Professional Documents
Culture Documents
Hangi Şeyh Said - Cevher Kara
Hangi Şeyh Said - Cevher Kara
EYH
SAD
CEVHER KARA
2015
Bilgi Yaynclk
2011
letiim:
cevherk@gmail.com
@cvhrkr
NSZ
Bugn itibariyle, sisteme tamamen entegre olmu
gibi grnen Trkiye Mslmanlar, bu devletin kurulduu
ilk yllarda hi de yle her yaplan kabul eden, btn sahih
muhalefet damarlar kesik, sa/sol partilerin oy deposu
haline gelmi deillerdi. Cumhuriyetin kurucu kadrolar,
sava bittikten ve artk hutbe irad etmek, komisyonlarda
eriat ve Hilafete vgler dzmek , alimlerle, hocalarla
ayn karelerde
grnmeye
ga yret
etmek
gibi
iki
yzllklere ihtiyalar kalmadna kanaat getirdikten
hemen sonra bu halkn ve onun pak akidesinin stne
yrmeye baladlar:
Bir gn minberlere kadar kp hilafet makamnn
kudsiyetinden ve halifenin lzumundan bahset, herkes
boyun esin, dinlesin; bir gn de ani bir karar ver,
Hilafet kaldrlmtr, Halife hudut d edilecektir de;
yine herkes boyun esin dinlesin Bunun gibi, bir gn
slam dinini ve Kuran gklere kar; bir gn de onlar
kaldrmaya yr! 1
Osmanlnn son demlerinde bir zafiyet olarak zuhur
eden batllama, ittihatlar tarafndan kesin bir program
olarak uygulamaya konmu, cumhuriyetiler ise btn
faklteleri ve bedelleriyle batllamay doruk noktasnda
faaliyete geirmilerdir. Fakat u bir hakikatt ir ki bu
mmetin feraset ve takva sahibi hibir ferdi bu duruma gz
yumacak deildi. te eyh Said-i Krd Rahmetullahi Aleyh,
bu gz yummama tavrnda es-sabikun-el evvelndir.
Sen t verip hatrlat! nk gerekten
hatrlatma, m'minlere yarar salar. [Zariyat 55]
tle
ftiralar ve Hakikatler:
u ana dein birok yazar ve aratrmac eyh Said
Efendi ve kyamn incelemitir. Tabi bunlardan pek az
mstesna
hepsi
at
gzlkleriyle
analizler
yapm,
maniplasyonda zirveyi zorlamlardr.
Bilhassa T.C.
endeksli dnen resm, gayr resm aydnlarla, sekler bir
Krd toplumu ina etme derdinde olan Krd aydnlar eyh
Saidin gayesini saptrc tespitlerde bulunmular, bylelikle
ona iftira etmilerdir.
Devletin gsterdii yerde oturup, eyhi oradan
deerlendirenler, onu bir vatan haini, ngiliz ajan, bir din
istismarcs ve bir Krd olarak addetmiler, T.C.nin icra
ettii kymlar hakl gstermeye abalamlardr. Bir
10
Trkiye
Cumhuriyetinde
12
14
eyh
Said
isyann
dorudan
doruya
ngilizlerin
hazrlad ya da meydana kard hakknda kesin deliller
bulunamamtr. 6
Yine dnemin Erzurum Milletvekili Rt Paa da
benzer bir deerlendirmede bulunarak yle der:
Hadisede yabanc parma olduunu zannetmiyorum.
nk Gen ve Mu memleketin ortasndadr. Yabanclarla
temas etmek amac olsayd asiler snra yakn mesela
Zahoya ekilip imdiye kadar tek bir memurumuzun
girmedii airetlerle birleebilirdi. 7
Sanrz bu deliller, devletin ve avenesinin eyh
hakkndaki ngilizcilik iddiasn rtmeye kfidir. eyh
Muhammed Said-i Palev O bir ngiliz ua olmaktan fersah
fersah uzak, muttaki, izzet ve erefi gayet yksek bir
mmindi! Eer bir uaklk varsa, bir ngiliz uakl meselesi
varsa birileri iin zikredilecek; buna en layk olanlar eyhe
o iftiray atan kadrolardr. te bu bir iftira deildir:
Cumhuriyeti kadrolar, ngiliz muhibbi kadrolardr.
