2015 Nr.

i mbar dhe i bardh rrugtimi i ktij viti Shkollor

N gjimNaziN
Sami FraShri

reForma e tekSteve
Shkollore

trajNimi i mSueSve

Nj vit i Ri shkolloR
me gjasht kuRRikula
digjitale

kY vit shkolloR, vit i

kthess histoRike PR
CilsiN e teksteve

NgRitja e kaPaCiteteve
PRoFesioNale t msuesve

arSimi Q Po Ndrtojm

Faqe 8

Prof. Asc. Dr. Pllumb KArAmetA

Kshilltar, MAS

msuesi sht nj revist e

prmuajshme kombtare arsimore.
Botim i Ministris s Arsimit dhe
Sportit.

Adresa e redaksis
Rruga e Durrsit nr. 23, Tiran

iNterviSta/ mSueSit e tiraNS

jaN krkueS Ndaj veteS

Faqe 10

Znj. ArjolA byZyKA

Drejtore e DAR, Tiran

Prgatiti pr shtyp:
Vjollca Spaho
vjollca.spaho@arsimi.gov.al
Cel: +355 69 53 76 532

Design & print:

Shtpia Botuese MORAVA
Rr. Gjon Kastrioti (Ish-Shtpia e
Pionierit) Laprak Tiran
Tel: 2 22 72 02

Situata e t NXNit bazuar

N tekNologji
mirelA KAmsi GurAKuqi

Faqe 13

Specialiste n IZHA

www.arsimi.gov.al

Ministria e Arsimit dhe Sportit

Nr. i llogaris rrjedhse i MAS:

Raiffeisen Bank
pr revistn Msuesi

711 3006

Faqe 40

kurrikula Si Projekt Pedagogjik

Pr zhvillimiN e NXNSit
Prof. Dr. PAjtim bejtjA

2015 / Nr. 7

I mbar dhe i bardh rrugtimi

i ktij viti shkollor
reformash q kan prekur sistemin
ton arsimor. Un jam e bindur
se fal jush, t dashur msuese e
msues, do ja dalim. Do ja dalim
t realizojm premtimet tona ndaj
prindrve dhe shoqris.

T dashur nxns
dhe msues!
T dashur prindr!

ejomni tju prshndes

dhe t vij pran jush me
urimet m t ngrohta
kto momente pragfillimi t vitit t ri shkollor.
Ju prshndes, s pari, ju 30 mij
voglushve, q zemra ju rreh fort me
padurimin e pritjes s ziles s par t
shkolls. Ju prqafoj e ju premtoj se
rruga juaj e dijes do t jet e sigurt
dhe e cilsis s vrtet
T dashur nxns!
Flas me secilin prej jush, 500 mij
nxnsit, q nesr do ti drejtoheni
shkolls. Ne po punojm me tr
forcn e mendjes, por dhe dashurin
e zemrs pr ndrtimin e shkolls
q prgatit qytetar pr shoqrin
e dijes, q ju prgatit ju, pr tu
prballur me sfidat e s ardhmes, si
t barabart me bashkkohsit tuaj,
n vendet m t prparuara.
Viti i ri shkollor sht nj vit i veant,
i cili prkon me zbatimin e nj sr

Roli juaj sht vendimtar n

realizimin e objektivave reformuese!
Ndaj edhe mbshtetja jon n drejtim
t forcimit dhe mbrojtjes t dinjitetit t
figurs s msuesit sht parsore.
Msuesi sht shkolla dhe shkolla
ka n duar fmijt, dritn e syve t
do prindi, por dhe ardhmrin e
Shqipris son. Bashkrisht ja dolm
t reformojm kurrikuln, bazuar n
kompetenca, n arritjet dhe prvojat
m t mira europiane. Ja dolm t
hiqnim nga duart e fmijve tan 600
tituj tekstesh shkollore me probleme.
Pr her t par kt vit shkollor 76
mij nxns do t msojn me tekste
t reja t klass s par dhe t gjasht,
botime t emrave t mdhenj, si jan
Oxford, Cambridge dhe Pearson.
Ia dolm t mbajm edhe nj zotimi
tjetr. E shtuam gamn e familjeve
q prfitojn tekste falas, edhe pr
ato familje me tre e m shum fmij.
T dashur msues e prindr!
Ndonse viti 2015, ishte nj vit
elektoral, shkolla, pr her t par,
mundi t mbetej e pa politizuar. Asnj
msues, apo nxns, nuk u detyrua
t mbushte sheshet e takimeve
politike. E bindur jam q kemi ende
pr t br, por shumfish e vendosur
pr t larguar politikn nga shkolla,
duke ndrtuar nj sistem transparent
emrimesh, bazuar n merit. Sporti
n shkoll do t jet nj prmas e re
reale e edukimit fizik e shndetsor n
t gjith sistemin ton arsimor. 120
klasa inteligjente n shkolln digjitale
do t mirpresin 16 mij gjimnazist
t klasave t X-ta. Ky sht vetm

fillimi i rrugtimit ton drejt zhvillimit

t cilsis s shkolls shqiptare,
shkolla q duam dhe q ecn me
hapin e kohs. Me tr mirnjohjen
e thell dhe pa reshtur s prsrituri
falnderimin, por dhe ftesn pr ju
prindr. Prfshirja juaj n proceset e
reformimit dhe monitorimit ka qen e
pamueshme.
Prfshirja juaj sht domosdoshmri
dhe ne jemi t vendosur ta forcojm
aktivizimin tuaj n jetn e shkolls.
Kjo sepse shkolla na prket t
gjithve, shkolla sht e komunitetit
Nj shembull i suksesit t ktij
bashkpunimi jan sot, 184 Shkollat
si Qendra Komunitare. Karta e
performancs pr her t par do t
mundsoj rankimin e shkollave t do
rajoni dhe do t jet nj mekanizm
transparent llogaridhnie, ndihme e
monitorimi t puns s do shkolle.
T dashur nxns,
msues dhe prindr!
Ky vit shkollor do t jet viti i Jo,
dhuns n shkoll. Plani yn i
veprimit sht i qart. Nuk do t
lejojm asknd t ushtroj dhun
n shkoll, sepse pr ne, t drejtat e
fmijve pr t jetuar t lir, t lumtur
e t pacenuar nga do lloj forme
dhune, sht e drejt themeltare dhe
e panegociushme, ndaj nuk do t
tolerojm asknd.
Msuese e msues!
Niseni ditn e par me urimin m t
bukur pr nxnsit tuaj pr t mos e
kursyer at n do or msimi!
Edhe nj her, urimet e mia m t
mira!
Do t jem me ju n do or e do dit
t jets s shkolls.
I mbar dhe i bardh rrugtimi i ktij
viti shkollor!
Suksese nga zemra!

Nj vit i Ri shkollor me gjasht

kurrikula digjitale

Nga gjimnazi Sami Frashri kryeministri Rama dhe

ministrja Nikolla, urojn pr nj vit t ri t mbar t gjith
nxnsit dhe msuesit e vendit

nisje t dits s par t

msimit, ministrja e Arsimit
Lindita Nikolla, s bashku
me kryeministrin Rama,
ishin mes nxnsve t
gjimnazit Sami Frashri n Tiran.
Kjo shkoll, e klasifikuar ndr vite
me performanc dhe rezultate nga
m t mirat n vend, sht pjes
avangard e nj transformimi
rrnjsor t shkolls son.
120 klasa inteligjente jan elur
kt vit n shkollat e mesme t
vendit, tre nga cilat n gjimnazin
Sami Frashri. Kryeministri dhe
Ministrja u ndaln n klasn e
10-t, ku po zhvillohej lnda e
matematiks dhe pr her t par
i gjith procesi msimor sht
digjital.

"Sami Frashri, nj nga shkollat historikisht pararoj n

Shqipri, e fillon kt vit me tri klasa inteligjente nga 120
klasat inteligjente q jan elur n gjimnazet e vendit, me
objektivin q deri n eljen e vitit t ri shkollor 2018-2019
t gjitha gjimnazet e Shqipris t jen t tilla

Jo rastsisht zgjodhm shkolln

Sami Frashri, nj nga shkollat
historikisht pararoj n Shqipri,
q e fillon kt vit me tri klasa
inteligjente
nga
120
klasat
inteligjente q jan elur n
gjimnazet e vendit, me objektivin
q deri n eljen e vitit t ri shkollor
2018-2019 t gjitha gjimnazet e
Shqipris t jen t tilla.

Nga oborri i ksaj shkolle besoj

se ska vend m t prshtatshm
pr tju uruar nj vit t ri t mbar
t gjith nxnsve dhe t gjith
prindrve, q shohin me shum
dhembshuri dhe me shum ndrra
e shpresa fmijt e tyre,- u shpreh
Kryeministri.
Nga ana e saj, ministrja e arsimit
Lindita Nikolla duke iu uruar

2015 / Nr. 7

mbarsi dhe suksese nxnsve

dhe msuesve pr nisjen e vitit t
ri shkollor, shpjegoi se ky vit fillon
edhe me gjasht kurrikula digjitale,
nga tri t parashikuara: Premtimi
yn ishte q t mundsonim tri
kurrikula digjitale. Kemi mundsuar
gjasht q kt vit shkollor.
sht nj mnyr krejt e re
komunikimi. Ju do t jeni aktor n
t gjith orn e msimit edhe kur
shpjegon msuesja, por nga ana
tjetr, un si zysh matematike,ju
them q secili prej jush brenda
aftsive t veta, pa u kuptuar
nga shoku apo shoqja e banks,
t kt mundsi t zhvillohet
dhe, nga ana tjetr keni mundsi
q edhe nga shtpia ti drejtoni
pyetje msueses, t komunikoni
me njri-tjetrin pr zgjidhjen e
shum problemeve. Por ajo q
sht shum e rndsishme sht
q t monitoroni do or msimi,
edhe aftsit e msuesve sepse
un jam e bindur q ka ndr ju
q jan shum prpara, prsa i
prket teknologjis s msuesit,
por dhe msuesit po trajnohen
fort n mnyr q t vijn edhe
ata avangard jo vetm n
cilsin e koncepteve, por edhe
n prdorimin e teknologjis
dhe, msuesja juaj sht nj nga
msueset jo vetm t trajnuara,
por dhe nga m cilsoret e
msimdhnies s matematiks.

Kshtu q ju uroj suksese dhe

forca! u shpreh ministrja.
Nj tjetr risi transformuese e ktij
viti shkollor jan tekstet shkollore
me burim tri nga institucionet
arsimore t cilsis m t lart n
Europ, "Pearson", "Cambridge"
dhe "Oxford". Nj revolucion
e cilsoi Kryeministri, q do t
shtrihet n t gjith ciklin shkollor
n tri vitet n vijim.
Pr transformimin e t gjith
sistemit ton arsimor sht
n proces nj kantier i madh
reformash, nga t cilat kan
filluar prfitimet e para
pr nxnsit. T mos
harrojm q ky vit

fillon edhe me produktet e para t

nj revolucioni t vrtet q sht
br me tekstet shkollore. Fmijt
e klass s I-r dhe t klass s VIt do t ken n dispozicion tekste
nga tri burime t mirnjohura t
cilsis s librave arsimor n
Europ, "Pearson", "Cambridge"
dhe "Oxford". Gj q do t ndodh
edhe n tre vitet n vijim, duke
plotsuar ciklin pr t gjith.

KY VIT SHKOLLOR, VIT I KTHESS

HISTORIKE PR CILSIN E TEKSTEVE
Ministria e Arsimit dhe Sportit, prezantoi raportin publik mbi
procesin e reformimit t teksteve shkollore n vend
Komisioni i Vlersimit t Teksteve Shkollore pran MAS, i prbr nga akademik
dhe profesor t fushave, przgjodhi alternativat m t mira t teksteve shkollore, pr
klasat I dhe VI, ku po aplikohet edhe korniza e re kurrikulare me qasje kompetencat.
Kto tekste jan produkt i tri Shtpive Botuese t njohura ndrkombtare; Pearson,
Oxford dhe Cambride. Nga ky proces prfitojn rreth 76 mij nxns shqiptar

inistria e Arsimit dhe

Sportit, prezantoi raportin publik mbi procesin
e reformimit t teksteve
shkollore n vend.

Reforma e altertekstit, e cila, deri

n vitin 2012, rezultoi me 1,130
tekste n prdorim dhe me 2
deri n 11 alternativa pr lnd
msimore, rezultoi gjithashtu me
gjetje, n pjesn m t madhe t
ktyre teksteve, me deformime
dhe probleme t rnda shkencore,
konceptuale dhe gjuhsore.
N kt kuadr, me synim
prmirsimin dhe garantimin e
cilsis s teksteve pr nxnsit
shqiptar n sistemin e arsimit
parauniversitar, MAS ndrmori
nj proces t gjat reformator
ku, n procesin e vlersimit dhe
przgjedhjes, u ftuan msuesit nga i
gjith vendi. Kjo procedur, rezultoi
n heqjen e 470 teksteve t tjera
nga katalogu ekzistues. N total q
nga viti 2013, n bashkpunim me t
gjith grupet e interesit, jan hequr
nga katalogu i vjetr i altertekstit,
rreth 600 tekste t identifikuar
me probleme serioze shkencore,
konceptuale dhe gjuhsore.
N t njjtn koh, Komisioni i
Vlersimit t Teksteve Shkollore

pran MAS, i prbr nga akademik

dhe
profesor
t
fushave,
przgjodhi alternativat m t mira t
teksteve shkollore ,pr klasat e I-ra
dhe t VI-ta, ku po aplikohet edhe
korniza e re kurrikulare me qasje
kompetencat. Kto tekste jan
produkt i tri Shtpive Botuese t
njohura ndrkombtare; Pearson,
Oxford dhe Cambride. Nga
ky proces prfitojn rreth 76 mij
nxns shqiptar.
N t njjtn koh, po kt vit
shkollor, pr her t par, nga
digjitalizimi i sistemit arsimor t
mesm, prfitojn 16 mij nxns
t klasave t X-ta t cilt do t
ken mundsin e prdorimit jo
vetm t laboratorve digjitale,
por edhe t prmbajtjeve digjitale
t standardeve m t mira
ndrkombtare.
N aktivitetin Reforma pr Tekstet
Shkollore n fjaln e saj , znj.
Nikolla ndr t tjera tha:
Pas nj radiografie t thell t t
gjith sistemit arsimor shqiptar, ku
dy ishin sfidat kryesore, kthimi i
cilsis n vatrn e dijes dhe lufta
ndaj korrupsionit, u angazhuam
t
vendosnim
rregulla
dhe
standarde t reja t cilat mund t
garantojn cilsin, meritokracin,

transparencn dhe llogaridhnien

m t vrteta pr gjith reformat e
ndrmarra n arsim.
Shitblerja e dijes dhe ofrimi i
ndrrave t gnjeshtrta pr
ardhmrin e vendit, ishte kthyer
n standard pr shum institucione
tona t arsimit t lart, por e
shoqruar dhe me makutrin
verbuese pr t prfituar nga do
shrbim, madje dhe duke shitur
tekste me deformime shkencore e
konceptuale pr fmijt tan
M posht Ministrja vazhdoi:
Sot, n kt tradit t raportimeve
publike, jemi ktu pr t thn se
kemi ecur prpara, se kemi br
hapa prpara edhe n angazhimin
q lidhet me prmirsimin e cilsis
s teksteve shkollore, q prekin 450
mij nxns n gjith sistemin ton
shkollor. Sigurisht, kemi realizuar
dhe nj premtim tjetr:
Kemi mundsuar zgjerimin e
nxnsve q prfitojn tekste falas,
duke mundsuar pr do familje
shqiptare q ka tre dhe m shum
fmij, q fmija i tret n radhn
e shkollimit t prfitoj tekste falas.
Duke raportuar ecurin e Reforms
s teksteve shkollore, ministrja e
Arsimit dhe Sportit vazhdoi:

2015 / Nr. 7

Mbi 600 msues raportuan vitin e

shkuar shkollor t gjitha gabimet q
ato kishin hasur n tekstet shkollore.
Mbas gjith ktyre konstatimeve
dhe mbas gjith ksaj pune duke
shnuar, e prsris, standardin e ri
t komunikimit me shtpit botuese,
ne mundm, s bashku, me shtpit
botuese q vitin e shkuar shkollor t
trhiqnim 120 tekste, por njhersh
ofruam dhe nj proces krejtsisht t
ri przgjedhje t teksteve shkollore,
duke mos lejuar m nga Ministria e
Arsimit, kshilltar t ministres s
Arsimit, prfaqsues s Ministris
s Arsimit dhe prfaqsues t
Drejtorive Arsimore t diktonin pr t
przgjedhur npr shkolla kt, apo
at tekst klientelist.
Kjo ishte arsyeja, q ne demonstruam
dhe shkarkimin e nj drejtori t nj
Drejtorie Arsimore n nj qark n
veri t vendit, vetm se tentoi t
reklamonte nj tekst shkollor.
N prfundim t fjals, ndr t tjera,
znj. Nikolla tha:
Pr her t par Komisioni i
Vlersimit t Teksteve Shkollore,
nuk ishte nj komision q drejtohej
nga zv/ministra apo kshilltar
i ministres s Arsimit, por nj
komision q drejtohet nga nj
profesoresh, nga nj komision q
kishte n maxhoranc mendimin e
profesorve t nderuar si: profesor
Baxhaku, profesoresh Paparistos,
profesor Rushitit etj, t cilt kan
qen shum konstruktiv, tejet t

ndershm dhe profesionist, por

do vendimmarrje e tyre ka qen
vendimmarrje e MAS n gjith kt
proces.
Ky vit i ri shkollor fillon n sistemin
ton arsimor me 600 tekste t dala
nga katalogu ekzistues dhe ,nga
ana tjetr, me tekste t reformuara
t klass s par dhe t gjasht, nga
ku do t prfitojn 76 mij nxns,
ndrsa n vitin e ardhshm shkollor
nga kjo reform do t prfitojn
edhe rreth 115 mij nxns sepse
me t njjtn metodologji do t

przgjedhim tekstet shkollore t

klass s dyt dhe t shtat dhe
t vitit t par gjimnaz dhe, kshtu
me radh n vitin e ardhshm q,
brenda tri viteve, t prmbushim
me tekste t reja cilsore, dinjitoze
pr fmijt, t gjith sistemin e
arsimit parauniversitar. Sigurisht,
edhe kto tekste q jan kaluar
dhe hedhur n sistem kt vit pr
klasn e par dhe t gjasht, nuk do
t certifikohen menjher nga MAS,
por do t kalojn edhe njher n
sitn e nj pilotimi, n kuptimin e
nj vzhgimi nga gjith msuesit,
prindrit dhe mbar opinioni.
Ndaj, ftesa ime sht pr t gjith
ju, t dashur msues, prindr,
nxns, grupe t interesit, partnert
tan t rndsishm q i shoh ktu
n sall.
Le t shrbej ky vit, pr gjithka
q sht br, sepse ne jemi t
vetdijshm q dhe ky proces, nuk
ka qen perfekt, ka momente pr t
korrigjuar dhe ne jemi t gatshm.

