De Mgr eb eeNiemieckie samochody cigéarowe na placu Pilsudskiego w lipeu 1944 roku. German trucks on Pilsudski Suave in Wiarsaw in July 1944 [ADM, S. Batuk] Przebieg walk powstariczych w Warszawie, w sierpniu i we wrzesniu 1944 roku, doczekat sie licznych opracowar\ historycznych, jednak udziat w nich broni pancernej jest opra- cowywany jedynie fragmentarycznie. Powazna przeszkoda by! brak stosownych materiatow “édlowych, tak ze strony polskiej, jak i niemieckiej_ (obejmujacych Wehrmacht, Waffen SS, policje oraz jednostki wschodnie: RONA oraz kozackie), jak tez powazne trud- nosci w obiektywnym ustaleniu faktow. Ksiazka jest ilustrowana licznymi, czesto unikalnymi, fotografiami, mapami, diagramami i planszami barwnymi, przedstawiajacymi sprzet pancerny uzywany w Warszawie pod- czas powstania. | sierpnia 1944 roku stolica Polski ~ Warszawa lezata w bezposredniej bliskosci frontu wschodniego. Jednak na terenie rmiasta nie zostaly skoncentrowane powaane niemieckie sily ppancerne. Z jednej strony bylo to spowodawane koniecznoscia przerzucenia wszystkich dostepnych wozdw bojowych na waschéd od miasta, do walki z jednostkami pancernymi Ari Czerwone), ktére dochodzily do przedmiesé Warszawy w rejonie Anina i Wawra oraz na przycz6lek pod Magnuszewem, Z drugie} stony dowédztwo niemieckie uwadalo, Ze pozosta wienie woz6w bojowych w miescie znacznie zwieksza ry7yko ich anisaczenia w preypadku wybuchu powstania, Komendant wojskowy Warszawy generat porucznik Reiner Stahel miat pod swoimi rozkazami stosunkowo nieliczne sity pancerne, jednak \w sytuacji, gdy Armia Krajowa nie dysponawala w Warszawie Zadnym sprzelem pancernym byly one wystarceajace Dopieso walki w toku powslania, w miescie okreslanym Polnische Stalingrad” lub ,,Kleine Verdun”, zmienity poglady Satabowcéw niemieckich na temat uzycia broni pancerne). W walkach 0 Zoliborz 1 Mokot6w, pod koniec wrzesnia, zostata zaangazowana poczatkowo grupa bojowa w sile brygady 2 25, Dywizji Pancerne), a péénie) prawie pelna, doswiadezona, frontowa 19, Dolnosaksoriska Dywizja Pancemal 'W czasie powstania do Warszawy byly kierowane jednostki pposazone w specjalny sprzet bojowy np. dziala szturmowe Sturmpanzer IV i _ Sturmtiger”, pojazdy szturmowe typu B IV, dziala szurmowe i hajcigzszy moddzierz typu ,Karl” Gerat 040 kalibru 600 mm, Powsianicy dysponowali wprawdzie Zolnierzami przeszkolony lecz w tak: specjalnie preystosowane do walki w mieécie i miw obsludze zdobyeznego sprzetu niemieckiege Cie powstania zdobyli tylko tray czolgi, dziato samobiezne, 1-2 samochody pancerne i da transportery opancerzone. Jednak i te skromne sily panceme byly efektywnie udywane w walce 2 Niemeami 1 sierpnia 1944 roku okolo godziny 17,00 w Warszawie \wybuchlo dlugo oczekiwane powstanie NIEMIECKIE JEDNOSTKI PANCERNE W WARSZAWIE 1 SIERPNIA 1944 ROKU | sierpnia 1944 roku gtéwnymi niemieckimi jednostkami pancernymi w stolicy Polski byly 1. kompania i 2. kompania 3. Panzerjiger Abteilung, stacjonujace na placu Saskim i placu Teatralnym. Kaéda z wymienionych jednostekliczyla po 14 dzial samobieznych typu Jagdpanzer 38(0) ,Hetzer” i prawcopodobnie kilka Sturmgeschitz 40 Sd Kfz 142/1 Ausf. G |W 2, kompanii te jednostkiW dielnicy policyine| dowédea 55 i policji pulkownik Paul Otto Geibel mial do dyspozyeji policyiny pluton czolgéw, skladajacy