PROCESY

GEOMORFOLOGICZNE
czyli
rzeźbiarze powierzchni Ziemi

K. Stanik
 Czynniki endogeniczne
pochodzenia wewnętrznego

• Ruchy górotwórcze - orogenetyczne

• Ruchy lądotwórcze - epejrogeniczne
• Ruchy izostatyczne
• Plutonizm
• Wulkanizm
• Trzęsienia ziemi
 Tektonika płyt litosfery
Litosfera zbudowana
jest z około 300 płyt,
które pod wpływem
ciepła ziemi czyli prądów
konwekcyjnych są w
ciągłym ruchu.
Granice płyt nie
pokrywają się z
granicami kontynentów.

Tam gdzie skorupa ziemska jest najcieńsza dochodzi do pęknięć i wypływu lawy.
Powstają grzbiety śródoceaniczne i doliny ryftowe /A, C/. W miejscach subdukcji,
zderzania się płyt i podsuwania, tworzą się rowy oceaniczne /B, D/.
 Ruchy górotwórcze - orogenetyczne
• Polegają na fałdowaniu
skał i wypiętrzeniu
górotworu. Rodzaj skał
świadczy o tym, że
początek procesu
związany jest z
sedymentacją morską
np. piaskowce, wapienie
• Powstawanie wielu Flisz karpacki – formacja skalna, naprzemianległych
piaskowców i łupków
pasm górskich wiąże się Z fliszu zbudowane są Beskidy
z ruchem płyt litosfery.
 Ruchy górotwórcze
• W dziejach Ziemi
kilkakrotnie występowały Tatry to młode góry fałdowe, orogenezy alpejskiej.

rozległe ruchy górotwórcze:

kaledońskie i hercyńskie w
paleozoiku, alpejskie w
kenozoiku
• Cechy rzeźby gór młodych:
ostre granie, głęboko wcięte
żleby, stożki piargowe,
nagie turnie, duże
wysokości względne
i bezwzględne
 Zjawiska wulkaniczne
• Wulkanizm to ogół
zjawisk związanych
z wydobywaniem się
na powierzchnię
ziemi lawy i innych
substancji takich jak
bomby wulkaniczne,
lapille, popioły, gazy
/para wodna, tlenki
węgla, siarki../

Wulkan Krakatau
 Zjawiska wulkaniczne
• Występowanie obszarów
wulkanicznych związane jest
ściśle z granicami płyt litosfery.
• Występują zarówno w strefie
subdukcji tj. podsuwania się płyt
jednej pod drugą, jak i w strefie
dolin ryftowych i grzbietów
śródoceanicznych – miejsc
pęknięć i odsuwania się płyt od
siebie.
• Najwięcej wulkanów występuje
wokół Oceanu Spokojnego,
ponieważ zarówno u wybrzeży
Azji jak i Ameryki dochodzi do
zderzania się płyt tektonicznych.
Pacyficzny pierścień ognia
 Trzęsienia ziemi
• Nagłe ruchy w obrębie skorupy
ziemskiej; tektoniczne,
wulkaniczne, zapadowe
• Obszary sejsmiczne – obszary
częstych trzęsień ziemi.
• Obszary asejsmiczne – trzęsienia
ziemi nie występują.
• Obszary pensejsmiczne – trzęsienia
ziemi występują sporadycznie.
• Hipocentrum – ognisko trzęsienia
ziemi
• Epicentrum – miejsce na
powierzchni ziemi, gdzie trzęsienia
ziemi są najsilniejsze
• Tektoniczne trzęsienia ziemi
związane są z ruchami płyt.
 Skutki ruchów endogenicznych
• Tsunami to fala morska, to
skutek trzęsienia ziemi lub
wybuchu wulkanu w obrębie
dna morskiego.
• To wysoka, do 30 m fala,
uderzająca niespodziewanie o
wybrzeże z dużą prędkością.
• W grudniu 2004 r u wybrzeży
Sumatry nastąpiło silne
trzęsienie ziemi, które
wywołało falę tsunami. Dotarła
ona do Indii, Sri Lanki a nawet
wschodniej Afryki. Zginęło
wówczas około 120 000 osób.
 Czynniki egzogeniczne
pochodzenia zewnętrznego

• Wietrzenie fizyczne, chemiczne

i biologiczne
• Procesy krasowe
• Ruchy masowe: odpadanie, obrywanie,
osuwanie, spełzywanie
• Działalność niszcząca, transportująca i
akumulacja rzek, morza, wiatru i lodowców
 Wietrzenie czyli rozpad skał
• Fizyczne:
Mrozowe, gdy zamarzająca woda, zwiększając objętość, rozsadza skały.
Termiczne, gdy wielokrotne nagrzewanie skał i ochładzanie ich powierzchni
na pustyniach prowadzi do złuszczania
Solne, gdy wytrącająca się sól w szczelinach skał na pustyniach działa jak
zamarzająca woda
• Chemiczne:
Rozpuszczanie
Utlenianie
Uwadnianie
• Biologiczne – oddziaływanie na skały zwierząt i korzeni roślin.

