Dr.

Enes Ljevakovi

Fikh muslimanskih manjina: utemeljenje, kontroverze i dileme

I pored injenice da gotovo jedna treina muslimana vie stoljea, kao manjina, ivi u
gotovo svim nemuslimanskim zemljama1, u islamskoj pravnoj nauci i teoriji nije izgraena
posebna vrsta fikha koja bi se iskljuivo bavila erijatskopravnim aspektom fenomena
privremenog ili trajnog prisustva muslimana u nemuslimanskim drutvima. Bilo je mnogo
rasprava o pojedinim fikhskim pitanjima, brojnih geopolitikih, statistikih i sociolokih
istraivanja i analiza, te raznih fetvi u kojima su se tretirala aktuelna pitanja i problemi
muslimanskih manjina. Tek u novije vrijeme primjetno je sistematsko bavljenje
erijatskopravnom problematikom muslimanskih manjina, kako od strane istraivaa
pojedinaca tako i od strane specijaliziranih ustanova i fikhskih akademija, uz primjetna
nastojanja da se doe do sistema pravila i osnova izvoenja fikhskih propisa, tj. da se
formulira, uvjetno kazano, metodologija fikha manjina koja bi regulirala proces iznalaenja
erijatskopravnih rjeenja za novonastala pitanja s kojima se suoavaju muslimani u
nemuslimanskim sredinama.
Sam pojam, odnosno sintagma fikh muslimanskih manjina (fiqh al-aqallijjat almuslimah) intenzivnije se poeo koristiti tek krajem 14. i poetkom 15. stoljea po Hidri
(posljednjih decenija 20. i poetkom 21. stoljea) u raspravama o statusnim i fikhskim
problemima s kojima se susreu muslimani u nemuslimanskim dravama, posebno na
Zapadu. Iako se koristi relativno kratak vremenski period, spomenuti termin ve je izazvao
odreene polemike, kontroverze i osporavanja, osobito u kontekstu pokuaja utemeljenja
usula, odnosno teorijskopravnih naela fikha muslimanskih manjina.
Znaajan doprinos raspravama o fikhu muslimanskih manjina dali su savremeni
islamski pravnici dr. Jusuf el-Kardavi2, dr. Taha Dabir el-'Alvani3, dr. Abdulmedid enNeddar4 te dr. 'Adil Dasim en-Nemi 5. Takoer, u ovom kontekstu treba podsjetiti i na
izuzetno vrijednu knjigu dr. Tarika Ramadana

Biti evropski musliman6 u kojoj autor

aktualizira kljuna pravna i drutvena pitanja i dileme koje su se javila kao posljedica sve
1

- Nemuslimanske su one drave u kojima su nemuslimani veinsko stanovnitvo, ili u kojima vlast dre
nemuslimani makar muslimani inili veinsko stanovnitvo.
2
- V. Dr. Jusuf el-Kardavi, Fikh muslimanskih manjina Kako biti musliman na Zapadu, Libris, Sarajevo, 2004.
3
- V. raspravu pod naslovom Nazarat te'sisijje fi fikhil-ekallijjati,
http://www.islamonline.net/Arabic/contemporary/politic/2001/article1-3.shtml.
4
- V. rad pod naslovom Nahve menhedin usulijjin li fikhil-ekallijjat objavljen u asopisu ElMedelletul-'ilmijjetu lil-Medlisil-urubbi lil-ifta' vel-buhus, broj 3, juni, 2003, str. 43 63.
5
- V. rad pod naslovom Et-T'alikat 'ala bahs Medhal ila usul ve fikh el-ekallijjat objavljen u asopisu ElMedelletul-'ilmijjetu lil-Medlisil-urubbijji lil-ifta' vel-buhus, broj 7, juli, 2005, str. 17 63.
6
- Knjiga je prevedena na bosanski jezik i objavljena u izdanju Udruenja Ilmije Islamske zajednice u Bosni i
Hercegovini u Sarajevu 2002. godine.

