Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 139
oe . TAL LIEU GIANG DAY THE DIEM * cUA TRUONG CAO DANG Y DUQG VIEN TRUNG Y HOC NAM KINH TRUNG: Y HOC “KHAI LUAN TAP I % TOP GIANG VIEN PONG Y DICH Phong Tu thur lutin luyén Vign nghién cit Dong y hiéu dinh BO Y TE NHA XUAT BAN ¥ HOC 5 MA-NOL, 1961 Loi giéi thiéu khi tai ban : , * Sach nay lx Vién 6 theo chi thi cita BO Ve si é D a 5 * " Y 16 Vé sink nirée Cong hoa nhan dan Trung-hoa ma bién ra ban daw tién tie thang 9 nim 1958. Nowyén “at Pen giang day tham khéo cho chong trink hoe Trung y & cde tring Tay y loan quoc, ding thi cling AB tein (ai lieu tham Khdo cho lap én tip Trang y va lep Tay y hoc tap Trung y tal chicc. Tix khi audit ban dén nay, kink qua mgt niim gidng day thee tién van edn phit hop: vai yéu cliu, nhung cling cdn nhiéu cho khuyét diém, Be cho thich hop véi niu. ca giang day va hoc tap hign nay cho tot hon, nén da tiép thu nhieng j Kien qui bau ciia ede nol lam mét lan chink lj tong ddi diy di. = 1) Tép tutong saw chong Am duong ngii hank dé phu thém Ngit vdn luc khi ; tap trang ctia sor ban th dot ra tap hay tai méi thém vio 8 chong: «ndi Khoa Khai yeu, nha Khoa Khai yeu, khi cong khii yeu; mi dang loan b tap ha cha so ban. (Noi Kink kha thudt, Thuong han khai thudt, Kim qaij khai thugt, 6n bénh- Khai thadt, bén chong) va mél chirong «Y dire» trong phu luc thi déu b6 bet. 2) Bai trea cha lap thugng (tire bai trea cia so, bin, Am dwong ngii_ hank, nguyen nhan bénh, phép chin dodn, phép trj bénh va khai yeu cac Khoa cia tap ha phue khoa | ngoai, Khoa nhi, Khoa hong, Khoa thieong tat, Khoa cham cieu, Khoa thoa bop, ve phuong | dién ngi dang da 06 sung hode sita doi trong adi nhitu. ieee ‘chiong ti@l*cita Ip thugng, lap ha cling ¢6 chd khong gidng vai so ban. dix phong trong (4p thong dé Wi Iai sau, chirong cham cira khai yéu jtrona ten tee lai néu len trirdc, v.0.. A) Phim nkitng chd ghi chép phitn phice dew liege bot, nhizng ché thitt ‘eich néa ra chira théa ding hote sai (im cling du chink 1 chink Iai nhizng Ii chit thich. lac chéin chink igi lin nay la duge su link dao va gitp dé cia Dang va ctip lai tac tén tink cha cae don vi anh em mé tién hank. Nhw Trung y én Béc-kink, Trung y nghién cie vién Bac-kink, Trung Son y hoe vién Quang-chas, én Dé Nhi Thieongrhdi, cac dan vj db Gu da phai cdc vj gito sw den tham gia ‘nghién cirn vd cu thé 1a tién hanh vige chink Uy tale ¢ s ‘di frank thi thoi gian trong khi gilding day bin ron hode dai bo tam gia vao céng fae 45. Chiing (i ral (6 long cam fa vb sie tn id sS nbién ti so vdi so bin ed dé eao hon, nhieng h q khdi ¢6 chd sai sl o& chura hi Je gid cae not B ia sol dé bb sang, va da tién hank LOI NOI DAU 1 —Yhoe Trung-quéc 1a mOt kho tang quy bau vi dai, 1a tng két kink nghiém cia nhin dan Trung-quéc d&u tranh véi tat bénh may nghin nam lai day, divi sr chi dao cita hé théng ly Intin doc dao dé, di dinh ra duge nguyen tic chita bénh bing « Bién chitng luan trin; vé phwong dién ky thuat chita hénh, ngoai viée ding thudc ra con cé nhitu cich chita dite bigt khdc nhw cham citu, khi cong, thoa bop, v. v... Ngoai ra cae mit co quan hé dén vite quin ly y duege, viée gido duc y hoc cing déu da hinhthanh digo mdt_ché a> hirong déi diy di. Vi thé y hoc Trung-quée may nghin nim nay da ludn udp bho vé duge strc khée cho nhan din Trung-quéc, da cé tac dung rat trong dai @6i voi sir phdn vinh ciia din toc, ddng thoi cing cd su cong hién nbat dinh d6i véi sw phat trién khoa hoc vé y dirge cia nuréc ngoai. . 6 day chi trinh bay mt cach khai quat nhimg diém quan trong: Truve cOng nguyén tir tam dén ba thé ky (thoi ky Xuan thu Chién quéc) trén lich sir Trung-quée da timg xugt hign mOt cao trdo vin hoa la « Trim hoa dua no trim nha dua tiéng». Moi tr trong hoc thuat déu di dat duge cao do nhat dinh. _ Chid anh hwéng cia nhitnghoan cinh khach quan dy, nhigu nha y hoc xuatshe @a (Sng két durge nhimg thanh tay hoc cia thei ky Xudn thn Chién quée va ; tir thoi bay gid-tré-v8 trxde soan ra quyén Hoang dé Noi kioh 14 pho sach thude dau tién cia Trung y. Sach nay lay ly lua duy vat tho so 1a hoc thuyét Am dong ‘nga hanh lam he théng ly luda cia y hoc, ding ly thuyét dy dé giai thich quan | hé giita ngwai voi gidi tr nhidn, quan hé Jan nha glite nhitng tang phi trong © thin th8 vartheo nguyén tic cia quan niém chinh thé da phat minh duge nhitng vin d8 c6 quan h¢ dén y hoc nh bénh ly, chin doan, phong benh, chika beh, y, v.-., do déma dinh ra duge co sé ly luan cia y hoc. ‘Gling thai dy cé danh y Bign Thude (Tan Viét nhén) gibi vé chin doan va dung nhimng phtrong phap bing thudc thang, cham cru a chita bénb. VE ach hoc Ong ciing da cé thanh tru twong déi, cho nén sit ky c6 chép s«Trong , ngay nay noi dén mach 1a tir Bitn Thuéc ma ra». Ong cing la mot di, so trang vé cic khoa noi, pbu, nbi, va ngii quan, ong throng inh bénh phat nhiéu 6 cdc dia phuong va sw can thiét eta quan ‘kh&ip ede nuée chita ben cho nhdn dan, nghé thude cia Ong da g thién ha, da cir chita duge nhiéu bénh nguy hiém, nhung Ong kiéu ngao va tr min, tinh thin khiém tén cba Ong da thanh ngwii lam thud. f - ry doi Han la Truong-trong-Caah, (thé ky thi II — III san CN.) Tei day ciia ngwoi xua, om it rong xii ohitu phuong “~ 5 No thuée, trén co sé ly Indn cia Noi kinh, ong di phat trio thém phép te « Bign ching {un tri» d@ soan ra quyén «Throng han tap bénh ludn» (bao gdm eh hai bé Throng han va Kim quy yéu lirgc, 1a bd sach thir nhitt chuyén vé Lim sang cia Trung-quéc hi¢n van con, ngoai gia tri the dung ra, mat khic séch | ay con thay thé quyn ngoai kinh di bé mat tir tre, (Ngoai kink 1 mgt bo sach vé lam sang cing tong dwong véi bo Noi kinh Ja sich ly Iudn y hoe ctia thoi xira), Dé ciing 14 mot su cOng hin vi dai cia Trwong-trong-Cinh. | 4 Dong thoi voi Truong-trong-Canh cd danh y Hoa Da, Ong tinh thong cio : khoa N6i, ngoai, phu, nhi, cham ciru, dic biét 14 chita bénh ngoai khoa, ong di he - 6 thinh twu yugt bac. Hau Han thir chép chuyén Hoa Da ring: «Néu bénh vi bey két lai 6 trong ding cham, ding thuéc khong duoc, thi triréc tién ding Ma phi tin cho udng véi rugu. Khi da say khong biét gi nita thi md lung va bung ra, eat ché tich tu dy di, néu bénh & tring vi thi cit ra va réa sach, tir h6t chit b&n cita bénh réi khau lai ya dan Than cao vao, trong 4, 5 ngay ché cit st lanh, khoang mét thang thi sé binh phuc nhw cit», Dé la léi ghi chép som ; nhat ten thé gidi yé viée danh thude mé dé md bung. Vurong-thite-Hoa doi Tn (210 — 285 sau C, N.) soan ra quyén Mach kinh, da 4 tapthop tit ci nhing thinh cong-vé mach hoc tir di Tén we v8 trude, 1a bO . Sach thir nhiit chuyén v8 mach hoc. Dic bigt 1a Ong dé xudt ra cach «xem mach» «nghe thanh am», « trong khi sic», «hdi chirng hh» déu cin phai & két hop voi nhau va d&u phai coi trongca thi mdi c6 thé néi got dee cc bac ¥ “hitn triét di xwa», di thay ong 1A ngwoi cd kign thire vot bac, Cat-Hong i (278 — 339 sau C. N.) ciing 14 mOt nha y hoc vi dai trong thie tién chita bénh i va udng thuéc theo phép « Thiéu dan luyén héng» (1). Ong da xtc tién phat trin viéc ché thuéc héa hoe ya con soan ra quyén «Tritu hau phwong» vira gian di, vita c6 cong higu nhanh chong, tidn cho viée sit dung cia quang dai quan ching nhan dan, trong dé cé chép nhidu thir bénh truyén nhiém, nh vé chitng hau va dong 16t traytn nhiém cia cte bénh dau mia, Ma ty the, Sa sit, du cé chép rit ky cang, ___ Yhoe 6 thoi ky Ta$ Duong (589-709 sau C.N.) ching nhiing da ké thira dirge thuyét cia ti&n nhin, ma con cé sir phat trién thém nia. Nhu Sao-nguyen- z m 610) soan ra quyén « Chir bénh nguyén hau lun > chép 1720 bai chitng cic loai bénh, trong dé déu cd chép rd rang céch xem xét r ddu, bénh sdi (thei Ikhi phat ban) va vé nhieng béah thong j fait 14 benh c6 tinh chat trayén nkiém ma gay nén. uyén vé nguyén nhin vabénh ly hoc higncon 6 ong sing tao ra. Tiép sau dé, Vwong-Dao (nim 752) soan ra quyén « Ngoai dai y», Sach do chi thanh 1.104 m6n, su tim rit diy di ites eo Duong tro ve tewGe eta nhiéu nha y hoe ndi danh nhu Tham-su, Thoi-thi tHfe-hdn-Pde, Preong-viin-Trong aii bi mat tir trade dai Nam-Téng, may nh fy ma bao ton duge dé hu truyn ve sau. bén doi Téng nghé in hoat bin (typo) phat dat, c&e sich thuéc nho 46 ma duge trayén ba rong rai nhw ti tritu Nhan-ton dén Anh-ton (1029-1067), nha murde dit trigu tap cde Ong Cao-biio-Hanh, Lam-Ue dé lim vide sita chita va bién tap cde sich thudc cd nhu Noikinh, Thiong han ludn va nhigu sich thudc tir doi Tay, Dwong trd vé true déu di qua cae ong nay chinh ly, in va phat hanh, dong thoi d& chinh thtre mé réng vite gido duc y hoc, cho nén cdc khoa hoc e thuat vé phirong dién y hoe dtu rit phat dat, soan nhitng bo sdich lon c6 ly Tuan, phuong dirge nhir bo Thdi binh thank hué phuong, bo Thanh té tng luc. va bd Thdi bink hué dan héa té cuc phwong do cic danh y tap thé thie nghi¢m ya bién soan, duge nha née cong nhan. Chuyén vé «Nhi khoa» cobd Tidu nhi dwge chicng trize quyét cha Tién-trong-Diong: chuyén #8 «Phu khoa» cb bo Phu nhan dai todn wong phwong cia Tran-ty-Minb, vé Ngoai khoa thi c6 bo Sang dwong todn the cia Pau-han-Khanh, Ngoai ra cn c6 bo Tay oan luc tap chitng cha Téng-Tir la hd sich phap y diiu tiga cia Trung-quéc, Pen Avi Kim, Nguyen thi y hoc phat trién dic biét, sw hinh thanh cdo phii hoe gia da lam phong phi hoc thuat cita Trung ¥ nh: Luru-hoan-Té (1120-1200) gidi dimg vé thudc mat, nhw quyén T¢ véin huyén co nguyén bénh thite cila ong, mhan ring «Luc khi déu theo hoa ma héa », do dé ma cd ly luau «gidng tam ich than thiy », ngwoi sau goi Ong 1A phai han long, Ly-déng-Vien (1180- chita bénh chit trong yao ty vi, nhan ring « Thd » 1a me dé ra van vat, a nhitag quytn « Ty vj ludn,' Ndi ngoai Unrong bién kode ludn va sing lap quy ya nhizng phuong «BD (rung ich khi», « Theing duong ich vi» nhan a6 ngwoi dvi !* 4 au goi ong 1a phdi 66 thd. Hoa (1156-1230) trong viée chita bénh ‘ Se ba phép «Hin», «Tho», «Ha Ong soan va quyén « Nho mén sir chi trong dén phép ha, Ong nhén ring chika bénh truéc hét phai coi ja IP 3 ri Zi thi chinh Kht yén, khong thé sy cong phat mak ~| 2 2 urge, ngudi sau nhin dé ma goi Ong 18 phai cong ha. Chu-dan- (1981-1358) dit ra thayét Duong thirdng hitw die, dm turing bat tic, v1 thé 4 bénh chi trong vé-tir dm, ngwoi sau goi Ong 1a phdi fur dm. Trén hoe Vata ah : nen y’ hoc Trung-quéc. phat trign rt lon, BO sya thir y hign haoh Tie kho ‘sich cfia ede dank y ti 44% ‘nhé sich fy ma Iu we duge cic khoa thi c6 Viong-khéng-Bwéng soan ra quyén «Luc khoa chieng tri chuan thing ». Nha y hoc 16i lac Ly-thoi-Tran (1518-1593) cling xudt hi¢n & thoi ky may Ngoai viée dem hét site lure dé nghién cttu dirge hoc, soan thanh bd « Ban thic cong muc» 1a mOt bd dirge hoc etia Trung-quéc noi tiéng trén thé gidi ra ng con soan quyén «Tin hd mach hoc », quyén « Ky kinh bit mach » 1a nhiing | b6 sach thuéc thire dung. j Y hoe adi wha Thanh, vé phrong dién chinh ly sich vé thi thoi ky Khang: Hy (1723-1734) soan ra bd «Cb kim dd thw tap thanh». Trong d6 vé-bd phan y hoc ¢6 250 quyén y bd toan luc, thu thap rat phong phi nhitng sich vi y hoe cia Trung-quéc tir thé ky thir 18 tré v8 trade, Dén nién hi¢u Can-Long (1722- 1790) soan thanh bé « Tit khd toan thw». Trong 46 bao gm 191 loai sich vay va duoc. V8 phuong dién truyén bi y hoc, thoi ky Can-Long (1740-1742) ra sie lgnh cho nhém Ngo-Khiém bién soan bo ¢Y tong kim gidm » dé lam sach giéo Khoa, thily theo dé ma day, tro theo dé ma hoc, thanh b6 sich gido khoa cha Trung y do chinh phi ban hanh, Cac nha dai y hoc di Thanh ciing 1a nhitng nhan tai dic sic, nhir nghién’ciru throng han cé ong Du-gia-Ngon, Kha-van-Ba, Vuu-tai-Kinh, Tir-trung-Kha. Gidi v8 phé binh tit nhan, da trong kinh phrong lai trong thoi phiong co Tit-dai-Thung, cdn co quyén «Truong thi y thongs ciia Triong-l0-Ngoc «Y¥ hoc tim ngd» ciia Trinh-chung-Linh, quyén « Y the thap luc ching» ciia Tran-tu-Vién, nhiing sich nay déu cé tac dung rat tét ddi Y6i nguéi mdi hoc. , Hoc thuat y hoc dvi Thanh thanh tyru lén nbat 1A « Hoc thayét on bénh», sqHoe thuyét nay 1a tir « Noi kink», « Thuong han luan» va ly luan kink nghi¢m be cia y gia cde thoi dai ma phat tritn ra. Diép-thién-Si 1a nhan yat, 1a dai bidu cho théi bay gid, ong cé thién tr thong minh va khiém tén hoc tap triée sau da tirng hoc thudevéi 17 ong thay, vi tap hop duge sé trang cita nhiéu ngwoi ma tré thanh mot nha thuéc gidi déi vi ly Iuan va cach chita v8 6n bénh, ong c6 mot su cong hién rat lon, Dong thoi voi ong va sau dng c6 cdc ong Tiét- h-Bach, Ngo-ctic-Thong, Ywong-manh-Anh, ngwdi sau goi 1a bén nha gidi on bénb. ath o dé c6 thé thily dire mot cach khai quat v8 ngudn géc, v8 hink thanh n cia y hoc Trung-quéc, nhitng sich thudc va nhiing nha thude ndi ‘ hoi Khong thé tinh duge ? Nhitng truéc tae y hoe cia Tr ali a wee Saeh Sok BEIGE ING zy. Se \ Y whats at SPAN Ther RE TOT SUE OTS ory RE oat . dpa gree Sb née vho Ikhoing hai thé kj truée Con; n ; 6 nguyén d€n the kp thi { ocrsyen tore toe ied eee ee chép 365 vi thude xa (trongd6 ehép tring 18 vi, thatra chi ¢6 347 vi) con tong ket t 4 = oe Sen aee hiéu biét ly luan co bin vé phiong dién 6 quan Soe a dinh duoc co sévé duge vat hoc cia Tr Dén thé kj thir V tr VE, tren eo-sé bin thio kinh, Daochotng-Car rung-quée. én th fin thio kinh, Dao-hoiing- Jai chinh ly va (Ong két dirge 365 vi ma ti doi Han He ak deren cong lai 6 730, Bén nim 659, chinh phi doi Duong da ban hanh q She fe tan tu bain thio » trong dé c6 844 vi, 25 quyén Phu dé, vide ian oe i, , viée phin loai ede diye vat da c6 tifn bo hon trwéc, thinh ra bd dwec th cia nha nuée thoi bay gid: | Te thé kj X dén XIE do viée in lost di tién bd, chinh phi nha Tong i ting mify lin dinh chinh dirge thy, quytn « Gia hitu ban thio » s6 vi thude tld ob dé 1082 loai. Nién higu Nguyén- a a 5 ' hi¢u Nguyén-Hirn (1086-1093), nha danh y & Tif-xuyén Ja Duong- than-Vi di thu thap rong rai nhitng tai li¢u cé quan hé voi duoc vat, chép troi céc phirong thudc bi trayén cia cae nha thuée va trong cée Kinb, Sit, ‘Tru in kj, Ph0t th, Dgo tang soan thinh bo «Kinh sir ching loai bi ep bin thon i dura 36 vi thude len t61 1746 loai, Bén nim 1108 (Dai quan nim thir 2), chin phi nha Téng méi dem sach ay sita lai goi 1a bo « Dai quan ban thao lam thanh qaytn dirge thir do que gia bién soan, Bén nim 1116 (Chinh hoa thi 6, lai dinh chinh Kin nira, di tén sach 1a « Chinh hoa tan tu kink sit chitng ee bi dung ban thio ». Pén nim 1578 nha y hoc vi dai Ly-thdi-Tran_soan thanh bo « Ban thio cuong muc 9, c6 1892 vi thuéc, di dem dirgc vat ciia thoi xtra Khao sat va " nghién ciru mOt each thiét thie. Dén nim 1675, Tri¢u-hoc-Man lai dira trén co-sé ) Bin thito cong muc soan thinh bo «Bin thio cwong muc thap di» bd sung 16 vi thude, Dén hic ay, dye thw cia Trung-quéc di chép nhiéu tei 2608 vi. _ Ngoti rg nhu bo « Thire vat danh thre dd khao 38 quyén va bo « Truong bien» 22 quytn cia Ngo-ky-Tudn la thu thap 6 cite kinhsir ciia cac nha, cdc dia chi thrcé “quan he dén vige ding thude bang the vat ma bién chép cho thanh, cOng toi 4 loai, V8 sich die cé tinh céch dia phwong thi nhitng quyén nhw « Di8o m ban thio ». Sy phat trién khong ngitng cfia Trung duoc hoc dé phan anh di dwge thanh qua ciia nhan dan lao dong cia Trung-quéc ti doi nay qua “d0i khée, d@ lién tiép déu tranh voi tat bénb. Y hoe Trung-quéc phong phi nhitu mt, ve phwong phap chita bénh, ahi vige ding thude uéng trong vA thude ding ngoai da, con c6 nhitng bénh riéng bi¢t ndi bat én nhw chim ctu,’ khi cong, chita bing chim cin thi dau tiéa ding phép biém thach, i ré phép nay da bat ditu tir thoi dai thach khi. Cac _kho, san eve ah ee vb Tat a ea, ng Gidp-At tOng két dugc ly Inn va ky di thy chim cttu ching nhiing 1a mét cach ‘bd “phan trong