Olivera Popovi / Univerzitet Crne Gore

PUTOPIS: OD RUBNOG ANRA

DO GENERATORA NOVIH KNJIEVNIH TEORIJA

U ovom radu razmatra se problematika definisanja putopisa kao knjievnog anra, kao i razlozi za
njegovo manje ili vie intenzivno prouavanje u pojedinim vremenskim razdobljima. Posebna panja posveena
je savremenim pristupima i tumaenjima putopisnih djela koja su dala zamaha novim teorijama i dovela do
konstituisanja novih istraivakih grana nauke o knjievnosti.
Kljune rijei: putopis, orijentalizam, balkanizam, rodni odnosi, nostalgija, kultura putovanja

1. Definicija putopisa
Iako je jedna od najstarijih knjievnih vrsta, putopis zadugo nije bio predmet
temelnjinijeg prouavanja. U knjievnosti se obino doivljavao kao podvrsta, ogranak,
ostvarenje koje je pratilac drugih, znaajnijih vrsta, poput romana ili pripovjedaka, zbog
uvjerenja da ne zahtijeva potpun stvaralaki napor. Putopis je bio prognan sa knjievnog
Olimpa i zbog razliitih profila autora putopisnih djela, meu kojima se mnogi nijesu mogli
podiiti zavidnim umjetnikim talentom, niti su prilikom pisanja imali knjievnih pretenzija.
Kako niije lako precizno i bez dileme definisati koja sve djela moemo nazvati
putopisnim, odnosno izdvojiti odlike koje ih karakteriu i razlikuju od bliskih knjievnih
vrsta (npr. dnevnika, autobiografije, memoara, itd.), tako je ovo pitanje predmet brojnih
rasprava i analiza knjievnih teoretiara. Dean Duda daje, uz napomenu da je treba uzeti
uslovno, sljedeu definiciju putopisa: Putopis je knjievna vrsta tematski oblikovana
vjerodostojnim putovanjem subjekta diskurza (putopisca) koji pripovijeda zgode na putu,
opisuje prostore kojima putuje i mjesta na kojima boravi, iznosi svoja zapaanja o ljudima
koje na putu susree, o njihovim obiajima i nainu ivota te poesto o kulturnim i
umjetnikim znamenitostima krajeva u kojima se zatjee.1 Iz ove definicije izuzeta su djela
u stihu, koja bi se po miljenju nekih drugih teoretiara mogla takoe svrstati u putopisnu
knjievnost.2
1

Dean Duda. Prica i putovanje : hrvatski romanticarski putopis kao pripovjedni zanr, Matica hrvatska, Zagreb
1998 , str. 48.
2
Vidi: Elvio Guagnini. Larcipelago adriatico: forme e generi della letteratura di viaggio, in: Questioni
odeporiche : modelli e momenti del viaggio adriatico, a cura di Giovanna Scianatico e Raffaele Ruggiero,
Palomar, Bari [2007]. (Atti del Convegno tenuto in varie sessioni in Croazia, Bosnia e Albania nel 2007), str.

