Ekotoksikologija

-Ispitna pitanjaI test

1. Pojam i definicija ekotoksikologije
granatoksikologijekojasebaviistraivanjemtoksinihefekatazagaivaaprirodnogiantropogenogporijeklanadijeloveekosistema
(biljke,ivotinje,mikroorganizme)odnosnoekosistemucjelini
2. Definicije LD50, LC, EF, NOEC, MLD, LOEC
3. Akutna i hronina toksinost
Akutna ekspozicija ekspozicija u kratkom vremenskom intervalu (manjem od 24 sata). Akutna toksinost
neeljeni efekti koji se manifestuju u kratkom vremenu nakon ekspozicije.
Hronina ekspozicija ekspozicija u dugom periodu (vie od tri mjeseca)
Hronina toksinost permanentni ili dugotrajni neeljeni efekat, koji se manifestuje nakon ekspozicije

4. Kancerogenost

Kancerogen je tvar ili smjesa tvari koja izaziva rak ili poveava pojavnost raka. Ako je tvar izazvala
dobroudne ili zloudne tumore u dobro provedenim eksperimentalnim istraivanjima na ivotinjama, smatra
se da je opravdano pretpostaviti odnosno sumnjati da e biti kancerogena i za ljude, osim ako postoje vrsti
dokazi da mehanizam tvorbe tumora nije relevantan za ljude.
Kancerogenost osobina supstanci koje mogu izazvati rak ili pak u kombinaciji s nekim drugim materijalima
ili vanjskim utjecajima pospjeiti njegovo nastajanje i razvoj. Najei karcinogeni u hrani su dioksini, nitriti,
benzolni spojevi, teki metali i mikotoksini.

5. Mutagenost je Mutacija s kemikalijama dogaa se na taj nain da se kemikalija vee na neku od osnovnih podjedinica DKN
molekule, tj. na neki od nukleozida
6. Teratogenost je karakteristina za malformacije na plodu. Teratogeni period se deava u vrlo uskom razdoblju
fetalnog razvoja.

7. Ekotoksinost je pojam koji odraava tetni uinak kemijskih tvari na iva bia i okoli.

8. Genotoksinost se definirana kao tetni uinak na genetski materijal, ne nuno povezani s mutagenou, moe
biti zazvana oteenjem DNA bez direktnog dokaza za mutacije.

9. Aditivna interakcija
Aditivna interakcija je najjednostavnija interakcija koja se pojavljuje kada meusobno reagiraju dvije tvari koje imaju isto
djelovanje na organizam, pri emu se ukupni uinak koji nastje moe prikazati zbrojem pojedinanih uinaka. Tako npr. ako
dvije tvari pri odreenim dozama poveavaju neki tetan uinak za 10%, onda e im ukupni uinak biti 20% vei.
10. Sinergistika interakcija
Sinergistina interakcijase takoer pojavljuje izmeu dviju tvari s jednakim uinkom, ali istovremena prisutnost i
meudjelovanje u organizmu ima za posljedicu ukupni uinak koji je vei od zbroja pojedinanog djelovanja. Pojam
sinergistina interakcija se najee koristi za tvari od kojih jedna ima neki tetni a druga (sinergist) ne pokazuje takva
djelovanja ili unijeta doza ne izaziva tetne uinke. Prema prethodnom primjeru, ukupan uinak na izloeni organizam je vei
od 30%. npr. Kod insekata, pesticid Karbaril uzprisutnost piperonil butoksida ima 200x vei uinak
11. Antagonistika interakcija

12. Emergentne supstance definicija

Sve prisutne, pseudo perzistentne, bioloki aktivne

hemikalije, polutanti,
-

rezultat su prirodnih,
undustrijskih i ljudskih aktivnosti
13. Emergentne supstance vrste i podjela
14. Nove mjere u preiavanju voda zagaenih PCPP
15. REACH sistem
16. Definisati toksinost i ekotoksinost
17. Podjela toksikanata
Neorganski: metali
slabi metali (metaloidi)
nemetali
Organski: ugljovodici:
alkani, alkeni, alkini,
aromatiniugljikovodici (PAH)
polihlorovanibifenili (PCB)
polihlorovanidibenzodioksini (PCDD) i dibenzofurani (PCDF)
polibromovani bifenili (PBB)
pesticidi:
organohlornipesticidi
organofosforni pesticidi
karbamati
piretrini i piretroidi

derivati fenoksisiretne kiseline

bipiridilni herbicidi
triazini
dinitrofenoli
derivati fenilureje
rodenticidi
detergencije
hlorofenoli
TBT(tribu
18. iva

meu najrijeim elementima na zemlji

-nema esencijalnu funkciju
-srebrno-bijeli metal, na sobnoj temperaturi tekui
antropogeni izvori: kemijska i metalopreranivaka industrija, u baterijama,termometrima, barometrima, sagorijevanjem fosilnih
ije su sekoristili i organoivini fungicidi
Elementarna, bez mirisa, tekua, zagrijavanjem isparava
ivine neorganske soli-hlor, sumpor, kiseonik; koristi se za sintezuamalgama, baterija i termometara, koristi se u kremama
zaizbjeljivanje koe i antisepticima, fungicidima, akumulacija ububrezima
Organske soli-metil-iva koju proizvode bakterije u zemljitu i vodi i to jenain ulaska ovog jedinjenjau hranidbeni lanac zbog
izrazite lipofilnosti.
Mehanizam toksinosti baziran je na vezanju za SH grupe i inhibicijienzima kao to je ATP-aza ime se ne moe dovriti
oksidativnafosforilacija.
Zbog lipofilnosti, organska iva oteuje sve organe s kojima doe u kontakt
-dolazi u razliitim hem. stanjima -3 bitna za shvaanje ponaanja ive u okolini:
1. elementarni oblik (Hg0)
2. dvovalentna neorganska iva (Hg2+) stvara soli s raznim anionima = topiva u vodi
-ostala iva u okolinije u obliku ivinih jedinjenja ili razgradivih soli
3. metiliva (CH3Hg+) -bakterijskom pretvaranjem -metilizacija

stabilna, lipofilna -ulazi u lance ishrane (biomagnifikacija)

-dodatak 1 ili 2 metilne grupe dvovalentnoj Hg = monometiliva i dimetiliva
-metiliva je 50x otrovnija od elementarne ive
-s vodenih povrina i tla isparava se u atmosferu te ponovno taloi u vodi i tlu, vei diose taloi u sedimentu
19. Aluminijum
Aluminijum
1
2
3
4
5

ist, kristalan aluminijum je krt i lomljiv.

