Professional Documents
Culture Documents
Elementary Theory of Numbers-Sierpinski PDF
Elementary Theory of Numbers-Sierpinski PDF
001
L THUT S CP
CU CC S
TC GI: W. SIERPINSKI
Bin tp: A. Schinzel
Khnh Nguyn dch t bn in ln hai nm 1988 cun Elementary theory of
numbers ca Sierpinski. Bn tho hon thnh ln th nht thng 10/2012 ti
Si Gn Ch Ln. In th nghim 300 cun trn giy thng theo bn chnh sa
thng 12/2012. Ngoi ra c in thm 30 bn trn giy trng. In xong thng 1/2013.
Bn dch (mang m s 001) thuc chng trnh xy dng t sch ton hc tr th
k 21 ch trng bi {K@} v do dch gi nm bn quyn
LU HNH NI B
T SCH TON HC TR TH K 21
001
L THUT S CP
CU CC S
TC GI: W. SIERPINSKI
Bin tp: A. Schinzel
Khnh Nguyn dch t bn in ln hai nm 1988 cun Elementary theory of
numbers ca Sierpinski. Bn tho hon thnh ln th nht thng 10/2012 ti
Si Gn Ch Ln. In th nghim 300 cun trn giy thng theo bn chnh sa
thng 12/2012. Ngoi ra c in thm 30 bn trn giy trng. In xong thng 1/2013.
Bn dch (mang m s 001) thuc chng trnh xy dng t sch ton hc tr th
k 21 ch trng bi {K@} v do dch gi nm bn quyn
LU HNH NI B
LI GII THIU CA TC GI
Waclaw Sierpinski
Ngy nay cc nhnh mi pht trin trong ton hc thng c t tn theo nhng cch gi
truyn thng tr nn quen thuc trc . Tuy nhin nhng tn gi nh vy nhiu khi khng
thc s cho bit mt cch chnh xc s pht trin cng nh cc ch m n cp ti. iu ny
cng xy ra vi l thuyt ca cc s. L thuyt ca cc s (cng vi nhng s lin h vi cc ngnh
khoa hc khc ca n) l mt lnh vc cha ng nhng ch v phng php c v tr c bit
trong rt nhiu nhnh ton hc khc nhau.
Tn gi L thuyt ca cc s ph hp vi mt l thuyt i cng nghin cu v cc s v cc
dng m rng ca n. Chng hn bt u t s nguyn, ta c cc s hu t, s thc v s phc. T
cc loi s khc nhau ta xy dng nhng php ton (cc ton t) trn cc s . Tuy nhin y
ng ra l S hc cao cp. Nguyn nhn l v L thuyt ca cc s thng ch lin quan ti tnh
cht ca cc s nguyn trong khi S hc cao cp s dng ti c cc l thuyt i s v cc ton t.
Tt nhin l thuyt ca cc s s khng ch xoay quanh cc s nguyn v trn thc t c rt nhiu
tnh cht ca cc s nguyn c pht hin v chng minh da trn s tm hiu cc s v t v cc
s phc. Hn na c rt nhiu cc nh l v cc s nguyn c th c chng minh theo cch
n gin nu ta khng ch s dng cc s v t v cc s phc m cn s dng ti gii tch v l
thuyt v cc hm. L thuyt ca cc s vi s kt hp vi mt s ch ca gii tch hnh thnh
nn b mn S hc gii tch. B mn ny c s khc bit vi L thuyt s cp ca cc s im
cn bn l n s dng ti khi nim gii hn. Tuy vy mc d ch chnh ca cun sch ny l
L thuyt s cp ca cc s nhng vn s c mt s ng dng ca S hc gii tch c xt ti.
Cun sch c xy dng da trn hai cun sch khc ca ti trong nhng nm 1914 v 1959 l
1. Teoria Liczb (L thuyt cc s), n bn ln th nht, Warszawa 1914; n bn ln th
hai, Warszawa 1925; n bn ln th ba, Warszawa-Wroclaw 1950 (544 trang)
2. Teoria Liczb, Phn II, Warszawa 1959 (487 trang).
minh ha cho s pht trin L thuyt ca cc s trong mt thp k va qua ch cn nhc li
rng s nguyn t ln nht c tm ra vo nm 1950 l s 2127 1 (s ny c 39 ch s) trong khi
ngy nay s nguyn t ln nht tm c l s 211213 1 (s ny c 8376 ch s). Vo nm 1950
ta mi ch bit 12 s hon ho trong khi ngy nay ta tm c 23 s nh th.
Trong cun sch ny ti s trnh by rt nhiu kt qu c bit ca L thuyt s cp ca cc s
c cng b trong nhng nm gn y bi cc nh ton hc ti t rt nhiu quc gia khc nhau.
Tin s A.Hulanicki l ngi dch bn tho cun sch sang ting Anh. Tin s A.Schinzel l
ngi chun b ph lc v thm vo rt nhiu ngh v ghi ch lin quan ti cc kt qu c
cng b gn y. Tin s A.Makowski l ngi c cc chng minh. Ti c bit cm n cc ng
nghip ni trn. Ti cng cm n Bin tp vin L.Izertowa ti t Nh xut bn khoa hc Ba Lan,
ngi chun b rt nhiu cho bn in ca cun sch ny.
Ba Lan
1963
LI NI U CA NGI BIN TP
CHO BN IN LN TH HAI
Andrzej Schinzel
Trong qu trnh bin tp cun sch Elementary theory of numbers ca Sierpinski chun b
cho ln in th hai, ti (Schinzel) gi nguyn cc ch v th t trnh by m tc gi la
chn. Trong khong 20 nm k t khi bn in ln u ra i th c rt nhiu cng trnh nghin
cu mi c thc hin. Cc cng trnh cho nhiu cu tr li cho cc cu hi c t ra
trong bn in ln th nht. V vy ti cho rng nhim v ca mnh l b sung v hon chnh li mt
s mc v lm y hn cc trch dn, ng thi sa li mt s li sai.
thc hin cng vic ny ti nhn c s h tr ca cc ng nghip Jerzy Browkin v
Andrzej Makowski. Ti cm n s cng tc ca h. Ti cng nhn c nhng gi v nhng s
chnh sa t cc nh ton hc khc l cc Gio s John Brillhart, Eckford Cohen, Tin s
Waldemar Gorzkowski, cc Gio s Erich Michalup, M.V.Subbarao, Antoni Wakulicz v Gio s
Gregory Wulczyn. Bin tp vin Krystyna Regulska ti t Nh xut bn khoa hc Ba Lan kim
tra cc yu t k thut ca bn tho, trong c bng tra cu danh sch cc nh ton hc c
trch dn.
Ba Lan
Thng 2 nm 1985
gii hn tui nhn gii l 40). Hn na gi tr ca vic gii phng trnh ny khng thc s
nm kt qu m li chnh l nhng l thuyt p m trong qu trnh tm li gii cho n cc
nh ton hc xy dng nn. l cc l thuyt v cc dng modular, l thuyt v phng trnh
elliptic v cc ngnh khoa hc hin i m chng ti thi cha h nghe ni ti v cng khng
th hnh dung ni, chng hn l hnh hc i s s hc.
Ti cho rng cun sch ny l mt ti liu tt m ngay c cc bn hc sinh cp 2 cng c th bt
u c m khng cn mt s chun b no trc v mt kin thc. Hn na tinh thn ct li
trong cc php chng minh cng chnh l du vt ca s p ca ton hc m cc bn nn tip
xc cng sm cng tt. Theo , sau mt thi gi chun b th cui cng th ti dch ton b cun
sch ny sang ting Vit. V y l bn dch cun sch . Tc l cun Elementary theory of
numbers ca nh ton hc Wacaw Sierpinski (1882-1969). Cun sch ny c in ln th nht
vo nm 1964 (ngha l vi nm trc khi tc gi qua i) v c in ln th hai nm vo nm
1988 vi s bin tp ca nh ton hc Andrzej Schinzel. Bn dch ny da trn bn in ln th hai.
Theo ti cc bn hc sinh cp 2 v cp 3 s c th c ton b cun sch ny mt cch tng i
thoi mi. Hn na trong cun sch ny th ngoi s phong ph v cc kt qu th cc kin thc s
cp v l thuyt s cng c trnh by y vi trnh t rt hin i. Do cng c th s dng
cun sch nh l mt gio trnh nng cao v s hc dnh cho cc bn hc sinh kh gii.
Chng trnh by v cc phng trnh Diophante l mt chng tuyt hay v trong cc phng
php v tng c cha ng ngay trong cc li gii v cc bi th c sp xp theo trnh
t c tnh gn kt rt cao. Tuy nhin trong cun sch ny li khng cp ti chng minh ca
Matijasevich v vic khng tn ti phng php tng qut gii cc phng trnh Diophante
tng qut (bi ton Hilbert s 10). iu ny cng d hiu v nh l ny c trnh by nm 1970,
ngha l mt nm sau khi Sierpinski qua i.
Sierpinski c bit ti vi nhng cng hin xut sc trong l thuyt tp hp, c bit l v tin
chn v gi thuyt continuum. C th ng chng minh c trong h tin Zermelo-Fraenkel
th t gi thuyt continuum dng m rng c th suy ra tnh ng n ca tin chn. Bn cnh
mc d Cantor l cha ca l thuyt tp hp nhng Sierpinski li l ngi u tin ging dy
v l thuyt tp hp bc i hc (1909). ng cng b 724 bi bo v 50 cun sch. C ba hnh
fractal c t theo tn ng l tam gic Sierpinski, thm Sierpinski v ng cong Sierpinski.
ng cong Sierpinski c ng dng quan trng trong vic gii quyt bi ton ngi a th v l
c s xy dng ng cong lin tc ph kn hnh vung n v. Sierpinski ging dy ti Lww
t nm 1908 ti 1914. Lww l ni (sau vi nm) trng phi Banach ni ting ra i. Trng
phi Banach ra i nm 1920 l mt trong mt s trng phi quan trng i vi vic pht trin
v hon thin gii tch hm hin i vo nm 1932.
Si Gn
Thng 12 nm 2012
MC LC
CHNG 1
TNH CHIA HT V PHNG TRNH BT NH BC MT
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Tnh chia ht
Bi s chung nh nht
c s chung ln nht
Cc s nguyn t cng nhau
Quan h gia c s chung ln nht v bi s chung nh nht
nh l c bn ca s hc
Cc cng thc a1 , a2 ,..., an1 at , a2 ,..., an , an1
1
3
3
4
5
5
9
11
12
14
17
18
19
CHNG 2
GII TCH DIOPHANTE BC HAI V CAO HN
1. Gii tch Diophantine mt bin
2. Cc phng trnh Diophante nhiu bin
2
2
2
3. Phng trnh x y z
21
22
22
26
29
32
36
38
40
42
44
47
48
49
52
53
56
62
67
CHNG 3
S NGUYN T
1. S nguyn t v phn tch s t nhin thnh tch cc s nguyn t
2. Sng Eratosthenes v bng cc s nguyn t
3. Hiu ca cc s nguyn t lin tip
71
73
74
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Gi thuyt Goldbach
Cc s nguyn t lp thnh cp s cng
Cc s nguyn t trong mt cp s cng cho trc
Tam thc Euler x 2 x 41
Gi thuyt H
Hm s x
76
78
79
80
82
84
85
91
93
94
96
20. nh l s nguyn t v cc h qu
99
CHNG 4
S CC C S V TNG CA CHNG
1. S cc c s
2. Cc tng d (1) d (2) ... d (n)
101
103
3. Cc chui vi cc h s d n
105
4.
5.
6.
7.
106
111
114
114
Tng cc c s
Cc s hon ho
Cc s bn b
Tng 1 2 ... n
8. Cc chui vi h s n
115
9. Tng ca cc hng t xc nh bi
cc c s t nhin ca mt s t nhin n
10. Hm Mobius
11. Hm Liouville n
116
117
119
CHNG 5
NG D
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
ng d v cc tnh cht
Nghim ca cc ng d thc v h thng d y
Nghim ca a thc v nghim ca ng d thc
ng d thc bc mt
nh l Wilson v nh l Fermat nh
Cc s idonei
Cc s gi nguyn t v gi nguyn t tuyt i
nh l Lagrange
ng d thc bc hai
121
123
125
127
128
140
141
144
147
CHNG 6
HM CH EULER V NH L EULER
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Hm ch Euler
Cc tnh cht ca hm ch Euler
nh l Euler
Cc s vi s m cho trc theo mt modulo cho trc
S tn ti v hn cc s nguyn t trong cp s cng nk 1
S tn ti cn nguyn thy ca s nguyn t
Thng d bc n ca mt s nguyn t theo modulo p
Cc tnh cht v ng dng ca hm ch s
151
160
161
164
165
170
174
175
CHNG 7
BIU DIN H C S TY
1.
2.
3.
4.
5.
6.
179
182
183
185
187
188
CHNG 8
LIN PHN S
1.
2.
3.
4.
5.
191
192
195
196
205
208
CHNG 9
K HIU LEGENDRE V K HIU JACOBI
D
v cc tnh cht
p
1. K hiu Legendre
213
2.
3.
4.
5.
217
220
220
222
CHNG 10
CC S MERSENNE V CC S FERMAT
1.
2.
3.
4.
5.
227
228
231
233
237
CHNG 11
BIU DIN CC S T NHIN THNH TNG CC LY THA BC k KHNG M
1. Tng ca hai bnh phng
2. S cch biu din thnh tng hai bnh phng
3. Tng ca hai bnh phng cc s t nhin
4. Tng ca ba bnh phng
5. Biu din bi tng bn bnh phng
6. Tng ca bn bnh phng cc s t nhin
7. Tng ca m 5 bnh phng dng
8. Hiu ca hai bnh phng
9. Tng ca hai lp phng
10. Phng trnh x3 y 3 z 3
11. Tng ca ba lp phng
12. Tng ca bn lp phng
13. Mt s tng cc lp phng c gi tr bng nhau
14. Tng ca cc trng phng
239
241
245
247
251
255
258
260
261
262
265
267
268
269
15. nh l Waring
270
CHNG 12
MT S BI TON CA L THUYT CNG TNH CA CC S
1.
2.
3.
4.
5.
273
274
274
277
281
CHNG 13
S NGUYN PHC
1. Chun ca s nguyn phc. Cc s lin kt
2. Thut ton Euclid v c s chung ln nht
ca cc s nguyn phc
3. Bi s chung nh nht ca cc s nguyn phc
4. Cc s nguyn t phc
5. Phn tch ca s nguyn phc thnh cc c s nguyn t phc
6. S cc s nguyn phc vi chun cho trc
7. nh l Jacobi v tng bn bnh phng
285
287
290
290
293
294
297
305
323
TRA CU NHANH CC CH
327
CHNG 1
TNH CHIA HT V PHNG TRNH BT NH BC MT
1. Tnh chia ht
Cc s t nhin l cc s 1, 2,... . Cc s nguyn l cc s t nhin, s 0 v cc s m 1, 2, 3,... .
S nguyn a chia ht cho s nguyn b nu tn ti s nguyn c m a bc . Khi ta vit b a v
ni b l c s ca a , a l bi s ca b . Ta vit b | a nu b khng l c s ca a . V vi mi s
nguyn b ta c 0 0.b nn mi s nguyn u l c s ca 0 . V vi mi s nguyn a ta c
a a.1 nn 1 l c s ca mi s nguyn.
Gi s x, y, z l cc s nguyn tha mn
(1)
x | y v y | z
2 | Tnh chia ht
d , dS | a . Vy
n1
n1
2
2
cht ny vi x 22 , k 2mn1 ta c 2 1| 2 1 . V Fn 22 1| 22 1 v 22 1 Fm 2, ta
m
c Fn | Fm 2. Do nu d | Fn v d | Fm th d | Fm 2 suy ra d | 2 . Nhng d l c s ca s l
td 1 ud 1 suy ra ta c d | 2 v do d l nn d 1 .
2. Chng minh rng vi mi s t nhin n ta c n! 1, n 1! 1 1.
Chng minh. Nu d | n ! 1 v d | (n 1)! 1 th t ng thc (n! 1)(n 1) (n 1)! n 1 ta thy
d | n 1! n 1, suy ra d | n v v d | n! 1, ta c d |1 .
5. Quan h gia c s chung ln nht v bi s chung nh nht
nh l 4. Tch ca hai s t nhin bng vi tch ca c s chung ln nht v bi s chung nh nht
ca hai s .
Chng minh. Vi hai s t nhin a v b k hiu N a, b . V ab l bi s chung ca a v b nn
t nh l 1 suy ra N | ab . t ab dN vi d l s t nhin. V N l bi s chung ca a v b nn
ta c N ka lb vi k v l l cc s t nhin. T y suy ra ab dN dka dlb v do a dl
v b dk chng t d l c s chung ca a v b . By gi k hiu t l c s chung ty ca a
v b . Ta c a ta1 , b tb1 suy ra ta1 b1 l bi s chung ca cc s a v b . Do t nh l 1 ta c
N ab . Ta c h qu sau
H qu. Bi s chung nh nht ca hai s t nhin nguyn t cng nhau chnh l tch ca hai s .
6. nh l c bn ca s hc
Gi s a v b l cc s t nhin nguyn t cng nhau v c l s t nhin m b | ac . S ac chia ht
cho c hai s a v b do theo nh l 1 th n chia ht cho bi s chung nh nht ca cc s .
Bi s ny theo nh l 4 th chnh l tch ab . V vy ac tab vi t l s nguyn. Suy ra c tb v
do b | c . Ta c nh l sau y
nh l 5. S t nhin l c s ca mt tch hai s t nhin v nguyn t cng nhau vi mt trong
hai s s l c s ca s cn li.
d1 | a , d1 | b v a, b 1 nn d1 1 . Do b, d 1 . Nhng do d a, bc , d | bc , t nh l 5 suy
ra d | c. V d | a v a, c 1 suy ra d 1 ngha l a, bc 1 .
S dng quy np ta c
a
nh l 6 . Gi s n l s t nhin 2 . Nu a1 , a2 ,..., an v a l cc s nguyn tha mn ai , a 1
vi mi i 1, 2,..., n th a1 a2 ... an , a 1.
Ni cch khc nh l 6 ch ra rng mt s nguyn nguyn t cng nhau vi cc s nguyn cho
trc th n cng nguyn t cng nhau vi tch ca cc s .
a
H qu 1. Nu a, b 1 v n l s t nhin th a n , bn 1.
a
Chng minh. Nu a, b 1 th theo nh l 6 (vi a1 a2 ... an a ) ta c a n , b 1 suy ra
T H qu 1 ta c
H qu 2. Vi mi s t nhin a, b, n m a n | bn suy ra a | b .
Chng minh. t a, b d . Ta c a dat , b dbt vi at , b1 1. V vy theo H qu 1 ta c
(a1n , b1n ) 1 . V a n | bn , hoc tng ng a1n d n | b1n d n , ta c a1n | b1n suy ra a1n | a1n , b1n chng t
a1n |1 suy ra at 1, a d v h qu l, v b db1 ab1 , a | b, iu phi chng minh.
2 | 6 v nu ngc li th tn ti s nguyn k m
6 k 2 suy ra k 3 suy ra
3 k v v vy k 1 tc l k 2 v do 3 k 4 . iu ny khng ng.
2
a , b 1 v t a
n
1
n
1
| 2bn suy ra d n a1n | 2d nb1n do a1n | 2b1n . S dng a1n , b1n 1 v nh l 5 suy
n
ra a1 | 2 m n 1 suy ra a1 1 v do a d chng t a | b .
a
th gi s p v q l cc s t nhin v p, q 1 . V vy theo nh l 6 suy ra p m , q 1. Mt
khc v n p q ta c nq m p m suy ra q | p m v v vy q | p m , q 1 . Do q 1 (v q l s t
m
Ta c h qu trc tip ca nh l 7
H qu. Cn bc m ca s t nhin khng phi ly tha bc m ca mt s t nhin l s v t.
c bit cc s
2, 3, 5, 6, 7, 8, 10, 3 2, 3 3, 3 4 u l s v t.
d , a 1 v d , b 1 .
a, b 1 v d | a b . Nu d , a th | d v | a do v
d | a b, | a b nn | a b a suy ra | b . V vy | b do | a, b . Ta c d , a 1 .
Tng t chng minh c d , b 1 .
Chng minh. Gi s
n1
n1 n2
n1 ,
l c s ca n v 1 d n .
n1 n1 n2
n1
n nn
n
n1 ,
l s t nhin v do n1 1 k , 1 2 1 l ,
nn
d
n
d
d
n
d
vi k v l l cc s t nhin nguyn t cng nhau. Ta cng c k d , n2 d nl v v d , l 1, d | n .
Chng minh. Theo (*) ta c
V vy d l c s ca n . Nu d 1, ta c n2 nl v v vy n | n2 , mu thun vi gi thit. Nu
a, bc 1 . T bi tp 1 suy ra nu d | a bc th d , a 1 v d , bc 1 do d , c 1. Mt khc
nu d | m th v c | m , d , c 1, h qu nh l 5 suy ra dc | m . Hn na v d , a 1 v a, c 1
a, c d
th a da1 , c dc1 vi
n 1
a1 , c1 1 . Theo gi thit ab cn ta c
a
ta c d , b 1 suy ra theo nh l 6 th
n 1 n
n 1 n
n
, b 1 . ng thc a1b d c1 chng t b | d c1 . V vy theo nh l 5 th b | c1 . Mt khc v
a1 , c1 1 , t nh l 6a
n 1 n
n
suy ra a1 , c1n 1 v v a1b d c1 suy ra c1 | a1b do theo nh l 5 ta
n
n
n
n
n 1
n
c c1 | b . Do b | c1 v c1 | b suy ra b c1 nn a1 d
v a da1 d . Chng t cc s a v b
cng l ly tha bc n cc s t nhin.
7. Cc cng thc a1 , a2 ,..., an1 at , a2 ,..., an , an1 v a1 , a2 ,..., an1 a1 , a2 ,..., an , an1
Ta chng minh cc cng thc
(2)
(3)
nh vy php tnh ton c s chung ln nht ca cc s t nhin ty quy v cc php tnh lin
tip cc c s chung ln nht ca hai s t nhin.
nh l 10. Vi cc s t nhin n 2 v a1 , a2 ,..., an1 th cng thc (3) ng.
Chng minh. t N a1 , a2 ,..., an , an1 th N l bi s chung ca cc s a1 , a2 ,..., an v an 1 .
a
t cng nhau. Khi ai , an1 1 vi mi i 1, 2,..., n . Theo nh l 6 v h qu nh l 4 th
Mnh sau y cng ng: tch ca n 2 s t nhin bng vi tch ca c s chung ln nht v
bi s chung nh nht ca chng khi v ch khi cc s l i mt nguyn t cng nhau.
Mnh ny khng ng vi n 2 chng hn 2 4 2, 4 2, 4 .
8. Quy tc tnh cc c s chung ln nht ca hai s
Gi s a v b l hai s t nhin cho trc. Chia a cho b ta nhn c thng s q v s d r
nh hn b . Ta c a qb r . T ng thc ny suy ra mi c s chung ca a v b cng l c s
ca s d r a qb v mi c s chung ca b v r cng l c s ca a . Vy c s chung ca
a v b chnh l cc c s chung ca b v r . Do a, b b, r . Ta k hiu a n0 , b n1 , r n2
n0 , n1 n1 , n2 ,
n1 , n2 n2 , n3 ,
n2 , n3 n3 , n4 ,
(4)
nk 2 , nk 1 nk 1 , nk ,
nk 1 , nk nk , nk 1
V ni 1 k hiu s d nhn c khi chia ni 1 cho ni i 1, 2,..., k nn ta c ni 1 ni vi i 1, 2,..., k
suy ra dy cc s ni l gim nghim ngt, ngha l n1 n2 n3 ... 0. Dy ny hu hn v ch c
n s nguyn khng m phn bit nh hn n . V vy trong dy (4) tn ti phn t cui cng, ngha
l nk 1 , nk nk , nk 1 . Nu ta c nk 1 0 th ta c th chia nk cho nk 1 v nhn c ng thc
(5)
Ta c
(6)
y l dy s Fibonacci: hai phn t u tin ca dy bng 1 v cc phn t tip theo bng tng
ca hai phn t lin trc n. t an un2 , bn un1. p dng thut ton Euclid tm
u4 1 u3 u2 ,
u3 2 u2 .
u11 89 bng thut ton Euclid th ta cn 10 php chia. C th chng minh rng cc s nh nht
m cn ng n php chia tm c s chung ln nht ca chng bng thut ton Euclid chnh l
un 2 v un 1 . Ta chng minh kt qu sau y
nh l 12. S cc php chia cn thit tm c s chung ln nht ca hai s t nhin bng thut
ton Euclid l khng ln hn nm ln s cc ch s thp phn ca s nh hn (Lame [1]).
Chng minh. u tin ta chng minh tnh cht sau y ca dy s Fibonacci un n 1, 2,... c
nh ngha trn
(7)
Tnh ton trc tip chng t vi n 2 th cng thc (7) ng (vi u7 13 10u2 10 ). Vi n 3
th theo (5) ta c
un5l 10l un ,
n 2,3,...; l 1, 2,...
n0 q1n1 n2 ,
n1 q2 n2 n3 ,
(9)
nk 2 qk 1nk 1 nk ,
nk 1 qk nk .
nk 1 . V vy nk 1 qk nk 2nk 2 u3 nn
nk 2 nk 1 nk u3 u2 u4 , nk 3 nk 2 nk 1 u4 u3 u5 ,..., n1 uk 1.
l
Do nu k 5l , hoc tng ng k 5l 1 , th n1 u5l 2 v theo (8) (vi n 2 ) th n1 10 .
n0
1
q1
1
n1
q2
1
q3
q4
(10)
1
1
qk 1
qk
12 | Biu din s hu t thnh lin phn s. Dng tuyn tnh ca c s chung ln nht
n0
1| 1| 1|
1 |
1|
q1
...
. Trong (9) th q1 l s
n1
| q2 | q3 | q4
| qk 1 | qk
314159
1| 1 | 1| 1 | 1| 1| 1 |
3
. Mt v d khc khi ta xt cc s un1 un trong
100000
| 7 |15 |1 | 25 |1 | 7 | 4
uk k 1, 2,... l cc s Fibonacci (mc 8). T (10) suy ra vi mi s t nhin n ta c
un1
1| 1| 1|
1|
|
1 ... . Trong du
xut hin n 1 ln. V vy chng hn ta c
un
|1 |1 |1
|1
|
u3
u2
u
1| u
1| 1|
1|
1,
1 , 4 1 v c nh th. Ta cng c th vit 4 1 .
u1
u2
|1 u3
|1 |1
u3
|2
V vy
n a1 x1 a2 x2 ... am xm .
a1 t1 a2 t2 ... am tm 1.
a1 t1 a2 t2 ... am tm 1 .
H qu. Nu vi cc s nguyn d , k v a1 , a2 ,..., am vi m 1 ta c a1 , a2 ,..., am 1 v d | kai vi
i 1, 2,..., m, th d | k .
Chng minh. Theo nh l 14 th t a1 , a2 ,..., am 1 suy ra tn ti cc s nguyn t1 , t2 ,..., tm tha
mn a1 t1 a2 t2 ... am tm 1 . Nhng v d | kai vi mi i 1, 2,.., m, d | kaiti vi i 1, 2,..., m suy ra
14 | Phng trnh bt nh
bin bc 1
n0 v n1 . S dng thut ton Euclid ta nhn c cng thc (9). Ta bit nk n0 , n1 . ng thc
nk nk 2 qk 1 nk 1
nk nk 2 qk 1 nk 3 qk 2 nk 2
qk 1 nk 3 1 qk 1 qk 2 nk 2 .
Ta li th gi tr ca nk 2 nhn c t ng thc trc trong (9) v c nh vy. Sau k 2
php th ta nhn c nk n0 x n1 y, vi x v y l cc s nguyn. R rng th tc ny cho ta
cch tnh ton hu hiu cc s x t1 v y t2 .
Trong trng hp tng qut khi m l s t nhin ty 1 ta thc hin bng quy np. Gi s vi
mi s nguyn a1 , a2 ,..., am ta c quy tc tnh t1 , t2 ,..., tm tha mn (11). Gi s a1 , a2 ,..., am , am1
l cc s nguyn cho trc. Theo nh l 9 ta c a1 , a2 ,..., am1 a1 , a2 ,..., am , am1 . Ta bit
t lp lun trn th ta c mt quy tc tm cc s x v y tha mn
(16)
a , a ,..., a , a a , a ,..., a x a
1
m1
m1
y.
a1 x1 a2 x2 ... am xm b,
a1 x1 a2 x2 ... am xm k a1 t1 a2 t2 ... am tm kd b.
iu kin c chng minh.
ax by c
ax0 by0 c
a x x0 b y0 y
a1 x x0 b1 y0 y .
x x0 b1 t ,
y y0 a1 t.
T nh l 16 ta suy ra ba h qu sau y
16 | Phng trnh bt nh
bin bc 1
l
m
H qu 1. Nu cc s t nhin a, b, l , m tha mn a b v l , m l cc s nguyn t cng nhau th
l
m
V vy t a b suy ra a alr ms alr a ms br a s
. Do a l ly tha bc m ca s hu t
t d a m 1, a n 1 . R rng a
m,n
c d | a m 1 suy ra d | a mu 1 v d | a n 1 suy ra d | a nv 1 . V vy
d | a mu a nv a nv a mu nv 1 a nv a 1
Do d | a m 1 v a 1 suy ra d , a 1 v v vy d | a 1 . H qu l d | a
m,n
x1 x2 x ta c phng trnh
(24)
a1 x a3 x3 a4 x4 ... am xm b.
nghim nguyn ca (18) trong trng hp c hai h s bng nhau c quy v vic tm cc
nghim nguyn ca (24) vi s bin t hn.
Nu c hai h s trong (24) bng nhau th ta li c th tin hnh gim bin nh vy. Vy ta c th
gi s cc h s ca phng trnh (18) l cc s t nhin phn bit. Gi s a1 l s ln nht trong
cc h s . Khi a1 a2 . Gi s khi chia a1 cho a2 ta nhn c thng s k v s d a2 . Khi
ta c a1 a2 k a2 vi k l s t nhin v a2 l s nguyn tha mn 0 a2 a2 . t
th vit li thnh
(25)
a1 x1 a2 x2 a3 x3 ... am xm b.
T mi nghim nguyn x1 , x2 ,..., xm ca (24) ta nhn c nghim nguyn x1, x2 , x3 ,..., xm ca (25)
bng cch t x1 kx1 x2 , x2 x1 . Ngc li t mi nghim x1, x2 , x3 ,..., xm ca (25) ta nhn c
nghim nguyn ca (18) bng cch t x1 x2 , x2 x1 kx2 .
V vy bi ton tm cc nghim t nhin ca (18) c quy v vic gii phng trnh (25) vi s
ln nht trong cc h s ca cc bin l nh hn s ln nht trong cc h s ca (18). Tip tc nh
vy, t phng trnh (25) ta li nhn c phng trnh vi s ln nht trong cc h s ca cc
bin l nh hn s ln nht trong cc h s ca cc bin ca (25). Qu trnh ny dn ti mt
phng trnh mt bin m bit cch gii.
Vy ta chng minh c vi phng trnh tuyn tnh h s nguyn th tn ti phng php tm
tt c cc nghim nguyn ca n. Tuy nhin phng php trnh by trn cha a ra mt quy
tc thun tin nht tm tt c cc nghim ca phng trnh tuyn tnh trong thc t m mi ch
l mt chng minh s tn ti ca cc nghim.
Nu trong (18) c mt h s a1 , a2 ,..., am , chng hn a1 , bng 1 th tt c cc nghim nguyn ca
(18) nhn c bng cch ly x2 , x3 ,..., xm ty v t x1 b a2 x2 a3 x3 ... am xm .
D thy nu phng trnh (18) c nghim nguyn v m 1 th n c v hn nghim nguyn. Tht
vy, nu y1 , y2 ,..., ym l cc s nguyn tha mn a1 y1 a2 y2 ... am ym b th t xi yi am ti
vi i 1, 2,..., m 1 v xm ym a1 t1 ... am1 tm1 vi t1 , t2 ,..., tm1 l cc s nguyn ty ta nhn
c cc s nguyn x1 , x2 ,..., xm tha mn (18).
Cng d dng chng minh rng nu (18) c nghim nguyn x1 , x2 ,..., xm th cc s nguyn
a1 x1 r1 a2 x2 r2 ... am xm rm .
s
nhau. t ai Fi v rl i vi mi i 1, 2,..., m . Vi c a1 x1 r1 cng thc (26) suy ra
Fi s xi ai xi a1 x1 r1 ri c i nn Fi s | c i vi mi i 1, 2,..., m. V Fi 1 vi i 1, 2,..., nn cc
s c 1, c 2,..., c m u chia ht cho ly tha bc s ca mt s t nhin ln hn 1 .
V vy ta c kt qu sau: vi mi s t nhin s tn ti dy di ty cc s t nhin lin tip m mi
s du chia ht cho mt ly tha bc s ca mt s t nhin ln hn 1 .
13. nh l Thue
nh l 18 (Thue [1]). Nu m l s t nhin v a l s nguyn nguyn t cng nhau vi m th tn
ti cc s t nhin x v y u nh hn m v cc s ax y u chia ht cho m vi cc du
thch hp.
Chng minh. nh l ng vi m 1 v trong trng hp ny ta t x y 1 . Gi s m l s t
nhin ln hn 1. K hiu q l s t nhin ln nht nh hn hoc bng
q 1
m . Khi q 1 m v
x1 x2 v nu nh th th y1 y2 chia ht cho m m v 0 y1 q m m (v m 1 ) v
0 y2 m nn ta c mu thun v cc cp x1 , y1 v x2 , y2 l phn bit. ng thc y1 y2 cng
e m, f m ef th vi s nguyn a m a, m 1 tn ti cc s nguyn x v y m vi cc du +
v thch hp ta c m | ax y v 0 x f , 0 y e . V cc tng qut khc ca nh l Thue c
th xem trong Brauner v Reynolds [1], Modell [6] v Nagell [6].
14. Cc s khng c c s chnh phng
S nguyn khng c c s chnh phng nu n khng chia ht cho mi bnh phng cc s t
nhin 1 . Cc s t nhin khng c c s chnh phng 20 l: 1, 2, 3, 5, 6, 7, 10, 11, 13, 14, 15,
17, 19.
T kt qu c chng minh trong mc 12 suy ra tn ti dy di ty cc s t nhin lin tip
m tt c cc s u c c s chnh phng. Trong bn s t nhin lin tip lun tn ti s c
c s chnh phng (v c t nht mt s chia ht cho 4 22 ). C th chng minh rng tn ti v
hn cc b ba s t nhin lin tip m cc s u khng c c s chnh phng.
C th chng minh rng mi s t nhin 1 u l tng ca hai s khng c c s chnh phng
v c v hn cch biu din s thnh hiu ca cc s nh vy (Nagell [1]. Sierpinski [36]). Hn
na mi s t nhin ln u l tng ca mt s khng c c s chnh phng v mt s t
nhin (Estermann [1], Hooley [1]). Ta chng minh nh l sau y
2
nh l 19. Mi s t nhin n u c biu din duy nht di dng n k l vi k v l l cc s t
nhin v l khng c c s chnh phng.
2
2
2
c h l h1 l1 v v h2 , h12 1 nn theo nh l 5 suy ra h | l1 chng t h 1 v l1 khng c c s
CHNG 2
GII TCH DIOPHANTE BC HAI V CAO HN
1. Gii tch Diophantine mt bin
Gii tch Diophante l mt nhnh ca l thuyt s tp trung nghin cu cc phng trnh nghim
nguyn. Cc phng trnh ny c gi l phng trnh Diophante. Chng c t theo tn ca
nh ton hc Hy Lp Diophantus, ngi sng trong triu i Alexandria vo th k th 3 trc
Cng Nguyn v nghin cu v nhng phng trnh thuc dng ni trn t rt sm.
Ta bt u vi cc phng trnh mt bin bc ty .
Gi s v tri ca phng trnh l mt a thc vi h s nguyn, ngha l c dng
(1)
a0 x m a1 x m1 ... am1 x am 0,
x m1 a1 x m2 ... am1 x am .
a0 k m a1 k m1 a2 k m2 s ... am s m1 s,
am s m a0 k m1 a1 k m2 s ... am1 s m1 k .
Phng trnh th nht chng t s | a0 k m m k , s 1 suy ra s | a0 . Phng trnh th hai chng t
k
trong k l c
s
s nguyn ca am v s l c s t nhin ca a0 sau tm xem phn s no tha mn.
bng hu hn cc php th nh sau: ln lt thay x bi cc phn s ti gin
22 | Gii phng trnh Diophante mt bin. Cc phng trnh Diophante nhiu bin
x2 y 2 z 2
Phng trnh ny c bit quan trng trong lnh vc tam gic lng v hnh hc gii tnh. Hn na
trng hp ring ca n khi x y c lin quan trc tip vi chng minh n gin nht cho s tn
ti ca cc s hu t.
Ta s tm tt c cc nghim hu t ca (2).
B qua cc nghim tm thng khi mt trong cc bin x, y trit tiu, ta ch xt cc nghim t
nhin v du ca bin s khng nh hng ti phng trnh. Nu x, y, z l cc s t nhin tha
x d ,
(3)
y d ,
z d
x, y, z d .
Ta nhn thy
bnh phng l chia 8 d 2. Suy ra tng ca hai bnh phng l khng th l mt bnh phng l
v cng khng th l mt bnh phng chn v mt bnh phng chn s chia ht cho 4 nn chia 8
ch c th d 0 hoc 4. iu phi chng minh.
Ta c th gi thit y l chn v x l l. Khi z cng l l. Phng trnh (2) c th vit di dng
(4)
y 2 z x z x .
z x 2,
z x 2b,
c 2 ab.
z a b m2 n 2 ,
v do c 2 ab m2 n2 m y = 2c nn y = 2mn.
x a b m2 n 2 ,
x2 y 2 z 2
x m2 n 2 ,
y 2mn,
z m2 n 2 ,
n2 2mn m2 n2 .
2
2m2 x z,
2n2 z x;
x m2 n 2 ,
y 2mn,
z m2 n 2 ,
Nh bit thu c tt c cc nghim t nhin ca phng trnh (2) ta phi nhn mi nghim
nguyn thy ln lt vi cc s t nhin 1, 2, 3, ri b sung thm nghim bng cch i vai tr
ca x v y . Hn na mi nghim t nhin ca (2) s thu c mt ln duy nht theo cch ny.
Mt khc theo ng thc (8) th khi thay cc s t nhin m, n vi m n vo cng thc (7) ta thu
c nghim t nhin ca (2). Theo cch ny th d cho b sung thm cc nghim bng cch i
vai tr ca x v y ta cng khng thu c tt c cc nghim t nhin ca (2). Chng hn ta khng
th thu c t (7) nghim 9,12,15 do khng tn ti s t nhin m v n m tha mn
15 m2 n2 (bi v khng c s no trong cc s 15 12 14, 15 22 11, 15 32 6 l bnh
phng ng).
Tt c cc nghim ca (2) c cho bi cng thc sau y
x m2 n 2 l ,
y 2mnl ,
z m2 n 2 l ,
suy ra n 4 v ta thu li nghim 3,4,5. D dng chng minh phng trnh 3n 4n 5n khng c
nghim t nhin n no tr nghim n 2 . Tht vy, ta c 3 4 5 do n 1 khng phi nghim
cn tm. Hn na 32 42 52 v vi n 2 th
a, b, c
m phng trnh
x2 y 2 z 2
vi x y 1
t m n suy ra m n 1 ngha l m n 1 . V vy x m2 n2 n 1 n 2 2n 1 ,
2
3x 2 z 1 3x 2 z 2
2
4 x 3z 2 .
2
Tht vy, ta c 3x 2 z 1 3x 2 z 2 18 x 2 24 xz 8 z 2 18 x 12 z 5
2
T x 2 x 1 z 2 suy ra 2 x2 2 x 1 z 2 trong
2
3x 2 z 1
3x 2 z 2 16 x 2 24 xz 9 z 2 16 x 12 z 4
2
4 x 3z 2 .
2
V vy t mt tam gic Pythagoras cho trc gm hai cnh gc vung l hai s t nhin lin tip
th ta c th thu c mt tam gic Pythagoras khc vi cng tnh cht. Bt u vi tam gic
nguyn thy 3,4,5 ta thu c tam gic mi c cc cnh l 3 3 2 5 1 20 , 21 v
4 3 3 5 2 29 . Tng t t tam gic mi ny ta thu c tam gic vi cc cnh
3 20 2 29 1 119 , 120 v 4 20 3 29 2 169 . Di y l su tam gic u tin thu c
theo cch ny
Khng kh chng minh rng qu trnh ny cho mt dy cc tam gic m cnh gc vung c
di ln hn s ln lt l chn v l. t x1 3 , y1 4 , z1 5 v vi n 1, 2,3,... t
(11)
x 2 x 1 z 2
2
v nu x 3 th
(13)
x0 3x 2 z 1 ,
z0 3z 4 x 2
x02 x0 1 z02 ,
2
v z0 z .
