NASTANAK I RAZVOJ BANKARSTVA

EKONOMIKA BANKARSTVA

Dervii Aida

KISELJAK,2015

Sadraj

Sadraj ............................................................................................................................................................................1
1.0 UVOD.......................................................................................................................................................................2
2.0 NASTANAK I POJAM BANAKA .........................................................................................................................3
2.1 POJAM BANKE ....................................................................................... 4
2.2 BANKARSKI POSLOVI .......................................................................... 5
2.3 ORGANI BANKE ..................................................................................... 6
3.0 OSNIVANJE BANAKA U FBIH ............................................................................................................................7
4.0 VRSTE BANAKA ...................................................................................................................................................8
4.1 CENTRALNA (EMISIONA) BANKA .................................................... 8
4.2 KOMERCIJALNA BANKA..................................................................... 9
4.3 POSLOVNA BANKA .............................................................................. 9
4.4 SPECIJALIZOVANE I GRANSKE BANKE .......................................... 9
4.5 INVESTICIONE BANKE ........................................................................ 9
4.6 UNIVERZALNA BANKA ..................................................................... 10
4.7 TEDNO-KREDITNE ORGANIZACIJE .............................................. 10
4.8 USTANOVE ZA KREDITNU PODRKU IZVOZA ............................ 10
4.9 OSTALE NEBANKARSKE I FINANSIJSKE INSTITUCIJE .............. 10
5.0 PRINCIPI POSLOVANJA BANKE......................................................................................................................11
ZAKLJUAK ..............................................................................................................................................................13
SUMMARY .................................................................................................................................................................14
LITERATURA: ............................................................................................................................................................15

1.0 UVOD

Pretee dananjih banaka se javljaju jo u antiko doba, sa pojavom razmjene, i to u oblastima koja su obilovala prirodnim bogatstvima
(Grka, Rim, Bliski istok).Na Bliskom istoku se nastanak banaka (3400-3200 g.p.n.e) vezuje za religijska vjerovanja, tako da su
hramovi bili prvi osnivai banaka (poslovi obavljani u naturi).Godine 2500 p.n.e. Vavilonski kralj Hamurabi donosi tzv. kodeks o
bankarstvu, ime bankarstvo prelazi iz vjerske u trgovaku djelatnost.Naputaju se hramovi i poinje prava bankarska trgovina.Ipak,
tek sa pojavom novca moemo govoriti o bankama u pravom smislu te rijei.
U ovom radu upoznati emo se sa fazama u nastanku bankarstva,pojmu banke,bankarskim poslovima, te organima banke
(skuptina,nadzorni odbor,upravni odbor,odbor za reviziju).Takoer emo se upoznati sa prvim bankama u BIH,koji su procedure za
osnivanje banaka u FBIH i sa prvim vrstama banaka.

2.0 NASTANAK I POJAM BANAKA

Pojava i razvoj novca su usko vezani i sa pojavom i razvojem bankarstva jer je pojavu i razvoj banaka omoguila pojava kovanog
novca .Ipak, s obzirom da je kovani novac postojao i prije nove ere, svakako ne moemo tvrditi da su oduvijek postojale banke u
dananjem smislu rijei.
Otkria prvih banaka naena su u hramovima, Eridona, na Cipru, a naroito, u Babilonu, poslje osnivanja babilonskog carstva. Prema
naenim dokumentima nesumnjivo je da su svetenici antikih hramova obavljali operacije koje su vrlo sline bankarskim poslovima
savremenog bankarstva. Babilonski svetenici poznaju instituciju hipoteke, to je i vidljivo iz Hamurabijevog zakonika (1955.
1913.godine prije nae ere). U njemu su precizno razraeni raznovrsni sluajevi odobravanja zajmova od strane hramova banaka.
Poznata bankarska kua koja je djelovala u Babilonu bila je "Murasu". Bankarske kue su je jo i zvale "Tezauri", odakle dolazi i
dananji izraz tezaurisati, to znai povui novac ili drugu robu iz prometa, i uskladititi je. Banke u hramovima postojale su i kod
Asiraca, Hitita i Egipana i prestaju sa radom dolaskom Rimljana. U Grkoj prve banke nastaju takoe u hramovima u Efezu, na
Delozu, na Samosa. U VII vijeku prije nae ere u Grkoj se pojavljuju i privatni bankari trapezisti (trapeza = klupa). Oni mjenjaju
razni kovani novac, primaju novac na polog i daju zajmove uz naplatu zelenakih kamata uz istovremeni zalog na imanje dunika.
Neplaanje dugova pretvaralo je slobodne ljude u robove, o emu je pisao Aristotel u "Politika 1-111", smatrajuci da je davanje
zajmova uz kamate sraman i mrzak posao.
U doba Rimskog carstva glavnu rije vode bankari argentari, koji su depozitari novca i kreditori uz naplatu vrlo velikih kamata. S
druge strane postoje i numulari mjenjai novca koji posreduju u mjenjakim poslovima.
Posebnu ulogu imala su udruenja argentarija. Velik znaaj u finasiranju ratnih pohoda imali su i financijeri kvalijeri. I oni, takoder,
posluju u hramovima bazilikama. U bankarstvu starog Rima vec su bili poznati tekui rauni i iro posao. Zajmovi su se
odobravali uz 48 % do 70% godinje kamatne stope. Zelenatvo se nije smatralo sramnim poslom te su se njime bavili i vodei ljudi
Rima ( Pornpej, Antonije, Brut, Ciceron).Raspadanje robovlasnitva, propast Rimskog carstva, razvoj hrianstva i drugo, doveli su do
propasti velikih banaka Starog vijeka. Pod uticajem Aristotela, Koncil u Nikeji, 325. godine, zabranjuje davanje zajmova uz kamate.
Zemljoradnja postaje glavno zanimanje, a razvoj bankarstva stagnira. Tek sa poetkom Krstakih ratova (1096. 1270. g.) i razvojem
trgovine razvija se i bankarstvo.
U Srednjem vijeku veliku ulogu u razvoju bankarstva su odigrali sajmovi na kojima se odvija sva medunarodna trgovina. Naglo se
razvijaju banke u Lombardiji, Veneciji, Denovi, Firenci itd. Poznate banke su Banka di Genova (1320.g.) Casa di Sant Georgija
(1401.g.), Banco del Girro (1617 1806.g.). U ovo doba nastaje mjenica i zalonica, kao novi instrument u bankarskom poslovanju.
Od banaka, posebno se istiu banke Lombardije, koje stvaraju monopol i udruuju su u drutva i bankarska udruenja. Poznate
privatne bankarske kue iz ovog doba su Medici, Perci, Rotildi.
U drugoj polovini XVI. i XVII. vijeka u vodeim evropskim zemljama nastaju prve emisione banke koje se, pored emisije novca, bave
i platnim prometom, kreditiranjem drave i trgovine i sl. Jedna od prvih emisionih banaka je novanina banka vedske, osnovana
1668.g. U Engleskoj se kao privatno dioniko drutvo oznaava Bank of England 1694.g. Ova banka kao emisiona postaje tek 1884.g.
Peelovim zakonom (Banking act.) 1946. godine je tek nacionalizovana.Osnivanje savremenih kapitalistiih banaka poinje poetkorn
XIX vijeka. Stvaraju se temelji dananjeg modernog bankarstva. Poznate banke su Westminster Bank u Engleskoj, Banque de France u
Francuskoj, Deutsche Bank, Drezden Bank u Njemakoj.
Savremeno bankarstvo svoje porjeklo vue iz menjakih i zlatarskih poslova. Razvojem savremenog bankarstva dolazi do
specijalizacije banaka i odvajanja emisione (centralne) banke i ostalih banaka. U dananje vrijeme dolazi do univerzalizacije i
globalizacije banaka koje se direktno bave poslovima za potrebe privrede i stanovnitva (uslovno tzv. poslovne banke). Ove tendencije
su u zadnje vrijeme prisutne posebno u zapadnim trinim ekonomijama. Razvojem tehnologije i tehnike platnog prometa kao i
primjeni informatike, dolazi do razvoja tzv. elektronskog (kompjuterskog) bankarstva. Uloga bankarstva u savremenim privredama je
znaajna.1
Teko bi bilo zamisliti proses reprodukcije, tekue i razvojne politike, ekonomskog rasta i razvoja bez banaka. Banke kao finansijski
posrednici vre prikupljanje slobodnih novanili sredstava i prenose ih na one take procesa reprodukcije gdje su potrebna novana
sredstva. Sa mikro aspekta uloga banaka je obezbedjenje tekueg poslovnog procesa likvidnim sredstvima (kratkoroni krediti), tzv.
"podmazivanje" tekue reprodukcije, kao i obezbjedenje dodatne akumulacije za investicije tj. razvoj ekonomskih subjekata. Banke
putem kredita obezbjeduju dodatnu kupovinu snagu korisnicima kredita.
Razvojna makroekonomska politika je nezamisliva bez znacajne uloge banaka i bankarskog sistema u cijelini u smislu obezbjedenja
dodatne akumulacije, tj. kapitala kao bitnog faktora ekonomskog rasta. Uz navedeno, banka pored "proizvodne"funkcije (plasiranje
kreditnog resursa kao novanog outputa) ima i funkciju "rone i sektorske prerade" prikupljenih sredstava. Zbog asimetrije u
formiranju svog potencijala (izvora sredstava) u odnosu na struktura tranje za kreditima, savremena banka vri transformaciju
sredstava kako sa aspekta ronosti, tako i sa sektorskog aspekta (kratkorona sredstva u dugorone kredite ili obrnuto, kao i sredstva
jednog sektora u kredite nekom drugom sektoru).
Analiza razvoja bankarstva moe se podijeliti na tri perioda.
Konzervativno-usluno bankarstvo, od 60-tih godina XIX vijeka do 60-tih godina XX vijeka, karakterisala je klasina banka, koja je
davalac i primalac bankarskih usluga, bavi se posredovanjem, bez sluha za elje klijenata, ima jeftin marketing i mijenja stil prema
okruenju.
Industrijsko-proizvodno bankarstvo, do 90-tih godina XX vijeka, karakterisala je savremena banka,koja svoj bankarski proizvod, kao
rezultat njene osnovne djelatnosti, plasira na finansijskom tritu, putem i preko koga ostvaruje dobitak ili gubitak.
Planetarno bankarstvo, od 90-tih godina XX vijeka rezultat je otre konkurencije na finansijskom tritu,tehnoloke revolucije i
stvaranja planetarnih banaka. Banke se mijenjaju i trinim segmentima nude bankarske procese, ne proizvode, a uvode se i
elektronsko-automatizovani procesi bankarstva: ATM, EFT/POS terminali, platne kartice, kuno, internet i mobilno bankarstvo.2

