MUKA SURAT |1

Mencapai Sistem Pengurusan Ladang Yang Mampan Dalam Kawasan Separa Gersang
Di Malaysia
Muhammad Nor Amry Abd. Majid1 dan Yurhamy Yusuf1
panglima_hutan@yahoo.com1, yurhamyyusuf1986@gmail.com1
Universiti Teknologi Malaysia

Abstrak
Tanah gersang dan separa-gersang adalah rapuh, rendah kesuburan dan terdedah kepada
hakisan dan mudah larut. Bagi menangani masalah-masalah ini, aktiviti-aktiviti telah
dilaksanakan untuk mengenalpasti masalah semasa, dan merekabentuk, menguji, melaksana,
menunjukkan dan menyebarkan bersepadu teknik pengurusan kesuburan tanah. Semasa
tanah kegersangan, pengurusan pembajaan dari segi kekurangan nutrien, fosforus dan
kalium. Kaedah mengitar semula nutrien melalui sisa tanaman dan najis haiwan yang tidak
cekapakan menyebabkan kerugian yang tinggi. Disebabkan oleh harga yang agak tinggi dan
risiko kegagalan tanaman yang tinggi, penggunaan baja mineral adalah terhad kepada
berorientasikan pasaran ladang dengan akses kepada kemudahan pengairan. Jika pengairan
sedia ada, petani mengamalkan pertanian inovatif yang lebih memerlukan kos mineral dan
baja organik yang tinggi. Satu set khusus langkah-langkah dasar untuk kawasan separa
gersang telah dikenal pasti untuk digunakan diMalaysia dan pemerhatian akan direkodkan.
Keywords: Sistem Pengurusan Ladang, Separa Gersang

Mencapai Sistem Pengurusan Ladang Yang Mampan Dalam Kawasan Separa Gersang
Di Malaysia

PENGENALAN
Proses degradasi lahan yang dipuncaki dengan penggurunan melanda sebahagian
besar negara berkembang dan negara miskin. Laporan menunjukkan negara kaya dan negara
miskin belum segera mencari cara paling efektif untuk menghentikan proses penggurunan,
yang akan memusnahkan manusia dan planet Bumi tersebut. Degradasi di tanah gersang,
semi-gersang dan kawasan kering sub-lembap hasilan dari pelbagai faktor termasuk variasi
klimaks dan aktiviti manussia. Penggurunan moden selalunya adalah pertambahan
permintaan populasi dalam penanaman tumbuhan dan penternakan haiwan.
Di malaysia, tanah baki boleh didapati terutamanya di sepanjang banjaran utama daru
Utara semenanjung Malaysia. Iklim tropika iaitu mengalami panas dan lembab sepanjang
tahun dan mempunyai suhu purata antara 220C sehingga 320C serta curahan hujan tahunan di
anatara 1778 mm sehingga 3659 mm. akibat daripada pengaruh keadaan inilah, kadar lulu
hawa yang berlaku sangat tinggi dan cepat (Tan,2004).
Penyediaan sampel tanah tak terganggu bagi tanah baki agak sukar berbanding tanah
liat disebabkan tanah baki yang mudah terlerai (Huat et al,2004). Ciri tanah baki adalah
berbeza walaupun diambil ditempat yang sama. Pembentukan tanah adalah dipengaruhi oleh
bahan asal, iklim topografi dan saliran. Apabila pembentukan tanah adalah sama, tanah

MUKA SURAT |2

tersebut mempunyai cirri-ciri yang sama dan ini adalah benar bagi kawasan beriklim panas
dan lembab dimana proses pembentukan tanah adalah cepat (Fookes, 1997).
Oleh yang demikian, tanah yanh yang gersang akan menyebabkan pertanian akan
menjadi lemah dan ekonomi pertanian akan menurun. Pengenalan yang berkaitan teknologi
pengeluaran tanaman dari kawasan-kawasan yang berpotensi tinggi, termasuk penanaman
tanaman kegemaran yang berterusan, telah membuktikan keputusan yang tidak sesuai dan
sering dalam hasil yang rendah atau kegagalan tanaman lengkap, terutamanya kerana hujan
yang tidak boleh dipercayai, kedua-dua kuantiti dan pengedaran (Jaetzold & Schmidt, 1983
dan Jones & Thornton, 2002 dan Mantel & van Engelen, 1999). Selain itu, tekanan yang
meningkat di atas tanah memerlukan kesungguhan penggunaan tanah, selalunya tanpa perlu
input luar untuk mengekalkan produktiviti. Sejak tanah menjadi gersang iaitu rapuh dan
rendah dalam kesuburan, dan kerana tekstur berpasir, mudah terdedah kepada hakisan
(Stephens & Hess, 1999) dan larut lesap, perkembangan ini telah membawa kepada
kemerosotan serius dalam status kesuburan tanah dan hasil tanaman yang semakin menurun.

