem o b r a m b e n i h operacija u poet
nom periodu rata osiguravaju se bitni uvjeti za planski i
organiziran prelazak drutva na r a t n o stanje i za kasnije
uspjeno voenje oruane borbe. Obrambena operacija na
fronti p r i p r e m a se prije poetka agresije i l i u toku oru
ane borbe. Glavne snage predviene za njezino izvoenje
mogu biti u neposrednom b o r b e n o m dodiru s neprijateljem
ili izvan neposrednoga borbenog dodira.
Cilj obrambene operacije na fronti jest obrana odre
enog prostora, nanoenje to veih gubitaka neprijatelju
i stvaranje uvjeta za prelazak u napad ili dalje izvoenje ob
rane. Cilj obrambene operacije odreuje se zavisno od uvje
ta i situacije u k o j i m a se izvodi, a prije svega od odnosa
snaga. Od cilja operacije uvijek zavisi nain njezina izvoe
nja. Cilj operacije se ostvaruje po etapama, izvoenjem ve
eg b r o j a meusobno povezanih j e d n o v r e m e n i h i uzastop
nih zadataka. Obrambena operacija na fronti planira se i
izvodi, najee u dvije do tri etape.
Zona obrane, zavisno od razmjera i znaenja operacije,
obuhvaa: jedan strategijski Mi operativni pravac, prostore
pogodne za upotrebu zranih desanata oprativnog znaenja,
gradove i druga naseljena mjesta i e l e m e n t e infrastrukture.
274

K a o jedinstveni operacijski prostor, zona obrane m o e imati

vie posebnih operativno-geografskih, odnosno taktiko-geografskih cjelina poj asova po cijeloj irini i dubini ili u
zahvatu pojedinih pravaca. Pojasovi se ureuju za obranu
i posjedaju poetnim grupiranjem snaga i l i naknadno, u
toku operacije. Zavisno od uvjeta u kojima se operacija
priprema, u zoni obrane se p r e t h o d n o i z v o d e ininjerijski
radovi.
Snage u obrambenoj operaciji na fronti grupiraju se po
pravcima, a u okviru pravaca po dubini, posjedanjem po
loaja, rajona, gradova i moguih desantnih prostora i dru
gih objekata, s jasno izraenim teitem protuoklopne i pro
tudesantne b o r b e i protuzrane obrane. Operativni borbeni
raspored najee ima snage; za djelovanje na fronti; za dje
lovanje iz neprijateljeve pozadine; za djelovanje unutar bor
benog rasporeda neprijatelja; za obranu gradova; za podr
ku; za protuoklopnu borbu; za protuzranu obranu i za protudesantnu borbu.
U obrambenoj operaciji na fronti borbena djelovanja se
i z v o d e j e d n o v r e m e n o na itavoj dubini rasporeda neprijate
lja, kombiniranjem o b r a m b e n i h i napadnih djelovanja, uz
primjenu svrsishodnih manevara na fronti i dubini i razlii
tih borbenih postupaka. Na fronti se, preteno, i z v o d e ob
rambena, a u pozadini neprijatelja i u vlastitoj pozadini na
padna borbena djelovanja. K a d a se osiguraju nuni uvjeti,
u o b r a m b e n o j operaciji se i z v o d e protuudari, u kojima, po
r e d snaga na fronti, uvijek sudjeluju snage k o j e se nalaze na
b o k o v i m a u dubini rasporeda neprijatelja.
Obrambena
operacija
na privremeno
zaposjednutom
te
ritoriju i z v o d i se kada na njezinoj operativnoj ili strategij
skoj dubini postoje kompaktni slobodni teritoriji, i to samo
a k o na drugi nain nije mogue osujetiti namjere neprijate
lja i izvriti odreeni zadatak.
Obrambenu operaciju na p r i v r e m e n o zaposjednutom te
ritoriju, zavisno od situacije, p r i p r e m a i n j o m e r u k o v o d i
republiki ili pokrajinski tab Teritorijalne obrane ili od
govarajua komanda j e d i n i c e ili sastava Jugoslavenske narod
ne a r m i j e ili komanda p r i v r e m e n o g a operativnog sastava.
Osnovni su nosilac djelovanja snage Teritorijalne obrane i l i
Jugoslavenske narodne armije, uz sudjelovanje svih drugih
18'

275

snaga openarodne obrane i drutvene samozatite na pro

storu gdje se priprema i izvodi operacija.
Obrambena operacija na p r i v r e m e n o zaposjednutom te
ritoriju najee ima operativno, a izuzetno i strategijsko
znaenje. I z v o d i se samostalno ili u sklopu strategijske ope
racije na fronti. Cilj operacije j e , najee, da se za odreeno
vrijeme sprijei p r o d o r neprijatelja na slobodni teritorij i
osiguraju uvjeti za p r a v o v r e m e n o sklanjanje i zatitu stanov
nitva, bolnica, proizvodnih kapaciteta i skladita; sprijei
dovoenje i razvoj jaih snaga neprijatelja iz dubine radi
njihova angairanja na fronti ili poduzimanja ofenzivnih dje
lovanja na slobodni t e r i t o r i j : sprijei izvlaenje jedinica ne
prijatelja s fronte. Cilj operacije se ostvaruje izvravanjem
veeg broja razliitih, j e d n o v r e m e n i h i uzastopnih zadataka
na pravcima nastupanja neprijatelja i u dubini njegova ra
sporeda.
Operacijska zona u o b r a m b e n o j operaciji na p r i v r e m e n o
zaposjednutom teritoriju uvjetovana j e k o n k r e t n o m operativ
n o m i strategijskom situacijom, ciljem, o d n o s o m p r e m a fron
ti, stanjem na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju i velii
n o m i poloajem slobodnog (teritorija koji se brani.
Snage u zoni operacije grupiraju se na pravcima i naj
vanijim prostorima i objektima g d j e se oekuje upotreba
zranih desanata. Operativni borbeni raspored u obrambe
noj operaciji najee i m a o v e e l e m e n t e : snage za izvoe
nje obrane, snage za napadna djelovanja, snage za podrku,
snage za protudesantnu borbu, snage za protuzranu obranu,
grupe ili o d r e d e za zapreavanje.
Obrambena operacija na p r i v r e m e n o zaposjednutom te
ritoriju izvodi se k o m b i n a c i j o m u p o r n e o b r a n e pojedinih
poloaja i objekata i napadnih djelovanja na b o k o v e i po
zadinu neprijatelja, uz masovno zapreavanje i primjenu raz
nih oblika borbe i openarodnog o t p o r a u zoni obrane i ire.
Uvijek treba teiti da se to prije preuizme inicijativa i iz
obrane prijee u napad.
Operacija

protiv

zranog

desanta

Operacija p r o t i v operativnog ili strategijskog zranog de

santa najvii je oblik organiziranja i izvoenja protudesant
ne borbe, u k o j e m se na desantnom prostoru i prilaznim
276

pravcima, po j e d i n s t v e n o m plnu, objedinjavaju i usmjera

vaju djelovanja o d r e e n i h snaga kopnene vojske, Teritorijal
ne obrane i r a t n o g zrakoplovstva i protuzrane obrane. U
operaciji p r o t i v zranih desanata kombiniraju se napadna i
obrambena djelovanja. Pri t o m e j e napad osnovni v i d bor
benih djelovanja i uvjet uspjenog izvoenja operacije pro
tiv zranog desanta.
Operacija p r o t i v zranog desanta se, najee, organi
zira i izvodi u o k v i r u o b r a m b e n e operacije strategijskog zna
enja, radi obrane znaajnih desantnih prostora i veih aero
droma, i u t o m sluaju i m a operativno znaenje. A k o se
organizira i i z v o d i na v e o j dubini radi zatite znaajnijih
objekata i dijelova teritorija, m o e imati i strategijsko zna
enje. U o d r e e n o j vojnostrategijskoj situaciji na ratitu se
m o e organizirati i i z v o d i t i i na p r i v r e m e n o zaposjednutom
teritoriju.
Cilj operacije je unitenje ili razbijanje zranog desan
ta i spreavanje njegova spajanja sa snagama neprijatelja ko
je djeluju na fronti. Ostvaruje se djelovanjem r a t n o g zrako
plovstva i protuzrane obrane u periodu pripreme, prevoenja i sputanja zranog desanta i djelovanjem jedinica kop
nene vojske, Teritorijalne o b r a n e i svih drugih snaga Ope
narodne obrane i drutvene samozatite na desantnom pro
storu i p r i l a z n i m pravcima.
Zonu operacije ine vie desantnih rajona, vei aero
d r o m ili a e r o d r o m s k i vor, poloaji i objekti na k o j i m a su
rasporeene snage za izvoenje operacije. Zona operacije
se ureuje i p r i p r e m a za borbena djelovanja u sklopu ukup
nih o b r a m b e n i h p r i p r e m a prije agresije ili u toku oruane
borbe.
Za izvoenje o p e r a c i j e p r o t i v zranog desanta na desant
n o m prostoru i prilaznim pravcima angairaju se jedinice
Jugoslavenske narodne armije i Teritorijalne obrane. N j i h o
va djelovanja ujedinjava komanda jedinice Jugoslavenske na
rodne a r m i j e ili tab Teritorijalne obrane strategijsko-operativne i operativne razine, ili jedinstvena komanda snaga za
borbu p r o t i v zranih desanata. U sastav tih snaga ulaze i
zrakoplovne baze i o d r e d i za obranu aerodroma.
K o p n e n e snage predviene za izvoenje operacije ra
sporeuju se na desantnom prostoru ili u n j e g o v o j neposred277

noj blizini, uvijek s p r o r a u n o m da u toku sputanja i sre

ivanja zranog desanta ispolje najjai udar i postignu od
luujui rezultat. Pri rasporedu jedinica oruanih snaga mo
raju se imati u v i d u potrebe, mogunosti i nain angairanja
drugih snaga openarodne obrane i drutvene samozatite ko
je se nalaze na desantnom prostoru ili u neposrednoj blizini.
Sve snage koje se angairaju u operaciji p r o t i v zranog
desanta potinjavaju se j e d n o j komandi tabu za sve vri
j e m e trajanja operacije. Operativni borbeni raspored, nael
no, ima o v e elemente: snage za napad, snage za obranu, sna
ge za vatrenu podrku, snage za protuzranu obranu, snage
za protuoklopnu borbu, rezervu i snage za osiguranje terito
rija. U o v o j operaciji uvijek se angaira r a t n o zrakoplovstvo
i protuzrana obrana, s maksimalno m o g u i m naprezanjem,
posebno u fazi prevoenja i sputanja desanta.
Borbena djelovanja u operaciji p r o t i v zranog desanta
otpoinju, najee, djelovanjem lovake i lovako-bombarderske avijacije u fazi njegova prikupljanja. Najintenzivnija
borbena djelovanja avijacije i artiljerijsko-raketnih jedinica
protuzrane obrane su u fazi prevoenja i sputanja desan
ta. U fazi sputanja, sreivanja i djelovanja zranog desan
ta, osnovni nosilac protudesanitne b o r b e su oklopnomehanizi
rane jedinice, uz maksimalnu artiljerijsku podrku. Snage
predviene za napad treba to p r i j e uvesti u borbu kako bi
se sprijeilo sreivanje desanta i spajanje njegovih dijelova,
angairanje sredstava p o d r k e i irenje desantne osnovice.
Djelovanja p r o t i v zranog desanta moraju biti energina,
smjela i neprekidna, uz primjenu razliitih oblika manevra
i razliitih borbenih postupaka. Na taj se nain desantne
snage p r a v o v r e m e n o razdvajaju na manje dijelove, sprea
va se zauzimanje znaajnih objekata aerodroma, gradova
i drugih naseljenih mjesta i p r o m e t n i h vorova, i stvaraju
uvjeti za uspjeno unitenje i l i razbijanje desanta prije nje
gova spajanja sa snagama k o j e djeluju na fronti.

Operacija

protiv

pomorsko-zranog

desanta

Operacija protiv pomorsko-zranog desanta najvii je ob

lik organiziranja i izvoenja protudesantne borbe na jadran
skomu p o m o r s k o m vojitu, u k o j e m se po jedinstvenom
278

planu, na o d r e e n o m dijelu vojita i u o d r e e n o m vremenu,

ujedinjavaju i usmjeravaju djelovanja snaga ratne morna
rice, kopnene vojske, ratnog zrakoplovstva i protuzrane ob
rane i Teritorijalne obrane na moru, otocima, obali i u zra
n o m prostoru radi razbijanja d unitenja desantnih snaga
neprijatelja. U t e i m uvjetima, kada je nadmonost neprija
telja izrazita, cilj operacije m o e biti spreavanje dovoenja
svjeih snaga i irenja i uvrenja desantne osnovice radi
stvaranja to povoljnijih uvjeta za daljnje voenje obrane po
dubini vojita i izvoenje protuudara.
Oilj se operacije postie nanoenjem to veih gubita
ka ivoj sili i ratnoj tehnici neprijatelja po cijeloj dubini
operacijske zone na o t v o r e n o m moru, obalnom podruju
i u rajonima iskrcavanja uzastopnim i zajednikim uda
r i m a pomorskih, zrakoplovnih, obalskih i kopnenih snaga.
P o t p u n o slamanje operativnoga pomorsko-zranog desanta
ostvaruje se odlunim u d a r o m snaga u irem rajonu desan
tiranja.
N o s i l a c djelovanja p r o t i v pomorsko-zranog desanta je
su snage ratne mornarice i obalske obrane u sadejstvu s je
dinicama ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane, kopne
ne v o j s k e i Teritorijalne obrane. Operativni borbeni raspo
red, naelno, i m a : snage za djelovanja na o t v o r e n o m m o r u ,
na o t o c i m a i obali; snage za djelovanja na desantnoj osnovi
ci i obranu moguih nastupnih pravaca po dubini; zrakoplov
ne snage za podrku i protuzranu obranu, i rezervu. Zavi
sno od situacije, m o g u se formirati i snage za djelovanje
po rajonima prikupljanja i ukrcavanja pomorsko-zranih de
sanata.
Uspjeh o p e r a c i j e bitno zavisi o d : p r a v o v r e m e n o g gru
piranja snaga; ureenja akvatorija i teritorija; stupnja pre
vlasti na m o r u i u zraku u zoni operacije; p r a v o v r e m e n o g
otkrivanja desantnih snaga neprijatelja i njihove identifika
cije i praenja za v r i j e m e prevoenja m o r e m i z r a k o m ; ot
pornosti snaga protudesantne o b r a n e na djelovanja iz zraka
u p r i p r e m i i izvoenju operacije; koordinacije djelovanja i
ostvarenja sadejstva, posebno u fazi b o r b e p r o t i v desantnih
snaga na p r i l a z i m a rajonu iskrcavanja i za v r i j e m e iskrca
vanja; stupnja upornosti obrane pojedinih otoka i objekata
na obali; mogunosti manevra i grupiranja snaga protude279

sanitne obrane za izvoenje usredotoenih i eeloniranih na

pada, protunapada na m o r u i u borbi za mostobran.
A k o uvjeti omoguavaju, uvijek treba nastojati da se
glavni udar .po desantnim snagama nanese j o na moru,
j e r su one u toj fazi, zbog visoke koncentracije na desantnim
brodovima, najosjetljivije.
Operacija p r o t i v pomorsko-zranog desanta i m a opera
tivno znaenje, a izvodi se samostalno i l i u okviru operacije
strategijskog znaenja. Priprema je i n j o m e rukovodi ko
manda ratne mornarice i obalske obrane, ili komanda vojnop o m o r s k o g sektora i l i posebno formirana komanda.