ARSIMI Q PO NDRTOJM

Nxnsit kan nevoj pr dije q t

mendojn prmes saj, t ndrtojn m
shum njohuri t reja dhe q, pastaj, t
mendojn n mnyra m komplekse

Prof. Asc. Dr. Pllumb Karameta

skund, sfida pr
risi nuk duket t
jet m e mpreht
se sa n arsim.
Por, meq n kt
t fundit, praktikat e vjetruara
msimore dhe skepticizmi, t
trupzuar n strukturat shkollore,
u rezistojn ideve t reja, mnyrat
e organizimit dhe t funksionimit
t shkollave nuk po arrijn tia
kthejn borxhin shoqris. Tani,
kudo n bot, pranohet se sistemet
arsimore, strukturat organizative dhe
praktikat shkollore nuk jan m t
prshtatshme pr t orientuar dhe
pr t plotsuar nevojat arsimore pr
t gjith nxnsit.
Kuptimet e reja rreth dijes dhe
njohuris
Dekadn e fundit, bota e arsimit, n
tekstet e saj zyrtare, dallon dijen
nga njohuria, dallim ky me ndikime
t forta mbi kurrikuln dhe nxnien.
Sipas mnyrs klasike, me dije
nnkuptohen dijet e strukturuara
dhe t prshkruara n manualet
shkollore, n veprat e specializuara,
n dokumente t tjera apo n
doracakt profesional, t pranuara
dhe t vlersuara nga shoqria.
Dijet jan produkt i veprimtaris
s komuniteteve t dijetarve.

Nisur nga asti q shoqria i njeh,

ato vlersohen dhe kodifikohen,
p.sh., n programet e studimit, q
t mund t njihen dhe t ndahen
nga t interesuarit, por pa harruar
relativitetin e tyre. Si t tilla, dijet e
kodifikuara n tekste u prgjigjen
logjikave t disiplinave prkatse
ose t praktikave shoqrore nga ku
kan gjeneruar. Pasi konfirmohen,
dijet kodifikohen n programet
e studimit ose n manualet e
referencs, me rast ato i referohen
edhe kodit gjuhsor. Ndaj, dijet i
prgjigjen nj logjike t dyfisht: (1)
logjiks s disiplins ose praktiks
shoqrore t cils i referohet; (2)
logjiks gjuhsore (t shkruar ose
t folur) q sht sintaksa dhe
semantika. Sapo nj dije ndrtohet
(ose rindrtohet) nga subjekti, ajo
bhet njohuri pr kt t fundit.
Ndaj, nuk mund t ket prputhje
mes dijeve t kodifikuara si tekste,
dijeve q transmeton pedagogu
dhe njohurive q ndrton studenti.
Njohurit kan lidhje me personin q
i ndrton, pra, jan personale. Ato
nuk transmetohen nga pedagogu;
prkundrazi, ato ndrtohen nga
subjekti q nx. Njohurit ruhen
pr aq koh sa mund t zbatohen,
ka lejon autorin e tyre t jet
kompetent n nj seri situatash.
Situatat duhet t jen domethnse
dhe t kuptueshme, ose afrsisht

t tilla, pr subjektin dhe t

lidhura me praktikat shoqrore.
Jan kto praktika, n fakt, q,
pa ndrprerje, bjn verifikimin e
njohurive. Thn ndryshe, nuk jan
prmbajtjet e disiplinave shkollore
prcaktuesit e nxnies, por vet
situatat, n t cilat subjekti provon
sa t zbatueshme jan njohurit.
Njohurit nuk transmetohen; ato
ndrtohen
nprmjet
veprimit
t subjektit n situata dhe
reflektimit mbi veprimin; ato jan
t zbatueshme prkohsisht; ato
krkojn medoemos praktikn pr
t verifikuar vlefshmrin; ato lidhen
ngusht dhe ndrtohen n rrethana/
situata, duke respektuar standardet
e pranuara nga shoqria. Si t tilla,
njohurit pasqyrojn dijet, jan
dinamike dhe veprojn si procese
mendore nprmjet t cilve
ndrtohen njohuri e reja.
Pajtohem me iden se dija sht
themelore pr kurrikuln shkollore
dhe se sht po aq e rndsishme
sa ka qen dhe m par. Zhvillimi
intelektual sht qllim i edukimit;
kjo do t thot se duhen zgjeruar
mendjet e nxnsve, pra, horizontet
e tyre njohse, duke i prballur ata
me dijet m t mira t mundshme.
Kjo ide na vjen nga qindra vite m
par, nga koha kur dija mendohej si
trsi e t vrtetave t prjetshme.
Ndrkaq, do duhet t pranojm

2015 / Nr. 7

se natyra e dijes ka ndryshuar aq

shum sa q, tashm, asaj do duhet
ti qasemi ndryshe.
Rritja marramendse e dijeve ka
br q depozitat tradicionale,
ku ato jan ruajtura deri tani (libra,
bibliotekat, bazat e t dhnave,
revista akademike, mendjet e
ekspertve etj.), t zvoglohen
gjithnj e m shum. Si thot
filozofi Dejvid Uajberger (David
Weinberger), dija tani sht "shum
e madhe pr ta njohur". Ky zhvillim
ndikon fort mbi vet mnyrn se si
duhet t mendojm pr dijen dhe
pr zhvillimin intelektual n shkolla.
Nga ana tjetr, fmijt dhe t rinjt
kan nevoj pr dije, por kan
ndryshuar rrnjsisht arsyet q
lidhen me kt nevoj. Ajo, q ka
rndsi, sht gjja q ata mund t
bjn me kt dije. Nxnsit kan
nevoj pr dijen, q t mendojn
prmes saj, t ndrtojn m
shum njohuri t reja dhe q, m
pas, t mendojn n mnyra m
komplekse. Ata kan nevoj q t
ndrtojn njohuri pr t punuar me
t tjert, me ata t cilt kan njohuri
t tjera.
Ndaj, arsimi q po ndrtojm, po i
kushton kujdes t posam prdorimit
t njohurive q fitohen. Ai nuk do t
jet arsimi tradicional plus iPad-et. As
dhe reduktimi i qllimshm i arsimit
tradicional. sht nj version i plot,
sepse t bsh gjra me dijen sht
m e vshtir se thjesht ta marrsh
at. Ndaj, kurrikula e re do t jet
n udhn e duhur, varsisht mass
me t ciln ajo i aftson nxnsit t
prdorin njohurit q ndrtojn gjat
nxnies.
Do duhet kuptuar se, nj fokus i
veant mbi dijen tradicionale, nuk
do t na bnte m t zgjuar apo m
krijues, ashtu sikundr do t donim
t ishte. Mendja e njeriut sht e
pajisur m s miri pr t mbledhur
informacion pr botn duke vepruar

n t, m shum se sa duke
lexuar pr t, ose duke dgjuar
leksione pr t, ose duke studiuar
modele abstrakte t saj. N kt
kontekst shtjellohet kurrikula e re
e cila harmonizon dijet tradicionale
me kapacitetin pr t punuar me
njohurit q nxnsit ndrtojn
rreth tyre, ndryshim pozitiv ky pr t
cilin mund t thuhet se ka filluar.
Nga njohurit te kompetencat
Sikundr
dihet,
kurrikula
e
re
thekson
dhe
mundson
zhvendosjen nga njohurit q
ndrtojn subjektet me ndihmn
e dijeve t teksteve shkollore dhe
me gjer, te kompetencat q ata
ndrtojn dhe prdorin n shkoll e
jasht saj. Ajo thekson edukimin e
gjithanshm t nxnsve; formimin
e tyre gjuhsor matematik e
shkencor, m s pari. Njherazi, ajo
thekson vlern e padiskutueshme t
aftsimit t nxnsve pr t zbatuar
njohurit n situata t njohura ose
t panjohura prej tyre. N dritn e
misionit t ri t shkollave (arsimim,
shoqrizim dhe kualifikim), kjo
kurrikul prfshin t gjitha prmasat
e zhvillimit t nxnsve dhe shrben
pr t materializuar vizionin e ri
arsimor t shoqris shqiptare dhe
pritshmrit q duhet t plotsojn
nxnsit tan. N konceptin e
qasjes s re, kurrikula e re thekson
dhe krijon kushte q nxnsit t jen
t gatshm dhe t aft t kritikojn,
t harmonizojn, t prpunojn, t
sfidojn dhe t vazhdojn s punuari
me njohurit, me vlerat dhe me
qndrimet q kan sukses. Q ata
ta shohin veten m pak si individ
q luten t druajtur n altarin e dijes
dhe m shum si kritik dhe krijues,
me besim n veten e tyre. Mjetet
pedagogjike q prdoren gjat
nxnies, mundsojn ndrtimin
e kompetencave nga nxnsit;
integrojn prmbajtjet lndore me
situatat msimore n nj trsi
koherente, t fokusuara n shtjet
kye t jets. Krijohen, ksisoj,

mundsi t barabarta pr sukses

pr nxnsit dhe ofrohen zgjidhje
q respektojn stilet vetjake t
nxnies dhe prvojat nga nxniet
e mparshme. E kuptuar n trsi,
kurrikula e re integron lndt
msimore si burime t jashtme
q do t prdoren gjat nxnies.
Lndt organizohen n shtat
fusha t nxni (gjuht, matematika
etj.), me fokuse t prbashkta,
q prfshijn aspekte shoqrore
dhe kulturore q u mundsojn
nxnsve t zhvillojn kombinime
t kompetencave, duke i aftsuar
t marrin pjes n evolucionin
shoqror dhe kulturor t bots s
tyre. Burimet, si: tekstet shkollore,
mjetet teknologjike, infrastruktura
shkollore, veprimet n komunitet
dhe gjith sa personi ndrton dhe
aktivizon si njohuri, shkathtsi,
qndrime,
motive,
emocione
etj., jan mjete q msuesi do t
prdor pr t ndihmuar nxnsin
t ndrtoj njohuri, aftsi, vlera dhe
qndrime (ndryshe, kompetenca),
t prshtatshme dhe t nevojshme
pr shoqrin e dijes.
Arsimi pr kompetenca sht risia
q sjell reforma. Gjeneratat e reja
krkojn arsimin q i prgatit pr
koht kur fushat e betejave do
t kthehen n fusha tregtare, kur
mendjet do t kthehen n horizonte
idesh, kur hapsira arsimore
shqiptare e pa diskriminuar do t
ndaj me hapsirn europiane
t njjtat kualitetet, vlera dhe
qndrime. Kndej, kuptojm se, n
vitet q vijn, profesionistt q nuk
nxn gjat gjith jets nuk do t
gjejn pun; organizatat arsimore
q nuk nxn prher nuk do t
mbijetojn; shkollat, kolegjet dhe
universitetet q nuk plotsojn
nevojat e nxnsit/ studentit nuk
do mund t regjistrojn m t
rinj, pavarsisht prmirsimeve
q mund tu bhen sistemeve
t administrimit, t rekrutimit, t
sigurimit t cilsis etj.

10

Intervista

Trajnimi i msuesve sht kryer

pareshtur gjat gjith periudhs s
vers pr t pasur gati nj armat
t madhe msuesish q duhet t'u
prgjigjen krkesave t kurrikuls
n klasn e par dhe t gjasht

Znj. Arjola Byzyka

Drejtore e DAR Tiran

Msuesit e Tirans jan krkues ndaj vetes

edaksia e revists
Msuesi gjykoi q
tju intervistoj lidhur
me disa nga problemet
me t cilat po prballet
viti i ri shkollor n shkollat e
kryeqytetit.
Fillimisht
bjm
pyetjen prezantuese: Cila sht
Arjola Byzyka?
Kam studiuar gjuh shqipe dhe
letrsi , n vitet 1998-2002, n
Universitetin e Tirans. Pasion i
adoleshencs, i cili udhhoqi dhe
rrugn e studimeve, deri n nivelin
e doktoraturs.
Nga msuese, specialiste n
DAR dhe tani prej afro 2 vitesh
drejtore e saj. far do t thot
kjo pr ju?
sht nj rrugtim plot sakrifica
dhe shum pun. N vitin 2003, u
emrova si msuese n gjimnazin
Qemal Stafa n Tiran dhe e

kujtoj ende ditn e par, kur kam

shkuar atje. Edhe pse njihem
si individ q i mbaj nn kontroll
emocionet, at dite pata pak frik.
Pas jets studentore m priste nj
realitet, krejt i panjohur. Por ajo
shkoll u kthye nj mjedis shum i
rndsishm pr mua, aty msova
shum, por edhe vuajta shum.
Mbshtetjen m t madhe e pata
nga nxnsit dhe, pikrisht, kjo
gj u b nxitsi pr ta par botn
e profesionit m t madhe, sesa
gjimnazi ku punoja. Puna n
DART sht nj eksperienc krejt
tjetr, por nj periudh shum
e rndsishme n formimin tim
profesional. Prej vitit 2011 vazhdoj
t punoj n DART.

Viti i ri msimor n Tiran filloi me

t njjtin intensitet, besoj, si do
qytet tjetr. Duke qen nj qytet
i madh dhe problematikat i ka t
shumta, por si do vit do gj ka
shkuar n rrjedhn e vet. Tashm
shkolla ka filluar dhe gjithka sht
n normalitet. N Tiran, n m
shum se 80% t shkollave kryhet
msim me dy turne dhe ky sht
nj problem q qytetart e Tirans
e adresojn, me t drejt, si nj
shqetsim.

Do t ishte me interes t bni

pr lexuesit e revists son nj
tablo se si filloi viti i ri shkollor
n institucionet arsimore t
kryeqytetit? Po specifikoj:

Trajnimi i msuesve sht kryer

pareshtur gjat gjith periudhs s
vers pr t pasur gati nj armat
t madhe msuesish q duhet t'u
prgjigjen krkesave t kurrikuls
n klasn e par dhe t gjasht.

Regjistrimet e nxnsve jan

zhvilluar, sipas prcaktimeve n
DN dhe nj numr shum i madh
i nxnsve zhvillojn msim n
Tiran, n t gjitha ciklet.

2015 / Nr. 7

A keni pasur probleme?

Problemet jan pjes e puns, por
nuk kemi patur t tilla q t bhen
penges n punn ton.
N se do ju krkoja t flisni
pr pikat e forta t arsimit n
kryeqytet, si do t prgjigjeshit?
Do t rendisja dy faktor:
Msuesit dhe komunitetin
prindrve dhe nxnsve.

