TEMA: Raunarska memorija

SADRAJ
strana

1.
Uvod...................................................................................................................................3
2. ROM memorija...............................................................................................................4
2.1. Primjena ROM memorije................................ ..................................................5
2.2. Vrste ROM memorije....................................................................................... .6
3. RAM memorija............................................................................................................. 7
3.1.Statiki RAM......................................................................................................8
3.2.Dinamiki RAM..................................................................................................8
3.3. Ke memorija...................................................................................................9
4. Literatura.....................................................................................................................11

1. UVOD
Osnovna definicija memorije gdje se kae da je to sposobnost nekog organizma
da sauva, zadri te kasnije pozove informaciju se moe koristiti i kada govorimo o
raunarskoj memoriji. Memorija se kod ovjeka uva u memorijskim elijama mozga koji
je sposoban informaciju pohraniti i kasnije je pozvati. Koliko dugo informacija ostaje
zadrana u naem mozgu zavisi u kojem dijelu memorije mozga je sauvana i kako je
sauvana. U dugotrajnom pamenju nam ostaju recimo imena lanova porodice,
pojmovi i informacije koje esto koristimo. Raunarska memorija se najvie razlikuje od
memorije mozga jer su informacije ili podaci sauvani mehanikim, optikim, ili drugim
principima u hardver ureajima a nain uvanja i vrijeme trajanja zavisi od tipa koritene
memorije. Postoji vie vrsta memorija raunara odnosno memorija koje raunar moe
da koristi.

2. ROM memorija
ROM (Read-only memory) - memorija iz koje se podaci mogu samo itati). Koristi
se kao medij za pohranu podataka u raunarima. Zbog toga to se na ovakav medij
podaci ne mogu (na jednostavan nain) zapisivati, njegova upotreba je najea kod
distribucije firmvera (vrste softvera to je u uskoj vezi sa raunarskim hardverom, gdje
nema potrebe za estim auriranjem). Dananji poluprovodniki ROM ima tipian oblik
integralnog kola, ono to obino zovemo "ip", a razlikujemo ga od ostalih "ipova"
esto samo po upisanim oznakama..
ROM memorija je takva da kada se podaci jednom u nju upiu, oni se ne mogu menjati
(brisati stari i upisivati novi), ve se mogu iz nje samo oitavati.
Vrlo vana osobina ROM memorije je ta da kada se iskljui napajanje raunara, ona
zadrava podatke upisane u njoj, bez obzira koliko dugo nema napona za napajanje.
Zahvaljujui ovoj osobini ROM memorije mogue je i startovanje raunara po ukljuenju
napajanja.
Naime, proizvoa matine ploe uvek smeta na nju jedan ip sa ROM memorijom u
kojoj se pored ostalog nalazi i startni program, na iji poetak se po ukljuenju
napajanja upuuje mikroprocesor. Startni program se ne moe smestiti u RAM
memoriju, poto je po ukljuenju napajanja ona prazna. Zato mikroprocesor uvek kree
od memorijske adrese u ROM memoriji na kojoj je smetan poetak startnog programa,
pone njegovo izvravanje, pa onda ve prema upisanom programu poziva i ostale
programe koji omoguavaju testiranje ispravnosti pojedinih komponenti raunara
(POST Power On Self Test), zatim podeavanje i definisanje tipova prikljuenih
elemenata raunara (Setup) i na kraju poziva but (Boot) instrukcije koje zapoinju
uitavanje operativnog sistema instaliranog na raunaru.
Pored ovih programa u ROM memoriji se nalaze i BIOS (Basic Input Output System)
programi koji upravljaju raznim hardverskim komponentama u PC raunaru, tako to
prestavljaju vezu izmeu tih komponenata i operativnog sistema.