veeg prisustva muslimana u Evropi u ovom vremenu. Priroda ovovremenog prisustva

muslimana na Zapadu, primjeuje Tarik Ramadan 7, novi je fenomen u islamskoj historiji.
Muslimani su svakako iskusili manjinski poloaj tokom svoje povijesti, ali to nema nikakve
slinosti sa prisustvom koje svjedoimo danas. Sutinski, na savremeni evropski kontekst
jest ono to zamagljuje injenice...Zapadna civilizacija, sa svojim sistemom vrijednosti,
posjeduje tako mona sredstva da je svakome ko ivi u Evropi teko da odredi ta jest ili ta
nije. Upravo ova nova priroda muslimanskog prisustva na Zapadu razlog je to se rjeenja za
situacije i probleme iz nekog ranijeg povijesnog konteksta ne mogu bukvalno precrtati i
prepisati, ve je nuan novi idtihad i iznalaenje novih rjeenja primjerenih vremenu i
okolnostima, odnosno novoj prirodi muslimanskog prisustva.
S druge strane, treba istai i injenicu da je drutveno-historijski kontekst u kojem ive
bosanski muslimani razliit od evropskog / zapadnog konteksta u bitnim elementima, te se ni
evropska / zapadna rjeenja i recepti za mnoge muslimanske probleme, takoer, ne mogu
doslovno prepisati i primijeniti u naem specifinom bosanskom drutveno-politikom
ambijentu, a da i ne govorimo o rjeenjima iz potpuno drugaije drutvene zbilje. Naravno,
ovdje mislimo na one pravne norme koje su podlone promjenama shodno promjeni
vremena i prostora, odnosno promjeni okolnosti i drutvene realnosti sukladno poznatom
eri'atskopravnom naelu da se ne moe negirati i osporavati promjena fetve zbog promjene
vremena i prostora. Meutim, budui da ima dosta slinosti i dodirnih taaka izmeu naeg
dananjeg stanja i iskustva aktualnog muslimanskog prisustva u Evropi, i Zapadu openito,
prouavanje problematike muslimanskih manjina i diskusija koje se vode o brojnim
pitanjima i problemima s kojima se te manjine suoavaju diljem svijeta, a posebno u
spomenutim zonama, namee se kao potreba i kao naa vjerska obaveza.
Jedno od pitanja koje se snano namee i aktuelizira u zadnje vrijeme, posebno u evropskim
dravama, jeste pitanje institucionalizacije islama iji je cilj uspostavljanje islamskih
ustanova koje trebaju omoguiti, odnosno olakati, muslimanima praktikovanje njihove vjere
u svakodnevnom ivotu i urediti odnose izmeu tih ustanova i drave. 8 Iako ovo pitanje ima
odreenu vezu sa naslovljenom temom, smatramo da je ono tema za sebe, te da nema
prostora da se ovom prilikom bavimo njime.
Cilj ovoga rada je dati presjek i analizu rasprava i polemika o nekim bitnim fikhskim i
usulskim pitanjima i problemima muslimanskih manjina.
Utemeljenje i osporavanje termina fikh muslimanskih manjina
1. Utemeljenje fikha muslimanskih manjina
Dva se razloga istiu kao potvrda opravdanosti utemeljenja ove posebne vrste fikha.

- V. navedeno djelo, str. 20.

- Ovo pitanje je posebno istraivao dr. Fikret Kari. V. Preporod, Islamske informativne novine, broj 2/820, 15.
01. 2006., str. 10.
8

