MATEMATIK

Nxnsja : BLINERA
ZEKAJ
Klasa : X/1
Profesori i lndes : Xhevat
Gashi

GJYKIMET
Gjykim e quajm do fjali , thnie apo formul e cila
permban nj dhe vetm nj vler t saktesis.
Kur kemi t bejm me dy gjykime ather kemi :
Konjuksion (^);
Disjunksion (v);
Implikacion (=>) ; dhe
Ekuivalenc (<=>)
ndrsa Mohimi sht veprim unar ()

Konjuksioni sht veprim binar i cili sht i sakt ather

kur te dy gjykimet jan t sakta.
Disjunksioni sht veprim binar i cili sht i sakt ather
kur se paku njeri nga gjykimet sht i sakt.
Implikacioni sht veprim binar i cili sht i cili sht i
pasakt vetm ather kur gjykimi i par sht i sakt
ndersa gjykimi i dyt sht i pasakt n t gjitha rastet e tjera
sht i sakt.
Ekuivalenca sht veprim binar i cili sht i sakt ather
kur dy gjykimet kan shenj t njejt, ndrsa
Negacioni(mohimi) sht veprim unar i cili kundrshton
gjykimin para tij.

po ashtu I kemi edhe Kuantifikatort te cilt jan disa shkurtesa

q prdoren n matematik.
Gjithashtu gjykimet paraqiten edhe n mes qarkut , trupit t
degzuar si dhe me an t tabels.
[(p v q) t] v [(p q) v (t v y)]

pra kjo sht paraqitja m an t qarkut ,

ku rryma mund t kaloj ne dy kahe nese shkon lart ather
elsi p ose elsi q duhet t jen t mbyllur dhe qelsi t pra pr lart
vlen kjo formul
[( p v q ) t]
ndrsa nse rryma kalon posht ather elsi p dhe elsi q duhet
t jen t mbyllur ose elsi t ose v pr posht vlen formula
[( p q ) v ( t v v)]
dhe komplet formula del [( p v q ) t] v [( p q ) v ( t v v)]

BASHKSIT
Bashksia sht kuptim elementar n matematik. Tek kuptimi i
bashksis, sht me rndsi t dijm elementet (antart) q prmban
ajo.
Bashksit do ti shnojm me shkronjat : A,B,C,D
Elementet e bashksive do ti shnojm me shkronjat : a,b,c,d ...
(NNBASHKSIA): Bashksia A sht nnbashksi e bashksis B, nse
do element i bashksis A njkohsisht i takon edhe bashksis B .
(PRERJA- ) Prerja e bashksive A,B sht bashksia e elementeve t
prbashkta t tyre. Pra: A B={ x|x A dhe x B }

(UNIONI- ) Unioni i bashksive A,B sht bashksia e elementeve q i

takojn s paku njrs prej bashksive t dhna. Pra:
A B={ x| x A ose x B }

(NDRYSHIMI, DIFERENCA- \) Ndryshimi i bashksive A,B sht bashksia

q prmban elementet q i takojn bashksis A por jo bashksis B. Pra

: A ={x x A dhe x B }

RELACIONET

Relacion binar i bashksis A quhet do nnbashksi R e

bashksis A . R A
2

A R

A , xRy ( x , y ) R

RA = A x A
Relacioni mund t jet:
Relacion i Ekuivalencs dhe
Relacion i Renditjes
Relacioni sht relacion i ekuivalencs n qoft se
ploteson vetit:
1. xRx , x A
Vetia Refleksive
2. xRy => yRx , x,y A
Vetia Simetrike
3. (xRy yRz) => yRz x,y,z A Vetia Tranzitive
Relacioni sht relacion i renditjes n qoft se plotson
vetit:
1. xRx , x A
Refleksive
2. xRy yRx => x=y x,y A
Antisimetrike
3. (xRy yRz) xRz x,y,z A

Vetia
Vetia
Vetia Tranzitive

DETYRA NGA RELACIONET

Relacioni n qoft se sht Relacioni Ekuivalencs ai ka

edhe
Klast e Ekuivalencs.
Shembull:
N Bashksin A={4,6,8,9} sht dhn edhe Relacioni R
R= {(x,y)/ x,y A x-y=0 mod 2}
A=A x A = {(4,4) , (4,6) , (4,8) , (4,9)
(6,4) , (6,6) , (6,8) , (6,9)
(8,4) , (8,6) , (8,8) , (8,9)}
4-4=0:2=0 T
6-4=2:2= 1 T
R 4 6 8 9
4 T T T 4-6=-2:2=-1 T
6-6=0:2=0 T
6 T T T
4-8=-4:2=-2 T
6-8=-2:2=-1
8 T T T
T
9 T
4-9=-5:2=-2 mb 1 6-9=-3:2=1 mb1
8-4=4:2=2 T