Pomorskodesantna

operacija

Pomorskodesantna operacija najvii je o b l i k organizira

nja i izvoenja vlastitoga p o m o r s k o g desanta na jadransko
mu p o m o r s k o m vojitu. U n j o j se usklaenim, jedinstveno
planiranim i usmjerenim b o j e v i m a i borbama prevoze desantne snage m o r e m i z r a k o m s polazne desantne osnovice
i iskrcavaju p o d b o r b o m na p r i v r e m e n o zaposjednute otoke
i dijelove obale na kojima ostvaruju cilj operacije. Pomorskodesantnom operacijom oslobaaju se grupe p r i v r e m e n o za
posjednutih o t o k a i dijelovi obale, i z v o d i obuhvat ili okru
enje snaga agresora na njima i razbijaju i unitavaju nje
gove vee grupacije. Ona se, naelno, izvodi u okviru napadne
operacije strategijskog znaenja, a u p o v o l j n i m uvjetima i
pri povoljnom odnosu snaga i u okviru obrambene operaci
je strategijskog znaenja.
U pomorskodesantnoj operaciji sudjeluju snage ratne
mornarice, kopnene vojske, ratnog zrakoplovstva i protuzra
ne obrane, Teritorijalne obrane i druge snage openarod
ne obrane i drutvene samozatite u zoni operacije. Desantne
snage ine jedinice mornarike pjeadije i kopnene vojske
koje, u sadejstvu sa snagama ratne mornarice, ratnog zra
koplovstva i protuzrane obrane i snagama na privremeno
zaposjednutom teritoriju, ostvaruju glavni cilj operacije bor
bom na mostobranu i esantnoj osnovici. N o s i l a c djelovanja
u fazi ukrcavanja, prevoenja m o r e m i z r a k o m i iskrcava
nja desantnih snaga jesu snage ratne mornarice, u sadejstvu
280

s ratnim z r a k o p l o v s t v o m i protuzranom obranom i Teritori

j a l n o m obranom. Snage k o j e djeluju na p r i v r e m e n o zaposjed
nutim o t o c i m a i o b a l i neposredno sadejstvuju sa snagama
k o j e i z v o d e operaciju i osiguravaju povoljne uvjete za iskr
cavanje i uvoenje u borbu desantnih snaga na mostobranu.
Uspjeh pomorskodesantne operacije bitno zavisi o d : os
tvarenja i odravanja prevlasti na m o r u i u zraku u zoni iz
voenja mara desantnih snaga m o r e m i iskrcavanja; ostvatranja p o t r e b n e nadmonosti nad protudesantniom o b r a n o m
neprijatelja; fortifikacijskog ureenja njegovih objekata na
mjestima iskrcavanja; prostorne, vremenske i operativne po
godnosti i mogunosti iskrcavanja desantnih snaga u skladu
s o s n o v n o m zamisli njihove upotrebe u borbi za mostobran
i desantnu osnovicu; stanja i borbenih mogunosti snaga
na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju i stupnja usklaeno
sti njihovih djelovanja s dejstvima desantnih snaga; pozna
vanja zone izvoenja desanta, posebno akvatorija i teritori
ja na mjestima iskrcavanja desantnih snaga; poznavanja hidirometeorbloke situacije u zoni izvrenja mara m o r e m i
iskrcavanja.
Pomorskodesantna operacija izvodi se samostalno ili u
sklopu operacije strategijskog znaenja. P r i p r e m a je i n j o m e
rukovodi komanda ratne m o r n a r i c e i obalske obrane i l i po
sebno formirana komanda.
Pomorske

operacije

P o m o r s k a je operacija najvii oblik organiziranja i iz

voenja napadnih ali obrambenih djelovanja na moru, u ko
j e m se po j e d i n s t v e n o m planu ujedinjavaju djelovanja sna
ga ratne m o r n a r i c e i djelovanja ratnog zrakoplovstva i pro
tuzrane obrane, mornarikih i drugih snaga Teritorijalne
obrane i k o p n e n e vojske radi nanoenja gubitaka p o m o r s k i m
snagama i p o m o r s k o m p r o m e t u neprijatelja, odnosno obrane
vlastitoga p o m o r s k o g p r o m e t a i vanih prevoenja m o r e m .
Osnovne vrste p o m o r s k i h operacija jesu: operacija za
obranu vlastitoga p o m o r s k o g prometa i l i vanih trupnih pre
voenja m o r e m , operacija protiv p o m o r s k o g p r o m e t a nepri
jatelja, operacija p r o t i v p o m o r s k i h snaga neprijatelja i ope
racija za osiguranje opsenijeg miniranja mara.
281

Pomorske operacije odlikuje: visok intenzitet djelovanja

angairanih snaga; kratkotrajnost p o j e d i n i h djelovanja i ope
racije u cijelosti; brzina promjene borbene situacije; izvo
enje vie istovremenih ili uzastopnih borbi i bojeva razno
rodnih sastava p o m o r s k i h snaga; brzo troenje snaga i visok
stupanj gubitaka; velika zavisnost djelovanja od protuzrane
obrane i obavjetajnoga, protuelektronskog i mornarikotehmikog osiguranja; postojanje veeg broja p r i v r e m e n i h ko
mandi i sastava i este promjene organizacije snaga, ruko
voenja, komandiranja i sadejstva.
Uspjeh p o m o r s k e operacije bitno zavisi o d : stupnja pre
vlasti na m o r u i u zraku u zoni djelovanja; efikasnosti oba
vjetajnog osiguranja,
prvenstveno
otkrivanja, praenja i
identifikacije p o m o r s k i h snaga i sastava neprijatelja; umje
nog grupiranja, zdruivanja i operativnoga borbenog ra
sporeda pomorskih snaga i snaga obalske obrane; usaglaenosti djelovanja udarnih i obalskih pomorskih snaga, obal
skih artiljerijsko-raketnih jedinica, sistema obalske slube
osmatranja i javljanja i sistema zranog osmatranja, javlja
nja i navoenja avijacije; efikasnosti sistema rukovoenja i
komandiranja; ilavosti borbenih sredstava na elektronska
djelovanja; mogunosti b r z e i neprekidne popune borbenim
sredstvima i g o r i v o m , prvenstveno udarnih pomorskih snaga
i avijacije; stupnja ureenosti operacijske osnovice i njezi
na poloaja u odnosu na rajone izvoenja borbenih dje
lovanja.
Pomorska se operacija i z v o d i samostalno ili u okviru ope
racije strategijskog znaenja. P r i p r e m a je i n j o m e ruko
vodi komanda ratne mornarice i obalske obrane ili posebno
formirana komanda.
Zrakoplovna

operacija

Zrakoplovna operacija je najvii o b l i k p r i p r e m e i izvo

enja napadnih djelovanja snaga ratnog zrakoplovstva i pro
tuzrane obrane, koja se i z v o d e na o d r e e n o m prostoru i za
odreeno vrijeme radi izvravanja zadataka operativnog zna
enja. Najee se i z v o d i u okviru napadne ili obrambene
operacije strategijskog znaenja, a m o e biti i samostalna.
Planira se i realizira u tijesnom sadejstvu sa snagama kop-

282

nene vojske, Teritorijalne obrane i ratne mornarice. Zrako

p l o v n a operaoija se izvodi po odluci V r h o v n e komande oru
anih snaga. N e p o s r e d n u p r i p r e m u i planiranje, te komandi
ranje svim snagama k o j e sudjeluju u njoj, obavlja komanda
ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane.
Cilj zrakoplovne operacije jeste nanoenje gubitaka zrako
p l o v n i m snagama neprijatelja radi stvaranja odreenog stup
nja prevlasti u z r a n o m p r o s t o r u na vojitu i l i dijelu rati
ta, odnosno nanoenja to veih gubitaka kopnenim ili po
m o r s k i m snagama neprijatelja radi spreavanja njihova po
kreta, razvoja i uvoenja u borbu.
Osnovni objekti djelovanja jesu: zrakoplovne snage ne
prijatelja, aerodromi, sistem zranog osmatranja i javljanja,
nuklearna, kemijska i bioloka borbena sredstva, oklopnomehanizdrane jedinice u rajonima prikupljanja i u pokretu, artiljerijsko-raketne jedinice, objekti na komunikacijama, stra
tegijske i operativne rezerve, komandna mjesta viih koman
di, skladita ubojnog i p o g o n s k o g materijala, izvori za po
punu i opskrbu oruanih snaga. I z b o r objekata za djelova
nje m o r a biti usaglaen s c i l j e m operacije i situacijom na
fronti.
R a d i osiguranja djelovanja avijacije, posebno za neutra
liziranje sistema protuzrane obrane, u operaciji se angai
raju i odreene snage kopnene vojske i Teritorijalne obra
ne, a na p r i m o r s k o m krilu i ratne mornarice.
Zrakoplovna operacija se izvodi uzastopnim udarima avi
j a c i j e po planiranim objektima, j e d n o v r e m e n o ili u kraim
intervalima. P r i t o m se primjenjuje odgovarajui manevar,
koji treba da umanji uinak djelovanja protuzrane obrane
i avijacije neprijatelja u toku napada i u povratku s izvrenja
zadatka.
Operacija

snaga

protuzrane

obrane

Operacija snaga protuzrane obrane najviu je oblik

organiziranja i izvoenja protuzrane obrane oruanih snaga
i objekata na teritoriju od djelovanja neprijatelja iz zranog
prostora. P r i p r e m a se i izvodi radi zatite mobilizacije oru
anih snaga, njihova razvoja i planske i organizirane upotre
be u oruanoj borbi, odnosno radi zatite proizvodnje, pro283

meta i drugih aktivnosti na o d r e e n o m prostoru od masov

nih i intenzivnih djelovanja avijacije neprijatelja.
Cilj operacije snaga protuzrane obrane jeste nanoe
nje to veih gubitaka z r a k o p l o v n i m snagama neprijatelja i
maksimalno mogua obrana i zatita dijelova oruanih sna
ga i znaajnih objekata. Najee se p r i p r e m a i izvodi u po
etnom p e r i o d u rata ujedinjenim snagama ratnog zrakoplov
stva i protuzrane obrane, trupne protuzrane obrane u kop
nenoj vojsci, Teritorijalne obrane i ratne mornarice, te sna
gama protuzrane obrane i drugim strukturama obrambe
nog sistema. Odluku za izvoenje operacije donosi V r h o v n a
komanda oruanih snaga, a p r i p r e m a je, organizira i n j o m e
rukovodi komanda ratnog zrakoplovstva i protuzrane obra
ne. U izvoenju operacije snaga protuzrane obrane angai
raju se i d i j e l o v i oruanih snaga na p r i v r e m e n o zaposjednu
t o m teritoriju.
Operacija snaga protuzrane obrane m o e se i z v o d M jednovremeno u neposrednoj povezanosti s ostalim operacijama
na ratitu ili njegovu dijelu. N a e l n o , ona ima operativno
znaenje iako, u odreenoj situaciji, ostvareni efekti mogu
imati i strategijsko znaenje. Trajanje operacije snaga pro
tuzrane obrane zavisi, prije svega, od cilja k o j i se eli po
stii, odnosno vremena za koje treba obraniti odreeni pro
stor ili objekat.
Diverzantska

operacija

Diverzantska operacija je najvii oblik organiziranja i

izvoenja diverzantskih borbenih djelovanja, k o j i m se po
jedinstvenom planu, na o d r e e n o m prostoru i za odreeno
vrijeme ujedinjuju i usmjeravaju diverzantska, napadna i
obrambena djelovanja radi unitenja, oteenja ili onesposobljavanja komunikacija, energetskih izvora, sistema koman
diranja i objekata infrastrukture kojima se neprijatelj ko
risti. Osnovni ciljevi operacije jesu: paraliziranje prometa i
slabljenje borbene sposobnosti snaga neprijatelja; naruava
nje sistema komandiranja i sistema j a v n o g informiranja;
spreavanje neprijatelja da organizira okupacijski sistem i
kontrolira zaposjednuti teritorij, crpi s njega energiju i ma
terijalna dobra i organizira proizvodnju.
284

Diverzantska operacija se izvodi u okviru napadne ili

obrambene operacije strategijskog znaenja ili samostalno.
I z v o d e je snage Teritorijalne obrane i Jugoslavenske narod
ne armije, uvijek uz angairanje posebno pripremljenih i
obuenih diverzantskih jedinica i grupa i sudjelovanje snaga
openarodne obrane i drutvene samozatite.
Uz diverzije, kao osnovni sadraj i nain djelovanja u
diverzantskim operacijama, izvode se napad, obrana, demon
strativna djelovanja i sabotae. Zona operacije je d i o privre
m e n o zaposjednutog teritorija ili veliki grad, a objekti dje
lovanja su: komunikacije i o b j e k t i na njima, a e r o d r o m i , luke,
potansko-telefonsko-telegrafski sistem, objekti za komandi
ranje i veze, energetski izvori, vodoprivredni i drugi objekti
i sistemi.
Snage k o j e sudjeluju u o p e r a c i j i naelno se dijele na sna
ge za diverzantska djelovanja, snage za napadna djelovanja,
snage za obrambena djelovanja, snage za osiguranje, snage
za prihvat, snage za demonstrativna djelovanja i rezerve.
Da bi se ostvarili planirani ciljevi, nuno je osigurati iz
nenaenje u p o g l e d u mjesta, vremena i naina izvrenja di
verzija, d o v o l j n o j a k e i o p r e m l j e n e snage k o j e i z v o d e diver
zantska djelovanja i njihov p r a v o v r e m e n i organiziran pri
hvat poslije izvrenja zadatka. Tajnost i temeljitost pripre
ma, p r e c i z n o planiranje i organizacija svih predvienih aktiv
nosti bitni su preduvjeti za uspjenu diverzantsku operaciju.
Diverzantsku operaciju priprema i n j o m e rukovodi tab
odnosno komanda operativne ili strategijsko-operativne razi
ne. U pripremanju o p e r a c i j e sudjeluju odgovarajua rukovod
stva drugih snaga openarodne obrane i drutvene samo
zatite.
Boj
B o j je oblik borbenih djelovanja u k o j e m se na odree
n o m p r o s t o r u i za o d r e e n o vrijeme, po jedinstvenom pla
nu, ujedinjuju i usmjeravaju borbe, borbene taktike radnje
i druga djelovanja taktikih jedinica Jugoslavenske narodne
armije i Teritorijalne obrane, uz sudjelovanje drugih snaga
openarodne o b r a n e i drutvene samozatite, radi postizanja
cilja taktikog znaenja. I z v o d e ga zdruene taktike jedi285

nice i
pored
ravaju
rane i

sastavi u okviru operacije i l i samostalno. U njemu se,

borbenih djelovanja jedinica oruanih snaga, usmje
i raznovrsne aktivnosti drugih snaga openarodne ob
drutvene samozatite.