PENYATAAN MASALAH
Pelbagai kajian telah mengenal pasti kesuburan tanah yang rendah, rendah
penggunaan varieti yang disyorkan dan populasi tumbuhan yang rendah sebagai faktor utama
yang biofizikal menyumbang kepada hasil tanaman rendah di peringkat ladang di kawasan
separa gersang Afrika secara umum (Bationo et al, 2003; Hartemink & van keulen, 2005;
Lesschen et al, 2004) dan juga di Timur Kenya (Anonymous, 1994; Faught et al, 1984;
Ikombo, 1984; Okalebo et al, 1996; Okwach & Simiyu, 1999). Ia juga telah menunjukkan
bahawa jika petani menggunakan tanaman baru, mereka tidak melaksanakan menggunakan
teknologi pengurusan tanah yang lebih baik (Rukandema, 1984; Tiffen et al, 1994).
Akibatnya, kebanyakan petani sedar hanya sebahagian kecil daripada potensi
peningkatan produktiviti daripada penggunaan tanaman baru. Ketiadaan tunai yang terhad
dalam lingkungan isi rumah ladang, kos yang tinggi dan harga pengeluaran yang rendah,
rangkaian jalan raya yang kurang baik dan infrastruktur pemasaran yang tidak mencukupi
dianggap kekangan sosio-ekonomi yang utama. Semakin banyak bukti menunjukkan bahawa
sebagai tambahan kepada faktor-faktor yang disebutkan, kekurangan penyertaan petani dalam
proses penyelidikan dan reka bentuk teknologi pengurusan tanah yang lebih baik, adalah
faktor utama yang menghadkan (Budelman, 2000) dan (Martin & Sherington, 1997). Sebagai
tindak balas kepada pemerhatian ini, perhatian yang semakin meningkat telah dibayar kepada
pembangunan dan pelaksanaan kaedah di mana masyarakat tani memainkan peranan penting
dalam ujian inovasi teknologi (Ashby, 1990; Debrah & Nederlof, 2002; Haverkort et al,
1991.; Johnson et al, 2003; Pretty, 1995; Scoones, 2001; Woomer et al, 2002).
Untuk menangani masalah dalam tanah gersang, penilaian dan pemantauan projek
aliran nutrien dan stok untuk menentukan sesuai strategi pengurusan bersepadu nutrien bagi
tanah gersang dan separa-gersang di Kenya 'telah dilaksanakan dalam tempoh 1998-2003.
Objektif projek ini adalah untuk merekabentuk, menguji dan melaksanakan, menunjukkan
dan menyebarkan lebih baik, kesuburan tanah bersepadu dan teknik pengurusan air dan
merumuskan baja bukan organik yang bertambah baik dan cadangan input organik untuk
pelbagai zon penggunaan tanah, jenis tanah, sistem pertanian dan jenis ladang di tanah
gersang melalui usaha penyertaan ahli-ahli sains serta semua pihak berkepentingan yang
berkaitan (Gachimbi et al., 2002). Kertas kerja ini menerangkan pendekatan yang diikuti dan
kedua-dua metodologi dan substantif results selama enam tapak di empat daerah di Kenya.
Oleh itu, sistem pengurusan ladang perlu diselaraskan bagi mengatasi masalah tanah
gersang yang berlaku setiap tahun di Malaysia. Penggunaan sistem pengurusan ladang dalam
tanah gersang akan membantu petani untuk mengeluarkan produk tanaman walaupun ia

MUKA SURAT |3

dalam keadaan tanah gersang dan membantu kerajaan dalam sektor pengeluaran hasil
pertanian dalam negara. Semua pihak perlu memaikan peranan penting bagi membantu
mengatasi masalah tanah gersang yang berlaku setahun sekali dinegara ini.

OBJEKTIF KAJIAN
Mempraktikan langkah-langkah dalam mengatasi masalah tanah gersang.
Mengenalpasti status kesuburan tanah yang akan digunakan.
Mengenalpasti pilihan teknologi yang akan digunakan.
Mengetahui apa yang berlaku pada ladang eksperimen disetiap kawasan yang
dijadikan contoh.
Menghubung kaitkan tanah gersang dengan pengurusan ladang dalam mengatasi
masalah kekurangan hasil pertanian negara.

KEPENTINGAN KAJIAN
Hasil daripada kajian dan penyelidikan ini, diharapkan ianya akan dapat dijadikan panduan
oleh pihak-pihak tertentu. Terdapat juga beberapa manfaat yang diperolehi hasil daripada
kajian yang dijalankan. Antaranya:
1. Memberi pendedahan mengenai cara-cara pengurusan sistem ladang dalam kawasan
separa gersang di Malaysia.
2. Mendedahkan mengenai kepentingan pengurusan kawasan separa gersang di
Malaysia.
3. Dapat memberikan gambaran mengenai bagaimana untuk menguruskan kawasan
ladang separa gersang di Malaysia.
4. Dapat memberi kesedaran kepada pihak-pihak tertentu mengenai kepentingan
pengurusan sistem ladang separa gersang di Malaysia.