9-4=5:2=2 mb 1

8-6=2:2=1 T

9-6=3:2=1 mb1

8-8=0:2=0 T

9-8=1:2=0 mb1

8-9=-1:2=0 mb 1
1.Refleksiv T xRx x A

9-9=0:2=0 mb0

Relacioni sht refleksiv sepse

T gjitha elementet e diagonales jan t sakta
2.Simetrik T xRy => yRx x,y A
Tabela sht simetrike ndaj diagonales
3.Tranzitiv T (xRy yRz)=> xRz
( 4R6 6R8 ) => 4R8
( 6R4 4R8 ) => 6R8

Pasqyrimet

Pasqyrim e quajm do rregull, ligj apo menyr sipas s

cils do element nga bashksia A pasqyrohet n nj dhe
vetm nj element n bashksin B.
Pasqyrimi f: A B mund t jet : 1-1, mbi , n
Quhet pasqyrim 1-1 n qoft se origjinalet i kan t
ndryshme ather edhe prfytyrat I kan t ndryshme.
( X1 , X2 A) (X1X2) =>(f X1 f X2)=> X1X2=>
f(X1) f(X2)

Ky sht pasqyrim 1-1 dhe mbi

Ky pasqyrim nuk sht Pasqyrim 1-1 dhe nuk sht

pasqyrim mbi por sht pasqyrim n

Ky pasqyrim nuk sht 1-1 por sht pasqyrim mbi

Pasqyrimi invers
Pasqyrimi f e pasqyron bashksin A n bashksin B
ekziston pasqyrimi invers , n qoft se pasqyrimi f sht 11 dhe mbi.

f(2x+3)=

4
3

x-2

2x+3=t

t=x

2x=t-3 /:2
x=

f(x)=

4 t3
2
3 2

f(t)=

4 t12
6

f(t)=

4 t1212
6

( )

-2

6 y +24
4

x=y
f 1

4 x24
6

t3
4 x24
f ( y)=
/6
2
6

f(t)=

x=

f(t)=

4 t24
6

y=

6 x +24
4

6 y=4 x24

4x-24=6y
4x=6y+24 / :4

f
x
y

0
-4
f

y
y

3
-2

-4
0

-2
3

VEPRIMET BINARE
Deri me tash jemi njohur me shum shembuj te veprimeve binare:
Shuma , ndryshimi , shumezimi dhe pjesetimi i numrave;
Konjuksioni , disnjuksioni , implikacioni dhe ekuivalenca e gjykimeve;
Unioni , prerja dhe ndryshimi i bashkesive;
Ose veprimet unare:
Fuqizimi i numrave;
Komplementi i bashkesive,
Negacioni i gjykimit etj.
Ne secilen prej ketyre veprimeve binare,faredo dy elementeve a , b te
bashkesise A i shoqerohet elementi i ri i bashkesise A i ashtuquajturi
rezultat i veprimit.
Kuptimi i veprimit binar futet per cilndo bashksi.Shpeshher simboli *
(lexo:yll) perdoret si shenj e veprimit.

Perkufizimi : Veprimi binar i bashksis A sht do pasqyrim i

2
bashksis A n bashsin A.
Nese iftit te renditur (a,b) si origjinal, i pergjigjet elementi c si
fytyr,rndom shkruajme : a*b = c.
1. Le te jete A nj bashksi dhe * nje veprim binar ne A. Thuhet
se bashkesia A formon grup ne lidhje me veprimin * , nese
plotesohen keto kushte:
(G1)
(G2)
(G3)

x A y A= xy A , x , y A

( xy )z =x( yz ) x , y A
xe=ex=x x , e A

Mbylltsia

Ligji Asociativ
Elementi njsi

(G4)

xx =x x=e x A

Elementi invers

DETYRA NGA VEPRIMET BINARE

Le te jete A bashksi, elementet e se ciles jan pasqyrimet:
f1

123

123

f2

123 ,

231

f3

123

312

e bashksis {1,2,3} n vetvete, kurse veprimi * le te jet prodhimi i

pasqyrimeve. Ne tabel :
f1

f2

f3

f1

f1

f2

f3

f2

f2

f3

f1

f3

f3

f1

f2

Jan dhene rezultatet e veprimit * n do dy elemente te bashksis

A.Tregoni se bashksia A formon grup ne lidhje me veprimin * .