Slika 1: Tipian primjer ROM ipa

2.1. Primjena ROM memorije

Mnogi mikrokontroleri objedinjuju na jednom ipu ROM program, jezgro
procesora, neke intergrirane periferne jedinice i RAM. Praktino svi mikroprogramirani
procesori imaju na istom ipu neku vrstu ROM-a koji sadri kontrole.
U ranim osamdesetim godinama XX vijeka, kuni raunari su imali kompletan operativni
sistem na ROM-u. Potreba za nadogradnjom tada je iziskivala zamjenu starog ipa
novim koritenjem lemila i sl. alata.
Konzole za igranje od 70-ih do sredine 90-ih godina XX vijeka su kao primarni nain
distribuiranja softvera koristile ROM upakovan u plastina kuita - kertrid. Ovaj nain
bio je u primjeni i kod nekih kunih raunara. Od 2000. godine, samo rune konzole za
igranje koriste ovakve kertride.
Trenutno postoji tendencija smjetanja softvera na diskove umjesto na ROM. Ovo
omoguava lake izmjene a ni operativni sistemi se vie gotovo uopte ne smjetaju na
ROM. Ipak, ROM je zadrao svoju primjenu kod raunara, npr. za smjetaj BIOSa, ali i
tu u svojoj modifikovanoj verziji - flash-ROM. Mobilni telefoni i neki drugi runi
elektronski ureaji koji barataju podacima takoer koriste ROM ili flash memoriju.
Jedan od razloga zbog kojih je ROM jo uvijek u upotrebi je brzina - magnetni diskovi su
mnogo sporiji. Drugi je injenica da se upravljaki program potreban za rad diska ne
moe nalaziti na samom disku. Zato je BIOS jo uvijek na ROM-u. Uz ovo, mrene i
grafike karte neke svoje osnovne funkcije implementiraju preko softvera pohranjenog
5

na ROM-u. Dalje, u posebno tekim uslovima rada (vibracije, veliko ubrzanje), gdje su
diskovi neprimjenljivi zbog svoje osjetljivosti, ROM je nezamjenljiv.
2.2. Vrste ROM memorije
Kod klasinih ROM ipova, podaci se na njih upisuju tokom samog procesa proizvodnje
i kasnije se ne mogu mijenjati. Ali, ima i drugih vrsta ROM-a kod kojih je to mogue:
* PROM (Programmable Read-Only Memory) koji se mogu programirati upotrebom
posebnog ureaja - PROM programera. esto se prilikom upisivanja podataka na ovaj
nain kidaju unutranje veze, te se zbog toga PROM moe samo jednom programirati.
* EPROM (Erasable Programmable Read-Only Memory) Njihov sadraj se moe
brisati izlaganjem ultraljubiastom (UV) svjetlu a zatim upisati drugi putem EPROM
programera. Broj izlaganja UV zrakama nije neogranien.
* EAROM (Electrically Alterable Read-Only Memory) Moe mu se mijenjati sadraj,
dio po dio, ali nije dizajniran za este izmjene te uglavnom figurira kao ROM. Koristi se
kao oblik sigurne pohrane sistemskih postavki. Zamijenio ga je CMOS RAM podran
napajanjem iz litijumske baterije
* EEPROM (Electrically Erasable Read-Only Memory) u formi flash memorije; moe
im se cijeli sadraj, ili samo dio, izbrisati elektrinim putem, zatim novi podaci upisati
bez potrebe za vaenjem ipa van raunara (digitalnih kamera, MP3 ureaja i sl.). Ovaj
proces je ipak sporiji od upisivanja podataka u RAM ili itanja iz bilo kojeg ROM-a.
Primjenom blokade upisivanja podataka, memorija iz koje se mogu i itati i u nju
upisivati podaci, se privremeno moe pretvoriti u memoriju iz koje se podaci mogu samo
itati.
* CD-ROM nije oblik elektronskog ROM-a, ve je to vrsta kompakt diska. Sa CDROM-a se moe samo itati, odatle i naziv. Kod CD-R moe se pisati samo jednom,
nakon toga samo itati (slino kod PROM) i CD-RW, u koga se moe vie puta upisivati
i itati (kao EEPROM).

3. RAM memorija
RAM memorija vrlo je vana komponenta svakog raunara. Ve i najmanje
upueni korisnici raspituju se koliko to rama ima?. Ipak, oni malo vie iskusni, pitae i za
kvalitetu memorije. Dakle, u ovom sluaju nije vana samo kvantiteta ve i kvaliteta.
Random Access Memory (RAM) uz npr. HDD (Hard Disk Drive) spada u kategoriju
ureaja za pohranu podataka. Raunar, sadraju takve memorije moe pristupiti bilo
kojim redoslijedom i velikim brzinama. Ovakva memorija suprotnost je sekvencijalnim
ureajima (kao npr. davne magnetske vrpce) koje su zbog izveenja zapisa primorane
itati podatke tono odreenim redoslijedom. U RAM raunar moe i itati i pisati
podatke i to samo privremeno, to znai da nakon gaenja raunara svi podaci sa
ovakve memorije nestaju. U razvoju su memorije kod kojih se to nee dogaati.
Zanimljivo je i dijeljenje RAM-a na particije, kao to se obino dijele tvrdi diskovi, samo
to u je sluaju RAM-a, particija kreirana na njemu mnogo bra od one na tvrdom disku.
esto se naziva i ramdisk.
Prema nainu izrade RAM memorija se deli na dve osnovne vrste:
* statiki RAM (SRAM) i
* dinamiki RAM (DRAM).