1
2

Slobodan Komazec, Monetarna ekonomija i bankarski menadment, aak, 2006, str.46

Laki, Milica: Bankarstvo, Visoka kola Koled za informatiku i menadment Janjo, Prijedor, 2008., str. 11

Nauka o bankarstvu-Jedna od naunih disciplina koja naunom metodom objanjava jedan aspekt monetarnih faktora i monetarnih
transakcija. Bavi se istraivanjem uloge i poslovanja banaka kao znaajnih institucija finansijskog i ukupnog ekonomskog sistema zemlje.
Takoer se bavi funkcijama i ulogama bankarskog sistema,nainima organizovanja bankarskih institucija,bankarskim poslovanjima
(bankarskim funkcijama i operacijama),teorijama i praksama monetarno-kreditne i devizne politike,te kreditno-bankarskim sistemima i
njegovim uticajima na ekonomsku politiku zemlje i meunarodne ekonomske i finansijske odnose
Kao nauna disciplina razvilo se u drugoj polovini XIX vijeka

2.1 Pojam banke

Definisati pojam banke podrazumjeva definisanje kriterija na osnovu kojih se ona razlikuje od ostalih finansijskih institucija.
Etimoloki posmatrano pojam banke potie iz latinskog jezika, tj. od rijei banca, to u prevodu znai klupa (tezga, alter) na
kojoj se vrila razmjena novca i ostale novane transakcije plaanja i naplate vezane za promet robe, proizvoda i usluga na trgovima,
vaarima, domaim i meunarodnim sajmovima.3
Najei kriteriji za definisanje banke su:
uestvovanje u kreiranju novca,
profesionalno bavljenje poslovima uzimanja i davanja kredita,
funkcija ostvarivanja ciljeva ekonomske politike i
funkcija obavljanja platnog prometa.
Banka je organizacija koja primjenjujui princip drutvene podjele rada, trajno obavlja svoje aktivnosti u drutvenoj reprodukciji u
oblasti prometa kao sredstava plaanja: emisije novca, prikupljanja depozita, davanje kredita, trgovina novcem i sredstvima plaanja
(trgovina zlatom, valutama, devizama), obavljanje novanog prometa u kupoprodajnim transakcijama robno-novane privrede.4
Prema raunovodstvenim standardima, banka podrazumjeva sve finansijske institucije, iji je jedan od glavnih poslova da primaju
uloge i pozajmljuju sredstva u cilju kreditiranja i ulaganja, a koji spadaju u oblast bankarskog ili slinog zakonodavstva.Ovaj standard
se odnosi na takva preduzea, bez obzira da li u svom nazivu imaju rije banka.5
Prema nekim autorima najpotpuniju definiciju banke dao je F.Somary, po kome je banka ustanova kojoj je uzimanje kredita u obliku
novca glavno zanimanje.Najjednostavnije reeno, banka je novano preduzee koje tei maksimizaciji profita.
Karakteristike banke su:
trguje novcem kao specifinom robom
trguje dugovanjima I potraivanjima
finansijski posreduje
preuzima rizik ali se I titi od njega
vri sekundarnu emisiju novca
Banka je specifian i samostalan privredni i trini subjekt,sui generis preduzee, koje na bazi prenijetih ovlatenja i povjerenja
posreduje u transferisanju tuih sredstava, prije svega na kreditnoj osnovi, obavljajui sve depozitne, kreditne i novane transakcije
izmeu finansijski suficitarnih i finansijski deficitarnih transaktora,vrei pri tome sekundarnu emisiju novca,uz ispoljavanje visokog
stepena profesionalnosti, organizovanosti i adaptibilnosti na promjene u okruenju,to neposredno doprinosi maksimizaciji efekata
sopstvene mikroekonomije i posredno utie na optimizaciju koritenja uvijek relativno oskudnih finansijskih resursa na nivou makro
sistema.6
Obaveza banaka, njihovih upravljakih i nadzornih organa, kao i svih osoba zaposlenih u banci da uvaju tajnu o poslovima banke ili o
poslovima koje su same zakljuile predstavlja Bankarsku tajnu. To se posebno odnosi na: imena i adrese komitenata, visinu i vrstu
uloga, stanje depozita, broj i vrstu uvanih vrijednosnica i drugih predmeta.
Obaveza uvanja tajne postoji i nakon prestanka slube u banci. Ova obaveza se odnosi i na revizore, zaposlenike centralne banke,
agencije za bankarstvo i ostali koji imaju uvid u dokumentaciju banke. Nisu obavezni uvati tajnu ako im to uvanje tajne moe tetiti,
ili ako su od komitenta izriito osloboeni uvanja tajne, u sluajevima predvienim zakonom.