sie 2 4-5 wloskich czolgéw typu M13/40 | M14/41 W Krafifahyparku w Forcie Bema na Woli znajdowalo sig kilka remontowanych tam samochodéw pancernych i trans porteréw opancerzonych. W Krafifahyparku na _ulicy Gniewkowskiej prowadzono remonty biezae 1 sierpnia rano na Woli (Ulrych6w) i Boernerowie rozpoczat sie wyladunek crolgéw, 2 Il. bataliona Pulku Pancesnego ‘Hermann Goring” Dywiz\i Pancerno-Spadochronowe| Hermann Goring’, kierowanych na front na wschéd od Warszawy pod Siedlcami, Mifskiem i Wolominem oraz pod Magnuszew 31 lipea 1944 roku na stacji towarowe) Warszawa Praga zostato wyladowanych pieé czolgéw Pzkpfw VL, Tiger” Ausf E, ktére zostaly naprawione w Niemezech i zostaly wystane jako uzupelnienie dla 3. Dywizji Pancerne} $5 ,, Totenkopf aTygrysy” byly prowadzone przez zalogi fabryczne i prze jechaly ulicami 11 Listopada, Targowa, Zieleniecka, 3 Maja, Alejami—Jerozolimskimi, Chaubifskiego, —_Alejami Niepodleglosci (Topolowa) i Rakowiecka do $5 Stauferkaserne potozonych przy ulicy Rakowieckie) 4, Ponadto w koszarach znajdawalo sie kilka czolgéw, ktore byly tam naprawiane. Von Krannhals (Hans von Krannhals — Der Warschauer Auistand 1944, Frankfurt am Main 1964 str. 242) podaje, 2 w SS Staufernkaserne bylo 11 pojazdéw: pieé nTygrysow", Pantera”, cztery czolgi P2Kpfw IV i dziato sztur mowe Sturmpanzer IV ,Brummbir". Byly to naprawiane pojazdy m.in.z 3. 15, Dywizii Pancernej SS. Mozna jeszcze wymienié pojedyncze pojazdy pancere np, w siedzibie SA na ulicy Kruczej, ciagniki aryleryiskie ariylerit przeciwlotnicze| na Polu Mokorowskim ina lotnisku na Okeciu, Nalezy tex doliezyé czolgi prrejerdrajace przez Warszawe na wschéd, na front. Przykladowwo kilka P2kpfw IV rama glowna Flakkaserne na ulicy Pulawskie), 31 lipea 1944 rok IADM, 8. Baluk] kierowanych jako uzupelnienie 3, Pulku Pancernego $5 zostale skierowanych do szkoly powszechnej przy ulicy Mieszka | na Targowku. Te czolgi, mogly by¢ w kazde} chwilt,,cofniete” 2 powrotem do miasla | uzyte do walk z powstasicami, Ponadko doweédztwo niemieckie mogto kierowaé do Warszawy od: jednak biezaca sytuacja na froncie spowodowala, Ze tego 2razu nie praktykowano, dzialy frontowe, sierpnia po poludniu dzialo samobiezne 2 DPanc-Spad Hermann Goring” - prawdopodobnie StuG 40 ~ dowodzone preez Uifz, Kannerta znalazlo sig na Pradze. StuG zostal skierowany do zakladéw FAMO-Warschau w Ursusie w celu dokonania naprawy. Niedaleko mostu Kierbedzia Zolnierze ‘oddziatu piechoty poinformowali Kanneria 0 wybuchu powsta nila, Kanner transpotowal rannego Ufiz. Hofmanna i dlatego postanowil preedrzec sie przez Warszawe Pomimo ostrzahy Kannert pr skierowal sie w strong centrum miasta. Uli praegrodzona barykada, dlatego skrecit w lewo i dojechat do: placu Pilsudskiego (Adolf Hitler Platz) komenda ganizonu. Ranny Hoffman zostal umieszczony w hal most i Nowym Zjazdem Senatorska byba gdzie mieécila sig szpitalu, Tam tez zaloga otrzymala dodatkowe uzbrojenie rozkaz ostizeliwania stanowisk powstaricéw. Ladowniczy sirzelal z pistolet maszynowego, zas Kannert uzywal arty lerii”, ceyli preydzielonego mu..Panzerfausta, ktdrym 2likw dowat polskie stanowisko (Krakowskie Przedmiescie?). 