Cilj boja se odreuje zavisno od vida djelovanja, mje

sta izvoenja, sastava i j a i n e snaga k o j e se angairaju. Uni
tavanje ive sile i ratne tehnike neprijatelja, posebno njego
v i h vatrenih sredstava, osnovni je i najvaniji zadatak u sva
k o m boju.
B o j se i z v o d i na odreenom pravcu, u z o n i ili rajonu
djelovanja. U zoni i rajonu djelovanja odreuje se teite
koje se izraava grupiranjem glavnih snaga i usmjeravanjem
napora i aktivnosti drugih snaga openarodne obrane i dru
tvene samozatite. B o j se izvodi j e d n o v r e m e n i m u d a r o m
po cijeloj dubini rasporeda snaga neprijatelja. Na taj nain
nanose mu se vei gubici i spreava plansko i organizirano
izvoenje borbenih djelovanja, a zadatak se izvrava bre
i uz manje vlastite gubitke.
Snage k o j e izvode b o j formiraju odgovarajui taktiki
borbeni raspored, iji o b l i k i b r o j i zadaci p o j e d i n i h ele
menata zavise od jaine i sastava vlastitih snaga, vida djelo
vanja, mjesta izvoenja, jaine i sastava neprijatelja i dobijenog zadatka.
B o j se izvodi na kopnu, m o r u i u z r a n o m prostoru.
Na kopnu ga i z v o d e jedinice kopnene vojske i Teritorijalne
obrane, na m o r u j e d i n i c e ratne mornarice i Teritorijalne
obrane, a u z r a n o m prostoru snage avijacije i artiljerij
sko-raketnih jedinica protuzrane obrane. B o j m o e biti ob
rambeni i napadni. P o r e d tih, i z v o d e se i drugi bojevi: u
okruenju, susretni, protudesantni i drugi.
Na fronti se izvode sve vrste bojeva, ali su najbrojniji
napadni i obrambeni. I z v o d e se u o k v i r u operacije i l i samo
stalno. U o k v i r u bojeva k o j e i z v o d e zdruene taktike jedi
nice kopnene v o j s k e i Teritorijalne o b r a n e na fronti, izvode
se borbe na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju i u vla
stitoj pozadini p r o t i v zranog desanta, ubaenih ili od
sjeenih, o d n o s n o okruenih jedinica neprijatelja.
Na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju napadni i ob
rambeni b o j e v i se i z v o d e samostalno i l i u okviru operacije.
286

U p o j e d i n i m p e r i o d i m a rata, samostalni b o j e v i m o g u b i t i najmasovniji i glavni o b l i c i borbenih djelovanja na p o j e d i n i m

dijelovima p r i v r e m e n o zaposjednutog teritorija. B o j e v e na
privremeno zaposjednutom
teritoriju
karakteriziraju vea
samostalnost, mogunost izbora razliitih ciljeva i objekata
djelovanja, primjena razliitih oblika manevra i borbenih
postupaka, najtjenja povezanost i usklaenost s ostalim
oblicima borbe i openarodnog otpora. B o j e v i na p r i v r e m e n o
zaposjednutom teritoriju esto se i z v o d e b e z z r a k o p l o v n e po
drke i uz ogranienu artiljerijsko-raketnu vatrenu podrku.
U vlastitoj pozadini se najee i z v o d i protudesantni b o j .
A k o se izvodi u okviru o p e r a c i j e protuzranog desanta, pla
n o m se usmjerava i usklauje s ostalim b o j e v i m a i borbama
po mjestu, v r e m e n u i nainu izvoenja. A k o se protudesant
ni b o j izvodi u zoni zdruene taktike jedinice, onda se
usklauje s b o r b e n i m djelovanjima na fronti.
Protudesantni b o j karakteriziraju odlunost, brzina, ener
ginost i smjelost i najtjenja suradnja s drugim snagama
openarodne obrane i drutvene samozatite.
N a j a d r a n s k o m p o m o r s k o m vojitu b o j e v i s e i z v o d e n a
moru, o t o c i m a i kopnu. B o j e v e na m o r u i z v o d e p o m o r s k e
snage, avijacija, obalske artiIjerijsko-#-aketne j e d i n i c e , pomorskodiverzantske j e d i n i c e i m o r n a r i k e j e d i n i c e T e r i t o r i
j a l n e obrane, uz sudjelovanje drugih snaga openarodne ob
rane i drutvene samozatite. B o j na m o r u i m a karakter
susretnog djelovanja. Snage k o j e u njemu sudjeluju i z v o d e
manevar podilaenjem rajonu boja, i z v o d e taktiki r a z v o j ,
formiraju borbeni raspored d izvode udar iz pokreta. T a j
o b l i k borbenih djelovanja karakteriziraju velika brzina ma
nevra, nanoenje kratkotrajnih i p r e c i z n i h vatrenih udara i
nagle p r o m j e n e odnosa snaga i borbene situacije.
Za izvoenje boja na moru izdvajaju se posebne snage
za nanoenje glavnog udara i posebne snage za osiguranje i
eksploataciju njegovih rezultata. Na sastav, organizaciju i
nain u p o t r e b e snaga, te na efikasnost borbenih sredstava,
veliki utjecaj ima v r i j e m e kao astronomska i h i d r o m e t e o r o loka pojava.
B o j e v i na otocima presudno zavise od mogunosti mane
vra i pothranjivanja snaga m o r e m i u uskoj su vezi s dje
lovanjima i b o r b e n o m situacijom na m o r u .
287

B o j e v i snaga ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane

izvode se u zranom prostoru u okviru razliitih vrsta
operacija i l i samostalno. I z v o d e ih zdruene taktike jedi
nice i sastavi ratnog zrakoplovstva d protuzrane obrane,
samostalno ili u sadejstvu s jedinicama trupne protuzrane
obrane radi p o d r k e kopnene vojske, ratne m o r n a r i c e i Te
ritorijalne obrane.
Snage ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane reali
ziraju svoje zadatke u b o j e v i m a po planu ili p o z i v u iz odre
enog stupnja deurstva sa z e m l j e i l i iz zraka. Planiraju ih
i njima rukovode k o m a n d e operativne razine.

Borba
Borba je osnovni, najmasovniji i najintenzivniji oblik
borbenih djelovanja koji i z v o d e pojedinci, grupe i osnov
ne taktike jedinice. I z v o d i se k a o sastavni d i o boja ili ope
racije, i l i samostalno u s v i m uvjetima oruane b o r b e na
kopnu, m o r u i u zranom prostoru. P r e m a v i d u djelovanja,
borbe mogu biti napadne i obrambene.
B o r b o m se ostvaruje cilj taktikog znaenja. Z b i r ui
naka vie borbi na v e e m prostoru m o e imati operativno
znaenje. Cilj svake borbe uvjetovan je v i d o m djelovanja,
sastavom i j a i n o m snaga k o j e se angairaju, p r o s t o r o m na
k o j e m se i z v o d i i oekivanim nainom djelovanja neprija
telja.
Osnovni elementi b o r b e su p o k r e t i vatra. Iz sinkroniza
cije vatre i pokreta, u skladu s u t j e c a j e m zemljita i vre
mena, proizlaze ostali elementi b o r b e otpor, udar i tei
te. O t p o r o m se nanose gubici neprijatelju i usporava nje
gov pokret. U d a r o m se neprijatelj razbija i onesposobljava
u tolikoj m j e r i da to utjee na krajnji ishod borbe. Bliskim
udarom b o r b o m prsa u prsa najee se postie presudan
uspjeh. Teite b o r b e predstavljaju r a j o n i objekat i j i m se
zauzimanjem odnosno dranjem odluujue utjee na tok i
ishod borbe.
Osnovne karakteristike b o r b e u openarodnomu obram
b e n o m ratu ogledaju se u velikoj pokretljivosti, estim i na
glim promjenama situacije, raznovrsnosti taktikih postupa288

ka i naina djelovanja. Te karakteristike borbe istiu nje

zinu sloenost koja od sudionika, posebno od starjeina, zah
tijeva visok stupanj osposobljenosti, snalaljivosti i inicija
tive.
B o r b e na kopnu izvode jedinice kopnene vojske i Teri
torijalne obrane na fronti, p r i v r e m e n o zaposjednutom teri
toriju i u vlastitoj pozadini, u svim zemljinim i vremen
skim uvjetima, esto i p r i n e p o v o l j n o m odnosu snaga.
N a p a d n e b o r b e se n e p r e k i d n o i z v o d e na neprijateljeve
jedinice, komandna mjesta, objekte, instalacije, skladita, op
skrbne kolone, p r i j e svega na najosjetljivija mjesta nepri
jatelja gdje mu je m o g u e nanijeti najvee gubitke. B o r b e se
i z v o d e istovremeno i uzastopno na v e e m b r o j u pravaca, ra
j o n a i objekata p r i m j e n o m takvih naina djelovanja k o j i osi
guravaju raznovrsnost, inicijativu, odlunost i efikasnost i
kontinuirana djelovanja na i r o k o m prostoru. Za uspjeh u
napadnoj b o r b i od presudnog je znaenja da se i z v o d i u po
v o l j n i m uvjetima k o j i se osiguravaju d o b r i m poznavanjem
neprijatelja, p o v o l j n i m o d n o s o m snaga na teitu, iskorienjem neprijateljevih slabosti i vlastitih prednosti, detaljnom
p r i p r e m o m napada i drugim.
Obrambene b o r b e se i z v o d e kada napad iz b i l o kojih
razloga nije svrsishodan, a obrana prua mogunost da se ne
prijatelju nanesu vei gubici, slomi njegova napadna m o i
s t v o r e p o v o l j n i uvjeti za prelazak u napad. B i t n o obiljeje
o b r a m b e n e b o r b e je aktivnost k o j a se ogleda u neprekidnoj
tenji da se r a z n o v r s n i m b o r b e n i m radnjama, taktikim po
stupcima i mjerama osiguraju ilavost, otpornost i sposob
nost za preotimanje inicijative. Stalna aktivnost i primjena
razliitih oblika manevra, j e d a n j e o d osnovnih uvjeta z a
uspjeno i z v o e n j e o b r a m b e n e borbe.
B o r b u na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju karakte
rizira vea samostalnost u izboru cilja, objekata i rajona dje
lovanja, vea mogunost p r i m j e n e razliitih naina djelova
nja i to tjenja usklaenost sa drugim oblicima b o r b e i
openarodnog otpora. U partizanskom obliku oruane bor
be na o d r e e n o m p r o s t o r u i u o d r e e n o m vremenu, borba
m o e biti dominantan oblik borbenih djelovanja.
B o r b e u vlastitoj pozadini i z v o d e se u okviru djelovanja
p r o t i v zranih i pomorsko-zranih desanata, najee kao sa19

289

stavni dijelovi boja, a p r o t i v manjih desanata i samostalno.

U borbi p r o t i v ubaenih i diverzantskih grupa i drugih gru
pa za specijalna djelovanja, preteno se izvode samostalne
borbe.
Borba na m o r u je osnovni oblik borbenih djelovanja
manjih grupa pojedinanih povrinskih brodova i podmor
nica, samostalno i l i u okviru boja na m o r u . I z v o d i se raket
nim, artiljerijskim, torpednim, minskim i protupodmomikiim napadima ili djelovanjem avijacije i helikoptera.
Snage ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane izvode
borbu vatrenim jedinicama, manjim grupama, taktikim sa
stavima, samostalno i u okviru bojeva na o d r e e n o m pro
storu i u ogranienom vremenu. Sadraj i nain tih djelo
vanja o d r e e n i su ciljem, zadatkom, snagama, objektima j
vremenom, a izvode se po objektima na kopnu, moru i u
zraku.
Samostalne

masovne

borbe

bojevi

Samostalne masovne borbe i bojevi imaju u oruanoj

borbi u openarodnomu o b r a m b e n o m ratu izuzetno znaenje,
posebno kada su nepovoljni uvjeti za p r i p r e m u i izvoenje
operacija. Operacijom se ne m o g u obuhvatiti i funkcionalno
povezati sva borbena djelovanja i aktivnosti na odreenom
prostoru. Stoga se samostalne borbe i bojevi i z v o d e u svim
vojnostrategijsklim uvjetima na c i j e l o m ratitu, posebno na
privremeno zaposjednutom teritoriju i u vlastitoj pozadini.
U o d r e e n i m situacijama na p r i v r e m e n o zaposjednutom
teritorijiu i u partizanskom obliku oruane borbe, kada nisu
osigurani nuni uvjeti za izvoenje operacija, samostalnim
masovnim borbama i bojevima ostvaruju se rezultati opera
tivnog i strategijskog znaenja.
Jedinice oruanih snaga i z v o d e samostalne masovne bor
be i bojeve, uz sudjelovanje i najtjenju suradnju drugih
snaga openarodne obrane i drutvene samozatite. Stoga ih
zajedno planiraju i pripremaju komande i tabovi jedinica
oruanih snaga i rukovodstva drugih snaga openarodne ob
rane i drutvene samozatite.
Samostalni masovni diverzantski b o j e v i i borbe, iji je
cilj djelovanje po elementima sistema za kontrolu teritorija,
290

objektima
infrastrukture,
komandnim
mjestima i sred
stvima veze neprijatelja, znaajan su d i o ukupnih borbenih
djelovanja. Na o d r e e n i m dijelovima p r i v r e m e n o zaposjednu
tog teritorija, posebno u gradovima, samostalni diverzantski
b o j e v i i borbe m o g u biti osnovni oblik borbenih djelovanja.
I z v o d e ih, prvenstveno, specijalno opremljene i obuene di
verzantske jedinice Jugoslavenske narodne armije i T e r i t o
rijalne obrane. Specifinost izvoenja i upotreba specijalnih
sredstava zahtijeva temeljitu p r i p r e m u i preciznu organiza
ciju samostalnih diverzantskih bojeva i borbi.
Postepenim ujedinjavanjem samostalnih borbi, bojeva i
diverzantskih djelovanja po cilju, vremenu i prostoru stva
raju se uvjeti za izvoenje operacija.
OSIGURANJE B O R B E N I H DJELOVANJA
Osiguranje borbenih djelovanja obuhvaa radnje, m j e r e
i aktivnosti koje poduzimaju oruane snage, drutveno-poli
tike zajednice, drutveno-politike organizacije, organizaci
je udruenog r a d a i drugi subjekti drutva radi stvaranja to
povoljnijih uvjeta za izvoenje borbenih djelovanja. Osnov
ne vrste osiguranja borbenih djelovanja jesu: moralno-politiko osiguranje, obavjetajno osiguranje, sigurnosno osigu
ranje, ininjerijsko osiguranje, protunuklearno-kemijsko-bioloko osiguranje, pozadinsko osiguranje, m e t e o r o l o k o osigu
ranje, maskiranje i b o r b e n o osiguranje.
Moralno-politiko

osiguranje

Suprotstavljanje oruanoj agresiji i svim d r u g i m obli

cima ugroavanja sigurnosti i ustavnog poretka z e m l j e za
sniva se na odluujuoj ulozi ljudskog faktora. Politiki svje
stan, m o r a l n o vrst i borbeno osposobljen ovjek, odluan
da se b o r i do konane p o b j e d e nad neprijateljem, osnovni
je faktor nae obrane.
Moralna snaga openarodne obrane poiva na visokoj
moralno-politikoj svijesti i b o r b e n o m moralu pojedinaca i
jedinica, komandi i tabova oruanih snaga i cjelokupnog
stanovnitva. Izgraivanje moralno-politike svijesti i borbe19*

