NDEKLER

ZETI
TEEKKRII
NDEKLER.III
EKLLER LSTES.V
1. GR............................................................................................................................1
1.1. Hukukunun Tarihsel Geliimi.........................................................................3
1.1.1. Dnyada Hukukunun Geliimi................................................................3
1.1.2. Trkiyede Hukukunun Geliimi.............................................................4
2. TOPLU HUKUKU..................................................................................................7
2.1. Sendikalar.............................................................................................................7
2.1.1. Sendikann Unsurlar....................................................................................8
2.1.2. Sendika zgrl......................................................................................11
2.1.3. koluna Gre Sendikalama lkesi...........................................................13
2.1.4. Sendika yelii............................................................................................15
2.1.5. yelik Haklar..............................................................................................16
2.1.6. Sendikal Gvenceler....................................................................................16
2.2. Toplu Szlemeleri..........................................................................................17
2.2.1. Toplu Szlemelerinin Amac.................................................................18
2.2.2. Toplu Szlemelerinin Trleri................................................................18
2.2.3. Toplu Szlemelerinin Hkmleri.........................................................19
2.2.4. Toplu Uyumazlklar ve zm Yollar................................................21
2.3. Grev Hakk ve Lokavt........................................................................................23
2.3.1. Grev Hakk...................................................................................................24
2.3.2. Lokavt...........................................................................................................28
2.4. Toplu Hak Uyumazlklar ve Mahkemeye Bavurma....................................28
2.4.1. Yorum Davas...............................................................................................28
2.4.2. Eda Davas....................................................................................................29
3. MADENCLKTE TOPLU HUKUKU..............................................................30

3.1. rnek Toplu Szlemesi.................................................................................30

4. SONULAR VE TARTIMA..................................................................................38
5. KAYNAKLAR...........................................................................................................40

EKLLER LSTE
ekil 1.1 hukukuna konu olan i ilikileri.....................................................................1
ekil 1.2 hukukunun kaynaklar....................................................................................2
ekil 1.3 Sanayi Devrimi ile birlikte fabrikalarda almaya balayan ocuk iiler.......3
ekil 1.4 Osmanl mparatorluu dneminde Zonguldak yeralt kmr iileri............4Y
ekil 2.1 Sendikalarn faaliyetleri.....................................................................................7
ekil 2.2 Sendika trleri....................................................................................................7
ekil 2.3 Yeralt kmr iletmesinde alan bir maden iisi........................................12
ekil 2.4 Madencilik ikolunda alan maden iileri...................................................14
ekil 2.5 Sendika yeliinin sona ermesi........................................................................16
ekil 2.6 Toplu i szlemesinden yararlananlar.............................................................17
ekil 2.7 uyumazl ayrmlar..................................................................................21
ekil 2.8 Toplu i szlemesinin aamalar.....................................................................23
ekil 2.9 Grevdeki maden iilerinin yry
2

ekil 3.1 ET Maden letmeleri Tl ak oca............................................................31

ekil 3.2 Genel Maden- Sendikas Amasra ubesi eitim seminerindeki maden iileri
.........................................................................................................................................33
ekil 3.3 ayrhan Linyit letmeleri kiisel koruyucu malzemeleri (Staj almasnda).........35
ekil 3.4 Yeralt madencilii...........................................................................................37

1. GR
Ak ve kapal ocak madenciliinde ok sayda ii almakta ve bu iilerin
nemli bir blm toplu szleme yapmaktadr. hukuku, bir i szlemesine
dayanarak, cret karlnda bir bakas adna ve ona bal olarak alan gerek kiiler
(ii) ile bunlar altran gerek veya tzel iiler (veren) arasndaki ilikileri
dzenleyen kurallar btndr. Bir baka ifadeyle; alma hayatndaki ii, iveren ve
bunlarn bal olduklar rgtlerin birbirleri ile ilikilerini dzenleyen hukuk daldr.
alanlar, baml ve bamsz alanlar olarak ikiye ayrlmaktadr. Baml
alanlar, kendi adna alanlar ifade ederken baml alanlar kavramna, iiler
dndaki memurlar ve szlemeli personel de dahil olmasna ramen i hukuku yalnzca
iilerle iverenler arasndaki ilikileri dzenlemektedir.

ekil 1.1 hukukuna konu olan i ilikileri

hukuku, ekil 1.1de de grlecei gibi, kendi ierisinde iki ana dala
ayrlmaktadr. Bunlardan biri tek bir iinin alma koullar ve haklarna gre hkm
ve dzenlemelerin yer ald Bireysel (Ferdi) Hukuku, dieri ise iilerin grup
halindeki sendika kurma, rgtlenme, toplu i szlemesi yapma gibi faaliyetlerinin
dzenlendii Kolektif (Toplu) Hukukudur.
Toplu i hukukunun dzenleme alan da kendi iinde yine ikili bir ayrma tabi
tutulabilir. Toplu i hukukunun iilerin ve iverenlerin sendikalar ile olan ilikilerini
dzenleyen kurallar sendikalar hukuku, ii sendikalar ile iveren, iverenler ya da

iveren sendikalar arasndaki ilikileri ve bu ilikilerden doan uyumazlklar

dzenleyen kurallar ise, toplu i szlemesi, grev ve lokavt hukuku olarak adlandrlr.

ekil 1.2 hukukunun kaynaklar

hukukuna konu olan i ilikileri bireysel ve toplu ilikiler balamnda
irdelenirken, bu ilikiler iinde devletin yerini ayrca vurgulamak gerekir. yle ki;
gnmzde iiler ve iverenler dnda devlet, nc bir taraf olarak alma yaam
iinde yer almaktadr. nk devletin i ilikilerini dzenleyen hukuk kurallarn
yaratp, uygulamann yan sra, alma yaamnda dengeli bir dzen salamak gibi
nemli bir ilevi de bulunur. Bu erevede devlet; i bulma, igc salama alannda
grev stlenmekte, i uyumazlklarn yarg organlar, hakem kurullar ve arabuluculuk
kurumlar ile zmeye almakta, alma yaamn denetlemekte, iyerlerinin
almasn ruhsata, fazla alma yaplabilmesini izne balayabilmektedir. Verilen
rneklerden de grlebilecei zere devlet, hem ii ile iveren arasndaki bireysel
nitelikteki i ilikilerine ve hem de ii sendikalar ile iveren, iverenler ve iveren
sendikalar arasndaki toplu i ilikilerine nc bir taraf olarak dorudan katlm
olmaktadr. Ayrca unutulmamaldr ki devlet, alma yaam iinde iveren olarak
dorudan da yer alabilmektedir.

1.1. Hukukunun Tarihsel Geliimi

1.1.1. Dnyada Hukukunun Geliimi
Eski alarda, alanlara ynelik bir koruma sz konusu deildir. 1768de
James Wattn buhar makinesini icat etmesi ile balayan Sanayi Devrimi, fabrika
retimini ortaya karm, fabrikalarn rettii mallarla rekabet edemeyen zanaatkarlar
geinemez duruma gelmilerdi. Eskinin usta, kalfa ve raklar Sanayi Devrimi ile
birlikte ii haline gelmitir. Dolaysyla Sanayi Devrimi, karlar birbirine zt iki snf
dourmutur: ii ve iveren snf.

ekil 1.3 Sanayi Devrimi ile birlikte fabrikalarda almaya balayan ocuk iiler
Bu dnemde i hukukuna ilikin kurallar olmamas nedeniyle alma artlar,
sreleri, cretler taraflar arasnda serbeste belirlenmektedir. Ancak bu serbesti ii
aleyhine gelimelere yol amtr. Durum byle olunca iiler kendi aralarnda birleip
fiili ii topluluklar oluturmulardr. Ksacas iiler kendi kendine yardm
etme yntemini bulmulardr(Akyiit, 2013).
i sendikalarnn devreye girmesiyle iiler kolektif bir gce kavumulardr.
Ancak kanuni dzenlemelerin olmamas, ii sendikalar ile iverenler arasnda
uyumazlklarn farkl boyutlara ulaarak kanl atmalara dnmesine sebep
olmutur. yerlerinde iilerin i brakmalar, iverenin makinelerine zarar vermeleri ile
balayan bu tepkiler, toplumsal dzeyde siyasal ve mesleki rgtlenmelerle
srdrlmtr. Genel olarak bu tepkilerin tm ii hareketi olarak adlandrlmaktadr.
i hareketi iilerin mesleki adan rgtlenmesiyle oluan sendikalar ve toplumsal
dzeyde de ii partilerini ortaya karan bir hareket olmutur. i snfnn yaratt ve
eitli dnce akmlaryla desteklenen bu toplumsal tepkiler devletin liberal
anlaynda deiiklik yaplmasn gerektirmitir (Koray ve Topuolu, 1995).
Durumun vahametini gren devlet, bu olumsuzluun kamu dzenini bozacan
anlam ve alma koullarna mdahale etme yoluna gitmitir. rnein, getirilen
emredici kurallarla her eyden nce alma sreleri snrlandrlm, sonra alanlara

izin vs. salanmas ngrlmtr. Deyim

insancllatrlmaya allmtr (Akyiit, 2013).

yerindeyse

alma

yaam

Bylece devlet kard yasalar ve oluturduu kurumlar araclyla alma

hayatna mdahale etmeye, iileri iindeki bulunduklar olumsuz koullardan
kurtaracak tedbirleri almaya balamtr. Devletin ilk mdahalesi ocuklarn alma
koullarna ynelik olmutur. Devlet ilk i hukuku mdahalesi ile 1802 ylnda
ngilterede dokuma sanayiinde alan ocuk iilerin gnlk alma srelerini 12 saat
ile snrlandrmtr. Daha sonra ise ocuk altrma ya (10 ya) dzenlenmitir(Altan,
2003).
1919 ylnda imzalanan Versay Antlamas ile Uluslararas alma rgt
kurulmutur. Ama, Birinci Dnya Savandan sonra giderek byyen sorunlara ynelik
sosyal reform niteliinde zmler bulmak ve reformlarn uluslararas dzeyde
uygulanmasn salamaktr. 1945 ylnda Birlemi Milletler kurulmu ve ILO
(International Labour Organization) onun bnyesine dahil olmutur. Ayrca lkelerin
birlikte oluturduklar uluslararas birlikler artm ve bu birliklere ye olan lkeler
asndan bu birliklerin ald kararlar balayc bir hal almtr (rnein Avrupa
Birlii).
1.1.2. Trkiyede Hukukunun Geliimi
Cumhuriyet dneminde devletin alma yaamna ilk mdahalesi, 1921 ylnda
yrrle konulan, Zonguldak ve Ereli Havzai Fahmiyesinde Mevcut Kmr
Tozlarnn Amele Umumiyesine Olarak Fruhtuna Dair Kanun ve Ereli Havza-i
Fahmiye Amelesinin Hukukuna Mteallik Kanun ile birlikte balamtr. Kanun
hkmleriyle Ereli ve Zonguldak kmr madenlerinde alan iilerin gnlk alma
sreleri 8 saat, yeralt ilerinde asgari alma ya 18 olarak belirlenmi, zorunlu
altrma yasaklanmtr.

ekil 1.4 Osmanl mparatorluu dneminde Zonguldak yeralt kmr iileri

lkemizde bireysel i ilikileri ilk kez 1926 ylnda yrrle konulan Borlar
Kanununun hizmet akdi bal altnda yer verilen hkmleriyle dzenlenmeye
balamtr. Bu hkmlerin geerlilii, yrrlkte bulunan 4857 sayl Kanununun
uygulama alan dnda braklan ilerde gnmzde de srmektedir.
Gelien sanayii ile birlikte canlanan ekonomik yaam ii ve iverenlerin i
ilikileri ve yaamn dzenleyecek olan 3008 sayl Kanunu, TBMMde
08.06.1936 tarihinde kabul edilmitir. Resmi Gazetede yaynlanmasndan 1 yl sonra,
15.06. 1937de de yrrle konulmutur. lkemizde bireysel i ilikileri ve yaam,
1937-1967 yllar arasnda, yani 30 yl boyunca 3008 sayl Kanunu hkmleriyle
dzenlenmitir.
1945 ylnda nce alma Bakanl kurulmutur. Ayn yl 4772 sayl
Kazalaryla Meslek Hastalklar ve Analk Sigortas Kanunu ile lkemizde ilk kez bir
sosyal sigorta koluna ilerlik kazandrlmtr. Ayrca, 4792 sayl Sosyal Sigortalar
Kurumu Kanunu yine ayn yl iinde hazrlanarak yrrle konmutur. 1946 ylnda
Cemiyetler Kanunu deitirilerek sendikalarn kurulup, mesleki faaliyetlerde
bulunabilmeleri hukuken meru hale getirilmitir. Daha sonra da Trkiyenin Bat
ekseninde bir yrngeye oturan uluslararas ilikileri erevesinde, Birlemi
Milletlerin belgeleri, Uluslararas alma rgtnn szleme kararlar gibi i
hukukunun uluslararas kaynaklar, ulusal i mevzuatmza yn ve biim vermeye
balamtr. Ayn yl yrrle konulan bir kanunla ise ve i Bulma Kurumu
kurulmutur. 1949 ylnda kamu grevlilerine ynelik olarak nceki tarihlerde kurulmu
olan eitli kurum ve kurululara ait yardm ve biriktirme sandklar ise, 5434 sayl
kanun ile kurulan T. C. Emekli Sand ats altnda bir araya getirilmitir.
09.07.1961 tarihli Trkiye Cumhuriyeti Anayasas hkmleri, lkemizde i
hukuku alanndaki hukuki dzenlemelere daha da yeni ve ileri boyutlar kazandrmtr.