Prve banke u BIH

Beka Union banka 1884. godine u Sarajevu osniva: Privilegovano odjeljenje Union banke za BiH
Bosanskohercegovaka narodna dionika banka u Sarajevu, 12. marta 1898. godine.
Prva tedionica d.d. u Brkom 1889. godine,
tedionica d.d. u Bijeljini 1893. godine,
Prva banjaluka tedionica d.d. 1894. godine
Kredit i Banknota7 su prva velika otkria u bankarstvu

Golijanin, Milan: Bankarstvo Jugoslavije, Privredni pregled, Beograd, 1979., str. 20

Milojevi, Dobrivoje: Leksikon finansijskih trita, Savremena administracija, Beograd, 1996., str. 23
5
Meunarodni raunovodstveni standard MRS 30 - Slubeni glasnik RS", br. 133 od 31. decembra 2003
6
Doc. dr. Fikret Hadi,Ekonomski fakultet u Sarajevu;Bankarstvo
7
Banknota: prenosivi beskamatni pismeni zapis o obavezi banke da donosiocu isplati iznos na koji banknota glasi u zakonskoj valuti jedne zemlje.
4

2.2 Bankarski poslovi

Nakon to se definie pojam banke, mogue je definisati poslove kojima se ona bavi.Ako je banka privredno preduzee iji je
glavni predmet poslovanja uzimanje i davanje kredita, kao i posredovanje u platnom prometu, mogu se definisati osnovni poslovi u
bankarstvu.Pojam bankarskih poslova obuhvata sve ugovore koji predstavljaju promet novca i odreene usluge koje banke vre svojim
klijentima u vezi sa platnim prometom.Oni su se tokom vremena mijenjali.Starijebankarske usluge su: obavljanje mjenjakih
poslova, eskontovanje trgovakih papira, usluge tednih uloga, uvanje predmeta od vrijednosti i potvrda o vrijednosti, podrka
dravnim aktivnostima pomou kredita, usluge tekuih rauna, i povjerenike usluge.
Podjela bankarskih poslova po bilansno-analitikom aspektu bazira se na odrazu pojedinog posla u bilansu banke i bilansnoj poziciji.
U nekom poslu banka se pojavljuje kao dunik, u nekom kao povjerilac, a u nekim kao posrednik. Samim tim, bankarske poslove je
mogue svrstati prema zajednikim osobinama na:
aktivne,
pasivne i
neutralne.8
U aktivnim bankarskim poslovima banka se pojavljuje kao povjerilac svog klijenta dunika, bez obzira na trajanje potraivanja.
Dugoroni aktivni bankarski poslovi su: hipotekarni, investicioni, konzorcijalni i forfeting krediti, te portfolio investicije, dok su
kratkoroni: lombardni, eskontni i avalni krediti, faktoring i kratkorone HOV.
U pasivnim bankarskim poslova banka se pojavljuje kao dunik, jer prikuplja novana sredstva od drugih subjekata. Kratkoroni
pasivni bankarski poslovi su: emisija novca, kratkoroni HOV, depozitni poslovi i kratkoroni krediti od drugih banaka. Dugoroni
pasivni bankarski poslovi su: emisija dugoronih HOV, prikupljanje oroenih i ogranienih depozita, emisija obveznica, inostrani
dugoroni krediti i prikupljanje fondova, depozita i dugoronih sredstava preduzea i javnih institucija.
U neutralnim bankarskim poslovima banka za raun klijenta obavlja odreene poslove, odnosno radnje. Neutralni bankarski poslovi
su: ugovor o sefu, ugovor o depozitu, akreditivi, bankarske garancije i klirinki poslovi.
Osim ovih, banke obavljaju i tzv. sopstvene poslove.To su poslovi koje banka samoinicijativno obavlja u svoje ime i za svoj raun radi
ostvarivanja ekstra profita. To su arbitrani poslovi u kojima se zarauje na razlici u cijenama hartija od vrijednosti, berzanske
pekulacije, poslovi osnivanja sopstvenih preduzea, lizing kompanija, te akcionarskih drutava, konsalting poslovi, faktoring,
franizing, forfeting i dr.

Slika 1.Usluge koje prua savremena banka

Izvor: Hadi, Miroljub: Bankarstvo, 3. izdanje, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2009., str. 8
Prilagoavanjem savremenim uslovima poslovanja i novim tritima mjenjaju se usluge koje banke nude svojim komitentima. Tako su
novije bankarske usluge: odobravanje potroakih kredita,finansijske savjetodavne usluge, upravljanje gotovinom, usluge lizinga
opreme, usluge odobravanja zajmova za zapoinjanje poslovanja (posebno u oblasti visokih tehnologija), prodaja osiguranja,
upravljanje sredstvima penzionih sistema, brokerske usluge, usluge emisije HOV, usluge investicionih fondova i usluge trgovakog
bankarstva.
Finansijski potencijal kojim banka raspolae izrazava volumen ukupnih sredstava koje je banka prikupila kao depozitna sredstva,
pribavila iz kreditnih izvora i stekla kao osnovni kapital banke.Tako strukturiran potencijal banke predstavlja zbir svih izvora sredstava
iskazanih u pasivi bilansa banke.
Kako bilans banke uvek mora biti u ravnotei, to znai da je stanje aktive (plasmana sredstava) bilansa banke uslovljeno
volumenom i strukturom izvora sredstava u pasivi bilansa banke.Svaka poslovna ambicija banke da uvea svoje investicione plasmane
mora imati uporiste u rastu pasive odnosno finansijskog potencijala banke.Pri tome treba imati u vidu da banka nikada ne moze svoj
cjelokupni finansijski potencijal usmeriti kao raspoloiva sredstva za plasmane (kreditne, investicione) zbog injenice da je
svaka banka obavezna da izdvoji kao imobilisani dio sredstava obaveznu rezervu koju banke dre na izdvojenom raunu kod CB.
F=R+I
F- finansijski potencijal
R- obavezna rezerva
I- kreditni potencijal

Rajevi, Marko: Poslovno pravo, Pravni fakultet, Banja Luka, 2007., str. 334

Kapital banke je kljuni dio u strukturi finansijskog potencijala banke. Raspoloiva depozitna sredstva u potencijalu banke su
veoma razlicita prema mobilnosti i dinamici njihovog angaovanja. Otuda se ovi depoziti razvrstavaju na:
depozite po vienju
oroene i ograniene depozite.
1. DEPOZITI PO VIENJU su kratkorona dnevna sredstva na raunu transaktora banke.
2. OROENI I OGRANIENI DEPOZITI obuhvataju ona sredstva u potencijalu banke koja su vezana u banci na odreeni rok. Ona su
najstabilniji i najkvalitetniji dio ukupnih depozita u potencijalu banke. Rast oroenih depozita doprinosi stabilnosti bilansa
banke,formiranju osnove za odobravanje investicionih kredita i uravnoteenju ponude i traznje dugoronih sredstava.Banka takoe
pribavlja sredstva putem zaduivanja, od drugih poslovnih banka, ili od centralne banke konkretne zemlje.