2 sietp nia dziato szturmowe zostato wystane w celu zwalczania pory. ji polskich na placu Teatralaym, Podezas oddawania strzali eksplodowal pocisk, niszc2ac Iuie armaty. Zaloga konty uowala ostrzal z karabinu maszynowego polskich stanowisk w ratuszu Nastepne 2 patku remontowego na Pradze, StuG bez przeszkéd prze jechat praez most Kierbedzia i Prage. Zaloga odnalazla pozostawiony tam czolg P2Kpfw Il Ausf. F. Po zalozeniu holu o dia zaloga otrzymala rozkaz odebrania czolgu: The main gate of the Flak barracks on Pulawska Street, 31 July 1944stalo, atna ynadto y od Spad dzone zosiat v cel owsta latego wzdern 2 byla nal do. la sie arty: Tiki sierp. poy teal owisk zolgu pize- slazla holly 1944 g Podzial Warszawy na obwody i rejony AK na pod- stawie J, Kirchmay 1944, Warszawa 1958, 1 ~ Powstanie Warszauskie Hermann G Hetzer” 4 Kraftfahepark ul. wek czolgow IL. batalionu Pulku Pancernego ng” na Ulrychowie i Boernerowie, 15-25 ‘zolgow P2Kpfw IV, b- Kraftfahrpark Fort Bema, ok. 10-1 sdGw pancernych i transporteréw opancerzonyeh, 2, kompania 743, Panzer sr Abteilung, 28 ka dzial scturmowych StuG 40, iewkowska, samochody cigzarone, ernkaserne ul. Rakowiecka 4, ther”, 4 PzKpfw IV, Brummbir", 45 czolgow Pakphy eszka 1, 3-4 emieckie jednostki pancerne w Warszaw German armoured units in WarsawDrialo samobiezne . uliey Szpitatne} inthe baricade on jetzer” 2 2. kompan sokosck obeenego Di 743. Dywizjonu Prkpfw Il pojechat za dziatem szturmowym w droge powrotna Podczas przejazdu przez Wisle niemieckie pojazdy pancerne zoxialy celnie ostrzelane przez powslaricéw ze Slarego Misa, Nieumiejetnie prowadzony Pekpfw It zderzyt sie ze swoim uholownikiem", co spowodowalo zerwanie holu. Po powtdenym umacowani holly niemieckie pojazdy pancerne ontynuowaly jazde. Pomimo uszkodzenia armaty pojazd Ufiz. Kannerta byt aywany w walee, atakujae rejon placu Napoleona. 5 sierpnia Kannert otrzymal rozkaz przejechania przez most Kierbedzia i Ludania sie do punktu napraw czolgow w Modlinie. “Epopeia” zalogi Ufiz. Kannerta dowodzi, ze w Warszawie mogly sie takze znajdowaé pojazdy panceme nie ujete w Zadnych zestawieniach (np. kilka czolgow P2Kpfw I? w ‘Muzeum Narodowym) ‘Zaobsty, ezgsciowo opancerzony samochéd bankowy Chevrolet 157, ul. Kredytowa, 2 sierpnia 1948 roku. 4 captured partially armoured Chevrolet 157 truck used to transport money; Kredstowa Sirect, 2 August 1944. |ADM, S. Baluk] 8 mut Chlopa). 4 captured “Herze Sepitalna Street. Note opened engine compartment haiches,afier 2 August 1944, [ADM, 8. Baluk] ‘dobyte 2 sierpnia 1944 roku na barykadzie przy SP AT gun of the Ind Company 743nd Panzerjaiger Abteilung DZIALANIA JEDNOSTEK NIEMIECKICH 1-15 SIERPNIA 1944 ROKU Pierwsze trzy dni walk to dosé chaotyczne dialania sit niemieckich i nieskuteczne préby preebicia anteii_ preelo: towych z zachodu na wschéd w kierunku front Po wybuchu powstania czotgl ustawione w koszarach SS na Ulicy Rakowieckie) 4 otworzyly ogieri do powstaricow main, ostrzeliwujac rejon szkoly na ulicy Kazimierzowskie) atakowany przez oddzialy putku ,,Basz1a” i prowadzily ostrzal wadlue ulicy Pulawskiej. Wieczorem ,,Tygrysy” zostaly usta- wione na rogu Rakowieckiej 1 Pulawskie), uniemodliwiajac natarcie powstaficow na polnoc w kierunku tw. dzielnicy po: licyjne). Jeden lub dwa czolgi ,Tigee” przejechaly do alej Saucha, skad zabraly Niemedw podezas popoludniowego ataku oddzialow powstanczych i powrécily do koszar na Rakowiecka, Na Woli dwa czolgi 2 Ulrychowa (czolgi