yéu trong y ‘hoe Trung- {r9) fra cia nd dia vio hoc thuyét Kinh acd Se el y ige, vé hinh cée huyét vi clia toim than, & thei bay gix ma di sting a tao ra dwoe cong cu dé day vé y hoc, mhw thé that 1a dang quy yo cing, Do cich chita bing chim citu gin tign, hi¢u qua, lai nhanh chéng, cho nén rit duge quing dai quin ching nhan din yeu chudng, Gin day trong gigi vé sinh y duoc Trung-quéc sé ngwéi hoc tap cham ctu ngay cing nhitu. Dic bigt ye phirong dign nghién ciu khoa hoc da sing ché duge «miy do kinh lace» déi véi vige nghién cttw kinh lac 6 sw phat trién méi. Trén quée té, cd rét nhitu nwoe (Lien-xo, Tritu-tién; An-a9, Nhat-bin, Dike, Phap, Y) d&u dwong lam cong tac nghién citu chita bénh bing chim ctu, dic biét 1a nhiing née anh em nhw Lién-xo, Tridu- tién, Mong-cd may, nim nay da phai chuyén gia y hoe dén Trong-quéc Khao sat va nghién ctru. Hé théng ly luan va ky thuat chita bénh dic bigt nay ciia y*hoc Trung-quéc sé phéng ra nhitng tia sing ruc ré choi loi trong linh vire y hoc thé gi¢i. Con nh nhiing phép chita bing khi cong, thoa bép ciing cd mét lich si lau dai va higu qua dic bit, Nhitng phwong phdpechita bénh dc bit dy da néi lén mot c&ch hing bign sw phong phit cia noi dung y hoc Trung-quéc. : Y hoe Trung-quéc tir thoi dai mha Chu da xay dung nén mot ché a9 y su twong ddi hoan bj. Lic bay giv dwoi sw 1¢ thude cia quan t& = lwong cd dit ra cic whirc «Y su» dé quan ly cong tic hanh chinh’ vé yé sinh y duoc, didi nita cé chite «Si» a8 chuyén vide chita bénh, chitc «Str» dé phy tréch vin thy bien chép, chite «Phi» dé trong coi cac tai ligu v8 y duge, chite’« D3» lam cong tac ho ly vé phu trach nhitng viée vit, Vé phwong dién phan khoa trong y hoe ciing cé chia ra bon khoa 1a «The y> (thay thudc tréng coi vide dinh duéng), «Tat y», (thay thudc noi khoa), «Duong y» (thiy thudc ngoai khoa), «Tbi y» cac skhoa fly déu cd mot pham vi cong tic nh&t dinh. Ngoai ra lai quy dinh bién phap hang niim thi khéo xét vé thank, tich chita bénh, tai li¢n do y “sit nfm cy thé dé lam ein cir ma xic dinh sy dai ngd cho nhan vien bénh. Ti nha Chu tro ye sau,.ché do y vu va phan khoa y hoc u co phat trién theo sir tién bd cia thoi dai, Den doi Téng Nguyen yé sau da cé tén goi 13 khoa nhw doi Tong cé nhitng khoa: Dai, ‘mach, Tiéu phwong mach, Phong khoa, Cham khoa, Khau xi, Yét , Sin khoa sang thing kiém chiét thuong, kim sang kiém 1 ), dén doi Nguyén lai bd sung them khoa chinh cot fi ing khoa rene han ya khoa a h_bi i thanh quy m6 twong d6i rit lon, 18 chite trudng hoe ve thude tir a6i hoin bi. Thai y thy thi c6 chite Linh thira phu ‘trach, didi anes cie chite Bac si, Tro gito, Y su, Cham su, An ma sw, Chi cim su, Duge vién su, Y cong, Y sinh, Duge vién sinh, todn thé-trén 300 ngudi hoe, Thai y thy gdm cé hai bo phan Ia y ya duge, vé bo phan y thi dat ra bén khoa la: Y, Cham, An ma, Chi ciim. Vé khoa y lai chia ra nhing Khoa thé ligu, sang thing, thiéu tibu, obi, mi khau, xi, gide phip, mOikhoa du cé théi gian tu nghiép khac nhau, va 6 bign phap khio thi théng nhit. Xét yé trudng y hoc do nha nude td chire theo quy m6 lén nhw thé, trén lich sit y hoc thé gigi thi dé 1a mét sang ché iu tien, : Duong nhitn vige gido duc trong trudng hoc cia thoi xua la khong thé phd cap duoc. Su truytn thu y hoc ti déi nay qua dui khac, chai yéu 1a dua yao hinh thite truyén miéng cho dé dé ma ké thita dirgc hoc thuat ciia tin nhan, dé Wade ditm truy’n théng vé gio duc cia Trung y. Y hoc Trung-quéc ching nhitng da cé tac dung rit 1h d6i voi sy nghi¢p bio | ye sife khée cita nin din Trung-quéc tir doi nay qua dbi khée ma cting co inh huong rit lon déi voi y hoc thé gidi. Bircé tinh thin sang tao doc lap tich ce, Jai cdn gidi hap thu nhiing sw vat tin tién & ngoai dua toi, ciing co thé dem giao "lw ra ngoai thanh tru y dige cia minh. Y hoc ‘Trung-quéc di theo dé ma phat trina, Nhe trude C.N, 138 nim, Han Vii Dé sai Truong Khien di sir rat lau & cdc murée Nhuc-dé, Tay-vire va Ba-tu, nhan dé da mang vé rat nhiéu cay thude nh Muc tic, Bd dao thu, Hd ma, A-ma, HO dio, Ba ling, v.v...3 6d0i Tay, cic sach vo chép cae ting dd va thay thuéc phién dich sach thude An-d6 cé nhitng phrong we: «Long thy bd tat dirge phuong », « Ba la mon chur tien duge phirong », «Tay- ¢ danh y so tap yéu phwong». Ciing co nhigu thir thudc tir Ba-tur va Tdy-vure ‘a yao nhu HO toan, Hong hoa, Mdt thir tit, Ba din hanh. Vua née Bal-tan (1) @ nhidu lan sai str dén Trung-quéc hitn.nbimng quy vat va vi thuée nhu nim sir dem +} thude B2-da-gia sang hién. Nhitng vige trén du gip cho ‘thio hoc cia Trung-quée due phong phi them, Ve phuong dign i, thoi dai Tan, Han di bit diu, Dén nim 562 trube C.N., «Minh dung d3 > da truy’n sang Nhat-bin, lam thinh sie chi hoe cha Nhat-bin, Bic bigt 6 thoi Tay, Duong, y trung tim y dirge cia A chau, nhw tir nim 541 dén dé day hoc vé Trung y; nim 608, Nhat-bin quéc dé hoc vé y hoc, va mang yé nue Purdng nha suv Gidm-chin durge moi 6c, dure ngwoi Nhat-bin ton i phiin nbitu 1a ding y hoc trung thé kj da co mot su titn i sau nay. Nhu & thé ky ‘Bong la A-duy- Se 8e = ENE phwong phap dé phong bénh déu mia, qua sw ci tién dn din phd bign viée ding dau nguwoi dé trng dau da thu duoc thanh tiru r&t lon, dén thé ky th 17 thi truy8n sang cdc nwéc Nga, Tri’u-tién va Nhat-bin ; vé sau lai truyén dén nse Thd-nhi-ky va nuéc Anh. Thé ky thir 16 dén thé ky thr 17, Nhat-bin va chemmee & Au chau dem quyén Ban thio cwong muc cita Ly-thdi-Tran dich thanh chit la- tinh va cac thir chit Nhat-bin, Phap, Nga, Dire, Anh, da duoc sw ton sing cha cdc nhan si nuéc ngoai. Gln day Lién-x6 lai dem gin twong da Ly-thei-Tran yao twong & trong Bai hoc Mac-tu-khoa, ton 1a m6t trong b6n nha Dai khoa hoe trén thé giéi. Dong thoi, Trung y dtrye mdi ra nuéc ngoai chita bénh, hoxe nhitng ngwoi ban quéc té dén Trung-qu6c chita bénh cang ngay cang nhiu. Tom lai y hoc Trung-quéc déi voi y hoc thé gidi di gép phincdng hién lon khong tht xoa bé duge, Theo nhirng tai liéu trén, co thé thily ring y hoc Trung-quée da chiém mot dia vi trong y€u trén lich sit. Nhung ma & thoi ky ban phong kién ban thwe dan cia Trung-quée cii, ching nhirng da khong coi trong, trai lai, com 1a déi trong bi tiéu diét, da chiu s-coi ré, bai xich, dA kich, bire hai ctia dé quéc cha nghia va giai c&p maf ban tay sai ciia née ngoai. Bon phn dong Quéc dan ding nim 1929 di ra lénh thi tiéu Trung y Trung dgc, dé 1A mot toi 4c. Tuy nhién trade si phan khang cia quing dai quin ching nhan dan bude ching phai thi titu ménh lénh. Nhung chinh quyén phan ddng Trong-gidi-Thach khong phai vi thé ma thay ddi am mun tiéu diét Trung y cia ching, sau cing ching dem viée thi titu céng khai chuyén thanh si tiéu diét ting boc, dung tam ciia chang 14 yO cing déc ac. Vi thé di trd ngai rat lon cho sw phat trién cia Y hoc Trung- ude. e Dang Cong sin va Chinh phi nhan dan Trung-quéc yi dai tir trude d&n nay luon luon coi trong di sin vin héa cita Trung-quée va lay nguyén ly cha cht nghia duy vat bién chitng, chi nghia duy vat lich sir cia Mac — Lé-nin danh gid duge ding din tinh ch&t khoa hoc cia Y hoc Trung-quée va tac dung yi dai cia n6 déi voi sw nghiép bad vé site khde nhan dan. Mao Chi tich tir nim 1944 di ra chi thi doin két Trung Tay y. Tir ngay toan quéc gidi phéng téi nay, do sr quan tam YA coi trong cia Dang va Chinh phi nhan lan Trung-quéc, dwéi anh sang cia chinh sach doan két Trung Tay y ya ké | phat huy y hoc Trung-quéc cfia Bing, di d® cao dia vi chinh trj etia ny cd vii manh mé tinh tich cire cia quang dai Trun: a cho 50 i g hang ngi Trung y ching nhimg da Ot le fae chita bénh, ma trong sw nghiép vé sink’ phong dy tich cire. Dac biét la tr khi da gay duoc ¢ sinh i ving duoc cong cu khoa hoc ty nhién hién dai, nén trong vi¢e quan sat va pham tich khong thé trénh khdi co mot vai ché khong chink ae wi thé quyst khong thé tr min tw tie, clin phai ding sw hi’u biét va phuong phap khoa hoe hign dai d8 chink ly va dé cao hon nita. Ching ta kien quyét tin tong dui sy linh dao cia Ding, thong qua sy doin két hgp tac chit ché gitta nhimng cin bo Trung Tay y dirge Trung-quéc, khong: bao lau nita nhat dinb co thé ké thiva duoc di sin quy bau cia Trung y va phat huy hon nita dé sang tao thanh miOt mon y dirge hoc doc dao cia Trung-quéc. 2, — Ly Indn cia Trung y cé mot hé théng riéng biét trong Y hoc thé gidi. Sr inh thanh cia hé thong ly ludn fy latirtrong thie tién ma tng két phattrién ra, Wi thé hoc tap Trungy true titn cin phai co sw nhan thire khai quét ve hé fhOng ly lnan Ay méi co thé kéthgp voi lam Sang ma hoo tap va nghién ctu them Whig, Noi tm lai, trong sy hiu biét cia Trung y chit yéu la: ye phwong di¢n inh ly thi cd Tang trong, Kinh lac; vé phong dién ngayén nhan bénh thi 106 Luc dam, Thét tinh, fim thuc, khéi cw; vé bign chitng thi co Tam tiéu, ‘Lue kinh, Vé khi, Dinh huyét; v8 phwong dign chin dodm thi co Tir chin, Bat Jouong; vé phép chira thi cé_nghich, tong, chinh phin, tiu_bin, hoin_eiip va tam phép: han, thd, ha, hoa, 6n, thank, tiéu, bd; ve tinh ning cia diye vat thi Te tir khi, ngii vi, thing giang, phi trim; vé phwong dién phéi ngii va tac fia bai thuée thi cd quan, thin, ta, sit, thiit phuong, thap té, Nhimng frén déu 1A ndi dung co ban xay dung thanh hé théng ly luan cia Trung @iic higt 1a hoc thuyét am duong, ngit hank né co aii tac dung lién he cde wong didn dé lam thinh bd phan trong yéu trong hé théng ly ludn Trung y. Y hoe Trung-quéc tir ly Inan d@n lam sing, tir phong bénh dén tri ligus ‘mot hoe thuyét co bin,ctia nd, trong dé bao ham: nhiing van dé thién thoi, fa ly, hodn canh. Nhirng vin d@ ay Iudn Iuén duge nhin 1a mot bo phan trong yéu. Nhimg ly Iuan y xAy dung thinh be théng ly In@n tia, Trung ich nay trong hai chwong Am duong Ng hanh (co phu thém van khi) va iva tir nhién gigi, d6i voi kbdi ni¢m chung cia nhing vin de trén va c6 lién quan dén vin dung thie té, phan biet thanh trong ditm mia © Tugw. Vi hoc thuyét nay pham vi kha rong Ién va noi dung cing twong i nim vitng duge toin dign, mong ring ngwoi hoc tren ‘sé dao siu nghién ciru them pita. cia than thé ngwoi ta, 1a mot qua trinh hoat dong gp, trong thi tiéu héa, tuan hon, ngoai thi xem x¢t, déu khong phai la tiém hanh co lap. Vi nhw i tang voi cae t6 chirengoai da, ching nhing con co quan hé nvong tra lin nhau dong sinhly bink throng, maciing 0 nén. whiing hoat dong cia via ton thin, hidu, vige hidu bist ve néu nh vai y hoo, y t 2 j nia; vira nim vitng duge sir lién quan hitu co giita bo phan nay voi bd phan i khac, lai cin nfm ving su li¢n quan hitu co gitta bo phin voi toan th8 va hoan canh nira, Trung y nhan thire vé tang phi la xiy dung 6 trén co si ay. Chuong Tang tong trong sich nay li néi rd vé vain dé ay. Kinh lac 1a bd phan ly luan trong yéu cita Trung y néi chung, ai cing nhan ring quan hé gifta kinh lat va cham etru hoc rit 14 mat thiét, trén the té thi d6i véi cdc khoa khic, khoa nao ciing 6 quan hé véi ly ludn co’ sé nay, boi vi Kinh lac voi Ngii tang, Lue phii, dau minh, tay chin, khop xwong, vv... du cd lign quan v6i nhau, néu khong co sir hiéu iét nay, thi khong thé nhan thntc cu thé dugc su lién hé ni tai cia than thé ngwoi ta, tite 14 khong thé xuit phat tir toan bo ma nhan r6 duge bénh tat. Vi thé chong Kinh lac trong sach nay ban chép kha ré rang vé 12 kinh lac, 8 mach ky kinh va con phu vao miy chue ban dd hinh dé tién déi chiéu. Gon cae kinh biét, kinh cin va 15 lac thi chi néi dai Khai thoi, dé c6 mOt khai niém so bé. ; Nguyén nhan gay nén bénh tuy rit phite tap, nliung khong ra ngoai ba nguyén nhAn 1a Noi whin, Ngoai nhan va Bat ni ngoai nhin. DO TA sw quy nap dai thé cia ngwéi xa. Trong chong «Nguyén nhan bénh » ciia sich nay, yé Ngoai nhn thi ldy «Luc dam » lam chit yéu va cé néi’thém dén Dich 1é vay Phuc khi; vé NOi nhan thi ly « That tinh» lam chi yéu; ngoai ra nhwr tin ubng, nhoe mét, bi dam chém, bi vip nga, bi tring thi clin, bi tring doc, thi li¢t vao pham vi Bit noi ngoai nhan, Trén co ban Ja x¢t theo phwong phap phin loai vé ba nguyén nhan eta Trin-yo-Trach ma phan loai r ‘rung y phan loai vé ching hau khong ngoai hai loai lén !4 Ngoai cim va Noi throng, néu dem chia cu thé ra nita thi cd si khdc nhau 1a Luc kinh, Tam tién, Dinh vé, khi huyét, tang phi, kinh lac. Phong phap phan loai nay, tuy ¢ méiloai cé dic diém riéng, niurng tinh thin chung thi fa nhat tri, cing 1a phuong phap bién chitng ciia ly lun Am, dirong, bitu ly, han, nhi¢t, hur, thie trong bat ‘ewong chi dao. Thire tién ching minhtrén lam sang vé nhitng phwong phap phan loai nay, throng throng d@u la tng hop ma tng dung, vi thé chiing ta trong khi hoe tap clin phil nim dugetoin dién, thi khi gip béah moi tng pho dé dang. g «Chirng hau phan loai » trong sch nay chi yéu JA néi rd nhiing vind fy. phap chin dofn cita Trung y chit yéu 1a tir chan: vong, vin, vin, r chan, da nit ra dure kétluan tire la Bat ctrong: «am, dong, nhiét», nim chic dugc nhitng thir ay thi mdi cé thé chuong «Chin phap » trong sich nay, trirde tien u Eas cia «bat ctrong », sau moi ae cham erru, thoa bép, niin xwong, thi cd chép & nhitng iéng. Vé FRIES vaak ag Wee Ut cia ies ee reeks nal K§ hoach, o6 timg birde dB tim t0i, de Diet cin phil théng nist thie tien va ly Juan, trong khi eee can, pas hiéu duoc nguyén tic ly Iudn, khi gip benh nim ving nguyen tic va van dung linh hoat méi Santo omaucrdichiat a8 thre dung», choc va dung 1a nhat tri ae Sts Seon a Ve duge vat hoc ciia Trung y da cé thanh tirn to lén, ching nhizng no biéu ign & phurong dién nhi&u loai, nhiu thir, cong higu wu viét_ ma 6 viée thu hai d bao ché, eft gitt, cfich ding, v.v.4 cling cb mOt s6 kinh nghiém rat dang ay Ma nhimg kinh nghiém dy lai c6 quan hé rat lon voi két qua chita ben. Hon yg thé nita, déi vGi sw nhan thire vé cong niing tinh vi ciia vi thude, viéc nen. ding hay kiéng ding trong khi phdi ngii, di thé hién day di hé théng rieng biét ve ‘durge vat hoc cia Trung-quéc, Cho nén chong , Vé dim nay 6 trong bai tra cita ng néirat rd.