Pri odabiru kriterijuma za utvrivanje anrovskih obiljeja putopisa veina kritiara

osvre se na kategoriju fikcionalnosti ili nefikcionalnosti, uvodei pojam referencijalnog
pakta, to jest potrebu da se putopisi odnose na postojeu, vantekstualnu stvarnost. Potekoe
u ovom pristupu sadre se u injenici da, i pod uslovom da je lako napraviti razliku izmeu
elemenata realnog i udesnog, esto ju je nemogue utvrditi izmeu stvarnih zbivanja i onih
koji podraavaju stvarnost.3 Jan Borm dodatno istie problematinost kriterijuma
fikcionalno/nefikcionalno napominjui da, kao to se u romanima i pripovijetkama mogu
koristiti istorijski materijali i dokumenta, tako i u putopisima moemo naii na elemente
fikcije, poput izmiljenih pria i mitova. 4 Zatim, autori mogu, radi postizanja satirinih ili
drugih efekata, koristiti izmiljena imena iza kojih je mogue identifikovati stvarno postojea
mjesta i situacije, kao i situirati izmiljenu radnju u okvir poznatih geografskih prostora.
Konano, takva distinkcija doprinosi prouavanju putopisa kao poluknjievnog anra u
sluajevima eliminisanja imaginarnih putovanja iz ovog arhipelaga napisa, kako putopisnu
literaturu naziva Guanjini. Borm vjeruje da shvatanja o tome koje odlike putopis treba da ima
a koje ne proistiu iz pogrenog tumaenja Aristotelovog koncepta podraavanja (mimesis),
koji kritiari primjenjuju samo na fikcionalna djela, umjesto da njime obuhvate sva djela
pripovjedake proze.5 Imajui u vidu ovu problematiku, Ksenija Polouektova predlae
drugaiji oblik razlikovanja. Budui da je svako predstavljanje stvarnosti zbog samog ina
pisanja nuno neka vrsta interpretacije, polovi binarne opozicije ne treba da budu
stvarnost/njena prezentacija, nego razliiti oblici prezentacija stvarnosti (signifier vs.
signifier) i njihova poetska ili/i politika efektivnost i snaga.6
ak Derida ukazuje da potekoe u definiciji proizilaze iz samog principa
klasifikacije, odnosno iz iluzije da postoje isti anrovi. Nasuprot tome, on zastupa stanovite
da su svi anrovi kontamirinani jer funkcioniu po principu odluke koje elemente nekog djela
treba zanemariti da bi ono bilo svrstano u odreeni anr. Ti zanemareni elementi nikada
nijesu stvarno eleminisani ve kontaminiraju tekst, tako da jedan tekst sadri odlike vie
anrova, ne pripadajui ni jednom u potpunosti.7

4
5

36.; Travel Fact and Travel Fiction: Studies on Fiction, Literary Tradition, Scholary Discovery and Observation
in Travel Writing, edited by Zweder von Martels, Leiden: Brill, 1994, p.XI.
Vidi: Jan Borm. Defining Travel: On the Travel Book, Travel Writing and Terminology, in: Perspectives on
Travel Writing, Studies in European Cultural Transition, edited by Glenn Hooper and Tim Youngs, Ashgate,
Aldershot; Burlington, 2004, str. 15 - 16
Isto, str. 16.
Isto, str. 21.
6
Ksenia Polouektova. Foreign land as a Metaphor of Ones Own: Travel and Travel Writin in Russian History
and Culture, 1200s 1800s, A Disertation in History, Presented to the Faculties of The Central European
University in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Doctor of Philosophy, Budapest,
Hungary 2009., str. 11.
7
Jacques Derrida,The Law of Genre, trans. Avital Ronell, Critical Inquiry, Vol. 7, No. 1, 1980, str. 59 65.

2. Savremena prouavanja putopisa

Pored tradicionalnog prouavanja literarnih odlika i vrijednosti putopisa, njegove
narativne strukture, forme, tehnike pripovijedanja, konvencija, retorikih strategija, figura i
stila, posljednjih decenija putopisnim djelima se pristupa i iz perspektive analize diskursa.
Smatra se da putopisna knjievnost organizuje svijet kroz niz prevladavajuih diskursa,
smijetajui ga u okvir naizgled neosporne stvarnosti. Interdisciplinarna i multidisciplinarna
prouavanja putopisnih napisa, znanja koja generiu, njihovog prihvatanja kao normativa,
opte problematike predstavljanja drugosti, uticaja steenih kulturno-drutvenih obrazaca na
doivljaj nove stvarnosti i njeno dekodiranje, potom aspekata vezanih za materijalnu kulturu,
prostorne odnose, prevozna sredstva, itd. dala su zamaha novim teorijama i dovela do
konstituisanja novih istraivakih grana nauke. Tako, na primjer, u knjievnosti od 1960.
godine nastaje imagologija, grana komparativne knjievnosti koja se bavi prouavanjem
knjievnih predubjeenja o stranim zemljamama i narodima kao i o sopstvenoj zemlji i
narodu.8 Od rubnog anra putopis tako postaje dragocjen materijal nudei bogatu grau za
nova itanja i tumaenja.
Plodan doprinos prouavanju putopisnih napisa dale su postkolonijalne studije koje su
uzele maha nakon pojave studije Orijentalizam (1978) Edvarda Saida, koji je, bavei se
konstrukcijom orijentalnog Drugog u kolonijalnoj kulturi, kroz analizu preteno putopisnih
djela pokuao da ilustruje dijalektike odnose kulture i imperije. Osim akademskog odreenja
orijentalizma kao studija o Orijentu, Said orijentalizam definie i kao stil miljenja,
zasnovan na ontolokoj i epistemolokoj distinkciji koja se povlai izmeu Orijenta i
(najee) Okcidenta, a ovu definiciju dopunjava shvatanjem da orijentalizam predstavlja
zapadni stil dominacije, rekonstruisanja i posedovanja vlasti nad Orijentom 9. Said vjeruje
da Orijent nije bio slobodan predmet miljenja zbog uspostavljanja odreenih naina
izlaganja i pisanja o Orijentu kao vaeeg normativa. 10 Smatra da se orijentalizam bolje
shvata kao niz ogranienja u podruju miljenja nego kao pozitivna doktrina11. On istie da
su u napisima zapadnih pisaca o Orijentu vienja i shvatanja Evropljana promovisana kao
univerzalna i opteljudska, superiorna u odnosu na vrijednosti i nain ivota Drugih.
8

