OPCIJE

Opcije su, kao to je poznato, pisane punomoi na osnovu kojih njihov izdavalac daje pravo
kupcima na kupovinu ili prodaju neke imovine, koju karakteriemo kao vezanu imovinu, ili
paket vrijednosnih papira kroz odreeno vrijeme. 1 Najee se opcije u praksi odnose na
vrijednosne papire.
Osnovna osobina opcija je ta da one nisu dvostrano obvezatni vrijednosni papiri. Naime,
kupac opcije ima pravo ali ne i obavezu na njeno koritenje. To zavisi od povoljnosti pozicije
koju je kupac opcije zauzeo. Sa druge izvrenje opcije predstavlja obligaciju za sastavljaa
opcije. Vlasnik opcije plaa odreenu cijenu za nju koju nazivamo opcijskom premijom. Tako
vlasnik opcije ostvaruje oekivani dobitak uz ogranieni gubitak. Jedini gubitak je iznos
plaene premije. To je ujedno i sutinska razlika u odnosu na ronice.
Osnovni termini koji se susreu prilikom koritenja opcija su:
PREMIJA PREMIUM,2 to je cijena koja je plaena za opciju u trenutku njezine kupnje.
IZVRENJE OPCIJA - EXERCISING THE OPTION.3 in kupnje ili prodaje vrijednosnih
papira ili neke druge vezane imovine prema uvjetima iz opcije.
IZVRNA CIJENA - EXERCISE PRICE ili STRIKING PRICE. 4 Cijena fiksirana u opciji po
kojoj njezin vlasnik moe kupiti, odnosno prodati vrijednosne papire ili drugu vezanu
imovinu koja je predmetom opcije.
DATUM ISTICANJA - EXPIRATION DATE.5 To je datum prestanka vaenja prava iz opcije,
odnosno, standardnim izriajem, datum dospijea opcije.

1 Silvije Orsag Izvedenice Zagreb 2006.

2 Stephen A. Ross i Randopph W. Westerfield, Corporate Finance, Times Mirror Mosby College
Publishing, St. Louis, 1988, str. 509.
3 Isto, str.506.
4 Isto.
5 Isto.
1

SASTAVLJA OPCIJE - WRITER OF AN OPTION. 6 Prodavalac (seller) opcije, odnosno

osoba koja prima premiju od kupca opcije i koja se obvezuje da e osigurati izvrenje prava iz
opcije.
SASTAVLJANJE OPCIJE - OPTION WRITING. Sintagma koja oznaava inicijalnu prodaju
opcije.
KUPOVANJE OPCIJA OPTIONS BUYING. Plaanje premije za mogui budui kapitalni
dobitak koji e rezultirati iskoritavanjem ugovorenog prava u opciji. To je naroito skup
nain da se multiplikativno povea dobitak od transakcije s vrijednosnim papirima.
PRI NOVCU - AT THE MONEY. Izraz koji oznaava opciju kod koje je izvrna cijena
jednaka tekuoj trinoj cijeni vrijednosnog papira ili druge vezane imovine.
U NOVCU - IN THE MONEY.7 Izraz oznaava opciju kod koje je izvrna cijena za vlasnika
opcije povoljnija od tekue trine cijene vrijednosnog papira koji je predmetom opcije
povoljnija opcije.
IZVAN NOVCA - OUT OF THE MONEY.8 Predstavlja izraz koji oznaava opciju kod koje je
izvrna cijena za vlasnika opcije nepovoljnija od tekue trine cijene vrijednosnog papira
koji je predmetom opcije.

Vrste opcija
Razliite su mogunosti razlikovanja opcija. Tako se opcije razlikuju prema:9
1. mogunosti izvrenja,
2. karakteru vezane imovine,
3. pokrivenosti vezanom imovinom,
4. vremenu trajanja,
6 Barbara L. Carrol, Financial Futures Trading, Butterworths, London, 1989, str. 182.
7 Isto, str. 171.
8 Isto.
9 Osrag, Silvije: Izvedenice, str. 145.
2

