7

VRSTE ELEMENATA ZA
RJEAVANJE RAVNIH
PROBLEMA
7.1.

Uvod

Prethodno su opisani trougaoni i etverougaoni konani elementi sa

vorovima u tjemenima i linearnom funkcijom pomjeranja. Postoje i vrste
trougaonih i etverougaonih elemenata koji osim vorova u tjemenima
imaju i vorove na sredinama stranica. Dakle, umjesto est stepeni slobode
i est jednaina postoji dvanaest. ak se moe umjesto vora na sredini
elementa staviti dva ili vie vorova na stranicama.
Osnosimetrini elementi su specijalni dvodimenzionalni elementi koji su
simetrini u odnosu na osu i po geometriji i po optereenju. Najee se
koriste za analizu debelostjenih proizvoda.

7.2.

Matrica krutosti i jednaine

trougaonog elementa
v3
v5

y,v
v1
1
O

u3
u5

u1

v6
6

v4
4

u4
u6

v2
2

u2

x,u

Slika 7.1. Trougaoni element sa vorovima na sredini stranica

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

201

U ponudi razliitih tipova konanih elemenata u razliitim softwarepaketima moe se odabrati element tipa kao na slici 7.1. Automatski e se
generirati vorovi 4, 5, 6 na sredinama stranica kada se unesu koordinate
vorova 1, 2, 3, slika 7.1.

7.2.1.

Vektor pomjeranja trougaonog elementa

Vektor pomjeranja u vorovima koja treba odrediti dat je izrazom 7.1.

u1
v
1
u2

d1 v2
d u
2 3
d
v
d 3 3
d 4 u4
d 5 v4

d 6 u5
v
5
u6
v
6

7.2.2.

(7.1)

Funkcija pomjeranja

Za trougaoni element, slika (7.1), bira se funkcija u obliku polinoma drugog

reda:
u (x,y) = a1+ a2 x +a3 y + a4 x2 + a5 xy + a6 y2
2

(7.2)

v (x,y) = a7+ a8 x +a9 y + a10 x + a11 xy + a12 y

Broj koeficijenata (u ovom sluaju a1 do a12) odreuje broj stepeni slobode

elementa.
Kompatibilnost du odgovarajuih elemenata je zadovoljena zato to su
vorovi postavljeni na stranicama pa se moe povui parabola kroz tri
Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

202

take. Osim toga elementi su povezani u vorovima pa e kompatibilnost

biti zadovoljena i du stranica i u vorovima. U optem sluaju broj vorova
ravnog elementa i stepen polinoma mogu se pokazati pomou Paskalovog
trougla prikazanog na slici 7.2.
Paskalov trougao

Stepen polinoma

1(linearan)

2 (kvadratni)

3 (kubni)

10

1
x
x2
x3

x2 y

y
y2

xy
xy2

Broj vorova trougla

y3

Slika 7.2. Veza izmeu vrste ravnog trokutnog elementa i reda

polinoma
Funkcija pomjeranja za ravni element je

u 1 x y

v 0 0 0

xy

0 0 0
1 x

0
x

0
xy

a1

0 a2

y2
a12

(7.3)

to se moe napisati u obliku:

u
M * a
v

(7.4)

Matrica M* funkcija varijabli x i y je reda 12x12, a koeficijenti a1 do a12 se

dobiju rjeavanjem jednaine:

a M *1

(7.5)

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

203

7.2.3.

Veze deformacija-pomjeranje i naponi i

deformacije

Deformacije ravnog elementa date su u obliku:

x x

y v
y
xy v u
x y

(7.6)

Ako je funkcija pomjeranja definirana kao kvadratna funkcija (vidi desnu

stranu izraza 7.3) vektor deformacije ravnog trougaonog elementa dobije
se kada se naprave izvodi navedeni u izrazu (7.6), pa je:

a1
0 1 0 2 x y 0 0 0 0 0 0 0
a
0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 x 2 y 2

0 0 1 0 x 1 y 0 1 0 2 x y 0
a12

(7.7)

M ' a

(7.8)

ili

Matrica M' sadri linearne veze deformacija i pomjeranja pa se za takav

trougao kae da ima linearne deformacije. Izraz (7.8) se moe pisati u
obliku:

B d

(7.9)

gdje je: B funkcija varijabli x i y i koordinata taaka od 1 do 6.

Veza napona i deformacija ostvaruje se preko matrice D koja je funkcija
osobina materijala E i .

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

204

 x
x


y D y


xy
xy

7.2.4.

(7.10)

Matrica krutosti i jednaine elementa

Matrica krutosti ravnog elementa sa konstantnim deformacijama dobije se

slinim postupkom kao za trougaoni element sa konstantnim
deformacijama u obliku:

k BT DB dV

(7.11)

U sluaju konstantnih deformacija, matrica B je funkcija koordinata

vorova, dok je kod elemenata sa linearnim deformacijama funkcija od x i y
i koordinata vorova.
Kada se u vorove dodaju optereenja veza sa pomjeranjima je:

u1
f1x

f k1,1 ....... k1,12 v1
1y

k
....... k12,12 u12
f 6 y 12,1


v12
12x1

12x12

(7.12)

12x1

Sastavljanje globalne matrice krutosti obavlja se na isti nain kao i kod

prethodno opisanog elementa sa konstantnim deformacijama. Naponi se
dobiju u teitu elemenata ili kao srednja vrijednost napona izraunatih u
vorovima.

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

205

7.3.

Osnosimetrini element

Osnosimetrini element, slika 7.3 je dio torusa iji je popreni presjek

trokut. Element je simetrian i po geometriji i po optereenju u odnosu na
osu. Osa z u odnosu na koju se posmatra simetrija zove se osa simetrije
elementa ili osa rotacije. Svaki vertikalni popreni presjek je oblika trokuta.

z
z
m

C
D

A
i

B
r

dz
dr

a)

b)

C
u

A
d r

D
u+u/r
x

c)
Slika 7.3. a) Podjela torusa na elemente; b) Osnosimetrini element
c) Popreni presjek
U ravanskim problemima (slika 7.3) naponi se javljaju u x-y ravni. U
osnosimetrinim problemima radijalna pomjeranja dovode do deformacija
zbog kojih nastaju naponi u radijalnom pravcu r u cirkularnom i
longitudinalnom pravcu.
Osnosimetrini elementi se esto koriste za proraun naponsko
deformacionog stanja sloenih povrina i jednostavni su za koritenje.
Simetrija napona u odnosu na osu z je nezavisna od koordinate . Zato su
Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

206

svi izvodi po jednaki nuli i pomjeranje v u trangencijalnom pravcu,

deformacije klizanja r , z i tangencijalni naponi r , z su jednaki nuli.
Deformacije osnosimetrinog elementa u cilindrinim koordinatama
pokazane su na slici 7.3b i c. Pomjeranja u i v su pomjeranja u radijalnom i
longitudinalnom pravcu. Zbog djelovanja optereenja strana AB se pomjera
za u, a strana CD za u

u
dr u odnosu na poetno stanje. Deformacija u
r

radijalnom pravcu je:

u
r

(7.13)