Chng minh. Theo (13) ta c
(15)
z02 16 x2 9 z 2 24 xz 16 x 12 z 4 .
Theo (2) th z 2 2 x2 2 x 1 . Ta c
16 x2 9 z 2 24 xz 16 x 12 z 4 8z 2 18x2 24 xz 18x 12 z 5
V t (15) suy ra (14).
Theo (13) ta cn chng minh x0 , z0 l cc s t nhin v z0 z .
Tc l cn chng minh 3x 2 z 1 0 v 0 3z 4 x 2 z hoc tng ng
(16)
2 z 3x 1 ,
3z 4 x 2
z 2x 1.
x2 y 2 z 2
vi x y 1
4 z 2 8x 2 8x 4 9 x 2 8x 4 x 2
9 x 2 8x 4 2 x 3 9 x 2 6 x 1 3x 1 .
2
9 z 2 18x 2 18x 9 16 x 2 16 x 4 4 x 2 ,
2
(17)
xn1 3 3x 2 z 1 2 3z 4 x 2 1 x ,
zn1 4 3x 2 z 1 3 3z 4 x 2 2 z .
2 n 1
an bn 2 vi n 1, 2,..., an v bn l cc s
an 1n an 1n
,
, bn l tam gic th n trong dy (11).
nguyn th
2
2
z x 1 z x x 1 z
2
v x 2 x 1 z 2 ta thu c
2
(18)
1
u u 1 v 2 .
2
1 2
2
2
z x x 1
4
S tu
1
u u 1 vi u l s t nhin c gi l s tam gic (xem mc 16).
2
Cng thc (18) chng t rng s tam gic l mt bnh phng ng.
V vy ng vi mi nghim t nhin ca phng trnh x 2 x 1 z 2 u cho mt nghim t
2
u 2v u 2v 1 2u 2v 1
2
4 v 2 u u 1
2
1
2 x 1 z . Nh vy
2
2
cc cng thc ny bin i tt c cc nghim t nhin x, z ca phng trnh x 2 x 1 z 2
Ta thu c nghim ca phng trnh x 2 x 1 z 2 v u z x 1 , v
2
2 z 2 x 1
2 2 x z 1 1 2 z 2 x 2 x 1
2
a 2z 2x 1, b 2 x z 1 ,
Ta thu c
(21)
a 2 2b2 1 ,
x b
1
a 1 , z a b .
2
Ngc li, t tt c cc nghim t nhin ca (21), s dng cng thc (22) ta thu c tt c cc
nghim ca phng trnh (12).
5. Cc tam gic Pythagoras c cng din tch
T danh sch cc tam gic Pythagoras uc lit k trong mc 1 ta nhn thy cc tam gic (21, 20,
29) v (35, 12, 37) c cng din tch (210 n v din tch) v v th c t nht hai tam gic nguyn
thy Pythagoras vi cnh huyn khc nhau c cng din tch.
Xt cc tam gic khng nguyn thy vi cnh huyn 37 ta nhn c 8 tam gic 6,8,10 ,
9,12,15 , 12,16, 20 , 15, 20, 25 , 10, 24, 26 , 18, 24,30 , 30,16,34 , 21, 28,35 vi din tch
ln lt l 24, 54, 96, 150, 120, 216, 240, 294. V vy ta nhn thy khng c cp tam gic no trong
cc tam gic Pythagoras vi cnh huyn 37 c cng din tch tr cp 21, 20, 29 , 35,12,37 .
Ta ch rng nu hai tam gic Pythagoras c cng din tch v cc cnh huyn bng nhau th
a1 b1
a2 b2 v
2
a1 b1
a2 b2 vi a1 b1 a2 b2 v a1 b1 a2 b2 suy ra
2
a1 a2 v b1 b2 .
Theo danh sch trong mc 3 ta xt tam gic Pythagoras (15, 112, 113). Tam gic ny c din tch l
840 4 210 tc l bn ln ln hn din tch tam gic (21, 20, 29) v (35, 12, 37). Nhn hai v ca
cc tam gic ln hai ln ta ln lt thu c hai tam gic (42, 40, 58) v (70, 24, 74) vi din
tch ng bng 840. V vy ta nhn c ba tam gic Pythagoras (15, 112, 113), (42, 40, 58), (70,
24, 74) u c cng din tch. Tt c cc tam gic ny u khng nguyn thy. Ta bit rng din
tch chung nh nht ca ba tam gic nguyn thy l 13123110 v cc tam gic l (4485, 5852,
7373), (19019, 1390, 19069), (3059, 8580, 9089). Cc phn t sinh tng ng ln lt l (39, 38),
(138, 5), (78, 55). Cu hi t ra l khi no th tn ti mt s lng ln cc tam gic Pythagoras c
cng din tch v c cnh huyn khc nhau. Kt qu cho cu hi ny c trong nh l sau y.
nh l 2 (Fermat). Vi mi s t nhin n u tn ti n tam gic Pythagoras c cng din tch v
cc cnh huyn khc nhau.
nh l c chng minh bng quy np da trn kt qu sau y
B . Cho trc n tam gic Pythagoras c cng din tch v cc cnh huyn khc nhau. Ta c c
th xy dng n 1 tam gic Pythagoras vi cng din tch v cnh huyn khc nhau trong t nht
c mt tam gic c cnh huyn l.
Chng minh. Cho trc s t nhin n . Gi s ak , bk , ck vi ak bk ck , k 1, 2,..., n l n tam
gic Pythagoras vi cng din tch v cc cnh huyn khc nhau, hn na c1 l. t
(23)
(24)
b2 a2 16a2b2 a2 b2 4a2b2 a2 b2
4
2 2
tch
ca
cc
ak bk 2c12 b12 a
bng vi
2 2
1
1
2
tam
ak , bk , ck
gic
ak bk 4c12 b12 a
2 2
1
an 1bn1 2 b12 a
2 2
1
vi
k 1, 2,..., n
2 2
1
theo
(23)
an 1 , bn1 , cn 1 ,
. V vy cc tam gic
bng
theo (24),
ak , bk , ck
vi
k 1, 2,..., n 1 u c cng din tch. chng minh rng cnh huyn ca cc tam gic ny u
khc nhau ta ch rng cc s ck , k 1, 2,..., n, u khc nhau. Mt khc theo (23), ck' k n u
l s chn. Ta li c theo (24) th s cn' 1 l l do c1 l. B c chng minh.
p dng b cho trng hp n 1 . Tam gic Pythagoras nh nht c p dng trong b l
'
'
'
'
'
'
3, 4,5 . Ta c hai tam gic c cng din tch a1 , b1 , c1 v a2 , b2 , c2 th theo (23) ta c
(24) th a2' 42 32 49, b2' 4 3 4 52 1200, c2' 4 32 42 52 1201. Ta c hai tam gic
2
Pythagoras cn tm l (210, 280, 350) v (49, 1200, 1201) c cng din tch l 29400 v cc cnh
huyn khc nhau, mt trong s l l. p dng b ln na cho hai tam gic ny ta thu c ba
tam gic Pythagoras vi cnh huyn khc nhau v cng din tch nhng cc cnh ca chng u
ln hn 1010 . Mt khc, s dng mt phng php khc ta tm ra ba tam gic nh vy nhng
cc cnh u nh hn 104 . Hn na cng tn ti bn tam gic Pythagoras vi cnh huyn khc
nhau v c cng din tch vi di cc cnh u nh hn 105 . l cc tam gic
518, 1320, 1418 , 280, 2442, 2458 , 231, 2960, 2969 , 111, 6160, 6161 v din tch chung ca
chng l 314880 . Nm tam gic Pythagoras vi cnh nh hn 106 c cnh huyn khc nhau v c
cng din tch l cc tam gic phn bit (2805, 52416, 52491) , (3168, 46410, 46518) ,
(5236,14040, 28564) , (6006, 24480, 25206) , (8580, 17136, 19164) vi din tch chung 73513440.
Hin nhin l ch tn ti hu hn tam gic vi din tch cho trc. Hn na cc cnh gc vung
ca tam gic phi l c s ca 2 .
Mt khc t b d dng suy ra tn ti v hn cc tam gic vung vi cnh hu t v din tch l
6. Tht vy, t chng minh ca b suy ra nu ta c n tam gic Pythagoras c cng din tch
vi cc cnh huyn phn bit v mt trong s chng l l th tn ti n 1 tam gic Pythagoras c
cng din tch d 2 vi cnh huyn phn bit v mt trong s chng l l, trong d l mt s t
nhin. Bt u vi tam gic 3, 4, 5 v s dng b n 1 ln ta thu c n tam gic Pythagoras
vi cnh huyn phn bit v c cng din tch l 6m2 , trong m l s t nhin ph thuc vo n .
Chia tt c cc cnh ca cc tam gic ny cho m ta nhn c n tam gic vung khng trng nhau
vi di cc cnh hu t v din tch u bng 6. Do n l s t nhin ty nn ta suy ra s tam
gic vung c cnh hu t v din tch bng 6 khng th hu hn c.
C th chng minh kh n gin rng vi mi s t nhin n u tn ti n tam gic Pythagoras
khng trng nhau vi cng chu vi. Tht vy, khng c hai tam gic nguyn thy khng trng nhau
no l ng dng, nhng s tam gic nh vy l v hn, ta c th chn n tam gic khng trng
nhau ak , bk , ck k 1, 2,..., n nh vy v t ak bk ck sk vi k 1, 2,..., n .
Vi k 1, 2,..., n t
s s1 s2 ... sn ,
ak'
ak s
bs
cs
, bk' k , ck' k .
sk
sk
sk
k 1, 2,..., n
no
ng dng. Do chng cng khng trng nhau. Danh sch tt c cc tam gic Pythagoras nguyn
thy vi cnh nh hn 10000 c dn y bi A.A.Krishnawami trong [1]. Hai tam gic b
thiu c tm ra bi D.H.Lehmer trong [5]. Kim tra trc tip ta thy c 70 tam gic vi chu vi
khng vt qu 1000 v c 703 tam gic c chu vi khng vt qu 10000.
D dng chng minh vi mi s t nhin s u tn ti tam gic nguyn thy m chu vi ca n l
ly tha bc s ca mt s t nhin. Tht vy, xt t l s t nhin s 1 v t
s
1
1
s 1
m 2 t , n 2t 1 m . Do t s ta c 1 1 1
. Hn na t s 1 suy
2s 2
2t 2s
s 1 2
m, n 1 . Tm cc s x, y, z
x y z 2m mm n 2t 2t 1 .
s
x 4 y 4 8 .
5,
12, 13 v 6, 8, 10 . R rng hai tam gic ny khng trng nhau. Din tch v chu vi ca tam
2 m n
u
,
n
4m
v
,
mn
2 m2 n 2
m n n
trong m v n m l cc s t nhin.
6. V cc bnh phng c tng v hiu u l bnh phng
Ta s nghin cu v s tn ti cc s t nhin x, y, z, t tha mn
(26)
x2 y 2 z 2 ,
x2 y 2 t 2
t l cc s t nhin v z t . Trong tt c cc cp s x, y nh vy tn ti cp s m x 2 y 2 l nh
nht. K hiu x, y l cp s . Ta c x, y 1 v nu d | x v d | y th do x 2 y 2 z 2 , x2 y 2 t 2
ta s suy ra d 2 | z 2 , d 2 | t 2 do d | z v d | t t suy ra phng trnh c th gin c cho d 2 m
ta gi thit x, y l b s m x 2 y 2 nh nht c th, mu thun. Vy d 1 .
Theo (26) suy ra 2x 2 z 2 t 2 . V vy cc s z v t c cng tnh chn l. Suy ra cc s z t v
1
1
z t u chn v v vy z t v z t l s t nhin.
2
2
Nu d |
1
1
z t v d | z t v d ln hn 1 th d | z . Do
2
2
z t z t
x2
2 2
2
(27)
z t z t
,
1
2
2
(28
1
1
z t , z t , x to thnh mt nghim nguyn thy ca
2
2
phng trnh Pythagoras, theo nh l 1 th suy ra tn ti cc s t nhin nguyn t cng nhau
m, n vi m n v mt trong hai s l chn, s kia l, trong 1 z t m2 n2 , 1 z t 2mn
2
2
1
1
hoc z t m2 n 2 , z t 2mn . Do 2y 2 z 2 t 2 nn trong c hai trng hp ta c
2
2
2
2
2
2 y 2 m n 4mn hay y 2 m2 n2 4mn . Do y chn nn y 2k vi k l s t nhin no .
T (28) v (27) ta nhn thy cc s
(29)
n2 mn k 2
Do m, n 1 ta c m n, m 1 v vy m2 n2 , m 1 v m2 n2 , n 1 .
T (29) p dng h qu nh l 8 Chng 1, tt c cc s m2 n2 , m, n l bnh phng ng, v vy
m a 2 , n b 2 , m 2 n 2 c 2 , vi a, b, c l cc s t nhin.
Do m, n 1 v mt trong cc s m, n l chn v s cn li l l nn ta thu c m n, m n 1 .
Tht vy, mi c s chung ca cc s l m n v m n u l, nhng n cng l c ca 2m v
2n v vy t m, n 1 suy ra c s ny bng 1.
x2 y 2 z 2 1 v x 2 y 2 t 2 1 . Chng hn q chn th vi x
q4
1, y q 3 ta c
2
x 2 y 2 q 2 q 4 / 2 1, x2 y 2 (q 4 / 2 q 2 )2 1
2
2n 2n
Ta cng c 2n2
Tn ti cp s t nhin
1 1 vi n 1, 2,...
2
x, y tha mn vi cc s t nhin z, t no ta c
x2 y 2 t 2 1, chng hn
132 112 172 1 , 132 112 72 1, 892 792 1192 1,892 792 412 1.
T nh l (3) suy ra h phng trnh sau
(*)
x2 y 2 u 2
x2 2 y 2 v2
c2 a 4 . Cc s b2 , c, a 2
to thnh mt nghim nguyn thy ca phng trnh Pythagoras. Khi theo nh l 1 ta suy ra
tn ti cc s t nhin m, n, m n, tha mn a 2 m2 n2 v b2 m2 n2 hoc b2 2mn. Trng
hp th nht l khng th xy ra v n mu thun vi nh l 3. Trong trng hp th hai ta c
a 2 b2 m n 2 v a 2 b2 m n cng mu thun vi H qu 1.
2,
thun vi H qu 1.
Theo H qu 1 th hiu ca hai ly tha bc bn ca cc s t nhin khng phi bnh phng ng.
Nhng tch ca hai hiu nh vy vn c th l bnh phng ng. Chng hn
3
5
, mu thun vi H qu 1.
t132 8778, t143 10296, t164 13530 lp thnh mt tam gic Pythagoras. Ngoi ra ta khng bit
thm nghim no khc. Tuy nhin tn ti v hn cc tam gic Pythagoras m cc cnh gc vung l
cc s tam gic lin tip. Trong mc 4 ta chng minh phng trnh x 2 x 1 z 2 c v hn
2
2
2
t62 t72 352 , t40
t41
41.29 . Hn na cng tn ti v hn cc tam gic Pythagoras nguyn thy
2
2a 1 1 2b 1 1 2c 1 1 .
2
Phng trnh
c v hn nghim t nhin.
2n 1 2n 1 1 2n 2n 1 .
2
2n
1 32 1 42 1
2
12
24
1 52 1 122 1 ,
2
1 72 1 242 1
2
2n
2n 2n 1 2n2 2n 1 vi n 1, 2,... .
2
z
2
Phng trnh x 2 1 y 2
8n
7
c bit
1 1 2n
2
8n 1 1
6 2
1 82 92 1 .
2
2 4 n2 1
Vi n 2,
. S dng ng thc a 2 b2 c 2 ta c
a 2 nb n1 2 n1c n 2 n1
a b c
2
4 5 6 4
2n 2
a5b7c8
a 2 n1b2 n 1c 2 n
3 2
a3b 4c5
2 n1 2
a 2 n1b2 n1nc 2 n2 2 n1
2 n1 2
5 2
v x, y, z, t 1 (Rose v Brudno [1]), chng hn 2404 3404 4304 599 4 6514 (J.O.Patterson,
1942). Mt khc tn ti v hn b s x, y, z, t tha mn x, y, z, t 1 v x 4 y 4 z 4 t 4 (Lander
v Parkin [1], Lander, Parkin v Selfridge [1], Zaita [1]).
Ta cng c
24 24 34 44 44 54 ,
44 64 84 94 144 154 ,
14 84 124 324 644 654.
Tr li vi H qu 1 ta ch phng trnh x 4 y 4 z 3 c nghim t nhin. Tht vy, vi mi s t
nhin k ta u c k k 4 1
2 4
k 4 1
2 4
k 4 1
3 3
H qu 4 (nh l Fermat). Khng tn ti tam gic Pythagoras m din tch l bnh phng (1).
Chng minh. Phn chng. Gi s tn ti tam gic a, b, c nh vy. Khi a 2 b2 c 2 v ab 2d 2 ,
trong d v c l cc s t nhin. Khng mt tnh tng qut gi s a b . Khng xy ra trng
hp a b v khng th c 2a 2 c 2 . V vy c 2 2d a b , c 2 2d a b , mu thun
2
vi nh l 3.
C th chng minh khng tn ti cc s hu t khc 0 m tng v hiu bnh phng ca chng l
cc bnh phng hu t.
Cng vy, c th chng minh khng tn ti cc s hu t a, b, c, khc 0 tha mn a 4 b4 c 4 .
Phn chng. Gi s tn ti cc s a, b, c nh vy. C th gi s chng u dng. t a l / m ,
mu thun vi H qu 1.
dng chng minh rng khng tn ti cc bnh phng hu t khc 0 m to thnh cp s cng
vi cng sai bnh phng hu t. T y suy ra khng tn ti s hu t x m cc s x , x 1 , x 2
u l bnh phng hu t.
7. Phng trnh x 4 y 4 z 2
Mt cu hi kh t nhin c t ra l c tn ti hay khng cc tam gic Pythagoras m cc cnh
gc vung u l cc bnh phng. Cu tr li ph nh c trong nh l Fermat di y.
nh l 4. Phng trnh
(30)
x4 y 4 z 2
x, y d 1,
x y
2 2
2 2
z2 .
x 2 m2 n2 , y 2 2mn, z m2 n2 ,
n 2m1n1 ,
m m12 n12
m1 , n1 1 suy ra cc s m1 , n1
xy xz yz
4
x, y x, z y, z 1
th suy
z 4 x2 y 2 .
2
xy, xz, yz 1.
V th theo (34) v v tn ti v hn cc
x4 y 4 z 4 2t 4 ,
x2 y 2 z 2 2t 2
1 2n 1 n2 2n 2 n2 n 1
4
4.
38 | Phng trnh
x4 y 4 z 2
1 2n 1 n2 2n 2 n2 n 1
2
4n
4n
c bit ta c
34 54 84 2 7 4 ,
32 52 82 2 7 2 ,
7 4 84 154 2 134 ,
7 2 82 152 2 132.
x 2 a b, y 2 a b, 2z 2 x 4 y 4 2 a 2 b 2 v a 2 b2 z 2 , a 2 b2 xy , mu thun vi
2
5k 1
T ng thc a3 3ab 2
3a b b a
2
3 2
y n4 24n2 16, z n2 4, vi
a x 4 y 2 z 2 . b y 4 x 2 z 2 . c 4 xyz .
Do x 2 y 2 z 2 ta c a 2 b2 z 6 , a 2 c 2 x 2 4 y 2 z 2
, b2 c 2 y 2 4 x 2 z 2 .
2
a 2 b2 c 2 u l bnh phng. Hay ni cch khc chng ta cha bit c tn ti hnh hp ch nht
m ng cho cc mt v ng cho chnh ca n u l s t nhin hay khng.
Mt khc tn ti ba s t nhin a, b, c, chng hn a 124, b 957, c 13852800, m cc s
x s 2 1 s 2 9 s 2 3 ,
y 4s s 1 s 3 s 2 3 ,
z 4s s 1 s 3 s 2 3 , t 2s s 2 1 s 2 9 ,
trong s l s t nhin ln hn 3. Bng tnh ton trc tip ta c
s 3 s 6s 9 ,
s 1 s 3 s 2s 10s
s 1 s 3 s 2s 10s
2s 3s 2s 27 .
x2 y 2 z 2
x2 y 2 t 2
x2 z 2 t 2
y2 z2 t 2
6s 9 ,
6s 9 ,
2
Chng minh bng quy np. Gi s vi n cho trc ta c cc s a1 , a2 ,...an tha mn tnh cht s
a12 a22 ... an2 l bnh phong ca mt s l 1 . Ngha l a12 a22 ... an2 2k 1 , vi s t
2
2k 1
nhin k no . Vi n 1 ly a1 3 . S dng
2k 2 2k 2k 2 2k 1 , t
2
5,12,13
cho s iu ha 2 5 12 120 22 30 (v
132 120 172 ,132 120 72 ). Nghim khng nguyn thy 6,8,10 cho s iu ha 96 42 6
41
49
41 720 49 , 41 720 31 . Suy ra 5 ,
12
12
2
240 42 15 ( y
vi cc ng thc
2
41
31
5 .
12
12
3344161
4728001
113279
2
c tm ra bi J.D.Hill [1] l r
. Khi r 2 5
v r 5
.
1494696
1494696
1494696
J.V.Uspensky v M.A.Heaslet ([1] trang 419-427) chng minh hai nghim nu trn l hai nghim
ti gin vi mu s nh nht c th. H cng tm ra nghim khc vi t s v mu s c ti 15
ch s thp phn v cng trnh by phng php ch ra v hn nghim s nh vy.
Ta s chng minh tn ti v hn cc s hu t r m cc s r 2 5 , r 2 5 l bnh phng hu t.
x 4 25 y 4
r1
.
2 xyzt
(36)
x 4 10 x 2 y 2 25 y 4
4
4
Tnh ton trc tip ta c r 5
. x1 x 25 y v y1 xyzt l cc s t
2 xyzt
2
1
r 1241
3344161
r1 1494696
, s ny tm c bi Hill. Tip tc s dng (36) cho r1 ta nhn c r2
l mt phn
s c t s c ti 27 ch s. Nh trn cp, Uspensky v Heaslet tm ra s hu t r tha
mn c hai s r 2 5 v r 2 5 u l bnh phng hu t v t s trong dng biu din phn s ti
gin ca r ch c 15 ch s. Nh th da vo cng thc (36) ta khng th thu c tt c cc s r
m r 2 5 v r 2 5 u l bnh phng hu t.
L do chnh khin mi ngi quan tm ti vic tm cc s r m r 2 5 u l bnh phng hu t
c l l v vi cc s h 5 th khng tn ti cc s hu t r m r 2 h l bnh phng hu t.
Chng minh kt qu ny khi h 1 hoc h 4 c suy ra trc tip t nh l 3. Chng minh cho
trng hp h 2 kh hn mt cht. Gi s tn ti s hu t r m cc s r 2 2 v r 2 2 l bnh
phng hu t. t r x / y , vi x, y l cc s t nhin th r 2 2 y 2 v x 2 2 y 2 l bnh phng
hu t. M chng l cc s t nhin nn chng phi l bnh phng ca cc s t nhin. Vy tn ti
2
2
2
2
2
2
2
2
2
z v t m x 2 y z , x 2 y t . V vy 2x 2 z 2 t 2 , 4y z t , suy ra
4x 2 z t z t . T 2 x z t z 2 t 2 z t 2 y z t . Nhng
nn ta c mu thun vi nh l 4. Chng minh khi h 3 cng kh hn mt cht.
2
z t
5
7 5
1 337
113
463 337
Mt khc ta c 6 , 6 ,
7
,
7
.
2
2 2
2 120
120
10 120
Bng y cc s iu ha nh hn 1000 c trnh by bi Tunnel trong [1].
D dng chng minh rng khng tn ti cc s t nhin x, y m x 2 y v x y 2 u l bnh
phng ng. Tht vy nu ta c x 2 y t 2 th
tx
do t x 1 , suy ra t 2 x2 2 x 1 . V vy
x2 y 2 z 2 t 2
n 2 8n 16
n 2 2n 8
2
x y
, x y
.
16 n 1
8 n 1
2
m n , 2 | mn . Ta c
l 2 m2 n2 2mn vi m, n l cc s t nhin, m n .
2
5 22 32 , 5 22 12 , vi m 1, n 2 ta c 20 42 62 , 20 42 22 , vi m 2, n 1 ta c
65 42 92 , 65 42 72 , vi m 1, n 3 ta c 85 62 112 , 85 62 72 .
10. Phng trnh x2 y 2 z 2 t 2
Ta s tm tt c cc nghim t nhin ca phng trnh
(37)
x2 y 2 z 2 t 2
y 2l ,
z 2m ,
t x . t
tx u
x u
x 2 4l 2 4m2 v suy ra
2 xu u 2 4l 2 4m2 , hn na
(40)
u 2 4l 2 4m2 2 xu .
u 2n ,
l 2 m2 n 2
,
n
l 2 m2 n 2
. Hn na v x l s t nhin, t (42) ta suy ra
n
n2 l 2 m2 . Vy tt c cc nghim t nhin x, y, z, t , vi y, z chn, ca (37) u c dng
M t (39) suy ra t x u x 2n
(43)
l 2 m2 n2
l 2 m2 n 2
, y 2l , z 2m , t
,
n
n
vi m, n, l l cc s t nhin v n l c s ca l 2 m2 v nh hn
l 2 m2 .
l 2 m2 n 2
l 2 m2 n2
2
2
2l 2m
.
n
n
D dng chng minh rng mi nghim t nhin x, y, z, t vi y, z chn ca (37) u thu c duy
y
z
tx
nht mt ln t cng thc (43). S dng (43) ta c l , m , n
v v vy cc s l , m, n
2
2
2
xc nh duy nht theo x, y, z, t . Lp lun ny dn ti kt qu sau
nh l 5. Tt c cc nghim t nhin x, y, z, t vi y, z chn ca phng trnh x2 y 2 z 2 t 2 u
c dng x
l 2 m2 n2
l 2 m2 n 2
, y 2l , z = 2m, t
, l , m l cc s t nhin ty , n l c s
n
n
ca l 2 m2 v nh hn
d 2 m2 n 2 p 2 q 2
11. Phng trnh xy zt
x
x
x
z
z
y
t ta thy
,
nguyn t cng nhau v da vo ng thc
y v
x, z x, z
x, z x , z
x, z
do y
uz
ux
uz
suy ra t
. Mt khc, ly cc s t nhin ty x, z, u v t y
,
x, z
x, z
x, z
ux
ta nhn c nghim t nhin ca xy zt . V vy tt c cc nghim t nhin ca xy tz
x, z
uz
ux
c cho bi cng thc y
,t
vi x, z, u ty .
x, z
x, z
t
xn
y1 y2 ... ym1t
x1 x2 ...xn 1t
, ym
x1 x2 ...xn1 , y1 y2 ... ym1
x1 x2 ...xn1 , y1 y2 ... ym1
i 1, 2,..., m ,
j 1, 2,..., n .
cng thc ny cho ta tt c cc nghim ca phng trnh ban u l kh phc tp (Bell [1]).
Bi tp. 1. Tm tt c cc nghim nguyn ca phng trnh x y z x3 y 3 z 3 .
3
x y z x3 y 3 z 3 3 x y y z z x .
phng trnh nghim nguyn x y y z z x 0 .
Li gii. Ta c ng thc
Vy ch cn gii
x y z t , x 2 y 2 z 2 t 2 , x3 y 3 z 3 t 3
(44)
(45)
y k m n n,
m
l phn s
n
x
. H qu l cc s x, y xc nh m, n mt cch duy nht. V vy theo (45) th
y
1 1 1
x y z
x k m n m,
vi k l s t nhin v
x y z xy
m, n 1 .
y k m n n, z kmn,
x y z
x2 y 2 z 2
xy yz zx 0 .
46 | Phng trnh
xy zt
xy
kmn . V
x y
x k m n m,
y k m n n,
z km.
Mt khc, tnh ton trc tip cho thy cc s t nhin k , m, n trong cng thc (50) cho ta nghim
ca phng trnh (48). V vy tt c cc nghim x, y, z vi x 0, y 0 ca (48) u c cho bi
cng thc (50) vi k , m, n l cc s t nhin. Hn na ta c th gi thit m, n 1 . T y tt c
cc nghim ca phng trnh (48) c th tm c mt cch d dng.
6. Chng minh hai mnh sau l tng ng
(i) Tn ti cc s nguyn dng a, b, c, d , ef , g tha mn
(51)
a 2 b2 e2 ,
b2 c 2 f 2 , a 2 c 2 g 2 , a 2 b2 c 2 d 2
(ii) Tn ti cc s hu t x, y, z ln hn 1 tha mn
2
x v z
.
2
2
2
1 x 1 y 1 z
2
(52)
a d1 m12 n12 ;
(53)
b d2 2m2 n2 ,
c d3 2m3n3,
m2
1,
n2
ta thu c (52) vi
m3
1,
n3
m1
1
n1
m2
,
n2
m3
,
n3
vi mi , ni l cc s nguyn dng. t d
m
3
i 1
2
i
m1
,
n1
ni2 .
e d3 m32 n32 ,
f d1 2m1n1 ,
g d2 m22 n22 ,
x4 x2 y 2 y 4 z 2
(54)
z dz12 . Chia c hai v ca (54) cho d 4 ta nhn c x1 , y1 1 v x14 x12 y12 y14 z12 . Gi x, y, z
l nghim t nhin ca (54) tha mn x, y 1 v x y . Hn na gi s rng i vi nghim
x, y, z ny th tch xy t gi tr b nht c th.
Ta gi s rng mt trong cc s x, y l chn, gi s l y . Do x, y 1 suy ra x l. Phng trnh
xy
2
z 2 trong x 2 y 2 0 (v x y ). T x, y 1
m, n 1, 2 | mn ,
Do x y nn ta c th gi s x y . T x 2 y 2
xy
2
z 2 v s x 2 y 2 0 l chn nn tn
m4 m2 n2 n4 m2 n2 m2 n 2
2
xy
x2 y 2 x2 y 2
2 2
48 | Phng trnh
x4 x2 y 2 y 4 z 2 . Phng trnh x4 9 x2 y 2 27 y 4 z 2
y 2 x2 z 2 y 2 w2 z 2 . Do ta c 2y 2 x 2 z 2 , 2z 2 y 2 w2 suy ra 2y 2 w2 x2 w2 z 2 w2 ,
2x2 z 2 x2 y 2 z 2 w2 t 2 x2 z 2 2 y 2 w2 x2 y 2 z 2 w2 . S x 2 y 2 z 2 w2 chn suy ra xy v zw c
cng tnh chn l. t u xz , v yw , r xy zw / 2 , s xy zw / 2 . R rng u, v, r , s u l s
v theo
x4 9 x2 y 2 27 y 4 z 2
(55)
x, y 1 . Do x
(56)
x l, y chn.
x, z 1 .
Tht vy, t
x, z
bi d v t (55) th d | 27 y 4 . T
x,3 y 1
ta c
z x2
z x 2
27 y14
9 y12
9 y12 .
2
2
z x2
z x2
9 y12 27a 4 ,
9 y12 b4 , y1 ab ,
2
2
(572)
z x2
z x2
9 y12 a 4 ,
9 y12 27b4 , y1 ab ,
2
2
a x 9 2
a2 x 9 2 a2 x 9 2
b u m ta s c a 2 9b2 mu thun vi (58). Vy
b ,
b
2
2
2
2
2
2
2
a x 9 2
b m4 ,
l cc s nguyn dng nguyn t cng nhau. p dng nh l 8 chng 1 ta c
2
2
2
a x 9 2
b 27n 4 , b mn , vi m, n l cc s nguyn dng. Hn na a2 m4 9m2n2 27n4
2
2
v a y1 y z , mu thun vi gi thit ban u ca nghim x, y, z . iu phi chng minh.
2
cc s
ax4 bx2 y 2 cy 4 dz 2 .
14. Phng trnh x y 2 z
3
1 2
x y2 z 0 .
4
2
2
3
2
2
3
3
6
2
mn u z1 v u 3v x2 . V vy z2 z1 3v v do z2 z1 z2 z1
3z2 z12 3v 2 . t
2
2
4
v t1 9t12 9t1 z12 3z14 v 2 suy ra 3 | v . V vy v 3v1 v v z1 ,3 1 suy ra s 9t1 9t1 z1 3z1
khng chia ht cho 9, m 9 | v ta suy ra 3 | t1 . V vy t1 3t2 . Ta c t2 (27t22 9t2 z12 z14 ) v12 m
2
4
2 2
4
2
v 27b 9b z1 z1 c .
2
Cc s b v z1 l cc s t nhin v nu b 0 th t2 0 v t t 0 , do z2 z1 m
z1 , z2 1 nn z1 1, z2 1 suy ra
v 0 do x y mu thun vi gi thit ca x, y, z . Mt
2
khc nu z1 0 th u 0 , do 3v z2 v h qu l v 0 , mu thun. Vy ta kt lun rng
2
2 2
50 | S tam gic
t, t
2
2
2
4
2
4
2 2
4
2
9a 2t 27a 4 1 . H qu l t a1 v t 9a t 27a b1 . Do a1 9a a1 27a b1 vi
a1 0 , a 0 v nu a1 0 th t 0 mu thun vi t ,3 1 v nu a 0 th u 0 v h qu l
z 0 mu thun vi z 0 . Vy ta kt lun rng phng trnh x4 9 x2 y 2 27 y 4 z 2 khng c
nghim t nhin.
T hai trng hp trn suy ra iu phi chng minh. Li gii ny thuc v Antoni Wakulicz [1].
nh l 9. Phng trnh x y 2 z khng c nghim nguyn vi x y v z 0 .
3
x 1, x 1 1
x 1 a3 ,
m 22 n 22 nk 1 2k 1 22 nk 1 2k 1 .
2
Ta c
32 n 22 n 22 n k 22 n k
2k
2k
vi k 1, 2,..., n.
h2 s3 g 2 r 3 g 2 s3 . V vy h2 s3 g 2 r 3 s3 . V
h, g r, s 1 . Do x2 y3 1
g , h 1 ta c g 2 | s3 . Mt
ta c
khc,
g 2 r 3 h2 g 2 s3 do v r , s 1 ta c s3 | g 2 . T y ta suy ra g 2 s3 . V vy vi s t nhin
m no ta c g m3 , s m2 v suy ra h2 r 3 m6 . Vy r 3 h m3 h m3 vi m, h 1 .
h m3 h m3
,
1 v 2 | r
2
2
a b do h 0 v suy ra x 0 , y 1 . Nu c m v h u l th
do r 2r1
h m3 h m3
v 2r13
3
3
h m3 4a3 , h m 2b . V vy b3 m 2a3 . Nu a 0 th h m3 g do x 1 ,
3
n n 1
2
Chng minh. Ta bit 1 2 ... n
tn .
2
2
Nu cc s t n l lp phng ng th t n cng l lp phng ng . Mu thun vi H qu 1. y
cn nhc li nh l trong chng trc (h qu ca nh l 16) ni rng nu cc s t nhin
a, b, l , m tha mn l , m 1 , al bm th tn ti s t nhin n tha mn a nm v b nl .
52 | S tam gic
m 1010 (xem thm Best v Riele [1]). Cui cng ta ch rng c th chng minh phng trnh
x3 y 3 z 3 khng c nghim nguyn x, y, z 0 . T y suy ra 1 khng phi l tng ca hai lp
6
x3 y3 az 3
d 3 | az 3 x3 y3 do d | y m do x, y 1 suy ra d 1 . Tng t y, z 1 . t
(60)
x x3 2 y 3 , y 2 x3 y 3 , z x3 y 3 .
Ta c
(61)
x x3 2 y 3 x1 ,
(62)
y 2 x3 y 3 y1 ,
(63)
z x3 y 3 z1 ,
trong x1 , y1 , z1 l cc s nguyn v x1 , y1 , z1 1 .
Da vo ng thc
xx
2 y 3 y 2 x3 y 3 x3 y 3 x3 y 3
3
3
3
3
T (59) suy ra cc s x1 , y1 , z1 tha mn phng trnh x1 y1 az1 . Nu x y th v x, y 1 ta
3
3
3
3
3
3
Nu d x1 , y1 th d | x1 y1 az1 . Nu d 1 v d , z1 1 th ta c d 3 , z13 1 v v d | az1
y1 , x 1 (nu d1 | y1 v d1 | x
x1 , z1 1. T x, y 1
suy ra
x, y 1 v v (62) suy ra
4
4
th theo (62) suy ra d1 | y v nh th , x 1 .
(1)
x, z y, z 1
nn ta c
xy , z 1 .
3
l c s ca x3 2 y 3 ,
54 | S tam gic
c bit t6 t9 t11 , t9 t13 t16 , t9 t21 t23 , t12 t24 t27 . Ta cng c t4 k 2 5k 2 t4 k 2 5k t4 k 2 vi
t x t2 y t3 y v t x t2 y t y 1 .
x2 x 5 y 2 y .
72 x 161y 52 x 2 x 5 y 2 y
Suy ra nu x, y to thnh nghim t nhin ca (65) th cc s u 161x 360 y 116 v
v 72 x 161y 52 l nghim t nhin u, v ca (65) m ln lt ln hn x, y . Do x 2 v y 1
tha mn (65) suy ra (65) c v hn nghim t nhin x, y (Sierpinski [32]).
J.Browkin [1] s dng cc kt qu ca P.F.Teilhet [1] a ra mt phng php tm tt c cc
cp s tam gic m tng v hiu ca cc s trong mi cp u l s tam gic.
Vi x 100 th tn ti t x , t y vi x, y 6,5 , 18,16 , 37, 27 , 44,39 , 86,65 , 91,54 .
Nh ta bit (so snh vi Chng 1 mc 4) tn ti v hn cc s tam gic l bnh phng ng.
Nhc li rng t thi Euler ta bit vi mi s t nhin n th s
3 2 2
32 2
l s t
4 2
nhin v bnh phng ca n l s tam gic (Sierpinski [30]). Mt khc, W.Ljunggren [4] chng
minh rng ch tn ti hai s tam gic m bnh phng l s tam gic, k hiu l t1 v t6 .
nh l 11. Khng tn ti s tam gic 1 l ly tha bc bn.
Chng minh. Gi s phn chng tn ti s t nhin m v n 1 m
1
2
n n 1 m4 c tha
2k 1 x4 , k y 4 . T y ta c 2 y 4 1 x4 v t 2k 1 n 1 suy ra y 1 . Vy y 4 k 1 .
hon tt chng minh ta cn chng minh rng
1)
4
4
Khng tn ti x, y tha mn 2 y 1 x ,
2)
4
4
Khng tn ti x v y 1 tha mn 2 y 1 x .
4
4
chng minh 1) ta ch rng nu 2 y 1 x th ta c y 2
x 4 y 4 1 , mu thun vi H
2
4
4
qu 2 mc 6. chng minh 2) ta gi s 2 y 1 x v do y 2
x 4 y 4 1 . Nhng do
2
1
t (t 1) u chng hn vi
2
1
32
4
2
6
ta c t (t 1) . Ch rng phng trnh 2 y 1 z khng c nghim t nhin y, z
49
2
7
D dng nhn thy vi s t nhin n th n n 1 khng th l bnh phng ng. Tht vy, nu ta
2
2
c n n 1 a 2 th v n, n 1 1 suy ra cc s n , n 1 u l bnh phng. Vy n k , n 1 l
v do l k l k l 2 k 2 1 . V l. Tuy nhin vi n
2
3
th ta c
1
3
13 1 32
Tng t ta c th chng minh tch ca hai s t nhin lin tip khng th l ly tha bc ln hn
1. Chng minh cho nh l Goldbach ni rng tch ca ba s t nhin lin tip khng th l bnh
phng cng tng i n gin. Tht vy, ta c th chng minh rng tch ca ba s t nhin lin
tip khng th l ly tha bc ln hn 1. Gi s tn ti cc s t nhin n, k v s 1 m
mn n 1 a s v n n 2 b s . T 1 n 1 n n 2 a 2
2
b s v l.
P.Erdos v J.L. Selfridge [1] chng minh tch ca k s nguyn dng lin tip vi k 1 khng
th l ly tha bc ln hn 1 v tch ca k s l lin tip vi k 1 cng khng th l ly tha bc
n
k
n 1 hoc n 24 .
Tn ti cc s t nhin va l s t din va l s tam gic. E.T.Avanesov [1] chng minh tt c
cc s nh vy l n 1,10,120,1540, 7140 . Vi cc s ny th ta c n 12 x x 1 16 y y 1 y 2
ln lt vi x 1, 4,15,55,119; y 1,3,8, 20,34 .
Ta c Tn Tn1 tn v Tn Tn1 12 22 ... n 1 .
2
56 | Phng trnh x 2 Dy 2 1
12 T1 , 22 T2 ,32 T1 T2 T2 , 42 T1 T1 T2 T3 ,52 T1 T2 T4 T1 T2 T3 T3 ,
62 T1 T5 , 7 2 T2 T3 T5 ,82 T2 T2 T6 ,92 T1 T2 T4 T6 ,102 T2 T4 T4 T6 .
D dng chng minh mi s t nhin u l tng ca bn s t din. Tht vy ta c
1 T1 T4 T3 T3 ,2 T4 T3 T3 T2 v vi s t nhin n > 2 ta c n Tn Tn2 Tn1 Tn1 . Tuy nhin chng minh
mi s t nhin u l tng ca nhiu nht 8 s t din l kh hn (Watson [2]). Cc s t nhin
107 u l tng ca nhiu nht 5 s t din (Salzer v Levine [1]).
