Ocenianie ksztatujce:

Dzielmy si tym, co wiemy!

wiemy!

Zeszyt pierwszy: Cele

lekcji

Autorzy:
Agnieszka Arkusiska

Mirosawa Motyka

Ewa Borgosz

Inga Opas

Aleksandra Cupok

Magorzata Osiska

Bernadetta Czerkawska

Magorzata Ostrowska

Krystyna Dudak

Jacek Pasierb

Justyna Franczak

Jarosaw Pietrzak

Joanna Hytro

Laura Piotrowska

Izabela Jaskka-Turek

Barbara Rakicka

Ewa Kurek

Iwona Socha

Indira Lachowicz

Joanna Soko

Gabriela Ledachowicz

Anna Staszak

Agata Ligza

Janina Stojak

Ewa Mazepa

Magdalena Swat-Pawlicka

Ewa Mazur

Anna Szczypkowska

Hanna Mka

Barbara Uniwersa

Monika Michaluk

Irena Warcok

Katarzyna Mitka

Halina Zajc

Pod redakcj:
Danuty Sterny i Anny Dojer

www.ceo.org.pl/ok

Zadaniem dobrego nauczyciela jest uczy tak,

aby ucze sam si zacz uczy!
- wypowied jednego z nauczycieli
z Gimnazjum nr 1 we Wrocawiu.
Chcielibymy, aby to motto towarzyszyo nam w naszej przyjani
z ocenianiem ksztatujcym. Kady z nas jest nauczycielem stosujcym OK
w swojej pracy, ale rwnie trenerem warsztatw z oceniania
ksztatujcego dla nauczycieli.
Wszyscy jestemy przekonani do OK, widzimy korzyci dla uczniw, rodzicw
i nas samych, wynikajce z jego stosowania.
Ale rwnie wiemy, e nie jest to atwy proces. Spotykamy si z rnymi
trudnociami zarwno we wasnej pracy z uczniami, jak ze zgaszanymi
przez uczestnikw naszych szkole i kursw.
Postanowilimy zebra wiadomoci na ten temat i wsplnie zastanowi si,
w jaki sposb mona zaradzi tym problemom.
Rady dotycz pracy z OK indywidualnego nauczyciela, jak rwnie
propozycji wicze w czasie warsztatw nauczycielskich.
Mamy nadziej, e publikacja ta pomoe nauczycielom, dyrektorom,
w stosowaniu oceniania ksztatujcego. By moe stanie si te rdem
informacji dla uczniw i rodzicw.

www.ceo.org.pl/ok

CELE LEKCJI
Kady czowiek lepiej si uczy, gdy wie, po co si uczy i jaki jest tego cel.
Nauczyciele czsto mwi, e ucze powinien si zorientowa z podanego tematu,
jaki jest cel lekcji. Ale temat, to nie jest cel.
W OK proponujemy, aby nauczyciel przed lekcj zastanowi si:
Po co uczy uczniw danego tematu?
Co by chcia, aby jego uczniowie umieli i dlaczego maj to umie?
Nie s to atwe pytania. Nauczyciele ripostuj: Przecie taki jest program szkolny,
wic ja go tylko wypeniam. Niestety to jest za mao. Refleksja nad celem lekcji
jest bardzo pomocna nauczycielowi, gdy wytyczajc cel, nauczyciel moe skupi si
nad takim zaplanowaniem lekcji, aby cel zosta osignity.
Jeli cele zostay ju sformuowane, to trzeba si zastanowi, czy bd one
zrozumiae dla uczniw. Najwaniejsze jest bowiem, aby to uczniowie znali
cel lekcji, wiedzieli, po co si ucz i eby czuli, czy cele zostay osignite.
wiadomo celw powoduje u uczniw wiadomo uczenia si, nadaje sens
uczestniczenia w lekcji. Nie ma adnego powodu, aby trzyma cel lekcji przed
uczniami w tajemnicy, musi on by zrozumiay take dla ucznia.
Bardzo wane jest sprawdzenie wraz z uczniami pod koniec lekcji, czy cele zostay
osignite. Ucze musi mie poczucie sensownego spdzenia czasu w szkole.
Jedn z metod s zdania podsumowujce. Pod koniec lekcji prosimy uczniw,
by dokoczyli zdanie:
Dzi na lekcji dowiedziaem si, e ,
Po dzisiejszej lekcji potrafi
Wane jest, aby ucze zastanowi si, czy dobrze spoytkowa czas lekcji.

www.ceo.org.pl/ok

Nasza grupa poszukiwaczy trudnoci znalaza kilka zagadnie

problemowych zwizanych z formuowaniem i podawaniem celw lekcji:

I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
VII.

Formuowanie celw ............................................................6

Liczba celw........................................................................11
Ograniczenia czasowe.........................................................16
Idea celw i ich motywujca funkcja ..................................20
Jak sprawdzi, czy cele zostay osignite?.........................23
Planowanie celw lekcji......................................................25
Narzekanie..........................................................................27

www.ceo.org.pl/ok

I. Formuowanie celw
Przy formuowaniu celw lekcji pojawiaj si problemy zwizane z:
odrnianiem celw od nacobezu,
poprawnym formuowaniem celw,
formuowaniem ich w jzyku zrozumiaym dla ucznia.
Jakie rady i sposoby wymylilimy?

Odrnianie celw od nacobezu
Jeli nauczyciele zgaszaj trudno z samym
formuowaniem celw lekcji i odrnianiem ich
od nacobezu, to przypominam pytania,
o ktrych powinien pamita nauczyciel,
formuujc cele i kryteria:
cel: Co chc osign? Do czego d?
kryterium: Co pokae mi (jakie wiadomoci
i umiejtnoci uczniw),
e osignem wyznaczony cel?
Dobrze mie wtedy czytelne przykady z rnych przedmiotw, albo pracowa
na przykadzie nauczyciela, ktry zgasza problem. Czasem niestety zdarzaj si
cele, sformuowane tak szczegowo, e kryteria sukcesu niewiele si od nich
rni. Wielokrotnie w takiej sytuacji sprawdzi si powrt do celw lekcji i prba
ich przeredagowania. (Agata Ligza)
Jeli nauczyciele maj trudno z rozrnieniem celw od nacobezu, to wyjaniam,
e s to dwie oddzielne informacje dla ucznia: cele pokazuj konkretn drog
do przejcia, a nacobezu konkretne wymagania, ktre ucze bdzie musia speni.
(Ania Staszak)
Najtrudniej jest wytumaczy nauczycielom rnic midzy celami a nacobezu.
Bardzo czsto je utosamiaj. Z uporem maniaka powtarzam wtedy formuk, e cel
to kierunek, w ktrym zmierzamy, a nacobezu to kryteria sukcesu, czyli dowody,
po ktrych poznamy, e cel osignlimy. Wydaje mi si jednak, e najbardziej
przekonujce s konkretne przykady i wiczenia, wiczenia... (Ewa Mazur)
6