« Chon trong chin quytn «T6-viiny, «Nan kinh », « Am-duong dai luan», «Thai 16», «Dirge lug» va «Binh mach bién chitng»dam thank 16 quyta * «Thuong han.tap béah ludn». Ong két hop ly luan voi thire tién d@ lam sang t6 va phat trign them mot biée, rdi nhdn dé mA 4p ra ching tri luc kinh eta Thuong han luan va vé van dung Ngii hanh & trong tap bénh luan (Kim-q luge), xy ding ra khiin. phép chita bénh cho Trung y doi sau. Déi chiéu véi hign tai thi hoc thuyét Am duong Ngii hanh ding vao trong y hoe 1a quan diém duy vat cht phat cia ngwei xwa & wrén mot trinh dé nhiit dinh né khong th? gidi thich tit ca sr vat ciia tir nhién gidi m6t efich hoan toan dirge, vé vie nghién ciru sy ciu tao tink vi cia ndi bé co thé cling khéng thé gidi dip duge mudi phiin hoan hao, Nhwng vi né 1a mot hoe thuyét ma loai ngwéi sau khi xem xét toan di¢n vé gidi ty: mhién, da van dung tur twdng thién tai ma khai quat ra duge, cho nén hoc thnyét dy di tim ra dugc,quy luat chung cae hign trong vé ty nhién giéi mot céch chinh xc. Bing v8 phuong dién Trung y hoc thi hoc thuyét dy két hop voi thue tién erent phong phi dug tich lity tir lau doi, roi dan din d6i vai sinh ly,/bénh thé con ngudi cho dén nhitng vin dé chin dodn, tri ligu, duge vat thich duge cb hé th6ng, két thin mt khudn sao rieng bidt ve «her, g». cdirge>cita anes yhoc. Mio dit ly luin ay déi vei ogay pense iichinhly, nang cao, nhung vi trén cin ban c | ee php. tu phat, vi thé may nghin f chita bénh hep voi ore cl % arin. comechi dao, be tidn thuyét A lin nhau va van dong khong ngirng cia Am duong déi lap dy lai la ngudn géc chia yan vat sinh béa khong ngitng trong yi tru. T Am duong trng tugng dai Juan sich Té-vaa néi: 4m duong la quy luat cha wir try (pgp the che bin ve €6i (phép t&e cin bin ve di lap ma thong nhat cia tr nhién gidi), la cong ky ciia van vat (tat cA su vat chi cd thé theo phép tac nay, khong thé trai nguge lai dugc), 1a ngudn géc cia } sur bién héa (tat c& sur vat dBu cain cit & phép tic nay ma bién héa) 1a ekn ban ciia sir sinh sat (moi sur sinh thanh, hiiy, diét du mé diu & phép tic nay) 1a phi cita thin minh (day tire 14 ché tap hop t&t cd sw miu nbigm trong tr nhién gidi) ; chia béah phai tim cin ban (ngwoi 14 mét sinh vat trong br nhién gidi, chita bénh cin phai tim phép tic cin ban nay). O day néura ro rét sw sinh troéng, phat trign va diet vong cjia t&t ci sir vat trong vii tru déu cn ctr vao phép thc bién béa Am dwong ma van dong khdng ngirng, vi thé ndi Am _duwong 1A crong Iinh cia van vat, cin ban ciia swr bién héa, Ma hoc thuyét 4m dwong cing thanh la mot phuong phap tu tuéng dé nhan thire va nim vitng quy Juat tr Ahién, Néi v8 y hoc thi sinh ly hoat dong cita thin thé, sir phat sinh va phat trignciia hénh ciiug khong ngoai lé bién ha cia Am dwong. Muéh n&m vitng chinh xac quy luat cia tat bénh, suy tim ban chit cita tat bénh, ciin cir vao dé ma chita benh, thu dirge higu qua, thi trée hét phai hidu rd noi dung co bin déi lap, thdng nhat va van dong bién héa cia Am dwong. @) Sir d6i lap va thong nhét (hd cin) cita Am dwong. Am dwong lahai phwong dién déi lap lan nhau ma lai thong nbit lin nhau, tin tai phd bién & trong céc sit vat va hién twong cia te nhién giéi, vi thé am duong la hign tirgng déi lap va théng nhit, co thé ndi bat ky dau dau cfing thé, nhir tréi 1a duong, dat 1a Am, ngay 1a dwong, dém 1a am; dan Ong li dong, dan pA 1a Am; khi la dong, vila am v.v... nhiing vi du trén noi rd bit ky mot sy yat nao déu la déilap ma ton tai & trong vii tru, ma du cé thé theo vao thude {nh nb&t dinh cfia né ma phan biét lam hai phwong di¢n am va duong, Néu suy luan hon, thi phim nhirng thudc tinh twong déi nhw hoat dong voi trim tinh, Sita voi den t6i, hing phifa voi tre ché, & ngoai voi d trong, vo hinh weer saEan, lwrong véi on nhi¢t, v.v... khong mot cai gi khong phiti 14 quan h6 d6i lap cia am duong, do cé th® biét am duong tuy 1a mot khéi ni¢m trira Mirgng, nhung né 6 sin co sé vat chit, nd c6 thé bao quatva phd cap tat cA thank Wal nat déilap va thong nhit ciia tat ca su vat. Cho nén, thién am duong -nguyét thiénsach Linh-khu néi: «im dong c6 ten ma khong ¢6 hinh, suy ra dén trim, tinh c6 nghin ma suy ra dén van, d6i lap va tn tai cia am diong déu khong phai rat vat d8u cé dit hai phuong dién am duong d6ilap n bao ham san sv déi lap ciia Am dwong nira, Thi du: lam, ma ban ngay lai cé phan bist dwong 6 trong ; sm cfingcd phan bigt duong & trong am chan n sich T6-viin_ndi: edly Iudn cia am dirong na, Suy diéa Tn sw vat khtc thi cfing cé th8 néi tinh phite tap miu thudn ndi tai cita sw vat. Vi thé am duong khong phii tuyét di ma la trong déi, khong phai dai bidy cO dinh cho mot sr vat nao, ma 1 tay swchuyén bign adi lap eta sir val ma bién ddi. No ching nhitng dai biéu cho hai sw val co quan hé di! P, ma cing 06 th® dai bitu cho hai phuong dign d6i Hip Hin nhau ita sw vat tOn fai é trong ngi bd mot sir vat. Str vat tuy ¢6 khich quan ton tai cia 4m dwong déi lap, nhurng sy déi lap & day khong c6 thé xem la khong nurong tira ln nhau hoje chia clit ra mot eich tuyét déi giita sw vat voi sw vat IA c6 sin quan hé nudi dung lan nhau, nuong ta lin nhau, bit ky mot mit ndo ddu khong co the tach roi mitt kia ma tn tal mot minh dirgc. Vi thé theo trén quan hé lia nhau cia am va duong ma xét-thi nd ¢ m6t khi chinh thé thdng nhit, Dira vao sinh ly cia than thé ngudi fa ma noi thi co n&ing hoat dong clin phai nho vao sw gitip 4 cia vat chat diah duéng méi cé thé phat huy fic dung diy di; trai lai, dd ain udng cfing can phai nko vao six boat dong ctia tang phit méi cé thé bitn hoa thanh vat chat dinh drag clin thiét cho than thé, lam day dicho t8 chic tang phi, Vi thé vat chat dinh dudng 1a ngudn géc sinh ra co ning hoat dong, ma co ning hot dong lai Ia dong Ie ché tao ra vat chat dinh dudng. Co niing thude dwong, vat chat thude Am, co ché va tac dung lfin nhau, xie ti€a lin nhau, dé tire la bidu hién en thd ctia sir gitip d@ Min nhau, nwong twa in nhau, Thién am diong tng rng dai ludn Sich T8-viin ndi: «Am & trong gitt gin cho dwony, dong & ngoai gitp do cho 4m >, Dé ciing la dya trén sinh ly ma néi rd quan hé nuong ta lin nhea* ctia Am dong, Am kh{ (bao gdm nbitng vat chit hiru hinh nhw {ith huyét, tan dich, v.y.,.) cbita & trong 14 d8 cung duéng cho dirong khi (chi yao co nang hoat dong va cong ning bio vé bén ngoai); dong khi liu hinh & ngoai lade * bho vé cho Am khi; hai cai dé 1a dé nirong ta lin nhau, cn mat cing nhau, Nhu thé cd am khong dwong hoic co dong khong Am thi t&t nhién «mét mink 4m khong sinh, mot minh duong khong trudng» thi si vat sé dén chd dinh tré va hiy digt ee earniay ahuerig onitiitig blige. din, dicorig j d8i lap Min nhau ciia am dong d8u khong phai ding y 1a a 46 Jan nhau ; tac dung én nhau ; ludn luo: kia hon, ben nay ti&n, ben kia lai, dé trinh phat trién ofa sir vat ofing tire eta Am (1. ad aM iNet me tts YN hién tng ty nhién nh bén mia thay ddi nhau, mia Xuan dm, mia Ha ndng, mila Thu mat, mia Dong rét, tire 14 mot hinh thire Am dwong tid trdng, Thién Mach yéu tinh vi luan sach Té-van noi: « Tir Dong chi dén 45 ngay (Lap Xuan) duong khi lén dan dn, am khi xudng dan din, sau Ha chi 45 ngay (Lap Tha), 4m khi lén din din, dong khi xudng dan dan». Cau trén 1a dong khi lén én thi 4m khi kém di, cau dwéi la am khi lon len thi dong khi kém di, Am duong thay di lin nhau, cho nén cé sr thay ddi yé nong lanh. Nhung khi hau bién héa binh thuong déu khong mat mite do ciia nd, néu co sr bién hoa di thudng thi sé sinh ra tai hai, Vi thé van vat tat nhién cé sw bién héa tiéu rong cia Am dwong ma trong sw bién héa lai cot 6 di&u hoa va thing bling, Khong co sir biéa ha tiéu truéng am dwong thi khong cé sur van dong phat trién etia sir vat, sr bién hoa tieu trudng mat thang bing vi nhau thi khong thé duy tri duge trang thai binh throng. Say Juan dén sinh ly cfia than th® ngwoi ta cing cin phai gitt gin sir thing bang giita 4m va dong, khong thé co sw thién thinh thitn suy bat ky vé mot miit nao. Duong nhiéa sw thing bing cia sinh ly khong phai la thing bing mot each luyét 46i ding yén ma 1a sw thing bing twong déi duy tri dirge & trong mot qua trinh bign hoa tiéu truéng, van dong khong ogitng. Thi du ; trong khi cae co ning cia than thé ngirdi ta hoat dong, thi tat nhiéa sé tiéu hao thé dich vi phan dinh duéng voi mt s6 long nhit dinh, dé tire 1a qua trinh cha dong (riréng Am tiéu; trong khi hoa sink eae phan dinh duéog tt nhien lai phai tiéu hao dén ning lgng nbit dink, dé tire 1A qua trinh cia Am trudng duong tidu. Go thé thay ring sw bién hoa tiéu tradng 6 day chinh 1a ditu kien tit yéu dd thic day sw phat trin truéng thanh khong ngitng cia thin thé ngwoi ta, dong ‘thoi lai duy tri mot qué triah tét nhien ve thing bing sinh ly ciia than thé. | Tom lai, sw e46i lap » va ché cin», ctigu trrdng» vA cthiing bing» eta Ami dwong cé thé ndi rd quan hé ndi tai cia sr vat cho dén ngudn gée ve van tritn va bign héa cia nd Aira. Trung y hoe két hop khdi ni¢m co bin ‘gidi thich nhitng vin dé sinh ly, bénh ly cita than th ngwoi ta va ding 6 dé chi dgo cong tic chin dodn va tri ligu trong 14m sing, clin cir vaio dé ma iia Trung y, hinh thanh mét thé hé ly Juan ing hoc thuyét Am duong cua Ys hoe thuyét am dong vao y hoe £6i vii sinh lg, bénh ly trong than thé ngiesi ta ing tit ch trong thin th® ngwoi ta déu n bat ky 1a sx cfu tao cia “ cs Oi 15 vi Am ; bung thude Am, can 1a durong & trong phin am; bung thude am, ty 1a chi Aim 6 trong phiin am ». Theo day 6 thé ndi rd than th® nguoi ta 14 13 ehite hiw co phite tap, khong ké vé bd vi clu tao ho%e ye thud tinh tang phi d8u bao ham va thé hign sin ly ludn déi lap ma lai thong nbat cia Am dong va ¥ nghfa thire tin cita nd, Nhu trén da trinh bay, am, dwong & trong than th? ngwoi ta can phai thuong xuyén gift gin mitre thing bing tong ddi cia nd, thi moi c6 thé duy tri 7 duge trang thai sinh ly binh throng, néu mot khi am dwong khong digu hoa thi tt nhién mit thing bing ma sinh ra thién thiing, dé tire 1a co ché phat sinh ra tat bénh, Vi thé sau khi hi¢n trong cita bénh ly sinh ra, khong ké trén ching trang hign ra phirc tap nhur thé nao, dem quy nap lai thi khong ngoai sir thién thiing hoc thién suy cia am duong. Thién Am dong tng tuong dai ludn sich T6-viin néi: «Am thing thi dong bénh, dong thing thi am bénh, duong thing thi nhiét, am thing thi han, hin thinh qua thi bién ra_nhiét, nhiét think qua thi bién ra han, D6 tire 1a trang thai co ban ciia bénh do am dong mat diéu hda ma gay ra thién thing. Bat ky m6t mit nao bi bénh, t&t nhién sé anh hwéng dén mOt mit khac, am khi thién thing thi thn hai dén dong khi, dong Khi thién thang thi ton hai dén am kb{; Do am dwong thién thing ma bitu hi ra hign trong rit rd rét tire 14 chirng trang vé han nhiét, dvong khi thinh thay nhi¢t chirng, am khi thinh thi thay han chimg Néu phat trién dén mot trinh d6 nhit dinh thi han thioh qua ¢6 th® hién ra hi¢n trong nhiét, nhidt thinh qua thi c6 th8 hign ra hién twong han, dé lai 1a am dwong thién thang dén eve do ma chuyén ra hién tueng phan thudng, Vi thé co thé biét duc am duong thing bing la ditu kien tat yéu 2 git gin site khée, ma am duong mat diéu hoa 1 nguyén nhan cin ban dé gay ra tat bénh, Cho nén thién Sinh khi thongthién ludn sich Té-van ndi: «am khi hoa binh, duong khi kin daothitinh thin gitt duge binh thudng; am dwong chia ré nhau thi tinh khi sé tuyét mat, Yee Tee ce 8) Quan hé dm dirong déi vid vite chin dodn vé tri liga Am duong mit ditu hda di 1 mu ch6t cit benh ly bién hoa, thé thi vie dodn tat bénh cling clin phii dua vao phwong dién bién héa cia am din 6t bénh tinh mi c6 thé nhan thire duge bin chat ciia tat bénh, P n cia Trung y tuy cé phwong php bién chitng yé bat cuoag la am han nhiét, hu thie, nhung trong bat cwong thre ra lay am biéu chitng, nhiét-chirng, thre ching déu thuge chirog déu thude v8 in bénh fudn sach Té-vin néi; « Cin than xem xét am duong & dau mA di thiing bing 1a duges, O day néu ra digu hoa am Bien la eects ca cia vige chita bénh, Nhu diroag nhiét thinh qua ma thn hai am dich (dong thing thi Am b@nk) thi cé th8 lim bét phiin dong c6 thita, ding phép «béah nhi¢t thi chita bing thuéc han»; néu am han thinh qué ma tn hai dén duong khi (am thang thi dwong bénh) thi 6 thé lim bét phin am cé thita, ding phép «bénh han thi ehita bing thude nhiéty. Trai lai, néu vi am dich khong di, khong th8 ché ngw duge dwong ma gay thanh chimg dong cang; hoie vi giy thinh chirng 4m thinh duong khi khong dit khong th ché ngy dwgc Am ma thi cin phai bd mat khong dit cia né, do tire 1a sach Noi kinh néi: «Bénh . divong chita 4m, bénh am chita dirong » va ly ludn cia Vuong Bing ndi: « Lam manh ngudn g6c cita thay d2 ché dong quang (1), bd thém cin ban cia héa dé ti¢u 4m @»(@), Nhu thé déu 1a phép tic chita.bénh nhin hin vao mat diéu tri am dwong, lim cho khdi phuc duge thing bing. c) Quan hé dm duong déi véi phép duwéng sinh vi phong bénk Ngwai ta cing voi tw nhién gidi cd quan hé chit ché voi nhau, am duong & trong thin thé ngiroi ta ludn Iuén chiu anh hwéng cita tu nhién gidéi ma co sir ; bién héa, vi thé mu6n gift gin sw thing bing cita am dwong trong than thé con ngwéi thi -phii thich tng voi su bién hoa am duong cia tr nhien gigi. Thien Thigng-cd thién chin ludn sach Té-viin noi: «Disu hoa voi Am dwong bon mia», Thién tir khi di8u thin dai ludn sich T6-van lai néi: «Bon mia am dirong 14 cin bin ciia van vat, cho nén thanh nian dén mia Xuan mia Ha thi bio dwong dwong khi; mia Thu, mba Dong thi bao duéng am khi dé theo cin ban, cho nén eting chim ndi voi van vat trong quy luat sinh trudng, néu trai 1é én cin bin cia sink ménh, bai hoai déa chan khi. Cho nén Am Ja ciin bin cia van vat, 14 ngudn géc cha sw sinh tt, tréi 1€ do do thi tén ma aang bi asl sinh ra, theo 1€ do thi tat bénh khong Sinh ra duge. .. Theo 18 im rong the mined sOng, trai 1é dé thi chét, theo 1é d6 thj-binh yén, trai 18 do thi réi loan». cfu dé déu 1a noir sr thich’tng voi am dwrong bién hoa cita tr nhién gigi dé duy tri sw thong nhit ctia hoan cinh hén trong va bén ngoai, d@ cho 4m dwong thién thinh thién suy, 1a vin dé niu chét cia phép sinh va phong bénh. Pham ngwéi khong khéo dudng sinh thi khong thé ‘yi sir thay ddi cia bén mia Am dwong, nhw thé thi rat dé bj ta khi moh tat, tham chi sinh ra nguy hiém dén tinh ménh, con ngirdi ma sinh bénh nhw da adi tren Oi ta cing déu cd thé lam cho am dirong Am duong tg trong dai luda sach Sng nhién mitng qué hai dong », r thiing bing cia am dwong trong e dig an. B.—NGU HANH 41,— Kh&i niém eco ban vé nga hanh, Ngii hanh 1a Kim, Moe, Thiiy, Héa, Thd. Dé la khai niém trim trong cba ngwoi xwra clin ett vio thudc tinh cia Ngii Hanh, ding quan hé trong sinh trong khée eta Ngi hinh lam cOng cu ly thuyét dé giai thich sw lién quan lin nhaw é gitta sur val va quy luat van dong bién hoa cia nd. Trung y hoc van dung quy luat sinh kh&c ché hoa cia Ngii hanh dé néi rd quan hé tuong sinh tuong khie lin nhau cia ndi tang ngwoi ta; ding phép quy. loai ngii hanh dé néi rd quan hé lan nhau gitta cde bo phan than the va gita con nguéi véi hoan cinh bén ngoai, nay dem trinh bay hai diém dy duwéi day. 4) Sir trong sink trong khde ctta ngit hank. «Sinh» cé him y nghia nudi dung giip dé. Gitta ngii hanh déu cé quan hé nuoi duéng ln nhau gidp dé lin nhau, quan hé dé goi don gin la «Net hanb twong sinh». ‘Rhir tu cfia Ngii hanh twong sinh la: « Méc sinh Héa, Héa sinh Thd, Thd sinh Kim, Kim sinh Thiy, Thiy sinh Méc. Trong quan hé Ngit hanh tuong sinh, bit ky mot hanh nao déu c6é hai mit: sinh no va né sinh, ciing tire 1a quan hé me con, sinh ra né 1a me, né sinh ra la con. Lay hanh Thay lam vi du : sinh ra ‘Lhiy 1a Kim thi Kim 14 me Thiy; Thity sinh ra Méc thi Méc 1a én Thity, suy ra bén hanh khée cing nhw thé. «Khiie» cd ham y nghia ché woe va ngin trd, gitta Nga hanh déu c6 quan he ché woe lin nhau, ngiin tré In nhau, goi don giin la « Ngit hanh twong khic», Thit tir cia Ngi hanh trong khitc 1a: Mge khite Thd, Thd khic Thiiy, Thay... khiie Héa, Hoa khiic Kim, Kim khite Moc. Trong quan hé Ngii hinh twong khitc, oling tite la quan h¢ «thing né vind thing», khiie duoc né 1a «thing né », nd Ihde duge 1a «no thing ». Lay hanh Moc lam vi dy: khiic Moc 1a Kim thi « Kim la thing mOc », Moc khiie 1a Thd thi Thd 1a «Moe thang» suy ra bén hanb khie efing nh thé. ’ frong ngii hinh twong sinh dng thoi cing e6 tong khiic, trong tong u c6 trong sinh, dé 1a guy luat chung v8 van dong bin hoa néu chi c6 thong sinh ma khong twong khiic thi khong the ng phat trién binh thuong; 06 twong khie ma b sw ay tic di oa fe | eT Ty sinh, cfing khong thé khong ché, khong sinh thi khong do dau ma 1én len, khong ché ngw thi cang thinh qua ma lam hai. Gin phai trong sinh cd ché, trong ché 6 sinh thi méi cé thé van hanh lién tue ma tvong phin twong thanh», Cho nén quan hé ciia Ngii hanh khong ngoai sr sinh héa lin nhau, ché woe lin nhau, da cin trong sinh Iai clin trong khic, digu hoa ci bén nay ben kia moi cd the git gin sir dig hoa nhip nhang léin nhau, bao dam sw sinh héa khong ngitug cha sw vat. ———» Chi six trong khic ————= Chi sy trong sinh = ----= Chi sir tirong sinh Samene Chi sy tuong khite Hink 1: Ngi hanb tuorng sinh 66 Tong twong khic Hinh 2s Nqihanb trong khic c6 ng tong sinh Sur ch€ héa néi tren 1A chi vio Ngii haoh sinh kh&e dui trang thdi bink thuong, néu gitfa Ngii hanh voi nhau ma sinh ra thigm thinh thign suy, khong thé gir gin doe thing bing cin, cd ma hign ra trang thai trai throng