2.3 Organi banke

1.Skuptina
- ine je dioniari.
- Odrava se u mjestu sjedita.
- Odrava se najmanje jednom godinje.
- Saziva je nadzorni odbor.
- Pravo glasa ima dioniar koji se na listi dioniara kod Registra nalazio 45 dana prije datuma odravanja skuptine.
2. Nadzorni odbor
- ine ga predsjednik i najmanje 4, a najvie 6 lanova.
- Imenuje ih i razrjeava skuptina.
- Ukupan broj lanova mora biti neparan, ukljuujui i predsjednika.
- Predsjednik i lanovi se imenuju istovremeno na period od 4 godine.
- Sjednica nadzornog odbora se odrava po potrebi, a najmanje jednom tromjeseno.
- Saziva je predsjednik nadzornog odbora.
- Predsjednik i lanovi pojedinano ili solidarno odgovaraju za tete koje prouzrokuju neizvravanjem ili neurednim izvravanjem svojih
dunosti.
3. Uprava
- Rukovodi poslovanjem banke.
- Upravu banke ine: Direktor, Izvrni direktor i Zamjenik direktora.
- Direktor je odgovoran za zakonito poslovanje i implementaciju poslovne politike.
4. Odbor za reviziju
- Imenuje ga nadzorni odbor.
- Ima 5 lanova koji se imenuju na 4 godine.
- Odgovoran je za nadzor provoenja i angaovanja vanjske revizorske firme koja e obaviti reviziju godinjih finansijskih izvjetaja.
- Nadgleda i poslove interne revizije ukljuujui kontrolu godinjeg obrauna.
- Na zahtjev dioniara sa najmanje 10% dionica sa pravom glasa, mora izvriti reviziju finansijskog poslovanja banke.
Sa stanovita organizacije banaka treba razlikovati organizaciju poslovne banke u funkcionalnom I teritorijalnom smislu,odnosno
hijerarhijskom smislu.
U funkcionalnom smislu pojedini bankarski poslovi u pravilu se organizuju I odvijaju u posebnim organizacionim jedinicama bankesektorima,direkcijama,odjeljenjima.Pri tome je tokom razvoja bankarskog sistema I bankarske organizacije dolazilo do pojave izmjene
naina organizovanja I upravljanja pojedinim organizacionim dijelovima zaduzenim za pojedine bankarske poslove.
U teritorijalnom,odnosno hijerarhijskom smislu poslovna banka raspolaze razliitim poslovnim jedinicama:centralom banke,glavnim
filijalama,filijalama,ekspoziturama,salterima.Smisao ovakve organizacije je,s jedne strane,specijalizacija pojedinih poslovnih jedinica za
pojedine vrste djelatnosti,a sa druge strane,neposredni kontakt sa klijentima na teritoriji koju pokriva.U centrali banke,koja je po hijerarhiji
na vrhu,najee su smjeteni menadment tim,centralni raunar,sektori,interna kontrola I revizija banke.Filijale predstavljaju organizacione
dijelove koji su teritorijalno odvojene od centrale a posjeduju odreen stepen samostalnosti u radu pri emu filijala ne predstavlja poseban
pravni entitet niti posjeduje sopstveni raun.Ekspoziture su poslovne jedinice banke koje se osnivaju u mjestima za koje je banka
zainteresirana zbog privrednog potencijala da razvija bankarske usluge,a nema ekonomske opravdanosti za formiranje filijale.

3.0 OSNIVANJE BANAKA U FBIH

Osnovni uslov za osnivanje banke je taj da minimalni iznos dionikog kapitala u novcu banke i najnii iznos neto kapitala koji banka
mora odravati, ne mogu biti manji od 15.000.000 KM.Agencija za bankarstvo podnosiocu zahtjeva daje dozvolu samo ako je
predhodno uplaen iznos dionikog kapitala.
Dodatni uslovi za osnivanje banaka su:
Da banke ispunjavaju uslove iz zakona i da su dokumentovane perspektive za budue finansijsko stanje banke;
Da predvieni lanovi nadzornog odbora i uprave banke imaju odgovarajue kvalifikacije i iskustvo;
Da sva lica koja imaju znaajan vlasniki interes imaju zadovoljavajuu finansijsku sposobnost i odgovarajue poslovno
iskustvo.
Potrebna dokumentacija za osnivanje predstavnitva banke u FBiH
Podaci o nazivu, pravnom statusu i sjeditu banke,
Statut banke,
Podaci o finansijskom poslovanju banke,
Akt o osnivanju predstavnitva,
Djelatnost predstavnitva,
Program rada predstavnitva,
Podaci o vodeim osobama,
Ovlatenje osobe odgovorne za rad i zastupanje predstavnitva,
Ovjerenu izjavu banke za preuzimanje odgovornosti za sve obaveze koje e nastati u poslovanju predstavnitva.
Sadraj zahtjeva za osnivanje banke u FBiH
Ugovor o osnivanju potpisan od svih osnivaa, nacrt statuta i drugih osnivakih akata prema upustvu Agencije,
Podatke o kvalifikacijama i iskustvu predvienog nadzornog odbora i uprave banke,
Iznos dionikog i drugih oblika kapitala banke,
Plan projekcije poslovanja koji, izmeu ostalog, sadri vrste predvienih djelatnosti i strukturu organizacije banke,
Popis vlasnika banke.
Kapital banaka
Minimalni iznos po ZOB-u je 15.000.000,00 KM.,
Kapital se ne moe smanjiti bez dozvole Agencije.
Kapital se sastoji od:osnovnog, dopunskog, neto kapitala = osnovni + dopunski odbitne stavke.

4.0 VRSTE BANAKA

Postojanje razliitih vrsta banaka zasnovano je na razliitim kriterijima, a najjednostavnija podjela je prema vrsti vlasnitva na:
javnopravne banke, zadruno-kreditne ustanove i privatne banke. Prema ronosti kredita koje odobravaju, imamo podjelu na banke
koje odobravaju: kratkorone, srednjorone i dugorone kredite.
Prema teritoriji na kojima banke obavljaju djelatnost:
nacionalne obavljaju djelatnost da podruju jedne zemlje, a mogu biti lokalne, regionalne i opte; te
meunarodne obavljaju djelatnost na teritoriji vie zemalja.9
Najstarije banke bile su univerzalnog karaktera, jer su za svoje komitente obavljale sve vrste poslova.Ubrzan razvoj privrede, trgovine
i industrije, uslovio je njihovu specifikaciju. Tako danas prema ulozi u dravi i djelatnosti postoje: centralne, komercijalne, poslovne,
univerzalne, specijalizovane (granske), investicione banke,tedno-kreditne organizacije,ostale bankarske i finansijske
institucije,meunarodne i regionalne banke i meunarodne finansijske organizacije.