(u/z)dz

z,w
B

w+(w/z)dz

dz

(w/r)dr

w
u

u+(u/r)dr

dr

r,u
Slika 7.4. Pomjeranja elemenata ABCD u z-r ravni
Deformacija u tangencijalnom pravcu zavisi od pomjeranja v i pomjeranja u.
Poto je v = 0 tangencijalna deformacija zavisi samo od u i iznosi:

(r u )d rd u

rd
r

(7.14)

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

207

Longitudinalna deformacija moe se nai analizom elementa BDEF, slika

7.4. Do pomjeranja elementa dolazi u radijalnom i longitudinalnom pravcu.
Npr. taka E pomjeri se za rastojanje u, u radijalnom pravcu, a taka B za

u
dz u istom pravcu. Taka E pomjeri se za u, u
z
w
dz u istom z pravcu.
longitudinalnom pravcu, a B za jo
z

jo dodatnih

Longitudinalna normalna deformacija je:

w
z

(7.15)

u w

z r

(7.16)

z
a klizanje u r-z ravni je:

rz

Za izotropni materijal veza napona i deformacija je data izrazom (7.17)

1
r
r

1
0

E
z
z

0
1
(1 )(1 2)
1 2
0
0
0

rz

2 rz

7.3.1.

(7.17)

Funkcija pomjeranja

Postupak izbora elementa i procedura za raunanje naponsko

deformacionog stanja osnosimetrinog elementa poinje diskretizacijom
domena i izborom elementa. Na slici 7.5.a dato je osnosimetrino tijelo, a
na slici 7.5.b naponi osnosimetrinog elementa.

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

208

z
z
z,w

zr
r

rz

a)

r,u

b)

Slika 7.5. a) Osnosimetrino tijelo podjeljeno na elemente;

b) Naponi osnosimetrinog elementa
Pomjeranja vorova daju se kao funkcije:
u (r,z) = a1 + a2r + a3z

(7.18)

v (r,z) = a4 + a5r + a6z

Vidi se da su pomjeranja linearne funkcije od z i r, i da ima 6 nepoznatih
pomjeranja datih izrazom (7.19):

ui
w
i
u
d j
w j
u
m
wm

(7.19)

Ukupna funkcija pomjeranja elementa je:

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

209

a1

u a1 a 2 r a3 z 1 r z 0 0 0 a 2

w a 4 a 5 r a 6 z 0 0 0 1 r z
a 6

(7.20)

Nepoznati koeficijenti ai odrede se iz jednaine (7.21) nakon to se

izrauna inverzna matrica:

a1 1 ri

a2 1 rj
a 1 r
m
3

zi
z j
zm

a4

a5
a
6

zi
z j
zm

1 ri
1 r
j

1 rm

ui

u j
u
m

(7.21)

wi

wj
w
m

(7.22)

ili
1

i j m ui
a1
1


i j m u j
a2

a 2 A
m um
j
3
i

(7.23)

i j m wi
a4
1


i j m w j
a5

a 2 A
m wm
j
6
i

(7.24)

gdje je:
i = rj zm zj rm
j = rm zi zm ri
m = ri zj zi rj
i = zj - zm
j = zm - zi
m = zi - zj
i = rm - rj
j = ri - rm
m = rj - ri
Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

210

(7.25)

Funkcije oblika osnosimetrinog elementa:

1
i j r i z
2A
1
j j r j z
Nj
2A
1
m m r m z
Nm
2A
Ni

(7.26)

Nakon zamjena funkcija promjeranja osnosimetrinog elementa je:

u (r , z )

w (r , z )

Ni
0

Nj

Nm

Ni

Nj

ui
w
i
0 u j

N m w j
um

wm

(7.27)

ili

N d
7.3.2.

(7.28)

Veza pomjeranja i deformacija i napona i

deformacija

Izraz za deformacije osnosimetrinog elementa:

u
r
a2

a6

z

a3 z
a1
u

r a2 r

a a
r
3
5

u w
z r

(7.29)

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

211

Izraz se moe napisati u proirenom obliku:

r 0
0
z
1
r
rz 0

0
z
1
r
0 1

0 0 0
0 0 1
0 0 0

0 1 0

a1
a
2
a3

a4
a5

a6

(7.30)

ili preko funkcije pomjeranja dobije se:

0
i

0
i

1 i
i z
0
2 A i
r
r
i
i

0
j
r

j
j

jz
r

j
0
j

ui
0
vi
0
m
u j
m
z

0 wj
m m
r
r
u
m
m m
wm
m

(7.31)

ili

B d

(7.32)

gdje je B funkcija od koordinata r i z. Naponi su dati u obliku funkcije:

D B d

7.3.3.

(7.33)

Matrica krutosti i jednaine elementa

Kao i u svim prethodnim sluajevima matrica krutosti dobije se u obliku:

k B T DB dV

(7.34)

k 2 BT DBrdrdz

(7.35)

ili

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

212

Nakon integriranja dobije se matrica krutosti k koja je funkcija od r i z i

reda 6x6. Za rjeavanje se moe koristiti jedna od tri metode:
-

numerika integracija
eksplicitna multiplikacija
ocjena B za sredinju taku r , z elementa

rr

ri rj rm

zz

zi z j z m
3

(7.36)

B se definira kao Br , z B u prvoj aproksimaciji:

k 2 r A B T DB

(7.37)

Ako je podjela ravnomjerna, rezultat je taan.

7.3.4.

Optereenje elementa

Osim koncentrisanih sila, sile vlastite teine i povrinsko optereenje mogu

initi optereenje elementa. Optereenja od vlastite teine tj. gravitacione
sile djeluju u z pravcu, ili centrifugalne sile kod rotirajuih dijelova maina
koje djeluju u r pravcu mogu se smatrati silama koje su rezultat
materijalnosti samog tijela. Vektor tih sila dat je izrazom:

Rb
rdr dz
Z b

fb 2 N T
A

(7.38)

ili ematski prikazan na slici

z

zb
Rb

Slika 7.6 Centrifugalne i gravitacione sile

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

213

gdje su:

Rb i Zb centrifugalne i gravitacione sile

Rb = 2 r
pri emu je = const, -gustina, r radijalna koordinata

Ni
0

0
je matrica oblika
N i

NT =

Povrinske sile se mogu e nai prema izrazu:

f S N T T dS

(7.39)

Povrinsko optereenje je radijalno kontinuirano optereenje odnosno

pritisak pr i aksijalno optereenje pz pa se posljednji izraz pie u obliku:

pr
dS
ps

f S N T
S

(7.40)

Djelovanje povrinskog optereenja moe se pokazati na slici 7.7.