Klsik demokrasinin kiilere tand hak ve zgrlklerinin tesinde ilk kez iktisadi ve
sosyal haklar ve devler (m. 53) de Anayasa hkmleriyle dzenlenmekteydi. Bylece o
dneme dek sregelen grev ve lokavt yasa da kaldrlmt. 15. 07. 1963 gn ve 274
sayl Sendikalar Kanunu, 15.07.1963 gn ve 275 sayl Toplu Szlemesi, Grev ve
Lokavt Kanunu ile 09.06.1965 gn ve 624 sayl Devlet Personeli Sendikalar
Kanunu hkmleri bu ilkelere yalnzca ilerlik kazandrmakla kalmayp, ayn zamanda
toplu i ilikilerinde yeni ve hareketli bir dnemin balamasna da yol amtr.
1960l yllara gelindiinde, 3008 sayl Kanunu lkenin ekonomik ve
toplumsal yapsndaki gelimeleri yanstabilmede artk yetersiz kalmaya balamt.
931 sayl Kanunu, 3008 sayl Kanunundan sonra lkemizde yrrle giren
ikinci Kanunu olmutur. 931 sayl Kanunu, kabul srasnda TBMMde yaplan
ekil hatalar nedeni ile 3 yl akn bir uygulamadan sonra Anayasa Mahkemesi
tarafndan ekil(biim) ynnden tm ile iptal edilmitir. Bylece 931 sayl
Kanununun ok benzeri olan ve hi bir kkl deiiklik getirmeyen 1475 sayl
Kanunu, 25.07.1971 gn kabul edilerek, 01.09.1971 gnl Resm Gazetede
yaynlanm, ayn gn yrrle girmitir.
12.09.1980 gn, Genel Kurmay Bakan ile Kuvvet Komutanlarndan oluan
Milli Gvenlik Konseyi lke ynetimine el koymu ve sendikalarn faaliyetlerine son
verilmi, tm grev ve lokavtlar ertelenmi, sendikalarn mal varlklarna el konulmutur.
Byle bir ortam iinde, 274 sayl Sendikalar Kanunu ile 275 sayl Toplu
Szlemesi, Grev ve Lokavt Kanunu yerlerini, 1982 Anayasasnda yer alan hkmler
ve bu hkmler erevesinde hazrlanarak gnmzde de yrrlkte bulunan 2821
sayl Sendikalar Kanunu ile 2822 sayl Toplu Szlemesi, Grev ve Lokavt
Kanununa brakmtr.
lkemizde bireysel i ilikileri halen 22. 05. 2003 gn kabul edilerek, 10. 06.
2003 gn yrrle konulan 4857 sayl Kanunu ile dzenlemektedir.

2. TOPLU HUKUKU
2.1. Sendikalar
1983 ylnda yrrle giren 2821 sayl Sendikalar Yasasnn 2. Maddesi,
sendikay yle tanmlamaktayd; "ilerin ve iverenlerin alma ilikilerinde, ortak
ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve gelitirmek iin meydana
getirdikleri tzel kiilie sahip kurululara sendika denilir.

ekil 2.1 Sendikalarn faaliyetleri

07.11.2012 tarihinde yrrle giren ve 2821 sayl Sendikalar Kanunu ile 2822
sayl Toplu Szlemesi, Grev ve Lokavt Kanununu yrrlkten kaldran 6356 sayl
Sendikalar ve Toplu i Szlemesi Kanunu sendikay iilerin veya iverenlerin
alma ilikilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve karlarn korumak ve
gelitirmek iin en az yedi ii veya iverenin bir araya gelerek bir ikolunda faaliyette
bulunmak zere oluturduklar tzel kiilie sahip kurulular" eklinde tanmlamaktadr.

ekil 2.2 Sendika trleri

2.1.1. Sendikann Unsurlar
2.1.1.1. Ortak Ama
Gerek anayasann 51. maddesine gerekse de 6356 sayl yasann 2. maddesine
gre, sendikalar ancak yelerinin "alma ilikilerinde ortak ekonomik ve sosyal hak ve
karlarn korumak ve gelitirmek" amacyla kurulabileceklerdir. te yandan, 1982
Anayasas; 53. maddesinde, iilerin ve iverenlerin, karlkl olarak ekonomik ve
sosyal durumlarn ve alma artlarn dzenlemek zere toplu i szlemesi yapma
hakkna sahip olduklarm belirterek, sendikalarn asl amalarnn ne olduunu bir kez
daha vurgulamtr.
Anayasann 53. maddesine 23.07.1995 ve 4121 Sayl Yasayla eklenen 3.
fkradaki "128. maddenin ilk fkrasnn kapsamna giren kamu grevlilerinin kanunla
kendi aralarnda kurmalarna cevaz verilecek olan ve bu maddenin birinci ve ikinci
fkralar ile 54. madde hkmlerine tabi olmayan sendikalar ve st kurulular, yeleri
adna yarg mercilerine bavurabilir ve idareyle amalar dorultusunda toplu grme
yapabilirler. Toplu grme sonunda anlamaya varlrsa dzenlenecek mutabakat
metni, uygun idari veya kanuni dzenlemenin yaplabilmesi iin Bakanlar Kurulunun
takdirine sunulur. Bu fkrann uygulanmasna ilikin usuller kanunla dzenlenir"
dzenlemesiyle memurlara sadece toplu grme yapma hakk tannmaktayd. Nitekim,
25.06.2001 gnl ve 4688 sayl Kamu Grevlileri Sendikalar Yasasnn "faaliyet,
yasaklar ve idari kurullar baln tayan 4. ksmnda yer alan 19. madde de durumu
"kamu grevlileri sendikalar ile konfederasyonlar, bu kanundaki hkmler
erevesinde, yeleri adna toplu grmeye katlmaya, toplu grmeyi sonulandrmaya ve taraf olmaya yetkilidir (m. 19/1) hkmyle onaylamaktayd.
07.05.2010 tarih ve 5982 sayl yasayla yukarda deinilen Anayasann 53. maddesinin
3. fkras yrrlkten kaldrlarak, u hkm maddeye yeni bir fkra olarak eklenmitir:
Memurlar ve dier kamu grevlileri, toplu szleme yapma hakkna sahiptirler.
Bylece memur ve dier kamu grevlilerine yalnzca toplu pazarlk hakk tannmasyla

yetinilmemi ve onlara toplu szleme hakk da tannmtr. Nitekim, Anayasada

yaplan deiiklikle ilgili uyum yasas da karlm ve yukarda deinilen 4688 sayl
Kamu Grevlileri Sendikalar Yasasnn ad Kamu Grevlileri Sendikalar ve Toplu
Szleme Yasas olarak deitirilip, anlan yasann 19. maddesinin birinci fkras u
ekle getirilmitir: Kamu grevlileri sendikalar ile konfederasyonlar, bu Kanundaki
hkmler erevesinde, toplu szleme grmelerinde taraf olmaya yetkilidir.

2.1.1.2. zgrce Kurulabilme

Sendikalarn kurulmalar ayr sistem iinde mmkndr;
I.

II.

III.

zin sistemi: Bu sistemde sendikalarn tzel kiilik kazanmas, bir makamn

iznine bal klnmtr. Totaliter ve gdml rejimlerde grlen bu sistemde,
ilgili makamn, sendikalarn kurulmasna izin vermesinde tam bir takdir
yetkisi sz konusudur.
Normatif sistem: zin sisteminden biraz daha yumuak olan bu sisteme gre,
sendikay kuranlar, onun tzel kiiliini kazanmas iin, tzn yetkili
makama incelenmek zere verirler. Yetkili makam, tzn yasalara
uygunluunu denetler. Eer tzk yasalara uygun ise, yetkili makam kurulua
izin vermek zorundadr. Aksi durumda, taraflarn yargya bavurmas sz konusu
olur.
zgr kurulu sistemi: Demokratik parlamenter rejimlerdeki bu sisteme gre,
sendika, kurma isteinin aa vurulmasyla kurulmu saylr. Tzel kiilik
kazanmak iin ayrca izin almaya gerek yoktur.

lkemizde ngrlen sistem, nc sisteme yakn bir konumdadr. 1982

Anayasasnn 03.10.2001 gn ve 4709 sayl yasayla deitirilmi 51. maddesinin 1.
fkrasna gre, "alanlar ve iverenler, yelerinin alma ilikilerinde, ekonomik ve
sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve gelitirmek iin nceden izin alnmakszn
sendikalar ve st kurulular kurma, bunlara serbeste ye olma ve yelikten ekilme
haklarna sahiptir. Hi kimse bir sendikaya ye olmaya ya da yelikten ayrlmaya
zorlanamaz hkm ngrlmtr. Bu hkme kout dzenleme ieren 6356 Sayl
Yasasnn 3. maddesinin 1. fkrasna gre de, kurulular, bu kanundaki kurulu usul ve
esaslarna uyarak nceden izin almakszn kurulur". 4688 sayl Kanunun 6. maddesi
de, sendika ve konfederasyonlar nceden izin almakszn serbeste kurulurlar
eklinde bir hkme sahiptir.