www.ceo.org.pl/ok

Propozycja wiczenia - Nietosame cele i nacobezu

W grupach nauczycieli uczcych tego samego lub pokrewnego przedmiotu poda
temat, cele i cele dla ucznia z danego przedmiotu. Wymieni si materiaami
w grupach. Wcieli si w rol uczniw, ktrzy tworz nacobezu do sprawdzianu,
ktry ma si odby po lekcji z danego tematu. (Danusia Sterna)
Z problemem mylenia celw i nacobezu radz sobie tak, e zadaj sobie pytania:
o cele: po co chc wprowadzi dane zagadnienia, dany temat? Po co tego ucz?
o nacobezu: jakie pytania sprawdzajce zadam uczniowi w wiczeniu,
na sprawdzianie? Cay czas staram si pamita o tych pytaniach i na takie pytania
odpowiada przy formuowaniu celw i nacobezu. Taki sposb poradziabym te
innym. (Jaka Stojak)
Przy problemach z rozrnieniem celw i nacobezu chyba gwnym sposobem jest
przypominanie o pytaniach, ktre wyznaczaj nam cele i kryteria: Czego si dzi
ucze dowie, nauczy? Co pozna?" oraz Po czym ja, nauczyciel poznam, e ucze
ju to umie?" Podczas szkole zwracam uwag na to, aby nauczyciele, tworzc cele
i nacobezu starali si odpowiedzie na te pytania. Podpowiadam te, e osobicie
czsto wykorzystuj klasyfikacj Blooma do tworzenia konkretnych i mierzalnych
kryteriw. Takich, ktre atwo sprawdzi - czsto nawet na zasadzie jest - nie ma.
(Gabriela Ledachowicz)
Niezwykle du trudnoci jest rozrnianie celw i NACOBEZU, szczeglnie wrd
nauczycieli wprowadzajcych ocenianie ksztatujce. Warto skupi uwag
nauczycieli na tym, e cel pokazuje dokd zmierzamy, a kryteria oceniania okrelaj
dowody na to, e cel zosta osignity. Nauczyciele szybciej rozumiej istot celu
i NACOBEZU, gdy patrz na nie jako na cao. Czasami po zbudowaniu kryteriw
oceniania okazuje si, e istnieje potrzeba przeformuowania celw lekcji. Ponadto,
gdy nauczyciele ucz si udzielania informacji zwrotnej, zauwaaj, jak wane jest
precyzyjne i konkretne budowanie NACOBEZU. (Iwona Socha.)
Ja, gdy mam problem z tym, e cele brzmi podobnie jak nacobezu, mwi sobie,
e cel wyznacza mi kierunek, a nacobezu mwi, co ucze ma umie, co i jak bd
oceniaa. (Iza Jaskka Turek)

www.ceo.org.pl/ok

Myl, e bardzo wan rzecz, kluczem do odpowiedzi na to pytanie,

jest uwiadomienie nauczycielom, e podczas planowania lekcji formuowanie celu
i nacobezu powinno si odbywa jednoczenie. Czyli planuj cel i od razu
zastanawiam si, po czym poznam, e uczniowie ten cel osignli. Taki tok mylenia
pokae nam, czy cel nie jest zbyt szeroki (potrzeba do niego za duo kryteriw
sukcesu) albo zbyt szczegowy (nie da si ju uoy kryterium sukcesu, bo cel ju
nim jest). Warto pokaza nacobezu jako check-list, wedug ktrej sprawdzimy,
czy i w jakim stopniu ucze osign cel. Warto zilustrowa to przykadem
z wasnego podwrka, takim, w ktrym atwo wpa w puapk sformuowania
nacobezu podobnie do celu. Ja podaj zwykle taki: cel nauczymy si odmienia
rzeczowniki przez przypadki. Pytam nauczycieli, po czym poznam, e ucze umie
odmienia przez przypadki i prosz o sformuowanie kryteriw sukcesu. Wsplnie
dochodzimy do tego, e nie moe to by kryterium, ktre najczciej nasuwa si
nauczycielom, a jest powtrzeniem celu: bdziesz umia odmienia rzeczowniki
przez przypadki, ale e znowu potrzeba tu check-listy: znasz nazwy wszystkich
przypadkw i pytania do nich, potrafisz dopasowa lub stworzy odpowiedni
dla kadego przypadka form rzeczownika. (Mirka Motyka)

Poprawne formuowanie celw
Propozycja wiczenia - Po co tego ucz?
Proponuj takie wiczenie: kady z nauczycieli zastanawia si nad bezsensownym
(jego zdaniem) tematem lekcji, ktry program kae mu realizowa. Zapisuje go
na karteczce. Podaje zapisan kartk osobie z prawej strony. Osoba, ktra
otrzymaa kartk z tematem dopisuje na niej, co pamita ze szkoy na ten wanie
temat. Nastpnie oddaje kartk autorowi tematu. Autorzy czytaj i wydaj opini,
czy taka wiedza ucznia satysfakcjonuje nauczyciela. Rozmowa w parach:
Czy kady temat musimy realizowa?
Jakim tematom warto powici wicej uwagi?
Prawdopodobnie nauczyciele dojd do wniosku, e warto zajmowa si tematami,
ktre uczniom si przydadz w yciu i w dalszej nauce. Ale moe rwnie pa
opinia, e nauczyciel, pomijajc pewne tematy, moe narazi ucznia na gorsz
ocen na egzaminie. Warto podj dyskusj na temat: Czy realizacja pobiena
wszystkich tematw zabezpieczy nas przed wpadk, e ucze czego nie wie
na egzaminie? (Danusia Sterna).

www.ceo.org.pl/ok

Propozycja wiczenia - Po co cele lekcji?

Krok pierwszy:
Poda temat lekcji i poleci uczestnikom szkolenia wymylenie celw lekcji
do tego tematu. Mona to zrobi w grupach i wtedy pewnie okae si, e rne
grupy poday rne cele. Std wycigamy wniosek, e sam temat uczniom nie
wystarczy, gdy nie zawiera w sobie celw, a wrcz okazuje si, e nawet
nauczyciele mog mie rne cele przy realizacji konkretnego tematu.

Krok drugi:
Wynotowa z jednego przedmiotu cele na cay rok szkolny (z podrcznika, bd
ze standardw wymaga, lub z jakiego innego rda, albo poprosi
o przywiezienie wypisanych celw caorocznych uczestnikw szkolenia).
Poprosi, aby nauczyciele wybranego przedmiotu podali po jednym przykadzie
tematu. Przydzieli grupom uczestnikw po jednym z przykadw pyta i poprosi
ich o to, aby wcielili si w rol uczniw i (korzystajc z celw caorocznych)
okrelili cele, jakie mog wiza si z konkretnym tematem. Po wykonaniu
zadania cele wracaj do autorw nauczycieli przedmiotowcw i oni decyduj,
czy cele okrelone przez uczniw zgodne s z ich intencj.

