Blm 8

BARAJLAR VE BARAJ HAZNELER

1.
2.
3.

GENEL BLGLER
BARAJ TPLERNN GENEL ZELKLER
BARAJ HAZNELER
1

Baraj, su biriktirmek amac ile hazne oluturmak zere bir akarsu vadisini
kapatarak ak engelleyen yapdr.

Barajn su biriktirme yannda,

su seviyesi ykseltme
ve
geni su yzeyi meydana getirme gibi iki nemli fonksiyonu daha vardr.
2

Beavers have been called the civil engineers of the natural world
because they are prone to making these very extensive dams

Dam Engineers of nature: BEAVERS

Bir elektrik jeneratr mekanik enerjiyi elektrik

enerjisine dntren bir cihazdr.
Buradaki ilem elektrik ve manyetizma arasndaki
ilikiye dayanr.
Bir manyetik alan iinde;
bir tel [yada elektrik ileten herhangi bir iletken ]
hareket ettii zaman telde elektrik akm oluur.

10

Temel topraklama uygulamas.

11

12

13

14

CNDERE (Denizli), NYZ BETON KAPLAMALI KATI DOLGU

BARAJ

15

ATATRK BARAJI, 1983, toprak+kaya, Kurulu Gc=2400 MW; Enerji

retimi=8900 GWh/yl

16

URFA KZ SULAMA TNEL

(Dnyann en uzun sulama tneli)
ap=7,6 m; Uzunluk=26,4 km; Debi=330 m3/s

17

KEBAN, Beton+Kaya Dolgu, 1974, Debi=1160 m3/s;

H=145 m; P=133 MW; E=6000 GWh/yl

18

19

20

1. Genel Bilgiler
Trkiye sularnn ak rejimleri dzensiz olduundan,
suyun fazla olduu mevsimlerde biriktirip kurak
mevsimlerde kullanlmas gerekmektedir.
Bu amala lkemizde pek ok baraj yaplmtr.

21

1.1. Barajn ksmlar

Her baraj yaps;
vadiyi kapatan esas yap,
iletme tesisleri ve
yardmc tesislerden oluur.

22

Barajn ksmlar ;
Bu tesislerin balcalar;

1.

Baraj Gvdesi
Btn vadiyi kapatarak yapay bir gl olumasn salayan masif
veya dolgu malzemesinden ina edilen sabit yap.

23

2.

Baraj gl
Baraj gvdesinin
kesimidir.

yukarsnda

suyun

depoland

Bir baraj gl,

* l hacim,
** faydal hazne hacmi
ve
*** takn koruma hacmi
olmak zere ksmdan oluur.

vadi

3.

Su alma yaps
Baraj glnde toplanan sudan
alnmasna hizmet eden yap.

yararlanmak

iin

suyun
25

26

4.

Dip savak
* Gerektiinde baraj gln tamamen boaltmak,
* dolu savak kapasitesini azaltmak,
* akarsu mansabna braklacak suyu salmak
amacna ynelik tesisler.

27

5.

Dolu savak
Takn sularnn yapya zarar
vermeden mansaba aktarlmasn
salayan ve barajda emniyet grevini
stlenen ksmdr.

Dolu savak

28

dip savak
sluice outlet

29

Dolu savak

30

Dolu savak

31

Dolu savak

32

Barajdaki suyu tahliye edecek olan 145 metre uzunluundaki baraj

kondvi (dip savak) inaat tamamlanmak zere.

33

6.

Baraj sitesi
Bro,
atlye,
laboratuvar,
ambar,
garaj
gibi barajn zellik ve byklne bal olarak
ihtiyalara cevap verecek ekilde boyutlandrlm
yaplar.

34

7.

Derivasyon tesisleri
Baraj inaat esnasnda
suyun inaat sahasndan
uzak tutulmasn salayan
tesislerdir.
Bir derivasyon sistemi
genellikle suyun inaat
alanna girmesini nleyen
batardolar ve suyun mansaba
aktarlmasn salayan
iletim tesisleri olmak
zere iki ayr ksmdan
oluur.

BATARDO: Nehir suyunun inaat alanna gelmesini engelleyen geici

dolgu.

35

36

8. Dier tesisler
Barajn hizmet ettii amaca uygun olarak enerji
santralleri, ime suyu artma tesisleri, balk geidi,
tomruk geidi, gemi eklzleri gibi yaplar ngrlr.

37

38

39

40

41

Ara 15 dakika

42

1.2. Baraj yerinin seimi

Baraj planlama almalar esnasnda akarsu vadisinde baraj

yapmna uygun yerler belirlenir.
Daha sonra baraj yeri alternatifleri ayrntl olarak
incelenir, stn ve sakncal ynleri karlatrlarak en
uygun baraj yeri belirlenir.

43

Baraj yeri seimine etki eden faktrler

1. Baraj yerinin zelikleri
Baraj
yerinin topografyas (zellikle vadi ekli), temelin ve
yamalarn jeolojik yaps, tama gc, muhtemel faylar, atlaklar, alvyon
kalnl, dolu savak yeri ve kapasitesi, Derivasyon artlar, ulam durumu,
baraj inaatnda kullanlacak malzemenin baraj yerine uzakl, yapnn
doayla uyumu gibi hususlar incelenir.

44

Baraj yeri seimine etki eden faktrler

2. Gl Blgesinin zellikleri
Gl blgesinin topografyas ve jeolojik yaps, kayalarn cinsi,
kalnl ve geirimsizlii, gl blgesinin su tutmas gibi zelikleri, gl
yamalarnn stabilitesi ve heyelan durumu incelenir.

45

Baraj yeri seimine etki eden faktrler

3. Ya Havzasnn zellikleri
Bir akarsu zerinde baraj yaplacak yerler belirlenirken bunlarn
ya havzalarnn hidrolojik, morfolojik zellikleri incelenmelidir.
Ya havzas etdlerinde zelikle yalar, szma, buharlama, ak
miktarlar, akarsu drenaj sistemi, bitki rts, havza anma ve ayrma
ekli ve bunlarn barajlardaki kat madde ylmasna etkileri incelenerek
en uygun baraj yerleri tespit edilmelidir.

46

Baraj yeri seimine etki eden faktrler

4.stimlak ve altyap Maliyetleri

Su altnda kalan meskun yerler, tarm arazileri, ulam
tesislerin iskan, istimlak ve yenileme bedelleri incelenir.

yollar

gibi

47

Baraj yeri seimine etki eden faktrler

5.evre Etkisi
Gl altnda kalacak tarihi yerler ve doal kaynaklar, blgedeki yer
alt su dengesinin korunmas ve doal grnmn deimesi gibi hususlar baz
durumlarda baraj yeri seiminde nem kazanabilir.