2.1.1.3. Sendika okluu lkesi

1982 Anayasasnda vurgulanan zgr kurulu ilkesinin doal bir sonucu da, ayn
alanda faaliyette bulunmak zere ayn anda birden fazla sendikann kurulabilmesidir.
Sendika okluu ilkesi, birden fazla st kuruluu da beraberinde getirir. Sendika
zgrlne ve bunun doal sonucu olarak, sendika okluu ilkesine anayasal dzeyde
yer veren mevzuatmz, yasalarda ngrlen kimi nlemlerle bir lde gl
sendikacl hedeflemitir. 4688 Sayl Kamu Grevlileri Sendikalar ve Toplu
Szleme Yasas da, Bir hizmet kolunda birden fazla sendika kurulabilir. Meslek veya
iyeri esasna gre sendika kurulamaz (m. 4/11) hkmyle, sendika okluu ilkesini
kabul etmitir.
2.1.1.4. Bamszlk
1982 Anayasasnn sendikal faaliyetlerle ilgili dzenlemesine temel oluturan
nemli bir ilke de sendikalarn bamszl" ilkesidir. Anayasada ve 6356 sayl
Sendikalar ve Toplu Szlemesi Yasasnda vurgulanan bu ilke, ii ve iveren
sendikalar ve onlarn st rgtleri bakmndan u noktalarda somutlamaktadr:
i ve iveren sendikalarnn birbirine kar bamszl:
6356 sayl Sendikalar ve Toplu Szlemesi Yasasna gre, iilerin ve iverenlerin
kendi aralarnda kurmu olduklar sendikalar ile bunlarn oluturduklar st kurulular
birbirleri karsnda bamszdr. Buna gre, iiler ve ii kurulular iveren
kurulularna, iveren kurulular da ii kurulularna ye olamaz; gerek dorudan
doruya, gerek temsilcileri veya mensuplar veya araya koyacaklar dier kimseler
araclyla biri dierinin kurulmasna, ynetim ve faaliyetine mdahalede bulunamaz.
"Sendikalarda saflk ilkesi olarak nitelendirilen bu temel ilke uyarnca, ii ve iveren
kurulular arasnda, ayrca u yasaklamalar da sz konusudur (m. 28/111): i
kurulular, iverenler ve iveren kurulularndan; iveren kurulular da iilerden ve
ii kurulularndan yardm ve ba alamaz. Yalnzca bu yasaklamayla yetinilmemi,
ayrca ii kurulularnn yurt dnda kurulu iveren ve iveren kurulularndan; iveren
kurulularnn da ii ve ii kurulularndan yardm ve ba alamayaca da aka
belirtilmitir. Bylece, Uluslararas alma rgtnce 1949 ylnda kabul edilen ve
5834 sayl yasayla lkemiz tarafndan da onaylanmas uygun bulunan Tekilatlanma
ve Kolektif Mzakere Hakk Prensiplerinin Uygulanmasna likin 98 Sayl
Szlemenin 2. maddesinde yer alan bu temel ilke, mevzuatmzda aynen yinelemitir.
Devlete kar bamszlk:

oulcu parlamenter demokratik dzende, ii ve iveren sendikalarnn gerek

kurulularnda, gerekse faaliyetlerinde, devlete kar bamszlklarnn kabul edilmesi,
byk nem tar. Bu temel ilkenin, hem 2821 sayl Sendikalar Yasasna hem de 6356
sayl Sendikalar ve Toplu i Szlemesi Yasasna yansdn grrz. Gerekten, 6356
sayl Sendikalar ve Toplu Szlemesi Yasas'nn 28. maddesinin 2. fkrasna gre;
sendikalar ve st kurulular; kamu kurum ve kurulular, siyasi partiler ile kamu kurumu
niteliindeki meslek kurulularndan yardm ve ba alamazlar. Ayn ilkeler, 4688 sayl
Kamu Grevlileri Sendikalar ve Toplu Szleme Yasasnda da yinelenmitir. Bu hkme
gre kamu grevlilerinin rgtlendii sendika ve konfederasyonlar, kamu
makamlarndan maddi yardm kabul edemez, siyasi partilerden maddi yardm alamaz
ve onlara maddi yardmda bulunamazlar.
2.1.2. Sendika zgrl
Sendika zgrl, bireysel ve kolektif sendika zgrl olmak zere iki ana
blme ayrlr. Bireysel, temel hak olarak sendika zgrl de, olumlu sendika
zgrl ve olumsuz sendika zgrl olmak zere, kendi iinde ikiye ayrlr.
Olumlu sendika zgrl, bireylerin zgrce sendika kurmalar, kurulmu
sendikalara ye olmalar, demektir. 2001 Anayasa deiikliine dein 1982
Anayasasnda; "iiler ve iverenler nceden izin almakszn sendika kurma hakkna
sahiptirler ve "sendikalara ye olmak serbesttir denilerek, olumlu sendika zgrl
kabullenilmi; ayrca, ayn madde de hi kimse yelikten ayrlmaya zorlanamaz (fkra
4) ve "herhangi bir iyerinde alabilmek, ii sendikasna ye olmak artna
balanamaz" (fkra 6) diyen dzenlemelerle de, bu zgrlk gvence altna alnmtr.
2001 ylnda yaplan Anayasa deiikliinde ise 51. maddede ngrlen olumlu sendika
zgrl kapsamna "alanlar balamna kamu grevlileri de alnmtr. 6356 sayl
Sendikalar ve Toplu Szlemesi Yasasnn 17. maddesinde ve 4688 sayl Kamu
Grevlileri Sendikalar ve Toplu Szleme Yasasnn 14. maddesinde yer bulan olumlu
sendika zgrlne ilikin dzenlemeler, Anayasann bu balamda ngrd
dzenlemelere paraleldir.
Bireyin sendikalara girmemesi ya da girmi bulunduu sendikalardan ayrlmas
hakkna, olumsuz sendika zgrl denilir. 1961 Anayasasnda 46. madde sendikaya
girme, sendikadan ayrlma konusunda hkm getirmesine karn, bireylerin sendikalara
uzak durmasna ilikin herhangi bir dzenleme iermemekteydi. 1982 Anayasasnn
(3.10.2001 tarih 4709 sayl Yasayla deiik) 51. maddesinde ise, olumsuz sendika
zgrl "hi kimse bir sendikaya ye olmaya ya da yelikten ayrlmaya zorlanamaz
diyen dzenlemeyle 1961 Anayasasndan daha ak bir ekilde gvence alnmtr. Ayn
hkm, 6356 sayl Sendikalar ve Toplu Szlemesi Yasas'nn 17. maddesinde de yer

almtr. te yandan, 5237 sayl Trk Ceza Yasasnn sendikal haklarn

kullanlmasnn engellenmesi" kenar balkl 118. maddesi, bir kimseyi bir sendikaya
ye olmaya veya olmamaya, sendikann faaliyetlerine katlmaya veya katlmamaya,
sendikadan veya sendika ynetimindeki grevinden ayrlmaya zorlamak iin, cebir veya
tehdit kullanan kiilerin alt aydan iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlacam
hkme balamtr. Yasann bu maddesinin 2. fkrasyla da, cebir veya tehdit
kullanlarak ya da hukuka aykr baka bir davranla bir sendikann faaliyetlerinin
engellenmesi halinde, bir yldan yla kadar hapis cezasna hkmolunaca
belirtilmitir.

ekil 2.3 Yeralt kmr iletmesinde alan bir maden iisi

Bireysel olumlu ve olumsuz sendika zgrl konusunda lkeler deiik
yntemler izlemiler, farkl dzenlemeler yapmlardr. rnein, Alman Anayasas'nn
9. maddesinin 3. fkras, olumlu sendika zgrlne kar her trl anlamann
geersiz olduunu aka belirtmitir. Oysa bu lkede "olumsuz sendika zgrlnn
korunmasnn bir lde olumlu sendika zgrlnden yansd ve bylece
Anayasann 9/3 hkm uyarnca otomatikman gvence altna alnp alnmad veya
baka bir yasal dayana olup olmad tartmaldr.

Sendikalarn varlklarnn korunmas ve faaliyetlerinin gvence altna alnmasna ise,

kolektif sendika zgrl denir. Kolektif sendika zgrlnn ilk unsuru, sendikalarn
varlklarnn ncelikle devlete kar korunmasdr. Bu, zgrce kurulabilme ilkesidir. Sz
konusu ilke, yukarda aklanmtr. Kolektif sendika zgrlnn ikinci esi ise,
sendikann faaliyetlerinin gvence altna alnmasdr. "Ortak Ama konusunda da
deinildii zere, anayasann 51. maddesine gre "alanlar ve iverenler yelerinin
alma ilikilerinde ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve gelitirmek
iin sendika kurabileceklerdir.

2.1.2.1. Sendika zgrlnden Yararlananlar

1961 Anayasas 46. maddesiyle, 1971 deiiklii ncesinde, yalnzca iilere
deil geni anlamda alanlarn tmne sendika kurma hakk verilmitir. 1971 Anayasa
deiikliinde alanlar" deyimi yerine "iiler" szc getirilerek, sendika
zgrlnden yararlananlarn alan daraltlmtr. 1982 Anayasas da, bu dzenlemeyi
aynen korumutur.
1982 Anayasas, 4121 sayl Yasayla yaplan deiiklikler ncesinde (23
Temmuz 1995) memur sendikacl hakknda herhangi bir dzenleme getirmemiti. Bu
dnem iin, Anayasann 51. maddesinde, sendika kurma hakknn yalnzca ii" ve
iverenlere tannm olmasna karlk, kamu hizmeti grevlilerine yasak
getirilmemiti. Bunun yannda, 1982 Anayasasnn "kamu hizmeti grevlileri ile ilgili
hkmler baln tayan 128 ve 129. maddesinde, 1961 Anayasasnn deiik 119.
maddesindeki gibi memurlarn sendikaya ye olamayacaklarna ilikin yasaklayc
hkmler olmadndan, memur ve teki kamu hizmetlilerinin sendika ya da
rgtlenme hakk anayasa tarafndan ne gvence altna alnm ne de yasaklanmt.
1982 Anayasasnda, 1995 ylnda 4121 sayl yasayla yaplan deiiklikler sonrasnda
ise, 53. maddeye memur sendikaclyla ilgili yeni hkmler eklenmitir. Buna gre
anayasann 128. maddesinin ilk fkrasnn kapsamna giren kamu grevlilerine yasayla
kendi aralarnda sendikalar ve st kurulular kurma olana tannacaktr. Yine, ayn
dzenlemeye gre bu sendika ve st kurulular, "toplu i szlemesi hakk baln
tayan Anayasa madde 53 ile "grev hakk ve lokavt baln tayan Anayasa madde
54n kapsam dnda kalacak; yani, toplu i szlemesi batlamak ve grev yapmak
haklarna sahip olamayacaktr.
03.10.2001 tarih ve 4709 sayl yasayla yaplan deiiklik sonucu 1982
Anayasas uygarca adm atm yalnzca iilere deil, alanlarn tmne sendika
kurma hakk vermitir. Nitekim 1982 Anayasasnn 51. maddesi deitirilerek iiler"

deyimi yerine alanlar" anlatm kullanlarak, sendika zgrlnden yararlananlarn

kapsam geniletilmitir.
2.1.3. koluna Gre Sendikalama lkesi
i ve iveren kurulular, meslee gre ya da ikoluna gre sendikalama ilkesi
uyarnca kurulur. Meslek ilkesi uyarnca yalnzca ayn meslekten olan kiiler, rnein
garsonlar, tornaclar, cilt iileri birleerek meslek sendikalarn kurar veya kurulan bu
tr sendikalara ye olurlar. Buna gre, farkl meslekten olanlar, ayn sendikada bir araya
gelemeyeceklerdir. koluna gre sendikalamada ise; yaplan iler, belirli gruplara
ayrlmakta ve her gruba, bir ikolu ad verilmektedir. te, iiler, bu ikollarnda
mesleklerine baklmakszn ve yalnzca iyerinde yaplan iin girdii ikolu ilkesi temel
alnarak sendika kurabilmekte ya da kurulan sendikaya ye olabilmektedir.
2.1.3.1. Trkiyede koluna Gre Sendikalama lkesi
2821 sayl Sendikalar Yasas, bir taraftan meslek ilkesine gre sendika
kurulmasn yasaklamak suretiyle "endstri sendikacl modelini ngrrken; ayn
zamanda iyeri sendikalarn yasaklayarak, "ikolu ilkesine gre sendikalamay
benimsemitir. 2821 Sayl Yasa'da kabul edilen bu sistem, dnya sendikaclk
hareketindeki geliime bir lde kouttur. 2821 sayl Yasann 60. maddesine gre,
lkemizde 28 ikolu saptanmtr. te yandan 4688 sayl Kamu Grevlileri Sendikalar
ve Toplu Szleme Yasasna gre; sendikalar hizmet kolu esasna gre kurulacaktr.
Yasann 5. maddesinde 11 hizmet kolu saptanmtr (m. 5).