Msuesit e Tirans jan krkues

ndaj vetes, prandaj arsimimit t
tyre u kan shtuar dhe vite t tjera
t
studimeve
pasuniversitare.
Kjo sht nj vler q ndikon n
rezultate e tyre me nxnsit, po
ashtu dhe t hapur dhe mirprits
ndaj ndryshimeve kurrikulare.

Komuniteti i prindrve dhe nxnsve

jan nj partner shum i mir n
rrugtimin ton t prbashkt do
vit msimor.
Po
pr
shqetsimet
vshtirsit?

dhe

Vshtirsit prgjithsisht jan t

lidhur me trashgimin problematike
n infrastrukturn e shkollave.
Me syrin e nj drejtuese t arsimit,
cilat do t ishin 3 nga institucionet
m t mira publike dhe 3 nga
institucionet m t mira private n
kryeqytet pr secilin nivel arsimimi?
Kjo sht nj pyetje q nuk t
lejon t jesh shum objektive, pasi
ndikohesh nga shum faktor. N
perceptimin tim shum shkolla
publike dhe jopublike ofrojn nj

11

shrbim shum t mir arsimor.

Jehona e Maturs 2015 akoma
nuk sht shuar, prderisa
vazhdon aplikimi pr n shkollat
e larta. Cilat jan, sipas mendimit
tuaj shkollat me rezultatet m t
larta n maturn shtetrore.
N Tiran shum gjimnaze patn
rezultate shum t mira n MSh
2015, por shkolla q ka triumfuar
kt vit ka qen gjimnazi Qemal
Stafa
Dhe pyetja e fundit: Mesazhi juaj
pr msuesit kryeqytetas n kt
fillim viti
Do t uroja suksese dhe korrshin
frytet e puns s tyre kt vit
msimor me buzqeshje dhe jo me
lodhje.

12

NGRITJA e KAPACITETEVE
PROFESIONALE T MSUESVE

Gerti JANAQI
Drejtor i IZHA-s

batimi
i
reforms
s re kurrikulare t
arsimit parauniversitar
ka qen dhe mbetet
nj nga objektivat
kryesor t puns s Institutit t
Zhvillimit t Arsimit, IZHA n kt
periudh. Qllimi kryesor sht
ngritja e kapaciteteve profesionale
t
specialistve t DAR/ZAve, drejtuesve dhe msuesve
q do angazhohen n zbatimin
e kurrikuls s re n klasat
prgatitore, t para dhe t gjashta
pr kt vit shkollor.
Pas hartimit t pakets s
dokumenteve kurrikulare dhe pas
kryerjes me sukses t procesit t
pilotimit n 26 shkolla t vendit, u
ndrmor trajnimi i gjith msuesve
q, gjat vitit msimor 20152016, do t japin msim n klasat
prgatitore, t para dhe t gjashta.
Ngritja e kapaciteteve t msuesve
qe nj proces i planifikuar,
koherent dhe gjithprfshirs dhe
i ndrtuar mbi bazn e partneritetit
t ngusht me t gjith DAR-et dhe
ZA-t e vendit.

Gjat periudhs maj korrik, n t

gjitha DAR-et e vendit, u trajnuan rreth
11000 msues t t gjitha fushave
kurrikulare dhe lndve q zhvillohen
n klasn e par dhe t gjasht.
Trajnimi u realizua nga specialist
t IZHA-s, sipas fushave prkatse,
por n disa raste u angazhuan edhe
msues me prvoj q kan qen
pjes e grupeve t puns pr hartimin
e kurrikuls s re.
shtjet kryesore q u diskutuan
gjat trajnimit ishin: koncepti pr
kompetencat dhe zbrthimi i tyre
sipas rezultateve t t nxnit
n seciln lnd; metodologjia
e
msimdhnies
bazuar
n
kompetenca dhe situatat e t nxnit
n seciln lnd; si dhe vlersimi
i arritjeve t nxnsve n seciln
lndn. Tematikat e trajtuara
gjetn interesin dhe vmendjen e
duhur nga t gjith pjesmarrsit
n trajnim. Pjesmarrja e gjer
n diskutime dhe dhnia e ideve
alternative nga ana e msuesve
tregoi interesin e madh t tyre pr
t prfituar maksimalisht nga kto
trajnime si dhe pr t'u angazhuar

seriozisht n zbatimin e kurrikuls

s re. Nga ana tjetr DAR/ZA-t
kan treguar gatishmrin se do t
mbshtesin msuesit n zbatimin
e ksaj reforme duke organizuar
n mnyr t vazhdueshme
takime t rrjeteve profesionale si
burim i rndsishm pr zhvillimin
profesional t msuesve.
Metodologjia e prdorur gjat
trajnimit ishte jo vetm n prezantimi
i koncepteve dhe shtjeve q
lidhen me kurrikuln e re me baz
kompetencat, por edhe n krijimin e
nj mjedisi ndrveprues me synim
diskutimin, shkmbimin e prvojave
midis pjesmarrsve si dhe aftsimin
praktik t tyre. Pr kt qllim u
planifikuan ushtrime, pun individuale
dhe n grupe t cilat i shrbyen nxitjes
s ndrveprimit midis pjesmarrsve.
Prvoja e sjell nga msuesit e
shkollave pilot ishte e rndsishme
dhe u shfrytzua prgjat trajnimit
me prezantimin e modeleve t
planifikimeve dhe eksperiencn
e tyre njvjeare n procesin e
zbatimit t ksaj kurrikule.

2015 / Nr. 7

13

SITUATA E T NXNIT BAZUAR

N TEKNOLOGJI

Mirela kamsi Gurakuqi

Specialiste n IZHA

Lnda: Fizik Kl VI

Tema: Ndrtimi i qarkut t thjesht elektrik

Rezultatet e t nxnit sipas kompetencave

Nxnsi:
identifikon burimet e rryms elektrike, si: bateri, akumulator, dinamo, bateri
diellore;
identifikon elementet prbrse t nj qarku t thjesht elektrik dhe simbolet
prkatse (t bateris/burimit, llambs, fijeve lidhse dhe t elsit);
Diskuton pr mnyrn e vendosjes s elementeve n qarkun elektrik (fije
prcjellse, llamb, rezistenc, els, bateri, ampermetr, voltmetr);
Shpjegon se ampermetri dhe voltmetri jan aparate per matjen e rryms dhe
tensionit elektrik;
Ndrton diagramn e nj qarku t thjesht elektrik me ndihmn e teknologjis
duke u bazuar te nj skem qarku e vizatuar m par;
Diskuton shndrrimet energjetike nga burimi te qarku elektrik;
Shpjegon si kryhen matjet e vlerave t tensionit dhe rryms n qarkun elektrik;
Prdor ampermetrin dhe voltmetrin pr t lexuar vlerat e rryms dhe tensionit;
Diskuton me shokt pr pajisjet q punojn me qarqe elektrike;
Ndan me t tjert prvojat dhe njohurit e prftuara nga vzhgimet individuale.

Burimet dhe
mjetet:

Guid pr
prdorim fillestar:
Word
Power-Point
Internet
Kompjuter ose
tableta elektronike
me internet
Flet pr do
nxns
Projektor
Udhzues me
situata t t nxnit
me prdorimin e
Tik-ut

14
Prshkrimi kontekstual i situats

Msuesi u shpjegon nxnsve se si

ndrtohet diagrama e nj qarku t
thjesht elektrik duke u bazuar n
nj skem t vizatuar m par n

letr. M pas u shpjegon atyre, nse

lidhja q realizohet sht e sakt
apo jo. Nse lidhja sht e sakt
llamba do t ndizet. N prfundim t

ksaj situate msuesi shpjegon, se

si shndrrohet energjia elektrike q
vjen nga burimi n energji dritore,
kur mbyllet qarku dhe llamba ndizet.

Orienton nxnsit pr mnyrn

e kryerjes s veprimtaris.
Zhvillon veprimtarin praktike sipas
hapave t prcaktuar paraprakisht
(zgjedh linkun pr t demonstruar
apletin nga interneti dhe udhzon

nxnsit q t kryejn t njjtn

veprimtari q ju kryeni me kompjuter).
Msuesi orienton nxnsit
t klikojn n linkun: http://phet.
colorado.edu/en/simulation/circuitconstruction-kit-dc

Veprimet n situat

Nxnsit ndahen n grupe

sipas numrit t kompjuterave ose
tabletave n klas.
Msuesi vrojton, nse jan t
pajisur t gjith nxnesit me fletore
pr t mbajtur shnime.

Menjher
shfaqet kjo faqe e
web-site:
Klikoni Run
Now dhe prisni
t shfaqet ekrani,
i cili emrto-het
Circuit construction
kit dhe nprmjet
ktij demonstrimi,
msuesi dhe secili
nxns, sht n
gjendje t ndrtoj
nj qark elektrik
t thjesht me
elementt e qarkut t
vendosur n shiritin
e verdh djathtas.

Msuesi orienton nxnsit pr ndrtimin e qarkut

Secili nga nxnsit fillon punn pr ndrtimin e qarkut elektrik n kompjutert personal duke ndjekur hapat pr
realizimin e veprimtaris sipas udhzimeve t msuesit.
Nxnsi pr t ndrtuar n ekran qarkun realizon kto hapa:
Hapi i par:
Zvarrit nprmjet mausit elementt prbrs t qarkut (fije prcjellse, llamb, rezistenc, els, bateri,
ampermetr, voltmetr), t cilt jan vendosur n shiritin e bardh majtas ekranit bosh.
Hapi i dyt:
Ndrton qarkun elektrik duke zvarritur kto element nga shiriti i bardh mbi ekranin bosh, duke ndjekur skemn
e vizatuar m par n nj flet.

2015 / Nr. 7

15

Hapi i tret: Msuesi kontrollon si e kan br nxnsit lidhjen.

Hapi i katrt: Msuesi udhzon nxnsit t vlersojn punn e njri-tjetrit dhe t diskutojn rreth gabimeve t
bra.

Pyetjet pr t diskutuar:

A kalon rrym kur qarku sht i hapur?

A kalon rrym kur qarku sht i mbyllur?
A ka raste kur llamba nuk ndizet dhe pse?
N ciln figur t mposhtme ampermetri
sht lidhur sakt te figura A apo B?

Vlersimi i situats

Situata konsiderohet e realizuar nse nxnsi:

Identifikon t gjith elementt e nj qarku
elektrik;
Ndrton sakt nj qark t thjesht elektrik me
nj llambe ose rezistenc elektrike;
Vendos sakt aparatet matse t rryms dhe
tensionit;
Shpjegon shndrrimet energjetike n qark.

16

Model situate t nxni

Laureta Janollari
Shkolla 9-vjeare
Andon Xoxa Fier

Fusha: Gjuht dhe komunikimi

Shkalla e tret
Klasa VI (e gjasht)
Tema msimore: Gjegjzat
Rezultate e t nxnit sipas
kompetencave ky
Kompetenca e komunikimit dhe
t shprehurit
Nxnsi, shpreh mendimin e vet
me goj dhe me shkrim,shpjegon
qart dhe sakt kuptimin e fjalve
duke prdorur gjuh dhe fjalor t
prshtatshm.
Kompetenca e t menduarit
Nxnsi, shpreh mendimin e vet
rreth nj punimi, harton planin e
puns pr realizimin e nj krijimi.
Kompetenca e t nxnit
Shfrytzon t dhna nga burime
t ndryshme dhe i prdor pr
realizimin e detyrs.

Vlersimi i situats
Situata sht e realizuar nse nxnsit kan zgjedhur formn e
duhur gjuhsore, t prshtatshme pr t prcjell informacionet.
-Nse analizojn sakt tiparet e krijimit dhe gjuhn e prdorur
-Nse arrijn t shkruajm nj gjegjz
-Nse bashkpunojn n grup pr t krijuar nj librth me
gjegjza

Kompetenca qytetare
Zbaton dhe respekton rregullat e
mirsjelljes n klas,
Mban qndrim aktiv ndaj
personave q nuk i respektojn
ato,duke shpjeguar pasojat.
Rezultate t t nxnit t
kompetencave t fushs, sipas
tems msimore

1.msuar.
T folurit pr t komunikuar dhe
Nxnsi:
Zgjedh formn e prshtatshme
pr t prcjell informacionin,
idet, ndjenjat e pikpamjet e tij,
Prdor forma t larmishme
komunikimi duke prdorur gjuhn

standarde,
Shoqron t folurit me elemente
joverbale si, shprehjet e fytyrs,
gjestet e lvizjet e trupit.

2.
T lexuarit e teksteve letrare
dhe joletrare.
Nxnsi :
- lidh informacionin e tekstit me
njohurit e prvojat e tij.
dallon dhe interpreton kuptimet e
fjalve dhe t shprehjeve.
analizon dhe prdor nj gjuh t
figurshme.
prdor karakteristikat e teksteve
pr ti kuptuar.

3.

T dgjuarit e teksteve t
ndryshme.

2015 / Nr. 7

Nxnsi:
jep mendime dhe gjykime rreth
asaj q dgjon,
bn dallimin mes shkakut dhe
pasojs.

4.
T shkruarit pr qllime
personale dhe funksionale.
Nxnsi:
prdor formn dhe modelin
e prshtatshm gjat t shkruarit
e zbaton rregullat gramatikore,
leksikore, drejtshkrimore si dhe
mbledh n mnyr t pavarur
informacione dhe i shfrytzon ato.

Burimet dhe mjetet:

- njohurit dhe shkathtsit

paraprake t nxnsve
- teksti
- biblioteka e klass
- flet formati A4
- erashka (gushkuqi rrethor)
- lapsa me ngjyra,shkumsa me
ngjyra
- objekte t vizatuara,shporta e
fjals
- flicarp
Prshkrimi i situats
Veprimtarit paraprake
Nxnsit jan udhzuar nj or m
par q t sjellin n klas libra me
gjegjza si dhe lapsa me ngjyra.
do nxns, brenda grupit, do t
ket ngjyrn e tij t personalizuar.
Zhvillimi i situats
Klasa sht e ndar n grupe me
nga 5 nxns. Nj prfaqsues i
grupit trheq nga shporta e fjals
nj ershk n palosjen e fundit
t s cils sht fshehur kuptimi
i gjegjzs. Nxnsit caktojn
radh e shfletosjes e secili, nisur
nga fjalt ndihmse gjen kuptimin e
fjals s fshehur. Fiton grupi q e
gjen me sa m pak fjal ndihmse
gjegjzn duke e shkruar
prgjigjen n tabel.

N tabel veohen elementet q

i ndihmuan ata n gjetjen e do
gjegjze.
Forma: Porsi lmsh sht
rrumbullak
Veorit: Po banore deti e vrtet
un jam
Ngjyra: Jam e kuqe pr merak
Veprimi: Pa benzin shkon e vjen
Kalohet m pas n materialin e
paraqitur n tekst dhe nxnsit
diskutojn rreth:
-elementeve mbi t cilat ndrtohet
nj gjegjz (forma,veorit,
ngjyra,veprimi)
-numri i vargjeve me rim, ose jo
-shprehjet e figurshme
(epitetet,krahasimi,kontrasti i
ndrtuar mbi antonime.)
Te gjitha kto elemente paraqiten
edhe mes filcarpit.
Shkrimi i nj gjegjze
Nxnsit udhzohen q t
shkruajn nj gjegjz. Procesi
i t shkruarit do t kaloj n
kto faza: planifikimi, organizimi,
rishikimi e redaktimi.
Vendosen n tabel vizatimet e
objekteve q kan sjell nxnsit
pr ti ndihmuar n realizimin e
puns.
Nxnsit vlersojn njri-tjetrin.