10
11

Kako vidimo strane zemlje: uvod u imagologiju, uredio Davor Duki et. al., Srednja Europa, Zagreb, 2009., str.
5.
Edvard Said. Orijentalizam, prevela s engleskog Drinka Gojkovi, Biblioteka XX vek, Beograd, 2008., str.
11
Isto, str. 12.
Isto, str. 60.

Njegova istraivanja pokazuju da je XIX vijek razdoblje u kome ideje o Orijentu - njegovoj
senzualnosti, njegovoj sklonosti ka despotizmu, njegovom aberantnom mentalitetu, njegovoj
naviknutoj nepreciznosti, njegovoj zaostalosti dobijaju zasebnu i nespornu koherentnost;
zbog toga je upotreba rijei orijentalan bila dovoljna za oznaavanje specifinog korpusa
informacija o Orijentu.12 Said meutim upozorava da orijentalizam nije skup lai i mitova
koji bi iezli ako bi istina bila izreena, niti je Orijent bio ideja ili kreacija koja nema
oslonac ni u kakvoj korespondentnoj stvarnosti. Po Saidu, orijentalizam nije nestvarna
evropska fantazija o Orijentu, nego stvoreni korpus teorije i prakse (...), prihvaena reetka
kroz koju je Orijent, kao kroz filter, ulazio u zapadnu svest.13 Polazei od Fukoovog
shvatanja diskursa, ilustrovanog u knjigama Arheologija znanja (Archaeology of Knowledge)
i Disciplinovati i kanjavati (Discipline and Punish), i Gramijevog pojma hegemonije, Said
nastoji da prodre u mehanizme stvaranja i utvrivanja konstelacije ideja o odreenim
geografskim i kulturnim entitetima. U ovom kljuu, kritike analize putopisa usmjerene su na
ilustrovanje evropocentrinog putopisnog diskursa, odnosno na ustanovljavanje uslovljenosti
predstava i ispitivanje retorikih strategija koje dovode do stvaranja korpusa znanja o jednoj
sredini, nuno je postavljajui u inferiornu poziciju u odnosu na sredinu iz koje potie
stvaralac i prenosilac tih znanja, tj. putopisac.
Poseban znaaj za balkanske zemlje i tumaenje putopisnih djela o Juogoistonoj
Evropi imaju analize bugarske teoretiarke Marije Todorove, koja na tragu Saidovih
istraivanja uvodi pojam balkanizam, koji sa orijentalizmom dijeli pristup jednoj
heterogenoj, dinaminoj i sloenoj ljudskoj stvarnosti s nekritiki esencijalistikog
stanovita.14 Todorova balkanizam definie kao specifini diskurs koji odreuje stavove
prema Balkanu i radnje usmjerene na njega, odnosno kao stabilni sistem stereotipa (...) koji
stavljaju Balkan u kognitivne mengele.15 Vjeruje da je to jedan od najstarijih recepata,
formi, ema ili 'mentalnih obrazaca' putem kojih se plasiraju informacije o Balkanu, i to
naroito u novinarstvu, politici i knjievnosti.16 Dok se Orijent prikazuje kao apsolutno
Drugo u odnosu na Evropu, Balkan ima liminalni poloaj, te se prikazuje kao most ili kao
raskre koje spaja Istok i Zapad. Ta meupozicija izmeu Evrope i Azije dovodi do
etiketiranja

12
13
14

Balkana

kao

polurazvijenog,

polukolonijalnog,

polucivilizovanog

Isto, str. 275.