Aluminijum nema nikakav bioloki znaaj(neki su ljudi alergini na taj metal).
Apsorpcija iz aluminijskog posua, folije, antacida, antiperspiranata, puferirsanogaspirina, kisele konzervirane hrane,
aditiva,rueva za usne, sira, omekane vode i vode izesme
Ciljni organi su: mozak, kosti, bubrezi, eludac
Simptomi: demencija, ezofagitis,gastroenteritis, oteenja bubrega i jetre

6
7
-3. najzastupljeniji element u Zemljinoj kori (iza kiseonika i silicijuma)
8
-2. najkoriteniji metal -nakon II svjetskog rata -metal sa irokom primjenom u izradirazliitih lakih proizvoda
(vazduhoplovnaindustrija, proizvodi za domainstvo)
9
-aluminijumse dobija iz boksita (sadri aluminijev oksid, eljezni oksid i silicijumovajedinjenja)pranjem boksita u
NaOH, koji iz stijene odvaja Al, a ostavlja karakteristian bazni crveni mulj, koji izmeu ostalog sadri 40-45% eljeznog oksida
10
-aluminijumhidroksid -AI(OH)3snienjem pH (tla ili vode) disocira u Al3+ i vodu =
11
bioloki dostupan: tetno djeluje na korijenove dlaice -glavni razlog propadanja
12
drvea, vee se na krge riba i uzrokuje akutnu hipoksiju
13
20. Arsen

u prirodi dolazi slobodan, ali se u jedinjenjimanajee pojavljuje u obliku sulfida

-antropogeni izvori:
-esta i dugotrajna primjena arsenovih jed.u industriji i poljoprivredi
-koristio se kao pesticid i rodenticid, u proizvodnji pigmenta i hemijskog oruja,danas se koristi samo u metalurgiji i za zatitu
drveta.
ostaci arsena u zeljitu i nakon 20 godina od tretiranja tih povrina arsenovim organskimpesticidima

U biljkama i ivotinjama prelazi u organski oblik koji je manjetetan od neorganskog

-arsen u vodi za pie uglavnom potie iz prirodnih izvora, odnosno nalazi se upoveanoj koncentraciji u depozitima s kojima
podzemne vode dolaze u dodir
-voda uglavnom sadri neorganske oblike As za razliku od hrane (prvenstveno riba ikoljke) gdje prevladavaju organski oblici
-neorganskajed.arsena popravilu su toksinija od organskih
-izazivaju oksidativni stres, neurotoksini su,kardiovaskularno toksini, karcinogeni su
21. Barijum
U prirodi dolazi u jedinjenjima s kiseonikom, sumporom i ugljenikom
Koristise u petrohemijskojindustrijizadrilanje, kaoiuproizvodnjistakla, boje, cigle, gume, zadeterminacijuneoplazmi...
U vazduhdolazi miniranjem, izgaranjemfosilnihgorivaiproizvodnji.
Nalazise u svimzemljitimaivodi, a vodeneivotinjegaakumuliraju
Jedinjenjakojese ne rastvarajuu vodine predstavljajuvelikuopasnostzaorganizam
Vodotopljivajedinjenja uzrokujuproblemes disanjem, nepravilansraniritam, fibrilaciju, utie naoticanjemozga, miiniumor,
oteenjeunutarnjihorgana
Nije dokazano da izaziva rak
22. Kobalt
Nalaziseuelementarnomoblikuiliujedinjenju,sluizalegure,pomaesuenjebojaiprculanskogemajla...
Nalaziseuhrani(B12)
Stimuliranastanakrbc
Nalaziseuvodiizraku,aprolaziiupodzemnevode
Velikeudahnutekoliineizazivajuoteenjeplua,astmuiupaluplua
Nalaziseiupivu-moedoidomunine,vrtoglaviceisranihproblemausljedprekomjernogkonzumiranja
Kodivotinjaizazivanastanakrakaakojenaneenpodkouilinamii
23. Olovo
Nalazi se u Zemlji, a na povrinu dolazi miniranjem i izgaranjem fosilnih goriva
Koristi se u proizvodnji legura, sulfatne kiseline, pigmenata,plastike, keramike, rafiniranju benzina, halogenaciji,ekstrakciji...
Gorenjem dolazi u vazduh gdje se zadrava 10 dana a onda pada na zemljite

 Ne ulazi u podzemne vode osim u sluaju kiselih kia

Neorgansko olovo se ne apsorbujekroz kou ali se apsorbuje kroz probavni trakt
Pare, praina i dim se lako apsorbuju kroz respiratorni sistem
Nakon apsorpcije taloi se u bubrezima, jetri i kostima
Izaziva anemiju, utie na imuni sistem, oteuje unutranjeorgane te izaziva plunu fibrozu
u prirodi u obliku minerala: sulfidnih (galenit -glavna ruda za dobivanje olova),karbonatnih (ceruzit) i sulfatnih (anglezit)
-u svojim jedinjenjimaolovo je najee dvovalentno (Pb2+),
-etverovalentno kada gradikovalentne veze -tetraetil olovo ((C2H5)4Pb) -dodavano idodaje se benzinu za poveanje
oktanskog broja) -izduvni gasovi motornih vozila
-antropogeni izvori: olovo kao antidetonator u gorivima, u proizvodnji baterija,akumulatora, pigmenata, stakla, plastike i
keramike, rudnici i talionice olova, izgaranjefosilnih goriva (termoelektrane), a prije su se koristili i pesticidi s Pb
-do 1923. godine, kada je poela proizvodnja tetra-etil-olova "na veliko" u atmosferi olova nije ni bilo. Zakon o istom vazduhu
donesen je u Americi 1970. godine, ime je potaknuto osvajanje proizvodnje "bezolovnog" benzina: upotreba "olovnog" benzina
zabranjena je u SAD 1983, u Evropi 1993, HR 2006, a u Srbiji tek 2010. godine.
-sitne estice (<2m) prenose se na vee udaljenosti, a one vee od 2m padaju blieizvoru -zemljiteuz ceste optereeno olovom -u
biljkama ima ~10x vie Pb nego u ruralnompodruju
-u vodotocima i jezerima, olovo se taloi u mulju otkud ulazi u lanacishrane
olovo je puno manje reaktivno u vodi od ostalih metala (osim u zakiseljenoj sredini)
olovni kristal (32% olova radi boljeg sjaja) vino otapa olovo -olovo u vinu

-olovne cijevi za vodu

koliina olova se smanjuje s trofikim nivoom -BIOMAGNIFIKACIJA!
Pb oteuje krvotok, nervni sistemi bubrege, a potom jetru i utie na reprodukciju; olovo je u kompeticiji s Capa se odlae u
olueliminacije izkostiju traje i vie od 50 godina
24. Nikal
srebrnosjajnimetal, 0,016 % u Zemljinojkoriito u nalazitimasulfidnerude;u prirodi dolazi u jedinjenjima sa O i S
Nalazise u svimzemljitimakojasubilaizloenavulkanskimaktivnostima
-u industrijise primjenjujulegureniklas drugimmetalima, akoristi se u proizvodnji nakita i metalnog novca, keramike, baterija,
kaokatalizator...
-antropogeniizvori: u vazduhdospijevaizgaranjemfosilnihgorivaiispunimplinovimaiz

automobila, izspalionica, metalopreraivakeindustrije, erupcijomvulkanatepriproizvodnjicementa

-znaajna mu je upotreba u proizvodnji Ni-Cd baterija, pigmenata za boje i keramiku, u proizvodnjistakla,
zapovrinskuzatitudrugihmetalagalvanizacijom(niklanje) idr.
-nikalse adsorbujeu zemljitunaesticeglineiliorganskematerije-detritus, algeibakterije
huminskekiseline.
-viakniklakodbiljakaoteujehlorofilikarotinoide-usporenrasttehlorotineinekrotinepromjenenalistovima
Esencijalanje zaljude
Puteviizloenosti: dim cigareta, ispusnigasovi, gnojiva,procesirana hrana, posue za kuhanje, industrijski otpad
najee se javlja alergijska reakcija, rjee napadi astme i smanjenafunkcijaplua
karbonil-nikaluzrokujerakplua
respiratornikancerogenuslijedhronineizloenosti
nefrotoksian, genotoksian, kancerogen
25. Selen
Stijeneitlo, kaojedinjenjesasrebrom, bakrom, olovominiklom
Koristi se kao antioksidans, vaan je za normalnofunkcioniranjetitnelijezde
Akumulirase u prostatiimlijenimlijezdama
Predoziranje: dahmirii/smrdinabijeliluk, crvenoobojeni prsti, zubi i kosa, depresija, dermatitis, oteenje GI irespiratornog trakta
Q-10 nastaje uz pomo selena kao kofaktora
Imunostimulator
Selen-sulfidje aktivnamaterijau amponimaprotivperuti
Jedinitoksinioblikje industrijskiproizvedeniselendioksid
26. Berilijum
Nalazi se u mineralnim rudama, stijenama, uglju i vulkanskoj praini
Koristi se kao sredstvo za otvrdnjivanje raznih materijala
Sagorijevanjem dolazi u vazduh, a kiama u vodu i tlo
Udisanjem izaziva oteenje plua, a onda se polakoapsorbujeu krv i transportuje do kostiju, jetre i bubrega,naruava imuni sistem
Ljudi razvijaju alergiju na Be, koja rezultira upalom,oteanim disanjem i osjeajem slabosti
U kontaktu s ozlijeenom koom izaziva osip i ulceraciju,potencijalni kancerogen i teratogen
27. Kadmijum

