Doktoratura Eldi Lico Fakulteti I Shkencave I Natyrore Departamenti I Kimise Industriale

PROGRAMI
KIMI INDUSTRIALE
DISERTACION
TEMA
STUDIMI I STRUKTURS T MATERIALEVE
PLASTIKE GJAT PROCESIT T
RICIKLIMIT DHE NDIKIMI I ADITIVVE N
CILSIN E TYRE
Kandidati
Udhheqs Shkencor
M.Sc. Eldi Lio
Prof. Dr. Spiro Drushku
Tiran, 2012
i
UNIVERSITETI I TIRANS
FAKULTETI I SHKENCAVE NATYRORE
DEPERTAMENTI I KIMIS INDUSTRIALE
Disertacion
i
Paraqitur nga
Z. ELDI LIO
Pr marrjen e grads shkencore
DOKTOR
Tema : Studimi i strukturs t materialeve plastike

gjat procesit t riciklimit dhe ndikimi i aditivve n
cilsin e tyre
Udhheqs Shkencor : Prof.Dr. SPIRO DRUSHKU
Mbrohet m dt. .. /.. / . para juris :

1.
2.
3.
4.
5.
ii
Kryetar
Antar ( opponent )
Antar ( opponent )
Antar
Antar
FALENDERIME
Ky punim nuk mund t realizohej pa ndihmn dhe preokupimin e profesorve t
mi, q me kshillat dhe udhzimet e tyre m drejtuan prgjat gjith kohs. Fillimisht dua
t falnderoj udhheqsin shkencor Prof. Dr. Spiro Drushku q me njohurit dhe
eksperiencn e tij mundsoi prfundimin me sukses t ktij punimi. Gjithashtu nj
falenderim i veant shkon pr Prof.Ass. Elias Chatzitheodhoridis q me gadishmrin
dhe sugjerimet e tij u mundsua analiza e materialeve plastike me instrumenta
bashkkohor n Universitetin Kombtar Politeknik Athin. Gjithashtu desha t
falenderoj gjith kolegt dhe studentt e mi q ndihmuan n do stad t ktij punimi.
Nj falenderim i veant i dedikohet familjes time, q m prkrahn prgjat
gjith ksaj periudhe.
iii
PRMBAJTJA
PRMBAJTJA..........
iv
SHKURTIME FJALSH.
vii
PRMBLEDHJE..........
viii
ABSTRACT..
ix
HYRJE...
KAPITULLI I
MATERIALET PLASTIKE
1.1
HISTORIA E MATERIALEVE PLASTIKE.
1.2
KLASIFIKIMI I MATERIALEVE PLASTIKE....
1.3
VETIT E POLIMERVE.
1.3.1
Vetit kimike...
1.3.2
Vetit fizike.
1.3.2.1
Masa molekulare....
1.3.2.2
Kristaliniteti
1.3.2.3
Temperatura e tranzicionit t qelqzimit Tg.
1.3.2.4
Pika e shkrirjes Tm....
1.3.2.5
Pika e vlimit.
1.3.2.6
Viskoziteti.
1.3.2.7
Indeksi i rrjedhjes MFI.
1.3.2.8
Densiteti dhe Graviteti specifik..
Vetit mekanike
MATERIALET PLASTIKE KRYESORE DHE PRDORIMET E TYRE
Polietileni, PE.
1.4.1.1
Polietileni me densitet t ult, LDPE.
1.4.1.2
Polietileni me densitet t lart, HDPE...
1.4.1.3
Prdorimet e polietilenit...
10
1.4.2
Polistireni, PS..
13
1.4.3
Polipropileni, PP.
16
ADITIVT N MATERIALET PLASTIKE.
18
1.5.1
Llojet dhe funksioni i aditivve..
18
1.5.2
Funksione t tjera t aditivve
20
1.3.3
1.4
1.4.1
1.5
iv
1.5.3
Ndikimi i aditivve n prmirsimin e ekonomis
21
PRPUNIMI I POLIMERVE.
21
Teknikat kryesore t prpunimit.
21
1.6.1.1
Ekstrudimi
22
1.6.1.2
Petzimi
23
1.6.1.3
Formimi i fletve
24
1.6.1.4
Stampimi.
24
1.6.1.5
Derdhja
24
1.6.1.6
Derdhja me tretje...
25
1.6.1.7
Formimi me fryrje..
25
1.6.1.8
Formimi me fryrje me injektim
26
1.6.1.9
Formimi termoset i prforcuar
26
1.6.1.10
Fijezimi i fibrave ...
27
1.6
1.6.1
KAPITULLI II
RICIKLIMI I MATERIALEVE PLASTIKE
2.1
KONCEPTET BAZ PR RICIKLIMIN E PLASTIKS
28
2.2
PARIMI I PROCESIT T RICIKLIMIT...
30
2.2.1
Riciklimi i monomerve.
30
2.2.2
Depolimerizimi termik
30
2.2.3
Ngrohja me shtypje.
31
HAPAT E PROCESIT T RICIKLIMIT..
31
2.3.1
Ndarja dhe seleksionimi i mbetjeve plastike..
31
2.3.2
Coptimi Reduktimi i madhsis.
32
2.3.3
Larja
32
2.3.3.1
Larja e njom
33
2.3.3.2
Larja n t that..
33
Shkrirja dhe petzimi..
33
2.3.
2.3.4
KAPITULLI III
METODAT E STUDIMIT T MATERIALEVE PLASTIKE
3.1
3.1.1
SPEKTROSKOPIA E VIBRIMIT..
34
Spektroskopia infra e kuqe IR
34
3.1.1.1
Aplikimi i spektroskopis infra t kuqe te polimert...
35
3.1.2
Spektroskopia Raman.
37
3.1.3
Degradimi i polimerve..
40
MIKROSKOPIA ELEKTRONIKE ME SKANIM, SEM.
41
3.2.1
Mikroskopia elektronike e polimerve...
41
3.2.2
Spektroskopia e shprndarjes t energjis bazuar n emetimin e rrezeve X
42
DIFRAKSIONI I RREZEVE X
42
Parimi dhe metodika e rrezeve X
43
3.4
DENSITETI DHE GRAVITETI SPECIFIK ....
44
3.5
MASA MOLEKULARE MESATARE.
44
3.5.1
Masa molekulare mesatare viskozimetrike Mv..
45
3.5.2
Masa molekulare mesatare n numr Mn...
46
INDEKSI I RRJEDHJES, MFI .
47
Koha e paranxehjes dhe hedhja e polimerit n cilindr.
48
VETIT MEKANIKE TESTI I TRHEQJES NJ AKSIALE.
48
Sjellja sforco-defromim.
49
3.7.1.1
Moduli i Young-ut Moduli i elasticitetit.
50
3.7.1.2
Rrjedhshmria dhe kufiri i rrjedhshmris
51
3.7.1.3
Qndrueshmria n trheqje...
52
3.2
3.3
3.3.1
3.6
3.6.1
3.7
3.7.1
KAPITULLI IV
PJESA EKSPERIMENTALE
4.1
STUDIMI I MATERIALEVE PLASTIKE
53
4.2
RICIKLIMI I MATERIALEVE PLASTIKE DHE STUDIMI I

NDRYSHIMEVE T VETIVE FIZIKO-MEKANIKE
58
Zhvillimi i procesit t riciklimit .
59
REZULTATE DHE DISKUTIME..
62
KONKLUZIONE..
149
REKOMANDIME
152
LITERATURA.
153
ARTIKUJ SHKENCOR DHE KONFERENCA.
156
4.2.1
vi
SHKURTIME FJALSH
PE
Polietilen
HDPE
Polietilen me densitet t lart
LDPE
Polietilen me densitet t ult
PS
Polistiren
EPS
Polistiren i zgjerueshm
SAN
Stiren-akrilonitril
PP
Polipropilen
FT-IR
Spektroskopia infra e kuqe me transformim Furier
SEM
Mikroskopia elektronike me skanim
EDS
Sistemi i shprndarjes t energjis
XRD
Difraktometria e rrezeve X
MFI
Indeksi i rrjedhjes
Mn
Masa molekulare mesatare n numr
Mv
Masa molekulare mesatare viskozimetrike
Tg
Temperatura e tranzicionit t qelqit
vii
PRMBLEDHJE
Qllimi i punimit ton ishte evidentimi i teknikave instrumentale dhe analitike t
studimit t materialeve plastke dhe studimi i ndryshimeve q psojn materialet plastike
gjat procesit t riciklimit dhe ndikimi i aditivve n to. Studimi prfshinte studimin e
mikrostrukturs t materialeve plastike, prcaktimin e aditivve n to dhe ndryshimin e
vetive kryesore fiziko-mekanike gjat proceseve t riciklimit.
Materialet plastike q u analizuan ishin polietileni PE, polipropileni PP dhe
polistireni PS. Si proces riciklimi u prdor ekstrudimi n shkall industriale. Pr studimin
e mikrostrukturs u prdorn metodat e spektroskopis t vibrimit infra t kuqe FT-IR
dhe Raman dhe metoda e mikroskopis elektronike me skanim SEM, e pajisur me sistemin
e shprndarjes t energjis EDS pr analizn cilsore t elementve kimik. Gjithashtu u
prdor metoda difraktometrike e rrezeve X XRD pr studimin e strukturs kristaline dhe
mundsin e prcaktimit t aditivve kur ata ishin me prmbajtje mbi 5% t mass. Ndr
vetit fizike q u prcaktuan ishin graviteti specifik, densiteti, indeksi i rrjedhjes MFI,
viskoziteti dhe masa molekulare mesatare. Vetit mekanike u prcaktuan n shufra
polimerike me diametra t ndryshm me an t testit t trheqjes nj aksiale, n njrin
kah. Rezultatet e marra treguan pr ndryshimet strukturore dhe t vetive fiziko-mekanike
gjat procesit t riciklimit dhe ndikimin e aditivve n to.
Fjal kye: Polimer, proces riciklimi, aditiv, SEM-EDS, XRD, MFI.
viii
ABSTRACT
The purpose of our work was the application of instrumental and analytical
methods for studying of changes that happen to plastic materials during the recycling
process and the way they are affected by the additives. The research covered the studying
of plastic materials microstructure, the specification of additives and the change of
principal physical and mechanical properties during the recycling process.
The plastic materials analyzed were polyethylene PE, polypropylene PP and
polystyrene PS. As recycling process we used extrussion in industrial scale. For the
studying of microstructure were used infrared FT-IR and Raman spectroscopy methods
and scanning electronic microscopy SEM, equipped with energy distribution system EDS
for the qualitative analysis of chemical elements. Moreover we used X-ray difractometry
method to study the crystalline structure and the ability to determine the additives when
they contained more than 5% of the total mass. Among the physical properties
determined were specific gravity, density, melt flow index MFI, viscosity and average
molecular mass. Mechanical properties were determined on polymeric rods with different
diameters using the tensile test in one direction. The results obtained show the structural
changes and the physico-mechanical properties during the recycling process and the
influence of additive on them.
Key words: Polymers, recycling process, additives, SEM-EDS, XRD, MFI.
ix
HYRJE
Duke par trendin rrits t prodhimit dhe konsumimit t materialeve plastike, si
edhe kohn shum t ngadalt t degradimit t tyre vlersuam t nevojshm kryerjen e
nj studimi bazuar n materialet m t prdorshme plastike, mbetjet e tyre, mnyrat e
prpunimit dhe riprdorimit t tyre, si edhe ndikimin e aditivve q prdoren kryesisht
pr t rikuperuar vetit e plastikave gjat riprpunimit. Riciklimi, si j nga mnyrat
kryesore t prpunimit t materialeve plastike, prbn nj nga problemet kryesore t
shoqris duke prfshir dy shtje t rndsishme; menaxhimin e mbetjeve t ngurta dhe
mbrojtjen mjedisore. Gjithashtu riciklimi i mbetjeve plastike, n ditt e sotme t nj krize
ekonomike Botrore, vlersohet edhe nga aspekti ekonomik, duke qen se mimi i
materialeve plastike varet drejtprdrejt nga mimi i nafts dhe i gazit natyror, si lnd e
par e prodhimit t plastikave. Shoqrit dhe qeverit e shum vendeve i kan dhn nj
rndsi t veant menaxhimit dhe riprdorimit t mbetjeve plastike. Edhe n vendin ton
gjat dy dekadave t fundit zhvillimet ekonomike dhe demografike kan prfshir rritjen
domethnse t konsumit t mallrave dhe modernizimin e mnyrs t jetess duke
kontribuar n rritjen e sasis t mbetjeve t ngurta, duke prfshir ktu edhe materialet
plastike. Nga t dhnat nga Ministria e Mjedisit vlersohet se sasia e mbetjeve plastike
prbn 14% t totalit t mbetjeve t ngurta, ku sasia q riciklohet vlersohet n 13% t
mbetjeve plastike. T dhnat e nj projekti t kryer nga IFC-ja pr vitin 2006 vlersojn
se nga 112600 ton q prodhohen n vit n Shqipri, deklarohen se mblidhen dhe
prpunohen rreth 14800 ton.
Duke par rritjen e vazhdueshme t mbetjeve plastike dhe politikat e ndjekura
nga Qeveria, industria e riciklimit n Shqipri po merr nj zhvillim t shpejt, ku
aktualisht vlersohet se operojn m shum se 80 kompani riciklimi, 17 prej t cilave n
fushn e riciklimit t materialeve plastike. Zhvillimi i industris t riciklimit t mbetjeve
plastike dhe riprdorimi i tyre vlersohet edhe nga t dhnat e marra nga Drejtoria e
Prgjithshme e Doganave pr import-eksportet pr vitet e fundit. Kshtu rritja e sasive t
importuara t mbetjeve plastike dhe mos eksportimi i tyre gjat viteve t fundit tregon pr
zhvillimin e industris t riciklimit t materialeve plastike n vendin ton, si edhe t
riprdorimit t tyre n produkte t dobishme. Rritja e kapaciteteve t industris plastike
vrehet edhe nga sasia e importuar e lnds t par dhe prdorimi i saj pr nevojat e
tregut shqiptar, ku ndr produktet m kryesore prmendin shishet plastike dhe qeset e
paketimit.
Fakti i uljes t eksporteve t materialeve plastike, ve krkess n rritje pr
produkte plastike t tregut shqiptar, shpjegohet edhe me rregullat e reja t vendosura nga
Bashkimi Europian pr ndalimin e paketimit t shum produkteve ushqimore me qese
plastike, rregulla q kan filluar t aplikohen gradualisht edhe n vendin ton.
N dy grafikt m posht tregohet trendi i import-eksporteve t lndve plastike
n vendin ton gjat viteve t fundit t ndara sipas kategorive: lnd e par, mbetje,
gjysmprodukt dhe produkt.
25000000
Lnd e par
20000000
Mbetje
Gjysmprodukt-produkt
15000000
10000000
5000000
Grafiku 1. Sasia n kilogram e importuar e materialeve plastike
1800000
Lnd e par
1600000
Mbetje
1400000
Gjysmprodukt-produkt
1200000
1000000
800000
600000
400000
200000
0
Grafiku 2. Sasia n kilogram e eksportuar e materialeve plastike

Kshtu nga t dhnat e msiprme t import-eksporteve mund t themi se
prdorimi i materialeve plastike n vendit ton ka ardhr duke u rritur. Me gjith efektet
pozitive q ka sjell prdorimi i tyre duke prmirsuar dhe lehtsuar mnyrn ton t
jetess, ka sjell edhe shum probleme, kryesisht n grumbullimin dhe menazhimin e
tyre, sikundr edhe problemet serioze n ndotjen e mjedisit. Kto probleme jan nj sfid
pr shoqrin ton, por sidomos pr kimistt dhe inxhiniert q ju hapet nj fush kaq e
gjer studimi dhe aplikimi, si sht ajo e industris t riciklimit t mbetjeve plastike.
xi
Duke u bazuar tek t dhnat e msiprme dhe mundsit e studimit t materialeve

plastike u krye ky studim, ku materialet plastike, mnyrat dhe teknikat e prpunimit dhe
studimit jepen shkurtimisht n vijim.
Pr studim u morrn mostra t ndryshme polietileni, polistireni dhe polipropileni
n form t pastr dhe t ricikluar. Studimi prfshinte studimin e mikrostrukturs me
metodat spektroskopike infra t kuqe FT-IR dhe Raman, studimin e defekteve
mikrostrukturore dhe prmbajtjes kimike t aditivve me mikroskopin elektronike me
skanim t pajisur me sistemin e shprndarjes t energjis SEM-EDX, studimin e
strukturs kristaline me difraktometrin me rreze X XRD, studimin e vetive mekanike me
an t testit t trheqjes n nj drejtim si dhe prcaktimin e vetive kryesore fizike t
materialeve plastike si densitetin, gravitetin specifik, viskozitetin, masn molekulare
mesatare dhe indeksin e rrjedhjes MFI.
Mostrat polimerike u siguruan n formn e granulave nga kompani q operojn n
tregun shqiptar si Everest dhe Deteralba SHPK. Fillimisht u studiuan materialet e
pastra dhe t ricikluara t tregut dhe m von materialet e pastra u ricikluan deri n katr
stade me metodn e ekstrudimit n shkall industriale. Gjithashtu u prdor edhe nj
metod e dyt pilote riciklimi n shkall laboratorike, ku procesi i riciklimit u krye me
ndihmn e nj mulliri universal dhe aparaturs q prdoret pr prcaktimin e indeksit t
rrjedhjes. Materiali q u prdor n shkall m t gjer ishte polietileni, pr shkak t
prdorimit m t madh dhe kategorive t ndryshme t tij. Kshtu u morrn n studim
polietilen i pastr dhe pes lloje t ndryshme polietileni t ricikluar, materiale q prdoren
kryesisht pr qllime paketimi. Ve polietilenit t pastr u morrn pr studim edhe
polistiren dhe polipropilen i pastr, q pasi iu prcaktuan vetit kryesore, u ricikluan dhe
iu prcaktuan prsri vetit fiziko-mekanike pas do stadi, me qllim vzhgimin e
degraditim t tyre. Degradimi i materialeve plastike u studiua edhe me metodat
spektroskopike FT-IR dhe Raman.
Prgatitja e mostrave polimerike u kryen n Laboratorin e Trajtimit t Mbetjeve t
Ngurta dhe n Laboratorin e Inxhinieris Kimike n Departamentin e Kimis Industriale.
N kto laborator u kryen edhe matjen e vetive fizike sipas standarteve ASTM. Studimi
me metodat spektroskopike, mikroskopike dhe difraktomerike u kryen n Departamentin
e Inxhinieris t Minierave dhe Metalurgjis n Universitetin Politeknik Kombtar t
Athins, Greqi, ndrsa studimi i vetive mekanike u krye n Laboratorin e akredituar n
Departamentin e Inxhinieris Tekstile, n Universitetin Politektik t Tirans.
Instrumentat q u prdorn ishin: spektrometri infra i kuq me transformim Fourier
- Perkin Elmer GX1 i pajisur me software-in Spectrum, mikrospektrometri Raman Renishaw RamaScope RM1000 me gjatsi vale t rrezatimit lazer 633nm (red) i pajisur
me mikroskop optik Leica DMLM, difraktometri i rrezeve X - Brucker D8 i pajisur me
software-in Eva Version 12, mikroskopi elektronik me skanim JEOL6380LV i pajisur me
sistemin e shprndarjes t energjis EDS (Oxford Instruments). Testi i trheqjes u krye
me instrumentin Model YG026B me trheqje nj aksiale n nj kah.
Indeksi i rrjedhjes u prcaktua me ndihmn e aparatin RayRan Seria 6MPA sipas
standartin ASTM D 1183 dhe ISO 1183, graviteti specifik dhe densiteti me piknometr
dhe peshore analitike sipas standartit ASTM D 792 dhe ISO 1133, ndrsa viskoziteti dhe
masa molekulare mesatare viskozimetrike me viskozimetrin Ostwald.
xii
Rezultatet e marra treguan pr zvoglimin e vlerave t vetive fizike dhe mekanike

t materialeve plastike pas stadeve t riciklimit, tregues kto pr degradimin e tyre.
Degradimi i materialeve plastike pas do stadi riciklimi evidentohej edhe nga intesiteti i
peak-eve n spektrat FT-IR dhe Raman si dhe ndryshimi i background-it n spektrat
Raman.
Gjithashtu prania e aditivve n materialet plastike t ricikluara kishte nj ndikim
t madh n vetit e tyre. Identifikimi i materialeve plastike baz me aditiv t shtuar n to
krkonte metoda m t specifikuara (ne prdorm FT-IR, Raman dhe SEM-EDS) n
krahasim me ato tradicionale (flotim, goditje, djegie) sepse aditivt ndikonin direkt n
vetit fizike. Duke qen kryesisht minerale, aditivt rritnin densitetin dhe gravitetin
specifik t materialeve plastike. Gjithashtu nj nga funksionet kryesore t tyre sht
prforcimi i qndrueshmris dhe fortsis, duke patur kshtu nj ndikim t drejtprdrejt
n vetit mekanike t materialeve plastike. Ve ndikimit n vetit, aditivt prdoren
gjersisht n materialet plastike edhe pr qllime estetike, duke iu dhn ngjyrn e
dshiruar atyre, gj q evidentohej nga prania e aditivve organik ve atyre
mineralogjik.
xiii
KAPITULLI I
MATERIALET PLASTIKE
1.1.
HISTORIA E MATERIALEVE PLASTIKE
Shkenca e makromolekulave sht relativisht e re. Shum zhvillime t shkencs

s polimereve i prkasin shekullit 20. Sigurisht njerzimi ka qen gjithmon i varur nga
makromolekulat; pr ushqim, strehim dhe veshje, por shum pak sht njohur ky produkt
esencial. Kimia organike nuk njihte shum mbi kto produkte deri n vitin 1828, kur
Friedrich Wohler demostroi mundsin e sintetizimit t molekulave organike.
Shum nga kto molekula gjigande jan organike, por mbi shkencn e polimerve
sht br nj progres i vogl deri n vitin 1930, sepse shum kimist organik, pranonin
konceptin mbi kto molekula t dhn nga Herman Staudinger. Disa bashkohs t tij
pranonin q polimert jan agregate t thjesht t molekulave t vogla t bashkuara s
bashku, m tepr nga kushtet fizike sesa nga forcat kimike. Megjithat pavarsisht nga
kjo vones n zhvillimin e shkencs s polimerve ekzistonin disa zbulime empirike t
rndsishme t ktyre makromolekulave, t cilat shrbyen m pas n shekullin e 20.
Charles Goodyear dhe vllai i tij Nelson, transformuan kauukun natyror, nga nj ngjits
termoplastik n nj elastomer t prdorshm dhe nj plastik t fort termosete,
respektivisht, duke nxehur kauukun me nj sasi t kontrolluar squfuri n 1830.
Gjithashtu, Christian F.Schonbein prodhoi nitratin e celulozs nga reaksioni i
celulozs me acit nitrik dhe I.P. Moynard prodhoi kolodian (collodian) duke tretur
nitratin e celulozs me nj przierje t etanolit dhe t eterit etilik n 1847. Megjithse
shum nga kto zbulime t hershme ishin empirike ato jan prdorur pr t shpjeguar
shum terminologji dhe teori n shkencn moderne t polimerve. Kshtu n
transformimin e kauukut, nga nj termoplastik i zbutur, n nj produkt m pak t
ndjeshm ndaj nxehtsise, Charles Goodyear shtoi prkatsisht nj sasi t vogl squfuri
prgjat vargut molekular t kauukut natyror (poliizopreni). Prdorimi i squfurit prgjat
vargut molekular t poliizoprenit, (metod e prdorur nga Nelson Goodyear), bri q
produkti t mos ishte nj termoplastik q zbutej n temperatur t lart, por nj plastik
termoset rezistent ndaj nxehtsis. Termoplastikt jan molekula dy dimensionale lineare
q mund t zbuten nga nxehtsia dhe t rikthehen n gjendjen e tyre fillestare nga ftohja,
ndrsa plastikt termoset (termodure) jan rrjeta (vargje) tridimensionale q nuk mund t
zbuten dhe t riorganizohen nga nxehtsia. Parashtesa termo sht prftuar nga fjala
greke thermos, q do t thot ngrohje ose nxehtsi dhe plastikos q do t thot gjendje
ose form. Meqense kta nismtar nuk e dinin se ishin polimert, ato nuk kishin ide n
lidhje me ndryshimet komplekse te cilat kishin nj rol t rndsishm n produktet e para
t bra nga njeriu.
Ndonse nuk kishte asnj prov q Leo Baekeland njohu ekzistencn e
makromolekulave, ai njohu funksionin e tyre dhe nga prdorimi i kontrolluar i sasive t
fenolit tri funksional dhe formaldehidit dy funksional ai prodhoi rezinn si termoplastik
1
q mund t konvertohet n nj plastik termoset (bakeliti). Para vitit 1910, n laborator

kimik jan prodhuar disa polimer, por bakeliti u quajt polimeri i par sintetik. Fakti q
proceset e prdorura sot jan n thelb t njjt si ato t prshkruara n patentn origjinale
t Baekeland, tregon njohurit n fushn e kimis pr kondensimin e fenolit trifunksional
dhe formaldehidit dy funksional. Para lufts s par Botrore materialet q mund t
prodhoheshin ishin kryesisht: celuloid, kazein (protein e qumshtit), bakeliti, acetati i
celulozs, kauuku natyror, mndafshi, pambuku e disa materiale t tjer. Disa kimist
ndanin idet se makromolekulat ishin unike dhe nuk mund t krahasoheshin me
materiale t tjer. Kto ide ndihmuan n shkencn moderne t polimerve, ku n 1920
Dr. Staudinger demostroi q polimert natyror dhe sintetik nuk ishin agregate apo
komponime ciklike, por me struktur vargore me shum karakteristika. N vitin 1928
Kurt H.Meyer dhe Herman F.Mark prforcuan konceptin e dhn nga Staudinger duke
prdorur teknikn e rrezeve X pr t prcaktuar dimensionin e zons kristaline n
makromolekulat e celulozs dhe kauukut natyror.
N mesin e vitit 1930 Wallace Carothers s bashku me Juljan Nill sintetizuan
poliamidn q ato e quajtn najlon 6.6. Si rezultat i kontributeve t Carothers dhe n
zbulimet e mvonshme, polimerizimi sht njohur si nj nga zbulimet m t mdha t t
gjitha kohrave. Shum zbulime n teknologjin e polimerve kan qen aksidentale, por
n shum raste shkenctart aplikuan konceptet e shkencs s polimereve n kto
zbulime aksidentale pr t prodhuar produkte t prdorshme. Disa nga kto zbulime
aksidentale jan: Fawcett dhe Gibson nxehn etilenin n nj presion t lart, n presenc
t gjurmve t oksigjenit dhe morn polietilenin me densitet t ult ( LDPE ) n vitin
1933.
Shkenctart q merreshin me shkencn e polimerve n vitin 1930 miratuan q t
gjith q polimert jan molekula vargore dhe q vizkoziteti i tretsirave t ktyre
makromolekulave varet n madhsin dhe gjendjen e molekulave n kt solucion. Gjat
lufts s dyt Botrore prodhimi i disave polimerve sintetik u intensifikua dhe duhet
ditur q prodhimi i ktyre produkteve esenciale sht varur nga konceptet e dhna nga
Staudinger, Carothers dhe disa shkenctar t tjer para lufts s par Botrore.
N kt koh ishte sqaruar n aspektet thelbsore mekanizmi kimik i
polimerizimit, studimet e t cilit do t arrinin kulmin n vitin 1954 me zbulimin e K.
Ziegler dhe G. Natta. Natta n t njjtin vit me bashkpuntort e tij n Milano dhe
Universitetin Politeknik Montecatini zbuluan katalizatort e nj klase polimere t
kristalt (isostatike). Nj nga kto polimer sht propileni, zhvilluar dhe prodhuar n
mnyr komerciale pr her t par n vitin 1957. Ai u shpall si nj polimer i nj rndsie
t madhe industriale dhe prodhimi i tij u rrit me shpejtsi n t gjith Botn, veanrisht
n Shtetet e Bashkuara pavarsisht nga disa mosmarrveshje ligjore si prioritet i
shpikjeve n Japoni, Britani apo n Itali. N vitin 1962 prodhimi Botror ishte rreth
treqind mij ton, ndrsa sot ka nj total prodhimi prej rreth 15 milion ton dhe norma e
rritjes s pritshme pr kt polimer sht m e lart nga t gjitha termoplastikat e
konsumit t lart.
Ndrkoh, n vitet 50-t , ishte zhvilluar nj material plastik i ri: poliklorur vinili
(PVC). Ky zhvillim ishte dhe nj msim q dshmon pr kmbnguljen dhe suksesin e
arritur me vshtirsi. Ishte E. Baumann, n vitin 1872, q studioi procesin e polimerizimit
t vinilit duke theksuar rndsin e produktit q mund t merrej. Por duhej pritur
2
prparimi i njohurive mbi kt sintez nga gjermani F. Katte dhe farmacisti Rue
I.Ostromislenski (1880-1939), para se t filloj prodhimin industrial t ktij polimeri
vetm pas vitit 1939.
Lndt plastike shfaqeshin n mnyr t ngjashme me rrshirn, q edhe sot
merret nga pisha. Trajtimi termik i ktyre lndve jep nj material t fort dhe prej tyre
jan prftuar adrat e para. Nga analiza elementare del se kishim t bnim me nj
komponim me formul empirike C5H8 q sht izopropeni. N vetvete izopropeni ka dy
lidhje 2-fishe dhe sht nj lnd me veti volatile.
CH2= CH (CH3)- CH = CH2
Masat e prftuara prej tij kishin veti t tjera, pr shkak t lokalizimit t lidhjeve dyfishe.
Izopropeni prbn monomerin, strukturn baz dhe pr tu lidhur (vargzuar) me t
ngjashmin e vet duhet t aktivizohet. Lidhja 2-fishe transformohet n qendr, ndrkaq dy
skajet shfaqin nga nj elektron, t cilt mundsojn bashkimin me t ngjashmin.
Materialet polimerike si nailoni, polietileni dhe silikoni kan formuar bazn pr
zhvillimin e industris polimere. Gjat kohs q u prftuan polimert sintetik u zhvillua
dhe kuptimi i sintezs polimerike. Polimert m t rndsishm sot jan trsisht sintetik.
Me avancimin e teknikave t prodhimit sot polimert prodhohen n volume shum t
mdha. Polimert sintetik sot gjejn aplikim n do indrustri dhe n do pjes t jets.
Polimert jan gjersisht t prdorshm si ngjits dhe lubrifikues, q nga lodrat e
fmijve deri tek aviont.
Polimer t till si polimetil-metakrilati kan gjetur aplikime si materiale fotorezistente,
q prdroren n prodhimin e materialeve sekondare ose si dielektrik t dobt.
Koht e fundit jan punuar n mnyr t till, q t prdoren si substrat fleksibl n
zhvillimin e diodave organike t emetimit t leht pr ekranin elektronik.
1.2.
KLASIFIKIMI I MATERIALEVE PLASTIKE
Ekzistojn shum mnyra klasifikimi t polimerve. Njera sht n baz t llojit

t procesit t polimerizimit t tyre. Dy kategori t tjera t klasifikimit t tyre jan:
I.
II.
Klasifikimi i bazuar n struktur: polimer linear, i degzuar ose rrjetor.

Klasifikimi i bazuar n vetit: termoplastik, elastomer (gom) dhe termoset
Kto dy mnyra klasifikimi jan t lidhura me njera tjetrn, kshtu q vetit dhe struktura
varen nga njera-tjetra.
1.3.
VETIT E POLIMERVE
1.3.1. Vetit kimike

Forcat trheqse midis zinxhirve t polimerve luajn nj rol vendimtar n
prcaktimin e vetive t polimerve. Pr shkak se zinxhirt e polimerve jan shum t
gjat, kto forca t brendshme t zinxhirve forcojn shum trheqjet mes molekulave.
Grupe me natyr t ndryshme n polimer mund t krijojn lidhje jonike ose lidhje
3
hidrogjenore mes zinxhirve t polimerit. Kto forca tipike t forta japin rezultatin e tyre
n fortsi t lart n trheqje dhe n pik t lart te shkrirjes.
Forcat brenda molekulare n polimer mund t shkaktojn lindjen e dipolit n
monomerin njsi. Polimert q prmbajn grupe amidike ose karbonile mund t formojn
lidhje hidrogjenore mes zinxhirve t afrt, atomet hidrogjen ngarkohen pjesrisht
pozitivisht n grupin N-H, grupet e nj zinxhiri jan shum t prekur nga ngarkesa e
pjesshme negative e nj atomi oksigjen n grupet C=O. Kto lidhje hidrogjenore t forta
ndikojn p.sh. n tension t lart n trheqje dhe n pikn e shkrirjes s polimerve q
prmbajn lidhje ureike. Poliestert kan lidhje dipol-dipol ndrmjet atomeve oksigjen n
grupet C=O, dhe atomet hidrogjen n grupet H-C. Lidhjet dipol-dipol nuk jan aq t forta
sa lidhjet hidrogjenore, kshtu pika e shkrirjes s nj poliesteri dhe fortsia jan m t
ulta se Kevlars (Twaron), por poliesteret kan fleksibilitet t madh. Eteni nuk ka dipole
t prhershme. Forcat e trheqjes mes zinxhirve t polimerve vijn nga forcat e dobta
t Van der Wals-it. Molekulat mund t mendohen si t prbra nga nj re negative
elektronesh. N shfaqjen e dy zinxhirve polimerik ret e tyre elektronike asnjansojn
njera-tjetrn. Kjo ka ndikim n zvoglimin e densitetit elektronik n njern an t
zinxhirit polimerik, duke krijuar nj dipol t leht pozitiv n kt an. Kjo ngarkes sht
e mjaftueshme pr t atakuar zinxhirin e dyt polimerik. Forcat e Van der Wals-it jan
shum t dobta, gjithsesi n kt mnyr polietileni mund t ket nj pik shkrirje t ult
krahasuar me polimert e tjer.
1.3.2. Vetit fizike

N vetit m t rndsishme fizike futen masa molekulare mesatare, kristaliniteti,
temperatura e qelqzimit, pika e shkrirjes, pika e vlimit, viskoziteti, indeksi i
rrjedhshmris dhe densiteti me gravitetin specifik.
1.3.2.1.
Masa molekulare
N vitin 1926 H. Staudinger futi termin e mass molekulare, me an t s cils u

mundsua pranimi i teoris s tij pr polimert. Pr t kuptuar termin e mass molekulare
duhet n fillim t prkufizojm shkalln e polimerizimit.
Numri i monomereve nga t cilat prbehet zinxhiri, i cili prcakton edhe masn
molekulare, prbn shkalln e polimerizimit. Masa molekulare prcaktohet si prodhimi i
shkalls s polimerizimit me masn e monomerit.
Gjat proesit t polimerizimit prftohen polimer q prbhen nga
makromolekula me gjatsi t ndryshme t vargjeve polimerik. Polimert, n prgjithsi,
kan mas molekulare mesatare m t madhe se 10000 dhe prmbajn makromolekula
me mas molekulare t ndryshme.
Metodat q prdoren pr prcaktimin e mass molekulare mesatare bazohen n
disa nga vetit lidhse t polimerit, si viskoziteti, shprndarja e drits ose presioni
osmotik. Metoda t ndryshme prcaktimi nuk korelojn mir, prandaj pr prcaktimin e
sakt t mass molekulare mesatare duhet t prdoret m shum se nj metod.
1.3.2.2.
Kristaliniteti
4
Tendenca e nj polimeri pr t qn i rregullt dhe patur form kristaline varet nga

rregullshmria e vargjeve polimerik, prania ose mungesa dhe mnyra e sistemimit e
grupimeve t mdha molekulare, prania e forcave sekondare si lidhja hidrogjenore etj.
Fibrat poliamide kan kristalinitet t lart pr shkak t veprimit t forcave hidrogjenore.
HDPE nuk ka lidhje hidrogjenore, por ka struktur lineare q prcakton shkalln e lart
t kristalinitetit t tij. LDPE karakterizohet nga kristaliniteti i ult dhe kjo shkaktohet nga
prania e degzimeve q kan vargjet polimere dhe q nuk lejojn paketimin strukturor t
tyre. Vetit mekanike dhe sjellja termike e polimerve varet pjesrisht nga kristaliniteti i
tyre. Kshtu polimert poliamid t parregullt (dominojn zonat amorfe) mund t
prdoren pr prodhimin e masave plastike elastomere, ndrsa polimert poliamid me
struktur kristaline (t cilt kan qndrueshmri dhe ashprsi m t madhe) prdoren pr
prodhimin e fibrave. Gjithashtu, kristaliniteti i komponimeve makomolekulare polimere
korelon dhe me temperaturn e shkrirjes s tyre.
Figura 1.1 Strukturat kristaline e polimerve

1.3.2.3.
Temperatura e tranzicionit t qelqit, Tg
Zakonisht gjendja e ngurt-lng varet nga temperatura e shkrirjes. Kshtu

materiali n faz t ngurt kalon n gjendje t lngt kur arrihet temperatura e shkrirjes
Tm. Ky transformim shoqrohet nga nj rritje n volum dhe me rritje n entalpi
(nxehtsia e shkrirjes). Rritja e vllimit tregohet n figurn 1.2. Pjerrsia e linjs FC sht
koefienti i zgjerimit termik i fazs kristaline. N temperaturn e shkrirjes volumi rritet
nga C n B dhe pjerrsia e linjs BA tregon koefientin pr fazn e lngt.
Figura 1.2 Vllimi si funksion i temperaturs
Megjithat shum substanca nuk jan t afta pr tu kristalizuar. Kur disa

substanca ftohen posht gjendjes s lngt duke ndjekur linjn AB, m pas at nga B n
D, ato qndrojn fluide, t cilt ngurtsohen n D pa shfaqur zgjerim n vllim. Kur
ndiqet linja sipas DE, me t njjtn pjerrsi si n CF, lnda nuk sht n kushte t
kristalinitetit, por n nj rregullsi, amorfe ose ndryshe gjendje e qelqt dhe ka nj volum
t madh. Transformimi n pikn D sht quajtur transformimi i qelqit, ku i prgjigjet
temperaturs Tg. Kjo temperatur sht gjithmon m e vogl se temperatura e shkrirjes.
E rndsishme sht q kto dy temperatura t ndahen me kujdes. Polimert jan shpesh
trsisht amorf dhe jo t kristalizueshm, kshtu q ndjekin linjn ABDE. Kur t till
polimer jan nxehur m tepr se temperatura Tg, nuk kalojn menjher n fazn e
lngt, por fillimisht n gjendje gome , t cilt me nxehjen e mtejshme kalojn n
fluid. Tg gjithashtu mund t quhet temperatur tranzicionit gom-qelq.
Nj paraqitje m e sakt e fazave jepet nga ngurtsia e materialit, e cila bie nn
zero kur sht arritur faza e lngt. Disa nga kto gjendje tranzicioni mund t prmendim,
goma n nj material t ngurt amorf dhe viskoz, ose nga nj trup i ngurt kristalin n
nj faz t brisht psh: qelq i ngurt e amorf. Temperatura tranzistore e qelqzimit mund
t projektohet duke alternuar gradn e degzimeve ose t lidhjeve kryqe n polimer ose
me shtim t plastifikuesit.
1.3.2.4.
Pika e shkrirjes, Tm
Polimert kan struktura dhe prbrje johomogjene dhe nuk kan temperatur t
prcaktuar t kristalizimit t tyre. Kur nj polimer i shkrir ftohet, disa makromolekula t
tij sistemohen brenda mass s shkrir duke krijuar disa zona kristaline, ndrkoh q
molekulat e tjera jan pjes prbrse e zonave amorfe t polimerit. Temperatura n t
ciln ndodh zhdukja e kristaleve, gjat ngrohjes graduale t polimerit, quhet temperatur
e shkrirjes s kristalit. Ftohja e mtejshme e polimerit nn temperaturn e shkrirjes on n
ndryshimin e zonave amorfe drejt materialeve me natyr qelqore.
1.3.2.5. Pika e vlimit
Pika e vlimit t materialit polimerik sht shum e varur nga gjatsia e vargut.
Polimert e lart me nj grad t madhe polimerizimi nuk ekspozojn nj pik vlimi
sepse ato dekompozohen para se t arrijn pikn teorike t vlimit. Pr oligomert e
shkurtr temperatura tranzistore e vlimit rritet n prgjithsi me rritjen e vargut
polimerik.
1.3.2.6. Viskoziteti
Viskoziteti i nj substance shpreh rezistencn e tij n rrjedhje. Viskoziteti i nj
polimeri n gjndje t shkrir rritet me zmadhimin e mass molekulare t tij, prandaj pr
polimert me mas molekulare t madhe nevojiten temperatura t larta gjat prodhimit.
Indeksi i viskozitetit shprehet me sasin n gram t polimerit t shkrir q kalon npr nj
arje me prmasa t caktuara, n nj interval t caktuar kohe. Ky parametr shrben pr
t prcaktuar shkalln e polimerizimit t polimerit.
1.3.2.7. Indeksi i rrjedhjes, MFI
Prcaktimi i shpejtsis s rrjedhjes t nj polimeri t shkrir jepen si sasia q
kalon nprmjet nj gryke t kontrolluar rreptsisht nn kushte t paracaktuara n nj
temperatur dhe trysni konstante, nn veprimin e nj mase t caktuar. Ktyre
6
parametrave testimi u referohemi si kushte proceduriale. Shkalla e rrjedhjes n masn e

polimerit matet n gram pr 10 minuta dhe kjo vler njihet si Indeksi i rrjedhjes s
shkrirjes ose MFI i polimerit. Megjithse MFI nuk sht nj cilsi thelbsore pr
polimerin, ai shrben si nj tregues i karakteristikave t polimerit dhe sht br nj nga
referancat e prdorura me gjersisht pr kontrollin e cilsis s polimerve.
1.3.2.8. Densiteti dhe Graviteti Specifik
Pr t shumtn e substancave t pastra kimike, prve polimerve, densiteti nuk
ndryshon nga njera mostr n tjetrn. Polimert mund t paraqesin kristalinitet t
ndryshm, kshtu q shkalla e kristalinitetit ka nj efekt t rndsishn n densitetin e
tyre. Gjithashtu njohja e densitetit mund t jet e rndsishme n llogaritjen e
kristalinitetit.
Vlerat e densitetit (gravitetit specifik) tregojn ndryshimet ndrmjet plastikave t
riciklueshme, nse ato jan plastika t prziera ose t pastra. S bashku me indeksin e
rrjedhjes, densiteti i plastikave t riciklueshme t prziera mund t japin nj informacion
t dobishm rreth strukturs s ktyre plastikave. Testi i prcaktimit t gravitetit specifik
dhe densitetit t vrtet mund t prdoret vetm pr materiale inerte t cilat nuk
ndryshojn karakteristikat ose qndrueshmrin nga prania e tij.
1.3.3. Vetit mekanike

sht e rndsishme t theksohet se vetit mekanike t polimerve varen shum
nga temperatura dhe shkalla e deformimit. Polimert jan viskoelastiik dhe paraqesin disa
nga vetit si t lngjeve viskoz ashtu edhe t trupave t ngurt elastik. Kjo si rezultat i
proceseve t ndryshme t relaksimit.
N temperatura t ulta ose frekuenca t larta polimeri mund t sillet si qelq, me
vlera t modulit Young n zonn 109-1010 Pa, dhe t thyhet ose kputet pr deformime
shum t vogla. N temperatura t larta ose frekuenca t ulta polimeri mund t sillet si
gom, me vlera t modulit Young n zonn 105-106 Pa dhe mund t trhiqet n shkall
shum t lart pa deformime permanente. Gjithashtu n temperatura t larta polimeri
mund t psoj deformime permanente nn veprimin e nj ngarkese dhe t sillet si nj
lng me viskozitet t lart. Pr interval temperaturash t ndrmjetme, t quajtura intervale
t temperaturs t qelqzimit, polimeri nuk sillet as si gom as si qelq; ai merr vlera t
ndrmjetme t modulit Young dhe paraqet veti viskoelastike. Kjo nnkupton se, nn
ndikimin e nj ngarkese, ai pson rrshkitje (forma e tij ndryshon gradualisht me kohn),
ndrkoh q nqoftse krkohet q polimeri t ruaj formn ather sforcoja q krkohet
ulet gradualisht me kohn.
1.4. MATERIALET PLASTIKE KRYESORE DHE PRDORIMET E

TYRE
N nnkapitujt n vijin jepen llojet m kryesore t materialeve plastike dhe
prdorimet e tyre, ku rolin kryesor n rreth 60% t prodhimit Botror e z polietileni.
Gjithashtu prshkruhen detajisht edhe polistireni dhe polipropileni, materiale kto q
jan studiuar detajisht gjat gjith punimit ton.
1.4.1. Polietileni, PE
Polietileni u zbulua n 1933 nga Reginald Gibson dhe Eric Fawcett n gjigandin
industrial ICI (Industrit Kimike Mbretrore). Edhe pse ka m shum se 70 vjet q kur u
prodhua pr her t par, sht akoma material shum premtues. Polietileni bn pjes n
grupin e polimerve termoplastik. Ky sht nj material plastik i prdorur gjersisht,
sht polimer i etilenit CH2=CH2 dhe ka formul t till (CH2CH2)n.
N varsi nga kristaliniteti, pesha molekulare, temperatura e shkrirjes dhe nga
gjendja e tranzicionit ai mund t jet ose jo transparent. Polietileni gjendet n dy tipe
kryesore: LDPE (low-density = 0.92 gr/cm3) dhe HDPE (hight-density = 0.95 gr/cm3)
dhe koht e fundit LLDPE (linear-low-density = 0.95gr/cm3). Ky material prodhohet n
temperatur dhe presion t lart n prani t disa katalizatorve n varsi t produktit
prfundimtar q duam. Struktura t tjera (me deg shum t gjata dhe shum t shkurtra)
mund t prfshihen, kjo n varsi t procedurs s sintetizimit.
Figura 1.3 Struktura e polietilenit

PE sht polimeri me volumin m t madh q sht konsumuar n bot. Ky sht
nj material me mundsi t shumta, ofron performanc t lart krahasuar me polimer t
tjer dhe materialet alternative si xhami, metali apo letra. N temperatura t larta ai mund
t humbas vetit e tij dhe me rritjen e temperaturs ai mund t shprbhet n hidrokarbur
aromatik si tolueni apo ksileni. Polietileni digjet ngadal me nj flak ngjyr blu. Ai nuk
konsiderohet i biodegradueshm, prve kur sht i ekspozuar ndaj rrezeve UV ku
krkon dhe nj koh t gjat q shkalla e degradimit t jet efiente.
1.4.1.1.
Polietileni me densitet t ult LDPE
LDPE sht i but, material i tejdukshm, pritet lehtsisht dhe sht nj nga
polietilenet e par q u zhvillua. N fillim u prdor n temperatura normale. Kur sht
shum i holl sht transparent, kur sht i trash merr ngjyr t bardh qumshti nse
nuk i sht shtuar ndonj pigment. Cilsit e tij jan, fortsia, elasticiteti, rezistenca ndaj
kimikateve, motit dhe grryerje e ult e ujit. Ka nj proces t thjesht n t gjitha metodat
dhe ka kosto t ult. sht gjithashtu rezistent ndaj tretsave organik n temperatur
dhome. Prdorimi i tij nuk sht i kshillueshm n temperatura ekstreme. sht rezistent
ndaj grryerjeve, material me dendsi dhe lagshti t ult. LDPE mund t punohet n
8
temperatur t ult, ka siprfaqe t but, forc t ult elastike. sht material i shklqyer
ku rezistenca ndaj grryerjes sht faktor i rndsishm.
Tabela 1.1 Vetit e polietilenit me densitet t ult (LDPE)
Vetia
Vlera
Densiteti
0.912-0.930 gr/cm3
Konstantja dielektrike
2.3
Moduli i elasticitetit MPa
137-520
Temperatura e tranzicionit t qelqit, K
140-170
Temperatura e shkrirjes, K
394-398
Rrshirat e LDPE jan riformuluar si nj produkt i vlefshm duke kombinuar

qartsin me fortsin dhe densitetin q favorizohet nga shndrrimet pr nj hollsi m t
madhe. Lehtsia e procesit linear me densitet t ult te PE, rrshirat e LLDPE, bashkuar
me performancn e prmirsuar t produktit, vazhdon t jap zgjidhje me kosto
konkuruese q konvertohen n prdorime t gjera n fushn e filmave.
Ka nj gam t gjer prdorimi q nga strukturat e paketimeve komplekse
ushqimore deri tek antat e blerjeve, veshjet e kartonit, filmat laminant, filmat buqsor,
veshjet rezistente, thast e peshave t rnda, filxhanat dhe mbyllset, nj varietet
produktesh rezistente nga kabllot dhe lodrat. Kur paketohet rrshira e LDPE ofron
estetik t shklqyer, mundsi mbishkrimi, forc, nuk griset dhe ka elasticitet. LDPE
mund t prmirsoj procesin dhe mund t prdoret pr tela, kabllo, tuba dhe t mira t
tjera.
LDPE ka pesh t leht, n forma t ndryshme ka rezistenc, sht prues i mir
i elektricitetit, sht i prpunueshm dhe e matshme. LDPE mund t punohet me
procedura standarte, me gas t nxeht, me bashkim dhe me gaz t lngshm, mund t
vuloset me val ultrasonike, me prerje, mund t prpunohet me vegla druri ose metali dhe
merr form me nxehtsi. Degzimet e zinxhirit t molekulave prodhojn nj polimer m
amorf q ka nj pik m t ult shkrirjeje dhe qartsi m t lart krahasuar me LLDPE.
LDPE ka shtreszim t mir dhe rezistenc ndaj kimikateve, sht fleksibl n
temperaturat e ulta, e tejdukshme, e holl n filma dhe nuk thyhet. LDPE prdoret
gjithashtu n ndrtesa buqsore. Sot pothuajse sht zvendsuar plotsisht nga LLDPE
dhe tregu i vetm i saj jan produktet me pastrti t lart.
1.4.1.2.
Polietilenet me densitet t lart (HDPE)
HDPE sht m i fort dhe m pak i prkulshm se materialet me densitet t ult.