291

nog morala je prioritetan strategijski zadatak svih subjekata

drutva i oruanih snaga.
Visoka politika svijest i borbeni m o r a l radnih ljudi i
graana i pripadnika oruanih snaga ispoljavaju se u njiho
voj privrenosti vrijednostima naega socijalistikog samo
upravnog drutva i naoj nezavisnoj i nesvrstanoj vanjskoj
politici. Pokazatelji moralno^politikih kvaliteta jesu: pozi
tivan odnos p r e m a ciljevima openarodnoga obrambenog ra
ta; povjerenje u snagu openarodne obrane i drutvene sa
mozatite; osjeanje dunosti i odgovornosti za obranu i za
titu; hrabrost, spremnost i sposobnost da se savladaju bor
beni i psihofiziki napori; svjesna disciplina; stvaralaka ini
cijativa p r i izvravanju borbenih zadataka; o t p o r n o s t p r e m a
psiholoko-propagandnoj djelatnosti neprijatelja, i sposobnost
snalaenja u svim uvjetima oruane borbe.
Nepresuna izvori moralne snage openarodne obrane i
drutvene samozatite i visokoga b o r b e n o g m o r a l a u ope
narodnomu o b r a m b e n o m ratu jesu: tekovine narodnooslobo
dilakog rata i socijalistike revolucije; vrijednosti socijali
stikoga samoupravnog sistema; bratstvo i jedinstvo, ravno
pravnost i zajednitvo naih naroda i narodnosti; nesvrstana
i nezavisna vanjska politika; pravedni ciljevi openarodnoga
obrambenog rata; borbene i revolucionarne tradicije naih
naroda i narodnosti; podrka miroljubivih snaga i prijatelj
skih naroda i zemalja.
Moralno-politiko osiguranje borbenih djelovanja obuhva
a plansko, organizirano i stalno poduzimanje mjera i postu
paka koji doprinose jaanju moralne snage openarodne ob
rane i drutvene samozatite, izgraivanju i odravanju vi
sokoga borbenog morala oruanih snaga i drugih subjekata
openarodne obrane i drutvene samozatite. M j e r e i aktiv
nosti moralno^politikog osiguranja borbenih djelovanja ut
vruju se planovima i smjernicama k o m a n d i i tabova. Po
laznu osnovu ine: stanje u jedinici i na teritoriju na kojem
se izvode borbena djelovanja, procjena stanja neprijatelja,
borbeni zadatak i odluka komandanta.
Moralno-politiko osiguranje borbenih djelovanja sadri:
praenje i jaanje moralno-politikog stanja jedinica; proc
jenu moralno-politikog faktora u procesu shvaanja zadat
ka i donoenja odluke; neposredne moralno-politike pripre-

292

me za predstojei zadatak; m j e r e za odravanje i jaanje bor

benog morala; praenje psiholokopropagandnih aktivnosti
neprijatelja i 'poduzimanje aktivnih mjera zatite; zajednike
aktivnosti s organima drutveno-politikih zajednica i dru
tveno-politikih organizacija za jaanje moralno-politikog
stanja i b o r b e n o g m o r a l a oruanih snaga i stanovnitva; bri
gu o ljudima i ratnoj tehnici; p r a v o v r e m e n o informiranje;
organiziranu o b u k u i o d g o j ; kulturne, sportske i rekreativne
aktivnosti; usklaen r a d svih organa k o m a n d i i tabova; p r a
v o v r e m e n o uoavanje i rjeavanje p r o b l e m a k o j i bi m o g l i
negativno utjecati na borbeni moral, psihofiziku i borbenu
sposobnost ljudstva.
N o s i o c i moralno-politikog osiguranja borbenih djelova
nja u oruanim snagama jesu: komande, tabovi i starjeine,
organizacija Saveza komunista, orgnizacija Saveza socijali
stike omladine, v o j n i kolektivi i svaki pojedinac. N j i h o v o
organizirano, plansko i usklaeno djelovanje osnovni je uv
j e t za .postizanje v i s o k o g stupnja moralno-politikog stanja u
svim uvjetima i fazama borbenih djelovanja.
R a d k o m a n d i i tabova na moralno-politikom osiguranju
borbenih djelovanja zasniva se na: i d e j n i m stavovima i poli
tici Saveza komunista Jugoslavije, koncepciji openarodne
obrane i drutvene samozatite, smjernicama samoupravnih
i dravnih organa, doktrini openarodne o b r a n e i oruane
borbe, planovima i odlukama pretpostavljene k o m a n d e od
nosno taba, stanju u jedinici i procjeni svih inilaca moral
no-politikog faktora u odreenoj situaciji.
Za moralno-politiko stanje i b o r b e n i m o r a l j e d i n i c e od
govoran je njen k o m a n d i r odnosno komandant. On, o s o b n o
i p r e k o organa k o m a n d e i l i taba, prouava i ocjenjuje mo
ralno-politiko stanje i borbeni m o r a l j e d i n i c e i poduzima
mjere u vezi s moralno-politikim osiguranjem borbenih
djelovanja. S v i organi komande i taba, u okviru svojih na
dlenosti, duni su predlagati i p o d u z i m a t i m j e r e za jaanje
moralno-politikog stanja i b o r b e n o g m o r a l a i o d g o v o r n i su
za to komandantu.
R a d k o m a n d e i taba na moralno-politikom osiguranju
borbenih djelovanja, naelno, obuhvaa: shvaanje zadatka i
procjenu moralno-politikog stanja, planiranje i poduzimanje
m j e r a moralno-politikog osiguranja u p r i p r e m i i izvoenju

293

2D12-0878

borbenih djelovanja, poduzimanje m j e r a radi slabljenja bor

benog morala neprijatelja, izvjetavanje pretpostavljene ko
mande i taba o stanju i problemima, analizu i primjenu
steenih iskustava iz prethodnih djelovanja u p o g l e d u izgra
ivanja i odravanja borbenog morala.
Procjena moralno-politikog stanja, u osnovi, obuhvaa
procjenu moralno-politikog stanja i b o r b e n o g morala ne
prijatelja; moralno-politikog stanja i borbenog morala vla
stitih snaga; stanja na teritoriju na k o j e m se izvode borbe
na djelovanja; raspoloivog vremena za poduzimanje odgo
varajuih mjera i postupaka u v e z i s moralno-politikim osi
guranjem predstojeih djelovanja.
Procjena borbenog m o r a l a neprijatelja, vlastitih snaga i
stanja na teritoriju sastavni je dio procjene situacije, plani
ranja i pripremanja borbenih djelovanja. Procjena obuhvaa
utvrivanje i analizu o n i h inilaca koji utjeu na borbeni mo
ral neprijatelja, vlastitih jedinica i stanovnitva. Procjenu
situacije i stanja na teritoriju donose k o m a n d e i tabovi za
j e d n o s organima drutveno-politikih zajednica i organiza
cija i s k o m i t e t i m a za openarodnu obranu i drutvenu sa
mozatitu.
Pri planiranju i organiziranju moralno-politikog osigu
ranja polazi se od inilaca k o j i neposredno utjeu na borbeni
moral, a to su: visoka organiziranost ivota i borbenih dje
lovanja jedinica; 'briga o ljudima; konkretnost, elastinost i
neprekidnost u poduzimanju m j e r a i postupaka; stalna ak
tivnost; uvaavanje psihofizikog stanja jedinica; specifi
nost borbenog zadatka; postupnost u prilagoavanju uvjeti
ma oruane borbe, i jedinstveno djelovanje svih subjekata
odgojnog i politikog rada.
Mjere, postupci i aktivnosti moralno-politikog osigura
nja borbenih djelovanja planiraju se i ostvaruju na osnovi
procjene moralno-politikog stanja i odluke komandanta.
Plan moralno-politikog osiguranja, naelno, sadrava: zadat
ke neposredne moralno-politike p r i p r e m e za predstojea
djelovanja; mjere za odravanje b o r b e n o g morala u toku
izvoenja borbenih djelovanja; postupke za jaanje borbe
nog morala nakon izvrenja zadatka; nain suradnje s orga
nima drutveno-politikih zajednica i organizacija na terenu,
i mjere za slabljenje borbenog morala neprijatelja.
294

Neposredna moralno-politika p r i p r e m a je dio o p e pri

p r e m e i organiziranja borbenih djelovanja. Ona obuhvaa:
informiranje k o m a n d i i tabova, starjeina i jedinica o vojno-politikoj situaciji, djelovanjima neprijatelja, razvoju i re
zultatima openarodnoga o b r a m b e n o g rata i stanju na teri
toriju; upoznavanje sa znaenjem predstojeeg zadatka; ot
klanjanje uzroka k o j i bi m o g l i naruiti moralno-politiko
stanje i borbeni moral; p r o v o e n j e rekreativnih aktivnosti.
Teite neposredne moralno-politike p r i p r e m e j e jaanje
svijesti i moralno-politikog jedinstva, razvijanje povjerenja
u vlastite snage i m o t i v a c i j e za borbu, poticanju inicijative,
discipline i o d g o v o r n o s t i pojedinaca i jedinica, k o m a n d i i
tabova.
Odravanje b o r b e n o g m o r a l a u toku izvoenja b o r b e n i h
djelovanja obuhvaa: otkrivanje pojava k o j e negativno utje
u na borbeni m o r a l i b r z o i efikasno otklanjanje njihovih
uzroka; praenje psihofizikog naprezanja ljudstva i poduzi
manje odgovarajuih m j e r a za odravanje b o r b e n e sposob
nosti jedinica; informiranje o toku i rezultatima b o r b e n i h
djelovanja; p r a v o v r e m e n o uoavanje i procjenu p r o m j e n a si
tuacije; praenje psiholoko-propagandne djelatnosti nepri
jatelja i mjere za spreavanje njezina utjecaja; pravovreme
no zbrinjavanje povrijeenih i oboljelih; p r i m j e n u poticajnih
m j e r a r a d i razvijanja inicijative, hrabrosti i izdrljivosti, i
poduzimanje drugih m j e r a k o j e nalae situacija. Osobni pri
m j e r komunista i starjeina u t o k u borbenih djelovanja naj
vie doprinosi v i s o k o m b o r b e n o m moralu jedinice.
N a k o n izvrenja b o r b e n o g zadatka analizira se ponaanje
k o m a n d i i tabova, jedinica i pojedinaca u b o r b i ; i z v l a e se
iskustva za daljnja djelovanja; primjenjuju se poticajne mje
re p r e m a pojedincima i jedinicama; izvodi obuka i o d g o j ;
organiziraju se kulturne i rekreativne aktivnosti u jedinica
ma, samostalno i zajedno s 'drutveno-politiekim i d r u g i m
drutvenim organizacijama na terenu.
Politiko-propagandna djelatnost prema agresoru zah
tijeva organizirano i trajno poduzimanje ofenzivnih m j e r a
radi slabljenja b o r b e n o g m o r a l a n j e g o v i h snaga. T e m j e r e
obuhvaaju: razobliavanje ideolokih motiva, p o l i t i k i h i
v o j n i h ciljeva agresije; obavjetavanje jedinica agresora o
osudi agresije, o aktivnosti progresivnih snaga u svijetu i o
295

akcijama progresivnih snaga u zemlji agresora; informiranje

0 stanju u svijetu i o aktivnostima prijateljskih zemalja; razobliavanje represivnih mjera agresora prema stanovnitvu
1 isticanje njegove odgovornosti za teror; isticanje nepobje
divosti zemlje k o j a v o d i openarodni o b r a m b e n i rat, te bor
benih tradicija naih naroda i narodnosti i njihovih pobjeda
nad osvajaima.
Nosioci ofenzivne politiko-propagandne aktivnosti pre
ma agresoru jesu specijalizirani organi u federaciji i u soci
jalistikim republikama i socijalistikim autonomnim pokra
jinama, organi drutveno-politikih organizacija, komande i
tabovi jedinica oruanih snaga, specijalizirane redakcije svih
sredstava masovnog informiranja i cjelokupno stanovnitvo.

Obavjetajno

osiguranje

Obavjetajno osiguranje borbenih djelovanja obuhvaa

mjere, postupke i aktivnosti k o j i se poduzimaju radi prikup
ljanja i obrade obavjetajnih podataka o neprijatelju, pro
storu borbenih djelovanja i v r e m e n s k i m prilikama i korie
nje njima. Organiziraju ga sve komande, tabovi, ustanove i
jedinice oruanih snaga uz iroku suradnju i oslonac na sta
novnitvo, drutveno-politike zajednice, drutveno-politike
organizacije i druge subjekte drutva. Strune p o s l o v e obav
ljaju obavjetajni organi, a u p o t r e b n o m opsegu i organi si
gurnosti.
Obavjetajno osiguranje obuhvaa: planiranje i organi
ziranje obavjetajnog rada, prikupljanje obavjetajnih poda
taka, obradu podataka procjenu snaga, mogunosti i na
mjera neprijatelja, izvjetavanje i obavjetavanje o njemu.
Obavjetajni rad se planira i organizira neprekidno i
pravovremeno, a za poetni p e r i o d rata j o u miru. Svaka
komanda je odgovorna za planiranje, organiziranje i reali
zaciju obavjetajnog osiguranja u svojoj zond odnosno rajonu
obavjetajne odgovornosti. Za usmjeravanje i usaglaavanje
rada obavjetajnih organa na strategijskoj razini odgovoran
je obavjetajni organ Saveznog sekretarijata za narodnu ob
ranu.
296

