Kontak 'Srama'

Anahtar harekete geirildiinde ve hareketlendirme kuvveti etkisinde kontaklar birbirine

dokunduunda ksa srede hzlca tekli bir sreklilik kurduklar varsaylr. Buna varsayma ramen,
ne yazk ki anahtarlar tam olarak bu grevi baaramazlar. Hareket eden kontan ktlesi ve
mekanizmadaki ve/veya kontak maddesindeki doal esneklikten dolay kontaklar tam durmadan ve
devaml konta salamadan nce milisaniyeler periyotu ile kapanarak "sra" yacaktr. Birok
uygulamada anahtar sramas nemsenmez: eer anahtar, her harekete geirildiinde birka
dn iin akkor lamba "sramalarn" kontrol ediyorsa nemsizdir. Lambann snma zaman
srama periyodunu oka atndan lamba operasyonunda dzensizlik meydana gelmeyecektir.
Bununla birlikte eer anahtar hzl yant sresi ile bir elektronik ykselte yada dier devreye bir
sinyal gndermek iin kullanlrsa kontak sramas ok fark edilebilir ve arzu edilmeyen etkiler
oluturabilir:

Osiloskop ekranna yakn bir bak, anahtar bir kere harekete geirildiinde elektrik verilmesi ve
elektrik kesilmelerinin kt bir setini aa vurur:

rnein eer bu anahtar, basma dmeli anahtarn her bir harekete geirilmesi sayacn deerini 1
artrmada ykml olsun diye saysal saya devresine "saat" sinyali salamak iin kullanlsayd,

karlk olarak grlecek olan ey saya anahtarn her harekete geiriliinde bir ok saym aracl
ile artrlacak olmasdr. Modern sistemlerde mekanik anahtarlar sklkla saysal elektronik devre
arayzl olduundan anahtar kontak sramas yaygn tasarm dncesidir. Her naslsa, srayan
kontaklar tarafndan meydana getirilen "atrdama", alc devrenin temiz, verimli kapal/ak geiini
grsn diye giderilmelidir:

Anahtar kontaklar birka farkl yolla sratlmayabilir. En direkt yntem problemin kaynan
bulmaktr ve buda anahtarn kendisi. Burada minimum srama iin anahtar mekanizmasnn
tasarm konusunda birka neri vardr:

Hareket eden kontan kinetik enerjisini azaltmak. Bu sabit kontak zerinde duraan hale
gelen etkinin kuvvetini azaltacak, bylece sramay minimize edecektir.

Hareket eden kontaktan etki kuvvetini yavaa emsin ve serbeste geri ekilsinler diye sabit
konta(lar) zerinde "tampon yaylar" kullann.

Direkt etkiden ziyade "vuran" yada "kayan" kontak anahtar tasarlayn. "bakl" anahtar
(alter) tasarm kayan kontak kullanr.

Anahtar mekanizmasnn titreim hareketini hava yada ya "ok emici" mekanizmas

kullanarak azaltn.

Bir sabit kontak esnekliini kaybettiinde en azndan dierlerinden biri hala salam kontak
olsun diye, her biri az miktarda farkl ktle yada kontak boluuna sahip birbiri ile paralel
kontak setleri kullann.

Szdrmaz ortamda sv civa ile kontaklar "slatn". Balang konta yapldktan sonra civann
yzey gerilimi, hareket eden kontak sabit konta birok kez sratacak olmasna ramen
devre srekliliini salayacaktr.
Bu nerilerden her biri snrl srama iin anahtar performansnn grnmnden bir miktar
fedakarlk eder ve bu nedenle tm anahtar snrl kontak sramal tasarlama fikri elverisizdir.
Kontan kinetik enerjisini azaltmak iin yaplan deiiklikler, anahtarn ynetebilecei gerilim
miktarn ve kesebilecei akm miktarn snrlayan kk ak-kontak ayrlna yada yava-hareket

eden kontaa neden olabilir. Kayan kontaklar sramazken dahi "grlt" (hareket ederken
dzensiz kontak direncinden kaynaklanan dzensiz akm) retir ve normal kontaklardan daha fazla
mekanik ypranmaya maruz kalr.
oklu paralel kontaklar daha az srama verir fakat sadece byk anahtar karmaklnda ve
maliyetinde. Kontaklar "slatmak" iin kullanlan civa srama azaltlmas anlamnda ok etkilidir
fakat malesef dk amper tama kapasiteli anahtar kontaklaryla snrldr. Ayn zamanda civaylaslatlm kontaklar yerekiminin kazara yanl yne ynlenmi kontaklar "kprlemeye" neden
olmas gibi genellikle montaj pozisyonunda snrldr.
Eer anahtar mekanizmasn tekrar-tasarlamak bir seenek deilse, sinyal durumu iin dier devre
bileenleri kullanlarak mekanik anahtar kontaklarn harici olarak geri sramas nlenebilir.
rnein, anahtarn kna eklenmi dk-gei filtre devresi, kontak sramas tarafndan
retilmi gerilim/akm dalgalanmalarn azaltacaktr:

Anahtar kontaklar btnleik geciktirmeli ("tek-at" devreleri olarak adlandrlr) kararll belli
olmayan transistr devreleri (yksek yada dk durumu "kayt eden (tutan)" devreler) yada iftift ynl anahtar tarafndan kontrol edilen iki giri kullanlarak elektronik olarak geri sramasz
yaplabilir. ok katl titreici olarak adlandrlan bu kararll belli olmayan devreler daha sonraki
blmde detayl bir ekilde tartlacaktr.