Krok trzeci:
Podsumowanie wiczenia. Zaley nam na wniosku: bez okrelenia celu lekcji
przez nauczyciela, uczniowie sami okrelaj swoje prywatne cele, nie cakiem
zgodne z celem nauczyciela (Danusia Sterna).
Cele podawane uczniowi powinny by jasne, konkretne, sformuowane
w zrozumiaym dla niego jzyku, a take niezbyt liczne to moim zdaniem
najwaniejsze kryteria ich formuowania. Jeli do tego byyby frapujce
i zaciekawiajce uczniw, to wietnie. Ale jeli to si nie uda, to pamitajmy
o pytaniach kluczowych ich rol jest angaowanie i zaciekawianie i nie musimy
sili si na fajerwerki przy celach one speniaj inne zadanie. (Magosia Osiska)
Zbyt oglny cel nie jest na pewno przydatny przede wszystkim nauczycielowi.
Pod koniec lekcji uczniowie mog mie poczucie, e cel osignli, ale tylko
nauczyciel wie, e pod obejmujcym obszerne treci jednym celem, kryje si wiele
szczegw, ktrych, by moe, uczniowie na lekcji nawet nie tknli. Sama tego
dowiadczam, dlatego staram si tak formuowa cele, aby byy jasne i dokadnie
mwiy, do czego na zajciach zmierzamy. Zwykle na 1 godzin wyznaczam 3 cele.
(Joasia Hytro)
www.ceo.org.pl/ok


Formuowanie celu w jzyku zrozumiaym dla ucznia

Duym problemem i prawdziwym wyzwaniem dla nauczyciela jest wyksztacenie
u siebie umiejtnoci formuowania celw w jzyku zrozumiaym dla ucznia.
Nie jest tak prosto, bo zmieniaj si uczniowie
i to, co byo dobrym sformuowaniem
w klasie A, niekoniecznie bdzie adekwatne
dla klasy B, a jeszcze dochodzi przecie
specyfika przedmiotw. Trzeba zdecydowa,
na ile mona pewne pojcia upraszcza.
Warto wsplnie przewiczy formuowania
celw na przykadzie jakiego tematu
i sprawdzi na zasadzie: Jak mylicie, czy
ucze klasy 5 szkoy podstawowej zrozumie,
o co nam chodzi w tak sformuowanym celu?
Mona jeszcze podda pomys, aby to
uczniowie wsplnie z nauczycielem formuowali cele, albo poprosi uczniw,
aby powiedzieli wasnymi sowami (sparafrazowali), do czego bdziemy dy.
Wtedy mamy szans zobaczy, czy zrozumieli. (Mirka Motyka)
Jednym ze sposobw na wiczenie umiejtnoci formuowania jasnych celw
(w jzyku zrozumiaym dla ucznia), jaki moemy zaproponowa nauczycielom, jest
zaproszenie do wsppracy uczniw. Najlepiej przed lekcj spyta po prostu
znajome dziecko. Zwykle nauczyciele szk podstawowych maj z tym mniejszy
problem. Po prostu czciej musz dostosowywa swj jzyk do wieku dzieci
i atwiej im przychodzi ocena, na ile cel jest prosty i jasny. W liceum uczniowie
wietnie radz sobie ze zrozumieniem celw podanych przez nauczyciela - takie
jest czsto zdanie nauczycieli, ale rzeczywisto bywa inna. Co moglibymy
zaproponowa nauczycielom, aby mogli si przekona, na ile ich okrelenia s
czytelne dla uczniw? Przychodzi mi do gowy podobny pomys - konsultacja
z uczniami na zasadzie guchego telefonu: przekazuj dwm uczniom cele,
jednemu sformuowane w jzyku nauczyciela, drugiemu w jzyku ucznia. Niech
przeka dalej informacj, czego si na lekcji naucz. Pod koniec na pewno okae
si, na ile w danej klasie przydaje si przeformuowanie celw w jzyku ucznia.
(Gabriela Ledachowicz)
10

www.ceo.org.pl/ok

II. Liczba celw

Druga grupa problemw jest zwizana z liczb celw.
Zauwaylimy, e nauczyciele s
przyzwyczajeni do podawania zbyt
duej liczby celw, nie potrafi
ograniczy si do najistotniejszych.
Trudno jest rwnie realizowa
scenariusze lekcji, w ktrych zaoono
spenienie zbyt duej liczby celw.
W rezultacie nauczyciel i uczniowie
nie maj satysfakcji z lekcji, bo nie
udaje im si osign celu.
Jakie rady i sposoby wymylilimy?
Mwi nauczycielom: mamy 45 minut lekcji, z tego odchodzi czas na sprawdzanie
listy obecnoci, ogoszenia dyurnego itp. I z tych 45 minut zostaje nam najwyej
35 minut, ktre musimy sensownie zagospodarowa. W cigu takiego czasu nie da
si zrealizowa wielu celw, bo zwyczajnie nie zdymy. Uczniowie nie dadz rady,
a czsto te nie ma potrzeby, eby uczyli si wszystkiego (nie s w stanie, nie
wszystko musz umie, nie wszystko jest jednakowo wane). W efekcie ograniczmy
liczb celw i zwikszmy prawdopodobiestwo ich osignicia. To wykad
teoretyczny, bo tak naprawd nauczyciele powinni przekona si na wasnej skrze,
jak to jest i co daje ograniczanie celw lekcji. (Agnieszka Arkusiska)
Rzeczywicie czasami liczba celw formuowana przy okazji jednej lekcji potrafi
zadziwi niejednego. Jednym z pomysw na uwiadomienie nauczycielom zbyt
duej liczby celw moe by pokazanie, i statystyczny ucze ma okoo 6 lekcji
w cigu dnia i nie jest w stanie osign takiej liczby celw w odniesieniu
do wszystkich przedmiotw danego dnia. Std warto skupi si na naprawd
najwaniejszym lub wyduy czas na osiganie tych celw - zaplanowa je
na wicej lekcji, jeli nauczyciel mwi, e przecie wszystko jest wane. Wane,
by zrozumie, e nie chodzi o to, aby przerobi materia. (Iwona Socha)

www.ceo.org.pl/ok

11

Wybr celu, tego co najwaniejsze w lekcji, powiem szczerze, mi rwnie sprawia

kopot. Szczeglnie gdy zaczynaam prac z OK, chciaam jak najwicej, a to nie
zawsze znaczyo dobrze. Jaki mam dzi na to sposb? Zawsze zadaj sobie pytanie:
dlaczego wanie to? Kiedy, na przykad, wymagaam od ucznia wiedzy na temat
caej wojny obronnej Polski czyli: dowdca, armia itp. okropne, ale tak mnie
nauczyli na studiach. Konspekt mia by dugi, wypasiony i nie wane, co tam jest.
Teraz prowadz selekcj materiau i wane jest dla mnie, aby ucze wiedzia, kiedy
wybucha wojna, zna momenty przeomowe, skutki wojny w powizaniu z dalszymi
wydarzeniami, a reszt szczegw znajdzie w encyklopedii. Poza tym dokadnie
przygldam si podstawie i standardom i tak wybieram cele, aby sprosta
wymaganiom. To mnie dyscyplinuje, skupiam si na umiejtnociach ucznia:
odczytania rda, mapy tego nie moe zabrakn. Myl, e z roku na rok, takie
planowanie bdzie atwiejsze. Staram si rozumie, co tak naprawd jest wane
w danym momencie w nauczaniu. (Joanna Soko)
Z problemem mnogoci celw trudno jest sobie poradzi, bo na pocztku
nauczyciele rzeczywicie chc zaatwi wszystko. Z czasem zrozumiej,
e nie chodzi o ilo tylko jako. Zawsze powtarzam nauczycielom, e jeden
gwny cel wybieraj i o nim mwi uczniom, inne poboczne realizuj, ale ju
o nich nie mwi i nie skupiaj na nich szczeglnej uwagi dzieci. (Ewa Kurek)
Nauczyciele uwaaj, e wszystkie cele s wane, e nie wyobraaj sobie
moliwoci zrezygnowania z ktregokolwiek. Kopotliwe byoby komunikowanie im
tego wprost w czasie szkolenia, bo przecie oni wiedz najlepiej, co powinni robi!
Trzeba by pomyle o takim sposobie, ktry pozwoli im to odkry samemu. Widz
tak moliwo przy okazji wprowadzenia do celw lekcji. Posuguj si przykadem
Wielkie odkrycia geograficzne, ale temat nie ma znaczenia. Jeli poprosimy
uczestnikw warsztatu, by powiedzieli nam, po co uczniowie maj si o tym uczy i
spiszemy pomysy na flipcharcie, to otrzymamy bogat list! Teraz wystarczy
zapyta, czy uczniowie s w stanie osign tyle celw na kadej lekcji? Przecie w
jednym dniu przy 6 lekcjach moe w ten sposb powsta lista 30-40 celw, co w
jednym roku da skromn liczb ponad 6000 celw! Skoro nie, to naley dokona
selekcji. Grupa z pewnoci potrafi to zrobi. Wniosek: podobnie naley
postpowa przed KAD lekcj! (Magosia Ostrowska)