Prikupljanje obavjetajnih podataka je iroka funkcija

obavjetajnog osiguranja, u k o j o j se angairaju sve koman
de, ustanove i jedinice Jugoslavenske narodne armije, ta
b o v i i j e d i n i c e Teritorijalne obrane i svi pripadnici oruanih
snaga. U prikupljanju podataka posebnu ulogu imaju izvi
ake j e d i n i c e i obavjetajni organi. Najira osnova za pri
kupljanje obavjetajnih podataka jesu radni ljudi i graani
i drugi subjekti openarodne obrane i drutvene samozatite.
Osnovni zadatak v o j n e obavjetajne organizacije jest prikup
ljanje podataka od v o j n o g znaenja. I z v o d i se obavjetajno-operativnom djelatnou, izvianjem, ispitivanjem ratnih za
robljenika i prebjeglih lica, izuavanjem neprijateljevih do
kumenata, naoruanja i o p r e m e , praenjem tampe, publi
kacija i emisija sredstava j a v n o g informiranja i r a z m j e n o m
podataka s prijateljskim zemljama.
Podaci se neprekidno obrauju na svim stupnjevima ru
kovoenja i komandiranja da bi se utvrdila njihova tonost
i mogunost korienja njima. To rade obavjetajni, a u po
t r e b n o m opsegu i drugi organi. O b r a d a podataka obuhvaa
evidentiranje, analizu, sintezu i klasifikaciju. Svi vaniji po
daci moraju se p r a v o v r e m e n o dostavljati zainteresiranim ko
mandama i tabovima, a po p o t r e b i i drugim organima ru
kovoenja u openarodnoj obrani i drutvenoj samozatiti.
Procjena neprijatelja je sastavni d i o o p e p r o c j e n e si
tuacije. Obavlja se stalno, ali se zbog znaenja izdvaja k a o
poseban proces rada u p o j e d i n i m p e r i o d i m a p r i p r e m e i iz
voenja 'borbenih djelovanja. Ona m o e biti o p a i posebna.
O p u p r o c j e n u neprijatelja daju obavjetajni organi koman
di i tabova, u suradnji s d r u g i m organima, na osnovi pri
kupljenih podataka i o p e g poznavanja neprijatelja, a poseb
nu procjenu organi vidova, r o d o v a i slubi za s v o j e po
trebe. P r o c j e n o m neprijatelja treba utvrditi stanje, mogu
nosti, n a m j e r e , cilj i vjerojatni nain djelovanja n j e g o v i h
snaga, ideju m a n e v r a i teite djelovanja, p r o b l e m e k o j i iz
toga proizlaze za nae snage i nain njihova rjeavanja.
Izvjetavanje i obavjetavanje se p r o v o d i n e p r e k i d n o ,
p r e m a o d r e e n o m sistemu, usmeno ili pismeno.
Teite obavjetajnog osiguranja u m i r u jest o t k r i v a n j e
snaga i namjera moguih agresora, vremena i naina mogu
e g otpoinjanja agresije i drugih v o j n i h aktivnosti k o j e ut297

j e u na sigurnost zemlje. U ratu je teite na prikupljanju

podataka od znaenja za donoenje odluka o upotrebi snaga.
P r i planiranju, organiziranju i izvravanju obavjetajnog
osiguranja borbenih djelovanja, treba osigurati suradnju i
usmjereno sudjelovanje svih subjekata openarodne obrane
i drutvene samozatite.
Cjelokupni teritorij SFRJ, posebno p r i v r e m e n o zapo
sjednuti teritorij, mora biti stalno kontroliran u obavjetaj
n o m pogledu. Na obavjetajnom pokrivanju teritorija anga
iraju se svi subjekti openarodne obrane i drutvene samo
zatite. Uspjeh obavjetajnog osiguranja prvenstveno zavisi
od masovnog angairanja stanovnitva.
K o m a n d e jedinica Jugoslavenske narodne armije i ko
mande jedinica i tabovi Teritorijalne obrane t r e b a da j o u
miru poklone prvorazrednu panju obavjetajnoj procjena
teritorija i najvanijih objekata.
Obukom i o d g o j e m treba osigurati da svaki graanin
smatra svojom dunou da sve podatke o neprijatelju od
mah dostavlja najblioj vojnoj k o m a n d i i tabu ili obavjetaj
n o m organu.
Zona obavjetajne odgovornosti odreuje se u skladu s
potrebama i mogunostima pojedinih komandi. K o m a n d e
strategijsko-operativriih, operativnih i zdruenih taktikih
jedinica, odnosno tabovi Teritorijalne obrane odgovorni
su za obavjetajno osiguranje borbenih djelovanja u svojoj
zoni odgovornosti. Za realiziranje postavljenih zadataka oni
upotrebljavaju sve raspoloive obavjetajno-izviake snage,
jedinice i druge subjekte openarodne obrane i drutvene sa
mozatite. R a d se obavlja uz punu suradnju komandi, ta
bova i jedinica na fronti te tabova i k o m a n d i i jedinica na
privremeno zaposjednutom teritoriju. Za usklaivanje je od
govorna komanda ili tab nosilac borbenih djelovanja u
odreenoj zoni odnosno rajonu.
Podaci operativnog i strategijskog znaenja obavezno se
dostavljaju obavjetajnom organu Saveznog sekretarijata za
narodnu obranu, bez obzira na i z v o r i nain prikupljanja.
N a k o n obrade i procjene, obavjetajni organ Saveznog sekre
tarijata za narodnu obranu dostavlja ih na upotrebu zainte
resiranim organima, komandama i tabovima.
Zadaci, planovi i p r i p r e m e , organizacija i formacija oba
vjetajnih organa i izviakih jedinica, nain izvravanja za298

dataka, opseg poznavanja neprijatelja, i posebno, i z v o r i oba

vjetajnih podataka moraju se drati u tajnosti. To ni u ko
j e m sluaju ne smije sputavati k o m a n d e i tabove da organi
ziraju prikupljanje podataka na irokoj osnovi, masovno an
gairajui stanovnitvo i sve subjekte openarodne obrane
i drutvene samozatite.
U sklopu obavjetajnog osiguranja izvianjem se nepo
sredno prikupljaju podaci o neprijatelju, prostoru i vremen
skim prilikama. Zajedno s ostalih obavjetajnim podacima,
podaci prikupljeni i z v i a n j e m omoguavaju uvid u situaciju,
donoenje svrsishodnih odluka i efikasno komandiranje.
Izvianje se organizira i p r o v o d i neprekidno, pravovre
m e n o i aktivno na f r o n t i , u vlastitoj pozadini, u dubini raspo
reda neprijatelja i na p r i v r e m e n o zaposjednutom teritoriju.
U svim uvjetima, izvianje se p r o v o d i s osloncem na drutve
ne strukture i stanovnitvo. Izvianje obavljaju izviaki or
gani i sve j e d i n i c e osmatranjem, prislukivanjem, tehni
k i m sredstvima, i z v i a k i m borbenim djelovanjem, prikup
ljanjem podataka od stanovnitva i borbenim djelovanjima.
P o r e d izvianja za p o t r e b e zdruenih jedinica i grupacija
oruanih snaga, v i d o v i , r o d o v i i slube organiziraju izvianje
i izviaju za svoje potrebe.
K o m a n d e i j e d i n i c e organiziraju i p r o v o d e izvianje u
okviru svojih zona odnosno rajona odgovornosti, usmjerava
jui glavne izviake snage na teite borbenih djelovanja i
prema v a n i m o b j e k t i m a .
Za potrebe V r h o v n e k o m a n d e , komandi strategijskih gru
pacija, strategijsko-operativnih i operativnih jedinica i sasta
va obavlja se elektronsko izvianje, izvianje iz zraka i kon
trola zranog prostora.

Sigurnosno

osiguranje

Sigurnosno osiguranje oruanih snaga i borbenih djelo

vanja usmjereno je na otklanjanje svih i z v o r a i oblika njiho
va ugroavanja i na zatitu ustavnog poretka i sigurnosti
zemlje. Obuhvaa preventivne, borbene, kontraobavjetajne i
vojnopolicijske i druge m j e r e i postupke koji se poduzimaju
u okviru p r i p r e m a i izvoenja borbenih djelovanja.
299

Osnovni zadaci sigurnosnog osiguranja: p r a v o v r e m e n o

otkrivanje, praenje i onemoguavanje obavjetajnih i dru
gih subverzivnih djelatnosti vanjskog i unutranjeg neprija
telja protiv oruanih snaga, obrambenih priprema i borbenih
djelovanja; zatita komandi, tabova, jedinica i ustanova, ob
jekata i materijalnih dobara od posebnog znaenja za orua
nu borbu; zatita tajnosti odluka, planova i p r i p r e m a orua
nih snaga i drugih subjekata openarodne obrane i drutvene
samozatite za oruanu borbu. Teite osiguranja je zatita:
jedinica, komandi, tabova i ustanova oruanih snaga; pla
nova upotrebe, mobilizacijskih planova i planova pripravno
sti; komandnih mjesta, sistema veza i drugih objekata od
posebnog znaenja za oruanu borbu, a u toku borbenih dje
lovanja i zatita odluka, namjera i postupaka u njihovoj rea
lizaciji.
Opseg, intenzitet i raznovrsnost obavjetajne djelatnosti
i drugih subverzivnih djelatnosti vanjskog i unutranjeg
neprijatelja nameu potrebu svestranog organiziranja i stal
nog provoenja sigurnosnog osiguranja oruanih snaga i bor
benih djelovanja. U izvanrednim p r i l i k a m a u miru, p r i izvr
enju mobilizacije i u ratu sigurnosno osiguranje mora funk
cionirati efikasno b e z v e e reorganizacije.
Komande, tabovi, jedinice i ustanove oruanih snaga
organiziraju sigurnosno osiguranje kao svoju redovitu dje
latnost. Svaki starjeina je o d g o v o r a n za sigurnost jedinice,
komande, taba i ustanove k o j o m komandira i rukovodi. Or
gani sigurnosti obavljaju kontraobavjetajne i druge strune
sigurnosne poslove.
Prilikom organiziranja i poduzimanja mjera sigurnosti
mora se ostvariti stalna i svestrana suradnja izmeu koman
di i tabova oruanih snaga i organa drutveno-politikih za
jednica i organizacija na prostoru gdje se izvode borbena
djelovanja, naroito na p r i v r e m e n o zaposjednutom terito
riju.
Nuan preduvjet za uspjeno sigurnosno osiguranje jest
razvijanje svijesti, odgovornosti, inicijative i budnosti pri
padnika oruanih snaga i graana, pravovremeno planiranje
i efikasno poduzimanje sigurnosnih mjera.
Najira osnova sigurnosti oruanih snaga je samozatita
koju organiziraju i p r o v o d e sve komande, tabovi, jedinice i
300

ustanove oruanih snaga neprekidno u m i r u i ratu. U

njoj sudjeluju svi pripadnici oruanih snaga. Organizira se
i p r o v o d i r a d i : jaanja idejno-politikog jedinstva i moralno-politikog stanja; otkrivanja i spreavanja neprijateljske psiholoko-propagandne djelatnosti, dezerterstva, panike i dje
lovanja obavjetajnih slubi vanjskog i unutranjeg neprija
telja i neprijateljske emigracije; zatite i v o t a i zdravlja lju
di; zatite tajnosti odluka i priprema borbenih djelovanja,
podataka, dokumenata, sistema komandiranja i veza i tehni
k i h sredstava, i zatite od drugih djelovanja kojima se ugro
ava sigurnost oruanih snaga.
Sigurnost oruanih snaga oslanja se na iroko organizi
ran i razvijen sistem drutvene samozatite. To razumijeva
svestranu suradnju komandi, tabova, jedinica i ustanova
oruanih snaga i njihovih organa sigurnosti sa svim subjek
tima openarodne obrane i drutvene samozatite.

Ininjerijsko

osiguranje

Ininjerijsko osiguranje borbenih djelovanja obuhvaa

m j e r e , postupke i r a d o v e k o j e i z v o d e ininjerijske i druge
j e d i n i c e oruanih snaga, specijalizirane radne organizacije
i stanovnitvo, r a d i stvaranja to povoljnijih uvjeta za izvo
enje borbenih djelovanja, zatite ljudi i materijalnih sred
stava, usporavanja djelovanja i nanoenja t o veih gubitaka
neprijatelju, p r i j e svega, na minskoelksplozivnim preprekama.
Osnovni zadaci ininjerijskog osiguranja jesu zapreavanje,
utvrivanje, osiguranje kretanja i manevra i maskiranje.
Zavisno od situacije, teite ininjerijskog osiguranja
m o e b i t i na zapreavanju, utvrivanju ili n e k o m d r u g o m za
datku, a m o e se mijenjati u toku borbenih djelovanja u
skladu s r a z v o j e m situacije i potrebama.
Zapreavanje, k a o j e d a n od osnovnih sadraja oruane
borbe, teini je zadatak ininjerijskog osiguranja. U njegovu
realiziranju angairaju se sve jedinice, k o m a n d e i tabovi
oruanih snaga, organizacije udruenog rada i stanovnitvo.
Za sloenije zadatke, gdje je potrebna posebna strunost,
angairaju se ininjerijske jedinice.
301

Utvrivanjem se ureuje zemljite radi zatite ljudi i

materijalnih sredstava i stvaranja to povoljnijih uvjeta za
borbena djelovanja. Ostvaruje se izgradnjom objekata za va
treno djelovanje, osmatranje, komandiranje i zatitu. Poduzi
ma se neprekidno i bez posebnog nareenja. Uvjetovano je
mogunostima neprijatelja za nanoenje masovnih vatrenih
udara, posebno nuklearnim i kemijskim orujem.
Pri utvrivanju maksimalno se iskoriavaju pogodnosti
zemljita i prirodni i umjetni zakloni i objekti. Za zadatke
utvrivanja angairaju se sve jedinice oruanih snaga, spe
cijalizirane organizacije udruenog rada i stanovnitvo, a za
sloenije zadatke i ininjerijske jedinice.
Osiguranje kretanja i manevra obuhvaa izradu, odrava
nje i popravku komunikacija, prevladavanje vodenih i dru
gih prirodnih i umjetnih prepreka, prevladavanje minskoek
splozivnih i fortifikacijskih prepreka. N e p r e k i d n i m uree
njem i odravanjem komunikacija i uspjenim prevladava
njem prirodnih i umjetnih prepreka osiguravaju se mobili
zacija, kretanje i razvoj, dovoenje jedinica u p o v o l j n e uvje
te za izvoenje borbenih djelovanja i izvrenje manevra. Da
bi se osiguralo kretanje preko miniranih objekata i rajona,
zona i drugih prostora nune su evidencija prepreka i d o b r o
uvjebane i opremljene jedinice za njihovo prevladavanje i
organiziranje kontrolno-zatitne slube. Sve starjeine jedi
nica i odgovarajue organe drutveno-politikih zajednica,
u skladu s njihovim potrebama, treba p r a v o v r e m e n o upoz
nati s rasporedom vlastitih minskoeksplozivnih prepreka i s
otkrivenim minskoeksplozivnim preprekama neprijatelja. Mi
nirane objekte, rajone i zone treba obiljeiti i, po potrebi,
osigurati radi spreavanja gubitaka stanovnitva i pripadnika
naih oruanih snaga.
Ininjerijski maskirni radovi
obuhvaaju
izradu lanih
objekata, maskiranje jedinica, materijalnih sredstava i ob
jekata, i druge radove k o j i m a se prikrivaju vlastite snage,
sredstva i namjere. I z v o d e ih sve jedinice oruanih snaga
za svoje potrebe. Specijalizirane ininjerijske jedinice izvode
sloenije maskirne radove objekata od posebnog znaenja,
naroito u okviru strategijskog i operativnog maskiranja.
Opseni radovi koji se, najee, moraju obaviti za krat
ko vrijeme zahtijevaju da u ininjerijskom osiguranju sudje302

luju sve j e d i n i c e oruanih snaga, organizacije udruenog ra

da i stanovnitvo. Svaka jedinica p r o v o d i ininjerijsko osi
guranje u svojoj zoni odnosno rajonu borbenih djelovanja u
skladu sa situacijom i potrebama, stupnjem osposobljenosti
i opremljenosti. Ininjerijske jedinice angairaju se na te
inim zadacima i radovima za koje nisu osposobljene i op
remljene jedinice drugih r o d o v a i slubi. Specijalizirane i
druge organizacije udruenog rada angairaju se na zadaci
ma ininjerijskog osiguranja borbenih djelovanja zajedno s
jedinicama oruanih snaga, prvenstveno s ininjerijskim je
dinicama ili samostalno. Za pojedine ininjerijske radove, ra
di ispomoi jedinicama oruanih snaga, angairaju se i je
dinice radne obaveze i stanovnitvo.