Ka nj forc trheqse 4 her m t madhe se LDPE dhe forc m t madhe shtypse.
HDPE plotson krkesat e Shoqats pr Ushqin dhe Ilae FDA (food and drug
association) pr aplikime t drejtprdrejta me ushqimin, sht pranuar gjithashtu q pesha
molekulare e HDPE ka koefient t ult t frkimit nga ku del nj produkt me rezistenc
t shklqyer ndaj grryerjes. HDPE ka nj forc shum t madhe dhe sht nj nga
termoplastikat m rezistente q gjenden sot. Ka nj prpunim t shklqyer dhe po ashtu
9
nj lubrifikim t mir. HDPE i ruan karakteristikat edhe n temperatura t ulta. Ka

gjithashtu edhe nj rezistenc t lart ndaj erozionit dhe thyerjes ( me prjashtim t
oksideve dhe acideve, hidrokarburet krijojn vetm disa zmadhime n siprfaqe). Uji dhe
lagshtia nuk kan efekt tek HDPE dhe mund t prdoret n aplikimet e ujit t freskt
dhe t kripur. HDPE merr forma me gaz t nxeht ose me bashkim t pjesve dhe mund
t prpunohet me vegla druri ose metali. HDPE ka pjesn m t madhe t aplikimeve t
PE dhe ofron fortsi n peshat e vogla, thith pak lagshtir, ka forc t mir trheqse,
sht m e fort dhe m e ngurt se LDPE. Forca e impaktit (goditjes) nuk sht aq e
mir n temperaturat e ulta dhe shformohet lehtsisht pr shkak t kristalinitetit t lart
gj q e bn jo rezistent ndaj ftohjeve. HDPE ka nj koefient prkulje m t madhe se
LDPE, sht jo toksike dhe plotson krkesat e FDA, USDA pr aplikimet tek produktet
ushqimore.
Tabela 1.2 Vetit e polietilenit me densitet t lart (HDPE)
Vetit
Vlera
Densiteti
0.8674
Prcjellshmria termike
0.52
60-290
153 K
Nxehtsia specifike
9.45*103
HDPE sht br m shum pr shishet plastike dhe kontenier t tjer industrial.

Kjo lloj rrshire ka fortsi, nuk thyhet dhe i reziston shkrirjeve. N kto kontenier
mbahen lnd industriale, kimike, kozmetike, mjeksore, qumsht, uj etj. Konteniert e
tjer me derdhje si sarbatort e makinave, shishet, paketimet e ndryshme dhe t tjer
elemente shtpiake plotsojn 27% t krkess Botrore. Filmat dhe shtresat HDPE,
prfshijn mbshtjellset, qeset dhe prdorime t tjera industriale. Nga derdhjet me
injeksion krijohen paletat, veshje muresh dhe lodra. Paketimet e llojeve t tjera prdoren
pr tuba, shtresat e telave dhe t kabllove. HDPE ka edhe disa disavantazhe: sht i
ndjeshm ndaj presionit t lart ka ngurtsi t ult n krahasim me polipropilenin (PP), ka
gjithashtu koefiient prkuljeje t lart dhe rezistenc t ult ndaj UV. Forca trheqse
dhe zgjatimi jan m mir te HPDE e prpunuar. HDPE mund t nxjerr flak t
rrezikshme nse ngrohet shum dhe nj tym t dendur kur digjet, pluhuri i saj mund t
jet irritues pr syt, lkurn dhe frymmarrjen.
1.4.1.3.
Prdorimet e polietilenit
Prdorimet e plastiks n prgjithsi dhe t PE n veanti jan t pafund.

Aplikimet kryesore t PE jan prmbledhur n tabeln e mposhtme. Konsumi i LDPE n
nivel europian sht 4.7 milion ton n t cilt 60% jan filma. Filmat e bashkangjitur
reduktojn trashsin e filmit me t njjtn rezistenc mekanike. LDPE prdoret kryesisht
si film n 59%, nxjerrje 17%, injeksion me derdhje 6%, tela dhe kabll 4%, ngjitse dhe
10
mbshtetese 4%, flet formimi me derdhje dhe ndryshime t tjera duke prfshir tubat
2%, kanalet pr rrjedhje bazike 7%.
Figura 1.4 a) material i LDPE, b) material HDPE, c) material UHDPE

Ka krkesa pr prdorimin e PE dhe n mjeksi (rritje e krkess pr paketim
steril), sektori i automobilave ( rezervuart e karburantit me HDPE jan nj biznes i
madh), n kozmetik (dizenjo t reja t paketimit), paketimi i lngjeve ushqimore, paletat
2-fletshe HDPE termike pr t zvendsuar paletat prej druri, HDPE prdoret dhe tek
tubat e kanalizimeve 17%, produktet me derdhje 20%, kontenier industrial, paketimin e
gjrave shtpijake etj.
LDPE prdoret gjithashtu edhe si material paketues, duke prfshir antat
plastike, ndrsa HDPE prdoret m shum pr t br konteniere, materiale hidraulike
dhe pjes makinash. Ngurtsia e lart e HDPE krahasuar me LDPE i jep mundsin
prodhuesve t filmave ta prdorin LDPE si zvendsues pr t miniminizuar hollsin
dhe njkohsisht ruajn karakteristikat e filmit t pandryshueshme. Fusha e dyt m e
madhe pr LDPE, q vazhdon t jet n rritje, sht prpunimi i letrs dhe kartonit sepse
ka inovacion n teknologjin e paketimit, pr veshjet e kartonit dhe letrs si dhe
kompozimit t strukturs s fletve. Ky segment ka nj rritje prej 1.5%. LDPE ka nj
proces m t thjesht se LLDPE, ka forc dhe qartsi. Sektori i substancave bashkuese
dhe izoluese paraqet rritje positive prej 1%.
Avantazhet
PE sht prdorur m shum se do polimer termoplastik. Ky material ka
shumllojshmri gradash dhe formulimesh, t cilave u korrespondon nj shumllojshmri
formash. N prgjithsi karakteristikat e jashtzakonshme t PE jan fortsia, lehtsia e
procesit, rezistenca kimike, i reziston grryeries, prcjellshmria elektrike, fortsia ndaj
goditjeve, koeficent t ult frkimi dhe pothuajse nuk thith lagshti. Ky material gjendet
n dy forma kryesore LDPE dhe HDPE. Dominimi i PE shpjegohet nga fakti se ofron nj
kombinim karakteristikash q jan ideale n prdorime t ndryshme si jan rrjedhje e
mir, qndrueshmri t mir termike, shkall t ndryshme dendsie, rezistenc t
shklqyer kimike dhe nuk jan t rrjedhshm n temperaturn e ambjentit pr shkak t
kristalinitetit.
Disavantazhet
11
Tregu i madh i LDPE n sektorin e filmave vazhdon t bjer pr shkak t prdorimit

n rritje t LDPE n shum aplikacione. Tendenca n paketimin e filmave t ushqimit
sht drejt strukturave t filmit me performanc t lart. Kto jan barriera filmi m pak
t kalueshme q jan br pr t rritur jetgjatsin e produkteve. Paketimi i materialeve
jo ushqimore krkon filma m t fort q durojn shtypjen, kursejn materialin dhe
reduktojn kostot. Konkurenca me e madhe me LDPE sht tek aplikacionet jo t
paketueshme: antat pr ushqim, shtresat pr koshat e plehrave, filmat e ndrtimit,
paketimet nj prdorimshme. sht gjithashtu nj sektor q po i bn rezistenc deprtimit
t LDPE, ku prfshihen antat, filmat e furrave, tekstileve dhe mbshtjelljet e letrs. N
prgjithsi prdorimi i filmit po bie me 0.4% n vit. Ktu prjashtohen pruesit dhe
ngjitsit. Prdorimi i LDPE n aplikacionet e tjera po bie nga 2-3% n vit dhe n shum
raste zvendsohet nga LLDPE.
Tabela 1.3 Prdorimet kryesore t PE
Lloji i PE
Prdorimet
HDPE
LDPE
LLDPE
UHMWPE
Materiale EVA
PE i kloruar
Tuba pr uj, lodra, tasa, kova, shishe qumshti, kontenjere, qese

paketimi, kuti pr ushqim, drrasa pr prerje ushqimesh,
mburoj pr rrezatimin, kavanoz, pajisje pikniku, pajisje pr
kuzhin dhe pr mirmbajtje, qese, materiale pr mbshtjelljen e
ushqimit.
Prbrje rezistente kimikisht, kontenjere pr ruajtjen e ujit apo
fertilizatorve t lngshm, pesticide, herbicide, insecticide dhe
fungicide, kontenjere pr ruajtjen e ushqimit, pajisje
laboratorike, tuba gazi dhe uji, kova, gota uji, izolues pr kabll
dhe tela, doreza, pajisje kuzhin, pajisje termike, siprfaqe
punimi rezistente ndaj korrozionit, paketim likuid, paketim
fleksibl dhe komercial, qese paketimi, mbshtjellse higjenike
apo mjeksore, perde dushi, shishe t pathyeshme, tasa, lodra,
shishe, qese pazari, izolim elektrik pr frekuenca t larta,
paketim.
Paketim. Trashsi m e vogl mund t prdoret krahasuar me
LDPE. Mbulim pr kabll, lodra, kova dhe kontenjere, pipa.
Njsia prcjellse: zinxhir udhzues, rrota , vida.
Mjeksi: proteza ortopedike, impiante ijesh, gjuri dhe shpatulle
Agrikultur: siprfaqe pr prgatitjen e ushqimit
Automobila: ndars baterish
Fibra: cop balistike, rrjeta peshkimi
Argtim: rrota pr makina bore, taban pr ski
T tjera: materiale filtrimi
anta ngrirje, shuall kpucsh, doreza, tuba fleksibl,
Modifikues pr PVC ose i prbr me LDPE ose HDPE pr t
prmirsuar fortsin; fletat e holla prdoren n aplikimet agrare,
mbrojts nga flakt.
Emulsione dylli, dylle Lubrifikant t brendshm n PE (rritet indeksi i rrjedhjes s

PE (pesha molekulare shkrir.
2000)
12
1.4.2. Polistireni, PS
Polistireni (PS) sht polimeri sintetik i par q sht prodhuar. Ka t dhna q
ekzistenca e polistirenit daton q n fillimin e viteve 1839. Polistireni ishte i pari i
prodhuar pr shitje komerciale n vitin 1931 nga BASF dhe n SHBA nga DOW n vitin
1938.
Stireni sht nj nga monomert m t leht pr tu polimerizuar dhe sigurisht kjo
ka ndikuar n zbulimin e kahershm po ashtu edhe n tregtimin e polistirenit. Ka mundsi
q polistireni i fort t jet prgatitur fillimisht n vitin 1945, me an t nxehjes s
monomerit n ajr. N fillim reaksioni mendohej t ishte oksidim por kjo zgjati derisa
Staudinger-i propozoi strukturn e molekulave polimere si zinxhir. Ky propozim dhe nj
mori studimesh q synonin t zbulonin dhe kuptonin kimin e polimerizimit uan n
rritjen e interesit pr shitjen e ktij materiali t ri. Kompania Dow Chemical pati shum
rndsi n zhvillimin e nj procesi pr prodhimin e polistirenit n vitet '30 q oi n
procesin e kutive prej llamarine (kanae), ka u dokumentua nga Boyer.
N t njjtn periudhe, I. G. Farben n Gjermani zhvilloi procesin e mirnjohur
vazhdimsia e kullave. Kur kompanit kimike n Sh.B.A pas L.II.B filluan t merrnin
vesh disa nga hollsit e ktij procesi, prpjekjet e thjeshta u zvendesuan me zhvillimin
e proceseve t vazhdueshme duke qen se kostot e prpunimit ishin shum t ulta dhe
produktet kishin thuajse t njjtn form. Reaktort pr kto procese t vazhdueshme
morrn forma t ndryshme, prej kullave t vogla t fillimit dhe tubave e deri tek versionet
e enve t ndryshme. N t njjtn periudh u krijuan edhe en mbajtse t ndryshme
duke prdorur polimerizimin emulsiv dhe me ndrprerje.
Duke qen se pjesa m e madhe e ktyre proceseve nuk rezultuan t suksesshme,
u krijuan disa procese t tjera devolatilizuese q vazhdojn t ndryshojn pr sa i prket
shtjeve shndetsore apo shtjeve lidhur me aromn dhe shijen. Pr nj praktikues
przgjedhja mes disa mundsive varet disi si nga teknika e prdorur nga kompania (nga
aftsit dhe dijet, patentat si edhe investimi) ashtu edhe nga konkurenca, sa i prket
veorive t produktit, cilsia dhe uniformiteti i tij, kostot sa m t ulta pr prftimin e
produktit duke prfshire mirmbajtjen dhe ndonj kopolimer ose prbrs t tjer si
polimert e modifikuar me gom q jan t prfshira n przierjen e produktit. Por jan
disa pengesa q hasen lidhur me kt tem, dhe m t rndsishmet ndr to jan
prmendur dhe prmbledhur nga Simon dhe Chappelear. Nj ndr produktet m t
rndsishme t ksaj familjeje sht polistireni shkum.
Sferat e polistirenit shkum n pjesn m t madhe t rasteve prodhohen nga dy
procese bazike: 1-polimerizimi i stirenit ne dy rruaza sferike t cilat prmbajn agjent
fryrs, duke vijuar me nj proces shum hapsh dhe 2- ose prmes futjes s nj agjenti
fryrs gjat procesit t nxjerrjes s bulkpolistirenit, ndrsa copat e polistirenit jan t
zhytura n uj pr t shmangur shkumzimin dhe krisjen e vazhdueshme t copzave.
Materiali i prftuar nga ky proces ka formn e rruazave dhe sferave quhet polistiren i
zgjerueshm (expandablepolystyrene - EPS). Zakonisht kto sfera prodhohen kshtu dhe
m pas drgohen n nj vend tjetr pr t kryer zgjerimin e mtejshm, apo pr t marr
forma t tjera.
Ky lloj prpunimi ka disa avantazhe: kostot e transportit minimizohen pasi
materiali nuk sht voluminoz, dhe se mund t modelohet edhe pa post-prpunim. Pjest
13
e polistirenit t zgjerueshm, sipas polimerizimit, kthehen n shkum prmes tre hapave:

para-shkumzimi, ruajtja e prkohshme dhe shkumzimi final. Materiali EPS gjen
prdorim t gjer pr izolimet termike ose n sektorin e paketimit. Materiali EPS i
prftuar mund t prpunohet normalisht pr paketime t ndryshme. Konsumimi i
materialit EPS n mbar Botn kap shifrat rreth 2.35 milion ton/n vit (bazuar n t
dhnat e vitit 1999), deri ne vitin 2005 parashikohet rritje e mtejshme me rreth 4%.
Me avantazhin e t paturit modul t lart elasticiteti, fuqi t madhe shkrirse dhe
fakti q sht i padmshm n kontakt me ushqimin, polistireni gjen prdorime t
ndryshme. Dy nga materialet m t rndsishm pr paketimin e ushqimeve jan flett e
polistirenit (OPS) dhe flett e shkums. S bashku, OSP dhe flett e shkums prbjn
rreth 40% t materialit q prdoret pr paketimin e ushqimit.
.
Figura 1.5 Prdorime t EPS
Polistireni sht nj polimer amorf i lmuar q zakonisht sht i fort dhe
relativisht pak i kushtueshm. Polistireni sht nj substanc termoplastike, e cila n
temperaturn e ambjemtit sht n gjndje t ngurt. N temperatur m t lart se
temperatura e gjndjes s tranzicionit t qelqit ai sht i rrjedhshm, por kur aplikohen
kushtet e ftohjes rikthehet n gjndje t ngurt. Polistireni i pastr sht nj material pa
ngjyr, plastik i fort dhe jo shume fleksibl. Krkon nj koh t gjat biodegradimi.
Njsia baz e tij sht stireni me formul kimike (C8H8)n.
polimerizimi
Stireni
Polistireni
Shkuma e polistirenit prodhohet zakonisht nga ndrthurja e nj agjenti fryrs gjat

procesit t polimerizimit. Polistireni prdoret n pjest e lira transparente t kuzhins,
kuti ushqimi, shishet, lodrat etj.
Polistireni q tregtohet n t shumtn e rasteve sht nj material amorf, masa
molekulare e t cilit sht Mw = 100000400000. Karakteristikat e tij dalluese jan
14
graviteti i ult, tejdukshmria dhe shklqimi, t mos paturit ngjyr, mundsit e vogla t
tkurrjes dhe lehtsia n fabrikim.
Tabela 1.4 Disa nga vetit e polistirenit paraqiten m posht.
Vetia
Vlera
Densiteti
1.05 gr/cm3
Konstantja dielektrike
2.4-2.7
Prcjellshmria elektrike
10-16 s/m
0.08 w/mk
Moduli i elasticitetit
3000-3600 Mpa
Fortsia n trheqje
46-60 Mpa
95C
Temperatura e shkrirjes
240C
Nxehtsia specifike
1.3 KJ/(kg*K)
N temperaturat mjaftueshmrisht m t ulta se temperatura e e tranzicionit t

qelqit (Tg) dhe pas deformimeve t lehta, materiali i bindet ligjit t elasticitetit t Hook-ut
n kontakt me presionin e jashtm. Elasticiteti dhe prkulshmria e materialit jan thuajse
plotsisht t varura ndaj peshs molekulare t polimerit.
Nn nj pesh t caktuar molekulare (Mw 120000) materiali zhbhet plotsisht,
ndrsa n vlera m t larta elasticiteti dhe zgjatueshmria rriten deri n arritjen e nj
niveli maksimal. N rast se polistireni ndryshon m shum ose nse ka m shum
deformime, materiali mundohet q t prshtatet me ambjentin e jashtm duke krijuar
gropza, n mnyr q t shprndaj energjin dhe pr t prftuar nga impakti fillestar
n nj zon m t zgjeruar prreth mostrs. Gropzat jan boshllqe prmes t cilave
kalojn fibra t vogla q kan drejtim t caktuar.
Kto gropza jan paralajmruese t plasaritjeve t mundshme dhe n disa raste
jan edhe prcaktuese t nivelit t elasticitetit t materialit. Arsyeja e formimit t ktyre
gropzave sht aftsia e kufizuar lvizse e ktij segmenti t zinxhirit molekular.
Polistireni i modifikuar me gom sht m pak i leht pr tu prpunuar se polistireni
kristalor sepse copzat e shprndara t goms rrisin prqndrimin e presionit ndrsa
grimcat m t mdha ndalojn zmadhimin e mtejshm n mnyr q t ndalojn
degradimin e gropzave n plasaritje apo arje. Nj mnyr pr ti paraprir arjeve apo
plasaritjeve sht ngjitja e copzave t goms me kujdes, veprim ky i cili varet edhe nga
aftsia e goms pr t pranuar ngjitjen.
N tabeln 1.4 paraqiten karakteristikat m t rndsishme t polistirenit. Mbi
temperaturn e tij t qelqzimit Tg polistireni sht nj shkrirje apo przierje
viskoelastike. Quhet kshtu pasi materiali polimerik n kontakt me presionin reagon edhe
si material viskoz edhe si material elastik. Sigurisht gjithka varet nga temperatura m t
ciln zhvillohet eksperimenti. Dy faktort kryesor q ndikojn n sjelljen apo reagimin
e produktit, si produkt viskoz apo elastik, jan pesha e tij molekulare dhe shprndarja e
15
ksaj t fundit. Raporti MwMn ndikon shum pak te vizkoziteti, por kjo nuk mund t
thuhet prsa i prket ndikimit q ka tek lehtsia e prerjes s materialit, p.sh. nse nj sasi
polistireni me pesh t mesme molekulare shtohen sasi t vogla polistireni m pesh t
lart molekulare ather rritet elasticiteti dhe sht m i leht pr tu shkrir.
Shtysa pr krijimin e SAN ka qen ideja pr t kthyer nj komonomer polar n
polistiren pr t rritur kshtu rezistencn e ktij materiali n kontakt me kimikatet e tjera
dhe pr t ulur rrezikun e thyerjeve. Akrilonitrili ka rezultuar i prshtatshm si
komonomer. Kopolimert stiren-akrilonitril jan rezistent ndaj dmtimeve termale dhe
dallohen pr fortsin q i karakterizon. Dy parametrat kryesor q prcaktojn tiparet e
SAN-it jan: pesha molekulare dhe proporcioni i akrilonitrilit. Fal kombinimit t ktyre
karakteristikave, SAN-i gjen prdorim n nj shumllojshmri artikujsh shtpiake, ku
prfshihen pjest e tejdukshme t pajisjeve t ndryshme t kuzhins dhe pr makinerit e
kafes. Nj ndr arsyet kryesore t prdorimit t gjr t SAN-it sht qndrueshmria e tij
gjat prdorimit n makinat larse t enve. Ky material mund t prdoret edhe n
paketimin e produkteve kozmetike, furave t dhmbve dhe si mbshtjellse llampash.
Si tregohet n figurn 1.6. edhe pjest industriale relativisht t mdha, si baterit e
mdha industriale, jan t tjera produkte ku materiali n fjal mund t gjej prdorim,
duke qen se pajisjet peshojn mbi 14 kg. T pajisura me elektroda plumbi dhe t
mbushura me acid sulfurik jetgjatsia shkon m shum se 10 vjet, ka sht nj tregues
shum i rndsishm pr sa i prket durueshmris s SAN-it dhe rezistencn ndaj
kimikateve.
Figura 1.6 Prdorime t SAN
1.4.3. Polipropileni
Polipropileni u prodhua fillimisht nga G.Natta nga polimerizimi i propilenit n 1954,
duke vazhduar punn e filluar nga K.Ziegler. Makromolekulat e PP prmbajn 10000
deri n 20000 njsi monomeri. Kur t gjitha grupet e metilit jan t vendosura n t
njjtn an t zinxhirit polimerik ather polipropileni referohet si isotaktik. Vetm
polipropileni isotaktik shfaq vetit e krkuara pr nj material t dobishm plastik. N
mnyr komerciale polipropileni u prodhua n vitin 1957 nga Montecatini si Moplen.
Polipropileni sht i ngjashm me polietilenin. Ka nivel kristaliniteti t
ndrmjetm midis LDPE dhe HDPE. Veorit e polipropilenit ndryshojn sipas peshs
16
molekulare, metods s prodhimit dhe kopolimerve t prfshir n przierje.

Polipropileni normalisht sht i fort, i ashpr dhe fleksibl, kryesisht kur
kopolimerizohet me etilen. Polipropileni sht material ekonomik. Polipropileni paraqet
rezistenc t lart kimike, rezistenc t mir n thyerje dhe fortsi t mir. Poliproleni
sht lehtsisht i prpunueshm.
Figura 1.7 Vargu isotaktik polimerik i PP-s
Temperatura e tij e shkrirjes varion nga 130- 170 C. Fortsia e tij n temperatura
t ulta sht e dobt, prandaj polipropileni ndodhet shpesh i modifikuar. Njsia baz e
strukturs sht
(C3H6)n. Densiteti varion pr gjendje amorfe dhe kristaline,
respektivisht, 0.855 gr/cm3 n gjendje amorfe dhe 0.946 gr/cm3 n gjendje kristaline.
Tabela 1.5 Disa nga vetit e polipropilenit paraqiten m posht.
Vetia
Vlera
3
Densiteti
0.8626 gr/cm
0.12-0.22
2328
Temperatura e tranzicionit t qelqit, K
268
Temperatura e shkrirjes, K
418
Polipropileni prdoret gjersisht pr pajisje shtpiake si tasa, shishe, kova, kaseta

dhe valixhe, sikundr edhe pr qllime paketimi. Gjithashtu gjen nj prdorim t gjer
edhe n shum fusha si n industrin e automobilave, n fibrat komplekse plastike, n
pajisje elektroshtpiake, n tubacione dhe mobilje.
Figura 1.8 Prdorime t polipropilenit

17
1.5.
ADITIVT N MATERIALET PLASTIKE
Aditivt i bjn plastikat m t lehta pr tu prpunuar.

Qllimi sht ti riorganizosh materialet plastike n nj form t re, pa ndryshuar
ngjyrn e tyre, pa ndryshuar modelin ose duk br q gjithka t ket nj form
prfundimtare. Aditivt ndihmojn n zgjidhjen e t gjitha ktyre problemeve. N fakt
prpunimi i plastikave n munges t aditivve sht praktikisht i pamundur.
Gjat studimeve duhet patur parasysh gama e plastikave t disponueshme si dhe
gamn e gjer t objekteve plastike t prdorimit t prditshm. Q nga shishet e pijeve
dhe materialet paketuese e deri tek pjest e dritareve dhe kompjuterat. sht e qart se ka
shum mnyra t ndryshme pr dhnien e forms s plastiks. Shumica e ktyre
proceseve prfshijn shkrirjen e pluhurit ose granulave t polimerve brenda nj tubi t
nxeht. Kjo shkrirje kalon nprmjet nj gypi me form, injektohet n nj form ose
rrotullohet ose hidhet n formn e nj filmi t shesht. Lehtsia me t ciln kryhet ky
proces varet nga vetit fizike dhe kimike t do materiali plastik dhe gjithashtu mund t
prmirsohet nprmjet prdorimit t aditivve t caktuar q njihen si ndihms t
procesit.
Ndihmsit e proceseve lngzohen gjat procesit t dhnies s forms dhe
formojn nj lng preth grimcave t ngjyrosura duke br t mundur nj przierje m t
mir. Aditiv t tjer bjn q grimcat e polimerve t caktuar t ngjiten m shum me
njera tjetrn brenda tubit n mnyr q procesi i shkrirjes t jet m i shpejt. Kjo do t
thot q temperatura e shkrirjes mund t jet m e ult, ka sjell kursimin e energjis dhe
parandalon ose minimizon dmtimet e shkaktuar nga nxehtsia n plastika.
Disa plastika t vecanta mund t jen t vshtira pr tu prpunuar pasi ato bhen
viskoze dhe ngjitse kur shkrijn. Lubrifikantt ndihmojn n reduktimin e viskozitetit
duke krijuar nj film midis pjess s formuar dhe asaj t shkrir t polimerit si dhe duke
lubrifikuar grimcat e polimerit prkundrejt njera tjetrs. N kt mnyr mund t merren
m shum forma por edhe temperatura e formimit mund t jet m e ult. Shum plastika
duhet t prpunohen n temperatur m t lart se 1800C. Kjo fatkeqsisht sht nj
temperatur q disa her dmton ngjyrn dhe dobson plastikn. Gjithsesi, kto efekte
mund t parandalohen ose minimizohen nga aditivt e njohur si antioksidant.
Antioksidantt jan prbrje t vecanta si sht vitamina E, e cila ndihmon n mbrojtjen
e plastiks n kushte t paprshtatshme. Aditiv t tjer t quajtur stabilizues nxehtsie,
ndihmojn n ndalimin e dekompozimit t plastiks gjat prpunimit.
1.5.1. Llojet dhe Funksioni i Aditivve

1.
Antifalsifikuesit
Ka nj numr t madh mnyrash q prodhuesit dhe pronart e markave mund t

luftojn kundr falsifikimit duke implementuar nj ose disa teknologji kundr
falsifikimit. Drita optike absorbon dritn violet dhe ultraviolet, e m pas e riemeton kt
energji me nj gjatsi vale m t madhe dhe normalisht shihet si nj shklqim i kaltr.
18
2.
Antimikrobikt / Biostabilizuesit
Ndihmon n parandalimin e dmtimit t materialeve plastike, ku pjes t

ndryshme t materialit mund t jen t ndjeshm ndaj sulmeve mikrobiologjike. Sulme t
tilla mund t shkaktojn njolla, dekolorim, er, humbje t elasticitetit por m e
rndsishmja sht humbja e vetive t izolimit elektrik, higjens dhe humbja e
prgjithshme e vetive mekanike t materialit.
3.
Antioksidantt
Ndihmojn n parandalimin e oksidimit, pr polimert q bashkveprojn me

oksigjenin. Oksidimi mund t shkaktoj humbjen e fuqis, zgjatimit, plasaritjen e
siprfaqes dhe dekolorimin. Antioksidantt ndihmojn n parandalimin e reaksioneve t
oksidimit n temperatur t larta kur plastikat prpunohen n n temperatura t larta dhe
dhe n prani t drits kur plastikat ekspozohen n dritn UV.
4.
Agjentt Antistatik
Ndihmojn n parandalimin e krijimit t qarqeve elektrike t qndrueshme.

Plastikat jan prgjithsisht izolues dhe si rrjedhim kan kapacitetin t krijojn qarqe t
qndrueshme n siprfaqe, t cilat n mas t madhe ndikojn n procedurn e
prpunimit dhe mund t prbjn nj shqetsim pr higjenn dhe estetikn.
5.
Plastikat e Biodegradueshme
Prdoren pr ti br plastikat m t buta dhe m fleksible si dhe pr t rritur

degrabilitetin e produktit.
6.
Agjentt e Fryrjes
Formimi i gazeve n plastik pr t prodhuar material n trajt shkume. Agjentt e

fryrjes formojn gaze nga prishja me nxehtsi n nj temperatur t paracaktuar dhe
formon nj struktur shkumore nprmjet matrics t polimerit plastik.
7.
Lubrifikantt e Jashtm
Pr t parandaluar dmtimet e plastikave ose mykjen gjat prpunimit. Aplikohet

n material ose drejtprdrejt n makineri pr t br t mundur prpunimin pa dmtime.
8.
Mbushsit / Zgjatuesit
Pr t prmirsuar fortsin dhe pr t ulur kostot e materialit prdoren substanca

natyrale. Zakonisht substancat me baz minerale, mbushsit/zgjatuesit rrisin masn
trupore t prgjithshme t plastiks.
9.
Parandalues Flake
Shrbejn pr t parandaluar prhapjen e flaks n materialet plastike. Plastikat

kan prdorim themelor n ndrtimet kritike. Gjithashtu ato aplikohen n transport dhe n
pajisjet elektrike t cilat duhet t plotsojn standardet e siguris ndaj zjarrit si, rregullat
ligjore dhe standardet e tjera. Parandaluesit e flaks shtohen n plastika pr t plotsuar
pikrisht kto krkesa.
10.
Aromatizuesit
19
Aromatizuesit dhe deordorantt pr plastikat prdoren n shum aplikime dhe

kryesisht n produkte me prdorim shtpiak.
11.
Stabilizuesit e Ngrohjes
Prdoren pr t parandaluar dekompozimin e polimerve gjat prpunimit.

Prpunimi kryesisht bhet n temperatur mbi 1800C, i cili pa shtimin e stabilizuesit t
nxehtsis do rezultonte n nj material plastik i coptuar.
12.
Modifikuesit
Modifikuesit bjn t mundur q produktet plastike tju rezistojn goditjeve pa u

plasaritur. Veanrisht pr materialet si polivinilkloridin, polistirenin dhe polipropilenin.
13.
Lubrifikuesit e Brendshm
Prdoren pr t prmirsuar prpunimin e plastikave duke rritur rrjedhshmrin e

tyre. Lubrifikuesit e brendshm prmirsojn fluksin e shkrirjes t materialeve duke ulur
viskozitetin dhe shprndarjen e nxehtsis.
14.
Stabilizuesit e Drits
Prdoren pr t ndaluar reaksionet n plastikat t cilat shkaktojn degradime

kimike t padshirueshme si rrjedhoj e ekspozimit n dritn UV.
15.
Pigmentet
Grimca t vogla prdoren pr ti dhn plastiks nj ngjyr t caktuar.
16.
Plastifikuesit
Prdoren pr ti br plastikat m t buta dhe m fleksible.
17.
Ndihmsit e Procesit
Prdoren pr t prmirsuar prpunimin e plastikave nprmjet rritjes s

rrjedhshmris. Lubrifikuesit e brendshm prmirsojn fluksin e shkrirjes s materialit
nprmjet uljes s viskozitetit dhe shprndajn ngrohjen. Gjithashtu ndihmsit q shtohen
n prpunimin e polimerve t lart prmirsojn rrjedhshmrin e prbrjeve t PVC.
18.
Prforcuesit
Prdoren pr t prforcuar ose prmirsuar elasticitetin, forcn n prkulje dhe

ngurtsin e materialit. Kjo m shpesh tek materialet me baz fibroze.
1.5.2. Funksione t tjera t aditivve

Aditivt Prmirsojn Pamjen e Plastikave
Cilat jan ato karakteristika t objekteve plastike q nuk trheqin vmendjen
ton? Forma e tyre? Dobia e tyre? Ngjyra e tyre? Plastkat ngjyrosen duke prdorur
metodat kryesore. Siprfaqa mund t ngjyroset ose printohet pasi i jepet forma. Aditivt e
quajtur pigmente mund ti inkorporohen para ose gjat procesit t dhnies s forms. Me
kt metod, pigmentet ngjyrues mund t krijojn t gjitha llojet e efekteve dekorative q
ju prshtaten objekteve dhe sigurisht duke br t mundur q ngjyra t mos iki. Kjo veti,
s bashku me teknikat e dhnies s forms, ju jep dizenjatorve nj liri t pafund n lidhje
me punn e tyre krijuese.
20
N t gjitha kto fusha, pigmentet ju mundsojn plastikave t ofrojn nj

variacion t pafund ngjyrash, po aq t gjalla sa edhe mundsit q t japin mediat e tjera.
Ngjyrat e pranishme n plastika kan gjithashtu nj numr t madh funksionesh jodekoruese. Ato mund t prdoren pr t penguar dritn n mnyr q t mbrohet
prmbajtja e amballazhit, si n rastin e shisheve q prmbajn medikamente. Ato mund t
prdoren gjithashtu si nj sinjal i rndsishm rreziku. Pigmentt zgjidhen n mnyr t
till q t absorbojn nj spktr t mircaktuar drite. Metoda m e shpesht dhe me
kosto efektive pr t krijuar ngjyra t ngurta sht nprmjet prdorimit t karbonit t zi
dhe dioksidit t titanit. Karboni i zi absorbon dritn, kurse dioksidi i titanit i cili ka nj
indeks t lart t reflektimit t drits, e shprndan dritn duk dhn nj nivel t lart
bardhsie. Nj pjes e gams s pigmenteve inorganike przihen me ngjyra t tjera pr t
dhn efektin e hijes. Gjithashtu edhe pigmentet organike jam t mira pr t krijuar
ngjyra t shndritura.
1.5.3. Ndikimi i aditivve n prmirsimin e ekonomis

Aditivt e tjer si jan mbushsit mineral (Fillers) si karbonat kalciumi dhe talku
jan substanca q merren n mnyr natyrale dhe jan m t lira se lndt polimere.
Gjithsesi, ato nuk prdoren me qllimin e vetm pr t ulur kostot por pr cilsit q i
japin materialit baz: Talku dhe karbonat kalciumi rrisin ashprsin.
Mbushsit mineral gjithashtu rrisin prcjellshmrin termike t plastikave kshtu
q ato nxehen dhe ftohen shpejt, e cila prkthehet n koh m e vogl e realizimit t
ciklit dhe prodhimi i m shum artikujve me kosto m t ult. Pr nj kursim t vogl prej
0.5 pound pr nj cop nuk sht dhe aq shum, por nse llogarisim se sa cop
prodhohen do disa sekonda do t vrejm se nj kursim kaq i vogl n do cop do t na
jap nj fitim prej dhjetra mijra paundsh n vit. Kjo sht nj nga mnyrat e shumta
nprmjet t cils aditivt ndihmojn n reduktimin e kostove.
1.6.
PRPUNIMI I POLIMERVE
Termi prpunim prdoret pr t prshkruar teknologjin e shndrrimit t lnds t

par polimerike ose prbrjeve q prmbajn polimer si lnd t par n artikuj me
forma t caktuara. Duke marr n konsiderat shumllojshmrin e polimerve dhe
numrin e madh t artikujve t prodhuar prej tyre, sht e pamundur q t bjm nj
prshkrim dhe analiz t plot t morive t teknikave prpunuese, t cilat kan evoluar
gjat viteve me rradh. Ekzistojn disa referenca t cilat i kushtojn nj hapsir t
konsiderueshme prshrimit t detajuar t teknikave prpunuese t polimerve. N t
njjtn mnyr, analiza sasiore e teknikave t prpunimit ka qen tema kryesore e nj
numri t madh librash. N kt pjes t kapitullit do t prshkruahen teknikat kryesore t
prpunimit, do t prezantohet terminologjia e prshtatshme e prdorshme dhe do t
analizohet mnyra si teknikat e ndryshme do t prdoren me efikasitet.
1.6.1. Teknikat kryesore t prpunimit