mekan, srebrnkasto-bijelimetal
minerali kadmijumau prirodi vrlo su rijetki,u prirodi dolazi kao primjesa olovu (galenit), cinku (sfalerit) i bakru; u uglju,

imgnojivima
-nalazi se u vodi, zemlji i vazduhu, vrlo je stabilan(u jedinjenjimasa O, Cl ili S)
-tokom prolog vijekaproizvodnja Cddramatino porasla -1935-200021x
-kao oneiiva tek zadnjih 70-ak godina
-godinje se u ivotnoj sredinioslobodi 25 000t Cd -dio prirodnim putem (vulkani, umskipoari, troenje stijena), a dio kroz
ljudske aktivnosti
-antropogeni izvori: proizvodnja suhih akumulatora i baterija (Ni-Cd), hemikalija, pigmenata, premaza iplastike, boja i lakova,
fotoelektrinih elija, u prahu se koristi u stomatologiji, te upotreba kadmijumakao antikorozivnog sredstva,eljezare, topionice i
ljevaonice, izgaranje fosilnih goriva i benzina, spaljivanjeotpada, troenje automobilskih guma, primjena mineralnih gnojiva
(Cd obogaenifosfati) itd.
-cigarete -duvanski dim, u duvanu jedne cigarete nalazi se od 1-2 mg Cd
-kadmijumse najvie odlae u atmosferu
-Cd supstituira Ca u kostima i deponujese u bubrezima i jetri (hepatopankreas)
-Cdje i neurotoksian
dugo se zadrava u organizmu
Udisanjem izaziva probleme s respiratornim traktom i moe dovestido smrti
Unoenjem s vodom i hranom uzrokuje dijareju i povraanje
Kroz kou ne izaziva reakcije
Uzrokuje rak plua
-u ivotnoj sredinije preteno vezan uz zemljite, lako ulazi u biljke i gljive (jakobioakumuliraju Cd) te u kopnene hranidbene lance
-nii pH dostupniji Cd biljkama
-Gliste i jo neki terestrini organizmi jako su osjetljivi na niske koncentracije Cd, kao i vodeni beskimenjaci (plankton i
zoobentos)
28. Cink

-glavni sastojak mnogih minerala, najznaajniji sfalerit (ZnS)

-dvovalentni cink (Zn2+) -esencijalni biogeni element (~25 enzima)

-4. najkoriteniji metal iza Fe, Al, Cu

-antropogeni izvori: proizvodnja plastinih masa, pesticida i insekticida, baterija(Zn-Cl), nemetala, te metalopreranivaka
industrija
-glavna upotreba cinka je u zatitnom oblaganju drugih metala, poput eljeza i elika(pocinkane vodovodne cijevi ili ljebovi,
krovita i cijevi za sakupljanje oborinskih voda);
-Neorganska jedinjenja cinka (cinkov hlorid, sulfid i sulfat) primjenjuju se u stomatologiji imedicini;
-organski jedinjenja cinka koriste se kao fungicidi, te lokalni antiseptici, cinkov fosfid(ZnP) je rodenticid.
-vee koliine cinka gomilaju se u tlu i vodenom biotopu (naroito u ribama) u bliziniurbanih zona i industrije
-uzrokuje degradacijske promjene u biljaka i ivotinja
Nalazi se u zraku, tlu, vodi i hrani
Koristi se za baterije, spreava koroziju, slui za proizvodnju bronze
Iz njega se proizvodi boja, guma, konzervansiza drvo..
Nalazi se u podzemnim vodama, akumulira se u ivotinjama i u biljkama
29. Hrom
Trovalentni hrom se javlja u prirodi, hrom 0 se ne javlja, a hrom IV se javlja vrlo rijetko.
Hrom III je mikronutrijent, a nalazi se u stijenama, zemljitu, biljkama,ivotinjama i vulkanskoj praini i vazduhu
Hrom je nuan za djelovanje insulina
Koristi se za proizvodnju nehrajueg elika
Ribe ga ne akumuliraju, a nalazi se u sedimentima
Hrom IV izaziva oteenje sluznice respiratornogsistema,gutanjem dolazi do nastanka eluanog ira, oteenjajetre i bubrega
Hrom VI je kancerogen
30. Mangan

10. element po rasprostranjenosti u Zemljinoj kori (<1%),a ima ga vie nego bilo kojega drugog tekog metala, osim eljeza
-u prirodi u sastavu vie od 250 razliitih minerala (manganozit, pirokrozit, rodokrozit,piroluzit i dr.)
-esencijalan za sve organizme (sinteza nukleinskih kiselina, metabolizam ugljenih hidrata,mnogi enzimi i dr.) -nedostatak
uzrokuje usporen rast i razvoj i metabolizam
-antropogeni izvori: u metalurgiji i proizvodnji baterija (Zn-Mn) dok se manganovmonoksid koristi kao gnojivo, kao dodatak
hrani za ivotinje, ali i u proizvodnjikeramikih i staklenih dijelova elektronskih ureaja
-o toksinom djelovanju mangana kodivotinja i ekotoksikolokom djelovanju ima veomamalo podataka, ali su istraivanja
sve intenzivnija iz godine u godinu

31. Vanadijum
-sivkastimetal
-uprirodisenepojavljujeelementaran,negoumineralima
antropogeniizvori:najviesekoristiumetalurgijieljeza(ferovanadij),odnosnododajeseleguramadapoveavrstou,obradivostiotporn
ostodlomova(koristiseiusvemirskojtehnologiji),vanadijeviajedinjenjakoristeseuproizvodnjipojedinihgrupainsekticida,fiksatorisuub
ojenjutekstila,pripremiglazuraiemajlazaposue,proizvodnjiboja,lakovaitinte
-vanadijumseoslobaauatmosferutokomizgaranjaipreradefosilnihgoriva,aotudsetaloiuzemljiteikopnenevode
-vanadijumtetnodjelujenael.enzime(ATP-aze)-metabolikepromjene
-ukopnenihbiljakanakupljasemanjimdijelom(oko10%)izzemljitaukorijenje
-prehrambenimlancimavanadijumkruibiosferom,usisarasetaloiukostima,miiimaijetri
-vanadijumjemobilanuneutralnomialkalnompHdokjeukiselomvrstovezan
32. eljezo
-srebrnobijel, relativnomekanmetal
-4. element po zastupljenosti u Zemljinoj kori (4,7 %)
-u prirodinajeeu oblikuoksidnih, karbonatnihisulfidnihruda(hematit, magnetit,limonit, siderit), a vrlorijetkou
elementarnomobliku
-jedanodnajvanijihbiogenihelemenata(hemoglobin, mioglobin, citohrom, dr. enzimi)
-u jedinjenjimaje eljezonajeedvovalentnoilitrovalentno(fero-iferi-jedinjenja)
dvovalentniFe(II) -feronajstabilniji,aliitoksinijiitopivijiu vodi
-antropogeniizvori: u proizvodnjielika
-viakslobodnogunutarelijskogeljezauzrokujeoksidacioniistres(oslobaanjeslobodnihradikala) ioteenjeelija.
-Fe potieproizvodnjuslobodnihradikalapremaFentonovojreakciji(drugikoraku Haber-Weissovomciklusu):
33. Selen
34. Fosfor
-u prirodi: ne u elementarnom stanju nego samo u obliku fosfatnih jedinjenja
-antropogeni izvori:u proizvodnji fosfatnih gnojiva i organofosfornih pesticida, sapuni i detergenti; u proizvodnji nervnih bojnih
otrova u II svjetskom ratu (tabun, soman, sarin)
-u ekosistemuse fosfor, odnosno fosfati ukljuuju u procese primarne organske