stanbulda ku uurtulmad, ngilizlerin Dar -l
Hilafeti igal etii bir dnemde Mustafa Kemal, gayet raha t
bir ekilde zmir vizesi alyor ve o srada ngiliz
Bakomiserlii kendisi iin Mustafa Kemal gitsin ve ne ki
lazmsa yapsn diye zellikle belirterek sorumlu askerlerden
vizeyi vermelerini istiyor. Ona vizeyi uzatan elin sahibi
ngiliz Yzba John Godolphine Bennett ile yazar Nezih
Uzel arasnda geen diyalogu veriyoruz:
6
7
18
19
14
15
16
17
18
19
mmetin
gcn
paralamak
gayesiyle
teklifte
20
bulunduklarn iyi biliyorlard.
Hlbuki erif Paa gibi baz bat muhibbi Krtler ayrlma
isteklerini Paris Bar Konferansna iletmilerdi. Smrgeci
kfirlerin yardmlarn ve himayelerini dilenmilerdi. Hem de
Ermeni Baos Paa ile ortak bir bildiri yaynlayarak Peki,
cevab ne oluyor slamdan, onun ynetim eklinden ve
mmet olarak yaamaktan vazgemeyenlerin? Altnda Said
Nursnin de imzasnn bulunduu u bildiriyi kaleme alyor
ve Fransz Yksek Komiserliine telgraf ekiyorlar:
Drt buuk asrdan beri slamn fedakr ve cesur
taraftar olarak yaam ve dini geleneklere balln
gaye bilmi olan Krtler daha be yz bin ehidin kanlar
kurumadan, ilere geirilen yetimlerin, gzleri oyulan
ihtiyarlarn hatralarn anarken, slamiyetin zararna
olarak tarihi ve hayati dmanmz ile bar anlamalar
imzalamak suretiyle dinlerine muhalif hareket edemezler,
bylece Krt milli vicdan bu gibi anlamalar imzalayanlar
tanmadn beyan eder 21
24
25
26
27
Hadis
Abdulmelik Frat, Dava Dergisi, Temmuz 1991, 16.say, Sf.16.
26
28
28
krsye
kyor
ve
ilgin
29
30
yeryzndeki
btn
dinlemelerini isterim. 29
din
kardelerimin
dikkatle
29
mukaarnda
edilmitir.
bir
makam
(Diyanet
leri
Reislii)
tesis
30
32
32
33
Hilafetin
etmitir:
kaldrlmasnn
gerekliliini
szlerle
ifade
ksas
36
37
37
41
42
39
46
47
41
42
. Aras, Ag.e., sf 67
R. Hall, A.g.e., Sf.95-96.
57 M. slamolu, A.g.e., Sf.617, 617.
55
56
43
58
59
60
61
63
64
65
Madde 3
bu kanunun tatbikatna icra vekilleri heyeti [bakanlar
kurulu]
memurdur.
Meclis bu ve benzeri tedbirleri alrken M.
Kemal de yaynlad bir bildirgeyle halk kyama
kalkanlar aleyhine kkrtyordu. 5 Mart 1925te
yaynlad bildirgesinde u ifadeleri kullanyordu:
Gente balayp Elaz ve Diyarbakr merkezleri
hudutlarna kadar genileyen olay, kanunen sulu olan
baz nfuzlularn din maskesi altnda niteliini rtmeye
altklar teebbslerinin mahsuldr.
49
50
72
73
ap
Vartoya
inmemizin
vaziyeti
biraz
daha
kolaylatracan syledim. Mnakaadan sonra eyh
Abdullahn da tesiriyle bu teklifimi kabul ettiler. le
vakti erafettin Dana trmandk. Birka yz metre
ykseklere knca karlarn zerinde yrmeye baladk.