12

www.ceo.org.pl/ok

Uwaam, e trzeba namawia do podawania maksymalnie trzech celw.

Na lekcjach polskiego w liceum zdarza mi si podawa jeden cel. Bdem
nauczycieli jest czsto podawanie celw nie dotyczcych tej konkretnej lekcji, tylko
caego cyklu, na przykad: Na tej lekcji nauczycie si okrela podmiot liryczny cel dla drugiej klasy liceum. (Magda Swat-Pwlicka).
Mogoby si tu sprawdzi wiczenie, w ktrym pracuj dwie grupy nauczycieli.
Pierwsza grupa planuje lekcj, rozpoczynajc od dziaa i aktywnoci uczniw na
zajciach i dopiero do nich dopasowujc cele, a druga odwrotnie - zaczyna od
celw. Nie sprawdziam tego w praktyce i s to jedynie moje rozwaania. Myl, e
takie wiczenie pomogoby w uwiadomieniu nauczycielom kilku spraw:
warto si zastanowi, co i w jaki sposb chcemy osign,
warto si zastanowi, ile nam to zajmie czasu.
Od tych wnioskw ju tylko krok do uzmysowienia sobie faktu, czy dany cel lub
cele da si omwi w cigu 45 minut, czy moe na ich realizacj naley przeznaczy
wicej czasu. (Aleksandra Cupok)
Uwaam, e w dwch problematycznych kwestiach: zbyt dua liczba podawanych
celw oraz decyzja o sposobie ich podawania, najlepszym sposobem radzenia sobie
jest weryfikacja poprzez praktyk. Jeli nauczyciel sprawdza, na ile udao mu si
cele zrealizowa, to po pewnym czasie zyskuje coraz wiksz wiedz i wyczucie,
ile celw moe wyznaczy i jakie one mog by. Oczywicie, nigdy nie zyskamy
na ten temat wiedzy absolutnej, poniewa lekcje rnie si tocz, jest sporo
czynnikw, ktre decyduj o ich przebiegu i czasem udaje nam si zrealizowa
zaplanowane cele, a innym razem, takie same cele nie bd zrealizowane.
By moe, przy powanych problemach z planowaniem zbyt duej liczby celw
warto na pocztku, gdy brakuje nam jeszcze dowiadczenia, samemu postawi
granic i zaoy z gry, e stawiamy najwyej 2-3 cele. Zdaj sobie spraw,
e takie mechaniczne rozwizanie nie jest dobre, bo zaley jak formuujemy cele
itd. Ale stworzenie takiego mechanizmu, moe nas hamowa, gdy mamy tendencj
do zapdzania si. Ale podkrelam, e obowizkowa jest dyscyplina w sprawdzaniu
realizacji celw. Jeli raz czy drugi przekonamy si, e zbyt dua liczba celw
powoduje, e nie moemy ich zrealizowa, sami bdziemy zmienia swoje nawyki.
(Jaka Stojak)

www.ceo.org.pl/ok

13

Na szkoleniu mona zaproponowa takie wiczenie: do tematu lekcji (najlepiej

takiego, ktry wszystkim jest cho troch znany) dopisujemy wszystkie cele lekcji,
ktre nam si nasun. Nastpnie uczymy si zmniejsza ich liczb. Odpowiadamy
na najwaniejsze pytanie: ktry z tych celw jest dla nas najistotniejszy w tym
temacie?, na czym mi, nauczycielowi, najbardziej zaley?, oraz na pytania
pomocnicze, np.:
ktremu z nich bdzie rzeczywicie powicona caa lekcja?
co bdzie potrzebne uczniom do nastpnych lekcji?
ktre cele tylko wspomog osignicie celu gwnego?
czy zd zrealizowa wszystkie cele w cigu 35-40 minut?
Po takiej serii pyta zostaj nam najczciej dwa, trzy cele. Warto podkreli, e
musz by one realne do osignicia na lekcji (a wic w cigu maksimum 40 minut),
bo inaczej bd tylko demotywujce dla uczniw. Take bardzo wane jest, o czym
nauczyciele na og nie myl formuujc cele, eby na kocu lekcji ucze zda sobie
spraw z tego, czy i na ile je osign. Trzeba go do tego zmotywowa i da
oczywicie na to czas.
Warto te tu uwiadomi/przypomnie nauczycielom, e naszym celem jest
nauczy, a nie realizowa program. Moemy oczywicie wpisa w celach lekcji to,
co nam ten program nauczania proponuje i zamiast np. trzech poda sze celw,
pytanie tylko, czy jestemy tu uczciwi wobec siebie i uczniw. Jeli do kadego
z tych celw dodamy kryteria sukcesu, szybko zobaczymy, czy to dla przecitnego
ucznia jest moliwe do osignicia w czasie jednej lekcji. Z drugiej strony
pamitajmy, e sednem w OK jest skuteczne nauczanie, a nie dziaania typu:
ograniczy liczb celw np. do 3. Jeli mamy klas wybitn, to nie rezygnujmy
z dodatkowych celw. Pamitajmy jednak, e trzeba sprawdzi na kocu lekcji, czy
i na ile uczniowie te cele osignli. (Mirka Motyka)
Zbyt dua liczba celw jest staym problemem. Nauczyciele przyzwyczajeni do
celw pisanych wczeniej w konspektach formuuj ich tyle, e nierealne staje si
ich osignicie w czasie 45 minut. Tak sobie myl, e liczby czsto przemawiaj...
moe warto przeliczy ile czasu moemy w czasie lekcji powici na osignicie
jednego celu. (Gabriela Ledachowicz)

14

www.ceo.org.pl/ok

Doszam do wniosku, e najlepiej podawa przykady z wasnego podwrka.