Teknikat e prpunimit t polimerve mund t klasifikohen n pes kategori:
ekstrudim, shkrirje, fijzim, petzim dhe veshje (mbushje). Ekstrudimi sht teknika q
21
prdoret m shum. Aplikimi i ekstrudimit prfshin prodhimin e vazhduar t tubave

plastik, t fletve dhe shufrave. Shkrirja sht zakonisht nj proces i mbyllur, kryesisht n
formn e injektimit. Teknika e shkrirjes me presim prdoret pr t prodhuar pjes t
ndryshme si kapaku i nj stilolapsi deri te vaskat e prforcuara me fibra. Teknika t tjera
t rndsishme prfshijn fijezimin e fibrave tekstile, veshjen, petzimin e fletve
plastike, depozitimin e mbushjeve organike n flett plastike, shkrirjen, stampimin dhe
przierjen.
1.6.1.1.
Ekstrudimi
Pjest termoplastike me siprfaqe trthore uniforme formohen me ekstrudim. Kjo

prfshin nj mori produktesh si tubat plastik, tubat e gomuar, litart, telat, tubat izolues
dhe flett. Pluhuri i shkrir drejtohet posht n nj cilindr elektrik ose me nxehje me vaj
me bosht rrotullues helikoidal. Ai shkrin gjat kalimit n cilindr dhe m pas shtyhet drejt
nj stampe ku dhe merr formn prfundimtare. Ekstruderat me ajrim prmbajn nj
seksion n t ciln krijohet vakuum q nga polimert e shkrir t largohen volatilt si:
monomert q skan reaguar, lagshtia, tretsit nga proceset e polimerizimit ose
produktet e degraduar.
Projektimi i boshteve helikoidale t ekstruderave sht nj problem teknik sa
interesant aq edhe kompleks, mbi t cilt jan br edhe studime t shumta. Boshtet jan
optimizuar n veanti pr polimert q do ti nnshtroheshin procesit t ekstrudimit. N
parim, boshtet prbhen nga tre seksione: shkrija, shpypja dhe matja (metering).
Funksioni i seksionit t shkrirjes sht t barti peletat e ngurta nga hinka (bunkeri) dhe ti
transformoj n polimer t shkrir. Analiza e shkrirjes prfshin nj kombinim t
mekanizmave t trupave fluid dhe t ngurt dhe t transmetimit t nxehtsis. Seksioni i
shtypjes, n t cilin thellsia e boshtit helikolidal zvoglohet, sht projektuar t
kompaktsoj dhe t prziej polimerin e shkrir q t siguroj nj polimer t shkrir m
shum ose m pak homogjen drejt seksionit t matjes. Funksioni i seksionit t matjes
sht t shtyj jasht polimerin e shkrir prmes stamps. Ky seksion i fundit sht
lehtsisht i kuptueshm. Analiza e seksionit t matjes sht nj aplikim interesant i
principeve reologjike, sikundr edhe projektimi i stampave. Prcaktimi i siprfaqes
trthore q nevojitet pr t prodhuar nj produkt t caktuar sht akoma nj proces prove
dhe gabimi.
Polimert viskoelastik shkrijn mir gjat prpunimit n stamp dhe shkalla e
bymimit t stamps nuk mund t parashikohet me saktsi. Pr m tepr prsa i prket
bymimit t stamps, me rritjen e shpejtsis t ekstruderit, masa e ekstruduar fillon t
shfaq sertsi dhe merr nj profil t rregullt, t ashpr dhe t shtrembruar. Ky fenomen
njihet si fraktura e shkrirjes (melt fracture). Deri m tani nuk ekziston akoma nj
marrveshje pr shkaqet e saj por, fraktura e shkrirjes mund t minimizohet duke rritur
gjatsin e stamps, lmimin e hyrjes konike t stamps dhe ritjen e temperaturs t
stamps.
Ekstruderat specifikohen nga diametri i boshtit helikoidal dhe raporti gjatsi me
diametr (L/D). Diametrat variojn nga 2.54cm (1 inch) pr ekstruderat laboratorik deri
n 30.5cm (1 foot) pr pajisjet q prdoren n industri pr stadin prfundimtar t
prodhimit. Raporti L/D sa vjen e rritet do vit, me vlera momentale nga 20/1 deri n 36/1.
22
Hinka
Termoift
Materiali
Repulsor
Stampa
Shtyps
Ngrohs
Boshti
helikoidal
Cilindr
Motori
Figura 1.9 Paraqitja skematike e ekstruderit

Ekstruderat me nj bosht helikoidal varen nga aftsia e tyre shtyrse t materialit
rrjedhs midis boshtit rrotullues dhe cilindrit stacionar. Si rezultat ata nuk kan mundsi
t mira zhvendosse t materialit dhe tentojn t shfaqin nj koh rezidente t lart. Pr
m tepr nuk jan pajisje q realizojn nj przierje t mir t plastiks. Ekstruderat me
dy boshte rrotulluese me mats kan aftsi t mira shtyrse, t aft t ushtrojn presion t
lart, t nevojshm pr prodhimin e produkteve t caktuara. Ekstruderat me dy boshte
helikoidale q ndrthuren nuk jan shum efikas m shtyrjen e materialit, por me
projektimin e duhur t boshtit cilindrik mund t realizojn nj przierje shum t mir
dhe t shfaqin nj koh rezidente t shkurtr. Ata prdoren gjersisht n proceset e
przierjes t polimerve dhe zgjerohen n reaktort e vazhduar t polimerizimit.
Ngrohsat n ekstrudera nevojitet kryesisht n fillim t procesit. N funksionimin
n gjendje t qndrueshme pjesa m e madhe e nxehtsis (n shum raste dhe e gjitha) e
plastifikimit t polimerit sigurohet nga motori nprmjet shprndarjes t energjis n
materiale viskoze. N disa raste sht e nevojshme edhe ftohja n muret e cilindrit ose n
qendr t boshtit helikoidal.
1.6.1.2.
Petzimi
Flett polimerike me trashsi m t madhe se 0.025 cm mund t prodhohen me

ekstrudim nprmjet stampave t holla t lmuara ose me petzim. Pajisja e petzimit
prbhet nga nj numr n seri rulash rrotullues me nxehje, ku gjat kalimit n to prbrja
polimerike (n t shumtn e rasteve PVC e plastifikuar) shndrrohet n formn e
tabakve, trashsia e t cilave varet nga hapsira midis rulave. Pajisjet komerciale t
petzimit mund t jen shum t mdha (rulat me diametr m t madh se 91.4cm dhe me
gjatsi m t madhe se 2,44m) duke patur nj kosto t lart shpenzimi, por q kan nj
shpejtsi shum t lart prodhimi. Rulat e fundm duhet t frkohen pak pr ti dhn nj
model flets. Perdhet e dusheve, materialet e tapicerive prej vinili dhe pllakat e
dyshemeve prej vinili prodhohen me petzim.
23
1.6.1.3.
Formimi i fletve
Flett termoplastike shndrrohen n nj numr t larmishm artikujsh me an t

procesit q prgjithsisht njihet si formimi i fletve. Edhe pse detajet ndryshoj shum, t
gjitha kto procese prfshijn nxehjen e fletve mbi temperaturn e zbutjes dhe presimin
e tyre pr t prshtatur n formn e duhur. N formimin me vakuum, fleta e nxehur e
plastifikuar (direkt nga ekstruderi ose i parangrohur n nj furr) trhiqet n pjesn e
siprfaqes t kallpit duke zbatuar vakuum posht siprfaqes. N t njjtn mnyr, nj
trysni pozitive mund t zbatohet pr t shtyr flett prkundrejt siprfaqes t kallpit dhe
kur nevojitet forc e madhe trheqse prdoren pajisje ndihmse mekanike.
Nga pikpamja e materialeve, polimert q prdoren pr formimin e fletve duhet
t ken fortsi t lart shkrirjeje, ose m sakt viskozitet shkrirjeje t lart. Kshtu ata nuk
trhiqen posht ose nuk hollohen s teprmi ose edhe nuk grisen gjat proceseve t
formimit. Kshtu preferohen rezinat me pesh molekulare t lart. Nj nga avantazhet
kryesore t procesit t formimit t fletve sht se nuk krkohen materiale q krkojn
shkrirje n mas t madhe kshtu q nuk aplikohet ndonj trysni e lart. Kallpet epokse
prdoren shum shpesh sepse ato mund t derdhen lehtsisht n forma t prodhuara me
dor.
N larmin e artikujve t prodhuar me procesin e formimit t fletve jan gotat,
tabakat, tavllat e cigareve, tendat dhe globat ndriues.
1.6.1.4.
Stampimi
Industria e plastiks ka qen shum pak e zhvilluar, n krahasim me mundsin q

metalet kishin n formimin e fletve metalike me stampin n nj koh shum t shkurtr
prej pak sekondash. Pr shkak t shpejtsis t lart t prodhimit n proceset e stampimit
(kjo sht edhe arsyeja pse shumica e pjesve automobilistike jan prej eliku t
stampuar) qllimi ishte q t aplikohej ky proces n formimin e mureve t holl (0.25cm)
prej tabakve termoplastike t prforcuara me qelq (Azdel). Tabakt nxehen n nj furr
infra t kuqe dhe m pas stampohen n kallpe metalik t modifikuar, n nj koh prej 8
sekondash dhe m pas materiali ftohet n kallp. Pr shkak t seksioneve t holl ftohja
sht e shpejt dhe koht e ftohjes prej 15 n 20 sekonda mund t arrihen me mbushje
automatike dhe me sisteme pjessh t lvizhshme. Por procesi kufizohet n forma t
thjeshta (tigan, tabaka, kova dhe mbshtetse), por pr shkak t potencialit ekonomik
procesi mund t gjej nj prhapje m t madhe n t ardhmen.
1.6.1.5.
Derdhja
Lnda e par pr shum polimer termoset sht n gjendje t lngt me pesh

molekulare t vogl, e cila shndrrohet n gjendje t ngurt ose n material t gomuar
nprmjet reaksioneve transersale. Kto materiale derdhen lehtsisht n kallpe jo t
shtrenjta, n kushtet e trysnis atmosferike. Nj shembull i mir i ktij procesi sht
prodhimi i paneleve t mobiljeve prej druri t gdhendur nga rezinat prej poliesteri.
Kallpet formohen duke derdhur n temperatur dhome gom prej silikoni mbi ato
origjinale. Kur masa e derdhur ka marr formn e caktuar, ajo largohet dhe prdoret pr
t derdhur kopje t poliesterit prej lngjesh poliesteri t pangopur. Si iniciator prdoret
24
nj radikal i lir, i cili mundson formimin e objekteve t ngurta nga masa e zinxhirve
transersal.
Shum komponent t mobiljeve na japin nj shembull t mir sesi zgjedhja e
metods t prpunimit varet nga volumi i prodhimit. Ato shum her mund t prodhohen
me shkrirje me injektim nga polistiren me impakt t lart. Megjnse panelet jan
zakonisht t mdha, ato krkojn makineri shkrirjeje t mdha dhe shum t shtrenjta.
Gjithashtu kallpet me gdhndjet e ndrthurrura dhe detajet e strukturave prej druri n
elikut e fort jan shum t shtrenjta pr tu prodhuar. Kshtu shpenzimet pr panelet e
prodhuara me shkrirje me injektim jan t larta. E kundrta vlen pr panelet e prodhuar
thjesht me derdhje. Sidoqoft pjes mund t prodhohen me shkrirje me injektim n nj
koh n m pak se nj minut ku dhe ndrhyrjet laboratorike mekanike (me dor) jan
shum t vogla. Kur investimi bhet pr nj numr t madh panelesh, ather edhe
kostoja e panelit del m e ult. Nga ana tjetr, koha e madhe e ciklit t prodhimit dhe
ndrhyrjet mekanike n procesin e derdhjes e bjn q t ket kosto t lart pr sasi t
mdha prodhimi. Por derdhja sht procesi i preferuar pr numr t vogl pjessh.
1.6.1.6.
Derdhja me tretje
Filma plastik mund t prodhohen duke tretur polimerin n nj trets dhe duke e
prhapur tretsirn viskoze mbi nj siprfaqe t pastr. Pas prhapjes n siprfaqen e
dshiruar avullojm tretsin. N fabrikat e filmave fotografik, tretsira shprhapet me
ndihmn e nj thike mbi nj bosht rrotullues 6.1m t gjer me diametr 61m. Gjat
rrotullimit t boshtit, ajri i ngroht avullon tretsin (i cili kthehet pas pr tu riprdorur),
dhe filmi i that largohet nga boshti para se t arrij n pikn e shkrirjes.
1.6.1.7.
Formimi me fryrje
Nj vzhgim i shpejt n supermarket na siguron pr rndsin ekonomike t

shisheve plastike. Ato prodhohen me procesin e formimit me fryrje. Nj form e ktij
procesi sht ekstrudimi i formimit me fryrje, ku nj pilul (tub cilindrik) vendoset
posht, brenda nj kallpi q ftohet me uj. Kallpi ngushton fundin e piluls dhe formon
nj fije t holl n grykn e shishes. Ajri i kompresuar zgjeron piluln drejt siprfaqes t
brendshme t kallpit dhe kur pjesa e brendshme sht ftohur mjaftueshm ather hapet
kallpi. Pjesa e brendshme largohet dhe kallpi kthehet prsri pr t kapur nj pilul
tjetr.
N kt proces jan t rndsishme vetit reologjike t piluls. Nqoftse ajo
prkulet shum para se t hapet n kallp, ather muret e shishes n vende t ndryshme
do t jet shum t holla. Prkulja minimizohet duke prdorur prbrje me pesh
molekulare t madhe dhe viskozitet t lart. Shum ekstrudera t formimit me fryrje jan
t pajisur me programe pr pilulat, t cilt ndryshojn diametrin e gryks gjat
ekstrudimit t piluls, duke dhn variacionet e dshiruara n trashsin e mureve t
produkteve.
Procesi i ekstrudimit t formimit me fryrje, duke patur sukses n prodhimin e
shisheve, prdoret n ditt e sotme n prodhimin e pajisjeve t mdha si: kamion,
automobila, boshteve rrotullues n kndet e lojrave dhe rezervuarve t gasolins.
25
Konteniert e prodhuar me procesin e formimit me fryrje (t cilt kan zvendsuar

konteniert metalik) paraqesin pesh t vogl dhe fleksibilitet t lart.
1.6.1.8.
Formimi me fryrje me injektim
N formimin me fryrje me injektim pilulat formohet me injektim, ku fundi sht i

mbyllur dhe ndodh formimi i fijeve. Nj variacion i ktij procesi q sht shum i
rndsishm nga pikpamja komerciale sht formimi i orientuar me fryrje. N kt
proces pilulat formohen me injektim dhe ftohen n temperatur dhome. M pas ato ringrohen n nj furr rrezatuese, n t ciln kontrolli i fikjes aplikohet rreth temperaturs
t piluls. Kur ekspozohen n formimin me fryrje, pilulat kan madhsi m t vogl (nj
fraksioni i caktuar i gjatsis prfundimtare) dhe para se t formohen ato trhiqen
nprmjet shufrave pr t arritur gjatsin e duhur duke orientuar n kt mnyr
molekulat n drejtimin aksial. M pas vazhdon me procesin e fryrjes, i cili ushtron
orientim tangencial. Orientimi prfundimtar dy-aksial prmirson fortsin n thyerje,
rezistencn n shkrirje, qartsin dhe vetit penguese (rezistencn e deprtimit) t
shisheve. N kt rast, tendosja me ftohje, q sht e padshiruar pr pjest e trasha t
prodhuara me formim me fryrje, ka hyr qllimshm n formimin e shisheve me mure t
holl duke dhn rezultate shum t dobishme. Orientimi dy-aksial, i siguruar nga
formimi i orientuar me fryrje, sht absolutisht esencial n suksesin e shisheve t polyetilen tereftalatit (PET) q ka pushtuar tregun.
1.6.1.9.
Formimi termoset i prforcuar
Shum materiale plastike gjat prdorimit nuk shfaqin fortsin e duhur n

zbatimet n fushn, kryesisht, t ndrtimit. Kur kto prforcohen me fibra q kan modul
t lart, ather materialet kompozite kan raport t lart fortsie mbi peshn dhe mund t
prodhohen n nj larmi formash komplekse. Qelqi dhe shum fibra t tjera prdoren
gjersisht pr t prforcuar plastikat termosete si poliesteret dhe epokset. Plastikat e
prforcuara me fibra qelqore (FBRs) prdoren n ditt e sotme pr gjitha varkat me
gjatsi m t madhe se 12 metra, n kabinat e kamionve, n pjest e automobilave me
vllim t vogl, n panelet strukturore si edhe n pjest e avionve.
Shum objekte jan t prodhuara me procesin e njohur si prforcimit me dor
(hand layup). Siprfaqa e formuar fillimisht sprkatet me nj shtres pigmenti t xhelt
por jo t prforcuar t rezins t lngt pr t siguruar nj siprfaqe t lmuar. Shtresa e
xhelt vishet me shtresa prej fibrave qelqore, n formn e rrobave t endurra ose n
mnyr t rastsishme, t cilat kryqzohen pr t dhn produktin prfundimtar. Ky
proces sht shum i prparuar.
Kallpet jan zakonisht t lir sepse nuk zbatohet ndonj trysni e lart. Objektet
mund t prforcohen n mnyr selektive duke shtuar shtresa materiali n vendet e
dshiruara. Mangsia kryesore e procesit jan shpenzimet e shumta t krahut t puns q
nevojiten, e cila e bn ekonomikisht jo t prdorshm pr prodhime n volum t madh.
Pr kt arsye jan zvendsuar me procesin e sprkatjes automatike. Nj pistolet e
caktuar copton n mnyr t vazhduar fibra n gjatsi afrsisht 2.54cm.
26
Fibrat e coptuara kombinohen me nj rrym rezinash t lngta dhe sprkaten

direkt mbi siprfaqen e dhn. Sidoqoft fibrat e coptuara, t sprkatura n mnyr t
rastsishme nuk e prforcojn aq mir plastikn si n rastin e rrobave t gdhendura por n
rastin konkret prfitimet laboratorike jan t konsiderueshme. Shprkatja mbi poliestere
t fibrave qelqore zbatohet mbi flett prej polimetil metakrilatit t formuar n vakuum
duke kombinuar nj siprfaqe t lmuar, me rezistenc t lart n trheqje dhe rezistente
kundrejt rrezeve ultraviolete. Kshtu sigurohet fortsi e lart pr pesha t vogla t
plastikave t prforcuara me fibra qelqore. Kompozit t till prdoren n lavaman,
vaska, boshte rrotulluese pr qllime argtimi etj.
1.6.1.10.
Fijzimi i fibrave
Polimert q prdoren pr fijet sintetike jan t ngjashm dhe n shum raste

identik me ata q prdoren si material plastik. Por pr fijet, procesi i zgjedhur duhet t
prodhoj nj raport infinitiv t gjatsis me diametrin. N t gjitha rastet kjo realizohet
duke shtyr polimerin drejt nj kallpi fijzimi (pjat me shum vrima) pr t prodhuar
fijet m vete, t cilat m von prdridhen s bashku pr tu prdorur pr thurje. Siprfaqa
trthore e fibrave, e cila influencon n vetit e fibrave, varet nga diametri i vrimave t
kallpit. Tre mnyrat kryesore t fijzimit ndryshojn shum nga mnyra e plastifikimit
dhe deplastifikimit t polimerit.
Fijzimi me shkrirje sht kryesisht nj proces ekstrudimi. Polimeri plastifikohet
me shkrirje dhe presohet drejt kallpit t fijzimit. Fijet zakonisht ngurtsohet nga nj
rrym ajri gjat procesit t trheqjes drejt rulove. Gjat trheqjes t fijeve molekulat
orientohen n drejtimin e trheqjes duke induktuar shkall t lart kristaliniteti, t
nevojshm pr veti t mira t fijeve. Nailonet jan zakonisht fije t shkrira.
N fijzimin e that, nj tretsir polimerike presohet drejt kallpit t fijzimit.
Gjat kalimit t fijeve posht, drejt rulove trheqse, nj rrym ajri e ngroht avullon
tretsin. N kt proces siprfaqja trthore e fijes prcaktohet jo vetm nga forma e
vrimave t kallpit por edhe nga natyra komplekse e difuzionit t tretsit gjat procesit t
avullimit sepse ndodh nj tkurrje e konsiderueshme gjat avullimit t tretsit. Fijet
akrilike, kryesisht poliakrolonitrilet, prodhohen me fijzim t that.
27
KAPITULLI II
RICIKLIMI I MATERIALEVE PLASTIKE
Riciklimi materialeve plastike sht nj proces i rikuperimit t mbeturinave e
mbetjeve plastike dhe riprpunimit t tyre n produkte t dobishme, shpesh krejt t
ndryshme nga forma e tyre origjinale. Kjo do t thot q shishet e pijeve nprmjet
procesit t shkrirjes mund t shndrrohen n karrige dhe tavolina plastike, etj. N mnyr
tipike nj plastik nuk riciklohet n t njjtin tip plastike dhe produktet e prbra nga
plastikat e ricikluara shpesh jan t pariciklueshme.
Degradimi q psojn produktet plastike gjat prpunimit dhe jetgjatsis s tyre
bn q t prkeqsohen t gjitha karakteristikat e polimerve, prandaj proceset e
riciklimit japin nj rritje t materialeve sekondare me veti t dobta. Kjo prfshin t gjith
polimert e riciklueshm si ata homogjen ashtu edhe ata heterogjen, por n rastin e
ktyre t fundit lindin vshtirsi t tjera. Mosprputhja midis fazave t polimerve t
ndryshm on n materiale me veti edhe m t ulta se ato t komponentve t pastr.
Prandaj, pr t marr polimer t riciklueshm me veti t pranueshme sht e nevojshme
q t mbrohen materialet nga fenomenet e degradimit dhe t prpiqemi pr t prforcuar
vetit e tyre. S fundi pr plastikat e prziera, prdorimi i agjentve pr t rritur
prziershmrin dhe prputhshmrin mund t jet shum i dobishm. Kjo do t thot se
n shum raste pr ristabilizim shtesa e mbushsve, agjentve modifikues dhe t
prziershmris sht nj veprim i nevojshm q kryhet gjat riciklimit. Prdorimi i
aditivve t ngjashm, ose t paktn i disa prej tyre, sht i zakonshme edhe pr
polimert e pastr. Por kjo mund t jet e rndsishme veanrisht pr materialet e
riciklueshm.
2.1. Konceptet baz pr riciklimin e plastiks

Problemet kryesore n riciklimin e plastiks jan:
degradimi q ka ndodhur gjat prpunimit dhe ciklit t jets s produktit;

mos-prputhshmria midis polimerve.
Sigurisht, kjo e fundit duhet t merret parasysh vetm kur riciklohen plastika t
prziera heterogjene. Gjat prpunimit dhe ciklit t jets t produkteve plastike disa
ndikime t jashtme si nxehtsia, sforcot mekanike ose rrezatimi ultravjollc mund t
ndryshojn rrnjsisht strukturn dhe morfologjin e polimerve origjinal. Megjithse
foto-oksidimi dhe degradimi termo-mekanik mund t shkaktojn nj shumllojshmri
ndryshimesh n strukturn e materialeve plastike. Efektet kryesore t ktyre proceseve t
degradimit mund t prmblidhen si m posht:
ndryshime n masn molekulare dhe shprndarje t mass molekulare

formimi i vargjeve t degzuara
formimi i komponimeve t oksigjenuara, t pangopura etj.
28
Vlen t prmendet se ndryshimi n masn molekulare mund t shkaktoj ndryshime

n kristalinitetin e materialeve polimerike. Shkalla dhe lloji i degradimit varet nga kushtet
e prpunimit dhe natyra e polimerit. Natyrisht t gjitha ndryshimet q pson struktura
kimike do t shkaktojn ndryshime n vetit e materialeve. Kushtet e ashpra t
prpunimit, polimer me mas molekulare t lart apo prsritja e proceseve t
prpunimit mund t shkaktojn zvoglime t konsiderueshme n karakteristikat e
polimerit. Degradimi on n prkeqsimin e vetive mekanike (n veanti kemi nj
zvoglim t zgjatimit deri n pikn e kputjes dhe t forcs goditse Izod) dhe gjithashtu
n ngjyrime dhe dme t tjera siprfaqsore. Pr t mbrojtur materialet kundr
degradimit termo-mekanik, duhet t prdoren stabilizues dhe pr t prforcuar vetit
mekanike mund t shtohen mbushsa dhe modifikues impakti.
Dihet q vetem pak ifte polimersh jan t prziershm. Pr t gjith iftet e tjera t
polimerve prdoret koncepti i prputhshmris. Prputhshmria n vetvete sht e
vshtir t prcaktohet dhe t njehsohet. Nga pikpamja teknologjike ne mund t
prcaktojm prputhshmrinn n baz t ndryshimeve n vetite makroskopike si
funksion i prbrjeve t prziera. Polimert prputhen kur disa veti t przierjes
polimerike jan m t larta se ato t prbrsve, gjysm-prputhje kemi kur vetit e
przierjes, pa prdorimin e aditivve, jan midis atyre t komponentve dhe mosprputhshmri kemi kur disa veti t przierjes jan m t ulta se ato t prbrsve.
Efekti sinergjik (q jep nj maksimum n grafikun e vetive kundrejt prbrjes) vihet
re vetm n przierjet me ndrveprime t forta midis dy fazave. N t kundrt efekti
antagonistik i tij sht tipik pr ato ifte polimersh me forca shtytse t forta (p.sh.
polimer jopolar dhe polimer shum polar). N shumicn e rasteve, vetit e przierjeve
jan t ndrmjetme midis atyre t dy prbrsve edhe pse shumica e tyre tregojn vlera
m t ulta sesa vlerat teorike, bazuar tek ligji pr aditivt. Morfologjia e przierjeve
mos-prputhse sugjeron q vetit e dobta mekanike jan pr shkak t lidhjeve shum t
kufizuara midis dy fazave. Pr t marr materiale dytsore me veti t pranueshme nga
plastika t prziera sht e nevojshme q t prforcohet lidhja mes dy fazave. Pr t
arritur kt duhen prforcuar dy kritere kryesore:
lidhja fizike n mes t dy fazave;

lidhja kimike n mes t dy fazave.
T dy kto metoda mund t realizohen duke shtuar sasi t vogla t nj komponenti t

tret n przierje, pr t vepruar si nj agjent lidhs n mes t dy fazave mos-prputhse.
Duke u bazuar tek struktura kimike e prbrsve n przierje, mekanizmi i
prputhshmris sht i ndryshm. Kur prbrja makromolekulare sht nj kopolimer,
prmban njsi monomeri identike ose t paktn t prputhshme me seciln faz. Kjo
sht lidhja fizike. Kshtu kopolimeri sht i prziershm me t dyja fazat, duke krijuar
nj lidhje midis dy fazave t pa-prziershme. N raste t tjera komponenti i tret sht nj
polimer i prziershm me nj nga fazat dhe prfshin disa grupe funksionale t shtuara n
t. Athere ky komponent sht i prziershm me nj nga fazat polimerike, ndrsa grupi
funksional mund t reagoj me grupin funksional t polimerit tjetr duke prforcuar
lidhjen kimike n mes t dy fazave.
Nj tjetr penges pr riciklimin sht shprhapja e ngjyrs, mbushsve dhe
aditivve t tjer t pranishm n plastika. Polimert jan zakonisht shum viskoz pr t
29
hequr ngjyrat n mnyr sa m ekonomike si dhe do t ishte e rrezikshme nga shum

procese t cilat me kosto t ult do ti hiqnin ngjyrat e shtuara. Aditivt jan m pak t
prhapura n mbajtsit e pijeve dhe antat plastike, duke lejuar q ato t riciklohen m
shpesh.
Ekziston ende nj penges n largimin e sasive t madha plastike nga mbetjet dhe
landfillet. Kjo pr faktin q materialet e zakonshme dhe ato me prmasa t vogla ju
mungon simboli i trekndshit t riciklimit dhe numri shoqrues prkats. Nj shembull
perfekt sht ai i biliona enve t kuzhins t prbra nga materiale plastike q
shprndahen do dit npr fast-food, restorante ose q shiten pr tu prdorur npr
piknike.
Prdorimi i plastikave t biodegradueshme sht n rritje. Nse disa nga kto
przihen me plastika t tjera pr tu ricikluar, plastika e rikuperuar nuk sht e
riciklueshme pr shkak t ndryshimeve n veti.
2.2. Parimi i Procesit t Riciklimit

Para proesit t riciklimit, plastikat ndahen sipas kodit identifikues t rezinave,
metod kjo q karakterizon tipin e polimerit. Kjo metod u zhvillua nga Shoqria e
Industris s Plastikave n vitin 1988. Polietilen tetraftalati, q zakonisht i referohemi me
emrin PET, ka kodin e rezins 1. Ato ndahen gjithashtu edhe n baz t ngjyrs. M pas
plastikat e riciklueshme coptohen. M pas fragmentet e coptuara i nnshtrohen
proceseve t eleminimit t papastrtive, si pr shembull largimi i etiketave prej letre. Ky
material shkrihet dhe shpesh ju jepen forma t ndryshme n ekstrudera duke dhn paleta
t cilat prdoren pr prodhimin e produkteve t tjera.
2.2.1. Riciklimi i Monomerve

Shum sfida t riciklimit mund t zgjidhen duke prdorur procese ricikluese me
monomer t prpunuar, n t cilat nj polimer i kondesuar prgjithsisht i nnshtrohet
procesit t kundrt t reaksionit t polimerizimit, i cili prdoret n prodhimin e tij. Kjo
jep t njjtn przierje kimikatesh q formohet nga polimeri original, i cili mund t
pastrohet dhe prdoret pr sintetizimin e nj zinxhiri t ri polimeri t t njjtit tip. Du
Pont hapi nj ndrmarje pilote t ktij tipi n Cape Fear, n veri t Kalifornis pr
riciklimin e PET nga nj proces metanolize. Kjo ndrmarje u mbyll pr shkak t kostove
t larta ekonomike.
2.2.2. Depolimerizimi Termik

Nj proces tjetr prfshin diskutimin e ndarjes s polimerve n petroleum nga nj
proces me m pak kosto depolimerizimi termik. Nj proces i till do t jet n gjendje t
pranoj pothuajse do polimer t przihet me polimer t tjer, duke prfshir ktu
materialet termosete ose termodurt dhe biopolimert n pupla dhe mbetjet e tjera
agrokulturore. Si petroleum natyror, produktet kimike mund t shndrrohen n
karburaten me t njjtn mnyr si polimert. Nj ndrmarje pilote e tipit t till
ekziston n Carthage, Missouri, USA e cila prdor mbetjet nga Turqia si lnd t par.
Nj proces i ngjashm sht edhe gazifikimi, por ky proces nuk sht teknikisht riciklim
duke qn se polimert nuk jan produkti prfundimtar.
30
2.2.3. Ngrohja me shtypje

Nj tjetr proces q po gjen zbatim n shum kompani (veanrisht n Australi,
Amerik dhe Japoni) sht ngrohja me shtypje. Procesi i ngrohjes me shtypje trajton
plastikat e pa seleksionuara dhe plastikat e pastra n t githa format e tyre q nga plastikat
e antave t buta e deri tek mbetjet e rnda industriale duke e przier t gjith ngarkesn
n tambur. Prfitimi m i dukshm i ksaj metode sht fakti q t gjitha plastikat jan t
riciklueshme dhe jo vetm disa forma t caktuara t tyre. Gjithsesi, kritikat ekzistojn pr
shkak t kostove t larta t energjis q duhet pr rrotullimin e tamburit si dhe pr
nxehjen e tubave pas shkrirjes.
2.3. Hapat e procesit t Riciklimit

1.
Seleksionimi - Ndarja
2.
Coptimi
3.
Larja
4.
Shkrirja dhe Peletizimi
2.3.1. Ndarja dhe Seleksionimi i Mbetjeve Plastike

Ndarja e lndve plastike t papastra sht nj pjes themelore e procesit t
riciklimit. Kjo pr shkak t llojeve t ndryshme t lndve plastike n prdorim dhe faktit
q shumica e tyre nuk jan t prshtatshme me njera tjetrn. mimi q prodhuesit e
polimerve jan t gatshm t paguajn pr lndt plastike t ricikluara, varet nga mimi
relativ i tregut pr materialet e paprpunuara kundrejt rshirave t ricikluara dhe cilsis
s produktit t zgjedhur. Lndt plastike t papastra zakonisht kan cilsi t ult dhe
rrjedhimisht prej tyre merren produkte me cilsi t ult dhe t paqndrueshme. Mjafton
1% e nj polimeri t paprshtatshm pr t ulur cilsin e nj grumbulli t tr
materialesh t ricikluara. Ndarja sht gjithashtu e nevojshme pr ato produkte plastike jo
t ngjashme me njera tjetrn, q jan t lidhuara mekanikisht, kimikisht ose termikisht me
njera tjetrn.
Metodat pr identifikimin dhe ndarjen e lndve plastike t papastra variojn nga
ndarja manuale dhe ndarje me shkrirje n teknologjin e automatizuar q sht nj
zgjedhje me ndjeshmri. Teknikat e seleksionimit dhe ndarjes jan zakonisht t bazuara
n cilsi t ndryshme t lndve plastike q do t zgjidhen, si p.sh n veti fizike, kimike,
optike ose elektrike. Shum metoda jan t mundshme pr seleksionimin e lndve
plastike pasi ato jan prdorur, por asnj metod nuk mund t prmbush t gjitha kriteret
e krkuara. Pr shembull, ndarja optike mund t ndaj n baz t ngjyrs ose
transparencs por nuk jep informacion pr identitetin kimik t polimerit. Ndrkoh dhe
metodat fluoreshente me rreze X mund t seleksionojn vetm PVC nga lndt e tjera
plastike. Shumica e proceseve t ndarjes fizike pr lndt plastike t pastra bazohen n
shfrytzimin e nj vetie t caktuar q ka polimeri ose nj cilsie specifike t polimerit q
varet nga temperatura. Nje metod e suksesshme komerciale pr przgjedhjen e lndve
t para duhet t jet e shpejt, ekonomike dhe gjithashtu t jet fleksibl n mnyr t
mjaftueshme q t prballoj format e ndryshme t ndotjes dhe gjithashtu variacionet e
ngjyrave.
31
Ndrkoh q sistemet automatike t przgjedhjes jan themelore pr nj ndarje

ekonomike t artikujve plastike, si n riciklimin e shisheve dhe aplikimi inxhinierik i
plastikave mund t prfitoj nga identifikimi i mbshtetur n teknologjin ndarse t
automatizuar.
Llojet e Ndarjeve
1.
Ndarja mekanike prfshin identifikimin e karakteristikave t ndryshme t
materialeve n kontenier nga persona me sy t strvitur ndrkoh q konteniert lvizin
prgjat transportuesit lvizs.
2.
Metodat e ndarjes t bazuara n densitet prfshijn rezervuaret e tretjes dhe
hidrociklonet.
2.1 Metoda me tretje sht nj nga metodat m t vjetra pr ndarjen e pjesve t
prziera t lnds plastike.
2.2
Ndarja e that sht procesi ku flotimi zvendsohet me klasifikimin ajror ose

ndarjen ajrore.
2.3
Ndarja centrifugale Hidrociklonet prdorin parimin e prshpejtimit centrifugal

pr t ndar przierjet e polimerve dhe pjesve ndotse.
3.
Ndarja me metodn optike prdoret pr t ndar copa polimeri n baz t ngjyrs
dhe transparencs.
4.
Metodat e ndarjes s avancuar t bazuara n spektroskopi
4.1 Spektroskopia MID-Infra-t kuqe t mesme

4.2 Spektroskopia NEAR-infra t kuqe
4.3 Ndjesor akustik me lazer
2.3.2. Coptimi - Reduktimi i madhsis

Nj ndr hapat m t kushtueshm t procesit t riciklimit sht coptimi i mbetjeve
plastike para se ato t kalojn n procesin e shkrirjes. Kjo s pari pr faktin se shum
plastika duke qen me natyr abrasive przihet me do lloj eliku. S dyti, sepse plastika
q do t riciklohet zakonisht prmban ndots t llojve dhe natyrave t ndryshme. Pr kto
arsye makineria e coptimit duhet t zgjidhet n prputhje me:
Llojin e plastiks q do t coptohet
Madhsin e plastiks
Nse procesi sht i njom apo i that
Kapacitetit t makinris
Lloji dhe sasia e ndotjes n skrap
2.3.3. Larja
Copat e plastiks lahen pr t hequr ngjitsat, etiketat e letrs, papastrtit dhe do
mbetje tjetr q mund t prmbaj produkti. E gjith masa n rastin e PET lahet n 900C
pr t paktn 12 minuta, dhe n rastin e HDPE e cila ka temperatur shkrirje m t vogl
32
duhet t lahet n 400C pr t parandaluar dekolorimin. Solucioni lars prbhet nga

detergjent alkalin t tretur n uj, i cili largon papastrtit, yndyrnat dhe degradon
proteinat.
2.3.3.1. Larja e njom
Gjat procesit t larjes s njom ndodh largimi i ndotsve t rnd nga plastikat e lehta
dhe t buta pas coptimit.
2.3.3.2. Larja n t that
Gjat procesit t larjes s that, plastika e ndotur hidhet n nj turbin rrotulluese
nprmjet nj sistemi ajri. Ndotsit e till si letra, qelqi dhe rra, etj. thyen nga turbina
prkundrejt nj ekrani n fibra dhe pluhur. N rastet e ndotsve si vaji, ushqime dhe
yndyra rekomandohet t prdoret nj makin larse alkaline pas procesit t larjes
normale.
2.3.4. Shkrirja dhe peletizimi

Copat e plastiks hidhen n nj mikser dhe nxehen deri t temperaturn e shkrirjes
s materialit plastik. Procesi i peletizimit bhet nprmjet shkrirjes dhe ekstrudimit t
granulave t plastiks t cilat i kan kaluar me sukses etapat e msiprme. Fundi i pajisjes
n t ciln bhet riciklimi sht i pajisur me disa vrima prej nga del edhe materiali plastik
n form gjatsore. Materiali sprucohet me uj n momentin q del nga makineria dhe
pritet nga thika rrotulluese pr t dhn peleta t vogla me form ovale.
33
KAPITULLI III
METODAT E STUDIMIT T MATERIALEVE
PLASTIKE
3.1. SPEKTROSKOPIA E VIBRIMIT
Spektroskopia paraqitet nga dy teknika t ndryshme por plotsuese, spektroskopia
infra e kuqe IR dhe Raman. Spektroskopia e vibrimit prbn nj avantazh kur prdoret si
mjet analitik pr polimert. Ajo ofron nj informacion t pasur rreth makromolekulave
komplekse, n lidhje me prbrjen, strukturn dhe bashkveprimet ndrmolekulare. Kto
metoda spektroskopike shfrytzojn nj gam t gjer teknikash n marrjen e mostrave t
cilat nuk krkojn proese t ndrlikuara. Instrumente me kosto t ult, shpejtsia dhe
thjeshtsia i bjn ato efektive n analizat e polimerve. Spektroskopia infra e kuqe sht
nj nga mjetet m t fuqishme t spektroskopis t disponueshme pr analizat e sistemeve
t polimerve, e cila ka ndjeshmri t lart. Ajo bazohet n absorbimin e rrezatimit
elektromagnetik t nj lidhjeje t caktuar. Nprmjet fiziks kuantike mund t prcaktohen
mnyrat e absorbimit, frekuenca dhe sasia e energjis s absorbuar nga do molekul.
Absorbimi n nj frekuenc karakteristike sht mas e prqndrimit t specieve kimike.
Efekti Raman ndodh kur nj mostr sht ekspozuar ndaj nj drite monokromatike, e cila
shkakton nj fraksion t vogl t shprhapjes s rrezatimit. Kjo tregohet nga zhvendosjet e
frekuencave t cilat korrespondojn me vibrimin. Shprhapjet jo-elastike t drits nga nj
mostr jan quajtur respektivisht linjat Stokes dhe anti-Stokes. Goditjet elastike ojn n
shprhapjen Rayleigh dhe shfaqen me nj intensitet t fort. Raporti i intensitetit t
shprhapjeve Stokes dhe anti-Stokes mund t prdoret pr prcaktimin e temperaturs s
mostrs. Spektroskopia Raman tani sht nj nga metodat m t prdorshme n analiza.
Nj nga prparsit e ksaj teknike sht kostoja e ult.
3.1.1. Spektroskopia infra e kuqe IR

Spektroskopia korrespondon n prdorimin e zons infra t kuqe t spektrit
elektromagnetik, q sht nj drit me gjatsi vale t gjat dhe frekuenc m t vogl sesa
drita e dukshme. Ajo prfshin nj sr teknikash dhe shumica e tyre bazohen n
absorbim. T gjitha teknikat e spektroskopis prdoren n studimin dhe identifikimin e
materialeve t ndryshm kimik. Spektri IR i spektrit elektromagnetik mund t ndahet n
tre rajone: infra kuqe, i afrt, i mesm dhe i largt.
Spektroskopia infra e kuqe shpjegon faktin q molekulat absorbojn nj frekuenc
specifike, q sht karakteristik e strukturs s tyre. Spektroskopia infra e kuqe sht
padyshim nj nga teknikat m t rndsishme t prdorshme sot. Kjo metod sht vn
n prdorim rreth viteve 1940.
Spektroskopia bazohet n vibrimin e atomeve t molekulave. Nj spektr infra e
kuqe zakonisht merret nga kalimi i rrezatimit infra t kuq prmes nj mostre dhe m pas
34
prcaktohet se far fraksioni i rrezatimit sht absorbuar n nj energji t caktuar. Kjo

energji e absorbuar nga spektrat i korrespondon frekuencs s vibrimit t nj pjese t
molekulave n mostr. Energjia e rrezatimit infra t kuqe nuk mund t lejoj kalime n
nivele elektronike por vetm kalime n nivele luhatje dhe rrotullimi. Vibrimi i
molekulave ka rolin kryesor n interpretimin e spektrave infra t kuqe.
Si do t shpjegohet n vijim edhe nj molekul e thjesht mund t jap spektra
tepr kompleks. Disa grupe atomesh mund t japin frekuenca t afrta apo dhe t njjta,
pavarsisht nga stuktura q paraqet materiali. Pikrisht, sht kjo karakteristik q
shfrytzohet pr t marr m shum informacion n lidhje me strukturn duke prdorur
inspektime t thjeshta t cilat i referohen grafikve q paraqiten si karakteristik e ktyre
grupeve.
3.1.1.1. Aplikimi i Spektroskopis infra t kuqe tek polimert
Spektroskopia infra e kuqe sht metod e prdorshme pr studimin e polimerve.
Spektroskopia mund t prdoret n identifikimin e prbrjes s polimerve, n
monitorimin e proesit t polimerizimit, pr t karakterizuar strukturn e polimerve dhe
pr t investiguar proesin e degradimit t polimerve.
a.
Identifikimi
Pr ekzaminimin e mostrave t polimerve ekzistojn nj sr metodash t

prdorshme. Nqoftse polimeri sht nj termoplastik, ai mund t zbutet duke e ngrohur
dhe nn ushtrimin e nj presioni hidraulik t formohet n formn e filmave t holl. Nj
tjetr mnyr alternative sht duke e tretur polimerin n nj solvent volatil dhe duke
lejuar solucionin t avulloj, pas proesit t larjes dhe filtrimit, nn ushtrimin e nj
presioni hidraulik mund t marrim nj film t holl etj.
Duke qen se shum polimer jan me karakter organik, funksioni i spektrave i
dhn pr molekulat organike sht ndihms n interpretimin e spektrave infra t kuqe t
polimerve. Figura 3.1 paraqet nj korrelacion pr lidhjet e polimerve.
Duke prdorur spektroskopin infra t kuqe mund t prcaktojm polimerin e
eksperimentuar, nqoftse nuk e njohim at. Kshtu duke u bazuar tek spektrat q
marrim pas analizs s mostrs me spektroskopin infra t kuqe gjejm tipin e polimerit
t prdorur. Kjo bhet duke marr n shqyrtim secilin prej peak-eve t formuar, ku secili
prej tyre jep nj informacion mbi lidhjet n baz t t cilave do polimer sht formuar.
N kto spektra mund t dallojm zonn ku ndodhet lidhjet C-H, n gjatsi vale t
ndryshme, kshtu q kjo tregon nse prmbahen grupe aromatike dhe alifatike. Unazat
tipike t benzenit mund t merren n zonat ku ekziston lidhja tendosse C-H n gjatsi
vale 3100-3000 cm-1.
Kopolimert formohen nga dy ose m shum tipe t ndryshme monomersh.
Prbrja e kopolimereve mund t prcaktohet duke prdorur spektroskopin infra t kuqe.
Shpesh polimert gjenden si przierje e materialeve polimerike dhe konsistojn n
shtimin n sasi t vogla t polimerve apo kopolimerve t tjer. Spektroskopia infra e
kuqe sht nj teknik e zakonshme e prdorur pr ekzaminimin e polimerve t przier.
35
Funksioni
Trheqje X-H Trheqje C=X

Deformime X-H dhe trheqje C-X
Trheqje C=X
Zonat e absorbimit t grupeve funksional