48

6. Baraj Mansabnn zellikleri

Su haklar, yerleme yerleri, canl hayat, yer
alt su seviyesi gibi hususlar incelenir.

49

1.3 Baraj yapma amalar

Bir baraj aadaki amalardan bir veya birkana
hizmet etmek iin yaplr.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.

me suyu temini,
Sanayi suyu temini,
Sulama suyu temini
Hidroelektrik enerji retimi, (TR de %35-% 40
Takn kontrol
Akn dzenlenmesi,
su tamaclnn gelitirilmesi,
Mesire yeri temini,
Sediment kontrol,
Canl hayvan korunmas,
Sanayi artklarnn tutulmas,

kullanlyor)

50

gemicilik

51

52

1.4. Barajlarn evre etkileri,

Bir akarsu vadisinde baraj yapm ile evrenin bir takm zelikleri
deimektedir. Bu etkilerin en nemlileri;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

Sosyal ve ekonomik etkisi,

Ekoloji ile ilgili etkileri,
Blge iklimine etkisi,
Bitki rtsne etkisi,
Balkla etkisi,
Akarsu ulamna etkisi,
Memba ve mansap blgesindeki yer alt sularna etkisi,
Barajn mansap kesimindeki yatak oyulmalarna, ak rejimine ve su
haklarna etkisi,
Turistik ve dinlenme yeri teminine etkisi.

53

1.5. Barajlarn Snflandrlmas

Barajlar eitli ynlerden snflandrlabilirler,
1.

Byklklerine gre snflandrma

Barajlar byklklerine gre byk baraj veya kk baraj olarak
snflandrlr. Bununla beraber bu snflandrmay kesin tanmlar ile
vermek mmkn deildir.
Kret ile temeli arasndaki ykseklik 15 m den fazla olan barajlara byk
baraj, 15 m den daha kklere kk baraj (TRde glet denmektedir).
Glet ; ett, proje ve inaat esaslar daha basit ve abuk sonu alc
kriterlere gre yaplan barajlardr.

54

Barajlarn Snflandrlmas

55

2.

Yapl Amalarna Gre Snflandrma.

Bu tip barajlar yapl amacna ya da amalarna gre, ya *bir
amal
ya da
**ok amal olarak planlanr.

ok amal barajlar esas yapl amacna gre; ime suyu

baraj, hidroelektrik enerji baraj, sulama baraj,,gibi.

56

3.

Gvde Malzemesine Gre snflandrma,

a. Karir Baraj

Ta ve tula baraj
Beton Baraj
Betonarme baraj
ngerilmeli beton baraj.

b. Dolgu Baraj
*Toprak dolgu baraj
*Kaya dolgu baraj
c. Ksmen karir, ksmen dolgu baraj

d. ereveli baraj
*elik baraj
*Ahap baraj
57

4. Gvdenin Statik Projelendirilmesine gre snflandrma,

* Arlk Baraj,
* Kemer arlk Baraj,
* Kemer baraj
* Payandal baraj
* Toprak dolgu baraj
* Kaya dolgu baraj
Baraj tiplerinden sz edildiinde genelikle bu son snflandrma ekli anlalr.

58

1.6. Baraj Tipinin Seimi

Bir baraj yerinde genellikle birden fazla baraj tipinin yapm sz
konusudur.
Bu nedenle baraj yerine ve yapl amacna en uygun ve ekonomik olan baraj
tipinin belirlenmesi ile bir ok faktrlerin incelenmesi gerekmektedir.
Bunlar;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.

Baraj yerinin topografik durumu,

Temel ve jeoloji artlar,
Baraj inaatnda kullanlacak uygun malzeme temini,
Ulam kolaylklar,
Derivasyon artlar,
Dolu savak kapasitesi ve yeri,
Yer alt ve yerst sularnn durumu,
Hazne iletme durumu,
klim artlar ve inaat sresi,
Deprem durumu,
Heyelanlar,
lkenin ekonomik durumu,
Doa ile uyum salamasdr.
59

1.7. Barajlara etki eden Kuvvetler,

Bir baraja etki eden tm statik ve dinamik kuvvetlere kar
koyabilmelidir. Etki eden en nemli kuvvetler,
1.
2.
3.
4.
5.

Barajn kendi arl,

Hidrostatik su basnc,
Taban ve boluk suyu basnc,
Deprem kuvveti,
Buz basncdr.

60

Baraj hesaplarnda yukardaki kuvvetlerin

zeliklerine ve seilen baraj tipine gre;

yannda,

baraj

yerinin

*dalga basnc,
*silt ve toprak basnc,
*yap scaklnn deiimi sonucu oluan kuvvetler,
*temel deformasyonlar sonucu oluan kuvvetler,..

61

1. Barajn Kendi Arl,

Malzemenin zgl arl
baraj arl,

ve gvde hacmi V olmak zere

G = BETONV

62

W = BETONV

63

2. Hidrostatik Su Basnc
Hem memba hem de mansap hazne tarafnda barajlara etki
edebilir.
Yatay su basnc;

H =

1 2
h
2

ile hesaplanr.

64

65

66

Tavsiye;
Dzlemsel yzeylere gelen hidrostatik kuvvetlere alnz !

67

3.Taban ve boluk suyu basnc

Taban su basnc zelikle arlk barajlarna etki eden en
nemli kuvvetlerden biridir. Alltan kaldrma kuvveti
Burada h1 ve h2 memba ve mansap topuklarndaki su derinlii,
b barajn taban geniliidir.

h +h
U = SU [ 1 2 ]b
2

fadesi ile hesaplanabilir.

Genellikle taban su basnc bir kltme faktr (0,50~0,70 arasnda
deien) esas alnarak hesaplanr. Dolgu barajlara etki eden kuvvetlerin en
nemlilerinden biri de boluk suyu basncdr.

68
b

Basn prizmasnn hacmi

69

70

4. Deprem Kuvvetleri,
1- Depremin baraj haznesindeki suda dinamik etkisi,

Es = 0,555h 2
Eitlii ile hesaplanabilir.

Bu kuvvetin tatbik noktas, tabandan

kadar yukardadr.

4h1
3

71

72

Eylemsizlik kuvveti sistemin ivmesiyle zt ynde oluur

Ta ktle

Kamyonun
frenlemesi

Duran bir otobste ayaktaki yolcularn haberi olmadan otobs aniden hareket ederse yolcular arkaya doru itilir.
Hareket halindeki bir otobsn aniden fren yapmas sonunda ayaktaki ve oturan yolcularn ne frlamalar yolcularn
bulunduklarn durumlar korumak istemelerinden kaynaklanr

73

2- Depremin Baraj gvdesinde atalet kuvveti ;

Edeprem =

a
G = .G
g

fadesi ile hesaplanr.