thi gol 1A «tong thira trong vi >. qThita » la co ¥ thira thé ma Min dp, evil» la co y Khinh nhOo, theo quy inh khic ma xét thi déu 1a mot loai hién tugng phan thing, Inat chung thi Kim khie Mde, nhung cé Ite cing cé the Moc. Nefi yan hank dai Ingn sich Té-van n6i: «Khi thai qui thi 1 nd, mit Ikhée cing c6 th? khinh nhin cdi Khe che Emit cai bi né khfie ché ngwoc Jai khinh nhon ng kb&e manh hon», B6 la git thick Ngi hanh | é héa bink — Lig S rd s We kim) re —> Chi sy Tong sinh —= Chi sy Twong thira — > Chi sy Tirong khdc “<= Chi sy Tuong vii Airy 3: Quan hé ché héa cia ngi hanh Hinh 4 : Ngi hanh trong thira trong vi b) Quy logi ngit hank. Ly luan Trung y hoe ching nhitng cho riing cde bd phin trong thin thé ngudi ta 1a mot khdi chink thé théng nat, con cho ring than thé ngirdi ta cling cé quan hé tong tng yoi hod canh tir nhién gidi & ben ngoai. O day néi cfc bd phan trong than thé 1a chi vao Ngii tang (tam va tam- bao lac, can, ty, phé, than), luc phi (dém, vi, dai truong, tiéu trudng, tam tien, bang quang, ~ ngii thé (bi mao, conhuc, huyét mach, cén, cét thy), ngii quan (lai goi 1a that khigu : tai, m&t, miéng, mili, luoi). Noi vé hdan cinh tr nhien gidi bén ngoai, chit yéu li chi vao mia tiét thay ddi (Xuan, Ha, triréng Ha, Tha, Dong), ngi khi (Phong, Thi, Th&p, Tao, Han), ngii sic (xanh, vang, dd, tring, den), ngit vi (cay, chua, ngot, ding, min), DE ndi rd tinh chit chinh thé ya nhitng quan ire tap cia phan trong phin ngoai thin thé thi Trung y ly Ng hanh ‘lin cit vito cic diic tinh cia nd, ding phwong phap theo Toxi, th /dem eats a. va sir vat Be lién quan dén than thd, rdi cin cr h thai, hig twong gidng nhau ma phan biét va nap — dich chi yéu 1a ti¢n cho sr hitu bn Pp y dién d3 xem hoa ctia si | nhimng dem Ngi hanh phi hgp yéi tk thet trinh phat trién cia sinh vat v8 phrong die q ngii vi, V-v... (em Alnk dudi), theo dé ma c6 thé biét digo quan hé giira cae hign tuong 85 thude cia mdi hanh ciing cé thd ndi rd quan hé tdng hgp vé bién héa, phat tritn, thic day lin nhan cia sr vat, Ngii hank két hop vao nhin the thi Ify ngii tang lam co sé, nh can thude moc, tam thude hda, ty thude thd, phé thudc kim, than thude thiy. Lai do we V6i phit la quan he bidu ly voi nhau, do ngii tang voi ngi thd, ngit quan, ngit chi, ngit sac cé si lién hé mat thiét v8 cong ning sinh ly ho&e vé bién héa bény ly, vi thé ma Ngfi hanh quy loai lai thong qua’Ngii tang may két hgp dén cac mat luc phii, luc thé, ngii th’, ngii quan, ngii chi, nga séc thanh ra quan hé mét loat voi nhau. lai con lién hé dén ngi khi, qua n khac cé lién quan nh ngii sac, y Ngii Ngii Ngi Qudtrinh Thoi Ngi Tang Phi Ngi. Nei Ngai vi sic kh phattri&m © énh_—hanh | quan, th ché re iy Aad a (chua xanh phong sinh) xuan mdc can (dém mat can gidn) (ding 43 thir trudng) ha héa tam (titu Indi mach mitng) (ngot vang thap hoa) {Trwéng Thd ty } trong ‘ : ha (vi miéng{ co —_lo) (cay tring tao thu) thu kim phé ion nhue ; tregng mili ¢ bi budn) (min den han tang) dong thay Than {bang tai } mao ae ‘ y quang c6t sg) . N “a Phuong dién ty nhitn * Phuong dién nhan thé ~ Nhw thé léy Ngii hanh 1am trung tam, thong qua sir bin ddi cia thoi lénh, kéthop voi sir bién héa ciia ngii khi, qua trinh phat tritn cho dén ngii sic, ngit vis. va ly nhitng hién trong va thudc tinh, cia tw nhién nhu thé so sinh yoi ngii tang cfia nhan thé, theo dé ma lién hé dén lue phii, ngii quan, ngit chi... lam thanh mot hé thong thé hién sy quan hé trong tng cilia than thé ngwdi ta voi in canh tir nhién gidi, Lay Hanh Moc ma néi: mia Xuan cay cd bat dau ny nh tréng, hién ro’sinh khi bdng bot, bi8u hign ra mu xanh, cho hanh Moc dé trong tring cho mia Xuan. Trong qua trinh phat trién, wOng, hoa, thu, tang thudc v8 vong adi, trong khi hau bién hoa », két hop voi nhan thé thi tinh cia gan,thich digu dat, thu 0 trang thai mia Xudn va hanh Mdc, Ma Can trong ngii tang hé bitu ly voi nhau, Can lai khai khiéu & mit, nén Gan tang-cd bénh thong phin nbitu hien Gan Méc yng qua thi phitn nhiu hay on & ‘ngii ehi Can chi ve Néi tom lai, van dung tae dung ché héa cia Ngi hanh sinh khile cé thé néi ré quan hé sinh ya ché lan nhau va hién trong thing bing chia trang thai sinh ly gita cdc tang phi voi nhau, cfing co thé ding dé suy dién va gidi thich bénh ly bién héa cia tang phi. Tac dung quy loai cia Nyfi hanh la dem sr vat cé lién quan nhau, chia vio méi hanh cé thé chi rd ra giita céc bd phan than thé ngwéi ta voi hoan canh tir nhién giéi la mot chinh thé hitu co phite tap. Vi thé hoc thuyét Ngti hanh trong Trung y déi v6i viée chin don ya chita bénh déu co gia tri nhat dinh cia n6, 2.— V4n dung ngi hanh VaAo bién chirng lugn tri a) Su sinh khde ctia ngit hank va sir truyen bién tat bénh cita ngit tang. Sw phat sinh va phat trign cia moi tat bénh tuy 1a rit phire tap, nhung cfing cé tinh quy Iuat chung cia né. Quy luat chung cia n6. Quy luat do & tinh hinh chung déu co thé ding Ngi hanh dé gidi thich trong luc 1m sing ching ta c6 nam vitng yny luat truy8n bign cia tit bénh méi cé thé lam ding duge vi¢e dr phong va phirong cham tri lieu. Quy luat truy@n bién tat bénh cia Ngii tang khong ngoai bén phuong dién; «tuong thira», «phan vii», «méu bénh cap tit >, « tir bénh pham mau >. » Bitu nan tht 53 sdch Nan kinh néi: «Bénh cd hu ta, co thire ta, c6 tic ta, c6 vi ta, cd chinh ta, thi lay gi ma phan biet?» Tri loi: «bir dang sau d&n 1a hr ta, tir dang true dén 1a thwe ta, tir hanh khiec n6 dén 1A tic ta, tir hanh né khdc dén Ji vi a, tyr bénh 1A chinb ta» HS 1a ndi rd quan he truyén big tat bénh cia ngii tang, theo dwong dén hic nhau cia bénh ta chia lam nim tinh chét, Hw ta tir dang sau dén tire 1a bénh me lién cap dén con, nh bénh can truyén tim; thie ta tir dang truGe én, tite 1a bénh con pham nie, nh bénh Ty truy8n Tam; tie ta tir hanh _ kh&c né dén, nh bénh Can trayén ty; vi ta ti hanh né khic dén nhu béenh tam; chink ta 1a tr bénh nh bénh Tam, vi nguyén nhan cia nd h & tam, khong phi tir tang khdc ma trayén dén. Doan nay ghi uat bén phuong dién trén (ngodi racdn nén tham khio cic muc co cl ing luan, thién Khi, quyét luan ae ‘ign tat nh). 66 la, quy luat chung ve a Byers a i i Tam (con cusp khi me) khi thay nhiing ching ikhong ngi, bi 16 Fe ign long lofing, méi mét khéng cé sire; tim dip manh Ba h 4 HebAY, quén, néu chi chita mot minh Tam 1a khong thé gidi quyét duge van a8, cin phii boi b} Ty Thd lam chi, kiém duéng Tam thin, lam cho Ty khi manh khée, khong dén ndi con én cwép khi me, thi Tam huyét diy di ma moi bénh tr khéi. c) Bénh hu lao thirdng thay trén lam sang, n6i chung la do Than am bit tic, hu héa boc lén, ngoai sr xudt hign céc chirng néng ting con, md hoy trom, ho, thd huyét, thudng thudng cé kiém eA nhiing ching trang khong : nga, 61a Than thity bat tic, chan am khong dua lén duge, Tam boa mot minh cang qua ma gay thinh bénh khdng ngi dwgc; chita bénh khi dé clin , phai trang thiy ché duwong lam chi, Than Am duge day di, hw hoa ty rit xu6ng, thi cde chirng tu nhién co thé din din khdi hét. Cin ctr su trinh bay trén, chitng hdi hop khong ngi tuy 1a tat bénh cia Tam kinh, nhung nbitng tink bind Ty Thd he ‘Phan thity bat tie déu cé thé lam cho Tam huyét bat tic hoje Tam hoa. mot minh cang thinh qué ma hien ra chitng hdi hop khong nga, 2) Bénh can. — vi du Bign chirng luda tri vé Abieng ching daw dau, hoa mit, chong mat: Trong tat bénh cita Can kinh, throng thay rat nhiéu 1a chitog trang dau dau, hoa mit, chong mit, noi chung 1a do Can héa bée len ma sinh ra, Nhung cfing cd nhitng nguyén nha vi Thao thay bat tic, Phé khi khong dua xudug, ty khi khong kign van ma gity nén. Nay chia ra tinh bay duoi day: - : _a) Nbr khi vi Can duong dua len, Moc h6a thinh qué ma co nhiing ching trang dau dau, hoa mit, chong mit, mit hdng, mit dé, mach huyén ma citug, ‘thi co thé true tiép ti thie hoa G Can kinh Can dirong da binky: roi thi duu -vi-hoa miit, chong mat cing tr nhién tiéa mit. Boi vi bénh do con & wn chira lién quan dén tang khée cho nén trong cach chita’ 1a don ay Mée virong, Can phong chuyén 1én ma hién ra nhitng may, mit 161 xim, Mit hoa} dau dau, chong mit, phiin nbiéu b da dé tiéu tuy, co khi hw nhigt. BO tire 14 bénh o trong néi; «Than thiy bit tie ma ta héa xéng vio nfo». a phong thi dau dan cing dik dgi, mit mo cing n¥ng, thiy ma ching diiu dau mit mo tr nhién bot. “hAnh ma noi thi la «Thay khong nudi dige dé nudi duGng can Mgc méi 6 thé theo Bo tite 1a phép tie con hr thi bd me». nén khi lam sang chita bénh, cin phai bdi Thd sinh Kim lam chi, Phé khi théng, ean Moc binh thi nhitng ‘chirng bénh hoa mit, chong mat cfing cé thé te nhién khdi. Xem bénh chirng dau dau, hoa mit, chéng mit ndi trén tuy rfing bénh thuge Can, nhurng ciing cé thé vi nhirng tat bénh & Phé, Than, Ty, Vi ma lam cho can MOc mat diéu héa. Vi thé ma trong viée chita bénh cé nhitng phuong phap khde nhau nhw tw thity ham Méc (1) thanh can ta héa, bd ph€ ché can y.v .. 3) Bénh Ty. Vi du Bign ching Iudn tri vB benh Tiét ta: rit nhitu nguyen nhan gay ra bénh Tiét ta, vi Ty hw va th&p, khi xAm hai 1a thong thay Indn, ngoai ra nhir Than duong bat Tae (hda khong sinh Thd), bénh can pham dén Ty déu cé thd gay nén Tit ta. a) Khong mu6n &n udng, an thi muén di tA, ngure bung. day tire, tay chin khong c6 site, d6 la benh Tiét tA do Ty duong hw yéu, mit kh& ning chuy@n yan, nén ding phuong phap bd Ty d@ chita. Ty co kh ning kién van thi bénh Tiét ta te nhién khdi. Rieng v8 benh Tiét ta do thép lam hai ma gay ra, cach chita thi nén theo vo ki¢n ty téo thip Thién Am dwong tng tung dai luan sach T6-van néi: « Thap thing thi tiét ta». Tire la néi ve chirng bénh nay. Tom Iai hai benh Tiét ta day tuy khong gidng hin nhau, phung bd vi efia bénh phat d@u 1a sinh & Ty, cho nén phuong phap chita bénh cing déw 1a mot, tite 1a theo ‘ly ma chira ca. “b) Nhtr Mang mon héa suy khong sinh digc Thd thi c6 thé phat sinh bénh Tiét tA vito Ite ting sing (goi la Ngii canh ta) .Chiing trang ciia no 1a dg day yéu Niet, in it, khong mily khi dau bung. Nhan t6 chi yéu gay ra ching nay ding ahw Stich Y-tng tat doc ndi: «Than chit v8 dai titu tign la gée cia su déng kin ». Tuy ring thude Thiy mA chan duong cing c6 & trong dé. Thiéu ha sinh khi, Hoa 14 me thd néu mot khi héa suy kém thi ldy gi van hanh Tam tién dé lam __ chin nhit dd in 2» Do do c6 thé biét ching Tiét ta nay thi nhi¢ng phép thong loi _ va kign van du khong thé ding dugc, chi cé bd Héa sinh Thd, 1am cho than _ dwong khoi phyc, Ty Thd kién van méi cé thé khdi bénh ta. can Mée thai qué, thurdng thudng tai hai dén Ty Thd ma bj dau ‘die ditm chit yéu ciia chitng nay la bung dau, nhan di long ma Truong dudt Thanh néi: «Mang mon Héa suy yéu, ia chiy in bénh mA Moc virgng khic Tho..., thi ph’in nhigu dau Khi chika bénh nén chigu cd c4 Can va Ty. Néu don dau -toan dién, béi vi bung dau 1a can suy khéi dau ma ta vin con, bd Ty thi khdi ign cia chimng nay 1A Méc lin Thd, khi xudt hién don thuan, Nhung vé ph i 5 a thud phwong dién bénh ly thi kh6: & Phé, vi bénh bign cfia tang khac cing a the a Mean dén Eee chitng ho suy€n. Thién Khai Juan sich Té-van néi: eNgi tang luc phi déu gay nén bénb ho». Lai nhw thién Kink mach bién Iuan sach Té-van néi: «Bénh suy8n do Than gay ra, dam khi lam hai dén phé... Bénh suy8n do Can gay ra, dam khi lam hai dén Ty... » Bo 1a néi rd van d¥ dy. Nay néu thi du dwoi day: a) Nhu Han ta bén ngoai voi m ta bén trong giing co & Phé gay nén ho suyén, non oe, tiéu ti¢n khong Igi, hoc khi cd kiém ca nhikng chitng trang sq rét phat néng, béi vi bénh bién chi y€u la & Phé, cho nén cain phai ding phrong phap tan hin truc fim d2 chita. b) Nhu bénb hu lao, ho lau ngay Phé hu, dng thoi Ty vi kém sw van hoa khi hién ra cdc chitng én kém, dai tin long thi nén bdi Thd sinh Kim, lic do néu chi ding phép nhudn Phé hoie bd Phé déu cé thé lam cho an kém va dai” tién long cang ning, boi vi thudc nhuan Phé thwong hay hoat trong, thudc bd Phé thuong tro ngai dén vi, chi c6 tric hét If/ki¢n Ty hoa Vj lam cho cOng ning cita Ty vi dige kién toan, nhw thé thiin uéng ty nbién ting, ia léng tw nhién khéi. Phé durge sw nudi dudng cita cdc khi thi Phé khi ty nhién khdi phuc, ho dom cé thé khong chita ma tr nhién khdi, cach chita nhw thé la ely bd Ty thay thé cho bd Phé», Ty thudc Thd, Phé thuge Kim, vé quan hé Ngii hanh thi 1a phép t&c bd Thd sinh Kim. c) Nhit Phé thye & trén, Than hu & dwoi, khi thay hi¢n ra nhimng chitng trang ho ya nhiéu dom, lung mdi, mach Té, hode thay ci chirng di tinh tht nén chita c& Phé vA Than. Néu chi chuyén chita Phé thyrc sé lam cho thin khi cang, hu, néu chi bd Than khi sé nb hudng dén Phé lam cho Phé khi cing thie, chi cé chita ch Phé va Than méi khong dén ndi chiéu 06 mat nay bo mit mit khée. Phé thude Kim, Thén thude Thiy, Kim Thity c6 th8 trong sinh, nhw “thé tite 1A cain cit ly Indn d& sir dung phép chira nay. ‘ dy Nhu Than her khong th thu nap Ph€ khi, dén adi sinh ra cde ehitng ho mre he‘gtp, titng thip, hoi ngin, it dom, dong thi suyEn, howe cé cf chitag “moi ling va dai nbft, thi nén ding phwong phap bd Thin nap khf. Dé Ia ly hifa ‘Than lam cin ban. Th4n khi day di thi co thé nhiép nap duge Phé khi, n khong chita ma tw khdi, Than thuge Thiy, Phé thude: Kim, Kim iy, nhung Than thay khong dit cing cé th® anh hidng dén ngudn i Kim lam cho bi dirt quing & gitta. Dem quan hé miu tir cha wh ma noi thi bénh nay 1a thude vé loai «con ewop khi me», Gach chita ai «con cé thé lam cho me khée». ; ng vigng, Moc héa boc: Ién, Phé Kim khong ha xuéng ho, hong dau, hai hén swon dau ran thi cin phi h ji khic thi benh ty di tink, Ching — néiz «Than Nhu sach Y hoc nhap m4n noi; « Ngii tang déu lam dirgc trach nhi¢m cla nd thi tinh tang duge ma khée manh, néu mot tang nao khong giit vitng duge tréch nhiém thi tat nhién hai dén su chi tinh cia Tam va Than», Dé la da noi rd ngoai Than he con cé thé lam cho cita tinh khong déng kin duge ra thi sw mit ditu hda ciia cac tang khac, nhu Tam héa thai qua, can kinh thap nhiét, va Tam thin du hu, Thay hoa khong giip dé nbau, déu cé thé lam cho sir déng kin cia Than tang khong bén chit. Nay phan biét so lige trinh bay duéi day: 2 a) Nhitng ngwéi lic binh thwong trac tang (1) thai qua, chan nguyén cia thaa tang bi suy tdn, ngoai nhirng chirng dau lung, choang dau i tai ra, rat dé phat sinh chitag mOng tinh, hoat tinh, d6 la thudc vé than bu, cira tink khong déng kin, cho nén phép chita cin phai bd Than cé tinh lam chit yéu. b) Nhu nghi nggi nhiéu qua khong vira diye ¥ mun, ban ngay nghi ngoi, ban dém thanh mOng, sinh ra di tinh khong cim dirgc, thi nén thanh hoa an Thiy, Tam héa durge bith thaong, Than thiy te yén, thi di tinh efing c6 the din din khdi, Néu ding phép bd Than of tinh thi ching nhitng khong cd hi¢u qua ma tat nhién cang cé sap thi Jai cang di tinh, c) Nh -budn phitn uét ire, Can héa thién think sinh ra di tinh khong chi, thi nén tam thdi thanh tiét can Héa, boi vi Than chit viée bé tang, Can chit viée so Tiét, Can hoa virgng thi so tiét thai qué sé anh huéng dén sw bé tang ciia Thaa tang ma gay ra di linh. Phép thanh tiét Can hoa tuy khong phai trve tiép chira di tinh, nhwag Can héa dirge binh thudng khong dén néi so tiét thai qua thi sw bé tang cia Than tang tu nhién c6 thé khoi phuc duge trang thai inh thuong. Bd la ¥ nghia «me thie thi ta con». d) Nguoi v6a thé chit hu nhuge, thang hay cé nhitng ching lung moi chan mém khong cé sire, chiém bao sg hai; 1a vi Tam Than déu hw. Vé tinh trang nay ndi chung thing thay ci ching ra md hoi trom, di tinh dé 1a vi Than w 6 du6i, Tam ha khong yen, Thay hoa khong giip dé nhau, cho néa chitng d3 md hoi trom va mOng tinh. Gach chita cin lam cho Thiiy Hoa 4G lin nba, Tam Than giao thong lan nbau thi ching di tinh tue khéi duoc. ti hong déng