Protunuklearno,

protukemijsko
osiguranje

protubioloko

Radi uspjenog voenja oruane b o r b e u uvjetima upot

rebe nuklearnoga, kemijskog i biolokog oruja i drugih sred
stava za masovno unitavanje, sve k o m a n d e , tabovi, ustano
ve i jedinice u oruanim snagama poduzimaju odgovarajue
organizacijske i materijalne mjere i borbene postupke radi
vlastite zatite. Pripremama oruanih snaga i drugih snaga
openarodne obrane i drutvene samozatite, i p r i p r e m o m i
ureenjem teritorija ve u m i r u , postie se vea o t p o r n o s t na
djelovanja nuklearnoga, kemijskog i biolokog oruja i stva
raju uvjeti za uspjenije otklanjanje posljedica njihove upo
trebe.
Djelovanja nuklearnoga, kemijskog i biolokog oruja na
meu p o t r e b u aktivnog sudjelovanja oruanih snaga i svih
drugih snaga openarodne obrane i drutvene samozatite u
planiranju, organiziranju i provoenju atomsko-bioloko-kemijske obrane. Na t i m se zadacima angairaju i drutveno-politike zajednice, mjesne zajednice, organizacije udruenog
rada i d r u g e samoupravne organizacije, drutveno-politike i
drutvene organizacije i cjelokupno stanovnitvo.
P r a v o v r e m e n i m planiranjem i organizacijom protunuklearnoga, protukernijskog i protubiolokog osiguranja uma
njuju se ili p o t p u n o izbjegavaju efekti djelovanja kemijskog
i biolokog, a v e l i k i m d i j e l o m i nuklearnog oruja. Protunu303

k l e a m o , protukemijsko i protubioloko osiguranje oruanih

snaga sastavni je d i o jedinstvenog sistema atomsko-biolokokemijske obrane SFRJ.
Protunuklearno, protukemijsko i protubioloko osigura
nje oruanih snaga obuhvaa o p e i posebne m j e r e i postup
ke k o j i se poduzimaju radi zatite ljudstva, materijalno-tehnikih sredstava, hrane, v o d e i ostalih materijalnih dobara.
Ope mjere, kao masovna i najznaajnija aktivnost u
okviru protunuklearnoga, protukernijskog i protubiolokog
osiguranja, obuhvaaju: upotrebu formacijskih, mjesnih i
prirunih sredstava za osobnu i kolektivnu zatitu ljudstva,
hrane, v o d e i materijalnih dobara; o p e v o j n o i rodovsko
izvianje; aktivna borbena djelovanja radi unitenja i l i ote
enja nuklearnoga, kemijskog i biolokog oruja neprijate
lja; maskiranje; rastresit raspored jedinica, materijalno-tehnikih sredstava i drugih materijalnih dobara; ininjerijsko,
posebno fortifikacijsko ureenje zemljita i iskorienje pri
rodnih i umjetnih objekata; m a n e v a r snagama r a d i izbjega
vanja posebno osjetljivih objekata i obilaska i savlaivanja
kontaminiranog zemljita; organizaciju boravka jedinica na
kontaminiranom zemljitu; dozimetrijsku kontrolu; pruanje
p r v e p o m o i i s a m o p o m o i p o v r i j e e n i m a od nuklearnoga,
kemijskog i biolokog oruja; pojedinanu i grupnu dekonta
minaciju; gaenje poara; raiavanje ruevina, i organi
zaciju kontrolno-zatitne slube.
Ope mjere protunuklearnoga, protukernijskog i protu
biolokog osiguranja planiraju, organiziraju i p r o v o d e ko
mande, tabovi i ustanove i sve jedinice oruanih snaga pre
ma svojim mogunostima i u skladu s konkretnom borbe
n o m situacijom. One su sastavni d i o planova operacija, bo
j e v a i borbi svih drugih aktivnosti jedinica. Za njihovu pri
mjenu odgovorne su starjeine jedinica, komandi tabova
i ustanova. O p e m j e r e protunuklearnoga, protukemijiskog i
protubiolokog osiguranja planiraju se, organiziraju i pro
vode neprekidno na odmoru, p r i kretanju i u toku izvo
enja borbenih djelovanja, te p r i izvravanju drugih zada
taka.
Posebne m j e r e protunuklearnoga, protukernijskog i pro
tubiolokog osiguranja jesu nuklearno-kemijsko-bioloka kon
trola i radioloko-kemijsko-bioloka dekontaminacija. One
obuhvaaju osmatranje nuklearnih eksplozija i utvrivanje
304

njihovih parametara, radioloko-kemijsko-bioloko izvianje,

laboratorijske analize i kontrolu, m e t e o r o l o k o osmatranje i
radioloko-kemijsko-bioloku dekontaminaciju ljudstva, teh
nikih sredstava, odjee i zemljita. U p r o v o e n j u posebnih
mjera angairaju se sve jedinice i ustanove oruanih snaga
u granicama svojih mogunosti. Jedinice atomsko-bioloko-kemijske obrane angairaju se na teinim zadacima k o j i
zahtijevaju posebnu strunost i opremljenost.
Za odreene zadatke angairaju se: ratno zrakoplovstvo
za izvianje zemljita i akvatorija i k o n t r o l u teritorija po
mou radarskih i drugih osmatranica, slube zranog osma
tranja, javljanja i navoenja i meteorolokih organa: ratna
mornarica za nuklearno^kemijsko-bioloku kontrolu obal
nog pojasa, otoka i akvatorija, angairanjem obalske slube
osmatranja i javljanja i hidrometeorolokih organa, i dekon
taminaciju plovnih objekata; oklopne jedinice za radio
loko izvianje zemljita s v i s o k o m d o z o m ozraenja; ininjerija za radioloko-kemijsku k o n t r o l u i dekontaminaciju
zemljita mehanikim putem, te izradu objekata za kolektiv
nu zatitu; sanitetska sluba za otkrivanje, raspoznavanje
i praenje posljedica u p o t r e b e biolokog oruja, nadzor nad
u p o t r e b o m kontaminirane hrane i v o d e , radioloko-kemijsko-bidloku dekontaminaciju kontaminiranog i povrijeenog
ljudstva i ocjenu njegove borbene i radne sposobnosti; in
tendantska sluba za radioloko-kemijsko-bioloku zatitu,
kontrolu i dekontaminaciju odjee, o p r e m e i artikala prehra
ne; p r o m e t n a sluba za radioloko-kemijsko-bioloko izvi
anje komunikacija i organiziranje kontrolno-zatitne slube
na njima.
P r i planiranju, organiziranju i provoenju opih i po
sebnih mjera protunuklearnoga, protukernijskog i protubiolo
kog osiguranja, organi i jedinice atomsko-bioloko-kemijske
obrane neposredno surauju s organima i jedinicama civilne
zatite, slubom osmatranja i obavjetavanja i ostalim struk
turama drutva.
Pozadinsko

osiguranje

Pozadinsko osiguranje oruanih snaga sastavni je d i o

materijalnog i zdravstvenog osiguranja drutva. Obuhvaa
djelatnosti, mjere i postupke komandi, tabova i uprava u
miru i ratu kojima se oruanim snagama osiguravaju najpo-

20

305

voljniji materijalni i zdravstveni uvjeti za ivot, rad i oru

anu borbu. To se postie tijesnom suradnjom s drutveno-politikim zajednicama, njihovim organizaoijama i organi
zacijama udruenog rada.
Pozadinsko osiguranje oruanih snaga u ratu ostvaruju
komande, tabovi, jedinice i drutveno-politike zajednice i
organizacije udruenog rada u skladu s b o r b e n o m situacijom
na ratitu i u l o g o m pojedinih dijelova oruanih snaga u oru
anoj borbi. Organizacija pozadinskog osiguranja usklaena
je s organizacijskom strukturom oruanih snaga i sistemom
rukovoenja i komandiranja. Pretpostavljena komanda, tab
ili uprava odgovorni su za neprekidno, potpuno i pravovre
meno pozadinsko osiguranje potoinjenih i pridatih jedinica
i drugih sastava stavljenih u njezinu nadlenost.
U frontalnom i kombiniranom obliku oruane borbe ma
terijalna sredstva se grupiraju na teitima djelovanja du
komunikacijskih pravaca. Pri t o m e je glavni zadatak organi
ziranje prometa iz dubine ratita prema fronti i osiguranje
transportnih kapaciteta za prevoenje materijalnih rezervi.
U partizanskom obliku oruane borbe, pozadinsko osi
guranje se g o t o v o u cijelosti oslanja na materijalne izvore
s teritorija i ratni plijen. Z b o g relativne oskudice u materi
jalnim sredstvima poduzimaju se mjere za racionalnu po
tronju. Nosioci pozadinskog osiguranja na privremeno za
posjednutom teritoriju jesu tabovi Teritorijalne obrane.
Osnove pozadinskog osiguranja planira Savezni sekreta
rijat za narodnu obranu zajedno s organima federacije. Pri
njegovu provoenju organi Saveznog sekretarijata za narod
nu obranu oslanjaju se na pozadinske organe komandi jedi
nica Jugoslavenske narodne armije i republike i pokrajin
ske tabove Teritorijalne obrane. Planovi pozadinskog osigu
ranja oruanih snaga usaglaavaju se s organima drutveno-poHtikih zajednica, organizacijama udruenog rada i dru
tvenim slubama.
Jedinice Jugoslavenske narodne armije razvijaju svoje
pozadinske organe u miru zavisno od razvijenosti pozadin
skih organa potinjenih jedinica i od stupnja oslanjanja na
drutveno-politike zajednice i organizacije udruenog rada.
Ratno zrakoplovstvo i protuzrana obrana i ratna mornari
ca osposobljeni su za samostalno zrakoplovnotehniko, od
nosno mornarikotehniko osiguranje.
306

Pozadinsko osiguranje jedinica i tabova Teritorijalne

obrane obavlja se preko vlastitoga trupnog i teritorijalnog
sistema, s osloncem na drutveno-politike zajednice, organi
zacije udruenog rada i pozadinske ustanove i jedinice Ju
goslavenske narodne armije.
Upravni i izvrni organi pozadinskih slubi u komanda
ma, tabovima i upravama, u suradnji s odgovarajuim or
ganima i organizacijama drutveno-politikih zajednica, osi
guravaju plansku upotrebu materijalnih izvora i kapaciteta
za opskrbu oruanih snaga borbenim i drugim potrebama,
odravanje materijalno-tehnikih sredstava, zdravstvenu i ve
terinarsku zatitu i pruanje svih vrsta usluga potrebnih za
ivot, rad i borbu.
Pozadinsko osiguranje jedinica i ustanova Jugoslavenske
narodne armije u m i r u organizira se, naelno, ujedinjava
njem odreenih djelatnosti na kasarnskom, garnizonskom i
proizvodno-teritordjalnom principu. U ratu pozadinsko osigu
ranje u jedinicama i ustanovama oruanih snaga organizira
se s osloncem na baze, pozadinske jedinice Teritorijalne ob
rane i na kapacitete i rezerve drutveno-politikih zajednica
i organizacija udruenog rada.
Pozadinsko osiguranje oruanih snaga sastoji se od teh
nikoga, intendantskog, sanitetskog, veterinarskog, promet
nog, graevinskog i financijskog osiguranja.
Tehniko osiguranje je djelatnost komandi, uprava, ta
bova, jedinica i ustanova k o j o m se osiguravaju najpovoljniji
materijalni i tehniki uvjeti za oruanu borbu, i v o t i rad
oruanih snaga. Postie se organiziranom, planskom i siste
matskom u p o t r e b o m materijalnih izvora za opskrbu i kapa
citeta za odravanje u oruanim snagama i na teritoriju. Ono
neposredno utjee na planiranje i izvoenje borbenih djelo
vanja i borbenu gotovost oruanih snaga i drugih snaga op
enarodne obrane.
Efikasnost tehnikog osiguranja ogleda se u pravovre
menoj popuni i neprekidnoj opskrbi oruanih snaga tehni
k i m materijalnim sredstvima i u osiguranju njihove stalne
ispravnosti, pouzdanosti i operativne gotovosti.
U suvremenim uvjetima stalno jaaju uloga i znaenje
tehnikog osiguranja u ukupnoj borbenoj vrijednosti, efi
kasnosti i spremnosti oruanih snaga. Na to naroito utjeu
dva inioca: prvo, primjena dostignua suvremene nauke,

20*

307

tehnike i tehnologije u izradi novih i usavravanju postoje

ih sredstava ratne tehnike, i, drugo, njihov velik utroak u
ratu.
Modernizacija oruanih snaga je stalan, sloen i dinami
an proces. B r z o i masovno se uvode sloena tehnika sred
stva i sistemi koji zahtijevaju visoku strunost, suvremenu
tehnologiju odravanja, rezerve municije, rezervne dijelove,
alate i pribore, te odgovarajua rjeenja u organizaciji teh
nikog osiguranja.
Nosilac tehnikog osiguranja je tehnika sluba, koja
obavlja dvije osnovne djelatnosti: opskrbu tehnikim sred
stvima i odravanje tehnikih sredstava. Glavni zadaci teh
nike slube jesu: opskrba municijom, raketama, minskoeksplozivnim sredstvima, rezervnim dijelovima, potronim i re
produkcijskim materijalom, elektroenergetskim izvorima i
osnovnim tehnikim sredstvima; odravanje tehnikih sred
stava po vidovima, od osnovnog odravanja do generalnog
remonta, izrada i regeneracija rezervnih dijelova; dotur i
evakuacija tehnikih materijalnih sredstava; konzervacija i
zatita, laboratorijske kontrole i kontrolni pregledi tehnikih
sredstava.
Radi osiguranja materijalno-tehnike osnove na cijelom
ratitu, u skladu s koncepcijom openarodne obrane, tehni
ko osiguranje je organizirano na p r o i z v o d n o m i teritorijal
n o m principu. Izvravaju ga tehniki organi, j e d i n i c e i usta
nove, s osloncem na organizacije udruenog rada, kapacitete
i rezerve drutveno-politikih zajednica.
Specifinost tehnikog osiguranja ogleda se u t o m e to
se samo jednim dijelom m o e zadovoljiti iz rezervi i kapa
citeta na teritoriju. Z b o g toga se u oruanim snagama stva
raju rezerve i namjenski kapaciteti za opskrbu municijom,
raketama, borbenim tehnikim materijalnim sredstvima i re
zervnim dijelovima, i za remont borbenih sredstava.
Osiguranje zrakoplovnotehnikim sredstvima djelatnost
je komandi i jedinica ratnog zrakoplovstva i protuzrane ob
rane kojom se, za ratno zrakoplovstvo i protuzranu obranu
i avijacijske jedinice kopnene vojske i ratne mornarice osi
guravaju najpovoljniji materijalni i tehniki uvjeti za izvo
enje borbenih djelovanja, ivot i rad.
Osnovni inioci koji utjeu na organizaciju zrakoplovnotehnikog osiguranja u oruanim snagama jesu: koncepcija
308