4.1 Centralna (emisiona) banka

Osnovna karakteristika svih centralnih banaka je funkcija izdavanje novanica i kovanog novca, te da u svom nazivu nose ime zemlje
kojoj pripadaju (Banca DItalia, Bank of England itd). Pretpostavi li se da bankarski sistem, zbog obima finansijskog potencijala i
funkcije koju obavlja, zauzima centralno mjesto u finansijskom sistemu drave, moe se rei da je centralna ili emisiona banka srce
njenog kreditnomonetarnog sistema.
Centralna banka kroz veu ili manju efikasnost svojih funkcija manifestuje vee ili manje efekte na makro i mikro nivou, uz
odravanje stabilnosti finansijskog, bankarskog i privrednog sistema, koordinaciju monetarno-kreditnih tokova, efikasniji rad banaka i
privrednih organizacija i ukljuivanje domaih finansijskih institucija u meunarodna finansijska trita.Ona je banka koja kreditira
sve ostale banke i ujedino banka drave10 . Njen osnovni cilj je provoenje kreditno-monetarne politike, unapreivanje privrednog
razvoja i direktno djelovanje na privredna kretanja i novana kretanja u dravi.U voenju kreditno-monetarne politike znaajnu ulogu
imaju instrumenti kojima se regulie obim novane mase, te samim tim i depozitnog novca, ekspanzija kredita i sl. Zadatak ekonomske
politike Centralne banke u segmentu kreditno-monetarne politike je zadovoljiti poslovni promet optimalnom koliinom novca, preko
tri instrumenta monetarne politike: obaveznih rezervi, operacija na otvorenom tritu i diskontnih (eskontnih) stopa.
Svaka poslovna banka mora da dri odreeni dio depozita po vienju na posebnom raunu obavezne rezerve kod centralne banke.
Obavezna rezerva u rukama centralne banke je instrument monetarnog regulisanja (za regulisanje koliine novca u opticaju), kao i
instrument kontrole likvidnosti i kreditnog potencijala banke.Putem nje,centralne banke utiu na koliinu novca kao prometnog i
platnog sredstva. Mehanizmu obaveznih rezervi svrha je regulacija kreditne i monetarne multiplikacije. Osim toga to promjenama u
visini stope obaveznih rezervi, reguliu kreditni potencijal poslovnih banaka, putem njih se ograniava i usmjerava rast depozitnog
novca.
Centralna banka provodi politiku otvorenog trita (open market policy) u sklopu kratkorone monetarne politike.Na taj nain se
kupovinom HOV poveava kreditni potencijal poslovnih banaka i obrnuto, prodajom HOV mobiliziraju raspoloiva novana sredstva.
Upravo se zbog toga smatra da je politika otvorenog trita vrlo vaan mehanizam za postizanje finansijske stabilizacije.U njemu su
dominantno prisutni kratkorone HOV.
Politika eskontne stope koju primjenjuje emisijska banka i pojavljuje se kao dopunska mjera politike otvorenog trita. Na razlici
izmeu kamatne i eskontne stope dolazi do interakcije izmeu poslovnih banaka i emisione banke. Ukoliko se povisuje eskontna stopa
emisione banke, poveava se kamatna stopa poslovnih banaka u odnosu na komitente. Kombinacijom politika otvorenog trita i
eskontne stope, emisijska ustanova utie na oivljavanje, odnosno restringiranje privrednih aktivnosti.11
U savremenim uslovima centralna banka obavlja:
emisiju novanica i kovanog novca,
dranje i rukovanje deviznim rezervama,
regulisanje potrebne koliine novca u skladu sa osnovnim odredbama ekonomske politike,
regulisanje i likvidnosti bankarskog sistema i likvidnosti u privredi,
kontrolu kreditnih operacija u zemlji,
regulisanje plaanja i kreditiranje poslova sa inostranstvom,
kreditne i druge poslove za raun drave,
organizaciju platnog prometa i
kontrolu boniteta i zakonitosti poslovanja banaka i drugih finansijskih organizacija.

Goranovi, Predrag: Javne finansije Prirunik za polaganje strunog ispita, Uprava za kadrove Crne Gore, Podgorica, 2008., str. 56
Stani, Milenko: Osnove ekonomije, Koled za informatiku i menadment Janjo, Prijedor: 2006., str. 127
11
Veselica, Vladimir: Kamatna i profitna stopa, Ekonomija / Economics 9, broj: 3, 2002.: str. 627-628
9

10

4.2 Komercijalna banka

Komercijalne ili depozitne banke su najbrojnija bankarska grupa. Njihov primarni posao je pribavljanje sredstva iz depozita i uloga na
tednju. Prikupljeni depoziti su preteno kratkoronog kvaliteta i banke ih usmjeravaju za odreene komercijalne aranmane
privrednih subjekata.12Dobile su ime na osnovu njihove osnovne karakteristike: rone transformacije kratkorone depozitne pasive
(visoko likvidne) u dugoronu aktivu (manje likvidnu).
Mobilizacija kratkoronih sredstava i usmjerenost na kratkorone plasmane za: promet roba i usluga, zaliha robe i kupovinu trajnih i
potronih dobara od strane stanovnitva utie na smanjenje likvidnosti i profitabilnosti banaka. Istovremeno, potreba za prikupljanjem
depozita i tednje od najireg kruga klijenata, uticala je na irenje filijalne mree banaka u dravi. Vana karakteristika je njihova
dvostruka uloga kao: institucije monetarne vlasti i nemonetarne finansijske organizacije. Kao monetarne institucije dre kod sebe
transakcione i nemonetarne depozite preduzea i graana na osnovu kojih odobravaju srednjerone kredite preduzeima i potroake
kredite stanovnitvu.Tako su one transmisioni mehanizam provoenja monetarne politike centralne banke. Njihov dinamian razvoj
uticao je na zastupljenost skoro svih vrsta bankarskih poslova: kreditnih garancija, akreditiva, deviznih poslova, opcija i svopova,
virmanska bezgotovinska plaanja, elektronsko bankarstvo, plastine kartice itd.

4.3 Poslovna banka

Poslovne banke nastale su kao proizvod visoko razvijenih zemalja trinog tipa privreivanja, u kojima nije postojao ist oblik
komercijalnih banaka. Njihov veliki finansijski potencijal, preteno zasnovan na sopstvenim finansijskim resursima (kapitalom i
rezervama), usmjeravaju ka krupnim industrijskim preduzeima (korporacijama, koncernima, kartelima...), im povezuju interese
finansijskog i industrijskog kapitala.
U njihovom poslovanju dominiraju vlastiti poslovi, jer finansiranjem osnivanja i proirenja sopstvenih i ueem u finansiranju drugih
preduzea postaju njihovi vlasnici (potpuni ili delimini), ime se dalje poveava osnovni kapital poslovnih banaka. Tipini su
predstavnici finansijskog kapitala, koje se na finansijskim tritima pojavljuju sa sopstvenom emisijom HOV.13 Pojam poslovne
banke u BiH nema nikakvu slinost sa ovom vrstom bankarske organizacije, jer podrazumjeva poslovanje banke sa privredom, javnim
sektorom i stanovnitvom, bez obzira da li su u pitanju depozitne, investicione, specijalizovane i granske ili univezalne banke.

4.4 Specijalizovane i granske banke

Specijalizovane i granske banke bave se samo specijalizovanim poslovima.One svoje bankarske poslove obavljaju brzo i efikasno, jer
mogu potpunije sagledati potrebe svojih klijenata ukljuivanjem strunjaka iz odreene oblasti.Istovremeno, one mogu preuzimati
vee rizike jer njihov bankrot ne moe imati velike posledice po finansijski sistem drave.Na taj nain bankama je omogueno da
izvedu bolju ocjenu o bonitetu klijenta, realnoj potrebi za kreditima i formiraju se samo za odreene bankarske poslove u pojedinim
zemljama kao to su: eskontne banke (kupovina potraivanja prije roka dospijea), lombardne banke (odobravaju kredite na podlozi
zaloga pokretnih stvari i roba), hipotekarne banke, devizne banke, i akceptne banke (obavljaju svoju kreditnu aktivnost stavljanjem
akcepta na mjenicu).
Granske banke se mogu smatrati specifinim specijalizovanim bankama koje se bave pojedinim bankarskim poslovima, a za potrebe
grane, grupacije ili vee asocijacije.14