Isto, str.14 16.
Marija Todorova. Imaginarni Balkan, prevele s engleskog A. B. Vuen i D. Starevi, Biblioteka XX vek, 2.
izdanje, 2006, str. 54 55.
15
Isto, str. 7 10.
16
Isto, str. 7 8.

poluorijentalnog.17 Dakle, dok orijentalizam predstavlja diskurs o imputiranoj opoziciji,

Todorova smatra da je balkanizam diskurs o imputiranoj dvosmislenosti.18 Balkan se ne
poima kao drugo ve kao nepotpuno sopstvo Evrope.
Meu anrovima koji su najvaniji kanali za irenje balkanizma Todorova identifikuje
putopise, politiku esejistiku i akademsko novinarstvo. Posebnu panju poklanja putopisima i
izvjetajima politikih posmatraa, agenata i diplomata, jer se u njima mogu otkriti poeci i
postepeno uobliavanje predstave o Balkanu kao posebnom geografskom i kulturnom
entitetu. Uz to, ti putnici imali su ulogu dananjih novinara oblikovali su javno mnjenje,
izraavajui dominantne ukuse i predrasude svog vremena, pa se u njihovim opisima moe
pronai kombinacija skoro svih elemenata koji su oblikovali postojei stereotip o Balkanu.
Ono to je zajedniko i kategoriji orijentalnog i balkanskog jeste da su obje koritene da
oznae suprotnost predstavi o Evropi, koja simbolie istou, red, samokontrolu, karakter,
osjeaj za zakon, pravdu, efikasnu administraciju.19
Takoe plodno polje istraivanja putopisne knjievnosti tie se rodnih odnosa,
odnosno isticanja

dominantno

muke

perspektive

posmatranja

svijeta,

obiljeene

patrijarhalnim vrijednostima. Erik Lid (Eric Leed) navodi da je u "istoriji patrijarhalnih

drutava (a do sada nije bilo drugih) ovjeanstvo [...] nosilo masku mukarca, a putovanje je
bilo aktivnost te 'osobe'.20 Lid ocjenjuje da je pripisivanje osobine mobilnosti mukarcima a
stacionarnosti enama proizvod tog nametanja kulturnih modela koji crpe svoju snagu iz slike
mukosti otjelovljene u liku putnika.21 Analizirajui specifinosti putopisa nekih enskih
autora, objavljenih u periodu od 1860. do 1930. godine, Sara Mils (Sara Mills) tvrdi da su i
one elemente koji su bili zajedniki enskim i mukim autorima kritiari tumaili i ocjenjivali
drugaije.22 Mils smatra da je uzrok toga niz diskurzivnih pritisaka na produkciju i recepciju
djela, sa kojim se spisateljice suoavaju drugaije u odnosu na njihove kolege mukarce.
Tako su, na primjer, neka od ovih putopisnih ostvarenja bila prouavana kao biografske
studije izuzetnih usjedjelica.23 Mils vjeruje da sam nain kategorizacije putopisnih djela kao
biografskih predstavlja pokuaj da se enama uskrati status stvaralaca kulturnih sadraja.
Spisateljice su, po njenom miljenju, preteno zanemarivane u krugovima knjievnih
istoriara i teoretiara, iako su njihova djela meu italakom publikom bila popularna. Mils
17

Isto, str. 68 69.

Isto, str. 71.
19
Isto, str. 241.
Eric J. Leed. La mente del viaggiatore: dall'Odissea al turismo globale, Il mulino, Bologna 1992., str. 326.
21
Isto, 327.
Sara Mills. Discourses of Difference: An analysis of womens travel writing and colonisation. Routledge,
London and New Yourk, 2005, str. 5.
23
Isto.
18