zostaly zaalar- mowane przez zaloge pojazdu tzw. pogotowia policyinego, osirzelanego przez powslaficow na placu Kercelego, kiéry potem przedar! sie az na Uilrychéw) rozproszyly oddziat pow- Stafcw w rejonie ulicy Ksigcia Janusza. Po godzinne} wy. mmianie ognia oddziat AK por. ,Ostoi” zostal odparty. Tu2 przed) wybuchem powstania kilka czokg6w preejechato ulica) Obozowa obsadzajac nasyp kolejowy linii obwodowe| i zabez~ pieczajac wiadukt. Akcja ta zapobiegla planowanemu wysadzeniu wiaduktu lakze wiaduku przy ulicy Wolski) przez saperow AK. Wieczorem silay oddzial pancerny (2 19. DPanc) preejechal ulica Targowa i przez Grochéw podazyt w kierunku frontu, Po drodze Niemey ostrzeliwali gach dyrekeji PKP prey ul. Wilefskiej obsadzony preez powstancswe Na placu Zamkowym — kompanie ppor. ,,.Wilka” i por. _hawiny” walezyly z dzialem samobieznym Uz, Kanner z fannych Jednos Russia [ADM Niemie Creek from SAprey ing, ICH ia sit 2elo- SSna iskie} sirzal usta iajac ¥ po: aleji iczas sicily salar nego, kedry pow. i wy przed ulica abez ke) 219, zytw rekeji Jednostki RONA w akeji na Ochocie, 5-7 sierpnia 194 roku, Russian RONA unit in action, Ochota August 1944. [ADM S. Balak} district, 5-7 Niemiecki samochéd pancerny BA-FAI Keni Czechoslowackim na ul. Krucze) przez oddzialy bataliony AK ,Rucz from SA unit, a war booty ofthe Battalion “Ruceaj” P lish Home Army, Kru DPaneSpad ,,Mermann Giring”, kiérego zaloga probowata sie przedrzeé przez ogarnieta walkarni Warszawe. 2 sierpnia czolgi ,Tiger” 2 SS Staufemkaserne transport rannych 2 koszar na Rakowieckie) na lotnisko na (Okeciu. , Tygrysy” posuwaly sig Rakowiecka, dalej przez Pole Mokotowskie do ulicy Zwirki i Wigury i dalej na lotnisko, 4 sierpnia ,Tygrysy” zosaly uzyte w walkach na Ochocie Byé moze atizymaly zadanie atwarcia od zachodu Alei Jerozolimskich. Byla to dosé nieodpowiedzialna decyzja, bbowiem w walkach utracono dwa czotgi. Rano 4 sierpnia 1944 roku, ok. godziny 7.00 w rejonie ulicy Kaliskie), Niemey stracili cro. Tiger” zniszczony za pomoca Panzerfausta przez Osa" 2 oddzia porucznika ,Gustawa” (por. Andrzej Chyczewski). Natomiast drugi czolg zostal zdobyty. Tygrysy” wspokzialaly 2 kolumna, samo: chodéw z 19. DPanc, przebijajacych sie przez plac Narutowicza w strong Okecia. CieZkie czolgi wjechaly w ulice Barska, ostrzeliwujac domy, wiedy to niecelny strzat ze zdoby. ccznego Panzerfausta (dwa Panzerfausty zdobyto w szkole prey uliey Radomskie)) spowodowat zwalenie sie na czolg masy ‘wnego stupa transfoematora. Wystraszona zaloga (warlo przy pomniec, ze bya to zaloga transportowa, fabryczna, a nie zaloga bojowa 2 3. Dywigji Pancerne| SS, Totenkops", probowata uciee do drugiego ,Tygrysa”. Uratowal sig tylko jeden Niemicc. Drugi czolg wycofal sie w kierunku placu Narutowicza. Porzucony ,,Tygrys” nie odnids! uszkodzes i zostal uruchomiony przez por. Jerzego Kolodziejskiego Nieczuja’, kwéry wykonat krétki przejazd ulica Barska do placu. Narutowicza. Szybko skompletowano zaloge 2 pow- slaicow majacych przeszkolenie motorowe lub aryleryiskie. Celownicaym zostal starsay ogniomistre Stefan Czapiriski costanialy sierzanta. Jana Ostrowskiego (C2apliski,B6r*. Planowano wykorzystanie czalgu do ostony akeji przebicia sie _odcigtych Ochoty do Srédmiescia. Niestety mlody powstaniec pilnujacy ,,Tygrysa”, oddzialéw SA zdobyty 