kin duge ma gay ra, nhung Can neu oa qua hofe bat cap thi sr sinh k i fog ¢ sinh ra a 06 thé hidu duge chitng di tinh, tuy 1a vi mét trach nhiém— cha ndi bd than thé nga ta. Hai hoc thuyét nay d8u dw wa thiah bd plign trong yéu trong If Inén co bin eka Trung Sh eee Noi dung ctia ¥ hoe 1a rat phite tap, ma pham vi thuyét ly cia 4m duong va Ngii hanh lai d&u cé han dinh cia n6, cho nén néu chi ding-riéng mot hoc thayét nto trong d6 thi déi vei viée gidi thich va phan tich yan dé cd luc sé thily khong durge toan dién, chi cé khi nao két hop sit,dung duoc c& hai phuong dign, thi méi cd thé thu dirgc két qua ré rét. Vi du nh vé phwong dién sinh ly, noi vé tinh ning ciia ngfi tang luc phii thi tang 1A Am, phii 1a dwong, dé 1a hai hé thong tong déi va thong nhit, cho nén ding 4m duong d@ thuyét minh; nhw noi riéng vé Ngii tang thi Ngii tang déu cé tinh niing khdc nhau, ma giita Ngit tang d@u ec quan hé gidp dé lan nhaa, ché wéc lin nhau, dé tite 1a ding quy ludt ché hda cia Ngii hanh dé noi ro them. Va lai ndi vé hinh thé va cong nang cia méi tang, phii thi lai cé chi vi du; than cé than am than ditong, can c6 can dm can duong. Yi thé trong am dwong thie co bao ham Ngii. hanh, trong Ngti hauh cing cé bao him Am duong. Ng ve phwong dién benh ly thi moi tinh chat ya moi chiéu buéng cia bénh biénfshong ngoai hai loai 'on Ta Am chtrng va dong chitag, nh phan tich thém nia vé chd bénh phat thi co khie nhan, nhw dau gan, dau thia, dau phdi... ma siz truyén bién cia tat bénh lai cé thé lay 1é sinh khac thira vii cia Ngi hank ma néi ro duge. Cho nén xem xét str bién/héa cia bénb ly cing cin phai theo trong am dwong ma bien bigt Ngai hanh, theo trong Ngii hanh ma bign biét am duong. Do dé cé thé biét am duong Ngii hinh tuy déu co dic diém cia n6, nhwng trong sir van dung thie _ 18, ban dén am dwong thi thwong thudng d& cap dén Ngii hanh; néi dén Ngi hanh thi SE eee ee a ee ee cho nén chi c6 & trong tinh trang van dung ket hop ca Am duong Ngii hanh moi co th® phan tich duge sau sc va k¥ cang hon vé nhirng van dé trong y hoc. Bo dé co thé thay trén co pan 4m dong voi Ngi hanh 1 mt chinh thé, gitta am duong voi Ngi hinh 6 quan hé khong thé tach ri ra duge. nay trong ¥ hob Trang. sae 1s ans celiadai xia ir nhién gidi va. chi vao siu thir khiy phong, han, thit, thép, t4o, héa, dem ph6i hop voi dia chi, d8 tinh tué khi ciia mdi nim (nim nao thude vé khi nao). Két hop ngtl vin va luc khi lai, sé thanh ra mot cong cu ly luan don gifn hoa ding nd d& thayét minh moi phuong dién trong hoan nh ty nhién va moi thir quan hé trong ¥ hoc. Hoe thuyét van khif@s di dem van dung vao Y hoc 14 vi ngwéi xa nhan 7 thire durge sy quan hé mat thiét giita con ngwdi ta va tu nhién gidi, tat cl sinh hoat ciia con ngiréi ta déu cin phai thich ing voi sir bién hoa cia tr nhitn gidi cho nén ngwéi xa throng lay con ngwéi va ty nbién van vat so timg Joai ma ban. Noi dung cita hoc thuyét van khi la ly ba thir « Thien, Dia, Nhan» két hgp lai ma thio Juan. Muc dich nghién citu hoc ‘thuyét van khi trén y hoe, chi yéu 1A & ché nim virng quy luat ‘bign héa cia thoi tiét khi hau, d& tién cho viée nghién ciru nhan té gay bénh ciia ngoai cim luc dam; va ding dé suy tinh tinh hinh phat bénh va khi héu bién héa cita timg nam, lam chd tham Khao cho viée chin din va chita bénh. Hoc tap hoc thuyét'van khi, trirgc tin cin phai hidu duge hai vin dé: mot 1a nfm virng ly Tuan trung tam cia né 1a hoc thuyét am dwong ngii hank, trong 6 ty ngii hanh sinh khiic lam chi yéu, hai la ndim ving nhimng phi higu dai bidu a each van dung can chi. Hoe thuyét am duong ngii hanh da giéi thieu & doan trén, nén khéng néi lai nita, & day chi ndi yé vin dé van dung can chi, Can chi la noi tat vé thién can ya dia chi, thién can cé 10 thir, tic 14 Gidp, At, Binh, Dinh, Mau, K¥, Gan, Tan, Nham, Quy, cing goi la thap can. Bia chi 6,12 thit, tire 1a Ty, Situ, Din, Mao, Thin, Ty, Ngo, Vi, Than, Dau, Tuat, Hoi- Ging goi JA thap nhi chi. Can chi van dung trong hoc thuyét van khi, d8u 1a nhitng phi. higu dai biéu dé tin toan sw bin hoa cia ngi. van, Iye khi. Ney phan bigt ma ndiré ra ohw didi day: 1.— Thuge tink dm dirong cita can chi. Thién can, Dia chi déu 6 thude iat khac nhau vé am duong, néi vé can chi thi thién can la duong, dia chi la dem tach roi can va chi ra ma n6i, thi trong thién can cé am dong, eit ciing c6 Am duong, tire 1a theo thir ty sip x¢p cia can chi ma dém la dwong, sé chin 14 am. Vi-du:nhw Gidp, binh, mau, canh, nham ude ve dirong can; &t, dinh, ky, tan, quy la thuge vé am can. tnait trong dia chi 1a thude v8 duong chi; situ, mio, ty, i a Pee 5 ee eh YS 4 b) Dia chi phéi hop voi nga hanh: ; Din Mio TyNgo Thin Dan Hoi Ty Thin Tu&t Siu Vi A Vv Vv Vv Vv | Moc Hoa Kim Thay Thd c) Bia chi phéi hop véi Luc khi, Tam am, Tam dong : Ty Siu Dan Mio Thin Ty Ngo Vi Than Dau Tut Hoi | | i Thigu Am Thai am Thigu dong Duong minh Théidwong Quyét am Quan héa Thapthé Tuénghda Taokim Han thi Phong mdc Ba cach phéi hop 6 & trén, vé ¥ nghfa van dung méi cich déu cé khac nhau. Cach thir nbat la d8 tng dung khi tinh «dai van». Gach thir hai la 42 tng dung khi tinh vé nhitng nim ctué hoi». Cach thir ba 1a dé yng dung khi tinh v8 ckhach khi», Phirong phap tg dung cu thé & nhiing agin duwéi day, mi doan du c6 gidi thiéu vé ndi dung trong dé. 3. — Cach két hgp can chi dé ghi tirng nam. — Phéi hgp thién can va dia chi tir ddi Dong Han tro yé truée chi ding dé ghi ngay, tt doi Quang vii Bé nha Han vé sou moi bit diu ding d8 ghi nim, thang, ngiy, gi’. Dén ngay nay am lich van con ding phirong phap%y, nién hiéu cia méi nim du cé mot chit trong thién can va mOt chi trong dia chi hop lai, nhw Gidp ty, At situ ching han, trong dé thi chit giap, chit 4t 14 thién can, chit ty, chit siru 1A dja chi, To nim Giap ty tinh theo thir tr cho dén nim Quy hoi cong lai durge 60 lin; thi goi 1a mot Ghu, Sau 60 nai (hét nim Quy hoi) lai tinh bat diu ti Gidp ty. Ctr ludn ff po Thay di nhw thé, trong 60 nim thi c6 6 lin vé thién can (10 can = 60 nim), 5 lain vé dia chi i chi X 5= 60 nim), Phuong phap tinh Bie 6 dudi day: a, thity van, mgcyan, héa van. Van Ngii van 1a néi chung v8 thd van, kim v cé nghia 1a Iuan chuyén, vin dong di lai khOng ngitng, lay ngii hanh phoi hop voi thién can dé van dung phan tich va thuyét minh sur bién hoa binh thong va khac thudng cia khi hau ting n&m tirng mia, cho nén goi 14 Ngii van. Trong Ng@i van lai chia ra ba thir 14 Dai van, Chi van, Khach 1. Dai van. — Bai van ciing goi 1a «Trung van», 1a lam chi tat ci tué van cia méi nim. Ding né dé ndi ré su bién héa ciia khi hau trong toin nam ddng thoi nd cling 1a co sé a8 tinh khach yan. Phwong phap tinh dai van chinh nhw trong thién Thién nguyen ky dai luan sich T6-van noi: «nkm giap nim ky thud vé thd van, nim At néim canh thude ve kim van, nim binh nim tan thuge vé thiy van, nim dinh nim nham thude yé méec van, nim mau nam quy thudc vé héa van». Dé tite 1d quy luat co bin dé tinh dai van cia méi nag. Noi rd nién higu cia méi nim, hé giip dén néim thién can la giap va kj, thi b&t Iuan dia chi la gi, dai van ciia nim dy ciing 1a thude thd van, ngodi ra nim &t va nam canh, nim binh nim tan y,v... déu cd thé theo nhu thé ma sify ra, Gach tinh nay 1a lay nim nim lam mot vong, trong niim nim m6i van lam chit méi nim, lay thir tr tong sinh cia ngii hanh ma sip xép tire 1a Thd — Kim — Thay — Moe — Héa— Thd. Trong 30 nim goi 1A mot ky, mdi ky méi v4n lam chit s4u nim, Trong 60 nim goi la mot chu thi méi van lam chi 12 nim. Bai van lam chi tirng nim, c6 sw thai qua va bat cap khdc nhau, nh nim gidp nim ky déu thude yao nim thd. van lam chi, ma nim gidp la nim thd van thai qué, nim ‘ky 1a nim thd van bat cap, nién vin thai qua bat cap 18 clin et vio am duong ciia thién can dé ma phan bit, dong can 1a thai qua, fim can la bit cap. . Ca fet era yw ‘qua va bat cAp cia nién van, c6 thé tinh ra duge tink hink iu, quy Iudt chung 1A nam duong (thai qua) thi ban khf lun giao bién dai Iuan sich Té-vén ndi: «nim ha that qué nda bat cap re Khi hu hai nim nhiéu 1a nhi¢t khi- nim quy hic hoa, cho acta nim fy lai u nal efia khi hau C42 b) Khi hau thwong quy cia chit vén. Cha van la néi r6 khi hau theo quy nat thong thuéng cia 5 quy van trong mot nim, ly thude tinh ctta ngil hanh etia luc khi 1a quy luat co ban, tire nhwr so vin thude mde chi vé phong, nhi yao thude béa chi vé thir nbiét, tam yan thnde thd chi ve thép, tt van thude kim chii v8 to, chung van thuge thay chi v8 han, Khi hau sé chi cia mdi quy van, hang nim 1a giéng nhan, 3. Khach vdn.— Khach van 1a ding dé noi ré khi hau, bién héa khac thuong trong nim quy van ciamotnaim, vimdi nim khach yan cé thay adi, méi quy co khac nhau, nh nguoi khach di lai, cho nén goi la «khach van ». a) Gach tinh khdch vd@n. Khach yan 1A theo nién can eta dai van trong nim d ma tinh ra tite la ly nién can cia dai van lam so van cia khéch van, theo nim quy van trong mot nim Jéy nim buée ma suy tinh ra. Nhw nim giap, nim kf dai van 1a thd, thé thi khach yan JA: tinh bgt dau te thd van, lai theo thir tr thuan cia ngi hanh trong sinh ma tinh chyyén di, thi nhi van 1a kim, tam van la thiiy, tt yan 1A mc, chung van la we Cho nén khach van ei git ve sw bién héa khéc theong cilia khi hu tig quy van trong mot nim, Gich tinh xem bing ké duéi day. BANG TINH KHACH VAN TUNG NAM cia khach van. Sy thai qua bit chp cia khach a biéa héa va aa oe ee la ml. — Luc Kaf Lue khila néi chung v8 phong, nhiét, héa, thfp, téo, han, Luc khi lai throng Idy tam Am, tam dong lam dai bitu, rdi két hgp voi dia chi dungd® noi rd sy bién héa binh thong cia khi hau trong mdf nim, va su bién héa khae ; thurong cia khi hau trong ting nim, Lue khi cia méi nim chia lam hai thir 1a chit khi va khach khi. Chit kht ding d8 noi khi thaong, khach khi ding dé tinh khi bign. Dong thoi khach khi | gia lén chi khi, goi 14 «khach chét gia lam» ding dé phan tich sdu hon vé sy bién héa phite tap cia khi hau, 1. Chit khi. Chit khi tire 18 «khi lam chi cita ting mut quy luat binh thong cia khi hau trong mot nim, cit b6n mia. Boi vi luce khi chi ve tirng muta 1a cé. goi la «chit khiv, * a) Cach tinh chi khi:.— Chit khi chit v8 tirng mia, chia lim sau buée, 24 tiét khi cia méi nim phan thudc trong sau bude dé, bat diu tinh tir ngay dai han, het bGn tiét khi thi chuy®a sang bués khac, Thit tr cia né thi so khi 1a quyét Am phong mée, nhi khi 1a thiéu 4m quan héa, tam khi 1a thiéu dong tong héa, tt khi la thai am thip thd, ngii khi 1a dwong minh tao kim, chung khi la thai dang ban thiiy. Ciing 1a tinh theo thi tr thuan cia nga hanh twong sinh, gidng voi quy luat ciia chi vin, ching qua trong dé chi khac 1a héa chia lam hai, quan h6a thud thigu am, trong héa thudc thigu duong, la vi khi cé sdu ma van chi cé nim, Trong thién Luc vi chi dai luan sich Té - van néi: esau tiét Hitn minh» (Xuan phan) 14 vi tri cia thiéu am quan hda, sang mot bude vé phia hitu cita quan héa la vi tri chi tri cia thiéu dwong trong hda, lai sang mot birée nita iA vi tri chii tri ciia thai am th&p thd, lai sang mot bwée nia 1a vi chit tricia dwong minh tio kim, lai sang mot buée niva 1a vi tri chi tri i dirgag phong hin thity, lai sang mot birdc nika 1a vi tri ché tri cha phong mée, lai sang mot bwée nifa 1a vi tri cha ti cia thiéu am quan ‘vi fri chii trj tirng thoi Ky cilia luc khi, ¢ Hin minh» la chi vao eo d6 ma tinh Lin xuéng «phia hitu », 1A chi vaio huéng Sang mot bude nita» tire 1a hwoag v8 phia hin tite 14 lai di them mot bude nita. Tom lai, jin su tiét khi trong mdi nim, (xe a» ding dé noi 16 ng nhu ¥ ngbia cia chit van oh khong thay ddi, cho nén Ca ESET Ee Tray BANG QUAN HE 6 BUGC 6 KA{ VOI 24 TIET KB 6 bube So Nhi Tam Tt Ngit Lye knit Quyét am | Thiéu am |Thigu dong! Duong minh| Thai dong Phong mgc | quin héa | Tong héa| thap thd tao kim hin thiy Preica eee em al se pha Titu min | Pai thir | Thu phin | Tidu tuyét Lap Xuan |Thanh Minh|Mang ching) Lip thu Han 10 Dai tuyét thei Vii Thity Ce vit Ha cbt Xi thir Strong Dong chi tidt Kinh trip Lap ha Titu Thit Bach 16 Lap Bong | ‘Titu hin 2. Khdch khi.— Khach khi la ding a8 néi ré sr bién hoa khac thudng cia khi hau hang nim, khach khi thi thay dbi khong gidng voi chi khi cé dink, cfing nhur ngwdi khach di Jai bit throng, cho nén goi laf khach khi >. a) Gach tink vé khéch kht.— Khich khi di chuypA 1a ly sr nhitu it cia khi am khi duong lam tht ty truée sau, nh: Quyét 4m (ab&t am) — Thiéu Am (nhi Am) — Thai 4m (tam Am) — Thiéu duong (nhat dong) — Duong minh (nhi dong) — Thai dwong (tam dong). Moi nim cé mOt khi 1am chii, thay 4d; ting nim Iudn chay&n khong ngirng, do 1a khach khi trong coi vé ting nim. ‘Gach tinh khach khi Jam chit cia bing nim (khi tr thién) 1a lay dia chi cia nim d6 lam co sé, nhw trong thién Thién nguyén ky dai luan sich Té-vin néi: nim Ty nim Ngo thigu am tr thién; nim Sim nim Mai thai am te thin; im Din nim Thin thiéu dwong tw thién; nim Mio niim Dau duong minh tw m Thin nim Tuft thai dwong tu thién; nim Ty nim Hoi quyét Am te ‘Oi dia chi ctia méi nim phim gip nim Ty nim Ngo thi bat ‘can 1A gi, khach khi cing déu 1a thigu am tu thién; nim Stra nim jm tu thién; ohitng nim Khac cfing theo dé ma suy ra, Nhw thé la | yong ciia Inc khi, 12 nim hét mot vong cita dja chi, (siu /Am chi), hét yong nay sang vong khic trong 60 nam dia chi g, luc khi chnyén van 10 yong. , ta hitu gian khi: Te thién va tai tuy€n, 18 mot ten goi hach khi, Trong Ndi-kinh ni: « nika niim v8 true, ‘vé sau, dia khi lam chi». Dé 1a ndi khach khi , goi la ctu thién», Khach khi thong suat . Bo 1a hai thir khach khi, méi thir lam QUY LUAT NIEN CHI VOI TU’ THIEN TAI TUYEN | NIN cH | TU THIEN Tar TUYEN | Ty, ngo fm quan nda Duong minh tio kim Siru, mai Am thip thd } Thai dwong han thiy + Din, thin dong tuéng héa Quyét am phong moe Mio, dau Duong minh tio kim Thiéu Thin, tuat Thai dueng hin thiy Thai am tho Ty, hoi Quyét Am phong mde Thiéu duong trong héa Khi tr thién tai tuyéa trong mdt nim co thude tinh dm duong Khue ohau, nh dwong tw thién thi am tai tuyén, am ‘tr thién la dwong tai tuyén, Trong dé thiéu am yéi duwong minh, thai 4m véi thai duong quyét Am yoi thiéu duroogs lai la hop voi nhau ma Ivan chuyén, Nhw nim Mau tudt, mau la thai ditong han thily tur thién, thai am th p thd tai tuytn, thirgng ban nién thug’ duong tw thién, ha ban nién thudc am tai tuyén, Lai nh nim Ky hgi, thi quyét 4m 1a tr thién, thiéu’ dong 1a tai tuyén,, thugng ban nién thuge am tu thién, ha ban nién thude duong tai tuy8n. Ta hitu gian khi tire Jd t& gian hitw gian & hai bén ciia tus thién, va ta gian hitu’ gian & hai bén cia tai tuyén, cong Ja bn bude cha khich khi, Dd la dem khach khi trong mt nim chia lam sau giai doan (lite 14 séu bude), Tu thién tai tayén méi khi lam chi mét bude ngoai ra tire la bén bude cia gian khi, mdi khi lam chi & bon quy tit bo bude gian khi cin phai sau khij di cS dinh dwge khi tw thien tai tuytn rdi mdi cd th® biét duge, boi vi nhing khi nay 1a theo vao sw luau chuytn cita khiotir thién va tai tuytn ma Indo chuyen. (wem hinh 5). eke Citing 1a phwong huéng tay, vi ae " ; hitu ae 5 | af A it. Le Trén day da noi, bon bwée gian khi la theo vao sw chuyén di cha khi tr thién tai tuyén & ting nim ma chuyén di, Vidu nh nam Thin nim Tuat 1a Thai dwong han thiy tu thién, Thai am thdp thd tai tuyén, gian khi 6 haibén «Te &S thién» thi dwong minh la Hitu gian, Quyét tam Ja Ta gian; gian khi & hai bén tai tnyén thi Thiéu 4m.la Hiku gian, Thiéu dwong la TA gian (xem hinh 6), Dén nim Ty nim Hgi, 1a Quyét Am phong moc tu thién, Thiéu dwong twong hoa tai tuyén. Boi vi khi ta thién tai tnyén da chuyén sang phia true mot bude, bén bree gian khi t&ét nhién cing chuyén di mt birée, thi hiru gian cha Tur thién 1a Thai dwong, tA gian 1 Thiéa am ; hitu gian cia Tai tuyén la Thai 4m, t& gian 1A dong minh. Bon biréc giin khi tiy theo sw di chuyén cia Tw thién tai tuyén cdn bao ham lé thang giang cia Am dirong nifa, tire Ia Am thing thi dong gidng, dwong thing thi 4m gidng, nhw Thai dong tw thién chuyén sang Quyét am tr thién, thi thitu Hink 6: fm nguyén 1A hitu gian ciia tai tuyén lai chuyén —‘T thién tai tuyén va b6n Tén thanh ti gian otia tr thién ma Duong minh —P¥7° sian Ki ca nhting nguyén 18 hifu gian cita tir thién lai xuéng thanh ti eae dian cia tai tuy8n. Tire 1a thanh ra 4m thing dong gidng. Nhitng nim khéc _ cing theo dé ma suy ra. ) Quy ludt khi héa cita khdch khi.