ekil 2.4 Madencilik ikolunda alan maden iileri

6356 sayl Sendikalar ve Toplu i Szlemesi Yasas ise, 2821 sayl Yasada
olduu gibi iyeri veya meslek esasna gre kurulacak sendikalar aka
yasaklamamtr. Ancak, 6356 sayl Yasa'nn 2. maddesinde sendika iilerin veya
iverenlerin alma ilikilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve karlarn korumak
ve gelitirmek iin en az yedi ii veya iverenin bir araya gelerek bir ikolunda
faaliyette bulunmak zere oluturduklar tzel kiilie sahip kurulular eklinde
tanmlandndan, 3. maddede de sendikalarn kurulduklar ikolunda faaliyette
bulunacaklar belirtildiinden ve yasann dier birok hkmnde de ikoluyla ilgili
dzenlemelere yer verildiinden, 6356 sayl Yasa'nn da ikolu esasna dayand
sylenebilecektir. Bu balamda, 6356 sayl Yasaya ekli cetvelde, 20 ikolu
belirlenmitir. 6356 sayl Yasann 4. maddesinde, bir iyerinde yrtlen asl ie
yardmc ilerin de, asl iin girdii ikolundan saylaca; bir ikoluna giren ilerin, ii
ve iveren konfederasyonlarnn gr alnarak ve uluslararas normlar gz nnde
bulundurularak Bakanlka karlacak bir ynetmelikle belirlenecei hkm altna
alnmaktadr. Yasa'nn 5. maddesinde ise, bir iyerinin girdii ikolunun tespitinin
Bakanlka yaplaca; bu tespite kar ilgililerin, kararn yaymndan itibaren on be
gn iinde dava aabilecei; Mahkemece iki ay iinde karar verilmesi gerektii; kararn
temyiz edilmesi hlinde Yargtayca uyumazln iki ay iinde kesin olarak karara
balanaca belirtilmektedir. Ayrca, ayn hkmde, yeni bir toplu i szlemesi iin
yetki sreci balam ise ikolu deiiklii tespitinin bir sonraki dnem iin geerli
olaca; ikolu tespit talebi ve buna ilikin alan davalarn, yetki ilemlerinde ve yetki

tespit davalarnda bekletici neden saylmayaca ve ikolu deiikliinin yrrlkteki

toplu i szlemesini etkilemeyecei aka belirtilmektedir.
2.1.4. Sendika yelii
6356 sayl Sendikalar ve Toplu Szlemesi Yasas madde 17ye gre; on be
yan dolduran ve bu yasa hkmlerine gre ii saylanlar, ii sendikalarna ye
olabilir. Bu yasa anlamnda iveren saylanlar ise, iveren sendikalarna ye olabilir.
6356 sayl Yasann 2. maddesinde, iveren adna iletmenin btnn ynetenler
iveren vekili olarak tamamlanmakta ve iveren vekillerinin, bu yasann uygulanmas
bakmndan iveren saylacaklar hkme balanmakta ve yalnzca iveren sendikalarna
ye olabilmektedir. Kimlerin ii sendikasna ye olabilecei bu yasada belirtilmitir;
Bir iyerindeki iiler, yardmc ite alanlar bile, ancak iyerinin bal olduu
ikolunda kurulu bir sendikaya ye olabilirler (6356 sayl Yasa m. 17/TV)
Sendikaya yelik, Bakanlka salanacak elektronik bavuru sistemine e-Devlet
kaps zerinden yelik bavurusunda bulunulmas ve sendika tznde belirlenen
yetkili organn kabul ile e- Devlet kaps zerinden kazanlr. yelik bavurusu,
sendika tarafndan otuz gn iinde reddedilmedii takdirde yelik talebi kabul edilmi
saylr. Hakl bir neden gsterilmeden yelik bavurusu kabul edilmeyenler, bu kararn
kendilerine tebliinden itibaren otuz gn iinde dava aabilir. Mahkemenin karan
kesindir. Mahkemenin davac lehine karar vermesi hlinde yelik, red kararnn alnd
tarihte kazanlm saylr (6356 sayl Yasa m. 17/TV).

ekil 2.5 Sendika yeliinin sona ermesi

2.1.5. yelik Haklar

Sendika yeleri, sendikalarca kurulan spor tesisleri, lokal, ktphane, seminer,
kurs ve benzeri tesis ve faaliyetlerden yararlanma hakkna sahiptirler. Her ye, genel

kurula katlma ve ister dorudan isterse delegelikle oy kullanma hakkna, genel

kurullarda gr bildirme, teki organlara seilme haklarna sahiptir. Ayrca, her ye
sendika kararlarna kar yargya bavurma hakkna da sahiptir.
Bu tr haklar; sendika yesine, yasalar, szlemeler ve tzkte ngrlen ilkelere ve
kurallara uyulmasn talep hakkn ve yetkisini salar. Bu haklar arasnda, zellikle
yenin eit ilem grme hakk, zel bir yer tutar. 6356 sayl Yasann 26. maddesinde,
sendika ve konfederasyonlarn faaliyetlerinden yararlanmada yeleri arasnda eitlik
ilkesi ve ayrmclk yasaklarna uymakla ykml olduklar ve bu faaliyetlerde
toplumsal cinsiyet eitliini ilkesine uygun hareket etmeleri gerektii belirtilmektedir.
2.1.6. Sendikal Gvenceler
6356 sayl Sendikalar ve Toplu Szlemesi Yasasnn yapt en kkl
deiikliklerden biri de, sendika yneticilerinin gvencesiyle ilgilidir. Nitekim, Yasann
23. maddesinin ilk fkrasnda, ii kuruluunda ynetici olduu iin alt iyerinden
ayrlan iinin i szlemesinin askda kalaca belirtilmektedir. Bylece, 2821 sayl
Yasa dneminde ortaya kan sorunlara zm bulunmas amalanmaktadr. 6356 sayl
Yasann ayn hkmnde i szlemesi yasann ak hkm nedeniyle askya alman
yneticinin, dilerse iten ayrld tarihte i szlemesini bildirim sresine uymakszn
veya szleme sresinin bitimini beklemeksizin feshedebilecei ve kdem tazminatna
da hak kazanaca hkme balanmtr. Ayrca, yneticiye i szlemesini feshedip
etmeme kararn mutlaka ynetici seildii tarihte vermesi zorunluluu yklenmemi ve
yneticinin yneticilik sresi ierisinde de i szlemesini feshedebilecei kabul
edilmitir. Yneticilik sresi ierisinde i szlemesinin feshedilmesi durumunda, kdem
tazminat fesih tarihindeki emsal cret zerinden hesaplanacaktr (m. 23/1).
szlemesi askya alnan ynetici; sendikann tzel kiiliinin sona ermesi,
seime girmemek, yeniden seilmemek veya kendi istei ile ekilmek suretiyle
grevinin sona ermesi hlinde, sona erme tarihinden itibaren bir ay iinde ayrld
iyerinde ie balatlmak zere iverene bavurabilir.
2.2. Toplu Szlemeleri
Anayasann, Toplu Szlemesi balkl 53. maddesi, iilerin ve iverenlerin,
karlkl olarak ekonomik ve sosyal durumlarn ve alma koullarn dzenlemek
amacyla, toplu i szlemesi yapma hakkna sahip olduklarn ngrmtr. Maddenin
ikinci fkras, toplu i szlemesinin nasl yaplacann kanunla dzenleneceini
belirtmektedir. ilerin ve iverenlerin karlkl olarak ekonomik ve sosyal durumlarn
ve alma artlarn dzenlemek zere yapacaklar toplu i szlemesinin esas ve

usulleri 2822 Sayl Grev ve Lokavt Kanununda dzenlenmektedir. Bu kanunun ikinci

maddesine gre, Toplu i szlemesi, hizmet akdinin yaplmas, muhtevas ve sona
ermesi ile ilgili hususlar dzenlemek zere ii sendikas ile iveren sendikas veya
sendika yesi olmayan iveren arasnda yaplan szlemedir. Toplu i szlemeleri,
taraflarn karlkl hak ve borlarn, szlemenin uygulanmasn ve denetimini,
uyumazlklarn zm iin bavurulacak yollar dzenleyen hkmleri de ihtiva
edebilir.
Kanunda da ifade edildii zere, toplu i szlemesi; iveren sendikalar veya
sendika yesi olamayan iveren ile ii topluluklar arasnda, i szlemesinin
yaplmas, muhtevas ve sona ermesi ile ilgili hkmleri dzenlemek amacyla yaplan,
taraflarn karlkl hak ve borlarn, toplu i szlemesinin uygulanmas ve denetimi ile
uyumazlklarn zm yollarna ilikin hkmleri de ierebilen yazl bir szlemedir.

ekil 2.6 Toplu i szlemesinden yararlananlar

2.2.1. Toplu Szlemelerinin Amac
Toplu i szlemesi ii-iveren ilikisinde taraflara eitlik salamaktadr.
alma koullarnn, ekonomik bakmdan gl iveren tarafndan, diledii ekilde
belirlenerek iiye kabul ettirilmesi durumu toplu i szlemesi kurumunun oluumu ile
ortadan kalkmtr. Ferdi dzeyde i szlemesine dayal ii-iveren ilikisini; zellikle
alma koullarn, artk iveren sadece kendi bana deil; eit durumdaki taraflar-ii
sendikalar ve iveren sendikalar ya da iveren birlikte kararlatrmaktadrlar. Bu
suretle toplu i szlemeleriyle, alma artlar standart hale geldikleri iin, sonuta
hem alanlar arasnda eitlik salanmakta hem de, sosyal ve ekonomik ykmllkleri
eit duruma gelen iverenler arasnda, haksz rekabet ortadan kalkmaktadr. Bylece
toplu i szlemeleri iverenler ve iiler arasnda kalc, istikrarl bir iliki kurduu iin,

taraflar arasndaki uyumazlklarn azaltlmas ynnde de nemli bir fonksiyon

oluturmaktadrlar. Buna toplu i szlemesinin dzen ilevi de denilmektedir.
alma artlarnda yaratlan istikrar sonucu taraflarn hesaplarn ve
yaantlarn rahatlkla planlamalarn salayan toplu i szlemeleri, ekonomik ve
sosyal deiikliklere kolayca uyabildikleri iin kanunlardan daha esnektirler. Bu
esneklikleri hem deien artlar karsnda alma/altrma artlarnn kolayca
deitirilebilmesini hem de iyerinin ve alanlarn zelliklerine gre dzenlemeler
yapabilmelerine imkn vermektedir. Gerekten toplu i szlemeleri hazrlanmas ve
uygulanmas bakmndan eitli durumlara daha kolay uyum salamakta, bu zellii
dolaysyla kanuni ve idari dzenlemeye stn gelmektedir. Bylece toplu i
szlemesiyle deyim yerindeyse mesleki kurallar oluturulmaktadr.
Her eyden nce toplu i szlemesi de bir szlemedir; taraflarn istek ve
iradeleriyle hukuki varlk kazanr. Dier szlemeler gibi toplu i szlemesi de normal
olarak iki tarafn karlkl ve birbirine uygun iradelerini aklamalar ile kurulur.
2.2.2. Toplu Szlemelerinin Trleri
2822 sayl Kanunun 3. maddesinde iyeri dzeyi esas alnarak, tr toplu i
szlemesi dzenlenmitir. yeri dzeyindeki bir toplu i szlemesi tek bir iyeri iin
yaplm olabilecei gibi, birden fazla iyeri (iyerleri) iin de yaplm olabilir. Sadece
iyeri dzeyinde toplu i szlemelerini benimseyen 2822 sayl Kanunda bir iverenin
tek bir iyeri iin yaplan iyeri toplu i szlemesi, deiik iverenlerin ayn
ikolundaki birden ok iyeri iin yaplan iyerleri toplu i szlemesi (grup toplu i
szlemesi) ve bir iverenin veya bir iveren gibi saylan kamu kurulularnn ayn
ikolunda kurulu birden ok iyerini kapsamak zere yaplan iletme toplu i
szlemesi olmak zere tr toplu i szlemesi ngrlmtr. 2822 sayl Kanun
m. 3/IIde; bir iverenin ayn ikolundaki birden ok iyeri iin yaplacak toplu i
szlemesine iletme toplu i szlemesi denilecei aka belirtilmi olmakla
beraber, iyeri veya iyerleri iin yaplacak szlemelere ne ad verilecei
belirtilmemitir. Bununla beraber m. 3/Iin bir toplu i szlemesi ayn ikolunda bir
veya birden ok iyerini kapsayabilir hkm ve ayn ayrm szlemenin kapsamna
girecek iyeri veya iyerleri eklinde tekrarlayan 2822 sayl Kanunun dier
maddeleri (m. 12/I, 13/I, 15/I, 16/III, 18), keza iyeri veya iyerleri iin yaplacak
toplu i szlemesinden sz eden m. 12/I dikkate alndnda iletme toplu i szlemesi
dnda Kanunun bir iverenin tek iyeri iin yaplacak szlemeleri iyeri toplu i
szlemesi, deiik iverenlerin ayn ikolunda yer alan iyerleri iin meydana
getirilecek szlemeleri birden ok iyeri toplu i szlemesi ya da iyerleri toplu i
szlemesi olarak isimlendirdii grlmektedir. Bu durum, grev ve lokavt kararnn