Slika 1: Razne vrste RAM modula

3.1. Statiki RAM

Memorijski elementi kod statikog RAM-a su napravljeni korienjem flipflopova, pa zahvaljujui tome, kada se neki podatak upie u njih, on ostaje
nepromenjen sve do sledeeg upisa u istu lokaciju ili do iskljuenja napona napajanja.
3.2. Dinamiki RAM
Za razliku od SRAM-a, memorijski elementi kod dinamikog RAM-a su
napravljeni od minijaturnih kondenzatora, koji vremenom gube svoje naelektrisanje,
pa je neophodno povremeno obnavljanje upisanih podatka. To obnavljanje se obavlja
svakih nekoliko milisekundi, a taj proces se naziva osveavanjem.
Kao posledica razliitih tehnologija proizvodnje SRAM i DRAM memorije imaju i
razliite karakteristike. SRAM memorija je skuplja za proizvodnju, na odreenu povrinu
se moe postaviti ograniena koliina memorije, ali je zato veoma brza, to jest proces
upisivanja u nju i uitavanja iz nje se brzo obavlja.
DRAM memorija je jeftinija, na odreenu povrinu se moe smestiti mnogo vea
koliina memorije, ali je zato i desetak puta sporija od SRAM memorije. U PC
raunarima se koriste i statika i dinamika RAM memorija.
Dinamika memorija se koristi kao glavna radna memorija. U nju se uitavaju
programi koje raunar treba da izvrava, kao i podaci koji se tim programima obrauju.
Kako je vreme pristupa memorijskim lokcijama u dinamikoj memoriji znato due od
brzine kojom mikroprocesor moe da obradi dobijene podatke iz memorije, zakljuuje
se da e mikroprocesor gubiti mnogo vremena ekajui da dobije potrebne podatke iz
memorije, to bi dovelo do velikog usporenja rada raunara. Da bi se to spreilo,
izmeu glavne radne memorije koja je realizovana kao dinamiki RAM i
mikroprocesora se postavlja manja koliina znatno bre statike RAM memorije.
Ova memorija se naziva ke memorijom.

Uobiajene vrste RAM-a su:

* SRAM, skraeno od en. Static RAM
* NV-RAM od en. Non-Volatile RAM
* DRAM en. Dynamic RAM
o Fast Page Mode DRAM
o EDO RAM en. Extended Data Out DRAM
o SDRAM en. Synchronous DRAM
+ DDR SDRAM en. Double Data Rate Synchronous DRAM
+ RDRAM ili Rambus DRAM
+ DDR2RAM
3.3. Ke memorija
Naziv ke memorije potie od rei cache memory, to u prevodu znai skrivena
memorija. Skrivena u smislu da je realizovana hardverski, da je skrivena od
programera, tj. programer ne moe da utie na ke memoriju. Razlog uvoenja ke
memorije je relativno veliko vreme pristupa radnoj memoriji. Ke memorija se koristi za
ubrzavanje pristupa radnoj memoriji, a samim tim i za ubrzavanje rada raunara.
Kapacitet ke memorije je znatno manji od kapaciteta radne memorije. Vreme pristupa
ke memoriji je za red veliine manji od vremena pristupa radnoj memoriji.

U ke memoriji se nalaze oni sadraji iz radne memorije kojima se najee pristupa.

Pri itanju ili upisu najpre se proverava da li je traeni sadraj u ke memoriji. Ako jeste,
pristupa se ke memoriji, a ako nije, pristupa se radnoj memoriji.

Karakteristike ke memorije
Osnovne karakteristike ke memorije su:
Vreme pristupa
Kapacitet ke memorije
Dimenzija bloka ke memorije
Tehnika preslikavanja
Algoritam zamene
Nain auriranja radne memorije
Ke memorija radi na nivou blokova. Ako blok koji se trai nije u ke memoriji,
mora da se dovue iz radne memorije. Kada procesor trai neki podatak i ako trai
jedan ili dva bajta, nikad se nee oni sami prenositi do ke memorije nego ceo blok u
kome se nalaze.

10

4. Literatura
-

http://wikipedia.or

http://www.bug.hr

http://forum.krstarica.com

http://www.informatika.buzdo.com

http://itc.wikidot.com/memorija

http://www.link-elearning.com

11