Prvi razlog jeste injenica da niko nije osloboen obaveze primjene eri'atskih propisa,
osim onaj koga sam eri'at izuzme od obaveze primjene u odreenim sluajevima. Zato,
naglaava el-Kardavi9, istraujemo fikh manjina, fikh iseljenika, fikh dijaspore ili fikh
muslimana koji borave i ive u nemuslimanskim drutvima, u svjetlu vjerske injenice da su
oni muslimani koji su duni izvravati vjerske obaveze i propise islamskog eri'ata gdje god
bili: A Allahov je istok i zapad, pa kuda god se okrenete, tamo je Allahova strana. (ElBeqare, 110.) Kad Allah i Poslanik Njegov neto odrede, onda ni vjernik ni vjernica nemaju
pravo da po svome nahoenju postupe, a ko Allaha i Njegova Poslanika ne poslua, taj je
sigurno skrenuo sa pravoga puta. (El-Ahzab, 36.)
Drugi razlog lei u injenici da su muslimani u nemuslimanskim drutvima manjina, a po
pravilu manjine su u podreenom poloaju u odnosu na veinsko stanovnitvo. Podreeni i
slabiji uvijek je u poziciji da se mora prilagoavati volji i postupcima monijega. Manjina je
ugroena samom injenicom da je manjina. Takva pozicija ima svoju refleksiju i na pravnom
planu. Zato se u demokratskim drutvima poduzimaju koraci da se zatite manjine i njihova
prava, jer oito je da postoji potreba da se ta zatita pravno regulira. Otuda, nuno je i fikhske
propise prilagoditi nezavidnoj poziciji koju muslimani imaju kao manjina u nemuslimaskim
drutvima kako bi im se olakao opi poloaj i primjena onih erijatskih propisa koje je
mogue primijeniti u datoj situaciji. Stanje slabosti i podreenosti ima svoj fikh (fikhulistid'af) koji se nuno razlikuje od fikha stanja moi (fikhut-temkin). Propisi obje ove vrste
fikha razjanjeni su odvojeno u dva perioda: mekkanskom i medinskom.
Neki istraivai10 ukazuju da se termin manjina ne odnosi samo na brojanu manjinu,
ili na potlaenu skupinu ljudi, ili na neku grupu ljudi ije je pravo pogaeno, ve da ovaj
pojam ima jo jedno znaenje iji je kriterij u uskoj vezi sa pravima koja garantira zakon te sa
primjenom i prakticiranjem tih prava. Mogue je da se desi da ogromnoj veini ljudi u nekom
narodu ili dravi budu uskraena prava i tada se za ovu veinu moe upotrijebiti termin
manjina uprkos njihovom brojanom mnotvu. Pravo znaenje termina manjina, shodno
ovome miljenju, vie se odnosi na gubitak politikih i graanskih prava odreenih ljudi nego
na brojanu manjinu. Prema ovakvom razumijevanju ovog pojma, mnogi muslimani su
potlaena manjina u svojim dravama uprkos njihovom brojanom mnotvu.
Osnove ovog fikh:...
---------------Utemeljiteljima i najznaajnijim protagonistima fikha muslimanskih manjina
smatraju se dr. Jusuf el-Kardavi i dr. Taha Dabir al-'Alvani. 11 U svom lanku pod naslovom
9

- el-Kardavi, isto, str. 19.

. Kao npr. Dr. Salahuddin Sultan, docent na Kairskom univerzitetu i predsjednik Islamskog amerikog
univerziteta. V. http://www.islamonline.net/arabic/Daawa/2003/08/article09.shtml
11
- Zanimljivo je da ovu vrstu fikha, odnosno upotrebu termina fikh muslimanskih manjina vie preferiraju
muslimanski uenjaci arapskog porijekla, dok ga autohtoni evropski muslimani prenebregavaju.
10