alnmasna ilikin m. 27/I de bir veya birden ok iyerinde veya iletmede yaplan
toplu i szlemesinden doan uyumazlktan sz edilirken de aka ortaya
konulmaktadr. 2822 sayl Kanunla ngrlen iletme toplu i szlemeleri ise, ayn
iverene ait ayn ikolundaki iyerleri iin tek bir szleme yaplmas anlamna gelir ve
iyeri dzeyindeki toplu i szlemelerinin bir trn ifade eder.
2.2.3. Toplu Szlemelerinin Hkmleri
2.2.3.1. Szlemelerinin Toplu Szlemelerine Aykr Olamamas
6356 Sayl Yasaya gre, kural olarak i szlemeleri, toplu i szlemelerine
aykr hkmler ieremez. Ancak, toplu i szlemelerinde bu durumun aksi
kararlatrlabilir. Bu durumda i szlemeleri, toplu i szlemelerine aykr hkmler
ierebilir (m. 36/1). Bu kuraln sonular ise yle sralanabilir;
Toplu szlemesinin yaplmas srasnda yrrlkte olan i szlemeleri, sonradan
toplu i szlemelerine aykr olarak deitirilemez.
Toplu szlemesi yapldktan sonra bu szlemeye aykr yeni i szlemeleri
yaplamaz.
Yine szlemenin yaplmas srasnda yrrlkte olan i szlemeleri de, toplu i
szlemelerine aykr hkmler ieremez. Bunlarn yerini toplu i szlemesindeki
hkmler alr (6356 sayl Yasa).
szlemelerinde dzenlenmemi konularda, toplu i szlemesinin hkmleri
dorudan doruya uygulanr. rnein, yllk izin sresi ve creti i szlemesinde
dzenlenmemise, bu hususta artk toplu i szlemesi hkmleri uygulanr. Bu duruma,
"toplu i szlemelerinin dorudan etkisi denir. Bu ise, toplu i szlemelerinin
normatif hkmlerinin zorlayc etkisinin doal bir sonucudur.
2.2.3.2. Toplu Szlemelerindeki i Yararna Olan Hkmlerin Geerli Olmas
2822 sayl Yasa, 6. maddesinin 2. fkrasyla, "toplu i szlemesinde hizmet
akitlerine aykr hkmlerin bulunmas halinde, hizmet akdinin ii lehindeki hkmleri
geerlidir" hkmn getirmitir. iye yararllk ilkesi olarak adlandrlan bu ilkenin
emredici nitelik tad ve aksinin toplu i szlemelerinde kararlatrlamayaca kabul
edilmektedir. 6356 sayl Yasa da, toplu i szlemesinde i szlemelerine aykr,
hkmlerin bulunmas hlinde ise i szlemesinin ii yararna olan hkmleri
geerlidir" eklindeki kuralyla ayn ilkeye yer vermitir.

 szlemesinde yer alan bir hkmn ii yararna olup olmadn saptamak,

pek kolay deildir. Bu saplama iin, baz nesnel (objektif) ltler kullanlmaktadr. Bu
ltlerden birincisi, toplu i szlemesindeki dzenleme ile i szlemesindeki
dzenlemenin karlatrlp, rnekleme yaplmasdr. Ondan sonra bavurulan teki
lt, ii lehine olmann, tek ii asndan m, yoksa tm iilerin mi yararna olup
olmadnn aratrlmasdr. i yararna olma ilkesinin uygulanmasnda, i
szlemesinin toplu i szlemesinin yaplmasndan sonra batlanmasnn nemi
yoktur. ayet toplu i szlemesinden sonra batlanan i szlemesi toplu i
szlemesinden daha ii lehine dzenlemeler ieriyorsa, bu dzenlemeler geerli olup
uygulanmaldr.
2.2.3.3. Toplu Szlemelerinin Sona Ermesi
2822 sayl Yasada; "her ne sebeple olursa olsun sona eren toplu i
szlemesinin hizmet akdine ilikin hkmleri, yenisi yrrle girinceye kadar, hizmet
akdi hkm olarak devam eder kural yer almakta idi (m. 6/son). 6356 sayl Yasa'da
da ayn ilkeye yer verilmitir. Buna gre, sona eren toplu i szlemelerinin i
szlemesine ilikin hkmleri, yenisi yrrle girinceye kadar i szlemesi hkm
olarak devam eder". Bylece, toplu i szlemesinin normatif hkmleri, szleme sona
erdikten sonra bile srecek, bor dourucu hkmleri ise toplu i szlemesiyle birlikte
son bulacaktr.
2.2.4. Toplu Uyumazlklar ve zm Yollar
2.2.4.1. Uyumazlklar ve Toplu Uyumazl Kavram
2822 sayl Yasa'da olduu gibi 6356 sayl Yasa'da da, i uyumazlklar, toplu
szleme ve toplu mcadele haklarna kout olarak dzenlenmi; ancak, yasada i
uyumazlklar, ayrca tanmlanmamtr. retide ise, i uyumazlklarnn
tanmlanmasnda bir birlik yoktur. uyumazlna taraf olabilecek gerek ve tzel
kiilerden ve i uyumazlnn konusundan hareketle i uyumazl, genel olarak yle
tanmlanabilir: Yrrlkteki i koullarnn biri ya da birka veya hepsi yahut
bunlarn uygulama yntemleri nedeniyle bir iyerinde ii yahut rgt ile iveren veya
rgtleri arasnda kan uyumazlklara, i uyumazlklar denir.
Uyumazlk ok eitli biimlerde olabilir. Ancak, eitli lkelerde i
uyumazl trlerinden en ok yer verilen ayrmlar, ekil 2.8de de grlecei gibi
bireysel ve toplu i uyumazlklar ile hak ve kar uyumazlklar biimindedir.
Bireysel/toplu i uyumazlklar ayrm, uyumazln taraflarndan hareketle yaplr.

Bireysel i uyumazl, ii ile iveren arasnda bireysel i ilikisinden doar. rnein,

bir iiye cretin denmemesi ya da ge denmesi gibi bireysel i uyumazlklar,
genellikle i mahkemelerince zmlenir. te yandan, i uyumazlklar konularna
dayanlarak hak/kar uyumazlklar eklinde de ayrlabilir. Bunlardan hak
uyumazlklar, ii ile iveren arasndaki i ilikilerinin dayanan oluturan mevzuat,
toplu i szlemesi ve i szlemesi hkmleri ile taraflara salanan haklara ilikin
olarak, taraflar arasnda kan uyumazlklardr. rnein, toplu i szlemesindeki
yakacak yardmnn denmemesi veya ihbar nelleri iin szlemede ngrlen sreden
daha ksa sre verilmesi gibi. kar uyumazlklar ise, mevcut bir hakkn deitirilmesi
ya da yeni bir hakkn oluturulmas amacyla karlan uyumazlklardr. Szgelimi,
cretlerin veya yllk cretli izin srelerinin arttrlmas gibi.

ekil 2.7 uyumazl ayrmlar

Gerek bireysel gerekse toplu i uyumazlklar, hak uyumazl veya kar
uyumazl niteliinde olabilir. kar uyumazlklarnn zmnde iiye grev hakk,
iverene de lokavt yapma olana tannmtr. Hak uyumazlnn zmnde, iiler
grev hakkn kullanamaz. verenlerde lokavta bavuramazlar. Genelde kural budur. Hak
uyumazlklar, bireysel i uyumazlklar gibi yarg kararyla zmlenir. Gerek 2822
sayl Yasa'nn ve gerekse 6356 sayl Yasann bu konuda benimsedii yol da budur.
Nitekim, hak uyumazlklarn zmnde taraflara yalnzca yorum davas ve eda
davas ama hakk tannmtr. Oysa 275 sayl eski Sendikalar Yasasnda ve halen
Belikada, hak uyumazlklarnda da iilerin greve, iverenlerin lokavta bavurmalar
hak olarak tannmtr.
Uyumazlklar, genel olarak birbirine kart olan iki biimde zmlenir.
Uyumazlklarn zmlenmesinde birinci yol, mcadele yoludur. Bunlara grev ve
lokavt rnek olarak verebiliriz. kinci yol ise uyumazlklarn bar yollarla
zmlenmesidir. Zorunlu tahkim, uzlatrma, zel tahkim ve arabuluculuk bu yollarn
balcalardr. Birok lkede toplu i uyumazlklarnn zmlenmesinde taraflara grev
ya da lokavta bavurma olana tannmamtr. Bu sistemde, i uyumazlklarnn

zmlenmesi iin benimsenen tek yol vardr. O da, zorunlu tahkimdir. Bu lkelere
rnek olarak, Avustralya ile Yeni Zelanda'y gsterebiliriz. Zorunlu tahkim sistemini
1890lardan beri en uzun sre uygulayan lke, Avustralyadr.
2.2.4.2. Toplu Uyumazlklarnn zmnde Bavurulan Barl Yollar
Uzlama
Uzlatrmada taraflar, nc bir kiinin ya da bir kurulun yardmyla
uyumazlklar zmlemeye alrlar. Taraflarn grev veya lokavta gitmeden nce,
uyumazln anlama ile giderilmesini salamak iin bavurduklar bu yolda,
uzlatrc, ncelikle taraflarn uyumazla bizzat zm bulmalarna alr. Ancak,
gerektiinde zm nerileri de getirebilir. Uzlatrmada uzlatrcnn verdii kararlar,
taraflar iin balayc deildir. 275 sayl Yasa zamannda, lkemizde bar yollarn
zmlenmesinde bu yola bavurulmaktayd.
Arabuluculuk
Kken bakmndan uzlatrmadan nemli bir fark gstermeyen arabuluculukta;
arabulucu, yalnzca anlamaya yardmc olmaya ve taraflar arasnda sz konusu olan
aykrlklar gidermeye alr. Bunu yaparken taraflar iin bir karar tasla hazrlayamaz
ve taraflarn buna uymasn talep edemez. Arabuluculuk, gerek 2822 sayl Yasada ve
gerekse 6356 sayl Yasada ngrlen barl bir zm yoludur. Bu kurum, 275 sayl
Yasada da vard ve hkmetin arabuluculuu olarak dzenlemiti.
Tahkim
Tahkim, toplu i uyumazlklarnn hakem araclyla zmlenmesi demektir.
Tahkimi teki barl zm yollarndan ayran en nemli zellik, verilen kararn
taraflar balamas ve uyumazln kesin olarak ortadan kalkmasdr. Tahkimin iki tr
vardr. Bunlar, gnll ve zorunlu tahkim sistemleridir. Bunlardan gnll (istee bal)
tahkim, toplu i uyumazlklarnn her aamasnda uyumazl zmlemek anacyla
taraflarn aralarnda anlaarak bavurduklar veya toplu i szlemesinde yer alan
dzenlemelere dayanarak gittikleri barl bir zm yoludur. Gnll tahkim
mekanizmas, bir kii veya kuruldan oluabilecei gibi, resmi bir hakem kurulu olarak
zel hakem sfatyla uyumazl zmleyebilmektedir.
Zorunlu tahkim ise, taraflarn aralarnda anlamasna gerek kalmadan, yasada ngrlen
hallerde uyumazl kesin olarak zmleyen barl bir zm yoludur. Devletin ii
ve iveren ilikilerine daha fazla mdahale etme eilimi iine girdii lkelerde zorunlu
tahkim, toplu i uyumazlklarnn zmnde en nemli aralardan biridir. Zorunlu

tahkim, grev ve lokavt haklan ite yakndan ilgili olduundan, grev ve lokavt
kstlamadan azaldka zorunlu tahkim sistemi de nemini yitirmektedir.