17. Phng trnh x2 Dy 2 1
Trong mc ny ta nghin cu cc phng trnh nghim nguyn vi s t nhin D cho trc
(66)
x2 Dy 2 1
Phng trnh ny c gi l phng trnh Fermat hoc l phng trnh Pell. Phng trnh ny c
cc nghim tm thng x 1, y 0 v x 1 , y 0 . Ta ch cn tm cc nghim t nhin ca
(66). Nu D l bnh phng th (66) c th vit thnh x ny x ny 1, do x ny , v l
v x, y l cc s t nhin. V vy nu D l bnh phng th phng trnh (66) khng c nghim t
nhin. chng minh phng trnh cng v nghim trong trng hp cn li ta xt b
B . Nu D khng phi bnh phng ng th tn ti v hn cp s phn bit x, y tha mn
y 0 v | x2 Dy 2 | 2 D 1
(67)
0 lk k D 1
(68)
D l bnh phng
1
,
n
1
2
u , ...,
n
n
T gi thit u ' u '' ta c th gi s rng u ' u '' . Bt ng thc u ' k / n v u '' k 1 / n suy ra
1
0 u ' u '' . Do u ' lk k D , u '' li i D trong k , i thuc v 0,1, 2,..., n th t
n
x lk li , y i k ta suy ra
(68a)
0 x y D
1
n
0 y n
1
Theo (68a) ta c y D x y D .
n
1
n
1
n
1
.
n
1
D 2n D .
n
0 x y D.
x1, y1 , x2 , y2 ,
...,
xs , ys
l tt c cc cp s . Khi cc s
(72)
x1 y1 D , x2 y2 D , ..., xs ys D
1
.
n
a c kt , b d kv ,
58 | Phng trnh x 2 Dy 2 1
a 2 Db2 k , c2 Dd 2 k
(75)
ac Dbd
(76)
Dd 2 ac Dbd D ad cb ta suy ra
2
D ad cb k 2
2
2
2
T (74) v (75) suy ra ac Dbd c kt c D d kv d c Dd k ct Ddv v cng c
1 ct Ddv
2
2
D dt cv 1 . T y t x 1 ct Ddv , y dt cv ta suy ra x Dy 1 . Ta
2
nghim t nhin x, y bt k ca (66) ta thu c nghim t nhin x ', y ' m x ' x v y ' y .
Suy ra (66) c v hn nghim t nhin. nh l 12 c chng minh.
tm cc nghim ca (66) mt cch hu hiu ta p dng th tc sau: trong 1 Dy 2 ta ln lt
thay y bi cc s t nhin 1, 2,3,... v k hiu u l s y u tin m 1 Dy 2 l bnh phng ng.
Khi ta t 1 Du 2 t 2 . Cp t , u l nghim ca (66) vi t , u l cc s t nhin nh nht nh
th v vi mi nghim x, y khc ca (66) ta c y u suy ra x 1 Dy 1 Du 2 t nn
xt .
2a 1
D 22 1 v nu vi s t nhin x, x2 D 12 1 th ta s c x 2 a 2 a 1 do
Phng php tm nghim trn mc d n gin nhng trn thc t n khng thc s hu dng v
trong nhiu trng hp th phng php ny yu cu mt lng php th rt ln. V d xt
phng trnh x2 13 y 2 1 ta tm c t 649, u 180 vi 180 php th. c bit vi phng trnh
(77)
x2 991y 2 1
Nghim nh nht l
t 379516400906811930638014896080,
u 12055735790331359447442538767.
Nh th nu ta s dng 1028 php th sau kt lun rng phng trnh (77) v nghim th ta s
thu c mt kt lun khng ng. Trong Chng 8 mc 5 ta s trnh by mt phng php hu
hiu hn tm nghim nh nht ca (66). Phng php ny s khng qu tn thi gian tnh
ton. Mt khc ta rng nu D khng phi bnh phng ng th c th tm tt c cc nghim
hu t ca (66). Tht vy, vi s hu t r ty ta t x r 2 D / r 2 D , y 2r / r 2 D th
2r
1 Dy 1 D 2
r D
2
r D 4Dr r
r
r D
2
D
2
x ,
2
D
x2 Dy 2 1 l
(79)
Chng minh. chng minh cc b s trong (78) u tha mn phng trnh (66) th ta gi s
vi k 0 cp tk , uk tha mn (66). R rng cc s trong (79) l t nhin v t ng thc
tk 1 , uk 1 cng tha
x, y ca phng trnh
tk21 Duk21 (t0tk Du0uk )2 D(u0tk t0uk )2 (t02 Du02 )(tk2 Duk2 ) suy ra
mn phng trnh (66). V vy ta ch cn ch ra tt c cc nghim
u0 y th vi
t0 x Du0 y, u0 x t0
(80)
vi , u l cc s t nhin, y v 2 D 2 1 .
Chng minh. T (80) ta c 2 D 2 t0 x Du0 y D u0 x t0 y t02 Du02 x 2 Dy 2 .
2
tin
ta
2
ch
do
Du0 y t0 x
u0 y ta c
x
1
1 t0
D 2 D 2 . H qu l x / y t0 / u0 suy ra u0 x t0 y do 0 u0 x t0 y .
y
u0 u0
y
60 | Phng trnh x 2 Dy 2 1
t0 , u0 l nghim nh nht v nu
u0 v nghim
(81)
t0 u0 D tn 1 un 1 D ,
n 1
t u D (t0 u0 D )n vi n no .
(82)
t u D 1/ t u D
(ta gi s t
Du 2 1 ) suy ra t u D 1/ t0 u0 D
. Cc s t , u thu
0 x / y D 1/ y x y D 1/ y 2 D 1/ y 2 .
2 vi chnh xc 5 ch s
Tip theo c c lng chnh xc vi t bc th hn ta s dng cng thc sau y. Cng thc
ny cho php ta nhy trc tip t nghim
T (81) ta c t2 n1 u2 n1 D t0 u0 D
t
2n
n 1
2 , ta c phn
2 vi 106 ch s v 24576 ch s i vi
th u phi l s l ln hn 1 . T u 2 8k 1 . Hn na do u 2 1 u 2 1 u 4 1 2 y 2 suy ra
8k 4k 1 y m 2k , 4k 1 1 suy ra 2k a 2 . V vy u 1 8k 2a 2 , v l v hai s t
2
nhin lin tip khng th u l bnh phng ng. Suy ra phng trnh x 2 y 1 khng c
nghim t nhin. D dng chng minh phng trnh v4 2u 2 1 khng c nghim t nhin
4
1343,1525, 2165017
Diophante bc hai vi hai bin u c th bin i v phng trnh Pell (Skolem [2] trang 46).
Xt phng trnh
(83)
( x 1)3 x3 y 2
62 | Phng trnh
x2 k y3
vi
k nguyn
uk chn v vk l th uk 1 l v vk 1 chn.
A.Rotkiewicz [3] nhn xt rng vic gii phng trnh nghim t nhin
(
(84)
t y u, v , x v / y, t u / y , ta c
y 5 t x y 3 t 3 x3 do
5
suy ra t x |3tx . V vy t
2
x2 k y3 vi k nguyn
chn. Do
x 2 b2 4 u 2 c2 y3 a3 y a y 2 ay a 2 .
Do y a chn v a l nn y ay a y a y a l. H qu l 4|y a v y a 4v . V vy
2
y a 4v 2a, y 4v a v
y a y 4w 2a2 . Suy ra
y 2 ay a2 4w 3a 2 . Do a l nn v phi
nht
tha mn
p s l c ca 4w 3a 2 l ly tha bc l. t s 2 1 th do p2 1|y 2 ay a2
p |x v p |b do p 2 | y a y 2 ay a 2 . Do s ln nht m s s | y 2 ay a 2 l l nn ta c
2
2
2
p|y a . Cng vy t p|y ay a y a y 2a 3a ta suy ra p3a . Li do
pb v b khng chia
u l. Ta c x 2 4 y 2 8 y 2 y 2 2 y 4 . Do y l nn suy ra s y 2 2 y 4 c dng 4t 3 .
Do s x 2 22 , vi x, 2 1 , c c s c dng 4k 3 , v l. nh l 18 c chng minh.
Ta lu rng Mordell chng minh nh l tng qut hn: nu k 2a 2b vi a l s l
2
64 | Phng trnh
x2 k y3
vi
k nguyn
2
3
vy x1 4 2 y1 v h qu l
y c dng 8t 1 . H qu
2
3
Chng minh. Gi s x, y tha mn x 16 y . Nu x l th ta c ( x 4, x 4) 1 do t
x3 ( x3 1) y23 , m ( x3 , x3 1) 1
3
3
suy ra tn ti cc s nguyn a v b tha mn x3 a , x3 1 b nhng t y suy ra y2 0 v t y
= 0 v x 4 . nh l 20 c chng minh..
A.Thue [2] (xem Mordell [2]) chng minh rng vi mi s nguyn k 0 th phng trnh
x2 k y3 ch c hu hn nghim nguyn.
2
3
H qu 2 nh l 9 cho ta li gii hon chnh cho phng trnh x 1 y . Phng trnh x 1 y
x2 2 y3 c nghim t
3
2
10
10
V mt l thuyt bi ton cng c gii bi A.Baker [1]: x y 10 (log x )
nu
x3 y 2
54 x
25 5
Chng minh. Ta c (t 2 6t 11)3 (t 2 5)2 [(t 9)2 4] 1728t 3456. Theo nh l 14 vi 0 930249,0 83204 ,
t t 1364 1525 9,
khi ta thy
t x
u 61 682 ,
t 2 6t 11
,
20
6t 11 (t 2 5)
27
4
(t 2) .
20
4
125
(t 2 5)
u.
4
19
7
nguyn nhng c nghim hu t, c th 11 . T ng thc
8
4
2
27 y 6 36 x 2 y 3 8 x 4
9 y 4 8x2 y
3
2
2
8 x3
4x
2n, 2k , 2m ln lt nu cn. t u
nk
nk
,v
, w m . R rng u, v, m nguyn v hn na
2
2
66 | Phng trnh
x2 k y3
vi
k nguyn
v vy
w 0 . Ta c u 3 v3 w3 n k n k m3 n 3nk m3 . Nhng k
,m
46
12
4
4
2 2
n3 3n3 x 2 n3 y 3
n3
3
3
3
u v w
3
432 x 2 y 3 0 . Suy ra nu phng trnh x2 432 y3 c nghim
2
4 4.36 12
1728
hu t x, y v x 36 th phng trnh u 3 v3 w3 c nghim nguyn u, v, w vi uvw 0 . Mt
khc gi s cc s nguyn u, v, w vi uvw 0 tha mn u 3 v3 w3 . Ta c
3
nx
ny
u 3 v3 u v u 2 uv v 2 v w 0 suy ra u v 0 . V vy t x 36(u v) / (u v) ,
y 12w / (u v ) ta c cc s hu t u, v tha mn
123 u 3 v3 362 u v 2
y x
3
2
u v
u v
3
u v
432
v suy ra x2 432 y3 .
Tng t chng minh ny ta c nhn xt rng phng trnh u 3 v3 Aw 3 vi A l s t nhin l
c nghim nguyn vi uvw 0 khi v ch khi phng trnh x 432 A y c nghim hu t. T
2
x mt n y mu n z mu n
trnh.
3. Chng minh rng vi n 1 phng trnh xn y n z n1 c v hn nghim t nhin.
Chng minh. Ta c
1 k k 1 k n 2 1 k
n
n n2
n 1
n n 1
xn y n z n1 c v hn nghim.
vi n 2 .
Chng minh. Ta c 1 k n [k 1 k n ]n 1 k n
n
n 1
m
n
p
Ghi ch. Phng trnh Ax By z v tng qut hn l
Aix i 0
c cp ti bi mt s
9
t
t 1
n
n
y x 1 ta c y y 1 y 1 , do y 2
n
y
n
1
n 1
suy ra
y n 2ny n1 do
y l c ca 2n ; mu thun.
Ghi ch. B.Leszczynski [1] chng minh b s nguyn dng duy nht n, x, y, z vi y 1 m
n x n 1 n 2 l n 1 , x ty , y 3, z 2 v n 3, x x z 2 . Trng hp y 1
c t ra bi Demyanenko [4] v theo cch n gin hn bi Chain [1].
y
11/ r x
11/r x
y , t x
11/ r
y 1 1/ r x. V vy x
1/ r
1
1 1/ r v h qu l x 1 ,
r
m n t m . C hai v u l phn s
t
1
mn
,
do
y 1 . t r n / m, ta c
nn
sm
s
r
n
ti gin v m, n 1 , ta c m n, n 1 , do (m n)n , nn 1, v v t , s 1 , ta c t m , s m 1 .
r 1
n/m
m
n
ti cc s t nhin k v l tha mn m n k , t k v n l , s l . Do m l m k m . T y
suy ra k l 1 . Nu m 1 th ta s c k m l 1 l m ml m1 1 l m m k m , v l. H qu l
m
m 1 do r n / m n . Suy ra
n
1
1
x 1 , y 1
n
n
(85)
n 1
27
9 8
27 4
Khi n 2 ta c .
4
8
68 | Mt s phng trnh m
(86)
xy yx 1
4 2 y 2 v
2 | 2 y1 1 . Vy
(87)
y 1 . Ta c
3 2 2 4 4 5 5 6 6 ... 1 1.
V theo (86) th x y , x
y
1/ x
y1/ y . Cc s
y x x a x a x
1
x
(88)
x y xa x
x 3
a 1.1.
x
y
e
e e
e
y x 43
1 , mu thun vi gi thit v b x, y l nghim ca (86). Suy ra phng
10 10
trnh (86) khng c nghim no ngoi tr x 2, y 1 v x 3, y 2 .
Do x y y x
n 1 2n n 1 2 n
2 2n1
, y2
2 2 1 1
2 n 1 2 n 1 n 1
2 n 1 2 2 2 ,
z2
2n 1 .
2 n 1 2n n 1
n1
12
6
tha mn phng trnh x x y y z z . Vi n 2 ta c x 2 3 2985984 , y 28 38 1679616 ,
z 211 37 4478976 . Chao Ko cng chng minh rng phng trnh x y z khng c
nghim t nhin x, y, z m mi s u ln hn 1 v x, y 1 .
x
l cc s t nhin ln hn 1 tha mn
CHNG 3
S NGUYN T
1. S nguyn t v phn tch s t nhin thnh tch cc s nguyn t
Cc s t nhin ln hn 1 khng c c s no ngoi 1 v chnh n c gi l s nguyn t hoc
gn hn l nguyn t. iu kin cn v mt s t nhin m 1 l nguyn t l m khng th
phn tch thnh tch ca hai s t nhin nh hn m. Tht vy nu m l s nguyn t th m khng
th biu din thnh tch a b ca hai s t nhin nh hn m v nu ngc li th cc s a v b l
cc c s t nhin ln hn 1 v nh hn m ca m. iu kin cn c chng minh. Mt khc nu
m khng phi s nguyn t th n c c s a vi 1 a m v do m a.b vi b l s t nhin
nh hn m v a 1 . iu kin c chng minh.
T nh ngha ca cc s nguyn t ta c ngay mt phng php quyt nh mt s t nhin
cho trc n 1 l nguyn t hay khng. Theo ta ch cn ln lt chia n cho cc s 2,3,..., n 1
v nu c mt php chia ht th n khng phi s nguyn t, ngc li th n l s nguyn t.
Mt s t nhin khng bng 1 v cng khng nguyn t c gi l hp s. l cc s c th biu
din nh l tch ca hai s nguyn dng ln hn 1.
Xt hp s n a.b ta c th gi s a b khi a2 ab n, suy ra a n. V vy ta c nh l
nh l 1. Nu s t nhin n l hp s th n c c s a tha mn 1 a n .
Do xt xem mt s t nhin n 1 c l s nguyn t hay khng ta ch cn em s chia
cho cc s ln hn 1 v khng vt qu
n . By gi ta chng minh nh l
n.
c biu din thnh tha s nguyn t n pp ' p ... p . Nu trong tch ny cc tha s lp li th
ta thay chng bng cc ly tha thch hp v ta nhn c
''
(1)
q1 , q2 ,..., qs th vi
i 1, 2,..., s ta c
q, qi 1
v do s
q1 q2a2 ...qsas | n l iu v l. V ta gi s
Ta c nh l sau y
nh l 3. Mi s t nhin c th biu din duy nht thnh tch ca cc s nguyn t nu khng tnh
ti th t ca cc tha s nguyn t trong phn tch.
Mc d ta c th xc nh phn tch thnh tha s nguyn t ca mi s t nhin nhng cc php
tnh ton c th c th s rt di. c bit trong trng hp ca s 2293 1 . Ta bit s ny c 89
ch s v l hp s v c s nh nht ca n c 11 ch s. Tuy nhin ta vn cha bit tt c cc
c s ca s . Ta cng cha bit F20 22 1 c nhng c s nguyn t no, hn na ta cng
20
cha bit n c phi s nguyn t hay khng. Ta bit mt c s ca F9448 l 19 29450 1 nhng
ta cha xc nh c tt c cc c s nguyn t ca n. Mt hp s khc cha xc nh c cc
2
c s nguyn t l F20 .
nh l 4. Nu s t nhin n 2 th gia n v n ! c t nht mt s nguyn t.
Chng minh. V n 2 nn s N n! 1 ln hn 1 v vy theo nh l 2 th n c c s nguyn t
p . c s ny khng th nh hn hoc bng n v nu ngc li n chia ht 1, v l. Do p n .
Mc khc ta li c p N v p l c s ca N suy ra n p n! 1 n! .
T y suy ra vi mi s t nhin u c s nguyn t ln hn n. Vy c v hn s nguyn t. c
bit ta bit tn ti cc s nguyn t c hng trm nghn ch s, nhng ta cha bit mt s no nh
vy. S nguyn t ln nht tm c l 2216091 1 c 65050 ch s. S ny c tm ra nm 1985
Bi tp. 1. Chng minh rng s ch s ca mt s nguyn t m biu din thp phn ca n gm
ton ch s 1 phi l s nguyn t (lu rng iu ngc li khng ng).
Chng minh. Gi s n l s nguyn t nh vy c s ch s 1 trong biu din thp phn. Gi s s
s
ab
l hp s, ngha l s ab vi a, b l cc s t nhin ln hn 1 . Khi ta c n 10 1 10 1 .
10 1
10 1
n .
9
9
a
l s t nhin 1 v a 1 . V b 1 ta c
10a 1
10a 1 10ab 1
nh hn n v ln hn 1 . Mu thun.
n . T y suy ra n c c s
9
9
9
Chiu ngc li khng ng chng hn 111 3 37 v 11111 41 271. Ta cha bit dy s
11,111,1111,... c cha v hn s nguyn t hay khng. M.Kraitchik [2] (Chng 3) chng
CHNG 3. S NGUYN T | 73
10
nhin n no ta c
3n 2
p1 ta b ra
1
Trong h trc ta Castesian ta xt tp hp A gm cc im 0, , m 1, 2,..., v tp hp B
m
gm cc im n 1,0 , n 1, 2,..., mi im ca tp hp A c ni vi mi im ca tp hp
1
0, v n 1,0 l x / n 1 my 1. ng thng ny ct ng thng y 1 ti im c
m
honh x m 1 n 1 . V m v n l cc s t nhin nn x l hp s. Ngc li, nu x l hp
s th x m 1 n 1 vi m, n l cc s t nhin v do n l honh giao im ca ng
1
v n 1,0 vi ng thng y 1 .
m
thng ni 0,
pn l s nguyn t th n v t dn pn1 pn vi
Cc s u tin ca dy v hn d1 , d 2 ,... l
K hiu
n 1, 2,...
CHNG 3. S NGUYN T | 75
Cc s nguyn t lin tip nh nht c hiu bng 100 l 396733 v 396833 . Bng cc s d n 1 vi
(1).
M.Colombo [1].
Bng cc s nh nht pn m pn1 pn 2k vi 2k 314 c trnh by bi Lander v Parkin [3]
v Brent [1] (xem thm Brent [4], Weintraub [1]).
Hn mt trm nm trc gi thuyt sau c t ra: vi mi s chn 2k tn ti v hn cc s t
nhin n tha mn dn 2k (de Plignac [1]).
Vi k 2 gi thuyt ny tng ng vi vic tn ti v hn cp s nguyn t sinh i, ngha l
cp cc s l lin tip m mi s u l s nguyn t. Mi cp s u tin nh vy l (3,5), (5,7),
(11,13), (17,19), (29,31), (41,43), (59,61), (71, 73), (101,103), (107,109). H.Tietze trnh by
bng cc cp s nguyn t sinh i nh hn 300000 . C 2994 cp nh vy (Tietze [1] v Frucht
[1], xem Selmer v Nesheim [1] trong cc s n tha mn 6n 1 v 6n 1 u l s nguyn t
nh hn 200000 . So snh vi Sexton [1] v [2].) Brent [3] tm ra c 152892 cp cc s nguyn
t sinh i nh hn 1011 . Cp s ln nht c bit l 260497545 26625 1 (Atkin v Rickert, xem
Yates [1]). Bi ton chng minh tn ti v hn cc cp s nguyn t sinh i tng ng vi vic
chng minh tn ti v hn cc s t nhin n m n2 1 c ng 4 c s t nhin.
T dy cc s t nhin lin tip 1, 2,..., n tm c s nguyn t p m p 2 cng l s nguyn
t th vi mi hp s k c b ra khi sng Eratosthenes ta cng b i s k 2 (Golomb [1]),
W.A.Golubew [2] t ra cu hi vi s t nhin n no th tn ti t nht mt cp s nguyn t
nm gia n 3 v n 1 . Ta bit chui tng cc cp nghch o ca cc cp s nguyn t sinh i
3
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
...
3 5 5 7 11 13 17 19 29 31
c tnh chnh xc ti 6 ch s thp phn bi Brent [2]. Trong mc 17 ta s thy tng nghch
o ca tt c cc s nguyn t l phn k.
Mt cu hi khc cha c cu tr li l c tn ti v hn cc s nguyn t p m p, p 2, p 6
v p 8 u l s nguyn t hay khng? Mt b bn s nguyn t nh vy gi l mt b s
nguyn t sinh bn. Su b s nguyn t sinh bn u tin nhn c vi
p 5,11,101,191,821,1481. K.Fruchtl [1], [2], [3], [4] lit k tt c cc b nh vy nh hn
(1)
J . Galgowski v L. Kacperek):
Thay v
Thay v
d429 18
Ta c
(1)
ta c
d579 2.
Mt b bn nh vy l 9419,9421,9431,9433, 9437,9439,9461,9463.
C th chng minh rng nu p 5 v cc s p, p 2, p 6 v p 8 l s nguyn t th khi
chia p cho 210 ta nhn c s d l 11,101 hoc 191.
C th chng minh cc s d n c th ln ty . Tht vy k hiu m l s t nhin ln ty . K hiu
pn l s nguyn t ln nht m! 1. S
k 2,3,..., m ). V vy
m! k l hp s vi k 2,3,..., m (v k | m! k vi
pn1 m! m 1 v h qu l dn pn1 pn m .
CHNG 3. S NGUYN T | 77
n 6 l hp s. Nu n l ngha l n 2k 1, th k 6 v n 9 2 k 4 l hp s.
2. Chng minh rng tn ti v hn s t nhin l khng biu din c thnh tng ca t hn 3 s
nguyn t.
Chng minh. Cc s 14k 3 , vi k 1, 2,... c tnh cht nh vy. Tht vy cc s ny u khng
2
nguyn t. Hn na chng khng th biu din thnh tng ca hai s nguyn t v nu ngc li
2
th do chng l l nn mt trong hai hng t nguyn t phi bng 2 v ta c 14k 3 2 p, suy
CHNG 3. S NGUYN T | 79
H qu l p | m lr m kr v v vy p | l k r. Nhng 0 l k p 1 p, do p | r. V p
l s nguyn t ty nh hn n, ta c iu phi chng minh.
T nh l 5 ta c h qu sau y
H qu. Nu tn ti cp s cng tng cha n 2 s nguyn t th cng sai ca dy ny s chia ht
cho tch Pn tt c cc s nguyn t nh hn n, v v vy bn thn cng sai Pn .
c bit, cng sai ca cp s cng gm ba s nguyn t phn bit phi P3 2. Tn ti duy nht
mt cp s cng cng sai 2 l 3,5,7. Tn ti v hn cp s cng gm ba s nguyn t. Chng minh
kt qu ny khng n gin (xem Van der Corput [2] v Chowla [2]).
Bi ton chng minh tn ti v hn cp s cng nh vy l tng ng vi cu hi khi no th
phng trnh p r 2q c v hn nghim nguyn t p, q, r, vi p r. T gi thuyt H (mc 8)
suy ra vi mi s t nhin n v s nguyn t p n th tn ti v hn cp s cng tng c n phn
t l s nguyn t m phn t th nht l p.
Ta lit k y mt s cp s cng gm ba s nguyn t m s u tin l 3: 3, 7, 11; 3,11,19; 3, 13,
23; 3, 31, 59; 3, 37, 71; 3, 23, 43; 3, 31, 59; 3, 37, 71; 3, 41, 79; 3, 43, 83. Cng sai ca cp s cng
gm 4 s nguyn t phi P4 6. C rt nhiu cp s cng 4 s nguyn t cng sai bng 6 chng
hn: 5, 11, 17, 23; 11, 17, 23, 29; 41, 47, 53, 59; 61, 67, 73, 79. T gi thuyt H suy ra tn ti v hn
cp s cng nh vy, hn na chng cn l cc s nguyn t lin tip. c bit ta c dy 251, 257,
263, 269; 1741, 1747, 1753, 1759. Cng sai ca cp s cng gm 5 s nguyn t phi ln hn hoc
bng 6. Tn ti duy nht mt cp s cng gm 5 s nguyn t m cng sai bng 6 l 5, 11, 17, 23,
29. Ta lu rng trong mt cp s cng nh vy th phi c mt s chia ht cho 5. Tng t ta d
dng chng minh rng tn ti ng mt cp s cng gm 5 s nguyn t m cng sai bng 12 l 5,
17, 29, 41, 49. Khng c cp s cng no nh vy c cng sai l 18 hoc 24. Tuy nhin t gi thuyt
H suy ra tn ti v hn cp s cng gm 6 s nguyn t m cng sai bng 30. Chng hn 7, 37, 67,
97, 127, 157; 541, 571, 601, 631, 661, 691. T h qu trn suy ra mi cp s cng gm 7 s
nguyn t th cng sai ca dy chia ht cho 30. D dng chng minh rng khng c cp s cng no
nh vy m cng sai nh hn 150. C ng mt cp s cng gm 7 s nguyn t cng sai 150 l 7,
157, 307, 457, 607, 757, 907. L do l v trong by s nguyn t ny s c mt s chia ht cho 7. T
h qu cng suy ra mt cp s cng 10 phn t nguyn t th c cng sai P10 210. Cp s cng
nh vy c cng sai 210 l 199 210k , vi k 0,1, 2,...,9. T gi thuyt H suy ra c v hn cp s
cng nh vy. T h qu suy ra cng sai ca cp s cng gm 100 s nguyn t phi chia ht cho
tch ca mi s nguyn t nh hn 100, v do cng sai ny c hn 30 ch s trong biu din
thp phn. Ta cha tm c mt cp s cng no nh vy. Ta cng cha bit c tn ti cp s
cng nh vy hay khng (Grosswald v Hagis [1]).
6. Cc s nguyn t trong mt cp s cng cho trc
Khc vi mc 5, trong mc ny ta xem xt vn vi cc s t nhin a v b no th cp s cng
ak b 1, 2,..., cha v hn s nguyn t? R rng nu a, b d 1, th khng c s nguyn t
no trong cp s cng ak b 1, 2,.., bi v vi mi k , ak b d ka d b d u l hp s (
a d , b d l cc s t nhin).
ak b vi k t nhin (2).
Chng minh. R rng T suy ra T1. Ta ch cn chng minh chiu ngc li, ngha l T1 suy ra T. Ta
gi s a 1 v vi a 1 th T hin nhin ng. Gi s a, b l cc s t nhin cho trc tha mn
a, b 1.
mn p a 2 b2 , vi a b, gi s a n. th
b 2 p a 2 4 12 q 22 q ... n 2 q k a 2 q
2
2
2
2
2
2
a 2 q 4 12 q ... a 1 q a 1 q ... n 2 q k 1 ,
CHNG 3. S NGUYN T | 81
f x l hp s th v
x 1
x 2 2 x 1v
x 2 x 41 f x , suy ra f x x 1 . Do s f x c c s p x 1 v do ta chng
2
f 42 42 43 41 nguyn t.
E.Trost trong [3] trang 41 ch ra vi x khng vt qu 11000 th hm f x nhn 4506 gi tr
nguyn t khc nhau. Ta cha bit dy f x x 1, 2,... c cha v hn s nguyn t hay khng.
Kt qu ca cu hi ny c suy ra t gi thuyt H trong mc 8.
T cc tnh cht ca f x suy ra tam thc g x f x 40 x 2 79x 1601 nhn cc gi tr
nguyn t (khng nht thit phn bit) vi x 0,1, 2,..., 79. Ta c g t g 79 t vi mi t.
T cc kt qu ca G.Frobenius [1] v H.M.Stark [1] suy ra khng tn ti s A ln hn 41 m tam
thc x 2 x A nhn cc gi tr nguyn t vi x 0,1, 2,..., A 2. Vi x 0,1,..., 28 th cc gi tr
Vi P x f1 x f 2 x f3 x f4 x ta c P 0 1 3 7 9 v P 1 2 4 8 10. H qu l
CHNG 3. S NGUYN T | 83
f1 x ax b, f 2 x ax b 2. Vi P x f1 x f 2 x ta c
P 0 b b 2 , P 1 a b a b 2 v P 1 P 1 2a 2 2b b 2 . Nu tn ti s nguyn
t q tha mn q | P x vi mi s nguyn x, th nu b l ta c P(0) l ko theo q l v nu b
chn th v a, b 1, a l; v vy c a b v a b 2 u l v do P 1 l suy ra q l. Do
trong mi trng hp q u l. Vy ta c th gi s q | P 0 , ngha l q | b b 2 v
q | P 1 P 1 , ta c q | 2a 2 do v q l nn q | a. Nhng iu ny v l v a, b b 2 1. V
vy iu kin C c tha mn. Do t gi thuyt H suy ra tn ti v hn s t nhin x m cc s
f1 x ax b v f 2 x ax b 2 u nguyn t. H qu c chng minh.
D dng nhn thy iu kin a, b b 2 1 l cn thit i vi s tn ti v hn cc s p c
dng ak b m p 2 cng l s nguyn t.
Xt s nguyn ty k v t f1 x x, f 2 x 2k 1 2 x. Vi P x f1 x f 2 x ta c
f1 x ax b, f 2 x x. Vi P x f1 x f 2 x ta c P 1 a b,
84 | Hm s
9. Hm s x
Vi mi s thc x k hiu x l s cc s nguyn t khng vt qu x.
Ta c
1 0, 2 1, 3 4 2, 5 6 3, 7 8 9 10 4,
100 25, 1000 168, 10000 1229, 105 9592, 106 78498, 107 664579,
ca Lebmer [8] vo nm 1958), 10 4118054813, 10 37607912018. Gn y
J.C.Lagarias, V.S.Miller v A.M.Odlyzko [1] tnh c 10 346065536839 (y l kt qu
chnh sa t kt qu ca Bohman [1]), 10 3204941750802, 10 298445704422669 v
10 279238341033925. Hin nhin ta c p n vi n 1, 2,...
Nm 1972 J.Bohman [1] tnh c 109 455052511 (y l kt qu chnh sa t kt qu
11
12
13
14
15
16
log n
vi n 1, 2,...
2log 2
Nh ta chng minh trong Chng 1 mc 14, mi s t nhin u c th biu din duy nht
di dng k 2l , vi k v l l cc s t nhin v hn na l l khng c c chnh phng. Vi mi
s trong cc s 1, 2,..., n, ta c biu din k 2l n; do k 2 n. V vy k n . Suy ra k c th nhn
nhiu nht n gi tr khc nhau. S l khng c c s chnh phng v nh hn n nn c th
biu din nh l tch ca mt s s nguyn t thuc dy p1 , p2 ,..., p n . S lng cc s nh vy
n
(tnh c 1) l 2 . H qu l s l c th nhn nhiu nht 2 n gi tr khc nhau. Do s lng
n
cc tch lk 2 phn bit v khng ln hn n, ti a l n 2 . V mi s t nhin n u c biu
n
. Vy
n 2 n v ly logarithm c hai v ta c
pk 22 k vi k 1, 2,...
n 1
n 1
n
n
ng nu v ch nu n l s nguyn t. Vi mi hp s n ta c
(5)
n 1
n 1
n
n
CHNG 3. S NGUYN T | 85
n n 1 1,
(6)
n n 1
n
1 n 1
1
.
n 1
n
n 1
3
3
Ta c 0, 1, 2 1, 3.
4
4
T nh ngha suy ra vi mi s thc x ta c x 1 x x. ng thc x x xy ra nu v ch
nu x l s nguyn. Nu k l s nguyn th vi cc s thc x ta c x k x k. Vi mi s
1 2 1 2
1 1 1 1
thc x, y ta c x y x y . V d 0 1 v 0.
2 3 2 3
3 2 3 2
nh l 6. Ly tha ca s nguyn t p trong phn tch thnh tha s nguyn t ca n ! l
(7)
n n n
a 2 3 ...
p p p
100 100
S m ca 5 l
2 20 4 24. V vy s 100! c 24 ch s 0 tn cng.
5 5
B 1. Vi mi s t nhin n 1 ta c
(8)
2n
4n
.
n 2 n
4
2
42
. Gi s bt ng thc (8)
2 2
2
n 1 n n 1 2 n
n 1
2 2n 1 4n
4n n 1 n 1
4n 1
.
2 n 1
1 2...k
k
(9)
2k 1 2k 1
2k 1
2k 1 k
2
, ta c
4 . Vy tch ca tt c cc s nguyn
k k 1
k
k
t phn bit tha mn k 2 p 2k 1 l c ca (9) khng vt qu 4k . Nhng theo gi thit
th b ng vi mi s nh hn n, nn tch ca cc s nguyn t k 1 l nh hn 4k 1 , ta c
Pn P2k 1 4k 4k 1 42k 1 4n. V vy Pn 4n. Theo quy np b c chng minh.
Do 1 1
2 k 1
2n
trong phn tch thnh tha s nguyn t ca bng 1.
n
Chng minh. Theo nh l 6 th ly tha ca p trong phn tch thnh tha s nguyn t ca
n n n
3 ... Do
2
p p p
x
x
2n
n x 2n
n
2n
2n 2n !
a
2
suy
ra
ly
tha
ca
trong
l
p
p k .
k
k
k
2
k 1 p
k 1 p
k 1 p
n
n n !
2n !
2n 2n 2n
2 3 ... v trong phn tch ca n !
p p p
Nu p 2n , th
ch khi n 2. Do vi mi n 2 th ta c p 2n , t y suy ra
2n
n
a 2 2. H qu l a 2, ngha l a 1 (do a l s nguyn).
p
p
4
2
B 3 c chng minh vi n 2. Vi n 2, ta c 2 3.
2n
2n
B 4. Mi c s pr (p nguyn t, r l s t nhin) ca u 2n. Ta c (2n) (2 n ) .
n
n
2n
, ly tha ca p trong phn tch thnh tha
n
2n
n
2n
l a k 2 k r.
k 1 p
p
n
s nguyn t ca
CHNG 3. S NGUYN T | 87
r 1
2n
n
2n
n
0
vi
suy
ra
k
r
;
a
k 2 k .
k
k
k 1 p
p
p
p
Nu p r 2n, th ta c
2n
2
khng c c s nguyn t p no m n p n .
3
n
B 5. Nu n l s t nhin 2, th
2n
n
n
1. Do 2, 1, suy ra
p
p
p
2n
n
2n 9
4 2
(3). Vi k 1 ta c p k
1 vi n 4. V vy
n v do k
p 2 p 0.
p
2n
9
2n
n
p 2 p 0. vi mi k 1 v n 4. Vy ta suy ra vi n 4 th ly tha ca s nguyn t p
2n
2n
trong bng 0, ngha l khng chia ht cho p. Suy ra b ng vi n 4. Vi n 3
n
n
6
8
2
hoc n 4 ta c t n p n suy ra p 3 v 3 khng phi c s ca 20 v 70.
3
3
4
Chng minh. Nu
2n
2
3 v
n p n, th
p
3
B c chng minh.
2n
l bng 1.
n
2n
n
2n
n
2, 1. Suy ra 1, 0 . Vi k 2 ta c
p
p
p
p
2n
n
2n 2n 2
2n
2 . Suy ra vi n 1, k 1 v h qu k 0, suy ra k 0. Vy ly tha a ca
k
p
p
n
p
p
p
2n
s nguyn t p trong phn tch ca thnh tha s nguyn t l bng 1. Vi n 1 th
n
n p 2n khng tha mn. B c chng minh.
Chng minh. Vi n p 2n ta c 1
B 7. Vi n 14 ta c n
1
n 1.
2
14
1. Suy ra B 7 ng vi n 14. Gi s n l s
2
n
t nhin khng nh hn 15. Trong dy 1, 2,..., n cc s chn 4, 6,8,..., 2 u l hp s. S cc s
2
Chng minh. D dng kim tra 14 6
(3)
Tht vy vi s thc
nguyn nn ta c
ta c
2 x 2 x, 2 x 2 x 1, suy ra 2 x 2 x 1, v h qu l v v tri l s
2 x 2 x 0.
n
nh vy l 1. Hn na trong dy 1, 2,..., n vi n 15, c cc s l nhng khng nguyn t l
2
n
n
n
n n
1,9,15. V vy n n 1 3 n 2 1 (v 1 ). Do n 1 vi
2
2
2
2 2
2
Rn
(10)
4n 3
2 n 2n
n 2
2n
2n
. H qu l Qn Rn , vi Qn l s t
n
n
nhin. V vy theo B 6 ta suy ra khng c s nguyn t p no m n p 2n li xut hin
trong phn tch thnh tha s nguyn t ca Qn . Suy ra cc s nguyn t p khng xut hin trong
2
phn tch ny u n, v vy theo B 5 th s phi n. Suy ra tch ca tt c cc s nguyn
3
t phn bit p tha mn p | Qn l khng ln hn tch ca tt c cc s nguyn t khng vt qu
Chng minh. T nh ngha ca Rn suy ra Rn |
2n
2
n . Tch ny theo B 2 th khng vt qu 42 n 3. Theo b 3 v Qn | , ly tha ca s
3
n
nguyn t p trong Qn c th ln hn 1 ch khi p 2n . S cc s nguyn t nh vy theo B 7
(vi 2n thay th cho n v vi n 98, ta c 2n 14) l nh hn 2n 2. Theo B 4 th tch
ca tt c cc ly tha ca cc s nguyn t xut hin trong phn tch thnh tha s nguyn t ca
2n
l 2n
n
2n 2
2n 2
. Nhng v
2n
n
Qn Rn , v theo B 1 suy ra Qn Rn 4 2 n t cng thc (10) c chng minh.
n
k
B 9. Vi s t nhin k 8 ta c 2 18 k 1 .
2 x 18 x, .
k
B 11. Vi s t nhin k 6 ta c 2 6 k 1 .
CHNG 3. S NGUYN T | 89
n2
. Lu rng
2n , suy ra 2n 3 2n
n2
. Nhng do
nu n 648, th
2n 6 6 v theo B 12, 2
2n 6
n3
n 648, ta c 2n 9 8, s dng B 10 ta nhn c 22 n 9 4n, suy ra 2 4n 4n 4n n.
Vy vi n 648, ta c 4n 3 4n n 2n
n2
. B c chng minh.
pk 2 , vy ta c pk 2 2 pk .
Ta lu rng t nh l 9 cng suy ra nh l 7. Tht vy gi s nh l 9 l ng th nu k hiu n
l s t nhin ty 6 th p4 7 n. t pk l s nguyn t ln nht tha mn pk n. Ta c
pk pk 1 ). iu ny cng ng vi k 2 v k 3. Tht vy ta c p4 7 3 5 p2 p3 v
p5 11 5 7 p3 p4 .
Bi tp. 1. Tm s t nhin n l tng ca tt c cc s nguyn t nh hn n.
Li gii. S nh nht c tnh cht ny l 5 2 3. Gi s n 5 tha mn. Nu pk l s nguyn t
ln nht nh hn n , th pk 5. Do k 2 v p1 p2 ... pk n pk 1. Do k 2, t H qu 2
nh l 9 suy ra pk 1 pk 1 pk nn p1 p2 ... pn pk 1 pn , v l. Vy ch c 5 tha mn.
2. Chng minh rng nu n 1 v k l s t nhin th
1
1
1
khng phi s nguyn.
...
n n 1
nk
1
1
1
...