17

Veprimet n situat
a. Puna n grupe pr gjetjen e
prgjigjes
b. Prcaktimi i elementeve q
prbejn nj gjegjz
c. Dallimi dhe interpretimi i fjalve
t veanta q do t hasen gjat
leximit t gjegjzave
d. Shkrimi i gjegjze
e. Vlersimi i puns s nxnsve
pr njri-tjetrin
f. Krijimi i nj librthi me gjegjza
Vlersimi i situats
Situata sht e realizuar nse
nxnsit kan zgjedhur formn e
duhur gjuhsore, t prshtatshme
pr t prcjell informacionet.
-Nse analizojn sakt tiparet e
krijimit dhe gjuhn e prdorur
-Nse arrijn t shkruajm nj
gjegjz
-Nse bashkpunojn n grup pr
t krijuar nj librth me gjegjza
Plotsohet pesvargshi nga
nxnsit
Pesvargshi
1. Gjegjza
2. E vshtir, zbavitse
3. Mendoj,gjej,argtohem
4. Gjegjza na mson prmes
lojs
5. Kash e lash

18

Letra q duhet lexuar do shtator

cili prind i sotm nuk do t

kishte dashur ti drejtohej
msuesit t fmijs s tij,
ashtu si Abraham Lincoln
msuesit t t birit, para
184 vjetsh!? Prandaj, meq sot
sht 14 shtatori, dita e par e
vitit t ri shkollor, kjo letr ia vlen
t lexohet srish, t paktn nga
prindrit dhe msuesit.
Presidenti i 16-t i Shteteve t
Bashkuara t Ameriks, Abraham
Lincoln, e dinte vlern e dijes dhe
t msuarit n jet.
Pr kt, ai kishte vendosur q msuesit t djalit t tij, ti shkruante n
form prkujtimi rreth mnyrs se
si duhet trajtuar nj fmij i vogl.
Lincoln i kishte renditur msuesit
t djalit t tij, pikrisht n ditn e
par t shkolls, nj sr arsyesh
e msimesh t arta t cilat dshironte q djali i tij ti msonte nga
msuesi.
Lexoni m posht letrn e Abraham Lincoln t shkruar n vitin
1830
Msues i nderuar,
Djali im sot e fillon shkolln.
Pas pak, gjithka do t jet pr t e
uditshme dhe e re, prandaj do t
doja ta trajtonit butsisht.
sht nj aventur q ai do ta
marr me vete npr t gjitha
kontinentet.
T tilla aventura q ndoshta mund
t prfshijn luftra, tragjedi dhe
fatkeqsi. Ta jetosh kt jet, t
duhet besim, dashuri dhe kurajo.
Pr kt, i dashur Msues, do tju
lutesha ta merrnit prdore e ti
msoni gjra q do ti duhen ti dij,
msojeni at por butsisht, nse
mundeni.
Msojeni se pr do armik, ekziston nj mik.
Atij do ti duhet t msoj se jo t
gjith njerzit jan t drejt, se jo t
gjith njerzit jan t sinqert.

Megjithat msojeni se pr do
faqezi ka nj hero dhe se pr do
politikan egoist, jeton nj lider i
prkushtuar.
Msojeni nse mundeni se 10
cent t fituar kan shum m
tepr vler se nj dollar i gjetur.
N shkoll, msues, sht shum
m e ndershme t dshtosh se t
mashtrosh.
Msojeni at si t humb hijshm,
dhe si ti gzohet fitores kur ai fiton.
Msojeni t jet i mir me njerzit
e mir, dhe i ashpr me njerzit e
ashpr. Mundohuni ti qndroj sa
m larg zilis, nse do t mundeni dhe msojani sekretin e nj
buzqeshjeje t iltr.
Msojeni po t jet e mundur si
t qesh kur t jet i trishtuar,
dhe se t derdhsh lot nuk sht
aspak turp.
Msojeni se mund t ket dshtim t ndershm dhe fitore t
turpshme.
Msojeni ti prqesh cinikt.
Msojeni nse mundeni t zbuloj mrekullin e leximit t librave,
por gjithashtu i jepni edhe kohn
e mjaftueshme pr t kundruar
misterin e prjetshm t fluturimit t

zogjve n qiell, t bletve n diell e

t luleve mbi nj kodr t gjelbr.
Msojeni t kt besim n idet e
tij edhe nse t gjith do t`i thon
se jan t gabuara.
Mundohuni t`i msoni birit tim
forcn pr mos e ndjekur turmn
edhe kur t gjith vrapojn pas
fitimtarit.
Msojeni t dgjoj me vmendje
do njeri, por gjithashtu t shoshis
t gjith at q dgjon n sitn e s
vrtets dhe t marr ve t mirn.
Msojani atij sesi t shes talentin
dhe zgjuarsin e tij tek ofertuesi m i lart, por mos t pranoj
kurr asnj lloj mimi pr shpirtin e
zemrn.
Lejojeni t ket kurajn pr t qen
i padurueshm. Lejoheni t ket
durimin pr t qen trim.
Msojeni at t ket besim sublim
te vetvetja, sepse ather ai do
t ket gjithmon besim sublim
n njerzimin dhe n zotin. Kto
jan krkesat, msues, por ju bni
m t mirn q mundeni. Ai sht
fmij i vogl dhe i mir. Dhe sht
biri im.
Me respekt, Abraham Lincoln

2015 / Nr. 7

19

NISN PRSRI MSIMET N

GJIMNAZIN E RRSHENIT

Murat Gecaj

a, sa shpejt dhe pa e
kuptuar, kaluan pushimet
verore t ktij viti.
Ashtu si t tjert, edhe
msuesit e nxnsit
mirditor e zgjodhn mnyrn se
si do ti organizonin e kalonin ato.
Dikush shkoi pran valve t detit,
t tjer n klimn malore ose n
qytetin a fshatin e tij. Atyre iu desh
t prballonin edhe t nxehtit e ktij
viti, i cili nuk ishte aq i zakonshm.
Por n kt shkrim nuk do t flasim
m gjat pr muajt e pushimeve
verore. Ndrsa do t pohojm faktin, q mesuesit e nxnsit, por dhe
prinderit e tyre, me afrimin e muajit shtator e kishin prsri mendjen
te shkolla e tyre e dashur. Nuk do
t flasim as pr maturantt e Gjimnazit t Rrshenit, t cilt ashtu
si bashkmoshatart e tyre n t
gjith Shqiprin, jan prshir nga
ethet e pritjes pr t vazhduar
shkollat e larta, n degt e tyre m
t plqyera.
Ndrsa, n bised me drejtoreshn
e Gjimnazit t Rrshenit, Marie
Nikolli-Brozi, na flet pr synimet

dhe objektivat e vitit t ri arsimor,

por edhe se si do ti vazhdojn projektet, q kan patur m par. Ajo
tregon: Ka m shum se nj vit, q
kolektivi yn msues-nxns u prfshi n projektin Shkolla si qendr
komunitare. Pra, jemi t hapur pr
nisma, projekte dhe ide pr bashkpunim t ndrsjellt. Po kshtu,
kemi punuar pr nj paraqitje sa
m t mir t shkolls son, pr
t nxitur dhe pruruar talentet, aftsit krijuese t nxnsve. Kjo gj
sht arritur prmes realizimit t
nj sr veprimtarish dhe projektesh me ata. Kshtu, kan funksionuar disa klube, si ai i Debatit,
i Biologjis, i Fiziks etj. Jan t
shumta veprimtarit e kryera, me
kujdesin dhe profesionalizmin e
msuesve tan, t cilat do ti vazhdojm dhe dhe do ti ojm m tej
n vitin e ri shkollor. Nxnsit tan
kan marr pjes dhe do ti nxitim
pandrprerje, q t jen pjesmarrs aktiv n konkurse dhe n veprimtari t larmishme, si shkencore,
artistike e sportive, ku dhe prurohen prirjet dhe talentet e tyre.
Ashtu si dita e mbylljes s vitit t

kaluar arsimor dhe marrja e diplomave nga maturant, pr t 51in vit radhazi, edhe dita e par e
msimeve t ktij viti t ri shkollor
u kthye n nj maifestim t gzuar mbarpopullor, pr qytetin e
Rrshenit dhe tr Mirditn Kt
gj e vreje, sidomos, n fytyrat
e afr 600 nxnsve t tre klasave t Gimnazit, t cilt u uln
prsri n bankat e shkolls. Por
ata kishin pran edhe msuesit e
tyre, ashtu si prher t gatshm
e t prkushtuar pr tu dhn, me
dshir e dashuri, dituri e kultur
pr jetn. Sigurisht, ndr ta dalloje
edhe drejtoreshn, Marie NikollinBrozi, e cila ka nj jet t tr pran nxnsve t saj, si n fshatra e
n qytet, pra an e mban Mirdits.
N fjaln e hapjes s ksaj ceremonie t bukur dhe emocionuese,
ajo u ndal posarisht n objektivat
kryesor, q ka edhe ky Gjimnaz,
gjat ktij viti mesimor. Pastaj, drejtoresh Maria ju uroi suksese t
gjith nxnesve, veanrisht atyre
t vitit t par, q kan ardhur sivjet
n kt Gjimnaz.
Pas ceremonis s rastit, t
shoqruar nga msuesit kujdestar,
nxnsit u futn npr klasa. Ata
sivjet jan pajisur edhe me tekte t
reja. Po kshtu, mjediset e shkolls,
ashtu si n vitt e kaluara, jan t
pastra dhe funksionale, pr ti arritur synimet dhe pr ti plotsuar
t gjitha detyrat e prcaktuara, si
brenda e jasht saj.
T gjith ne, i urojm msuesit e
nxnsit e Gjimnazit t Rrshenit, t
mbshtetur fort nga prindrit, q t
arrijn sa m shum suksese dhe t
ndjehen sa m t knaqur, n prmbushjen e detyrave t ngarkuara n
procesin msimor-edukativ.

20

Fillimi i mbar - gjysma e puns

Reportazh nga shkolla Kol Jakova, Tiran

Vjollca Spaho

hkolla 9-vjeare Kol

Jakova
gjendet
n zonn e quajtur
Bregu i Lumit-Kamz.
sht nj shkoll e
rikonstruaktuar dhe me nj oborr
t madh prpara saj, me palestr e
fush sporti.
Msuesit gjithashtu jan nga zona
prreth, por edhe nga Tirana.
Drejtori, Z Shaban Demiri, ka dy
vjet n kt detyr, por nj periudh
gati 30-vjeare si msimdhns dhe
drejtues n shkolla t tjera. N kto
dit t fillim vitit shkollor sht mjaft
i zn m punt e shkolls. E gjen
kudo: n bashkin e Kamzs pr
lyerjen e shkolls, pr mungesn e
ujit, n DAR-Tiran pr plotsimin
e personelit msimor, n drejtorin
e shkolls pr ndarjen e orve, pr
prgatitjen e orarit etj., etj,.
Msuesit, shumica kan vite q

japin msim n kt shkoll si Agimi,

Eduardi, Nazmije, Liri, Feridja,
Eleni, Ruta, Merita etj...., t flasim
me shum respekt pr komunitetin
e zons dhe pr fmijt e tyre.
Ata, n kto dit, i gjen edhe duke
prgatitur planet msimore, duke
br klasn gati, duke kontaktuar
me nxnsit dhe prindrit e tyre pr
tekstet msimore, duke ndihmuar
drejtorin me evidencat e fillim vitit.

t jen m t impenjuar pr ti sjell

edhe ata nxns q kan braktisur
shkolln. Drejtori flet me shum
pasion pr punn e vshtir, por
edhe t bukur t drejtimit, n nj
shkoll me mbi 800 nxns, me
tri klasa paralele. Edhe msuesit,
t vjetr n profesion, por edhe t
rinj n kt shkoll, flasin pr punn
plot pasion, t vshtir, por edhe t
bukur t tyre.

- Kemi n shkoll edhe nxns nga

komuniteti rom, -t thot drejtori, dhe me ta msuesit bjn nj pun
t diferencuar.

Jan ort e pasdites dhe nga klasa

V doli msuesi i historis, Agim
Kodra. Ai edhe pak muaj del n
pension dhe do t largohet nga
shkolla, por nuk do t largohet nga
mendja dhe zemra e nxnsve
t tij q do t ruajn n kujtes
msuesin e prkushtuar, korrekt, q
ua bnte lndn aq t dashur dhe
interesante. Agimi gzon respekt
e mirnjohje edhe nga komuniteti
prreth dhe kolegt e tij, pasi ka vite
q jep msim n kt shkoll.

Dhe vrtet, n ditn e par t

shkolls, t binte n sy dshira e
prindrve nga ky komunitet pr ti
sjell prdore fmijt n shkoll,
sidomos ato t ciklit t ult e,
veanrisht, t klasave t para.
Dhnia e teksteve falas pr kt
kategori, ka br q prindrit e tyre

2015 / Nr. 7

Ja, Eduardi, q jep lndn e kimis,

ka nj laborator t vogl, por
gjithnj funksional pr nxnsit. E
gjetm n nj or msimi ku po u
shpjegonte nxnsve n mikroskop
lndn e re. Pr do pyetje q ka
t bj me nxnsit e klass s tij,
por jo vetm, Edi t jep prgjigje,
tregon pr banort e zons, pr
vshtirsit e fillimit t puns s
tij n kt shkoll, pr nxnsit e
vshtir etj.
Hyjm n bibliotekn e shkolls
e cila megjithse ka nevoj t
pasurohet edhe m, ka mjaft
nxns q kan karteln e
regjistrimit. Puna e msueseve
t gjuhs, Ruts dhe Merits, ka
br qe numri i ktyre nxnsve t
shtohet nga viti n vit.

- Sivjet me kurrikuln e re t klasave

t gjashta kemi vshtirsi, - t thon
msueset q japin msim n kto
klasa, e, megjithse jemi trajnuar
gjat vers, kjo nuk mjafton. Ne
duam m shum trajnime dhe
informacione pr msimin me
kompetenca n kto klasa.
14 shtator dhe oborri i shkolls
gumzhin nga zrat e nxnsve,
bisedat e prindrve dhe shqetsimet e
voglushve t klasave ta para. Pasi
i uron pr nj fillim t mbar t viti t ri
shkollor drejtori i shkolls, bie zilja pr
fillimin e msimit. T gjith msuesit
kujdestar, n orn e par, do t jen
me klasat e tyre. T bie n sy rregulli
dhe disiplina e futjes n shkoll dhe
respektimi i orarit msimor, edhe ditn
e par t shkolls.

21

Fillimi i mbar gjysma e puns.

Kjo thnie i shkon pr shtat ksaj
shkolle, q megjithse me nj
performanc jo t shklqyer n
renditjen e shkollave t Tirans,
premton pr shum, pasi stafi
i saj, msues t vjetr dhe t
rinj, prgatiten sistematikisht pr
metoda t reja msimi, pr rritjen jo
vetm t kalueshmris, por edhe
cilsis s t nxnit.
Pr m shum, pr objektivat e ktij
viti shkollor, pr uljen e numrit t
nxnsve braktissh, pr rritjen e
cilsis, do t shkruajm edhe n
numrat e ardhshm t revists. Dhe
ne do t jemi me ta, pasi kjo shkoll
n nntor t ktij viti feston 100vjetorin e lindjes s shkrimtarit Kol
Jakova, emrin e t cilin ajo mban.

22

Fillim viti dhe dukuria e

t msuarit me hope

Fran Gjoka

hkolla mbart nga sistemi

i kaluar nj fenomen
shum negativ, ritmin
e ult dhe hera -hers
edhe ngritje e zbritje
t t msuarit dhe t t nxnit n
fillim t vitit. Q prsritet edhe n
ditt e para t semestrit t par.
Me pak kujdes pasojat i vrejn t
gjith grupet e interesit; msuesit,
drejtuesit e shkollave, prindrit dhe
vet nxnsit. Natyrisht faturn m
t madhe t dmtimit e paguajn
nxnsit, t cilt me kalimin e kohs
shfaqin paaftsi pr prballimin e
programit msimor.
Msimdhnia dhe msimnxnia
jan rezultat i ndrveprimit,
bashkpunimit dhe bashkndikimit
t shum faktorve dhe aktorve,
ku roli i msuesve dhe i nxnsve
jan t pazvendsueshm. Kur
funksionojn normal t dy kto
pal, dobsit minimizohen dhe
shum probleme vihen n rrugn e
zgjidhjes. Nuk mund t prjashtohet
as roli i prindrve, por sht detyr
e shkolls q ata t vihen n
lvizje, t'u jap udhzime se si
mund t funksionoj sa m mir

mekanizmi i parandalimit t ksaj

smundje t keqe t shkolls. Nse
arrihet koordinimi i ktyre aktorve,
fenomenit negativ t t msuarit
me hope, n nj mas t caktuar, i
ndrpritet rruga.
sht i njohur fakti se nuk mund
t ket msim dhe edukim n
kushte normale, nse drejtuesit
e shkollave, n bashkpunim me
komunitetin, organet e qeverisjes
vendore dhe strukturat drejtuese t
arsimit, nuk jan n krye t punve
dhe nse nuk punojn me dhe pa
orar pr stabilizimin e problemeve
t fillimit t vitit, q jan aq t
shumta, sa nuk t mbetet as koh e
lir. Aftsia e drejtorive t shkollave
pr ta menaxhuar ngarkesn
e fillimvitit, prmes delegimit t
kompetencave, angazhimit me
detyra t punonjsve dhe verifikimit
brenda afateve kohore, prbn n
nj far mase elsin e suksesit
pr nj fillim t mbar t vitit
shkollor dhe krijohen kushte pr
nj msimdhnie e msimnxnie
normale. Drejtori q ve ankohet,
pasi nuk e v mendjen n lvizje
dhe ska metod pune e komunikimi

me komunitetin, pushtetin vendor

dhe donator t tjer q veprojn
n territorin e shkolls e m gjer
t cilt mund t ndihmojn n
zgjidhjen e shum problemeve,
sht jasht kohe. M shkoqitur;
drejtuesit kan detyr parsore
q tu sigurojn kushte normale
pr msim nxnsve dhe n
bashkpunim me prindrit t bjn
sht e mundur q ata t pajisen
t gjith me tekste e mjete t tjera
didaktike t domosdoshme. Pa to
nuk ka msim dhe as prpjekje
minimale pr t parandaluar t
msuari me hope.
Nj planifikim i qart, i realizueshm
dhe q mbshtetet n pikat e
dobta t shkolls n vitet e kaluara
sht nj garanci pr nj fillim t
mbar t vitit shkollor. Kjo vlen si
pr drejtuesit e shkollave, ashtu
edhe pr msuesit kujdestar dhe
t lndve. Udhzimet q japin n
seminare trajnuese specialistt dhe
drejtuesit e arsimit n rreth dhe n
rajon jan, taksative, pr kdo q
e ka ndar mendjen pr t punuar
n arsim, ose q punon aktualisht
n shkoll. Drejtuesit e shkollave