ekil 2.8 Toplu i szlemesinin aamalar

2.3. Grev Hakk ve Lokavt

Grev szc, dilimize Franszcadan gemitir. Grev szc, Almancada
"streik, ngilizce strike" szckleri ile dile getirilmektedir. Fransa'da ise grev
szc, ilk kez 1877 tarihli Dictionnaire de L'academie Franaisede kullanlm ve
bu eylem, isiz iilerin Paris'te "Greve alannda toplanmalar nedeniyle bu ekilde
adlandrlmtr.
Hukukumuzda grev szc, 3008 sayl Yasasnn kaldrlan 72 ve devam
maddelerinde, daha sonra da gerek 275 sayl gerekse 2822 sayl Toplu Szlemesi
Grev ve Lokavt Yasasnda kullanlmtr. Bunun gibi, 6356 sayl Yasa da, ayn
kavrama yer vermitir.
Lokavt kavram olarak toplumda i uyumazlklarnda iilerin kap dar
edilmesini anlatr. Bununla birlikte, eitli lkelerin endstri ilikileri sistemlerinin,
lokavt kavram zerinde birletikleri grlmez. Lokavt konusunda zerinde birleilen
tek nokta, iverenin lokavt halinde iileri topluca iten uzaklatrmasdr.
Bunun gibi, toplu i uyumazlklarnda iverenin lokavt bir i mcadelesi arac
olarak kullanmasnn ne oranda meru saylaca konusu da, zerinde anlama salanan
bir husus deildir. Nitekim, lokavtn meruluu sorunu, eitli ekonomik sistemleri
benimsemi bulunan lkeler asndan, deiik ekilde zme kavuturulmutur.
Gerekten, eski Dou Avrupa lkeleri ile sosyalizm yolunda ilerleyen lke sistemleri,
siyasi ve ekonomik ideolojileri itibariyle, lokavta meruluk tanmamlardr. Buna
karlk, liberal ekonomiler ile sosyal demokrasiye dayal kapitalist lke sistemleri,
lokavta deiik ller ierisinde meruluk tanmaktadr. rnein, sve Anayasasnda
lokavt dzenlenmitir. Yine Norve, Danimarka yasayla; Almanya, yarg kararyla
lokavt tanmtr.

2.3.1. Grev Hakk

amzn hala nemli sorunlarndan biri, iilerle iverenler arasndaki
ekimedir. te, grev bu ekimedeki aralardan biri ve belki de en nemlisidir. Grev,
genel anlamda; iilerin iverene isteklerini kabul ettirmek ve ona bu ynde bask
yapmak iin aralarnda verdikleri karar dorultusunda topluca ii brakmalardr,
eklinde tanmlanabilir. 6356 Sayl Yasa'da Grev hakk ayrntl olarak dzenlenmitir.
6356 Sayl Yasann 58. maddesi, genel olarak grevi ve yasal grevi tanmlamtr. Buna
gre, iilerin, topluca almamak suretiyle iyerinde faaliyeti durdurmak veya iin
niteliine gre nemli lde aksatmak amacyla, aralarnda anlaarak veya bir
kuruluun ayn amala topluca almamalar iin verdii karara uyarak ii
brakmalarna grev denir. Toplu i szlemesinin yaplmas srasnda uyumazlk
kmas hlinde, iilerin ekonomik ve sosyal durumlar ile alma artlarn korumak
veya gelitirmek amacyla, 6356 sayl Yasa hkmlerine uygun olarak yaplan greve
yasal grev denir. Yasal grev iin aranan artlar gereklemeden yaplan greve yasa d
grev denilir.

ekil 2.9 Grevdeki maden iilerinin yry

2.3.1.1. Yasal Grevin Unsurlar

kar Grevi
Yasaya gre grev, toplu i szlemesinin yaplmas srasnda uyumazlk kmas
halinde yaplrsa yasal olacaktr. Bylece, yasal grev, yalnzca kar uyumazlklarnda
sz konusu olacaktr. Bu dzenleme, Anayasa'nn 54. maddesiyle uygunluk
ierisindedir. Toplu i szlemesinin uygulanmas aamasnda, taraflar arasnda
uyumazlk karsa, iiler grev haklarn kullanamayacaklar -bu durumda daha nce de
vurguland zere- 6356 sayl Yasann 53. maddesine gre yarg organna
bavuracaklardr.
Mesleki Ama
2822 sayl Yasann 25. maddesine gre, grevin, iilerin ekonomik ve sosyal
durumlaryla alma koullarm korumak ve dzeltmek amacyla yaplmas gerekliydi.
Oysa 275 sayl Yasaya gre, grevin iilerin iverenlerle olan ilikilerinde ekonomik
durumlarn korumak iin yaplmas yeterliydi. Demek ki, 2822 sayl Yasa'da 275 sayl
Yasa'dan farkl olarak alma koullar" da ama iine alnmt. Bunun gibi, 6356
sayl Yasann 58. maddesinin ikinci fkrasnda da, 2822 sayl Yasadaki dzenlemeye
aynen yer verilmitir.
2822 sayl Yasa ile 6356 sayl Yasa, mesleki ama esini salt yasal grevler iin
koul olarak ne srmtr. Bu anlamda, iilerin ekonomik ve sosyal durumlaryla
alma koullarn korumak ve dzeltme amac dnda, 2822 sayl Yasa'nn 25.
maddesinin 1. fkras ve 6356 sayl Yasann 58. maddesinin 1. fkras kapsamna giren
eylemler de grev olarak nitelendirilecektir. yleyse, mesleki ama dnda yaplan
politik grevler, dayanma grevleri, genel grev, 2822 sayl Yasa ile 6356 sayl Yasa
uyarnca grev saylacaktr. Ancak, bu eylemler yasal grevin unsurlarn
karlamadndan, bunlara yasad grev hkmleri uygulanacaktr. Nitekim bu
eylemlerin yasad grev olduu, 2822 sayl Yasada aka belirtilmekteydi.
Siyasi grev; kamu gcn elinde bulunduran yasama, yrtme ve yargya kar
onlar bir karar almaya ya da bir karar almaktan kanmaya ya da alnm bir karardan
dnmeye zorlamak iin yaplan grevdir. Daha somut olarak irdelenirse, grevler u
eleri birlikte iermelidir ki siyasi grev saylabilsinler:
Bu tr grevlere devlet, taraftr. Grev eylemiyle yerine getirilmesi istenenler, iverenin
iradesi ve olanaklar dndadr.
Grevde iinin toplumsal ve ekonomik ayrca alma koullarnn korunmasna ve
dzeltilmesine ynelik ama yerine, daha ok siyasi amalar baskn olmaldr.

Devlete yneltilmi her grev, siyasi grev deildir. Devlete yneldii halde,
mesleki amala yaplan, baml alann ekonomik-toplumsal haklar ve alma
koullarn ilgilendiren grevler de grlr. ilerin mesleki ya da sosyal sorunlaryla
ilgili olarak mevzuat deiikliini amalayan ve bu balamda devletin organlarna veya
teki kamu otoritelerine bask yapmaya ynelik olan sz konusu eylemlere grnte
siyasi grevler denilmektedir.
Bu trden grevlerde mesleki ama ile siyasi ama elerini birbirinden ayrmak
pek kolay deildir. Baz grlere gre, bu trden grevler, ekonomik-siyasi grevlerdir.
Devleti taraf setii iin siyasi saylan mesleki amal grevler de yaplabilir. Temel
sorun, siyasi grev ile mesleki amal grev arasndaki farkn nasl belirleneceidir.
Burada hangi ltn uygulanaca konusunda hukukta somut bir yant
verilmemektedir. Fransada Yksek Mahkemenin 1951 ylnda verdii bir karara gre,
bu tr grevlerde ama esastr. Siyasal ama ar basyorsa siyasi grev; mesleki ama
ar basyorsa, mesleki grev sz konusudur. Bylece, yargcn takdir hakk n plana
kmaktadr. Belika ve ngilterede de durum ayndr; yani, ekonomik ve toplumsal
alanlarda iilerin, taleplerini kabul ettirebilmek iin siyasi iktidara ynelttikleri grevler,
kural olarak yasaldr.
Trkiye'de siyasi grev 1982 Anayasasnda aka yasaklanmtr (m. 54/7).
2822 sayl Yasa ile 6356 sayl Yasaya gre, yasal grevin n koulu mesleki amatr.
Mesleki ama dnda yaplan siyasi grevler, yasa uyarnca grev saylr. Ancak bu
eylemler, yasal grevin unsurlarn salamadndan, bunlara yasa d grev hkmleri
uygulanr.
Yasa Hkmlerine Uygunluk
Bir grevin yasal grev olabilmesi iin aranan nemli bir dier koul, yasada belirtilen
yntem ve biimlere uygun olarak yaplmasdr. Yasann ngrd yntem ve biim
koullarna uygun olarak yaplmayan grevler, mesleki amala yaplm olsalar bile
yasad grev saylrlar.
i Brakma
Grevin bir baka nemli unsuru da, iilerin ii brakmalardr. Bu nedenle ii
brakmakszn ii yavalatmaya ve verimi drmeye yasad grevin yaptrmlar
uygulanacaktr. Acaba ii brakma ne kadar srmelidir ki, grev saylsn? Bu konuda,
yasada bir aklk yoktur. Eer yasann ngrd eitli aamalardan geilmi,
istenilen koullar yerine getirilmise, yaplan ii brakma sresine baklmakszn eylem
grevdir. Ancak, burada sorun, iin ksa sreli braklmasnda grev niteliinin nasl
belirlenebileceidir.

i brakmann grev saylabilmesi iin ne kadar iinin ii brakmas

gerekeceine ilikin olarak yasada aklk yoktur. Geri topluca almamaktan sz
edilmekteyse de, bundan; grevdeki anlama esinin ieriinin topluca almamak
yoluyla faaliyeti durdurmak, aksatmak amac olduu anlalmaldr. Yoksa o iyerinden
iinin topluca ayrlmas gerekmemektedir. Baka bir anlatmla, koullar
gerekletirilerek balatlan yasal greve tm iilerin katlmas zorunlu deildir ve
birden ok iinin katlmasyla da o iyerinde grev oluur. ilerin ortaklaa (kolektif)
eylemi, o iyerinde ve ikolunda faaliyetin durmasna, iin nemli lde aksamasna
neden olmusa eylem grevdir. Bunun dnda, greve katlan iilerin saysnn o
iyerinde faaliyeti durduracak ya da nemli lde azaltacak ounlukta olmasnn
nemi yoktur. Gerekten, teknik gelimeler, ok az sayda iinin, iin tmyle
durmasna ya da nemli lde aksamasna yol aacak kilit bir yerde almasna olanak
vermektedir
Grev Kararnn Teblii ve lan
Grev karar, greve balama tarihinden alt ign nce karar tarafa tebli
edilmelidir. Grev kararlarnn uygulanaca tarih, karar alan tarafa kar tarafa tebli
edilmek zere notere ve bir rnei de grevli makama tevdi edilir.
Grev kararlan, karar alan tarafa iyeri veya iyerlerinde derhl ilan edilir. Grev
kararlarnn uygulama tarihi, karar alan tarafa ayrca iyeri veya iyerlerinde derhl
ilan edilir. Burada, "derhal" den kast, herhalde, kararn alnmas ile birlikte balayan bir
sre iinde grevin notere ve gerekli makama tevdii sresidir. Gelecekteki grev oylamas
bakmndan nem tayan grevin iyerinde ilanyla ilgili yasal hkm, kamu dzeni
dncesiyle yasaya konmu olsa gerekir. yleyse, grev karar alan ii rgt, grev
kararn, en ge kararn notere ve grevli makama tevdii sresinde iyerinde iln etmek
zorundadr. lan yaplmadan yaplan grev, yasaddr. Kararn ne trde olaca, yasada
belirtilmemise de, ilan yazl olmaldr. Yazl ekil dnda, rnein; ses aygtlaryla
yaplan ilanlar, geersiz olmaldr.
2.3.2. Lokavt
6356 sayl Yasann 2822 sayl Yasann 59. maddesi, lokavt yle
tanmlamaktadr: "iyerinde faaliyetin tamamen durmasna neden olacak tarzda,
iveren veya iveren vekili tarafndan kendi kararyla veya bir kuruluun verdii karara
uyarak, iilerin topluca iten uzaklatrlmasna lokavt denir". Yasal lokavt ise ayn
maddede u ekilde tanmlanmaktadr; Toplu i szlemesinin yaplmas srasnda
uyumazlk kmas ve ii sendikas tarafndan grev karar alnmas hlinde bu Kanun
hkmlerine uygun olarak yaplan lokavta kanuni lokavt denir.