20

22

u ograniavajue faktore navodi i diskurs o enstvenosti, koji je postavljao pitanje

narativne pozicije ena putopisaca. Dok je kod mukih autora to najee junak avanturista,
enski autori preferiraju drugaije figure: bolniarka, brina majka ili ena, filantrop itd. U
tematskom smislu takoe su postojala oekivanja/ogranienja. Dok je, na primjer, u
putopisima mukaraca seksualnost bila esta tema, za spisateljice je to smatrano
neprikladnim. Van horizonta oekivanja bio je i nauni pristup, inae veoma popularan kod
mukih autora, ve je bio poeljan neki familijarniji ton i tematika vezana za ljudska
osjeanja.24 Spisateljice su bile primorane i da pojedine djelove teksta iskljue jer izdavai
nijesu vjerovali u istinitost dogaaja o kojima su pripovijedale ili neke vrste informacija
nijesu smatrali prikladnim za knjigu iji je autor ena. 25 Taj normativni pristup po kome su
blagost i umjerenost bile poeljne u putopisnim djelima spisateljica, istovremeno je bio i
uzrok njihovog iskljuivanja iz analize knjievnih kritiara.26
Savremena istraivanja usmjerena su na pronalaenje i analizu putopisa iji su autori
ene, utvrivanje njihove recepcije u vrijeme objavljivanja, ispitivanje njihove perspektive u
prikazivanju posjeenog civilizacijskog prostora, diskurzivnih ogranienja njihovih napisa,
kao i uea u stvaranju ili naruavanju postojeih kulturnih modela. Ponekad se akcenat
stavlja na pronalaenje odlika i ideja koje bi bile u skladu sa dananjim feministikim
stavovima. U tom proto-feministikom kljuu putopisna narativa enskih autora tumai se
kao literatura u kojoj se postavlja neki pozitivan uzor, na primjer isticanje ene kao snane
individue koje zadrava svoju enstvenost i koju odlikuju pohvalne osobine.27 Takoe, postoji
i tenja da se nanovo ispie istorija, odnosno da se istakne uloga ena i njihov znaaj u
kreiranju istorije.28 Te namjere esto dovode do parcijalnih itanja njihovih putopisnih djela i
zanemarivanja njihove politike produkcije, kao i nedovoljnog ispitivanja uzroka njihove
popularnosti.29 Time se proputa i prilika sloenije i dublje analize naina na koji se ene
suoavaju ne samo sa patrijahalnim, ve i sa drugim oblicima autoriteta i koliko uestvuju u
njihovom kreiranju i jaanju.
Osim ve pomenutih, u putopisima nalazimo potvrdu postajanja i mnogih drugih
diskursa: diskursa o etnografiji, rasnoj superiornosti, divljatvu, plemenitom divljaku, itd. 30
Holand i Hugan, na primjer, smatraju da su putopisi u odreenoj mjeri utoite za
24

Isto, str. 94 98.

Isto, str. 109.
26
Isto, str. 42.
27
Isto, 29 34.
28
Isto, str. 33.
29
Isto, str. 35.
30
Isto, str. 72.
25

samozadovoljne, nostalgino nazadne vrijednosti srednje klase, budui da uglavnom prenose

mitove mukaraca bijelaca, pripadnika srednje klase i heteroseksualne orijentacije.31
Prouavanje putopisa pokrenulo je i niz drugih interesovanja kao to su doivljaj
prostorno-vremenskih odnosa, razmiljanja o opozicijama poput centra i periferije, doma i
inostranstva, pitanje granica, nostalgije, shvatanje progonstva, preispitivanja identiteta, itd.
Po rijeima Debi Lisl, jo od poetka zapisivanja istorije "metafora putovanja bila je
centralna u nainu na koji ljudi i kulture lociraju semi sebe i priaju prie o svijetu u kome
ive".32 Prema njenom miljenju, putopisima treba pokloniti najvie panje pri izuavanju
kretanja globalne politike, budui da se putem "spacijalizacije subjektiviteta destinacije
stvaraju, vrednuju i prosuuju u skladu sa navodno univerzalnim kategorijama civilizacije i
sigurnosti koje karakteriu putopiev dom."33 Iako svoje utiske stie na proputovanju,
putopiscu je referentna taka dom, ije su vrijednosti nesporne, i opozicija izmeu doma i
inostranstva upravo dovodi do stvaranja opozicije "mi" i "oni". 34 Pri tome se u dom uitavaju
kategorije stabilnosti i sigurnosti, dok je spoljni svijet opasno i esto divlje mjesto podobno
za uenje i elienje, ali ne i za preseljenje putopisca u tu sredinu i prihvatanje njenih
vrijednosti.
Kategorija vremena i njena neraskidiva veza sa prostorom takoe je znaajna za
analizu putopisnih napisa. Vienje istorije kao progresivnog niza uzrono-povezanih
dogaaja i njegovo reprodukovanje kroz putopisni zapis omoguava putopiscu zapadnjaku
povezivanje posjeenog mjesta sa odreenom evolutivnom fazom i procjenu njegovih
vrijednosti i dostignua u skladu sa zapadnjakim i prosvjetiteljskim civilizacijskim
vrijednostima.35 Evolucionistiki koncept istorije i napretka ini da se posjeena mjesta
lociraju ne samo kao udaljena u prostoru nego i u vremenu, to pomae putopiscu da uvrsti
svoj autoriret svjedoka i interpretatora. On sebi dodjeljuje mjesto privilegovanog posmatraa
jer prisustvuje razvijanju procesa koji su na civilizacijskom prostoru sa koga potie ve
dovedeni do kraja. Otuda i osjeanje nostalgije za jednostavnom, nevinom i neiskvarenom
civilizacijom koju putopisac navodno zatie na svom putovanju, dok je ona u njegovom
drutvu dio daleke i nepovratne prolosti. Svetlana Bojm (Svetlana Boym) nostalgiju definie