Bata ka dan zirvesine ulatk. erafettinin 2500
rakmndayz. Hafif tipi ile kark bir kar ya balad.
Ovaya inip de bir taraftan kama frsat bulmasnlar diye
hemen kuzey yldzn yn vererek nclere tembih ettim.
ki saat sonra Varto tarafn atk ve dada bulunan
Habiban Kyne indik. Kyde kimse yok. Yerletik.
Herkes yorgun yatyor. Ben bir mektup yazp frka
komutanna gnderdim. Beni gzlyorlard. eyh Saide
haber vermiler. eyh ard: Atly geri al, burada
bulunduumuzu etrafa ve hkmete hissettirmesin. Ya da
ben birini gndereyim geri getirteyim.dedi. imdi geri
artrm.dedim. Biraderi yolladm. Mektubu yrtp atly
getirdi. kindileyin kyn kenarnda akan incecik suyun
banda toplanan eyhlerle beyler beni ardlar. eyh
Said grm sordu. Ben baka yollar gsterdim.
Beylerden biri sen gz gre gre bizi ldrteceksin. Senin
gsterdiin yolda mfrezeler vardr. Bize ne dmanln
var dedi. Ben ii grltye bomak iin bardm: Sen bu
azla m 600 yllk hkmetle uramaya kalktn? O
mfrezelerle
deilse
bile
baka
mfrezelerle
karlaacaksn dedim ve ayrldm.
Akam namazndan sonra hepsi ata binmi olarak
bulunduum yere geldiler. Bizi de ister istemez atlara
bindirdiler. eyh Saidin fikri Varto suyunu geip Hnsa
doru gitmekti. Beraberimdeki mfreze ile ben ve eyh
Abdullah baka geide indik. Biz onlar beklerken onar da
bizi bekliyorlarm. Nihayet bizi buldular. G eitten
geerek Balta Ky tepesine ktk. Tugay karargah 20
55
dnp bize geldiler. Bir iki saat sonra bir askeri birliin
dadan indiini haber verdiler. Drbnle baktm:
Herhalde bir frka geliyor. Bu svariler ncdr. 100 atl,
30 kadar yaya tahmin ediyorum. dedim.
5 km uzaklktaki Darabi Kyne indiler. Orada bir
mfreze saa bir mfreze sola kardlar. Bir ksm da
kyde kald. eyhler aralarnda grp mavere
etmiler. Beni ardlar. Teslim olacaklarn sylediler.
Ben eyhe baktm, Evet, teslim olmaya karar verdik.
dedi. Yemin etti; Hibiri teslim olmasa bile ben teslim
olurum, btn harekat da sana teslim ediyorum. dedi.
Bu durumda Vartoda frkaya teslim olalm dedim. Hemen
tepeden Murat kysna indik. Bir ksm ayrlm oralarda
saklanmlar. Vartoya bir buuk saat uza klkta Carbahor
Ky yaknnda akrabalarmdan biri geldi. nt beylerinin
eyh Saidi aldatp caydrdklarn ve teslim olmayp
Murat geeceklerini syledi. eyhe yetitim. Kyn
kenarna vardk. Yolun yukardan geeceini syledi.
Aa caddeden kalm.dedi. Kyn iinden getik. Yine
ses yok. Ky geince teslimden vazgetiini bo yere
kann neden heder edeceini syledi. Be eyrek
uzaklktaki Abdurrahman Paa Kprsne gelinceye kadar
oyalyordum. nde nt beyleri 90 atl ile yryorlard.
Bunlar kpry getiler.
eyh Said de gemek iin atndan indi. Ben de
indim. Gememesini, brakmayacam ihtar ettim. Elini
(reddeder gibi) yle havaya sallayarak kprye doruldu.
Ben silahm beylere evirdim. Birka sz syleyerek ate
ettim. Atee karlk gelmedi. ayn br yakasnda
atllarn kararts da kalmad, kamlard.
57
58
U. Mumcu, A.g.e., Sf.85, 86, 87, 88, 89. - M. slamolu, A.g.e. Sf.629,
630, 631, 632.