5. standardnosti temeljnih karakteristika, i

6. zauzetoj investicijskoj poziciji.
Ovisno o tome na koji se nain moe realizirati pravo iz opcije do trenutka isticanja njihova
vaenja, govori se o njihova dva osnovna tipa. To su:
1. evropske, i
2. amerike opcije.
Evropske opcije mogu izvriti samo na odrecni dan. Rije je o danu istjecanja njihova
vaenja, odnosno o danu njihova dospijea.
Za razliku od evropskih, amerike opcije omoguavaju njihovom vlasniku izvrenje kupnje ili
prodaje vezane imovine u bilo koje vrijeme do njihova dospijea, dakle do dana istjecanja
njihova vaenja. U tom smislu amerike opcije daju veu fleksibilnost njihovom dratelju od
evropskih jer ih je mogue izvriti kada je najpovoljnija situacija glede odnosa tekue trine
cijene vezane imovine i njihove izvrne cijene u opciji. Postoje i drugi tipovi opcija koji se
razlikuju prema mogunosti izvrenja. Ti se tipovi opcija uobiajeno oznaavaju egzotinim
opcijama.
Uobiajeno se prema samom karakteru vezane imovine opcije mogu podijeliti na:
1. robne, i
2. financijske opcije.
U robnim opcijama kao vezana imovina javlja se roba. To je, dakle, realna imovina, kao
to su razni poljoprivredni proizvodi (penica, kukuruz, soja), metali (bakar, aluminij),
naftni derivati i sl. U financijskim je opcijama predmetom ugovora odreena financijska
imovina. To su, naime, vrijednosni papiri, dakle, razliite dionice i obveznice. Kao vezana
imovina u financijskim se opcijama javljaju i druge izvedenice, razliite valute kao i
razliiti trini indeksi dionica ili drugih financijskih instrumenata. Prema pokrivenosti,
nadalje, razlikujemo:
1. pokrivene (covered) opcije,
2. nepokrivene (uncovered), ili drugaije nazvane, gole (naked) opcije.
Opcija je pokrivena kada sastavlja iste ima u posjedu vezanu imovinu za koju je sastavlja,
odnosno za koju ima otvorenu korespondirajuu poziciju suprotnu onoj zauzetoj u opciji
3

prema vezanoj imovini. Ne posjeduje li sastavlja opcije odgovarajuu vezanu imovinu,

odnosno kada nema otvorenu suprotnu korespondirajuu poziciju, opcija se klasificira
nepokrivenom. Nepokrivene su opcije rizinije od pokrivenih.
Najvanija klasifikacija opcija, kada govorimo o investicijskoj analizi, je podjela s obzirom na
zauzetu. S tog stajalita treba razlikovati dvije temeljnije vrste opcija. To su call i put opcije.

Call opcija
Call opcija, dakle, svom kupcu omoguava, u zamjenu za plaenu premiju, pravo
kupnje od prodavaa odnosno sastavljaa opcije ugovorene vezane imovine po izvrnoj cijeni
fiksiranoj u opciji na odreeni dan (evropski tip call opcije) ili kroz odreeno razdoblje do
istjecanja njena vaenja (ameriki tip call opcije).
Prema odreenju call opcije moe se zakljuiti da njihovi kupci pekuliraju na porast cijene
vezane imovine (vrijednosnih papira) koja je predmetom call opcije. Kupac call opcije se
pojavljuje u ulozi bika (bull). On e izvriti opciju samo u sluaju da cijena vezane imovine
preraste izvrnu cijenu u opciji. Ako cijena vezane imovine ne preraste izvrnu cijenu, njezin
e vlasnik pustiti da joj istekne vaenje i pretrpjet e gubitak u visini plaene premije.10

Put opcija
Put opcija (put option) predstavlja pravo prodaje vezane imovine, odnosno vrijednosnih
papira po zajamenoj izvrnoj cijeni tijekom cjelokupnog vremena njezina vaenja (ameriki
tip opcije), odnosno na dan njezina dospijea (evropski tip opcije). Zbog toga bi se ova opcija
mogla nazvati i prodajnom opcijom.
Prema samoj definiciji put opcije moe se zakljuiti da njihovi kupci imaju pesimistika oekivanja
tako da pekuliraju na pad cijena vezane imovine. Tako se kupac put opcije pojavljuje u ulozi
medvjeda (bear). On e izvriti opciju samo u sluaju da cijena vezane imovine padne ispod
izvrne. Ako cijena vezane imovine ne padane ispod izvrne njezin e vlasnik pustiti da joj
istekne vaenje i pretrpjet e gubitak u visini plaene premije.11
10 Silvije Orsag Izvedenice Zagreb 2006. str. 150.

11 Silvije Orsag Izvedenice Zagreb 2006. str 155.