PERBINCANGAN
Tanah merupakan elemen bahan pepejal yang paling penting di bumi, sama ada di daratan
ataupun di permukaan bumi. Tanah terbentuk melalui beberapa proses sama ada melalui
proses-proses fizikal, kimia ataupun biologi dan proses ini akan bertindakbalas dengan bahan
induk (batuan) membentuk pelbagai jenis tanih yang berbeza dalam banyak aspek daripada
bahan induknya (kebanyakan tanah terhasil daripada bahan mineral sekunder yang baru yang
tidak diperolehi daripada bahan induk tetapi diperolehi daripada proses-proses luluhawa dan
juga pedogenesis). Bagi kawasan gersang atau separa gersang tanah yang terhasil ialah tanah
gurun kelabu atau merah dan di kawasan subtropika lembap pula tanah menghasilkan tanah
feruginus yaang terlarut lesap atau tanah podzolik merah-kuning (Jamaluddin Md Jahi dan
Ismail Ahmad, 1988).
Keputusan analisis kimia tanah menunjukkan bahawa secara umumnya terdapat
sesetengah tanah di rantau ini adalah berkualiti rendah, dengan jumlah N rendah dan
kandungan organik C dan P yang lebih tinggi dan K-kandungan. Keputusan ini menunjukkan
bahawa, memandangkan banyak relatif P, mungkin berasal daripada najis haiwan, sejumlah
besar tahi haiwan mesti telah digunakan selama ini, yang walau bagaimanapun, tidak
dicerminkan dalam kandungan C. Ini adalah kerana komponen organik dalam najis haiwan
reput telah sebahagian besarnya, di bawah syarat-syarat yang agak baik untuk tindakan
mikrob, iaitu yang agak tinggi suhu dan kelembapan yang mencukupi dalam lapisan tanah
atas.

MUKA SURAT |4

Pemantauan selama dua musim menunjukkan bahawa hujan yang rendah dan tidak
menentu di sesetengah kawasan di Malaysia adalah kekangan utama untuk pengeluaran
tanaman. penurunan status kesuburan tanah dan mengurangkan perlindungan vegetatif.
Keluarga peladang pekebun kecil di bawah tekanan yang semakin meningkat, disebabkan
pendapatan rendah dan merosot daripada aktiviti pertanian, sehingga memerlukan tambahan
pendapatan daripada aktiviti luar ladang, yang membawa kepada kekurangan buruh di
ladang. Pengenalan teknologi pengeluaran yang lebih mapan, termasuk amalan pemuliharaan
tanah dan air dan sisa tanaman yang lebih cekap dan amalan pengurusan baja amat
diperlukan.
Teknik penuaian air dan peningkatan dan penambahbaikan sistem pengairan kecilkecilan yang mudah adalah penting di dalam menangani secara berkesan pengurusan
kesuburan tanah di kawasan separa gersang. Masyarakat pertanian di kawasan ini adalah
berisiko tinggi untuk terperangkap di dalam kitaran kemiskinan menurun yang boleh
memaksa mereka akhirnya berhijrah dari kawasan-kawasan luar bandar yang sedikit, yang
kurang subur ke kawasan bandar. Untuk memecahkan lingkaran negatif ini beberapa langkahlangkah dasar khusus mencadangkan (Abdulai & Hazell, 1999; Pender et al, 1999.) :
1.
2.

3.
4.
5.

Polisi pertanian negara yang aktif dan koheren diperlukan, yang bertujuan
untuk melindungi sektor pertanian di kawasan separa gersang Malaysia.
Penggubal dasar tempatan dan negara harus memulakan dan menyokong
pembangunan rantaian pengeluaran bagi beberapa produk berpotensi menarik
dari segi komersil (produk hortikultur, daging lembu, susu, bijirin kekacang).
Pelaburan sektor swasta harus digalakkan melalui premium dan insentif cukai.
Penyelidikan yang disasarkan, pembangunan dan aktiviti lanjutan perlu
disokong.
Micro-pembiayaan institusi perlu diwujudkan, sebaik-baiknya dikaitkan
dengan organisasi rantaian-dan berasaskan komuniti dan inisiatif.