Kushti ( G1) plotesohet sepse, si shihet edhe nga tabela,

prodhimi i do dy pasqyrimeve elementeve te bashkesise A
prap sht element nga bashkesia A.
Edhe aksioma (G2) plotesohet, sepse prodhim i pasqyrimeve
gzon vetine asociative.
Pasqyrimi

f1

e ploteson kushtin

f 1f =f , ff 1=f

ku

eshte

cilido element i bashkesise A. P.sh . f 1f 2=f 2f 1 =f 2 . Pra

eshte element unitar, d.m.th . edhe kushti (G3) plotesohet.

f1

Dhe, ne fund, per do element te bashkesise A ekziston

elementi invers prape nga bashkesia a , keshtu elemente
inverse per f 1 , f 2 , f 3 jane perkatesisht elementet f 1 , f 2 , f 3 .

Prandaj bashkesia A formon grup ne lidhje me prodhimin e

pasqyrimeve

BASHKESIA E NUMRAVE REAL

Sistemet numerike

Numrat natyral

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, ..., n

Numrat e plot

n, ..., 5, 4, 3, 2, 1, 0, 1, 2, 3, 4, 5, ...,n

Numrat e plot pozitiv

1, 2, 3, 4, 5, ..., n

ku a dhe b jan numra t plot dhe b e ndryshme nga 0

Numrat racional

Numrat real

Limiti i nj vargu konvergjent t numrave racional

Numrat kompleks

a + bi ku a dhe b jan numra real dhe isht rrnja katrore e 1

Vlera absolute :

N boshtin numerik vlera absolute e nj numri

mund t konsiderohet si largsia e tij nga zeroja.

Pr cdo numr real x vlera absolute e tij shnohet me |x| dhe

perkufizohet si:

DETYRA NGA VLERA ABSOLUTE

T zgjidhet ekuacioni me vler absolute :
|x 2| + |x 3| + |2x 8 | = 9

5
x (, 2 ] (4,+)

x=1 ,( x2 ) ( x3 )( 2 x8 )=9

- x+2x+32x+8=9
- 4 x + 13 = 9
- 4x=-4
x=1
x=2.5 ,+ ( x2 ) ( x 3 )( 2 x8 ) =9

+x2x+32x+8=9
- 2x+9=9
- 2x=0
x=0
x=3.6 ,+ ( x2 ) + ( x3 )( 2 x 8 )=9

+x2+x32x+8=9
3 9

2.5

3.5

x=5 ,+ ( x2 ) + ( x3 ) + ( 2 x8 )=9

+x2+x3+2x8=9
4 x 13 = 9
4 x = 22
22
4

x=

S= {1, 5.5 }

= 5.5

KOMBINATORIKA
Kombinatorika sht deg e matematiks q merret me njehsimin e
numrit t mnyrave sipas t cilave mund t kryhet nj proces.
Me permutacione nnkuptojm menyrat e llogaritjes se n
elementeve (objekteve) te nj bashksie .Varesisht se a perseritet
apo jo njeri nga elementet(objektet) e bashksis, permutacionet
mund te jen :
1.Permutacioni pa perseritje i nje bashkesie paraqet percaktimin e
te gjitha permutacioneve te asaj bashkesie me n elemente.
2.Permutacionet me perseritje te nje bashkesie llogariten kur nje
ose disa elemente te bashkesise perseriten disa here.
Formula e permutacioneve sht:
Pn=1 2 3 . ( n1 ) n=n !

Variacionet jane menyrat e rradhitjes se grupeve(klasave) te

ndryshme te elementeve te nxjerra nga nje bashksi prej n
elementeve.
Variacionet shenohen me :
k

V n=

n!
( nk ) !

Ku n = numri i elementeve te bashksis

k = numri i elementeve ne grupin e zgjedhur

Kombinacionet jane kombinimet e ndryshme te grupeve

( klasave) te k elementeve qe mund te nxirren nga nje bashksi
me n elemente.
Kombinacionet shenohen me :
Cnk =

n!
k ! ( nk ) !

Ku n = numri total i elementeve te bashksis

k = numri i elementeve qe permban grupi (ose klasa) e nxjerre nga
bashksia.

DETYRA NGA KOMBINATORIKA

Si duket permutacioni i 618 nga bashksia M = {a,b,e,g,r,z], nese dihet se permutacioni i
par eshte : a,b,e,g,r,z ?
6181
=
( 61 ) !

617 617
17
=
=5+
5 ! 120
51

Elementi i pare i permutacionit 618-te eshte (5+1) element i permutacionit fillestar dhe ai
element eshte elementi z dhe kemi:
17
17
17
= =0+
24
( 62 ) ! 4 !