1, m ta li c c
n n 1
nk
1
1
1
k 1
...
CHNG 3. S NGUYN T | 91
1
1
1
c ng mt tng m mu s chia ht cho s nguyn t p . T y suy ra tng
...
n n 1
nk
ny khng phi s nguyn. Tht vy, quy ng cc phn s vi mu s chung l n n 1 ... n k ,
ta thy tt c cc t s tr ra mt s l u chia ht cho p, vy tt c cc tng ring ca chui iu
1 1 1
ha ... u khng phi s nguyn.
1 2 3
3. Chng minh H qu 1 nh l 8 l tng ng vi mnh T: mi dy hu hn cc s t nhin
lin tip cha t nht mt s nguyn t th cng cha t nht mt s nguyn t cng nhau vi tt c
cc s cn li trong dy (xem thm Zahlen [1]).
Chng minh. Gi s k , k 1,..., l (i) l dy cc s t nhin lin tip v p l s nguyn t ln nht
cha trong dy. Nu 2 p l , th theo H qu 1 nh l 8 tn ti s nguyn t q tha mn
p q 2 p 1, mu thun vi nh ngha p l s nguyn t ln nht trong dy (i). Vy ta c
l 2 p. Do c th thy p nguyn t cng nhau vi 1, 2,...,l v suy ra n nguyn t cng nhau
vi mi phn t ca dy (i). Vy H qu 1 nh l 8 suy ra T. By gi gi s T ng. K hiu n 1
l s t nhin. Xt dy (ii) cc s t nhin lin tip 2,3,..., 2n, dy ny cha s nguyn t 2 nn
theo T th tn ti t nht mt s p nguyn t cng nhau vi cc s cn li trong dy. Ta lu p
phi l s nguyn t. Tht vy nu p ab, vi a v b l cc s t nhin 1, th s a p thuc
dy (ii) v khng nguyn t cng nhau vi p. Hn na nu p n, th 2 p 2n v s 2 p p
thuc (ii) v 2 p khng nguyn t cng nhau vi p. V vy ta c p n. Nhng v p thuc dy (ii)
v p 2n. Hn na p 2n v n 1 v p nguyn t. T y suy ra n p 2n. Ta chng minh
T suy ra H qu 1 nh l 8. Vy hai mnh ny tng ng v ta c iu phi chng minh.
4. S dng H qu 1 nh l 8 chng minh rng vi mi s t nhin k v n 2k th k s nh nht
1 khng chia ht cho s no trong cc s 2,3,..., n u l s nguyn t.
Chng minh. Nu n 2k , th n2 2k n v theo H qu 1 nh l 8 th gia hai phn t lin tip
ca dy n, 2n, 23 n,..., 2k n u c t nht mt s nguyn t, gia n v n 2 c t nht k s nguyn t
khc nhau. Vy gia n v n 2 cng tn ti t nht k s khng chia ht cho bt k s no trong cc
s 2,3,..., n. Mi s nh vy u l s nguyn t v nu l l mt s nh th v l ab, vi a, b l
cc s t nhin 1 , a b, th ta c a n (do l khng chia ht cho bt k s no trong cc s
(12)
q1 2, q2 3, q3 5, q4 7, q5 11, q6 13, q7 17
(14)
92 | nh l H.F.Scherk. nh l H.E.Richert
Ta lu vi n 2 th b khng ng v khng th c 5 2 3 5 7 .
Gi s b ng vi s t nhin n 3 v t 2k 1 l s l q2 n3 .
T (14) ta c q2 n3 2q2 n 2 v h qu l q2n2 2k 1 q2n2 q2 n2 . Do chn cc du v
q3 1 q1 2q2 , q5 1 q1 q2 q3 2q4 .
Chng minh (11). Theo (14) ta c q2 n 2 2q2 n1 v ta thy q2 n2 q2 n1 1 l s l 0 v q2 n 1.
p dng b ta thy vi n 3 v la chn cc du + v - thch hp th
CHNG 3. S NGUYN T | 93
q2 1 q1 , q4 1 q1 q2 q3 ,
q6 1 q1 q2 q3 q4 q5 ,
Suy ra (17) ng vi n 0,1 v 2. H qu l (17) ng vi n 0,1, 2,... do ( qi pi , i 1, 2,... )
cng thc (11) ng vi n 1, 2,3,... nh l Scherk c chng minh.
12. nh l H.E.Richert
B 1. Nu m1 , m2 ,... l dy v hn tng cc s t nhin tha mn vi s t nhin k no bt
ng thc
(18)
mi 1 2mi for i k
a 1, a 2,..., a sr 1
a 1,
a 2, ..., a sr
n mk r a 1. Hn na v n l phn t ca dy (20) nn ta c n a sr a sr 1 mk r . Do
n mk r a sr 1. V vy s n mk r , l phn t ca dy (19) v do n l tng ca cc phn t
khc nhau ca dy m1 , m2 ,..., mk r 1. Vy n l tng ca cc phn t khc nhau ca dy
m1 , m2 ,..., mk r . Hn na theo (18) ta c mk r 1 2mk r , do sr sr 1 mk r 2mk r mk r 1.
B 2. Nu m1 , m2 ,... l dy v hn cc s t nhin tha mn (18) ng vi s t nhin k v nu
tn ti s nguyn a 0 v s t nhin s0 mk 1 tha mn cc s
(21)
a 1, a 2,..., a s0
a 1, a 2,..., a sl
94 | Gi thuyt v cc s nguyn t
CHNG 3. S NGUYN T | 95
n 1
pn1 pn log pn
Gi thuyt ca Gilbreath c kim tra cho 63418 dng u tin vi my tnh SWAC. Gi thuyt
ny vn cha c chng minh (Killgrove v Ralston [1]).
14. Bt ng thc ca hm x
By gi ta xt cc h qu ca B 9 mc 10. Do Rn k hiu tch ca cc s nguyn t p m
n p 2n v s cc s nguyn t nh vy l 2n n (v theo H qu 1 nh l 8 mc 10
u nh hn 2n, suy ra Rn 2n
4n /3
2 n (2n)
n /2
2n n
n
3log 4n 3log 2n
log 4
3log 2n
2n
2n
log x
0; do lim 2n n . T y suy ra vi mi s t nhin
n x
x x
x
k th u tn ti s t nhin mk m vi mi n mk th u tn ti t nht k s nguyn t nm gia
2n
4
n
2n
2n
0,37;
2 2500
4 2500
V vy
(25)
log 4
3log 4n 3log 2n
1,38 0,37 1.
2n
2n
2n n
n
.
3log 2n
CHNG 3. S NGUYN T | 97
2n
n
4
n
2n
2n
). Do Rn | nn ta thy Rn 4n v
n
n
2 n n
2 n n
t nh ngha ca Rn c th suy ra Rn n . T n 4n v do
log 4
7n
7
2n n
2n
n
7n
(2n) (n)
vi mi n 1
3log 2n
5log n
(27)
n
vi n 1 v vi n 4 ta c n n / 2 [n/2] n / 2 1 n / 4 v do
3log 2n
n 2 n vi mi n 4,
n
log 2 n 2 log n, ta c n 2
2 3log 2 n 2 12log n
( n)
(28)
n
vi mi n 1
12log n
(2k )
(29)
2k 1
k log 2
k 6.
2k 1 2k
2k 1
1 . Nhng vi k 6 ta c
5k log 2 k log 2 10
(29)
k 1 1
ta
7
2k ,
10
k 2
2
v theo quy np bt ng thc (29) ng.
k 1 log 2
k
k 1
K hiu n l s t nhin 1 . Tn ti s t nhin k tha mn 2 n 2 , suy ra
(30)
2k 1
4n
. T y ta suy ra
k 1 log 2 log n
4n
vi mi s t nhin n 1
log n
pn
4 pn
n
; suy ra v pn n
12 log pn
log pn
(vi n 1, 2,... ).
Ta c pn
n
n log n
v pn 12n log pn . suy ra log pn log12 log n log log pn .
log pn
4
4
n
Nhng theo H qu 2 nh l 8 mc 10 ta thy pn 2 , suy ra log pn n log 2 v
Do
log 2 1,
vi
n 12
ta
n 12log 2
do
log n log12 log log 2. V vy vi n 12, ta c log pn 2log n log12 log log 2 3log n. H
qu l pn 36n log n vi mi n 12 v cng vy vi 2 n 12. Ta c kt lun
98 | Bt ng thc ca hm
n log n
pn 36n log n vi mi n 1 .
4
(31)
p, q vi
p, q l cc s nguyn t m khng c s no ln hn n. S cc cp nh vy l n .
Ta chia tp cc cp s p, q thnh cc lp theo cch p, q thuc lp k nu p q k. Do p n
2
n 2ns v theo cng thc (28) ta c n n2 122 log n , suy ra 2 122 s log n n.
2
x
3
Nhng e x 3! vi mi x 0, thay x log n, ta c 6n log n . V vy 123 s(log n) 2 (log n) 3
3
Ghi ch. Cc s c th biu din thnh tng ca hai s nguyn t nhiu hn mt cch phi l chn
vi lu l ta khng tnh cc biu din sai khc mt hon v. Tht vy nu s l n l tng ca hai
s nguyn t th mt trong hai s phi chn ngha l bng 2 suy ra ta ch c nhiu nht mt biu
din. Thay i mt cht chng minh B 1 ta c th chng minh vi mi s t nhin s th u
tn ti s t nhin c th biu din thnh tng ca ba bnh phng cc s nguyn t vi nhiu hn
s cch. P.Erdos [4] chng minh vi mi s t nhin s th u tn ti s t nhin c th biu
din thnh tng (tng ng, hiu) ca cc bnh phng ca hai s nguyn t theo nhiu hn s
( n)
cch. T (30) suy ra lim
0 . M log n log log n log 4 log pn log n log log n log36 nn
n
n
(32)
lim
n
log pn
1
n
k 2
1
1
vi
pk 36k log k
1
1 n
1
.
pk 36 k 2 k log k
1 1
Nhng log 1 x x vi 0 x 1, suy ra vi k 2,3,..., log k 1 log k log 1 , t
k k
log k 1
1
log(k 1)
1
1
1
log 1
log k
k log k
log k
k log k k log k
1
log log k 1 log log k vi k 2,3,..., n. Suy ra vi s t nhin n 2 ta u c
vy
k log k
n
n
1
1
1
log log n 1 .
(
).
Vy
log
log
2
log
log
n
log
log
2
log
log
n
36
k 2 pk
k 2 k log k
1 1 1 1 1 1
Suy ra chui tng nghch o cc s nguyn t lin tip, tc l chui ...,
2 3 5 7 11 13
phn k.
CHNG 3. S NGUYN T | 99
15. nh l s nguyn t v cc h qu
T cc cng thc (28) v (30) mc 14 suy ra tn ti cc s dng ( a
a n :
1
, b 4 ) tha mn
12
n
b vi mi s t nhin n 1. Nm 1896 J.Hadamard v Poussin chng minh
log n
x
lim x :
1.
x
log x
(33)
Ngy nay vi phng php mi c t ra bi A.Selberg [1] v P.Erdos [9], cng thc ny (c
bit di tn nh l s nguyn t) c chng minh mt cch s cp hn (mc d vn rt phc
tp). Ta khng trnh by chng minh y (4).
n
h n , th h(103 ) 1.159 , h(104 ) 1.132 , h(105 ) 1.104 , h(106 ) 1.084 ,
log n
7
h(10 ) 1.071 , h(108 ) 1.061, h(109 ) 1.053 , h(1010 ) 1.048 . Xp x tt hn ca hm x c
Nu n :
dt
dt
thu bi hm
. J.E.Littlewood chng minh hiu x
nhn v hn gi tr dng v
log t
log t
0
0
v hn gi tr m khi x nhn tt c cc gi tr t nhin. Chng minh nh l ny v cc nh l c
cp trong chng ny vi phng php gii tch c th xem trong cun sch ca K.Prachar [1].
n log pn
Trong cng thc (33) t
th ( )
v ta c lim
1 khi theo (32)
n
pn
(34)
pn
1
n n log n
lim
pn 1
1.
pn
n
log n
1
2
n
log n
3
2
vi mi s t nhin n 67. R rng cng thc (33) suy ra t (35). Nhng ngay c t bt ng
thc (35) ta cng khng quyt nh c nhiu tnh cht n gin ca hm n . Mt v d l
nh l ca E.Landau (xem Landau [3] tp 1 trang 215-216) ni rng 2n 2 n ng vi gi
tr ln ca n, ngha l c nhiu s nguyn t trong khong 0 x n hn l trong khong
n x 2n, vi n ln. Rosser v Schoenfeld [2] ch ra rng ch cn gi thit n 11. Mt cu
hi c t ra l vi cc s t nhin x 1 v y 1 no th bt ng thc sau ng
(36)
x y x y
(4)
Xem Trost [3], chng 7: Elementarer Beweis des Primzahlsatces, trang 66-73: xem LeVeque [1], tp 11 trang 229263, chng 7: The prime number theorem.
100 | nh l s nguyn t v cc h qu
min x, y 11763.
log ax
1, theo (33) ta c
x log bx
bx b
. T v 0 a b, bx ax , vi n ln. T y suy ra mnh sau: nu
x ax
a
a v b l hai s thc dng v a b, th vi s thc ln x s c t nht mt s nguyn t nm
gia ax v bx. c bit nu a 1 v b 1 vi l s thc dng ty th suy ra c t nht
mt s nguyn t nm gia n v n 1 vi n ln. Gi s c1 , c2 ,..., cm l dy hu hn cc ch
lim
s
tha mn a 10
a 1 10 . V vy tn ti s nguyn t
s
p m a 10s p a 1 10s. V
(5)
lim
n
p ( nx )
Nhng t (33) ta c
(38)
lim
n
(39)
lim
n
log (nx)
1
log(nx)
P ( nx )
nx
CHNG 4
S CC C S V TNG CA CHNG
1. S cc c s
S cc c s ca mt s t nhin cho trc n c k hiu l d (n) . lp bng cc gi tr ca
hm s d (n) ta c th s dng phng php di y. Phng php ny c bin i t
phng php sng Eratosthenes. u tin tnh cc gi tr d (n) vi n a ta vit cc s 1, 2,..., a
v nh du chng. Sau ta nh du tt c cc s chia ht cho 2, sau l cc s chia ht cho 3
v c nh vy. Cui cng ta nh du s a. S cc c s ca s n chnh l s du m n c
gch di (Harris [1]). Chng hn vi a 20 ta c
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20.
V vy ta c
0 i xi vi i 1, 2,..., k
1 , 2 ,..., k
d n 1 1 2 1 ... k 1 .
102 | S cc c s
n.
2. Tm tt c cc s t nhin c ng 10 c s.
Li gii. Nu d n 10, th theo (5) ta c
1 12 1 ...k 1 10.
C th gi s
1 2 ... k . V c hai cch biu din 10 thnh tch ca hai s t nhin 1 theo th t
khng gim nn 10 2 5 v 10 10, nn hoc k 2, 1 1, 2 4, hoc k 1, 1 9. Suy ra cc s
9
t nhin c 10 c s c dng pq 4 vi p, q p l cc s nguyn t ty hoc c dng p , vi p
l s nguyn t ty .
nh nht n m d n 10 . Vy n 3 24 48.
Ghi ch. Vi hai s nguyn t p, q cho trc, q p , th s t nhin nh nht c ng pq c s
l 2q 1 3 p 1.
4. Chng minh rng nu n l s t nhin 1 th trong dy v hn n, d n , d d n , ddd n ,... tt
c cc phn t ca dy s bng 2 k t mt v tr no . Chng minh rng v tr ny c th ty .
Sm x
tn ti v l mt s dng.
x x
x
m th gii hn lim
T x d k d 1 d 2 ... d x .
k 1
mn k
mn x.
T x k1 k2 k3 ...
x
c th l 1, 2,..., , c
n
x
x
n s nh vy suy ra kn n , v t (9) ta c
x
. Do m ch
n
104 | Cc tng
(10)
x
T x .
k 1 k
(11)
Cc tnh ton T x da theo (11) ch thun tin khi ta mun tm cc gi tr lin tip ca d k ,
nhng ni chung l khng tt vi x ln. Chng hn tnh T 100 ta cn cng ln lt hn mt
trm s. Ta s tm mt cng thc thun tin hn cho T x . u tin ta chia lp cc nghim t
nhin ca (8) thnh hai lp m lp u tin cha cc nghim vi n x v lp kia cha cc
nghim cn li, ngha l n x . Ta tnh s cc nghim trong mi lp. Nu n nhn gi tr t nhin
n .
Ta tnh s
n 1
x n
x
.
m
2
x
x
hai l x x . Hng t th hai trong v phi bng vi x v
m 1 m
m1 m m1
n l tng ca x hng t v mi hng t u bng x . Do s nghim trong lp th hai l
x 2
x . V vy
m 1 m
T x . Ta c
x x 2
x
x x v c hai tng u bng x x
v vy
n
1 2 ... ;
m 1 m
n 1
x
2
x
T x 2 x .
n 1 n
Cng thc ny c tm ra bi Lejeune Dirichlet. Ta tnh T 100 nh sau
(13)
n 1 n
16 14 12 11 10) 100 2 291 100 482.
Tng t ta tnh c T 200 1098, T 500 3190, T 1000 7069. Vi cc tnh ton di hn ta
tm c T 5000 43376, T 10000 93668. T (11) ta c th nhn c mt xp x trung bnh
x x. Do
T x c xp x bI
n , vi sai s nh hn x. Vi cc gi tr l s t nhin x k ta c
(14)
d 1 d 2 ... d k 1 1
1
... ,
k
1 2
k
n 1
1 1
1
... log k tin ti gii hn l hng s Euler
1 2
k
C 0.57721566... (ta cha bit s ny c phi l s v t hay khng). T y kt hp vi cng thc
(13) ta tm c xp x x log x 2C 1 x ca T x vi sai s nh hn bi s hu hn ca x .
log k l xp x ca v tri (14). Hiu
x log x. Mt s tc
3. Cc chui vi cc h s d n
Trong gii tch, cc hm d n xut hin nh l h s ca cc chui v hn.
Chng hn xt cc chui Lambert (hi t vi x 1 )
xk
x
x2
x3
...
k
1 x 1 x 2 1 x3
k 1 1 x
kl
xk
x k x 2 k x3k ... ta nhn c
k
1 x
k 1 l 1
xk
d ( n) x n .
k
1
x
k 1
n 1
1 1 1 1
s s s ... (chui ny hi t vi s 1 ).
s
1 2 3
k 1 k
Vi s 1 ta xt chui v hn ( s)
106 | Cc chui vi cc h s
d n . Tng cc c s
By gi ta p dng tch Dirichlet cho s s . Tch Dirichlet c cho nh sau: vi hai chui
a1 a2 ... v b1 b2 ..., ta nhn a1 a2 ... vi b1 b2 ..., v nhm cc tch ak bl vi cc b ch s
c tch bng nhau, ngha l a1 a2 ... b1 b2 ... a1b1 a1b2 a2b1 a1b3 a3b1 a1b4 a2b2 a4b1
a1b5 a5b1 a1b6 a2b3 a3b2 a6b1 a1b7 a7b1 ... T y ta c
(15)
d ( n)
s
n 1 n
( ( s)) 2
4. Tng cc c s
Tng cc c s t nhin ca s t nhin n k hiu l n . T nh l 1 suy ra nu (1) l phn
tch thnh tha s nguyn t ca n, th
(16)
n q1 q2 ...qk ,
1
Trong cc tng ly trn mi b k s nguyn (4) tha mn (3). Nhng mi hng t ca (16) u
xut hin trong khai trin tch 1 q1 q12 ... q11 1 q2 q22 ...q22 ... 1 qk qk2 ... qkk v
(17)
...
.
q1 1
q2 1
qk 1
23 1 53 1
n
n
1 k
3
2
S cc s k nh vy l ln hn n 2 n 3 n 6. Theo (18) ta c
(19)
2k n v 3k 3 n,
x m c nhiu
6,5 11,5 1, nn 6 5k 1 11 5k 1 3 5k 1.
k 1
k 1
23 13k 1 2 13k 1 .
m9 360, m10 504, m11 576, m12 1512, m13 1080, m14 1008, m15 720, m16 2304, m17 3600,
m18 5376, m19 2160, m20 1440.
108 | Cc chui vi cc h s
d n . Tng cc c s
vi n 276. Vi n 12496 24 11 71 th tt c cc s n, f (n), ff (n), fff (n), ffff (n) l phn bit
nhng fffff (n) n . Vi n 12 ta c f 12 16, f 16 15, f 15 9, f 9 4, f 4 3, f 3 1, chng
t dy dng. i vi s nguyn t n th f n 1. Vi n 100 ta c f 100 117, f 117 65,
f 65 19, f 19 1. Vi n 6, th f (n) n nn dy tun hon chu k mt phn t. Vi n 95 ta
c f 95 25, f 25 6, f 6 6 v dy tun hon t phn t th 4 vi chu k mt phn t. Vi
n 220 ta c f 220 284, f 284 220 n, v do dy tun hon ngay t phn t u tin vi
chu k hai phn t. Trong mt bn tho cha cng b P.Poulet [3] thng bo rng vi n 936
th dy 936,1794,2238,2250,,74,40,50,43,1 cha 189 phn t, s ln nht l 33289162091526.
Mt cu hi c t ra l c phi tn ti dy di ty m dng ti 1 v c phi tn ti v hn s
t nhin n m dy trn l tun hon. Cu tr li cho cu hi ny l khng nh nu gi thuyt ni
rng mi s chn ln 6 u l tng ca hai s nguyn t phn bit l ng. Tht vy, gi s gi
thuyt ng v k hiu 2k 1 l s l ty 7 . Khi 2k 2 6 v theo gi thuyt tn ti hai s
nguyn t l phn bit p v q , m 2k 2 p q . V vy f pq pq pq 1 p q 2k 1. V
x 2 y 2 31 n2 .
Ta c n 2 1 1 k v do k l. V k l nn cc c s ca n l l. M tng cc c s
ca n k l nn d k l s cc c s ca n cng l. V vy theo mc 1 suy ra k l bnh
2
Nu l th 2 1 v do n 2 2 m nn hoc n l 2 hoc n 2l , vi l l s t nhin.
2
2
Mt khc nu n l 2 hoc n 2l , vi l l s t nhin, n 2 q11 q22 ...qkk l phn tch thnh tha
hoc n 22 2 1 q12 ... qk2 . Nhng v qi2 1 qi qi2 ...qi2 , l tng ca l hng t
1
n x
n !
n!
110 | Cc chui vi cc h s
d n . Tng cc c s
lm c s nn
n !
1
1 1
lim ... , suy ra lim
.
n x
n x 1
n!
2
n
n ! 1 1
1
... .
n!
1 2
n
Nhng
n
Chng minh. Nu k l s t nhin 2 1, th ta bit k l tng cc s khc nhau trong dy
pi 1 qi 1 ri 1,
i 1, 2,..., s.
t
(21)
ai pi qi , ai ri , i 1, 2,..., s.
0
n ,
1
2 ,.., s
a a ... a .
1
Theo
(21)
ta
ai 0 pi 1 qi 1 , ai1 ri 1, i 1, 2,..., s,
theo
(20)
th
(24)
s 1
2s 1 , vi s l s t nhin v
nh l 5. Mt s chn l s hon ho khi v ch khi n c dng 2
2s 1 l s nguyn t.
s 1
Chng minh. Gi n l s hon ho chn. Khi n 2 l , vi s 1 v l l s l. V vy
s
l s t nhin. V vy (2s 1) q l vi l 2 q, suy ra l l q. Nhng v
1 q l , ta
b 1 a
vi a v b l cc s t nhin 1 th 2s 1 2a 1 1 2a 22 a ... 2 , m a 2, nn v
cc
nguyn
t.
Do
hon
ho
tin
11
ti s t nhin A m V x
log V x
0 v E.Wirsing [1] chng minh tn
log x
Ae A log x loglog x .
2k , k 0,1, 2,... c tnh cht ny. A.Makowski [5] nghin cu nghim t nhin ca phng trnh
n 2n 2 . ng ta lu rng nu 2k 3 l s nguyn t th n 2k 1 2k 3 l nghim cn tm.
Cc s 2k 3 l nguyn t vi cc gi tr k 24 : k 2,3, 4,5,6,9,10,12, 14, 20, 22. Phng trnh
ny cn c cc nghim khc chng hn n 650.
Phng trnh tng qut n kn a c nghin cu bi C.Pomerance [1] v A.Makowski [9].
s 2
Qn d1 , d2 ,..., d s ns Qn , v do Qn n n
d n
. V Qn n2 , ta c n2 n
d n
, suy ra d n 4,
2
iu ngc li cng ng, ngha l nu d n 4, th Qn n , do mt s t nhin n bng tch
3n 3 n 4 3n v h qu l 3n l s hon ho P4 .
2. Nu n l s hon ho P3 v n 3k , vi k khng chia ht cho 3 v 5 th
27 34 5 7 112 17 19 l s hon ho P5 .
Li gii. Ta c cc phn tch thnh tha s nguyn t 120 23 3 5 v 672 25 33 7. C th
chng minh 120 l s hon ho P3 nh nht.
5. Chng minh rng nu n 5n, th n c nhiu hn 5 c s nguyn t phn bit.
Chng minh. Gi s (1) l phn tch thnh tha s nguyn t ca n . Khi theo (17) ta c
n
2 3 5 7 11
77
n
n 5n mu thun vi n 5n.
1 2 4 6 10
16
6. nh l Mersenne: nu n khng chia ht cho 5 v l s hon ho P5 th 5n l s hon ho P6 .
Nu k 5, th ta c n
6. Cc s bn b
Hai s t nhin gi l s bn b nu mi s bng tng tt c cc c s ca s kia tr ra chnh s
. D dng thy hai s t nhin n, m l cc s bn b khi v ch khi m n m n. (1)
Cp s bn b u tin l 220 v 284 c tm ra bi Pythagoras. Cp 24 23 47 v 24.1151 c
tm ra bi Fermat (2). Cp 27 191 383 v 27 73727 tm ra bi Decartes. Euler tm ra 59 cp s
nh vy, trong c cc cp 23 17 79 , 23 23 59 v 23 19 41 , 25 199. E.J.Lee v J.S.Madachy [1]
trnh by mt danh sch 1107 cp s bn b tm c qua 25 thin nin k. Danh sch c hon
thin ti 108. Hn 5000 cp s b bn c xy dng bi W.Borho, H.Hoffman v H.J.J te Riele (te
Riele [1],[2]). Ta bit tn ti cp s bn b cng l chng hn 33 5 7 11,3 5 7 139. Nhng ta cha
bit c tn ti cp s bn b khc tnh chn l hay khng. Ta cng cha bit c tn ti v hn cp
s bn b hay khng. nh ngha ca cp s bn b c m rng cho b k s bn b. nh ngha
ny c trnh by bi L.E.Dickson, ngi gi b k s t nhin n1 , n2 ,...nk l b k s bn b nu
A.Makowski
[4]
tm
ra
ba
bn
22 32 5 11, 25 32 7, 22 32 71 v
n1 n2 n3 1344 2 672.
Ta cha bit c cc s nguyn t cng nhau no l s bn b hay khng. H.J.Kanold [1] chng
minh nu cp s bn b m1 , m2 tha mn m1 , m2 nguyn t cng nhau th mi s u ln hn 1023
v s m1m2 c nhiu hn 20 c s nguyn t phn bit. P.Erdos [13] chng minh rng nu
A x l s cc cp s bn b x, th vi x ln A x x exp log x 1 3 .
7. Tng 1 2 ... n
Trong mc ny ta xt cng thc tng
(1)
(2)
S x 1 2 ... x ,
(25)
x
S x n .
n 1 n
(26)
x 1x 1x
chng bng 1 2 ... . H qu l nu ta cho m nhn mi gi tr dng m
m 2 m 2 m
mn x th tng tt c cc s n , ngha l S x , bng vi
S x
(27)
1 x 1 x
.
2 m1 m 2 m1 m
2
x 1 x 1 x
n
x
x
vit li di dng 2n 1 . Tuy nhin cc cng thc (26) v (27) u khng ng
n
n 1 n
n 1
dng c tnh cc gi tr ca tng S x vi s cho trc x. Cng thc thch hp hn c
tm ra theo cch tng t cng thc (13)
2
x
x
2
3
2
1 x
x
S x 2n 1 x x .
2 n 1 n
n
n 1
(28)
1 n2 bi tng ca chui v hn
n 1
1 n
n 1
l hng s dng c lp vi x.
8. Cc chui vi h s n
Hm n (tng t d n ; mc 3) xut hin nh l h s ca cc chui v hn. Ta c chui lp
(29)
kx
k 1 l 1
kl
116 | Cc chui vi h s
( n) x
n 1
Mt khc v
x
kx k
V vy ta nhn c cng thc
n xn ,
k
k 1 1 x
n 1
kx
kl
kx k / (1 x k ) .
l 1
x 1.
k 1
l 1
xl
1 x
l 2
n xn ,
x 1.
n 1
s
cc t s bng vi cc c s t nhin k ca n; tng ca chng l n n . V vy
( n)
n 1
ns
( s 1) ( s)
vi s 2 .
f d
l tng cc hng t f d vi d
d n
1 d n , d n
d |n
d n .
Vi hm
f n
cho trc ta t
n 1
n 1 d |n
F n f d . Ta s tnh tng
d |n
d |n
nhng
d |n
F x f d vi s thc
f d khi
d |n
x
F
n
f k
k
n 1
k 1
x
s
c bit nu f n n vi s l s nguyn c nh th F n l tng cc ly tha bc s ca cc c
n 1
k 1
s n k s k . Ta c ngay 0 n d n ,1 n n vi n 1, 2,... v ta thy cc cng
x
10. (1) 1
20. (n) 1 nu s t nhin n chia ht cho bnh phng mt s t nhin 1
30. (n) (1)k nu s t nhin n l tch ca k s nguyn t phn bit
Theo 1 1, 2 3 1, 4 0, 5 1, 6 1, 7 1, 8 9 0, 10 1
Ta trnh by mt tnh cht ca hm n : vi n l s t nhin 1 m phn tch thnh tha s
nguyn t ca n cho bi (1) th vi s l s nguyn cho trc xt tch
1 q 1 q ...1 q ,
(31)
s
1
s
2
s
k
d |n
d 0
(32)
d |n
vi mi s t nhin n 1 . R rng vi n 1, ta c
d 1 1.
Ta thy nu
d |1
(33)
k k 1 vi x 1.
k 1
x
x
cc k hiu [] trong cc hng t ca (33) th sai s nhn c l nh hn 1 v hng t th nht
thy (k ) ( k ) 1 vi mi s thc x 1 v k l s t nhin. T y suy ra nu ta b i
k
k
ng bng vi x x . M c tt c
x 1
x
x
(k )
(k )
x
(k ) x
x [x] [x] 1 x 1 suy ra theo (33) th 1 x
x 1 suy ra
k
k
k
k 1
k 1
k 1
[x]
x k / k x do
k 1
(34)
1 2 3
1
...
n . Hm Mobius
(k )
1
thuyt ny vo nm 1748. By gi ta p dng tch Dirichlet cho cc chui s v s vi s
k 1 k
l 1 l
(k )
1
l s t nhin 1 . Do 1 1 v t cng thc (32) ta nhn c s . s 1 ngha l cng
k 1 k
l 1 l
(k )
1
2
thc s
vi s l s thc 1 . c bit 2 / 6 , ng thc cui cng suy ra
( s)
k 1 k
k 1
(k )
k
k 1
vi s l s thc 1 . Rt gn chui lp
2 k
k
s
2s
k x
kl
k 1 l 1
( n) x n
1 x
n 1
x.
n ta c
(35)
F n f d
d |n
(36)
F 3 f 1 f
F 4 f 1 f
F 5 f 1 f
F 6 f 1 f
2 ,
3 ,
2
5 ,
2
4 ,
f (6)
.....................................
n
f n d F
d
d |n
n
f n F d
d
d |n
Hoc
(39)
f n k F l ,
kl n
d |n
l |n
lk |n
k |n / l
ca ta c
k |n / l
f (d ) 0 vi n 2,3,
d |n
11. Hm Liouville n
Hm Liouville l hm s hc xc nh bi cc iu kin
10 . (1) 1
1 2 ... k
20 . (n) (1)
Ta c 1 1, 2 3 1, 4 1, 5 1, 6 1, 7 8 1, 9 10 1 .
Gi s vi s t nhin n 1 c phn tch thnh tha s nguyn t dng (1).
Xt tch
1 q
k
s
i
t 1
... 2
d d
d |n
2s
i
3s
i
i s
1 1 i qi
s dng cng thc ny cho cc nhn t ca tch ta c
1 qis
i 1
k
i 1 s
1 1 i qi
1 qis
i 1 s
d d s . c bit
d |n
vi s 0
1 1 1 1 1 2 1 1
.
.
2
2
2
(40)
1 1
2
d .
d |n
bng 0 hoc 1 ty thuc l hay chn. Do v tri ca (40) khc 0 (do bng 1 ) khi
x
trong cc trng hp khc. Theo (30) (vi f n k ) ta nhn c k F n
k n 1
k 1
120 | Hm Liouville
k k
k 1
x vi x 1.
CHNG 5
NG D
1. ng d v cc tnh cht
Gi s a v b l cc s nguyn. Ta ni rng a ng d vi b theo modulo m nu hiu ca a v b
chia ht cho m . S dng k hiu c xut bi Gauss ta vit
(1)
a b mod m
a b mod m v c d modm .
A0 a n A0bn mod m ,
n 1
A1a n1 Ab
mod m ,
1
An An mod m .
n 1
... An1b An mod m . Ngha l
Cng li ta c A0 a n A1a n1 ... An1a An A0bn Ab
1
f x c1 x n1 c2 x n2 ... cn1x cn
f 10 N
Theo nh l 1 th v 10 1 mod 9 ta c
(5)
f 10 f 1 mod 9 .
N ' sN ' mod 9 suy ra NN ' sN sN ' mod 9 . V NN ' sN N ' mod 9 nn sNN ' sN sN ' mod 9 .
T (3) v ng d thc 10 1 mod 11 , nh l 1 suy ra f 10 f 1 mod 11 , do theo
(4) v (3) ta c 1
n 1
1000 1 mod 7
CHNG 5. NG D | 123
9
3. Tm hai ch s tn cng ca s 9 .
2
4
2
8
2
9
10
Li gii. Theo modulo 100 th 9 81,9 81 61,9 61 21,9 21.9 89,9 89.9 1. Ta
9
10
c 9 9 mod 10 suy ra 99 10k 9 vi k l s t nhin. V vy t 9 1 mod100 suy ra
9
99 910 k 9 99 89 mod 100 chng t ch s tn cng ca 9 l 9 v ch s lin trc l 8.
9
9
4. Tm hai ch s tn cng ca s 9 .
9
Li gii. T bi tp 3 suy ra 99 9 mod 10 do 9 10t 9 vi t l s t nhin. Suy ra
9
9
9
99 910t 9 99 89 mod 100 . V vy hai ch s tn cng ca 9 l hai ch s tn cng ca 9 .
9
(6)
f x 0 mod m
0,1, 2, , m 1 .
a
. S r ng d vi a theo modulo m .
m
a
a a
V t 1 t t vi mi s thc t nn ta c 1 , suy ra 0 r m . V vy r thuc dy
m
m m
(7) v do mi s t nhin a l ng d theo modulo m vi t nht mt trong cc phn t thuc
dy (7). Mt khc, cc phn t thuc (7) l cc ng d phn bit modulo m nn mi s nguyn a
ng d vi ng mt phn t thuc (7). S ny gi l s d ca a theo modulo m .
Tht vy, k hiu a l s nguyn cho trc v r a m
x5 3x 2 2 0 mod 7 .
x 2 x 0 mod 2
Ta ch cn kim tra xem (9) c ng vi 0 hoc 1 hay khng. C hai trng hp u tha mn suy
ra mi s nguyn x u l nghim ca (9). Kt qu ny cng c suy ra t tnh cht x 2 v x c
cng tnh chn l v do tng ca chng lun chn. Ta ni ng d thc ng vi mi s nguyn.
y l mt v d cho thy mt ng d thc c th lun ng cho d cc h s khng phi bi s
3
3
ca modulo. Mt v d khc l ng d thc x x 0 mod 3 . Tht vy x x x 1 x x 1 l
tch ca ba s nguyn lin tip nn trong c mt s chia ht cho 3 v v vy tch ca chng chia
3
ht cho 3. Ta c x x 0 mod 3 vi mi s nguyn x .
CHNG 5. NG D | 125
trnh
ht cho 2 1 3 v do tn ti s t nhin
y tha mn 22k 1 1 3y . Do
thc 2 x 2 219 y 2 1 mod 3 l khng gii c (tht vy, nu x l s nguyn, x 2 chia 3 d 0 hoc
2
2
1 v do v 219 3 73 , s 2 x 219 y chia 3 d 0 hoc 2).
vi mi s t nhin m .
Ta trnh by chng minh trc tip phng trnh 2 x 219 y 1 l khng c nghim nguyn
x, y . Gi s phn chng phng trnh ny c nghim nguyn. Khi cc s x, y u khc 0 . Ta
gi s cc s ny u dng. Hn na gi s x, y c chn vi y nh nht c th. t
2
x1 293 x 3066 y , y1 28x 293 y . Khi 2 x12 219 y12 2 x2 219 y 2 . H qu l x1 , y1 tha
mn phng trnh. Ta khng th c x1 0 v do x1 l s t nhin. Ta cng khng th c y1 0
2
y
y
293
85849 2
2
2
v nu ngc li th x
nn 1
, v
y suy ra x 2
y v do 2 x 219 y
392
392
28
784
l. Vy x1 , y1 l cc s t nhin. Theo gi thit th y y1 nn 28x 293 y y suy ra
292
73
539 2
73 2
73
x
y
y v vy x 2
y v 2 x 2 219 y 2
y
1 , mu thun vi gi thit
28
7
49
49
49
x, y l nghim ca phng trnh. Vy phng trnh khng c nghim nguyn x, y .
2
2
By gi ta chng minh rng ng d thc 2 x 219 y 1 mod m l gii c vi mi s t
CHNG 5. NG D | 127
m1 1
x1 5.13
m 1
, y1 13 1 . V
13, m1 1
13 m1 1 mod m1 . Do 132 2 x12 219 y12 2 25 132 m 2 25 219 132 mod m1 suy ra v
1
x x1 mod m1 , x x2 mod m2
y y1 mod m1 , y y2 mod m2
V vy 2 x 2 219 y 2 2 x12 219 y12 1 mod m1 v 2 x 2 219 y 2 2 x22 219 y22 1 mod m2 do
v m1 , m2 1 v m m1m2 , 2 x 2 219 y 2 1 mod m chng t ng d thc trn l gii
c vi mi s t nhin m .
By gi ta gii mt ng d thc khc m v tri khng c dng a thc. Xt
2x x 2 mod3 .
(*)
x 3l
ax b mod m ,
ax my b
m a
m a
m
l c s ca x x0 suy ra
| x x0 . Nhng v d a, m nn , 1 do
d d
d
d d
m
x x0 t vi t l s nguyn.
d
suy ra
128 | ng d thc bc mt
m
t ta
d
a
tm ax0 b mod m .
d
xt x0
m
t
d
m
m
t x0 u mod m v do
d
d
m
t u mz vi z l s nguyn, suy ra t u dz , v l v t , u l cc s phn bit trong dy
d
0,1, 2,, d 1 .
Cui cng ta chng minh rng mi nghim ca ng d thc (10) ng d theo modulo m vi
mt trong cc nghim x0, x1, ..., xd 1 (xc nh trong (12)). Tht vy, nu x l nghim ca ng d
thc (10) th vi s nguyn t ta c x x0
m
t . t r l s d nhn c khi chia t cho d .
d
m
m
m
t x0 r du x0 r mu x r mu , suy ra x xr mod m , iu phi
d
d
d
T cc kt qu ny ta c
nh l 2. ng d thc bc mt ax b mod m l gii c khi v ch khi b chia ht cho c s
chung ln nht d ca h s a ca x v modulo m . Nu iu kin ny c tha mn th ng d
thc c ng d nghim phn bit theo modulo m .
Nu a v m nguyn t cng nhau th d 1 . Ta c h qu
H qu. Nu h s ca x nguyn t cng nhau vi modulo m th ng d thc bc mt
ax b mod m c ng mt nghim.
Nu ng d thc ax b mod m l gii c v
a, m d 1
th ng d thc
a
b
m
a m
x mod nhn c t ng d thc ban u vi , 1 cng gii c. Do
d
d
d
d d
gii cc ng d thc bc mt (trong trng hp ng d thc l gii c) ta c th gi s h s
ca bin s v modulo l nguyn t cng nhau. C.Sardi [1] trnh by mt phng php gii
cc ng d thc nh vy. Xt ax b mod m vi a 1 v a, m 1 . Hn na t
m
m
a1 m a th 0 a1 a v m khng chia ht cho a . Nhn c hai v vi ta nhn c
a
a
m
a1 x b mod m , ngha l ng d thc vi a1 a . Qu trnh ny lp li v ta nhn c
a
an 1 , ngha l ng d thc x c mod m vi nghim duy nht x c .