Utemeljiteljske naznake o fikhu manjina, al-'Alvani kae: Ova studija aktualizira neke
probleme u vezi ovoga fikha, za kojim doista postoji nasuna potreba, putem idtihada koji
cilja odgovoriti na neka od krucijalnih pitanja kao npr.: Koji su mu izvori? Gdje tragati za
njim u fikhskim djelima? Koja pravna naela su u najtjenjoj sa njim? Kojim najvanijim
pitanjima se bavi? Kako se razvio ovaj fikh? Pomou kojih fikhskih mehanizama se razvio?
Koliki je obim njegove optosti te koje su specifinosti njegove prostorne i vremenske
dimenzije? Kako ga danas koristiti?12 Ovo su samo neka od bitnih pitanja koja se postavljaju
u vezi sa prirodom, karakterom i dometima ove vrste fikha. Odgovori su razliiti kao i u
sluaju mnogih drugih erijatskopravnih pitanja iz domena tradicionalnog fikha.
Fikh manjina: el-fikhul-ekber ili fikhul-furu'
U raspravama o prirodi fikha manjina, meu onima koji prihvataju upotrebu ovog
termina, dominiraju dva stava: prvi stav je da ova vrsta fikha nije dio opeg fikha u
terminolokom smislu, ve dio fikha u irem smislu koji obuhvata razumijevanje vjere
openito, a drugi stav je da je fikh manjina, bez obzira na neke njegove specifinosti, ipak
sastavni dio opeg fikha.
Prvi stav zastupa el-'Alvani koji smatra da fikh manjina nije mogue podvesti pod
znaenje pojma fikh u njegovoj uobiajenoj, rairenoj terminolokoj upotrebi, tj. fikh
ogranaka (fikhul-furu'), ve je primjerenije podvesti ga pod znaenje pojma fikh u
njegovom openitom znaenju koje obuhvata sve aspekte i dimenzije eri'ata, tj. vjerovanje i
praksu. To je ono znaenje na koje je ciljao Poslanik, a. s., u svom uvenom hadisu: Kome
Allah eli dobro, podari mu razumijevanje (fikh) vjere. (Buhari, Kitabul-'ilm, hadis broj 69;
Muslim, Kitabuz-zekat, hadis broj 1719) Stoga je nuno pripojiti ovu kategoriju fikha
najveem fikhu (el-fikhul-ekber) situirajui dio u okvir cjeline. To znai da je fikh manjina
posebna vrsta fikha koji vodi rauna o povezivanju eri'atskopravne norme sa okolnostima i
prostorom u kome ivi zajednica. To je fikh ograniene zajednice koja ivi u specifinim
uvjetima i sa posebnim potrebama. Za nju vrijede neki propisi koji ne vrijede za druge
zajednice muslimana. Ako se postavi pitanje iz oblasti fikha manjina od strane pojedinca ili
grupe, savremeni muftija, smatra el-'Alvani, treba se izdii iznad pojednostavljenog,
uproenog pristupa koji ograniava problem na onoga ko pita i onoga ko odgovara. To je
nenauni pristup koga smo naslijedili iz doba taklida (nekritikog slijeenja ranijih
autoriteta), a koji je ustolien mentalitetom neukih masa koje su u njemu vidjele najlake
rjeenje. Potreban je nauni pristup koji e tragati za pozadinom pitanja, za drutvenim
faktorima koji su uzrokovali pitanje i nametnuli problem; pristup koji e razmotriti da li je
postavljeno pitanje uope prihvatljivo u ponuenoj formi ili ga treba odbaciti, odnosno
12

- el-'Alvani, isto, str. 1.

preformulisati ga u formu fikhskog problema, a zatim ga tretirati u svjetlu cjelovitog vienja