proizvodnje (problem eutrofikacije)

35. Sumpor
-u prirodi u obliku jedinjenja sametalima: pirit, galenit, sfalerit i dr., te u obliku sulfata
-vulkanski gasovi sadre sumporovodik (H2S) i sumporni dioksid (SO2).
-antropogeni izvori:elementarni sumpor upotrebljava se za unitavanje tetoina na biljnim kulturama, zaproizvodnju sulfatne
kiseline, za vulkanizaciju kauuka, za proizvodnju sumporougljenika idrugih hemikalija, sumpornih boja, u mastima i
preparatima protiv konih bolesti itd.
36. Fluor
-13. najei element na Zemlji, slabo topiv u vodi
-vulkani, talionice, izgaranje fosilnih goriva
-najvie oteuje biljke (hloroza, nekroza), nije toliko toksian za ivotinje iako postojenaznake da je karcenogen
37. Izvori tekih metala u ivotno j sredini
izvori tekih metala su antropogenog porijekla
38. Ugljovodonici
Premarasporeduugljenikovihatoma,ugljovodonici mogu biti:
- aciklini-imaju linijski (razgranatiiline)raspored ugljenikovih atoma
- ciklini-imajuciklinirasporedugljenikoviha toma
postoje 4 vee grupe ugljovodonika:
zasieni,aciklini(parafinskiugljovodonici):alkani
zasieni,ciklini(naftenskiugljovodonici):cikloalkani
n
nezasieni,aciklini(olefinskiugljovodonici):
alkeni-sa jednom dvostrukom vezom
alkin
alkini-sajednomtrostrukomvezom
al
aleni

polieni (dieni,trieni,tetraeni...)-savie(2,3,4...)dvostrukihveza
nezasieni,ciklini(aromatiniugljovodonici):areni
aciklini39. PAH
Policikliki aromatini ugljovodonici PAU (PAH)
-vrlorairena jedinjenjarazliitemolekulskemasekojisadreviebenzenoidnihprstena
stabiliziranihrezonancijom
-aromatski-zbogmirisapojedinihmolekulau grupi
-stotine(u gradovimado 500 razliitih) odkojihsunjih30ak najeiinajtoksiniji
-lipofilni, vrlostabilni(slaborazgradivi), neplanarni
-PAU-e s obzirom na broj ugljenikovih atoma dijelimo na:
-alternirajue-paranbrojugljenikovihatomaiderivatisubenzena, nastalifuzijomviebenzenoidnihprstena(npr. benzo[a]piren)
-nealternirajue-neparanbrojugljenikovihatomaiprstenisaetiri, pet, estivieatomaugljenika(npr. bifenilen, fluoranten)
-nekiodspojevatakodjeru strukturusvojihprstenaukljuujujedanilivie
atomadrugihelemenatakaotosukiseonik, azotisumpor-heterocikliki
policiklinaaromatskajedinjenja(npr. dibenzofuran)
IzvoriPAU u atmosferi:
-prirodniprocesi: umskihpoariivulkanskaaktivnost
-antropogeniizvori: izgaranjefosilnihgoriva, ispusni gasovi motornihvozila,petrohemijskaindustrija, proizvodnjaasfalta..
-PAU suu atmosferipreteitoadsorbovaninaestice(aerosol) noenezrakom
-PAU-iu zemljinajviesuposljedicaantropogenogdjelovanja, nataukazujepodatakdasunjihovekoncentracijei10-100 x veeu
bliziniindustrijskihpodruja
-zadnjihgodinau padu
-toksinostse poveavarastommolekulskemase-kanceronogeni, mutageni, endokrinimodulatori, imunotoksini..
40. POPs
Perzistentne organske materije (POPs)

organske sloene molekule velike molekulske mase koje esto sadre halogene e
Hemijska podjela:
-grupapoliciklinih aromatinihugljovodonika (PAHs)
-grupau kojoj se nalaze halogenovaniugljovodonici

elemente, najee hlor

Tipini predstavnici ovih polutanata su:

nzo-p-dioksini (PCDDs)
41. CFC

freoniilihlorfluorugljovodonici(CFC)
-fluoroviihloroviderivatimetanaietana(haloalkani) -nezapaljivgasbezboje,
mirisaiukusa, netopljivu vodiinijeotrovan
-Sintetisan 1928. g (T. Midgley) -do 1935. g, prodanopreko8 milionafriidera
-freon-nazivjerse tajedinjenjakoristekaorashladnosredstvou friiderimaiklimaureajima, ali ikaoekspanzijskigasu sprejevima, u
proizvodnjipjenastihmasaitd.
-poznatiji: freon-11 (CCl3F) ifreon-12 (CCI2F2), freon-22 iliR-22 (CHClF2)
-Rowland iMolina, amerikinaunici1974. g objaviliteorijuo razornomefektuhlora iz CFC na sloj ozona
-1985. britanciFarman, Gardiner iShanklinobjaviliradu Nature o ozonskojrupi
-u stratosferi(freonilakiodzrakaprodiruvisokou stratosferujersuinertniu
hemijskimreakcijama) raspaddjelovanjemUV, a produktiraspada, prijesvega
osloboenihlor, unitavajuozon
-u zadnjevrijeme-kaorashladnosredstvosaloijimrashladnimsvojstvima, alibez
ikakvih negativnih uticaja na oklinu -CO2

42. PCBs
43. PCDD i PCDF
44. Pesticidi-podjele
45. Organofosfosna jedinjenja
46. Organohlorna jedinjenja
47. Karbamati
48. Piretrini i piretroidi
49. Dinitrofenoli
50. Derivati feniluree
51. Neonikotinoidi
52. Derivati fenoskisiretne kiseline
53. Derivati bipiridila
54. Triazini
55. TBT
56. Deterdenti-toksino djeovanje
57. Antiseptici
58. Konzervansi
59. GMO-definicija i primjena
60. Transgeni organizmi
61. GMO-posljedice