openarodne obrane i karakteristike budueg rata, poetni

period rata i njegov utjecaj na daljnji tok borbenih djelo
vanja, razvoj naoruanja i tehnike jedinica i ustanova rat
nog zrakoplovstva i protuzrane obrane i doktrina upotrebe
snaga ratnog zrakoplovstva i protuzrane obrane.
N o s i l a c osiguranja zrakoplovnotehnikim sredstvima jest
zrakoplovnotehnika sluba, koja obavlja dvije djelatnosti:
opskrbu zrakoplovnotehnikim sredstvima i odravanje i re
m o n t zrakoplovnotehnikih sredstava.
Opskrba ini osnovu materijalnog i tehnikog osigura
nja ivota, rada i borbenih djelovanja d obuhvaa materijal
no planiranje, organizaciju opskrbe, popunu i eeloniranje
materijalnih rezervi.
Odravanje i r e m o n t zrakoplovnotehnikih sredstava ne
posredno doprinose efikasnoj i pravovremenoj borbenoj upo
trebi zrakoplovnih jedinica i sastava.
Osiguranje zrakoplovnotehnikim sredstvima organizira
se i p r o v o d i s osloncem na zrakoplovne baze i kapacitete i
rezerve drutveno-poliitiokdh zajednica.
Osiguranje mornarikotehnikim sredstvima djelatnost
je komandi, uprava i tabova k o j o m se za ratnu mornaricu
osiguravaju najpovoljniji materijalni i tehniki uvjeti za vo
enje borbenih djelovanja, ivot i rad.
P r a v o v r e m e n o , potpuno i neprekidno osiguranje morna
rikotehnikim sredstvima na jadranskomu p o m o r s k o m vo
jitu, rijekama i j e z e r i m a bitno utjee na planiranje borbe
nih djelovanja i postavljanje zadataka p l o v n i m jedinicama,
taktikim p l o v n i m sastavima i jedinicama odnosno ustano
v a m a na obali i otocima. P r i planiranju je nuno, u s v i m si
tuacijama, dovesti u sklad operativne i taktike zahtjeve
s materijalno-tehnikim mogunostima jedinica i ustanova.
N o s i l a c osiguranja mornarikotehnikim sredstvima jest
mornarikotehnika sluba, koja obavlja dvije osnovne dje
latnosti: opskrbu b r o d o v i m a , p l o v n i m sredstvima i ostalim
mornarikotehnikim materijalnim sredstvima i odravanje
brodova, plovnih sredstava i ostalih mornarikotehnikih ma
terijalnih sredstava.
Opskrba obuhvaa pravovremenu popunu brodova, plov
nih jedinica i taktikih plovnih sastava, te jedinica i usta
nova na obali i o t o c i m a b o r b e n i m i neborbenim mornari
kotehnikim materijalnim sredstvima.
309

Odravanje brodova, plovnih sredstava i drugih mornairikotehnikih materijalnih sredstava obuhvaa osnovno odr
avanje, tehniko odravanje, remont, opravke, modernizaci
ju i kontrolni pregled.
Mornarikotehnika sluba je nosilac istraivanja, usva
janja i usavravanja brodova, plovnih sredstava i ostalih
mornarikotehnikih materijalnih sredstava i programiranja,
planiranja i sudjelovanja u izgradnji infrastrukture borbe
nih sistema.
Osiguranje mornarakotehnikdm sredstvima organizira
se i provodi s osloncem na m o m a r i k o p o z a d i n s k e baze, po
morske baze, odjeljke mornarikopozadinskih baza i na ka
pacitete i rezerve drutveno-politikih zajednica.
Intendantsko osiguranje djelatnost je komandi, uprava i
tabova oruanih snaga, jedinica i
ustanova intendantske
slube k o j o m se, u suradnji s nadlenim organima drutve
no-politikih zajednica, osiguravaju intendantska materijalna
sredstva i usluge potrebne oruanim snagama za voenje bor
benih djelovanja i ivot i rad.
Intendantsko osiguranje je osnovni zadatak intendantske
slube i obuhvaa o v e osnovne djelatnosti: opskrbu, prehra
nu, odijevanje i osiguranje sredstava za stanovanje i usluga
iz svoje nadlenosti. T i m e se stvaraju uvjeti za ouvanje
zdravlja i psihofizikih sposobnosti i doprinosi jaanju mo
ralno-politikog stanja i borbene gotovosti oruanih snaga.
Intendantsko osiguranje jedinica i ustanova Jugoslaven
ske narodne armije u miru organizira se, naelno, ujedinja
vanjem odreenih djelatnosti na kasarnskomu, garnizonskom
i proizvodno-teritorijalnom principu. U ratu se intendantsko
osiguranje organizira u jedinicama i ustanovama oruanih
snaga s osloncem na intendantske baze, pozadinske organizaoije Teritorijalne obrane i na kapacitete i rezerve drutve
no-politikih zajednica i organizacija udruenog rada.
Jugoslavenska narodna armija i m a vei stupanj samo
stalnosti u organiziranju i provoenju intendantskog osigu
ranja, to j o j omoguava sigurnost i neprekidnost opskrbe
u skladu s potrebama oruane borbe. Jedinice i tabovi Te
ritorijalne obrane u intendantskom osiguranju se oslanjaju
na kapacitete i rezerve drutveno-politikih zajednica.
Intendantska sluba, uz intendantsku opskrbu i o p e za
datke pozadinskih slubi, prati, izuava i usavrava tehnolo310

giju i organizaciju rada u djelatnostima intendantske slube

i organizira vojne ekonomije i njihovo poslovanje.
Sanitetsko osiguranje je djelatnost k o j o m se osigurava
ju zdravstveni uvjeti za ivot, rad i voenje borbenih djelo
vanja. Ono je usmjereno k ovjeku, kao osnovnom faktoru
oruane borbe. N j e g o v o m organizacijom d p r o v o e n j e m vra
a se veliki b r o j izlijeenih u borbu, privredu i drutveni i
vot. Sanitetsko osiguranje, na taj nain, sudjeluje u rjea
vanju pitanja ljudskih rezervi, ouvanja i podizanja borbe
ne gotovosti i morala u oruanim snagama.
Sanitetsko osiguranje je osnovni zadatak sanitetske slu
be i obuhvaa: planiranje, organizaciju i provoenje preventivnomedicinske zatite; zbrinjavanje povrijeenih i obolje
lih, i sanitetsku opskrbu.
Preventivnomedicinska zatita uva i unapreuje zdrav
lje i psihofiziku kondiciju ljudi i suzbija zarazna i profesio
nalna oboljenja i oteenja zdravlja. Ona obuhvaa higijenskoprofilaktike d protivepidemijske mjere, mjere sanitetske
proturadioloke, protukemijske i protubioloke zatite, sani
tarni nadzor i zdravstveni o d g o j .
Zbrinjavanje povrijeenih i oboljelih obuhvaa medicin
sku trij'au, evakuaciju i lijeenje povrijeenih i oboljelih, a
p r o v o d i se po principu etapnog lijeenja, s evakuacijom po
naznaenju, naelno, k s e b i .
Sanitetskom o p s k r b o m osiguravaju se sanitetska mate
rijalna sredstva za oruane snage.
Sanitetska sluba i m a i o v e zadatke: prouava zdravstve
no stanje i psihofiziku kondiciju vojnika i starjeina; ocje
njuje zdravstvenu sposobnost regruta i obavlja medicinsku
selekciju aktivnog i r e z e r v n o g sastava armije; p r o v o d i vojnomedicinsku ekspertizu; organizira vojnomedicinsku nau
nu informatiku i dokumentaciju.
Sanitetska sluba prati borbena djelovanja i manevar
jedinica. S v o j i m snagama i sredstvima razvija sanitetske sta
nice, prua prvu i opu medicinsku p o m o na prednjim sa
nitetskim etapama, u taktikim jedinicama, i specijalistiku
p o m o u sanitetskim etapama zdruenih taktikih, operativ
nih i strategijskooperativnih jedinica i sastava.
iU miru sanitetska sluba prua osnovnu i specijalistiku
zdravstvenu zatitu u garnizonskim ambulantama, v o j n i m
bolnicama i V o j n o m e d i c i n s k o j akademiji.
311

Sanitetska sluba u jedinicama Teritorijalne obrane ru

kovodi se o p i m principima rada sanitetske slube Jugosla
venske narodne armije. Svoj rad usklauje sa specifino
stima i karakteristikama borbenih djelovanja. Kadrovski i
materijalno je osposobljena za pruanje p r v e i opemedicinske pomoi i opeg stupnja preventivnomedicinske zatite.
U svemu drugom oslanja se na zdravstvenu slubu drutve
no-politikih zajednica i na sanitetske jedinice Jugoslaven
ske narodne armije kada >s njima sadejstvuje. Jedinice Teri
torijalne obrane koje u svom sastavu nemaju odgovarajue
sanitetske organe oslanjaju se u potpunosti na zdravstvenu
slubu 'drutveno-politikih zajednica.
Oruane snage u ratu organiziraju sanitetsko osiguranje
s osloncem na zdravstvenu slubu u drutveno-politikim za
jednicama, uz maksimalnu upotrebu svojih snaga i sred
stava.
Veterinarsko osiguranje je djelatnost komandi, tabova
i uprava oruanih snaga, jedinica i ustanova veterinarske
slube. Ono obuhvaa zdravstvenu zatitu ivotinja, veterinarsko-sanitarni nadzor nad stokom za klanje i namirnica
ma ivotinjskog porijekla i opskrbu veterinarskim materi
jalnim sredstvima.
Veterinarsko osiguranje p r o v o d i se da bi se sprijeilo:
obolijevanje ivotinja, posebno u jedinicama sa stonim tran
sportom; obolijevanje ljudi od bolesti koje se prenose sa i
votinja, i obolijevanje ljudi koje nastaje u p o t r e b o m zdrav
stveno neispravnih namirnica ivotinjskog porijekla.
Veterinarsko osiguranje oruanih snaga izvravaju vete
rinarske jedinice i ustanove Jugoslavenske narodne armije i
Teritorijalne obrane, s osloncem na veterinarsku slubu u
drutveno-politikim zajednicama.
Veterinarska sluba oruanih snaga planira, organizira i
provodi zatitu zdravlja i radne sposobnosti ivotinja, zbri
njavanje povrijeenih i oboljelih ivotinja, veterinarsko-sanitarne preglede stoke za klanje i nadzor nad namirnicama i
votinjskog porijekla i opskrbu veterinarskim materijalnim
sredstvima. Uz to, izvrava o v e zadatke: unapreuje konjarstvo za potrebe openarodne obrane; nabavlja kopitare za
potrebe Jugoslavenske narodne armije; nabavlja, uzgaja i
obuava slubene pse za osiguranje dravne granice, vojnih
312

objekata i za druge namjene, i unapreuje stoarstvo na voj

nim ekonomijama.
Veterinarsko osiguranje jedinica i ustanova Jugoslaven
ske narodne armije u miru organizira se na kasarnskomu,
garnizonskom, meugarnizonskom i proizvodno-teritorijaln o m principu, a p r o v o d e ga organi, jedinice i ustanove vete
rinarske slube.
Veterinarsko osiguranje oruanih snaga u ratu organi
ziraju i p r o v o d e veterinarski organi i jedinice s osloncem
na veterinarsku slubu drutveno-politikih zajednica i udru
enog rada, te na jedinice i ustanove sanitetske slube i
atomsko-bioloko-kemijske obrane.
Veterinarske jedinice i ustanove oruanih snaga prate
borbena djelovanja i manevar jedinica, angairajui se u
svim v i d o v i m a borbenih djelovanja i u svim oblicima orua
ne b o r b e u skladu s o d l u k o m komandanta i zadatkom je
dinice. K a d a se razvijaju za rad, veterinarske jedinice osni
vaju veterinarske stanice, naelno u okviru baze odnosno
odjeljka, pruajui prvu i osnovnu veterinarsku p o m o po
vrijeenim i o b o l j e l i m ivotinjama. Via veterinarska p o m o
naelno se prua u izvantrupnom eelonu u veterinarskim
ustanovama drutveno-politikih zajednica i udruenog rada.
Prometno
osiguranje
djelatnost je
komandi,
tabova,
uprava oruanih snaga i jedinica p r o m e t n e slube k o j o m se,
u suradnji s organima za p r o m e t u drutveno-politikim za
jednicama i organizacijama udruenog rada, osigurava plan
sko i uredno odvijanje prometa i ekonomina upotreba svih
transportnih sredstava.
P r o m e t n o osiguranje oruanih snaga normativno se re
gulira, priprema, organizira i realizira na osnovama jedin
stvenoga p r o m e t n o g sistema zemlje.
Uvjeti i karakter suvremenog rata intenzivno kreta
nje, velik zamah borbenih djelovanja, visok stupanj motorizacije i poveane potrebe za doturom i evakuacijom
zahtijevaju plansko korienje komunikacijama i transport
n i m kapacitetima i uredno funkcioniranje p r o m e t a i tran
sporta.
P r o m e t n o osiguranje sadrava operativnu i transportnu
funkciju. Izvravanjem operativne funkcije osigurava se plan
ska upotreba svih komunikacija i uredan p r o m e t na njima.
Transportna funkcija se p r o v o d i najsvrsishodnijim korie-

313

njem transportnim kapacitetima oruanih snaga i prometnih

organizacija udruenog rada.
Jugoslavenska narodna armija osigurava svoje potrebe
formacijskim transportnim kapacitetima, a dijelom i tran
sportnim kapacitetima drutveno-politikih zajednica i orga
nizacija udruenog rada, posebno jugoslavenske eljeznice
i plovidbenog prometa. U reguliranju i kontroli prometa na
putovima oslanja se, uglavnom, na snage i sredstva pro
metne milicije. Teritorijalna obrana najvei dio svojih po
treba osigurava angairanjem prometno-transportnih kapa
citeta drutveno-politikih zajednica i organizacija udrue
nog rada.
U ratu su transportni kapaciteti Jugoslavenske narodne
armije veim d i j e l o m decentralizirani po slubama pozadine,
a u miru se nalaze u sastavu p r o m e t n e slube i transport
se organizira centralizirano.
U ratu su automobilske transportne jedinice u organizacijsko-formacijskom sastavu p r o m e t n e slube prvenstveno
namijenjene za domotorizaciju i prijevoz pjeadijskih dije
lova, a izuzetno i za prijevoz materijalnih sredstava. Tovarne
jedinice su namijenjene za prijenos orua i materijalnih
sredstava na teko p r o h o d n o m i planinskom zemljitu. Auto
mobilske transportne jedinice Saveznog sekretarijata za na
rodnu obranu naelno se upotrebljavaju za prijevoz materi
jalnih rezervi iz uvoza do baza potinjenih jedinica, a mogu
se i prepotinjavati armijama, uglavnom za prevoenje ma
terijalnih sredstava.
Jedinice za reguliranje i kontrolu prometa ulaze u for
macijski sastav jedinica vojne policije, a m o g u se formirati
i samostalne jedinice. One reguliraju i kontroliraju p r o m e t
na komandnim mjestima, na maru, u rajonima razmjeta
ja i ukrcavanja iskrcavanja i interveniraju na kritinim
mjestima.
Graevinsko osiguranje predstavlja skup mjera, postu
paka i djelatnosti komandi, tabova, jedinica, uprava i usta
nova oruanih snaga na osnovi kojih se planiranom izgrad
njom, odravanjem objekata i upravljanjem nekretninama
osiguravaju potrebe za ivot i rad u miru i ratu.
Osnovu ukupnoga materijalnog osiguranja ine graevin
ski objekti i pratea infrastruktura, a njihovo pribavljanje,
314