5. nh l Wilson v nh l Fermat nh
K hiu p l s nguyn t l v D l s nguyn khng chia ht cho p .
CHNG 5. NG D | 129
Cc cp s m, n thuc dy
(13)
1, 2,3,, p 1
mn D mod p
m1n1 D mod p ,
m2 n2 D mod p ,
m p 1 n p 1 D mod p .
2
Khi nhn cc ng d thc ny theo v v lu tch m1n1m2 n2 ...m p 1 n p 1 chnh l tch cc phn
2
(15)
p 1! D 2
p 1
mod p .
x2 D mod p
mod p nn t ng
2
2
d thc k D mod p suy ra l D mod p .
Vy nu D l thng d bc hai modulo p thi trong dy (13) c t nht hai s khc nhau m cng
tha mn ng d thc (16). Ta chng minh c ng hai s nh vy.
p 3 / 2 ng d thc
m1n1 D mod p ,
m2 n2 D mod p ,
m p 3 n p 3 D mod p .
2
(17)
p 1 D 2
p 1
mod p
Ta thy (15) hoc (17) ng hay khng ph thuc vo vic D l thng d bc hai modulo p hay
khng. Kt hp li ta vit
(18)
p 1! D
1
p 1
2
mod p ,
p 1! 1 mod p .
Trong chng minh tnh cht (19) c s dng ti gi thit p l s nguyn t l, nhng kt qu vn
ng vi p 2 v ta thy 2 1 ! 1 1 mod 2 . Vy ta c nh l
nh l 3 (Wilson). Nu p l s nguyn t th p 1! 1 chia ht cho p .
Mnh ngc li cng ng. Tht vy, nu p l s t nhin 1 v nu p 1! 1 chia ht cho
CHNG 5. NG D | 131
n ab l c s ca n 1!. Nu a b th n a 2 v v n l hp s 4 nn a 2 . V vy
n a2 2a v do a v 2a l cc nhn t phn bit ca tch n 1!. Vy n 1! chia ht cho
2a 2 v do cng chia ht cho a 2 n . Vi n 4 th ta c n 1! 3! 6 2 mod 4 .
T nh l 3 suy ra tn ti hu hn cc s t nhin n m n ! 1 l hp s. Chng hn cc s
n p 1 vi p l s nguyn t 3 . Khi p 1! 2 p 1 p p 2 p . A.Schinzel [14]
chng minh vi mi s hu t c 0 th lun tn ti v hn hp s nguyn c dng cn! 1 . Tuy
nhin ta cha bit c tn ti v hn cc s nguyn t c dng n ! 1 hay khng? Vi n 546 th cc
s nguyn t c dng ny nhn c vi n 1, 2,3,11, 27,37, 41,73,77,116,154,320,340,399, 427
(Buhler, Crandall v Penk [1]).
Ta cng cha bit c tn ti v hn cc s t nhin k m cc s Pk p1 p2 ... pk 1 nguyn t hay
khng? Cu hi tng t vi Pk l hp s. Ta bit mt s s nguyn t c dng Pk l P1 3,
(20)
D2
p1
1 mod p ,
D p 1 1 mod p
p 1
H qu trc tip ca nh l 5 l
p
nh l 5a . Nu p l s nguyn t th vi mi s nguyn a ta c p | a a .
p | a p p 1!a
(22)
Trong mi lin h ny cc tc gi Dickson [7] tp 1 trang 84-86 v T.Szele [1] chng minh dng
tng qut sau y ca nh l 5a, dng tng qut ny c t ra bi J.A.Serret nm 1855: vi mi
s t nhin m v s nguyn a th s d a d |m chia ht cho m .
d |m
pq
p
q
V vy, vi mi s nguyn a v hai s nguyn t phn bit p v q ta c pq | a a a a .
Ta c mt h qu khc ca nh l 5
nh l 7. Tn ti v hn s nguyn t c dng 4k 1 vi k l s t nhin.
Chng minh. Xt n l s t nhin ty 1 v t
(23)
N n ! 1
2
CHNG 5. NG D | 133
( p 1) / 2 ln ta c n!
ta c n !
p 1
p 1
p 1 /2
v theo nh l 5,
1 mod p suy ra
1
1 2
(24)
p 1
1 mod p
1
p 1
2 k 1
1 1 mod p do
p | 2 , v l. Vy p phi c dng 4k 1 .
Do ta chng minh c vi mi s t nhin n 1 th lun tn ti s nguyn t p n c
dng 4k 1 . Cc c s nguyn t ca s cho bi (23) tha mn tnh cht ny. nh l 7 c
chng minh.
Ta cng chng minh c c v hn cc s nguyn t c dng 4k 3 . Tht vy, k hiu n l s t
nhin ty 3 v t
N1 n! 1
(25)
th N1 l s l 1 v v th cc c s nguyn t ca n u l. Nu tt c cc c s ca n u c
dng 4k 1 th N1 cng c dng 4k 1 . Nhng iu ny khng ng vi n 3 . Vy vi mi s t
nhin n 3 th tn ti s nguyn t p n c dng 4k + 3. V vy
d thc ta c 1p 1 2 p 1 ... p 1
p 1
p 1
1 vi
nh l sau y l h qu ca nh l 3.
nh l 8. Nu p l s nguyn t c dng 4k 1 vi k l s t nhin th
2
p 1
p
! 1
2
(26)
Chng minh. T
1
2
p 1 2k
suy ra
p 1
p 1
1 2 3... 12 p 1 1 2 ...
mod p ;
p 1 p 2 ...
2
2
(1)
p 1
p 1 p 1
Do
.
... p 1 p 1! 1 mod p v suy ra (26).
! 1 2...
2
2
2
Da theo nh l 8 ta chng minh
nh l 9 (Fermat). Mi s nguyn t p c dng 4k 1 u l tng ca hai bnh phng.
p 1
! . Theo nh l 8 ta c
2
p v a 2 x 2 x 2 a 2 1 x 2 chia ht cho
p (v
p | a 2 1 ). H qu l s
p nn chng
2
2
nhin 1 v 2 p v hn na n chia ht cho p do n bng p , ngha l p x y . Chng t
p l tng ca hai bnh phng cc s t nhin.
Cc s c dng 4k 3 (khng nht thit nguyn t) khng th biu din c thnh tng ca hai
bnh phng v mt bnh phng chia 4 d 0 hoc 1, do tng hai bnh phng chia 4 d 0,1
hoc 2. Chng t trong cc s nguyn t th ch c 2 12 12 v cc c dng 4k 1 l tng ca hai
bnh phng cc s t nhin.
H.Davenport [2] (trang 120-122) trnh by bn cch phn tch s nguyn t c dng 4k 1
thnh tng hai bnh phng. Cc cch c cho bi Legendre (1808), Gauss (1825), Serret
(1848) v Jacobsthal (1906). Cch xy dng n gin nht (khng km theo chng minh) thuc v
2
Gauss. Nu p 4k 1 l s nguyn t ta ly cc s nguyn x, y m x 2k !/ 2 k ! mod p v
2
nu 2 p a 1 vi a l s t nhin th vi p 2 s a l 1 v do a 2 x 1 vi x l s t
2
2
T gi thuyt H suy ra tn ti v hn s nguyn t p m p a b vi a v b l cc s nguyn
CHNG 5. NG D | 135
p a 2 b2 vi a n v b n (Chng 3 mc 7).
Nu mt s nguyn t l tng ca hai hoc bn bnh phng cc s nguyn t phn bit th mt
trong cc s nguyn t phi bng 2. Nu mt s nguyn t l tng ca ba bnh phng cc s
nguyn t phn bit th mt trong cc s bng 3. Tuy nhin t gi thuyt H suy ra vi mi s t
nhin n th tn ti s nguyn t q pn3 m s p pn 2 pn21 pn22 pn23 q 2 nguyn t. Chng
hn 373 32 52 72 112 132 , 653 52 72 112 132 172 , 1997 72 112 132 172 372 .
By gi ta chng minh nu php phn tch mt s nguyn t thnh tng ca hai bnh phng t
nhin l tn ti th biu din l duy nht sai khc cc hon v. Ta chng minh mnh tng qut
sau y
nh l 10. Gi s a v b l cc s t nhin th nu tn ti biu din ca s nguyn t p di dng
p ax 2 by 2 ax12 by12
H qu trc tip ca nh l 10 l nu mt s t nhin c hai (hoc nhiu hn) biu din thnh
2
2
dng ax by vi x, y l cc s t nhin th n phi l hp s. Mnh ngc li khng ng.
2
2
Chng hn s 14 c duy nht mt biu din c dng 14 2 x 3 y vi x, y l cc s t nhin
x 1, y 2
2
2
v s 15 l hp s nhng khng c biu din no di dng 15 2 x 3 y vi x, y
2
2
l cc s nguyn. S 18 c biu din duy nht di dng 18 x y vi x, y l cc s t nhin vi
2
2
x y 3 . Cc s 25 v 45 c biu din duy nht khng tnh cc hon v c dng x y vi x, y l
2
2
2
2
cc s t nhin, l 25 3 4 , 45 3 6 .
2
din ny th x, y l cc s nguyn t cng nhau. V nu ngc li x, y d 1 th d | p v l. Vy
ta chng minh c iu kin cn. chng minh iu kin ta chng minh b sau y
B . Nu hai s t nhin c dng 4k 1 vi k 0 u l tng ca hai bnh phng cc s nguyn
th tch ca chng khng tha mn cc iu kin ca nh l 11.
2
2
2
2
Chng minh b . Gi s m a b , n c d vi a, b, c, d l cc s nguyn. Ta c
(28)
mn ac bd ad bc ac bd ad bc
2
1
p 1 2t 1 th theo nh l 5 ta c 1 1 mod p , ngha l 2 | p , iu
2
ny l khng th. V vy p phi c dng 4t 1 v do theo nh l 9, p l tng ca hai bnh
phng cc s t nhin. Do mi c s nguyn t ca s u l tng hai bnh phng cc s
nguyn nn theo (28) cc c s ca s cng c tnh cht ny. Nu s s l hp s th n l tch ca
cc s t nhin n, m 1 m mi s l tng bnh phng hai s nguyn c dng 4t 1 (v cc c s
nguyn t ca n u c dng ny) nn theo b th s s mn khng tha mn cc iu kin
trong nh l 11, mu thun vi gi thit. nh l 11 c chng minh.
c hai v ln s m
p dng nh l 11 ta thy kim tra xem mt s t nhin cho trc n c dng 4k 1 c phi l
s nguyn t hay khng th ta xt dy n 02 ,
n 12 ,
...,
2n 7 c t ra bi P.Erdos vo nm 1956.
Bi tp. 1. Chng minh rng cc s t nhin n 1 v n 2 to thnh mt cp s nguyn t sinh
i khi v ch khi ng d thc
(29)
4 n 1! 1 n 0 mod n n 2
CHNG 5. NG D | 137
nn suy ra ta c
4 n 1! 1 n n 1!2 2 n 2 2 n 1! 1 n 2 0 mod n 2
V vy v tri ca (29) cng chia ht cho n 2 . Nhng cc s n , n 2 l cc s nguyn t phn
bit nn v tri ca (29) chia ht cho n n 2 v do (29) c tha mn.
By gi gi s vi s t nhin n 1 th ng d thc (29) ng. Nu n chn ngha l n 2k vi k
l s t nhin th khi n 1 k suy ra k | n 1! v 2k | n 1!4 . H qu l n 1!4 0 mod n
m theo (29) suy ra 4 0 mod n v 2k | 4 , suy ra k | 2 nn k 1 hoc k 2 do n 2 hoc
2
2
2
2
2. Chng minh rng nu n a b c d vi a, b, c, d l cc s t nhin tha mn
a b, c d , a c, a, b c, d 1, th s
(30)
ac bd
ac bd , ab cd
l c s ca n tha mn 1 n .
2
2
2
2
Chng minh. Nu n a b c d th
2
2
2
2
2
n ac bd ad bc ad bc ac bd
ac bd ad bc n ab cd
(31)
a, b c, d 1,
suy ra a c , v
a, b c, d 1
k
thc cho 1 p 1 p k vi k l s t nhin th p 1 |1 k p 1 p k . Nu p 1! 1 p
k
k
p 1
p 1| k suy ra k p 1 nn p 1! 1 p p , v l v p 1 p 1
p 2
1p 1 2 p 1 ... p 1
p 1
p p 1! mod p 2
p 1! 1 r
p
p 1
p 1! 1
p
nguyn. Gi r l s d
mod p . V vy p 1! pr 1 mod p 2 .
a p 1 1
r (mod p) . Do
p
a p 1 pra 1 mod p 2
(32)
Suy ra
p 1!
p 1
1p 1.2 p 1... p 1
p 1
p 1!
So snh vi cng thc ca
p 1
pr 1
p 1!
p 1
p 1
1 p 1 pr 1 pr mod p 2
1p 1 2 p 1 ... p 1
p 1
p r1 r2 ... rp 1 p 1
pr p 1 p 1! p mod p 2
6. Chng minh rng mi s nguyn t p 5 u l c s ca s n p 111...1 c biu din trong
h thp phn vi p 1 ch s 1.
Chng minh. Xt s nguyn t p 5 . Khi 10, p 1 v 9n p 10 p 1 1 . Theo nh l 5 th
x c mod p ,
x x c mod p ,
x x c mod p ,...
x
mod p .
k
k 1, 2,... Do x 1 p 1 lk m x 1 nn lk l s t nhin. V vy x x x xlk
x
p 1
CHNG 5. NG D | 139
p 1
1 mod p
(33)
p k 1 a 2 b2 c 2 d 2 ac bd ad bc ad bc ac bd
2
a, b c, d 1
a b, c d , a c . Ta c
(34)
p 2k ac bd ad bc ad bc ac bd
2
k
v ac bd ad bc ab cd p .
k
2
2
th theo (34) ta c ad bc mod p v ac bd mod p suy ra p | cd a 2 b 2 v t p c d
2
2
2
2
2
v c, d 1 suy ra p | a b m p | a b suy ra p | 2a m p l s l nn suy ra p | a . Nhng
2
2
khi v p | a b ta c p | b , mu thun vi a, b 1 . V vy c ng mt trong cc s ac bd
k
v ad bc chia ht cho p . Nhng tch ca chng l bi s ca p nn s chia ht cho p phi chia
k
k
ht cho p . Nu p | ac bd th theo (34) suy ra ad bc 0 do a / b c / d m
a, b c, d 1
k
suy ra a c , mu thun vi gi thit. Nu p | ad bc th theo (34) ta c
mn ac bd ad bc ad bc ac bd
2
v
(36)
ac bd ad bc cdm abn
Cc biu din mn thnh tng cc bnh phng cho bi (35) l phn bit bi v nu
ac bd ad bc th ta c a b c d 0 v do a b hoc c d , iu ny l khng th v
cc s m v n l v nu ac bd ac bd (s ac bd 0 v a b, c d ) th ta c ac 0 , v l.
Vy chng minh B 2 ta ch cn chng minh ac bd , ad bc 1 v ad bc, ac bd 1.
Nu ac bd , ad bc 1 th cc s ac bd v ad bc c c s nguyn t chung p . V vy theo
(35) th p | mn v do p | m hoc p | n . Nu p | m th theo (36) ta c p | abn m p | m v
p 1 2k 1
ln th ta c a p 1 b p 1 mod p nhng a, b 1 v a, p b, p 1, s
cc s t nhin nguyn t cng nhau. V q11 q22 ...qkk11 , qkk 1 nn s q11 q22 ...qkk n c t nht
hai biu din phn bit thnh tng hai bnh phng cc s t nhin nguyn t cng nhau, mu
thun vi gi thit. Vy ta c k 1 v nh l c chng minh (Sierpinski [29]).
6. Cc s idonei
CHNG 5. NG D | 141
2341 2 mod 31 . Do 2341 2 chia ht cho 11 v 31, nn n chia ht cho tch 11 31 341 .
n
Cc hp s n m n | 2 2 c gi l cc s gi nguyn t.
(1)
1 q n . Ta c 1 2q 1 2n 1 m . T y suy ra m l hp s l v n l. Do v n l s gi
n
nguyn t nn 2n 2 / n l s nguyn. Ta thy s 2n 2 / n chn. T y suy ra 2n | 2 2 do
n | 2
n 1
1 . H qu l vi s nguyn k ta c 2
n 1
1 kn . V vy 2m1 22
22 kn v do
n
m1
m
2m1 1 2n 1 suy ra 2 1| 2 1 nn m | 2 2 , ngha l m l s gi nguyn t. R rng
2k
m n v n 2 ( n l hp s) nn ta c 2n n 1 v do m n . B c chng minh.
nh l 12 l h qu trc tip ca b vi lu tn ti cc s gi nguyn t l, v d n 341 .
K hiu P x l s cc s gi nguyn t nh hn x ta c c lng sau y bi C.Pomerance
(1)
Mt s nh ngha khc c trnh by bi rt nhiu tc gi nhng ni chung l khng chnh xc. nh ngha chnh
xc u tin c trnh by bi F.Grube [1] tng i phc tp. Theo cc s ny c gi l s Euler.
(2)
1103 | 229 1 suy ra 2n 2 chia ht cho 73 v 1103. Nhng y l s chn nn n chia ht cho 2, v
n
vy n | 2 2 . Suy ra n l s gi nguyn t.
N.G.W.H Beeger [1] chng minh rng tn ti v hn s gi nguyn t chn, sau A.Rotkiewicz
[2] chng minh vi cc s t nhin bt k a v b th lun tn ti v hn s gi nguyn t chn
n tha mn n | a nb abn . Suy ra vi mi s t nhin l a th tn ti v hn s t nhin chn n m
11
2 v chng
a
t 2047 l s gi nguyn t. Cc c s t nhin ca 2047 l 1, 23,89 v 2047 . Theo nh l 5
CHNG 5. NG D | 143
v hn cc hp s n m n | 2n 2 v n | 3n 3 hay khng?
Nu n l s gi nguyn t tuyt i v a l s nguyn nguyn t cng nhau vi n th v
n 1
n 1
a n n a a n1 1 chia ht cho n nn a 1 chia ht cho n . Hp s n tha mn n | a 1 vi
193
193
p | a a vi mi s nguyn a v p=3,5,13. V vy 195 | a a vi mi s nguyn a.
n2
Nu n l s t nhin 3 tha mn n | a a vi mi s nguyn a th vi
a, n 1
ta c
p 3
1 . S n 3 m n | a
n 3
a,3 p 1
n 1
n 1
v n | 2 1 nn n | 22 n1 2n1 2n1 2n 1 . Li v n l nn ta c n | 2 1 v so snh vi
n | 2 2 chng t n 1 , iu ny l v l v 2n l hp s.
n
l s gi nguyn t v 9 | m 1, 29 | m 1. V vy
2089 | 229 1, 2089 | 2n1 1. By gi da vo phn tch thnh tha s nguyn t ca n suy ra
n | 2n 2 .
3. Chng minh rng tn ti v hn s Mersenne l s Poulet.
Tnh cht ny suy ra trc tip t b trong chng minh nh l 12 v tnh cht tn ti cc s
Poulet l (chng hn 341).
Tuy nhin ta khng bit c tn ti v hn s Mersenne l s siu-Poulet hay khng.
n
4. Chng minh rng n | 2 1 khng ng vi mi s t nhin n 1 .
n
Chng minh. Gi s phn chng rng n l s t nhin ln hn 1 v tha mn n | 2 1 . Gi p l
r
n
n
Nhng v p | 2 1 nn ta c 2 1 mod p v suy ra 2 1 1 mod p m v p | 2 1 suy ra
k
n
s n 3 vi k=0,1, 2, . Khng kh chng minh tn ti v hn cc s t nhin n m n | 2 2 .
n
Tht vy, ta thy tnh cht ny ng vi n = 2 v nu n l s t nhin chn tha mn n | 2 2 v
n 1| 2n 1 th cc s m 2n 2 tha mn m | 2m 2 v m 1| 2m 1 . V vy ta nhn c cc s
n=2,6,66, .
n 1
C th chng minh khng tn ti s t nhin n 1 m n | 2 1 .
n 1
5. Chng minh rng tn ti v hn hp s n tha mn n | a a vi mi s nguyn a.
CHNG 5. NG D | 145
Gi . Ch cn t n=2p vi p l s nguyn t l.
8. nh l Lagrange
nh l 13 (Lagrange). Nu n l s t nhin v f(x) l a thc bc n bin x vi cc h s nguyn, v
nu h s ca x n khng chia ht cho p th ng d thc f x 0 mod p c nhiu nht n nghim.
Chng minh. T h qu ca nh l 2 suy ra nh l 13 ng vi n=1. K hiu n l s t nhin ty
1 v gi s nh l 13 ng vi a thc bc n 1 . Gi s f x ao x n a1 x n1 ... an1 x an l
a thc h s nguyn tha mn ao khng chia ht cho s nguyn t p v gi s ng d thc
(37)
f x 0 mod p
f x f x1 x x1 g x ,
x x1 g x 0 mod p .
f x a0 x n a1 x n1 ... an1 x an
Gi s trong cc s a0 , a1 ,...an c s khng chia ht cho p khi gi am l s u tin trong dy
146 | nh l Lagrange
f x 0 mod m
f x 0 mod a
v s nghim ca ng d thc
(42)
f x 0 mod b
u, v th x y mod a v
x y mod m , mu thun vi gi thit
x y mod b m a, b 1 suy ra m ab | x y v do
cc nghim x, y phn bit.
CHNG 5. NG D | 147
H qu. Nu m q11 q22 ...qkk l phn tch thnh tha s nguyn t ca s nguyn m th s nghim
ca ng d thc (40) ng bng vi tch cc s nghim ca k ng d thc sau y
ax2 bx c 0 mod m
(43)
2
t D b 4ac th t ng thc 4a ax 2 bc c 2ax b b 2 4ac suy ra ng d thc
2ax b
D mod 4am
z 2 D mod 4am
z 2 D mod p
vi p l s nguyn t v l s t nhin.
Ta s gii ng d thc (47). u tin gi s p | D . Khi D p D1 vi l s t nhin v D1
z 2 p D1 tp
z 2 D mod p 1
y 2 D mod p 1
V vy suy ra
(51)
y2 D
p 1
2 xy M 0 mod p
V D khng chia ht cho p, y khng chia ht cho p , suy ra v p l nn 2 y khng chia ht cho p
do ng d thc (25) l gii c. t z y p 1 khi z 2 y 2 2 p 1 xy p2 2 x2 .
Theo (51) th y 2 D Mp 1 suy ra ng d thc sau ng
(53)
z 2 D 2 xy M p 1 x2 p2 2
m z
CHNG 5. NG D | 149
V vy p | t z t z . Nu cc s t z v t z u chia ht cho p th p 2 z m p l nn p z
v do p D , mu thun vi gi thit. Vy mt trong cc s t z v t z l khng chia ht cho
z 2 D(mod 2 ) vi 3
(54)
z 2 D mod 2 1
(55)
2
1
l gii c (iu ny ng vi 4 ). Khi tn ti s nguyn y tha mn y D mod 2
v
v D l nn y l. t
(56)
y2 D
2 1
xy M 0 mod 2
z 2 y 2 xy 2 1 x2 22 4 D xy M 2 1 x 2 22 4
v v 2 4 4
0 mod 2 . V vy t (58) suy ra
1
1
z z0 l. Nhng v 2 1 | z z0 z z0
2
2
1
1
nn 2 | z z0 v do z z0 2 t vi t l s nguyn. Nu t chn th z z0 mod 2 . Nu
chia ht cho 4. Nu z z0 khng chia ht cho 4 th
1
1
z z0 l v do v 2 1 | ( z zo ) z zo ta suy ra 2 1 | z zo v do
2
2
1
z z0 2 u vi u l s nguyn. Nu u chn th z z0 mod 2 . Nu u l th
cho 4. Khi s
z z0 mod 2 , z z0 2 1 mod 2
z z0 mod 2 ,
z z0 2 1 mod 2
CHNG 6
HM CH EULER V NH L EULER
1. Hm ch Euler
Vi mi s t nhin n th s cc s t nhin n v nguyn t cng nhau vi n c k hiu l n .
Hm s n c gi l hm ch Euler (Euler l nh ton hc u tin nghin cu v cc tnh cht
ca hm s ny vo nm 1760). K hiu n c xut bi Gauss vo nm 1801 do i khi
hm s ny cng c gi l hm Gauss.
T nh ngha ta c ngay
1 1, 2 1, 3 2, 4 2, 5 4, 6 2, 7 6, 8 4, 9 6, 10 4
Nu n l s nguyn t th mi s t nhin nh hn n u nguyn t cng nhau vi n do
n n 1
(1)
k
k
k 1
v suy ra p p p .
k
k 1
nh l 1. Nu p l s nguyn t v k l s t nhin th p p p 1 .
cho m ta s nhn c dy cc s d
(3)
0, 1, 2, ,m 1
152 | Hm ch Euler
lm l m
l m v nh vy nh l c chng minh.
T nh l 2, theo quy np, ta c h qu
H qu. Nu m1 , m2 ,..., mk l cc s t nhin i mt nguyn t cng nhau th
m1m2...mk m1 m2 ... mk
Vi s t nhin n 1 c phn tch thnh tha s nguyn t l n q11 q22 ...qkk th p dng cng thc
n q1 1 q1 1 q2
1
2 1
q2 1 ...qk 1 qk 1
k
n n 1
1
1
1
1 ... 1
q1 q2 qk
nh l 4. Ta c lim n .
n
1
n vi mi s t nhin n . R rng bt
2
l phn tch thnh tha s nguyn t ca n
n 2 1 q1 1q2 1...qk
0
20 1 q1
1
2
q2
1
2
...qk
q1 1 q2 1 ... qk 1
1
2
1
n
2
n n n
1
n
theo cng thc (6) th n n 1 n
suy ra (7) ng. By gi gi s n l s nguyn t
p1
n
7 . Khi n 1 l hp s v n 1 9 . Vy
n 1 3 v theo (7) th n 1 n 1 n 1 n 2 .
154 | Hm ch Euler
s t nhin. Hn na 1 v nu ngc li th vi 2, 2 1 p 1 | n v do 4 | n , v l.
Nu 0 ta c n p v nu 1, n 2 p th n p 1 p 1 2 52 k . Nu 1, p 5 v do
2k
p 1 4 , v l. Vy 1 suy ra p 2.5 1 , v l v s 52 k 5k ng d 1 modulo 3, suy ra
2
n m l gii c th lim
x
g x
0.
x
0 v x x0 ( ) th
x
2
exp C log log log x g x
log x
x
2
1 1
xi p1
vi
1 , 2 ,..., i 1
cc
nguyn
khng
m.
vy
i1 1
i1
156 | Hm ch Euler
[13]). Kh khn duy nht trong chng minh nm vic chng t s tn ti ca cc s ms v P.Erdos
[14] chng minh nu vi s t nhin s cho trc m tn ti s t nhin m m phng trnh
n m c ng s nghim t nhin n th c v hn s t nhin m c tnh cht ny.
Ta cha bit c tn ti v hn cc s t nhin khng c dng n n vi n l s t nhin hay khng.
C th chng minh cc s 10, 26, 34 v 50 u khng c dng ny. Ta khng bit c tn ti s l c
dng ny hay khng. Cu tr li l khng nh nu ta chng minh c mi s chn ln hn 6 u l
tng ca hai s nguyn t phn bit.
n 1
1
Bi tp. 1. Chng minh cng thc N.C.Scholomiti [1] n
vi mi s t nhin n 1 .
k 1 n, k
1
Chng minh. Lu nu n 1, k n v (n, k ) 1 th
1 . Mt khc nu n, k 1 th
(n, k )
1
d x d y d z , x y z , x y z
Chng minh. t
x 5k 23 33 71113, y 5k 23 3 29 37 71
z 5k 2 33 11 29 113
P.Erdos [15] chng minh rng vi mi s t nhin s th u tn ti s s t nhin phn bit
a1 , a2 ,..., as tha mn d (ai ) d (a j ) , (ai ) (a j ) , (ai ) (a j ) vi mi 1 i j s . T gi thuyt
Erdos [16] th suy ra cc s a1 , a2 ,...as c th chn i mt nguyn t cng nhau.
5. Chng minh rng vi mi s t nhin m th tn ti s t nhin n m (n) (n 1) m v
(n) (n 1) m .
p l s nguyn t c dng 4k 3 v ln hn 2m 3. th ta c
p 4k 2, p 1 4k 2 2k 1 2k 1. Do p p 1 2k 1 m . Ta cng
1
c p 1 4(k 1) 2 l vi 2 v l l s l. V vy p 1 2 1 l 2 1 l p 1 v do
2
1
1
p p 1 p 1 p 1 p 3 m .
2
2
Chng minh. Vi
x : y a : b .
Chng minh. Vi a v b l hai s t nhin cho trc. Khng gim tng qut gi s cc s ny nguyn
t cng nhau. K hiu c l s t nhin nguyn t cng nhau vi ab (c v hn s nh vy chng hn
cc s kab 1 vi k 1, 2,... ). t x a 2bc, y ab2c . V cc s a, b, c i mt nguyn t cng nhau
nn ( x) (a 2 ) (b) (c) v ( y) (a) (b2 ) (c) . T nh l 3 suy ra vi mi s t nhin n ta c
p 1 p 1 n1 p 1 n1
. t m p n1 vi l s t nhin. Lp
n
p n1
p
n1
(m) (n)
(m) p 1 (n1 )
lun tng t ta c
do
v suy ra iu phi chng minh.
m
n
m
p
n1
n1 , p 1 . V vy
158 | Hm ch Euler
pk p k p 1 k p 1 k . Do t
p, k 1 suy ra
n p 1 k ta c n k n , iu
n 211 , 210 3, 29 5, 27 17, 23 257, 28 3 5, 26 3 17, 22 3 257, 25 5 17,5 257, 2 5 257, 23 3 5 17.
Ghi ch. C th chng minh vi 0 m 31 ( m l s nguyn) th phng trnh n 2m c ng
20
m 2 nghim t nhin n . Vi 31 m 2 th phng trnh lun c ng 32 nghim. Chng minh
2
da trn tnh cht cc s 2 1 5 n 20 u l hp s (1)
n
33 2
m.
F5 l hp s. Vy phng trnh n m khng c nghim l. Nu n chn th ta c 2
(1)
10
4 p 2 2 2 p 1 2 p 1 2 p suy ra 4 p 2 4 p 2 .
n / d s t nhin m m m, n d .
Gi s d1 , d2 ,..., d s l tt c cc c s t nhin ca s t nhin n . Cc s 1, 2,..., n c th chia thnh s
n
lp theo quy tc s m thuc lp i khi v ch khi n, m di . S cc phn t ca lp i l
di
n
n
n
Hn na v s cc s trong dy 1, 2,..., n l bng n nn .. n . Nhng nu
d1
d2
ds
n
cng nhn mi gi tr l c s ca n . V vy
d1 nhn mi gi tr l c s ca n th
di
d1 d2 ... d s n , ngha l
d n
(8)
d |n
Vy ta chng minh c
nh l 7. Tng cc gi tr ca hm ch Euler ng vi mi c s ca n l bng n .
S dng tch Dirichlet (Chng 4 mc 3) cho cc chui a1 a2 ... v b1 b2 ..., vi s thc s 2 ,
cn ad bn
d |n
V vy
cn s 1 v do
n1
d |n
d
x
n 1
(d ) d s
1
n
1
d s s 1
n d |n
n
n
s 1
vi s 2 .
s
n 1
n xn
1 x
1 x
vi x 1 .
n n
(9)
d |n
n l k
(10)
kl n
n l k
(11)
n 1
vi
kl x
kl x
[ x/k ]
1 x x
[ x]
[ x/k ]
k
l v t
kl x
k 1
l 1
[ x]
1
2
(12)
n 1
2
1 [ x]
x
k
k
2 k 1
k 1
[ x]
n v 3x
k
k
n 1
1
1
1
thnh tha s nguyn t ca n th k n n k 1 k 1 k ... 1 k v
q1 q2 qs
d n
k
d |n
ai k
3. nh l Euler
Cho trc s t nhin m 1 v t
q k |n
qprime
d n
k
d |n
162 | nh l Euler
(13)
r1 , r2 ,..., r m
(14)
v
Qk ark mtk ,
(15)
vi tk k 1, 2,..., m l cc s nguyn.
Ta s chng minh cc s
(16)
Q1 , Q2 ,..., Q m
nn v a, m 1 ta c m | ri rj , v l v ri v rj l hai
phn t phn bit ca (13) (vi i j ) l cc s t nhin phn bit m . V vy ta chng minh c
cc phn t ca dy (16) u c tnh cht (ii).
T y suy ra cc phn t ca dy (16) v cc phn t ca dy (13) l ng nht sai khc mt th t.
Do Q1 Q2 ...Q m r1 r2 ... r m . K hiu P l gi tr chung ca cc tch s ny. S P nguyn t cng
nhau vi m v cc nhn t ca n nguyn t cng nhau vi m . Nhn cc ng d thc nhn c t
(14) bng cch thay 1, 2,..., m cho k ta nhn c Q1 Q2 ...Q m a m r1 r2 ... r m mod m , ngha l
P a m P mod m . iu ny tng ng vi m | P a
1 suy ra v P, m 1 ta c m | a m 1 .
Vy ta chng minh c
m
nh l 8 (Euler). Vi mi s nguyn a nguyn t cng nhau vi s t nhin m th a 1 mod m .
m | a m a m m .
Chng minh. t m q11 q22 ... qkk l phn tch thnh tha s nguyn t ca m . K hiu i l mt
qi
trong cc s 1, 2,..., k . Nu a, qi 1 th theo nh l 8 ta c qii | a i 1 v t nh l 3 suy ra
m
qi | m v ta c qii | a 1 . Nu v q 2 l cc s t nhin th theo quy np ta c
i
nu a, qi 1 th vi qi | a ta c qi i | qi
m m
|a
m m
m m
m
m m
suy ra theo phn tch thnh tha s nguyn t ca a th cng thc (17) ng. nh l 8a c chng
minh.
nh l Euler l h qu ca nh l 8a . Tht vy, theo nh l 8a th vi mi s t nhin m 1 v mi
m m
m
m m
s nguyn a ta c m | a a 1 . Do v a, m 1 nn a , m 1 suy ra m | a m 1 .
a, a r , a 2r ,...
(18)
v do s kn aa
n r
vi n 1, 2,...,
t1 t2 ... ts a s a a m r mod r m
a, r 1
nn theo nh l 8 suy ra a
1 mod r . V vy
164 | nh l Euler
10
9n
1 9nk vi k l s t nhin. V vy nk 10 1 / 9 v do cc ch s trong h thp
phn ca s ny u bng 1.
4. Chng minh rng mi s t nhin u c bi s vi cc ch s trong h thp phn u bng 1 hoc
0 v cc ch s 1 ng lin trc cc ch s 0.
Chng minh. Mi s t nhin u biu din c di dng n n1 2 5 vi n1 ,10 1 . Theo bi tp
3 th n1 l c s ca s m m cc ch s ca n trong h thp phn u bng 1. Mt khc 2 5 |10
vi max , nn n | m 10 .
a x 1 mod m
Chng minh. Gi s phn chng rng tn ti nghim x ng d thc (19) m khng chia ht cho .
Ngha l x chia d r . Theo x k r vi k l s nguyn khng m. Theo (19) ta c
(20)
m m vi mi s t nhin m . Ta c 2 1, 22 2, 2 2 2 , 3, 4,... . Nu
m 2 q11 q22 ... qss , 2 q1 q2 ... qs l phn tch thnh tha s nguyn t ca m
th
Trong Mathematical Tables v Aids to Computation 4 (1950) trang 29-30, S.Whitten [1] tnh c
n vi n 1200 . Di y l bng m vi m 100 .
p | q 1 v v q l c s ca mt s l v p, 2 1 (v p l s nguyn t 2 ) nn suy ra 2 p | q 1 ,
ngha l q 1 2kp do q 2kp 1 vi k l s nguyn. nh l c chng minh.
Ta lu trong nh l 10 th gi thit p l s nguyn t 2 l cn thit. Cc c s 3,5 v 15 ca
q
2p
1 / 3 v q l c s nguyn t ca d . Nu q 3 th 2 1 0 mod 9 suy ra 2 1 mod 9 v
v 0 r . Nhng p | a1 b1 v do p | a1k b1k . Do a1k r b1k r a1k b1k a1r b1k a1r b1r
k
1
suy ra p | b
r
1
r
1
m b , p 1 suy ra
1
p | a b vi 0 r , mu thun vi gi thit p l c
r
1
r
1
s nguyn thy ca a1 b1 .
Nu n th | n v p | a1n1 b1n1 | a n1 bn1 vi n1 , n1 | n v n1 n . t n khi theo nh l
Fermat nh th p | a1p 1 1, p | b1p 1 1 suy ra p | a1p 1 b1p 1 . H qu l n | p 1 v do p c dng
nk 1 .
3. Chng minh rng nu a, b, n l cc s t nhin m a b, n 1 th mi c s nguyn t ca a n bn
n
n
hoc l c dng 2nk 1 vi k l s nguyn no ; hoc l c s ca s a 1 b 1 vi n1 l thng s
nhn c khi chia n cho mt s l ln hn 1 no .
p
Nhng theo nh l 5a Chng 5 th suy ra 2 2 mod p nn theo quy np th 2 p 2 mod p v
s
suy ra 1 ng d vi 2 mod p do p |1 , v l.
Vy a 1 mod q , ngha l 2 p
s1
ngha l 2 p 1 mod q nn | p s v v s p
s
s 1
chn. Nu p l s nguyn t 2 th
p, 2 1
v do v p s | q 1 suy ra 2 p s | q 1 chng t
Pn nd 1
(21)
n/ d
d |n
k 1
k 2
n k 1
n 1 n 1 ... n 1 k ,
n 1
p | k , v l, v k | n v n, p 1 . Do vi mi s t nhin k | n / , l ly tha ln nht m
vi s t nhin k | n / ta c p 1 | nk 1 th v
k . Nhng
k|
k k 0 . V
k|
k|
Pn nn / d 1
d |n
n/d
d |q1 q2 ... qs
t b n 1
q q ...q
ta c b n 2 v b 1 2 s nn v vy theo (22) th Pn
d |q1 q2 ...qs
q1 q2 ...qs / d
nhin
k 2 . Theo nh l 11a
q1 1 q2 1 ... qs 1 t 1
th tn ti v hn s nguyn t
pk
c dng
do chia ht cho kp n .
Ta c mt ng dng khc ca nh l 11a .
Ta gi dy p, p 2, p 6 m cc phn t u l s nguyn t l b ba nguyn t loi mt v dy
p, p 4, p 6 m cc phn t u l s nguyn t l b ba nguyn t loi hai. Ta chng minh nu t
tp hp tt c cc s nguyn t ta b i cc s nguyn t thuc vo cc b ba nguyn t loi mt hoc
loi hai th vn cn li v hn s nguyn t trong dy
Tht vy, t nh l 11a suy ra tn ti v hn s nguyn t q c dng q 15k 1 vi k l s t nhin.
Hin nhin vi mi s q th 3| q 2, 5 | q 4, 3| q 4, 5 | q 6 . V vy do q 15 nn ta thy cc s
q 2, q 4, q 4 v q 6 u l hp s. Vy q khng th thuc b ba nguyn t loi mt hoc loi
hai. Tht vy, nu q l mt trong cc s , ngha l q p hoc q p 2 hoc q p 6 v cc s
p, p 2, p 6 l nguyn t th trong trng hp u tin s p 2 q 2 l hp s v trong trng
hp th hai s p 6 q 4 l hp s v trong trng hp th ba th s p q 6 l hp s. Vy c ba
1, 2,3,..., p 1
(23)
p 1 .
| p 1
T nh l 7 ta c
p 1 suy ra
| p 1
0 .
(24)
| p 1
x 1 0 mod p .
(25)
Gi s
(26)
r1 , r2 ,..., r
k
l cc s d nhn c khi chia cc s a k 1, 2,..., cho p . Cc s (26) l phn bit v nu ngc
k l
k
k
l
li th nu rk rk 1 vi k , l l cc s t nhin v k l th p | a a a a 1 suy ra v
a, p 1 ta c
l
p | al 1 , ngha l a 1 mod p , v l v a c s m theo modulo p v l l s t
k
k
vy rk 1 mod p . Nhng rk a mod p suy ra a 1 mod p . Ta thy k l mt trong cc
x
nghim ca ng d thc a 1 mod p . Vy theo nh l 9 th | k m theo gi thit k , 1
k , d 1 . t k k1d , 1d
k
a 1 mod p . iu ny chng
vi 1 th k1 k1d1 k1 . H qu l
By gi gi s
rk1 a k1 a k1
t rk 1 1 mod p vi 1 v do s rk
p vi cc s nguyn t l p 100
g y x mod p .
Ta tm tt c cc s t nhin m 1 c cn nguyn thy. Ta c nh l: s t nhin m 1 c cn nguyn
thy khi v ch khi n l mt trong cc s 2, 4, p , 2 p vi p l s nguyn t l v l s t nhin.
S cc cn nguyn thy ca m c dng ny l m (Sierpinski [12] trang 193).