31

Patrick Holland , Graham Huggan. Tourists with Typewriters: Critical Reflections on Contemporary Travel
Writing, The University of Michigan Press, Ann Arbor, 1998, str.VIII
32
Debbie Lisle. The Global Politics of Contemporary Travel Writing, Cambridge University Press, New York,
2006, str. 36.
33
Isto, str.137.
34
Isto.
35
Isto, str. 208 209.

kao enju za domom koji vie ne postoji ili nikada nije postojao. 36 Po njenom miljenju,
nostalgija je osjeanje gubitka i dislokacije, ali je to takoe i romansa sa sopstvenom
fantazijom.37 Prouavajui nostalgiju kao istorijsko osjeanje i kao rezultat novog doivljaja
vremena i prostora, odnosno pobune protiv moderne ideje o vremenu, Bojm istie da
nostalgija sjedinjuje u sebi dva naizgled udaljena vremenska trenutka: prolost i budunost.
Naime, fantazije o prolosti, uslovljene potrebama sadanjosti, imaju direktan uticaj na
budue stvarnosti.38 Meuzavisnost nostalgije i tehnologije pokazuje se u injenici da
tehnologija podstie nostalgiju za stvarima za koje nijesmo znali da smo ih izgubili, kao i
nostalgiju za sadanjim trenutkom koji nam izmie pred oima. 39 Brza industrijalizacija i
modernizacija pojaale su enju za sporijim ritmom prolosti, drutvenom povezanou i
tradicijom. Bojm upuuje na romantizam i raanje masovne kulture kao razdoblje formiranja
nostalgije kao istorijskog osjeanja. To je vrijeme institucionalizacije nostalgije, vrijeme kada
prolost dobija svoje mjesto u muzejima, kada postaje batina, kada in komemoracije
izgleda kao da ima ulogu prikrivanja nepovratnosti vremena.40 Nostalgiar ezne za
nevinou, za nemogunou mitskog povratka, za gubitkom 'zaaranog svijeta' sa jasnim
granicama i vrijednostima.41
Sva ova interesovanja, analize istorije i prakse putovanja i njihovih raznih formi esto
se podvode se pod termin "kultura putovanja".42 Uzimajui putovanje kao integrativnu
praksu, ona podrazumijeva "sve procese koji upotpunjuju kruni tok kulture, i to u rasponu od
proizvodnje, tekstova i njihovih formi, preko itanja i potronje do ivljenih kultura i
drutvenih odnosa (Johnson 1996), odnosno preko putovanja viestruko povezane momente
reprezentacije, identiteta, proizvodnje, potronje i regulacije (du Gay i dr. 1997)." 43 U okviru
ovog ireg polja obuhvaenog pojmom kulture putovanja, u koji spadaju proizvodi
namijenjeni putnicima (plakati, televizijske emisije, broure, vodii, suveniri...) kao i oni koje
stvaraju sami putnici (fotografije, snimci, biljeke...) knjievni putopisi zauzimaju povlateno
mjesto i predstavljaju stabilan i uslovno reeno visoki anr, gotovo upuujui na razliku
izmeu visoke i popularne kulture.44
36