1 sierpnia 1944 roku w b. Poselstwie i". captured German BA-FAl Kenn-Nummer 202 (r) armoured car Warsaw, 1 August 1944. |ADM, S. Batak]Spalony niemiecki czolg typu PzKpfw 73 burned German Police Armoured Unit PeKpfw 736 (i) (talian MI4/41) tank on Pius Xth Street, August 1944. [ADM, S. Batak ktory w ezasie positku zalogi uruchomit czolg i wyjechab nim na ulice Grdjecka, Podczas proby zatrzymania pojacdu praw: dopodobnie uszkodzit przekladni¢ boczna powodujac jego unieruchomienie. Powstaticy wymontowali z czotgu dwa kara biny maszynowe | wyniesli 25 sztuk amunicji kalibru 88 mm, Uszkodzony ,,Tygrys” zostal zniszczony przez ,Goliathy” & sierpnia 1944 roku, Jeden lub diva czolgi PeKpfw VL, Tiger” braly udzial w walkach na Woli 4 1 6 sierpnia. Ostrzelinahy pozycje powstaric6w, lecz nie braly juz udziatu w bezposred rim wsparciu atakéw piechoty (byé moze preezorni Niemcy riie chcieli ryzykowaé cennych ,,Tygryséw" w pojedynku z powstariczymi ,,Panterami”?) W péfniejszym czasie pozostate trzy czobgi , Tiger” zostaly wyslane na front (przez Modlin) i dotarly do 3. Dywizii Panceme) $$ ,,Totenkopf” 9 lub 10 sierpnia 1944 roku W tym miejscu warto nadmienié, 2e w ksiazce Wollganga Schneidera IW. Schneider ~ Tigers in Combat vol. I, Winnipeg 1998) na stronie 243 opublikowane sa dwie fotografie, jak zaklada autor ,,Tygrys6w” w Warszawie, Wprawdeie zdjecia pokazuja zabudowe jakiegos miasta, ale na pewno nie jest to Warszawa, Take konstrukcja wykonane| barykady, nie typowa dla budowli tego typu w Warszawie Dziata samobiezne z 743. Dywizjonu skutecznie blokowaly wszelkie proby natarcia powstascdw na hotel ,,£uropejski” i _ Bristol’ inne obickty w rejonie tzw. d2ielnicy r2adowe) (min Palac Saski, Patac Blanka), jednoczesnie ostaniajac pozycje niiemieckie od strony Ratusza i ulicy Bielaviskie} Niemieckie wozy pancemne walczyly ted na Ochocie — na Koloni Staszica i na przedpolach Okecia. Byly to najpraw. dopodobnie} samobiezne dziata przeciwlotnicze np. typu Sd 10 sierpief 1944 roku, 4 Spalony German Spalony niemiccki ezolg P2Kpfw 736 (i) (sloski M14/41) z po- Spalon licyjnejjednosthi poncerne), ulica Piusa XI, sierpien 1944 roku. policy) ‘burned German Police Armoured Unit PKpfis 736 (9 (Halian\14/41) roku. A tank on Pius Xth Street, August 1944, [ADM, S. Batak] Pius XISpalony niemieeki -e Armoured Unit PsKpfiv 736 (i) (N Spaloay niemiecki ezalg typ P2K pfw 736 (i) (wloski M14/41) 2 policyjnej jednostki pancerne), uliea Piusa XI, sierpicd 1944 roku, burned German P2Kpfv 736 () (align M14/41) tank Pins Xith Street, August 1944. [ADM, 8. Balu ypu PeKpfw 736(i) (M4i41) z polieyjne] jednostki pancerne}, ea Piusa XI, sierpied 1944 roku. A burned eet, August 1944, [MHW, S. Braun itis") Kfz 10/4 czy te? cigesze Sd Kfz 7/2 2 jednostek Lufiwafe uzywane jako ruchome punkly obrony praeciwlomnicze}, Inerwenic ly te? czolgi 2 Ulrychowa, kibre osirzeliwah bharykade utworzona na rogu Mlynarskie i Wolskiej oraz kon. feniracje oddziahs powstariczego, majacego zaatakowaé sklad paliw na ulicy Wawreyszewskiej tz. Naftusie, Pojazd z Forty Bema (czolg?) dokon. dus w kierunku placu Krasiskich i PWPW. W Alejach Uj ddywizjonu , Jee zniszczyli dwa samochody pogotowia policyinego. Oddzialy (ez kilka samochodéw ciezarowych i pojazdy pogotowia policyjnego np. typu Mercedes-Benz 1500 czy Ford. Z