74
59
75
76
62
Mahkeme:
Bunlara,
dinde
grdnz
kaytszl
bildirmeden Mslmanlar ne iin ktale sevk ettiniz?
eyh Said: E ktale ben sevk etmek istemedim. Bu zevata
da yazamadm. Niyette kald. Kader brakmad. Kavgaya
dtk. elimize geti.
Mahkeme: Bu kyamnz vacip gryorsunuz, kffar slm
beldelerini inerken cihad nedir?
eyh Said: O da cihaddr, farzdr.
Mahkeme: Yunan btn memleketi inerken neden Yunan
zerine yrmediniz?
eyh Said: O zaman yine giderdik. Ancak ok perian ve
muhacirdik.
Mahkeme: Burada bir
(beyanname okundu)
eyh Said:
Bu beyannameden benim haberim yok? Kim
yazm bunu?
Mahkeme: Bunda diyorsunuz ki baz dindar mebuslar vardr .
Fakat baz dinsiz mebuslar da vardr. Onlara dinsiz diyebilir
misiniz?
eyh Said: Beyannamede yle demiler. Ben o fikirde
deilim. Fakat bazs dine ok hizmet eder bazs az eder.
Sarahatle kfrn kulamla duysam tekfir ederim.
Mahkeme: Sizden ve benden daha ok mutekit [itikad
olan Mslman askerlerine kurun atlr m?
salam]
63
Licede
de
birisini
64
65
77
MAHKEME KARARI
eyh Saidin ifadelerinden bazlar byle. Bir fikir
versin diye alntladk. eyhin ve kyama nderlik eden dier
arkadalarnn yarglanmas bittikten sonra sra mahkemenin
verecei karara gelmitir.
Dava dosyas ile evraklar
incelenip karara balandktan sonra, stikll Mahkemesinin
28 Haziran 1925 tarih ve 1925/69 numaral u karar
esirlere okundu:
Yaplan mahkemelerden ve tetkiklerden tekke ve
zaviyelerin birer ktlk ve fesat oca olduklar ve bu
tekkelerle zaviyelerde eyhlerin kendilerine Allah ss
vererek halk kendilerine taptrmak gibi dinin kabul
edemeyecei fiillerle iledikleri, mahkeme huzurundaki
ifadelerinden
anlalmas
dolaysyla,
ark
stikll
Mahkemesi yarg blgesi iindeki btn tekkelerle
zaviyelerin kapatlmasna, kaldrlmasna karar verilmitir.
eyh Saidin vukua getirdii msellah [silahl] isyan ve
ihtilal hareketlerine muhtelif ekil ve suretlerle karp
katlarak isyann devam ettii haftalar ve aylar boyunca
birok ehir, kasaba ve kyleri devlet ve hkmet zabt a
ve askeri kuvvetleriyle kanl bir harp halinde arpmak
suretiyle zapt ve igal eden ve ihtilal blgesindeki en
mhim vilayet ve merkezlerinden Diyarbakr ehrini dahi
muhasaraya alan ve orada dahi inat ve srarla harp ve
ktalden ekinmeyen ve nihayet uradklar acz ve
mahrumiyetten sonra tutulduklar gnlere kadar birok
asker zabt ve vatandalar cerh, ehit, esir eden sirkatler,
gasplar, yamalar yapan ve yaptran ahslardan olduklar
iddiasyla mahkemeleri icra edilmi olan seksen bir
sanktan;
67
68
69
70
72
ocaklarn
79
74
75
119]
Allah, iinizden iman edenlere ve salih amellerde bulunanlara
va'detmitir: Hi phesiz onlardan ncekileri nasl 'g ve iktidar
sahibi' kldysa, onlar da yeryznde 'g ve iktidar sahibi' klacak,
kendileri iin seip beendii dinlerini kendilerine yerleik klp
salamlatracak ve onlar korkularndan sonra gvenlie
evirecektir. Onlar, yalnzca bana ibadet ederler ve bana hi bir
eyi ortak komazlar. Kim bundan sonra inkr ederse, ite onlar
fasktr
Nur-55
***
78