IU Travnik

Fakultet politehnih nauka

Energetsko mainstvo
Predmet: Termoflidna i okolinska mjerenja

SEMINARSKI RAD
Tema: Mjerni ureaji za mjerenje brzine strujanja
fluida

Student
Almedin Pandur

Profesor
Dr.sc.uri Slavko,doc.
05.12.2015god.

Sadraj:

1.

UVOD ............................................................................................................................................. 2

2.

MJERENJE BRZINE STRUJANJA FLUIDA ............................................................................. 3

2.1.

Mjerenje strujanja fluida mjernom blendom ...................................................................... 3

2.2.

Mjerenje brzine strujanja mjernom sapnicom ................................................................... 7

2.3.

Mjerenje brzine strujanja Venturijevom sapnicom ........................................................... 8

2.4.

Mjerenje brzine strujanja Pitot Prandtlovom cijevi ........................................................ 8

2.5.

Princip mjerenja brzine anemometrom s toplom niti ..................................................... 10

3.

ZAKLJUAK ................................................................................................................................ 12

4.

LITERATURA .............................................................................................................................. 13

1. UVOD
Brzina strujanja fluida u cijevi varira od nule uz stijenku cijevi do maksimalne uzdu
sredinjice cijevi i stoga je to potrebno imati na umu kada se koriste izmjerene brzine.
Tako npr., kod laminarnog strujanja prosjena brzina je jednaka polovici maksimalne
brzine. S druge strane, kod turbulentnog strujanja esto je potrebno za odreivanje
prosjene brzine koristiti rezultate nekoliko lokalnih mjerenja brzine. Mjerenje brzine
strujanja fluida provodi se u praksi i znanosti na razliitim mjestima i za razliite
potrebe. Najee se mjerenjem brzine strujanja (prosjene brzine strujanja)
posredno odreuje zapreminski ili maseni protok fluida kroz cijevi ili kanale.
Odreivanje brzine strujanja fluida izvodi se posredno preko mjerenja nekih drugih
fizikalnih veliina kao to su: vrijeme potrebno da se pree put poznate duljine,
dinamiki pritisak struje fluida, razlika pritiska prije i poslije mjerne blende, promjena
struje ili otpora kao funkcije promjene temperature osjetnog elementa koja ovisi o
brzini strujanja (anemometar s toplom niti).
Ovisno o namjeni mjerenja potrebno je odabrati prikladnu metodu, kojom se moe
provesti mjerenje na najjednostavniji nain, a da rezultat mjerenja budu dovoljno
tani.

2. MJERENJE BRZINE STRUJANJA FLUIDA

Najei naini odreivanja brzine strujanja fluida su slijede:
- Mjernom blendom
- Mjernom sapnicom
- Venturijevom sapnicom
- Pitot-Prandtlovom cijevi
- Krilnim anemometrom
- Mjerenje brzine strujanja anemometrom s toplom icom
- Mjerenje brzine strujanja ultrazvukom
- Mjerenje brzine strujanja laser-Doppler anemometrom
Postoje i druge metode kojima se moe odrediti brzina strujanja fluida, ali koje
prvenstveno slue za mjerenje zapreminskog i masenog protoka. Openito se moe
rei da su mjerenja brzina strujanja fluida i odreivanje zapreminskog ili masenog
protoka vrlo usko povezana tj. da se jedni iz drugih mogu meusobno odrediti.

2.1. Mjerenje strujanja fluida mjernom blendom

Na sl. 1. se nalazi mjerna blenda. S njom se mjeri pad pritiska koji nastaje pri
prolasku plina kroz mjernu blendu i brzina se rauna po formuli:

(2.1.1.)

koeficijent protoka blende

koeficient ekspanzije
gustoa fluida koji protjee
p razlika pritiska prije i poslije mjerne blende

Slika 1. Mijerna blenda

3

Koeficijent ekspanzije ()
Koeficijent ekspanzije () uvodi se u jednadbu protoka kada je fluid koji protjee kroz
mjernu blendu para ili plin. Para i plinovi prilikom prolaska kroz prigunicu zbog
promjene pritiska mjenjaju gustou tj. specifini volumen. Koeficijent ekspanzije se
vie razlikuje od 1 to je vea razlika pritiska prije i poslije prigunice. Za strujanja
plina malim brzinama kod kojih se pad pritiska na mjernoj blendi moe zanemariti
uzima se (1). Za nestlaive fluide ( = 1). Osim o veliini pada pritiska koeficijent
ekspanzije ovisi i o eksponentu adijabate . Za eksponent = 1,31 koji vrijedi za
pregrijanu vodenu paru i za granini pritisni omjer, vrijednost nalazimo iz dijagrama
sl. 2. Za proizvoljan eksponent i male ekspanzije, vrijednost nalazimo iz dijagrama
sl. 3. Za proizvoljan eksponent i velike ekspanzije nalazimo iz dijagrama sl. 4.