2015 / Nr. 7

nuk duhet t bjn asnj tolerim,

prndryshe t metat n planifikim,
n organizim dhe n realizim do t
shfaqen dukshm dhe pr pasoj
do t cenohet formimi shkencor i
nxnsve.
T msuarit me hope nuk
mnjanohet me parulla, as me
moralizime, por me masa konkrete
dhe t kapshme pr t gjith
ata q jan t interesuar. N
kt kuptim, drejtoria e shkolls
duhet t bj shum kujdes
n planifikim, veanrisht, pr
trajnimin e brendshm, q sht
dhe mbetet parsor. Krahas
problemeve t tjera, q lidhen me
zbatimin e kurrikuls s re, trajnimi
i brendshm duhet t fokusohet
me prparsi n parandalimin e
t msuarit me hope, sidomos
si dukuri e fillimvitit. Pr kt i
gjith aktiviteti kualifikues duhet t
synoj n prgatitjen psikologjike e
metodike, organizative e didaktike
t msuesve n radh t par, por
edhe t nxnsve pr problemin n
fjal. Pr kt mund t parashikohen
ligjrata nga specialist t aft t
vet shkolls, t ZA -ve dhe DAR
-it, tryeza t rrumbullakta ku jepen
mendime, opinione dhe alternativa
t ndryshme pr rrugt q duhen
prdorur pr ta zbutur deri n
parandalim fenomenin, veprimtari
praktike tek msues pararoj, q
duhen e mundet t motivohen, etj.
Msuesit e kan pr detyr
q metodn m t mir pr
parandalimin e t msuarit me hope
dhe, shpesh, edhe nn mundsit
e mundshme t fmijve, tua
transmetoj
edhe
prindrve,
takimet me t cilt, sidomos n
muajin e par t shkolls, duhet t
jen t shpeshta, t prgatitura mir
dhe jo tu flitet atyre, si ndodh, pr
gjra t rndomta. Shkolla mund ti
bind me fakte e t dhna prindrit
pr vlerat e vnies n pun prdit
t nxnsve, ti kontrollojn ata pr
prgatitjen ditore, aq sa munden,

dhe tu krkojn q t zbatojn nj

regjimi ditor, duke zbatuar edhe
kushtet e domosdoshme higjieno
-shndetsore.
Mundsit jan t mdha pasi
nxnsi
mson
me
ritmin,
intensitetin, angazhimin dhe nivelin
e msimdhnies s msuesit.
Prvoja na ka bindur dhe studimet
e ndrmarra kan provuar se kur
krkesat e punonjsve pedagogjik
ndaj vetes jan t larta, edhe
nxnsit punojn me t njjtin ritm,
pasi mosha e tyre ka si veori
psikologjike imitimin e sjelljeve t
m t rriturve. Fatkeqsisht n
shkolla ka ende msues q ecin
me konceptin atavik ka koh .
Ka koh pr vlersim dhe ndodh,
si kemi konstatuar q dy - tre jav
prpara se t mbyllej semestri,
nxns t veant jan ose pa
vlersim fare, ose vetm me nj
vlersim prmbledhs, me test?
Msuesi i dalluar gjen mnyrn
pr ti pyetur prdit nxnsit
dhe pr ti vlersuar ata disa her
gjat nj periudhe t caktuar.
Jo vetm me teste, por edhe
vlersime formuese (me goj),
pasi vlersimet prmbledhse
nuk e prjashtojn vlersimin me
goj. Kjo sht normative, e thn

23

dhe e shkruar, q fatkeqsisht

ka ende n shkolla keqkuptime
me ose pa dashje. Nota pr
nxnsin sht nj parametr q
tregon se sa dhe si prgatitet ai
dhe q e v at n lvizje pr t
msuar sistematikisht. Taktikat
dhe teknikat duhet ti dij ose
ti msoj msuesi. Prjashtim
bjn vetm msuesit e rinj, t
cilt duhet t trainohen edhe pr
kt element t domosdoshm
t
msimdhnies.
Msuesit
e formuar nuk i vlersojn
ditt e para nxnsit me nota
pakaluese, sepse e din se koha
e pushimeve ka br punn e saj.
Si t thuash ata i njohin efektet
negative psikologjike t katrs n
fillim.T msuarit me hope zbutet
nse msuesi e fillon prsritjen
paralele q n ort e para t msimit,
q do t thot rimarrje, prpunim
dhe zbatim, n situata t ndryshme
nga ato t tekstit, t koncepteve
kryesore t lnds s msuar. Kur
veprohet kshtu dhe kur. orientohn
nxnsit pr konceptet kryesore q
duhet t msojn e mbajn mnd
dhe pr mnyrn e t nxnit, t .
msuarit me hope goditet. Ndrsa
kur prdoren metoda q jan
n qndr nxnsin, dukuria e
msiprme mund t parandalohet
trsisht. sht deri diku n dorn
e drejtuesve t shkollave zbutja e
fenomenit. Pr kt krkohet q
n fillim t vitit t intensifikohen
format e inspektimit dhe t jen sa
m t kualifikuara, t prfshihen,
t gjith msuesit, veanarisht
ata
q njihen si perfaqsues
te angazhimit minimal n raste
t tilla. Kontrolli sistematik, por
jo i paragjykuar, i thell dhe i
gjithanshm nxit msuesit dhe
nxnsit dhe i v ata n situata
pune. N kt linj duhet t ecin
edhe organet prgjegjse pr
shkolln, nse duam q reforma e
nisur t ec prsmbari. Ajo sht
shumplansh dhe mbi t gjitha
krkon cilsi.

24

KUR FMIJT E DIASPORS RRITEN

N BANKAT E SHKOLLAVE SHQIPE

Kze Zylaj

Shkolla shqipe Alba Life, New York

e prvojn e madhe
t ardhjes s tyre
n shkolln shqipe
dhe me sigurin e
nj
msonjseje,
pohoj se ata jan m t gzuar
dhe m t sigurt n prdorimin
e GJUHS SHQIPE edhe pse
vshtirsit vazhdojn t jen nga
m t shumtat dhe, shpesh, m t

uditshmet. Pr mua, si gazetare

dhe shkrimtare, pas prmbysjes
s diktaturs prbn nj tem t
veant dhe t hapur:
MSIMI I GJUHS SHQIPE PR
FMIJT N DIASPOR!...
Sa udi, ky shqetsim ka qen tr
kohn pr intelektualt shqiptar, si
shkruan dhe Konica, qysh ne vitin

1925 si: Javn e shkuar pash nj

ndrr q sharrohet. Mu shfaq nj
grua e holl, e gjat, plot me hije fisnikrie, ndonse e veshur me rrecka.
Un, pa vn re varfrin e veshjes
s saj, dhe duke marr me mend
sa e bukur do t dukej sikur t ishte
e veshur me mndafshe, u ngrita
me respekt dhe iu fala. Zonj, i
thash, cila jeni Fisnikria Juaj dhe
pse dukeni kaq e mallngjyer dhe e
ngrysur? Un tha jam GJUHA
SHQIPE, dhe m sheh kshtu t
hidhruar nga mundimet q heq dhe
nga rreziqet q m rrethojn.
Zonj, mos rrini m e ngrysur: sa
t jemi ne t gjall, dhe sa t jen
t gjall t tjer si ne dshirojm,
Nno, t t shohim t buzqeshur.
Mire se vini pran shkolls Shqipe
Alba Life q operon n tri lagje t
Nju Jorkut, Staten Island, Brooklyn
dhe Manhattan.
Msonjset e kualifikuara, ju
mirpresin krah hapur!

2015 / Nr. 7

25

JA, PRSRI ERDHI SHTATORI

I SHKOLLAVE SHQIPE!...

Nuk ka knaqsi m t
madhe, se sa kur i sheh
fmijt tan duke folur
shqip, duke recituar
vjersha shqip, duke
knduar shqip, duke
lozur shqip!

Sadik Elshani
Filadelfia-SHBA

htatori filloi dhe, si

gjithmon, na kujton
hapjen e shkollave,
fillimin e vitit t ri arsimor.
Pra, kjo sht nj gj
krejtsisht e zakonshme, rutin. N
trojet tona etnike, nxnsit do t ulen
n bankat shkollore e do t msojn
n gjuhn shqipe. Por, ktu, n
Amerik, n Diaspor, na shqetson
numri shum i vogl i shkollave
shqipe. Kemi shum fmij, kemi
hapur pak shkolla shqipe dhe n ato
si ndjekin pak nxns. Profesor Eqrem
abej ka thne: Gjuha pasqyron nj
kombsi, ajo sht pasqyra m e qart
e nj kombsie dhe e kulturs s saj.
Pra, sht identiteti, letrnjoftimi yn,
sht pjes prbrse e ADN-se
son.
Me sa dashuri e adhurim poett
dhe atdhetart tan: Naim Frasheri,
Dom Ndre Mjeda, At Gjergj Fishta e
shum t tjer, vargjet m t bukura
ia kushtuan gjuhs shqipe, gjuhs
son t mbl e t dlir. Po ashtu,
mjaft atdhetar shqiptar e flijuan
edhe jetn e tyre, vetm pr arsyen
se kishin hapur shkolla shqipe dhe
u msonin fmijve gjuhn amtare,
gjuhn shqipe. Dhaskal Todhrin e

vran, kur po onte n Shqipri ar

e prmbi ar - shkronjat shqipe, pr
t ngritur nj shtypshkronj, pr t
shtypur libra shqip.
Ne, n Shoqatn atdhetare-kulturore
Bijt e shqipes, n Filadelfia t
SHBA-ve, krenohemi me shkolln
tone shqipe, q m 6 shtator do ti
hap dyert pr t dymbdhjetin vit.
Nga t gjitha veprimtarit e shumta
atdhetare, kulturore e sportive, q
organizon Shoqata jon, ne gjithmon
e veojm funksionimin e rregullt t
shkolls shqipe, si krye veprimtarin
ton. Shoqatat krijohen pr t ruajtur
e pr t krijuar vlera kombtare.
Prandaj misioni i Shoqats son
sht: Ruajtja e trashgimis, gjuhs,
tradits e kulturs son kombtare. E
kush mund ta kryej kt mision m
mir, se sa shkolla shqipe?!
Shkolla shqipe, pr fmijt tan,
sht nj knaqsi, nj prvoj
jetsore. Prve njohurive, q marrin
pr gjuhn, kulturn, artin, historin
ton, ata brumosen aty edhe me
ndjenjat e atdhedashuris. Njihen
me figurat e ndritura t kombit ton,
me shqiptart q kan br emr n
fushat e ndryshme t artit, shkencs,

sportit etj. Pr funksionimin sa m

t mir t shkollave shqipe, sht
i nevojshm dhe i domosdoshm
angazhimi maksimal i t gjith
faktorve t prfshir n kt proces:
drejtuesve t shkolls, msuesve,
prindrve, nxnsve. Prvoja jon
ka treguar se prindi sht faktori
kryesor, pa prjashtuar faktort
tjer. Kur prindrit tan shqiptar,
jan t vendosur, t prkushtuar,
edhe nxnsit jan t rregullt, jan
t prkushtuar. Padyshim, q kjo
sht nj sakrific pr prindrit, q
jan t angazhuar me pun dhe t
ngarkuar me detyrimet tjera familjare.
Por sht nj sakrific, q ia vlen t
kryhet pr t mirn e fmijve t tyre,
pr t mirn e Kombit ton.
Edhe dy shtetet shqiptare, Shqipria
dhe Kosova, duhet t bjn me
tepr pr t ndihmuar hapjen dhe
funksionimin sa m
normal t
shkollave shqipe, duke i furnizuar
ato me tekste dhe mjetet tjera t
nevojshme msimore, me ekspertiz
pedagogjike etj.
Ja, prsri erdhi shtatori!... Pra, le
tia hapim dyert, ti hapim dyert e
shkollave shqipe! Pun t mbar!

26

E DASHUROJ KT PROFESION DHE KURR

NUK DO TA NDRROJA ME TJETR

Taulant Dedja

Marr nga gazeta FLAS SHQIP, Nr.5. Toronto, 2015

ara
pak
kohsh,
Shtpia
botuese
Trafford
publikoi
librin 1001 Idioms to
master your English
me autore Drita Skilja. Dalja
n drit ktu n Kanada e
nj vepre me autor shqiptar,
natyrisht prbn nj ngjarje jo t
zakonshme. Ky motiv na shtyu
t takohemi e t bisedojm me
t pikrisht pr faktin se nj nga
misionet e gazets Flas Shqip
sht promovimi i vlerave dhe
personaliteteve m t spikatura
t komunitetit ton, personalitete
t cilt mund t themi se jan
tashm me qindra, madje mijra.
Takimi me Dritn sht nj ndjesi
krejt e veant. sht natyra e saj
e hapur q rrezaton vetm mirsi
ajo q ta bn komunikimin krejt
komod e q t krijon prshtypjen
se me t njihesh prej vitesh. Mbi
supet e saj rndon nj jet e

tr kushtuar msimdhnies.
Biseda bhet krejt e natyrshme
e kshtu prpiqemi t dim m
shum. Drita sht diplomuar
n Universitetin e Tirans n
Fakultetin e Gjuhve t Huaja,
dega e Anglishtes n vitin 1980.
Prej mbarimit t studimeve, pr
18 vite ajo ka punuar si msuese
e gjuhs angleze n Shkolln
e mesme t Gjuhve t huaja
t qytetit t Elbasanit. M pas
emigroi familjarisht n Kanada
n fillim t vitit 1999 e pasi mori
certifikatn e msimdhnies
s gjuhs angleze si gjuh e
dyt, filloi te punoj pr Bordin
e Arsimit t Torontos nga
shtatori i t njjtit vit. Profesioni
i msimdhnies pra, t cilit i ka
kushtuar gati 35 vjet, sht nj
nga knaqsit m t mdha
t jets s saj, na thot Drita.
Absolutisht e dashuroj kt
profesion dhe kurr nuk do ta
ndrroja me tjetr. Jap msim

duke dhn dhe duke marr

knaqsi. Duke u bre pjes
e jets s studentve, duke
ndjer se jam nj influenc e
rndsishme n jetn e tyre. Jam
e lumtur kur konstatoj avancimin
n gjuh q sjell pr pasoj edhe
prshtatjen e tyre me jetn e re
si emigrant n Kanada. Ndihem
e plotsuar kur studentt e mi
kalojn me sukses provime t
vshtira si TOEFL dhe ndjej
se u kam dhn njohurit e
duhura sipas interesave dhe
planeve t tyre pr t ardhmen.
Po cilt ishin motivet qe e shtyn
Dritn t shkruaj librin pr t cilin
folm q n hyrje t ktij shkrimi?
Motivi kan qen pikrisht
studentt e saj t niveleve t
larta, t cilt vijn me nj gjuh
t pasur gramatikore, me nj
fjalor disi t pasur letrar, por t
varfr n shprehjet e prditshme
idiomatike me t cilat gjuha

2015 / Nr. 7

angleze sht shum e pasur.