—Khi héa cia khéch khi tir 1a chi vio khi hau bign hoa, Quan hé gitta phong, nhi¢t, héa, th&p, tio, han, séu thir khi hau ‘Y6i tam/Am fam dwong thi chinh nh trong thién Chi chin yéu dai n ndi: « Quyét 4m tw thién thi khi theo phong héa; Thiéu Am ‘khi theo nhiét héa, Thai am ti thién, thi khi theo thap hda; Thiéu “thi khi theo hda héa, Dong minh tw thién thi kbi theo téo jt thién thi khi theo han héa ». Bo tire 1a quy Inat khi hoa . Vi khi tam am tam duong mdi nam mot khi ti thién 5 moi sinh ra cae thir,khi hau khong giéng nhaa, tire 1a néi: ‘am tam duong la dai bin cho séu thir khi hau, Khong 7, d) Sir bién héa thing phuc cia khdch khi : Thing 14 chi déng manh mé ma thing, phuc 1a bi dng la phue thit lai, Khi thing phue tite 14 thwgng ban nién co khi thing khdc thirong thi ha ban nién nban dé ma phat sinh phuc khi a8 phan Jai. Nhw thirgng ban nién nhigt khi thing qua thi ba ban nién hin khi dén phuc thi, v.v.., Bd la thudc vé sy bién héa khdc thuong trong viée khi hoa cfia khach khi. Thién Chi chan yéu dai Indu sich Té-vin chép ; «Hoang dé hdi: sy van ong cita thing khi phue khi cé thoi gian nh&t dinh khong? théi gian dén cb phai nhat dinh cé thang Khi phuc khi khong ?— Ky Ba noi: « béa mia thi c6 vi tri c6 dinh, nhwng cé thing khi phyc khi hay khéng thi khong hoan ton nhét dinh. Hoang dé hdi: « dé 1a vi lé gi? Ky Ba ndi: «te so khi dén het tam khi thi thién khi lam chit 1a Ide ma thuong thay thing khi; t& tr khi dén hét chung khi thi dia khi lam chii, la lic ma thurong thily phuc khi, c6 thing khi thi moi cé phuc khi, khong co thing khi thi khoag cé phuc khi, Hoang dé ndi: «Bing! Phuc khi hét rdi ma laj cé thing khi phat sinh, 14 thé ndo?» Ky BA ndi: «co thing Khi thi phai cd phuc kui, khong cé han sé nh&t dinh. Khi khi suy. giim rdi moi khong phat sinh nia, vnithé nén sau phue khi lai cé thing khi phat sinh, néu khong c6 si phat sink twong tng cia phue khi thi sé co su tdn hai, dé 1a hai 4€n sinh mang ». Doan kinh vin nay di ndi ré vé bén yn dé nhw sau : 1 —Khi thing, phye trong thir tr tirng mia ma cé quy luat nhit dinb, tr so khi dén bét tam khi la khi tr thién lam chi v8 thuong ban nién, néu co phat sinh khi hau qua voi hic thwng thi goi 1a thing kbi, tt tt khi dén hét chung khi lt khi Ta tai tuy@n Jam chit v8 ha ban nién, phat sinh khi hau phan lai véi khi thireng ban nién thi goi 14 phue khi. 2— M6i nim cé thing khf phuc khf hay khong, 1a khong c6 quy luat nhat din, nhung thong ban nién cé thing kbi thi ha bin nién méicé phuc khi, néu khéng cé thing khi thi khong cé phuc khi, . 8 —Néu cé thing khi ma khong cé phyc khi thi sé sinh ra tai hai. u phue Khi lai co thing khi, hoan ton khong phai nhw sir twin hoan ddi vi thing khi khéng phai chi 14 mot thir né ty theo tinh hinh cu ign hoa ma quyét dinh. chinh G), khong thodi vi (2) cia khach khi: tw thién tai 6i nim thay ddi mot lin, nbung cing c6 khi khi hau qu chung ma di chuyén. Dé 1a thude vé tinh | ch phap sich di noi dén thién duge, (khi tai tuy8n cing giéng nh thé), Do dé ciing Aoh hwdng dén sw thing gidng citu khi 6 14 gian hiru gian « thing khong lén », ¢ gidieg khong xuOng » cho nén «khong thoai vf» ciing cé th noi dé la « six dén ma khong di» cua khi tw thién hoe tai tuyén trong nim Zy, « khong thién chinh » cing c6 thé noi 1a «sw nen dén ma khong dén > cia khi tw thién hoe tai tuy€a trong nim dy. 3 Khéch chit gia lam — Khach khi luan chuyén hang nim gia lén trén cht khi c6 dinh thi goi la « khach chi gia tam ». q Két hop hai thir khach khi va chi khi lai, chi yéu 1a dé {ign cho vieexem xét throng hay bién cilia khi hau, Bo tire 1a trén bin dd ngit van Ive khi trong quytn « Phd-1@ phwong » (quyén 6) noi: «Lay khach khi gia lén chi khi d® tinh sy bi€éa cia khi hau ». a) Cach tinh vé khdch chit gia lam: Vi siu buée cua chi khiJa hang nim 6 dinh khong thay ddi ma siu bude ciia khach khi mdi nam lai theo thir ur ma 3i doi, cho nén trong sau nim thi quy luat ctia sau bude khdch khi gia tén sau buoe chi khi d8u khong gi8ug nhau. Khach’khi méi nim ore. mot lin, sau ném h&t mot vong. (xem hinh 7) b) Chit khdch thudn nghich : Khich khi gia Ién trén cht khi cé thé thay duoc khach chi gia lam thudn nghich ctia khi héa, dé 1a cin ctr vao hai nguyén tic ma quyét dinh. — Gin cir vao-lé sinh khic cia ngii hanh —néu khach khi sinh hoi khac chi khi la thuan, trai lai la nghich. Tire nhw trong thién Chi chan yéu dai luan sach Td -vitn noi: « Chi thing 1a nghich, khach thing 1 thudn», — Cn ctr yao vi tri vua toi, nh khach khi 1a Thiéu 4m quan héa gia lén chi khi 1a Thitu dirong tong héa, hai thir khi dé d&u thnde v8 héa, khong c6 quan hé sinh khfic, ma ding toi dé phan biét, Thién Luc vi chi dai luda sich Té-vn ndi ; oe én (di 1 thudn, toi gia 1é "-yua 1a nghich », Nay quan ha gia ‘tren tirgng hoa t pees gia lén t6i, ba tring hgp dy déu 1a thuan, Trai lai néu site cita chi khi thing dug¢ khach khi thi a nghich, Nhw chi khde khach, chit sinh khach, t6i gia lén yua, ba trang hop ay déu la nghich. ding khi», nh khach khi 1a Thiéu duong trong héa gia efing 1a Thiéu duong tong héa hose Quyét am phong méc gia lén Quyét Am phong mc... di khong c6 sinh khac, lai khong cd khac nhau vé quan thiin, hai tith chat giéng nhau thi goi la déng khi> (xem bibu dd 8). con cé BIEU DO THUAN NGHICH DONG KHi CUA KH{ TU’ THIEN TRONG @ NAM VOI cHU Kui LA TrHifu DUONG TU'O'NG HOA | Quyét Thién am | Phong mOc} Quin héa Thi | That dong) Han thiy Duong dong | minh Khach khi a thd Orang 18a} Tho tir thién i Am ‘Thap | Sink, & tren Sinh eee voi Khie Khic Tam khi cha Thitu duong twong hoa chit_kht | Thufn | Thngn | Nehich | pong ws | Néghicn | Thuan ¢) Quan hé gitta chi khach thuan nghich véi khi hau ign hoa: bs Trén d& néi qua khach chi gia lam ttre la dem chi khi va khach khi két hop Iai, diing dé phan tich sy throng va bién cia khi hau, lai cin phai theo tinh hinh > than a hghich cita «cht khich gia lam» dé quyét dink, néi chung ctlmans Dieu cho sw bin hoa khic thuong ctia khi hau trong bin maa (6 bude) Ong ln lam, «nghich> thi bién héa khéc thirong lon hon. « Dong» thi — thong tot bye (manh dit lam). : i dd tren da chi, khi Tw thién 1a Quyét am phon; ¢ gia lén Ja Thitu duong tong héa, la khach sinh ch ty : u eo tht ba lam chit g khi lieu hanh nhi va khi, nién higu cla méi nim déu do mot thién can va mot dia chi két hop lai, muén suy Itong dirge tink hink van khi trong mot nim thi cin phai dem hai thir ay két hop lai, ma tong hop phan tich cA toan dién. Gach két hop can va chi dé ghi lai timg nam, trong doan khai thuat & trén da néi qua, chit tht: nhat cia Thién can la gidp, chit thir nhat cha dia chi la Ty thién can dit trén, dia chi dat didi, két hop can chi rdi bit dau tir gidp ty ma tinh di. Th én Luc yi chi dai ludn sach T6-vin ni: «Thien khi bat dau é& gidp dia khi bit dau & ty — ty va gidp hop lai goi 1a « Tue lap». Mot vong twin hoan clia giap va ty 14 60 nim,béi yi 10 thien can chayén hét siu vong, 12 dia chi chuyén hét ndim vong, cho nén trong thién Thién nguyen ky dai luan sach TO-van c6 ndi: «Ve thién can thi ding sé «6», vé dia chi thi dung sd «5». f 1. — Sir thinh suy cita khi vd van gp nhau.— Dem can chi két hop lai ein cir quan hé sinh khic cia yan va khi, dé suy tinh tinh hinh thinh suy cia su gap nhau dy, rdi theo dé ma co thé ndi r6 hon nita sw bién hoa phite tap ctia khi haa. Sir thinh sny cfia yan va khi gap nhau la lay quan é sink khic theo thude tinh ngi hinh ctia ngit yan va luc khi dé thuyét mi Cong cd nam tén gol Khac nhau hw duéi day : id 1) Thugn héa — khi sinh van 4) Bat hoa — van khic kht 2) Thien hinh — khi khie van 5) Thién phi — van khi ddng nhau. 8) Titn nghich = van sinh khi > Nim (én goi & tren cfing tire IA ciin ctr tinh hinh van ya khi gép nhau ma chia ra nim loai lon, trong 60 nim thi méi loai du c6 12 nim, (Kem bieu a5 trén), Sé di trong 60 nim ein phai phan ra nim thir nién pha, ohw thudnshéa thién hinh.,. chi yéu 1a khi tinh sy bign hoa cita khi hau méi nim, trong hai phuong phap ban vé ngii vain voi luc khi & trén, thi lam thé nado dé dia vio cho thinh suy ma phdn biét duge chi va thir dé dé nim virng ma van dung. Nhw nim thudn héa, nim thién hinh, béi yi khi sinh van va khi khiie van, 14 thude ve Iehf thinh van suy, cho nén khi tinh su bién hoa cia khi hau nim ay thi ly Ine khi lam chit yéu ma ngii van 1a chi dé tham khdo, Ma nhw nim tiéu nghich nim bat héa béi vi van sinh khi va van khie khi, 1a thude vé van thioh kbi suy, eho nén: khitinh thi lay ngit van lam chi yéu va luc khi 1a chi dé tham khao. Nhw gip nim thién pha, 1a thuge vé nim khi van dng nhau, thi két hop cA hai ma van dung, Nhr nim Mav tuft, thién can «mau» thudc héa (yan), dia chi « tuat » 1a Thay dwong han thiy tw thien (khi), thiy co th khiic duge héa, ttre 1a khi khitc van, cho nén nim ay goi lijnim ¢ thién binh», vé khi hau bién héa thi lay luc khi lam chi, Nhir nim at Agi, thién can cat» thude kim (van), dia chi choi» Ja Quyét am phong méc tw thién (khi) kim cé thé khiic durge moe, thé 14 van kbc durge khi, cho nén nim ay goi la nim bit hoa», vé khi hau bign hoa thi lay ngii yan lam chi, Lai nh nam binh thin, thién can «binh » thude thiy (van), dia chi «thin» 1a Thai dwong han thay tw thién (khi), yan voi khi tu thién da thudc thay, cho nén goi la nim. «thién phi», yan voi khi déu thugc vé han thiy cho nen két hop lai ma van dung, khi hau bién héa trong nim dé so véi nhimg nam khae 14 manh dit hon. 2, Thién phit tué hoi: Cain ctr vao tinh hinh khac nhau, khi két hop véi van khi ma chia ra nim thir nién phan khdc nhau la Thién phu, Tué hoi, Thai at thién phi, Bong thién phi, Dong tué hoi. Thien phi néi & day cing mot dang voi «thién phi» & nim ma yan voi khi ddng nhau noi tréa, ma bén thir nién phan nhw tu€ hoi. thi bao quat riéng ci bon thir nién phan vbw thudn héa, thien hinb, v.y... noi & tren; nhung ¥ nghia phan loai yé hai thir nay thi ein 11a khac nhau, Thuan héa, thién hinb y.v... 1a van dé chi hay tht khi tinh big héa trong méi nim, phin bi¢t nhw thé nao vé hai phwong phap con niim thir nién phan tué hoi, Thai at thién pha, v.v... 1a ding ebung manh hay yéu ctia khi hau bién héa trong nhitng nim i nim «Thién phi» khi hau bién hoa nhanh va manh, nim hau bign g tue Vé tinh hinh cy tht dong -khi giip nhau, cain ctr vio ee néi: «dé 1a khi tu thién vA ngi yan hdi voi nhau, cho nén trong sich Thién- nguyén goi do 1a nim Thién phito, Nam thud van gi thi chi d6 la dai yan, trén thay kbi gi thi chi d6 1a tu thién, Nhw nim dai vaa 1a thd gip khi tw thién la Thai am thip thd, van ya khi tr thién dBu thudc thd, nim fy goi la nim « Thién phi». Trong mOt vong gidp ty 60 nim c6 12 nim la nim «Thien phir» (xem & bang didi diy) Nién higu Pai vin Khi tw thién z Situ _ Ky met 7 Thai Am thip thd ke Mo ‘i aes a dau Dirong minh tio kim Thin tut Ti hoi Ty ng9 Din thin Thai dwong han thiy Quyg# am phong mgc A Thigu am quin hoa Thiéu duong tyéng héa b) Tué hoi; Phim tné van gidng véi thudc tinh Ngii hanh efia nién chi thi goi lA « Tué hoi. Thién Luc yi chi dai lun sach Té-vin néi: «Mdc van g¥p nim mio, héa van gip nim ngo, thd van gip nhirng nam thin, tual, stu, mi; kim van gip nam dau, thiy van gip nim ty, nhitng nim dy goi la tué hdi», tire la binh Khi>. Tu& van dwong nhién Ja lay nga hanh phdi hop voi thién can dé thuyét minh, ma thuyét minh yé 12 dia chi ciia luc khi trong mdi nim cing cé thude tinh ngi hanh cia n6, ttc 1A bing dia chi phdi hop véi ngit hanh noi trong doan Khai thuat & trén. Doan kinh vin nay néi nh mde van gap nim mo vv... Ja néi tué van nim dy 1A moc, nén chi mio ciing thudc moc, vi thudc tinh ngit ing nhau, nén goi 14 nim «tué hoi», ma trong c6 nhitng nim ky situ, ky dau, mau ng9, lai ciing giéng voi «thién phi», nén ky thire thi chi co bang dudi day) + c) Thai &t thién pha: Pham nam d& pip «Thien phi » lai 1a tué hdi nita, thi goi la nim: ¢ Thai &t thién pha». Thién Thién nguyén ky dai luan sich T6-vain néi: «nm ma van khi tu thién y chi ba thir cing mot khi voi nhaw thi goi la tam hop. Thién Lue vi chi dai luan lai goi la « @t thién phi», Nhu nim ky situ, k¥ la thd yaa, situ | Am thip thd tw thién, do 1a thién phd, dong. thoi thude tink Ngii hanh cia nién chi Situ ciing 1a thd, cling gidng voi thude tinh ngii hanh eta van, nén goi 1a tué hoi. Boi vi 3 ther dy (van, khi tw thién, nién chi) déu thudc thd, cho nén goi la nam «Thai At thién phi». Trong 60 nim thi gip bén nam Thai &t thién phi tire la bén nim tué hoi gidng voi thién phu ndi & trén. (Xem bang didi day) | Thude tinh Ngt hank Khf tr thién a ae eit nién chi am thiip thd Tho Duong minh tho kint Thigu dm quan hoa 4) Dong thién phit: Pham nam nién.can va nidn chi déu thude dong (thai qué), ddng thoi tué van lai gidng voi thude tink ngi hanh cia khi tai\tnyén, tke I nim « dng thién phit ». Thien Luc-ngnyén chinh k¥ dai lnan sich T6-vin ndi: « Thai qua ma gia ién Dong thien phi», Nhu nim giap thin, gidp thudc dong, fa thd van thai qua. Nien chi thin cling thude dwong, Nim thin 1a Thai duong _ han thiy ty thién, Thai Am thitp thd tai toyén, khi tai tuyén 1a thd citing gidng voi 1a thd, cho nén goi la nim «dng thién phi. Trong60 nim gp sau nim én phi trong dé 2 nim gidp thin, gidp tuat di gidng yoi nim Tué hi £6 bGa nim. (Xem bang dudi day) : ine dwong han thi tai tuyén, khi tai t néa goi 14 nim cddng tué hoi», (xem bing dirdi day). %n 1a thiy, cing gidng vol van Ia thiy, cho rong 60 néim, gap siu nim la dong tué hoi Thue tinh efia nién chi Nien hiéw Khi tai tuy@ Tan mai Tam sirw Quy mio Quy dau Quy ty Quy hoi N6i tom lai Thién phi, Tue hdi, v.v... 1A diag dé pha biét nign phdn khac nhau ciia khi két hop voi van ma tién len mot boc dé phn tich sw throng bién cia kbi hau. Trong 60 nim tinh ra cé 12 nim Thién pl, 8 nim Tué hoi, 4 nam’ Thai dt thién phi, 6 nim Pong thién phi, 6 nim Dong tué héi, cog 1a 36 nim, trik 10 ndim tring voi nhau ra, ky thie chi cd 26 nim. (3 Binh khi. — Binh khi 14 chi vao khi khong thai qué khéng bit cap. Doan trén néi ngfi hanhphdi hop voi thap can, chia ra hai loai am va duong, te 1a dem ngii van chiara nim thai qué va nim bit cp, hon toin khong néi dén Binh khi, Binh khindié day 1a sau khida dem kéthop van yoi khi(can ya chi) rdi, theo yao sw thai qn hay bat cap cia tué van, voi luc khi tw thién, va quan hé phiong vi v8 thudc tinh ng@i hanh eiia dia chi dé xac dinh. Cho nén thin van khi trong sich Trirong thi loai kinh néi: « Van thai qua ma bitte ché van bit cdp ma duge pha tro». Nhan dé ma sinh ra binh khi. Nhu nim Mau thin, mau 1A héa van thai qua, nim thin 14 thai dirong han thiy tu thién, Mau héa thai qua, bj khi tw thién 1A han thity te ché ma tro nén biah khi, Lai nhw nim tan hgi, tan 1A thiy van ‘pitt cp, nién chi hgi la thudc thiy & phwong bic, thity van tuy bat cdp, nhung dirge sir phit trg cia nién chi 1a phwong bic thiy, nén cing tro. thinh binh khi, | Nam binh khi cing thuge vao nhitng nim thién hinh, thién phi ndi tren, on khong phai 1a 6 ngodi nim loai nién phan do su thinh suy eta von ma chia ra, No ndi lén sw bién héa binh throng etta khi ‘hau, | khde thing thi cling 