Slika 2. Koeficijent ekspanzije , u ovisnosti o razlici pritisaka na mjernoj blendi

i apsolutnom pritisku za eksponent =1,31 (pregrijana vodena para)

Slika 3. Vrijednosti koeficijenta za

proizvoljne eksponente i
male ekspanzije.

Slika 4. Vrijednosti koeficijenta za

proizvoljne eksponente i
velike ekspanzije.

Modul m
Modul m ovisan je o koeficijentu kontrakcije mlaza . Meusobna ovisnost modula m
i koeficijenta kontrakcije mlaza prikazana je u dijagramu sl. 5.

Slika 5. Ovisnost koeficijenta suenja o

modulu m za standardne zaslone
5

 = 1 -za standardnu sapnicu i Venturijevu sapnicu

= 0,6....0,7 - za mjernu blendu gdje se najvea kontrakcija mlaza pojavljuje iza
mjerne blende
Koeficijent protoka
Koeficijent protoka odreuje se pokusima i odnosi se na potpuno glatke cijevi i na
otar ulazni rub mjerne blende. U praksi su cijevi esto hrapave, a rub mjerne blende
oteen ili zaobljen. Time se ostvaruju nestandardni uvjeti, a njihov utjecaj na
koeficijent je relativan i ovisi o vrijednosti promjera D i modula m. to je promjer
cijevi D vei to je relativna hrapavost manja, a time je manji njen utjecaj na . Da bi
se ovi utjecaji kompenzirali, uvedeni su odgovarajui korekcijski koeficijenti: kh-za
hrapavost cijevi i kz-za zaobljenost ulaznog ruba zaslona. Vrijednost ovih
koeficijenata moe se odrediti pomou odgovarajuih dijagrama prikazanih na sl. 6,
sl. 7 i sl. 8. Prema DIN 1952 ove korekcije se ne vre, odnosno prema ovom
standardu rub mjerne blende mora biti otar, a cijev ispred prigunice mora biti
glatka.

Slika 6. Dijagram za odreivanje

korekcijskog koeficijenta na hrapavost cijevi
kod mjerne blende

Slika 7. Dijagram za odreivanje

korekcijskog koeficijenta na hrapavost cijevi
kod standardiziranih sapnica

Slika 8. Dijagram za odreivanje korekcijskog koeficijenta kz, koji

se uvodi kod nedovoljno otrog ulaznog ruba mjerne blende

2.2. Mjerenje brzine strujanja mjernom sapnicom

Za sapnicu vrijede isti izrazi kao i za mjernu blendu samo to koeficijenti poprimaju
drugaije vrijednosti. Sapnica se upotrebljava za mjerenje protoka na svim
cjevovodima promjera D 50 mm i pod uvjetom da je modul 0,05 m 0,65 . Mjerne
sapnice (sl. 9) se upotrebljavaju mnogo rijee od mjernih blendi. Njihova je osnovna
prednost to imaju manje gubitke uslijed trenja, to rezultira manjim nepovratnim
padom pritiska. Osim toga vea je i protona koliina od one kakva se kod istog
promjera i pod istim uvjetima postie upotrebom mjerne blende. Sapnica se moe
upotrijebiti za mjerenje protoka lagano muljevitih fluida.

Slika 9. Mjerna sapnica

7

2.3. Mjerenje brzine strujanja Venturijevom sapnicom

Venturijeve cijevi upotrebljavaju se za mjerenje protoka jo od 1887, a konstrukcijski
razlikujemo dvije osnovne izvedbe: kratke i duge. Posredno preko padova pritiska
moe se izraunati brzina strujanja fluida, iako je osnovna namjena odreivanje
protoka. Raznovrsne konstrukcije izrade Venturijevih cijevi oteavaju standardizaciju
proraunskih koeficijenata. Koeficijenti protoka i korekcijski koeficijenti za takve
Venturijeve cijevi ispitani su i standardizirani samo za one unutarnjeg promjera
d=100....800 mm i pod uvjetom 0,2 m 0,5 .
Za cijevi iji je D 800mm, a m < 0,2 , izraunati protok se vjerojatno nee razlikovati
vie od 0,5% od vrijednosti unutar standarda. Pored standardnih Venturijevih cijevi,
proizvodi se itav niz nestandardnih specijalnih konstrukcija tih cijevi. Podatke i
koeficijente za takve konstrukcije daje proizvoa. U odnosu na mjernu blendu i
sapnicu, Venturijeva cijev uzrokuje najmanji nepovratni pad tlaka tj. najmanje gubitke
energije to se vidi iz dijagrama sl 10. Prednosti Venturijevih cijevi su upravo najmanji
gubitci strujanja i mogunost mjerenja protoka tekuina u kojima ima krutih tvari, ali
pod uvjetom da je odnos koliine krutih tvari prema koliini tekuine konstantan.
Nedostatci Venturijevih cijevi su glomaznost i visoka cijena.