Madje sipas Drits, shpeshher
studentt ndodhen edhe prpara
situatave n t cilat nuk dine
si t reagojn, madje q mund
t krijojn edhe keqkuptime.
Kshtu ajo filloi t grumbulloj
dhe sistemoj idioma nga TV,
gazetat, romanet, bisedat me
koleget dhe gradualisht krijoi
material t mjaftueshm pr
t`i botuar n nj prmbledhje
t gjitha bashk me dshirn
pr t`u ardhur m shum n
ndihm studentve q msojn
anglishten si gjuh t dyt.
Shfletimi i librit t krijon
menjher bindjen pr nivelin
mjaft t lart profesional me t cilin
ai sht prgatitur dhe pr kt
fakt autorja meriton vlersimet
dhe prgzimet m t veanta. N
mnyr t padiskutueshme libri
do t`i vlej gjithsecilit nga ne q
ka dshir t perfeksionoj m tej
anglishten, duke patur parasysh
q puna me gjuhn sht nj
pun q vazhdon gjith jetn.
Drita sht duke prfunduar dhe
prgatitjen pr botim n Shqipri
t librit t saj, ku idiomat do t jen
t prkthyera n gjuhn shqip,
pr nj kuptim sa me t plot t
tyre. Botimin n atdhe autorja
e konsideron si kurorzimin e
ndrrs q ka filluar qysh kur
mbrojti diplomn e universitetit
me temn Idiomat e botimeve
shqip t prkthyera n gjuhn
angleze.
N fund t takimit, bisedn
e orientuam rreth sfids q
prbn n vetvete emigrimi
n nj vend tjetr dhe pr at
ka sot prfaqson n Kanada
komuniteti yn gjithnj e m
i madh n numr. Pr Dritn,
imazhi i bashk atdhetarve
tan tashm sht imazhi i nj
komuniteti t mir integruar n
shoqrin kanadeze. Gjithsesi,
arritjet e bashk atdhetarve n

t gjitha fushat, jan sipas Drits

dshmia m e mir pr aftsit
tona pr t`u integruar shpejt e pr
t qen t suksesshm. Kurrsesi
komuniteti yn nuk mund t
identifikohet si nj komunitet
i mbyllur n vetvete e pr ket
duhet t ndihemi krenar.
Pr msuesen e nderuar Drita
Skilja, nj shtje e nj rndsie
t veant n lidhje me sfidat e
emigracionit sht edhe msimi
i fmijve me gjuhn amtare.
Duke qen dy her gjyshe,
mbesa e saj Arba sht 6 vje
ndrsa nipi Roan 3 vje, ajo
e v theksin m shum tek ky
fakt duke pohuar se ndodh nj
proces i mrekullueshm qysh
n fillimet e rritjes s nj fmij
prmes msimit t dy apo m
tepr gjuhve. N kt proces,
duhen njohur hapat q duhen
hedhur pr t'ju dhn prgjigje
shum dilemave q lidhen me
shqetsimin e prindrve se si
mund t rritet intelektualist n
rrugn m t mir t mundshme
nj fmij dygjuhsh. Nj

27

marrveshje n familje sht

ndoshta rruga m e mir
pr t`i msuar fmijs edhe
gjuhn e vendit nga vijm. Nga
eksperienca ime si msuese
me student prindr emigrant,
kam msuar se prindi q zotron
m mir gjuhn angleze mund
t komunikoj me fmijt n
anglisht dhe tjetri n gjuhn
amtare. Kshtu fmija mund
t`i msoj sakt dy gjuht
paralelisht. Madje, shum nga
emigrantt shqiptar kan dhe
fatin t ken edhe prindrit
ktu, gj q ndihmon shum
n msimin e gjuhs shqipe.
Msimi dhe ruajtja e gjuhs
amtare, njohja e historis dhe
gjeografis s vendit ton si
dhe e trashgimis kulturore,
mbeten baza e ruajtjes dhe
forcimit t identitetit kombtar
shqiptar. Prderisa Kanadaja
sht nj vend shum kulturor
q inkurajon ruajtjen e identitetit,
ne duhet t angazhohemi e
t punojm t gjith n kt
drejtim, prfundon bisedn
Drita.

28

Ne e ndryshuam mjedisin e shkolls son

Ramazan Zaimi

Shkolla 9-vjeare Vesel Hova Vidhan, Gramsh

sht e natyrshme q sot

krenohemi me nj mjedis t
bukur n shkolln ton, fal
prkushtimit t t gjithve
q do t mbeten prher
n ndrgjegje dhe q vite m von
shndrrohen n nostalgji t bukura
mbreslnse ndr breza. Dhe
ne, ndihemi krenar pr punn
e br. Prkushtimi i nxnsve,
msuesve, komuniteti dhe njsis
administrative
Sknderbegas,
Bashkia-Gramsh, bm t mundur
q oborrin e shkolls dhe
mjediset brenda saj, i kthyem n
funksion t msimit dhe edukimit.
Ne ditm t komunikojm, ditm
t mirkuptohemi me t gjith
faktort, prindr, komunitetin, ishnxns t ksaj shkolle. Pr shkak
t ktij komunikimi dhe serioziteti ne

shpalosm dashurin pr shkolln,

u treguam dhe bindm t gjith se
ky institucion msimi dhe edukimi,
sht shtpia jon e madhe dhe
nga ku rrezatohet drit e dituri,
kultur e respekt.
Ndonse jemi rreth 30 km larg
qendrs s qytetit t Gramshit n
nj zon kodrinore-malore, jemi
pjes e mbretris gjeografike
e Atdheut ton, kjo nuk na ka
penguar aspak q t shpalosim dhe
t dshmojm me pun konkrete se
shum gjra t mira i bjm vet
dhe i bjm shum mir.
N fillim t vitit shkollo, kolektivi i
shkolls 9- vjeare Vesel Hova
Vidhan, n nj takim me bordin
e shkolls, prindr, qeveria
e
nxnsve dhe prfaqsues t nj-

sis administrative pr rregullimin

e mjedisit t oborrit t shkolls,
pr mbjelljen e 30 pemve
dekorative, pr nj mjedis prej
500 m2, prshtatur me mjedisin
natyror zonal, si dhe sigurimi nga
komuniteti i shumllojshmrive t
luleve dekorative. Te gjitha kto i
bm realitet.
Shkolla jon ka patur dhe ka nj
bashkpunim me nj Fondacion
holandez AHA i cili ndihmoi pr
rikonstruksionin e godins, fasads
dhe ambienteve t brendshme,
duke prshtatur me mjedisin e
bukur q ne kemi krijuar. Zri i
zrave t nxnsve, prindrve dhe
komunitetit do t ndjek gjithmon
pas urimet m t mira pr kt
dhurat. Punt e bukura dhe t
mira pr shkolln ton vazhdojn.

2015 / Nr. 7

29

Plan aktiviteti
Irena Kotobelli

Shkolla "Lasgush Poradeci", Tiran

Prfituesit: Nxnsit e klasave
t VIII
Hapsira e aplikimit: 1 muaj
Objektivat:
Zbulimi dhe reklamimi i talenteve t
klass n kuadr t nj aktiviteti n
komunitet
Shkrimi i nj reportazhi n gazetn
e shkolls
Organizimi
i
nj
ekspozite
fotografike me momentet m t
bukura t ktij aktiviteti
Metodat
pun n grup
diskutimi i lire
veprimtari praktike
brain storming
prmbledhje e strukturuar

Klasa: VIII
Tema: Nj dit ndryshe
Synimi: T japim dhe marrim sa m shum dashuri nga njri-tjetri

Pjesmarrsit
Nxns t klass s VIII, msues,
prindr, prfaqsues t drejtoris,
komunitetit psikologia e shkolls
etj.....
Pritshmrit:
forcimi i mardhnieve prind/
msues / nxnes
stimulimi i talenteve t ndryshm
n klas
Dita e par:
Tema: Prezantimi i tems dhe
ndarja e detyrave: Nj dit ndryshe!
Qllimi: T njohim nxnsit
me temn e aktivitetit dhe t
prcaktojm detyrat.

Objektivat:
T prezantohet tema e veprimtaris
T ndahen nxnsit n grupe
sipas kompetencave specifike.
Prcaktohen detyrat pr orn
tjetr t veprimtaris.
T zbatojn strategjit e procesit
t organizimit, realizimit dhe
reklamimit t aktivitetit.
Metodologjia e prdorur
Brain storming
Diskutim i lir
Organizim i puns n grupe
Mjetet e puns:
video projektor
lapsa me ngjyra
letra t bardha
aparate fotografike
kamera etj

HAPI 1
Prezantohet n video-projektor nj material filmik dhe m pas nj bllok me fotografi t ndryshme

30
HAPI 2
Fillon diskutimi i hapur me
nxnsit
prfaqsojn
pamjet e
msiperme
far informacioni na japin
A mund t interpretoni secilen prej
tyre etj...
Dgjohen mendimet e nxnsve
dhe
vazhdon
diskutimi
i
mtejshem
Kush jan njerzit m t dashur
pr ju, pse.
Cila sht knaqsia m e
madhe q ju i ofroni prindrve dhe
gjyshrve .
A do t deshironit t organizonim
nj veprimtari t prbashkt me
prindrit .
far do t donit t servirnit para
tyre
Ku do t donit ta organizonit kt
veprimtari etj....
far do t kuptonit ju me shprehjen
......NJ DIT NDRYSHE !
HAPI 3
N mnyre t shpejt
ndahet
nxnsit sipas kompetencave n
grupe pune

Grupi i krcimtarve:
Ka pr detyre t prgatisi dy ose tre
krcime

Poezi t ndryshme
Proz
Skenarin e programit artistik

Grupi i kngtareve:
Ka pr detyre t prgatisi disa
kng pr veprimtarin.

N prfundim t ksaj dite edhe

njher:
Hartojm bashk me nxnsit nj
orar n t ciln n dite t ndryshme
ata t prgatiten pr aktivitetin .
Ju lm nxnsve kohen e
prshtatshme pr tu organizuar
,prgatiur ,n lidhje me aktivitetin.
Krijohen kushtet q t realizohet
nj reklamim sa m i mir i aktivitetit.
Sigurohet lajmrimi i t gjith
familjarve t nxnsve, msuesve
t shkolls, drejtoris, prfaqsuesve
nga bordi i shkolls dhe komuniteti.

Grupi i piktorve t vegjel ka pr

detyr:
t siguroj lapsat me ngjyra
,penelat ,letra t bardha
t pikturojn pjesmarrs t
ndryshem n aktivitet
Grupi i reklamuesve:
o Prgatisin ftesa pr t ftuarit
(prindr, msues, motra, vllezer,
drejtues
o Prgatisin flet- palosje
o Pajisen me aparate fotografike
pr t memorizuar do element
t veprimtarise
Grupi i ekonomisteve t vegjel:
o Siguron buxhetin paraprak
o Ndan buxhetin sipas nevojave n
do grup
o Do siguroj dhe menaxhoje t
ardhurat q do t prftohen nga ky
aktivitet
Grupi i letrarve:
ka pr detyr t prgatisi:

Caktohet nj shum simbolike

pr t gjith pjesemarrsit n
kt aktivitet .
Do t jen vet nxnsit ata q
do t vendosin se si do prdoret
kjo shum simbolike.
Detyr:
Informimi i vazhdueshem mbi
mnyren se si po ecn organizimi
i aktivitetit
Shkmbimi i vazhdueshem i
mendimeve
Caktimi i dats s organizimit t
veprimtaris kur gjithshka t jet
mirorganizuar

2015 / Nr. 7

ZHVILLIMI I VEPRIMTARISE:
Prgatitet ambienti (lulishtja pran
shkolls)
o Reklamuesit e vegjl afishojn
n vende t dukshme programin e
aktivitetit
o Vendosen karrige pr akomodimin
e familjarve .
o N vende t dukshme vendosen
piktura dhe fotografi t ndryshme t
realizuara nga vet nxnsit
o Grupi i mikpritsve t vegjl
prgatit nj tavolin pr koktej

Organizimi i aktivitetit
Nxns t ndryshm performojn
n krcim ,kng,poezi
Prindr t ndryshm prshendesin
here pas here dhe sjellin kujtime
nga femijria e tyre
Prfaqsues nga bordi dhe
komuniteti japin mendimet e tyre
Msues prindr-nxns jan t
lirshm dhe:
diskutojn pr probleme nga m
t ndryshmet
bjne fotografi japin intervista
t nevojshme pr reportazhin n
gazeten e shkolls
Ne fund organizohet koktejli i
pergatitur nga femijet

31

Grupi i ekonomistve grumbullon t gjitha t ardhurat e grumbulluara nga ky aktivitet dhe

kjo shum modeste i ndahet n
menyr t barabart dy nxnsve
jetim t klass
Konkluzion
Ishte vrtet nj dit ndryshe?
Fmijt .................!
Do donim shum t tilla ,........u
ndjem shum mir , dhe me
ndihmn tuaj ,krenar se mund t
bjme gjra shum t
bukura .........!

32

A DUHET RISHIKUAR PROGRAMI I LNDS

S KIMIS N ARSIMIN E MESM T ULT

Luljeta KOI

Shkolla 9-vjeare, Polis i Vogl, Elbasan

jo sht nj pyetje
q ia drejtoj t
gjith
kolegve
t mi dhe pse jo
dhe hartuesve t
programeve lndore n MAS. Jam
e bindur se ashtu si mua, kjo pyetje
u ka lindur t gjith msuesve t
lnds s kimis n klasat VII,
VIII dhe IX dhe prandaj vendosa
ta diskutoj me ju t gjith, n kt
dritare komunikimi, si sht pr ne
Revista Msuesi.
N fillimet e mia si msuese e lnds
s kimis, para 16 vitesh, kjo lnd
zhvillohej vetm n klas t VIII.
M pas, me ndryshimin e stukturs
s arsimit parauniversitar kjo lnd
zhvillohet n klasat, VII dhe VIII me
nga 1 or n jav, kurse n klasn
IX me nga 2 or n jav. Gjat

gjith ktyre viteve msimdhnie

n kt lnd, kam vn re shum
probleme n nivelin e nxnies
s saj nga ana e nxnsve. Jam
munduar t gjej tek vetja arsyen
e ktyre problemeve dhe shpesh
m sht dashur t eksperimentoj
metoda dhe teknika t ndryshme
t msimdhnies, por rezultatet
nuk sht se kan ndryshuar
shum. Patjetr q mungesa e
laboratorve t kimis n shkollat
tona ka ndikimin e saj negativ n
kt drejtim, por prgjigjen m t
sakt pr kt problem ma dhan
nxnsit e mi, kur m pohuan se ata
i bnin detyrat e shtpis s kimis
po at dit q e kishin zhvilluar n
klas kt lnd, pr arsye se po ti
linin pr orn pasardhse ( q i bie
pas nj jave) ata e kishin harruar
fare msimin e ri.

Kjo m bri t forcoj bindjen time pr

pamjaftueshmrin e orve javore
n kt lnd. Pr ta argumentuar
dhe m bindshm mendimin tim, po
e krahasoj programin e lnds s
kimis n arsimin e mesm t ult
n Shqipri, me programin e lnds
se kimis n arsimin e mesm t
ult n Kosov:
Lnda
Kimi VII
Kimi VIII
Kimi IX

Shqipri
1 or /jav
1 or /jav
2 or /jav

Kosov
2 or /jav
2 or /jav
2 or /jav

N qoft se krahasimi i msiprm

ishte nga ana sasiore, krahasimi
i mposhtm do t jet nga ana
cilsore, duke krahasuar linjat
prkatse t secils klas, si dhe
numrin e orve pr seciln linj.

2015 / Nr. 7

33

Programi lndor Kimi VII

Shqipri

Kosov

Linja
I. Historiku dhe metodat e studimit
t kimis

Nr. i orve

Linja

Nr. i orve

I. Kimia shkenc natyrore

4 or

II. Lnda dhe kimia

6 or

II. Materia, format dhe struktura e saj

52 or

III. Atomi. Sistemi periodik i

elementeve

10 or

II. Reaksionet kimike

10 or

IV. Molekula. Formula kimike

7 or

IV. Komponimet inorganike dhe klasifikimi

10 or

V.Reaksioni kimik

5 or

Po t fillojm t shikojm prbrjen

cilsore t dy programeve, gjejm
ngjashmri, por edhe shum
ndryshime si pr shembull:
- Ajri (Klasifikimi i prbrsve t ajrit)
-Oksigjeni (Prhapja n natyr, vetit,
prfitimi, prdorimi, komponimet)
- Azoti (Prhapja n natyr, vetit,
prfitimi, prdorimi, komponimet)
-Dyoksidi i karbonit ( Prhapja, vetit,
prdorimi)
- Uji (Llojet e ujrave n natyr,
prhapja dhe cikli hidrologjik i ujit)
- Prbrja dhe vetit e ujit (Prbrja
kimike e ujit, prdorimi, vetit fizike
dhe kimike t ujit)
- Hidrogjeni (Prhapja n natyr, vetit,
prfitimi, prdorimi, komponimet )
- Lidhja jonike (Formimi i joneve dhe i
lidhjes jonike)
-Lidhja kovalente (Formimi i lidhjes

or

kovalente, lidhjet njfishe, dyfishe

dhe trefishe)
-Lidhja kovalente polare (Polarizimi i
lidhjes te shembujt e thjesht)
- Oksidet (Lojet e oksideve, prbrja,
vetit e tyre, reaksionet e tyre me ujin)
-Acidet (Acidet sipas Arrheniusit,
vetit e tyre, reaksionet e tyre me
baza)
-Bazat (Bazat sipas Arrheniusit, vetit
e tyre, reaksionet e tyre me acidet)
-Kriprat (Formimi i kriprave nga
acidet dhe bazat, prbrja, klasifikimi)
-Elektrolitt (Klasifikimi dhe vetit e
elektrolitve)
- Nomenklatura e komponimeve
inorganike (Rregullat pr emrtimin
e oksideve, acideve, bazave dhe
kriprave)
-Llojet e tretsirave (Tretsirat e
pangopura, t ngopura

-Pjesmarrja e mass n prqindje

e tretsirave (Definimi i pjesmarrjes
s mass dhe i prqindjes)
-Prgatitja e tretsirave me prqindje
t caktuara (Llogaritja e pjesmarrjes
s mass dhe e prqindjes dhe
prgatitja e tretsirave n shembuj t
thjesht)
T gjitha njohurit e msiprme n
programin ton jepen n klasn e
tet dhe zn pothuaj e tij, ndrsa
n plan-programet e Kosovs, ato
jepen n klasn e shtat. Pra q
n klas t shtat nxnsi njeh
klasifikimin e prbrjeve inorganike
duke i marr ato secila n tem
m vete, kurse n programin ton
t klass s tet, ato jepen n
m pak or msimore, gj q on
n mosnjohjen e mir t tyre nga
nxnsit.