W moim przypadku jest to historia. Ale wczeniej dokadnie tumaczymy sobie
(z uczestnikami) czym s cele, a czym s kryteria (dowody, wskaniki, nacobezu)
i jaka jest relacja pomidzy nimi. Specjalnie uywam tych wszystkich okrele
i robi to rwnie w czasie szkolenia, eby pokaza zaleno nacobezu od celw
i eby trafi do wczeniej ju ustalonego (moe po jakim szkoleniu) powizania
tych dwch terminw.
Najlepiej wyjaniajce okazuje si dla uczestnikw okrelenie dowodw, po ktrych
poznaj poziom realizacji celw. Jak ju sobie to wyjanimy, to pniej
przedstawiam swoje przykady. Podaj temat lekcji: np. Reformacja w Europie,
potem cel, np.: Poznacie przyczyny wystpienia Marcina Lutra, a potem nacobezu.
Przed podaniem nacobezu do tego celu od razu pytam uczestnikw, jaka wiedza
uczniw lub jakie umiejtnoci bd dla mnie dowodem na osigniecie tego celu,
na co powinnam zwrci uwag (nacobezu) i oni sami mi podpowiadaj:
wymieniaj
np.
zarzuty
stawiane
kocioowi
w
XVI
wieku.
Pytam dalej: ile powinni zna tych zarzutw? Wszystkie, kilkadziesit, dwa?
Historyk moe wpa na pomys, e np. wszystkie z wykorzystywanego na lekcji
tekstu rdowego itd. (Laura Piotrowska)
Proponuj przewietli cele, np. przy pomocy standardw egzaminacyjnych.
Jeli nauczyciel ma zbyt wiele celw i nie wie, ktre s wane i ktre moe wybra,
to trudno mu bdzie ustali priorytety. (Magosia Osiska)
wiczenie: Nauczy wszystkiego
Proponuj prac w parach. Wymieniamy si tematem z naszego wasnego
przedmiotu i pytamy partnera co pamita z czasw szkolnych z tego tematu.
Okazuje si, e prawie nic, a przecie przerabiajc" konkretny temat nauczyciel
stawia sobie duo celw. Less is more = mniej jest lepiej ni wicej. (Danusia
Sterna)

www.ceo.org.pl/ok

15

III. Ograniczenia czasowe

W zagadnieniu ograniczenia czasowe mieszcz si problemy dotyczce:
sposobu podawania celw uczniom,
czynnoci zwizanych z podawaniem celw
i sprawdzaniem, czy si je osigno,
marnowaniem czasu lekcji
na podawanie celw.
Jakie rady i sposoby wymylilimy?

Sposb podawania celw uczniom
Zachcam do pisemnego podawania celw (w czasie lekcji mog odwoa si
do nich uczniowie lub nauczyciel, pomagaj przy podsumowaniu lekcji), chocia
podkrelam, e nie ma takiego obowizku i kady nauczyciel powinien zdecydowa,
co bdzie najlepsze w jego klasie. Proponuj krtkie wiczenie: metod drzewka
decyzyjnego nauczyciele rozwaaj, ktra z proponowanych przez uczestnikw
metod jest efektywniejsza. Sami powinni doj do waciwych wnioskw.
Dla nauczycieli klas 1-3 mam przykad nauczycielki ze szkolenia: opowiadaa,
e przygotowuje swoim uczniom rebusy i amigwki, ktrych rozwizaniem jest cel
lekcji. Dzieci, bawic si zapamituj cel, nie trzeba go wic zapisywa. Poniewa
nauczyciele narzekaj, e zabiera im to czas na lekcji, podpowiadam metod, z
ktrej sama korzystam: uczniowie otrzymuj karteczki z celami, a na lekcji czytamy
je i wyjaniamy ewentualne wtpliwoci. Wykorzystuj rwnie pomys uczestnika
szkolenia, ktry przygotowuje cele na pocztku realizacji dziau, rozdaje uczniom, a
potem na kadej lekcji wskazuje cele dotyczce danego tematu. (Agata Ligza)

Czynnoci zwizane z podawaniem celw i sprawdzaniem czy si je osigno
Jeli chodzi o sposb podawania celw, radziabym spisa wiele pomysw, jak to
robi, po czym po kilka razy wyprbowa kady z nich. Przekonamy si wwczas,
ktry sposb najlepiej si sprawdza, ktry trafia najlepiej do uczniw, ktry jest
najbardziej efektywny i realny w naszych warunkach. Czyli nic innego, jak
dowiadczenie. (Jaka Stojak)

16

www.ceo.org.pl/ok

By przekona i zachci nauczycieli w swojej szkole do zapisywania celw,

zastosowaam kiedy ma sztuczk. Podczas szkolenia nauczycieli podaam tylko
raz, ustnie, cele lekcji (byy dwa), nastpnie poprosiam, by uczestnicy uoyli
nacobezu do tych celw i oczywicie pytanie kluczowe. Pracowali indywidualnie
(praca w grupach uatwiaby zadanie). wiczenie wyszo idealnie. Kilku nauczycieli
poradzio sobie z wykonaniem caoci wiczenia, reszta nie usyszaa bd te
zapomniaa treci celw i dopominaa si powtrzenia. Obowizywaa zasada tylko
raz, wic musieli radzi sobie z tym, co mieli. Nacobezu do takich sztukowanych
celw nie wyszo zbyt dobrze. Nie wspomn o tym, e uoenie pytania kluczowego
do lekcji, ktrej celw nie jest si do koca pewnym, nie jest atwym zadaniem.
wiczenie proste i skuteczne. (Aleksandra Cupok).
Jeeli chodzi o czasochonno podawania celu lekcji, to jest to mit. Najczciej jest
to jedno zdanie. W starszych klasach mona poda ustnie lub zapisa na tablicy.
Takie dziaanie zajmuje niewiele czasu. Na szkoleniu prosz nauczycieli,
aby po zapisaniu celu lekcji jedna osoba przeczytaa temat i cele, ktre
przygotowaa. Inni mierz czas to zawsze trwa tylko chwil. (Ewa Kurek)
Proponuj wykona nastpujce wiczenie: Opowiedzie histori: Do szkoy
przychodzi mody nauczyciel, dyrekcja daje nam go pod opiek. W szkole panuje
obowizek podawania celu lekcji uczniom. Mody ma mnstwo do robienia: pisze
konspekty, biega na lekcje kolegw, doksztaca si, rozmawia z rodzicami i jest
ledwo ywy. Przychodzi do nas i pyta: Jak mam sobie poradzi z tymi celami, bo mi
lekcji nie wystarcza, ledwo o temacie pamitam? CO MU OPDPOWIESZ?
Wtedy nauczyciele sami znajd odpowied na swoje trudnoci. (Danusia Sterna)
Wydaje mi si, e zarwno cele, jak i nacobezu powinny by podane uczniom
ustnie i zosta zapisane przez nauczyciela. Wiemy, e nasi uczniowie to wzrokowcy
(podobno jest ich zdecydowanie najwicej), suchowcy i kinestetycy. Zatem jeli
usysz i zobacz wicej im zostanie w gowach a przecie o to nam,
nauczycielom chodzi. Mj wasny sposb jest taki: przychodzi 5 minut wczeniej
i zapisywa cele i nacobezu na tablicy. Dodatkowo na kade zajcia przygotowuj
dla moich studentw handouts, zwane przez nich kserwkami (jedna na grup),
w ktrych zawieram cel i nacobezu. To pozwala mi archiwizowa cele.
(Iza Jaskka-Turek)

www.ceo.org.pl/ok

17

Ja stosuj nastpujc praktyk, nie tylko zreszt w modszych klasach:

Temat zwykle jest na tyle obszerny, e zajmuje cay cykl lekcji, czasami nawet 12
(czyli cignie si przez 3-4 tygodnie). I taki temat, bardzo oglnie sformuowany
zapisujemy w zeszycie, otwierajc nowy rozdzia. Natomiast na kadej lekcji
zapisujemy cel. Formuuj go w pierwszej osobie i tak go uczniowie zapisuj, bo nie
zawsze drukuj karteczki. Natomiast na pocztku kadego duego tematu podaj
uczniom wydrukowane nacobezu do tematu. Gdybym nie moga tego zrobi,
to skupiabym si na nacobezu do poszczeglnych wicze. Czasami tak robi: pisz
nacobezu na tablicy, a uczniowie wykonuj zadanie zgodnie z tym nacobezu, ale nie
przepisuj go do zeszytu. Chodzc po klasie i sprawdzajc to, co uczniowie pisz,
mwi krtko: to i to jest dobrze, zwr uwag na drugie nacobezu i uczniowie
koryguj bdy. (Ewa Borgosz)

Marnowanie czasu lekcji na podawanie celw

Rozwaajc problem zapisu celw,
naleaoby najpierw nakoni nauczycieli,
by dla swojego dobra (pracochonno
zapisu) oraz dla dobra uczniw
(brak zrozumienia i zniechcenie),
zechcieli uproci form i liczb
podawanych celw.
Jeeli w miejsce omiu celw bd tylko
dwa lub trzy, to z pewnoci ich zapis
bdzie atwiejszy i nie zabierze 20 minut.
Take uczniowie nie bd na dzie dobry
przytoczeni ogromem pracy, ktr
nauczyciel zaplanowa na zajcia.
(Aleksandra Cupok)

18

www.ceo.org.pl/ok

Cele s punktem wyjcia do dziaania i wsppracy, na ich podstawie budujemy

kryteria, IZ, pytania kluczowe. Nie mona wic ich pomin. Jeeli nauczyciel uwaa,
e szkoda mu czasu na cele, to dobrze byoby:
podawa tylko te najwaniejsze, w zwizej formie,
zastanowi si, jak lepiej gospodarowa czasem podczas lekcji,
zastanowi si nad technicznymi rozwizaniami mona na przykad
wydrukowa cele do dziau dla kadego ucznia i prosi ich, aby na danej
lekcji zapisywali przy danym celu dat? (Anna Staszak)
Rozwizaniem problemu brak czasu na lekcji dla celw moe by ustne ich
podawanie (naley wtedy podkreli, i zbyt duej liczby celw uczniowie nie
zapamitaj).
Warto rwnie sign po nowoczesne rodki techniczne rzutnik folii
lub multimedialny. Nie upieraabym si z zapisem celw w zeszycie, natomiast
w momencie zapisywania ich na tablicy nauczyciel moe poprosi uczniw
o zrobienie czego innego i ten czas na lekcji zostanie dobrze zagospodarowany.
Argumentem przemawiajcym za zapisywaniem celw moe by praca
z tzw. trudnymi klasami pod wzgldem dyscypliny poniewa s one czynnikiem
dyscyplinujcym i motywujcym. Mona umwi si z klas, e nie zrealizowany
na lekcji materia, bd musieli nadrobi sami, wskazywanie gdzie dopiero
(ju) jestemy, jest dobrym kijem. (Ania Szczypkowska)
Komentarze szkoda czasu na lekcji s zblione do tych lepiej skupi si
na wymaganiach. Prbuj uwiadomi nauczycielom, e naprawd chodzi o to,
by celw byo niewiele. Mwi take o swoich dowiadczeniach z karteczkami
i zapisywaniem na tablicy. Nie bez znaczenia jest te przypominanie, e OK uczy
uczniw odpowiedzialnoci za nauk jeli wtajemniczymy ich w cele,
to jednoczenie zaprosimy do wsppracy nad ich osigniciem a o to przecie
chodzi!(Ewa Mazur)
Ci, ktrzy uwaaj, e maj za mao czasu na podawanie celw, powinni znowu
przekona si w praktyce, ile czasu to zabiera. Tu ju adne teorie nie pomog,
to jest kwestia empiryczna. (Agnieszka Arkusiska)

www.ceo.org.pl/ok

19

IV. Idea celw i ich

motywujca funkcja
Cz nauczycieli nie widzi potrzeby zastanawiania si, czego oraz dlaczego wanie
tego ucz. Uwaaj, e o tym decyduje Ministerstwo Edukacji Narodowej
i nauczyciel ma tylko wykonywa zadanie. Jeli ju przekonaj si do okrelania
celw lekcji, to najpierw w scenariuszu lekcji planuj aktywnoci i do nich dopiero
dopisuj cele. Czsto te cele dotycz tylko wiedzy uczniw, rzadko ich
umiejtnoci, a prawie nigdy postaw.
Nauczyciele maj rwnie trudno z odnalezieniem powizania pomidzy celami
a tym, co uczniowie ju na dany temat wiedz lub jak mog wiedz nabyt pniej
spoytkowa. To wie si bezporednio z takim formuowaniem celu,
aby uczniowie widzieli jego sens.
Tropic trudnoci wyszczeglnilimy gwne kwestie:
cele rzadko dotycz umiejtnoci, a prawie w ogle postaw,
brak szerszego spojrzenia na cele - nauczyciele podajc cele,
nie zastanawiaj si, jak uczniowie wykorzystaj wiedz i umiejtnoci
w przyszoci, ani czy tak podany cel, jest interesujcy dla uczniw.

20

www.ceo.org.pl/ok

Jakie rady i sposoby wymylilimy?

Cele rzadko dotycz umiejtnoci, a prawie w ogle postaw
Rzeczywicie najczciej formuowane s cele dotyczce wiedzy, myl,
e dla ucznia one s najbardziej pomocne. Pamitajmy take, e dla ucznia nie
moe by tych celw zbyt wiele, nauczyciel powinien wybiera zawsze te
najwaniejsze. Co innego cele dla nauczyciela, moe by ich wicej i myl, e nie
zawsze wszystkie musimy ujawnia uczniom.
Formuowanie celw zwizanych z umiejtnociami moe by dla nauczyciela
atwiejsze, jeli wczeniej zrobi sobie katalog ksztaconych w danej klasie
umiejtnoci. Ale ju sprawdzenie realizacji tego celu na tej lekcji moe by
niemoliwe, bo niektre umiejtnoci ksztaci si duszy czas lub cigle wiczy.
Co do celw zwizanych z postawami, to mam wtpliwo czy musimy podawa je
uczniom. S to zazwyczaj cele dugofalowe, ktrych realizacja i moliwo
sprawdzenia nie dokonuje si na jednej lekcji, a czsto potrzeba na to nawet ich
cyklu. Jak wic moemy je podawa uczniom na lekcji? Na pewno jednak
powinnimy je uwzgldnia proponuj, podobnie jak z umiejtnociami,
zacz od przemylenia, jakie postawy ksztacimy, w jaki sposb i przy jakich
okazjach moemy to robi. (Magosia Osiska).
Zdecydowanie mniej celw odnosi si do umiejtnoci i postaw ni do wiedzy.
Dosy trudno przekona o koniecznoci pooenia nacisku na podnoszenie
umiejtnoci. Czsto nauczyciele mwi, e bez wiedzy nie mona ksztaci
umiejtnoci i postaw, a wic cele musz dotyczy wiedzy. Widz tutaj powane
niebezpieczestwo pozostawienia uczniw na najniszych poziomach uczenia si
(wiedza), bez ksztacenia analizy, syntezy i ewaluacji. To skutkuje niskimi wynikami
na egzaminach, wic nauczyciele wymagaj wicej wiedzy itd. Aby przekona
oponentw, mona odwoa si do kartoteki testu gimnazjalnego lub maturalnego.
Pytamy, co jest sprawdzane na tecie? UMIEJTNOCI. Dlatego musimy
formuowa cele odnoszce si do ich ksztacenia. Oczywicie przy okazji budujemy
wiedz suc realizacji tych celw. Przez wyznaczanie celw powalajcych
doskonali umiejtnoci, uczymy nie tylko dobrze, ale take do egzaminw!
I to jest dla nauczycieli bardzo powany argument. (Magosia Ostrowska)