oslonjenog na kur'anske principe i opa fikhska naela, uvaavajui dugorone ciljeve i
interese islama. Otuda nam postaje razumljiva zabrana asnoga Kur'ana da se postavljaju
odreena pitanja ije samo postavljanje kao i odgovor na njih mogu izazvati opasne
drutvene probleme budui da su ih izbacile i uobliile negativne pojave. Ako bi se dao
odgovor na njih u takvom kontekstu, te bi se pojave zacementirale i ukorijenile. U tom smislu
treba razumjeti i Poslanikov, a. s., prezir prema rekla kazala, i mnotvu zapitkivanja.
Tako, npr., savjetuje el-'Alvani, ako neko postavi pitanje: Da li je dozvoljeno muslimanskim
manjinama da uestvuju u politikom ivotu u dravama u kojima ive, kako bi zatitile svoja
prava, podrale muslimane u drugim zemljama i promovirale vrijednosti i kulturu islama u
dravama domainima, fekih, koji je svjestan globalne dimenzije islama, pozicije svjedoka
koju ima islamski ummet u odnosu prema ovjeanstvu i isprepletenosti savremenih
meunarodnih odnosa, nee prihvatiti ovako formulisano pitanje, ve e ga prebaciti sa
terena logike pasivne olakice (daiz) na teren logike obligatnosti i aktiviteta (vadib)
sukladno univerzalnim principima eri'ata i osobenostima Ummeta i Risaleta.
U ovom pristupu akcenat je na pitanjima vjerovanja, ibadeta i morala te nekim opim
principima vjere, a ne na isto pravnim pitanjima.
Ovakvo razumijevanja termina fikh manjina otvara prostor za neto slobodnije tumaenje
propisa ili njihovo ignoriranje i marginalizaciju, to je apsolutno neprihvatljivo velikom broju
uleme, ali i obinog svijeta, tako da se za ovaj pravac uglavnom opredjeljuju pragmatini
intelektualci i modernisti. U krajnjemu, ovaj stav implicira ustanovljavanje potpuno
neovisnog fikha muslimanskih manjina utemeljenog na nekom novom usul-i fikhu. Treba
istai da nijedan od istaknutih savremenih islamskih pravnih strunjaka nije bezrezervno
podrao el-'Alvanijevo opredjeljenje za izgradnju posebne metodologije / usula / fikha
manjina..
Iako i sam bezrezervno koristi termin fikh muslimanskih manjina, el-Kardavi 13
smatra, nasuprot el-'Alvaniju, da je ova grana fikha dio opeg fikha. To je jedna od grana
fikha, smatra ovaj autor, koja ima svoju posebnost, tematiku i specifine probleme, iako je
raniji fekihi nisu tako imenovali. Slino ovom nazivu, danas govorimo o medicinskom,
ekonomskom, politikom fikhu... Ako su ovi termini postali uobiajeni i nairoko prihvaeni
kod muslimana u dijaspori, zato ne bismo imali fikh manjina koji bi imao zadau da rjeava
probleme muslimanskih manjina i odgovora na njihova pitanja i dileme. Nije nevano da se u
velikom broju evropskih drava poloaj muslimana regulie u okviru bavljenja manjinama.
Iako pitanja ove specifine vrste fikha imaju svoje korjene u opem fikhu, njihova
problematika nije sistematizovana i odvojeno dovoljno razraena od strane ranijih autoriteta.
S druge strane, savremeni problemi razlikuju se od onih ranijih te nije mogue u njihovom
13

- V. Isto, str. 41, 42.

rjeavanju koristiti gotova rjeenja nastala u drugaijim vremenskim i drutvenim

okolnostima. Sve to opravdava ustanovljavanje fikha manjina kao jedne specifine grane
opeg fikha. Naglaavajui da je fikh manjina dio opeg fikha, ovaj pristup podrazumijeva
vee oslanjanje na principe i metodologiju tradicionalnog fikha bez pretenzija da se utemelji
neka specifina metodologija fikha manjina.
2. Osporavanje upotrebe termina fikh manjina
Osporavanje je u ovom sluaju usmjereno na pojam manjina, a ne na pojam fikh.
Dakle, ne osporava se sadraj ove vrste fikha, ve upotreba termina manjina, za koji se tvrdi
da je neprecizan i neadekvatan te da ne odraava sutinski smisao i cilj egzistiranja
muslimana u tim zemljama. Termin manjina, smatraju neki istraivai 14, ukazuje na
izdvajanje i zatvorenost, ili sugerira svojevrsnu drutvenu samoizolaciju i emocionalnu
getoizaciju. Takav pristup podstie na iskazivanje vlastitog identiteta posredstvom isticanja
razlika u vanjskom izgledu i obredima, uzrokuje osjeanje manje vrijednosti i vodi
uspostavljanju prepreka i jaza izmeu muslimana i ostalih sugraana. Rezultira, izmeu
ostalog, i kompleksom manjine i osjeanjem marginalizirane drutvene grupe. Predlae se
upotreba alternativnog termina fikh suivota muslimana u Evropi, ili fikh suivota
muslimana u Americi. Predlae se i termin fikh sugraanstva ili fikh udomaavanja.
Termin suivot ima duboka d'avetska i eri'atska znaenja koja su sukladna sadanjim i
buduim ciljevima muslimana u tim zemljama:
- izravno odraava cilj kojem muslimani tee u tim krajevima: suivot, kontinuitet, trajnost i
naturalizacija;
- implicira ukljuivanje u procese integracije, pozitivan odnos i interakciju sa drugim
lanovima drutva, njegovim institucijama, kulturama i strukturama, te uee u politikim,
socijalnim, ekonomskim i drugim aktivnostima i programima;
- daleko je od znaenja izolacije, getoizacije, odvajanja; shvatljiv je i prihvatljiv za drugu
stranu, ne bjei od njega, jer podrazumijeva saradnju u ostvarenju zajednikih ciljeva;
- nosi izravnu politiku poruku o jednakopravnosti muslimana sa drugima; kao to postoji
suivot krana i idova, koji su integrirani u drutvo, prisutni u svim njegovim institucijama,
utiu na njegova politika opredjeljenja, isto tako suivot muslimana treba biti izgraivan na
principima jednakosti, partnerstva, saradnje i ukljuivanja.
Izbjegavanje upotrebe termina muslimanske manjine i muslimanska dijaspora za
fenomen muslimanskog prisustva izvan granica Svijeta islama preporuila je i Akademija
islamskog prava pri Organizaciji islamske konferencije na svojoj 16. sjednici odranoj u
Dubaju - UAE 30. safera 05. rebi'ul-evvela 1426. H. / 09. 04. 2005. g.
14