4.5 Investicione banke

Investicione banke ili berzanske firme predstavljaju finansijske institucije, koje se bave poslovima na primarnom i sekundarnom tritu
kapitala. Smatra se da je prva investiciona banka bila firma iz ikaga, vlasnistvo Herisa i Forbsa, osnovana 1880. godine.Prije ovog
perioda su se za prikupljanje kapitala koristile usluge tzv. agenata, pojedinaca koji su se trudili da prikupe traeni novac na sve mogue
naine.Kako se ova praksa pokazala kao nedovoljno efikasna, krajem XIX vijeka agente zamjenjuju trgovci akcijama.
Tradicionalno shvatanje je da investicione banke daju impuls razvoju primarnog trita HoV.
Danas su njihove aktivnosti mnogo raznovrsnije i usmjerene na:
Prikupljanje kapitala i plasman HOV,
Prodaju i distribuciju HOV institucionalnim investitorima (penzionim, investicionim i fondovima osiguranja).
Trgovinu i kreiranje trita za HOV,
Istraivanje ekonomskih trendova, kretanje HOV i druge relevantne informacije za potrebe banaka,
Finansijsko savjetovanje - pruanjem informacija investicionim menaderima,
Investicioni menadment,
Finansijski inenjering - rjeavanje finansijskih problema, iskoritavanje finansijskih mogunosti i stvaranje dodatnih
vrijednosti,
Venture kapital, ulaganjem kapitala u novim visoko tehnolokim kompanijama

Raievi, Boidar i grupa autora: Finansije, Novi Sad, 1996., str. 82

Laki, Milica: Bankarstvo, Visoka kola Koled za informatiku i menadment Janjo, Prijedor, 2008., str. 29
14
Hadi, Miroljub: Bankarstvo, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2009., str. 16
12
13

U posljednje vrijeme se pod pojmom investicione banke i investicionog bankarstva podrazumjeva upravo ovaj profil banke i
bankarskih poslova, ija se glavna aktivnost sastoji od savjetodavnih usluga na bazi provizije (fee-based advisory services) koje su
povezane sa finansijskim transakcijama kompanija.Domicilni bankarski sektor nije stvorio uslove za osnivanje specijalizovanih
investicionih banaka koje bi se bavile samo poslovima HOV. Umjesto toga, formiraju odjeljenja koja se bave poslovima investicionog
bankarstva u postojeim bankama, jer su: slabo razvijeno trite HOV, veliki osnivaki trokovi investicionih banaka i neizvesni
prihodi.

4.6 Univerzalna banka

Historijski posmatrano, univerzalne banke su prvi organizacioni oblik banaka.Profit je bio osnovni motiv za proirenje djelatnosti
banaka na vei broj bankarskih poslova.Bave se najveim brojem poslova iz bankarske nomenklature, a obim i irina bavljenja
odreeni su velinom i njenim potencijalom.Osnovna potreba za formiranjem ovih banaka potie od interesa klijenata privrednih
subjekata da sve bankarske usluge obavljaju kod jedne banke.
Obzirom na univerzalan karakter kod ovih banaka su u prvom planu pitanja strunosti u obavljanju svih vrsta poslova i racionalnosti
organizacije i funkcionisanja.15Zbog toga su ovo nespecijalizovane banke, putem kojih se ovladalo i sa nebankarskim sektorom usluga.
Njihova osnovna karakteristika je dominacija depozitnih izvora i kratkoronih kredita, pri emu kreiranjem vlastitih HOV, obezbjeuju
dugorone izvore kapitala i dobijaju mogunost plasiranja dugoronih kredita.
Vano je istai da su univerzalne banke zbog bliskih veza sa privredom i uloge u osiguranju i distribuciji HOV podlone velikim
rizicima. Ipak, bankrot vie njih ne moe destabilizovati finansijski sistem drave, jer je odravanje novane mase pod kontrolom
centralne banke.
U Evropi preovladavlauju univerzalne banke, a to postaje trend u cijelom svijetu, upravo zbog injenice da klijentima nude sve vrste
bankarskih poslova osim emisionih.

4.7 tedno-kreditne organizacije

U odnosu na kriterijume kojima se definiu banke ove ustanove ne ispunjavaju primarni uslov da kreiraju novana sredstva.Njihova
primarna uloga je prikupljanje i usmjeravanje sredstava stanovnitva.U zavisnosti od structure poslova I ciljeva postoje posebni
organizacioni oblici kao to su tedionice,tedno-kreditne zadruge I tedno-kreditne slube.Osnovni sadraj poslova ovih institucija je,s
jedne strane,prikupljanje tednih uloga,depozita po tekuim i iro raunima I,s druge strane,plasiranje kredita stanovnitvu,ali kako se
samo dio prikupljenih sredstava plasira,to su oni znaajni izvori sredstava koji se usmjerava u privredu.tedionice mogu osnovati
graani,tedie na odreenoj teritoriji,kao I institucije ili jedinice teritorijalne samouprave.Primjer takve ustanove je Potanska
tedionica,koja je osnovana 1921.godine.Osim ovih postoji mogunost organizovanja tedno-kreditnih zadruga I slubi pri zanatskim I
zemljoradnikim zadrugama,koje slue unapreenju ovih djelatnosti.

4.8 Ustanove za kreditnu podrku izvoza

U gotovo svim zemljama,u cilju unapreenja ekonomskih odnosa sa inostranstvom formirane su posebne kreditne ustanove koje
obezbjeuju finansijsku podrku refinansiranjem I osiguranjem izvoznih kredita.Pri tome treba imati u vidu ogranienja koja postoje
od strane Svjetske trgovinske organizacije,da se neposredno kreditira izvoz roba I usluga.
Ovakva podrka obezbjeuje subvencije,izvozne kredite,carinske I poreske olakice I to zbog barijera I drugih neekonomskih,kao I
ekonomskih ogranienja u zemljama koje uvoze.

4.9 Ostale nebankarske i finansijske institucije

Meu ostale nebankarske I finansijske institucije,koje posljednjih decenija naroito u razvijenim zemljama zauzimaju sve znaajnije
mjesto u finansijskom sistemu izlaui banke sve jaoj konkurenciji,spadaju:

15

Ustanove osiguranja I reosiguranja

Fondovi socijalnog I penzionog osiguranja i drugi fondovi
Poslovne korporacije za plasiranje novca I kredita
Trgovinske I druge organizacije za finansiranje potroakih kredita
Novane I robne berze
Stambene I druge zadruge

Hadi, Miroljub: Bankarstvo, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2009., str. 16

10

Institucije koje se baveforfeting I factoring poslovima

Ustanove koje se bave poslovima kliringa
Institucije koje se bave poslovima lizinga
Finansijski posrednici-brokerske I dilerske kompanije
Heding kompanije
Fondovi trita novca
Finansijske holding kompanije
Ostali-agencije,komisionari,mjenjai,posrednici,biroi.

5.0 PRINCIPI POSLOVANJA BANKE

Principi bankarskog poslovanja su:

1) Princip likvidnosti
2) Princip efikasnosti ulaganja
3) Princip sigurnosti
4) Princip rentabilnosti
5) Princip solventnosti i
6) Princip aurnosti poslovanja
Zlatno bankarsko pravilo (Hubner)
Kredit koji neka banka moe dati, a da pri tom ne doe u opasnost u pogledu ispunjavanja svojih obaveza, mora odgovarati kreditu
koja banka uiva i to ne samo po iznosu, nego i po kvalitetu
Ako se banka ne pridrava principa bankarskog poslovanja onda moe dodi do poremeaja i blokade novanih tokova, ekonomske
nestabilnosti, zastoja u procesu reprodukcije, neefikasnosti investiranja, gubljenja ugleda banke, naruavanja performansi banke, to na
dugi rok prijeti opstanku banke.
Princip likvidnosti predstavlja obavezu banke da u svakom trenutku blagovremeno odgovori na obaveze prema svojim klijentima.
Potivanje ovog principa predstavlja kljuni princip uspjenog i efikasnog poslovanja banke.Banka ima obavezu da u svakom trenutku
izmiri obaveze koje ima prema svojim deponentima i da izmiri obaveze prema klijentima, zajmotraiocima. Ne izvravajui te obaveze
adekvatno, klijenti gube povjerenje u tu banku.
Svaka centralna banka se pribojava da bi tekode likvidnosne prirode jedne banke mogle biti brzo prenijete na druge banke i druge
privredne subjekte principom irenja koncentrinih krugova nelikvidnosti ili domino efekta, to zavisi od veliine banke, veliine
problema, broja klijenata i razvijenosti finansijskog trita.Nepotivanje ovog principa nastale su ekonomske krize, pa su sve zemlje
uvele obavezu potovanja ovog principa.
Postoje 4 indikatora nelikvidnosti banke:
1. Banka nije u stanju da isplauje novana sredstva po osnovu odobrenih kredita
2. Banka dri nii nivo obaveznih rezervi kod centralne banke u odnosu na propisane standarde
3. Banka nema dovoljan iznos novanih sredstava na raunu kod centralne banke za izvrenje naloga svojih klijenata
4. Banka nije u stanju da otplauje kredite kod centralne banke, kod drugih banaka ili u inostranstvu u utvrenom roku.
Da bi banke potovale ovaj princip, one moraju kreirati usklaene tokove priliva i odliva sredstava, a to jest usklaenu politiku
pribavljana sredstava i plasmana, po dinamici priliva i odliva i po ronoj strukturi izvora i plasmana.
Primarna likvidnost zasniva se na gotovini u blagajni i sredstvima na iro raunu banke kod centralne banke (imobilisana sredstva).
Sekundarna likvidnost gotovina, sredstva na raunima banke i najlikvidniji dio aktive koji se u kratkom roku moe pretvoriti u
gotovinu (mjenice, kratkoroni krediti).
Tercijerna likvidnost plasmani banke do isteka odreenog roka, koji se nakon toga moe pretvoriti u gotovinu, nije mogude brzo
reagovanje na zahtjeve klijenata za pladanjem.
Stopa likvidnosti banke je odnos sredstava na iro raunima banke i gotovine prema kratkoronim izvorima sredstava. Stopa
likvidnosti se rauna kao prosjek mjeseca, a ne na odreeni dan.
Strategije principa likvidnosti:
Strategija kratkoronih komercijalnih zajmova
Strategija utrivih aktiva
Strategija likvidnosti na bazi plasmana sa anticipativnim dohotkom
Strategija upravljanja pasivom
Princip efikasnosti predstavlja pravilo da se maksimalni rezultati poslovanja postignu uz minimalno koritenje sredstava.Potivanjem
ovog principa se odrava razvoj svakog preduzeda, pa i novanog (banka).
Pravila za sprovoenje principa efikasnosti:
1. Samostalnost i objektivnost u donoenju odluka
2. Stalna cirkulacija novca
3. Poslovno predvianje.
Princip sigurnosti oznaava neophodnost obezbjeenja da klijenti banke ili poslovni partneri u odreenom vremenskom periodu
uredno izvravaju svoje obaveze .Nepotivanjem ovog principa vodi do ugroavanja likvidnosti banke.Banka se osigurava rezervama
kod sumnjivih i nenaplativih plasmana.
11

Princip rentabilnosti predstavlja maksimiranje profita, kao razlike od prihoda i rashoda.Ovaj princip se vezuje za banku kao novano
preduzee.On motivie vlasnike akcija da svoja ulaganja poveaju maksimalno kroz bankarsko poslovanje.
Princip ekonominosti zahtijeva od banaka da posluju, pribavljaju depozite i ostala sredstva, po niskim kamatama (pasivnim
kamatama) radi stvaranja uslova za sniavanje svih aktivnih kamatnih stopa, a tako utiu na na strukturu trokova proizvodnje ostalih
ekonomskih subjekata.
Racio rentabilnosti = finansijski rezultat/ poslovna sredstva

Princip solventnosti predstavlja stalnu sposobnost banke da odgovori svojim dospjelim obavezama u cjelini, bez gubitka po deponente
i ostale klijente.
Solventna banka moe:
1) Podnijeti rizik za svoje cjelokupno poslovanje (u trenutku moe odgovoriti svojim obavezama)
2) Obezbijediti vlasnicima i deponentima sigurnost
3) Mobilisati i koncentrisati finansijske resurse odreene privrede na racionalan nain.
Nelikvidna banka nije u mogudnosti da podmiri dobijene naloge za isplatu ugovorenih obaveza.
Nesolventna banka je ona u kojoj nivo formiranih obaveza prevazilazi nivo plasmana ili nivo aktive banke.
Princip aurnosti (vremenske adekvatnosti) obavezuje banku da u odreenom roku obavlja poslove, tano i aurno evidentira svoje
poslovne promjene (istog dana kad nastanu u knjigovodstvu).
Dva znaenja principa aurnosti:
1) Aurno izvravanje obaveza banke
2) Aurnost voenja knjiga, raunovodstvenih promjena.

12

ZAKLJUAK

Uporedo sa rastom broja i vrsta proizvoda, pojavila se potreba za irenjem na nova trita i trgovcima koji e otkupljivati vikove i
prodavati nedostajue proizvode, postavljajui time osnove za prve transakcije. Ukidanjem (prostornih) ogranienja u protoku
proizvoda, ve su u treem milenijumu p.n.e. na Bliskom Istoku, zabiljeene prve transakcije u hramovima. Nakon toga, uporedo sa
poveanjem obima trgovakih aktivnosti dolazi do razvoja novog sredstava plaanja novca, prvo kovanog i kasnije papirnog. To
dovodi najprije do formiranja organizacija/preduzea koja se bave razliitim novanim poslovima, a razvojem gradova u feudalnom
dobu dolazi do formiranja banaka, koje se bave samo specijalizovanim novanim poslovima. Puni znaaj banke dobijaju u trenutku
irenja na nove kolonije, kada poinju obavljati meunarodne novane transakcije.
Poetak XVII vijeka oznaava prekretnicu u bankarskim poslovima, jer se stvara centralna banka ef svim ostalim bankama u dravi.
Industrijska revolucija, u XVIII i XIX vijeku, dalje ubrzava privredne aktivnosti, jer je sve vie novanih sredstava potrebno
vlasnicima preduzea za finansiranje poslova.Da bi se zadovoljile potrebe rastuih trita formira se niz novih javnih i privatnih
banaka. XX vijek zabiljeio je jo ubrzaniji razvoj bankarskog sektora, pa se sa klasine banke sa uskom lepezom bankarskih usluga
prelazi na formiranje novih usluga i decentralizaciju banaka. Sveprisutan proces globalizacije podstie razvoj planetarnih banaka
koje usluge plasiraju na globalnom nivou koristei sve mogunosti novih tehnologija.
Prve banke u BIH bile su:
Beka Union banka 1884. godine u Sarajevu osniva: Privilegovano odjeljenje Union banke za BiH
Bosanskohercegovaka narodna dionika banka u Sarajevu, 12. marta 1898. godine.
Prva tedionica d.d. u Brkom 1889. godine,
tedionica d.d. u Bijeljini 1893. godine,
Prva banjaluka tedionica d.d. 1894. godine
Banka je specifian i samostalan privredni i trini subjekt,sui generis preduzee, koje na bazi prenijetih ovlatenja i povjerenja
posreduje u transferisanju tuih sredstava, prije svega na kreditnoj osnovi, obavljajui sve depozitne, kreditne i novane transakcije
izmeu finansijski suficitarnih i finansijski deficitarnih transaktora,vrei pri tome sekundarnu emisiju novca,uz ispoljavanje visokog
stepena profesionalnosti, organizovanosti i adaptibilnosti na promjene u okruenju,to neposredno doprinosi maksimizaciji efekata
sopstvene mikroekonomije i posredno utie na optimizaciju koritenja uvijek relativno oskudnih finansijskih resursa na nivou makro
sistema.
Pojam bankarskih poslova obuhvata sve ugovore koji predstavljaju promet novca i odreene usluge koje banke vre svojim klijentima
u vezi sa platnim prometom. Podjela bankarskih poslova po bilansno-analitikom aspektu bazira se na odrazu pojedinog posla u
bilansu banke i bilansnoj poziciji. U nekom poslu banka se pojavljuje kao dunik, u nekom kao povjerilac, a u nekim kao posrednik.
Samim tim, bankarske poslove je mogue svrstati prema zajednikim osobinama na: aktivne,pasivne i neutralne.
Osnovni uslov za osnivanje banke je taj da minimalni iznos dionikog kapitala u novcu banke i najnii iznos neto kapitala koji banka
mora odravati, ne mogu biti manji od 15.000.000 KM.Agencija za bankarstvo podnosiocu zahtjeva daje dozvolu samo ako je
predhodno uplaen iznos dionikog kapitala.
Dodatni uslovi za osnivanje banaka su:
Da banke ispunjavaju uslove iz zakona i da su dokumentovane perspektive za budue finansijsko stanje banke;
Da predvieni lanovi nadzornog odbora i uprave banke imaju odgovarajue kvalifikacije i iskustvo;
Da sva lica koja imaju znaajan vlasniki interes imaju zadovoljavajuu finansijsku sposobnost i odgovarajue poslovno
iskustvo.
Najstarije banke bile su univerzalnog karaktera, jer su za svoje komitente obavljale sve vrste poslova.Ubrzan razvoj privrede, trgovine
i industrije, uslovio je njihovu specifikaciju. Tako danas prema ulozi u dravi i djelatnosti postoje: centralne, komercijalne, poslovne,
univerzalne, specijalizovane (granske) i investicione banke.
Principi bankarskog poslovanja su:
1) Princip likvidnosti
2) Princip efikasnosti ulaganja
3) Princip sigurnosti
4) Princip rentabilnosti
5) Princip solventnosti i
6) Princip aurnosti poslovanja
Zlatno bankarsko pravilo (Hubner)
Kredit koji neka banka moe dati, a da pri tom ne doe u opasnost u pogledu ispunjavanja svojih obaveza, mora odgovarati kreditu
koja banka uiva i to ne samo po iznosu, nego i po kvalitetu