1936 tarihli ve 3008 sayl Kanunu, lokavt yasa koymutur. Ancak, ayn
dnemde, kart i mcadelesi arac niteliindeki grev de yasaktr. 1961 Anayasasnn
bu ekildeki dzenlemesinden, 275 sayl Yasa'nn hazrlanmas srasnda, lokavtn bir
hak saylmayaca sonucunu karanlar olmutur. Ancak, Anayasa Mahkemesi, bu eit
iddialar yerinde bulmam ve lokavt Anayasaya aykr grmemitir.
2.4. Toplu Hak Uyumazlklar ve Mahkemeye Bavurma
6356 sayl Yasaya gre, grev ve lokavt yalnzca kar uyumazlklarnda sz
konusudur. Bu dzenleme, Anayasann 54. maddesiyle uygunluk ierisindedir. nk
Anayasa'nn 54. maddesine: gre, toplu i szlemesinin yaplmas srasnda
uyumazlk kmas halinde iiler grev hakkna sahiptirler".
2.4.1. Yorum Davas
Uygulanmakta olan bir toplu i szlemesinin yorumundan doan uyumazlkta
szlemenin taraflarndan her biri 6356 sayl Yasann 53. maddesine gre yoruma
ilikin tespit davas aabilir. Mahkeme en ge iki ay iinde kararn verir. Kararn temyiz
edilmesi halinde Yargtay'n ilgili dairesi, bozma sz konusu olan hallerde iin esasna
ilikin kesin kararn iki ay iinde verir.
Yargtay tarafndan da benimsendii zere, eda davas alabilecek olan durumlarda
tespit davas dinlenmez. Ayrca, yorum davas ama hakk, taraflara tannmtr. Tek
bana iinin, yorum davas ama hakk yoktur. Ancak, iinin eda davas ama hakk
sakldr.
2.4.2. Eda Davas
Yasada eda davas dorudan dzenlenmemi ve eda davasyla ilgili olarak, sadece faiz
hkmne yer verilmitir. 6356 sayl Yasa'nn 53. maddesinin ikinci fkrasna gre;
toplu i szlemesine dayanan eda davalarnda, temerrt tarihinden itibaren iletme
kredilerine uygulanan en yksek faiz oran uygulanr". Yasa'da ngrlen faize ilikin
hkm, yalnzca toplu i szlemesine dayanan eda davalar iin sz konusudur.

3. MADENCLKTE TOPLU HUKUKU

3.1. rnek Toplu Szlemesi
26.09.2013 tarihinde Kamu letmeleri verenleri Sendikas (KAMU-) ile
Trkiye Maden ileri Sendikas (T.MADEN-) arasnda 25. Dnem ET Maden
letmeleri Genel Mdrl Madencilik kolu letme Toplu Szlemesi
imzalanmtr. Bu szlemede yer alan baz maddeler seilerek sralanmtr;
MADDE-1: Taraflar, Tanmlar Ve Szlemenin Amac
Bu Toplu Szlemesinin taraflar; Trkiye Maden ileri Sendikas ile Eti
Maden letmeleri Genel Mdrl ve bal iyerlerinin yesi bulunduu Kamu
letmeleri verenleri Sendikasdr.
Taraflar, bu Toplu Szlemesinin amac olan; iyerlerinde dzenli ve verimli
alma, retimi arttrma, iverenlerin ve iilerin hak ve menfaatlerini dengeleme, i
barn salama ile ilgili hususlarn gerekletirilmesi iin kendilerine den grevleri
iyi niyetle ve en iyi ekilde yaparlar.

Bu Toplu Szlemesi metninde;

SENDKA
UBE
VEREN SENDKASI
VEREN
VEREN VEKL

SOSYAL
GVENLK
KURUMU (SGK)

:Trkiye Maden ileri Sendikas,

:Sendikann
bu
Toplu

Szlemesi
kapsamndaki iyerleri ile ilgili ubeleri,
:Kamu letmeleri verenleri Sendikas,
:Eti Maden letmeleri Genel Mdrl ve
Bal yerleri,
:veren adna hareket eden ve iin, iletmenin
ynetiminde grev alan kiiler,
:Bir i szlemesine dayanarak alan gerek
kii,
:Sosyal Gvenlik Kurumu olarak tanmlanmtr.

ekil 3.1 ET Maden letmeleri Tl ak oca

MADDE-2: Toplu Szlemesinin Kapsam Ve Uygulanmas
A) Kapsam
Bu Toplu Szlemesi Eti Maden letmeleri Genel Mdrlnn
6356Sayl Yasann 4. maddesinde bahse konu (1) sayl cetvelde yer alan 3 nolu
Madencilik ve Ta Ocaklar ikolunda kurulu iyerlerini kapsar.
B) Uygulama

Bu Toplu Szlemesindeki alma artlar, iilerin sal, i gvenlii ve

iyerinin disiplini ile ilgili hkmler, szleme kapsamna giren iyerlerinde alan
btn iilere hibir kayda tabi olmakszn uygulanr.
Bu szlemenin iilere hak ve menfaat salayan hkmleri ise yalnz taraf
sendika yesi iilere uygulanr.
Toplu Szlemesinin imzalanmas tarihinde taraf sendikaya ye olanlar
yrrlk tarihinden, yrrlk ile imza tarihi arasnda ye olanlar ile imza tarihinden
sonra ye olanlar ise yeliklerinin taraf ii sendikasnca iverene bildirildii tarihten
itibaren Toplu Szlemesi ile salanan hak ve menfaatlerden yararlanrlar.
Toplu Szlemesinin imza tarihi ile yrrlk tarihi arasnda i szlemesi sona
eren yeler de i szlemesinin sona erdii tarihe kadar Toplu Szlemesinden
yararlanr.
Toplu Szlemesinin taraf ii sendikasna ye olmayanlar hakknda ise yasal
hkmler uygulanr.
MADDE-3: Toplu Szlemesinin Hkm
Bu Toplu Szlemesinde aksi belirtilmedike i szlemeleri Toplu
Szlemesine aykr olamaz. szlemelerinin Toplu Szlemesine aykr
hkmlerinin yerini Toplu Szlemesindeki hkmler alr. szlemesinde
dzenlenmeyen hususlarda Toplu Szlemesindeki hkmler uygulanr.
Toplu Szlemesinde i szlemelerine aykr hkmlerin bulunmas halinde
i szlemesinin ii lehine hkmleri geerlidir.
Her ne sebeple olursa olsun sona eren Toplu Szlemesinin i szlemesine
ilikin hkmleri yenisi yrrle girinceye kadar i szlemesi hkm olarak devam
eder.
MADDE 12- i Eitimi
A) i Eitimi
veren, yeni ie ald iileri Sal ve Gvenlii ve ie intibaklar bakmndan
eitime tabi tutmay kabul eder.
Eitim sresi, yeralt iileri iin en az 15 gn, yerstndeki idari ve sosyal
servislerin iileri iin 1 hafta, bunun dnda kalan yerst servisleri iin asgari 10
gndr.

Bu eitim sresince iiler, Sal ve Gvenlii ve ie intibaklar ile ilgili

pratik almalar dnda hibir suretle istihsal ve hizmet faaliyetlerinde
altrlamazlar.
Eitime tabi tutulan iilere bu eitimleri sresince esas grevlerinde denecek
gndelikleri denir.
Bu eitimin amac, yeraltnda ve yerstnde alabilmek iin gerekli olan temel
bilgileri ve yetenekleri iiye vermektir.
Bu eitim, ie alnan iilerin alacaklar iyerlerini tanmalarn, alma
hayat ve iyeri ile ilgili mevzuat, allan blgelerin ve iyerlerinin gerektirdii
gvenlik tedbirlerini, koruyucu ara ve gerelerin tantlmalarn ve kullanlmalarn,
lamba, el aletleri ve sairenin kullanlmasn, nakliyatta dikkat edilecek hususlar,
makinelerin kullanlmasn, tahkimatn tanmn ve grevini, lam atlmalarn, meslek
hastalklarn ve bunlardan korunma yntemlerini, havalandrmann nemini ve gerekli
ilk yardm bilgileri ile sair bilgilerin kendilerine retilmesi hususlarn kapsar. Bu
eitimden geirilen her iiye, iverence bir belge verilir ve bir rnei de dosyasna
konulur.

B) Mesleki Kurslar ve Sendikal Eitim

yerinde alan iiler iin 3308 Sayl Yasa gereince mesleki kurslar amay,
keza yeraltnda ve yerstnde alan iiler iin en az 6 ign sreli olmak kayt ve
artyla tekaml kursu amay, ayrca Sal ve Gvenlii ynnden daimi eitim
yapmay, okuma yazma kursu amay, btn bu kurslar ve eitim sresince bu gibi
iilerin cretlerini iyerinde alyormu gibi hibir kayba uratmadan demeyi
iveren,
yelerinin bilgi ve kltr seviyelerini gelitirmek iin eitim yapmay ii sendikas,
Eitim konusunda yekdierine azami mzaheret gstermeyi taraflar,
kabul eder.
veren tarafndan alan; haftay geen btn kurslarda haftada 2 ders saati
6356, 5510, 6331 ve 4857 sayl yasalar ve bu Toplu Szlemesinin sresince bu
yasalarn yerini alacak yeni yasalar e alma hayatyla ilgili konularda ders verilmesini
ve programa konulmasn iveren kabul eder.

ekil 3.2 Genel Maden- Sendikas Amasra ubesi eitim seminerindeki maden iileri

MADDE-24 Koruyucu Giyim Eyalar

veren, iilerin sal ve gvenlii bakmndan mevcut btn mevzuat
hkmlerini uygulamay, teknolojinin gelime dzeyine uygun biimde iyeri ve
alma artlar da nazara alnarak, koruyucu giyim eyasndan rahat almay temin
edecek l, ekil ve evsafta (Beki, tfaiyeci, A, Garson ve sair gibi meslekler iin
zel kyafet olarak) tulum veya muadili 2 paraly, ayakkab, eldiven, deri nlk,
balk, lastik izme, tozluk, yn orap, muamba, baret, kulaklk, muamba ceket ve
pantolon, gzlk, maske gibi aksesuar ile kiisel korunma ara ve gerelerini gereken
iilere eksiksiz olarak vermeyi ve mevcut uygulamalar gnn artlarna gre tekrar
gzden geirerek bunlara ilaveten varsa eksiklikleri tamamlamay kabul eder.
veren, yukarda yazlanlar dnda 3 yl miatl;
1- Ak ocak iyerlerinde alan iilere mflonlu avc yelei,
2- Kapal ocaklarda alan iilere mflonsuz avc yelei (kuyubi ve desandre dibi gibi
hava cereyannn fazla olduu mahallerde alan iilere mflonlu avc yelei),
3- Atlye iilerine, tamir ve bakm iilerine mflonlu avc yelei,