Burada
deprem katsays olup deprem ivmesinin, g yerekimi ivmesine orann ifade
eder.
G barajn kendi arldr.
Projelendirmede yatay ve dey deprem kuvvetlerinin dikkate alnmas gerekir.
Baraj glnn dolu olmas hali en gayri msait durum, yerkabuunun membaya ve aaya
doru olan hareketi esnasnda oluur.

74

5. Buz Basnc
Baraj yerinin iklim ve haznenin iletme artlarna bal olarak 0
ila 75 t/m arasnda deiir.

75

1. Barajn Kendi Arl,

2. Hidrostatik Su Basnc
3.Taban ve boluk suyu basnc
4. Deprem Kuvvetleri,
5. Buz Basnc

76

77

2.

BARAJ TPLERNN GENEL ZELKLER

78

2. BARAJ TPLERNN GENEL ZELKLER

2.1. Arlk Baraj
1) Tanm
Su basncn kendi arl ile karlayan barajlardr.
ok byk arlklarna ramen kk bir emniyet faktrne sahiptirler.

79

2.1. Arlk Baraj

80

2) Uygulama Yerleri ve Tercih Sebepleri

Arlk baraj

1. Salam ve geirimsizlii salanabilecek yeterli kalnlkta kaya temellerin uygun bir

derinlikte bulunduu orta genilikteki vadilerde,
2. Yeterli miktarda ve istenen zellikte agrega malzemesinin bulunduu ve imento
naklinin ekonomik olduu yerlerde,
3. Byk takn debilerinin baraj gvdesi zerinden mansaba aktarlmas gerektii
durumlarda,
4. Beton baraj zerinden bir ulam yolu geirilmesi sz konusu olduunda,
5. Dier beton baraj tiplerine gre don etkilerine kar daha az hassas olduundan,
6. Dier baraj tiplerine gre sava ve sabotaja kar daha gvenli olduu kabul
edilmesi durumunda tercih edilir.

81

82

Uygun temel artlarnda, proje yerel artlara uygun ve inaat iyi

yaplm bir beton arlk baraj bakm ve iletme masraflar az olan
kararl bir yapdr.

Arlk baraj

83

84

85

3.Tipleri

Arlk barajlarnn planda yerletirilmeleri hibir statik arta

bal olmadndan, baraj ekseni iki yama arasnda en ksa
balanty salayacak ekilde doru bir izgi eklinde planlanr.
Gvde genel olarak dorusal bir aks zerine oturur,

Dorusal Aks

86

Bununla beraber derzlerin ve olumas muhtemel atlaklarn

kapanmasna yardmc olmak, temel kayann yapsna uyum
salamak veya ek bir emniyet elde etmek iin baraj ekseni
kavisli veya krk izgili olarak da planlanabilir.
Bylece plandaki ekline gre;
-dz arlk ve
-kemerli arlk barajlar

olarak ikiye ayrlr.

87

kemerli arlk baraj

88

89

Arlk barajlarnda en uygun kesit olarak etki eden en nemli d kuvvet

olan haznedeki hidrostatik su basnc dalmna uyum salayan, tabana
doru genileyen, gen kesit seilir.
genin tepesi genellikle haznedeki en yksek su seviyesindedir.

Baraj gl
H

b
90

Gvde yzleri baz amalarla deiken eimli olarak da dzenlenebilir.

Arlk baraj

Baraj bo haldeyken ekme gerilmelerini nlemek, dolu haldeyken de

kayma ve devrilme emniyetini artrmak iin, yksek barajlarda memba
yzeyi genellikle eimli planlanr.

91

92

Arlk barajlarnda memba yzeyine yakn bir yerde ve deiik

yksekliklerde ngrlen kontrol galerileri ile atlaklar,
szntlar kontrol edilir.

93

SARIYAR BETON AIRLIK BARAJI, 1956, Debi=300 m3/s; D (H)=78

m; G (P)=160 MW; Enerji (E)=400 GWh/yl

94

95

4) Hesap Esaslar
Arlk barajlar aadaki koullar salayacak ekilde boyutlandrlr.
1.

Barajda ekme gerilmeleri meydana gelmemeli,

2.

Devrilme emniyeti salanmal,

3.

Kayma ve kesme emniyeti gereklemeli,

4.

Barajn hibir yerinde beton emniyet gerilmelerinden byk gerilmeler

meydana gelmemeli,

5.

Zemin emniyet gerilmeleri geilmemelidir.

96

Baraj kesit boyutlar, Barajda ekme gerilmeleri meydana

gelmemeli art gz nne alnarak belirlenir.
Daha sonra seilen bu kesitin dier denge artlarn yerine
getirip getirilmedii aratrlr.

Arlk barajlarnn boyutlandrlmas, haznenin dolu ve bo

olmas halinde normal ve zel ykleme durumlar iin ayr ayr
yaplr.
97

98

b 1

tan =
h b m

0 , 50

Tabann mansap
tarafndaki b/3
noktasna gre
momentler
yazlrsa;

m ise taban su basnc kltme faktrdr (m=0,50~0,70).

genellikle aras bulunur.
ekirdek blesi iinde kalabilmek iin; Tabann mansap tarafndaki b/3
noktasna gre momentler yazlr !

tan = 0,65 ~ 0,80

99

100

Arlk baraj

Devrilme Faktr,

ekme gerilmeleri meydana gelmemesi art salandnda baraj

devrilmeye kar emniyetli olduundan tahkik yapmaya gerek kalmaz.
Genel olarak devrilme olmaz. Fakat hesaplanmas
devirmeye kar koyan momentlerin devirmeye alan
oran eklinde,
=

M koruyucu
M devirici

gerekirse;
momentleri

2~3

hesaplanr.
101

102

Kayma Emniyeti
f

Arlk baraj

H
V

Eitlii ile bulunur.

Burada
* pay toplam yatay kuvvetler bilekesi,
* payda ise toplam dey kuvvetlerin bilekesi,
* f temel ile beton yzeyi arasndaki srtnme katsaysdr.(f=0,60~0,80).

103

it

104

* f temel ile beton yzeyi arasndaki srtnme katsaysdr.(f=0,60~0,80).

( V U ) f + A
5,0
H
105

Kesme ve Kayma ile birlikte tahkik;

106

Arlk baraj
Gvde ve temelde emniyet gerilmelerinin almad gsterilmelidir. Baraj
gvdesi bir tek paral yap kabul ederek, memba ve mansap yzeylerindeki
normal gerilmeler,

Gerilme tahkikleri

S,H

V
6e
=
[1
]
bd
b

fadesi ile hesaplanabilir.

Burada H ve S indisleri hava ve su

yzeylerini,
b
baraj
taban
geniliini, d baraj kalnln
(genellikle
1.0
m
alnr),
e
bileke
kuvvetinin
simetri
ekseninden uzakln ifade eder.