Litver v Yudina [1] kim tra vi mi s nguyn t p 106 ngoi tr p 40487 th p l cn
nguyn thy ca p vi mi .
T nh l v s tn ti ca cc cn nguyn thy ca cc s nguyn t l ta tm tt c cc s t nhin
m m t a b mod m v c d mod m suy ra ac bd mod m vi mi a, b, c, d nguyn dng.
n gin ta gi cc tnh cht trn l tnh cht P . Gi s s t nhin m c tnh cht P . K hiu a
m
l s t nhin cho trc. Do m | a a v m | m 1 1 ta c m | a m1 a , ngha l m | a a 1 . Mt
m
khc gi s m l s m vi mi s nguyn a ta c m | a a 1 . Ly a, b, c, d l cc s nguyn tha
mn m | a b v m | c d . Nu c d th v m | a b ta c m | a c bd . Gi s c d . i vai tr (nu
cn thit) ca c v d , ta gi s c d . Khi v m | c d , c d mk vi k l s t nhin th ta c
m
Vy iu kin cn v iu kin mt s m c tnh cht P l vi mi s nguyn a, m | a a 1 .
m
v p, p 1 1 . H qu l m phi l tch ca cc nhn t l cc s nguyn t phn bit m tt c u
2
6
c 6 | a 1 a a 1 a a 1 v a 2 1| a6 1 suy ra 6 | a a 1 .
6
42
P. Tht vy, 6 | a a 1 vi mi s nguyn a suy ra 6 | a a 1 . Nu a khng chia ht cho 7 th
42
theo nh l Fermat nh ta c 7 | a 6 1 v li suy ra 7 | a a 1 . V vy vi mi s nguyn a th t
42
suy ra m 1806 . D thy s 1806 c tnh cht P v ta chng minh 42 | a a 1 vi mi s nguyn
1806
suy ra 1806 | a a 1 . Vy 1806 c tnh cht P.
2
2
Chng minh. Nu p l s nguyn t v p 2 1 th 2
n
n1
a p 1/ d 1 mod p vi d p 1, n
(28)
a p 1/ d x n
p 1 / d
x p 1
n/ d
p 1
V d | n v theo nh l Fermat nh x 1 mod p , t (28) suy ra (27). iu kin cn c chng
d | h v do h kd vi k l s nguyn khng m.
h p 1
nn
d
kd mod p
ta tm c a ag
k p 1v
m, s 1 .
g kn g ln mod p th p | g kn g ln g ln g k l n 1 do p, g 1 , g k l n 1 mod p . V vy do g l
cn nguyn thy ca s nguyn t p nn p 1| k l n m n dm, p 1 ds suy ra s | k l m do
v m, s 1, s | k l , v l v k v l l hai s phn bit trong dy 1, 2,..., s . Vy ta suy ra cc s
y ks r vi k
n
2n
chng t khng c thng d bc n theo modulo p khc 0 no ngoi cc thng d 1, g , g ,... g
s 1 n
trc th tn ti ng
p 1
1 thng d bc n phn bit theo modulo p .
n, p 1
m 1
1
p 1 s c ch s chn v cc ch s ca cc s trong dy trng vi cc s
2
1
0,1, 2,..., p 2 (sai khc mt th t) m trong c ng p 1 s chn. Cc s u l thng d
2
1
bc hai ca p . Nhng theo nh l 14 vi d 2, p 1 2 th ch c p 1 thng d bc hai trong
2
dy 1, 2,..., p 1 . Vy khng c s no c ch s l m l thng d bc hai theo modulo p nguyn t.
nh l c chng minh.
Trong dy 1, 2,..., p 1 c
x theo x g ind x mod p . Trong thc hnh phng php ny yu cu s dng bng cc ch s.
t a l s nguyn khng chia ht cho p v n l ly tha t nhin. Xt ng d thc x n a mod p .
Theo I v III th ng d thc ny tng ng vi n ind x ind a mod p 1 v vy bi ton gii
ng d thc c quy v bi ton gii ng d thc tuyn tnh.
Xt ng d thc a x b mod p vi a, b l cc s nguyn khng chia ht cho s nguyn t p . Khi
ng d thc ny tng ng vi ng d thc tuyn tnh x ind a ind b mod p 1 .
V d. Ta trnh by bng cc ch s mod13 . u tin ta tnh cc cn nguyn thy ca 13. Ta bt u
vi s 2. Ta tnh thng d mod13 ca cc ly tha lin tip ca 2. R rng ch cn tnh 2n vi s m
t nhin n . Nu rk l s d nhn c khi chia 2k cho 13 th s d nhn c khi chia 2k 1 cho 13 l
Vi 6 x 5 mod13 ta c ind 6 ind x ind 5 mod12 suy ra ind x ind 5 ind 6 mod12 . Kim
tra trong bng th hai ta c ind 5 9 v ind 6 5 v vy x 9 5 4 mod12 v do ind x 4 v
s dng bng th nht suy ra x 3 .
8
Xt ng d thc x 3 mod13 . Ta c 8 ind x ind 3 mod12 . Mt khc, s dng cc bng trn
ind 1 ind p 1
1
p 1
2
1
1
p 1
p 1
1
1 , ngha l g 2
p nn p | g 2
1 mod p chng t ind 1 p 1 .
2
p 1
p 1 / q
1 mod p th q c s m
Chng minh. Nu vi s nguyn t q m q | p 1 v g
1 v do n c c s nguyn t q . Vy ta c q | p 1 / suy ra | p 1 / q v v p | g 1 ( g
c s m theo modulo p ) nn p | g
p 1 / q
1 , ngha l g p 1/ q 1 mod p .
CHNG 7
BIU DIN H C S TY
1. Biu din ca s t nhin trong c s ty
Xt g l s t nhin 1 . Biu din c s g ca s t nhin N c cho bi cng thc
(1)
N cm g m cm1 g m1 ... c1 g c0
0 cn g 1
vi
n 0,1,..., m
cm 0 .
Mi s thuc dy
(3)
0,1, 2,..., g 1
N 10010 2 ngha l
N 56037 ngha l
N 1 24 0 23 0 22 1 2 0 18,
N 5 73 6 72 0 7 3 2012 .
c
c
c
N
cm g mn cm1 g mn1 ... cn n1 n22 ... 0n .
n
g
g
g
g
cn1 cn2
c
g 1 g 1
g 1
1
2 ... 0n
2 ... n 1 n . V vy t (4) ta suy
g
g
g
g
g
g
g
N
N
ra n cm g mn cm1 g mn 1 cn 1 g cn v tng t n 1 cm g mn 1 cm1 g mn 2 ... cn 1 .
g
g
Cc cng thc ny suy ra
Nhng theo (2) th 0
(5)
N
N
cn n g n 1 vi mi n 0,1,..., m .
g
g
g m N g 1 g m g m1 ... g 1 g m1 1 g m1
suy ra m log g log N m 1 log g v v vy m
(6)
log N
m
.
log g
log N
m 1 . Do
log g
Cc cng thc (6) v (5) chng t rng nu N c biu din di dng (1) v iu kin (2) c
tha mn th cc s m v cn n 0,1,..., m xc nh duy nht theo N . iu ny chng t vi s t
nhin cho trc N (vi s t nhin xc nh g 1 ) tn ti nhiu nht mt biu din dng (1) tha
mn (2). V vy chng minh nh l ta ch cn ch ra rng vi mi s t nhin N v g 1 tn
ti t nht mt biu din dng (1) tha mn (2). Gi N1 v c0 l thng s v s d nhn c
khia chia N cho g . Ta c N c0 gN1 . Thay N bng N1 ta tm c thng s N 2 v phn d
g 2 th ch c hai ch s l 0 v 1. T nh l 1 ta c h qu sau y
H qu. Cc s t nhin c th biu din duy nht di dng tng cc bnh phng ly tha phn
bit ca 2.
n
n 1
n2
0
V d: 100 26 25 22 , 29 24 23 22 20 , M n 2 1 2 2 ... 2 2 .
n a1 1! a2 2! ... am m!,
j 1, 2,..., m .
Chng minh. Gi s s t nhin n c hai biu din dng (*). Ta c
k ! ak k ! ak k ! a1 1! ... ak 1 k 1! a1 1! ... ak 1 k 1!
11! 2 2! ... k 1 (k 1)! k ! 1 k ! ,
V l. Xt s l s t nhin. Xc nh tt c cc biu din dng (*) vi m s v 0 a j j vi
n, f n , ff n , fff n ,...
tun hon.
Chng minh. R rng ta ch cn chng minh trong dy trn c hai phn t bng nhau. Xt s t
k 1
nhin n a0 a1 g ... ak 1 g
l biu din ca n trong h c s g . Ta c
g n 1
l n v hn na nu n 1 ta c m n . Nu n 1 ta t m g .
g 1
0 cn g
vi n 0,1,..., m v cm 0 .
Nu
x g 1 / g x
th x g 1 g x , ngha l g 1 g 1 x suy ra v g 1 ta c
x c0 . Nu
x 1
th
x g 1 g c0 g suy ra c0 g 1 . V vy ch cn xt trng hp x g 1 / g x . Ta c
x1 x v c th p dng th tc va s dng vi x cho x1 .
Tip tc qu trnh ny v sau hu hn bc ta nhn c biu din ca N trong dng (1) vi
cn n 0,1,..., m nguyn tha mn (7).
Tip theo chng minh biu din ca N trong dng (1) tha mn (7) l duy nht, ta ch cn
nhn xt N chia cho g c phn d c0 , N c0 / g chia cho g c phn d c1 v c th suy ra
nh l 2 c chng minh.
V d. 1 112 , 10 111102 , 10 1010 2 , 16 100002 , 16 110000 2 ,
(8)
vi
n 1, 2,...
0 xn 1
vi
n 1, 2,...
cn gxn
vi
n 1, 2,...
t
(10)
0 cn g 1
(11)
x x
(12)
vi
n 1, 2,...
c x3
c xn 1
c1 x2
, x2 2
, , xn n
. V vy vi n 1, 2,...,
g
g
g
c
x
c1 c2
2 ... nn n n1 .
g g
g
g
xn 1 1
x
n v t g 2, g n tng v hn theo n , ta suy ra lim n n1 0 . V theo (12)
n
n
g
g
g
ta nhn c khai trin ca x thnh chui v hn
Theo (9) th 0
x x
(13)
c1 c2 c3
...
g g2 g3
rn x
c
c1 c2
2 ... nn .
g g
g
cn1 cn 2
g 1 g 1
1
n 2 ... suy ra ra theo (11), 0 x rn n1 n 2 ... n .
n 1
g
g
g
g
g
n
Biu thc x rn 1/ g dng ch trong trng hp cn1 cn ... g 1 ngha l tt c cc ch s
n
trong biu din u bng g 1 vi n xc nh. Vy x rn 1/ g v theo (14) suy ra x l thng
x x
c
c
c1 c2
0
0
2 ... mm22 mm11 m m1 ... ,
g g
g
g
g
g
1
gn
n
n
n
n
n
vi n 1, 2,..., v vy 0 g x g rn 0 . Suy ra t (14) s g rn nguyn. Ta c g rn g x . iu
ny cng ng vi n 0 t nh ngha r0 = x . Ta c
(15)
g n rn g n x
g n1rn1 g n1 x vi
n 1, 2,...
cn
n
n 1
vi mi n 1, 2,..., vy cn g rn gg rn1 v theo (15) suy ra
n
g
cn g n x g g n1 x ,
n 1, 2,...
x x 0, c1 c2 c3 ... g .
Cng thc (16) cho ta cch tnh ch s th n kh n gin. Tuy nhin khng d tnh ton cc
gi tr v phi ca n. V d vi g 10 cng thc (16) cho ch s th 1000 ca
2 l
cn gxn , .
Ta cng chng minh rng biu din (13) l hu hn (ngha l tt c cc ch s trong biu din
u bng 0 tr ra mt s hu hn) nu v ch nu x l thng s ca mt s nguyn v mt ly
tha ca g .
D dng chng minh iu kin ny tng ng vi vic ni rng x l s hu t c dng biu din
phn s ti gin vi mu s l tch ca cc s nguyn t m mi s u l c s ca g .
iu kin cn l hin nhin.
Mt khc nu x l / m vi l l s nguyn v m l s t nhin tha mn mi c s nguyn t ca
m l c ca g th nu g q11 q22 ...qss l phn tch thnh cc tha s nguyn t ca g ta c
2 1
dng (13) l
2 2 2 2
3
2 2 1 1
4
2
12
21
...
1
2
2 4
...
...
Vi biu din th hai cho bi thut ton trn. Xem Gelfond [1].
4. Biu din ca cc s hu t
Xt s hu t x c dng phn s ti gin l / m v gi s biu din ca x c dng (13) vi
cn n 1, 2,... l cc ch s trong h c s nguyn g 1 . t xn n 1, 2,... l cc s nh ngha
bi (8). Khi cc cng thc (9), (10) ng. Theo (8) ta c mx1 l [ x] . T mx1 l s t nhin
v t (8) ta c mxn1 gmxn m gxn vi mi n 1, 2,..., t theo quy np ta suy ra mi s mxn
c1 c2
...
g g2
c
c
c
c
c
c
c
c c
1 22 hh11 hh hh11 ... hhss11 hh s hhs11 ... hh2s s 11 ...
g g
g
g
g
g
g
g
g
c
c
c
c
c1 c2
1
1
2 ... hh11 hh hh11 ... hhss11 1 s 2 s ...
g g
g
g
g
g
g
g
s
c
g
c
c
c
c c
1 22 ... hh11 hh hh11 ... hhss11 s
g g
g
g
g
g
g 1
g h 1 g s 1
g h 1 g s 1
g h 1 g s 1
1
di dng thp phn
99 2
1
0.00010203...0809101112...969799 trong cc du chm pha trn cc ch s ch
992
ra vng lp. Vng lp bt u t ngay sau du phy thp phn v thu c bng vic vit lin tip
cc s t 0 ti 99 tr ra s 98. Tng qut hn J.W.L.Glaisher [1] a ra cng thc
(0.0123...
g
3
g
1) g vi g l s t nhin 2 .
2
g 1
Li gii.
Chng minh. K hiu 0. c1 c2 c3 ... l biu din thp phn v hn v m l s t nhin. Xt cc khi
c m ch s xut hin trong dy c1 c2 ... , ngha l cc dy
(18)
vi
k 0,1,...
1
0.00011 0.0022 .
2
3
10
7. Biu din
Li gii.
1
trong h c s 2 v 3.
10
1
trong h c s 10.
61
1
0.016393442622950819672131147540983606557377049180327868852459
61
10
Ghi ch. C th chng minh rng vng lp ca 1/ 97 cha 96 ch s v ca 1/1913 cha 1912
ch s. Ta vi iu kin no ca s t nhin n 2 th biu din thp phn ca n tun hon v c
vng lp cha n 1 ch s. Trong lp ny cn c cc s n 313,1021,1873, 2137,3221,3313. C
th chng minh cc s nguyn t nhn 10 lm cn nguyn thy th c tnh cht ny.
5. S chun tc v s chun tc tuyt i
Xt s t nhin g 1 . Ta vit s thc x : x x 0.c1 c2 c3 ... g l biu din trong h c s g . Vi
mi ch s c (trong h c s g ) v vi mi s t nhin n ta k hiu l c, n l s cc ch s ca
188 | S chun tc v s chun tc tuyt i. Phn s thp phn trong c s bin thin
l c, n 1
vi g gi tr ca c th s x c gi l chun tc
n
n
g
1234567890
1
trong c s g . V d s
l chun tc c s 10, s
chun tc c s 2 nhng khng
9999999999
10
chun tc c s 3. Nu x l chun tc c s 10 th x / 2 cha chc l chun tc. V d
x 0.1357982046 l chun tc nhng x / 2 0.0678991023 th khng.
dy c1 , c2 ,..., cn bng c . Nu lim
c0 x , x1 x c0 , c1 g1 x1 , x2 g1 x1 c1 ,
c2 g2 x2 ,..., cn gn xn , xn1 gn xn cn ,
n 1, 2,...
R rng 0 xn v 0 cn gn 1 vi mi n 1, 2,... . .
So snh (19) v thut ton trong mc 3 ta thy ch s c1 l ch s trong h c s g1 , c2 l ch s
trong h c s g 2 v c nh th. T (19) ta c
(20)
x c0
c3
cn
xn1
c1
c
2
...
.
g1 g1 g 2 g1 g 2 g3
g1 g 2 ... g n g1 g 2 ... g n
1/ 2n suy ra n tin ti 0 khi n tin ti v cng. Suy ra ta c biu din ca x thnh chui v hn
(21)
x c0
c3
c1
c
2
...
g1 g1 g 2 g1 g 2 g3
x c0
c1 c2 c3
... ,
2! 3! 4!
vi c0 , cn n 1, 2,... l cc s nguyn v
0 cn n
(23)
n 1, 2,...
c0
c
cn
c1 c2
... n 1
2! 3!
n ! n 1!
c0
c
c 1
c1
n 1
n2
n3
... n 1 n
...
2!
n ! n 1! n 2 ! n 3! n 4 !
Biu din dng (21) c nghin cu trong E.Strauss [1] v G.Cantor [1], biu din (22) c
nghin cu trong C.Stephanos [1] v G.Faber [1].
Ta hy xem xt thm mt s khai trin khc cc s thc thnh chui v hn.
Xt s thc dng x . K hiu k1 l s t nhin nh nht tha mn k1 x 1 . t k1 x 1 x1 v ta c
1 1
1
1
... .
Khai trin nhn c ca s e l e
1 1 1 1 1 2 1 1 2 3
2
2
a a2 4 1 a 2 a 2 4
Xt a l s t nhin 2 . S dng ng thc
suy ra vi
2
2
2a
2
a1 a , an1 an 2 n 1, 2,... ta c
2
(24)
a a2 4 1
1
1
...
2
a1 a1 a2 a1 a2 a3
n1
3 5 1 1
1
1
...
2
3 3 7 3 7 47 3 7 47 2207
1
1
1
...
2b1 2b1 2b2 2b1 2b2 2b3
2
vi b1 b v bn1 2bn 1 vi n 1, 2,...
b 1 1
1
1
1 1 1 ...
b 1 b1 b2 b3
190 | S chun tc v s chun tc tuyt i. Phn s thp phn trong c s bin thin
1
. t
a1
1
x0 . Ta c 0 x1 1 . Ta tip tc qu trnh ny vi x1 v tm c s t nhin ln nht a2
a1
1
1
x1 v tip tc nh vy. Ta thu c dy v hn cc s t nhin
tha mn x1
. t x2
a2
a2
1
a1 , a2 ... v dy v hn cc s v t x1 , x2 ,... tha mn 0 xn 1 vi n 0,1, 2,... v xn xn 1
an
1
1
1
xn 1
xn 1
vi n 1, 2,... Hn na
vi n 1, 2,... V vy
do
an 1
an
an 1
1
1
1
1
1
xn xn1
1
1 1 1
x0 ...
a1 a2 a3
an
n 1
1 xn .
n
1
m lim an1 suy ra lim xn 0 . V vy cng thc (25) cho ta khai trin ca s
n
n
an 1
x0
1 1 1 1
...
a1 a2 a3 a4
an1 an an 1 vi n 1, 2,...
CHNG 8
LIN PHN S
1. Lin phn s v s hi t ca chng
Cc lin phn s n (hoc gn hn l lin phn s) c xc nh khi nghin cu thut ton
Euclid mc 9 Chng 1. y ta trnh by mt phng php biu din cc s hu t nh l cc
lin phn s n. Xt lin phn s n dng tng qut
(1)
a0
1| 1|
1|
...
,
| a1 | a2
| an
Rk a0
1| 1|
1|
...
,
| a1 | a2
| ak
P0 a0 ,
Q0 1,
P1 a0 a1 1,
Q1 a1 ,
Pk Pk 1 ak Pk 2 ,
Qk Qk 1 ak Qk 2
P0 a0
R0 ,
Q0 1
P1 a0 a1 1
1
a0 R1 .
Q1
a1
a1
Pk / Qk Rk , k 0,1, 2,..., n,
Rm
Pm1 am Pm2
Qm1 am Qm1
1
am 1
trong c
1
Pm1 am
Pm 2
am1
P a Pm2 am1 Pm1 .
Rm1
m 1 m
Pm am1 Pm1
P
m1 , suy ra (4) ng vi k m 1.
Qm am1 Qm1 Qm1
(6)
k Pk 1 Qk Qk 1 Pk 1 vi k 1, 2,..., n .
k
1
1
1
1
, n 1, 2,... Dy ng thc x a0 , x1 a1 , , xn 1 an 1
suy ra
x1
x2
xn
xn
x a0
1| 1|
1|
1|
...
.
| a1 | a2
| an1 | xn
t
(8)
Rn a0
1| 1|
1|
...
.
| a1 | a2
| an
Pn 1 xn Pn 2
.
Qn 1 xn Qn 2
1
P x P
P
x Rn n n 1 n 1 n
.
Qn xn 1 Qn 1 Qn Qn xn 1 Qn 1 Qn
n
(10)
Pn xn 1 Pn 1
, suy
Qn xn 1 Qn 1
x Rn
(11)
1
1
1
vi n 1, 2,... . V vy x lim Rn .
n
n n 1
x a0
(12)
1| 1| 1|
...
| a1 | a2 | a3
x Rn
(13)
1
1
Qn Qn 1 Qn
x Rn1
(14)
1
.
Qn1 Qn Qn1
x Rn1 x Rn , vi mi n 1, 2,3,...
(15)
n, m n , ta c Rm Rn
1
. Suy ra dy v hn Rn n 1, 2,... hi t, ngha l tn ti gii
n n 1
xn an
1|
1|
... vi
| an 1 | an 2
n 0,1, 2,...,
vi x0 x . t
(17)
Rk n an
1|
1|
...
| an 1
| an k
vi k 1, 2,...
Th th
(18)
Nhng r rng Rk 1 an
n 1
Rk
xn an
(19)
Ta cng c Rk 2 an
n
1
n 1
Rk 1
1
xn 1
an
vi n 0,1, 2,...
1
an 1
n 2
an 2 nn Rk n2 an
Rk n 2
n
suy ra v lim Rk 2 xn , ta kt lun xn an
k
, nhng v Rk
1
an 1
1
an 1
an 2
. H qu l xn an vi mi n 0,1, 2,... V
an 2
n 0,1, 2,... T y theo (19) chng t nu (12) l biu din ty ca x thnh lin phn s th
1
1
x1
, xn 1
vi n 1, 2,..., v
x a0
xn an
(20)
an xn vi n 0,1, 2,...
1
m
l l
l
ra l m l m 1 m . H qu l nu x1 l1 / m1 , l1 / m1 l phn s ti gin th m1 m . V
m
m
vy suy ra mu s ca cc s hu t x0 , x1 , x2 ,... lp thnh dy gim nghim ngt, v l. T y ta
kt lun rng s hu t khng th biu din thnh lin phn s v hn.
Ta c nh l sau y
nh l 1. Mi s v t c th biu din duy nht thnh mt lin phn s v hn c dng (12) (vi a0
l s nguyn v a1 , a2 ,... l cc s t nhin cho bi cng thc (20)). Ngc li mi lin phn s v
hn u biu din mt s v t.
Vi s v t vi ly tha bc 2 th cc biu din thnh lin phn s cng c tnh (ta s tho lun
k hn trong mc 4). Rt t s v t c ch r lin phn s ca n. S e l mt v d. Ta c
e 2
v
1| 1| 1| 1| 1| 1|
1| 1| 1|
...
...
|1 | 2 |1 |1 | 4 |1
|1 | 2k |1
e2 1 1| 1| 1| 1|
...
e2 1 |1 | 3 | 5 | 7
Quy lut ca dy a0 , a1 , a2 ,... trong lin phn s biu din e 2 cng c bit. l dy
a156381 179136 .
D dng tm iu kin cn v ca s khng nguyn x m lin phn s biu din x bt u vi
1
a1 bng vi s t nhin cho trc m . Tht vy ta c a1 x1
; suy ra a1 m khi v ch
x a0
1
1
x a0 . c bit iu kin s x vi
khi m 1/ x a0 m 1 , ngha l a0
m 1
m
1
1
x . H qu
0 x 1 c tham s u tin trong biu din dng lin phn s bng m l
m 1
m
l x phi thuc khong c di 1/ m 1/ m 1 1/ m m 1 .
T y ta suy ra xc sut phn t u tin bng m l 1/ m m 1 . T vi m 1 th xc
1
1
1
, vi m 2 xc sut l , vi m 3 xc sut ch cn
, v c nh vy. Ta thy xc
2
6
12
sut ny gim dn khi m tin ti v cng. D dng chng minh xc sut m phn t u tin 10
1
l
. y l l do v sao phn t u tin a1 thng l cc ch s nh.
11
sut ny l
Php tnh ton cc xc sut phn t th hai bng mt s t nhin cho trc m l kh hn. Lu
rng xc sut ch s th k trong biu din lin phn s ca mt s thc trong h thp phn
1
bng vi ch s c l
vi mi k v mi ch s c .
10
S dng l thuyt o c th chng minh xc sut gia cc phn t ca biu din mt s v t
thnh lin phn s n c hu hn (hoc khng c) phn t no bng 1 l 0 (xem Hausdorff [1]
trang 426). Tng t xc sut gia cc phn t ch c hu hn s phn bit cng bng 0.
3. Lut xp x tt nht
By gi ta chng minh nh l cho bit tm quan trng ca lin phn s trong vic tm xp x tt
nht ca cc s v t. Cho trc s v t x v biu din ca n di dng lin phn s (12). t
r / s l s hu t xp x x tt hn hi t th n Rn ca x . Ni cch khc gi s
(21)
r
x Rn .
s
r
x Rn 1
s
r / s cng nm gia Rn 1 v Rn . V vy ta c
(23)
r
Rn 1 Rn 1 Rn .
s
P Q Qn1 Pn
Pn 1 Pn
1
n 1 n
r Qn 1 s Pn 1
1
.
s Qn 1
Qn 1 Qn
22
22
v vy t s
xp x
7
7
tt hn mi phn s c mu s 7 . Tng t xp x th 3 ca n l 355/113 suy ra y l xp
x ca tt hn mi xp x hu t khc c mu s 113 .
V d, biu din thnh lin phn s n ta thy hi t th 2 ca n l
a0 D ,
D a0
D a0
1
D a02
D a0
1
;
x1
D b1
2
, y b1 a0 , c1 D a0
c1
v c1 0 (bi v
D b12 c1 .
Hn na ta c a1 x1 v x1 a1
x2
1
, suy ra theo (26)
x2
x1 a1
c1
D b1
a1
c1
D a1 c1 b1
D b a c 2a1 b1 c1
2
1
2
1
2
1
D a1 c1 b1
1 a12 c1 2a1 b1
2
Vi b2 a1 c1 b1 v c2 1 a1 c1 2a1 b1 . Vi s t nhin n 1 ta vit
(27)
D bn2 cn1 cn
c1 D a1 c1 b1
c1
2
D b1 a1 c1
D a1 c1 b1
D b2
c2
Tht vy
2
Nu vi s t nhin n 1 ta c D bn cn1 cn th theo (27) ta c
D bn
cn
xn
(29)
vi n 1, 2, ,,,
xn 1
xn an
cn D an cn bn
cn
2
D bn an cn
D an cn bn
D bn
an
cn
D bn 1
cn 1
D b1
1
c1
D b1 / c1 1 v v x1 1 , ta c
D b1 / c1 1 .
D b1
.
c1
D bn
1
cn
D bn
cn
Cng thc ny ng vi n 1 .
Gi s n ng vi s t nhin ty n . Theo (29) ta c
D bn 1
D bn21
cn 1
cn 1 D bn 1
nn 0
D bn 1
1 , v v (30) ta c
cn 1
cn
D bn 1
D bn 1
xn 1 1 . T (27) v (28) ta c
an 1
cn
D an cn bn
1
,
D bn
an
cn
D bn
an an 1 .
cn
D bn 0 v
D bn 0 , suy ra 2 D 0 , v
D bn cn D bn , v vy
D bn D bn v
xk xk s ;
(31)
T xn 1
1
vi n 1, 2,..., (31) suy ra xk 1 xk s 1 v tng qut hn xn xn s vi n k .
xn xn
xn
D bn
cn
vi
T (29) suy ra nu ta i du ca
n 1, 2,...
D , s xn tr thnh xn
v h qu l ng thc
1
D bn
xn
an
cn
xn 1
vi
n 1, 2,...
1 1
ak s 1 .
xk xk s
xn s xn v an s an vi n 1, 2,...
Dy cc cng thc
x1 a1
1
1
1
1
as
, x2 a2 ,, xs as
x2
xs 1
x1
x3
v x1 a1
hoc tng ng
1
1
1
1
as
, x2 a2 ,, xs as
xs1
x1
x2
x3
1
1
1
1
1
1
a1
, a2
, , as
x1
1
x2
1 x3
1
x1
x2
xs
x1 a1
(35)
1|
1| 1|
...
,
| a2
| as | x1
1
1|
1|
1|
as
...
.
x1
| as 1
| a1 1
|
x1
D a0 1/ x1 v D a0 1/ x1 , suy ra D a0 1/ x1 . V vy t cng
1| 1|
1| 1|
1|
1|
1|
1|
D a0
...
...
, D as a0
.
| a1 | a2
| as | x1
| as 1 | as 2
| a1 1
|
x1
V x1 1 , 1/ x1 1 , suy ra
as 2 D , a1 as 1 , a2 as 2 ,, as 1 a1 .
(36)
D thng c vit l
26
5
2;3,1,1,3, 4 .
1;3, 2 ,
5
3
13
2;1,1, 4 ,
2
1 13
0;1, 6,1,1,1 ,
4
1
2 19
1 365
1 17
0;1, 2 ,
0;1,3,1, 2,8, 2 ,
1; 2,3, 2 ,
2;1,1, 2 .
2
5
14
2
D . u tin ta c
B . Nu k l s t nhin v x l s thc th
(37)
x x
k k .
Chng minh. V x x , ta c
k k
x . Ta c x x 1 , suy ra x k x k v h qu
dng bt ng thc t [t] 1 vi t
k k
k
k
x
x
l cc s c hai v u l s nguyn, x k k 1 . Do x x 1 , suy ra x k k v
k
k
x x
x x
v 1 , suy ra , ta c iu phi chng minh.
k k
k k
k
D bn [ D ] bn a0 bn
Theo b v s dng (29) ta c an xn
, ngha l
c
c
c
n
n
n
a b
an 0 n vi n 1, 2,...
cn
(38)
Vy theo (27) v (28), ta nhn c thut ton sau y tnh lin phn s
D.
2
t a0 D , b1 a0 , c1 D a0 v ta ln lt tm cc s an 1 , bn , v cn bng cch s dng
a b
D bn2
an 1 0 n 1 , bn an1 cn1 bn1 , cn
. Ta xt dy a2 , c2 , b3 , c3 , b4 , c4 , v tm ch
c
c
n 1
n 1
s nh nht s m bs 1 b1 v cs 1 c1 ; khi biu din ca
a 2 2 vi a l s t nhin 3 . V a 1 a 2 2a 1 a 2 2 a 2
2
2
2
do a0 a 2 2 a 1 nn b1 a0 a 1 , c1 D a0 a 2 a 1 2a 3 suy ra
2
a b 2a 2
1
a1 0 1
1
1 (v a 3 , ta c 2a 3 3 ).
c1 2a 3 2a 3
2
D b22 a 2 a 2
4a 6
2,
Vy b2 a1 c1 b1 2a 3 a 1 a 2 , c2
c1
2a 3
2a 3
2
a b a 1 a 2
3
a2 0 2
a a 2 , suy ra b3 a2 c2 b2 a 2 2 a 2 a 2 ,
2
2
a2
2
a b a 1 a 2
D b32 a 2 a 2
4a 6
c3
2a 3 , a3 0 3
1 , suy ra
c2
2
2
c3 2a 3
2
2
D b42 a 2 a 1
b4 a3 c3 b3 2a 3 a 2 a 1, c4
1,
c3
2a 3
2
a b a 1 a 1
a4 0 4
2a 2 . v vy b5 a4 c4 b4 2a 2 a 1 a 1 b1 ,
1
c4
2
D b52 a 2 a 1
c5
2a 3 c1 . Vy b5 b1 v c5 c1 , suy ra s 4 .
c4
1
2
2 1, 2 . Thay 3,4,5
1
v do
1 2
a 2 1 a 1;1, 2a 2 ,
a 2 1 a; a, 2a vi mi s t nhin a ;
2 1
a 2 a a 1; 2, 2a 2 vi a 2,3,...;
1
a 2 4 a; a 1 ,1,1, a 1 , 2a vi mi s l a 1 ;
2
2
1
1
a 2 4 a 1;1, a 3 , 2, a 3 ,1, 2a 2 vi mi s l a 3 ;
2
2
4a 2 4 2a; a, 4a vi mi s t nhin a ;
na
na
2 2
na
D ch cha ng mt
1
D a; 2a , suy ra D a
,
a D
2a
1|
1|
2
v h qu l D a
. Suy ra 2a kb , vi k l s t nhin 1 v
b
|b |a D
b 2a . V vy ta kt lun rng tt c nhng s c cn bc hai biu din thnh lin phn s n
tun hon chu k hai phn t u c dng D a 2 k , vi k l c s ln hn 1 ca 2a.
D a
D a0 ; a1 , a2 , 2a0 . Theo nh l 3 th
1| 1|
1|
| a1 | a1 | a0 D
2a0 a1 1
.
a12 1
y l tt c cc nghim cn tm.
Ta s chng minh rng s t nhin D c dng (41) nu v ch nu a1 l s chn v
1
a0 a12 1 k a1 , vi k 1, 2,...
2
(42)
a a / 2 2a1 nguyn, s a 2 1 l c ca a a / 2 2a .
2a0 a1 1
1 0 21
0
1
1
1
2
a1 1
a1 1
l nguyn suy ra
Nhng
a0
2
1
2
1
2
1
k 1, 2,... Khi
a 1 k a / 2
2
1
hon gm s lng phn t ty c th xem trong Perron [1] trang 88, Satz 3,17, ti liu dn
trang 89-90, xem thm Drittes Beispiel i vi trng hp k 3 .)
Khng kh chng minh D
a 1 k a / 2
2
1
s D 1000 tn ti ng 7 s tha mn D c th biu din thnh lin phn s chu k tun hon
gm 3 phn t. l 41,130, 269,370, 458,697,986.
nh l 5. Nu s l s t nhin 1, a1 , a2 ,..., as 1 l phn i xng trong chu k ca biu din dng
lin phn s ca
th k ca
D0 a0
1 | 1|
1 |
1
|
. . .
, th nu k hiu Pk / Qk l hi t
| a1 | a2
| as 1 | ao D
1 | 1|
1 |
. . .
ta c
| a1 | a2
| as 1
D0 a0
D Q
Ps 1 a0 D0 Ps 2
Qs 1
suy ra v
s 2
a0 Qs 2 Ps 1 Ps 2
.
Qs 1
t a a0 Qs 1k vi k 1, 2,3,... th
a Qs 2 Ps 1 Ps 2 a0 Qs 2 Ps 1 Ps 2
Qs 2 Ps 1 k
Qs 1
Qs 1
D0 a02 Qs 2 Ps 1 k
l s t nhin v 2a 1 . Lu rng
D0 l s v t
Qs 2 Ps 1 2Qs 1
P
2 v s 2 1.
Qs 1
Qs 1
Qs 1
Suy ra D a 2
a Qs 2 Ps 1 Ps 2
l s t nhin v D a .
Qs 1
Hn na Qs 2 Ps 1
a D Q
Ps 1 a D Ps 2
D a
Qs 1
D a
nn
s 2
1| 1|
1|
1 |
...
.
| a1 | a2
| as 1 | a D
Suy ra s
D a0 Qs 1k D0 a02 Qs 2 Ps 1 k
2
Qs21k 2 2a0Qs 1 Qs 2 Ps 1 k D0
vi k 1, 2,...., tha mn iu kin nh l. iu phi chng minh.
nh l 6. Vi mi s t nhin s , tn ti v hn s t nhin D m biu din
phn s c chu k cha ng s phn t.
D di dng lin
1| 1|
1|
...
th Pn Qn1 .
| a1 | a2
| an
Chng minh b . Theo (3) th Qn Qn1an Qn2 , Qn1 Qn2 an1 Qn3 ,..., Q2 a2 a1 1, Q1 a1.
Qn
1|
1|
1| 1|
an
...
V vy
. Nhng v dy a1 , a2 ,..., an i xng suy ra
Qn 1
| an 1 | an 2
| a2 | a1
Qn
1|
1|
a1
...
Qn1
| a2
| an
chng minh.
v do
Qn1
1| 1|
1 | Pn
...
Pn Qn1 .
T b ta c
1|
1|
1|
1
|
yt Qn t k
...
.
| 2k | 2 k
| 2k | Qn t k y
bng
2k .
V Qn1 Pn , ta c yt Qn t k
Do Qn yt2 Qn t k
nguyn
t 0
hiu
Pn Qn t k yt Pn 1
.
Qn Qn t k yt Pn
2P Q t k P
n
Vi
n 1
Qn t k
2 Pn t 1 . V vy vi s t nhin k v s
V vy vi t 1 , ta c
89t 44
V d ta c vi t 1, 2,... th
V vy vi t 1 th
2081 45;1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,90 .
D , vi D 10000 . T
V d. Ta c
1
2
5 1 1; 1 . Kt qu ny suy ra t
1
2
1
5 1 1 1/
2
5 1 .
Bi tp. 1. Chng minh rng mi s thc l tng ca hai s m mi s u c biu din lin phn
s vi thng s u tin = 1.
Chng minh. Trong mc 3 ta thy phn t u tin ca lin phn s = 1 khi v ch khi t t
1
(v
2
1| 1|
1
1
). Vi s thc x ta t u x x , v x 1 u .
|1 |1
2
2
1
1
Khi x u v v v 0 x x 1 ta c u 1 suy ra v x 1 , v do d v v u . T
2
2
cc bt ng thc ny ta suy ra iu phi chng minh.
nu t [t] 1/ 2 th suy ra t [t]
Ghi ch. M.Hall, Jr. [1] chng minh rng mi s thc l tng ca hai s m mi s u c biu
din lin phn s vi phn t u tin khng ln hn 4. Tuy nhin ngay c khi x tnh c
100
chnh xc ti 1/10 th mt cch tng qut ta vn cha tm c phn t u tin trong biu din
100
100
lin phn s ca n. Tht vy v ta mi ch bit 0 x 1/10 nn ta ch c th kt lun 1/ x 10
100
ngha l phn t u tin l 10 .
2. Chng minh rng khng tn ti s t nhin D m D c th biu din thnh lin phn s vi
chu k tun hon cha 6 phn t m 5 phn t u tin bng 1.
Chng minh. Gi s
lin phn s
D a0
1| 1|
... . Ta c
|1 |1
1| 1| 1| 1| 1|
1 |
. K hiu Pn / Qn l hi t th n ca
|1 |1 |1 |1 |1 | a0 D
D a0
Q a
DQ
P5 a0 D P4
5
8a
D5
5 a0 D 3
0
nn D a02
10a8 3
,
8
gi tr ca f s vi s 10
Li gii.
D a0
D a0 ; a1 , a2 ,...., as v Pk / Qk l
1| 1|
1|
1
|
...
v vy
| a1 | a
| as 1 | as a0 D
D Ps 1 as a0 D Ps 2Qs 1 as a0 D Qs 2
Pks 1 ( D a0 ) Pks 2
vi k 1, 2,3,...., m D l s v t
Qks 1 ( D a0 ) Qks 2
v DQks 1 a0 Pks 1 Pks 2 . Nhn ng thc th nht vi Pks 1 v ng
v tng qut hn v a0 as a0 ,
nn a0Qks 1 Pks 1 Qks 2
Nu s l th suy ra
(43)
Nu s chn th
(44)
D l nghim t nhin ca x 2 Dy 2 1 .
Ta chng minh iu ngc li cng ng, ngha l mi nghim t nhin ca phng trnh trn cho
ta t s v mu s ca hi t ca lin phn s D .
Tht vy gi s t v u l nghim t nhin ca x 2 Dy 2 1 . Ta c t u . t
(45)
t
1| 1|
1 |
...
u | b1 | b2
| bk 1
t'
1| 1|
1 |
b0
...
u'
| b1 | b2
| bk 2
(46)
t u ' t u t ' Du
0 t b0u u
2
2
Do t v u nguyn t cng nhau (v t Du 1) suy ra vi s nguyn l th cc ng thc sau l
ng
(48)
u ' t lu,
t ' Du lt
V vy
(49)
u ' t b0u l b0 u
t ' Du b0t , v h qu l
t D Du
u b D u ' t u D
t b0 D t '
0
D;
1| 1|
1 |
1 |
...
; do
b1 | b2
| bk 1 | b0 D
x 2 Dy 2 1
2
Gi s D a 1 , vi a l s t nhin 1 . Nh ta bit ta c
a 2 1 a; 2a . V vy nu
Pk / Qk l hi t th k ca a; 2a , th theo (43), vi s 1 , ta c
Pk21 DQk21 1,
k 1,3,5,...