Slika 10. Venturijeva cijev skica

2.4. Mjerenje brzine strujanja Pitot Prandtlovom cijevi

Pitot-Prandtlova cijev spada u jednu od najrasprostranjenijih metoda za mjerenje
brzine strujanja, odnosno protoka. Pitotova cijev ili sonda mjeri lokalnu brzinu mjerei
razliku pritisaka u svezi s Bernoullijevom jednadbom.
Njen princip rada zasniva se na mjerenju zastojnog pritiska. Naime, koristan koncept
povezan s Bernoullijevom jednadbom odnosi se na zastojni i dinamiki (kinetiki)
pritisak. Ovi pritisci proizlaze kod pretvorbe kinetike energije fluida koji protjee u
8

porast pritiska kada se fluid zaustavi. Sagledavajui Bernoullijevu jednadbu kojom

se prikazuju pritisci fluida u strujanju:
(2.4.1.)
svaki lan u jednadbi ima jedinicu [Pa] i stoga svaki predstavlja neku vrstu pritiska.
Prvi lan p je statiki pritisak uslijed djelovanja vanjskih sila, drugi lan v2/2 je
dinamiki pritisak uslijed gibanja fluida, dok je trei lan gh hidrostatski pritisak
uslijed teine fluida. Zbir statikog, dinamikog i hidrostatskog pritiska naziva se
ukupni pritisak. Stoga, Bernoullijeva jednadba kae kako je ukupni pritisak uzdu
strujnice konstantan.
Zbir statikog i dinamikog pritiska naziva se zastojni pritisak i dat je izrazom.
(2.4.2.)
Mjeri se statiki i totalni pritisak (sl.11.), a dinamiki pritisak i brzina se raunaju po
formulama:
(2.4.3.)
(2.4.4.)

gdje su:
pt totalni ili ukupni pritisak [Pa]
pst statiki pritisak [Pa]
pd dinamiki pritisak [Pa]
v brzina strujanja fluida [m/s]
gustoa fluida [kg/m3]

Prandtlova modifikacija Pitotove cijevi prikazana je na slici 11. Naziva se jo i PitotPrandtlova cijev.

Slika 11. Pitot-Prandtlova cijev

Sastoji se od dvije koaksijalne cijevi, pri emu je unutarnja cjevica svojim otvorom
suprotstavljena strujanju i mjeri zaustavni pritisak (taka 2 na slici). Vanjska cijev ima
9

po obodu rupice s otvorima preko kojih estice fluida prolaze tangencijalno kojima se
mjeri statiki pritisak (taka 3 na slici 11.). Gornja slika kvalitativno prikazuje
promjenu pritiska du strujnice 1-2-3. U taki zastoja brzina je jednaka nuli, a pritisak
je maksimalan. Od take zastoja fluid se ponovo ubrzava, a pritisak opada. U
podruju izmeu taaka 2 i 3 brzina na nekim mjestima premauje brzinu v1, te
pritisak opada ispod pritiska p1, ali se na odreenoj udaljenosti od take 2 pritisak
ponovo vraa na vrijednost tpritiska p1. Ako se zanemari uinak viskoznih sila u
neogranienom strujanju fluida, pritisak p3 e biti jednak pritisku p1, pa e se iz
izmjerene razlike visina h=H-h1 moi izraunati brzina v1.
Glavne prednosti Pitot-Prandtlove cijevi su: njena neosjetljivost, robusnost i relativno
niska cijena u odnosu na druge metode i instrumente mjerenja brzine strujanja,
jednostavno rukovanje i montaa na mjerno mjesto, pogodna je za mjerenja u
vrtlonim strujanju, relativno velika osjetljivost kod malih brzina strujanja.