II test

1. Putevi ulaska zagaivaa u ekosisteme

Voda,zemlja, vazduh
2. Vrste transformacije zagaivaa

fizike promjene (raspad estica praine)

tokom prenosa materijaod izvora do izloenog organizma javljaju se brojni procesi:
odlaganje
tokom prenosa dio materijeostaje npr. otopljen u vodi ili u gasovitomstanju u vazduhuistvarakoncentraciju kojoj je organizam
izloen,a drugi dio ostajeu podzemnim vodama, zemljitui sl.
1 vrijeme i udaljenost koju materija moe prei u okolini zavisi od njene molekularne stabilnosti -perzistentnosti
2 materija se moe razgraditi/promijeniti:

hemijskom transformacijom -okolina: hidroliza, fotoliza, oksidacija ili

biolokom transformacijom -ivi organizmi
1 -promjena/degradacija se deava u svim odjeljcima (voda, vazduh, zemljiste/organska materija)
2 -perzistentne molekule -najvei problem (npr. polihalogenovane materije, neki PCBi I dioksini)
3 hemijske materije se, nakon ulaska u okolinu (voda, vazduh ili tlo), uvijek kreu prema odjeljku za koji imaju
najvie afiniteta
3. Kow
-mjerazalipofilnost/hidrofobnost
-omjerkoncentracijeodreenematerije u oktanoluivodipriuravnoteenju
-parametarpotencijalahemijskematerijedase nakupljau organskojmateriji/organizmima-simplifikacija(log Kow)
-toje viavrijednostto se materijavienakupljau organizmima
4. Topivost gasa

Henryjevzakon-koliinagasaotopljenogu odreenomvolumenutecnostipristalnojtemperaturiproporcionalnaje
parcijalnompritiskutog gasaiznadtecnosti
konstantaHenryjevazakona-omjerpritiskaparaitopljivostiu vodinekematerije(ne moese
primijenitinagasovekojihemijskireagujus rastvaracem(nprCO2, NH3, SO2 idr

5.
6.
7.
8.
9.

Uloga okoline u transportu toksikanata

VODA
materije putuju otopljene, kao estice ili adsorbovanena estice
-bitna je struja, gustina vode (mora), precipitacija otopljenih materija (tee"kapljice" ili estice)
-kad lipofilne, perzistentne matreije uu u hranidbeni lanac -mogu preci velike udaljenosti s migratornim vrstama i izmeu
odjeljaka
10. materije se akumuliraju u jezerima ili estuarijima -sedimentVAZDUH-materijeputujukaogasoviilikapljiceiestice(iliu
asocijacijis njima)-POPs (organohlornipesticidi) iPCB-idetektiraniu snijeguiivotinjamau polarnimregijama-

svigasovitizagaivai(CO2, SOxidr) imale volatilnehalogenovanemolekule(CFC, trihloretileniCCl4) se akumulirajuu

stratosferi(skladite)difuzijagasova:-niz koncentracioni gradijent (u ratama odreenim Fickovim zakonom difuzije) i
brzinadifuzije(dQ/dt) zavisiodosobinamaterijekojadifunduje(D = difuzionikoeficijent), povriniprekokojese difuzijaodvija (A)
te koncentracionog gradijenta (dC/dx)
-do 4 km visine polutanti se vraaju na zemlju dok se oni koji dostignu vee visine (do35 km visine) mogu transportovati
na velike udaljenosti
ZEMLJITE
-materijese veu na estice (adsorpcija) zemljita
-putuju ispiravanjem s vodom ili isparavanjem iz tla
11. Ekotoksikokinetika

12. Apsorpcija
Unos hemijskih jedinjenja u organizam
puteviunosa(kontaktniisistemski):
povrinatijela(koa) -tenosti, gasovi
respiratornapovrina(plua, krge) -gasovi, estice, tenosti
gastrointestinalnitrakt-tenosti, hrana
adsorpcijaakumulacijamaterijanagranicidvijufaza
zajednikakarakteristika: transport krozepitelnotkivo
13. Distribucija
Distribucija
distribucija(rasprostranjenje, prenos, raspodjela)
-nakontoue krozepitelu organizamtoksikantse kreepotijelutjelesnimtecnostima(biljke: ksilemifloem)
-toksikantbivadistribuiranu organizmunamjestagdje:
1 toksinodjeluje(proteini, DNA, lipidi-membrane)

2 bivametabolisan(jetraidr)
3 bivaizluen(ekskrecijskiorgani, jetra-u)
4 bivadeponovan(jetra, kosti, lipidi, tjelesnetecnostiidr.)
glavna mjesta deponovanja (akumuliranja) toksikanata:-jetra/guteraa(jetra-glavnidetoksikacijskiorgan)-ekskrecijskiorgani(bubrezi)
(dobroprokrvljeni, koncentrisuse hemikalije)-masnotkivo(koncentrisanjelipofilnihmaterija(npr. organohlorne) odgoenatoksinost)kosti (koncentracija materija analognih Ca (Pb, Cd, Al))-plazmatskiproteini
dolaze do ciljnih mjesta u organizmu
vrstatransportakrozmembrane celijakojeizgrauju razliita tkiva opet e zavisiti od vrste jedinjenja
male hidrofobnemolekulepasivnomdifuzijomizlaze iz krvi putem kapilara i lako ulaze ucel.
velikemolekuleprolazesporo, najeepinocitozom
vrloesto, ksenobioticise veuzaplazmaproteine
albumini 100 pozitivno i 100 negativno nabijenihmjestapripH 5 (izoelektrinataka) i ukupno negativnio naelektrisanje pri pH 7
ponekad se javljaju interakcije izmeuksenobiotikaiantitijela
Vrste veza izmeu plazma proteina i ksenobiotika:
ionska veza najee karakteristina za metale
hidrofobne interakcije izmeu dvije nepolarne hidrofobne grupe plazma proteina i ksenobiotika
vodonicna veza izmeu vodonikovog atoma vezanog za elektronegativni atom s drugim elektronegativnim atomom
Van der Waalsove sile, slaba veza izmeu jezgre jednog atoma i elektrona drugog
Posljedice vezanja za plazma proteine
koncentracija slobodnog jedinjenja u plazmi se smanjuje to utie na koncentracioni gradijent
distribucija u tkiva se moe smanjiti
ekskrecija filtracijom i pasivnom difuzijom se smanjuje i poluivot jedinjenja se produzava
moe doi do zasienja plazma proteina ime raste koncentracija slobodnog jedinjenja

14. Metabolizam
Metabolizam
ivi organizmi uklanjaju toksikante iz sebe na 2 naina:
direktnim izluivanjem iz tijela
metabolikom transformacije ishodne materije (lipofilne materije)

15. Metabolizam: Faza I

Faza I ....oksidacija hidrofobnih ksenobiotika, nastanak hidrofilnijih meuprodukata/konanih produkata, slobodnih

radikala, superoksidnih aniona i superoksida
Nastajanje reaktivnih intermedijara i njihovo izluivanje
U reakcijama faze I najvaniji enzimatski sistem su oksidaze mjeovitih funkcija (OMF).
Unos polarne grupe u molekule moe nekoj materiji dati dovoljno hidrofilnog svojstva za brzo izluivanje iz
organizma. Za mnoge materije ovo nije sluaj pa su potrebne dodatne transformacione reakcije (faza II).

16. Metabolizam: Faza II

Faza II.....konjugacija elektrofilnih ksenobiotika ili konjugacija meuprodukata/konanih produkata metabolizma faze
I
Druga faza sastoji se od reakcija konjugacije s raznim materijama (glukuronska kiselina, sulfat ili glutation)
Prema nekim autorima postoji i FAZA III biotransformacije koja ukljuuje proteinske transportere organskih
molekula (npr. iz jetre u u), poput P-glikoproteina (ABC transportni proteini).