(alkane)
(alkane)
(aromatike)
Lkundje C-H
Lkundje N-H
Numri valor cm -1
Figura 3.1 Korrelacionet e lidhjeve polimerike
Nqoftse dy polimer jan t paprziershm, spektrat infra t kuqe mund t
merren si shuma e dy komponentve. Ndarja e fazave nnkupton q komponentt e
polimerit n przierje mund t ken nj mjedis t ngjashm me at t polimerit t pastr.
Nqoftse polimert jan t prziershm, ekziston mundsia e bashkveprimit kimik
midis vargjeve t polimerit. Bashkveprime t tilla mund t ojn drejt diferencs midis
spektrave t polimerve n przierje dhe t komponentve t pastr.
Spektroskopia infra e kuqe mund t prdoret lehtsisht pr analiz sasiore t
shtesave apo papastrtive n polimer.
b. Struktura
Karakteristikat fizike t polimerve varen nga struktura e vargut molekular. N
varsi nga natyra e polimerizimit, disa polimer jan n gjendje t formojn izomer me
konfigurime t ndryshme. Spektroskopia infra e kuqe sht prdorur pr identifikimin e
tyre. N stereoizomeri, atomet lidhen n t njjtin drejtim n nj konfigurim kok-bisht,
por t ndryshm n vendosje hapsinore. N mnyr t veant pr monomert asimetrik,
orientimi i secilit monomer n vargun molekular njihet si rregullsi (takticitet). Pr
polimert e vinilit dallohen tre izomer: isotaktik ku t gjith grupet zvendsues jan
vendosur n t njjtin drejtim me vargun e polimerit (figura 3.2.a), sindiotaktik ku grupet
zvendsues jan lokalizuar n nj mnyr t alternuar n vargun e polimerit (figura
3.2.b), ataktik ku grupet zvendsues vendosen n mnyr t rastsishme prgjat vargut
t polimerit (figura 3.2.c).
36
Figura 3.2 Stereoizomert t vzhguar n nj polimer vinili asimetrik a) isotaktik, b)

sindiotaktik, c) ataktik
Ktu ekziston nj marrdhnie midis stereo-rregullsis dhe rregullit ekzistues n
varg. Kjo on n shfaqjen e rrezeve infra t kuqe n saj t rregullsis t vargut. Spektrat
infra t kuqe t formave isotaktike, sindiotaktike dhe ataktike paraqesin karakteristika t
ndryshme. Diferenca t tilla jan pr shkak t strukturave spirale t ndryshme prezente
n isomere dhe mund t prdoren pr vlersimin e fraksioneve isotaktik dhe sindiotaktik
n mostr.
Nj tjetr aplikim i rndsishm i spektroskopis infra t kuqe sht pr t
prcaktuar nivelin e degzimit t polimerit. Degzimi sht nj shtje e rndsishme kur
studiohet polietileni, i cili ekziston n disa tipe, si HDPE ( high-density) dhe LDPE ( lowdensity). Kjo ndodh pr shkak t diferencs n sasi t degzimeve n vargun kryesor (
CH2CH2)n. HDPE konsiston n struktur lineare t polietilenit me degzime t
vogla, kshtu kjo struktur mundson nj paketim t ngjeshur t vargut kur ndodhet n
zonn kristaline. LDPE konsiston n nj material m t degzuar, duke e br vargun m
t prar dhe duke ndikuar kshtu n densitet. Nprmjet njehsimit t raportit n
absorbim pr gjatsi vale 1378 dhe 1369 cm-1 , sht e mundur t merret nj vlersim mbi
shkalln e degzimit n polietilen.
Polimert gjithashtu jan t aft t formojn nj gam strukturash n varsi t
strukturs s tyre baz. Nj nga aspektet m t rndsishme t polimerve termoplastik
sht aftsia e tyre pr t formuar gjendjen kristaline dhe prezenca e ktyre zonave ka nj
efekt domethns n vetit e ktyre materialeve. Spektroskopia infra e kuqe siguron nj
metod t prshtatshme pr studimin e prezencs t zonave kristaline n polimer.
Lidhjet hidrogjenore mund t studiohen me lehtsi duke prdorur spektroskopin
infra t kuqe dhe sht me interes n przierjet e polimerve kur duam t kuptojm
pajtueshmrin mes polimerve.
3.1.2. Spektroskopia Raman

Zbulimi i shprndarjes Raman sht br n 1928 nga Krishna dhe Raman dhe ky
fenomen sht prdorur n shum krkime. N spektroskopin Raman theksohen shtje
t tilla si, instrumentat, aplikimet dhe prpilimi i spektrave t frekuencs. Para viteve
1986, literatura mbi spektroskopin Raman prfshinte krkime fizike dhe t strukturs, ku
nj pjes shum t vogl e prbnin raporte me aplikime t spektroskopis Raman n
analiza kimike. Aplikimi i spektroskopis Raman pr analiza kimike pengohej nga disa
shtje teknike thelbsore si, duke prfshir intensitetin e dobt, ndrhyrjet fluoreshente,
37
dritn e pamjaftueshme. E ardhmja e prdorimit t ksaj teknike morri nj kthes n vitet

1986 me futjen n prdorim t tekniks s transoformimt Fourier FT ( Fourier transform).
Kto zhvillime kaprcyen shum pengesa t mdha dhe rezultatet n spektroskopin
Raman u ringjalln n kontekstin e analizave kimike.
Disa shtje t rndsishme q ndodhen nn studimet Raman jan ilustruar n
figurn 3.3.dhe 3.4. Kur drita monokromatike me energji h0 ndesh materien, q mund t
jet n gjendje t gazt, t lngt apo t ngurt, ekziston nj mundsi q ajo t prhapet
me t njjtn frekuenc. Nqoftse objekti n studim, pr shembull nj molekul, sht
m e vogl se gjatsia e vals, prhapja sht e tipit Rayleigh (si sht paraqitur n
figurn 3.3). Gjendja fillestare nuk sht domosdoshmrisht gjendja kuantike e vrtet e
molekuls, por mund t konsiderohet si nj shtrembrim pr nj koh t shkurtr i nj reje
elektronesh, shkaktuar nga lkundjet e fushs elektrike t drits. Drita blu mund t
prhapet n mnyr m eficente sesa drita e kuqe dhe prhapja Rayleigh sht
prgjegjse pr dritn blu n qiell. Reja (grupi, tufa) elektroneve n molekul sht
gjithashtu e perturbuar nga vibrimi i molekuls dhe sht i mundur bashkveprimi i
lkundjeve vibruese dhe optiks, drejtuar nga prhapja Rayleigh. Prhapja Raman sht
treguar n figurn 3.3 n t ciln prhapja e fotonit ka nj energji t vogl nga nj sasi t
njjt me transicionin e vibrimit hl.
Figura 3.3 Nivelet energjitike

Nqoftse ndodh q molekula t jet n nj gjendje t ngacmuar vibrimi kur nj
foton shprhapet, fotoni mund t fitoj energji n shprhapje, drejtuar nga prhapja
Raman e anti-Stokes. Kurbat Raman Stokes dhe anti-Stokes jan pozicionuar n mnyr
simetrike rreth kurbave Rayleigh, por intensitetet e tyre jan shum t ndryshm me
prjashtim kur energjia e vibrimit sht e ult.
Absorbimi IR, ndryshe i quajtur FT-IR (infra e kuqe me transformim Fourier) ose
absorbimi IR i mesm, gjithashtu varet n vibrimin e molekulave (si sht treguar n
figurn 3.3). Megjithse spektroskopia Raman kontrollon tranzicionin e vibrimit n
mnyr indirekte nga shprhapja e drits, zhvendosjet Raman kan t njjtin nivel t
energjis s absorbimit FT-IR dhe n disa raste merret e njjta energji. Roli i shprhapjes
Raman dhe FT-IR sht i ndryshm por informacioni kimik pr to sht i njjt.
38
Diferenca m e rndsishme midis absorbimit dhe shprhapjes Raman sht propabiliteti.

Pr shembull, nj mostr tipike e marr pr eksperiment t absorbimit, absorbon 90% t
drits, por vetm 1 nga1010 e fotoneve mund t kalojn n shprhapjen Raman.
Energji
Intensiteti
Zona
elektronike
e ngacmuar
Figura 3.4 Nivelet energjitike lidhur me burimin e rrezatimit 785 dhe 514.5nm mbi nj
mostr fluoreshente. Shkalla e energjis dhe intensiteti nuk jan t njjta. Intensiteti i
fluoreshencs sht disa rende m i lart sesa shprndarja Raman.
Pengesa m e madhe e prdorimit t spektroskopis Raman sht efekti i dobt.
Problemi i dyt i spektroskopis Raman sht nj tjetr efekt si, fluoreshenca. Drita e
dukshme tipike e prdorur pr spektroskopin Raman para viteve 1986 shpesh ngacmon
fluoreshencn pr interes analitik n papastrti. Fluoreshenca nuk sht nj proes i
shprhapjes dhe emetimi i floureshencs nga shum lngje apo materiale t ngurt nuk
kan nj struktur vibruese. Figura 3.4 tregon nivele energjitike dhe emetimin e
fluoreshencs krahasuar me shprhapjen Raman. Madje fluoreshenca e dobt mund t
jet m e fort se shprhapja Raman. Me teknologjin e para viteve 1986 dhe me
ngacmimin n 400-650 nm drit, n analizat analitike dhe t papastrtis s nj mostre
pengonin vrojtimet n shprhapjen Raman n fraksione t mdha t mostrs me rndsi
praktike. Prandaj, shmangia e fluoreshencs ishte kritikuar n dobi t spektroskopis
Raman pr aplikime praktike.
Figura 3.5 bn nj krahasim t Raman, FT-IR dhe spektrave NIR pr polistirenin.
Si do t diskutohet m posht, teknikat e absorbimit NIR jan nj arsye e zhvillimit t
spektrometrave Raman.
Spektoskopia e afrt-infra e kuqe sht nj tjetr teknike e rndsishme n
kontekstin e zhvillimit analitik t spektoskopis Raman. Metoda sht n prgjithsi
referuar n NIR, pavarsisht nga pshtjellimi NIR-Raman. Absorbimi NIR sht bazuar
n kombinimin e bandave t tranzicionit IR-t mesm (figura 3.3). Megjithat, energjia e
lart e fotonit t prfshir n absorbimin NIR, transmetohet nga fibrat optike dhe
39
materiale t zakonshme optike dhe metoda ka avantazhe t dukshme n przgjedhjen e

mostrave dhe instrumenteve.
frekuenca cm-1
Figura 3.5 Krahasim i spektrave Raman, IR dhe NIR pr polistirenin. Si shihet shkalla
e intensiteteve sht shum e ndryshme me absorbimin NIR shum m t dobt se
absorbimi FT-IR. N kt rast prqendrimi i polistirenit n NIR dhe Raman (PS i ngurt)
sht m i lart se prqendrimi i FT-IR (tretur n KBr)
3.1.3. Degradimi polimerve

Degradimi dhe grryerja e polimerve dmton paraqitjen dhe vetit e ktyre
materialeve. Nn kushte ekstreme mund t ndodh q t digjen ose produktet volatile t
largohen. Spektroskopia infra e kuqe mund t prdoret pr t shpjeguar mekanizmin e
degradimit t polimerve duke identifikuar dhe prcaktuar sasin e produkteve t
degradueshm.
Mekanizmat m t rndsishm t degradimit t polimerve prfshijn fotooksidimin dhe termo-oksidimin. Kto mekanizma rezultojn n formimin e
komponimeve t tilla si karbonilated dhe hidroksilated, t cilt mund t identifikohen
duke prdorur spektrat infra t kuqe respektivisht n zonat, 19001500 cm-1 dhe 3800
3100 cm-1. Nqoftse do t ekzistonin produkte komplekse t oksiduara, do t
komplikoheshin mjaft valt e absorbimit infra t kuq. Gjithsesi, produktet e oksiduar
mund t identifikohen duke trajtuar polimerin e oksiduar me gaz reaktiv si, SF4 ose NH3.
Nj proes i till devijimi konverton produktet e oksiduara dhe sjell nj modifikim pasues
n bllokimin e valve infra t kuqe.
Roli i spektroskopis infra t kuqe n degradimin e polimerve sht ilustruar n
aplikimin e mekanizmave termo dhe foto-oksidim n polietilen. Gjat proesit t termooksidimit t polietilenit kemi formimin e komponimeve karboksil. Kur mostrat e
oksiduara trajtohen me nj alkal, n nj gjatsi vale 1715 cm-1 shprndahet dhe
rivendoset n nj peak t dallueshm n 1610 cm-1.
40
3.2. MIKROSKOPIA ELEKTRONIKE ME SKANIM, SEM

N shum fusha t kimis, shkencs s materialeve, t gjeologjis dhe t
biologjis sht shum e rndsishm njohja e gjendjes dhe karakterizimi i siprfaqeve t
trupave t ngurt. Metoda klasike q prdorej pr studimin e siprfaqeve ishte
mikroskopia optike, e cila prdoret gjersisht edhe sot. Por rezolucioni i mikroskopis
optike kushtzohet nga efektet e difraksionit, n gjatsi shumfishe t gjatsis t vals s
drits. N ditn e sotme sigurohet nj informacion i kompletuar nprmjet metodave t
mikroskopis elektronike. Dy metodat m t rndsishme jan mikroskopia me skanim
elektronik (scanning electron microscopy SEM) dhe mikroskopia e transmisionit
elektronik (transmission electron microscopy). Gjithashtu metoda t rndsishme n
karakterizimin e siprfaqeve jan edhe mikroskopia me skanim tunel (scanning tunneling
microskopi STM) dhe mikroskopia e forcave atomike (atomic force microscopy AFM).
Edhe pse mikroskopit e skanimit dhe transmisionit elektronik kan shum ngjashmri,
mikroskopia elektronike me skanim na jep imazhe morfologjike vetm pr siprfaqen, si
ato q duken me sy t lir. N t kundrt mikroskopia e transmisionit elektronik shqyrton
(kontrollon) edhe strukturn e brendshme t materialeve t ngurta dhe na jep
informacione rreth mikrostrukturs, q nuk jan t dukshme me sy t lir. Si do t
shpjegohet edhe m posht, do t fokusohemi n prdorimin dhe marrjen e imazheve nga
mikroskopi elektronik me skanim.
Pr marrjen e nj imazhi SEM, nj rreze elektronesh e fokusuar godet mbi
siprfaqen e nj materiali t ngurt duke e skanuar n mnyr palindromike. Kshtu
rrezja e elektroneve: (1) skanon siprfaqen n vij t drejt (drejtimi x), (2) rikthehen n
pozicionin fillestar dhe (3) zhvendoset posht n drejtimin Y n nj distanc standarde.
Ky proces prsritet derisa skanohet zona e dshiruar e siprfaqes. N mikroskopt
elektronik me skanim elektronet e prapashprndara dhe sekondare kapen dhe prdoren
pr t ndrtuar imazhin SEM. Pr analiz kimike shum instrumenta modern SEM kan
edhe detektor t rrezeve X, me an t t cilave mundsohet prcaktimi cilsor dhe sasior
nga fluoreshenca e rrezeve X.
3.2.1. Mikroskopia Elektronike e Polimerve

N ditt e sotme mikroskopia elektronike me skanim (SEM) sht nj teknik
shum e prhapur e cila prdoret n shum laborator industrial. Gjithashtu kjo metod
prdoret pr studime dhe projekte krkimore. Avantazhet e SEM jan rezolucioni i lart
lateral, thellsi t madhe fokusimi dhe thjeshtsia e kryerjes s mikroanalizave me rreze
X.
SEM prdoret shpesh n shkencn materiale, duke prfshir ktu edhe fushn e
polimerve, pr t shpjeguar strukturn mikroskopike ose pr t ndar fazat e ndryshme
nga njeratjetra. N kt pjes t studimit do t shpjegohet bashkrendimi dhe mnyra e
veprimit t SEM, duke marr n konsiderat mikroskopt standard.
3.2.2. Spektroskopia e shprndarjes s energjis e bazuar n emetimin e

Rrezeve X
41
Spektroskopia e shprndarjes s rrezeve X e bazuar n emetimin e Rrezeve X

(Energy-dispersive X-ray spectroscopy, EDS ose EDX) sht nj teknik analitike e cila
prdoret pr analizn elementare ose karakterizimin kimik t mostrs. Nj nga variantet e
spektroskopis s fluoreshencs s rrezatimit X, e cila mbshtetet n investigimin e
mostrs nprmjet bashkveprimit midis radioaktivitetit elektromagnetik dhe lnds,
sht duke analizuar emetimin e rrezeve X nga lnda n prgjigje t goditjes me grimca
t ngarkuara. Kapaciteti karakterizues vjen kryesisht si pasoj ku do element ka nj
struktur atomike unike e cila lejon rrezet X, q jan karakteristike, q struktura atomike
e nj elementi t identifikohet n mnyr unike nga nj tjetr. Pr t stimuluar emetimin
e rrezeve X karakteristike nga nj mostr, nj tuf me energji t lart me grimca t
ngarkuara, si jan elektronet ose protonet ose tufa me rreze X, fokusohen n mostrn q
do t studiohet. Si prfundim, atomet n mostr ndodhen n gjendjen baz, elektronet n
nivelet energjetike diskrete ose kufijt e mbshtjells elektronike afr brthams. Tufa
rnse mund t eksitoj nj elektron n mbshtjelln e brendshme, duke e nxjerr at nga
mbshtjella, ndrkoh q krijohet nj hapsir elektronike nga vendi ku ndodhej m par
elektroni. Nj elektron q ndodhet n mbshtjelln e jashtme me energji t lart mund t
lirohet n formn e rrezeve X. Numri dhe energjia e rrezatimit X t emetuar nga nj
mostr mund t matet nga nj spektrometr q mat shprndarjen e energjis. Duke qen
se rrezet X jan karakteristike dhe ndrmjet dy shtresave ekzistojn ndryshime t
theksuara energjetike n strukturn atomike t elementit nga e cila ato emetohen, ka
lejon matjen e prbrjes elementare t mostrs.
3.3.
DIFRAKSIONI I RREZEVE X
Difraksioni i rrezeve X (XRD) sht nj metod eksperimentale pr

karakterizimin e materialeve. Metoda XRD prdoret pr t identifikuar fazat kristaline t
prbrsve, si edhe pr t matur vetit e tyre strukturore. XRD sht nj metod shum e
thjesht dhe e sigurt pr identifikimin cilsor t substancave kristaline inorganike dhe
organike. Gjithashtu metoda XRD prdoret pr t prcaktuar shkalln e kristalinitetit t
materialeve, prcaktimin e parametrave t rrjets dhe vendosjen tre dimensionale t
atomeve, orientimet dhe deformimet. Nj nga postulatet m t rndsishme t t gjitha
metodave t rrezeve X sht efienca e njjt e shprndarjes t rrezeve X nga zonat
kristaline dhe amorfe. Postulati i dyt tregon se polimeri ekziston si dy faza definitive
(kristaline dhe amorfe), me modele karakteristike t shprndarjes pr seciln faz.
3.3.1. Parimi dhe metodika e rrezeve X

Nj mnyr e bashkveprimit t rrezeve X me elektronet e lnds mund t
shkaktoj dukurin e shprndarjes s rrezatimit q njihet me emrin difraksion i rrezeve X.
Kur shprndarja e rrezeve X ndodhet nga nj lnd me ndrtim kristalor t rregullt,
athere ndodh dukuria e interferencs kostruktive t tyre sepse largsit ndrmjet
qendrave t shprndarjes jan t t njjtit rend madhsie me vlerat e gjatsive t valeve t
rrezatimit rns.
Pr difraksionin e rrezeve X prdoret formula Brag:
n=2dsin
(3.1)
- sht kndi i rrezeve X n siprfaqen e kristalit.

42
Rrezet do t pasqyrohen nga kristalet e lnds n qoft se do t plotsohet kushti:
sin
n*
2*d
(3.2)
Metodat q bazohen n difraksionin e rrezeve X kan pasur dhe vazhdojn t ken

prdorim shum t gjr n studimet e strukturs s lndve kristalore dhe molekulave t
ndrlikuara.
Figura 3.6 Difraksioni i rrezeve X nga nj kristal.

Metodat me difraksion t rrezeve X prdoren pr analizat cilsore dhe n raste t
veanta prdoren pr analiza sasiore. Analiza cilsore bazohet n difraksionin specifik t
rrezeve X nga lndt kristalore duke matur pozicionet e vijave t difraksionit t rrezeve X
dhe intesitetit relativ t tyre. Mund t bhet prcaktimi cilsor i prmbajtjes s lndve t
ndryshme n nj przierje. Neprmjet matjes s kndve t difraksionit 2 mund t
gjendet vlera e d-s q jan karakteristike pr lndt kristalore. Nj nga prdorimet
kryesore t difraktometris s rrezeve X sht prcaktimi i strukturs kristaline.
Dimensioni dhe gjeometria e celuls elementare zgjidhen nga pozicionet kndore t peakeve t difraksionit, ndrsa arranxhimi i atomeve brenda celuls elementare sht i lidhur
me intensitetet relative t ktyre peak-eve.
3.4. DENSITETI DHE GRAVITETI SPECIFIK ASTM D792-ISO

1133
Graviteti specifik prkufizohet si porcioni i peshs q jep vllimi i materialit
ekuivalent me vllimin e ujit n temperatur t qndrueshme. Temperatura e duhur pr t
prcaktuar gravitetin specifik t nj pjese t plastikave t ricikluara sht 230C.
Metodika
Kjo metod sht e prshtatshme pr peleta ose copa t vogla polimerike , ku krkohet t
prdoret:
Nj peshore analitike
Piknometr 50 ml me tub kapilar
Desikator
Termometr
Termostat
43
Ky test fillohet duke peshuar piknometrin bosh n nj peshore analitike, ku m

par ai sht lar, thar n thermostat n temperaturn 1050C dhe sht ftohur n
desikator. Mbushim piknometrin me alkool izopropilik (2-propanol) dhe e vendosim n
nj banjo uji pr 10 minuta derisa t arrihet nj ekuilibr termik dhe m pas e peshojm.
Pasi e kemi zbrazur, lar dhe thar piknometrin, hedhim 1.5 g polietilen (PE) t pastr
dhe shtojm 2-propanol deri n shenjn e tarimit t piknometrit. E vendosim n banjo uji
pr 10 min, e thajm nga jasht piknometrin dhe e peshojm. Kt procedur e ndjekim
dhe pr stadet e tjera t polietilenit t ricikluar.
Graviteti specifik llogaritet me an t ksaj formule:
g.specifik
a
(b a m)
(3.3)
ku: a-pesha e mostrs

b-pesha e piknometrit me 2-propanol
m-pesha e piknometrit me 2-propanol dhe mostr.
Densiteti llogaritet duke shumzuar gravitetin specifik me densitetin e 2-propanolit.
Densiteti i 2-propanol = 0.78gr/cm3
3.5.
MASA MOLEKULARE
Masat molekulare t polimerve jan shum t mdha dhe ka nj shprndarje t

tyre n baz t gjatsis t zinxhirve, t cilat varet nga kushtet e polimerizimit.
Shprndarja e masave molekulare mund t ket nj influenc t madhe n vetit e
polimerve, kshtu q sht e nevojshme zbatimi i metodave t ndryshme pr ta
specifikuar dhe llogaritur kt shprndarje. Kto metoda bazohen n parime t ndryshme,
duke dhn rezultate t ndryshme n llogaritjen e mass molekulare. Kshtu q sht e
nevojshme dhe specifikimi i mnyrs t llogaritjes t mass molekulare mesatare si me
baz numrin, peshn ose viskozitetin. M posht jepen dy mnyrat dhe metodikat e
llogaritjes t mass molekulare mesatare.
3.5.1. Masa molekulare mesatare viskozimetrike

Masa molekulare mesatare viskozimetrike e nj polimeri mund t prcaktohet
prmes matjes s viskozitetit t tretsirs s polimerit me an t viskozimetrit t
Ostwaldit.
44
Shenja e
siprme
Shenja e
poshtme
Figura 3.7 Kapilari Ostwald

Nga viskozimetri i Ostwaldit merret koha e rrjedhjes t tretsirs s polimerit dhe
t tretsit t pastr. Nga kto t dhna gjendet viskoziteti specifik, i cili lidhet me kohn e
rrjedhjes n kt mnyr:
t t0
0
sp
t0
0
( 3.4 )
ku: tkoha e rrjedhjes t tretsirs s polimerit

tkoha e rrjedhjes s tretsit t pastr
Viskoziteti specifik sht nj madhsi e cila varet nga masa molekulare dhe
prqendrimi. N rastin e prdorimit t viskozimetrit t Oswaldit duhet q t varet vetm
nga masa molekulare prandaj veprojm si m posht:
sp
C
red
( 3.5)
Merret nj vler tjetr e cila quhet viskoziteti i reduktuar. N prqndrime t vogla

varsia e viskozitetit ndaj prqndrimit sht lineare dhe vlera e vetme q nuk varet nga
prqndrimi sht viskoziteti karakteristik i cili gjendet:
lim
c 0
sp
(3.6)
Kjo vler e viskozitetit zvendsohet tek ekuacioni i Mark-Houwink:
K M a
( 3.7)
K dhe a jan dy konstantet e Mark-Houwink dhe jan specifike pr do kombinim tretspolimer.
3.5.2. Masa molekulare mesatare n numr prcaktuar me metodn e

osmozs
Fenomeni i osmozs sht kalimi i vetvetishm i tretsit t pastr pr n tretsir,
t ndar nga nj membran gjysm-prshkuese. Membrana prshkohet vetm nga tretsi
45
dhe jo nga substanca e tretur n t. Presioni osmotik, , sht presioni q duhet t

aplikohet n tretsir pr t shmangur kalimin e tretsit. Osmoza prdoret sidomos pr
prcaktimin e mass molekulare duke matur presionin osmotik, kryesisht t
makromolekulave.
Studimi termodinamik i osmozs tregon se n ekuilibr, potenciali kimik i tretsit
duhet t jet i njjt n t dyja ant e membrans. Potenciali kimik i tretsit zvoglohet
nga lnda e tretur, por rivendoset vlera e tij e fillimit nga aplikimi i presionit. Si
tregohet m posht, barazimi nnkupton se pr tretsira t holluara presioni osmotik jepet
nga ekuacioni i Vant Hoff-it:
B RT
(3.8)
Ku B nB / V sht prqndrimi molar i tretsirs.

N ann e tretsit t pastr potenciali kimik i tretsit, n presionin p, sht A* (p).
N ann e tretsirs, potenciali kimik zvoglohet nga prania e lnds s tretur, e cila
redukton fraksionin molar t tretsit nga 1 n xA. Megjithat, potenciali kimik i A-s rritet
pr shkak t presionit t madh, p + , q ushtron tretsira. N ekuilibr potenciali kimik i
A-s sht i njjt n t dy ant, dhe mund t shkruajm:
*A p A x A , p
(3.9)
Duke marr parasysh pranin e lnds s tretur, ekuacioni shkruhet si m posht:
A ( x A , p ) A* ( p ) RT ln x A
(3.10)
Vlersimi i efektit t presionit mund t shprehet si m posht:
*A ( p ) A* ( p)
p
p
Vm dp
(3.11)
ku Vm sht vllimi molar i tretsit t pastr A. Kur kombinohen t tre ekuacionet

fitojm:
RT ln x A
p
p
Vm dp
(3.12)
Shprehja na lejon q t llogaritim presionin shtes , i cili duhet t aplikohet n

tretsir pr t vendosur potencialin kimik t tretsit n vlern e tij fillestare dhe kshtu t
vendoset ekuilibri n dy ant e membrans gjysm-prshkuese. Pr tretsirat e holluara,
lnxA mund t zvendsohet me ln(1-xB)-xB. Ne gjithashtu mund t supozojm se kufiri i
presionit n integrim sht shum i vogl saq volumi molar i tretsit mbetet konstant. N
kt mnyr, Vm mund t mbahet jasht integrimit, duke dhn :
RTxB Vm
(3.13)
Kur tretsira sht e holluar, xB nB / nA . Pr m tepr nAVm V .
46
Meqnse presioni osmotik sht lehtsisht i matshm dhe i dukshm, osmometria

aplikohet n matjen e mass molekulare t makromolekulave, si proteinave dhe
polimerve sintetik. Presioni osmotik pr kto tretsira shprehet n kt mnyr:
J RT {1 B J ...}
(3.14)
Termi shtes merr parasysh joprsosmrin, konstantja empirike B quhet ndryshe

koefiienti virial osmotik.
Metodika
Presioni osmotik matet n nj seri prqndrimesh, c, dhe nj diagram e varsis
s /c kundrejt c prdoret pr t prcaktuar masn molekulare t polimerit. Ne prdorim
ekuacionin e msiprm ku [J]=c/M dhe c sht prqndrimi n g/ml i polimerit dhe M
sht masa molekulare. Presioni osmotik sht i lidhur me presionin hidrostatik
nprmjet ekuacionit =gh, ku g=9.81 ms-2. Me kt zvendsim, fitohet ekuacioni:
h
RT
c gM
RT RTB
Bc
...
c .....
1
2
M
gM gM
(3.15)
Prandaj pr t gjetur M, varsia e h/c ndaj c, shprehet me an t nj vije t drejt e cila

ndrpret boshtin e RT/gM n c=0.
3.6.
INDEKSI I RRJEDHJES - MFI ASTM D 1138- ISO 1183
Shkalla e rrjedhjes n masn e polimerit matet n gram pr 10 minuta dhe kjo

vler njihet si Indeksi i rrjedhjes s shkrirjes ose MFI i polimerit.
Metodat e testeve dhe koncepti i projektimit baz t aparaturs q prdoret pr
prcaktimin e vlerave MFI jan pranuar n mnyr universale dhe standartet e ndryshme
ndrkombtare bazohen n kt metod q sht rn dakord pr testimin.
Me fjal t thjeshta, polimeri futet n cilindr t nxehur paraprakisht n nj
temperatur t caktuar. Nj cilindr i peshuar vendoset n krye t cilindrit dhe pas nj
periudhe kohe fillestare q lejon polimerin t kthehet n gjendje t shkrir (i njohur si
cikli i nxehjes paraprake), matet sasia e polimerit q kalon prmes gryks. Kjo mund t
bhet n dy mnyra. Pas nj intervali kohe t caktuar dhe m pas duke peshuar at q
del kshtu q pas 10 minutash t llogaritet MFI. Ose, duke regjistruar kohn q i duhet
pistonit pr t zbritur nga nj distanc e prcaktuar, q jep shkalln e rrjedhjes
volumetrike, dhe duke shumzuar rezultatin e densitetit t polimerit n temperaturn e
testimit dhe duke konvertuar kt n nj periudh 10 minuta, prfitohet MFI.
3.6.1. Koha e para-nxehjes dhe hedhja e polimerit n cilindr

Pr t siguruar prsritjen e rezultateve t testimeve, t gjitha standartet
ndrkombtare specifikojn q distanca e lvizjes s pistonit, pr t ciln do t matet
koha e nxjerrjes, duhet t filloj n nj distanc t vendosur, menjher nga fillimi i
47
gryks deri n fund t siprfaqes s pistonit. Pr t vrojtuar vendosjen e sakt t pistonit,

vendosen shenja referimi n piston n mnyr t till q kur ato t prputhen me fillimin
e cilindrit, pozicioni i fundit t pistonit relativ me fillimin e gryks t jet n pozicionin
fillestar t specifikuar. Para se t fillohet me testet MFI cilindri me pistonin duhet t
lejohen t qndrojn pr 15 minuta n temperaturn e testimit. Kjo nuk sht e nevojshme
pr cdo test pasardhs. Koha nominale e para-nxehjes e lejuar pr polimerin prpara
realizimit t matjeve, sht 6 minuta sipas Standarteve Britanike ose atyre ISO dhe 7
minuta sipas standarteve ASTM. Gjithsesi, mund t ket raste kur nevojitet koh paranxehjeje m e gjat. N t tilla raste, duhet t konfirmohet q koha shtes e polimerit nuk
ndikon n strukturn ose karakteristikat e rrjedhjes s materialit dhe raportet e testimit
duhet t theksojn ndryshimet n parametrat e testimit.
sht e rndsishme q t prcaktohet sasia e duhur e polimerit q do t ngarkohet
n cilindr. Nse ngarkohet shum polimer, kur t prfundoj cikli i para-nxehjes,
pozicioni i pistonit do t jet mbi pozicionin fillestar t prcaktuar. N rast t kundrt, kur
ngarkohet m pak polimer, pistoni do t jet posht pozicionit fillestar. Ndonjher sht
e vshtir me disa polimer t matsh saktsisht sasin e duhur t polimerit q duhet t
hidhet n cilindr. N t tilla situata, sht e pranueshme t prpiqesh pr t rregulluar
pozicionin e pistonit, duke pasur kujdes q do rregullim t bhet brenda 4 minutave t
para t ciklit t para-nxehjes. Nse ritmi i zbritjes s pistonit sht shum i ult, mund t
ushtrohet pak presion shtes me dor ose t rritet pak pesha pr t prshpejtuar lvizjen e
pistonit. Nse pistoni po lviz shum shpejt, peshat q veprojn mbi t mund t mbahen
pr pak koh.
Kur hidhet polimeri n cilindr, sht e rndsishme t sigurohemi q kampioni i
testit sht i paketuar mir dhe i jepet nj shtys e vogl me dor pr t shmangur cdo
bllokim ajri pr t eleminuar flluskat n rrjedhje.
3.7.
VETIT MEKANIKE TESTI I TRHEQJES NJ-AKSIALE
Shum materiale gjat prdorimit t tyre i nnshtrohen forcave ose ngarkesave.

N kto situata duhet t njihen karakteristikat e materialit q t projektohen elementt e
bra prej ktij materiali n mnyr q t mos ndodh ndonj deformim m i madh ose
kputje. Sjellja mekanike e materialit reflekton relacionet ndrmjet deformimit ose
reagimit t tij ndaj ngarkess ose forcs s aplikuar. Veti mekanike t rndsishme jan
rezistenca, fortsia, plasticiteti dhe shtangsia. Vetit mekanike t materialeve maten
duke ndrtuar me kujdes eksperimente laboratori q riprodhojn sa m shum t jet e
mundur kushtet e prdorimit. Faktort q duhet t merren n konsiderat prfshijn
natyrn e ngarkesave t aplikuara, zgjatjen e tyre n koh si dhe kushtet e mjedisit.
Ngarkesa mund t jet n trheqje, n ngjeshje, n prerje dhe madhsia e saj mund t jet
konstante me kohn ose mund t ndryshoj n mnyr t vazhdueshme. Gjithashtu
temperatura e prdorimit mund t jet nj faktor i rndsishm.
3.7.1. Sjellja Sforco Deformim

Vetit mekanike t polimerve specifikohen me shum nga parametrat q jan
prdorur pr metalet si: moduli i elasticitetit, kufiri i rrjedhshmris dhe qndrueshmria
48
n trheqje. Pr shum nga materialet polimer testi i thjesht sforcim-deformim prdoret

pr karakterizimin e disa prej parametrave mekanik. Karakteristikat mekanike t
polimerve, pr pjesn m t madhe, jan shum t ndjeshme ndaj shpejtsis s
deformimit, temperaturs, natyrs kimike t mjedisit (prania e ujit, oksigjenit, tretsve
organike etj). Ka tre mnyra kryesore se si mund t aplikohet nj ngarkes: n trheqje,
n ngjeshje dhe n shkarje. Nj nga testet mekanike m t prgjithshme sforco-deformim
realizohet n trheqje. Prova deformohet zakonisht deri n kputje, me nj rritje graduale
t ngarkess n trheqje q aplikohet n nj bosht, i cili zakonisht shtrihet n aksin e gjat
t provs. T dhnat regjistrohen si ngarkesa ose forca ndaj zgjatjes. Karakteristika forcdeformim varet nga dimensioni i provs. Pr t minimizuar kt faktor gjeometrik,
ngarkesa dhe zgjatimi normalizohen n parametrat sforco inxhinierike (ose thjesht sforco)
dhe deformim inxhinierik ose deformim relativ. Sforco inxhinierike prcaktohet nga:
F
A0
(3.16)
ku: F sht ngarkesa e astit e aplikuar pingul ndaj seksionit trthor t provs (e matur n
njuton N) dhe sht seksioni trthor origjinal i provs para aplikimit t ngarkess. Njsia
e sforcos sht megapaskal Mpa. Deformimi inxhinierik ose deformimi relative
prcaktohet nga:
l l0 l
(3.17)
l0
l0
ku: l0 sht gjatsia e provs para aplikimit t ngarkess dhe l sht gjatsia e astit.
l quhet deformimi i zgjatjes. Deformimi sht pa njsi.
N figurn 3.8 jan paraqitur tre tipe t ndryshme tipike t sjelljes sforcimdeformim pr materialet polimer.
Kurba A ilustron sjelljen sforcim-deformim pr nj polimer t thyeshm,

meqnse ai thyhet gjat deformimit elastik. Sjellja pr materialet plastike, kurba B sht
e ngjashme me at t gjetur pr materialet metalike; deformimi fillestar sht elastik, i cili
ndiqet nga rrjedhja dhe nj rajon i deformimit plastik. Prfundimisht, deformimi i
shprehur nga kurba C sht totalisht elastik.
Moduli i elasticitetit (i quajtur moduli i trheqjes ose shpesh thjesht modul pr
polimert) dhe plasticiteti n prqindje zgjatjeje prcaktohen pr polimert n t njjtn
mnyr si dhe pr metalet. Pr polimert plastik (kurba B figura 3.8 ) pika e
rrjedhshmris merret tek maximumi i kurbs, e cila ndodhet tamam pas mbarimit t
rajonit linear-elastik.
49
Sforco(psi)
Sforco(Mpa)
deformim
Figura 3.8 Sjellja sforco-deformim pr polimert e thyeshm (kurba A); polimert

plastik (kurba B); dhe polimert me elasticitet t lart (elastomert, kurba C)
Modulet e elasticitetit pr polimert e lart elastik mund t jen t ulta sa 7MPa,
por dhe t larta sa 4GPa pr disa polimer shum t fort. Qndrueshmrit maksimale n
trheqje pr polimert jan t rendit 100 MPa ndrsa pr disa aliazhe metalesh 4100
MPa.
3.7.1.1.
Moduli i Young-ut - moduli i elasticitetit
Shkalla e deformimit t nj strukture varet nga madhsia e sforcove t vendosura.