107

Arlk barajlarda en byk gerilmeler dolu halde mansap

yzeyinde meydana gelmektedir. Mansap u noktasndaki en
byk asal basn gerilmeleri,

1+

max = b h

b
m

b
m

Eitliinden hesaplanabilir. [m=taban su basnc kltme

faktrdr (0,5~0,70)].

108

contact stress: temas gerilmesi

109

Atalet

Max ve min taban basnc

110

5) Temel

Arlk baraj

Arlk barajlarda temele ok byk ykler aktarldndan byk gerilmeler

oluur. Bu nedenle suya dayankl ve dona kar emniyetli kayalar en uygun
temel zeminini oluturur.

Arlk kayma emniyeti fazla byk olmadndan baraj ile kaya

arasnda temas yzeyi mmkn olduu kadar dzensiz, en iyisi dili
olarak almaldr.

111

Dili temel

112

Arlk barajlarnda taban su basnc etki eden en nemli kuvvetlerden

biridir. Suyun baraj tabanna girmesini gletirerek taban su basncn
azaltmak iin genellikle memba tarafnda bir saplama duvar ngrlr.
Ayrca temel kayann su geirimliliini azaltmak ve taban su basncn
kltmek iin temel enjeksiyonlar da yaplr ve temel de drenaj
ngrlr.

113

Drenaj
Gerek baraj yznden gerekse temelden szacak sular toplamak
amacyla dren borular ve bunlarn bal olduu toplayc galeriler
tertiplenmesi gereklidir.

Dey ve yatay su toplama dreanaj sistemleri

114

Drenaj

115

Drenaj

116

Yapm
Beton arlk barajlar byk beton ktlesi ister.
naat esnasnda en byk glk beton priz ss ve
imedir.
Priz ssn drmek iin gerekli nlemler alnmaldr.

117

118

Enjeksiyon, barajlarda szmann kontrol iin dnyada yaygn olarak kullanlan

en popler yntemlerden birisidir.

Enjeksiyon
Taban ve yamalarda geirimsizlik veya mukavemet ynnden pheli
grlen yarklar ve atlaklar enjeksiyonla doldurulup tkanr.
Enjeksiyon malzemesi ounlukla imento-su karmdr, geni
yarklarda ayrca ince kum da katlr.

119

ARYET SAHASI;
bir toprak baraja
gerekli malzemeyi
salayan alan
120

Arlk Barajlarda ;
1-Normal ykleme durumunda barajn tam dolu olduu hal iin
devrilme, kayma, kesme ve taban gerilme tahkikleri yaplr.
2-Barajn tamamen bo iken sadece kendi arl etkili olacaktr. Bu
hal iin taban gerilmeleri kontrol edilir.

Arlk Barajlarda hesaplamalar 1 metre

genilik iin yaplr.

Dzlemsel yzeylere etkiyen hidrostatik kuvvetlerin

hesaplanmas;

123

124

2.2. Kemer Arlk Barajlar

Kemer arlk barajlar, btn kret boyunca membaya doru kavisli
yaplarak, etkiyen kuvvetlerin bir ksmn kemer tesiri ile yamalara aktarr.

KRET: Baraj gvdesinin en st noktalarnn geometrik yeri.

125

Kemer Arlk Baraj

Bylece dz arlk barajlarna gre taban genilii nemli lde kltlr,

daha az beton hacmi kullanr, temelde daha iyi basn dalm elde edilir,
boyuna atlaklarn oluma tehlikesi azalr ve barajn emniyeti arttrlr.
126

Kemer Arlk Baraj

127

Kemer Arlk Baraj

Hoover Dam

128

Kemer Arlk Baraj

129

130

2.3. Payandal Barajlar

1. Tanm
Gvdesi, memba yzn kapatan beton perde veya kemerler ile onlara
mesnet grevi yapan payandalardan meydana gelen barajlardr.

131

132

Beton arlk barajlara kyasla betondan % 30-% 70 arasnda tasarruf salar.

133

2.Uygulama Yerleri ve Tercih Sebepleri

1. Baraj yeri olarak, geni ve yamalar yatk vadilerde, orta ykseklikte
H=50-60 m. Bir baraj planlanmas.
2. Baraj yerinde yer yer tama gc yetersiz zeminlerin (sadece
payandalarn salam zemine oturmas yeterli) bulunmas,
3. Arlk barajlarna gre salad avantajlarn nem kazanmas,
bu avantajlarn balcalar,
* malzemeden tasarruf salanr,
* beton priz ssn daha iyi ve ekonomik olarak dar verir,
* taban su basncnn byk alana etki etmesi nlenir,
* statik sistem daha aktr,
* ok byk geniliklerde boyuna atlaklarn olumas tehlikesi azaltlr.

134

Uygulama Yerleri ve Tercih Sebepleri

4.Mevcut baraj yeri artlarnda, derivasyonun inaat yerinden geirilmesinin

en uygun zm olmas
5.Byk takn debilerinin baraj zerinden mansaba aktarlmasnn uygun ve
ekonomik olmas,
6.Tektonik ynden henz sakinlemi blgelerde (aktif blge kriterine yakn
yakn) baraj yaplmas,
7. Vadi grnmne canllk getirilmek istenmesi,
.gibi durumlar da payandal barajlar tercih edilebilir.

135

136

3. Tipleri

Payandal barajlar

Payandal barajlar planda genellikle dz kretli olarak planlanr, suyun kabarmasn salayan
memba yzeyi dey veya eik olabilir. Barajn kayma emniyetini artrmak iin memba yzeyi
genellikle eimli yaplr.
Payandal barajlar, suyu tutan memba yzeyinin ve payandalarn zeliklerine gre
snflandrlabilir.
Payandalar dolu gvdeli veya ince beton perdelerle evrilmi olmas durumuna gre dolu
gvdeli ve boluklu payanda olarak isimlendirilir.

137

4.Hesap esaslar
Payandal baraj hesaplar iki aamada gerekletirilir.
a. Suyu tutan plaklar veya kemerlerin hesab,
b. Payandalarn hesab,
Plaklar mtemadi deme,
kemerler ise kemer barajlarn hesap esaslarna uygun olarak yaplr.

138

139

140

Arlk barajlarnda hesaplarn birim genilikte bir dilim iin yaplmasna karlk payandal
barajlarda bir payandaya gelen toplam ykler gz nne alnarak yaplr.
nce bir payanda profili seilerek gerekli tahkikler yaplr, daha sonra payanda iindeki
gerilmeler daha hassas yntemlerle hesaplanr.

bir payandaya gelen toplam ykler

141

5. Temel
Baraja etki eden kuvvetler payandalar ile belirli noktalarda temele
aktarlr. Bu sebepten yalnz payandalarn salam ve tama gc yksek kaya
temeller zerine oturmas yeterlidir.