Jednaina 7.40 moe se napisati za svaki vor. Npr. za vor j imae oblik:

pr

pz

Slika 7.7. Djelovanje pritiska pr i pz

j j r jz

f 1
2A
zm

sj

zi

0
pr
2 rj dz
j j r j z pz

(7.41)

Kada se napiu fsi i fsm za i i m vorove dobije se stvarna distribucija

povrinskih sila u obliku:
Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

214

0
0

2 rj ( zm z j ) pr
fs

2
pz
pr

p z

(7.42)

U postupku rjeavanja problema sabiranjem se dobije globalna matrica

krutosti, ukupna matrica sila i jednaine problema. Nakon toga nau se
pomjeranja u vorovima, a zatim deformacije i naprezanja u elementima.
Primjer 7.1.
Debelostjena posuda izloena je dejstvu pritiska od p = 1 N/cm2 i prikazana
na slici 7.7. Odrediti pomjeranja i napone.

r =0,5cm

z,w
osa simetrije

5
1

r=0,5cm
r=1cm

r,u

Slika 7.8. a) Debelostjena posuda izloena dejstvu pritiska;

b) Dio diskretiziranog cilindra
Prvi korak u rjeavanju problema je diskretizacija. Cilindar se podijeli na
etiri trougaona elementa.
Horizontalna projekcija male debljine karakterizira ponaanje cijelog
cilindra. Ukupna matrica strukture je:

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

215

 u1
F1r
w
F
1
1z
u2
F2 r


w2
F2 z
u3
F3r

w3
F3 z
u4
F4 r


w4
F4 z
u
F
5
5r
w5
F5 z

(7.43)

Matrica K je reda 10x10. Matrica K dobije se sabiranjem matrice krutosti

pojedinih elemenata. Zbog pojednostavljenja postupka moe se koristiti
aproksimativni metod gdje se ocijeni da je:

k 2 r B T D B

(7.44)

Za element 1 i koordinate:
ri = 0,5, zi = 0, rj = 1, zj = 0, rm = 0,75, zm = 0,25, (i = 1, j = 2, m = 5)
u globalnom koordinatnom sistemu datom na slici 7.8.b.

Prije matrice B (7.47) nau se lanovi matrice:

i = rj zm zj rm = 10,25 00,75 =0,25
j = rm zi zm ri = 0,750 0,250,5 = -0,125
m = ri zj zi rj = 0,50 01= 0
i = zj zm = 0-0,25 =- 0,25
j = zm zi = 0,25-0 = 0,25
m = zi zj = 0-0 = 0
i = rm rj = 0,75-1= -0,25
j = ri rm = 0,5-0,75= -0,25
m = rj ri = 1-0,5=0,5

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

216

(7.45)

ri r j rm

0,5 1 0,75
0 ,75 cm
3
3
z i z j z m 0 0 0,25
z

0 ,0833 cm
3
3
1
A 0,5 0 ,25 0 ,0625 cm 2
2

0
1
B
z
i
2 A i i
r
r

i
0

jz
r

j
0

(7.46)

m
r

mi

mz
r

0
m
(7.47)

0
m

0
0,25
0
0
0
0,25
0
0
0,25
0
0,5
B 2 01,25 0,0556 00,25 0,0556
(7.48)
0
0,0556 0

0,5
0
0,25 0,25 0,25 0,25
Za 0,3 i

E 20 10 6

N
200 GPa
cm 2

Za osnosimetrini sluaj naprezanja matrica D je

0,3
0,3
0
1 0,3

0,3 1 0,3

0,3
0
20 106

0
,
3
0
,
3
1

0
,
3
0
1 0,31 2 0,3
1 2 0,3
0
0
0

(7.49)

0,7 0,3 0,3 0

0,7 0,3 0
6 0,3
D 57,7 10
0,3 0,3 0,7 0

0
0 0,2
0

(7.50)

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

217

 0,158 0,0583 0,0361 0,05

0,075 0,175 0,075 0,05

0,0917
0,114 0,05
57,7 106 0,192
T
B D

0,125 0,075 0,175 0,075 0,05

0,0167 0,0166 0,0388
0,1

0,35
0,15
0
0,15

i=1

j=2

(7.51)

m=5

29,37
29,45 31,63
2,26
54,46
29,45
61,17 11,33 33,98 31,72

31,63 11,33 72,59 38,52 20,31

K 1
33,98 38,52 61,171 22,66
2,26
29,37 31,72 20,31 22,66
56,72

9,06
31,71 95,15 49,84 95,15

31,71
95,15
49,84
(7.52)
95,15
9,06

190,31

Element 2
i = 2 j = 3 m = 5 ri = 1 zi = 0 rj = 2 rj = 1 zj =0,5 rm = 0,75 zm = 0,5 cm.
i = rj zm zj rm = -0,125
j = rm zi zm rj = 0,25
m = ri zj zj ri = 0,5
i = zj - zm = 0,25
j = zm zj = 0,25
m = zi zj = -0,5
i = rm rj = -0,25
j = ri rm = -0,25
m = rj ri = 0

ri rj rm
0,9167 cm
3
zi z j z m
z
0,25 cm
3
A 0,0625 cm 2

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

218

(7.53)

Nakon toga odredi se B , zatim B

krutosti elementa 2 je
i=2

k ( 2)

pa proizvod

j=3

B D . Matrica
T

m=5

46,07 52,52
12,84 118,92 33,23
85,75
46,07 74,77
12,84 41,54
33,23
45,32

52,52
12,84
85,74
46,07 118,92 33,23
106
(7.54)
41,54
45,32 33,23
46,07
74,77
12,84
118,92 45,32 118,92 45,32 216,41
0

33,23 33,23 33,23

0
66,46
33,23

Element 3
i = 3 j = 4 m = 5 ri = 1 zi = 0,5 rj = 0,5 zj = 0,5 rm = 0,75 zm = 0,25 cm
i = rj zm zj rm = 0,50,25-0,50,75=-0,25
j = rm zi zm ri = 0,750,5-0,251=0,35
m = ri zj zi rj = 10,5-0,50,5=0,25
i = zj zm = 0,5-0,25=0,25
j = zm zi = 0,25-0,5 = -02,5
m = zi zj = 0,5-0,5=0
ii = rm rj = 0,75-0,5=0,25
ij = ri rm = 1-0,75=0,25
im = rj ri = 0,5-1=-0,5

1 0,5 0,75 2 1 1,5

0,75 cm

3
3
0,5 0,5 0,25
0,416 cm
z
3
A 0,0625 cm 2

(7.55)

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

219

i=1

k (3)

j=4

m=5

38,52 31,63 11,33 20,31 49.84

72,58
38,52
2,26
61,17
33,98 22,66 95,15

31,63 2,26
54,46 29,45 29,37 31,72

33,98 29,45 61,17

31,72 95,15
11,33
20,31 22,66 29,37 31,72
9,06
56,72

40,84 95,15 31,72 95,15 9,06 190,31

(7.56)