Pr shum materiale q jan sforcuar n trheqje dhe n nivele relativisht t ulta, sforcoja
dhe deformimi jan proporcional. Pra:
(3.18)
Ky sht ligji Hooke dhe E sht moduli i elasticitetit ose moduli Young.
Deformimi quhet elastik kur sforcoja dhe deformimi relativ jan proporcional,
ose e thn ndryshe, kur varsia sht lineare. Pjerrsia e ksaj kurbe sht moduli i
elasticitetit E. Madhsia e modulit t Young-ut jep elasticitetin e polimerit. Ky modul
mund t mendohet si nj shtangsi ose rezistenc e materialit pr deformimin elastik. Sa
m i madh t jet moduli i elasticitetit aq m e madhe sht shtangsia e materialit.
Moduli i elasticitetit sht shum i varur nga temperatura. Me rritjen e temperaturs
moduli i elasticitetit zvoglohet. N shkall atomike, deformimi elastik manifestohet n
ndryshime t vogla t distancs ndratomike dhe n tendosjen e lidhjeve ndratomike. Si
pasoj, madhsia e modulit t elasticitetit sht mas e rezistencs ndaj ndarjes t
atomeve fqinj, d.m.th e forcave t lidhjes ndratomike. Pr shum materiale, deformimi
sht elastik vetm pr deformime relative deri n 0.005. Nse materiali deformohet mbi
kt pik ather deformimi nuk sht proporcional me sforcon ose e thn ndryshe ligji
Hooke nuk ka m vnd. N kto raste ka vnd nj deformim permanent, i pakthyeshm
ose plastik. Tranzicioni nga elastik n plastik pr shum metale sht gradual, reflekton
nj kurbatur n fillim t deformimit plastik e cila rritet shpejt me rritjen e sforcos. Nga
kndvshtrimi atomik, deformimi plastik i korrespondon kputjes s lidhjeve me fqinjt
50
atomik origjinal dhe riformimit t lidhjeve me fqinj t rinj meqnse nj numr i madh
atomesh ose molekulash lvizin n lidhje me njera tjetrn. Pas ndrprerjes s sforcos ato
nuk rikthehen n pozicionet e tyre origjinale. Mekanizmi i ktij deformimi sht i
ndryshm pr materialet kristaline dhe amorfe. Pr trupat e ngurt kristaline deformimi
realizohet sipas proesit t rrshqitjes, i cili prfshin lvizjen e dislokimeve. Deformimi
plastik tek trupat e ngurt jokristaline ndodh sipas mekanizmit t rrjedhjes viskoze.
3.7.1.2.
Rrjedhshmria dhe kufiri i rrjedhshmris
Shum struktura projektohen q t sigurohet vetm deformim elastik kur zbatohet

nj sforcim. Por duhet t njihet niveli i sforcimit kur fillon deformimi plastik, pra kur
fillon proesi i rrjedhshmris.
elastik
plastik
sforco
sforco
kufiri i siprm i
rrjedhshmerise
kufiri i poshtm i
rrjedhshmris
deformim
deformim
Figura 3.9 Sjellja sforco deformim e materialeve

Pika e rrjedhshmris prcaktohet si fillimi i jolinearitetit n lakoren e figurs 3.9
a, e quajtur kufiri i proporcionalitetit P. N disa raste ky kufi i proporcionalitetit nuk
prcaktohet dot me saktsi. Marrveshja q bhet n kt rast sht: ndrtohet nj vij
paralele me pjesn elastike t lakores n deformim relativ 0.002. Sforcimi q i
korrespondon prerjes s ksaj vije me lakoren -, q bie n zonn plastike, prcaktohet
si kufiri i rrjedhshmris y . Ktu prcaktohen kufiri i siprm dhe kufiri i poshtm i
rrjedhshmris. Si kufi i rrjedhshmris merret mesatarja e sforcimit q lidhet me kufirin
e poshtm t rrjedhshmris.
3.7.1.3.
Qndrueshmria n trheqje
Pas rrjedhshmris, sforcimi i nevojshm pr t vazhduar deformimin plastik

rritet deri n nj maksimum dhe zvoglohet deri n thyerjen eventuale. Qndrueshmria
n trheqje TS (MPa) sht sforcimi n maksimumin e lakores sforcim-deformim. Kjo i
korrespondon sforcimit maksimal q mund t mbaj nj struktur n trheqje. Nse ky
sforcim zbatohet dhe ruhet ather ndodh thyerja. I gjith deformimi deri n kt pik
sht uniform n t gjith zonn e ngushtuar t mostrs. N kt sforcim maksimal
51
sforco
formohet nj ngushtim ose qaf n disa pika dhe deformimi i mtejshm vazhdon si n
figurn 3.10. Thyerja ndodh n kt qaf. Qndrueshmria n thyerje i korrespondon
sforcimit n thyerje.
deformim
Figura 3.10 Paraqitja skematike e kurbs sforco-deformim pr nj polimer gjysm

kristalin. N t prfshihen edhe disa nga fazat e deformimit
52
KAPITULLI IV
PJESA EKSPERIMENTALE
Gjat punimit ton u morrn pr studim materiale t ndryshme plastike si
polietilen PE, polistiren PS dhe polipropilen PP n form t pastr dhe t ricikluar.
Studimi ton u fokusua n dy drejtime. Drejtimi i par prfshinte studimin e materiale
plastike t ricikluara dhe krahasimin me materiale plastike t pastr t t njjtit lloj. Pr
kt qllim u morrn n studim polietilen i pastr dhe pes lloje polietileni t ricikluar.
Polietileni u zgjodh si materiali m i prdorur plastik dhe pr shkak t larmishmris t
produkteve q prodhohen prej tij. Drejtimi i dyt prfshinte riciklimin n shkall
industriale t materialeve plastike si polietilen, polistiren dhe polipropilen dhe studimin e
ndryshimeve strukturore dhe t vetive fiziko-mekanike gjat cikleve t riciklimit.
Materialet plastike u siguruan n formn e granulave nga kompani q operojn n tregun
shqiptar dhe m konkretisht nga fabrika e riciklimit Everest Kashar dhe fabrika e
riciklimit dhe prodhimit t produkteve plastike Deteralba Sh.p.k Pogradec.
4.1. STUDIMI I MATERIALEVE PLASTIKE

Pr studimin e materialeve plastike t ricikluara u morrn pr analiz pes lloje t
ndryshme polietileni t ricikluar, ku katr prej tyre prdoreshin si qese pr qllime
transporti ndrsa i pesti si kuti shprndarse n instalimet elektrike. Dallimi i tyre bhej
lehtsisht nga ngjyra. Gjithashtu u morr pr studim edhe polietilen industrialisht i pastr,
me qllim evidentimin e ndryshimeve mikrostrukturore dhe t vetive fiziko-mekanike me
mostrat e ricikluara. T gjitha llojet e polietilenit u siguruan n formn e granulave. N
tabeln 4.1 jepen llojet e polietilenit t ndara sipas ngjyrs, duke prshkruar edhe formn
edhe prdorimet e secils prej tyre.
Table 4.1 Lista e mostrave PE t analizuara, t prshkruara sipas ngjyrs, forms dhe
prdorimit.
No Mostra
Ngjyra
Forma
Prdorimi
PE industrialisht i
pastr
Bardh
Qese plastike
Paketim
PE ricikluar
Kuqe
Qese plastike
Paketim
PE ricikluar
Gri
Qese plastike
Paketim
PE ricikluar
Blu
Qese plastike
Paketim
PE ricikluar
Bardh-gjysm
Qese plastike
Paketim
Kuti shprndarse
Inst. elektrike
transparente
6
PE ricikluar
Bardh-opake
Hapi i par prfshinte evidentimin e polietilenit si element baz n t gjitha

mostrat dhe mundsin e prcaktimit t aditivve n mostrat e ricikluara. Si metodik u
zbatua fillimisht ajo e spektroskopis t vibrimit; infra e kuqe FT-IR dhe Raman.
53
N spektroskopin e vibrimit infra t kuqe ndikon n nj shkall t madhe forma

dhe madhsia e materialit. Kshtu pr marrjen e spektrave IR granulat e polietilenit u
shndrruarn n form pellete t holl. Pr kt arsye u prdor nj pres hidraulike Perkin
Elmer n temperatur mbi 200C mbi temperaturn e shkrirjes. Temperatura e shkrirjes pr
polietilenin (~1200C) u morr nga literatura. Sasia e polietilenit e prdorur pr formimin e
peletave ishte e rendit 0.02 0.03gr. Diametri i peletave ishte 13mm. Peletat u lan t
kristalizohen gradualisht deri n temperatur dhome. N figurat m posht jepen granulat
polimerike, peletat e formuara dhe prdorimet e gjasht mostrave t polietilenit.
.
Figura 4.1 Granula PE t pastr, peleta PE dhe qeset e paketimit PE
Figura 4.2 Granula e PE t kuq, peleta PE dhe qeset e paketimit PE
Figura 4.3 Granula PE gri, peleta PE dhe qeset e paketimit PE
54
Figura 4.4 Granula PE blu, peleta PE dhe qeset e paketimit PE
Figura 4.5 Granula PE e bardh gjysm-transparent, peleta PE dhe qeset e paketimit PE
Figura 4.6 Granula Pe e bardh-opake, peleta PE dhe kutit e shprndarjes PE

Pr formimin e peletave t polietilenit u prdor edhe nj metod e dyt me tretje
dhe riprecipitim (dissolutionreprecipitation technique). Sasi prej 4 gr polietileni u tret n
20 ml toluen n 1100C pr rreth 60 minuta n nj got Enlenmeyer 500ml me ndihmn e
nj prziersi magnetik me termostat. M pas tretsira u ftoh dhe u derdh n nj got
Enlenmeyer e mbushur me n-hekzan (jo-trets). Raporti toluen-hekzan ishte 1:3.
Polietileni u riprecipitua, m pas u shpla dhe u tha n temperatur 800C pr 10 or.
Polietileni i prftuar ishte n formn e pudrs. Me ndihmn e press hidraulike u formuan
peleta polietileni. Forca e ushtruar n pres ishte rreth 7-8 ton.
55
Pr marrjen e spektrave Raman u prdorn t njjtat peleta. Metoda Raman

bazohej n marrjen e informacionit nga rrezja e kthyer pas (back-scattering method) dhe
trashsia e peletave nuk ndikonte n spektrat Raman. T dyja metodat jan joshkatrruese dhe peletat e formuara mund t prdoreshin edhe m pas.
Pajisja q u prdor pr spektroskopin infra t kuqe ishte spektrometri me
transformim Fourier Perkin Elmer GX1 me software prkats Spectrum pr prpunimin
dhe llogaritjen e t dhnave. Rezolucioni i instrumentave ishte 4cm-1. Spektrometri
Perkin Elmer GX1 merrte spektra n t gjith intervalin infra t kuq, por ne u fokusuam
n zonn e mesme nga 4000cm-1 deri n 400cm-1. Numri i akumulimeve pr t reduktuar
zhurmn ishte 10.
Mikrospektrometri Raman q u prdor pr marjen e spektrave Raman ishte i llojit
Renishaw RamaScope RM1000 me gjatsi vale t rrezatimit lazer 633nm (kuq), i pajisur
me mikroskop optik Leica DMLM (x5, x20, x50, x100). Spektrat u prpunuan me
software-in GRAMS.
Figura 4.7 Spektrometri Perkin Elmer GX1 dhe Mikrospektrometri Raman me mikroskop
optik
Informacioni i marr nga spektrat FT-IR dhe Raman evidentonte polietilenin n t
gjashta mostrat, ndrkoh q prcaktimi i aditivve ishte i vshtir pr shkak t
mbivendosjes t peak-eve dhe intensitetit t ult t tyre n spektrat FT-IR dhe pr shkak
t fluoreshencs t lart n materialet e ricikluara n spektrat Raman.
Duke par q prcaktimi i aditivve me metodat e msiprme paraqiste vshtirsi
ather aplikuam dy metoda t tjera pr prcaktimin e tyre. E para ishte mikroskopia
elektronike me skanim SEM, ku nga studimi i siprfaqes mund t prcaktohen prbrsit
e huaj n strukturn e polietilenit si dhe defektet strukturore. E pajisur dhe me sistemin e
shprndarjes t energjis EDS mikroskopia elektronike me skanim jep informacion edhe
pr prbrjen kimike t elementve n struktur. Mnyra e dyt ishte ajo e difraksionit t
rrezeve X ku nga difraktogramat e marra mund t llogariten prbrsit mineral, organik
ose inorganik kur kta ishin n mbi 5%. Gjithashtu metoda XRD jep informacion edhe
pr strukturn kristaline t materialit.
Pr studimin siprfaqsor t materialeve plastike u prdor mikroskopi elektronik i
skanimit SEM JEOL6380LV i cili ka mundsi fokusimi nga 10 deri n 300000 her pr
studimin morfologjik t materialeve. Mundson gjithashtu marrjen e imazheve me
56
rezolucion t lart t elektroneve sekondare (secondary electrons) dhe elektroneve te

prapashprndara (backscattered electrons).
SEM-i sht i pajisur me nj sistem shprndarjeje t energjis EDS (energy
dispersive X-ray system, EDS of Oxford Instruments) i cili bazohet n emetimin e
rrezeve X gjat rrezatimit elektronik. Me ndihmn e ktij instrumenti bhet analiza
cilsore dhe sasiore e elementve kimik. Sistemi mundson edhe prshkrimin e
shprndarjes t elementve (element mapping). N rastin ton sht e mundur vetm
analiza cilsore sepse aditivt kan deprtuar n materialet polimerike, kshtu q sht e
pashmangshme analiza e przierjes. Pr do pelet polietileni u bn t paktn tre
fokusime n pozicione t ndryshme dhe u analizuan gjith elementt e huaj q shfaqeshin
n struktur.
Pr t prcaktuar aditivt dhe pr t vlersuar shkalln e kristalinitetit t peletave
PE u prdor difraktometri Brucker D8. Peletat u skanuan n grad 2 nga 2 deri n 40
grad me shpejtsi 0.02 grad/sekond. Prpunimi i difraktogramave u krye me softwarein Eva Version 12, i cili mundsonte identifikimin automatik t prbrsve organik,
inorganik si edhe t mineraleve.
Figura 4.8 Mikroskopi elektronik me skanim SEM JEOL6380LV i pajisur me sistemin e

shprndarjes t energjis EDS dhe Instrumenti i difraksionit t rrezeve X XRD me
difraktometrin prkats
Pasi u evidentua polietileni si elementi baz n t gjitha mostrat, pasi u konkludua

n prmbajtjen e aditivve n t dhe pasi u studiua edhe struktura kristaline e mostrave
PE, ather hapi tjetr ishte prcaktimi i vetive fiziko-mekanike t tyre dhe ndikimi i
aditivve n to. Ndr vetit fizike q u prcaktuan ishte densiteti, graviteti specifik dhe
indeksi i rrjedhjes. Llogaritja e mass molekulare mesatare me metodn e osmozs dhe
viskozimetris n materialet e ricikluara paraqiste vshtirsi sepse n tretsirat polimerike
kishte prmbajtje aditivsh q sedimentonin ose qndronin pezull n tretsir, t cilt
perngonin funksionimin normal t membrans gjysm-prshkuese dhe bllokonin
kapilarin Ostwald.
Densiteti dhe graviteti specifik u prcaktuan me piknometr dhe peshore analitike.
Si lng u prdor 2-propanol dhe uj i distiluar. Procedura q u ndoq u bazua n standartin
ASTM D 792 ISO 1183. Indeksi i rrjedhjes u prcaktuan me pajisjen RayRan Seria
57
6MPA sipas standartit ASTM D1238-ISO 1133. Pr do material plastik prcaktohej

sasia n gram, temperatura dhe ngarkesa q do t ushtrohej.
Figura 4.9 Kapilari Ostwald, piknometri dhe peshorja analitike, aparatura e indeksit t
rrjedhjes RayRan Seria 6MPA
Hapi tjetr ishte prcaktimi i vetive mekanike si: moduli i elasticitetit, kufiri i
rrjedhshmris, qndrueshmria n trheqje dhe ,kur ishte e mundur, rezistenca n
kputje. Mostrat polimerike u shndrruarn n shufra t holla duke modifikuar pajisjen e
indeksit t rrjedhjes. Eksperimentet u kryen n laboratorin e akredituar t Inxhinieris
Tekstile n UPT. U prdor testi i trheqjes nj aksiale n njrin kah me ndihmn e
pajisjes Model YG026B. T dhnat forc-zgjatim u shndrruarn n sforco dhe deformim
inxhinierik, duke reduktuar faktort siprfaqe trthore dhe gjatsi fillestare.
Figura 4.10 Aparatura e testit t trheqjes

Duke u bazuar tek t dhnat e indeksit t rrjedhjes u zgjodhn tre mostra,
respektivisht at me indeksin e rrjedhjes m t ult, m t lart dhe nj mesatare dhe m
pas kto mostra u ricikluan deri n gjasht stade. U prdor nj proces riciklimi pilot duke
modifikuar pajisjen e indeksit t rrjedhjes pr marrjen e shufrave polimerike t holla.
Grirja u krye me mulli universal. U prdor edhe nj teknik e dyt grirjeje; polimert u
ngrin n azot t lngt pr rreth 15 minuta dhe m pas u thrmuan duke prftuar material
t imt n form pudre. Ideja e riciklimit t plastikave me prmbajtje aditivsh lindi pr t
kuptuar ndikimin e aditivve n degradimin e polimerve t ricikluar.
58
4.2. RICIKLIMI I MATERIALEVE PLASTIKE DHE STUDIMI I

NDRYSHIMEVE T VETIVE FIZIKO-MEKANIKE
Drejtimi i dyt i punimit ton ishte riciklimi n shkall industriale i materialeve
plastike industrialisht t pastra deri n katr stade dhe studimi i ndryshimeve t
mikrostrukturs dhe vetive fiziko-mekanike t tyre. Materialet q u zgjodhn pr tu
ricikluar ishin polietileni, polistireni dhe polipropileni. Edhe n kt rast materialet u
siguruan nga kompanit q operojn n tregun shqiptar, n formn e granulave. Procesi i
riciklimit q u prdor ishte ekstrudimi dhe sasia e lnds t par ishte rreth 2-3 kg pr do
stad. Pas do stadi u morrn kampion me qllim prcaktimin e vetive fiziko-mekanike t
polietilenit, polistirenit dhe polipropilenit dhe studimin e ndryshimeve q psojn ato
gjat riciklimit.
4.2.1. ZHVILLIMI I PROCESIT T RICIKLIMIT
Ekstruderi industrial i prdorur lihet afrsisht rreth 2 or pr t arritur
temperaturat e caktuara. Pr prcaktimin e temperaturave t ekstruderit u morrn pr baz
edhe matjet fillestare t indeksit t rrjedhjes. Pr t treja materialet plastike u zbatuan
kto temperatura (si jepen edhe n figur): T1= 240C, T2= 230C, T3= 220C, T4=
210C. Gjat procesit t ekstrudimit kishte modifikime t vogla n temperatura, n
rangun 100C, dhe n shpejtsin e rrjedhjes.
240
230
220
210
Figura 4 .11 Paraqitja e kontrollit t temperaturave n ekstruder

N hinkn e ekstruderit u hodh rreth 2 kg material plastik i pastr industrialisht.
Materialet plastike iu nnshtruan procesit t shkrirjes dhe pas nj kohe t caktuar nga
pjesa fundore e ekstruderit (stampa) doln shufra t holla me diametra t ndryshm. Pas
prfundimit t procesit t riciklimit shufrat u lan q t ftohen deri n temperaturn e
ambjentit.
Shufrat e dala nga stadi i par i prpunimit i nnshtrohen procesit t coptimit. Pr
kt qllim sipas natyrs s materialit plastik prdoren bluars universal ose coptues me
thika. N rastin ton u prdor grirsi me thika.
Pas prfundimit t procesit t grirjes materiali plastik i grir grumbullohet n
rezervuarin q ndodhet n pjesn fundore t grirsit. Materiali i grir hidhet n hinkn e
59
ekstruderit duke filluar kshtu stadin e par t riciklimit. Kjo procedur ndiqet pr t
gjitha stadet e riciklimit.
Figura 4.12 Paraqitja e shufrave t PE (majtas) dhe PS (djathtas) t renditura

sipas stadeve t riciklimit
Pas do stadi riciklimi u morrn shufra polimerike dhe material i grir me qllim
prcaktimin e vetive fiziko-mekanike. Vetit fizike prfshijn densitetin, gravitetin
specifik, indeksin e rrjedhjes, viskozitetin dhe masn molekulare mesatare.
Pr llogaritjen e viskozitetit dhe mass molekulare mesatare viskozimetrike u
prdor kapilari Ostwald. Temperaturat e llogaritjes u morrn nga literatura dhe
temperaturat ishin t ndryshme pr t tre materialet. Kshtu pr polietilenin dhe
polipropilenin si trets u prdor ksileni, temperatura e przierjes ishte 140-1500C dhe
temperatura e matjeve ishte 800C, ndrsa pr polistirenin si trets u prdor tolueni,
przierja n temperatur dhome dhe matjet u kryen n 300C. Pasi u prcaktua viskoziteti,
me an t formuls Mark-Houwink, u prcaktua edhe masa molekulare mesatare
viskozimetrike. Gjithashtu, duke u bazuar tek metoda e osmozs, u prcaktua masa
molekulare mesatare n numr. Kshtu u prgatitn t paktn katr tretsira n
prqendrime m pak se 2 gram polimer/100ml trets dhe u prcaktua presioni osmotik
pr seciln prej tyre.
Nj rol t rndsishm n marrjen e vlerave t sakta luan prgatitja e membranave
gjysm-prshkuese, ku ato u trajtuan me toluen, izopropanol dhe uj t distiluar n
prqendrime t ndryshme.
Ndr vetit mekanike prmendim: modulin e elasticitetit, kufirin e rrjedhshmris
dhe qndrueshmrin n trheqje.
Ve vetive fizike dhe mekanike, u studiua dhe mikrostruktura me spektroskopin
infra t kuqe dhe Raman, me qllim vzhgimin dhe prcaktimin e degradimit t t tre
llojeve polimerike pas do stadi riciklimi. Prgatitja e peletave u krye si n procedurn e
prshkruar m lart.
Studimi i strukturs siprfaqsore t ktyre materialeve, me qllim evidentimin e
ndonj materiali t huaj n struktur, u krye edhe me mikroskop optik. U prdor
mikroskop i polarizuar XJP 300 me programin TS View Version 1.0.0.1 dhe kamera
60
Sony TCC 8.1. Mostrat polimerike pr analiz u morrn nga pajisja e indeksit t
rrjedhjes. Prmasat e tyre ishin 10 mm t gjata me diametr mesatar afrsisht 10 mm. M
pas kto mostra u zmeriluan, poliruan dhe atakuan. U morrn mikrofoto me reflektim
dhe polarizim n knd 00 pr do mostr t pastr dhe t ricikluar.
61
KAPITULLI V
REZULTATE DHE DISKUTIME
5.1. STUDIMI I MATERIALEVE PLASTIKE T RICIKLUAR
Hapi i par i studimit ishte evidentimi i materialeve plastike t pastra dhe t
ricikluara t siguruara nga kompanit q operojn n tregun shqiptar. Pr shkak t
prmbajtjes n aditiv dhe ndarjes jo efiente para procesit t riciklimit, evidentimi i
materialeve plastike t ricikluara me metodat klasike, si ajo e flotimit apo e djegies,
paraqet pasaktsi. Kshtu pr evidentimin e materialeve plastike u prdorn fillimisht
metodat spektroskopike t vibrimit: infra t kuqe FT-IR dhe Raman. Kshtu gjasht
mostrat e polietilenit, nj industrialisht e pastr dhe pes t ricikluara, u analizuan me
spektroskopin FT-IR dhe Raman dhe spektrat e prftuara paraqiten m posht.
5.1.1. STUDIMI I POLIMERVE ME SPEKTROSKOPIN FT-IR DHE RAMAN
Spektrat FT-IR dhe Raman pr polietilenin industrialisht t pastr
120
100
Intensity
80
60
40
20
0
4000
3500
3000
2500
2000
W avenum ber cm
1500
1000
500
-1
Figura 5.1 Spektra infra e kuqe FT-IR e polietilenit industrialisht t pastr
N spektrin FT-IR dallohet prezenca e polimerit baz t polietilenit. Tre grupet e

peak-eve t spektrave, respektivisht pr gjatsi vale 2916.5 - 2855.3cm-1, 1492.21466.1cm-1 dhe 749.5-723.33cm-1 rezultojn nga absorbimet e lidhjeve C H dhe C C
t polietilenit n zonn infra t kuqe. N tabeln m posht jepen detajisht t gjitha
frekuencat e vibrimit pr polietilenin me densitet t ult kristalin.
62
Tabela 5.1 Frekuencat karakteristike t LDPE kristaline

Numri valor
Intesiteti
720
731
888
890
908
964
990
1050
1176
1375
1457
1463
1473
2850
2857
2874
2899
2924
2960
Funksioni
Shum i fort
Shum i fort
Shum i dobt
Shum i dobt
Mesatare
Shum i dobt
Dobt
Shum i dobt
Shum i dobt
Dobt-mesatar
Shum i dobt
Shum i fort
Shum i fort
Shum i fort
Shum i fort
Dobt
Shum i fort
Shum i fort
Dobt
CH2 lkundje
CH2 lkundje
Grupi viniliden
CH3 lkundje
Grupet fundore t vinilit
Lidhje dyfishe trans
Grupet fundore t vinilit
CH2 prdredhje
CH2 tundse
CH3 prkulje simetrike
CH3 prkulje asimetrike
CH2 prkulje
CH2 prkulje
CH2 trheqje simetrike
CH2 trheqje asimetrike
Nj studim m i detajuar u realizua me spektroskopin Raman. N figurn 5.2

paraqitet spektri Raman i polietilenit industrialisht t pastr.
25000
PE C LEAN
Intensity
20000
15000
10000
5000
4000
3500
3000
2500
2000
W avenum ber cm
1500
1000
500
-1
Figura 5.2 Spektri Raman pr polietilenin industrialisht t pastr

Si shihet n grafikun e figurs 5.2 spektri Raman identifikon polietilenit si
materialin kryesor. N zonn C-H t spektrave Raman t polietilenit (2700 3000 cm-1)
dallohen dy vibrimet predominuese t grupit metil >CH2, trheqja jo-simetrike dhe ajo
63
simetrike (dy protone godasin donjrin prej dy atomeve karbon n do njsi

prsritse). Meqnse polietileni ngurtsohet n shkall t lart kristaline n celul
elementare qendrsimetrike ai prmban dy zinxhir molekulare. Nga lvizja e protoneve
q do t bashkveprojn energjit e vibrimit do t ndahen dhe do t shfaqin kurba shtes
n spektrat infra t kuqe dhe Raman. Ky sht nj komplikim shtes q i detyrohet
bashkveprimin midis lidhjeve CH, dhe deformimeve t kombinimeve t lidhjeve >CH2
(1410 1480cm-1). Pr polietilenin prkulja vibruese e zinxhirit strukturor ndodh
afrsisht ne 1300cm-1 dhe vrehet vetm me spektrat Raman. Kjo sht e dukshme n
formn kristaline dhe kurba zgjerohet pr struktura amorfe. Trheqja e lidhjes >C-C<
ndahet dhe shfaqet n dy zona me gjatsi vale 1061 dhe 1127cm-1 dhe dallohet vetm n
spektrat Raman. Spektrat Raman, sikundr edhe ato infra t kuqe, shfaqin nj kurb t
dobt n gjatsi vale afrsisht n 1375cm-1 q i atribuohet mnyrs t mbivendosjes t
fundit t grupeve t metilit edhe pse jan n numr shum t vogl. Kjo veori sht
shum e rndsishme n rastet kur grupet e fundm kontrollojn veti t rndsishme t
materialeve.
Nga analiza e spektrit Raman nuk vrehet prezenca e ndonj peak-u, ve atyre t
polietilenit, duke identifikuar polietilenin si t pastr.
Spektrat FT-IR dhe Raman pr polietilenin ngjyr t kuqe
100
80
Intensity
60
40
20
4000
3500
3000
2500
2000
W avenum ber cm
1500
1000
500
-1
Figura 5.3 Spektri FT-IR i polietilenit t ricikluar ngjyr t kuqe

Edhe n kt spektr FT-IR dallohen qart peak-et karakterizuese t polietilenit.
Shfaqja e peak-eve t tjera me intensitet t ult tregon pr prezencn e mbushsve n
strukturn e PE-s me nj prqindje t ult. Kto peak-e shfaqen m intensivisht n zonn
nn 1500cm-1, gj q tregon pr presenc kryesisht mineralesh n struktur.
64
35000
PE- RED
P E R E D - M O D IF IE D
30000
Intensity
25000
20000
15000
10000
5000
0
4000
3500
3000
2500
2000
W avenum ber cm
1500
1000
500
-1
Figura 5.4 Spektri Raman pr polietilenin e ricikluar ngjyr t kuqe

N figurn 5.4 jepet spektri Raman i polietilenit t ricikluar me ngjyr t kuqe. Si
vrehet (kurba lart) kemi nj zhvendosje t background-it, tregues ky pr riciklimin e tij.
Duke modifikuar spektrin prkats (spektri posht) u vrejt prsri prania e peak-eve
respektive t polietilenit si n zonn 2700 3000 cm-1, 1410 1480 cm-1 dhe at n 1300
cm-1. Gjithashtu kemi pranin e shume peak-eve t tjera me intesitet t ult, kryesisht n
zonn nn 1500cm-1, tregues pr prezencn e aditivve n strukturn e polietilenit. Duke
analizuar spektrat FT-IR dhe Raman u konkludua n prmbajtje aditivsh, por pa patur
nj analiz kimike fillestare trendi i gabimit n evidentimin e tyre sht i lart pr shkak
t intensitetit t ult t kurbave dhe mbivendosjes t tyre.
Spektrat FT-IR dhe Raman pr polietilenin e ricikluar ngjyr gri
100
80
Intensity
60
40
20
4000
3500
3000
2500
2000
W avenum ber cm
1500
1000
-1
Figura 5.5 Spektri FT-IR i polietilenit t ricikluar ngjyr gri

65
500
Nga analiza e peak-eve t spektrit FT-IR u evidentua lnda baz e polietilenit, si

dhe prezenca e disa peak-eve t tjera me intensitet t ult si pasoj e prezencs t lndve
t huaja. Pr studim m t detajuar u analizua spektri Raman.
PE GRAY
P E G R A Y M O D IF IE D
250000
Intensity
200000
150000
100000
50000
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
W a v e n u m b e r c m -1
Figura 5.6 Spektri Raman pr polietilenin e ricikluar ngjyr gri

Nga analiza e spektrit Raman u vrejt nj zhvendosje e background-it dhe
mungesa e peak-eve t polietilenit. Vrehet gjithashtu prania e disa peak-eve nn zonn
1150cm-1, gj q tregon pr prmbajtje mineralesh. Prania e aditivve dhe mundsia e
shkalls t lart t riciklimit t polietilenit ngjyr gri shkaktojn problem n marrjen e
spektrave Raman pr shkak t fluoreshencs t lart. Pr marrjen e spektrave Raman pr
polietilenin gri krkohet rreze lazer me intesitet m t lart.
Spektrat FT-IR dhe Raman pr polietilenin e ricikluar ngjyr blu
100
Intensity
80
60
40
20
4000
3500
3000
2500
2000
W avenum ber cm
1500
1000
-1
Figura 5.7 Spektri FT-IR e polietilenit t ricikluar ngjyr blu

66
500
Edhe nga ky spektr FT-IR, nga shfaqja e peak-eve, u evidentua polietileni si

material baz, si dhe shfaqja e disa peak-eve t tjera me intensitet t ult q tregojn pr
pranin e elementve t huaj. Nj konkluzion m t sakt pr prmbajte aditivsh dhe
shkalln e riciklimit na e jep spektri Raman n vijim.
120000
100000
P E B LU E
P E B LU E M O D IFIE D
Intensity
80000
60000
40000
20000
0
4000
3500
3000
2500
2000
W avenum ber cm
1500
1000
500
-1
Figura 5.8 Spektri Raman pr polietilenin e ricikluar ngjyr blu

Edhe pr spektrin Raman pr polietilenin e ricikluar ngjyr blu kemi nj
zhvendosje t background-it dhe mosshfaqjen e peak-eve respektive t polietilenit, si
shkak i fluoreshencs t lart. Prania e aditivve dhe shkalla e lart e fluoreshencs
evidentohet nga peak-et me intesitet t ult nn 1100cm-1.
Spektrat FT-IR dhe Raman pr polietilenin e ricikluar ngjyr t bardh-transparente
Edhe n spektrin FT-IR t figurs 5.9 polietileni evidentohet si material baz.
Prania e peak-eve t tjer, ve atyre t polietilenit, rezultojn me intesitet m t ult. Kjo
evidentohet edhe nga spektri Raman i figurs 5.10.
67
100
80
Intensity
60
40
20
4000
3500
3000
2500
2000
1500
W avenum ber cm
1000
500
-1
Figura 5.9 Spektri FT-IR i polietilenit t ricikluar ngjyr t bardh gjysm transparente
80000
PE W T
P E W T M O D IF IE D
70000
60000
Intensity
50000
40000
30000
20000
10000
0
4000
3500
3000
2500
2000
W avenum ber cm
1500
1000
500
-1
Figura 5.10 Spektri Raman pr polietilenin e ricikluar ngjyr t bardh gjysm

transparente
N rastin e polietilenit t ricikluar ngjyr t bardh gjysm transparente kemi nj
zhvendosje m t ult t background-it dhe shfaqjen e peak-eve respektive t polietilenit
n spektrin Raman. Prania e aditivve vrehet nga prania e peak-eve t tjer. Kshtu
mund t konkludohet se shkalla e riciklimit t polietilenit ngjyr t bardh t ricikluar
sht m e ult dhe sasia e aditivve t shtuar sht m e vogl.
68
Spektrat FT-IR dhe Raman pr polietilenin e ricikluar ngjyr t bardh-opake
Intensity
40
20
0
4000
3500
3000
2500
2000
W avenum ber cm
1500
1000
500
-1
Figura 5.11 Spektri FT-IR i polietilenit t ricikluar ngjyr t bardh opake

Nga analiza e spektrit FT-IR vrehet prania e nj numri t madh peak-esh, ve
atyre t polietilenit. Gjithashtu peak-et e shfaqura, q nuk prfaqsojn polietilenin, kan
intesitete t larta, gj q tregon pr nj sasi t konsiderueshme aditivsh n strukturn e
polietilenit ngjyr t bardh opake. Ky konkludim ngelen pr tu vrtetuar edhe nga
spektrat Raman. Gjithashtu peak-u kryesor i polietilenit n zonn ~3100cm-1 paraqet nj
gjersi t madhe. N kt rast mund t ndikoj edhe kristaliniteti i mostrs, ve
prmbajtjesh t aditivve q mund t shfaqin peak-e n kt zon.
70000
60000
PE W D
P E W D M O D IF IE D
Intensity
50000
40000
30000
20000
10000
0
4000
3500
3000
2500
2000
W avenum ber cm
1500
1000
500
-1
Figura 5.12 Spektri Raman pr polietilenin e ricikluar ngjyr t bardh opake.

69
Shkalla e lart e riciklimit dhe prania e aditivve n sasira t mdha vrehet nga
zhvendosja e background-it dhe mosshfaqja e peak-eve respektive t polietilenit.
Prezenca e aditivve mund t vrehet edhe nga peak-et nn zonn 1500cm-1, por rolin
kryesor n shfaqjen e peak-eve t tilla, me munges informacioni, e luan shkalla e lart e
riciklimit dhe sasia e lart e aditivve. N spektrin Raman t figurs 5.12 kemi humbje
totale informacioni pr evidentimin e polietilenit.
Kshtu nga analiza e spektrave FT-IR u konkludua se spektroskopia infra e kuqe
FT-IR jep informacion t sakt pr identifikimin e polimerve, si pr ata t pastrtit ashtu
edhe pr ata t ricikluarit, por nuk sht nj metod e mir pr prcaktimin e shkalls t
riciklimit. Kjo vrehet edhe nga figura 5.13, ku paraqiten spektrat FT-IR pr t gjashta
mostrat e polietilenit. Diferencat n intesitetet e peak-eve pr t gjitha mostrat, tregues
pr shkalln e degradimit t polimerve, jan t paprfillshme, prve rastit t polietilenit
t ricikluar ngjyr t bardh opake. Gjithashtu konkludimi pr prmbajtje cilsore
aditivsh n polimer krkon fillimisht nj analiz kimike elementsh ose substancash.
ALL POLYETHYLENE SAMPLES

PE-WD
intensity
PE-WT
PE-BLUE
PE-GREY
PE-RED
PE-CLEAN
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
w a v e n u m b e r (c m -1 )
Figura 5.13 Spektrat FT-IR pr t gjitha mostrat e polietilenit

Nga analiza e spektrave Raman u vrejt nj zhvendosje e background-it pr
materialet e ricikluara, si edhe n disa raste mungesa e peak-eve t elementit baz. Kjo
pr shkak t fluoreshencs t lart q paraqitet si pasoj e riciklimit dhe prezencs t
aditivve n polimer. Kshtu, n t kundrt me spektroskopin infra t kuqe,
spektroskopia Raman sht treguese m e sakt prsa i prket shkalls t riciklimit, por
paraqet vshtirsi n evidentimin e materialit baz pr shkak t mosshfaqjes t peak-eve
respektive t tij kur ai sht i ricikluar ose ka prmbajtje t lart aditivsh.
Si prmbledhje spektroskopia infra e kuqe FT-IR sht nj metod e sakt n
identifikimin e materialeve plastike si t pastra ashtu edhe t ricikluara, si n rastin ton
70
t mostrave t ndryshme t polietilenit. Spektroskopia Raman paraqet vshtirsi n

identifikim e materialeve plastike t ricikluara, pr shkak t fluoreshencs t lart. N
kto raste krkohet burim energjie me intesitet m t lart. Por spektroskopia Raman
sht treguese pr prezencn e riciklimit, edhe pse kemi humbje informacioni nga
spektrat Raman pr shkak t mosshfaqjes t peak-eve respektive t polimerve. Prezenca
e aditivve shfaqet n t dyja metodat, por identifikimi i sakt i tyre krkon nj analiz
paraprake kimike. Kjo pr shkak t peak-eve me intesitet t ult dhe mbivendosjes t tyre.
5.1.2. STUDIMI I POLIMERVE ME MIKROSKOPIN ELEKTRONIKE ME
SKANIM T PAJISUR ME SISTEMIN E SHPRNDARJES T ENERGJIS
SEM-EDS
Duke prdorur mikroskopin elektronike me skanim SEM sht kryer studimi
siprfaqsor i peletave polimerike. Nga imazhet SEM u konkludua n prezencn e
aditivve t ndryshm n t gjitha mostrat e ricikluara. SEM-i i pajisur me sistemin e
shprndarjes t energjis EDS mundson prcaktimin e elementve kimik n strukturn e
polimerve. T gjitha matjet jan kryer mbi peletat polimerike. Pr do pelet sht
fokusuar n t paktn tre pozicione t ndryshme. Mbi njollat e shfaqura n mikrostruktur
u krye analiza me sistemin EDS. Nga analiza kimike e elementve u konkludua, duke u
bazuar edhe te literatura, n aditivt e prdorur. Nga literatura jan marr edhe ndikimet e
prdorimit t secilit aditiv n vetit e polimerit, t cilat jepen detajisht pr do aditiv.
M posht jepen imazhet kryesore SEM pr t gjashta mostrat e polietilenit si
edhe spektrat EDS mbi njollat e shfaqura n struktur.
SEM EDS Polietileni industrialisht i pastr
N figurn 5.14 tregohet mikrografi SEM i strukturs t pelets t polietilenit
industrialisht t pastr.
Figura 5.14 Mikrografi SEM i siprfaqes s polietilenit industrialisht t pastr

71
Si vrehet lehtsisht kemi shfaqjen e nj strukture uniforme polimerike me

ngjyr t errt, me pranin e disa njollave ngjyr t zbeht. Prania e tyre sht shenj
treguese pr pranin e elementve t huaj n mitrn e polietilenit. Pr vrtetsin e
pranis s elementve t huaj u b analiza e ktyre njollave me sistemin EDS.
Duke fokusuar mbi njollat n mikrostruktur dhe me ndihmn e spektrave t
rrezeve X u krye identifikimi i elementve kimik t huaj q ndodhen n strukturn e
polietilenit. Spektrat jepen n figurat q vijojn.
Figura 5.15 Spektri i rrezeve X i polietilenit industrialisht t pastr.

Duke analizuar spektrin u konkludua se, ve elementve t karbonit q jepen nga
kurbat kryesore, prania e elementve t tjer kimik sht shum e ult dhe e pamundur
pr tu prcaktuar.
Por pr t marr nj informacion akoma m t detajuar u kryen fokusime edhe n
pozicione t tjera t pelets dhe u analizuan prbrsit e huaj t strukturs. Disa spektra
q japin informacion shtes pr prmbajtjen kimike t polietilenit industrialisht t pastr
paraqiten m posht:
Figura 5.16 Spektrat ndihmse t rrezeve X t polietilenit industrialisht t pastr.

72
Nga fokusimet e bra vrehet prania n sasi shum t vogla t elementve kimik
si kaliumi, natriumi, oksigjeni, silici, hekuri, kalciumi, klori dhe kadmiumi. Prqindja e
tyre sht shum e ult, kshtu q ato nuk kan ndonj ndikim parsor n vetit e
polimerit.
SEM-EDS Polietileni i ricikluar i kuq
Peleta e kuqe gjat formimit paraqiste disa defekte strukturore n kufinjt e saj,
gj q evidentohej edhe me sy t lir. Megjithat fokusimet me mikroskopin elektronik t
skanimit u kryen afrsisht n qendr t pelets. Gjithsesi, duke u bazuar tek koha e
qndrimit dhe temperatura, u formuan peleta uniforme dhe nga analiza cilsore SEMXDS e tyre u morrn t njjtat rezultate.
Figura 5.17 Mikrografi SEM i siprfaqes t polietilenit t kuq

Imazhi SEM i elektroneve t prapashprndara BSE tregon prezencn e shum
elementve t huaj n mitrn e polietilenit t kuq. Veanrisht n qendr t figurs
shfaqet nj sasi e patretur dhe e kristalizuar n form dentritesh e aditivit. Nga imazhet e
SEM vrehet nj shprndarje e aditivve n t gjith siprfaqen e polietilenit.
Figura 5.18 Spektri i rrezeve X i polietilenit t kuq.

73
Nga analiza e spektrit EDS n strukturn e polietilenit mund t identifikohet

lehtsisht prania e elementve t huaj si kalcium, natriumi dhe oksigjeni.
Duke u bazuar edhe tek literatura, si aditiv mund t konkludohet se sht
prdorur karbonati i kalciumit CaCO3 dhe kloruri i natriumit NaCl. T dyja kto
substanca prdoren gjersisht si aditiv n materialet plastike.
Prania e karbonatit t kalciumit mundson mirmbajtjen e transparencs n
polimer, mban t pandryshuara vetit optike t polimerit, parandalon prerjen dhe palosjen
e shtresave t polimerit gjat procesit t ndarjes n makinerin e prpunimit, ofron
shprndarje shum t mir t grimcave tek do polimer (ofron dispersion t lart), rrit
porozitetin e siprfaqes s filmit t polimerit duke br t mundur rritjen e siprfaqes
aktive t tij. Prania e karbonatit t kalciumit ul kostot nse prdoret si zgjatues tek
polimeret, prmirson vetit fizike si fortsia dhe shtangsia. CaO3 ul nxehtsin e
djegies s produkteve t gatshme plastike dhe si pasoj e ksaj sjell reduktim t
konsumimit t energjis. CaCO3 ka gjithashtu cilsi shum t larta izoluese, rrit
rezistencn e plastiks prkundrejt drits dhe temperaturave t larta si dhe bn t mundur
mosndryshimin e ngjyrs s plastiks nn ndikimin e rrezeve UV (Ultra Violet). Kloruri i
natriumit mund t prdoret si agjent desorbimi n polimer. Gjithashtu ai ndikon edhe n
vetit mekanike t plastiks.
Nga analiza e spektrave t tjera vihet re prania edhe e elementeve te tjer si: klori,
alumini dhe natriumi por n sasi shum t vogla.
Figura 5.19 Spektri ndihms i rrezeve X i polietilenit t kuq q tregon pr pranin e

aluminit n sasi t vogl.
SEM EDS Poliethileni i ricikluar gri
Formimi i peletave u shoqrua fillimisht me defekte strukturore jo vetm prgjat
kufinjve t saj, por edhe prmes saj, q lidhen kryesisht me kohn jo t plot t qndrimit
t granulate dhe t ndonj bashkveprimi polietilen-aditiv. Kshtu mnyra e kalimit n
gjendjen viskoeleastike dhe e kristalizimit t polietilenit ndikonte direkt n formn e
peletave. Megjithat fokusimet fillestare me mikroskopin elektronik skanimi u bn larg
74
ktyre deformimeve. Gjithsesi edhe peletat e reja unifrome q u formuan dhan t njjtat
rezultate cilsore.
Figura 5.20 Mikrografi SEM i siprfaqes t polietilenit gri

Mikrografi SEM i figurs tregon pr prezencn e shum elementve t huaj dhe
shprhapjen prgjat gjith strukturs t polietilenit gri. Analizat e spektrave t rrezeve X
japin prmbajtjen e ktyre elementve.
Figura 5.21 Spektri i rrezeve X i polietilenit gri

Si vihet re nga spektri i rrezeve X n strukturn e polietilenit gjenden elementt
e kalciumit dhe t oksigjenit. Pra mund t thuhet se n qeset e polietilenit me ngjyr gri
sht prdorur karbonati i kalciumit si aditiv, i cili ndikon n vetit e polietilenit. Nga
75
analiza e spektrave t tjera dallohet prmbajtja n sasi t konsiderueshme e elementve t

tjer si silici dhe alumini.
Figura 5.22 Spektri ndihms i rrezeve X i polietilenit gri q tergon pr pranin e

aluminit dhe silicit
Dioksidi i silicit (SiO2 silica) prdoret gjersisht si aditiv n materialet plastike.
Silica ka koefient t ult t ekspansionit termik dhe shtangsi te lart. Grimcat e silics
nuk marrin flak dhe kan raport t ult analogjie (aspect ratio). Ve silics, elementi i
silicit mund t gjendet si mbushs i polimerve n materialet plastike n mineralin e
volastonitit (Wollastonite) me formul kimike CaSiO3. Prania e volastonitit prmirson
stabilitetin dimensional nprmjet rritjes s rezistencs n trheqe dhe prkulje, rrit
modulet e fleksibilitetit, prmirson vetit e fortsis dhe shtangsis, redukton tkurjen e
plastiks, ka nj koeficent t ult t zgjerimit termik linear, prmirson rezistencn ndaj
ngrohjes dhe prmirson plakjen e plastiks nga ngrohja. Prania e volastonitit n plastika
jep nj balanc midis prplasjes dhe shtangsis, si dhe nj reduktim n masn e skrapit.
SEM EDS Polietileni i ricikluar blu
Formimi i peletave t polietilenit ngjyr blu u shoqrua me shfaqjen e
mikroporeve n siprfaqe, gj q evidentohej lehtsisht edhe me sy t lir. Mikrografi
SEM i figurs n vijim tregon pr nj shprndarje t aditivve n t gjith strukturn e
polietilenit. Gjithashtu struktura e PE ka defekte strukturore q tregohet nga prania e
gropave t vogla.
76
Figura 5.23 Mikrografi SEM i siprfaqes t polietilenit blu

Nga spektri EDX dallohet prania e shum elementve kimik si: silici, alumini,
magnezi, hekuri, kalciumi dhe kaliumi dhe natriumi. Nga analiza kimike mund t
konkludohet se ve aditivve NaCl, CaCO3 dhe CaSiO3 sht prdorur dhe minerali i
talkut me formul kimike Mg3Si4O10(OH)2 dhe magnetiti Fe3O4, t cilt gjejn nj
prdorim t gjer si aditiv n materialet plastike.
Figura 5.24 Spektri i rrezeve X i polietilenit blu

Pas karbonatit t kalciumit, talku sht minerali m i prdorshm si mbushs n
materialet plastike. Duke qen i but dhe i rrshkitshm talku ka ndikim pak a shum t
njjt tek mitra e materialeve plastike si karbonati i kalciumit. Magnetiti rrit densitetin
dhe fortson vetit magnetike pr aplikime anti-statike ose me qndrueshmri t ult.
Nga analiza e spektrave t tjera vihet re prania e elementve si: squfuri, kaliumi
dhe natriumi n sasi shum t vogla, t cilat nuk kan ndonj efekt parsor n vetit e
polietilenit.
77
Figura 5.25 Spektri ndihms i rrezeve X i polietilenit blu q tregon pr pranin ve t

tjerash edhe t squfurit, kaliumit dhe natriumit
SEM EDS Polietileni i bardh-gjysm transparent
Formimi i peletave prej polietileni t bardh gjysm-transparente ishte uniform,
pa defekte strukturore.
Figura 5.26 Mikrografi SEM i siprfaqes t polietilenit t bardh gjysm-transparent

Imazhi SEM i figurs 5.26 jep nj pamje t qart t shprhapjes t aditivve n
strukturn e polietilenit. Prmasat e grimcave t aditivve tregojn pr nj tretje jouniforme.
78
Figura 5.27 Spektri i rrezeve X i polietilenit t bardh gjysm-transparent

Analiza e spektrave EDX jep prmbajtje elementsh si silici, kalciumi, oksigjeni,
dhe n sasi shum t vogla kalium, alumin dhe klor. Kshtu mund t themi se sht
prdorur karbonat kalciumi, silica dhe volastonit. Prezenca e klorit mund t vij edhe nga
prania e sasis shum t vogl t polivinil klorurit (PVC) n polietilen, nga ndarja jo
plotsisht efikase e materialeve plastike. Analiza e imazhit SEM nuk paraqet shfaqjen e
ndonj faze t re, si mund t ishte ajo e PVC-s. Kjo vrteton kshtu pranin shum t
vogl t sasis t klorit.
SEM EDS Polietileni i bardh-opak
Mikrografi SEM i figurs 5.28 tregon shprhapjen e aditivve n strukturn e
polietilenit. Nga ky fokusim nuk vihet re ndonj defekt brenda strukturs.
Figura 5.28 Mikrografi SEM i siprfaqes t polietilenit t bardh opak

79
Nga analiza e spektrit EDX vrehet prania e elementve kalium, brom dhe
oksigjen. Ngjyra e bardh opake mund ti detyrohet edhe aditivit t bromur kaliumit, i cili
sht nj pudr e bardh kristaline.
Figura 5.29 Spektri i rrezeve X i polietilenit t bardh opak

Imazhi SEM i figurs 5.30 tregon, ve pranis t mbushsave, edhe defektet n
struktur gjat formimit t peletave nga granulat. Nga kjo figur mund t nxirren
konkluzionet rreth ndikimit t temperaturs dhe kohs t zbutjes t granulave t
polietilenit pr formimin e peletave PE. Duke qen se temperatura e shkrirjes ishte e
njjt pr t gjitha granulat e polietilenit mund t konkludojm se koha e qndrimit n
rastin konkret nuk ka qen e mjaftueshme q polietileni i ricikluar opak t kalonte n
gjendjen viskozoelastike, nga ku mund t formohej me lehtsi peleta uniforme.
Figura 5.30 Mikrografi SEM i siprfaqes t polietilenit t bardh opak q tregon

prezencn e defekteve strukturore.
80
Nga analiza e spektrave t tjera EDX rezulton nj prmbajtje shum e ult e

elementve titanium, squfur dhe klor. Karbiti i titanim ka gjetur nj prdorim t gjer n
materialet plastike duke qen se ai rrit rezistencn abrasive t polimerve
Figura 5.31 Spektri ndihms i rrezeve X i polietilenit t bardh opak q tregon

prezencn e titaniumit
Duke prdorur TiC si aditiv materialet plastike jan m t lehta, mund t
prpunohet lehtsisht dhe kan rezistenc korodive m t lart. Grimcat e karbidit t
titanin mund t injektohen lehtsisht n mitrn polimerike t polietilenit. TiO2 n plastika
prdoret n trajt pigmenti dhe ka trajtn e pudrs s imt me ngjyr t bardh. Dioksidi i
titanit ka vetin e vecant q i jep plastiks bardhsi maksimale dhe opacitet. Duke qn
se n mostrn e analizuar m sipr sasia e Ti sht e vogl, rrjedhimisht edhe efekti i tij
n kt produkt do t jet i reduktuar.
Mikroskopia elektronike me skanim SEM, e pajisur me sistemin e shprndarjes t
energjis EDS, mundson edhe paraqitjen e shprndarjes t elementve kimik (element
mapping) si edhe nj analiz sasiore t tyre. Por n rastin ton, pr shkak t
bashkveprimeve kimike, kjo gj sht e pamundur.
Pasi konkluduan n prmbajtjen e aditivve n mostrat tona polimerike, qllimi
yn ishte ndikimi i tyre n kristalinitetin e strukturave. Pr studimin e kristalinitetit u
prdor metoda e difraksionit t rrezeve X (XRD). Metoda XRD mundson gjithashtu
evidentimin e polimerit baz, si dhe prmbajtjen n aditiv, kur kta jan n prqindje
mbi 5%. Por n rastin ton prcaktimi i aditivve paraqiste pshtirsi, pr shkak t
bashkveprimeve t aditivve gjat procesit t riciklimit. Gjithsesi jan br prpjekje pr
nj analiz cilsore dhe vrtetimin e aditivve t prcaktuar me metodn XRD me ato t
prcaktuara nga metoda SEM-EDS.
5.1.3. STUDIMI I POLIMERVE ME DIFRAKSIONIN E RREZEVE X
Pr t vlersuar shkalln e kristalinitetit t peletave PE, si edhe pr t prcaktuar
aditivt n materialet polimerike (polietilen - PE) u prdor difraktometri Brucker D8.
81
Peletat u skanuan n grad 2 nga 2 deri n 40 grad me shpejtsi 0.02 grad/sekond.