1A nhe hon. Trong mot-vong ta thai qua ma bi tre ché, thi cd sdu nim tite 1a ngo, canh din, cank thin, gip nim van bit khi cfing co sau nam tire 1a at dau» Sy . : 48 thuyét minh mot cach khai quat vé tinh hinh phat bénh trong than thé ngwoi ta, va theo vao chitng trang khac nhau sau khi than thé di phat bénh ma tong ' five quy nap, ritra quy luat co bin, cia luc dam gay nén bénh, dé gitp cho | vige ch&a doan va d@ tham khio khi xée dinh nguyén lie chita bénh, Cain ctr vao thién Khi giao bién dai Iuan ya thién Chi chan yéu dai Iuan trong NOi-kinh 6 chép, b&t Ian ngii vin bién hoa hay luc khi bién hoa, déu c6 thé giy bénh cho ngudi ta, nhrag dem quan hé gitta khi hau bién héa voi bénhy tat ma xét thi quy luat co ban la nhit tri, chi yéu 1a néi nhitng bénh tat vin khi hau khie voi tang khi-ma gay nén, thir hai 1a néi nhitng bénh vi khi hay dah hudag dén tang thuge voi khi Xy ma phat ra, thir ba nita con cé anh hudng | kinh mach va quan hé biéu ly gitta cée tang pha ma phat bénh y.y,.. Tom lai vi thude tinh cua nguyén nhdn bénh khéng gidng nhau va thé chit cia ngm i ta ciing khac nhau, nén tang phi bi bénh va chitng trang hiénira cling khde nhau. Nay dem sy bit cap thai qua cia ngii van, va khi hau biéa hoa khae nhau vé tu thiéa tai t yén trong lye khi da gay nén tinh trang bénb tat cho ngwoi ta dua ra vi dy ..4i ro nhu dudi day: Nhw nim dinh nim ham déu thuge mde yan, dink 1A méc van bit cp, nhém la moc van thai qua. Mdc bit cap thi tao khi Iwu hanh, (vwgng thinh), moe thai qua thi phong khi lru hanh (virgug thinh), vi thé tinh chit anh hudng dé con ngwéi khi phat bénh déu cé khie nhau, Thién Khi giao bién dai Ivan sich T6-vin ndi; «Nim moc khi bat cap, thi ldo khi sé vong thinh.., ngwoi ta phiin nhitu bi ching trung khi hw han, son va son cut dau nhite, bung duéi dau, trong bung s6i, dai tign nhao sot sét... ndng rét... ho ma tit mii». Nhiing chitng trang chép trong dé 1a c6 lién quan dén ba tang, nhu cc chirng trong khi hw han, s6i bung, nhfo sot set la thude ty; son va ston cut dau, bung dui aula thude can; néng rét, ho, tit mii 1a thudc phé, Lai noi: «Nam moc thai qua, phong khi sé vwong thin... ngudi ta bi dai ti¢n sng pha (ta vi tigu hoa _ ‘Khong 161), in udng giim sut, clan tay minh may nang n& yeu dudi, phién “muon uat tre, s6i bung, bung day trirdng... ning thei hay gin dit, sinh cdc bénh ‘dau, nhw dau choang mit hoa... swon dau nhire, non mira khong chi», Trong— c chi ta, ain kém, minh nang, plién mudn, sdi rudt, bung day; mira wdc ty vi, cic chitng nong ny yidn dik chong mit choang dau b@uh thuge can. 7 eet oe tye Tom lai, trong viée chin dodn tri litu, k¢t hop nguyén tac tng dung hoc thuyét van khi, chi yéu 1a clin cir ydo tinh chat cia ngoai nhan va die diém ching trang sau khi phat bénh ding thoi nim ving cong hiéu-ctia khi vi ee yi thuéc, theo dé ma xc dinh viée chin doan ya xit phirong. Hoc thuyét van khi 1a theo trén quan hé khi hau bién héa voi sw phat bénh cia ngwdi ta ma cung c&p tai liéu, c6 loi cho viée bi¢n cheng kchi lim sing, theo trén co sé bien ching r6 rang ding din, nhim ding két qua cita vide bién chirpg, ma lap phap ya ché phuong duge chinh xac. Cho nén vé nguyén tic tri ligu, thi clin ci ndi dung ban & cdc thin yan khi trong Noi kinh, va nguyén tic chita bénh van dung frén lam sing 1a hoan to&n nhit tri, Nhu phép tite chia bénh vi khi tw thién tai tnyén gay ra chép trong thién Chi chan yéu dai luan: «Pham khi tai tuyén 1a phong khi thai qua ma xam yao thin thé ngudi ta thi chita bang thudc tan long » «Do khi tu thién thing qué mA gay nén bénh, néu 1a phong ta xAm yao thi chita bang thudc tan lvong», tinh n co ban cia né 1a phong thi ding thuéc phat tan khir phong, héa, nhiet thi ding thudc ta héa thanh nbft, thap thi ding thude tao thip loi tidu tién, tao thi ding thudc thong ha va YAuan téo, han thi ding thude 6n nhiét, d6 1a clin cir vao tinh chit cia luc khifna dinh ra phép tic chita bénh, Lé dong nhien, tuy thude mot khi lam ra bénb, nhung chitng trang cia bénh phat ra thuong tay & th? chat con ngwoi ya cho bénh phat co khdc nhau, cho néa trong viée lap phuong ding thuéc lai cin phai linb hoat ma vaa dung. Th CON NGUOI VA TU NHIEN GIGI nguoi la motsinh vat trong br nhién giéi, ludn ludn tip xtc voi ‘nhién, vi thé khong thé tach roi quan he gifta ngwoi voi tw ohién wroi yOi tr nhién trong thién Ta-khach sich Linh-khu néi: [troi dat», «Trois va cdat> ldai bidu cho ty nhien 0 sir bién héa cita tw nhién gidi anh hudng suroi ta tit nhién cd su phin img voi nhau. \ trong nhitng thién Tir khi digu than” ng ire rong, daisTut, ‘Trurée chi lua Khi ban vé quan he gifta ngui voi ty nhién gidi, trade tién cin phai ndi dén hién tong cia ty nhién gidi va sw bign héa cia hiéa twgng fy. Ve ditm ei rong N61 kinh da nhén thite ring qua dit 6 vao gitta khoiing khong, khong wa vilo;d4u, ma nhé yao sire cia «dai khi» trong vii tru nang dén6, Va con hhdn ring tit ch sw vat trongtrdi dit khong lie ndo 1a khong van dong va bién héa, Sinh ra bin hoa thi khi troi lun luon ging xuéng, Kkhi dit thi ludn lon dua lén, mot khi 6 trén, mot khi 6 déi, hip din lin nhau, mdt khi dua len, mot khi dua xuéng, téc dung lin nhau. Ddng thoi co dng tal cd tinh, mot ben dong, mot ben tinh ciing c6 thé anh hudng lin nhau ma sinh ra sw bign héa. Vi nhwr trong thién Lue vi chi dailudn sich Té-vin ndi: « Khi trdi gidng xudng thisé théu xudng dat, Khi dit dua Jén thi sé bée len trdi, vi trai ditt ¢6 tte dung tren dui bit nhau, mot khi dwa lén, mot khi giding xudng, lam nhan qua lan nhau ma sinh ra bién hoa », Thien Thiéa-nguyén kj dai lan sitch T6-viin noi duéi anh huéng lin nau, Am dong xen lin, phi six bién héa». Chinh v n dong cita thién dia khong phai la yén tinh, ma 1a trén duéi lén xudng vaNong khong ngitng cho nén méi sinh ra sw bién héa, co bién héa méi co thé sinh ra van vat, Gon ngwéi ta thi nb thé nae? Cin cif ly ludn Noi kinh thi khi troi dua xudng, khi dat béc lén, sw phdi hop gitta ~ khf diva len va khi dua xudng goi la ckhi giao», ngudi ta sinh tn & trong khong Ehi giao, hay noi cach khac ngwdi ta sinh hoat trong sr van dng bién héa cia Khi am dwong trong troi dat, dong tinh hut nhan, trén” hop voi nhau thi sinh ra Str ign héa ciia Khim duong trong troi d&t khong phai 1a tra trong ma c6 dit co sé vat chit nhit dinh. Thien Thien nguyén ky dai ludn sch Té-vén noi: ¢O' troi la phong, & dat 1a mde, & troi la nhiet, & d&t 1a hoa, & troi la thip, 6 dit 14 thd, & toi 1a tHo, & dita kim, & wi la han, & dt 1a thay, cho nén& troi 1A kkhi, & dat thin hinh, binh va khicdm tng voi nhau ma ha sinh ra vat >. Lai néi: « Han, thir, to, thiip, phong, héa la Am duong ciia tréi, bakhiam, ba khi duong ttng voi sau khi dy, Moc, héa, thd, kim, thity (héa) 1a am duong. etia dat, su biéa hda, sinh, tradng, hoa, thu, tang tng voi khi dy». Tire 18 noi trai c6 khi han, thir, tao, thép, phong; d&t cd hinh mde, héa, thd, ‘im, thiiy trong tinh trang hinh voi khi cim tng lin nhau; anh°hudng lin nhaa ma phat sinh ra. ur bién hoa, do sy bién hda ma phat sinh ra van vat. Dong thoi sau khi van vat sinh sin, efing khong phai 1a nhit dinh, khong bién héa nia, ma nd co mot qua trinh phat sinh phat trién, tire 1a sinh > trrdng > hoa > thu > tang. Ma _ sit chuyén bign trong qué trinh dy ludn ludn tong quan yéi sw bin héa cia Am duong tri dat. Theo 46 ¢6 thé hidu duge sy’bign hoa cita te nhién giti va sur bin héa phat sinh phat trién cita van vat 1a khong tach roi duge su bitn hoa — = thufin théng nhit cla am duong, - ¥ 4 ae ntdn va phat tridn cia sinh yal, du tye tisp chin Anh join ci thach quan. Ngwoi ta cling khong ra ngoai cai quy Indl voi tir nhién lh es ‘sin quan he mal thigt khong thé at ee rs ndi: « Trong khoat _ vat ma quy bau nbiit la ngwoi, ngwoi la dia vio’ tic dung cia tir nhién gidi moi c6 sinh mang tén tai, va cting nhw moi sinh yal, thudn theo voi quy lua nhién, cia bén mia sinh, truéng, thu, tang dé hoan thanh qua trinh hoat déngstih mang cia né, ' Do d6 co thé itt sinh mang cha ngwéi ta tit nhién Ja chiu Anh hudng cha tu nhién giéi, vi thé, nghién ciru y hoc cin phai dem vin d& quan hé gitta nguéi voi ty nhién dat thinh mot trong nhieng viin dé trong yéu dau fren, 1— AnH HUONG CUA Kai BAU BIEN HOA BOI VOI THAN THE CON NGUOY » a) Tie thoi luc khi. ~ Tir thoi Ure la xudn, ha, thu, dong. Xét vao khi hau cha b6n quy tiét fy ma néi, thi mia Xuan 4m, mia Ha ndng, mia Thu mat, mba Dong lanh, nhung bon thir’khi hau khae nhau dy xét vao tinh chat ciia né ma ndi trén thie t€ cli c6 hai loai, tr: Am va néng motfoai, mat va lanh mot loai. Ding am duong ma noi thi loai am thuge duong, [fai mat thude Am; efing tire 14 mia Xuan mia Ha la dong, mita Thu mua BAng 1a am, Cho nén qua trinh bin héa cia khi han bén mia tire 1d qua triff bién hoa cia am dwong tien triéng ciing.tire 1A qua trinh yaa dong, bién hoa, phat trién, Sw lin Iwot thay ddi gitta bén mia xudn, ha, thu, dong, tuy co mot quy Iuat ~ nh&t dinh (xuan im —+ ha nong —= thu mat —= dong lanh — xudn &m), nhting sur bign hoa ciia“tim lanh néng mat, c6 khi khong phdi 1a tach riéng ra duge, ciing khong hoan toan 1a tong tng voi thoi tiét, ma cfing khong phai la c6 thai gian ya dia diém gidng nhau. Mua xudn dm, mia ha néng, mia thu mat, mia dong lanh 1a ngwoi xwa theo Yitri nue Trang-quéc 14 & chinh gifta ma nhan thire vé quy luat bitn héa cia skhi hau binh thuong trong bén mia. Vi nhw qua trinh sinh trudng cia thie vat trong m6t nim, phiin nhigu thi mia xuan bét diu nay mim, mia ha sinh truéng toi tot, mia thu din din thu rut lai, mia dong thi canh 1é tan rung, Trong qua trinh -sinh truéng cia dong vat cing cd thé chia thanh mifly giai doan nhw thé, nh tir tré nh6 dén tring thanh, dén lon manh, d&n sny yéu, dén th vong, Vi do la qué trinh tét nbién phAi kinh qua trong hoat ddng sinh ménb binh thuong cita tit c& sinh vat, cho nén ngwoi xua méi dem qué trinh ay xem nhu mot thir quy lual, quy luat dy bite 1 sinh —= trudng —= hoa—= thn — tang, Thin Tir khi didu thin dai Juan sach Té-viin noi: « Sy bitn hoa vita Am dwong bén mita, 1 ngudn géc sinh trudng, suy Ifo, tt vong ella yan vit, néu trai voi sr bién héa dy thi sé sinh ra tai nan, néu theo ding swr bin ha ay thi tt bénh khong sinh ra», Ngwoi xwa léy d6 d2 chi dao cho vige phong bénh. Han, nhiét, 6n Iwong méi chi 1a sw phan loai vé on dd theo khia canh cia Khi hau bén mia, trén thire té & trong tw nhién gidi con co sir bién héa eita ce thir khi hau phire tap khéc nhau nita, BE nim vitng su bién héa eta cée thir khi hau phire tap dy, tim ra quy luat bién hoa cia né ngwdi xua tréi qua sir quan sit lau dai d& phan tich ya quy nap tim ra dire mhan t6 hii yéu cha khi hou bign hoa c6 sau thir 1a: phong, han, thit, thip, to, héa tire nha khong khi lwu dong 1A « phong», on do xuéng thip 1a chan», on ad len cao 1a «nhi¢ts, thép a9 ing thém 1a «th&p », thip dd nit xudng 1A «tao ». Trong dé thir va nhugt tién lén mot bac nita thi héa thanh chéay, (dong nhién phong han,'thit, thip, tao wet trong ditu kign nhét dinh nao dé d&u cé thé héa thanh héa, tham khito & chuong én nhan bénh), ky thyre nhiing thir dy d&u la sr bin héa cia luc khi trong vi (igh ra, cho nén goi chung la luc khf, boi vi méi khi-d8u cd dc tinh va cong dung cia né, Thién Ngii van hanh dai Iudn sich Té-viin noi; « Tao d8 cho kh6, thir dé lim cho bc 1én, phong d8 lim cho déng, thip dé lam cho nhuan,, hin dé lam cho cing, héa dé lam cho dim», Tir chd d6 c6 thé biét duoc luo khi tuy la do & su biéh héa cia khi bau trong tr nhién gidi ma sinh ra, nhung tréi | Iai, Ine Khi con c6 tac dung digu tiét chénh léch lin nhau, nhan d6 ma su bién héa binh thuéng ce luc kbi la diéa kién cé loi cho sw sinh trwéng, phat trita cita sinh vat. b) Luc dam.— Theo sw di chuy&n cia bén mia, sr bién héa cita luc khi, trong Hnh trang bink thirdng 1a cin cit vao thit te nhit dinh hudng ve trirée ma phat trig va chuyén bign In nhau. Vi nhw trong mdt thai ky cd dinh nado’ dé thi xudit hi¢n mot thir khi Iu cia thoi ky dy (ba thang mia xuan thi dm 4p, ohi’u gid, ba thang mia ha th m chuyén sang néng, nhitu nfng va th&p v.v... » Dong thoi co chitng muc\pat dink cia nd, di khdng thai qué cing khong bat cap, tat ca sinh vat cfing cdthé theo yao dé ma thich tng voi su di chuyén cia bon mia va sr big hoa cia luc khi, d6 1a mot thir quy lut-chinh thuong, "Nhung moi sw vat 6 thuong thi tat nhién cd bin, cd thudn thi t&t nhién co nghich. Noi chung thi sy bién hoa trai thwong du khong phai Ja hién trong W6t, boi vi nd dem Iai anh hwong khong loi cho tit c& sinh vat, chinh nhwr trong sich Kim qu yéu luge néi: ¢ Phong khi tuy cé th sinh van vat, nhung cing 6 thé lam hai van vat, nhu nwée cé th8 lam ndi thuyén, cfing c6 thé lat dd thuy@n ». Noi bién hoa tri thuéng 1a chi vao su thai qua va bét cap cia khi hau, Thién Lue vi chi dai Indn sich Té-vin noi: «Khi nen dén ma dén la khi hau ditu hoa, nén dén ma cha dén la khi dy bat cap, chwa'nén dén ma ai dén 1A khi dy hu dir. Nén dén ma dén 1a thai Wénh nit tri voi khi hau, ba hién iugng binh thirdng, nén dén ma khong dén 1a thoi I¢nh di dén ma khi han chwa dn, vinhw dén mia xudn thi khi hau fm ap ma trai lai rétlanh, di dén mua thu thi khi hau nén mat ma trai lai néng, dé 1a hién trong bat cap; chia nén d&n ma di dén 1a thoi 1¢nh chua dén ma khi hau da d&n treée, nh mia ha nén néng ma lai mat, mia dong nén Janh ma lai im, 46 la hién tong thai ana va bit cap la bat Igi adi vai sw sinh tredng phat tridn cia tit of sink val, én goi 1a «luc dam », Trong thién Lue tiét tang tugng ludn sach Té-yan «Bhi trong trdi dit clin phi o6 quy Iuat nhit dinh, néu phe mat quy Iugt mbit dink dy, tite 14 phin thuong, phin thong thi bién hoa Khée di... mi lim cho ngwoi ta sinh bénh, Digu a6 di néu rd ché trong yéu cilia quan hé vé sur bién héa kbi hau phan thugng voi su phat sinh bénh tat, ‘Theo hai di&m tren ¢6 th? rat ra khai niém co ban nh diréi day: _ ~ Sw big héa khi hau trong tr nhien gidi tuy nhitu n ‘thé ra thi khéng ngoai sau thir 1a: phong, han, mua tuy ¢6 khée nhau v8 néng, lanh, fim, mat, nhung tr loai la Am va dwong, cho nén ciing e6 th? néi. iid wir bi gb 2 2 a i ores i. — ANH HUONG CUA DJA PHUO'NG THO NGHI BOI VOI THAN THE CON NGUOT Trung-quée ngwoi nhigu d&t rong, vi thé & nhi¢ng khu vie kbsc nhad throng thong cd hodn cinh thiy thd khac nhau nhan dan cling ¢6 tap quan sinh hoat khic nhau. Sy khéc nhau vé thiy thd, th8 chit va tat bénh 6 lién quan véi sw bién héa cia khi hau. Vi nhuyvé mién Tay be Trung -quéc thi Kkhi hau rét lanh, d&t cao nhigu tio ki; ve phia Bong nam thi khi hau on hoa, d&t thp nhigu thap khi, Vi thé khi hau thién thoi va tinh chit thy thd co sw khée nbau rat lon gitka Nam va Bic. Vi sir khée nhaw efta hoan cinh tw nhién nén tinh hinh sinh ly va bénh bién cfia than thé ngwoi ta efing cé sw khie nhau rd rét, Nhw trong thién Dy phap phuong nghi lun sich Té-viin noi: «Khu vie phuong Dong... 14 noi mhigu ci va mubi, & ving bo be gin nude, cu dan an nhivu cava thich dd min,.., cho,nén da den va 16 chin long sua hé, bénh phin nhiéu mut 1 & ngoai da, cach gatta nén ding pheép biem thach; khu vie phirong 1A noi nhigu vang ngog{ nhiéu da cat... cu din & di ni nhidu gid, thiy thd khd hanh, &n dd thit pXiéu ma béo map, cho nén ngoai ta khéng dé xm pham yao hinh thé dugc, bénh phat ra phan nhitu la bénh noi thong, cich chita bénh nén ding thuéc uéng; khu*vye phwong Bic, khi hau cing nhw mia dong cé khi tong bé tang dia hinh cao, dira vaio @di nui mia & trong hoan cinh nhidu gidJanh, bing gid, cw dan sinh hoat theo 16i du muc, thuong phai & ngoai trdi, tin nhi8u sika, vi thé ndi tang han, dé sinh ra bénh... trugng mia, cach chita nén ding cttu dt; khu vee phuong Nam nhiéu khi tréng diéng, 1a noi dwong khi rit thinh, dat