www.ceo.org.pl/ok

21


Brak szerszego spojrzenia na cele - nauczyciele podajc cele,

nie zastanawiaj si, jak uczniowie wykorzystaj wiedz i umiejtnoci
w przyszoci, ani czy tak podany cel, jest interesujcy dla uczniw.
W sytuacji, gdy sysz, e dla nauczyciela wane jest by ucze zda egzamin,
staram si wej w polemik. Pytam, czy powinnimy uczy dla egzaminu, czy po to,
eby ucze poradzi sobie w yciu, zdoby dane umiejtnoci? Tu zazwyczaj sysz
gosy, e szkoa chce uczy do ycia, a musi do egzaminu. Proponuj wic
znalezienie zotego rodka. Powiedzenie uczniom celu lekcji z nastawieniem na to,
co kiedy bdzie umia i co wykorzysta w czasie egzaminu. (Bernadetta Czerkawska)
Tumaczc nauczycielom efektywno jaka pynie z formuowania celw
powizanych z praktyk, staram si odwoa do szkolnej rzeczywistoci.
Pytam ich o to, jakie tematy dyktuj swoim uczniom i zapisuj w dzienniku.
Potem pytam ich, czy ich zdaniem tak brzmicy temat jest interesujcy
dla przecitnego nastolatka? Czy oni, majc lat 13 obudziliby si z letargu
na 7 lekcji, syszc taki temat? Zwykle te tematy s po prostu nudne!
Dlatego sugeruj nauczycielom aby wymylali cele atrakcyjne z punktu widzenia
uczniw, takie, ktre ich zaintryguj, zainteresuj. Zwykle powizanie celu
z praktycznym jego wykorzystaniem daje efekt atrakcyjnoci dla ucznia.
Tumacz nauczycielom jak wiele zaley od obudzenia " uczniw na pocztku
lekcji. Myl, e dobrym wiczeniem byoby podanie nauczycielom kilu celw
i kilku kryteriw sukcesu do tego samego tematu lekcji i poproszenie
o wybr najlepszego ich zdaniem zestawu (Justyna Franczak).
To prawda, e nie zawsze mona ciekawie sformuowa cele. W OK wane jest
jednak to, aby zawsze je podawa. Istotne jest, aby uczniowie czuli si bezpiecznie
i wiedzieli, po co to robi. Efektowno mona wprowadza w innym momencie
realizacji tematu. Czasem nieciekawy pozornie cel poprzedza bardzo dobr
i interesujc lekcj. Gorzej, gdy jest odwrotnie. (Ewa Kurek)

22

www.ceo.org.pl/ok

V. Jak sprawdzi, czy cele

zostay osignite?
W ocenianiu ksztatujcym podawanie celw lekcji jest cile zwizane
ze sprawdzeniem, czy cele zostay osignite. Takie podsumowanie lekcji jest
konieczne. Sprawia ono jednak trudno nauczycielom. Pytaj jak sprawdzi wraz
z uczniami, w jakim stopniu osignli cele lekcji i co zrobi jeli jaki cel nie zosta
zrealizowany?
Jakie rady i sposoby wymylilimy?
Zamknicie lekcji z odwoaniem si do celw. Mam par swoich sposobw,
kilka widziaam rwnie na hospitacji, a ostatnio te na lekcjach prezentowanych
w czasie panelu koleeskiego Szkoy uczcej si:
nauczyciel odczytuje cele napisane na tablicy i po oszacowaniu,
ile osb uwaa, e ju osigno ten cel, ciera lub zapisuje przy nich wynik,
krtka kartkwka, krzywka na zakoczenie lekcji,
pytanie odnoszce si do tematu porzdkujce
wiedz uczniw na omwiony temat,
rozmowa w parach: co byo najwaniejsze na lekcji?
(zwrcenie uwagi no to, eby uczniowie skupili si
na celach) i zebranie w rundce bez przymusu,
metoda wiate drogowych do kadego celu i wnioski:
na nastpnej lekcji trzeba wrci do ktrego z celw,
metoda kiesze i szuflada,
pytania do tematu, czyli czego chciaabym/bym
jeszcze dowiedzie si na ten temat?
zamiast zadania podsumowujcego pytania
podsumowujce. O co mona zapyta czowieka,
ktry posiad tak wiedz jak my? Na jakie pytanie
mgby nam odpowiedzie?
Pewnie tych przeksztace moe by jeszcze ze sto.
Najwaniejsze, eby nie stosowa tego samego sposobu przez duszy czas.
(Laura Piotrowska)

www.ceo.org.pl/ok

23

Zapisane cele nie pozwalaj zapomnie obu stronom o tym, po co si dzisiaj

spotkay na zajciach i po co robi te wszystkie fascynujce, czasem dziwne
lub nudne rzeczy. Dziki celom mona take sensownie i konkretnie zakoczy
zajcia (mona uzyska od ucznia informacj: czego si dzisiaj nauczyem,
z czym mam jeszcze trudnoci), co z kolei jest punktem wyjcia do dalszych dziaa
i pracy z uczniem. (Aleksandra Cupok)
Co zrobi, jeli uczniowie nie potrafi oceni, czy cele zostay osignite? To chyba
zaley po prostu od specyfiki klasy. Jeli okae si, e w klasie uczniowie nie
potrafi oceni, czy cel zosta osignity, naley z nimi pracowa nad t
umiejtnoci. Poniewa uczniw obowizuje nacobezu, wic, jak rozumiem, nie
ley w ich interesie przytakiwa w sytuacji, w ktrej cel nie zosta osignity i nie
poradz sobie z wymaganiami. Jeli jednak rzeczywicie uczniowie nie potrafi
oceni, czy cel zosta osignity, mona jeszcze prociej go formuowa
lub nie pozostawia podsumowania na koniec, tylko tak rozpisa cele,
aby w trakcie lekcji mona byo ocenia ich realizacj. I wtedy moe znajdzie si
czas na tak dobrane wiczenia, aby byy take sprawdzeniem realizacji celw.
(Magda Swat-Pawlicka)
Problem braku czasu na sprawdzenie stopnia realizacji celw rozumiem doskonale - dzwonek dzwoni i jest po prostu bezlitosny! Tu rad jest tylko dobre
rozplanowanie czasu, zminimalizowanie aktywnoci podczas zaj na rzecz
podsumowania lekcji, no i trzymanie si planu. Nauczyciele zwykle zgadzaj si
i rozumiej jak wane jest podsumowanie, ale mimo to nie potrafi sobie poradzi z
szybko pyncym na lekcji czasem. Natomiast na wygaszanie opinii w stylu: skoro
zosta zrealizowany materia, to cel zosta osignity bardzo dobrze dziaa
porwnanie do sytuacji, w ktrej znajduje si w wygaszajcy te rewelacje.
Wystarczy zapyta: Czy w takim razie kade przeprowadzone wg planu szkolenie
dla nauczycieli jest gwarancj, e cel szkolenia zosta osignity?
Wtedy albo otwieraj si czowiekowi kanay i zaczynaj przepywa impulsy przez
neurony, co zazwyczaj wie si ze zrozumieniem istoty sprawy, albo po prostu taki
trudny uczestnik nabiera wody w usta i przestaje si popisywa.
(Justyna Franczak)

24

www.ceo.org.pl/ok

VI. Planowanie celw lekcji

W zasadzie wszyscy nauczyciele okrelajcy cele lekcji zgadzaj si z koniecznoci
zaplanowania ich przed lekcj. Jednak maj oni trudno z zaplanowaniem
przebiegu lekcji spjnego z celami i aktywnociami.