Z(abegr)

Meqe numri i plote 0 , ateher elementi i dyte eshte (0+1) element nga elementet qe kane
mbetur (a b e g r ) dhe ai element eshte a , prandaj kemi:
17
17 17
5
= = =2+
6
( 63 ) ! 3! 6

ZA( b e g r )

Elementi i trete i permutacionit 618-t eshte (2+1) ose i treti element i permutacionit ( b e
g r ) edhe ai element eshte g , ateher:
5
5
1
= =2+
2
( 64 ) ! 2!

ZAG ( b e r )

Do te thote (2+1) ose i treti element i bashkesise ( b e r ) , atehere ai element eshte r

1
0
=1+
1!
( 65 ) !

ZAG R ( b e )

: Elementi i peste i ketij permutacioni eshte (1+1) ose i dyti element i permutacionit ( b e)
dhe ai element eshte elementi e , ateher:

ZAG R E ( b )
Meqe elementi i fundit eshte elementi b , atehere permutacioni i 618-t eshte:

ZAG R E B
Njehso variacionin :
6!
6!
6 5 4 3 2 1 6 5 4 3 2 !

( 65 ) ! ( 64 ) !
1!
2!
720360 360

=
=
=
=
=6
5
3
5
!
5
!
5
4
3

2
1
5

4
3

2!
12060
60
V 4 V5

1!
2!
( 54 ) ! (53 ) !
V 56

V 46

Te shkruhen te gjitha kombinacionet e klases se trete (3) dhe klases

se katert nga elementet e bashkesise M = {1,2,3,4,5,6} dhe te
njehsohet numri i kombinacioneve .
C36 =

654
=20
3 2 1

123

134

146

236

345

124

135

156

245

346

125

136

234

246

356

126

145

235

256

456

C64=

6 5 4 3
=15
4 3 2 1

1234

1256

2345

1235

1356

2346

1236

1345

2356

1245

1346

2456

1246

1456

3456

FUQIZIMI DHE RRNJZIMI

Ne qoft se
numrit

a2 = a a

a .Pra,

a2

sht numer i faredoshm, athere

quhet katrori i

sht prodhim i dy faktoreve te barabart me a dhe

ka si rezultat numrin b , d .m.th.

a2=a a=b
2

Meq a sht katror i numrit

eshte rrnja katrore. Pra:

a , inversi (anasjellti) i katrorit te

a2=b= a= b

D.m.th. a= b vlen per b 0. sht shenja e rrenjes ( b) .

-Rrnja katrore e numrit negativ nuk sht numer real.
a

m n
= a
n
Numeruesi --- Eksponenti
Emeruesi --- Indeksi

Pr do numer

vlen :

m +n

(a 0)

a a =a

Pr do numer real

(a 0)

vlen :

m n

1
1
mn

pr m>n
pr m=n
pr m<n

Pr fardo

a,bR,b0

vlen:

a
bm

a
b

Pr do

aR

Pr do

aR,a0

vlen :

vlen :

am

1
m
a

FORMULA E BINOMIT

Trekendeshi i Paskalit numerik

Trekendeshi i Paskalit kombinatorik

(a+b)2 = (a+b)(a+b) = a2 + 2ab + b2

(a+b)3 = (a+b)(a2 + 2ab + b2) = a3 + 3a2b + 3ab2 + b3

Formula e binomit :

DETYR NGA RRNJZIMI

2005

22006 22005 22005+122005 22005 2122005 2 ( 21 ) 2005 2003 2

=
=
=
=2 2 =2 =4
2 22002
22003
22003
22003

DETYR NGA FUQIZIMI

2

( 3 5+ 3+ 5) =( 3 5)2+ 2 ( 3 5 )( 3+ 5 )+( 3+ 5) =3 5+2 95+ 3+ 5=10

Racionalizo:
3 4 9 3 4 9 4
=
= 9=
9 4 9 4 34

22+ 1222+ 25= 22+ 12 22+ 5 = 22+ 12 22+5=22+ 12 27= 22+ 12 3 = 22+ 1
3

1 1 3
y y
6
3 2

2 2

2 4

) ( ) ( )

x
y2

2 2

2x
y3

2 4

( ) ( ) ( )
y
6x

x
2
y

2 2

2x
3
y

( )( )( )

6x
y
y
2
=
3
2
y
x
2x
6 2 x 2 y 4 y 12 62 x 2 y 16 36 y 10 9 y 10
4 4 8 = 4 12 6 =
= 10
6
10
y
x 2 x 2 x y 16 x
4x

x3 y 2
9 y2

x 2 y 3

=
6 y3

2 2

( ) ( )
( )( ) (
2

2 2

) ( )

9y
x
9y x
3
9
3 2
=
=
= 2 12
3 3
3 8
6
x y
6y y
6x y
2 xy
4x y