- V. 'Adil en-Nemi, isto, str. 21.

U Odluci broj 151 (9/16) izmeu ostaloga se kae:

1. Treba izbjegavati naziv manjina (ekallijje) ili iseljenika kolonija (dalije) za muslimane
koji ive van granica islamskog svijeta, zato to se tim pravnim terminima ne izraava sutina
fenomena islamskog prisustva koje karakterizira obuhvatnost, autentinost, postojanost i
suivot sa drugima u drutvu. Adekvatan naziv bi mogao biti npr. muslimani na Zapadu, ili
muslimani izvan granica Svijeta islama.
2. Dunost je poduzeti sve mjere kako bi se ouvalo i zatitilo islamsko prisustvo muslimana
izvan granica Svijeta islama i odbranilo njihovo pravo na vjersku, civilizacijsku i kulturnu
osobenost.
3. Zahtjevi koje podrazumijeva status graanina na Zapadu nisu nespojivi sa ouvanjem
islamskog identiteta i prakticiranjem islamskih vrijednosti.
Nunost metodolokog utemeljenja fikha manjina ili fikha suivota
Ve smo kazali da se savremena islamska pravna misao poela intenzivnije baviti
poloajem i problemima muslimanskih manjina u Evropi posljednjih decenija prologa
stoljea. Kao rezultat tog zanimanja nastala je raznovrsna literatura koja tretira razliite
eri'atskopravne aspekte i dimenzije muslimanskog prisustva na Zapadu, posebno u vidu
zbornika fetvi i istraivakih radova o raznim fikhskim pitanjima i dilemama s kojima se
suoavaju muslimani u tim zemljama. Meutim, ovom ve znaajnom fikhskom naslijeu jo
uvijek nedostaje temeljna halka fikhskog rada, ija je funkcija usmjeravanje idtihada u
tretiranju problematike muslimanskih manjina, tj. teorijskopravni rad na sistematizaciji
pravila izvoenja propisa iz domena fikha muslimanskih manjina, pravila koja e se oslanjati
na uvaavanje razliitih aspekata specifine pozicije muslimana u zapadnim drutvima. Ovaj
svojevrsni usul-i fikh za fikh manjina ne treba tretirati kao neku novotariju koja nema veze sa
opom metodologijom islamskog prava koja usmjerava fikh. Naprotiv, to bi trebao biti samo
jedan od ogranaka ili dijelova ope metodologije fikha sa kojom e dijeliti one karakteristike
koje su zajednike za ivot muslimana neovisno o okolnostima i situacijama, usmjeravajui
istovremeno panju usulskog diskursa na specifinost pozicije muslimanskih manjina u
Evropi i uzimajui u obzir potinjenost sekularnim zakonima, te d'avetsku dimenziju i
budue nade ove sastavnice evropskog drutva. Na taj nain e se otkloniti nedostatak u
postojeim djelima iz usul-i fikha i omoguiti nastanak fikha muslimanskih manjina ili
fikha suivota koji e prevazii prigodniarske (od sluaja do sluaja) fetve i partikularne
propise koji tretiraju pojedine odvojene aspekte fenomena muslimanskog prisustva u Evropi,
fikha koji e biti kadar odgovoriti na izazove multikulturnog, multireligioznog i multietnikog
drutvenog ambijenta. Taj oekivani cilj nee biti postignut ako spomenuto fikhsko
utemeljenje ne bude izgraeno na naelima i pravilima koja e usmjeravati proces izvoenja