Element 4
Istim postupkom dobije se matrica krutosti elementa 4 koja glasi
i=4

k ( 4)

j=1

m=5

66,45 21,14
0,75
41,53 21,90 20,39
21,90 47,57
0,75 26,43 36,24 21,14

20,39
0,75
41,53
21,90 66,45 21,14

26,43 21,90
47,57 36,24 21,14
0,75
66,45 36,24 66,45 36,24 169,14
0

0
42,28
21,14 21,14 21,14 21,14

Superpozicijom matrica k do k
strukture koja je reda 10 x 10.
(1)

95,99
51,35

31,63

2,26
0
k 106
0
20,39

0,75
95,82

52,86

51,35
108,74
11,33
33,98
0

31,63
11,33
158,34
84,59
52,52

( 4)

84,59
31,63
11,33
139,2

135,94
2,26
33,98
69,98

2,26
95,99
51,35
95,82

33,98
51,35
108,74
67,96

95,82
67,96
139,2
67,98
139,2
67,98
95,82
67,96

498,99
83,07 128,4 52,86 116,3
0

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

220

dobije se ukupna matrica krutosti

2,26
0
0
20,39 0,75
33,98
0
0
0,75 26,43
0
0
84,59 52,52 12,84
135,94 12,84 41,54 0
0
12,84 158,33 84,59 31,63 11,33

0
12,84 41,54
0,75
0
0
0
26,43 0
67,96 139,2 67,98
116,3 83,07 128,4

(7.57)

52,86
116,3
83,07

128,4
(7.58)
83,07

128,4
52,86

116,3
0

489,36

Sile u vorovima su

F1r F4 r

2 0,5 0,5
0,785 N
2

(7.59)

Sve druge sile u vorovima su nula.

Iz jednaine

F1r 0,785
F 0
1z

F2 r 0

F2 z 0
F3r 0

K
F3 z 0
F4 r 0,785

F4 z 0
F 0
5r

F6 z 0

u1
w
1
u2

w2
u3

w3
u4

w4
u
5
w5

(7.60)

Pomjeranja su:
u1 = 0,032210-6 cm
u2 = 0,021910-6 cm
u3 = 0,021910-6 cm
u4 = 0,032210-6 cm
u5 = 0,024410-6 cm

w1 = 0,0011510-6 cm
w2 = 0,0020610-6 cm
w3 = 0,0021110-6 cm
w4 = - 0,0011510-6 cm
w5 = 0

(7.61)

Nakon to su odreena pomjeranja svih vorova mogu se nai naprezanja

u sva etiri elementa u radijalnom i cirkulacionom i aksijalnom pravcu po
izrazu (7.62)

DB d

(7.62)

pa se dobije:
za element 1:

r = - 0,338 N/cm2
= 0,942 N/cm2

z = - 0,0126 N/cm2
rz = - 0,1037 N/cm2
Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

221

r = - 0,105 N/cm2
= 0,690 N/cm2

z = - 0,0747 N/cm2
rz = 0

za element 3:

r = 0,337 N/cm2
= 0,942 N/cm2

z = 0,0125 N/cm2
rz = 0,1037 N/cm2

za element 4:

r = - 0,470 N/cm2
= 1,426 N/cm2

z = 0,1493 N/cm2
rz = 0

za element 1:

(7.63)

Vrijednosti napona su izraunate u centrima elemenata.

7.3.5.

Primjena osnosimetrinih elemenata

Mnogi sistemi koje treba proraunati spadaju u osnosimetrine probleme.

Osnosimetrini elementi su pogodni za raunanje debelostjenih cilindara
izloenih djelovanju unutranjeg pritiska. To mogu biti i kalupi za livenje
elika i drugih metala ili plastika. Zbog njihove simetrinosti koristi se samo
etvrtina ili polovina koja se podijeli na veliki broj konanih elemenata ovog
tipa. Rezultat su vrijednosti napona preko kojih se mogu odrediti glavni
naponi a zatim uporedni napon po nekoj od hipoteza. S obzirom na veliki
broj rezultata neophodno je koristiti raunar i software podrku. Najee
se koriste komercijalni programi koji sadre i modelere za crtanje
nedeformiranog modela. Danas su to ANSYS, CATIA, Pro/E, I-DEAS i
mnogi drugi.

7.4.

Izoparametarska formulacija

Postavljanje matrice krutosti za prethodno analizirane trougaone elemente

je vrlo teak posao koji zahtijeva puno raunanja. Kada neki problem koji
se rjeava ima mnogo elemenata onda je postavljanje matrice krutosti u
globalnom koordinatnom sistemu vrlo teak posao, pa ak za raunar
zahtijeva puno vremena. Izoparametarska formulacija problema moe se
primijeniti na dvo i trodimenzionalne probleme analize napona. Moe se
primjeniti i na elemente koji imaju zakrivljene stranice to je est sluaj
naroito kod livenih struktura. Livene strukture se vrlo teko mogu
analizirati analitikim metodama zbog niza radijusa i krivih stranica. Za
rjeavanje jednaina problema definiranih izoparametarskim elementima
koristi se numerika integracija.

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

222

7.4.1.

Matrice krutosti elementa tapa u

izoparametarskoj formulaciji

Izraz "izoparametarski" koristi se jer su funkcije oblika ili interpolacione

funkcije N kojim se definira geometrijski oblik iste kao i funkcija
pomjeranja nad elementom. Tako npr. ako je funkcija oblika u = a1 + a2 s,
funkcija pomjeranja je x = a1 + a2 s. Njima su opisane koordinate vorova
elementa tapa i fizki oblik elementa.
Za izoparametarsku formulaciju koristi se sistem prirodnih koordinata u
kome je koordinata s odreena geometrijom elementa, a ne orijentacijom u
globalnom koordinatnom sistemu. Aksijalna koordinata s pridruena je
tapu, slika 7.8 i ostaje u pravcu du tapa bez obzira kako je tap
postavljen u prostoru. Postoji veza izmeu prirodnih i globalnih koordinata i
ta veza se koristi u formulaciji jednaina.

7.4.2.

Izbor tipa elementa

Prirodna koordinata s je pridruena elementu sa poetkom u centru

elementa, slika 7.9. Osa s ne mora biti paralelna osi x, ali to je usvojena
konvencija.

s
s=-1
1

s=0
L

s=1

x1
2

x2

a)

b)

Slika 7.9. Element tapa sa linearnim pomjeranjem

a) prirodni koordinatni sistem
b) globalni koordinatni sistem
Element tapa ima 2 stepena slobode. To su pomjeranja u1 i u2, po jedno u
svakom voru u globalnom koordinatnom sistemu i pravcu ose x.
U specijalnom sluaju kada su s i x paralelne njihova veza je:

x xc

L
s
2

(7.64)

gdje je xc koordinata centra elementa u globalnom koordinatnom sistemu.