6. Yapm,
Payandal barajlarda atmosfer ile temas yzeyi byk olduundan priz
ss fazla sorun yaratmaz, iilik nem tar.

142

143

2.4. Kemer Barajlar

1. Tanm
Yk tamasnn birinci derecede kemer tesiri ile
karland bir veya iki ynde erilik gsteren ta veya
beton barajlardr.
Kemer barajlarda esas prensip kaliteli beton kullanlmasyla elde edilen ince kemer
halkalarn basn mukavemetlerinden yararlanlarak etki eden kuvvetlerin byk
ksmn vadi yamalarna aktarmaktr.

144

145

146

147

148

2.Uygulama Yerleri ve Tercih Sebepleri

1. Baraj tipleri iinde kemer barajlar kadar vadi ekline bal baka bir tip mevcut deildir.
2.Kemer barajlarnn tip olarak seilebilmesi iin vadi taban ve vadi yamalarndaki
kayann salam ve tama gc yksek olmas gerekir.
3. Dier beton baraj tiplerine gre beton hacminde byk tasarruf salanr.
4. Baraj kesiti ince olduu iin baraj duvarlar daha esnektir ve ar yklemelere kar
hassasiyeti azalr ve daha byk emniyet gerilmelerine izin verilir.
5. Betonun emniyet gerilmeleri sonuna kadar kullanlr.

149

150

151

152

153

OYMAPINAR, NCEKEMER BARAJ, 1984, H=185 m, beton kemer,

(Side eskil kenti suyolunda)

154

Kemer barajlarda duvar kalnl ince seildii oranda esneklik

artar ve kemer tesiri n plana kar.
Bu nedenle yklerin kemer tesiri ile en iyi ekilde tanmas iin
mmkn olduu kadar kk erilik yarap ve byk aklk as
ile planlanmalar gerekir.

155

156

157

3.Tipleri
Kemer barajlarn snflandrlmasnda en nemli kriter
olarak kemerde kullanlan dnel cismin ekline baklr.
Buna gre kemer barajlar 3 tip altnda toplanr.
a.
b.
c.

Sabit al kemer barajlar,

Sabit Merkez Al Kemer Barajlar,
Deiken Yarapl Ve Merkez Al Kemer Barajlar

158

a.
Sabit Yarapl Kemer baraj
kemerlerin merkezleri, her kotta ayn dey zerine dmesi

159

b. Sabit Merkez al Kemer Baraj

Btn kemer yaylarnn

ayn merkez aya sahip
olmas

160

c. Deiken Yarapl ve Merkez al Kemer Baraj

ne yarap ne de merkez as sabittir.

161

Kemer veya Kemer Dilimi:

Barajn planda iki yatay
dzlem ile ayrilmis kismidir.
kemer

Konsol veya Konsol Dilimi: Barajn

dseyde iki radyal dzlem arasinda kalan
ksmdr
konsol

162

163

4. Hesap Esaslar
Kemer barajlarn hesabnda , daha evvel verdiimiz barajlara
etki eden kuvvetlere ek olarak s deiimleri (snma ve souma)
sonucu oluan kuvvetler de nem kazanr.
Kemer barajlarn hesap yntemleri
1.
2.
3.
4.

Bamsz halkalar yntemi,

Deneme-yanlma yntemi [trial Load],
Elastisite teorisi,
Kabuk teorisinin kemer barajlara uygulanmas,
eklinde snflandrlabilir.

164

5. Temel
Kemer barajlarda vadi taban ve yamalarda zel bir itina
ile hazrlanmal, temizlenmeli ve yzeyleri kuvvet ak
ynne dik olarak almaldr.

6. Yapm
Kemer barajlarda kullanlan beton ok yksek kalitede
olduundan, betona ok dikkat edilerek almalar
yaplmaldr.
Bu konuda uzmanlam firmalardan danmalk / uygulama
hizmetleri alnabilir.
165

GKEKAYA, KEMER BARAJ, 1973,

Q=300 m3/s; H=115 m; P=300 MW; E=560 GWh/yl

166

167

10 dakika aramz ,
15 dakikalk quizimiz

var

168

Quiz sorusu.

ekildeki barajn devrilme tahkikini yapnz, ekle dik derinlik 1 m alnz.

Suyun zgl arl = 1 ton / m 3
Betonun zgl arl = 2,5 ton /m 3 alnz.
Yant=7,4

169

170

Dzlemsel yzeylere etkiyen hidrostatik kuvvetlerin

hesaplanmas;

172

2.5 Dolgu Barajlar

1.Tanm
Dolgu barajlar, su basncn dolgu gvdesinin arl ile temele
aktaran barajlardr.

173

Dolgu baraj szma suyu kayplar belirli snrlar iinde

kalacak ekilde sktrlmal ve mmkn olan btn
ykleme durumlarnda yeterli emniyet olmaldr.

174

Dolgu Barajlar

175

Dolgu Barajlar

176

2. Kullanld Yerler ve Tercih Sebepleri

1. Baraj yerlerinde salam ve tama gc byk temellerin gittike azalmas

ve daha zayf temeller zerinde de baraj yapmnn zorunlu hale gelmesidir.
2. Dolgu malzemesinin her yerde temin edilebilmesi, geirimsizlik salayan
ekirdek malzemesinin bulunmamas durumunda deiik zmlerin sz konusu
olmas,
3. Byk ve gl i makineleri ile dolgu malzemesinin karlmas,
tanmas, serilmesi ve sktrlmasnn daha kolay ve ekonomik
yaplabilmesi,
4. Toprak ve kaya dolgu malzemesinin kolay ilenebilmesi ve ucuz temin
edilebilmesi,
5. Deformasyon, sarsnt ve dzensiz oturmalardan daha az etkilendiinden
ar yklemeye kar daha az hassas ve daha emniyetli olmas,
..gibi nedenlerle gnmzde yaygn olarak dolgu baraj yaplmaktadr.
177

3. Tipleri
Dolgu barajlar
a.Gvde inaatnda kullanlan malzemeye gre,
1. Toprak dolgu,
2. Kaya dolgu.
b.Gvdenin Yapsna gre,
1. Homojen dolgu
2. Diyaframl dolgu
3. Zonlu dolgu
c. Geirimsiz perdenin yerine gre,
1.Yzey kaplamal dolgu
2.Eik ekirdekli dolgu
3.Merkezi ekirdekli dolgu,
Geirimsiz perde kil, beton, asfalt malzeme olarak ina edilebilir.
d. naat yntemine gre,
1. stifli kuru ta duvar
2. stifli kaya dolgu,
3. Dkme kaya dolgu,
4.Sktrlm dolgu,
5.Hidrolik ve yar hidrolik dolgu [malzemesi hidrolik yntemlerle kazlan,tanan ve yerletirilen]
178

4. Hesap Esaslar
Dolgu barajlar
Dolgu barajlarn boyutlandrlmasnda her trl artlarda zerinden su
amas nlenmelidir.
Gvde, evler ve temeldeki kuvvetlerin ve gerilmelerin durumlarn ve
byklklerini uygun hesap yntemleri seerek tespit etmek iin
mhendislik jeolojisi ve zeminin fiziksel zellikleri bilinmesi
gerekmektedir.
Arlk, permeabilite, konsolidasyon ve kesme mukavemeti sonular,
dolgu baraj hesaplarnn temel verilerini oluturur.
Dolgu barajlarn projelendirilmesinde standart zmler nermek mmkn
deildir.