odravanje i osposobljavanje za potrebe pozadinskog osigu

ranja i oruane borbe osnovni je zadatak graevinskog osi
guranja.
Graevinska sluba je organizirana po razinama koman
diranja i na teritorijalnom naelu. Organi za izgradnju v o j
nih i stambenih objekata realiziraju svoje zadatke p r e k o ci
vilnih radnih organizacija, a organi za izgradnju objekata
ureenja teritorija p r e k o vlastitih projektantskih i izvoa
kih kapaciteta. Poslovi odravanja p r o v o d e se, naelno, vla
stitom organizacijom.
Graevinska sluba izvrava i ove zadatke: sudjeluje u
planiranju razvoja i prostornog ureenja vojnih i stambenih
objekata i kompleksa i objekata ureenja teritorija; nepo
sredno gradi i odrava v o j n e i stambene objekte, o b j e k t e ure
enja teritorija, infrastrukture i upravlja v o j n i m nekretni
nama; osigurava tipske programe, p r o j e k t e i objekte raznih
namjena za jedinstvenu primjenu u Jugoslavenskoj narodnoj
armiji.
Graevinsko osiguranje tabova i jedinica Teritorijalne
obrane p r o v o d e nadlene drutveno-politike zajednice, pre
ko odgovarajuih organa i organizacija.
Graevinsko osiguranje u ratu obuhvaa izvravanje za
dataka ureenja teritorija za funkcioniranje oruane b o r b e
i njezina pozadinskog osiguranja u cijelosti i na p r i v r e m e n o
zaposjednutom teritoriju. Te zadatke zajedniki izvravaju
graevinski organi Jugoslavenske narodne armije i Terito
rijalne obrane, kao planski, i drutveno-politike zajednice i
organizacije udruenog rada, kao izvrni organi.
Financijsko osiguranje djelatnost je komandi, tabova,
uprava, jedinica i ustanova u planiranju, financiranju i ras
polaganju sredstvima radi osiguranja normalnih uvjeta i
vota i rada i voenja borbenih djelovanja.
Financiranje, raspolaganje sredstvima i materijalno i
financijsko poslovanje u Jugoslavenskoj narodnoj armiji ele
menti su borbene gotovosti i vojne ekonomike. Osnovni prin
cip je racionalnost i ekonominost, iji je cilj da se raspo
l o i v i m sredstvima postigne maksimalna borbena gotovost.
Uz ope, glavni zadaci financijskog osiguranja jesu:
analiza ekonominosti, racionalnosti i zakonitosti upotrebe
sredstava, kontrola i analiza raspolaganja i rukovanja sred
stvima Jugoslavenske narodne armije; suradnja sa saveznim
315

organima pri osiguranju novanih .sredstava iz budeta fede

racije i disperziji zaliha novanih sredstava za potrebe oru
anih snaga u sigurnije rajone u sluaju rata; financiranje
izvrenja financijskog plana Jugoslavenske narodne armije i
financijskih planova jedinica i ustanova; rukovanje nova
nim sredstvima i suradnja s organima komandi jedinica i
uprava ustanova u troenju prihoda i naplata potraivanja;
voenje knjigovodstva i evidencije o novanim i materijal
nim sredstvima, izrada i dostavljanje izvjetaja, pregleda i
analiza o stanju sredstava i izvrenju financijskih planova;
sanacija izvanrednih oteenja i unitenja sredstava jedinica
i ustanova i osiguranje sredstava ustanova koje posluju po
principu stjecanja i raspodjele dohotka.
Organizacija i funkcioniranje financijskog osiguranja Ju
goslavenske narodne armije regulirani su prema o p i m prin
cipima organizacije i funkcioniranja pozadinskog osigura
nja Jugoslavenske narodne armije. Financijsko osiguranje
Teritorijalne obrane obavljaju financijski organi u okviru
tabova ili zajednika raunovodstva odnosne drutveno-poli
tike zajednice.
Protupoarno osiguranje obuhvaa mjere i postupke ko
jima se spreava izbijanje poara, umanjuju njihovi efekti i
otklanjaju posljedice.
Posebna panja se posveuje protupoarnom osiguranju:
jedinica na odmoru, maru i pri prevoenju p l o v n i m objek
tima i eljeznicom; aerodroma i luka; pozadinskih baza
prije svega skladita goriva, municije, eksploziva; jedinica,
komandi, tabova i ustanova pri izvoenju borbenih djelo
vanja i boravku u umi i u naseljenim mjestima. Protupo
arno osiguranje organiziraju sve komande, tabovi, jedinice
i ustanove, u svim uvjetima, poduzimanjem preventivnih mje
ra, organizacijom i gaenjem nastalih poara i otklanjanjem
posljedica. Pri formiranju borbenog i marevskog rasporeda,
razmjetaju jedinica na o d m o r u i rasporedu objekata poza
dinske infrastrukture i elemenata materijalnog i zdravstve
nog osiguranja cijeni se i opasnost od poara. U skladu
s tim poduzimaju se mjere kojima se umanjuje opasnost,
osigurava efikasno gaenje i brzo otklanjaju posljedice. U
svim situacijama odrava se protupoarna disciplina; ukla
njaju ili rastresito rasporeuju lako zapaljivi materijali;
ureuje zemljite prosjeci i protupoarni pojasovi; uko316

pavaju lako zapaljiva d eksplozivna sredstva; umjeno se ko

riste prirodni i umjetni zakloni.
Za gaenje poara osposobljavaju se i angairaju sve
jedinice i posade borbenih i transportnih sredstava. U gae
nju veih poara angairaju se i specijalizirane protupoarne
jedinice oruanih snaga, jedinice atomsko-bioloko-kemijske
obrane, ininjerijske jedinice, jedinice civilne zatite i sta
novnitvo. P r i gaenju poara nuno je osigurati pravovre
meno, brzo i maksimalno angairanje svih raspoloivih sna
ga. U gradovima i veim naseljenim mjestima, umskim
kompleksima i u rajonima razmjetaja snaga i skladita mu
nicije i goriva poduzimaju se posebne mjere za spreavanje
poarnih oluja. Otklanjanje posljedica poara obuhvaa, pri
je svega, organiziranu evakuacijti i pruanje medicinske po
moi povrijeenima, evakuaciju snaga i sredstava iz rajona
i objekata koji su zbog poara postali neuvjetni, uspostav
ljanje naruenoga borbenog i operativnog rasporeda marev
skog poretka, popunu unitenih i opravku oteenih sred
stava i organizaciju naruenog sistema protupoarnog osi
guranja.
Hidrometeoroloko

hidronavigacijsko

osiguranje

H i d r o m e t e o r o l o k o i hidronavigacijsko osiguranje obu

hvaa skup mjera, radnji i postupaka koje poduzimaju ko
mande, tabovi i jedinice oruanih snaga i specijalizirane
institucije i organizacije udruenog rada radi izuavanja i
praenja hidrometeorolokih i hidronavigacijskih uvjeta koji
utjeu na pripremanje i izvoenje borbenih djelovanja. Orga
niziraju ih komande i tabovi oruanih snaga, uz maksimal
no angairanje hidrometeorolokih institucija i specijalizi
ranih organizacija vodoprivrede, elektroprivrede i pomorskih
organizacija udruenog rada.
Hidrorneteoroloki uvjeti znatno utjeu na p r i p r e m e i
izvoenje borbenih djelovanja i voenje oruane borbe.
P r i l i k o m procjene hidrometeorolokih uvjeta utvruje se
njihov utjecaj na djelovanje neprijateljevih i vlastitih snaga
i sredstava na o d r e e n o m prostoru. Teite je na procjeni
njihova utjecaja na upotrebu jedinica u narednim b o r b e n i m
djelovanjima.
317

Raspolaganje suvremenim h i d r o m e t e o r o l o k i m i hidronavigacijskim sredstvima i njihovo odravanje bitan su uvjet

uspjenoga hidrometeorolokog i hidronavigacijskog osigu
ranja.
Hidrometeoroloko
osiguranje
prua
komandama,
ta
bovima i jedinicama potrebne podatke o hidrometeorolokim
prilikama i prognoze za odreeni vremenski period. Poseb
no su vani o v i podaci: vrsta, koliina i visina i donje i gor
nje granice oblaka, vidljivost, vjetar, temperatura, pritisak
zraka, mogunost pojave magle, vodostaj, temperatura vode,
salinitet i p l i m a i oseka na moru.
Hidrometeoroloki p o d a c i m o g u biti stvarni, prognozira
ni i statistiki. Statistikim podacima se koristimo pri pri
premanju, a stvarnim i prognoziranim p r e d poetak i u toku
izvoenja borbenih djelovanja.
Hidronavigacijsko
osiguranje
organizira
se
na jadran
skomu p o m o r s k o m vojitu, p l o v n i m rijekama i jezerima.
N j i m e se, uz hidrometeoroloku, utvruje i prati hidrografska situacija i regulira r e i m p l o v i d b e radi osiguranja to
povoljnijih uvjeta za plovidbu i borbena djelovanja na moru,
rijekama i jezerima.
Maskiranje
Maskiranjem se prikrivaju jedinice, ustanove, sredstva
i objekti od osmatranja i otkrivanja sa zemlje, mora, dz zra
ka i svemira, smanjuju vlastiti gubici, osigurava tajnost ra
da, kretanja i manevra i neprijatelj obmanjuje o rasporedu,
namjerama, djelovanjima i drugim aktivnostima naih sna
ga. Maskiranje primjenjuju sve jedinice, ustanove i poje
dinci u svim uvjetima. U provoenju maskirnih mjera ma
sovno se i na razliite naine angairaju sve snage opena
rodne obrane i drutvene samozatite i stanovnitvo. Za iz
voenje sloenih maskirnih radnji i radova upotrebljavaju
se elektronska sredstva i protuelektronski materijal, a anga
iraju se ininjerdjske jedinice i specijalizirane organizacije
udruenog rada. Maskiranje treba da bude p r i r o d n o , razno
vrsno, neprekidno i aktivno, u skladu s odlukama i ciljevi
ma borbenih djelovanja i konkretnim uvjetima.
Za maskiranje se, uz formacijska, masovno koriste pri
runa sredstva, te p o g o d n o zemljite, razvedenost obale, no
318

i druge vremenske i prirodne pogodnosti. U toku p r i p r e m a

i izvoenja borbenih djelovanja primjenjuju se lana sred
stva, mjere i postupci radi obmanjivanja neprijatelja. Ma
skiranje m o e biti strategijsko, operativno i taktiko.
Strategijsko i operativno maskiranje ini skup mjera i
postupaka; radova i djelovanja na kopnu, moru i u zraku
koje, u m i r u i ratu, poduzimaju V r h o v n a komanda i k o m a n d e
strategijskih grupacija, strategijsko-operativnih i operativnih
jedinica i sastava i tabova Teritorijalne obrane republika i
pokrajina radi dezinformiranja i obmane neprijatelja o sta
nju, mogunostima, namjerama i aktivnostima naih snaga.
U okviru plana strategijskog i operativnog maskiranja podu
zimaju se mjere i postupci jedinica oruanih snaga i dru
gih snaga openarodne obrane i drutvene samozatite. Pred
stavnici drugih snaga openarodne obrane i drutvene samo
zatite sudjeluju u izradi plana strategijskog i operativnog
maskiranja. Strategijskim i operativnim maskiranjem pri
krivaju se: u miru lokacija, mobilizacijski razvoj, naoru
anje oruanih snaga, ureenje teritorija i druge m j e r e i po
stupci u pripremanju zemlje za obranu; u ratu prvenstve
no p r i p r e m e operacija, vani objekti, komandna mjesta i
sistem veza, manevar snaga i sredstava.
Strategijsko i operativno maskiranje ostvaruje se: pri
krivanjem, skrivanjem, obmanjivanjem, dezinformiranjem,
lanim djelovanjima u aktivnostima i objektima, dezinforma
cijama i imitacijama. Strategijsko i operativno maskiranje
i z v o d i se po jedinstvenom planu, uz posebnu organizaciju,
mjere tajnosti i sigurnosti i strogu kontrolu izvravanja za
dataka.
Za izvravanje zadataka strategijskog i operativnog mas
kiranja angairaju se komande, tabovi, jedinice i ustanove
oruanih snaga, u skladu sa svojim mogunostima i u l o g o m
u izvoenju borbenih djelovanja. Na teinim zadacima anga
iraju se obavjetajni organi i jedinice, organi i j e d i n i c e si
gurnosti, j e d i n i c e za elektronsko izvianje i ometanje i maskirne jedinice. U pripremama i izvravanju zadataka stra
tegijskog i operativnog maskiranja jedinice oruanih snaga
surauju s organima drutveno-politikih zajednica d speoijaliziranim organizacijama i institucijama. R e d o v i t o se po
duzimaju i meusobno usklauju mjere vojnoga, diplomat
skog, politikog i propagandnog karaktera.
319

U suvremenim uvjetima elektronsko maskiranje ima izu

zetno veliko znaenje. Elektronsko maskiranje je aktivno
elektronsko djelovanje k o j i m se neprijatelj navodi na pogre
ne zakljuke o rasporedu, mogunostima i namjerama na
ih snaga, a njegove aktivnosti se usmjeravaju u pogrenom
pravcu. Organiziraju ga k o m a n d e i tabovi, a izvode jedinice
korisnici elektronskih sredstava i sistema. Elektronsko
maskiranje se ostvaruje planskom predajom lanih infor
macija p r e k o elektronskih sistema, prvenstveno onih za koje
se utvrdi da ih neprijatelj uspjeno elektronski izvia, a
organizacija i demonstracija lanih elektronskih sistema pla
nira se i izvodi, po pravilu, u sklopu operativnog maskiranja. Elektronsko maskiranje mora biti vjerodostojno i uskla
eno s drugim mjerama maskiranja.
Borbeno

osiguranje

Borbeno osiguranje obuhvaa mjere, postupke i aktiv

nosti k o j e poduzima svaka jedinica, komanda, tab i usta
nova radi vlastite zatite, ouvanja svojih borbenih mogu
nosti i stvaranja povoljnih uvjeta za odmaranje, kretanje,
pripremu i izvoenje borbenih djelovanja.
Jedinice se p r i izvoenju borbenih djelovanja osigura
vaju borbenim, na maru marevskim, a na o d m o r u i u
drugim situacijama izvan neposrednoga borbenog dodira
predstranim osiguranjem. Sve jedinice, komande, tabovi i
ustanove organiziraju i neposredno osiguranje strae, pa
trole i osmatrae, uz upotrebu odgovarajuih tehnikih sred
stava. U svim uvjetima moraju se osigurati bokovi, spojevi,
meuprostori i vlastita pozadina.
Osiguranje komandnih mjesta, aerodroma, rajona baziranja ratne mornarice, skladita goriva i ubojnih sredstava,
privrednih i javnih objekata, zavisno od njihova znaenja i
stupnja ugroenosti, m o e se organizirati i posebnim sna
gama. Organiziraju ga komande taktikih, a po potrebi i
komande operativnih jedinica. Ostvaruje se r a s p o r e d o m je
dinica oruanih snaga, naroito prostornih jedinica Terito
rijalne obrane, angairanjem milicije i stanovnitva i masov
n o m samozatitom u okviru obrambeno-zatitnog sistema
Socijalistike Federativne Republike Jugoslavije.
320