17. Biotransformacija
bioloka transformacija moe:
1
smanjiti bioloku aktivnost strane materije -bioinaktivacijaili detoksikacija
2
poveati bioloku aktivnost, uiniti materiju reaktivnijom -bioaktivacija

18. Bioinaktivacija

Bioinaktivacija/detoksikacija
Biolokopretvaranje/transformacijaesto vodi promjenama u molekuli koje poveavaju njenu topivost u vodi i poboljavaju
izluivanje. To znai da takve promjene skrauju trajanje toksinog efekta (jer izvorni oblik toksikanta prelazei u drugi oblik
materije nestaje) a proizvodi transformacije seizluuju.
19. Bioaktivacija
Naroito izraeno u reakcijama I. faze gdje nastaju reaktivni meuproizvodi koji su toksiniji od ishodinog oblika. Unos
polarnih grupa u molekule ne poveava samo pogodnost za konjugovanjeu reakcijama faze II, nego esto povea i reaktivnost
prema drugimmolekulama (npr. DNA, proteini).

20. OMF

OKSIDAZE MJEOVITIH FUNKCIJA (OMF)

-enzimatski sistem zavisan od citohroma P-450 koji je sastavni dio monooksigenaza
citohrom P-450 je hemoprotein -Fe aktivna grupa
naziv CYP 450 -apsorbanca kompleksa redukovanog CYP 450 sa CO na 450 nm
OMF se nalaze vezane za membranu endoplazmatinogretikuluma (ER), a manje ih je u citoplazmi i mitohondrijima
1 sistem citohrom P-450 zavisnih oksidaza mjeovitih funkcija otkriven 1958. u ERhepatocita sisara
osim uloge u metabolizmu tetnih materija katalizuju reakcije biosinteze i metabolike reakcije niza vanih endogenih materija
(holesterol, une kiseline, steroidni hormoni, tiroidni hormoni, masne kiseline i dr.)
najvie u jetri ali prisutni i u drugim organima

21. Citohrom P450

 svitipovicitohroma-P450 supolipeptidi(~500 aminokiselinskihostataka+ hem)

vie od 30porodicaovog proteina-genisapodudarnouu redoslijedunukleotidaveomod40% svrstavajuse u jednuporodicu
postojimnotvoizoenzimacitohromaP-450 specifinihzapojedinetipovesupstrata
najpoznatijiu okviruOMF (kicmenjaci) susistemiCYP1A1 porodicenespecifinemonooksigenaze:
etoksirezorufin-O-deetilaza(EROD) i
benzo(a)pirenmonooksigenaza(BaPMO)
Kodljudikljunuuloguu detoksifikacijiimajuCYP1(eliminacijaaromatinihugljovodonika); CYP2 (eliminacijaestrogena); CYP3
(eliminacijaestrogena), CYP4; CYP7(CYP7A-eliminacija holesterola); CYP19 (biosintezaestrogena)
Indukcijaekspresije: vezanjesupstratazaspecifinireceptor koji dovodi do ekspresije gena za CYP
Supstrati: jedinjenjas benzenskimjezgrama, hidrofobniheterociklikajedinjenja, hormoni...
Nalazise u jetri, G-I traktu, pluimaibubrezima
Razlikau pojedinimporodicama-razlikeu sekvencamaaminokiselina

22. Forme kiseonika

Slobodan kiseonik, superdioksid, perihidroksilni radikal, hidrogen peroksid, hidroksi radikal, hidroksi jon, voda.

Kiseonikjeneobiangasjeruosnovnomstanju-tripletnomstanju,imadvanesparenaelektronaparlelnihspinova(biradikal,paramagnetik).
Uosnovnomstanjuslaboreagujusaorganskimmolekulimakojiimajuspareneelektronesuprotnogspinazareakcijujeneopho
dnaaktivacija.

23. Reaktivne kiseonine vrste

24. Fentonova reakcija

ReciklacijaFe(Fe3+uFe2+)uprisustvuredukujuegagensamoedovestidokonstantnogprotokakrozFentonovureakcijui
generisanje.OHradikala.

25. Hidroksi radikal

Hidroksil-radikalisu toksini i ukljueni su u nastanak jo reaktivnijih O grupa. U eksperimentima in vitro utvreno je da hidroksilni
radikali izazivaju oksidativno oteenje DNA pri emu dolazi do nastanka relaksirane cirkularne DNA
26. Vodonik peroksid

Kada jednom u el. doe do nastanka aktivnih O jedinj., tada dolazi do ciklinog procesa oksidacije i redukcije pomou elektrona koji
su donirani s O, pri emu nastaje superoksid-ion. Superoksid-ion moe biti metabolizovan do vodonik peroksida pomou
superoksid-dismutaze. Vodonik peroksid se nadalje metabolizuje do molekule vodeili se dalje protonuje do hidroperoksiradikala,
27. Reakcija ROS sa lipidnim molekulima

LipidnidvoslojsesastojiodsmjeefosfolipidaiglikolipidakojeimajuMKlancevezanezaC1iC2glicerola.
PeroksidativareakcijajerazliitaizmeuMKuzavisnostiodbrojaipozicijedvostrukihvezauacilnomlancu.
Peroksidacijalipidaukljuujetrirazliitakoraka:inicijaciju,propagacijuiterminaciju.
Uloga.OHvarnicekojaizazivavatru.
Ekstremnareaktivnost.OHulipidnomsistemu
prijakoniskojkoncentracijiiniciralananureakcijukojaukljuujetripletkiseonik,najzastupljenijuformukiseonikaueliji.
28. Reakcija ROS sa proteinima
29. Oksidativna oteenja proteina
30. DrugeformenapadaROSnaproteinenisureverzibilne.
31. OksidacijaFe-Scentarauproteinusasuperoksidomupotpunostinaruavafunkcijuenzima.
32. Mnogeaminokiselineseireverzibilnomodifikujukadaseproteinoksiduje.
33. OksidativnaoteenjaproteinasupoveanauprisustvumetalnihkofaktorakaotojeFe.
34. UovomsluajusemetalveezaproteinireagujesavodonikperoksidomuFentonovojreakcijiinastajehidroksilniradikalkojiv
eomabrzooksidujeaminokiselineublizinimjestavezivanjadvovalentnogkatjona.
35. Ovamjestospecifinapromjenaamnokiselinskihostatakarezultirauinaktivacijienzimanaruavanjemstruktureaktivnogmjesta.
36. Reakcija ROS sa DNK

AktiviraneformekiseonikaindukujubrojnaoteenjanaDNKkojadovodedodelecija,mutacijaidrugihletalnihefekata.

Karakteristikeovihoteenjaukazujunatodasuieeriibazeosjetljivenaoksidacijudegradacija,jednolananiprekidiiumrea
vanjesaproteinima.
DNKjeveomaosjetljivanadejstvoROS.
LakoveemetalnejonekojisuukljueniuFentonovureakcijuikadajeDNAupitanjumanjaoteenjamogubititolerisana
uodnosunadrugemakromolekule.
PosljedicatogajedaelijeimajuvelikibrojenzimazapopravkuDNKoteenja.
JedanodrazlogazatoeukariotskeelijepakujuDNAunutarjedramoebitiinjenouklanjanjeodredoksciklusaukojesuu
kljueniNADPHidrugireduktantiidaseizbjegnuoksidativnaoteenja.
37. Glutation
Glutation-endogeni tripeptid Glu-Cys-Gly
Spreava oksidacijski stres u cel. koji moe biti izazvan endogenim ili egzogenim jedinjenjima zahvaljujui tiolnoj (-SH)
grupi
U ravnotei je sa svojim oksidovanim oblikom GSSG (glutation-disulfid)
Omjer redukovanog i oksidovanog oblika u optimalnim uslovima 60:1
U prisustvu slobodnih radikala taj omjer pada
Oksidativni stres: velika koliina slobodnih radikala i reaktivnih intermedijara, rapidni pad omjera GSH:GSSG
Izlazak GSSG iz cel. aktivnim transportom
Posljedica: gubitak GSH i nemogunost regeneracije
Regeneracija glutation-reduktazom
Prema posljednjim istraivanjima, osim u odravanju redoks sistema cel, glutation ucestvuje i u signalizaciji i aktivaciji
pojedinih dogaaja, odnosno u regeneraciji proteina ije su tiolne grupe oksidovane
38. Glukuronidacija
Glukoza-1-fosfat reagujes UTP-om, dajui aktivirani intermedijar UDPD-glukoza UDPG koji se uz djelovanje UDPG-dehidrogenaze
oksiduje do UDPD-glukuronske kiseline (UDPGA)
Konjugacija glukuronske kiseline s ksenobiotikom pomou enzima UDPG-transferazeukljuuje nukleofilni napad
kiseonikovog, azotnog ili sumpornog atoma na C1 atom glukuronske kiseline
Nastanak UDP-glukuronozil-transferaze kodiran je pomou UGT-1 lokusa, postoji u razliitim oblicima koji omoguuju katalitiku
specifinost, a posljedica je razliite posttranskripcijske obrade molekule mRNA