179

Mevcut temel artlarna ve dolgu barajn en gayri msait ykleme durumuna bal
olarak uygun bir dolgu gvdesi seilir. Yaplan tahkikler ile bu gvde
kesitinin uygunluu gsterilir. Bir dolgu barajn hesabnda,
1.Baraj gvdesinde szma,
2.ev stabilizesi,
3.Temel stabilizesi,
4.Gvde ve temelde oturmalar,

aratrlmaldr.

180

4. Temel

Dolgu barajlar

Btn baraj tiplerinde emniyetli bir temel oluturmak iin alttan szma nlenmelidir.
Bu husus dolgu barajlarda ekirdek blgesini geirimsiz tabakaya kadar devam
ettirilerek salanr.

Geirimsiz tabakann ok derinde olduu yerlerde ise palplan, beton perde, enjeksiyon
ve ekirdek blgesinin membaya doru uzatlmas gibi zmler aranr. Ayrca baraj
gvdesindeki szma hattn drmek ve stabiliteyi arttrmak iin topuk drenaj,
boaltm kuyular gibi nlemler alnr.

181

Yklan toprak barajlarn nemli bir blmnde yklma

sebebinin baraj gvdesinin temel ve yamalara iyi balanmamas
olduu anlalmtr.
Bu sebeple baraj gvdesinin temel ve yamalara
balanmasna zel bir nem verilmelidir.
182

183

6. Yapm

Dolgu barajlar

Toprak barajlar hidrolik, yar hidrolik ve genellikle sktrma dolgu

eklinde ina edilirler.
Kaya dolgu barajlar ise dkme kaya dolgu, istifli kaya dolgu eklinde ina
edilirler.

184

1. Toprak dolgu barajlar

Gvde inaatnda kullanlan malzemenin %50 si akl, silt, lem (bitkili

toprak) ve kaya paralar gibi daneli veya kohezyonlu malzemeden oluan
dolgu barajlardr.

Bu tip barajlar iiliin ucuz, demir ve imentonun az olduu

lkelerde yaygn olarak uygulanr.

185

Toprak baraj homojen, diyagraml veya zonlu olarak dzenlenebilir.

186

Homojen dolgu barajlarda btn gvde ayn malzemeden oluur.

Baraj inaat teknolojik ynden byk kolaylklar saladndan ince daneli
malzemenin bol olduu yerlerde tercih edilir.

sandy gravel : kumlu akl

187

Diyaframl dolgu barajlarda dolgu gvdesinin geirimsizlii salamak amacyla

gvde iinde veya memba yzeyinde geirimsiz tabii malzeme (kil, lem gibi),
asfalt beton, elik veya ahap malzemeden bir diyafram yerletirilir.
Diyafram dey veya eik bir ekilde yerletirilir. Gvdenin kalan ksmlar
homojen malzemeden oluur.

pervious s. geirgen
Toe: topuk

188

189

1. Toprak dolgu barajlar

Dolgu barajlar

Zonlu dolgu barajlarda ise suda zlmeyen her trl kaya ve

kohezyonsuz malzeme kullanlabilir.
Malzeme merkezde ince, dta ise iri kalacak ekilde filtre kuralna
uygun olarak gvdeye yerletirilir.
Bu durumda merkezden memba ve mansap yzeylerine gidildike
geirimlilik arttndan szma izgisi aa der, boluk suyu
basnc azalr ve borulanma byk lde nlenir. Bu durum dolgu
stabilitesi ynnde daha emniyetli bir zm oluturur.

190

Toprak dolgu barajlarda ev eimleri, dolgu malzemesinin zellikleri, temel

durumu ve baraj ykseklii gz nne alnarak kayma says (n=en byk kayma
mukavemeti / zeminin basn gerilmesi) ev eimini eit olacak ekilde seilir.
ev eimi genellikle
memba yzeyinde1 / 2,5 ile 1 / 3,
mansap yzeyinde 1 / 2 ile 1 / 2,5 arasnda alnr.

191

192

193

10 dakika mola

194

2. Kaya dolgu barajlar

Dolgu barajlar

En byk baraj dolgu kesitinin en az yar malzemesi dklm veya

sktrlm kaya paralarndan oluan dolgu barajdr.
Temel zemini kaya, sktrlm kum ve akl olabilir. Fakat
kalitesi beton barajlarndan daha kaliteli olmas gerekir.

Temel zemin

Kaya dolgu barajlarda gvde dkme veya sktrlm kaya paralarndan

yaplr ve barajn stabilitesi bu ksm tarafndan salanr.

195

196

Geirimsizlik ise gvde iinde veya memba yzeyinde ngrlen

bir diyagram (geirimsiz perde) ile temin edilir.

197

Gvde iinde geirimsizlik genelikle kil ekirdek eklinde ngrlr. Baz zel
hallerde beton, elik, asfalt ve ahap kullanlr.
Yzey kaplamas ise genellikle asfalt-beton plaklar eklindedir.

198

Barajn iskeletini oluturan kaya malzemesinin isel srtnme as daha byk

olmas ve ev yzeyleri toprak barajlara nazaran daha dik yaplabilir.

199

200

201

202

203

204

205

Dolgu barajlar/ kaya dolgu barajlar

Kaya dolgu barajlar aadaki durumlarda ekonomik olur.

1. Byk miktarda kullanlabilecek kaya malzemesinin mevcut olduu veya
kazlardan temin edildii yerlerde,
2. Kaya paralar ta ocaklarndan daha kolay temin edilebildiinden toprak
dolgu malzemesinin temin edilemedii yerlerde,
3. naat sresinin ksa olmas istenen yerlerde,
4. Toprak dolgunun yerletirilmesinde g olaca yal blgelerde,
5.Toprak barajlardan daha basit bir gvde kesiti istendii durumlarda,
6. Barajn ykseltilmesi daha kolay olduundan,
7. Beton barajlarn yaplamad tama gc dk zeminlerde tercih
edilirler.