2.5. Princip mjerenja brzine anemometrom s toplom niti

Tanka nit poloena u struju fluida zagrijava se elektrinim putem. Zagrijana nit odaje
odreenu koliinu topline koja se moe opisati ukupnim toplinskim tokom, dok brzina
struje fluida utjee na toplinu izmjenjenu konvekcijom izmeu osjetnika i fluida.
Mjerei ovaj toplinski tok (posredno preko elektrinog otpora i jakosti struje) moe se
odediti brzina fluida. Pri tome vrijedi slijedei izraz za toplinski tok izraen preko
razlike temperatura i brzine fluida
(2.5.1.)
gdje su:
q - ukupni toplinski tok sa osjetne niti na struju fluida
Tw - temperatura zagrijane niti
T - temperatura struje fluida podalje od mjesta mjerenja
v - brzina fluida
a,b - konstante dobivene kalibracijom ureaja
Ovaj toplinski tok izraen preko otpora niti i jakosti struje iznosi:
[

(2.5.2.)

gdje je:
q - ukupni toplinski tok sa osjetne niti na struju fluida
I - jakost elektrine struje kroz osjetnu nit
Rw - elektrini otpor niti na temperaturi Tw
R0 - elektrini otpor niti na referentnoj temperaturi T0
- temperaturni koeficijent otpora niti
Definirane su funkcijske ovisnosti sljedeih veliina:
q=f1(v)
I=f1(q,Rw)
U=f1(I,Rw)
10

(2.5.3.)

Moe biti velik broj razliitih sondi koje su prilagoene tipu, brzini i temperaturi fluida
te geometriji prostora u kojem se mjeri strujanje. Sve sonde mogu se podijeliti u
osnovna dva tipa:
- sonde s cilindrinim osjetnikom
- sonde s necilindrinim osjetnikom.
U osnovi svaka sonda za anemometriranje toplim osjetnikom sastoji se od sljedeih
osnovnih dijelova: osjetnika, draa osjetnika, tijela sonde i elektrinih prikljuaka.
Osjetnik sonde moe biti ili tanka ica ili tanki metalni film poloen na podlogu. Dok
su osjetnici od ice uvijek izvedeni kao cilindrini, osjetnici od tankog metalnog filma
mogu biti cilindrini i necilindrini.
Osjetnici u obliku niti, obino su izraeni od volframove ice promjera 5 m
presvuene platinom sl. 12.. Za specijalne primjene upotrebljavaju se ice od platine
promjera 1 m (za mjerenje temperature) i platina-rodij ice promjera 10 m (za rad
na visokim okolinim temperaturama). ica je razapeta i zavarena izmeu dva
draa. Aktivna duljina ianog osjetnika ovisi o izvedbi, a moe biti izmeu 0,4 mm i
2,2 mm. Osjetnici u obliku filma izraeni su od tankog filma nikla poloenog na
posebnu podlogu izraenu iz kvarca. Uz to su i filmski osjetnici presvueni tankim
slojem kvarca radi zatite metala od tetnih utjecaja okoline. Osjetnici za rad u
plinovima i tekuinama koje nisu vodii presvueni su slojem od 0,5 m kvarca.
Osjetnici za mjerenje u elektrino provodljivim fluidima prekriveni su slojem kvarca
debljine oko 2 m radi izbjegavanja proboja i elektrolize nikla. Sonde s osjetnicima u
obliku filma prikazane su na slici 13..

Slika 12. Osjetnici u obliku ice

Slika 13. Osjetnici u obliku filma

11

3. ZAKLJUAK
Iz navedenog moe se zakljuiti da se brzina ne mjeri direktno instrumentima, nego
se preko odreko izvedenih formula dolazi do vrijednosti brzina. Pitot-Prandtlova
sonda se koristi najvie. Istrumenti kao i dijelovi koji su osjetljivi tj. Sonde pravljeni su
od posebnih materijala. To su materijali koji su otporni na habanje visoke temp, tj.
ovisno o tome koji je fluid u pitanju i u kakvim uslovima radi. Brzina se mjeri iz
nekoliko razloga, a ti razlozi su da vi se sauvao sistem od havarije, da bi se
upravljalo procesima, nadlgedao rad procesa, preko brzine se raunaju protoci koji
su jako bitni kada su u pitanju cjevovodni sistemi.

12

4. LITERATURA

TEMELJI MEHANIKE FLUIDA, eljko Andrei, Sveuilite u Zagrebu, Zagreb

2014.
ENERGETSKO-PTOCESNA MJERENJA,Indira Buljubai, Sead Delali, Izet
Ali, Sandira Eljan, Tuzla, 2013.

Internet:
- http://www.riteh.uniri.hr/zav_katd_sluz/zvd_teh_term_energ/nas/laboratorijske
_vjezbe_%2007/5_brzina_strujanja.pdf
- http://www.pfst.unist.hr/uploads/Dinamika_fluida.pdf

13