13

SUMMARY

Along with the growth of the number and types of products, there was a need to expand into new markets and traders will buy and sell
surplus produce missing, setting the basis for the first transaction. The abolition of (spatial) restrictions in the flow of product, but in
the third millennium BC in the Middle East, recorded the first transaction in temples. After that, in parallel with the increase in the
volume of commercial activity leads to the development of new means of payment - money, first forged and later paper. This leads
first to the formation of organizations / companies involved in various "cash" jobs and the development of towns in the feudal era
comes to the formation of banks, dealing only specialized financial affairs. The full significance of the bank received at the time of
expansion in the new colony, when they begin to carry out international financial transactions.
Start the seventeenth century marks a turning point in the banking business, because it creates a central bank - head of all the other
banks in the country. The Industrial Revolution in the eighteenth and nineteenth century, further accelerating economic activity, as
more and more funds need business owners to finance poslova.Da meet the needs of growing markets formed a series of new public
and private banks. XX century has seen more rapid development of the banking sector, and the "classic" bank with a narrow range of
banking services exceeds the creation of new services and decentralization banks. Ubiquitous globalization encourages the
development of "planetary" banks that services are sold globally using all the possibilities of new technologies.
The first bank in Bosnia and Herzegovina were:
Vienna Union Bank 1884th in Sarajevo is established: "Privileged department of Union Bank of Bosnia and Herzegovina"
Bosnia's National joint stock bank in Sarajevo, 12 March 1898.
First Savings Bank Inc. in Brcko in 1889,
Savings Bank Inc. in Bijeljina in 1893,
First Banjaluka Savings Bank Inc. 1894
Bank is specific and independent economic and market operator, a sui generis company, which on the basis of delegated authority and
trust mediates the transfer of external funds, primarily on credit basis, doing all deposit, credit and cash transactions between financial
skills in abundant and financially deficient transacts, performing at the same time secondary emission of money, with the expression of
a high level of professionalism, organization and adaptability to changes in the environment, which directly contributes to maximize
the effects of their own microeconomics and indirectly affect the optimization of the use of the relatively scarce financial resources at
the level of macro system.
The concept of banking operations includes all contracts representing turnover of money and specific services that banks perform their
clients in respect to payments. The division of banking operations in balance-analytical aspect is based on the reflection of a particular
job in the bank's balance sheet and balance sheet position. In any business, the bank appears as a borrower, in some as a creditor, in
some as an intermediary. Consequently, the banking business can be classified according to common traits: active, passive and neutral.
The basic condition for the establishment of the bank is that the minimum equity in cash and bank the minimum amount of capital a
bank must maintain, can not be less than 15 million KM.Agencija Banking applicant gives permission only if the pre-paid amount of
share capital .
The additional requirements for the establishment of banks are:

That banks meet the requirements of the law and that are documented for the future financial condition of the bank;
Provided that the members of the Supervisory Board and Management have the relevant qualifications and experience;
That all persons have a significant ownership interest they have sufficient financial capacity and appropriate business
experience.
Oldest banks were universal character, as for their clients perform all kinds poslova.Ubrzan development of economy, trade and
industry, has caused the breakdown thereof. So today the role of the state and the activities are: central, commercial, business,
universal, specialized (branch), and investment banks.
The principles of banking operations are:
1) The principle of liquidity
2) The principle of efficiency of investment
3) The principle of safety
4) The principle of cost-effectiveness
5) The principle of solvency and
6) The principle of promptness of business
The golden rule of banking (Hubner)
"The loan that a bank can provide, while still not come to harm in meeting their obligations, must match the loan that the bank enjoys
not only by the amount, but also in terms of quality.

14

LITERATURA:

Slobodan Komazec, Monetarna ekonomija i bankarski menadment, aak, 2006, str.46

Laki, Milica: Bankarstvo, Visoka kola Koled za informatiku i menadment Janjo, Prijedor, 2008., str. 11
Golijanin, Milan: Bankarstvo Jugoslavije, Privredni pregled, Beograd, 1979., str. 20
Milojevi, Dobrivoje: Leksikon finansijskih trita, Savremena administracija, Beograd, 1996., str. 23
Meunarodni raunovodstveni standard MRS 30 - Slubeni glasnik RS", br. 133 od 31. decembra 2003
Doc. dr. Fikret Hadi,Ekonomski fakultet u Sarajevu;Bankarstvo
Rajevi, Marko: Poslovno pravo, Pravni fakultet, Banja Luka, 2007., str. 334
Goranovi, Predrag: Javne finansije Prirunik za polaganje strunog ispita, Uprava za kadrove Crne Gore, Podgorica, 2008., str. 56
Stani, Milenko: Osnove ekonomije, Koled za informatiku i menadment Janjo, Prijedor: 2006., str. 127
Veselica, Vladimir: Kamatna i profitna stopa, Ekonomija / Economics 9, broj: 3, 2002.: str. 627-628
Raievi, Boidar i grupa autora: Finansije, Novi Sad, 1996., str. 82
Hadi, Miroljub: Bankarstvo, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2009., str. 16

15