206

Dolgu Barajlarda dolu savak takn debisi olarak KATASTROFK yani gelmesi muhtemel en
byk takn debisi esas alnr.

Kaya dolgu baraja rnekKeban barajAtatrk baraj

207

208

209

210

211

212

Son yllarda barajlar eitli teknolojilerle yaplmaktadr.

Bunun iin dnyadaki tm baraj teknolojileri yakndan izlenmelidir.

213

Silindirle Sktrma Beton Barajlar

Baraj yapm teknolojilerinden biri de silindirle sktrma beton
(SSB) (roller compacted concrete dams (RCCD) = serme beton baraj)
baraj metodudur.

214

Silindirle Sktrma Beton Barajlar

Bu yolla hem en az normal beton barajlarnki kadar salamlk elde
edilebilir, hem de maliyet ok byk oranlarda debilir.
Bugn sadece gelimekte olan lkelerde deil, gelimi lkelerde de maliyeti
en aza indirmek iin bu metot hzla yaygnlamaktadr.
Son yllarda ABD ve ngilterede birok baraj, Japonyada ve indeki beton
barajlarn ou bu ekilde yaplm ve yaplmaktadr.

215

Silindirle Sktrma Beton Barajlar

Silindirle sktrma beton barajlar (SSB) olduka dk oranda
karm suyu ve imento ieren zel bir beton trnn, tabakalar
halinde yerine serilerek sktrlmas sureti ile ina edilen
yaplardr.
Bu betondaki karmda imento ierii klasik betonunkinden az
olmakla birlikte, karm benzer malzemelerden oluur.

Bu karma imentodan baka uucu kl gibi ek balayc maddeler de

katlabilir. Bu karm genellikle titreimli silindirlerle
sktrld iin oluturulan betona bu ad verilmitir.
Bu betonda imento ierii 60 ile 360 kg/m3 arasnda deiir.

216

Silindirle Sktrma Beton Barajlar

Son yllarda silindirle sktrma beton, baraj gvdelerinde, batardolarda ve
dier baraj ksmlarnda yaygn olarak kullanlmaktadr.
Bu tr barajlarda kullanlan en byk akl ap 150 mmdir.
SSB barajlarn iki yz de dier trlere gre daha dik evli yaplabilir.
Bylece bu tr barajlarda daha az malzeme gerekli olur. Bundan baka bu tr
barajlar daha hzl yaplabildikleri iin daha erken hizmete girerler.
Bylece bir dolgu baraja gre toplam maliyette nemli bir azalma salanr.

217

Silindirle Sktrma Beton Barajlar

SSB baraj eitlilii, kullanlan malzeme oranlarnn
farkllna veya inaat metodunun farkllna dayanr.
SSB karmlar genelde 0.3 m ile 0.6 m arasndaki kalnlkta
katmanlar halinde serilir ve sktrlr.

218

Silindirle Sktrma Beton Barajlar

Silindirle sktrma beton barajn balca stnlkleri unlardr:
1. Zamandan en az % 30 tasarruf edilmi olur. Bu sre azalmas
barajn inaat masraflarn azaltr.
2. En azndan normal beton baraj kadar salamlk elde edilir.
3. Toprak dolgu baraj yapm hznda SS beton baraj yaplr.
4. Toprak dolgu baraj yapm kolaylnda SSB baraj yaplr. Klasik
ktle beton barajlarn oluturan ktle betonlar kalp dklerek
yaplr. SSBda ise yatay tabakalar halinde yerletirme ve sktrma
ilemi yaplr. Bu trde, klasik dolgu baraj ekipman (donanm)
kullanabilme imkan vardr.
5. % 30 - 40 mertebesinde ekonomik fayda salanr.
6. Ktle betona gre dsk oranda imento kullanlabilir ve daha
fazla puzolan(kendi bana balayclk zellii gstermeyen ve fakat harca kartrldna balaycl arttran
toz haldeki yap malzemelerine verilen ad) katlabilir (Araliolu, 2005).
219

Silindirle Sktrma Beton Barajlar

ine Adnan Menderes Baraj -Silindirle sktrma beton baraj

220

teekkrler

221

3. BARAJ HAZNELER
3.1. Genel Bilgiler

Bir baraj yaplarak oluturulan gle baraj haznesi, baraj gl,

rezervuar veya biriktirme haznesi gibi adlar verilir.

222

Su ihtiyalarn karlamak iin eski alardan beri yaplan ve

bugn de eitli amalar iin oluturulan baraj hazneleri,
dzenleme srelerine gre
gnlk,
haftalk,
mevsimlik,
yllk ve birka yllk dzenleme yapan hazneler
eklinde snflandrlrlar.

223

Bir baraj haznesi planlanrken su mhendislii asndan aadaki

almalarn yaplmas gerekir.
1. Akarsuyun debisi ile ihtiya debileri dikkate alnarak haznenin
biriktirme kapasitesi (aktif hacminin) belirlenmesi,
2. Barajn ekonomik mrnce haznede birikecek kat madde miktarnn
(l hacmini) bulunmas,
3. Baraj glnde oluacak dalgalara gre hava paynn ve baraj
yksekliinin tespit edilmesi,
4.Szma ve buharlama kayplar dikkate alnarak hazne iletme
almalarnn hazrlanmas,

224

3.2. Hazne zellikleri

Baraj Hazneleri

Bulunduklar yerin topografyasna gre biim ve boyut alan baraj haznelerinin

zellikleri hacim-yzey erilerinden grlebilir.
Bir barajn hacim yzey erisi ise o blgenin tesviye erili haritasndan elde edilebilir. Bunun iin baraj gvdesinin ekseni ile
tesviye erileri arasnda kalan alanlar planimetre ile haritadan llr. Sonra her bir tevsiye erisinin evreledii alan ile tesviye
erisinin kotu arasnda izilen eri, herhangi bir su kotunda ortaya kacak gln yzey alann gsterir. Yzey alan erisi ile
ykseklik ekseni arsnda kalan alann entegrasyonu ile bulunan hacim deerleri, su seviyelerine karlk gelen gl hacimlerini
verir. Su seviyesi ile hacimler arsndaki eri de ayn grafik zerinde gsterilerek hacim-yzey diyagram elde edilir. Bu grafik
baraj haznesi boyutlandrma ve iletme almalarnda sk sk kullanlr.

225

Baraj haznesinin Hacim-Yzey Grafii

226

227

Baraj haznelerinin dier nemli bir zellii, biriktirme verimlilik erisi

zerinde grlr.
Bu eri biriktirme kapasitesi ile ekilebilecek debi arasndaki banty
gsterir.

Kullanlabilecek su
potansiyelinin st
snrdr.
uzun ylarn ortalamas

QORT dr.
Su kaynandan tam
faydalanmay ifade
eden duruma kar
gelen hazne hacmini
gsterir.