Prpunimi i difraktogramave u krye me software-in Eva Version 12, i cili mundsonte
identifikimin automatik t prbrsve organik, inorganik si edhe t mineraleve.
Gjithashtu u b edhe korektimi i kndit t difraktogramave, pr shkak t trashsis jo
standarte t peletave tona polimerike. Gjithashtu difraktogramat u krahasuan me
difraktogram standarte HDPE, si edhe me t dhnat standarte pr polietilenin pr kndet
2 t zonave kristaline dhe amorfe.
Figura 5.32 Difraktogram standarde HDPE

N figurat m posht jepen difraktogramat e prftuara nga peletat e polietilenit t
t gjashta mostrave. Nga analiza e tyre me software-in Eva u b e mundur prcaktimi i
aditivve n strukturn e polietilenit.
Duke iu referuar literaturs, polietileni paraqet 2 peak-e kryesore n 21.6 grad
(2) dhe n 23.8 grad, respektivisht pr indekset Miller hkl 110 (21.6) dhe 200 (23,8).
Difraktograma XRD e polietilenit t pastr
30 0
P E - c le a n
25 0
Intensity
20 0
15 0
10 0
50
0
5
10
15
20
25
30
35
Figura 5.33 Difraktograma e polietilenit industrialisht t pastr

82
40
Figura 5.33 paraqet difraktogramn pr polietilenin industrialisht t pastr.

Vrehet shfaqja e dy peak-eve respektive n knde 2 21.6 grad dhe 23,8 grad. Kjo
mundson identifikim e materialit baz t polietilenit. Nga analiza e mtejshme nuk
vrehet shfaqja e ndonj peak-u q mund t vrtetoj prezencn e ndonj prbrsi t huaj
n strukturn baz t PE, kjo n sasi m t vogl se 5%. Duke e krahasuar me spektrin
standart HDPE, vrehet q kurbat kan intesitet m t ult dhe gjersi m t lart, gj q
tregon pr pranin e nj zone amorfe n prqindje t lart.
Difraktograma XRD e polietilenit t ricikluar t kuq
Figura 5.34 paraqet difraktogramn e PE t kuq t ricikluar. Si vrehet kemi
shfaqjen e shum peak-eve me intesitet t ult. Forma jo-kristaline e PE-kuq si edhe
mbivendosja e peak-eve vshtirson analizn e sakt cilsore.
20
P E -re d
Intensity
15
10
10
15
20
25
30
35
40
Figura 5.34 Difraktograma e polietilenit t ricikluar ngjyr t kuqe (PE RED)

Gjithsesi nga analiza u vrejt prania e aditivve organik t acidit 4-aminobenzoik
me formul kimike C7H7NO2/H2NC6H4COOH dhe t pigmentit oranxh me formul
kimike C17H13ClN6O5. Kta prbrs organik, s bashku edhe me aditivt-mineral
ndikojn edhe n ngjyrn e shfaqur.
Prmbajtja e prbrsve inorganik dhe e mineraleve ishte e pamundur t bhej
pr shkak t prqendrimeve t tyre t vogla si edhe t shkalls t ult t kristalinitetit t
peletave PE-kuq. Shkalla e ult e kristalinitetit vrehet edhe nga intesitetet shum t ulta
t peak-eve dhe gjersis t madhe t tyre.
83
Difraktograma XRD e polietilenit t ricikluar gri

Figura 5.35 paraqet difraktogramn e PE t ricikluar ngjyr gri. Edhe n kt rast
vrtetohet polietileni si material baz. Shfaqja e peak-eve t tjer sht me intesitet shum
t ult pr shkak t prmbajtjes n prqindje t ult t aditivve. Gjithshtu vrehet nj
rritje e zons amorfe, n krahasim me at pastr.
700
P E -g ra y
600
Intensity
500
400
300
200
100
0
5
10
15
20
25
30
35
40
Figura 5.35 Difraktograma e polietilenit t ricikluar ngjyr gri (PE GRAY)

Nga analiza e detajuar mund t konkludohet n pranin e mineraleve t
volastonitit 1A - CaSiO3 dhe kalcitit - Ca(CO3), por n prqendrime shum t vogla.
Difraktograma XRD e polietilenit t ricikluar blu
1800
P E - b lu e
1600
1400
Intensity
1200
1000
800
600
400
200
10
15
20
25
30
35
40
Figura 5.36 Difraktograma e polietilenit t ricikluar ngjyr blu (PE BLUE)

84
Figura 5.36 paraqet difraktogramn e PE t ricikluar ngjyr blu. Ve pranis t dy

peak-eve kryesore t PE vrehet edhe prania e nj peak-u n knd 2 29.7 grad. Nga
analiza me software-in Eva konkluduam se ky peak i referohej mineralit t andraditit me
formul kimike Ca3Fe2(SiO4)3 dhe stuktur kubike vllim centruar. Nuk prjashtohet
edhe prania e mineralit t talkut me formul kimike Mg(OH)22MgO4SiO2 . Gjithsesi
duke analizuar intesitetin e peak-eve polietileni i ricikluar ngjyr blu paraqet nj shkall
m t lart kristaliniteti se mostrat paraardhse.
Difraktograma XRD e polietilenit t ricikluar t bardh gjysm-transparent
Figura 5.37 paraqet difraktogramn e PE ngjyr t bardh gjysm-transparente q
prdoret si qese paketimi. Vrehet shkalla m e lart e kristalinitetit t pelets dhe
prezenca e dy peak-eve n knd 2 30.2 grad dhe 36,7 grad.
1400
P E -w t
1200
Intensity
1000
800
600
400
200
0
5
10
15
20
25
30
35
40
Figura 5.37 Difraktograma e polietilenit t ricikluar e bardh gjysm-transparente (PEWT)

Nga analiza e detajuar mund t pranojm n sasi shum t vogla prezencn e
mineraleve volastonit dhe talk.
Difraktograma XRD e polietilenit t ricikluar t bardh opake
Figura 5.38 paraqet difraktogramn e PE ngjyr t bardh opake q prdoret si
kuti elektrike shprndarse. Edhe n kt rast vrehet nj shkall shum e ult e
kristalinitetit t mostrs. N kt difraktogram sht e vshtir ndarja e dy peak-eve baz
t polietilenit. Gjithashtu vrehet prania e shum peak-eve t tjera me intensitet t lart.
Nga analiza del se mostra PE-bardh opake prmban si aditiv kloritin e bromurit
t kaliumit KBr0.5Cl0 (kndi 2 9.9 grad), germanium hekuri Fe3Ge (kndi 2 29 grad),
85
ferostrunzit Fe+2Fe2+3(PO4)2(OH)26H2O (kndi 2 27.2 grad) dhe sasi t vogl mund t

vrtetohet minerali Sabinait Na9Zr4Ti2O9(CO3)8 (kndi 2 29,7 grad).
100
P E -w d
80
Intensity
60
40
20
0
5
10
15
20
25
30
35
40
Figura 5.38 Difraktograma e polietilenit t ricikluar ngjyr t bardh opake (PE WD)
Prezenca e elementve kimik t ktyre mineraleve vrtetohet plotsisht nga
analiza SEM-EDS por konkludimet tona nuk ishin plotsisht n kt form. Kjo pr dy
faktor: mundsin e reagimit t prbrsve kimik gjat proceseve t riciklimit dhe pr
shkak edhe t strukturs jo-kristaline t polietilenit WD dhe mbivendosjes t peak-eve.
Figura 5.39 paraqet t gjitha difraktogramat me qllim studimin e ndryshimit t
kristalinitetit duke u bazuar tek peak-u i forms kristaline t polietilenit n knd 2 theta
21.6 grad. Si vrehet kemi nj ndryshim t shkalls t kristalinitetit pr mostrat e
ndryshme polimerike. Renditja e peletave u krye duke u bazuar tek dimensionet e
kristaleve, bazuar n formuln Scherrer dhe Bragg.
K
L cos
(5.1)
ku K sht nj kostante e njohur Scherrer, gjatsia e vals t rrezeve X, kndi Bragg

dhe gjersia e kurbs referuese.
86
PE-BLUE
PE-WD
PE-GRAY
PE-CLEAN
PE-WD
PE-RED
Figura 5.39 Difraktogramat e t gjashta mostrave t polietilenit

Nga figura prmbledhse e difraktogramave vrehet se n shkalln e kristalinitetit
nuk ndikojn vetm aditivt, por edhe mnyra e prpunimit t tyre. Kshtu polietileni i
pastr nuk paraqet shkalln m t lart t kristalinitetit.
5.1.4. PRCAKTIMI I VETIVE FIZIKO-MEKANIKE T POLIMERVE
Pasi u evidentua polietileni si materiali baz n t gjitha mostrat, pasi u studiua
mikrostruktura e tyre, pasi u evidentuan aditivt n strukturat e tyre dhe pasi u studiuan
edhe strukturat kristaline, punimi ton vazhdoi me prcaktimin e vetive kryesore fizikomekanike t mostrave t polietilenit. Vetit fizike prfshijn densitetin, gravitetin specifik
dhe indeksin e rrjedhjes. Viskoziteti dhe masa molekulare mesatare paraqiste vshtirsi
n llogaritje pr polimert me prmbajtje aditivsh sepse gjat tretjes sedimentonin
mikrogrimca aditivsh, t cilat pengonin rrjedhjen normale n viskozimetrin Ostwald dhe
funksionim normal t membrans gjysm-prshkuese. Densiteti dhe graviteti specifik u
prcaktuan sipas standartit ASTM D 792 ISO 1183 ndrsa indeksi i rrjedhjes sipas
standartit ASTM D1238-ISO 1133. N tabeln n vijim jepen vlerat e densitetit, gravitetit
specifik dhe indeksit t rrjedhjes.
Tabela 5.2 Vlerat e densitetit, gravitetit specifik dhe indeksit t rrjedhjes pr mostrat PE
Llojet e PE
Pastr
Kuq
Gri
Blue
WT
WD
Densiteti gr/cm3
0.95896
0.9512
1.04745
1.1637
0.9590
0.8357
Graviteti specifik
1.2294
1.2195
1.3429
1.491
1.2295
1.07143
MFI gr/10min
2.88
2.38
12.15
11.29
50.89
12.83
87
Duke analizuar vlerat pr polietilenin e pastr dhe duke i krahasuar me ato t

literaturs dalim n konkluzionin se ato jan brenda vlerave teorike dhe i prkasin
polietilenit me dendsi t lart HDPE. Edhe vlera e indeksit t rrjedhjes sht n
intervalin e vlerave t llogaritura teorike, por n kufinjt minimal.
Duke analizuar vlerat e densitetit kemi nj ndryshim n intervalin 0.8357 gr/cm3
pr polietilenin e ricikluar ngjyr t bardh opake deri n 1.163 gr/cm3 pr PE ngjyr blu.
Duke e krahasuar me vlerat teorike, densiteti i polietilenin tregtar luhatet nga 0.92 gr/cm3
pr LDPE deri n 0.96 gr/cm3 pr HDPE. Gjithashtu nj ndikim t madh n densitetin e
polimerve ka edhe struktura kristaline, ku densiteti m i ult sht karakteristik pr
polimert amorf.
Luhatjet n densitete (gravitete specifik) i dedikohet kryesisht dy faktorve:
prezencs t aditivve nga ku mund t shpjegohen vlerat m t larta se ato teorike dhe
shkalla e riciklimit pr vlerat m t ulta se ato teorike. N mostrat tona t ricikluara kan
ndikim t dy faktort. Nj faktor tjetr q ndikon n denstitetin sht edhe struktura
kristaline.
Duke analizuar vlerat e indeksit t rrjedhjes MFI vrejm se kemi nj luhatje nga
2.38 deri n 50,89gr/10minuta. Duke u bazuar n vlerat e indeksit t rrjedhjes kemi
zgjedhur tre mostra pr ti prcaktuar vetit mekanike si kufiri i rrjedhshmris, moduli i
elasticitetit dhe qndrueshmria n trheqje. Kshtu u morrn tre mostra me indeks
rrjedhje t ult PE-pastr, me indeks rrjedhje mesatare PE-blu dhe me indeks rrjedhje t
lart PE- WT (gjysm transparent). Vetit mekanike u prcaktuan me testin e trheqjes n
njrin drejtim, n njrin kah prej shufrave t marra nga aparatura e indeksit t rrjedhjes.
Eksperimentet u kryen n temperatur mjedisi, lagshti relative 39% me shpejtsi
trheqjeje 100mm/min. Vlerat forc-zgjatim u shndrruarn n sforco-deformim duke
marr parasysh siprfaqet trthore dhe gjatsin fillestare t shufrave. Nga grafikt
sforco-deformim prcaktojm vetit mekanike si: moduli i elasticitetit, kufiri i
rrjedhshmris, qndrueshmris n trheqje dhe rezistencn n kputje. N grafikt n
vijim jepet sjellja mekanike forc-zgjatim pr polietilenin e pastr, polietilenin blu dhe
polietilenit e bardh, si paraqiten nga aparatura prkatse pr shufrat e lnds t par.
Figura 5.40 Grafiku forc-zgjatim pr polietilenin e pastr.

88
Figura 5.41 Grafiku forc-zgjatim pr polietilenin blu (majtas) dhe t bardh WT

(djathtas).
N tabeln n vijim jepen vlerat e vetive mekanike, t llogaritura nga grafikt prkats.
Tabela 5.3 Vlerat e vetive mekanike pr tre llojet PE
Llojet e PE
Pastr
Blu
MPa
37818
24715
163,315
Kufiri i
rrjedhshmris MPa
15,62.1
9.871.2
6.530.8
Qndrueshmria n
trheqje MPa
22.63.2
14,12.7
13.063.1
Gjat punimit u realizua edhe nj proces pilot riciklimi duke prdorur pajisjen e
indeksit t rrjedhjes dhe nj mulli universal grirjeje. Grirja n mulli u krye n temperatur
mjedisi. Gjat ktyre stadeve u eksperimentua edhe grirja-thyerja me azot t lngt, por
q krkonte nj koh t gjat. Azoti i lngt prdoret pr t mos prishur strukturn e
polimerve gjat grirjes.
Kshtu shufrat e prftuara t polietilenit t pastr, blu dhe bardh gjysmtransparent u ricikluan deri n gjasht stade, ku gjat do stadi u prcaktuan vetit fizikomekanike t tyre.
N tabelat n vijim jepen vlerat e vetive fizike pr tre mostrat e zgjedhura t
polietilenit. Kto vlera jepen n funksion t stadeve t riciklimit. Paraqitja grafike e tyre
jep nj ide t sakt pr ndryshimin e ktyre vlerave sipas stadeve t riciklimit.
Zvoglimi i vlerave t densitetit dhe gravitetit specifik dhe rritja e vlerave t
indeksit t rrjedhjes pas do stadi riciklimi jan faktor tregues pr degradimin e
polimerve gjat procesit t riciklimit.
89
Tabela 5.4 Vlerat e gravitetit specifik, densitetit dhe MFI-s pr 6 ciklet e riciklimit t
PE-pastr
Stadet e riciklimit PE
Graviteti specifik
Densiteti g/cm3
MFI
0
1.229
0.9589
2.88
1.214
0.946
2.94
1.195
0.932
2.98
1.115
0.871
3.04
0.995
0.776
3.11
0.77
0.601
3.27
0.604
0.471
3.36
Duke u bazuar tek vlerat e densitetit mund t konkludohet se kemi t bjm me

polietilen me densitet t lart. Kshtu mund t shpjegohen edhe vlerat e ulta t indeksit t
rrjedhjes, ku pr polietilenin ato jan n intervalin 0.2-50 g/10min.
1.3
1.0
PEPaster
1.2
PEPaster
0.9
1.1
Densiteti (gr/cm3)
Graviteti specifik
0.8
1.0
0.9
0.8
0.7
0.6
0.7
0.5
0.6
0.5
0.4
0
Ciklericiklimi
Ciklericiklimi
Figura 5.43 Paraqitja grafike e vlerave t gravitetit specifik dhe densitetit sipas cikleve
t riciklimit pr polietilenin e pastr.
Nga grafikt vihet re q pas ciklit t dyt t riciklimit kemi nj zvoglim m t
dukshm t vlerave t gravitetit specifik dhe densitetit. Ky zvoglim sht m i theksuar
pas stadit t katrt t riciklimit.
90
3.4
PE Paster
Indeksi i rrjedhjes MFI
3.3
3.2
3.1
3.0
2.9
2.8
0
Cikle riciklimi
Figura 5.44 Paraqitja grafike e vlerave t indeksit t rrjedhjes si funksion i stadeve t

riciklimit pr polietilenin e pastr.
Nga grafiku vihet re rritja e vlerave t indeksit t rrjedhjes. Kjo rritje sht m e
theksuar pas stadit t katrt riciklimit. Zvoglimi i vlerave t gravitetit specifik dhe
densitetit, si edhe rritja e vlerave t indeksit t rrjedhjes tregojn pr degradimin e
polietilenit gjat procesit t riciklimit.
PE-blu
Graviteti specifik
Densiteti g/cm3
MFI
0
1.4910
1.163
11.29
1.4192
1.107
11.81
1.4013
1.093
12.45
1.3949
1.088
13.08
1.3795
1.076
14.03
1.3423
1.047
15.44
1.3269
1.035
16.54
Duke qen se densiteti maksimal i polietilenin sht 0.99gr/cm3, n rastin e

polietilenit linear me densitet t lart, mund t thuhet se aditivt kan nj ndikim t madh
n densitetin e PE-s n rastin konkret.
Pr t patur nj ide m t sakt sesi ndryshojn kto vlera me stadet e riciklimit u
b paraqitja grafike e tyre, t cilat paraqiten m posht:
91
1.18
PEBLU
1.48
1.16
1.46
1.14
1.44
Densiteti (gr/cm3)
Graviteti specifik
1.50
1.42
1.40
1.38
1.36
PEBlu
1.12
1.10
1.08
1.06
1.34
1.04
1.32
1.02
0
Cikle riciklimi
Cikle riciklimi
t riciklimit pr polietilenin me ngjyr blu.
Si vrehet nga grafikt kemi nj zvoglim t dukshm t vlerave t gravitetit
specifik dhe densitetit pr polietilenin e ricikluar me ngjyr blu q n stadin e par t
riciklimit. Ky vrteton faktin se polietileni me ngjyr blu nuk ka vetm mbushs, por ka
qen prpunuar edhe m prpara. Edhe pas stadit t katrt zvoglimi bhet m i theksuar,
fakt q tregon pr shkalln e lart t degradimit t polietilenit.
17
PE Blu
16
15
14
13
12
11
0
Cikle riciklimi
Figura 5.46 Paraqitja grafike e vlerave t indeksit t rrjedhjes si funksion i stadeve t

riciklimit pr polietilenin e ricikluar me ngjyr blu.
92
Nga grafiku vihet re rritja graduale deri n stadin e katrt. Pas stadit t katrt kjo
rritje bhet m e theksuar, gj q tregon pr nj shkall t lart degradimi t polietilenit
me ngjyr blu.
Matjet pr ndryshimin e vetive fizike vazhduan me polietilenin e ricikluar me
ngjyr t bardh gjysm transparente PE-WT. PE-WT kishte, si theksuam edhe m lart,
indeksit m t lart t rrjedhjes.
PE-WT
Graviteti specifik
Densiteti g/cm3
MFI
0
1.2295
0.959
50.89
0.991
0.772
53.2
0.938
0.73
57.1
0.914
0.713
60.03
0.858
0.669
64.89
0.569
0.444
73.16
0.459
0.358
78.04
Pr t patur nj ide sa m t qart dhe pr t nxjerr konkluzionet e duhura u b

paraqitja grafike e gravitetit specifik, densitetit dhe indeksit t rrjedhjes n funksion t
stadeve t riciklimit, t cilat jepen m posht.
1.3
PE WT
1.1
0.9
1.0
0.8
Densiteti (gr/cm3)
Graviteti specifik
1.0
PE WT
1.2
0.9
0.8
0.7
0.6
0.5
0.7
0.6
0.5
0.4
0.4
0.3
0
Cikle riciklimi
Cikle riciklimi
t riciklimit pr polietilenin e ricikluar me ngjyr t bardh gjysm transparente PE-WT.
Edhe n rastin e polietilenit t ricikluar me ngjyr t bardh gjysm transparente
vrehet nj rnie t menjhershme e vlerave t gravitetit specifik dhe densitetit q n
ciklin e par t riciklimit, gj q vrteton riciklimin e tij. Gjithashtu nj rnie e
93
menjhershme vrehet edhe pas stadit t katrt, fakte q tregojn shkalln e lart t
degradimit pas ktyre stadeve.
80
PE WT
75
70
65
60
55
50
0
Cikle riciklimi
Figura 5.48 Paraqitja grafike e vlerave t indeksit te rrjedhjes si funksion i stadeve t

riciklimit polietilenin e ricikluar me ngjyr t bardh gjysm transparente PE-WT.
Rritja e vlerave t indeksit t rrjedhjes sht pothuajse graduale dhe bhet m e
theksuar pas stadit t katrt t riciklimit, gj q tregon degradimin n shkall t lart t
polietilenit t ricikluar me ngjyr t bardh gjysm-transparente.
Ve matjeve t vetive fizike jan prcaktuar edhe vetit kryesore mekanike pr t
treja mostrat e siprprmendura, pr t gjashta stadet. Eksperimentet u kryen me testit e
trheqjes. Kshtu jan prcaktuar moduli i elasticitetit, kufiri i rrjedhshmris dhe
qndrueshmria n trheqje. T dhnat e marra ishin n formn forc-zgjatim. Pr
prcaktimin e vetive fizike u shndrruarn n grafikt sforco-deformim. Diametri i
shufrave t marra ishte afrsisht 2 mm, ndrsa gjatsia fillestare 50 mm. Pr t patur t
dhna sa m t sakta jan zhvilluar t paktn nga tre matje pr secilin stad, kjo pr shkak
edhe t jo-uniformitetit t shufrave dhe defekteve t strukturave t tyre.
N vetit mekanike ndikojn n nj shkall t madhe kushtet atmosferike si
temperatura dhe lagshtia relative, por edhe shpejtsia e trheqjes.
N tabelat n vijim jepen vlerat e llogaritura t vetive mekanike pr t treja llojet
e polietilenit pr t gjitha stadet e riciklimit.
Vlen t theksohet se asnj nga mostra nuk u kput, kshtu q prcaktimi i
rezistencs n trheqje sht i pamundur. Kshtu shufrat e polietilenit t pastr u
deformuan n mbi 350% pa u kputur.
94
Tabela 5.7 Vlerat e vetive mekanike pr polietilenin e pastr sipas stadeve t riciklimit
Vetia mekanike
0
1
2
3
4
5
MPa
37817
39025
36515
Kufiri i rrjedhshmris
MPa
15,62.1
152.3
14.552 15.11.5 14.72.4 15.32.2
Qndrueshmria n
trheqje MPa
22.64
21.333 24.254
38020
25.15
37025
24.53
38315
25.54
Duke analizuar vlerat vm re se ato jan t prafrta me njera-tjetrn, pa ndonj

progresion rrits ose zbrits sipas stadeve t riciklimit. N vlerat e vetive mekanike, ve
faktorit negativ t degradimit, ndikon pozitivisht orientimi molekular i zinxhirve
polimerik gjat daljes t tyre nga stampa, gj q shpjegon edhe luhatjen e vlerave
mekanike.
Tabela 5.8 Vlerat e vetive mekanike pr polietilenin blu sipas stadeve t riciklimit
Vetia mekanike
0
1
2
3
4
5
24718
25224
24012
25816
26014
26321
MPa
9.872.1
10.12.2
9.61.9
10.31.7
10.41.8
10.52.3
Qndrueshmria n
trheqje MPa
14,12.7
14.53.1
14.22.4
14.72.1
14.82.2
15.12.0
Edhe n rastin e polietilenit t ricikluar me ngjyr blu nuk vihet re ndonj

progresion rrits ose zbrits sipas stadeve. Ktu, ve degradimit dhe orientimit molekular,
luajn rol t rndsishm edhe aditivt.
Tabela 5.9 Vlerat e vetive mekanike pr polietilenin WT sipas stadeve t riciklimit
Vetia mekanike
0
1
2
3
4
5
MPa
21815
18023
21112
22726
21017
20710
MPa
6.532.1
5.42.6
6.322.1 6.821.9
6.32.2
6.21.8
Qndrueshmria n
trheqje MPa
13.063.2 10.72.1 12.61.8 9.721.6 8.961.8 8.91.7
Edhe n rastin e polietilenit me ngjyr t bardh gjysm transparente vlerat jan t

prafrta, pa ndonj varsi nga stadi n stad. Edhe n kt rast ndikojn degradimi,
orientimi molekular dhe aditivt e shtuar.
95
Duke krahasuar vlerat e vetive mekanike t tre llojeve t polietilenit vm re se

ato jan m t larta n rastin e polietilenit t pastr. Gjithsesi ato jan brenda intervaleve
teorike t llogaritura. N asnj rast nuk u vre ndonj varsi e vlerave t vetive mekanike
nga stadi i riciklimit. Gjithashtu n asnj rast nuk prcaktuam rezistencn n kputje dhe
zgjatimin maksimal sepse n asnj rast shufrat tona me diametr 2mm nuk u kputn.
5.2. RICIKLIMI I MATERIALEVE PLASTIKE ME METODN E

EKSTRUDIMIT DHE STUDIMI I NDRYSHIMEVE T VETIVE
FIZIKO-MEKANIKE GJAT STADEVE T RICIKLIMIT
Hapi i dyt i punimit ton ishte riciklimi i materialeve plastike me metodn e
riciklimit n shkall industriale dhe studimin e ndryshimeve mikrostrukturore dhe vetive
fiziko-mekanike. Kshtu lnd e par polietileni, polistireni dhe polipropileni
industrialisht t pastr u ricikluan deri n katr stade me ekstruder industrial. Shufrave t
prftuara pas do stadi iu prcaktuan vetit kryesore fiziko-mekanike. Pr shkak t
trheqjes mekanike dhe madhsive t ndryshme t vrimave dalse t stamps, diametrat e
shufrave ishin t ndryshme. Pr studim u morrn shufra me diametr nga 1-3 mm.
Gjithashtu, me mikroskop optik u studiua struktura, pr evidentimin e ndonj prbrsi t
huaj n struktur.
Fillimisht u b identifikimi i materialeve plastike me spektroskopin infra t kuqe
dhe Raman. Prgatitja e mostrave dhe marrja e spektrave u krye njlloj si n rastin e
materialeve t ricikluara q u analizuan m lart, mbi peleta polietileni.
5.2.1. STUDIMI I RICIKLIMIT T POLIETILENIT
5.2.1.1.
Identifikimi i polietilenit dhe studimi i degradimit
Spektrat FT-IR dhe Raman pr PE e pastr

70
P E C le a n
60
Intensity
50
40
30
20
10
0
4000
2000
w avenum ber cm
-1
Figura 5.49 Spektri infra i kuq pr polietilenin e pastr

96
N spektrin FT-IR dallohet prezenca e polimerit baz t polietilenit. Tre grupet e

peak-eve t spektrave, respektivisht pr gjatsi vale 2916.5-2855.3cm-1, 1492.21466.1cm-1 dhe 749.5-723.33cm-1 rezultojn nga absorbimet e lidhjeve C H dhe C C
t polietilenit n zonn infra t kuqe.
18000
16000
C le a r
14000
Intensity
12000
10000
8000
6000
4000
2000
3000
2500
2000
1500
W avenum ber cm
1000
500
-1
Figura 5.50 Spektri Raman pr polietilenin e pastr.

Edhe nga spektri Raman vrtetohen polietileni si material baz. Peak-et e
shfaqura prezantojn vibrimet e lidhjeve polare dhe jo-polare, t cilat jan analizuar
detajisht n paragrafin e figurs 5.2. Shfaqjet e peak-eve me intesitet t ult mund t
paraqesin edhe ndonj aditiv t shtuar n sktrukturn e polietilenit, edhe pse bhet fjal
pr polietilen t pastr industrialisht.
Spektrat FT-IR dhe Raman pr PE e ricikluar Stadi I
20000
50
PER1
18000
PE Recycle Stage 1
16000
40
Intensity
Intensity
14000
30
12000
10000
8000
20
6000
10
4000
2000
0
4000
3000
2000
2500
2000
1500
1000
500
-1
Wavenumber cm-1
Wavenumber cm
Figura 5.51 Spektrat FT-IR (majtas) dhe Raman (djathtas) t polietilenit pr stadin e
par t riciklimit
97
Nga analiza e spektrave FT-IR dhe Raman vrehet se peak-et e vibrimit paraqiten
n frekuenca t njjta me ato pr polietilenin e pastr, me ndryshime vetm n intensitetin
e tyre. Kjo tregon se lidhjet molekulare prbrse t polietilenit nuk kan ndryshuar.
Ndryshimet e vogla n frekuenc jan t pranueshme n spektroskopin infra t kuqe.
Gjithashtu nga analiza e spektrit Raman vrehet nj zhvendosje e background-it pr lart.
Spektrat FT-IR dhe Raman pr PE e ricikluar Stadi II
60
PE R2
30000
PE Recycle Stage 2
50
25000
Intensity
30
20000
15000
20
10000
10
5000
0
4000
3000
2000
Wavenumber cm
2500
2000
1500
1000
500
-1
Wavenumber cm
-1
dyt t riciklimit
Edhe pr stadin e dyt t riciklimit vrehet shfaqja e t njjta peak-eve n spektrin
FT-IR, n t njjtat frekuenca, por me ndryshime n intesitet. Ndrkoh n spektrin
Raman kemi zhvendosje t mtejshme t background-it dhe zvoglim t intesitetit t
kurbave.
Spektrat FT-IR dhe Raman pr PE e ricikluar Stadi III
30000
60
PE R3
PE Rececle Stage 3
25000
50
20000
Intensity
40
Intensity
Intensity
40
30
15000
10000
20
5000
10
0
4000
3000
2000
Wavenumber cm
2500
2000
1500
1000
500
-1
-1
Wavenumber cm
tret t riciklimit
98
Edhe pr stadin e tret t riciklimit konstatohen t njjtat t dhna n spektrit FTIR si n dy spektrat e mparshme: prezenca e grupeve t njjta molekulare me ndryshim
vetm n intesitet t peak-eve. N spektrin Raman kemi zvoglim t intesitetit t peakeve respektive t polietilenit dhe zhvendosje t mtejshme t background-it.
Spektrat FT-IR dhe Raman pr PE e ricikluar Stadi IV
60
PE R4
30000
PE Recycle Stage 4
50
25000
Intensity
Intensity
40
30
20000
15000
20
10000
10
5000
0
4000
3000
2000
2500
2000
1500
Wavenumber cm
W avenumber cm -1
1000
500
-1
katrt t riciklimit
Edhe n spektrin FT-IR t stadit t fundit t riciklimit t polietilenit dallohen t
njjtat peak-e vibrimi, n t njjtat frekuenca. N spektrin Raman kemi zhvendosje t
mtejshme t background-it.
Pr t patur nj ide sa m t sakt ndrtohen n nj grafik t prbashkt t gjitha
spektrat FT-IR (figura 5.55) pr t gjitha stadet pr polietilenin, ku spektrat jan vendosur
sipas stadeve t riciklimit pr t evidentuar edhe shkalln e degradimit.
Nga analiza e spektrave FT-IR evidentohet polietileni si material baz.
Ndryshimet e vogla n intesitetet e peak-eve pas do stadi tregojn shkalln e degradimit
t tij. Gjithsesi nj rol t rndsishm n marrjen e spektrave FT-IR ndikon edhe forma e
peletave.
Kshtu spektroskopia infra e kuqe evidenton saktsisht polimert, qofshin ata
edhe ne nj shkall t lart degradimi, por nuk mundson prcaktimin e shkalls t
degradimit.
99
PE R4
Intensity
PE R3
PE R2
PE R1
PE CLEAN
4000
3500
3000
2500
2000
W avenum ber cm
1500
1000
500
-1
Figura 5.55 Paraqitja e spektrave infra t kuq pr polietilenin e pastr pr t gjitha

stadet e riciklimit
N figurn 5.56 paraqiten spektrat Raman pr t gjitha stadet e riciklimit t
polietilenit, si edhe pr at t pastr.
Duke analizuar spektrat e figurs 5.56 konkludohet se spektroskopia Raman sht
m eviente n prcaktimin e polimerve t riciklueshm, pr shkak t ndryshimit t
background-it, si shkak i degradimit t tyre. Dallimet duken qart n grafikun m posht,
ku jepen t gjitha spektrat Raman. Kshtu nga spektrat Raman kemi zvoglimin e
intesiteteve t peak-eve nga stadi n stad. Gjithashtu kemi zhvendosje pr lart t
background-it t spektrave Raman.
Zvoglimi i intesitetit t peak-eve dhe zhvendosja e background-it pr lart jan
shenja treguese t degradimit t polietilenit pas do stadi riciklimi, gj q evidentohet
qartsisht nga spektroskopia Raman.
Kshtu, si prmbledhje spektroskopia infra e kuqe FT-IR sht efiente n
evidentimin e polimerve, ndrsa spektroskopia Raman n prcaktimin e shkalls t
degradimit. Shfaqja e peak-eve me intesitet t ult mund t jet shenj e prezencs t
ndonj elementi t huaj n strukturn e polietilenit.
100
32000
C le a r
R1
R2
R3
R4
30000
28000
26000
24000
Intensity
22000
20000
18000
16000
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
3000
2500
2000
1500
W avenum ber cm
1000
500
-1
Figura 5.56 Paraqitja e spektrave Raman pr polietilenin e pastr pr t gjitha stadet e

riciklimit
5.2.1.2. Studimi i strukturs me metodn e mikroskopis optike
Duke prdorur metodn e mikroskopis optike u studiua struktura e polietilenit t
pastr dhe pas do stadi. Pasi u b prgatitja e mostrave t polietilenit duke prfshir fazat
e prerjes t shufrave (pjes 1 cm), zmerilimin 500, 2000, 4000, polirimin dhe atakimin e
mostrave, u b analizimi i imazheve t marra nga mikroskopi. Nga mikroskopi me
reflektim dhe polarizim t kryqzuar n 00 u morrn pamjet e mposhtme pr polietilenin
e pastr dhe at t ricikluar.
Figura 5.57 Mikrofotot pr polietilenin e pastr

101
Imazhet nga mikroskopi tregojn prezencn e materialeve t huaja n strukturn e

polietilenit, edhe pse kemi t bjm me PE industrialisht t pastr. Nga studimi i
mikrofotove me polarizim t kryqzuar mund t konkludohet se materialet e huaja jan
minerale (njollat me ngjyra t bardha).
Figura 5.58 Mikrofotot pr polietilenin e ricikluar-Stadi I

Edhe mikrofotot me reflektim dhe polarizim t stadit t par tregojn prezencn e
materialeve t huaja n strukturn e polietilenit, q nga analiza rezultojn minerale.
Figura 5.59 Mikrofotot pr polietilenin e ricikluar-Stadi II

Edhe nga mikrofotot e stadit t dyt vrehet prania e mineraleve n strukturn e
polietilenit.
Figura 5.60 Mikrofotot pr polietilenin e ricikluar-Stadi III
102
T njjtat prfundime rezultojn edhe nga analiza e mikrofotove t stadit t tret

ku vrehet vetm prania e mineraleve n strukturn e polietilenit.
Figura 5.61 Mikrofotot pr polietilenin e ricikluar-Stadi IV

Edhe pas stadit t katrt vrehet vetm prezenca e mineraleve n strukturn e
polietilenit. Kshtu konkludohet se edhe pse kemi t bjm me nj proces t mirfillt
riciklimi n shkall industriale (ekstrudim dhe grirje), nuk vrehet futja e ndonj minerali
n strukturn e polietilenit. Prbrja kimike e aditivve t mundshm ngelen pr tu
studiuar.
5.2.1.3. Prcaktimi i viskozitetit dhe mass molekulare mesatare viskozimetrike

Pr prcaktimin e viskozitetit dhe mass molekulare mesatare viskozimetrike u
prgatitn tretsira ksilen-polietilen me prqendrime t ndryshme. N fillim u llogarit
koha e rrjedhjes t tretsit dhe pastaj e tretsirave n sekonda prmes kapilarit Ostwald.
U kryen disa matje, nga ku u prcaktuan vlerat mesatare t tyre. Me an t formulave 3.4
dhe 3.5 u llogarit viskoziteti specifik dhe ai i reduktuar. Viskoziteti i reduktuar shprehet
n ml/gr. Pas ktyre llogaritjeve u ndrtua varsia e viskozitetit t reduktuar nga
prqndrimi. Me an t ktij grafiku prcaktohet viskoziteti karakteristik, i cili
zvendsohet n formuln 3.7 pr gjetjen e mass molekulare mesatare viskozimetrike.
Tabela 5.10 Koha e rrjedhjes s tretsirave me PE t pastr
Tretsira
Koha e rrjedhjes t (sek)
Koha mesatare e rrjedhjes

(sek)
Ksilen i pastr
255
257
256
0.25 % PE
301
304
302.5
0.5 % PE
381
380
380.5
0,75% PE
480
480
480
1% PE
597
596
596.5
103
Pas prcaktimit t kohs s rrjedhjes u gjend viskoziteti specifik dhe ai i

reduktuar. Nga llogaritjet merren kto prfundime:
Tabela 5.11 Tabela e rezultateve pr PE e pastr
Mostra
Koha e rrjedhjes
Prqndrimi
(sek)
(gr/ml)
Viskoziteti
specifik
Viskoziteti i red
red=sp/c
sp=t-t0/t0
Ksilen i pastr
256
0.25 % PE
302.5
0.0025
0.1816
72.65
0.5 % PE
380.5
0.005
0.4863
97.27
0.75 % PE
480
0.0075
0.875
116.66
1 % PE
596.5
0.01
1.332
133.2
Pasi hidhen n grafik vlerat e prqndrimeve dhe viskozitetet e reduktuara

prkatse merret ekuacioni i nj vije lineare.
Figura 5.62 Varsia e prqndrimit nga viskoziteti i reduktuar pr PE e pastr

Nga grafiku prcaktohet vlera e viskozitetit karakteristik i cili sht vlera e funksionit y
pr x=0:
y=8043 x + 54.68 y =54.68 => = 54.68
Nga ekuacioni i Mark Houwink prcaktojm peshn molekulare:
[] = K Ma
Pr sistemin polietilen ksilen: K = 1.7 * 10-2 ml/gr, a = 0.83. Kto vlera jan t
vlefshme pr interval t mass molekulare mesatare viskozimetrike nga 11000180000gr/mol
Mv = 16168 g/mol
104
E njjta procedur u ndoq edhe pr llogaritjet e masave molekulare mesatare

viskozimetrike pr polietilenin, pr t katrt stadet e riciklimit. Pas kryerjes s
llogaritjeve ndrtohet tabela prmbledhse n t ciln paraqiten viskoziteti dhe masat
molekulare pr polietilenin e pastr dhe pr secilin stad t riciklimit.
Tabela 5.12 Viskozitetet dhe masat molekulare mesatare viskozimetrike pr secilin stad
Stadet e riciklimit
0(PE e
1
2
3
4
pastr)
Viskoziteti
54.67
52.51
49.31
44.62
42.84
Masa molekulare (g/mol)
16168
15267
14288
12676
12553
Vlerat e llogaritura (viskozitetet dhe masat molekulare mesatare viskozimetrike)

hidhen n grafik pr secilin stad t riciklimit.
Figura 5.63 Varsia e viskozitetit nga stadet e riciklimit
Figura 5.64 Varsia e mass molekulare mesatare viskozimetrike nga stadet e riciklimit
105
Pas prfundimit t t gjitha llogaritjeve vihet re se viskoziteti dhe masa

molekulare mesatare viskozimetrike e polietilenit vjen duke u zvogluar. Kjo tregon pr
degradimin e polietilenit pas do stad riciklimi. Nj rnie m e madhe vrehet pas stadit
t dyt, gj q tregon se pas ktij stadi degradimi sht m i ndjeshm.
5.2.1.4. Prcaktimi i mass molekulare n numr me metodn e osmozs
Pr prcaktimin e mass molekulare mesatare n numr pr polietilenin u
prgatitn katr tretsira polietileni ksileni me prqndrime t ndryshme, m t vogla se
0.3 g/100ml. Pr polietilenin u morrn tretsira n limitt minimale t funksionimit t
sakt t aparaturs pr shkak t kristalizimit t menjhershm t polietilenit sa binte n
kontakt me ambientin dhe bllokimin e mtejshm t injektimit t tij n membranat
gjysm-prshkuese. Pr do tretsir u mat presioni osmotik, . Vlerat e /c jan n
prpjestim t drejt me prqndrimin c. Vlerat e /c t prftuara nga ekstrapolimi i kurbs
n prqndrimin zero shprehen n ekuacionin:
Mn
ku:
R *T
*d
C
(5.2)
R = 848
T = temperatura n oK
c= prqendrimi i mostrs n g/100 ml
= presioni osmotik i shprehur n cm shtyll tretsi
D= dendsia specifike e tretsit n temperaturn e dhoms
Si trets pr polietilenin kemi prdorur ksilen, n temperatur n 1250C.