V d. 1. t D 2 . V D 1; 2 , ta c s 1 v do theo nh l 7 suy ra t s v mu s ca hi
t th 2n 1, n 1, 2,... to thnh nghim t nhin ca x 2 2 y 2 1 v hn na mi nghim l
1 3
nhn c theo cch ny. Hi t u tin l 1 cho nghim t nhin nh nht x 3, y 2 .
2 2
Theo nh l 9 th t s v mu s ca mi hi t th 2n 2 . n 1, 2,..., to thnh nghim t
nhin ca phng trnh x 2 2 y 2 1 v mi nghim nhn c theo cch ny. Hi t th 0 l
1/1 cho nghim t nhin nh nht ca phng trnh.
2. t D 3 . Khi
3 1;1, 2 . Ta c s 2, v theo nh l 7 th t s v mu s ca hi t th
a0
b |
b1 | b2 |
... n
| a1 | a2
| an
an 0, an 1
bn
b | b
b
b
0, an 2 n2 n 0, . . ., a1 2 ... n 0 .
an
| an 2 an
a2
an
1| 1|
1| 1|
...
= 2.
|0 |0
|0 |2
Rn a0
b |
b1 | b2 |
... n
| a1 | a2
| an
P0 a0 , Q0 1, P1 a0 a1 b1 , Q1 a1 ,
Pk Pk 1ak Pk 2bk , Qk Qk 1ak Qk 2bk , k 2,3,..., n,
Th th
Rn
Pn
v Pk 1Qk Qk 1Pk (1)k bb
1 2 ...bk vi k 1, 2,..., n .
Qn
x a0
b1 | b2 |
...
| a1 | a2
1| 12 | 32 | 52 |
...
|1 | 2 | 2 | 2
log 2
1| 12 | 22 | 32 |
...
|1 | 1 | 1 | 1
1 1 1
(1)n1 1| 12 | 32 | 52 |
(2n 3) 2 |
...
...
1 3 5
2n 1 |1 | 2 | 2 | 2
|2
v cng thc quen thuc ca Leibniz cho / 4 .
Cng thc sau cho bi cng thc
1
1 1 1
...
1 2 3
n
n 1
n 1 |
1| 12 | 22 | 32 |
...
|1 | 1 | 1 | 1
| 1
2
0 G x0 x0 1 v h qu l x1
thay cho x0
G x0 x0
1 . V vy G x1 2 . Lp li th tc ny vi x1
v c nh vy. V vy nu xn
G xn 2, n 1, 2,... Hn na x0 G x0
G xn 1 xn 1
vi n 1, 2,..., ta c xn 1 v
1 |
1 |
1 | 1|
...
.
| G x1 | G x2
| G xn1 | xn
x0 G x0
(55)
1 |
1 |
1 |
...
| G x1 | G x2 | G x2
x a0
1| 1| 1|
... ,
| a1 | a2 | a3
1|
1 |
Cng thc
phn t
2 2
Mt dng biu din khc ca s thc x thnh lin phn s nhn c vi a0 l s nguyn gn x
nht v x1 l s cho bi cng thc x a0 1/ x1 vi cc du v c chn ty thuc x a0
hay x a0 . Vi x1 xc nh ta nh ngha a1 v x2 tng t nh vy v c nh th (Hurwitz [1]).
Biu din dng ny ca 2 trng vi biu din lin phn s n 2 . Vi 3 ta c
1| 1|
3 2 ... ngha l biu din vn c dng (55). Vi 5 ta nhn li biu din lin phn
|4 |4
1| 1| 1|
s n ca 5 . Vi 7 ta c 7 3 ... , ngha l c dng (55). Nhng vi 13 ta c
|3 |6 |3
13 4
1| 1| 1| 1| 1| 1|
. . ., biu din ny khng c dng (55) v cng khng
|3 |2 |7 |3 |2 |7
a1
a0
a2 ...
a3
b2
|a |a
a
a
a0 1 2 ... a0 1 2
... .
b1
b1 | b2 |
b1 b1 b2 b1 b2 b3
0 xn 1 , vi mi n 1, 2,... .
Ta nhn c
(56)
x0 a0
an
xn
a1
a
2 ...
b1 b1 b2
b1 b2 ...bn b1 b2 ...bn
b1 b2 ...bn tng ti v hn theo n . Hn na v 0 xn 1 , cng thc (56) cho biu din ca x0 thnh
chui v hn
(57)
x0 a0
a3
a1 a2
...,
b1 b1 b2 b1 b2 b3
x0 a0
| a1 | a2
...
b1 | b2 |
CHNG 9
K HIU LEGENDRE V K HIU JACOBI
D
v cc tnh cht
p
1. K hiu Legendre
D
mod p
p
(1)
D
p 1 /2
chia p d 1. Theo nh l 15 Chng 6 ta c
bng 1 nu v ch nu D
p
Suy ra
D
ind D
,
1
p
(2)
trong ch s
c ly tng ng theo cn nguyn thy ca p . Nu D v D ' l cc s t
nhin khng chia ht cho p th t (1) suy ra cc tnh cht sau
D D'
I. Nu D D '(mod p) th
p p
T (2) suy ra nu D v D ' l cc s nguyn khng chia ht cho p th
DD '
D D '
idcDD '
v (1)idc Didc D '
(1)
p
p p
(3)
Nhng theo tnh cht II ca cc ch s (Chng 6 mc 8) ta c ind DD ' ind D ind D ' mod p 1 .
Do p l s nguyn t l ta c ind DD ' ind D ind D ' mod 2 , suy ra 1
ind DD '
DD ' D D '
. Vy ta chng minh
p p p
T theo (3) ta c
DD ' D D '
.
p p p
D
By gi ta chng minh (Sierpinski [2]) nu l s thc nh ngha bi s nguyn t l p v
p
mi s nguyn D khng chia ht cho p th n khc 0 vi t nht mt gi tr ca D v khc 1 vi t
nht mt gi tr ca D . Hn na n cng tha mn cc iu kin
D D '
1. Nu D D '(mod p) th
p p
DD ' D D '
2.
vi mi D v D ' khng chia ht cho p
p p p
Khi vi mi s nguyn D khng chia ht cho p ta c
D D
.
p p
(4)
Gi s g l cn nguyn thy ca p .
ind D
Vi mi s nguyn D khng chia ht cho p ta c D g
mod p .
D
Theo cc tnh cht 1,2 ca ta c
p
ind D
D g ind D g
p p p
(5)
g
g
p 1
p 1
t a . Do g 1 mod p , theo 1,2 ta c a
p
p
p 1
g p 1 1
, nhng theo 2
p p
1
1
1
1 1
th suy ra 0 hoc 1 . Ta khng th c 0 v nu nh vy th theo
p
p
p
p p
D D 1
D
2 (vi D ' 1 ) ta s c 0 mu thun vi gi thit khng ng nht 0
p p p
p
1
p
g
p
p 1
(nu D khng chia ht cho p ). V vy 1 v do a 1 . Nhng a l s thc v
D
1 , mu thun vi gi thit
p
D
khng ng nht 1 ( D khng chia ht cho p ). T ta phi c a 1 suy ra theo (5) th
p
D
D D
ind D
. Bi vy t (2) ta c . nh l c chng minh.
1
p
p p
D
khng
p
1
p 1 /2
1
p
III.
B Gauss.
(6)
D, 2 D,3D,...,
1
p 1 D
2
m khng vt qu p / 2 .
Chng minh. Vi k 1, 2,..., p 1 / 2 , k hiu rk l s d ca kD khi chia cho p . t
rk p / 2 v
rk nu
,...,
p, ngha l 2
p1
2
th chng u ln hn 0 v nh hn p 1 / 2 (v
p 1 hoc
p rk v rk p / 2 li suy ra
,...,
p 1
2
rk p / 2
p / 2 ). T ta suy
p 1
p 1
p 1
!
! D mod p
2
2
p 1
Cc ng d thc c suy ra t nh l Fermat nh D 1 mod p .
ta c
1 k rk mod p
(9)
p 1
2
1 1
2 ... p1/2
mod p
p 1 p 1 /2
Cc cng thc (8) v (9) kt hp vi vic
khng chia ht cho p suy ra
!D
2
(11)
p 1
2
1 1
2 ... p1/2
mod p
p
nhn
2
c khi chia cc s trong dy (6) ln lt cho p . Mt khc, v tri ca (11) ng d vi
Nhng theo nh ngha ca k th s 1 2 ... p 1/2 chnh l s cc phn d
D
D
D
D
By gi chng minh
3 . B c chng minh.
2 kD / p
Cc s k xc nh nh trn tha mn 1 k 1
. Tht vy, nu rk p / 2 th k 0 v
2 kD / p
. Nu rk p / 2 th
ra cng thc 1 k 1
1 2 ... p1/2
1
k 1
2 kD / p
. Do b Gauss dn ti
D
H qu. 1
k 1
p
2 kD / p
c bit nu D 2 . T h qu ta c
p 1 /2
2
1 vi 4k / p
k 1
p
(12)
Nu 1 k p / 4 th 0 4k / p 1 v do 4k / p 0 . ng thc k p / 4 khng th c v p l.
Vi p / 4 k p 1 / 2 ta c 1 4k / p 2 p 1 / p 2 ; h qu l 4k / p 1. T y ta suy ra
trong cc hng t ca trong cng thc (12) c p 1 2 p / 4 hng t bng 1, cc hng t cn
li bng 0. H qu l p 1 / 2 p / 4 . Nhng vi p l ta c
p 1 p p2 1
mod 2 .
2
8
4
p 1 p
p2 1
v g ( p)
th ta c
2
8
4
f 8k 1 4k 2k 2k ,
f 8k 3 4 k 1 2 k 2 k 1
f 8k 5 4k 2 2k 1 2k 1,
f 8k 7 4k 3 2k 1 2k 2,
g 8k 1 k 8k 2 ,
g 8k 3 4k 1 2k 1 ,
g 8k 5 2k 1 4k 3 ,
g 8k 7 4k 3 2k 2 ,
p2 1
mod 2 v v vy theo (12) suy ra
8
2
2
IV. (1)( p 1)/8
p
2 n !2
2 n !2
V vy
1 , suy ra theo tnh cht II ta c
p
p
2 n!
2
nn
p p
p
p suy ra n c dng
2
1 v
p
8k 1 . M
4 1 2
4
p 1 /2
a 4 mod p v do 1 . Theo II, III th 1
. T v
p p p
p
4
p 8k 3 ta c 1 , mu thun. Vy p c dng 8k 5 . Nhng v p | a 2 4 v
p
a p2 p3 ... pn suy ra p pn . V n c th chn ty nn nh l 3 c chng minh.
2
p 1 q 1
.
2
2
p, q 1, p | k ,
v l v
lp q 1 p p
lp p
lp
, suy ra , ta c 2 p, ngha l
q
2q
2
q
q 2
1
lp
lp p 1
2 p 1 suy ra
. T vi s cho trc l , l q 1 , k c th nhn cc gi tr
2
2
q
q
lp / q khng nguyn v v
lp
1, 2,..., , suy ra s cp thuc lp th nht l
q
p 1 /2
k 1
q 1 /2
l 1
lp
q . Tng t s cp thuc lp th hai l
kq
p 1 q 1
suy ra
p . Do s cp trong c hai lp l
2
2
q 1 /2
p 1 /2
p 1 q 1 lp kq
2
2
l 1 q
k 1 p
(13)
2 q p
2q 2 p q 2 2 q p / 2
p
p
p
p
p1/2
1
k 1
k pq
p1/2
1
k 1
p 1 /2
k 1
kq
p
p1/2
p1/2
k 1
1
k 1
kq p 2 1
8
p
1 2
p 1 .
8
p 1
2q 2 q q
2q
V q l nn t II, IV ta c 1 8 , kt hp vi cng thc trn ca
p p p p
p
2
p1/2
suy ra 1 k 1
p
kq
p
p 1 q 1
p q
V. 1 2 2
q p
p 1 q 1
q p
. Gauss t mnh a ra 7 li gii cho nh l ny. Bng 45
p q
li gii c trnh by t nm 1796 ti nm 1897 c tng hp bi P.Bachmann trong [2] trang
203. S li gii cho lut tng h ny ngy mt tng. Ta p dng tnh cht V cho nh l sau.
c s c dng 4k 1 th
5
p
1 . Theo V ta c 5 1 . S nguyn t
p
p khc 5 phi c dng 5k 1 hoc 5k 2 . Nu p 5k 2 th theo
I,II ta c
2
p 2 1 2
1
p
. Nhng t III th 1 v theo IV th 1 ta suy ra 1
5
5 5 5 5
5
5
c p n . Do p | N , suy ra 5 n ! 1 mod p v th
2
3
p 1 /2 p
1
. T I ta c
3
p
ra
p 1
1 . Kt hp hai ng thc ny ta c
3 3
1
3 1 3
p 1 3
p
1 2
1,
3
p p p
p
p m vi cch chn du
ta c p | 3x 2 y 2 . Li c x
p v y
p . H qu l bi v p l s nguyn t nn ta c x 2 p v
y 2 p , dn ti 3x 2 y 2 4 p . Do p | 3x 2 y 2 ta c 3x 2 y 2 pt vi t l s t nhin 4 . Nu
t 3 th 3 | y v do y 3z trong z l s t nhin.Vy p x 2 3z 2 . Nu t 2 th cc s
x, y cng tnh chn l. Trong c hai trng hp th 2 p 3x 2 y 2 u chia ht cho 4 suy ra 2 | p ,
v l. Nu t 1 ta c p 3x 2 y 2 . iu phi chng minh.
D dng chng minh rng nu s nguyn t p c dng p 3x 2 y 2 vi x, y l cc s t nhin th
p c dng p 6k 1 vi k l s t nhin. T nh l 10 Chng 5 suy ra mi s nguyn t c
dng 6k 1 c ng mt biu din dng 3x 2 y 2 vi x v y l cc s t nhin. B.Van der Pol v
P.Speziali [1] tnh mi biu din dng 3x 2 y 2 ca cc s nguyn t c dng 6k 1 khng vt
qu 10000 . c bit ta c
7 3 12 22 ,
13 3 22 12 ,
19 3 12 42 ,
31 3 32 2 2
37 3 22 52 ,
43 3 32 42 ,
61 3 2 2 7 2 ,
67 3 12 82 ,
73 3 42 52 ,
79 3 52 22 ,
97 3 42 7 2.
2 p 4 l tng ca ba trng phng. Tnh cht ny suy trc tip t nh l 5 v ng nht thc
2 3x 2 y 2 3x 2 2 xy y 2 3x 2 2 xy y 2 4 xy
4
Ta ch ng thc
2 3x 2 y 2 3x 2 2 xy y 2 3x 2 2 xy y 2 4 xy .
2
Do vi x 1, y 2 ta c
2 74 34 54 84 ,
2 72 32 52 82
V vi x 2, y 1 ta c
2 134 154 74 84 ,
2 132 152 72 82
2 3x 2 y 2 x y x y 2 x ,
2
2 3x 2 y 2 x y x y 2 x ,
2
2 72 34 14 24 ,
2 7 32 12 22
V vi x 2, y 1 ta c
2 132 34 14 44 ,
2 13 32 12 42
D r
I, . K hiu a 2 l bnh phng ln nht l c s ca r . Ta c r ka 2 vi k 1 hoc
p p
k l tch ca cc s nguyn t khc nhau, ngha l k q1 q2 ... qs vi q1 q2 . . . qs . Hn na v
2
D ka 2 k a 2 k a k
r p , ta c qs p . T II ta c
. S ny bng
p p p p p p p
q1 q2 qs
1
q1
1 hoc bng ... . Nu q1 2 th c tnh da vo tnh cht IV. Nu
p p p
p
p
q
q1 2 th gi tr ca vi q v p l cc s nguyn t l v q p c tnh da vo tnh cht
p
p 1 q 1
q p
D
1
2 2 . Bi vy vic tnh ton cc k hiu Legendre quy v vic
p q
p
D'
tnh cc k hiu
vi q l s nguyn t l nh hn p . Do sau mt s hu hn php rt
p
V v ta c
D
. Qu trnh ny c bt tin v phi s dng ti php
p
gn ta c th tnh c gi tr ca k hiu
phn tch thnh tha s nguyn t. trnh vn ny Jacobi a ra mt k hiu tng qut
hn. Ta s tm hiu k hn trong mc tip theo.
4. K hiu Jacobi v cc tnh cht
D
Jacobi nh ngha k hiu cho cc s l P 1 v s nguyn D nguyn t cng nhau vi P
P
1 2
nh sau: nu P q1 q2 ... qss l phn tch thnh tha s nguyn t ca P (cc tha s u l) th
1
D
D D D
... ,
P q1 q2
qs
(14)
D
trong v phi ca (14) phi bng
qi
D
cng khng c nghim, ng thc 1 khng suy ra rng D l thng d bc hai ca P , v d
P
2 2 2
2
1 1 1 v ng d thc x 2 mod15 l khng gii c v phng
15 3 5
trnh x 2 2 mod 3 v nghim. K hiu Jacobi cng c 5 tnh cht tng t k hiu Legendre.
Trc khi chng minh chng ta lu (14) c th vit thnh dng
D D D D
... ,
P q1 q2 qs
(15)
D D'
Tnh cht I. Nu D D ' mod P th
.
P P
Chng minh. Theo (15) ta c
D D D D
... ,
P q1 q2 qs
(16)
D D'
D D'
vi i 1, 2,..., s , suy ra theo (16) th .
P P
qi qi
k hiu Legendre th
DD ' D D '
Tnh cht II.
vi mi s nguyn D v D ' khng chia ht cho P .
P P P
...
P q1 q2 qs
1
H qu trc tip ca tnh cht II l 1 .
P
P 1 /2
1
Tnh cht III. 1
.
P
... s
1 1 1 1
2
2
2
...
P
q
q
q
1 2 s
(17)
P 1
2
q 1
q1 1 q2 1
... s
2
2
2
q 1
q 1 q 1
P 1
2k 1 2 ... s . Suy ra
2
2
2
2
2
P2 1 /8 .
Tnh cht IV. 1
P
Chng minh. Theo (15) v tnh cht IV ca cc k hiu Legendre ta c
2 2 2 2
...
P q1 q2 qs
(18)
q 1
q1 1 q2 1
... s
8
8
8
q 1 1 q 1 1... q 1 1
2
1
2
2
2
s
chng t mi hiu q12 1, q22 1,..., qs2 1 u chia ht cho 8. Suy ra tch ca hai trong s chng u
chia ht cho 64.
q2 1
q 2 1 q22 1
P2 1
8k 1
... s
V vy P 2 64k 1 q12 1 q22 1 ... qs2 1 v v
8
8
8
8
suy ra 1
P 2 1
8
q 2 1
q12 1 q22 1
... s
8
8
8
P 1 Q 1
P Q
.
2
2 vi mi cp s l nguyn t cng nhau P, Q 1 .
Q P
Tnh cht V.
Chng minh. t Q r1 r2 ... rt trong r1 , r2 ,..., rt khng cn l cc s nguyn t l phn bit. Theo
(15), tnh cht II v tnh cht V ca k hiu Legendre ta c
(19)
s t
qi 1 r j 1
P Q s t qi rj
2
2
1
j
1
Q P i 1 j 1 rj qi
Nhng
qi 1 rj 1 s qi 1
2
2
2
i 1 j 1
i 1
s
(20)
rj 1
j 1
qi 1 t rj 1 P 1 Q 1
2h . Kt hp
2
2
2
2
i 1
j 1
s
D
vi P l s l 1 v D nguyn t cng nhau vi
P
Q
P c th rt gn thnh vic tnh cc gi tr vi Q l s t nhin l.
P
phn tch thnh tha s nguyn t ca D m ch cn chia D lin tc cho 2. Theo cc tnh cht ca
P 1 P 2 1
Q
D
Q
8
k hiu Jacobi v theo cng thc ca D ta c 1 2
. V vy ch cn tnh P
P
P
vi Q, P l cc s l nguyn t cng nhau.
K hiu R l phn d ca Q khi chia cho P . Khi R l mt trong dy 1, 2,..., P 1 . S P R
cng thuc v dy ny. V vy vi s nguyn t ta c Q Pt R v Q P t 1 P R . Do tng
ca R v P R l nn mt trong hai s l l v s cn li chn. K hiu s l l P1 . Nu P1 R
(21)
vi Pn 1 . ng thc u tin trong (21) theo tnh cht I, II ca k hiu Jacobi suy ra
(22)
Q 1 P1
P P P
P 1
P 1 1
P 1 11
P 1 1
Nu 1 1 th 1 1 1 2 2 1 2 2 ; Nu 1 1 th 1 1 2 1 2 2 .
P
P
1
P 1 11
Trong mi trng hp ta u c 1 1 2 2 .
P
T tnh cht V ca k hiu Jacobi v nhn xt bnh phng ca k hiu Jacobi lun bng 1 ta c
P 1 P1 1
P1 P
2
2 suy ra theo (22) th
P
P
1
Nhng v 12 1 ta c
P 1 11 P 1 P1 1
Q P
2
2
2
2 .
P P1
P 1 1 1 P 1 P1 1 P 1 P1 1 P 1 1 P1 12
2
2
2
2
2
2
2
21
Hin nhin 1
a / 1
vi 1 1 do
P 1 1 P1 1
2
21
P 1 11 P 1 1P1 1
2
2
2
2
P 1 1P1 1
2
2
; vy ta c
P 1 1P1 1
P
Q
1 2 2 . Tng t t ng thc th hai trong (20) suy ra cng thc
P
P1
cng thc
P1 1 2 P2 1
P
P1
1
2
v c tip tc nh th. ng thc p
P1
P2
Pn2 1 n1 Pn1 1
Pn 3
Pn 2
2
2
2
2 . Vy
Pn1
Pn1 1 n Pn 1
Pn3
2
2
P
n2
ta thu c
Pn2
Q P
ta c cng thc
, ,....,
P P1
Pn 1
P 1 P 1
P 1 1P1 1 P1 1 2 P2 1
... n1 n n
Q
2
2
2
2
2
2
1
P
P 1 1 P1 1
l
2
2
m
Q
1 ,
P
Q
Lut Eisenstein. tnh ta s dng ng thc (21) v tm m l s tt c cc cp Pi 1 v i Pi
P
m Pi 1 v i Pi u c dng 4t 3 , sau ta thay m vo (23).
S dng lut ny ta c th tnh cc k hiu Jacobi m khng cn s dng ti cc phn tch thnh
tha s nguyn t.
641
V d. 1. S dng lut Eisenstein tnh
. ng thc (21) l
257
127 42 3 1
641
V vy m 1 do
1 suy ra 641 khng phi thng d bc hai modulo 257 .
257
65537
2. Tnh
. Ta c
274177
65537
Suy ra m 2 v vy
1.
274177
104 1 2 13
104
3
3. Tnh
ta tm c 104 1 2 13 . Do
. S 997 c
997 997 997 997
997
1
104
13
2
dng 4t 1 nn
1 . S 997 c dng 8t 5 nn
1 . V vy
.
997
997
997
997
13
tnh
ta xt dy ng thc 13 0 997 13, 997 76 13 9, 13 2 9 5, 9 2 5 1.
997
Trong dy ny khng c cp Pi 1 , i Pi no m hai phn t u c dng 4t 3 .
13
104
Vy m 0 suy ra
1 v ta c
1 .
997
997
CHNG 10
CC S MERSENNE V CC S FERMAT
1. Mt s tnh cht ca cc s Mersenne
Cc s Mersenne M n 2n 1 c tm hiu trong Chng 4 mc 5. nh l 5 Chng 5 ni
rng mt s chn l s hon ho khi v ch khi n c dng 2n 1 M n vi n l s t nhin v M n l s
nguyn t Mersenne. y l l do khin cc s nguyn t Mersenne c quan tm. Hn na s
nguyn t ln nht c bit hin nay cng l s Mersenne.
Trong Chng 4 mc 5 ta bit nu s Mersenne M n l s nguyn t th n cng l s nguyn t,
tuy nhin iu ngc li khng ng chng hn M11 23 89 .
D dng chng minh mt s t nhin m l s Mersenne khi v ch khi m 1 khng c c s
nguyn t l. Golomb [1] lu rng t nhn xt ny ta c th xy dng mt phng php tm
tt c cc s Mersenne tng t phng php sng Eratosthenes. By gi ta chng minh mt nh
l m trong mt s trng hp gip ta quyt nh c mt s Mersenne l hp s hay khng.
nh l 1. Nu q l s nguyn t c dng 8k 7 th q | M q 1 /2 .
2
q 1 /2
mod q .
q
Nu q l s nguyn t c dng 8k 7 th theo tnh cht 4 ca k hiu Legendre (Chng 9 mc 1)
Chng minh. T cng thc trong Chng 9 ta c nu q l s nguyn t th 2
2
q
ta c 1 . H qu l 2
q 1 /2
7
Bng php quy np n gin ta c 24 k 3 8 k 1 . Tht vy 2 8 2 v nu 24 k 3 8 k 1 th
24 k 13 24 8 k 1 8 k 2 . Do nu q 8k 7 7 th 2 q 1/2 1 8k 7 q suy ra nu q
l s nguyn t c dng 8k 7 7 th M q 1 /2 l hp s chia ht cho q . Ta c h qu
H qu. Nu s nguyn t n 3 c dng 4k 3 v q 2n 1 l s nguyn t th M n l hp s chia
ht cho q .
Bng cch ny ta xc nh c cc s Mersenne sau y u l hp s, cc c s nguyn t ca
chng cng c tm ra c th
q 1 / 2 4k
17 | M 8 , 41| M 20 , 89 | M 44 , 97 | M 48 .
Ta cha bit s Mersenne no l hp s vi ch s nguyn t v khng phi tch ca cc s nguyn
t phn bit. Ta cng cha chng minh c c tn ti v hn cc s Mersenne khng c c s
chnh phng hay khng.
1
1
M1 M 2 x M 3 x 2 ... .
th
1
x
1
2
x
2
un
a n bn
,
a b
vn a n b n
n n
n
un 3 32 ...,
1 3
5
n
vn 2 1 3 32 ...
5
3
V vy vi mi s t nhin k , l ta c
q | uq 3 q 1 /2
V
(8)
q | vq 2
1
uq
1 3
2 3
1 3
q 1 /2
k 0
q k
3
2k 1
M p | 22
p 2
s p 1
n1
n1
22 sn1 22 sn
n
22
v22n 22
n
. Nhng t (4) vi k 2 ta c v2n1 v22n 22
. V vy
n1
(10)
p1
22 s p 1 v2 p1
T (10) v (9) ta c
(11)
M p | v2 p1
p 1
Suy ra theo (3) vi k 2
(12)
M p | u2 p
p
K hiu q l c s nguyn t ty ca M p . V p l nn s M p 2 1 khng chia ht cho 3 , ta
p
c q 3 . Do q | M p v cng thc (12) suy ra q | u2 p do theo b 1 ta c q | 2 .
p 1 /2
1 .
p 1
theo tnh cht 1 ca k hiu Legendre (Chng 9 mc 1) ta c 1 . Theo tnh cht 5 k
3 3
3
p 3
p 1 /2
1 mod p suy ra
1 suy ra 1 . H qu l 3
3 p
p
hiu Legendre ta c
p | 3 p 1 /2 1 .
q M p l s nguyn t. V p 2 ta c 8 | 2 p q 1 . V vy q 8t 7 vi s nguyn t 0 . Ta c
v2 p v22p1 4 22
p1
q | v2 p v22p1 4
v2 p vq 6uq vq 2 6 uq 1 4
dy s1 4, sk sk21 2, k 2,3,..
ta c s
102
k 2
27
ngha l phn t th 10 l s10 c hn 250 ch s. S s100 c hn 10 ch s. V vy s dng
(16)
r1 4; rk 1 rk2 2
vi
k 1, 2,...
(17)
M p | sk rk
k 1, 2,...
vi
2
th M p | rk 2 rk 1 nn ta nhn c M p | sk 1 rk 1 . Cng thc (17) c chng minh.
m
s t nhin 1 . Gi s s a 1 vi s t nhin m 1 l s nguyn t. Nu m c c s l k 1
th n kl suy ra al 1| al
1 a m 1 v v k 1 s a m 1 l hp s. H qu l nu a m 1 (vi
p 2n1 k 1 , vi k l s t nhin.
n1
2
2
2
Chng minh. V p | a 1 ta c p | a 1; p | a 1 l khng th v nu p | 2 , th p 2 , mu
n
2
thun v t p | a 1 suy ra
n
p, a 1
n1
2
p | a 1 . V p | a 1 nn theo nh l 9 chng 6 ta c | 2n 1 . Khng th c | 2n v ta khng
2
n 1
c p | a 1 . T y suy ra 2 v theo nh l Fermat nh p | a p 1 1 suy ra | p 1 ngha l
n
phn t ca dy 2 1, 2 1, 2 1, 2 1, 2
(c 19729 ch s) l phn t th 5 ca dy.
2
22
22
22
22
n 5, 6, 7, 8, 9,10,11, 12,13,14, 15,16, 1 7, 18,19, 21, 23, 25, 26,27, 29,30, 32, 36,
38, 39, 42, 52, 55, 58, 62, 63, 66, 71, 73, 75, 77, 81,91, 93, 99,117,125, 144,147,150,
201, 205, 207, 215, 226, 228, 250, 255, 267, 268, 275, 284, 287, 298, 316, 329, 334,
398, 416, 452,544,556, 637, 692, 744, 931,1551,1945, 20232089, 2456, 3310, 4724,
6537, 6835,9428, 9448, 23471
(Keller [1], [2], [3]). S Fermat ln nht l hp s c tm ra l F23471 . S ny c c s nguyn
23473
5 1 . S cc ch s ca F23471 l ln hn 107064 . Tnh hung tng t c trnh by
t 2
trong mc 3 v tnh chia ht cng c thc hin theo cch .
kim tra Fn c chia ht cho m hay khng u tin ta k hiu t l s d nhn c khi chia s
nguyn t cho m . Ta nh ngha dy rk k 1, 2,..., bi iu kin
r1 22 ,
rk 1 rk2 ,
k 1, 2,...
m
Tuy nhin ta bit 24 s nguyn t c dng 3 2 1 ng vi
m 1, 3, 7,13, 15, 25, 39,55, 75,85, 127, 1947,3313, 4687,5947, 13165, 23473
m
Vi mi s t nhin k 3061 ta bit t nht mt s t nhin m m k 2 1 l s nguyn t. Vi
k 3061 th k 2m 1 l hp s vi mi m 17008 (Robinson [2], Cormackand Williams [1],
Baillie, Cormackand Williams [1], Jaeschke [1], Keller [1]). Mt khc c th chng minh tn ti v
m
hn cc s t nhin k m k 2 1 l hp s vi m 1, 2,... (bi tp 3). Vi n 39 v n 207 ta
c 3 2n 2 1| Fn . Vi n 5, 23, 73,125,1945, 23471 ta c 5 2n 2 1| Fn v do 5 2n3 1| Fn vi
Chng minh. u tin ta chng minh rng nu m l s t nhin 3 th 2m 1 khng phi bnh
2
phng mt s t nhin. Tht vy nu 2m 1 = n , vi n l s t nhin th n l v > 1 hn na > 3
m
2
v n 3 suy ra m 3 mu thun vi gi thit. Do 2 n 1 n 1 n 1 v vy
n1
2
n
Chng minh. Vi mi s nguyn n 0 ta c n 1 2 suy ra 2 | 2
2n
n1
v h qu l
2n
2
2
22 1| 22 1 v v m 2 1| 2 1 suy ra m | 22 1 vy h qu l m | 2m 2.
n1
(18)
2s 2t 1
25 2t1
1 ta suy ra s k 2n 1
chia ht cho 641 . Nhng s ny ln hn 641 nn n l hp s. By gi xt trng hp n chia ht
6
n
26 t
cho 26 ngha l n 2 t vi t 1, 2,... Theo (18) ta c k 2 1 2 1 mod p . Nhng
n
theo (18) ta c k 2 1 2
n
4. Tm tt c cc s nguyn t c dng n 1 vi n l s t nhin v khng c qu 300000 ch s.
n
Li gii. Ch c 3 s tha mn. l 11 1 2, 22 1 5, 44 1 257 . Tht vy nu n 1 vi n
k
l s t nhin l s nguyn t th n khng c c s l 1 v do n 2 vi k l s t nhin.
s
Nhng khi nn 1 22 1 suy ra k khng c c s l 1 v do k 2 vi s l s nguyn
0 . V vy nn 1 F2s s . Do vi s 0 ta nhn c F1 5 , vi s 1 l F3 257 , vi s 2 v
k
616
ch s.
616
nhiu hn 10 ch s. Vy nu khng tn ti s nguyn t c dng nn 1 vi n 2 th tn ti v
hn s Fermat l hp s.
n
2
6. Chng minh rng trong cc s 2 3, n 1, 2,..., , c v hn hp s.
n
22
2k 1
3 26l 2 3 4 2
k 1
22
3 2l
k 1
22
ta u c
22 k 3l 1
vi
l s t nhin. V vy
3 7 do n l hp s.
2
7. Chng minh rng tt c cc s 2 5, n 1, 2,..., u l hp s.
n
Fn 1 /2
1.
Gi s Fn | 3
Fn 1 /2
2
k
ca Fn . K hiu l cp ca 3 mod p . V p | 3Fn 1 1 suy ra | Fn 1 22 . Nu 2 th 2
n
k
2
vi k l s nguyn khng m 2n . H qu l 2 | 2
do p | 3 1, p | 3
Fn 1 /2
1 nn v p | Fn ta c p | 3
n1
Fn 1 /2
Fn 1 / 2 do | Fn 1 / 2 v v vy
1 suy ra p | 2 vy p 2 . iu ny l v l
2
v p | Fn v Fn l. Vy 22 . Nhng ta bit | p 1 suy ra p 2 k 1 vi k l s t nhin.
n
p 1 /2
1 .
3 p
p 1
ta c 1 suy ra theo tnh cht 5 ca k hiu Legendre th 1 v h qu l
3 3
p 3
3
p 1 /2
p 1 /2
1 . iu phi chng minh.
1 mod p . Vy p | 3
1 do 3
p
n
Xt s t nhin n . S Fn 22 1 c dng 12k 5 v vi mi s t nhin n ta c 2 2m v d
n
m
dng chng minh bng quy np 4 4 mod12
vi mi m 1, 2,... v h qu l
Fn 1 /2
1 . nh l c chng minh.
r1 3,
rk 1 rk2 ,
k 1, 2,...
k 1
n
Bng quy np ta chng minh c Fn | 32 rk vi mi k 1, 2,... V vy vi k 2 ta c
Fn | 3
F n 1 /2
r2n . T y suy ra 3
Fn 1 /2
1 ng d vi r2n 1mod Fn .
215
1.
1 u c dng 216 k 1 vi k l s t
15
16
nhin. H qu l p 2 1 F4 . V F4 l s nguyn t nn theo nh l 5 ta c F4 | 32 1 . V vy
Li gii. Theo nh l 4 th cc c s nguyn t ca 12
215
16
nguyn t nh nht ca 12
15
215
15
15
15
1 , hn na s ny F4 v v vy n l hp s.
2
Ta cha bit c tn ti v hn hp s c dng 12 1 vi n 1, 2,..., hay l trong s c v hn
cc s nguyn t hay khng.
n
CHNG 11
BIU DIN CC S T NHIN THNH TNG CC LY THA BC k KHNG M
1. Tng ca hai bnh phng
nh l 1. S t nhin n l tng ca hai bnh phng khi v ch khi trong phn tch thnh tha s
nguyn t ca n th cc s nguyn t c dng 4k 3 u c s m l.
B . Mi s nguyn t l p l c s ca tng hai bnh phng nguyn t cng nhau u c dng
4k 1 .
Chng minh b . Gi s a, b l 2 s nguyn nguyn t cng nhau v s nguyn t l p tha
p 1/2
2
mn p | a 2 b2 . Th th a 1
a, b 1 ,
b p 1 mod p . Nhng
a p 1 b p 1 1 mod p ; h qu l
p 1 / 2
p 1/2
b p 1 mod p ; suy ra a p 1 1
p 1 /2
1 mod p , m p 2 suy ra
p1 /2
1 vy
chn nn p c dng 4k 1 .
n a 2 b2
(1)
(2)
l s t nhin. Gi s s m ca p trong
2
1
2
1
1
2
chng minh iu kin ch rng khng gim tng qut c th gi s n 1 . Ta c 1 1 0 .
Gi s (2) l phn tch thnh tha s nguyn t ca n . K hiu m l s t nhin nh nht m bnh
2
phng ca n l c s ca n . Khi n m k , vi k bng 1 hoc l tch ca cc s nguyn t
khc nhau m khng c s no c dng 4k 3 . V 2 12 12 v theo nh l 9 Chng 5 th cc s
nguyn t ny l tng ca hai bnh phng.
2
2
T ng thc a b
t nhin m mi s l tng hai bnh phng th cng l tng ca hai bnh phng. H qu l k l
2
2
2
tng hai bnh phng. Do k u v , suy ra n m k mu mv .
1 l
s n 1
m m1
2
mm1
n lm1 l1m . Nhng p phi c s m l trong phn tch thnh tha s nguyn t ca
2
v tri ca ng thc v do theo nh l 1 th v tri khng th phn tch thnh tng hai bnh
phng nh trong v phi. Mu thun suy ra h qu c chng minh.
E.Landau [1] chng minh rng nu f x k hiu s cc s t nhin x l tng ca hai bnh
phng th f x :
x
tin ti mt gii hn dng hu hn khi x tng v hn.
log x
l l1 l2
2
2
2
th lm m1m2 mm2l1 mm1l2 .
Lu nu
m m1 m2
2
2
2
Mt khc lm a b suy ra
l a b
m m m
k 2 1 a 2kb k 2 1 b 2ka
l
r
s a, b dng v a b . Vi mi s t nhin k ta c
k 2 1
k 2 1
k 2 1 a 2ka 2
2 . R rng ak k 2 1 a / k 2 1 tng theo k . H qu l tn ti v hn
r 2
k 1 k 1
3. Gi s m l s t nhin. Tm s t nhin n c t nht m biu din thnh tng hai bnh phng
t nhin.
2
2
2
2
Li gii. t n a , vi a 3 1 4 1 ... m 2 1 . S a / k 1 l t nhin vi mi
k 3, 4,..., m 2 . H qu l cc s ak
k 2 1
2ka
a; nk 2
(k 3, 4,..., m 2) cng l s t nhin.
2
k 1
k 1
CHNG 11. BIU DIN CC S T NHIN THNH TNG CC LY THA BC k KHNG M | 241
2
k 2 1 2ka
k 2 1
a 2
a
a,
Nhng ta c ng thc a 2
.
Nu
k
k 2 1
k 1 k 1
2
bk
2ka
k 2 1
ta c
k 2 1 2
k 2 2k 1
2
2
2
a
a 0 vi
n a ak bk vi k 3, 4,..., m 2 . Nhng ta li c ak bk
k 2 1
k 2 1
2a
3, 4,..., m 2 v ak a 2
suy ra a3 a4 ... am2 .
k 1
2
n x2 y 2
(3)
2
th n x v n y 2 , suy ra x n , y n . V vy ch cn thay cc gi tr ca m | x | khng
vt qu
4k 1 th ta c p 8 .
Lp lun trn suy ra vi mi s t nhin n ta c n 4 n .
Bi tp 3 mc 1 suy ra khng c chn trn ca n .
By gi ta tnh tng
T n 1 2 ... n
(4)
0 x2 y 2 n
(5)
Ta chia cc nghim ca (5) thnh cc lp m hai nghim thuc cng mt lp khi v ch khi cc gi
tr x l bng nhau. Ta tnh s nghim trong mi lp. Nu x 0 th theo (5) y c th nhn cc gi
tr nguyn m y 2 n , ngha l y n . C 2 n kh nng nh vy. Nu x k 0 th theo (5)
2
ta phi c k 2 n ; do k n v y 2 n k 2 , suy ra y n k 2 . C 1 2 n k s nh
2 n 2 1 2 n k 2
k 1
4 n 4 n k 2
k 1
do
n
T n 4 n k 2
k 0
(6)
V vy chng hn vi n 100 ta c
1
cha cc im b ph bi hnh vung ng vi cc im
2
ca hnh trn C . V 1/ 2 l khong cch ln nht gia mt im nm trong hnh vung din tch
n
1
Mt khc din tch ca hnh trn C2 vi tm 0, 0 v bn knh n
l nh hn P , nn
2
2
P n
. V vy t ng thc P 1 T n suy ra
2
(7)
1
1
n
1 T n n
1
2
2
CHNG 11. BIU DIN CC S T NHIN THNH TNG CC LY THA BC k KHNG M | 243
Lu 2 5 v vi mi s t nhin n, 0
1
1 1 n . V vy
2
1
1
n
1 n 2 n 2 1 n 6 n
2
1
1
n
1 n 2 n 2 1 n 6 n
2
T n
6
n
n
(8)
1 2 ... n
din thnh tng hai bnh phng. Tng t theo (6) ta tnh c T 400 1256 suy ra
T 400 / 400 3.14 v T 1000 3148 suy ra T 1000 /1000 3.148 . Theo (6) T n c th tnh
vi mi n (cc tnh ton c th rt di), v t (8) ta c phng php tnh vi sai s cho trc.