39. Konjugacija sulfatom

Endogena molekula sulfata prevodi se u visokoaktivni intermedijar uz utroak energije, reakcijom; SO4 2-+ 2 ATP 3'fosfoadenozin-5'-fosfosulfat (PAPS)
Uz djelovanje enzima sulfotransferaze, dolazi do reakcije izmeu sulfata i amino, hidroksilne ili keto grupe ksenobiotika uz
nastanak pripadajueg estera sulfonske kiseline
40. Metilacija
Jedinjenja koja konjuguju s metilnom sgrupom obino su manje hidrofilni, ali i manje toksini
Kao endogeni donor metilne grupe slui S-adenozilmetionin
Reakcije izmeu visoko aktivirane metilne grupe i amino-, hidroksilne ili tiolne grupe ksenobiotika katalizovane su razliitim
metil-transferaznim enzimima, od kojih neki pokazuju vrlo visoku specifinost
Metali takoe mogu biti ukljueni u ove reakcije pri emu nastaju jaki neurotoksini, sa izrazitim lipofilnim karakterom
41. Transport ksenobiotika iz eukariotske cel.
Transport ksenobiotika iz elije uz potronju energije-aktivni efluks
Visoka specifinost; uloga u el.:
-Izluivanje amfifilnih jedinj. koja slobodno prolaze kroz membranu kao posljedica komunikacije cel. s okolinom
-Izluivanje endogenih jedinjenja (fosfolipidi, citokini, metaboliki intermedijari, nutrijenti..)
-Influks polarnih jedinjenja
1 Ksenobiotici u tom kontekstu postaju oportunistika jedinjenja
U proces ukljueni transmembranski proteini:
-p-glikoprotein (P-gp)
-Multidrug resistance associated protein (MRP)
-Polipeptid 2 (OATP2) transport organskih anjona

42. Transmembranski proteini ukljueni u proces izbacivanja ksenobiotika iz euk.el.

43. Eliminacija i izluivanje

Eliminacijazapoinjedijelomu jetripriprvommetabolizmu apsorbovanih jedinjenjate upluima
plasma half-life definisevrijemepolueliminacije jedinjenja, a i ona je konstantna zaodreenojedinjenjei nezavisna je o
prvommetabolizmu
Eliminacijaje opisanaMichaelis-Mentenovomjednacinom
ako je koncentracija ksenobiotika nia od Kmvrijednosti za tojedinjenje, dogaa se linearnareakcijaprvogreda
akosutevrijednostivee, eliminacijase odvijanelinearnomreakcijomnultogreda
Izluivanjeputemurina
ksenobioticiinjihovimetabolitikrvljudolazedo bubrega
izluivanjemalih, hidrofilnihmolekula
tri mehanizma:
filtracija putem pora u glomerulima
difuzijaspojevaizkrviu tubule
aktivnitransport u tubularnutekuinu
brzinaeliminacijespojevakojise izluujuaktivnimtransportomje konstantna, a velikakoncentracijaspojamoe dovesti do zasienja
sustava za transport
vrlobitanpH
44. Toksodinamika
45. Toksikokinetika

Ekotoksikokinetika je dio ekotoksikologije koja razmatra sudbinu ksenobiotika (ekopolutanata) u ivotnoj sredini: njihove
izvore, raspodjelu u abiotikim i biotikim elementima ivotne sredine, transformacije ksenobiotike u sredini u kojoj se nalaze,
eliminaciju iz ivotne sredine.

46. Biodostupnost

Osnovni uslov za ispunjavanje ekotoksinosti: biodostupnost

To je mogunost hemijske komponente da bude usvojena od strane organizma.

47. Biotiko i abiotiko razlaganje toksikanata

Mnogobrojni abiotiki (odvijaju se bez uea ivih organizama) i biotiki (odvijaju se sa ueem ivih organizama)
procesi u ivotnoj sredini usmjereni su na eliminaciju (udaljavanje) ekopolutanata. Mnogi ksenobiotici dospjeli u
vazduh, zemljite, vodu doprinose minimalnom oteenju ekosistema s obzirom da je vrijeme njihovog djelovanja
kratko.

48. Perzistencija
Supstancije koje su rezistentne (otporne) na procese razlaganja, zbog ega su dugo postojani u ivotnoj sredini po pravilu
predstavljaju potencijalno opasne ekotoksikante.
Primer: pesticid Mireks u jezerima Ontaria...(izmereni visoki sadraji u devedesetim, a proizvodnja prestala u sedamdesetim
49. Bioakumulacija, BCF

PROCES KOJIM ORGANIZMI KUMULUJU TOKSINE SUPSTANCE, IZVLAEI IH IZ ABIOTIKE FAZE (VODA,
ZEMLJITE, VAZDUH) I IZ HRANE TROFIKA PREDAJA), NAZIVA SE BIOAKUMULACIJA
50. Biomagnifikacija
U cilju unitavanja komaraca u blizini jednog kalifornijskog jezera upotrebljen je DDT. Poslije tretmana, sadraj pesticida u vodi
iznosio je 0,02 ppm. Poslije izvjesnog vremena u planktonima je utvrena koncentracija DDT od 10 ppm, u tkivima riba koje su se
hranile ovim planktonima 900 ppm, kod riba grabljivica naeno je 2.700 ppm, a u pticama koje su se hranile ovim ribama 21.000
ppm. Odnosno, sadraj DDT u tkivima ptica koje nisu bile direktno izloene djelovanju pesticida, bilo je milion puta vie nego u vodi
i 20 puta vie nego u organizmu ribe.
51. Ekotosikodinamika
EKOTOKSIKODINAMIKA JE DIO EKOTOKSIKOLOGIJE KOJI RAZMATRA KONKRETNI MEHANIZAM RAZVOJA
I OBLIKE TOKSINOG PROCESA IZAZVANOG DEJSTVOM EKOTOKSIKANATA NA BIOCENOZE ILI
POJEDINANE VRSTE OD KOJIH JE ONA SAINJENA.
TI KONKRETNI MEHANIZMI SU VRLO BROJNI I SPECIFINI, ALI SE MOGU KLASIFIKOVATI NA DIREKTNO
DEJSTVO, INDIREKTNO DEJSTVO I KOMBINOVANO DEJSTVO.
EKOTOKSINOST JE SPOSOBNOST DATOG KSENOBIOTIKOG PROFILA SREDINE DA IZAZOVE TETNE
EFEKTE U ODGOVARAJUOJ BIOCENOZI. TI EFEKTI SE TAKOE MOGU KLASIFIKOVATI U SKLADU SA
ORGANIZACIONIM NIVOOM EKOSISTEMA:

52. Kinetika faza

DETOKSIKACIJA
METABOLIZAM
PROTOKSIKANT........
.......... TOKSIKANT

LIPIDNO
SKLADITENJE
53. Dinamika faza
PRIMARNA
REAKCIJA
BIOSINTEZA
RECEPTOR
MODIFIKOVANI
RECEPTOR

BIOLOKI I
BIOHEMIJSKI
ODGOVOR
A, B, C
A, B, C

FIZIOLOKI
ODGOVOR
I
PROMJENA
PONAANJA

54. Molekurni nivo dejstva toksina

a) mehanizam toksinog dejstva metala koji se trajno veu za aktivne hemijske grupe: karboksilnu, sulfhidrilnu, fosfatnu,
imidazolosku i purinsku to vodi u smanjenje ili prestanak funkcije enzima, destabilizaciju nukleinskih kiselina...(metali se nee
metabolisati i izluiti iz organizma, ve e se gomilati u organizmu, to vodi u hronini toksini efekat)...
b) biljni alkaloidi djeluju kao antimetaboliti npr. pogrena sinteza bjelanevina ili pogrenih purina pri sintezi nukleinske
kiseline.
c) otrovi koji reaguju sa slobodnim radikalima u eliji, benzopireni, velike doze gvoa, izazivaju mutageni ili karcinogeni
uinak.
d) acetilacija tj. fosforilacija enzima acetilholinesteraze organofosfornim jedinjenjima vodi u nekrozu elije.
55. Ekotoksinost- vrijeme izloenosti
U ZAVISNOSTI OD DUINE DJELOVANJA EKOTOKSIKANATA NA EKOSISTEM MOE SE GOVORITI O AKUTNOJ
ILI HRONINOJ EKOTOKSINOSTI.
AKUTNA EKOTOKSINOST NA BIOCENOZU
OBINO SE JAVLJA USLJED HAVARIJA I KATASTROFA PRI KOJIMA U IVOTNU SREDINU ZA KRATKO
VRIJEME DOSPIJEVA VELIKA KOLIINA RELATIVNO NEPOSTOJANIH TOKSIKANATA. KARAKTERISTIAN
PRIMJER JE ZAGAIVANJE TISE CIJANIDOM
.
56. Primjeri za akutnu toksinost na biocenozu
57. Karakteristini primjeri za to su i dogaaji u Iraku, Bopalu.
Poslije havarije nuklearne elektrane u ernobilju, akcident na Tisi je bila druga najvea ekoloka katastrofa u Evropi
58. Hronina toksinost na biocenozu
HRONINA EKOTOKSINOST NA BIOCENOZU

AKO SU ELEMENTI BIOCENOZE IZLOENI SUBLETALNIM DOZAMA, ONDA GOVORIMO O HRONINOJ

EKOTOKSINOSTI (naruavanje reproduktivne funkcije, endokrina patologija, defekti raanja, alergizacija...ili smrt
odreenih vrsta).
HRONINO DJELOVANJE EKOPOLUTANATA OSNOVNI JE PROBLEM EKOLOGIJE.
59. Autekotoksinost
Na nivou organizma (autekotoksini) javljaju se smanjivanjem rezistentnosti (otpornosti) prema drugim vaeim
faktorima sredine, snienjem aktivnosti, oboljevanjem, uginuem organizma, kancerogenezom, poremeajem
reproduktivnih funkcija itd.

60. Demekotoksinost

na nivou populacije (demekotoksini) javljaju se uginuem populacije, rastom oboljevanja, smrtnosti, smanjenjem
nataliteta, poveanjem broja roenih sa defektima, naruavanjem demografskih karakteristika (odnos polova, starosne
strukture, itd), promjena prosjenog ivotnog vijeka, kulturna degradacija.

61. Sinekotoksinost

na nivou biogeocenoze (sinekotoksini) javljaju se promjene populacionog spektra cenoza, sve do ieznua pojedinih
vrsta i pojave novih, nesvojstvenih datoj biocenozi, naruavanje odnosa meu vrstama.

62. Mehanizmi ekotoksinosti

1.
2.
3.
4.

Direktno djelovanje toksikanata koji dovode do masovnog uginua predstavnika osjetljivih vrsta,
Direktno dejstvo ksenobiotika koji dovode do razvoja alobiotikih sistema i specijalnih oblika toksinih procesa,
Embriotoksino djelovanje ekopolutanata,
Direktno dejstvo proizvoda biotransformacije polutanata sa neobinim efektom,

5. Indirektno djelovanje putem smanjivanja resursa hrane u ivotnoj sredini,

6. Eksplozija brojnosti populacije usljed unitavanja konkurentske vrste.

63. Bioindikatori

Bioindikatori - biljne i ivotinjske vrste ili zajednice koje svojim prisustvom, sastavom ili fiziolokim procesom specifino
reaguju na zagaenje odreenom zagaujuom supstancijom i time omoguavaju da se ta supstancija detektuje u datoj sredini.

64. Bioindikacija
Bioindikacija je ocjena stanja sredine pomou ivih sistema odnosno elija, organizama, populacije i zajednice. (ocjena kako
abiotikih faktora - temperatura, vlanost, kiselost, slanost, sadraj polutanata itd., tako i biotikih - blagostanje organizama, njihove
populacije i zajednice.
65. Biomonitoring

Biomonitoring je dio ekolokog monitoringa praenja stanja ivotne sredine na osnovu fizikih, hemijskih i biolokih
pokazatelja.
Biomonitoring je zbir analiza bioloke komponente ivotne sredine i njenih reakcija koje se koriste za otkrivanje promjena u
ivotnoj sredini nastalih zagaivanjem.
Zadatak biomonitoringa je ocjena kvaliteta ivotne sredine pomou, za ostvarenje ovog cilja, specijalno odabranih ivih
sistema.
gr.bios-ivot, lat.monere upozoriti, podsjetiti
Cilj: procjena nivoa zagaenosti biote, radi razrade sistema ranog upozoravanja dijagnostike i prognoziranja.

66. Biomarkeri

67. Bioloki indikatori

liajevi kao bioindikatori kvaliteta vazduha
Biljne vrste bioindikatori prisutnosti i tetnosti odreenih polutanata u vazduhu i metode upotrebljene u EuroBionet-u
MEU BROJNIM GRUPAMA SLATKOVODNIH ORGANIZAMA (Bakterije, Protozoa, Fitoplankton, Zooplankton,
Fitobentos, Mezobentos, Makrozoobentos, Nekton, Ptice i sisari) PALJIVO SU ODABRANE VRSTE KOJE ZBOG SVOJE
OSJETLJIVOSTI MOGU BITI DOBRI BIOINDIKATORI STANJA VODA.
Kolkwitz & Marsson (1902 1909) SU USPOSTAVILI TZV. SAPROBNI SISTEM (Gr.: sapros razgraivanje, oznaava
prisustvo odreene koliine organskih materija koje su podlone razgradnji djelovanjem reducenata poput bakterija i gljiva)
NA OSNOVU ORGANIZAMA INDIKATORA KOJI SE ODNOSI NA ZONE ORGANSKOG OBOGAENJA I
KLASIFIKACIJU VRSTA U ODNOSU NA ZONE U KOJIMA TE VRSTE IVE.
68. Sudbina toksikanata u ivotnoj sredini kruenje Hg u prirodi