Prgatitm katr tretsira me prqndrime shum t vogla:
M posht jepen prqendrimet pr polietilenin e pastr. N po t njjtat intervale
ishin dhe prqendrimet pr polietilenin e ricikluar sipas stadeve.
Tabela 5.13 Prqndrimet e mostrave PE
Mostrat
Mostra 1
Mostra 2
0.200
0.225
Prqndrimet (g PE /100 ml toluen)
Mostra 3 Mostra 4
0.250
0.275
N tabeln 5.14 jepen presionet osmotike sipas prqendrimeve dhe raportet e tyre me
prqendrimet.
Tabela 5.14 Presioni osmotik pr prqndrimet prkatse t PE
Prqendrimi
Presioni osmotik
/c (cm g-1 100ml)
(g PE /100 ml ksileni)
(cm shtyll ksileni)
0.200
7.6
38
0.225
8.8
39.1
0.250
10.3
41.2
0.275
11.2
40.7
106
Pr prcaktimin e mass molekulare t numrit t polietilenit ndrtohet grafiku i

varsis se /c kundrejt prqndrimit c, me vlerat e mposhtme:
40
pi/c
38
36
34
y = a + b*x
Weight
No Weighting
Residual Sum
of Squares
1.247
Adj. R-Square
0.69573
Intercept
B
B
32
30
0.19
Equation
0.20
0.21
0.22
Slope
0.23
0.24
Value Standard Error

30.37
3.37788
39.6
0.25
0.26
14.12515
0.27
0.28
0.29
Perqendrimi
Figura 5.65 Varsia e raportit /c kundrejt prqendrimit c.

Nga analiza e t dhnave vrehet q pr c=0 vlera e raportit t presionit osmotik
me prqendrimin /c sht 30.37. Nga formula 5.2 prcaktohet masa molekulare mesatare
n numr.
Mn
R * T 848*398.140 K
12866 gr / mol
30.37
*0.864
*d
C
Si vrehet kemi nj vler t ndryshme t mass molekulare mesatare n numr

krahasuar me masn molekulare mesatare viskozimetrike pr polietilenin e pastr. Kjo
sht plotsisht normale se kemi t bjm me dy mnyra t ndryshme t matjes dhe
prcaktimit t mass molekulare.
N nj shprndarje tipike (grafiku i figurs 5.66) vlerat mesatare t masave
molekulare t polimerve sintetik jan t lidhura me njera tjetrn sipas relacionit 5.3, ku
vrehet q masa molekulare mesatare n numr sht m e vogl se ajo viskozimetrike.
Simbolet Mw i referohen mass molekulare mesatare n pesh dhe Mz mass molekulare
mesatare t numrit Z.
Mn Mv Mw Mz
107
(5.3)
Numri i molekulave
Masa molekulare
n numr Mn
Masa molekulare
e viskozitetit Mv
Masa molekulare
n pesh Mw
Masa molekulare
e numrit Mz
Masa molekulare
Figura 5.66 Shprndarja e mass molekulare mesatare n polimer
Vlerat e ndryshme t masave molekulare mesatare dshmojn polidispersitetin e
sistemit polimerik.
T njjtn procedur kemi ndjekur edhe pr prcaktimin e masave molekulare
mesatare n numr pr polietilenin e ricikluar pr t katrta stadet.
N tabeln 5.13 jepen masat molekulare mesatare n numr pr t katr stadet e
riciklimit t polietilenit, llogaritur nga t dhnat e prqendrimeve, presioneve osmotike
dhe grafikve prkats.
Tabela 5.13 Masat molekulare mesatare n numr pr secilin stad
Stadi I
Stadi II
Stadi III
Masa molekulare mesatare
n numr gr/mol
12435
11850
10670
Stadi IV
10250
T gjitha vlerat e llogaritura jan m t vogla se ato t mass molekulare mesatare

viskozimetrike t do stadi, gj q prputhet edhe me shprndarjen e masave molekulare
mesatare.
N figurn 5.67 paraqiten masat molekulare mesatare n numr n varsi t
cikleve t riciklimit.
Nga grafiku vrehet nj rnie e mass molekulare mesatare pas do stadi
riciklimi. Kjo rnie sht m e theksuar pas stadit t dyt t riciklimit. I njjti konkluzion
u nxorr edhe pr ndryshimin e masave molekulare mesatare viskozimetrike, gj q tregon
pr nj degradim m t madh t polietilenit pas stadit t dyt.
108
Figura 5.67 Varsia e mass molekulare mesatare n numr nga stadet e riciklimit
5.2.1.5. Pcaktimi i gravitetit specifik dhe densitetit ASTM D792-ISO 1183
Graviteti specifik dhe densiteti u kryen sipas metods standarte ASTM D792 dhe
ISO 1183. Sasia e polietilenit t prdorur pr do matje ishte 1.5 gr ndrsa si likuid u
prdor alkooli izopropilik me densitet 0.782gr/mol. M posht jepen vlerat e matjeve t
kryera:
m pc bosh=81.887 gr
m pc+alkool=122.048 gr
m pc+alkool+PE paster=122.285 gr
m pc+alkool+PE St.1=122.281 gr
Tabela 5.14 Vlerat e gravitetit specifik dhe densitetit sipas stadeve t riciklimit pr PE
Stadi
Graviteti specifik
Densiteti
PE e pastr
1.1876
0.9287
Stadi i par
1.1838
0.9258
Stadi i dyt
1.1806
0.9238
Stadi i tret
1.1725
0.9145
Stadi i katrt
1.1700
0.9126
109
Nga vlerat e densitetit konkludohet se kemi t bjm me polietilen me densitet t

ult, ku vlerat e LDPE tregtare jan n intervalin 0.912-0.93gr/mol.
Pas prfundimit t llogaritjeve ndrtohet varsia e gravitetit specifik dhe densitetit
me stadin prkats.
Figura 5.68 Varsia e gravitetit specifik nga stadet e riciklimit
Figura 5.69 Varsia e densitetit nga stadet e riciklimit

Nga grafikt e msiprm vrehet q graviteti specifik dhe densiteti vijn duke u
zvogluar pas do stadi. Nj zvoglim m i theksuar vjen pas stadit t dyt, gj q tregon
pr nj degradim m t lart pas stadit t dyt.
110
5.2.1.6. Indekset e rrjedhjes ATSM D1238-ISO 1133

Eksperimenti konsiston n matjen e kohs mesatare t rrjedhjes t sasis t
caktuar t polietilenit prmes nj cilindri standart, n temperatur 1900C nn ushtrimin e
nj force prej 2.16 kg. Kshtu shufrat e prftuara nga eksperimenti ftohen dhe peshohen
pr t gjetur sasin n gram q ka dal pr kohn e dhn. M pas konvertohet sasia pr
koh 10 minuta, q sht dhe prcaktimi standart i indeksit t rrjedhjes. Vlerat e
llogaritura t indeksit t rrjedhjes pr polietilenin, pr secilin stad jepen n tabeln 5.15.
Tabela 5.15 Rezultatet e marra per indeksin e rrjedhjes
Stadi
0
1
Sasia e mostrs e marr pr eksperiment (gr)
Sasia q del pas shkrirjes (gr)
3.8
3.767
3.704
3.838
3.882
Koha e rrjedhjes (sek)
100
101
98
98
98
Sasi n (gr) q del pr 10 minuta
22.7
22.43
22.71
23.40
23.83
Pr t patur nj ide sa m t qart t ndryshimit t vlerave t indeksit t rrjedhjes

ndrtohet grafiku i varsis nga stadet e riciklimit.
Figura 5.70 Varsia e indeksit t rrjedhjes nga stadet e riciklimit

Nga grafiku vrehet q indeksi i rrjedhjes rritet pas do stadi, gj q tregon se me
kalimin e stadeve polimeri bhet m pak viskoz (grafiku i viskozitetit) kshtu q polimeri
rrjedh m shpejt. Vlerat e MFI-s jan brenda intervalit t vlerave t polietilenit
komercial.
111
5.2.1.7 Prcaktimi i vetive mekanike t polietilenit

Prcaktimi i vetive mekanike u krye mbi shufrat e prftuara nga proceset e
riciklimit. Shufrat kishin diametr nga 0.7-2.3 mm. Gjatsia fillestare e shufrave u morr
50 mm. Eksperimentet u kryhen n temperatur 300C, lagshtis relative 65% dhe
shpejtsi trheqjeje t shufrave 100mm/min. Pr do stad u kryhen 3-5 matje.
Figura 5.71 Paraqitja e grafikve forc-deformim pr polietilenin e pastr dhe

at t stadit t katrt. Siprfaqet trthore t shufrave jan t ndryshme.
Rezultatet e vlerave mesatare pr do stad t qndrueshmris n trheqje, kufirit
t rrjedhshmris dhe modulit t elasticitetit jepen n tabeln m posht.
Tabela 5.16 Vlerat e vetive mekanike pr polietilenin
Pastr
Ric.1
Qndrueshm. n trheqje MPa
Ric. 2
Ric. 3
Ric.4
12.871.8 15.72.1 16.42.3 13.61.9 13.51.6
Kufiri i rrjedhshmris MPa
6.860.8
8.281.0 7.340.9 6.310.8
6.60.7
23317
35123
33035
37525
27219
N tabeln 5.17 jepen vlerat teorike t vetive mekanike pr polietilenit

Tabela 5.17 Vlerat teorike t vetive mekanike pr polietilenin me densitet t ult.
Vetit mekanike
Vlerat MPa
Qndrueshmria n trheqje MPa
9-20
Kufiri i rrjedhshmris MPa
6.2-11.5
137-520
112
Duke krahasuar vlerat me ato teorike vm re se t gjitha vlerat jan brenda

intervaleve teorike. Pr t krijuar nj ide sesi ndryshojn vlerat e modulit t elasticitetit,
kufirit t rrjedhshmris dhe qndrueshmris n trheqje me stadet e riciklimit
ndrtohen tre grafikt n vijim.
Figura 5.72 Grafiku i qndrueshmris n trheqje t polietilenin n varsi t

cikleve t riciklimit.
Figura 5.73 Grafiku i kufirit t rrjedhshmris t polietilenin n varsi t cikleve

t riciklimit.
113
Figura 5.74 Grafiku i modulit t elasticitetit t polietilenin n varsi t cikleve t

riciklimit.
Duke analizuar grafikt e vetive mekanike vihet re nj luhatje e ktyre vlerave.
Edhe pse pritej q me zvoglimin e masave molekulare mesatare pas do stadi t kishim
zvoglim t vetive mekanike, kjo dukuri nuk vihet re. Ky fakt shpjegohet me orientimin e
zinxhirve molekulare gjat ekstrudimit, duke rritur kshtu vetit mekanike n njrin
drejtim.
5.2.2. STUDIMI I POLISTIRENIT
5.2.2.1. Identifikimi i polistirenit dhe studimi i degradimit t tij
Identifikimi i polistirenit u krye me metodat e spektroskopis vibruese: infra t
kuqe dhe Raman. Kshtu nga peletat e formuara nga polistiren i pastr dhe i ricikluar u
morrn spektrat FT-IR dhe Raman, t cilat u analizuan me qllim prcaktimin e
frekuencave vibruese t polistirenit dhe mundsin e prcaktimit t degradimit t tij pas
do stadi.
Vjen t theksohet edhe njher se formimi i peletave t polistirenit, pr shkak t
temperaturs t tij t qelqzimit, ngurtsoheshin menjher sa binin n kontakt me
temperaturn e mjedisit. Kshtu n formn kristaline t polistirenit ndikonte n nj
shkall t lart mnyra e ngurtsimit t tij nga gjendja viskoelastike. N vijim paraqiten
spektrat FT-IR dhe Raman pr polistirenin e pastr dhe pr katr stadet e riciklimit t tij.
Spektrat FT-IR dhe Raman pr PS e pastr
114
P o ly s ty r e n e C le a n
Intensity
60
40
20
0
4000
3500
3000
2500
2000
W avenum ber cm
1500
1000
500
-1
Figura 5.75 Spektri infra i kuq i polistirenit t pastr

N kt spektr dallohen zona ku mbizotron lidhja C-H n gjatsi vale m t
vogl dhe m t madhe se 3000 cm-1. Kshtu molekulat prmbajn grupe alifatike dhe
aromatike. Lidhja tendosse C-H pr unazat e benzenit merret n gjatsi vale 3100-3000
cm-1. Gjithashtu edhe n frekuencat 2000-1650 cm-1 dhe 1600-1550 cm-1. Dy peak-et n
700-780 cm-1 tregojn prezencn e nj unaze t benzenit. Si vrehet, unaza e benzenit
sht qart grupi kryesor n kt polimer.
Vjen t theksohet se filmat e polistirenit shrbejn pr kalibrimin e
spektrometrave FT-IR.
25000
P S C LE A N
Intensity
20000
15000
10000
5000
0
4000
3500
3000
2500
2000
W avenum ber cm
1500
1000
-1
Figura 5.76 Spektri Raman pr polistirenin e pastr

115
500
N spektrin Raman t polistirenit n zonn me gjatsi vale 1600cm-1 ndikojn

lidhjet aromatike. Kshtu peak-u q shfaqet n gjatsi vale rreth 1602cm-1 i dedikohet
vibrimeve trheqse lidhjeve dyfishe C=C t stirenit (lidhjeve aromatike).
Duke analizuar spektrin Raman t polistirenit vrejm q shfaqen t gjitha peak-et
si t benzenit ashtu edhe t stirenit, respektivisht n gjatsi vale: 621cm-1, 1275cm-1,
2886cm-1 dhe 2935cm-1. Sipas Elliott, Ambrose dhe Temple frekuencat n 2935cm-1 dhe
2886cm-1 mund t prcaktohen si vibrimet simetrike dhe jo-simetrike t grupit CH2. N
spektrin Raman nuk vihet re asnj peak q i dedikohet grupit C=O, i cili mund t
rezultoj nga oksidimi gjat polimerizimit. N zonn me gjatsi vale 3100-3000cm-1
peak-u i dedikohet vibrimit t lidhjes =C-H e cila vrehet zakonisht pr komponentt
aromatik ose olefinik.
Spektrat FT-IR dhe Raman pr ciklin e par t riciklimit t PS
25000
30
Rec.stage 1
PS Recycle 1
20000
Intensity
Intensity
25
20
15000
10000
15
5000
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
3000
-1
2500
2000
1500
1000
500
-1
Wavenumber cm
Wavenumber cm
Figura 5.77 Spektrat FT-IR dhe Raman pr polistirenin - Cikli i par.

Duke par figurn 5.77 vihet re se peak-et e vibrimit t spektrs FT-IR jan t
njjta prsa i prket frekuencs, me ndryshime vetm n intensitetin e kurbave. Kjo
tregon se lidhjet molekulare prbrse t polimerit nuk kan ndryshuar, por kemi nj fare
degradimi t polistirenit.
Nga ana sasiore degradimi i polistirenit sht i vshtir pr tu prcaktuar sepse
kushtet e ngurtsimit t peletave luanin nj rol t rndsishm n marrjen e spektrave FTIR. Prsa i prket spektrs Raman kemi shfaqjen e t njjtave kurbave me intesitete m t
ulta, me nj zhvendosje pr lart t background-it.
116
Spektrat FT-IR dhe Raman pr ciklin e dyt t riciklimit

25
160000
PS R2
140000
PS Rec.Stage 2
120000
Intensity
Intensity
20
15
100000
10
80000
60000
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
3000
500
2500
2000
1500
1000
500
-1
-1
Wavenumber cm
Wavenumber cm
Figura 5.78 Spektrat FT-IR dhe Raman pr polistirenin - Cikli i dyt.

Edhe pr stadin e dyt t riciklimit konstatohen t njjtat t dhna si n dy
spektrat e mparshme: prezencn e grupeve t njjta molekulare me ndryshim vetm n
intesitet t peak-eve. N spektrin Raman kemi nj zhvendosje t mtejshme t
background-it dhe prishjen e lidhjeve n frekuenca nn 1000cm-1. Gjithashtu kemi nj
ulje t intesiteteve t peak-eve kryesore t polistirenit. Edhe n rastin e spektrave Raman
kristaliniteti i pelets ndikon n marrjen e spektrIT, edhe pse kemi t bjm me nj
metod prapashprndarjeje (backscattering) t marrjes t informacionit.
Spektrat FT-IR dhe Raman pr ciklin e tret t riciklimit
40
PS Rec.Stage 3
PS Recycle 3
50000
Intensity
Intensity
40000
20
30000
20000
10000
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
3000
-1
2500
2000
1500
-1
Wavenumber cm
Wavenumber cm
Figura 5.79 Spektrat FT-IR dhe Raman pr polistirenin - Cikli i tret.

117
1000
500
Edhe n kt spektr FT-IR dallohen frekuencat karakterizuese t grupit t

benzenit, gj q tregon prezencn e polistirenit, me ndryshime n intesitetin e kurbave pr
shkak t degradimit t tij. N spektrin Raman dallohen peak-et respektive t polistirenit
me intesitete t ulta dhe nj zhvendosje t mtejshme t background-it.
Spektrat FT-IR dhe Raman pr ciklin e katrt t riciklimit
130000
20
PS Rec.Stage 4
PS Recycle 4
120000
110000
15
Intensity
Intensity
100000
10
90000
80000
70000
60000
50000
40000
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
3000
500
2500
2000
1500
1000
500
-1
Wavenumber cm
-1
Wavenumber cm
Figura 5.80 Spektrat FT-IR dhe Raman pr polistirenin - Cikli i katrt.

Edhe pas stadit t katrt t riciklimit shfaqen peak-et karakteristike t benzenit, t
cilat jan prfaqsuese t polistirenit. Degradimi i polistirenit dallohet nga ndryshimi i
intesiteteve t peak-eve. Por ndryshimi i intesiteteve, n rastin e polistirenit, ndikohet
edhe nga mnyra e kristalizimit t peletave.
N rastin e marrjeve t spektrave FT-IR duhet nj kontroll m i sakt n
formimin e peletave. N spektrat Raman dallohet zhvendosja pr lart e background-it si
dhe ulja e intesitetit t peak-eve, tregues kta pr degradimin e polistirenit gjat
riciklimit.
N fund ndrtohet nj grafik i prbashkt pr polistirenin, pr t gjith stadet
(figura 5.81), ku spektrat FT-IR jan vendosur sipas stadeve t riciklimit pr t vrtetuar
m mir t dhnat dhe konkluzionet e msiprme.
Nga studimi i spektrave vrtetohet polistireni si element baz dhe degradimi i tij
gjat stadeve t riciklimit. Pr nj prcaktim sasior t shkalls t degradimit me
spektroskopin infra t kuqe krkohet nj kontroll m i sakt i temperaturs t
ngurtsimit. Kshtu ngurtsimi duhet kryer gradualisht nga temperatura e shkrirjes n at
t mjedisit, pr shkak se polistireni ngurtsohet shum shpejt.
118
PS Recycle,stage 4
Intensity
PS Recycle,stage 3
PS Recycle,stage 2
PS Recycle,stage 1
PS Clean
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
W a v e n u m b e r (c m -1 )
Figura 5.81 Spektrat infra t kuqe FT-IR pr PS e pastr dhe katr stadet e riciklimit
Intensity
PS CLEAR
PS R2
PS R1
PS R3
PS R4
3000
2500
2000
W avenum ber cm
1500
1000
-1
Figura 5.82 Paraqitja e spektrave Raman pr polistirenin e pastr dhe pr t katr

stadet e riciklimit
119
Zvoglimi i intesitetit t peak-eve dhe zhvendosja e background-it pr lart n

spektrat Raman (figura 5.82) edhe n rastin e polistirenit jan shenja treguese t
degradimit t tij pas do stadi riciklimi, gj q evidentohet qartsisht nga spektroskopia
Raman. Duke qen se kemi peleta polistireni me kristalinitet t ndryshm (t paktn n
strukturn siprfaqsore), forma e tyre ndikon edhe n marrjen e informacionit nga
spektrat prkatse.
N rastin e polistirenit vrehet ndikimi q kan kushtet e zhvillimit t
eksperimentve n marrjen e spektrave FT-IR dhe Raman. Kshtu kontrolli m i sakt
dhe ulja m graduale e temperaturs gjat ngurtsimit ndikon direkt n strukturn e
formimit t peletave dhe automatikisht n marrjen e spektrave FT-IR dhe Raman.
5.2.2.2. Studimi i strukturs me metodn mikroskopike
Prgatitja e mostrave t polistirenin pr analiz me metodn e mikroskopis
optike prfshinte disa stade: prerja e shufrave (pjes 1 cm), zmerilim 500, 2000, 4000,
polirim dhe atakim. Pas ktyre procedurave shufrat polimerike ishin gati pr tu
analizuar.
Nga mikroskopi optik me reflektim dhe polarizim t kryqzuar n 00 u morrn
pamjet e mposhtme pr polistirenin e pastr dhe at t ricikluar:
Polistireni i pastr
Figura 5.83 Mikrofotot e PS t pastr: a) me reflektim b) me polarizim t kryqzuar 00

Mikrofotot tregojn prezencn e materialeve t huaja n strukturn e polistirenin,
edhe pse kemi t bjm me PS industrialisht t pastr.
Nga studimi i mikrofotove me Nicolet t kryqzuar mund t konkludohet se
materialet e huaja jan minerale (njollat me ngjyra t bardha). Prezenca e tyre nuk u
evidentua nga spektrat FT-IR dhe Raman duke konkluduar se kemi t bjm me sasira t
vogla mineralesh n strukturn e polistirenit.
120
Polistiren i ricikluar Stadi I
Figura 5.84 Mikrofotot e stadit I t riciklimit:a)me reflektim b me polarizim t kryqzuar 00

Mikrofotot tregojn prezencn e materialeve t huaja n strukturn e polistirenin,
kryesisht minerale. Nuk vrehet prania e ndonj metali, q mund t futet n strukturn e
polistirenit gjat grirjes, duke qen se kemi t bjm me nj proces industrial.
Polistiren i ricikluar Stadi II
Figura 5.85 Mikrofotot e stadit II t riciklimit: a) me reflektim b) me polarizim t kryqzuar 00

Edhe nga mikrofotot e stadit t dyt t riciklimit vrehet vetm prania e
mineraleve. Njollat e dukshme t ndritshme tregojn pr mos tretjen e tyre n strukturn e
polistirenit, edhe gjat prpunimit t tyre n temperatur 2400C.
Polistiren i ricikluar Stadi III
Figura 5.86 Mikrofotot e stadit III t riciklimit: a) me reflektim b) me polarizim t kryqzuar 00

Edhe pas stadit t tret vrehet vetm prania e mineraleve.
121
Polistiren i ricikluar Stadi IV
Figura 5.87 Mikrofotot e stadit t katrt t riciklimit: a) me reflektim b) me polarizim t

kryqzuar 00
Edhe pas katr stadeve riciklimi vrehet vetm prania e mineraleve n strukturn
e polistirenit. Kshtu gjat nj procesi riciklimi industrial t polistirenit nuk u vu re futja e
ndonj metali n strukturn e polistirenit, gj q tregon se kemi t bjm me nj proces t
pastr industrial grirjeje dhe riciklimi. Prbrja kimike e mineraleve dhe ndryshimet q
mund t psojn ato si shkak i reaksioneve me njera-tjetrn n temperatura mbi 2000C
ngelet pr tu studiuar. Kto prbrje t huaja n strukturn e polistirenit mund t ken
nj ndikim t vogl t vetive fiziko-kimiko-mekanike t tij. Gjithsesi n rastin ton ato
jan n sasi t vogla, dhe ndikimi sht minimal.
5.2.2.3. Prcaktimi i viskozitetit dhe mass molekulare mesatare viskozimetrike
Pasi u prgatitn tretsirat me prqendrimet prkatse dhe u gjetn koht mesatare
t rrjedhjes t tretsit dhe tretsirave prmes viskozimetrit Ostwald, u kryen llogaritjet pr
gjetjen e viskozitetit specifik dhe atij t reduktuar me an t formulave 3.4 dhe 3.5 dhe n
fund u ndrtuan grafikt pr do stad t riciklimit n varsi t prqendrimit. Nga
prcaktimi i ekuacionit t vijs bhet e mundur prcaktimi i mass molekulare mesatare
viskozimetrike me an t formuls Mark-Houwink (formula 3.7). T dhnat e msiprme
paraqiten n tabelat dhe grafikt e mposhtm.
Tabela 5.18 Koha e rrjedhjes s tretsirave me PS t pastr
Tretsira
Koha mesatare e rrjedhjes (sek)
Toluen i pastr
333.6
332.4
333
0.25 % PS
382.2
382.8
382.5
0.5 % PS
432
433.2
432.6
0,75% PS
502.8
504
503.4
1% PS
565.2
566.4
565.8
122
Pas prcaktimit t kohs s rrjedhjes gjendet viskoziteti specifik dhe ai i

reduktuar. Llogaritjet jepen n tabeln 5.19.
Tabela 5.19 Rezultatet e perfundimeve per PS e pastr
Mostra
Koha e rrjedhjes
Perqendrimi
(sek)
(gr/ml)
Viskoziteti
specifik
sp=t-t0/t0
Viskoziteti i red
red=sp/c
(ml/g)
Toluen i paster
333
0.25 % PS
380.59
0.0025
0.1429
57.16
0.5 % PS
432.6
0.005
0.229
59.82
0.75 % PS
503.4
0.0075
0.512
68.22
1 % PS
565.8
0.01
0.699
69.91
Pasi hidhen n grafik vlerat e prqendrimeve dhe vikozitetet e reduktuara

prkatse merret ekuacioni i nj vije lineare.
Figura 5.88 Varsia e viskoziteti t reduktuar ndaj prqendrimit

Nga grafiku prcaktohet vlera e viskozitetit karakteristik, i cili sht vlera e y per x=0:
Y= 1866x + 52.11 y =52.11 => = 52.11
Nga ekuacioni i Mark Houwink prcaktojm peshn molekulare:
K M a
Pr sistemin polistiren toluen: K = 12 * 10-3 ml/gr, a = 0.71
Mv = 132915 g/mol
123
E njjta procedur u ndoq edhe pr katr stadet e riciklimit t polistirenit. Nga t

dhnat eksperimentale jan llogaritur viskozitetet dhe masat molekulare mesatare
viskozimetrike, t cilat paraqiten n tabeln 5.20.
Tabela 5.20 Masat molekulare mesatare viskozimetriek t PS pr secilin stad
Stadet e riciklimit
0 (PS e pastr)
1
2
3
Viskoziteti
52.11
50.45
49.54
46.69
46.67
Masa molekulare
(g/mol)
132915
126984
123763
113873
113791
Pr t patur nj ide sesi ndryshojn kto vlera ndrtohen grafikt e ndryshimeve

t viskoziteteteve (figura 5.89) dhe masave molekukare mesatare viskozimetrike (figura
5.90) pr secilin stad t riciklimit.
Figura 5.89 Varsia e viskozitetit nga stadet e riciklimit
Figura 5.90 Varsia e mass molekulare mesatare viskozimetrike nga stadet e riciklimit
124
Nga rezultatet e marra vihet re se masa molekulare mesatare viskozimetrike (edhe

viskoziteti) pas do stadi t riciklimit vjen duke u zvogluar, gj q tregon pr
degradimin e polistirenit gjat cikleve t riciklimit. Ky zvoglim sht m i theksuar pas
stadit t dyt t riciklimit.
5.2.2.4. Prcaktimi i mass molekulare n numr me metodn e osmozs
Pr prcaktimin e mass molekulare mesatare n numr pr polistirenin u
prgatitn katr tretsira polistiren - toluen me prqndrime t ndryshme, 0.5 - 2 g PS
/100ml toluen. Temparatura e tretjes dhe ajo e aparaturs ishte 400C. N tabeln n vijim
jepen prqendrimet, presionet osmotike dhe raportet /c Vlerat e /c t prftuara nga
ekstrapolimi i kurbs n prqndrimin zero shprehen n ekuacionin 5.2, nga ku llogaritet
masa molekulare mesatare n numr.
Tabela 5.21 Presioni osmotik pr prqndrimet prkatse t PS dhe raporti /c
Prqendrimi
Presioni osmotik
/c (cm g-1 100ml)
(g PS/100 ml toluen)
(mm shtyll tolueni)
0.5
31
6.2
1.0
74.6
7.46
1.5
116.2
7.75
2.0
146.4
7.32
Ndrtohet grafikun i raportit /c kundrejt prqendrimit c.
Figura 5.91 Varsia e raportit /c nga prqendrimi c
125
Duke marr vlern e raportit /c = 6.02 n c=0 dhe duke e zvendsuar n

ekuacionin 5.2 llogaritet masa molekulare mesatare n numr pr polistirenin.
Mn
R * T 848*313.14
g
50994
mol
* D 6.02*0.865
c
Vlera e llogaritur sht m e vogl se ajo e mass molekulare mesatare

viskozimetrike, duke plotsuar edhe kushtin e shprndarjes t masave molekulare
mesatare.
E njjta procedur u ndoq edhe pr polistirenin e ricikluar sipas stadeve. Vlerat
prfundimtare t masave molekulare mesatare n numr jepen n tabeln 5.22.
Tabela 5.22 Masat molekulare mesatare n numr t PS pr secilin stad
Stadi I
Stadi II
Stadi III
Masa molekulare mesatare
n numr gr/mol
48785
47202
42370
Stadi IV
41725
T gjitha vlerat e llogaritura pr polistirenin vin duke u zvogluar dhe jan m t

vogla se ato t mass molekulare mesatare viskozimetrike t do stadi, gj q prputhet
edhe me shprndarjen e masave molekulare mesatare.
N grafikun m posht paraqiten masat molekulare mesatare n numr n varsi
t cikleve t riciklimit.
Figura 5.92 Varsia e mass molekulare mesatare n numr nga stadet e riciklimit e
polistirenit
126
Edhe pr polistirenin vrehet nj rnie e masave molekulare mesatare n numr

pas do stadi riciklimi. Rnia sht m e theksuar pas stadit t dyt t riciklimit, gj q
tregon pr njfar degradimi n shkall m t lart pas ktij stadi.
5.2.2.5. Graviteti specifik dhe densiteti
N baz t matjeve q iu bn polistirenit industrialisht t pastr sipas metods
standarte ASTM D792-ISO 1183 dhe katr stadeve t riciklimit me an t piknometrit u
morrn kto rezultate pr gjetjen e gravitetit specifik dhe densitetit, t cilat paraqiten si
m posht:
mpiknometrit bosh =83.335 g
m pc + H2O dist =132.993 g
m PSe paster =133.091 g
m St.1 =133.088 g
m St.2 =133.084 g
m St.3 =133.074 g
m St.4 =133.069 g
Si lng u prdor uj i distiluar, t cilit iu prcaktua densiteti paraprak.

Temperatura e mjedisit, n t ciln u bn t gjitha matjet, ishte 230C.
Nga t dhnat e msiprme bhen llogaritjet me ndihmn e ekuacionit 3.3 dhe nxirren
rezultatet q paraqiten n tabeln 5.23.
Tabela 5.23 Rezultatet e graviteit specifik dhe densitetit pr secilin stad t riciklimit
Stadet e riciklimit
Graviteti specifik
Densiteti g/cm3
0 (ps e pastr)
1.0698
1.059
1.0678
1.057
1.0647
1.054
1.0573
1.047
1.0536
1.043
Vlerat teorike t densitetit pr polistirenin jan n intervalin 1.04-1.065g/cm3 pr

polistirenin amorf dhe 1.111-1.127g/cm3 pr polistirenin kristalin. Vlerat tona jan n
intervalin e polistirenit amorf.
N baz t rezultateve t tabels ndrtohen grafikt prkats.
127
Figura 5.93 Varsia e gravitetit specifik ndaj stadeve t riciklimit
Figura 5.94 Varsia e densitetit ndaj stadeve te riciklimit

Vrehet nj zvoglim i gravitetit specifik dhe densitetit pas do stadi riciklimi, ku
rnia m e theksuar vrehet pas stadit t dyt, faktor ky tregues pr degradimin m t
theksuar pas ktij stadi
5.2.2.6. Indeksi i rrjedhjes MFI pr polistirenin
Pr prcaktimin e indeksit t rrjedhjes MFI pr polistirenin u zbatua e njjta
procedur si n rastin e polietilenit. Temperatura e zbatuar ishte 2000C, ndrsa forca e
ushtruar 5.0 kg. Shufrat e prftuar nga aparatura e MFI-s, ku iu prcaktuan koht e
rrjedhjes, ftohen n temperatur ambjenti dhe m pas peshohen me ndihmn e peshores
128
analitike. M pas konvertohet sasia n gram e peshuar n kohn e matur n sasin n

gram q rrjedh pr 10 minuta prmes cilindrit standart t aparaturs, gj q prcakton
edhe indeksin e rrjedhjes. Kto paraqiten n tabeln e mposhtme:
Tabela 5.24 Indeksi i rrjedhjes pr stadet e riciklimit
Stadi
0
3.79
3.80
3.80
3.82
3.86
103
100
38
94
95
22.08
22.78
23.29
24.36
24.71
Sasia e mostrs e marr pr eksperiment

(gr)
Me an t t dhnave t tabels 5.24 ndrtohet grafiku i MFI-s n funksion t

stadeve t riciklimit pr PS-n.
Figura 5.95 Varsia e indeksit t rrjedhjes ndaj stadeve t riciklimit

Si vrehet dhe nga grafiku kemi nj rritje t indeksit t rrjedhjes, sidomos pas
stadit t dyt t riciklimit. Rritja indeksit t rrjedhjes evidenton degradimin polistirenit
gjat riciklimit.
5.2.2.7. Prcaktimi i vetive mekanike t polistirenit
Prcaktimi i vetive mekanike t polistirenit u krye mbi shufrat e prftuara nga
proceset e riciklimit. Shufrat kishin diametr nga 0.85-3.2 mm. Gjatsia fillestare e
shufrave u morr 100 mm. Eksperimentet u kryen n temperatur 200C, lagshtis relative
65% dhe shpejtsi trheqjeje t shufrave 100mm/min. Pr do stad u kryen t paktn nga
3 matje, nga ku u morrn dhe vlerat mesatare.
129
Figura 5.96 Paraqitja e grafikve forc-deformim pr polistirenin e pastr dhe at t

stadit t katrt. Siprfaqet trthore t shufrave jan t ndryshme.
Rezultatet e vlerave mesatare pr do stad t vetive mekanike si rezistenca n
kputje, kufiri i rrjedhshmris dhe moduli i elasticitetit jepen n tabeln m posht. N
grafikt e polistirenit qndrueshmria n trheqje prkonte me rezistencn n kputje,
duke qen se forca maksimale paraqitej n pikn e kputjes.
Tabela 5.25 Vlerat e vetive mekanike pr polistirenin
Vetit mekanike
Pastr
Ric.1
Ric. 2
Ric. 3
Ric.4
Rezistenca n kputje MPa
18.563
24.864
18.071.5 18.131.5 17.790.8
MPa
9.331.8
12.772
10.210.8
2442150
2650180
10.31.5
10.680.5
4012200 3900180 3665400
N tabeln 5.26 jepen vlerat teorike t vetive mekanike pr polistirenin

Tabela 5.26 Vlerat teorike t vetive mekanike pr polistirenin.
Vetit mekanike
Vlerat MPa
Rezistenca n kputje MPa
30-60
3200-4200
N tre grafikt n vijim jepen vlerat e vetive mekanike n varsi t stadeve t

riciklimit pr polistirenin.
130
Figura 5.97 Grafiku i rezistencs n kputje t polistirenit n varsi t cikleve t

riciklimit
Figura 5.98 Grafiku i kufirit t rrjedhshmris t polistirenit n varsi t cikleve t

riciklimit
131
Figura 5.99 Grafiku i modulit t elasticitetit t polistirenit n varsi t cikleve t

riciklimit
Edhe n rastin e polistirenit vrehen nj luhatje e vlerave t vetive mekanike.
Kshtu, ve efektit negativ t degradimit, ndikon pozitivisht orientimi molekular, gj q
shpjegon edhe luhatjen e ktyre vlerave. Gjithsesi fillimisht vrehet nj rritje e
rezistencs n kputje, kufirit t rrjedhshmris dhe modulit t elasticitetit, q me stadet e
riciklimit kto vlera zvoglohen.
5.2.3. STUDIMI I POLIPROPILENIT

5.2.3.1. Identifikimi i polipropilenit dhe studimi i degradimit t tij
Identifikimi i polipropilenit u krye me metodat e spektroskopis vibruese infra t
kuqe FT-IR dhe Raman. Kshtu nga peletat e formuara nga polipropilen i pastr dhe i
ricikluar u morrn spektrat FT-IR dhe Raman, t cilat u analizuan me qllim prcaktimin
e frekuencave vibruese t molekulave polare dhe jo-polare t polipropilenit.
Gjithashtu u studiua mundsia e prcaktimit t degradimit t tij pas do stadi.
Formimi i peletave t polipropilenit nuk paraqiste vshtirsi si n rastin e polistirenit, kjo
pr shkak t temperaturs m t ult t qelqzimit.
N vijim paraqiten spektrat FT-IR dhe Raman pr polipropilenin e pastr dhe pr
katr stadet e riciklimit t tij.
Spektrat FT-IR dhe Raman pr PP e pastr
132
80
P P C le a n
70
60
Intensity
50
40
30
20
10
0
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
W avenum ber
Figura 5.100 Spektri FT-IR i polipropilenit t pastr

Duke iu referuar spektrave t marra, shikojm q n gjatsi vale 2900-3000 cm-1
kemi prezencn e lidhjes C-H tendosse t alkaneve, e cila sht lidhja baz e
polipropilenit. Duke qen se grupi metil jep tendosje simetrike dhe asimetrike t izoluara
n gjatsi vale 2870 dhe 2960 cm-1, sht e mundur q t mund t identifikohen n
mnyr t ndar kontributi i grupit metil dhe metilen n kto spektra. Gjithashtu n
spektrat e polipropilenit shikohet qart nj grup valsh n gjatsi 1360 dhe 1376cm-1 si
pritej pr shkak t prezencs s grupit metil n strukturn e molekuls. Gjithashtu n
gjatsi vale 1500-900 cm-1 interpretimi i ktyre spektrave sht i komplikuar nga numri i
madh i vibrimeve q mund t ndodhin n kt zon. Kjo prfshin tendosje t lidhjeve
njshe dhe nj varietet t lidhjeve prkulse. N kt zon shohim banda n gjatsi vale
1200 cm-1 q dshmon lidhjen C-C midis C t vargut kryesor dhe C t grupit metil.
Prezenca e grupit metil mund t vrehet nga absorbimi lidhjes n gjatsi vale 1375cm-1.
N tabeln n vijim jepen frekuencat e vibrimit t lidhjeve molekulare.
Tabela 5.27 Frekuencat e vibrimit t lidhjeve molekulare pr polipropilenin
Frekuencat
cm-1 Trheqje CH3, CH2, CH
2956, 2951, 2925, 2907,
karakteristike t absorbimit
2880, 2868, 2843,
n IR
Prkulje asimetrike CH3
1459, 1454
Trheqje CH2
Prkulje,
tundje
dhe 1377, 1359, 1329,
prdredhje t ndryshme CH3, 1305, 1297
CH2, CH, Trheqje C-C
1257, 1219
1167, 1153, 997
Prkulje,
tundje
dhe
prdredhje t ndryshme CH3, 973, 841, 809
CH2, CH, Trheqje C-C
133
PPCLEAR
10000
Intensity
8000
6000
4000
2000
0
3000
2500
2000
1500
W avenum ber cm
1000
500
-1
Figura 5.101 Spektri Raman pr polipropilenin e pastr

Disa her sht e mundur monitorimi i prezencs s grupit olifenik (n rastin kur
nuk kemi nj material t pastr). N spektrat Raman do t jet nj grup n gjatsi vale
1650 cm1 (>C=C<). N IR do t jet nj band midis 850 dhe 1000 cm1. N fakt dhe n
IR dhe n spektrat Raman sht e mundur pr t br diferencimin midis grupeve vinil (
CH=CH2 dhe t grupit (CH=CH) n varg. N polipropilen (PP) ka gjithnj tendosje t
lidhjeve C-C midis C n vargun kryesor me C e grupit metil i cili ndikon n tendosjet e
vargut baz.
Spektrat FT-IR dhe Raman pr ciklin e par t riciklimit t PP
40
PS Rec.Stage 3
PS Recycle 3
50000
Intensity
Intensity
40000
20
30000
20000
10000
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
3000
-1
2500
2000
1500
1000
-1
Wavenumber cm
Wavenumber cm
Figura 5.102 Spektrat FT-IR dhe Raman pr polipropilenin cikli i par
134
500
Studimi i spektrit FT-IR t polipropilenit tregon pr prezencn e t njjta peak-eve

n t njjtat frekuenca vibruese, si n rastin e PP t pastr. Ndryshime ka n intesitetin e
tyre. N spektrin Raman kemi zhvendosje t background-it dhe uljen e intesitetit t peakeve vibruese.
Spektrat FT-IR dhe Raman pr ciklin e dyt t riciklimit
30
20000
PP-R2
PP R2
18000
25
16000
14000
Intensity
Intensity
20
15
12000
10000
8000
10
6000
4000
2000
0
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
3000
2500
2000
-1
Wavenumber cm
1500
1000
500
-1
Wavenumber cm
Figura 5.103 Spektrat FT-IR dhe Raman pr polipropilenin cikli i dyt

Edhe nga studimi i spektrave FT-IR dhe Raman pr stadin e dyt t riciklimit t
polipropilenit vrehen t njjtat gjra: shfaqja e peak-eve n frekuenca t njjta por me
ndryshim n intesitetet e tyre. N spektrin Raman vrehet edhe nj zhvendosje e mtejme
e background-it.
Spektrat FT-IR dhe Raman pr ciklin e tret t riciklimit
40
PS Rec.Stage 3
PS Recycle 3
50000
Intensity
Intensity
40000
20
30000
20000
10000
4000
3500
3000
2500
2000
Wavenumber cm
1500
1000
500
3000
-1
2500
2000
1500
1000
-1
Wavenumber cm
Figura 5.104 Spektrat FT-IR dhe Raman pr polipropilenin cikli i tret