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

223

Funkcije oblika koje se koriste za definiranje poloaja tapa odreuju se

slino kao kod direktne formulacije (poglavlje 2).
Poinje se od veze izmeu prirodnih i globalnih koordinata datih izrazom:
x = a1 + a2 s

(7.65)

gdje se s mijenja u granicama 1 s 1.

Rjeavanjem za a-ti lan dobije se:

1
1 s x1 1 s x2
2

(7.66)

ili u matrinom obliku:

x1

x2

x N1 N 2

(7.67)

gdje su N1 i N2 funkcije oblika izraene kao:

N1

1 s
2

N2

N1

1 s
2

(7.68)

N2

1
s

-1

s
-1

Slika 7.10. Funkcije oblika u prirodnim koordinatama

Ako se u (7.68) uvrsti s = -1, dobije se N1 = 1, N2 = 0 pa je x = x1. Funkcije
oblika imaju iste osobine kao interpolacione funkcije. N1 predstavlja oblik
kooridnate x kada se ova nacrta za element za vrijednosti x1 = 1 i x2 = 0
(slika 7.10). N2 predstavlja koordinatu x elementa nacrtanu za x2 = 1 i
x1 = 0. Zbir funkcija oblika N1 + N2 = 1.
Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

224

7.4.3.

Funkcija pomjeranja

Funkcije pomjeranja i funkcije oblika za izoparametarsku formulaciju su iste

funkcije tj.

u N1 N 2

u1

u2

(7.69)

Kada se uvrsti odgovarajua s koordinata vora u funkciju N, zajedno sa

pomjeranjima u vorovima tapa u1 i u2 , dobije se funkcija pomjeranja.

7.4.4.

Veze deformacije pomjeranja

i napon deformacija

Prije dobivanja matrice k treba nai B u prirodnim koordinatama. Kao i u

svim prethodnim sluajevima prvo se odredi vektor deformacija koji se
dobije kao funkcija
izvoda pomjeranja. U sluaju izoparametarskih
elemenata izvodi funkcije "u" zavise od koordinate s pa je:

du du dx

.
ds dx ds

(7.70)

Izraz (7.70) moe se pisati u obliku:

du

du ds

x
.
dx dx

ds

(7.71)

Koristei (7.66), (7.68) moe se pisati:

x 1

pri emu je koriteno

1 u1

L u2

(7.72)

dx x2 x1 L

.
2
2
ds
Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

225

Vektor deformacija tapa uobiajeno se pie u obliku (7.73):

Bd

(7.73)

Matrica B koja treba za raunanje matrice krutosti elementa ima oblik

B 1

7.4.5.

1
L

(7.74)

Matrica krutosti elementa

Matrica krutosti elementa u svim razmatranim sluajevima bila je funkcija

koordinate x
L

k B T DB A dx

(7.75)

Za izoparametarsku formulaciju mora se matrica krutosti izraziti preko

koodrinate s.
U literaturi je transformacija izmeu prirodnih i Dekartovih koordinata data
izrazom
L

f ( x)dx f (s) J ds

(7.76)

U kome J predstavlja Jakobijan. Za element tapa Jakobijan je:

dx L

ds 2

(7.77)

gdje je x2 x1 = L. Jakobijan predstavlja duinu elementa u globalnom

koordinatnom sistemu podijeljenu sa duinom tapnog elementa datog u
prirodnom koordinatnom sistemu. U optem sluaju J je funkcija
kooridnate s i zavisi od numerikih vrijednosti koordinata vorova. Matrica
krutosti u prirodnim koordinatama je:

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

226

k L BT E B A ds

(7.78)

2 1

U sluaju tapa E = D i

AE 1 1
L 1 1

(7.79)

Primjer 7.1.
Za izoparametarski jednodimenzionalni element na slici 7.11 sa etiri vora
odrediti:
a) Funkcije oblika N1, N2, N3, N4,
b) Matricu B koja povezuje pomjeranja i deformacije i vektor {}.
Smatrati da je: u = a1 + a2 s + a3 s2 + a4 s3

s
-1
1

-1/2

1/2
2

1
4

Slika 7.11. Jednodimenzionalni element

Funkcija pomjeranja u izoparametarskoj formulaciji je:
u = a1 + a2 s + a3 s2 + a4 s3

(7.80)

Poto je koordinata s istog pravca kao x pie se:

x = a1 + a2 s + a 3 s 2 + a4 s 3

(7.81)

x1 = a1 + a2 (-1) + a3 (-1)2 + a4 (-1)3

(7.82)

x2 = a1 + a2 (-1/2) + a3 (-1/2)2 + a4 (-1/2)3

(7.83)

x3 = a1 + a2 (1/2) + a3 (1/2)2 + a4 (1/2)3

(7.84)

x4 = a1 + a2 (1) + a3 (1)2 + a4 (1)3

(7.85)

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

227

Iz posljednje 4 jednaine odrede se koeficijenti a1, a2, a3 i a4

(7.82)+(7.85) x1 + x4 = 2a1 + 2a3

(7.86)

a3
2

(7.87)

(7.83) (7.84) x 2 x3 2a1

a3

2
( x1 x4 x2 x3 )
3

(7.88)

(7.82)-(7.85) x1 - x4 = -2a2 - 2a4

(7.89)

a4
2

(7.90)

(7.83) (7.84) x 2 x3 a 2

(7.89) 2(7.90) x1 x 4 2 ( x 2 x3 )

3a 4
2

(7.91)

Kada se (7.91) uvrsti u (7.90) slijedi:

a2

1 / 3 ( x1 x4 ) 8 / 3 ( x2 x3 )
2

(7.92)

Zamjenama (7.88), (7.89), (7.91), (7.92) u (7.81)

4 ( x2 x3 ) ( x1 x4 ) 8 ( x2 x3 )s

6
6
4( x1 x4 x2 x3 ) 2 8 ( x2 x1 ) 4 ( x1 x4 )s 3
s

6
6
x

(7.93)

Mnoenjem i sreivanjem u izrazu (7.93) dobije se:

2
s 1
2
4
2
2
4
x s 3 s 2 x1 s 3 s 2 s x2
3
6 6
3
3
3
3
3
2
4
2
2
s 1
4
2
s 3 s 2 s x3 s 3 s 2 x4
3
3
3
3
6 6
3
3
Poto je vektor pomjeranja:
Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

228

(7.94)

x N1

N2

N3

x1
x

N4 2
x3
x4

(7.95)

funkcije oblika su:

2
2
s 1
N1 s 3 s 2
3
3
6 6
4
2
4
2
N2 s3 s 2 s
3
3
3
3
4
2
4
2
N3 s3 s 2 s
3
3
3
3
2
2
s 1
N4 s3 s 2
3
3
6 6

(7.96)

Izvod funkcije pomjeranja je vektor deformacija:

dx
4
1
4
4

2s 2 s x1 4s 2 s x2
ds
3
6
3
3

4
4
4
1

4s 2 s x3 2s 2 s x4
3
3
3
6

(7.97)

Napisano u drugom obliku:

4
1
dx
2 s 2 x4 x1 s x4 x1 x4 x1
3
6
ds
4
4
4 s 2 x3 x2 s x3 x2 x3 x2
3
3
8 x x 1
L
2s 2 L s 4 1 L 4s 2
3
2
6
2
8 x x2 4 L
s 3

3
2
3 2

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

229

8
8
2
dx
L
2s 2 L s xc 2s 2 l s xc L
3
6
3
3
ds
dx L

ds 2

du
4
1
2 s 2 s
ds
3
6

4
4
4s 2 s
3
3

du
du ds

ds dx
ds

12s 2 8 s 1
x
3L

7.5.