pojedinanih propisa uvezujui ih u koherentan sistem polazei uvijek od specifine pozicije

islamskog prisustva u Evropi.
Usmjeravajui principi metodologije fikha muslimanskih manjina
Fikh muslimanskih manjina jeste posebna vrsta fikha koji ima svoju specifinu prirodu.
Polazei od te teze, neki autori i istraivai problematike iz domena ove vrste fikha pokuali
su formulisati neka fikhska i usulska pravila koja trebaju usmjeravati i voditi muftiju koji daje
fetve muslimanskoj manjini. Zapravo, vie su u pitanju okvirne metodoloko-spoznajne
smjernice nego klasina usulska pravila i principi izvoenja pripisa na osnovu partikularnih
normativnih dokaza. Tako, npr., el-'Alvani 15 spominje, izmeu ostalih, slijedee principe za
koje smatra du su nune svakom muftiji koji daje fetve iz domena ove vrste fikha:
1. Otkrivanje strukturalnog jedinstva u Kur'anu, itanje Kur'ana kao ekvivalenta kosmosa i
njegovog kretanja te uvaavanje sunneta kao praktine primjene principa i nauka Kur'ana u
konkretnoj realnosti.
2. Priznavanje supremacije i primata Kur'ana u odnosu na svaki drugi izvor, ukljuujui
hadise, izjave ashaba itd.; tako, npr., kada Kur'an ustanovi neki opi princip, poput principa
dobroinstva i pravednosti kada su u pitanju odnosi muslimana sa drugima, a u hadisu ili
drugom tradicijskom iskazu naemo neto to oito proturijei navedenom principu,
neizostavno e se postupiti prema kur'anskom principu, dok e se hadis ili neki drugi
tradicijski govor protumaiti na odgovarajui nain ili e se odbaciti ako nema odgovarajueg
tumaenja.
3. Obraanje panje na injenicu da je Kur'an asni reafirmirao i ukljuio u svoje uenje
cjelokupno vjerovjesniko naslijee, oistivi ga od svih natruha i iskrivljavanja koja su ga
zadesila tokom prohujalih stoljea i iznova ga ponudio, istog i jasnog, kako bi posluio kao
jedinstveni autoritativni izvor cijelome ovjeanstvu. To je smisao kur'anskog potvrivanja
svekolikog vjerovjesnikog naslijea uz istovremeno isticanja supremacije Kur'ana nad njim.
4. Razmiljanje o kur'anskoj svrhovitosti koja spaja vidljivu ljudsku realnost sa nevidljivim
svijetom ('alemul-gajb) eliminirajui ideju igre sluaja u stvaranju svijeta, to omoguava
spoznaju i tumaenje relacija izmeu nevidljivog i pojavnog svijeta, svetog teksta Kur'ana i
ljudske stvarnost otkrivajui suptilnu razliku izmeu humaniteta i individualiteta ovjeka:
obzirom na svoj individualitet, ovjek je relativno bie, dok je sa aspekta svoga humaniteta
univerzalno kosmiko bie.
5. Usmjeravanje panje na postojanje latentne kur'anske logike ija su pravila razasuta na
njegovim stranicama; ovjek je kadar, uz Allahovu pomo, da otkrije pravila te logike koja e
mu pomoi u trasiranju puta ka samospoznaji i usmjeravanju njegovog kretanja. Takoer,
15

- V. el-'Alvani, isto.

ona mogu posluiti za formulisanje zakona koji e tititi objektivni um od nastranosti,

skretanja i devijacije.