Vazhdojm t krahasojm tani programin e kimis s klass s tet.

Programi lndor Kimi VIII
Shqipri
Linja
Nr. i orve
I. Przierjet heterogjene dhe homogjene 11 or
-Nomenklatura -Struktura kimike e
lnds
II. Reaksioni kimik
7 or
III. Llojet e lndve (sjelljet e lndve)
- metalet dhe jometalet - acidet, bazat,
kriprat
IV. Kimi sasiore 5 or

7 or
5 or

Kosov
Linja
I.Njehsimet kimikestekiometria

Nr. i orve
9 or

II.Shpejtsia e reaksioneve kimike

dhe ekuilibri (drejtpeshimi) kimik
Jometalet dhe gjysmmetalet

10 or

III.Metalet
IV.Mbrojtja e mjedisit

26 or
9 or

10 or

34
Po e njjta gj ndodh edhe n kt
rast ku temat e mposhtme ne i
gjejm n programin e klass s
nnt n Shqipri :
-Shpejtsia e reaksioneve kimike
(Nocioni i shpejtsis s reaksioneve
kimike )
- Faktort q ndikojn n shpejtsin
e reaksioneve kimike (Ndikimi i
prqendrimit, i temperaturs dhe
i katalizatorve n shpejtsin e
reaksioneve kimike )
- Drejtpeshimi kimik (Reaksionet e
pakthyeshme dhe t kthyeshme)
- Reaksionet e oksidoreduktimit
(Koncepti i oksidimit dhe i reduktimit
dhe barazimi i reaksioneve oksidoreduktuese)
- Elektroliza dhe burimet kimike

t rryms elektrike (Procesi i

elektrolizs, baterit)
Risia q gjej n kt program sht
trajtimi i shtjeve aq aktuale sot si
mbrojtja e mjedisit e cila trajtohet me
an t temave:
- Ndotja e ajrit (Ndotja dhe pasojat e
ndotjes s ajrit)
- Shirat acidike (Ndikimi i tyre n
bim dhe n monumente kulturore )
- Ndotja e ujrave dhe pastrimi i
ujrave t ndotura (Ndotsit dhe
pasojat e ndotjes s ujit, pastrimi i
ujrave t ndotura)
- Ndotja e toks dhe mbrojtja e saj
(Ndotja e toks (truallit) dhe ndikimi
n ekosistem)
-Trajtimi i mbeturinave (Krijimi i
mbeturinave dhe metodat e trajtimit)

N praktikn ton t puns, ne i kemi

trajtuar kto tema vetm me an t
projekteve, ose t leximeve shtes,
por jo si tema msimore. Prandaj
do t ishte m mir q nxnsve tu
jepeshin kto njohuri n lndn e
kimis, duke dhn shpjegimin kimik
t tyre.
N programin e klass s nnt, ajo
q i bashkon t dy programet sht
kimia organike, por n programin e
Kosovs, ajo z 100% t programit
duke br kshtu nj prqendrim t
njohurive drejt nj fushe t caktuar
dhe duke pasur m shum hapsir
kohore si e krkon vet kimia
organike.

Programi lndor Kimi IX

Shqipri
Linja
I. Grupet e lndve n lidhje me
ndrtimin e tyre

Nr. I orve
15 or

II. Reaksioni kimik

25 or

III. Sjelljet e lndve

15 or

IV. Kimi sasiore

5 or

Meqense kimia sht nj nga

shkencat q gjen prdorim t gjer
n t gjitha fushat e jets, mendoj

Kosov
Linja
Konceptet themelore n kimin organike
12
Komponimet organike me oksigjen dhe
azot 18
Hidrokarburet 16
Komponimet organike me rndsi
jetsore 24

se i duhet dhn nj rndsi m

e madhe n msimin e saj q n
arsimin e mesm t ult, pr t patur

Nr. I orve
12 or
18 or
16 or
24 or

kshtu baza t forta n shkallt e

tjera t arsimimit.

2015 / Nr. 7

35

Msuesi Normalist

Ti rrofsh e qofsh moj

shkoll Normale;
Rrofshin bijt e saj bujar

Prof. As. Dr. Shptim aushi

Zv.Dekan i FSHE, Universiteti A.Xhuvani

an kto vargje t Hymnit

t Normales s Elbasanit.
Shkolla
Normale
u
ideua
dhe
themelua
nga intelektual nga e
gjith Shqipria, ku natyrisht qyteti
i Elbasanit mbshteti hapjen e saj
sipas vendimeve t Kongresit t
Elbasanit. Shkolla Normale sht
institucioni i par n vendin ton q
krkoi dhe shpalosi dije, harmoni
dhe zhvillim, duke prhapur gjuhn e
nns, gjuhn e bukur shqipe. Kt
mision n njsin e kohs, tashm
mbas nj shekulli, e dallojm n emrin
q lartsoi n panteonin e kultures,
trashgimis
dhe
zhvillimeve
historike t vendit.
Koha ecn me ritm n rrjedhn e
saj. Ne duam t jemi gjithher me
t, t shohim, t njohim, t msojm
prej saj, duke u br faktor n koh
t caktuara t zhvillimit t shkolls
dhe jets. Ne e gjetm kohn dhe
ashtu si erdhm n nj koh do
t ikim. Ky sht ligji, ku n natyr

vazhdon n prjetsi, ligji i kohs,

ndrsa pr njerzit dikur ajo ndalon
Ndalon pr t par rrugn nga ecm,
prkushtimin dhe kontributin q
shpalosm si borxhe brezash.
Kto dit shkolla do t filloj prsri, por

Arnald Deliana

nuk gjen mes nesh msuesin normalist

z. Arnald Deliana. E pamshirshme
koha ndaloi. Ndaloi pr t na treguar
se msuesi yn ishte me ne, por tani
nuk sht. Lindi m 16 dhjetor 1934 n
Elbasan, n qytetin e Normales n nj
familje t nderuar qytetare. Msimet e
para i mori n shkolln e lagjes Kala
dhe n vitin 1954 mbaroi studimet
n shkolln Normale me rezultate
t larta, ku u ndriua nga sentenca
Shkolla Normale prgatit msues,
pr m shum msues artist.
Vazhdon studimet n degen bio-kimi
n Institutin Pedagogjik n Tiran, e m
pas prfundon Universitetin e Tirans
n po at deg.
Fillon pun n vitin 1956 pr pak
koh n shkolln Bardhyl Popa n
qytetin e Elbasanit dhe n qytetin
e Librazhdit, pr t vazhduar n
shkolln e muziks Qemal Stafa dhe
shkolln e mesme Onufri Elbasan.
Hapja e shkolls s muziks e gjeti
msuesin me violinn e Normales,
por tashm si msues i violins.

36
Studimet e thelluara i kishin
skalitur mendimin se n shkenc
dhe art meritojn vler ata q kan
vler. Duke qen vazhdimisht
nxns dhe sht virtyt t jesh
i till, msues Arnaldi n mnyr
autodidakte msoi flautin. sht
themeluesi i klass s flautit
n shkolln e mesme artistike
Onufri.

Si violinist e flautist, bashk me

bashkrendsit dhe ish shokt
normalist
krijuan
orkestrn
simfonike amatore ku kontribuoi n
t gjitha veprimtarit muzikore dhe
artistike n qytetin e Elbasanit dhe
n gjith aktivitetet kombtare, ku
prfaqsohej qyteti deri n mesin e
viteve 90.

Vullneti dhe dashuria pr artin,

pr t mirn, t bukurn, t
vrtetn bn epok historike nga
normalistt me vnien n sken
t veprave madhore si Trembita
(1956), Vajza e portokallave
(1959), Opereten e A.Balliit (1976),
ku pjesmarrs ndr t part ishte
violinist, flautisti, Arnaldi.
Mbas vitit 83 iu kushtua trsisht
shkencave t natyrs. Ishte koha
kur prfunduan studimet e larta
n violine dhe flaut ish nxnsit
e tij. Kabineti model i kimis dhe
biologjis i rikonceptuar nga
msues Arnaldi ishte nj arritje
pr shkolln dhe nxnsit n
prgjithsi, dhe nj vler e shtuar
pr nxnsit e degs s pikturs
dhe skulpturs.
Msues Arnaldi gzonte respekt t
merituar nga kolegt, drejtuesit dhe
nxnsit. E gjitha kjo fal puns,
profesionalizmit e dinjitetit q e
tregonte n do hap t tij.
sht i dalluar si familjar ku vajzat
dhe djali prfunduan UT dhe sot
punojn n shembullin e prindrve
model, prindit q punoi shum dhe
u vlersua gjat gjith jets me
tituj e ertifikata nga MAS dhe nga
Bashkia Elbasan, Mirnjohja e
Qytetit.
Koha ecn me ritm n rrjedhn e
saj n rrugicat e Kalas, rrugve t
qytetit, sallave t koncerteve dhe
veprimtarive shoqrore, por dhe n
t gjith atdheun ku ne nuk do t
prshndetemi, nuk do t takojm,
nuk do t marrim kshilla nga
msuesi yn. Ai ka ikur larglart
n prjetsi.
Msues Arnaldi nuk sht me ne,
por puna, ndershmria, korrektsia,
fisnikria e qytetit dhe lagjes s
vjetr Kala, t brymosura si virtyte
tek msuesi yn na tregojn se jeta
meritohet vetm me pun, sinqeritet
e dashuri.

2015 / Nr. 7

37

NOTI, SPORTI I T ARDHMES

Uvil Zajmi /MAS

Historia e notit

porti i noti sht nj ndr

disiplinat me tradit n
vendin ton. Nisur nga
kushtet gjeografike q
ndodhet Shqipria, i
rrethuar nga dete dhe i pasur me
liqene natyral, ky sport trashgon nj
histori t largt, si nj sport i praktikuar
n shum dekada. Ndonse artin e
notimit dhe t voziturit e gjejm n
fillim t shekullit XX, nj hov dhe
hapsir t madhe ai morri pas lirimit
t vendit dhe n veanti n vitet 5060, me krijimin e federats sportive
t notit, si mbshtetse kryesore e
ktij sporti n vendin ton. Pas viteve
90-t zhvillimi dhe prhapja pati tjetr
form, shum bashkkohore, me
nj shtrirje t madhe, n veanti tek
fmijt e shkollave, nxns e student.
Shqipria e kampionve
Aktivitetet
kryesor
q
jan
zhvilluar n vendin ton kan qen
kampionatet kombtare t notit pr

djem e vajza, aktivitetet t ndryshme

edhe me grupe t moshave shkollore.
Garat jan zhvilluar n pishina t
improvizuara, por kryesisht n qytetet
q kan det, si Sarand, Durrs, apo
Vlor. Mjaft notare, djem e vajza,
kan qen protagonist t ktyre
garave kampion e rekordmen si
S. Shyti, T. Sheshmini, B. Hodo, M.
Shestani, etj.
Noti, sport olimpik
Mbetet nj ndr sportet kryesore
t Olimpiadave dhe Kampionateve
Botrore. I aplikuar q n olimpiadat
e para, si nj sport elitar i ktyre
evenimenteve madhore sportive,
edhe sot, ai sht I till. Noti ndiqet
dhe aplikohet me pasion nga
moshat e reja shkollore n stilet I
lir, delfin, bretkos, shpin,
katr notim, t cilt kan edhe
kampiont e tyre olimpik e botror,
si Mark Spic, apo Majkll Felps.
Noti, sporti fizik dhe I shndetit
Noti sht nj sport i dobishm n

t gjitha drejtimet. S pari ai mbart

vlera t mdha e t rndsishme
shndetsore. Por edhe fizike.
Nj notar, apo praktikues I rregullt
e notit formon nj trup dhe fizik t
admirueshm, pasi ky sport I jep
zhvillim ku marrin pjes t gjith
elementt fizik t trupit. Ky sport
nuk njeh koh, dimr apo ver, as
kufi moshe, nga fmijt e porsalindur
deri tek t moshuarit. Ai edukon
nj disiplin t hekurt sportive, nxit
vullnetin, pr tu strvitur me pasion
e dshir pr t qen nj kampion
I madh.
Sporti i notit n vendin ton
Prmasat e mdha q po merr
sporti i notit n vitet e fundit vihet
re jo vetm n numrin n rritje t
sportistve n kampionate t cilt
bjn nj sport kompetitiv por edhe
n rritjen e numrit t aplikantve
t ktij sporti pr cilsi jete. Aty
ku infrastruktura ekziston, Tirane,
Durrs, pishinat jan t mbushura
deri n ort e vona me ushtruesit

38
e ktij sporti duke filluar nga
fmijt e moshs 4-5 vje e deri
n moshat e mesme. Konkurrimi
n t gjitha turnet dhe aktivitetet
ndrkombtare me moshat sht
nj tjetr faktor pozitiv e masivizimit
t ktij sporti n Shqipri.
Prfaqsimi i notit shqiptar n
aktivitetet
ndrkombtare,
n
veanti me moshat sht intensiv

dhe sistematik si me skuadra e

klube privat por edhe me ato
kombtare djem e vajza t moshave
t ndryshme.
Noti, sporti i t gjitha moshave
Noti nj prej sporteve m t
admirueshm n t gjitha kohrat
dhe pr t gjitha moshat, shquhet
si nj disiplin sportive e cila t

fal knaqsi gjat ushtrimit t

tij, edhe nse ti nuk je notar i
mirfillt, mjafton ta praktikosh n
do koh dhe do t arrish rezultatet
t mira fizike por edhe benefite n
shndetin mendor. Ky lloj sporti
v n lvizje t gjith muskujt e
trupit me shum pak sforco dhe si
i till do kush e ka m t leht
pr ta ushtruar dhe praktikuar nj
disiplin t till dhe rekomandohet
pr t gjitha moshat.
Disa prej benefiteve t notit
Zhvillon n mnyr harmonike dhe
proporcionale skeletin dhe zgjeron
kafazin e frymmarrjes.
Stimulon n mnyr t veant
sistemin
nervor,
aparatin
e
frymmarrjes dhe ndihmon n
prmirsimin e qarkullimit t gjakut.
Ndihmon n mbajtjen e trupit n
form t mir duke tonifikuar trupin
n mnyr harmonike
sht sporti q v n lvizje t
gjith muskujt dhe n ndryshim me
sportet e tjera nuk e ngarkon trupin
me pesh.
Eksperienca me notin i bn
foshnjat t lumtur duke qn se
i kujton habitatin e tyre natyror
(kujtojm pranin e lngjeve n
barkun e nns).
Fmijt t cilt fillojn t notojn
shum shpejt kan zhvillim
intelektual m t lart dhe jan m
t zhvilluar se moshatart e tyre
t cilt nuk kan notuar n mosh
t hershme. Sipas ekspertve
msimdhnia e notit sht e bazuar
n metoda ndijore. T vegjlit sigurisht
q shoqrohen nga prindrit dhe
msuesit n uj. N shumicn e
rasteve mund t arrihet autonomia
edhe nn moshn nj vjeare, q
do t thot se foshnjat notojn pa
patur nevoj pr ndihm. Msimi I
notit I siguron fmijve aftsin pr
t qen m vigjilent, duke qen se
do t bjn t pamundurn pr t
qndruar n siprfaqe.

2015 / Nr. 7

39

Paradokse Gjuhsore
Shaban Geclila

Bashkpuntor shkencor

N kto vitet e fundit, n organet e masmedias dhe n institucionet e

ndryshme, krahas liris pr t folur e pr t shkruar, po shfaqet dhe
fenomeni i liris pr t gabuar. Trajtat e gabuara gjuhsore q prdoren shpesh jan t formave t ndryshme, si n kuptimin e fjals, n
formn morfologjike, si dhe n lidhjet sintaksore.