12s 4s 4
3L
2
2

(7.98)

4s 2

4
4
s
3
3

u1

4
1 u
2s 2 s 2
3
6 u 3
u 4

du
x B d
dx

u
1

12s 4s 4 12s 8s 1 u 2

3L
3L
u 3
u
2
4
2

(7.99)

(7.100)

(7.101)

Ravni element pravougaonog oblika

Sva procedura opisana u taki 7.3.1. moe se primijeniti na pravougaoni

element u ravni kako bi se dobila njegova matrica krutosti.
Primjena pravougaonog konanog elementa ima i prednosti i nedostataka u
odnosu na trokutni element. Prednosti se sastoje u lakoj interpretaciji
rezultata i jednostavnijem zadavanju ulaznih podataka dok je nedostatak
linearna funkcija pomjeranja koja loe aproksimira granine uslove.

7.5.1.

Izbor funkcije pomjeranja

Svi uglovi pravougaonog konanog elementa su 90, vorovi su 1, 2, 3 i 4,

a stanice 2b i 2h. Obiljeavanje vorova vri se u smjeru suprotnom od
kazaljke na satu, slika 7.10. Pomjeranje vorova dato je izrazom (7.102)
Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

230

 u1
v
1
u2

v
d 2
u3

v3
u
4
v4

(7.102)

y, v
u4

v4

v3
b

u3

h
x, u

u1

v1

v2

u2

Slika 7.12. Konani element oblika pravougaonika

Za kompatibilnost pomjeranja funkcije pomjeranja u i v moraju biti linearne
du svake stranice, jer na stranici postoje samo dva vora. Funkcije
pomjeranja mogu se pisati u linearnom obliku:
u (x,y) = a1 + a2x + a3y + axxy

(7.103)

v (x,y) = a5 + a6x + a7y + a8xy

Kada se uklone koeficijenti a1 do a8 dobije se:
1
b h h y u1 b x h y u2 b x h y u3 b x h y u4 (7.104)
4bh
1
b x h y v1 b x h y v2 b x h y v3 b x h y b4
v ( x, y )
4bh

u ( x, y )

Iste funkcije pomjeranja mogu se izraziti i preko funkcija oblika i nepoznatih

pomjeranja u vorovima:
Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

231

 N d

(7.105)

gdje su:

N1
N3

b x h y ,

N2

4bh

b x h y ,

4bh

N4

b x h y ,
4bh

b x h y ,

(7.106)

4bh

Funkcije Ni su takve da su im vrijednosti u jednom voru jedan, a u svim

ostalim nula. Npr. N1 = 1 u voru 1 dok je N1 = 0 u svim drugim vorovima.
Jednaina (7.103) moe se napisati u obliku:

u N1

v 0

7.5.2.

N2

N3

N4

N1

N2

N3

u1
v
1
u2

0 v2

N 4 u3
v3

u4
v
4

(7.107)

Veze pomjeranje deformacija i

deformacija napon

Deformacije su oblika:

x x
v
y

y
xy u v
y x

ili u obliku:
Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

232

(7.108)

 Bd

(7.109)

gdje je: B

0
(h y )
0
(h y )
0
( h' y )
0
/ h y )

(
b

x
)
0

(
b

x
)
0
(
b

x
)
0
(
b

x
)

4bh
(b x ) ( h y ) (b x) ( h y ) (b x) ( h y ) (b x) ( h y )

7.5.3.

(7.110)

Matrica krutosti

Za pravougaonik matrica krutosti

b h

k BT DBt dx dy

(7.111)

b h

je reda 8x8. Vektor sila je:

f N T xdV P N T N ds
v

(7.112)

gdje je N matrica sa 2 vrste i 8 kolona.

Jednaine konanog elementa daju se izrazom:

f k d

(7.113)

Postupak zdruivanja matrica vie elemenata u jednu globalnu matricu

strukture je isti kao i za sve prethodno opisane sluajeve.
Primjer 7.2.
Pokazati da je suma N1 + N2 + N3 + N4 = 1 bilo gdje na pravougaoniku gdje
su N1 i N2 dati izrazom (7.106) (Slika 7.12).
Izrazi (7.106) definiraju funkcije oblika:

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

233

N1

b x h y ,

4bh
b x h y ,
N3
4bh

N2

b x h y

4bh
b x h y
N4
4bh

U centru pravougaonika je koordinatni poetak pa je x = 0 i y = 0. Kada se

uvrste vrijednosti u (7.106) dobije se

N 1

1
1
1
1
, N 2 , N3 , N 4 ;
4
4
4
4

U taki A x

b
,
2

9
,
16

N4

b
h

b h
2
2 3
N2
,
4bh
16

3
16

N1 N 2 N 3 N 4

7.5.4.

(7.114)

h
2

b
h

b h
2
2 1
N1
,
4bh
16
N3

N1 N 2 N 3 N 4 1

(7.115)

1
3 9
3

1
16 16 16 16

Izoparametarska formulacija za ravni

etverougaoni element

Osnovno obiljeje izoparametarske formulacije u metodu konanih

elemenata je koritenje iste funkcije oblika i pomjeranja. Npr. neka je
funkcija oblika:
u = a1 + a2 s + a3 t + a4 s t

(7.116)

x = a 1 + a 2 s + a 3 t + a4 s t .