Baraj (biriktirme)
yapmakszn
ekilebilecek en
byk debi budur.
Biriktirme verimlilik erisi

Erinin balang noktas

Ancak bu hazne hacmini

gerekletirmek mmkn
olmaz (takn/bir ksm su
boa akar)

Erinin son noktas

228

Baraj hazneleri su doldurulmadan ncebina, aa, al gibi kirletici elamanlarn temizlenmesi gerekir.
229

3.3. Hazne Ksmlar

Bir haznenin toplam hacmi genel olarak e ayrlr.
1.

Minimum iletme kotunun altnda kalan, gelen siltin birikmesi iin

ayrlan ve faydalanlmayan l hacim,

2.

Minimum iletme kotunun stndeki su kullanma (ime suyu, sulama,

enerji, vb.) amacyla ayrlan (faydal) aktif hacim,

3.

Gelecek takn sularn tutabilmek iin en stte braklan takn

hacmi.

230

1. Aktif hacim

Hazne Ksmlar

Haznenin aktif hacmi belirlenirken akarsuyun akm deerleri ve ihtiya

debileri bir arda deerlendirilir. Bu deerlendirmeler genellikle
grafik veya tablolarla yaplr.

Akarsuyun debisi, deiimi ve toplam miktar en az 30 yllk akm

kaytlarndan deerlendirilir.

1.
2.

Aktif hacmin belirlenmesinde yaygn olarak iki yol kullanlr.

Debi gidi izgisi,
Debi toplam izgisi,

231

Debi gidi izgisi,

Hazne Ksmlar

Akarsuyun ve ihtiyalarn aylk deerleri ile debi gidi izgileri izilir

ve bunlar birbirleriyle karlatrlr.
htiya izgisinin stnde kalan alanlar fazla hacimleri, htiya
izgisinin altnda kalanlar ise eksik hacimleri gsterir.
F / Fazla hacim
V / eksik hacim olmak zere; 3 hal sz konusu olabilir.

232

Gelen su
htiya
Eksik ksm

233

gelen

ihtiya

Fazla Hacim
234

a.

Fazla hacimlerin toplam > eksik hacimlerin toplamndan byk

ise;

Eksik hacimlerin en by hazne hacmi seilir, bir iletme kontrol

yaplarak seilen bu hacmin doruluu incelenir.

b. Fazla hacimlerin toplam = eksik hacimlerin toplamna eit

ise;
Gelen btn suyun kullanm sz konusudur. Tam dengeleme denilen bu
durumda pe pee gelen fazla ve eksik hacimlerin en by hazne hacmi
seilir.

c.

Fazla hacimlerin toplam < eksik hacimlerin toplamndan

kk ise;

Bu durumda ihtiyac karlayacak yeterli su yok demektir. Bu durumda

fazla hacimlerin en by hazne hacmi seilerek gelen sudan
235
olabildiince faydalanmaya allr.

236

2. Debi toplam izgisi

Hazne Ksmlar

Birikmi hacimler erisi veya Ripll diyagram olarak bilinen bu metod da

akarsudaki gelen su hacimleri belirli bir tarih balang alnarak aylk
deerler toplanr.
Yatay zaman, deyde toplanm hacimler olmak zere debi toplam izgisi
izilir. Bu erinin herhangi bir noktasndaki teetinin eimi o andaki
akarsu debisini gsterir. Benzer ekilde ihtiya hacimleri de toplanarak
ayn grafik zerinde gsterilir.

237

Debi toplam izgisi ile Aktif Hacim Tayini

max V AKTF HAZNE HACM ALINIR.

238

2. l Hacim

Hazne Ksmlar

Baraj haznelerinde biriken kat madde (silt), haznenin ekonomik mrn

etkiler.
Dnyada yapllarndan bir yl sonra, kat madde ile dolan baraj
hazneleri mevcuttur. !

239

Barajlarn siltlenmesi olay pek ok faktrn etkisi altndadr.

Genel olarak bu faktrler, haneye gelen kat madde miktar, ylan
malzemenin zgl arl, haznenin tuzaklama oran (barajda tutulan kat
maddenin, baraja gelen kat madde miktarna oran) ve tutulan maddelerin
haznede dalm olarak drt ana blme ayrlabilirler.

240

Hazneye gelen kat madde miktar, havzann byklne bitki

rtsne, zemin cinsine ve akarsuyun debisine baldr.
Bir ylda havzann birim alnndan
noktasna ulaan kat madde miktarna
verimi denir (ton / km2 / yl).

belirli bir kontrol

o kesitin kat madde

Bir hazneye gelen kat madde verimi, ya kat madde

formllerinden, ya lmlerden, yada hazne gzlemlerinin
deerlendirilmesinden bulunur.

241

242

243

3.4. Hava Pay ve Baraj Ykseklii

Hazne Ksmlar

Hava pay, maksimum iletme seviyesi ile barajn en st kotu

arasndaki dey mesafe olarak tanmlanr. Hava pay aadaki
hususlar kapsar.
1.
2.
3.
4.

En byk takn barajdan geerken dolu savak zerinde oluan su yk,

Su yzeyindeki rzgar kabart ykseklii,
Rzgarn ortaya kard dalgann baraj gvdesinde krlmas sonucu
ortaya kan trmanma ykseklii,
Emniyet pay.

244

Fe uzunluu, baraja doru esen rzgarn baraj glnde ald

dz mesafe.

245

Baraj Ykseklii

Hazne Ksmlar

l hacim ve aktif hacim toplam bulunarak bu hacme kar gelen

kot, hacim yzey erisinden bulunur.
Bu ayn zamanda iletme kotudur ve genel olarak savak tepe
kotunu gsterir.

reservuar

246

Baraj Ykseklii
Hazne Ksmlar

Savak tepe kotuna hava pay eklenerek baraj st kotu bulunur.

Baraj st kotu ile akarsu taban arasndaki dey mesafeye baraj
ykseklii denir.

247

3.5. Hazne iletme almalar.

Hazne Ksmlar

Baraj haznelerinin iletme almalar yapl amalarna gre deiir.

Su kullanm amal (enerji, ime suyu, sulama,vb) gibi barajda kurak
mevsim iin haznede su bulunmas istenirken, takn kontrol barajnda
gelebilecek taknlar iin haznede byk bo hacim bulunmas arzu edilir.

Birincisindeki istek ile ikincisindekinin tersidir.

248

Hazne letme almalar ile

1.Hazne hacminin yeterli byklkte ve ekonomik olup olmad
anlalr.
2. Savaklanacak su miktarlar belirlenir.
3. Haznenin dolup boalaca aylar belirlenir.

249

Pompajl barajlar

250

Gndz saatleri

Gece saatleri

251

252

253

254

255

256

257