42

Svetlana Boym. Nostalgia and Its Discontents, Hedgehog Review. Critical Reflections on Contemporary
Culture, The Uses of the Past, vol. 9, No.2, summer 2007, http://www.iascculture.org/eNews/2007_10/9.2CBoym.pdf , str. 7
37
Isto
38
Isto, str. 8.
39
Isto, str. 10.
40
Isto, str. 13.
41
Isto, str. 12.
Dean Duda. "Ostavljeno veslo na galiji nacije: knjievni modernizam i kultura putovanja", Re : asopis za
knjievnost i kulturu, i drutvena pitanja, oktobar 2005, br.73/19, str. 97.
43
Isto, str. 98.
44
Isto, str. 100 101.

Pregled teorijskih ishodita multidisciplinarnog i interdisciplinarnog prouavanja

putopisnih djela otkriva bogatstvo grae ovog knjievnog anra i mogunosti analize koje
nudi, posebno u oblasti imagolokih studija. Stoga je njihovo izuavanje u svijetu posljednjih
decenija veoma aktuelno i predstavlja podsticaj za istraivanja ovog tipa i u Crnoj Gori.

Literatura
Borm, Jan. Defining Travel: On the Travel Book, Travel Writing and Terminology, in:
Perspectives on Travel Writing, Studies in European Cultural Transition, edited by Glenn
Hooper and Tim Youngs, Ashgate, Aldershot ; Burlington, 2004.
Boym, Svetlana. Nostalgia and Its Discontents, Hedgehog Review. Critical Reflections on
Contemporary Culture, The Uses of the Past, vol.9, No.2, summer 2007, http://www.iascculture.org/eNews/2007_10/9.2CBoym.pdf
Derrida, Jacques. The Law of Genre, trans. Avital Ronell, Critical Inquiry, Vol. 7, No. 1,
1980.
Duda, Dean. "Ostavljeno veslo na galiji nacije: knjievni modernizam i kultura putovanja",
Re : asopis sa za knjievnost i kulturu, i drutvena pitanja, oktobar 2005. br.73/19, str. 97
117.
Duda, Dean. Prica i putovanje : hrvatski romantiarski putopis kao pripovjedni anr, Matica
hrvatska, Zagreb, 1998.
Holland, Patrick, Huggan, Graham. Tourists with Typewriters: Critical Reflections on
Contemporary Travel Writing, The University of Michigan Press, Ann Arbor, 1998.
Leed, Eric J. La mente del viaggiatore : dall'Odissea al turismo globale, Il mulino, Bologna
1992.
Lisle, Debbie. The Global Politics of Contemporary Travel Writing, Cambridge University
Press, New York, 2006.
Mills, Sara. Discourses of Difference: An analysis of womens travel writing and
colonisation. Routledge, London and New Yourk, 2005.
Guagnini, Elvio. Larcipelago adriatico: forme e generi della letteratura di viaggio, in:
Questioni odeporiche : modelli e momenti del viaggio adriatico, a cura di Giovanna
Scianatico e Raffaele Ruggiero, Palomar, Bari [2007]. (Atti del Convegno tenuto in varie
sessioni in Croazia, Bosnia e Albania nel 2007).
Kako vidimo strane zemlje: uvod u imagologiju, uredio Davor Duki et al., Srednja Europa,
Zagreb, 2009.

Polouektova, Ksenia. Foreign land as a Metaphor of Ones Own: Travel and Travel Writin in
Russian History and Culture, 1200s 1800s, A Disertation in History, Presented to the
Faculties of The Central European University in Partial Fulfillment of the Requirements for
the Degree of Doctor of Philosophy, Budapest, Hungary 2009.
Said, Edvard. Orijentalizam, prevela s engleskog Drinka Gojkovi, Biblioteka XX vek,
Beograd, 2008.
Todorova, Marija. Imaginarni Balkan, prevele s engleskog A. B. Vuen i D. Starevi,
Biblioteka XX vek, 2. izdanje, 2006.
Travel Fact and Travel Fiction: Studies on Fiction, Literary Tradition, Scholary Discovery
and Observation in Travel Writing, edited by Zweder von Martels, Leiden: Brill, 1994.