• Produktem wietrzenia jest zwietrzelina, a pewnymi jej odmianami są np.

w Górach Świętokrzyskich gołoborza, w Tatrach piargi.
 Działalność wiatru
• Przebiega na terenach pozbawionych
roślinności np. pustyniach
• Procesy eoliczne:
• Korazja – niszczenie skały niesionym
materiałem.
• Deflacja – wywiewanie drobnych
cząstek skalnych
• Transport – przenoszenie piasku, pyłu
• Akumulacja – osadzanie, gromadzenie
materiału skalnego
• Formy eoliczne:
• Grzyby skalne
Grzyb skalny • Wydmy barchany, paraboliczne
• Niecki deflacyjne
• Bruk deflacyjny
• Pokrywy lessowe
 Działalność wiatru
Wydmy powstają wówczas, gdy niesiony
z wiatrem piasek napotka jakąś
przeszkodę.
Wydmy od strony dowietrznej są łagodne
i twarde, tak, że można po nich
jechać samochodem, zaś po stronie
zawietrznej są strome.
Barchany – wydmy suchych pustyń, ich
ramiona przemieszczają się szybciej
Wydma barchan niż środek wydmy.
Wydma paraboliczna występuje
Rodzaje pustyń: w klimatach wilgotnych lub
•Erg – piaszczysta na plażach. Jej ramiona zostają
za czołem, ponieważ zatrzymuje je
•Hamada – kamienista, skalista
porastająca roślinność
•Serir – żwirowa
•Playa - pylista
 Działalność rzek
Działalność rzek może być niszcząca
i budująca. Działalność niszcząca czyli
erozja może być:
- wgłębna
- boczna
- wsteczna
W wyniku erozji wgłębnej powstają
doliny V- kształtne, erozji bocznej
rozwijają się meandry a erozji
wstecznej dochodzi do cofania się
progów skalnych.
Akumulacja rzeki najlepiej widoczna
jest w odcinku dolnym i u ujścia
do morza. Tworzy się wówczas stożek
napływowy zwany deltą
Działalność morza
• Abrazja czyli niszcząca
działalność fal morskich
przebiega na wysokich
wybrzeżach,
• Klif – to wysokie
wybrzeże, które ulega
niszczeniu przez fale
przyboju.
 Działalność morza

• Działalność budująca
morza przebiega na
wybrzeżach niskich.
• Powstają plaże, kosy,
mierzeje, lido
• W wyniku odcięcia
mierzeją zatoki
Mierzeja Helska powstaje jezioro
przybrzeżne.
 Działalność lodowców
• Działalność niszcząca
Lodowce działają na podłoże jak
gigantyczna skrobaczka. Tworzą się
wygłady, barańce, rynny, a w górach
doliny U-kształtne.
Wody wypływają spod lodowca
i żłobią szeroką dolinę zwaną
pradoliną
• Działalność budująca
Lodowiec transportuje materiał
skalny. W czasie topnienia
materiał pozostaje w postaci
wzgórz moreny czołowej, moreny
dennej a w górach moreny
bocznej.
Wody wypływające spod lodowca
wynoszą drobny materiał i
osadzają go tworząc sandry.
 Zjawiska krasowe
• Kras – nazwa wyżyny w
Słowenii, jak również ogół
procesów związanych
z rozpuszczaniem skał
węglanowych przez wodę
z zawartym dwutlenkiem węgla.

• Formy krasu powierzchniowego:

ostańce, mogoty, żłobki, lejki,
polja, uwały, ponory,
wywierzyska
Źródło: http://wiking.edu.pl/upload/geografia/

• Formy krasu podziemnego:

jaskinie, groty, stalaktyty,
stalagmity, stalagnaty, draperie
 Zjawiska krasowe
• W Polsce zjawiska
krasowe występują na
Wyżynie Krakowsko-
Częstochowskiej,
Wyżynie Lubelskiej,
Wyżynie Kielecko-
Sandomierskiej, w
Pieninach, Tatrach
Zachodnich

Tatry Zachodnie – ostańce krasowe

Atol
• To pierścień małych,
koralowych wysepek,
utworzonych wokół
zanurzającej się
wyspy.
• W miejscu zanurzenia
wyspy, najczęściej
wulkanicznej
powstanie zatoka,
zwana laguną.