thap, thtty thd bac nhuge, song mit thudng déng lai, cur dan thich An dd chua va d3 da wop mudi nén than thé eiia ho, da dé kin déo ma sfc 44, bénh phat sinh phiin nhi’u 1A gin mach co © quip, té, dai; cach chita nén ding cham thich; khu vie Trung wong dat bing phing ma nhiéu Am thip, sin vat ddi dao, cw dan cé nhiéu thite tin, sinh hoat cing trong déi nhan rdi, bénh tat phat ra, phiin nhiéu la nhitng bénh suy nhuge, . quyét nghich, néng rét, phép chita nén ding céch van dong va thoa bop. 4 Bé la néi rd tinh chit trong yéu vé sr phat bénh va cach chika & nhizng dja phwrong khac nhau. Vi thé, thy thuéc cin phai coi trong quan hé giita thin thd ngwéi ta voi hoan canh ty nhién, tap quan sinh hoat voi tat bénh, hiéu rd va nim ~« _ Yitng nhitng tinh hinh dy roi tiy ting dia phwong, tuy titng thoi gian, thy ting on ngwoi dé gidi quyét van dé chita bénh khi am sang. ‘Il, — CO NANG THICH UNG CUA THAN THE CON NeUOI a 3 pO VOI HOAN CANH TY NHIEN adi binh thndng cita bén_mia, si bién hoa binh thurdng cilia luc khi ign cd loi clio sinh vat phat sinh va phat {rién, nhung mA 06 loi « hoan toan khéng phai 1a chi don thuiin & tac aunt Inc | An; mOt phirong dién duge anh aie dich bigt ludn sach Linh-khu néi: « Troi ndag mie do day thi 18 chan long he, cho nén mé hdi chay ra... troi Janh thi 16 chan long khit lai, khi thap khong lw Sauce chay xudng bang quang thi thanh ra nwoc tidu va hoi», Bé la ching 6, vi @Bve co ning thich tng cia than th® con ngwdi thy theo khi hau bién hoa Khac nhau nrg thay d6i. Suy ra ma ban thi khi luc dam sé di 6 thé gay bénh cho con ngtrdi khong phdi don thuan chi khi luc dim l& & tte dung lim hai, mala 6 quan hé rit Nya yoi six co niing thich rng manh hay yéu cita con ngudi, Dieu nay trong thién Thich phap luan sich Té-viin cing e6 bin chu dao, vi nhw néi: | «chinh khi vitng @ trong thi-ta khi khong thé can pham vao duge», Dé 1a d& khang dinh ring thin thé ngudi ta néu cd di strc dé khang thi ta khi khong thé lam hai dirge. Thién Bach benh thity sinh sich Linh-khu lai ndi : «gid, mua, rét, nong khong phai 1A hu ta thi mot minh né khong thé lim hai ngwoi ta duge. Bong nhién gp phai gid dap mua don, ma ngwdi khong mic bénh 1a vi than thé khong hu, cho nén mt minh ta khi khong thé lam hai nguoi duge, phai nhin phong ta hw & ngoai, “ying voi than thé hu 6 trong, hai cai hw gip nhau thi ta méi xm nhap vao'Xhan thé die». Do 1a ndi mot minh ta khi khong thé giy én bénh, gay Mp bénh 1d vi 6 than thé he yéu ma lai giip phi phong ta tir ché hu d&n méi cé thé thanh bénh (Xem thién Citu cung bal phong sach Linh-khu). N€u than thé khong hw thi tuy giip mua to gid lon cing khong thé di lam nén bénh, Thién Ngii bién sich Linh-khu lai noi: «Mot hic bi gid, dng thoi bi bénh mA bénh lai khac nhau,.. vi nhw ngwoi the mai rin bia va dao dé dn cay. Cay c6 Am dirong Ini cd cing m&m, cirng thi dao khéng vao, mém thi yo dai déo, gp dén khue mit thi riu bua it sist mé, Pham trong mot cy g6, ctrng m&m khong gidng nhau 1a yi vO cd day co mong, nhira cé nhi’a céit ma khac nhau dé thoi. Pham céy 6 hoa 1A sinh som, giip swong xudn gid manh thi hoa rung 14 héo, bi han han lau ngay thi cay don vé mong, nhanh it nha ma ‘Ya héo, gp trdi dam nhieu va mua dam, logi cay vd méng thi vo rita ra vA muc; gdp gid thinh linh thdi manh, cay cing don thi bi gay va chic bi thuong; gap strong thu gid dit thi géc bj lung lay ld rung. Trong nhitng tredng hep ay nhie oai nay. con bi throng, hudng hd 1a nguéi. Dé 1A ly cay edi vi du voi than thé con nguwdi vi bim chit khac nhau ma sw phat sinh bin héa cling khac nhau, cho nén mie dit moi ngwoi dng thei bi bénh va cing mot nguyén nhan bénh, ma bénh phat ra lai khong gidng nhau toan bd. Do dé cé thé bit ngwoi ma ‘thin th® cing khée manh, thi co ning thich trog cing duoc kign toan, ngwoi ma co ning thich tng cang kém stit thi than thé cing cang suy yéu, Cho nén néi «ndi nbin quyét dink cho ngoai nhan », trong Noi kinh da ban dén rat day dit Con nh eo nang thich tng chit yéu 1A chi yao «vé khi» ma néi, cong ning ‘khi trong co th® nguoi ta la lam cho &m ap béip thit, nhuan da, manh éc déng mé cia 13 chan long, Thién Bin tang sich Linh-khu ndi: thong Igi, bi phu nhu nhugn, tho thit kin dio». Dik us cea ; bilo ve & ngoai, Néu site bio ve 6 ngodi kém ne béenh ans ngoaicdm vi cam ning cia ve khi nhung tren quan hé déu 1A tac dung lin nhau,lién h¢ rit chit ché. Cho nén huy€t dich chu liu trong than thé ngwdi ta cing bién héa theo su bién béa ciia bén mia. Cu thé 6 thé lay mach treng ma néi, Thién Mach yéu th ge sich Té-vin ban v8 mach binh thang trong bén mia co sy khacnhw1a mia xudn «huyén», mia ha chéng», mia thu «mao», mia dong « thach » va miéu tA mot cach tinh vi nh: mia xuan mach ndi lén nhw cd boi trai séng, mia ha di lin da day diy nhw muon vat c6 thira, mia thu mach di vA Jan da nh 7 sau bo sip di nip, mia dong mach di 6 tan xtong nhw sau ho"da nap kin». Bon ¢ thi mach twgng nay tuy khong phai 1a tuyét déi, nhung chi yéu cha né la noi ré sw chu luu cia huyét dich trong than thé ngwéi ta that 1a dhin anh hwéng cha kbi hau bign héa. « Iv.— ¥ NGHIA THU'C DUNG TRONG Y HOG CUA THUYET «CON NGUOI TUONG UNG WOI TROT DAT» é Vé sir bién héa cia khi hau va quan hé Anh hyfsng cia dia phirong thd nghi d6i véi than thé con ngwdi va co ning thich irg/ciia than thé déi voi hon canh trong tu nhién giéi nhw da ndi 6 trén do dé cé the ly gidi vé ly ludn «trong ing gifta con ngwdi voi troi dat», trong linh vire y hoe Trung-quéc da thanh 1a mét bo phan trong yéu trong toin bd hé théng ly ludn cia Trung y, trong moi trong hop thwe tién lam sang d&u phai quan triét tw tudng chi dao dy. Lily thi du ma ndi, mét dic diém trong viée nhi&p sinh dy phong cia Trung y 1a nhan thie vé sur sinh tdn cia ngwéi ta c6 quan hé mat th ét voi khi hau bién hoa | trong bén mia, vi thé néi dén viée sinh hoat khéi cu va phwong dign hoat dong tr tuéng déu clin phai tiy thoi va thichtrng véi quy luat sinh, tredng, thu, tang d& gir gin sw nhip nhang citta rong vA ngoai ma lam,duge si dudng sinh duéng trudng, duGng thu, duGng tang. Tw tong dw phong dy tire 14 xy dung trén tr tuéng ngwdi voi tr nhién 14 mot khéi chinh thé théng nbit. Lai cé mt sé bénh theo thoi gian ma’cé su chuytn bién ning va nhe, nhw budi sing nhe, budi chitu niing, ban ngay nhe, ban dém ning; mot s6 benh lau ngay mdi khi gip khi troi thay adi thi phat ra, hotie khi khi troi chuyén bién thi 19 ra trigu chitng la bénh sip phat, Nhiing hién twong dy phiin nhibu d&u la chju anh hudng bién hoa cia tw nhien. Trong Noi kink ting néu ra tat c& nhiing bénh ma phin nbivu budi sing hoi dé chiu, dén tra thi gitt duge trang thai yén tinh, déa chap t6i thi niing thém, ban dém lai ning hon nifa, 46 1A chiu anh huéng cia khi hau bon mia Dign hoa, Lai tién lén mot buée dé gidi thich khi mia xudn chit ve sinh, khi mia he chit v8 trudng, khi mia thu chit vé thu, khi mba dong chii vé tang; dé 1a hign, i tung bin thudng cfia khi hau bén mia trong mot nim, Lily mot nghy ma noi eting di c6 may giai doan niu thé, vi nhur bodi sing thi trong dong voi mia --xudn, gitta tra thi twong dong voi mia ha, chap 161 thi Suaa aay a ats ‘thu, niia dém thi tuong duong voi mia dong; ngudi ta 1a tong ting voi quy sinh, trading, tho, tang ofa én mia. Budi sing thi cong nfing cia thin the vi thinh e6ng ning fy gidng nhw sinh khi efia mia xvdn, a Akh y giam, cho nén-ngwoi c6 er 6 aa ete pen three wugn; cling | : a ae cei hy re duge th 1 ip 161 thi cong ning bane a mace pee ciing nhw sinh khi cha mia thu, da dén hic co rat lai va suy kém, hic dy thi bénh khi Jai bit diu manh lén, cho nén bénh tinh lai niing hon mot chit, ntra dém thi ng ning cia thin thé & yao trang thai yen nghi, rit gidng-voi hién tuong thu tang ya mia dong, lic dy la chi co ta khi lan man khiip than thé, cho nén bénh » tinh lai cing trim trong hon. Lai lay phwong phip tri ligu ma néi, trong thién Tang khi oN théi luan sich Té-vin d& ting néu ra ckét hop khi cha ngit tang. trong than peice n ngwéi theo vao quy luat sinh khée eta ngi hanh trong bén mia ma dinh ra\phép tic chita bénh », Do tire 14 ndi chita bénh clin phi chi y yao dic diém va quy luat cha khi hau bén mia, vi nhu mita xudn thi khi thing phat thién thing, khong nén ding thuéc khd han ti hda dé khéi lam hao tdn _ dwong khi; mia ha thi héa khi thi’ khi thién thing, khong nén ding nhitu thuée tan 6n, dé khoi tliwong (dn dm khi, treéng ha nhieu thip khi, khong nén ding nhigu thuée nhu nhudn né tré dé khdi tro thiip lwu ta; mia thu khi haw : kh6 tao, khong nén ding nhiéu thudc cong tio dé khdi hao t6n dén tan dich; $ mia déngla mua bé tag, khong nén ding nhiéu thudc khai ti#t ho’c thudc han tiét, dé khoi throng t6n dé\ dwong khi, v.v... Nhu thé 1A ngudi fa voi tw nhién gidi, lién hé lai nhw thé, rdi Mt hop hoe thuyét am duong ngii hank @8 xc dinh ra nguyén tie du phong, nhin thite bénh tinh bién hoa cing phuong phap chita bénh xét theo tirng théi tigt ma ding th nhin ca hai mit tiéu va ban, déu 1a thue tiém cu thé ye quan ni¢m chinh thé ciia thuyét «ngwdi-ta trong tng voi trai dit» cita y hoc Trung-quéc. ‘= ; lv 4 i = TANG. TUONG a4. __ Theo nghia rong ma néi, tang 1a chi vdo cde tang khi trong thin th8 con wei, Twong 1a chi yao cée hign twong bidu hign ra ngodi, Vi thé, hai chit tang Bs 61 don gian citing 1a chi yao céc hién tong ma cae tang khi bén trong — Ee ae ngoai than thé, Chit tang khi trong sich Trung y thong néu ra, tuy : ae 6 cing cé him nghia chit tang khi ma doi nay thuong néi, nhung mit chi -yéu ciia né 1a khong phii chi riéng yao bin than ciia tang khi, ma 1a chi vao cde _ Ahign twong cia caé tang khi ben trong biéu hign ra ngoai than thé. Noi mot cich hac, cfing tire 1a ciin cir vao dic diém ciia cic hign twong sinh ly, bénh | sn : i than-th® ma dem né quy nap yao pham vi tie dung cia cde. hau, Vi g noi: ‘Twong ae 1a thé hién ra ngoai cd Gi: «Pang & ben trong, hinh hig hand, Ning Cid de dba lam _ Noi dung chi yéu cia chong nay ydm cé: cong ning sinh Iy va sir quan hé Hin nhau cita ngii tang, luc phi, phi ky hing va dinh vé, khi, huyét, tioh, thin tan, dich. Nei tang tite 14 tam, can, ty, phé, than, lye phir tire 1a dom, y 2 trong, veu trudng, bang quang va tam tiéu, pha ky hing tire 1a nfo, cbt. mach, dém, nit tit bao, Ngoai ngii tang cdn cd tam bio lac 1 ngoayve eiia tam, quan hé vi tam tang rit 1a mat thiét, vi thé thuong thong thio 4udn nd cing yoi ngii tang? Dinh, vé, khi, huyét, tinh than, tan dich, tuy Kure phai la tang khi, nhung cfing 1a bd phan trong yéu trong pham vi sinh ly cho yén trong chuong nay dit thanh trong diém ma gidi thiéu. 4 Tang va pha tuy déu Ja ndi tang ctu than the ngwoi ta, flung cé sv phan * biét nhét dinh, nhw thién Ngii tang biét ludn sach Té-vin ndi: « Ngii tang 1a tang tir tinh khi ma khong t& ra, cho nén diy ma khong chiic, luc phi ld truyén tong nhitng vat di héa di ma khong tang tré lai, cho nén chiic ma khong dy », Noi mdt cach ci thé, pam cac khi quan cd cong ning xudt nay chuyén th héa dd ain, thi quy yao loai phi, nhitng khi quan cd cong thi quy vao loai tang. Nhirng sw phan chia ya qui nap ctia tang phi kh céi nao cit lim viée riéng cho ting phi dy, khong ké 1a v8 phwong dign hoat dng sinh ly, hoie la v8 phwong din bign hoa bénh ly, gitta cae tang phi voi _ phau d8u c6 quan hé mat thiét khong thé chia cit ra dwoe. Su quan hé dy chang nhimng biéu hi¢n 6 gitta tang voi tang, gitra phii voi phi, gitta tang phi voi nhau dng thdicon bitu hign & cdc phiong dien tang phit véi chi thé, that khi&a, ngfl chi va ngit sc, ngii vi, cing con cé lién hé voi sr di chuyén bi&a héa cia Khi hau bon mia trong gidi tw nhién. 4 Quan hé giita tang voi tang 1a quan hé sinh ché lan nhan, nhw thién Am dtrong tng twong dai luan sich Té-vin ndi: «Can sinh cin, cin sinh tam..., tam sink hhuyét, huyét sinh ty..., ty sinh nhuc, nhue sinh’ phé..., phé sinh bi mao, bimag sinh than.,,. than sinh cét ty, cét thy sinh can». Dé la noi gifta tang vai lang co quan he nudi duéng lan nhan, Thidn Ngii tang sinb think luda sich ‘T6-viin Lai 6 néi «Than 1am chit cho tam, tam 1am chit cho phé, phé lam chit cho can, can * Jam chit cho ty, ty lam chit cho than». Chit 1A c6 ¥ nghia chi ch€ we {ite Ja ni gidra tang voi tang cé sur quari he ché woe lain nhau, Do dé co thé thay gifta tang voi tang di nnoi dung ian nban, lai ché woe lin nhau, cho ném mdi cd thé “git gin duge trang thai thing bing va ditu hoa, Quan hé gitta phii voi phi la quan h¢ fe héa, Thién Lye tt tang rg h Té-van noi: «Ty, vi, dai tradng, ti8u trvdng, tam tien bing quang | ‘fia kho tang, 1a chO sinh ra dinh khi, goi la dd chita dyng. NO eo a ba chuyén van ngii vi di vao di ra», Thién Binh nhan tnyét noi: « Da day day thi rudt trong khong, rudt dity thi Es ay rBi di 5 diy roi trdng, cho nén khi mdi Jén sung 18 chia dung d an wbng, tinh khi cita dd iin n bii cing do dé ma bi ae tang voi luc i e ch 4 sQuan hé giita tang yoi phi 1a quan hé biéu ly. Nhu thién Huyét khi hinh chi sich Té-vin da néi: « Tic thai dong (bang quang) 1a biéu ly voi Thiéu am b Tue thiéu dwong (46m) 1A bida ly voi Quyét Am (can); Tac dwong mini) 1A bisu ly voi Thai am (ty); a6 1a Tc Am dwong vay. Tha thai dong (Sn troy) 1a isu ly voi Thiéu Am (tam), Thi thiéu dwong (tam tien) 1a dita ly voi tam chji (tam bao lac); Thi dong minh (dai trerong) 1a biéu ly voi Thai Am (phé) ; di yéu la thong qua sy lién hé cita 12 kinh mach dé ndi r6 six quan hé lan nhau vw sinh ly va beh ly. hyve qnan hé gitta ndi tang voi tay chAn, thi thién Ta khach sich Linh-kbu” néi: « Phé, tim cé ta khi cita né lua & hai khuyu tay; can cd ta khi cita nd lu 6 hai nach ; ty cé ta, Ikhi cia nd lu & hai hang, than cé ta, khi cia nd hra & hai khoeo ae Pham tam ché hu ay déu 1a ché tu hOi, chan khi di qua dé, huyét lac cling ci qua dé », Do la sir quan h¢ mat thiét cia ngi tang vor” tam ché hu & tay cl\a, quan hé dy phi thong qua sy lién hé cia kinh lac, Ngoai ra, tay chan c 6 quan hé véi vi ma phai thong qua tée dung etia ty. Thiéa Thai Am dong minh luda sich Té-viin ndi: «Hoang dé hoi: Ty bi bénh ma tay chan khong hoat dong duge nhir throng 1a tai sao? Ky Ba néi: tay chan d8u tigp nhan khié da day nhwng khi @y pbdi nh tac dung etta ty thi méi -dat dén tir chi dugc ». Dé tire 1a noi: tay chan déu nhd vio sir cép dudng ctia ty vi. Gio ctr vao Igi chi dan cia hai tit kinh van trén, xem xét sw bién hoa ciia tay chan, thi co the gittp cho ta hiéa ré sw bién hoa & noi tang. S/ Quan hé ciia nga tang voi nga thé va that khigu “Nguoi xtra“cho ring sir hoat dng phire tap cia sinh mang con ngwoi & trong cé tiéu héa tuiin hoan, ngoai cé trong, nghe, ndi, lam, khong mot cai gi Ja khong thé hién & cng nang hoat dong cia ngi tang. Cho nén thién Ngai tang sinh thaoh luda sich T6-vén néi: «Tam hop voi mach, vinh nhuan & sfc... ; Phé hop voi da, vinh nbuan 6 long. Can hop voi gan, vinh nhudn & méng tay méng chan... ; ty hop véi thit vinh nhudn & méi...; thin hop voi xtrong, vinh nhudn 6 t6e ». Thien Am turong tng tong dai luan sich Té-vin noi: « Khiéu ctia can la 6 mit, khiéu ciia tam 1a 6 lui, khiéu cia ty la & miéng, Khiéu cia phé 1a & mili, khiéu cita thin 1a 6 tai, Nhiing di’u dé déu noi ro sit sat ‘hg giita noi tang voi ngii thé va thdt khigu, - €) Quan hg gitra nga tang voi nga chi Nafi chi 18 cht vao sir bigén dong cia nfm loa tinh cam vui mikng, gi bi thong, sg hii, Nguoi ta gip sw kich thich cia sw vat ben nas r ng thay ddi vé tinh cam. Nhitng thay di dé khong the ta : fing hoat dong cita ngi tang. Thidn am duong tng ‘ong 1 ndi: «Con ngivdi ed nim ta ie hoa one stim Kkhf ma sinh | ra ghi, bi rong, so hii », li I ca ing ng re gidn de tht hal con ma Thiam dwong vay», Cho nen ly Iuan phéi hop bieu ly, chi "

You might also like