135
500
Ndryshimet m t mdha n spektrat e stadit t tret t riciklimit t polipropilenit

vrehen n spektrin Raman, ku kemi zvoglim t intesitetit t peak-eve dhe zhvendosje t
background-it. Shfaqja e peak-eve n frekuencat prkatse n spektrin FT-IR identifikon
polipropilenin si material baz.
Spektrat FT-IR dhe Raman pr ciklin e katrt t riciklimit
25
PP R4
40000
PP-R4
35000
20
15
Intensity
Intensity
30000
10
25000
20000
15000
10000
5000
0
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
3000
-1
Wavenumber cm
2500
2000
1500
1000
500
-1
Wavenumber cm
Figura 5.105 Spektrat FT-IR dhe Raman pr polipropilenin cikli i katrt

Edhe n stadin e katrt t riciklimit nga spektri FT-IR identifikohet polipropileni
si material baz. Ndryshime t vogla vrehen n intesitetin e peak-eve. Nga spektri
Raman kemi nj zvoglim t dukshm t intesitetit t peak-eve respektive t
polipropilenit. Gjithashtu nn frekuencn 1000cm-1, pr shkak t fluoreshencs t lart,
paraqiten vshtirsi n identifikimin e peak-eve pasi ato paraqiten me nj interval t gjer
vibrimi dhe intesitet t ult. Gjithashtu n spektrin Raman vrehet prsri zhvendosja e
background-it.
Pr t patur nj ide m t qart pr mundsit e identifikimit dhe studimit t
polipropilenit t pastr dhe t ricikluara me metodat spektroskopike vibruese FT-IR dhe
Raman bjm paraqitjen e t gjitha spektrave FT-IR dhe Raman n dy grafik respektiv.
do shfaqje e ndonj peak-u n frekuenc t ndryshme nga ato t vibrimit t
lidhjeve molekulare t polipropilenit tregon pr prezencn e elementve t huaj n
strukturn e tij.
Gjithsesi nga studimi paraprak i spektrave FT-IR dhe Raman nuk u vre ndonj
peak me intesitet t lart. Kshtu q edhe n.q.s. kemi element t huaj ne strukturn e
polipropilenit, ata jan n prqendrime t ulta.
136
PP R4
Intensity
PP R3
PP R2
PP R1
PP Clean
4000
3500
3000
2500
2000
1500
W avenum ber cm
1000
500
-1
Figura 5.106 Paraqitja e t gjitha spektrave FT-IR t polipropilenit

Nga analiza e spektrave identifikohet polipropilenin si material baz. Peak-et
respektive t polipropilenit shfaqen n t njjtat frekuencat vibruese t lidhjeve
molekulare, me ndryshime n intesitetin e tyre. Zvoglimi i intesitetit t peak-eve sht
nj faktor tregues i degradimit t polipropilenin. Gjithsesi prcaktimi sasior i degradimit
sht i vshtir t kryet me spektroskopin infra t kuqe.
___
___
___
___
___
40000
35000
Intensity
30000
25000
PP
PP
PP
PP
PP
Clean
R1
R2
R3
R4
20000
15000
10000
5000
0
3000
2500
2000
1500
W avenum ber cm
1000
500
-1
Figura 5.107 Paraqitja e t gjitha spektrave Raman t polipropilenit
137
Spektrat Raman japin nj ide m t qart t degradimit t polipropilenit gjat

proceseve t riciklimit. Kshtu zvoglimi i intesitetit t peak-eve dhe zhvendosja pr lart
e background-it jan shenja treguese t degradimit t tij. N stadin e katrt vrehet nj
zvoglim i dukshm i intesitetit t peak-eve t PP-s. Zhvendosja e background-it n nj
shkall m t vogl sesa ajo e stadit t tret mund t shpjegohet me faktin e intesiteteve t
ult t peak-eve, duke humbur kshtu informacion si pasoj e degradimit. Gjithsesi nj
shpjegim plotsues mund t jepen duke u bazuar tek intesiteti fillestar i fillimit t
spektrave ku vrehet q (n.q.s. merret parasysh kjo dukuri) background-i edhe n kt
rast zhvendoset pr m lart pr stadit pasardhs. N stadet e tjera vrehet nj zhvendosje
e rregullt dhe graduale e background-it n funksion t stadeve t riciklimit.
5.2.3.2. Studimi i polipropilenit me metodn e mikroskopis optike

Prpara se t merren imazhet optike t polipropilenit t pastr dhe t ricikluar,
duhet q t bhet trajtimi i tij, n t njjtn mnyr si n rastin e polietilenit dhe
polistirenit. Materiali q merret pr vrojtim do t jet PP i pastr dhe PP i prftuar gjat 4
cikleve t riciklimit. Mostrat PP u morrn nga shufrat e dala nga aparatura e prcaktimit
t indeksit t rrjedhjes, me gjatsi 1 cm dhe diametr afrsisht 7-8 mm. Shkalla e
zmadhimit q sht prdorur sht 100 her. M posht jan paraqitur pamjet e
polipropilenit t pastr dhe t trajtuar n cikle n stereomikroskop.
Polipropileni i pastr
a)
b)
c)
b)
c)
Polipropilen - Cikli I i riciklimit
a)
138
Polipropilen - Cikli II i riciklimit
a)
b)
c)
b)
c)
b)
c)
Polipropilen - Cikli III i riciklimit
a)
Polipropilen - Cikli IV i riciklimit
a)
Figura 5.108 Paraqitja e polipropilenit t pastr dhe t ricikluar ne mikroskop a) me

drite t reflektuar b) me drit t polarizuar me Nikolet t kryqzuar dhe c) me drit t
polarizuar me Nikolet paralele
N figurat e msiprme paraqiten imazhet optike t polipropilenit t pastr dhe t
ricikluar. Duke iu referuar pamjeve t marra vrehet se kemi shfaqjen e njollave t bardha
pr secilin stad (edhe pr PP e pastr), gj q tregon pr prezencn e elementve t huaj
n strukturn e polipropilenit, q nga ngjyra identifikohen si minerale.
Gjithashtu n ciklin e dyt kemi shfaqjen e disa pikave t zeza t cilat tregojn se
n mostrn ton kemi prmbajtje metalesh, pamje kto q shfaqen edhe pr stadet n
vazhdim. Kshtu mund t konkluhohet se procesi i riciklimit t polipropilenit sht
shoqruar me deprtimin e sasive t vogla t metaleve n strukturn e tij.
139
Gjithsesi duke iu referuar edhe spektrave FT-IR dhe mos shfaqjes t ndonje peaku me intesitet t lart konkludohet se prqendrimet e mineraleve dhe metaleve jan n
sasira t vogla. Prezenca e metaleve pas stadit t dyt mund ti dedikohet procesit jo t
pastr t grirjes.
do element i huaj, qoft mineral qoft metal, mund t ket nj ndikim direkt n
vetit e polipropilenin, por q varen n shkall t madhe nga sasia e shtuar. Por duke
studiuar spektrat FT-IR dhe Raman nuk vrehet ndonj peak me intesitet t lart, gj q
tregon se kto element t huaj jan n sasira t vogla.
5.2.3.3. Prcaktimi i viskozitetit t polipropilenit
Edhe n rastin e polipropilenit u ndoq e njjta procedur si n rastin e polietilenit.
Kshtu u llogarit koha e rrjedhjes t tretsit dhe tretsirave n sekonda duke e prsritur
dy her procedurn dhe u prcaktua nj koh mesatare rrjedhjeje. Me an t formulave
3.4 dhe 3.5 u prcaktua viskoziteti specifik dhe ai i reduktuar. Viskoziteti i reduktuar
shprehet n ml/gr. Pas ktyre llogaritjeve ndrtohet varsia e viskozitetit t reduktuar nga
prqndrimi. Me ndihmn e grafikut prcaktohet viskozitetin karakteristik q i prket
vlers t viskozitetit t reduktuar pr prqendrim zero. Polipropileni u tret n ksilen n
temperatur 1400C, ndrsa matjet me viskozimetrin Ostwald u kryen n temperatur
800C.
Tabela 5.28 Koha e rrjedhjes s tretsirave me PP t pastr
Tretsira
Koha mesatare e rrjedhjes

(sek)
Ksilen i pastr
277
279
278
0.25 % PP
317
319
318
0.5 % PP
368
371
370
0,75% PP
429
432
430
1% PP
541
543
542
Pas prcaktimit t kohs s rrjedhjes gjendet viskoziteti specifik dhe ai i

reduktuar. Nga llogaritjet merren kto prfundime:
Tabela 5.29 Tabela e rezultateve pr PP e pastr
Mostra
Koha e
Prqndrimi
rrjedhjes (sek)
(gr/ml)
Viskoziteti
specifik
Viskoziteti i
red red=sp/c
sp=t-t0/t0
Ksilen i pastr
278
0.25 % PP
318
0.0025
0.1439
57.56
0.5 % PP
370
0.005
0.331
66.2
0.75 % PP
430
0.0075
0.548
73.07
1 % PP
542
0.01
0.9505
95.05
140
Pasi hidhen n grafik vlerat e prqndrimeve dhe viskozitetet e reduktuara

prkatse merret ekuacioni i vijs lineare.
Figura 5.109 Varsia e viskozitetit t reduktuar ndaj prqendrimit pr PP t pastr

Prcaktohet vlera e viskozitetit karakteristik, q sht vlera e y per x=0:
y = 4773x+43.13 y = 43.13 => = 43.13
Duke mos patur vlera standarte referuese pr konstantet Mark-Houwink pr
polipropilenin sht e pamundur llogaritja e mass molekulare mesatare viskozimetrike.
E njjta procedur ndiqet edhe pr prcaktimin e viskoziteteve pr stadet e tjera t
riciklimit pr polipropilenin. Vlerat e viskoziteteve paraqiten n tabeln n vijim.
Tabela 5.30 Viskoziteti i polipropilenit pr secilin stad
Stadet e riciklimit
0 (PP e pastr)
1
Viskoziteti
43.13
42.49
41.01
37.78
33.75
Pr t patur nj ide sesi ndryshon viskoziteti i polipropilenit n funksion t

stadeve t riciklimit ndrtohet grafiku 5.110. Duke iu referuar edhe ekuacionit MarkHouwink mund t merret edhe nj ide sesi ndryshon masa molekulare mesatare e
polipropilenit gjat procesit t riciklimit, duke ditur q vlerat e konstantes a variojn n
intervalin 0.5-0.9.
141
Figura 5.110 Paraqitja e ndryshimeve t viskozitetit me stadet e riciklimit.

Nga grafiku vrehet nj zvoglim gradual i viskozitetit me stadet e riciklimit t
polipropilenit.
Duke u bazuar tek formula Mark-Houwink dhe tek vlerat e llogaritura t
viskoziteteve, edhe pse nuk kemi t dhna t sakta pr konstantet pr polipropilenin
Mark-Houwink, dalim n konkluzionin se masa molekulare mesatare viskozimetrike
zvoglohet me stadet e riciklimit.
5.2.3.4. Graviteti specifik dhe densiteti
N baz t matjeve q i jan br polipropilenit industrialisht t pastr sipas
metods standarte ASTM D 792 - ISO 1183 dhe katr stadeve t riciklimit t tij me an t
piknometrit jan marr kto rezultate pr gjetjen e gravitetit specifik dhe densitetit, t
cilat paraqiten si m posht:
mpiknometrit bosh =83.362 g
m pc + alk.izopropilik =123.707 g
m PSe paster =123.934 g
m St.1 =123.932 g
m St.2 =123.929 g
m St.3 =123.926 g
m St.4 =123.925 g
142
Si lng u prdor alkool izopropilik, t cilit iu prcaktua densiteti paraprak.

Temperatura e mjedisit ishte 230C.
Duke prdorur t dhnat e msiprme u kryen llogaritjet prmes formuls 3.3 dhe kto
rezultate paraqiten n tabeln 5.31.
Tabela 5.31 Rezultatet e graviteit specifik dhe densitetit pr secilin stad t riciklimit
Stadet e riciklimit
Graviteti specifik
Densiteti gr/cm3
0 (PP e pastr)
1.178
0.921
1.173
0.917
1.169
0.915
1.166
0.912
1.165
0.911
Vlerat teorike t densitetit jan n intervalin 0.85-0.856g/cm3 pr polipropilenin

amorf dhe 0.93-0.946g/cm3 pr polipropilenin kristalin. Vlerat e polipropilenit komercial
jan n intervalin 0.9-0.91 g/cm3. Duke krahasuar vlerat e densitetit t polipropilenit me
ato teorike mund t themi se kemi prdorur polipropilen komercial me nj shkall t
konsiderueshme kristaliniteti.
Figura 5.111 Paraqitja grafike e vlereve t gravitetit specifik n funksion t stadeve t

riciklimit pr polipropilenin
Edhe nga grafikt e gravitetit specifik dhe densitetit vrehet njfar rnie graduale
e vlerave t tyre n funksion t stadeve t riciklimit. Kjo tregon pr njfar degradimi m
gradual t polipropilenit kundrejt proceseve t riciklimit.
143
Figura 5.112 Paraqitja grafike e vlerave t densitetit n funksion t stadeve t

riciklimit pr polipropilenin
5.2.3.5 Indeksi i rrjedhjes MFI pr polipropilenin
Kushtet e matjes t indeksit t rrjedhjes n aparatin RayRan pr polipropilenin
ishin: temperatura 2300C dhe forca e ushtruar 2.16 kg. Sasia n gram e polipropilenit q
ka rrjedhur prmes cilindrit pr nj koh t caktuar konvertohet n sasin n gram PP q
rrjedh pr 10 minuta. Kto vlera paraqiten n tabeln e mposhtme:
Tabela 5.32 Indeksi i rrjedhjes pr polipropilenin pr t gjitha stadet e riciklimit
Stadi
0
1
2
3
Sasia e mostrs e marr pr eksperiment
(gr)
3.82
3.85
3.84
3.83
3.88
41
40
38
36
34
55.9
57.75
60.6
63.8
64.67
Vlerat e llogaritura t indeksit t rrjedhjes paraqiten n grafikun n vijim, n

funksion t stadeve t riciklimit. Vlerat teorike t indeksit t rrjedhjes pr polipropilenin
luhaten n nj interval t gjer, nga 0.2->500 gr/10min
144
Figura 5.113 Paraqitja e vlerave t indeksit t rrjedhjes si funksion i stadeve t riciklimit

Duke analizuar grafikun e indeksit t rrjedhjes vihet re nj rritje pothuaj graduale
nga stadet e riciklimit. T gjitha vlerat e MFI-s jan n intervalin e vlerave t lejuara.
Rritja e vlerave t indeksit t rrjedhjes sht nj tregues i degradimit t polipropilenit, si
shkak i riciklimit t tij.
5.2.3.6. Prcaktimi i vetive mekanike t polistirenit

Prcaktimi i vetive mekanike t polipropilenit u krye mbi shufrat e prftuara nga
proceset e riciklimit. Shufrat kishin diametr nga 0.85-3.2 mm. Gjatsia fillestare e
shufrave u morr 50 mm. Eksperimentet u kryen n temperatur 200C, lagshti relative
65% dhe shpejtsi trheqjeje t shufrave 100mm/min. Pr do stad u kryhen 2-3 matje.
Figura 5.114 Paraqitja e grafikve forc-deformim pr polistirenin e stadit t

par dhe at t stadit t katrt. Siprfaqet trthore t shufrave jan t ndryshme.
145
Rezultatet e vlerave mesatare t vetive mekanike pr do stad riciklimi si

qndrueshmria n trheqje, kufiri i rrjedhshmris dhe moduli i elasticitetit jepen n
tabeln m posht.
Tabela 5.33 Vlerat e vetive mekanike pr polipropilenit
Vetit mekanike
Pastr
Ric.1
Ric. 2
Ric. 3
Ric.4
Qndrueshmria n
trheqje MPa
343.5
35.84
35.61.5
34.51.5
34.41.8
MPa
26.33.8
28.52.8
27.62.5
27.31.5
26.91.5
1270170
1490180 1530210 1470150 1425180
N tabeln 5.34. jepen vlerat teorike t vetive mekanike pr polipropilenin

Tabela 5.34 Vlerat teorike t vetive mekanike pr polipropilenin.
Vetit mekanike
Vlerat MPa
Qndrueshmria n trheqje MPa
36
Kufiri i rrjedhshmrise
24-31
1000-1550
Si vrejm vlerat e llogaritura jan brenda intervaleve t atyre teorike. Pr t

konkluduar n ndikimin e procesit t riciklimit n vetit mekanike, paraqiten n grafikn
n vijim vlerat e llogaritura si funksion i cikleve t riciklimit.
Figura 5.115 Grafiku i qndrueshmris n trheqje t polistirenit n varsi t cikleve t

riciklimit
146
Figura 5.116 Grafiku i kufirit t rrjedhshmris t polipropilenit n varsi t cikleve t

riciklimit
Figura 5.117 Grafiku i modulit t elasticitetit t polipropilenitt n varsi t cikleve t

riciklimit
Edhe n rastin e polipropilenit vrehet se vlerat e vetive mekanike jan brenda
intervaleve t atyre teorike dhe ndryshojn n jo n ndonj mnyr progresive pas do
stadi riciklimi. N luhatjen e vlerave ndikojn degradimi dhe orientimi molekular.
Gjithsesi pas rritjes t vlerave t vetive mekanike n stadet e para, m pas vrehet nj
rnie e tyre, gj q tregon se degradimi sht n shkall t lart dhe ka ndikimin parsor.
147
KONKLUZIONE
Gjat punimit ton u realizua studimi i polimerve kryesor industrial t tregut
shqiptar, u kryen disa stade riciklimi n kto polimer si dhe u studiua ndikimi i aditivve
n to. U morrn pr studim mostra polietileni, polistireni dhe polipropileni. Procesi i
riciklimit q u aplikua ishte ai i ekstrudimit n shkall industriale, si dhe nj proces pilot
q u aplikua duke prdorur nj mulli universal grirjeje dhe aparaturn e modifikuar t
matjes t indeksit t rrjedhjes. Gjat punimit u studiua mikrostruktura e polimerve,
prmbajtja e elementve t huaj n to, ndikimi i aditivve n kristalinitetin e strukturs
polimerike si dhe ndryshimi i vetive kryesore fiziko-mekanike gjat procesit t riciklimit
dhe ndikimi i aditivve n to. Kshtu nga analiza e rezultateve konkluduam n:
Metoda e spektroskopis t vibrimit infra t kuqe FT-IR mundson identifikimin e
sakt t polimerve, edhe n rastet kur ka prmbajtje t lart aditivsh n to dhe kur
polimert kan nj shkall t lart degradimi. Prcaktimi i shkalls t degradimit
sht i vshtir pr tu prcaktuar sepse intesitetet e peak-eve t lidhjeve molekulare
jan pothuaj t njjta, si n rastin e polimerve t pastr ashtu edhe n ata t ricikluar.
Ky konkluzion doli duke ricikluar polimert deri n katr stade. N marrjen e
spektrave sa m t sakta FT-IR ndikonte trashsia dhe mnyra e kristalizimit t
mostrave. N rastin e polistirenit, pr shkak t temperaturs t qelqzimit Tg, mnyra
e kristalizimit ndikonte n nj shkall shum t madhe n marrjen e spektrave FT-IR.
N rastet e polimerve me prmbajtje aditivsh vreheshin shfaqja e peak-eve me
intesitet t ult, ve atyre t polimerit baz. Identifikimi i sakt i aditivve ishte i
vshtir pr tu realizuar pr shkak t intesitetit t ult t peak-eve dhe mbivendosjes t
tyre. Kshtu pr prcaktimin e sakt t aditivve, ve metods FT-IR, krkohej edhe
nj metod shtes pr prcaktimin cilsor t elementve kimik n strukturat
polimerike,
Metoda e spektroskopis t vibrimit Raman vrtetoi m tej identifikimin e polimerve
t pastr, ku n spektrat Raman ve peak-eve t lidhjeve polare shfaqen edhe peak-e
t lidhjeve jo-polare. Spektroskopia Raman sht m evikase n prcaktimin e
polimerve t ricikluar dhe atyre me prmbajtje aditivsh. Kjo pr shkak t
zhvendosjes pr lart t background-it t spektrave Raman dhe t zvoglimit t
intesitetit t peak-eve t lidhjeve molekulare t polimerve. N shum raste, pr shkak
t degradimit n shkall t lart dhe prmbajtjes t lart n aditiv, ishte e pamundur
qoft edhe identifikimi i polimerve me intesitetin prkats t rrezes lazer (kuqe
632nm). N raste t tilla, pr identifikimin e polimerve me spektroskopin Raman,
sht e nevojshme prdorimi i burimit lazer me nj intesitet m t lart. N marrjen e
spektrave Raman nuk ndikonte trashsia e mostrave polimerike pr shkak t metods
t prapashprndarjes t rrezes(backscattering).
Me metodn e mikroskopis elektronike me skanim SEM, pajisur me sistemin e
shprndarjes t energjis EDS, u studiua mikrostruktura e siprfaqeve t polimerve,
ku u vrejtn edhe defektet gjat procesimit t polimerve. Duke studiuar defektet
mikrostrukturore prcaktuam edhe temperaturn dhe kohn optimale t formimit t
peletave polimerike, si edhe t kristalizimit (ngurtsimit) t tyre nga gjendja
viskoelastike. Temperatura dhe koha optimale krkohet pr unifikimin e granulave
polimerike dhe kalimin e tyre n gjendjen viskoelastike. Nga spektrat XDS u
148
prcaktua prmbajtja kimike e elementve t huaj n strukturat polimerike. Duke u

bazuar tek prbrja e elementve kimik dhe literatura u konkludua n prmbajtjen e
aditivve. Kshtu u vrtetuan prdorimi i aditivve kryesor si karbonat kalciumi
CaCO3, klorur natriumi NaCl, silica SiO2, volastoniti CaSiO3, talku Mg3Si4O10(OH)2,
magnetiti Fe3O4, dhe karbit titani TiC. Kta aditiv kan ndikim n prmirsimin e
vetite mekanike t polimerve kurse karbiti i titanit ka veti anti-abrasive, prdorur n
kutit shprndarse elektrike. Prcaktimi sasior i ktyre aditivve ishte i pamundur
pr tu realizuar pr shkak t bashkveprimeve kimike ndrmjet tyre, duke ditur q
polimert prpunohen n temperatura mbi 2000C.
Nga mikroskopia elektronike me skanim SEM dhe mikroskopia optike u evidentua
prezenca e elementve t huaj n strukturat e polimerve t pastr industrial, por n
sasira t vogla. Nga analiza e imazheve optike u konkludua se ato ishin kryesisht
minerale. Prezenca e tyre mund t ket ndikim n vetit fiziko-kimiko-mekanike t
polimerve, n varsi edhe t sasis t prdorur.
Me metodn e difraksionit t rrezeve X- XRD u studiua mundsia e prcaktimit t
sakt t aditivve t shtuar n polietilen dhe ndikimin e aditivve n strukturn
kristaline t tyre. Nga studimi i difraktogramave XRD, n disa raste, u prcaktuan
aditivt e shtuar, duke verifikuar edhe konkludimet nga metoda SEM-EDS. Por n
disa raste prcaktimi i aditivve ishte i vshtir t prcaktohej pr shkak t sasis t
vogl t prdorur (aparatura identifikon aditivt n sasi mbi 5% t mass), si dhe t
mungess t kristalinitetit. Kristaliniteti i peletave t polietilenit nuk ndikohej vetm
nga aditivt, por edhe nga mnyra e formimit t tyre. Kshtu polietileni i pastr
paraqet kristalinitet m t ult sesa disa mostra polietileni t ricikluar me prmbajtje
aditivsh. N polietilenin e ricikluar me ngjyr t kuqe pasaktsia n prcaktimin e
aditivve ishte e lart, pr shkak t mbivendosjes t peak-eve si pasoj e kristalinitetit
t ult t mostrs. Studimi m i sakt i kristalinitetit t polimerve me metodn e
shprndarjes (difraksionit) t rrezeve X krkon metoda t specifikuara enkas pr
polimert si SAXS (shprndarja e rrezeve X me knd t vogl) dhe WAXS
(shprndarja e rrezeve X me knd t gjer).
Duke analizuar ndryshimin e vetive fizike t polimerve t pastr vihet re zvoglimi i
densitetit, gravitetit specifik, viskozitetit dhe mass molekulare mesatare pas do stadi
riciklimi. Ky zvoglim sht m i dukshm pr polietilenin dhe polistirenin pas stadit
t dyt t riciklimit, gj q tregon pr nj degradim n shkall m t lart pas ktij
stadi. N rastin e polipropilenin u vrejt nj zvoglim gradual pas do stadi riciklimi.
Degradimin e polimerve pas do stadi riciklimi e vrteton edhe rritja e indeksit t
rrjedhjes. Duke ricikluar polimert e ricikluar paraprakisht me prmbajtje aditivsh
vm re se zvoglimi i menjhershm i densitetit dhe gravitetit specifik ndodhte
menjher pas stadit t par, gj q vrteton riciklimin paraprak t tij. Vlerat e vetive
fizike pr polimert e pastr ishin brenda intervaleve teorike. Pr mostrat e polietilenit
t ricikluar me prmbajtje aditivsh vreheshin se kto vlera, n disa raste, ishin
jasht vlerave teorike t polietilenit. Kto devijime q paraqiten nuk mundsojn
identifikimin e polimerve me metodat klasike, si ajo e flotimit. Prcaktimi i mass
molekulare mesatare u krye me dy mnyra t ndryshme, ku u prcaktuan masat
molekulare mesatare viskozimetrike me viskozimetrin Ostwald dhe ajo n numr me
metodn e osmozs. Pr t njjtn mostrn rezultatet ishin t ndryshme, si n rastin e
polietilenit ashtu edhe n at t polistirenit, duke paraqitur kshtu polidispersitetin e
149
zinxhirve polimerik. Gjithsesi t gjitha matjet plotsonin kushtin e shprndarjes t

mass molekulare mesatare.
Duke analizuar vlerat e vetive mekanike si qndrueshmria n trheqje, moduli i
elasticitetit dhe kufiri i rrjedhshmris vihet re nj luhatje e vlerave t tyre. Duke ditur
q vetit mekanike varen direkt nga masa molekulare mesatare (sa m e madhe masa
molekulare mesatare aq m t mdha vlerat e vetive mekanike si p.sh.
qndrueshmria n trheqje) pritshmria sht pr zvoglimin dhe jo luhatjen e tyre.
Ky paradoks shpjegohet me faktin e orientimit t zinxhirve polimerik (orientimi
molekular) gjat trheqjes t shufrave polimerike nga stampa e ekstruderit. Zinxhirt
polimerik duke u orientuar n njrin aks paraqesin qndrueshmri m t lart n
trheqje, duke rritur kshtu vlerat e vetive mekanike. Kshtu luhatja e vlerave t
vetive mekanike ndikohet nga dy faktor: degradimi si faktor negativ q on n
zvoglimin e vlerave t vetive mekanike duke ditur q gjat degradimit q ndodh si
pasoj e riciklimit zinxhirt polimerik jan m t shkurtr dhe polimeri paraqet veti
mekanike m t ulta dhe faktori i dyt pozitiv sht orientimi molekular dhe
qndrueshmria m e madhe q paraqesin molekulat e orientuara n trheqje. Duke u
bazuar n vlerat teorike t temperaturs t qelqzimit Tg t polimerve vm re se
shufrat e polistirenit, duke qen se temperatura e qelqzimit t polistirenit sht mbi
at t ambientit Tg = 1000C, kputen shum shpejt gjat trheqjes. Ndrkoh q
polietileni (Tg = ~-1000C) dhe polipropileni (Tg = -10-00C) q kan temperaturn e
qelqzimit nn at t ambientit deformohen n nj shkall shum t madhe, q n
shum raste kalon edhe 500%. Gjithsesi zgjatimi n rastin ton varej dhe nga diametri
i shufrave polimerike.
Shtimi i aditivve n polimer ndikon direkt n vetit fiziko-mekanike. Duke u
bazuar n vetit mekanike kemi nj rritje t vlerave t tyre n polimer me shtimin e
aditivve. Prcaktimi nga ana sasiore i ndikimit t aditivve n vetit mekanike t
polimerve krkon fillimisht njohjen e shkalls t degradimit t polimerit dhe sasis
t aditivve t shtuar, si dhe procesimit dhe shprndarjes t aditivve n strukturn e
polimerve.
Gjat procesit t riciklimit u vu re ndryshimi i ngjyrave t shufrave pas do stadi
(shkonin drejt ngjyrave m t errta) si pasoj e proceseve t djegies t polimerve n
temperatura 210-2400C.
Duke u bazuar n vlerat e densiteteve mund t prcaktojm shkalln e kristalinitetit t
strukturave polimerike. Por kjo procedur krkon fillimisht prcaktimin e strukturs
dhe vendosjes t zinxhirve polimerik si: lineare, t kryqzuara, t degzuara dhe
rrjetore, ku secila vendosje paraqet densitete t ndryshme.
Njohja e vlerave paraprake t densitetit, mass molekulare mesatare dhe indeksit t
rrjedhjes t polimerve ka nj rndsi t madhe n proceset teknologjike, n
prcaktimin e kushteve optimale t procesimit t polimerve, duke u bazuar edhe n
vlerat teorike t vetive termike. Kjo gj u vrejt gjat riciklimit t polimerve me
metodn e ekstrudimit ku vlerat paraprake prcaktuan temperaturat e ekstruderit dhe
shpejtsin e prpunimit. Kushtet optimale n proceset teknologjike jan t
domosdoshme n industri pr shkak t eficencs ekonomike.
150
REKOMANDIME
Ve studimit t mikrostrukturs dhe vetive fiziko-mekanike do t kishte nj
rndsi t veant edhe studimi i vetive termike. Kshtu nga grafikt e metodave si
kalorimetria e diferencuar me skanim DSC mund t prcaktohet shkalla e kristalinitetit,
temperatura e qelqzimit dhe temperatura e shkrirjes. Duke krahasuar t dhnat mund t
konkludohet edhe n ndryshimin e vetive termike pas do stadi riciklimi.
Metodat e zbatuara pr studimin e materialeve t pastra polimerike mund t
zbatohen edhe pr materialet kompozite. Gjithashtu duke ndryshuar prqindjet e
materialeve prbrse t kompozitve mund t prcaktohen kushtet optimale t riciklimit
t tyre n paraqitjen e vetive m t mira mekanike.
Duke ditur aditivt kryesor q prdoren n materialet plastike mund t
prcaktojm ndikimin sasior t tyre n vetit fiziko-mekanike t tyre, duke marr
parasysh edhe ndryshimet e mundshme t strukturave t tyre gjat proceseve prpunuese
t materialeve plastike.
151
LITERATURA
LIBRA DHE ARTIKUJ SHKENCOR
1.
T.Osswald, Understanding Polymer processing, 2010
2.
Zehev Tadmor, Costas

Wiley-Interscience, 2006
3.
David I. Bower, An introduction to polymer physics, Cambridge, 2002
4.
A.H.Fawcett Introduction to Polymer Spectroscopy, John Wiley and Sons Ltd, 1996
5.
N.J. Everall, J.M. Chalmers, and P.R. Griffiths, Vibrational Spectroscopy of

Polymers: Principles and Practice, Wiley, Chichester, 2007.
6.
J.Florestan, A.Lachambre, N.Mermilliod, J.C.Boulou, C.Marfisi Recycling of

plastics. Automatic identification of polymers by spectroscopic methods (Elsevier
0921-3449/94)
7.
D.S.Achilias, C.Roupakias, P.Megalokonomos, A.A.Lappas, E.V.Antonakou

Chemical recycling of plastic waste made from polyethylene (LDPE and HDPE) and
polypropylene(PP), 2007 ELSEVIER 0304-3894
8.
D.S.Achilias, A.Giannoulis, G.Z.Papageorgiou, Recycling of polymers from plastic

packaging materials using the dissolution-reprecipitation technique, Springer-Verlag
2009
9.
D.W. Mayo, F.A. Miller, and R.W. Hannah, Course Notes on the Interpretation of
Infrared and Raman Spectra, Wiley-Interscience, Hoboken, 2004.
G.
Gogos,
Principles
of
Polymer
Processing
10. R.G. Snyder, S.L. Hsu, and S. Krimm, Spectrochim. Acta Part A 34, 395 (1977).
11. C.G. Zimba, V.M. Hallmark, S. Turrell, J.D. Salen, and J.F. Rabolt, J. Phys. Chem.
94, 939943 (1990).
12. Olivier Guise, Carl Strom, Nisha Preschila, STEM-in-SEM method for morphology
analysis of polymer systems, Elsevier 2011
13. R.G.Perkins, Low-temperature SEM imaging polymer structure in engineered and
natural sediments and the implication regarding stability, Elsevier 2005
14. Graciela Goizueta et al, Phase morphology of polymer blends, ButerworthHeinemann, 1993
15. James E. Mark, Polymer data handbook, 1999
16. G.H.Michler, Electron Microscopy of Polymers, 2008
17. Michael Tolinski Additives for Polyolefins, 2009
18. Jean-Franois Grard, Getting the Most Out of Polypropylene Fillers and filled
polymers: presentations at the conference Eurofillers '99
152
19. Alan R. Katritzky et.al., Effect of Filler Loading on the Mechanical Properties of
Crosslinked 1,2,3, Triazole Polymers, 2010 Wiley Periodicals, Inc. J Appl Polym Sci
118: 121-127, 2010
20. Pierre Ricou et al, Advanced in X-Ray analysis, Volume 48, 2005
21. Dr.Bernard D. Bauman, Surface-modified polymer particles: performance additives
for epoxy and cast PU, 2001
22. Francesco Paola La Mantina, Recycled plastics: additives and their effects on
properties, Chapman and Hall, 1998
23. Ilirjan MALOLLARI, Spiro DRUSHKU, Elmaz SHEHU Ndarja dhe Riciklimi i
Mbetjeve Plastike, 2008
24. Ilirjan MALOLLARI, Spiro DRUSHKU, Eneida MARA - Prdorimi i Materialeve
Plastike dhe Mundsia pr riciklimin e tyre, 2008
25. John Scheirs & Duane Priddy, Modern Stirenic Polymers. Polystirene and stirenic
copolymers, 2003
26. M.Serier, N.Boudissa, A.Serier, Degradation induced by recycling process of
polypropylene, 2007
27. Ramon Pamies et al, Determination of intristic viscosities of macromolecules and
nanoparticles. Comparision of single-point and dilution procedures, Springer-Verlag
2008
28. Herman L.Wagner, The Mark-Howink-Sakurada equation for the viscosities of
linear polyethylene, 1985
29. Murzagaliev N.F, Changes in molecular mass distribution of polystyrene during its
processing, 2009
30. Angela D.Hasenbalg, The effect of orientation on mechanical properties of recycled
PET
31. D.W. van Krevelen & K. te Nijenhuis, Properties of polymers, 2009
32. Alqi Cullaj, Metoda Instrumentale te Analizes kimike, vell.i 2004
33. Teuta Dilo, Shkenca e materialeve , 2009
34. Willam. D.Callister.Jr, Materials science and engineering- AN introduction, seventh
edition, 2007
35. J.A.Brydson Plastic materials seventh edition, 1999
36. Peacock , Handbook of polyethylene structures properties and applications, 2000
37. Norman Sheppart , Handbook of vibrational spectroscopy, 2001
38. Frank A.Settle, Handbook of Instrumental Techniques for Analytical Chemistry,
1997
39. Paul C. Hiemenz, Timothy Lodge , Polymer Chemistry, 2007.
40. Roger Brown, Handbook of polymer testing-physical methods, 1999
153
41. P.Smith, Piet J.Lemstra, Jasques P.L. Pijpers, Tensile strength of highly oriented
polyethylene. Effect of molecular weight orientation, Journal of polymer science,
1982
42. Nanjunda Narasimha Murphy, Development of commercial application for recycled
plastics using finite element analysis, 2005
154
ARTIKUJ SHKENCOR DHE KONFERENCA

1. Eldi Lio, Vilma Rapa, Spiro Drushku, Elias Chatzitheodoridis, Morphological and
chemical study of recycled plastic materials by using scanning electron microscopy
and energy dispersive analysis, Zastita Materijala Vol IV, 2011
2. Lio E., D r u s h k u S., Leka.E, Studimi i strukturs t polimerve me metodat e
spektroskopis t vibrimit, Buletini i Shkencave Natyrore, Nr 11, 2011
3. Lio E., D r u s h k u S. Prcaktimi i aditivve n materialet e ricikluara t
polietilenit me an t difraksionit me rreze X, Buletini i Shkencave Natyrore, Nr 12,
2011
4. Vito S. , Lio E., Ifti M. Ndikimi i prbrjes mineralogjike t dheut n adsorbimin e
kromit (VI), Buletini i Shkencave Natyrore, Nr 12, 2011
5. Eldi Lio, Sonila Vito, Spiro Drushku, Mineralogical and chemical study of bauxite
samples from Dajti mountain ith X-ray methods, International Geo-Science
Conference GeoAlb-2011, Mitrovic
6. Spiro D r u s h k u , Eldi Lio, Studimi i strukturs t materialeve plastike t
ricikluar me an t spektroskopis infra t kuqe, Konferenca Ndrkombtare e
Agrikulturs, Ushqimit dhe Mjedisit, Korc, 2011
7. Eldi Lio, Spiro Drushku, Esmerina Goraj, Arjeta Qurku, Prdorimi i metodave
krahasuese te osmozs dhe viskozimetris pr prcaktimin e mass molekulare t
polimerve, Konferenca Kombtare e Kimis, 2011
8. Margarita Ifti, Sonila Vito, Eldi Lio, Pavlina Xega, Studimi i procesit t adsorbimit t
Cr(VI) n disa toka t teriitorit t Shqipris, Konferenca Kombtare e Kimis, 2011
9. J. Marku, I. Dumi, E. Lio, T. Dilo, O. akaj, The charachterization and the
utilization of cement kiln dust (CKD) as partial replacement of Portland cement in
mortar and concrete production, XIV-YUCORR International Conference, Tara,
Serbia, 2012
10. I.Malollari, L.Xhagolli, A.Bacu, A.Dhroso, H.Manaj, S.Drushku, E.Shehu, E.Lio,
Sustainable management of bio-resources in Albania and perspective in biotechnology
development for energy efficiency and CO2 reduction, International Conference of
Biotechnological Developments, Tiran 2011
UDHHEQJE
DHE
MIKROTEZASH
BASHKUDHHEQJE
DIPLOMASH
DHE
1. Studimi i vetive mekaniko-termike t materialeve plastike t ricikluara, Ardit Gjyli,

2010
2. Studimi materialeve plastike me spektroskopin infra te kuqe dhe Raman, Erjola
Leka, 2011
3. Studimi morfologjik dhe kimik i materialeve plastike t ricikluara me spektroskopin
e skanimit elektronik dhe analiz me metodn e shprndarjes s energjis, Vilma
Rapa, 2011
4. Prcaktimi i mass molekulare t materialeve plastike, Arjeta Qurku, 2011
155
5. Studimi kimik dhe mineralogjik i boksideve t malit t Dajtit me metodat e rrezeve X,

Arbr Goga, 2011
6. Konsiderata t prgjithshme dhe t detajuara t prodhimit t kremit t dits pr fytyr
me 5 veti shume t mira breda tij, Ermal Ndreu, 2011
7. Studimi i ndryshimeve t vetive fiziko-mekanike t polietilenit gjat cikleve t
riciklimit Studimi i mikrostrukturs t polietilenit me spektroskopin infra t kuqe,
Zamira Xhuvani, 2012
8. Studimi i ndryshimeve t vetive fiziko-mekanike t polistirenit gjat cikleve t
riciklimit Studimi i mikrostrukturs t polistirenit me spektroskopin infra t kuqe,
Besiana Disha, 2012
9. Studimi i ndryshimeve t vetive fiziko-mekanike t polietilenit gjat cikleve t
riciklimit dhe ndikimi i aditivve n to, Erinda Hametaj, 2012
10. Prdorimi i aditivve n polimer dhe ndikimi n vetit e tyre, Markel Dermyshi,
2012
11. Prcaktimi i mass molekulare t materialeve plastike me metodn e presionit t
avujve, Jonida Marsela, 2012
156

Doktoratura Eldi Lico Fakulteti I Shkencave I Natyrore Departamenti I Kimise Industriale

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Doktoratura Eldi Lico Fakulteti I Shkencave I Natyrore Departamenti I Kimise Industriale

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PROGRAMI

M.Sc. Eldi Lio

Prof. Dr. Spiro Drushku

Tema : Studimi i strukturs t materialeve plastike

Mbrohet m dt. .. /.. / . para juris :

HISTORIA E MATERIALEVE PLASTIKE.

KLASIFIKIMI I MATERIALEVE PLASTIKE....

Temperatura e tranzicionit t qelqzimit Tg.

Pika e shkrirjes Tm....

Indeksi i rrjedhjes MFI.

Densiteti dhe Graviteti specifik..

MATERIALET PLASTIKE KRYESORE DHE PRDORIMET E TYRE

Polietileni me densitet t ult, LDPE.

Polietileni me densitet t lart, HDPE...

ADITIVT N MATERIALET PLASTIKE.

Llojet dhe funksioni i aditivve..

Funksione t tjera t aditivve

Ndikimi i aditivve n prmirsimin e ekonomis

Teknikat kryesore t prpunimit.

Formimi me fryrje me injektim

Formimi termoset i prforcuar

Fijezimi i fibrave ...

KONCEPTET BAZ PR RICIKLIMIN E PLASTIKS

PARIMI I PROCESIT T RICIKLIMIT...

HAPAT E PROCESIT T RICIKLIMIT..

Ndarja dhe seleksionimi i mbetjeve plastike..

Coptimi Reduktimi i madhsis.

Shkrirja dhe petzimi..

Spektroskopia infra e kuqe IR

Aplikimi i spektroskopis infra t kuqe te polimert...

MIKROSKOPIA ELEKTRONIKE ME SKANIM, SEM.

Mikroskopia elektronike e polimerve...

Spektroskopia e shprndarjes t energjis bazuar n emetimin e rrezeve X

Parimi dhe metodika e rrezeve X

DENSITETI DHE GRAVITETI SPECIFIK ....

MASA MOLEKULARE MESATARE.

Masa molekulare mesatare viskozimetrike Mv..

Masa molekulare mesatare n numr Mn...

INDEKSI I RRJEDHJES, MFI .

Koha e paranxehjes dhe hedhja e polimerit n cilindr.

VETIT MEKANIKE TESTI I TRHEQJES NJ AKSIALE.

Moduli i Young-ut Moduli i elasticitetit.

Rrjedhshmria dhe kufiri i rrjedhshmris

STUDIMI I MATERIALEVE PLASTIKE

RICIKLIMI I MATERIALEVE PLASTIKE DHE STUDIMI I

Zhvillimi i procesit t riciklimit .

REZULTATE DHE DISKUTIME..

ARTIKUJ SHKENCOR DHE KONFERENCA.

Polietilen me densitet t lart

Polietilen me densitet t ult

Spektroskopia infra e kuqe me transformim Furier

Mikroskopia elektronike me skanim

Sistemi i shprndarjes t energjis

Masa molekulare mesatare n numr

Masa molekulare mesatare viskozimetrike

Temperatura e tranzicionit t qelqit

Grafiku 1. Sasia n kilogram e importuar e materialeve plastike

Grafiku 2. Sasia n kilogram e eksportuar e materialeve plastike

Duke u bazuar tek t dhnat e msiprme dhe mundsit e studimit t materialeve

Rezultatet e marra treguan pr zvoglimin e vlerave t vetive fizike dhe mekanike

HISTORIA E MATERIALEVE PLASTIKE

Shkenca e makromolekulave sht relativisht e re. Shum zhvillime t shkencs

q mund t konvertohet n nj plastik termoset (bakeliti). Para vitit 1910, n laborator