KESIMPULAN
Sektor pertanian merupakan sektor yang sama pentingnya dengan sektor
perindustrian. Walaupun terdapat tanah pertanian di negara ini yang separa gersang, usaha
mentransformasikan sektor pertanian perlu dilakukan supaya menjadi lebih moden dan
berdaya saing. Salah satu usaha yang dilakukan untuk mentransformasikan sektor pertanian
ialah mewujudkan sistem pengurusan yang mapan untuk ladang pertanian di tanah separa
gersang. Ini akan menghasilkan sektor pertanian yang berdaya saing dan akan menjamin
pengeluaran hasil yang banyak dan seterusnya memastikan bekalan makanan sentiasa
mencukupi.
Langkah-langkah di dalam mencapai sistem pengurusan ladang yang mampan dalam
kawasan separa gersang di Malaysia juga akan membawa kepada pelbagai pilihan teknologi
serta insentif kewangan yang menarik bagi pelaksanaan oleh pekebun kecil dengan lebih
meluas lagi. Ini dijangka mengakibatkan amalan mampan pengurusan sumber dan
kehidupan yang lebih baik di kawasan separa gersang di Malaysia.

MUKA SURAT |5

RUJUKAN
Anonymous (1994) Strategic Plan for Cereals in Kenya (19932013). Nairobi: Kenya
Agricultural Research Institute.
Ashby, J.A. (1990) Evaluating Technology with Farmers; A Handbook. Cali, Colombia:
CIAT.
B.K Tan (2004), Country Case Study: Engineering Geology Of Tropical Residual Soil In
Malaysia, Report Of Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi, Malaysia.
Debrah, S.K. and Nederlof, E.S. (2002) Empowering Farmers for Effective Participation in
Decision-Making. IFDC Technical Bulletin T-65. Lome: IFDC.
Defoer, T. and Budelman, A. (eds) (2000) Managing Soil Fertility. A Resource Guide for
Participatory Learning and Action Research. Amsterdam: Royal Tropical Institute.
Faught, W.A., Nadar, H.M. and Waweru, S. (1984) Verification trials: Means of measuring
applicability and economic feasibility of experimental results. East African Agricultural and
Forestry Journal 44, 190197.
Fookes, P. G (1997), Tropical Residual soils A Geological Society Engineering Group
working Party Revised Report, 1997.
Gachimbi, L.N., de Jager, A., van Keulen, H., Thuranira, E.G. and Nandwa, S.M. (2002)
Participatory Diagnosis of Soil Nutrient Depletion in Semi-arid Areas of Kenya. Managing
Africas Soils No. 26. London: International Institute for Environment and Development.
Ikombo, B.M. (1984) Effect of farmyard manure and fertilizer on maize in semi-arid areas of
Eastern Kenya. East African Agricultural and Forestry Journal 44, 266274.
Jaetzold, R. and Schmidt, H. (1983) Farm Management Handbook of Kenya. Vol. II/C: East
Kenya. Natural Conditions and Farm Management Information. Nairobi: Ministry of
Agriculture and German Agricultural Team (GTZ).
Jones, P.G. and Thornton, P.K. (2002) Spatial modeling of risk in natural resource
management. Conservation Ecology 5 (2), 27. On WWW at http://www.
consecol.org/vol5/iss2/art27. Accessed 28.10.04.
Maail S, B.K Huat Bujang, Jamaludin S (2004), Index, Engineering Properties And
Classification Of Tropical Residual Soil, University Putra Malaysia And Public Works
Department Malaysia.
Mantel, S. and van Engelen, V.W.P. (1999) Assessment of the impact of water erosion on
productivity of maize in Kenya: An integrated modelling approach. Land Degradation &
Development 10, 577592.
Martin, A. and Sherington, J. (1997) Participatory research methodsimplementation,
effectiveness and institutional context. Agricultural Systems 55, 195216.

MUKA SURAT |6

Okalebo, J.R., Simpson, J.R., Probert, M.E., Okwach, G.E. and McCowan, R.L. (1996)
Maintenance of soil fertility under intensive maize cropping in Machakos District, Kenya.
Proc. 15th Annual General Meeting Soil Science Society of East Africa (SSSEA), 5562.
Okwach, G.E. and Simiyu, C.S. (1999) Effects of land management on runoff, erosion and
crop management in a semi-arid area of Kenya. East African Agricultural and Forestry
Journal 65, 125142.
Rukandema, M. (1984) Farming systems of semi-arid Eastern Kenya. A comparison. East
African Agricultural and Forestry Journal 44, 422434.
Stephens, W. and Hess, T.M. (1999) Modelling the benefits of soil water conservation using
the PARCH modela case study from a semi-arid region in Kenya. Journal of Arid
Environments 41, 335344.
Tiffen, M., Mortimore, M. and Gichuki, F. (1994) More People, Less Erosion: Environmental
recovery in Kenya. Nairobi: CTC Press.
Jamaluddin Md Jahi dan Ismail Ahmad, 1988
Abdulai & Hazell, 1999; Pender et al, 1999.)