4- Fabrika, tesis iyerleri kadrosunda olup da tam zamanl olarak veya i zamannn
ou itibariyle ak mahallerde altrlan iilere mflonlu avc yelei,
5- Yukardakilerin dnda ak arazide maden arama, yarma ileri ile sondaj ilerinde
altrlan iilere mflonlu avc yelei vermeyi kabul eder.
Ancak, yukardaki iyerlerinde kaytl olmakla beraber kapal yerlerde ve
brolarda alan Bulak, Odac, Kaloriferci, Terzi, Shhiyeci, Teknik Ressam,
Santralci, Telsizci, A, Garson gibi kiiler avc yelei tatbikatndan
yararlandrlmayacaklardr.
Ayrca, iveren her 3 ylda bir Ekim aynda, iyeri koullarnda giymeye
elverili, kaponlu bir parka vermeyi kabul eder. u kadar ki, ne tr olursa olsun gocuk
tatbikatndan evvelce yararlanm olanlar, alm olduklar gocuklarn miatlarnn
dolmasndan sonra yeni tr parka datmndan yararlandrlacaklardr.
Yukarda ad geen malzemelerin numunesine uygunluunun kontrolnde ve
tesellmnde bir Sendika Temsilcisi bulundurulur.
Yukarda belirtilen i elbisesi ve tahaffuz malzemesinin mlkiyeti iverene ait
olup, iin gnlk yrtm sresince giyilir ve kullanlr. Bunlar yalnz iyerlerinde
ibanda giyilip kullanlacaklardr. Bakm ve temizliine de iiler tarafndan itina
gsterilecektir.

ekil 3.3 ayrhan Linyit letmeleri kiisel koruyucu malzemeleri (Staj almasnda)

ten gelmeyen sebeplerle veya iinin kastndan dolay miadndan nce

ypranan, krlan, yanan ve kaybolan malzemelerin geri kalan miatlarna tekabl eden
bedelleri hakknda bu Toplu Szlemesinin 35. maddesine gre ilem yaplr.

ilerin kastndan domayan ypranma, kaybolma ve krlmalardan dolay

iiden bir cret talep edilemez ve ypranan, kaybolan ve krlan malzeme, elbise vesaire
iiye cretsiz olarak verilir.
iler kendilerine verilecek korunma levazmn, i elbisesi ve giyim eyalarn
iyerinde giymeye mecburdurlar.
veren, iyerinin zel durumlarna gre giyinme ve soyunma yerleri, elbise
dolab ve du tertibat yapmay kabul eder.
veren, iyerlerindeki temizlik mahallerinde yeteri kadar sabun ve benzeri
temizleyici madde bulundurmay ve iiye ylda birer adet birinci kalite (40X80 ve
80X120 ebadnda, bu ebadn bulunmamas halinde, daha kk olmamak kaydyla buna
yakn ebatta) havluyu giyim eyas ile birlikte vermeyi kabul eder.
i yallk aylna hak kazand iin iinden karlm ya da kendisi ayrlm
ise veya i szlemesi lm nedeniyle son bulmusa yukarda sz edilen tahaffuz
malzemelerinden avc yelei, gocuk, gmlek veya parkalar geri alnmaz veya iiden bu
sebeple bir bedel tahsil edilmez.
MADDE-26: e Giri Ve Periyodik Muayeneleri Sal Bakmndan
Noksanlklar
a) Sal ve Gvenlii Tasarsnn gerektirdii ie giri muayeneleri iveren
tarafndan yaptrlr.
b) alma sresi iinde; Tbbi korunma yannda tozlanmaya maruz kalan iiler, srekli
olarak depistaja tabi tutulacaklardr. Bu ameliye sresi; tozlu yerlerde alan iiler iin
azami olarak 6 ay olacak, geri kalan iilerin mikrofilm ile depistaj sresi i sal ve
gvenlii mevzuatnda belirtilen srelere gre olacaktr.
Gerek periyodik kontrollerde gerekse sair muayenelerde doktorlarca haklarnda
almakta olduklar ilerini yapamayacaklarna karar verilenlerin bu kararlara itirazlar
halinde 6331 Sayl Sal ve Gvenlii Yasasnn 15. maddesine gre ilem yaplr.
yeri hekimliinin lzum grmesine ve iyerlerinde listeler aslmak suretiyle
mutat usullerle yaplacak duyuruya ramen periyodik muayenelerini (istirahatli, izinli,
grevli olarak yerlerinden baka yerlerde bulunmak gibi haller hari) yaptrmayanlara,
bu muayenelerini yaptrmalar iin yazl duyuru yaplmasna, duyuru yaplanlarn
listelerinin sendika ubesine verilmesine ramen muayenelerini yaptrmayanlar, bu
muayenelerini yaptrana kadar ie tertip edilmezler.

Ancak muayene olmak zere bu ite grevli doktorlara mracaat edip de

muayenesi yaplmayanlar, yukardaki hkmden mstesna olup, kendilerine iyeri
amirlerine ibraz edilmek zere doktor tarafndan bir belge verilir.
Bu muayenelere gnderilenlerin yevmiyeleri iyerinde alyormu gibi denir.
c) (a) ve (b) fkralarnda yer alan hususlar meyannda olmak zere iilerin radyolojik
muayeneleri ile BCG alar ve gerektiinde klinik ve laboratuvar muayeneleri ile kan
gruplarnn da tespiti iveren tarafndan yaptrlr.
d) i sal bakmndan; iilerin ie alnmalarnda ve alma srelerinde kanun,
tzk, ve Toplu Szlemesinin belirledii ilemler hakknda grlen noksanlklar ve
aksaklklar, bu Toplu Szlemesine taraf sendika ubesince iverene yazl olarak
bildirilir. veren de yerine getiremediklerini gerekeleri ile birlikte sendika ubesine
yazl olarak cevaplandrr.

ekil 3.4 Yeralt madencilii

4. SONULAR VE TARTIMA
24 Ocak 2015 tarih ve 290246 sayl Resmi Gazetede yaymlanan, alma ve
Sosyal Gvenlik Bakanlnca hazrlanm 6356 Sayl Sendikalar Ve Toplu
Szlemesi Kanunu Gereince; kollarndaki i Saylar ve Sendikalarn ye
Saylarna likin 2015 Ocak Ay statistikleri Hakknda Teblie gre Madencilik ve
Ta Ocaklar kolunda alan ii says 182.454 olup, bu iilerden 38.117si bu
ikolunda faaliyet gsteren toplam 5 sendikadan birine yedir. kolu barajn geen 2
sendikann toplam ye says ise 37.076dr. Buna gre madencilik ve ta ocaklar
ikolunda alan iilerden %79,67si toplu szleme hakkndan yararlanamamaktadr.
Toplu i szlemeleri, ilgili yasalar ve bu yasalarn uygulama ynetmeliklerinde
tanmlanm hak ve devlerin dnda ii lehine maddeler iermektedir. Bunun dnda,
sendikalarn yasalar ve uygulama ynetmeliklerinde belirtilen srelerde eitim verme
zorunluluu, iilerin gerek ikolu ile ilgili gerekse de i hayatyla ilgili mevzuatlarda
bilgi edinmesini salamaktadr. Bunlar bir arada dnldnde, lkemizde
madencilik ve ta ocaklar ikolunda alan 145.378 ii, yasalarla kendilerine tannm
ve lehlerine olan bir haktan yararlan(a)mamaktadr.
lkemizde kiisel koruyucu donanmlarla ilgili yasal bir standart
bulunmamaktadr. Gelien teknoloji ile beraber gemie nazaran daha kaliteli ve
ergonomik kiisel koruyucu donanm malzemeleri retilmektedir. Ancak, bu
malzemelerde kaliteyle birlikte fiyatn artt da bir gerektir. Bu nedenle iverenler
genellikle kolay temin edilebilen ve dk fiyatl malzemeleri tercih etmektedir.
Yaanan pek ok i kazasnda grld zere kaliteli kiisel koruyucu donanm hayat
kurtarmaktadr. rnein, 13 Mays 2014 ylnda Manisann Soma ilesinde gerekleen
maden kazasnda 300 ii ve baz mhendisler yaamn yitirmitir. Bu kazadan ocak
kna yakn olan yzlerce ii karbon monoksit maskesi sayesinde kurtulabilmiken,
daha uzak mesafelerdeki alanlar maske mrnn yetersizlii nedeniyle hayatn
kaybetmitir. gvenlii gereksinimlerinin karlanmas (CO maskesi gibi) kanunlarla
standart hale getirilmemi olan bu malzemelerle ilgili iyeri yaps da gz nnde
bulundurularak asgari standartlar belirlemek ii sendikalarnn vazgeilmez ilkesi
olmal, toplu i szlemelerinde dile getirilmelidir. Hibir hak yaam hakkndan daha
nemli deildir.
lkemiz yasalar sklkla deitirilmektedir. Madencilik ve ta ocaklar ikolu
doas gerei bilgi, deneyim, uzmanlk ve srekli denetim gerektiren, ok tehlikeli i
snfnda yer aldndan dolay ikoluna zel yasalara tabidir. Gerek toplu i
szlemeleri gerekse de bireysel i szlemeleri bu kanunlarn hkmlerine aykr
olamaz. 3213, 6356, 4857, 6331, 5510, 3308 sayl kanunlar gibi birok kanundan
dorudan etkilenen madencilik ve ta ocakl ikolunda, kanunlarn sk sk

deimesinden dolay bir dzenden sz edilememektedir. rnein, Soma maden

kazasndan sonra oluan toplumsal tepkinin de etkisiyle 3213 Sayl Maden Kanununun
uygulama ynetmeliinde deiiklik yaplarak yeralt iileri iin azami alma sresi 6
saate indirilmi ve bylece lkemizde faaliyet gsteren tm yeralt ocaklarnda
uygulanan gnlk 3 vardiya sistemi deitirilmitir. Toplumsal tepkinin etkisiyle yaplan
bu deiiklik sonrasnda yaklak 800 iyeri faaliyetini durdururken on binlerce ii isiz
kalmtr. Ayn zamanda rnek toplu i szlemesinde grlecei zere, vardiya saatine
gre iilere denen ek cretler de bu deiiklik nedeniyle bir karklk olmasna neden
olmutur. Bu gibi rneklerden yola klarak, gelimi lkelerde grlen gerek yazl
(kanunlar) gerekse yazl olmayan (toplumsal deer ve normlar) yasalarla oturmu
hukuki dzen, lkemizde kanunlarda yaplan deiikliklerin skl nedeniyle
grlememektedir.

5. KAYNAKLAR
Akyiit, E, Hukuku (9. Bask), Sekin Yaynclk, 669s, stanbul, 2013
Koray, M. ve Topuolu, A, Sosyal Politika (3.Bask), Ezgi Kitabevi Yaynlar, 488s,
Bursa, 1995.
Centel, T. ve Demirciolu, A.M, Hukuku (17. Bask), Beta Yaynlar, 385s, stanbul,
2013
Altan, .Z, ve Sosyal Gvenlik Hukuku, Anadolu niversitesi AF Yaynlar, 340s,
Eskiehir, 2010
nternet: Resmi Gazete, Eriim Tarihi: 17.04.2015
http://www.resmigazete.gov.tr/default.aspx
nternet: Madencilik kolu Toplu Szlemesi, Eriim Tarihi: 23.04.2015
http://www.etimaden.gov.tr/d/file/maden-tis-(2013-2014).pdf
nternet: Madencilik Kolundaki Sendikalar, Eriim Tarihi: 24.04.2015
http://www.madenis.org.tr/index.php
nternet: Madencilikte Sektr Raporu, Eriim Tarihi: 27.04.2015
http://www.maden.org.tr/resimler/ekler/6b4f48fe09a313b_ek.pdf?
tipi=5&turu=R&sube=0