1. Prdorim i gabuar i emrit n

rasn rrjedhore, n vend q t
prdoret n rasn kallzore:

N
emisionin
Prshndetje
dhe urime, q jepet n RTV,
dgjohet shpeshher shprehja:
prshndesin djalin e tyre i cili
mbush 5 vje. Duhet thn:
mbush 5 vjet. Folja kalimtare
mbush e krkon fjaln tjetr varse
(n kt rast, kundrinorin e drejt),
emr t rass kallzore dhe jo
rrjedhore.
Kur thuhet: urojm t bhet 100
vje, sht form e drejt, sepse
folja psore t bhet, n kt rast
e krkon fjaln e varur, emr t
rass rrjedhore.

2. Prdorimi i disa mbiemrave

t panyjshm n prshtatje me
kuptimin e funksionit t tyre
ndaj emrit t prcaktuar.
Shpesh lexojm, ose dgjojm,
prdorimin e disa grupeve emrore
si inxhinier elektrik, gazetar sportiv,
etj. N shembullin e par, mbiemri
elektrik, i jep nj kuptim tjetr
fjals inxhinier. Ka aparat elektrik,
ka edhe peshk elektrik, por nuk ka
kuptim t thuhet njeri elektrik. Pr
inxhinierin e kimis, nuk thuhet
inxhinier kimik, por inxhinier kimist.
Pr teknikun e elektrikut, thuhet

teknik elektricist. Kshtu, un

mendoj se sht m me vend t
prdoret forma inxhinier elektriku.
Po kshtu edhe pr gazetarin
e sportit, t mos thuhet gazetar
sportiv, por gazetar sporti.

3. Kur nj emrtimi i jepet

kuptimi i kundrt i asaj q duhet.

sht fjala pr prdorimin e gabuar
t grupit emror policia kriminale
ose gjykata kriminale, n vend t
formave t drejta policia antikrim,
gjykata antikrim.
Ka banda kriminale dhe veprime
kriminale, por jo polici apo gjykata
kriminale.

4. Kur mungon fjala kryesore n

grupin emror.

Nganjher, n vend q t
thuhet gjykata ose (prokuroria) e
krimeve t rnda, i bihet shkurt,
duke u shprehur: krimet e
rnda vendosn. Ky paradoks
gjuhsor nuk ka nevoj pr
koment. Kjo sht e pafalshme
pr standardin e gjuhs s njsuar
shqipe.

5. Mosprdorimi i rasave t
emrit:
Ky gabim shihet n prdorimin
e emrave t huaj (t prvem).

P.sh. Bush e don Shqiprin.

Vizita e Bush n vendin ton.
Kshtu shkruanin disa gazeta, kur
presidenti Bush vizitoi Shqiprin.
Pra, edhe prtonin ti bnin gjat
(presidenti Bush), edhe nuk e dinin
se edhe emri i Bush-it lakohet n
t gjitha rasat e gjuhs shqipe.

6. Shpesh vrehet n mediat

vizive apo t shkruara prdorimi

i emrave t rass emrore n
trajt t pashquar, megjithse
kuptimi e krkon n t shquar.
P.sh (n dialog)
- Hasan, duhet Hasani (flet
Hasani)
- Ali, duhet Aliu (flet Aliu)
Ky m duket sht ndikim i gjuhve
t huaja. Por prdorimi i ksaj
forme t gabuar, dashje pa dashje,
bn vetm nj gabim gjuhsor, por
edhe nj veprim antikombtar.

7. Dhe s fundi, nj pyetje:

Deri kur stacionet televizive
do t vazhdojn t pasqyrojn
bastardimin e gjuhs shqipe
prmes mesazheve me celular q
jepen nga persona t ndryshm?!

40

KURRIKULA SI PROJEKT PEDAGOGJIK

PR ZHVILLIMIN E NXNSIT

Prof. dr. Pajtim BEJTJA

urrikula
prbn
nj problem ky
t
shkencs
dhe t praktiks
pedagogjike
bashkkohore. Specialistt e njohur
t fushs s arsimit kan mbrritur,
prgjithsisht, n nj mendim
t njjt, q baz e do reforme
shkollore sht reforma e kurrikuls.
Po sht kurrikula?

truall gjithnj e m shum. Edhe n

Shqipri, termi kurrikul ka hyr me
hapjen e vendit drejt perndimit,
megjithse t gjith prbrsit
q bashkon ky term kan qen
brenda vmendjes s teoris dhe t
praktiks son psiko-pedagogjike.
Te ne ai fillimisht sht br familjar
n nivelet e larta e veanrisht n
ato shkencore, po tashm njihet e
prdoret n t gjitha nivelet.

Termi curriculum (kurrikul) rrjedh

nga fjala latine currere, q do t thot
t vraposh dhe q n Romn e lasht
i referohej vrapimit n garat me kuaj
(course). N arsim, si duket, sht
futur n kuptimin rrug t msuari.
Ai sht n prdorim t zakonshm
n vendet anglishtfolse, ku studimet
kurrikulare prbjn nj deg
madhore t shkencave t arsimit.
N vendet e tjera, veanrisht n ato
lindore, ai ka hyr von, si nj term
i dyt, krahas termave t prdorur
tradicionalisht, si plan msimor,
program msimor etj., por po fiton

N literatur ndeshen prkufizime t

shumta t termit kurrikul, q shprehin
konceptime t ndryshme, her
m t ngushta e her m t gjera,
apo q ndriojn tipare, aspekte a
marrdhnie t veanta t tij, n varsi
t kndvshtrimeve t autorve. Kto
prkufizime, t natyrave nga m t
ndryshmet (filozofike, sociologjike,
politike,
pedagogjike,
didaktike,
psikologjike etj.), shpeshher nuk
japin nj prfytyrim t qart e konkret
mbi at far prfaqson kurrikula
n vetvete, prandaj sht gjetur si
e volitshme t operohet m shum

me prshkrimin e karakteristikave
t kurrikuls, sesa me prkufizimin
e saj. Vshtirsia pr t dhn nj
prkufizim t vetm, t pranuar
gjersisht, lidhet, ve t tjerash, edhe
me faktin q koncepti pr kurrikuln
ka ardhur duke u zgjeruar, duke mos
iu referuar m si fillimisht vetm ose
kryesisht prmbajtjes s t msuarit1,
por t msuarit n trsi, i cili, si dihet,
sht nj proces shum kompleks.
Nj qasje e till sht e prshtatshme
se e l t hapur diskutimin mbi
kurrikuln, duke dhn mundsi pr
nj konceptim sa m vlerplot dhe
dinamik t saj, lidhur ngusht me
evolucionin q psojn konceptet
dhe praktikat n fushn e arsimit
(education)2 e t formimit (training),
n saje t krkesave q shtrojn
ndaj tyre zhvillimet e vrullshme
dhe t gjithanshme t shoqris
bashkkohore.
Disa autor me kurrikul kuptojn
at q ndodh realisht n shkoll.
Nj nga prkufizimet q prputhet

2015 / Nr. 7

me nj konceptim t till sht ai

q e prcakton kurrikuln si trsia
e aktiviteteve dhe e prvojave t t
nxnit formal dhe informal, t cilat
i prjeton nxnsi me ndihmn dhe
drejtimin e shkolls. Autor t tjer
e shohin kurrikuln si nj dokument
(apo si nj trsi dokumentesh) n
t cilin planifikohet, programohet
apo projektohet zhvillimi i nxnsit
gjat periudhs s shkollimit (apo
i kursantit gjat periudhs s
formimit).
Pa pasur ndrmend t paraqesim
ndonj list prkufizimesh t
ndryshme q jepen n literatur
pr kurrikuln e aq m tepr t
bjm nj analiz t t gjitha
atyre, theksojm se, duke marr
parasysh interpretimet e ndryshme
q i bhen konceptit kurrikul n
shkencn dhe praktikn psikopedagogjike botrore, me njohjen
q kemi, jemi t prir pr nj
kuptim t gjer t termit kurrikul
dhe pr ta par kurrikuln si nj
trsi dokumentesh themelore t
njpasnjshme (plani msimor,
programet msimore etj.), q
prcaktojn prmbajtjen dhe
ecurin e veprimtaris msimoreedukative
n
institucionet
arsimore apo t formimit.
Nj prkufizim relativisht konkret
dhe produktiv nga ana praktike,
q i prgjigjet kuptimit t gjer t
msiprm, do t ishte ai i propozuar
nga ne, sipas t cilit kurrikula
sht nj projekt pedagogjik
pr zhvillimin e nxnsit gjat
periudhs s shkollimit (formimit),
n t cilin projektohen n mnyr
trsore t gjitha elementet e t
msuarit: rezultatet e pritshme
t t msuarit (qllimet, synimet,
objektivat), prmbajtja, strategjit,
teknologjit dhe mjediset e t
msuarit si dhe kontrolli e vlersimi
i rezultateve t arritura. N kt
mnyr, kurrikula shpreh trsin e
input-eve q duhet t angazhohen
dhe t proceseve q duhet t

kryhen n nj kontekst arsimor apo

formimi, pr arritjen e output-it t
dshiruar (zhvillimi i paracaktuar
i nxnsit apo i kursantit). Nga
kjo pikpamje, ky sht, sipas
nesh, edhe ndryshimi themelor
ndrmjet kurrikuls dhe planeve e
programeve msimore tradicionale,
t cilat, gjithashtu, jan projekte
pedagogjike, por t pjesshme,
pasi ato fokusohen kryesisht n
prmbajtjen e t msuarit dhe pak
n elementet e tjera t tij. Prve
ksaj, n kurrikul parsore jan
rezultatet e pritshme t t msuarit,
kurse prmbajtja buron prej tyre.
Konceptimi i kurrikuls si nj projekt
pedagogjik trsor pasqyron qasjen
sistemike (systemic approach)
ndaj t msuarit, q e konsideron
kt si nj trsi elementesh t
bashklidhura e bashkvepruese,
t cilat i nnshtrohen nj qllimi t
prbashkt. T msuarit, duke qen
nj veprimtari e ndrgjegjshme,
mund dhe duhet t projektohet, q
t jet i suksesshm. sht e qart
se projektimi i t gjitha elementeve
t t msuarit (qasja sistemike),
krijon shanse m t mdha q ky
i fundit t jet i suksesshm, sesa
projektimi i nj elementi (parametri)
t veant t tij, qoft ky edhe m i
rndsishmi (qasja lineare) (linear
approach).
Koncepti kurrikul, prve ides s
nj projekti trsor, nnkupton
edhe iden e nj sistemi
rezultatesh t pritshme t
prcaktuar qart, iden e nj
pluratiteti (shumllojshmrie) t
organizuar prmbajtjesh njohse
(trsie lndsh, modulesh etj.,
t konfiguruar n prputhje me
sistemin e qllimeve), iden e nj
procesi pedagogjik t shtrir
dhe t rregulluar n koh, iden
q ky proces zhvillohet n
kuadrin dhe nn kontrollin e nj
institucioni arsimi a formimi dhe
iden e vlersimeve rigoroze t
rezultateve t arritura.

41

Trajtimi q u bhet dhe vendi q

zn elementet e ndryshme t t
msuarit n kurrikul varen kryesisht
nga filozofia arsimore dhe teoria
e t nxnit q vihen n baz t
konceptimit e t hartimit t saj e,
n mnyr m t prgjithshme,
nga realiteti arsimor i vendit.
Kto jan t ndryshme, prandaj
edhe n vende t ndryshme
zbatohen modele t ndryshme
kurrikulare. Kalimi n arsim nga
qasja bihevioriste n qasjen
konstruktiviste, q konsiderohet si
m produktivja n kohn e sotme,
on n nj orientim dhe organizim
tjetr t gjith sistemit t elementeve
t t msuarit dhe, pr pasoj,
edhe t modelit kurrikular. T
msuarit tradicional, prgjithsisht
jokontekstual, me msuesin n
qendr, zvendsohet me t
msuarit kontekstual, me nxnsin
n qendr dhe theksi zhvendoset
nga zotrimi i prmbajtjes te zotrimi
i kompetencave, q ndrtohen dhe
demonstrohen nprmjet veprimit
t nxnsve n situata t caktuara,
nn udhheqjen e msuesit.
Modeli kurrikular tradicional, i
bazuar n lndt msimore, q
burojn nga disiplinat shkencore,
zvendsohet nga modeli i bazuar
n kompetenca. Variante t ktij
modeli jan kurrikula e bazuar n
module msimore dhe kurrikula e
bazuar n projekte msimore.
Konceptimi i kurrikuls si nj
dokumentim (projekt i shkruar) i
asaj q duhet t ndodh n procesin
msimor sht n baz t nj
trsie praktikash dhe procedurash
shum t prhapura sot n shkall
ndrkombtare dhe t njohura
si hartim kurrikule (curriculum
development).
Nga
pikpamja
hierarkike,
dokumentet kurrikulare hartohen
n dy nivele: qendror dhe shkollor.
Dokumentet q hartohen nga
institucionet qendrore (kurrikula
zyrtare) jan t padetajuara, kan

42
karakter normativ (detyrues) pr
t gjith t regjistruarit n nj cikl
apo deg t caktuar dhe shrbejn
si baz pr hartimin dhe zbatimin e
dokumenteve kurrikulare n nivel
shkolle
(kurrikula
shkollore).
Dokumentet q prbjn kurrikuln
shkollore jan t detajuara dhe
paraqesin
interpretimin
nga
msuesit t kurrikuls zyrtare n
kontekstin (rrethanat) ku ato do
t zbatohen. N kt mnyr,
kurrikula zyrtare (formal curriculum),
detajohet dhe prshtatet m tej
n nivel shkollor, n funksion
t motivimeve dhe arritjeve t
nxnsve si dhe t burimeve lokale,
duke prftuar nj larmi kurrikulash
shkollore ((school curricula).
Autor t ndryshm flasin pr lloje t
ndryshme kurrikulash. Kshtu, disa
prej tyre me kurrikul kuptojn gjithka
q nxnsi mson n shkoll, e
cila, duke qen jo vetm e natyrs
njohse ose instrumentale, por po aq
edhe e natyrs afektive (emocionale),
sociale e morale, nuk mund t
prfshihet trsisht n parashikimet
zyrtare e nganjher mund edhe t
mos pajtohet plotsisht me to. Duke u

nisur nga kjo, ata bjn dallimin midis

kurrikuls s dukshme (apparent
curriculum) ose t shkruar (writen),
q paraqet at q parashikohet
dhe kurrikuls s fsheht (hidden
curriculum) ose t pashkruar
(unwritten), q paraqet t gjitha ato
q msohen n shkoll, pa qen
objekt i posam t msuari ose q
pr nga natyra e tyre sht vshtir ti
nnshtrohen nj kontrolli institucional,
t tilla si prmbajtjet ideologjike,
qndrimet dhe vlerat. Ky ndryshim
midis kurrikuls s dukshme dhe asaj
t fsheht nuk duhet ngatrruar me
at t vendosur nga disa autor midis
kurrikuls zyrtare (t parashikuar)
dhe asaj reale ( q ndodh me t
vrtet n procesin msimor).
Kshtu, sipas ktyre autorve, do
klas ka kurrikuln e vet reale (real
curriculum), t ndryshme nga ajo e
klasave t tjera.
Duhet thn se hartimi i dokumenteve
kurrikulare n dy nivele bn t mundur
harmonizimin e parimit t barazis
s shanseve me at t marrjes
parasysh t ndryshimeve individuale
dhe kulturore, gj q prbn nj
krkes t rndsishme, veanrisht

n shoqrit liberale moderne.

Pikrisht kjo krkes ka uar n
iden e nj kurrikule t prbashkt,
kurrikule baz apo kurrikule
kombtare (common or basic or
national curriculum), t hartuar n
nivel qendror dhe t detyruar pr t
gjith, n kuadrin e nj arsimi masiv,
dhe t nj shumsie kurrikulash
shkollore, nprmjet nj diferencimi
q merr parasysh kontekstet ku ato
do t zbatohen.
Prgjithsisht kurrikula shihet si
nj marrdhnie e balancuar midis
potencialit e interesave t individve,
nga njra an dhe krkesave t
shoqris, nga ana tjetr, prandaj
synohet q ajo tu prgjigjet si nevojave
t shoqris, ashtu edhe dshirave t
individve pr t prmbushur zhvillimin
e tyre personal.
Kshtu, hartimi i kurrikuls nuk
sht nj proces i thjesht, q
realizohet njhersh, por nj proces
kompleks, i shtrir n koh, e q
realizohet nga autor t ndryshm
dhe vet kurrikula nuk sht dika
statike, por nj organizm i gjall,
q zhvillohet n varsi t kontekstit
ku jeton.

2015 / Nr. 7

43

44

100 lek