(7.117)

a funkcija pomjeranja:

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

234

Prirodni koordinatni sistem s-t definiran je geometrijom elementa. Za svaki

sluaj posebno, kao to je uraeno za tap, izvri se transformacija izmeu
globalnog i lokalnog (prirodnog) koordinatnog sistema.
y, v

t
1

4(x4,y4)

strana t=1
3(x3,y3)

1
s

strana
s=-1

1
s

strana
s=1
1(x1,y1) strana t=-1

a)

2(x2,y2)

x, u

b)

Slika 7.13. a) Linearni etverougaoni element u s-t koordinatnom

sistemu; b) etverougaoni element izdijeljen u x-y koordinatama ija
veliina i oblik su odreeni sa 4 vora odnosno 8 koordinate
Na ravnom etverougaonom elementu moe se pokazati izoparametarska
formulacija. Ova formulacija moe se primjeniti i na komplikovanije
elemente slika 7.13.b) koji imaju i vorove rasporeene du stranica i kod
kojih stranice mogu biti zakrivljene ili ravne. Elementi vieg reda imaju
dodatne vorove i koriste razliite funkcije oblika u odnosu na linearni
element. Meutim svi koraci u postupku dobivanja matrice krutosti su isti.
Prvi je izbor tipa elementa. Za element na slici 7.13.a) poetak prirodnog
koordinatnog sistema postavljen je u sredite elementa pri emu s i t
kooridnate ne moraju biti meusobno okomite niti paralelne sa osama x i y
globalnog koordinatnog sistema. Orijentacija s-t koordinata je takva da su 4
vora i stranice povezani sa +1 ili 1. Ovakav pristup ima prednosti kod
numerike integracije koja e se koristiti za dobivanje konkretnih vrijednosti.
Pretpostavlja se da vorovi imaju po dva stepena slobode u1 v1 ... u4, v4 u
globalnim koordinatama. Element tada, slika 7.13.b) ima ravne stranice. Za
specijalni sluaj kada se element ije su stranice krive linije poklapa tj. tei
elementu ije su stranice ravne, koordinate s-t i x-y su paralelne. Veza
izmeu koordinata, slika 7.9. je:
x = xc + b s, y = yc + h t

(7.118)

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

235

gdje su xc i yc koordinate centra elementa. Funkcije oblika (7.106) koje su

koritene kod pravougaonog elementa koriste se i za kvadratni, slika
7.13.a) u izoparametarskim kooridnatama s-t i etverougaoni, slika 7.13.b)
u x-y koordinatama. Veliina i oblik su odreeni sa osom vornih koordinata
x1, y1 ... x4 , y4 u obliku :
x = a1 + a 2 s + a 3 t + a4 s t

(7.119)

y = a5 + a 6 s + a 7 t + a8 s t
Eliminacijom koeficijenata a1 i rjeavanjem x i y u funkciji od x1, y1 ... x4, y4
dobije se:

1
1 s) 1 t x1 1 s 1 t x2
4
1 s 1 t x3 1 s 1 t x4
1
y 1 s 1 t y1 1 s (1 t ) y2
4
1 s (1 t ) y3 1 s 1 t y4

(7.120)

ili u matrinom obliku:

x

y

N1
0

N2

N3

N4

N1

N2

N3

x1
y
1
0

N 4
x
4
y4

(7.121)

gdje su funkcije oblika linearne funkcije:

N1

1 s 1 t ;

4
1 s 1 t ;
N3
4

N2

1 s 1 t ;

4
1 s 1 t ;
N4
4

(7.122)

Funkcije oblika mogu se vidjeti na emi s-t koordinata u bilo kojoj taki
kvadratnog elementa, slika 7.14. ili etverougaonog elementa slika 7.13.b.
Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

236

Npr. neka su koordinate vora 1 s = -1 i t = -1, iz (7.122) dobije se N1 = 1.

Kada se te vrijednosti uvrste u jednaine (7.121) i (7.122) dobije se
N2 = N3 = N4 = 0
x = x1 i y = y1

(7.123)

Na slian nain mogu se postaviti koordinate drugih vorova 2, 3 i 4 tako da

se kvadratni element u s-t koordinatama mapira u etverougaoni element u
globalnim koordinatama.
Zbir svih funkcija oblika u svakom voru je N1 + N2 + N3 + N4 = 1 za sve
vrijednosti s i t. Fiziko znaenje i prikazivanje funkcija Ni koje variraju nad
elementom u prirodnim koordinatama dato je na slici 7.14.

N1

t
3

N2

N3

2
N4
t

t
3

Slika 7.14. Funkcije oblika linearnog kvadratnog elementa

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

237

7.5.5.

Izbor funkcija pomjeranja

Funkcije pomjeranja unutar elementa su

u N1

v 0

N2

N3

N4

N1

N2

N3

u1
v
0 1

N 4
u
4
v4

(7.124)

gdje su u i v pomjeranja u pravcu x i y koordinata.

7.5.6.

Veza deformacija pomjeranje i

napon - deformacija

Prije postavljanja matrice krutosti k treba odrediti matricu B, kada se u

njoj javljaju s i t koordinate. Koritenje s i t koordinata je lake nego x i y, jer
interpolacione funkcije su znatno jednostavnije. Raunanje odreenih
integrala po elementu svodi se na jednostavan analitiki oblik.
Pomjeranje je takoer funkcija s i t koordinata kao i deformacije. Prethodno
treba nai parcijalne izvode funkcije f po x i y gdje je f funkcija pomjeranja
(u ili v):

f f x f

s
x s y
f f x f

t
x t y

y
s
y
t

Svi parcijalni izvodi po s i t su poznati a trai se

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

238

f
x

(7.125)

f
.
y

f
s
f
t
f

x
x
s
x
t

y
s
y
t
y
s
y
t

x
s
x
t
f

x
y
s
x
t

f
s
f
t
y
s
y
t

(7.126)

Nazivnici izraza (7.126) predstavljaju determinante matrice Jakobijana:

J xs

y
s

y
t

(7.127)

Vektor deformacija je:

( )

x s

y 0

xy
( )

y
gdje su:

( ) u

y v
( )

(7.128)

( ) ( )
- parcijalni izvodi bilo koje varijable stavljene u
i
x
y

zagradu i iznose:

( ) 1 y ( ) y ( )

s t
x
J t s
( ) 1 x ( ) x ( )

y
t s
J s t

(7.129)

gdje je J determinanta matrice J, izraena preko prirodnih koordinata:

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

239

x
t
1
y

J
xy

x

( ) y ( )

s
s t
0
( ) x ( )

t
t s

0
x
s
y
t

( ) x

t
t
( ) y

s
s

( ) u

s v
( )

(7.130)

Vektor deformacija moe se izraziti preko funkcija oblika:

D' N d

(7.131)
gdje je D' matrica oblika data u izrazu (7.130) i predstavlja sve napisano
ispred vektora pomjeranja.
Matrica B potrebna za definisanje matrice krutosti je:
B = D' N

7.5.7.

(7.132)

Matrica krutosti

Za izoparametarsku formualciju matrica krutosti iz oblika (7.133)

k B T DB t dx dy

(7.133)

treba da se prevede u prirodne koordinate.

U optem sluaju prelazak sa Dekartovih u prirodne koordinate vri se
prema izrazu:

f x, y dx dy f (s, t )

J ds dt

(7.134)

( A)

Primjenjujui izraz (7.134) na matricu krutosti dobije se:

1 1

k B T DB t J ds dt
1 1

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

240

(7.135)

Determinanta J je polinom od s i t.
Pravljenjem izvoda izraza (7.120) prema izrazu (7.127) dobije se:

ts
s 1
1 t
0
t 1
s 1 s t
0
1
T
yc
J xc
s t s t
t 1
0
8

0
1 s s t t 1
gdje je:

xc T x1

x2

x3

(7.136)

x4 , a
y1

y
yc 2
y3
y4

(7.137)

Matrica B dobije se u obliku:

B 1J B B B B ,
1

(7.138)

nakon to su u izraz (7.132) izvrene zamjene matrica D' i N.