Jakie rady i sposoby wymylilimy?

Myl, e dobrze by byo uwiadomi
sobie, e po napisaniu konspektu warto
sprawdzi,
czy
tok
lekcji
jest
podporzdkowany osigniciu celw
i zada konkretne pytania:
ktre aktywnoci su osigniciu
celu 1, ktre 2, itd.?
czy te aktywnoci rzeczywicie
pomog osign dany cel,
czy s adekwatne?
czy na wszystko wystarczy nam
czasu (tu warto rozpisa kade
dziaanie nauczyciela i ucznia
na minuty)?
Warto pamita, e podczas planowania
toku lekcji mona jeszcze modyfikowa jej
cele i nacobezu, bo czasem wanie wtedy
okazuje si, co jest moliwe, a co nie.
(Mirka Motyka)

www.ceo.org.pl/ok

25

Czasami przed lekcj przegldam wiczenia w podrczniku, ale zawsze prbuj

okreli, jaki cel mia autor podrcznika i/lub programu, zamieszczajc je w tym
wanie miejscu. Odkrywam przy tym ciekawe rzeczy, wiele niespjnoci lub
przeadowanie materiau. Dobry przykad: w pitej klasie na lekcji niemieckiego
stosujc si do wicze w podrczniku musiaabym wprowadzi zdania
z czasownikiem modalnym musiewe wszystkich formach osobowych oraz tryb
rozkazujcy we wszystkich trzech formach! Nierealne, niepotrzebne,
wprowadzioby to kompletne zamieszanie. Rozoyam wic to na kilka lekcji
i pozmieniaam zupenie wiczenia. Opracowaam wasne, a na lekcji jeszcze
uczniowie podsunli mi dobre pomysy. Na podstawie podrcznika okrelam wic
cel, a potem weryfikuj materia. Jak to archiwizowa? Najprociej jest opracowa
sobie rozkad materiau w postaci celw. Wwczas masz porzdek i wiesz,
co powinna na ktrej lekcji zrobi. To sprawia rwnie, e niczego nie pominiesz.
A jeli jeszcze wprowadzisz w szkole obyczaj, e zamiast tematu w dzienniku
nauczyciele wpisuj cel lekcji - to jest i archiwizacja i porzdek. Uporzdkowanie
materiau z zastosowaniem celw lekcji ma jeszcze jedn zalet: jeli nauczyciel jest
chory, to wiem, co mam robi, zastpujc go. Mog atwo sprawdzi, co uczniowie
ju powinni wiedzie i dziki temu mog poprowadzi lekcj za nieobecnego
nauczyciela zgodnie z planem i rozkadem materiau. (Ewa Borgosz)

26

www.ceo.org.pl/ok

VII. Narzekanie
Czasami spotykamy nauczycieli, ktrzy specjalnie pitrz trudnoci. Przewanie s
to osoby, ktre nie lubi zmian i broni si przed nimi. Spotykamy si wtedy
ze stwierdzeniami:
Nie ma potrzeby formuowania celw, bo wszystko jest w temacie lekcji.
Niepotrzebne jest przekadanie celw na jzyk ucznia.
Nie widz sensu i moliwoci przekazywania celw
dzieciom w nauczaniu zintegrowanym.
Zawsze to robilimy, o czym tu mwi.
Co mona w takiej sytuacji odpowiedzie.?
Jakie rady i sposoby wymylilimy?
Opornych nauczycieli mona prbowa
przekona do innego mylenia o celach,
przeprowadzajc wiczenie. Kadej osobie
dajemy jeden temat lekcji, bardzo oglnie sformuowany i poprosimy, aby napisali,
jaki cel lekcji bd realizowa. Jest due prawdopodobiestwo, e zostan podane
rne cele lekcji. Jest to dowd na to, e cele lekcji musz by sprecyzowane
i jednoznaczne. Jeeli nie przekonuje nauczycieli stwierdzenie, e warto wiedzie,
dokd si zmierza, moemy zaproponowa inne wiczenie. Prosz, aby wyobrazili
sobie, e rano o 8 zabieram ich do autobusu i mwi, e wyjedamy. Prosz
o zapisanie na karteczce pierwszego pytania, jakie nasuwa im si w tym momencie.
Zdecydowana wikszo zapisuje pytanie dokd jedziemy?, po co wyjedamy?
To jest odpowied na ich rzekomo niepotrzebne podawanie celu lekcji. (Ewa Kurek)
Na komentarze tak to robimy, odpowiadam, e w takim razie bardzo si ciesz
z moliwoci podzielenia si dowiadczeniami i e chtnie skorzystam z ich uwag.
Niestety najczciej okazuje si, e ci, ktrzy krzyczeli najgoniej, maj najwikszy
problem z prawidowym sformuowaniem celw. (Ewa Mazur)
Zawsze podawali cele. Przewanie nauczyciel ma na myli cele do caego
programu, a nie do jednej lekcji. Proponowaabym zgodzi si i zaproponowa
okrelenie celw do tematu: Wyraenia algebraiczne, lub inny rwnie przyjemny.
(Danusia Sterna)
www.ceo.org.pl/ok

27

Centrum Edukacji Obywatelskiej od 2003 roku upowszechnia

ocenianie ksztatujce w polskich szkoach poprzez publikacje,
konferencje, szkolenia i kursy internetowe.
W serii zeszytw Dzielmy si tym, co wiemy trenerzy CEO
opisuj swoje dowiadczenia zebrane w wyniku spotka
(bezporednich i wirtualnych) z tysicami polskich nauczycieli
poznajcych ide oceniania ksztatujcego.
Pisz o tym, co w OK budzi najywsze dyskusje i wydaje si najtrudniejsze, radz,
jak rozwizywa konkretne problemy, cytuj rozwizania zastosowane przez uczestnikw
kursw i szkole.
Radzc innym, czerpi z dowiadcze wyniesionych z wasnej pracy, gdy jako nauczyciele
czsto ju od wielu lat stosuj ocenianie ksztatujce.
Niniejszy zeszyt pierwszy z cyklu - zawiera cenne wskazwki, jak pokonywa trudnoci
zwizane z formuowaniem celw lekcji oraz konkretne rady, jak przekona innych,
e warto, aby i nauczyciel i uczniowie znali i rozumieli cele lekcji.

28

www.ceo.org.pl/ok