Submatrice matrice B se daju u obliku:

a ( Ni , s ) b ( Ni ,t )

Bi
c ( N i ,t ) d ( N i , s )
0
c ( N i ,t ) d ( N i , s ) a ( N i , s ) b ( N i ,t )

(7.139)

Koeficijenti a, b, c, d su:

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

241

1
y1 ( s 1) y2 (1 s) y3 (1 s) y4 (1 s)
4
1
b y1 (t 1) y2 (1 t ) y3 (1 t ) y4 (1 t )
4
1
c x1 (t 1) x2 (1 t ) x3 (1 t ) x4 (1 t )
4
1
d x1 ( s 1) x2 (1 s ) x3 (1 s ) x4 (1 s )
4
a

(7.140)

Koristei funkcije oblika (7.122) dobije se:

1
t 1
4
1
s 1
4

N1, s
N1,t

Matrica B je funkcija s i t. Matrica J

(7.141)

i (7.137) su funkcije globalnih

koordinata od x1 do y4 . Postupak raunanja J i B je sloen i matrica

krutosti k za element odreuje se metodom numerike integracije.
Nakon odreivanja matrice krutosti nau se sile od teine tijela po izrazu:
1 1

fb N T xt

J ds dt

(7.142)

L
ds
2

(7.143)

1 1

Povrinske sile obuhvaene su vektorom:

1

f s N T T t
1

raunaju se po cijeloj duini L du ivica t = 1, slika 7.13.b.

Povrinske sile mogu se pisati i u obliku:

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

242

 f s3s
f 1 N
3
s 3t

f s 4 s 1 0
f s 4t

N4

N3

0 ps L
t ds
N 4 pt 2

(7.144)

Kada nema vornih sila u vorovima 1 i 2, N1 = 0 i N2 = 0 du stranice t = 1.

7.6.

Funkcije oblika vieg reda

U optem sluaju funkcije vieg reda se koriste kada se na sredini stranica

doda vor. Ovi elementi tada imaju vii red unutar svakog elementa, a
konvergencija ka tanom rjeenju je bra. Druga prednost koritenja
elemenata vieg reda ogleda se u injenici da se zakrivljene stranice
elemenata koje ine nepravilne oblike mogu jednostavno i tano
aproksimirati koritenjem linearnih elemenata sa ravnim stranicama.
Koncept elemenata vieg reda moe se ilustrirati na etverougaonom
elementu sa etiri vora u vrhovima i etiri na sredinama stranica, slika
7.15.
y

t
strana t=1

4(-1,1)

7(0,1)

3(1,1)
strana s=1

6(1,0)

8(-1,0)
strana
s=-1

1(-1,-1)

s
5(0,-1)
strana t=-1

2(1,-1)
x

Slika 7.15. etverougaoni izoparametarski element

(kvadratni element)

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

243

Funkcije oblika etverougaonog elementa se zasnivaju na kubnom

polinomu.
Koordinate x i y su:
x = a1+ a2 s + a3 t + a4 s t + a5 s2 + a6 t2 + a7 s2 t + a8 s t2
y = a9 + a10 s + a11 t + a12 s t + a13 s2 + a14 t2 + a15 s2 t + a16 s t2

(7.145)

Ukupan broj stepeni slobode je 16. Za svaki vor postoje po 2 stepena

upravo onoliko koliko je koeficijenata ai . Funkcije oblika za vorove u
vrhovima 1, 2, 3, 4 i na sredinama stranica 5, 6, 7, 8 su razliite. Za
vorove 1, 2, 3, 4 funkcije oblika su:

Ni

1
1 s si 1 t ti s si t ti 1
4

gdje su:
si = -1, 1, 1, -1 za i = 1, 2, 3, 4

(7.146)

ti = -1, -1, 1, 1 za i = 1, 2, 3, 4
kako je naznaeno na slici 7.15.
Za vorove 5, 6 funkcije oblika su:

1
1 s 2 1 t ti
2
1
N i 1 s si 1 t 2
2

Ni

ti 1,1 za i 5,7

(7.147)

si 1,1 za i 6,8

I u ovom sluaju vai da je Ni = 1 u voru i, a u svim drugim vorovima

Ni = 0.
Nakon funkcija oblika odredi se funkcija pomjeranja:

u N1 0 N2 0 N3 0 N4 0 N5 0 N6 0 N7 0 N8

v 0 N1 0 N2 0 N3 0 N4 0 N5 0 N6 0 N7 0

i matrica deformacija:
Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

244

u1
0 v1 (7.148)

N8
v8

 D' N d
B D' N

(7.149)

Postupak je dalje isti kao i kod funkcija nieg reda.

Element sa kubnom funkcijom pomjeranja ima etiri vora u vrhovima
eteverougla i po dva dodatna na svakoj stranici rasporeena na treini i
dvije treine duine stranice, slika 7.16.

t
10

3
8

13

s
7

12
1

Slika 7.16. Kubni izoparametarski element

Ukupan broj pomjeranja za 12 vorova iznosi 24 to je jednako broju
koeficijenata ai u funkcijama pomjeranja. Funkcija pomjeranja u x pravcu je:
x = a1 + a2 s + a3 t + a4 s2 + a5 s t + a6 t2 + a7 s2 t +
+ a8 s t2 + a9 s3 + a10 t3 + a11 s3 t + a12 s t3

(7.150)

Analogan izraz moe se napisati za funkciju pomjeranja u y pravcu sa jo

12 koeficijenata a1 .

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

245

Primjer 7.3.
Na etverougao du njegove stranice 3-4 djeluje pritisak pt = p i ps = 0, slika
7.17. Odredi sile u vorovima ako je t = 1

3(5,5)
4(3,4)

2(5,2)

1(3,2)

x
Slika 7.17. etverougao
Prema izrazima (7.143) i (7.144) povrinske sile
1

f s N T t L ds
2

(7.151)

za t = 1

f s3s
f 1 N
3
s 3t

f s 4 s 1 0
f s 4t

N4

N3

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

246

0 ps L
t ds
N 4 pt 2

(7.152)

3
4

t
s

Slika 7.18. Djelovanje povrinskih sila na etverougao

Za ps = 0

pt = p

1
N3 p L
f s t ds
0 2
1
N 4 p
0

(1 s ) (1 t )
1

4
f s
0
1

s
(
1
)
(
1 t)

p
L
t ds
2
p

ps ps 2
2 4 1 L t
f s ps

ps 2 1 2

4
2

(7.153)

(7.154)

(7.155)

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

247

f s 3s 0
p Lt
2
0

f s 3t
fs4s

f s 4t

Vrste elemenata za rjeavanje ravnih problema

248

p Lt
2

(7.156)