T (8) ta c T n n 6 n vi mi s t nhin n .
Nm 1906 ti (Sierpinski) s dng phng php ca Voronoi ch ra tn ti hng s A tha
mn T n n A 3 n (Sierpinski [1]). Kt qu mnh hn c tm ra bi Van der Corput v
nhng ngi khc. Kt qu tt nht ti nay c trong Ivic [1].
trn ta tnh s im nguyn cha trong hnh trn tm 0, 0 . Nm 1957, H.Steinhaus [1] t
ra bi tp sau: chng minh rng vi mi s t nhin n th lun tn ti hnh trn cha ng n im
1
Th th x1 2
y1 x2 2
3
y2 .
3
2
y1 y2
3
2
2
y1 y2 0 , v do y2 y1 y2 y1 3 0 .
3
2
0 v y1 v y2 l cc s nguyn, h qu l y2 y1 0 . Suy ra x1 x2 v y1 y2
3
mu thun vi gi thit cc im ny l phn bit.
Nhng y2 y1
u 2 v 3 w 5 th u v w 0 , v hnh cu c tm l
2, 3, 5 vi bn knh 3 cha t
nht mt im nguyn. T hai nhn xt ny chng minh c quy v trng hp hnh trn trn
mt phng. J.Browkin chng minh vi mi s t nhin n th lun tn ti hnh lp phng
(trong khng gian ba chiu) m cha ng n im nguyn.
A.Schinzel [7] chng minh rng vi mi s t nhin n th lun tn ti hnh trn m trn bin ca
n c ng n im nguyn. C th nu n l, ngha l n 2k 1 , vi k l s nguyn khng m th
1
k
hnh trn vi tm , 0 v bn knh 5 / 3 c tnh cht yu cu. Nu n chn, ngha l n 2k , vi
3
1
k l s t nhin th hnh trn vi tm , 0 v bn knh 5 k 1/2 / 2 c tnh cht yu cu.
2
T.Kulikowski [1] chng minh vi mi s t nhin n th lun tn ti hnh cu trong khng gian
ba chiu m trn bin ca n cha ng n im nguyn. ng ta cng m rng nh l ny cho cc
hnh cu chiu cao.
Cc im hu t (ngha l cc im c ta l cc s hu t) trn bin ca hnh trn cng
c nghin cu. Tn ti ng trn m khng cha im hu t no chng hn x 2 y 2 3 . C
y 2
2
4 ch i
x2 y 2
a 2 b2 r 2 th vi mi s hu t t im x, y vi x
2at b 1 t 2
1 t2
, y
a 1 t 2 2bt
1 t2
l im
hu t v x 2 y 2 r 2 .
Vy vi mt ng trn cho trc th ch c cc kh nng sau: n khng cha im hu t no;
hoc cha ng mt im hu t; hoc cha ng hai im hu t; hoc cha v hn im hu t.
C th chng minh rng trong trng hp cui th tp hp cc im hu t tr mt trn ng
trn, ngha l vi mi cung ca ng trn th u c t nht mt im hu t no .
CHNG 11. BIU DIN CC S T NHIN THNH TNG CC LY THA BC k KHNG M | 245
l r
Chng minh. iu kin c tha mn vi tp th nht bao gm tt c cc im c dng , ,
m s
cc phn s l ti gin v t s nguyn, mu s t nhin, chng tha mn l m r s . Tp th
hai l cc im cn li.
C th chng minh tp hp cc im hu t trong khng gian ba chiu c th chia thnh ba phn
m mi phn ch c giao hu hn vi mi ng thng song song vi cc trc ta . Mnh cho
tp hp tt c cc im trong khng gian ba chiu tng ng vi gi thuyt continuum (xem
Sierpinski [13] v [22] trang 397).
3. Tng ca hai bnh phng cc s t nhin
nh l 2. S t nhin n l tng ca hai bnh phng cc s t nhin khi v ch khi mi c s
nguyn t c dng 4k 3 ca n c ly tha chn trong phn tch thnh tha s nguyn t ca n v
hoc l 2 c ly tha l trong phn tch hoc l n c t nht mt c s nguyn t c dng 4k 1 .
Chng minh. Gi s tn ti s t nhin l tng hai bnh phng cc s t nhin v c tnh cht: s
khng c c s nguyn t c dng 4k 1 , v trong phn tch thnh tha s nguyn t ca s
th 2 c ly tha chn 0 . Gi s n l s t nhin nh nht c cc tnh cht ny.
V n l tng hai bnh phng cc s t nhin nn theo nh l 1 tt c cc c s nguyn t ca n
m c dng 4k 3 th c ly tha chn trong phn tch thnh tha s nguyn t ca n . H qu l
n 22k m2 vi m l s t nhin l v s nguyn k 0 . V vy ta c th vit 22k m2 a 2 b2 , vi
a, b l cc s t nhin.
Nu k 0 th v tri ca ng thc ny chia ht cho 4, suy ra a, b cng chn, ngha l
a 2a1, b 2b1, v vy 22( k 1) m2 a12 b12 m, mu thun vi nh ngha ca n . Do k 0 v
2 k 1
mod p , v l.
2
c hoc n 2m hoc n 2 m l , vi 0 hoc 1 v l l tch cc c s nguyn t c dng
2
2
2
2
l v d chn. Khi n1n2 a b (c d ) ad bc ac bd vi ac bd l v do
2
0 . V vy n1n2 l tng ca hai bnh phng cc s t nhin. Vy l l tng hai bnh phng cc s
2
2
t nhin, ngha l l a b suy ra m2l ma mb v 2m2l ma mb ma mb v
2
2
2
ma mb 0 (v a khc b do l a b l). Vy mi s n l tng hai bnh phng cc s t
nhin. iu kin c chng minh.
nh l 2 c chng minh.
2
T nh l 2 suy ra cc s n l tng ca hai bnh phng cc s t nhin khi v ch khi n c t
nht mt c s nguyn t c dng 4k 1 . Hoc ni cch khc s t nhin n l cnh huyn ca
mt tam gic Pythagoras khi v ch khi n c t nht mt c s nguyn t c dng 4k 1 . Xem
thm h qu bi tp 3 mc 1.
Bi tp. 1. Chng minh rng s t nhin n l tng hai bnh phng cc s t nhin khc nhau khi
v ch khi (i) cc s nguyn t c dng 4k 3 xut hin trong phn tch thnh tha s nguyn t
ca n u c ly tha chn; (ii) s n c t nht mt c s nguyn t c dng 4k 1 .
Chng minh. S cn thit ca iu kin (i) suy ra t nh l 1. Gi s s t nhin n khng tha
2
2
mn iu kin (ii) ngha l n khng c c s nguyn t dng 4k 1 . Suy ra nu n a b vi
cc s t nhin khc nhau a, b th vi d a, b ta c n d 2 a12 b12 . Vi a da1 , d bd1 v
a1 , b1 l cc s nguyn t cng nhau v phn bit. S a12 b12 khng c c s nguyn t c dng
4k 1 v do v a1 b1 1 nn lp lun tng t trong chng minh nh l 2 ta suy ra s
chn, mu thun v a1 , b1 1 .
2
2
By gi gi s s t nhin n tha mn cc iu kin (i), (ii) th theo nh l 2 ta c n a b vi
a, b l cc s t nhin. Nu a b th n 2a 2 v v n tha mn (ii) nn n c c s c dng
2
2
2
4k 1 do a l cnh huyn ca tam gic Pythagoras. Ngha l a c d vi c, d l cc s t
2
2
nhin. R rng c d v nu c d th a 2c m
2 l s v t nn suy ra v l. Vy
n 2a c d c d vi c d 0 v c d c d (v d l s t nhin). H qu l n l tng
2
CHNG 11. BIU DIN CC S T NHIN THNH TNG CC LY THA BC k KHNG M | 247
d 2b ; v d l c s ca s l a b nn n cng l. Ta c d | a v d | b ,m a, b 1 suy ra d 1 .
Vy a b, a b 1 . iu kin c chng minh.
4. Tng ca ba bnh phng
l
nh l 3. S t nhin n l tng ca 3 bnh phng ch khi n khng c dng 4 8k 7 , cc s
nguyn k , l 0 .
l
Chng minh. Gi s tn ti s t nhin c dng 4 8k 7 , cc s nguyn k , l 0 , l tng ba bnh
l
2
2
2
phng. K hiu n l s nh nht nh vy. Khi ta c n 4 8k 7 a b c vi cc s
t 1
2
2
2
nguyn. Vy 4 8k 7 a1 b1 c1 , mu thun vi nh ngha ca n . Do cc s t nhin
l
khng c dng 4 8k 7 , k , l l cc s t nhin khng m, khng th l tng ca 3 bnh phng
t a tb t c ,
2
2
2
cui cng suy ra 4k 2a1 2b1 2c1 . Suy ra khng c s no c dng 2n , n 1, 2... l tng
2
4
3
4
3
n
1 T3 n n
1
3
2
3
2
4
T bt ng thc ny suy ra vi mi s t nhin n ta c c lng T3 n n n 10n, suy ra
3
lim
T3 n
1.
4
n n
3
4 l x 1
1 l
.
8 4 x 1 . Ta c x f ( x) 8
l o
1 l
4 x 1 s cc s k 0 l
8
CHNG 11. BIU DIN CC S T NHIN THNH TNG CC LY THA BC k KHNG M | 249
H qu l x f ( x)
log x /log 4
l 0
Nhng
4 l x 1
8 do x f ( x)
log x /log 4
l 0
log x
4 l x 1
a
1 , 0 a 1 .
8
log 4
4 l x x
x f ( x) 1
f ( x) 5
suy ra ta c lim
v do lim
.
T
x
8
6
x
6
x
6
l 0
5
f x x
6 v chng minh c
M.C.Charkrabarti [1] nghin cu hm g x
log x
Hn na cc gi tr ca g x tr mt trong khong 0,
1
log8
1
.
log 8
Bi tp. 1. Chng minh rng 130 khng phi tng ba bnh phng dng.
2
2
2
Chng minh. Gi s 130 a b c vi a, b, c l cc s t nhin. Khng gim tng qut c th
2
2
2
gi s a b c . Suy ra a 1 1 130 3a . Nn 43 a 128 v do 7 a 11. Nhng
130 72 81 34 ,130 82 66 2.3.11, 130 92 49 72 ,130 102 30 2.3.5,130 112 9 32
v theo cc phn tch thnh tha s nguyn t ca cc s 81,66,49,30,9 th khng c s no tha
mn iu kin nh l 2 nn chng khng l tng ca hai bnh phng cc s t nhin. Vy 130
khng phi tng ba bnh phng cc s t nhin.
Ghi ch. D dng chng minh rng 130 l s t nhin nh nht c dng 2 8k 1 khng phi tng
ba bnh phng cc s t nhin.
2. S dng nh l Gauss chng minh rng s t nhin l tng ba bnh phng cc s hu t khi v
ch khi n l tng ba bnh phng cc s nguyn.
Chng minh. Gi s s t nhin n l tng ba bnh phng cc s hu t th quy ng cc s hu
2
2
2
2
t thnh cc phn s c chung mu s, ta c th vit m n a b c vi a, b, c l cc s
l
r
nguyn. Nu n 4 8k 7 vi k , l nguyn 0 th t m 2 2s 1 , s v r l cc s nguyn
2
k r
khng m ta c m n 4 8t 7 vi k r v t l cc s nguyn khng m. Nhng theo nh l 3
l
2
2
2
2
th iu ny v l v m n a b c . H qu l n khng c dng 4 8k 7 vi cc s nguyn
2 x 1 2 y 1 2 z 1
2
7.
l
Chng minh. Gi s t l s nguyn khng m ty . S 4t 2 khng c dng 4 8k 7 vi k , l l
x a b, y a b . Vy 4t 2 a b a b 4c 2 nn 2t 11 a 2 b2 2c 2 vi a, b, c l cc
s nguyn. iu phi chng minh.
2
2
2
2
2
2
2
5. T nh l Gauss suy ra mi s t nhin s c dng a b c hoc a b 2c vi a, b, c
nguyn.
Chng minh. Nu mt s t nhin khng phi tng ca 3 bnh phng th theo nh l Gauss n c
l
s dng 4 8k 7 vi k , l l cc s nguyn khng m no . Nhng theo bi tp 4 th ta li c
8k 7 x 2 y 2 2 z 2 vi x, y, z l cc s nguyn. V vy 4l 8k 7 2l x 2l y 2 2l z do
2
2
2
2
s ban u c dng a b 2c , a, b, c nguyn.
2
2
2
8. Chng minh tn ti v hn s nguyn t c dng a b c 1 vi a, b, c l cc s t nhin.
a, b, c v vy p a 2 b2 c2 1.
9. Tm v d chng t tch ca hai s m mi s l tng ba bnh phng khng nht thit l tng ba
bnh phng..
CHNG 11. BIU DIN CC S T NHIN THNH TNG CC LY THA BC k KHNG M | 251
r 0,1, 2,3, 4,5,6,7. Ta thy r l tng ca nhiu nht l 7 bnh phng cc s 1, do n l tng
ca nhiu nht l 10 bnh phng cc s t nhin l. C v hn cc s t nhin khng phi tng
ca t hn 10 bnh phng cc s t nhin l (bi tp 12).
Ghi ch. Kt qu m ta va chng minh c gi l nh l T. nh l ny suy ra mi s t nhin
c dng 8k 3 vi k l s nguyn khng m u l tng ca ba bnh phng l. Tht vy theo
nh l T th nu k 0 ta c
8k 3 n12 n22 ... ns2 ,
(*)
2
vi s t nhin s 10, n1 , n2 ,..., ns l. V vy ta c ni 1 mod vi i 1, 2,.., s v theo (*) th
2k 3 , k l s nguyn khng m. Ta c n2 k 3 nk
y 2 z 2 x 2 3z 2 x 2 y 2 y 2 3z 2 x 2 y 2 z 2 z 2 3x 2 3 y 2 .
3
12. Chng minh rng tn ti v hn cc s t nhin khng th biu din thnh tng ca t hn 10
bnh phng l.
Chng minh. Cc s c dng 72k 42 vi k 0,1, 2,.. c tnh cht . Tht vy gi s
n 72k 42 l s t nhin l tng ca s 10 bnh phng l. Do bnh phng l 1 (mod 8) nn
ta c n s mod8 suy ra v n 72t 42 2 mod8 nn s 2 mod8 . Vy s 2 .
H qu l n l tng ca hai bnh phng. Nhng iu ny l khng th v n 3 24t 14 =
n mp
Vi m l s t nhin v
(11)
n a 2 b2 c 2 d 2 ,
a0 a mod p , bo b mod p ,
(12)
c0 c mod p , d0 d mod p
a0 p / 2, b0 p / 2, c0 p / 2, d0 p / 2
(13)
2
2
2
2
2
2
2
2
ra a0 b0 c0 d0 a b c d 0 mod p . V vy theo nh ngha ca n v (13) suy ra
m p
(14)
1 m p .
(15)
(16)
c1 c mod m
a1 m / 2, b1 m / 2,
(17)
c1 m / 2, d1 m2 .
T (16) ta c a12 b12 c12 d12 a 2 b2 c2 d 2 (mod m) v suy ra theo (11) v (10) th
(18)
| a1 || b1 || c1 || d1 | m / 2
(19)
m 2k ,
(20)
a k1k , b k2 k , c k3k , d k4 k , vi k1 , k2 , k3 , k4 l.
l m.
CHNG 11. BIU DIN CC S T NHIN THNH TNG CC LY THA BC k KHNG M | 253
vi t1 , t2 , t3 , t4 l cc s nguyn.
2
Nu cc s t1 , t2 , t3 , t4 u chia ht cho p th p lp v do p l , v l v l l s t nhin v theo
(21) v (14) th l p . Cng thc (24) cho ta biu din ca s lp thnh tng ca bn bnh phng
m trong c s khng chia ht cho p . T nh ngha ca n suy ra n lp v do theo (10) th
mp lp suy ra m l mu thun vi (21). V vy t gi thit m 1 dn ti mu thun. Suy ra
m 1 v ta c iu phi chng minh.
B 2. Mi s nguyn t u l tng ca bn bnh phng.
2
2
2
2
Chng minh b 2. Ta c 2 1 1 0 0 do khng gim tng qut gi s p l s nguyn
t l. Theo B 1 th ta ch cn chng minh p l c s ca mt tng bn bnh phng cc s
nguyn m trong c t nht mt s khng chia ht cho p .
p 1
1 0 ,1 1 ,...,1
2
2
p 1
cho p l khc nhau v ta bit theo Chng 5 mc 5 th cc s 02 ,12 ,...,
khi chia cho p
2
s cho cc s d khc nhau. Tng t cc s sau khi chia cho p cng cho cc s d khc nhau
2
(26)
p 1
02 , 12 ,...,
p 1
2
hai dy l 2 1
p 1. V l. Vy tn ti phn t 1 x thuc dy (25) c cng s d khi
2
n a 2 b2 c 2 d 2 .
(27)
a b c 3z ,
(28)
3 a b c
2
a b c
ab
a b
2
c 6
,
2
2
2
2
2
2
2
Suy ra 3 a b c a b c 2 k c 6 y , m theo (28) suy ra 3 | k c do k c 3t
2
n d 2 2 y 2 3z 2 6t 2 .
Bi tp. 1. T nh l 4 chng minh mi s t nhin chia ht cho 8 l tng ca 8 bnh phng l.
Chng minh, Nu n l s t nhin th theo nh l 4 suy ra tn ti 4 s nguyn a, b, c, d tha mn
n 1 a2 b2 c2 d 2 v
8n (2a 1)2 (2a 1)2 (2b 1)2 (2b 1) 2 (2c 1) 2 (2c 1) 2 (2d 1) 2 (2d 1) 2
2. Chng minh rng khng tn ti s t nhin chia ht cho 8 l tng ca t hn 8 bnh phng l.
CHNG 11. BIU DIN CC S T NHIN THNH TNG CC LY THA BC k KHNG M | 255
h 1 v
m 2 2k 1 . T y suy ra a, b, c, d
u chn. V vy
h 1
h
suy ra 4 m l S 4 mu thun vi nh ngha ca h . Vy ta chng minh cc s 4 m vi m
l S 4 . Nu k 4t 2 th n 32t 17 v v n 17 ta c t 1 v do t u 1 vi u l s nguyn
0. V vy n 32 u 1 17 22 8u 6 52 suy ra n l S 4 . Nu k 4t 3 th n 32t 25
22 8t 6 12 . Vy ta c iu kin trong trng hp n 8k 1 .
Gi s n 8k 3 . Do n 3 v n 11 nn ta c k 2 v do k t 2 vi t l s nguyn khng
2
m. Ta c n 8 t 2 3 8t 3 4 suy ra theo nh l Gauss th 8t 3 l tng bnh phng ba
s l v suy ra n l S 4 . Trng hp n 8k 3 c chng minh.
Tip theo gi s n 8k 5 . Ta xt bn trng hp k 4t , k 4t 1, k 4t 2, k 4t 3 . Nu
k 4t th n 32t 5 v v n 5 ta c t 0, do t u 1 vi u l s nguyn khng m. Do
n 32t 29
n 29
nn ta c t 0 v do t u 1 vi u 0 suy ra
n 32 u 1 29 2 8u 3 72 , nn n l S 4 . Trng hp n 8k 5 c chng minh.
v v
h
Vy nu m 4k 1 v k chn th n 4 m l S 4 .
Nu m 4k 1 vi k l, ngha l k 2t 1 , th m 8t 5 l S 4 vi m 5 v m 29 . Nhng
h
h
v v n 4 .6 v n 4 .14, ta c t 2 do t u 2 vi u l s nguyn khng m. V vy
m 8 u 2 6 8u 6 42 m 8u 6 l S3 suy ra m l S 4 nn n 4h m cng l S 4 . Vy ta
h
chng minh c nu m 4k 2, th n 4 m l S 4 .
Tng hp cc kt qu ny suy ra nu n chn khng c dng 4h.2, 4h.6, 4h.14 vi h 0,1, 2,.., th n
l S 4 . Kt hp vi kt qu trn ta c nh l 5 c chng minh.
2
H qu. Bnh phng mt s t nhin 1 ngoi tr 3 u l tng bnh phng bn s t nhin.
Bi tp. Khng s dng nh l Gauss hy chng minh rng mi s hu t dng u l tng bnh
phng ca bn hu t dng.
Chng minh. K hiu r l s hu t dng, r m / l , vi l v m l cc s t nhin.
CHNG 11. BIU DIN CC S T NHIN THNH TNG CC LY THA BC k KHNG M | 257
r = l / m a / m 2 b / m 2 c / m 2 d / m 2
2
2
2
suy ra r l tng bnh phng ca 4 s t nhin. Nu lm a b c vi a, b, c l cc s t nhin
2
2
th r l / m a / m b / 3m 3c / 5m 4c / 5m . Nu lm a b vi a, b l cc s t
2
2
2
nhin th r lm a / m b / 3m 2b / 3m 2b / 3m . Cui cng nu lm a vi a l s
2
t nhin th r l / m 4 a / 2m .
2
khng phi
S3 . Mt khc 3 12 12 12 , 9 12 22 22 , 11 = 11 11 32 ,17= 22 22 32 ,
h 0, 1, 2,... V vy t nh l 5 suy ra
nh l 6. S t nhin n l tng bnh phng ca ba hoc bn s t nhin khi v ch khi n khng
h
phi 1,5 v 4 .2 vi h 0,1, 2...
T y ta c h qu
H qu. S t nhin l n l tng bnh phng ca ba hoc bn s t nhin khi v ch khi n khng
phi 1 hoc 5.
H qu ny c s dng trong chng minh nh l di y
2
nh l 7 (Hurwitz [2]). Tt c cc s t nhin n m n khng phi tng bnh phng ca ba s t
h
h
nhin l cc s n 2 v n 2 .5 vi h 0,1, 2...
Chng minh. Trong mc 4 ta chng minh nu k khng phi S3 th 4k cng khng phi S3 .
h
h
2
Nhng v 1 v 5 khng phi S3 nn cc s 4 v 4 .5 , h =0, 1, 2, cng khng phi S3 . Vy cn
h
h
2
phi chng minh nu n l s t nhin 2 v 2 .5 vi h 0, 1, 2 ..., th n l S3 .
h
h
Gi s n l s t nhin tha mn n 2 v n 2 .5 vi h 0, 1, 2,...
s
Gi s l ly tha ln nht m 2 l c s ca n . Ta c n 2 m vi m l. Hn na theo gi thit
ca n, m phi khc 1 v 5. T h qu ca nh l 6 suy ra m l tng bnh phng ca ba hoc bn
2
2
2
2
s t nhin, m a b c d vi a, b, c l cc s t nhin v d l s nguyn khng m. V vy
m2 a 2 b 2 c 2 d 2 a 2 b 2 c 2 d 2 2 ac bd
2
2 ad bc a
2
b 2 c 2 d 2 2 ad bc 2 ac bd
2
2
2
2
2
V m l nn t m a b c d suy ra trong cc s a, b, c, d c hoc mt hoc ba s l l, cc
2
2
2
2
s cn li chn. V vy a b c d l v khc 0 . V a, b, c l cc s t nhin, ac bd v ad
bc cng l cc s t nhin.
S5 . By gi vn cn li cc s 1,2,3,4,6,7,9,10,12,15,18 v 33.
D dng chng minh cc s ny khng phi S5 . Chng hn gi s 33 l S5 ngha l 33=
a 2 b2 c2 d 2 + e 2 vi a, b, c, d , e l cc s t nhin a b c d e . V vy a 2 4 33 5a 2
2
do 6 a 29 suy ra 3 a 5 ngha l a 3 hoc 4 hoc 5. Trong trng hp a 3 s
33 a 2 24 4 .6 l S 4 mu thun vi nh l 5. Nu a 4 th s 33 a 2 17 l S 4 mu thun vi
2
nh l 5. Nu a 5 th 33 a 8 4.2 mu thun vi inh l 5. Ta c
CHNG 11. BIU DIN CC S T NHIN THNH TNG CC LY THA BC k KHNG M | 259
m 5 m 15
a2 , a3 ,..., am c th bng 2.
V vy c bn kh nng: (1) khng c s no 2 v do n 4 m 1 m 3 ; (2) mt s bng 2
khi n 2.4 m 2 m 6 ; (3) ba s bng 2 do n 3.4 (m 3) m 9 ; (4) ba trong s cc
s a2 , a3 ,..., am bng 2 khi n 4.4 m 4 m 12 . Vy ta ch cn xt trng hp a1 3 . Khi
n 9 a22 a32 ... am2 . Nu a2 3 th n 18 m 2 mu thun vi gi thit n m 13. H
2
qu l a2 2 . Nu a2 1 th a3 a4 ... am 1 do n 3 + m 1 m 8 . Nu a2 2 v trong
2
2
2
cc s a2 , a3 ,.., am c hai hoc nhiu hn cc s bng 2 th n 3 2 2 m 3 = m 14 mu
2
2
thun vi gi thit n m 13 . V vy a3 a4 .. am 1 suy ra m 3 2 m 2 m 11 . Do
n m 13 ) v n m 5 33 . Theo nh l 8 suy ra s n m 5 l S5 do s
n n m 5 m 5 .12 l S m . Kt hp cc kt qu ny ta nhn c
nh l 9 (Pall [1]). Nu m l s t nhin 6 th tt c cc s nguyn dng khng phi tng bnh
phng ca m s t nhin l cc s 1, 2, 3, , m 1 , m 1 , m 2 , m 4, m 5, m 7, m 10, m 13 .
T cc nh l 8 v 9 suy ra nu m l s t nhin 5 th mi s t nhin ln u l tng bnh
phng ca m s t nhin. iu ny khng ng vi m 1, 2, 3, 4 v tn ti v hn s t nhin m
tt c cc s u
2
1. khng phi bnh phng mt s t nhin (chng hn cc s n 1 vi n 1, 2, ...),
2. khng phi S 2 (chng hn cc s 4k 3 vi k 0, 1, 2...),
Vy n l S1 , S2 , S3 v S 4 . Nu i 4 v i m th ta c n 13k 33 v n m 13 do n l S i
2
2
3. Chng minh rng tt c cc s t nhin n m n khng phi S5 l 1,2,3 v tt c cc s t nhin
2
n m n khng phi S 6 l 1,2,4. Chng minh suy trc tip t nh l 8 v 9.
k 1 k 1
k k
k
. Nu k chia ht cho 4 th k 1 1 . Vy ta chng minh
2 2
4 4
c iu kin . nh l 10 c chng minh.
2
p 1 p 1
p
. Mt h qu khc l nu mt s t nhin l khng phi bnh phng
2 2
2
nguyn t l l ch c ng mt biu din thnh hiu hai bnh phng cc s t nhin m bnh
2
p2 1 p2 1
phng ca cc s cng c tnh cht ny. Ta c biu din p
. Nhng
2 2
mi hp s l khng l bnh phng mt s nguyn t l th c t nht hai biu din nh vy. D
dng chng minh trong s cc s chia ht cho 4 th ch c cc s c dng 4 p hoc 4 p 2 vi p l s
nguyn t 2 l c ng mt biu din dng ny.
2
CHNG 11. BIU DIN CC S T NHIN THNH TNG CC LY THA BC k KHNG M | 261
din l 22 m1 22 mk 2k 1
2
2
2 mk
2k 1 , k 1, 2, ..., m
2
c n x y x 2 xy y 2
vi xy 0 . Nhng v x y 0 suy ra x y 1 v ta c
x y 2 ta phi c p x y v x y xy 1 suy ra x y v xy 1 tc l x y 1 v
p 2 . Vy 2 l s nguyn t duy nht l tng ca hai lp phng cc s t nhin.
2
ta c p a b a 2 ab b2 suy ra a b =1 v p a 2 ab b2 = 3b b 1 1. T y suy ra nu
s nguyn t p l hiu ca hai lp phng cc s t nhin th p c dng p 3b b 1 1 vi b
l s t nhin. Mt khc nu p c dng th p b 1 b3 . V vy cc s nguyn t c dng
3
z1 z2 ...zm
z z ...z
xk , bk 1 2 m yk vi k 1, 2, ...., m .
zk
zk
xi , zi x j , z j =1 ta c
xi x j v zi z j v l.
Tng t nu ai b j th xi / zi y j / z j m xi , zi y j , z j 1 nn ta c v l.
Vy ta nhn c m cch biu din khc nhau s n thnh tng hai lp phng. nh l 11 c
chng minh.
nh l 12. K hiu n l s t nhin khng phi lp phng mt s t nhin v cng khng phi hai
ln mt lp phng mt s t nhin. Nu n l tng ca hai lp phng cc s hu t th n c v hn
cch biu din nh vy.
3
Chng minh. K hiu r l s nguyn ln nht m r l c s ca n . Th th n r a vi a l s
t nhin khng chia ht cho bt k lp phng mt s t nhin 1 no. Theo gi thit a khng
th bng 1 hoc 2. Gi s n l tng hai lp phng cc s hu t. Ta quy ng cc phn s vi
z 0 . Vi mi nghim nh vy th ta c
l u v
um vm
2
suy ra lm2
. V vy s t nhin lm l tng hai lp phng cc
m t t
t t
s hu t v n khng l lp phng ca s hu t hay l hai ln lp phng mt s hu t bi v
nu ngc li th r l / m s l lp phng mt s hu t hoc hai ln lp phng mt s hu t,
mu thun vi gi thit.
2
Vy theo nh l 12 suy ra s lm c v hn cch biu din thnh tng hai lp phng cc s hu
2
3
t, suy ra s r lm / m cng c tnh cht . H qu c chng minh.
x3 y 3 z 3
s3 a 2 3b2
CHNG 11. BIU DIN CC S T NHIN THNH TNG CC LY THA BC k KHNG M | 263
s 2 3 2 , a 3 9 2 , b 3 2 3 3 ,
(31)
Vi cc s , tha mn iu kin
mod 2 ,
(32)
,3 1
(33)
3B 2 A3 9 AB 2 3 3 A2 B 3B3 ,
3
a, b ( 2 9 2 , 3 a 2 2 ) = 2 9 2 , 2 2 = 8 2 , 2 2 1
v s l. Gi s cc s nguyn a, b, s tha mn (30) v a, b =1 v s l. chng minh b ta
tm cc s nguyn , tha mn (31) v (32).
Lu mi c s nguyn t ca s u c dng 6k 1 . Tht vy nu p s th v s l, p 3 . Nu
Vy ab p 3/2
t 3 p6 s3 p3 a 2 3b2 c 2 3d 2 ac 3bd 3 ad bc .
2
(34)
Xt tch
ad bc ad bc ad bc
2
(35)
a 2 3b 2 d 2 b 2 c 2 3d 2
t 3 p 3d 2 b 2 p 3 p 3 t 3d 2 b 2 .
p3 c 2 3d 2 v
c, d 1 .
V vy
p, c p, d 1
a, b 1 . Vy ch c mt trong hai s
v do p a v p b , mu thun vi
ngoc cui cng v phi l chia ht cho p 3 . Hn na v tri ca (34) chia ht cho p 6 suy ra s cn
li trong du ngoc ca v phi cng thc (34) chia ht cho p 3 .
Do vi la chn du thch hp th
(36)
ac 3bd
ad 3bc
v v
3
p
p3
t 3 u 2 3v2
2 , 2 tha mn (32) m
t 22 322 , u 23 9 2 22 , v 3 22 2 323.
Ta vit 1 2 312 ,
2 1 21. Khi
x y 2u,
x y 2w .
V vy
(39)
x u w , y u w.
2u u 2 3w2 z 3 .
2
2
Nu u,3 1 th v u w (mod2) ta c 2u, u 3w 1 do
(41)
vi s l s l v
2u t 3 , u 2 3w2 s3 ,
u, v =1.
18v 3v 2 w2 z 3 ,
2
2
suy ra v 3v w (mod2) v 3v, w 1 ta c 18v,3v w 1 do
CHNG 11. BIU DIN CC S T NHIN THNH TNG CC LY THA BC k KHNG M | 265
18v t 3 , 3v2 w2 s3 ,
(43)
| Q |
3
1
3
1 3 2
2
1
t | v | | u | | x y | 0 v x y xyz xyz mu thun vi gi thit v
9
27
3
9
9
3
3
13. Gi s nh l 13 sai. Khi tn ti cc s hu t u, v khc 0 tha mn u v 1 v
x u v / u v , y 1/ u v l cc s hu t tha mn 3x2 1 4 y3 . Nu x 1 v y 1 th
u v 1 , u v = 1 , suy ra u 0 hoc v 0 , mu thun.
2. Chng minh rng phng trnh x3 y3 z 3 1 c v hn nghim t nhin x, y, z .
Li gii. Suy trc tip t ng thc Gerardin: 9n4 9n3 1 9n4 3n 1, n 1, 2,...
3
a , 3 b , 3 c l cc s v t v
a3b 3c.
Li gii. a 2, b 16, c 54 .
11. Tng ca ba lp phng
Trong mc 9 ta lu rng khng c s nguyn c dng 9k 4 m l tng ca ba (hoc t hn)
cc lp phng. Mt khc ta cha bit c phi mi s nguyn khng c dng 9k 4 (vi k
nguyn) u l tng ca ba lp phng hay khng. iu ny ng vi mi s nguyn
n, 30 n 30 , nhng ta cha bit cch no biu din 30 thnh tng ca ba lp phng v cha
bit mt biu din nh th c tn ti hay khng. V.L.Gardiner, R.B.Lazarus v P.R.Stein [1] tm
ra nghim ca phng trnh x3 y3 z 3 k vi 0 k 1000 v cc s nguyn x, y, z, tha
mn 0 x y 216 , 1 . H cng chng minh phng trnh ny khng c nghim vi k=30, 33,
39, 42, 52, 74, 75, 84 v vi k 12, 1 th tn ti duy nht nghim z 11 , y 10 , x 7 . Kt qu
ny khng ch ra rng khi no th phng trnh ny c nghim nguyn x, y, z m c t nht hai s
16
4 5 9
2 3
3 4 6
3 4
4 2 6
4 9
4 3 6
3 3
Tht vy, ly x 3 t 2 3 t 5 , y 3t 6 t 2 3 t 3 t 1 , z 2 3 t + 2 3 t - 3 t 1 .
m
B.Segre [1] (trng hp t 2 cho bi Niewiadomski [1]).
3
1
r suy ra u 6r / 3r v3 1 . H qu l 3 1 u 2 1 ,
2
3
2
s t v 3u 1 u 1 suy ra z 1 . Do x 0 v y 0 . Nhng
hu t. V v 3 3r / 2 nn ta c v3
x3 y 3 z 3 s t t z z 3 s 3 3 s 2 z 2 t 3 s z t 2
3
2
2
2
2
2
2
3,
v 3 s z 3s 1 u suy ra 3 s z t s do
x3 y3 z 3 3 s z t 2 3s 1 u t 2 =
CHNG 11. BIU DIN CC S T NHIN THNH TNG CC LY THA BC k KHNG M | 267
s 3 1 u
3 1 u 2
s3
3 1 u 1 u 2
v3 1 u
3 1 u 2
v3 1 u
r
3 1 u
Do v c th chn l mt s hu t bt k nh hn 3 3r v gn 3 3r nn u (v do su z ) c
th nh ty . Suy ra phng trnh c v hn nghim hu t dng.
nh l 14 c chng minh.
3
2 17 36
Vi r 3, v 1 cng thc ny suy ra 3 + .
15 75 25
nh l 14 c hai h qu sau y
H qu 1. Vi mi s t nhin n th x3 y3 z 3 nt 3 c v hn nghim t nhin x, y, z ,t m
x, y, z, t 1 .
H qu 2. Vi mi s t nhin s 3 mi s hu t dng c v hn cch biu din thnh tng lp
phng ca s s hu t dng.
Nu trong chng minh nh l 14 ta chn v gn v ln hn
3r th u 0, 1 u 0 , 1 u 2 0 ,
2
do s 0, z 0 , t 0 , y 0 , x 0 . T y ta c nh l: mi s hu t dng u c v
3
3
hn cch biu din di dng x3 y 3 z 3 vi x, y, z l cc s hu t dng. p dng vi r t
khi r , t l cc s hu t dng ta c
u2
a b c d 0
11t 6u 173, u1 20t 11u 315 cng tha mn phng trnh. Chng hn do t 0 v u 0 tha
3
3
3
3
mn phng trnh nn t1 173, u1 315 cng th v hn na 186 329 - 176 - 332 =1.
n 1, 2,... c bit vi n 1 ta c 2 93 13 83 63 .
3
3
3
2
Nu g=3 th gi thuyt C c suy ra t 3 6n 1 1 6n 1 6n vi n 1,2.... .
3
43 43 63 73 = 1.43 383 583 633 = 1.43 373 633 673 1 . Gn y J.A.Gabowicz [1]
chng minh rng phng trnh ny c v hn nghim t nhin.
Mt khc t ng thc 6n3 1 13 6n2 6n3 1 1 vi n 1, 2,... d dng chng minh
3
3n
3
3
3
Phng trnh ny cn c cc nghim khng nhn c t ng thc ny chng hn 235 - 3 - 69 2333 = 2.6833 6503 3533 23 2 .
x3 y3 z 3 t 3 v g= x3 y3 z 3 t 3 u c v hn nghim t nhin x, y, z, t .
3
3
Chng minh. Cc s g = a b vi b a l cc s t nhin ty tha mn tnh cht yu cu v
(Schinzel v Sierpinski [2] trang 26-27). D dng chng minh rng mi s nguyn u c v hn
c nghim l cc s t nhin phn bit x1, x2 ,..., xm , y1, y2 ,..., yn . R rng phng trnh khng c
nghim nh vy vi n m 1 . nh l 13 suy ra phng trnh cng khng c nghim khi
m 1, n 2 . Ta chng minh nh l sau y
nh l 16. Phng trnh (44) vi n , m l cc s t nhin n m l c nghim t nhin phn bit
x1, x2 ,..., xm , y1, y2 ,..., yn khi v ch khi khng xy ra trng hp m n 1 v m 1, n 2
(Sierpinski [24]).
Ta ch cn chng minh iu kin .
B . Vi mi s t nhin n 2 th lun tn ti s t nhin m lp phng ca n l tng ca n
lp phng dng phn bit.
3
3
3
3
3
3
3
3
3
Chng minh b . Cc cng thc 6 3 4 5 v 13 5 7 9 11 chng minh b
trong trng hp n 3 v n 4 . Gi s b ng vi s t nhin n 2 . Tn ti cc s t nhin
a1 a2 ... an a0 tha mn a03 a13 a23 ... an3 . V vy
6a0
CHNG 11. BIU DIN CC S T NHIN THNH TNG CC LY THA BC k KHNG M | 269
93 103 13 113 ,
73 83 13 53 93 ,
Hn na a1b1 a1b2 ... a1bn a2b0 a3b0 ... amb0. suy ra m n 1 thuc S.
Ta lu nu tp S cha 4,5 th theo tnh cht trn suy ra S cha mi s t nhin 7 . Tht vy, v
4,5 thuc S nn 4+4-1=7, 5+4-1=8, 5+5-1=9 thuc S, theo quy np suy ra nu m thuc S th
m 3k vi k 1,2... cng thuc S (v m 3k m 3 k 1 4 1 ). H qu l S cha mi s c
dng 7 3k , 8 3k , 9 3k vi k 0, 1, 2,..., ngha l mi s t nhin 7 . Vy S cha mi s t
nhin 3 . nh l 17 c chng minh.
C mt s s t nhin c th biu din thnh tng ca hai trng phng theo hai cch. Chng hn
1334 1344 = 594 1584 . Tuy nhin ta cha bit s t nhin no c nhiu hn hai biu din nh vy
4
4
4
4
4
4
(khng tnh cc hon v). ng thc sau y ng 8 9 17 3 13 16 . Lu rng ng
thc sau y suy ra mi s hu t l tng ca bn trng phng hu t:
15. nh l Waring
Nm 1770 Waring t ra nh l sau m khng km theo chng minh: vi mi ly tha s tn
ti s t nhin k m mi s t nhin n l tng ca k ly tha khng m bc s .
nh l ny c chng minh bi D.Hilbert nm 1909. Chng minh s cp ca nh l Waring
c trnh by bi Yu.V.Linnik [2] v da trn tng ca L.Schnirelman. Chng minh ny c
trong cun sch ca A.Ya.Khinchin [1]. Vi s 1 nh l Waring hin nhin ng. Nu s 2 nh l
4 (Lagrange) cho khng nh vi k 4 . Vi s 3 Waring nhn xt rng c th chn k bng 9,
ngha l mi s t nhin u l tng ca 9 (hoc t hn) cc lp phng dng. Mi ti nm 1909
A.Wieferich mi chng minh iu ny l ng. Vi s 4 Waring ch ra rng k 19 . Kt qu ny
c chng minh gn y (theo cch khng s cp) bi R.Balasubramanian, F.Dress v
J.M.Deshonilles [1]. Ta s trnh by chng minh s cp rng k c th chn l 50 (xem nh l 18).
Vi mi s t nhin s k hiu g s l s t nhin nh nht k m mi s t nhin u l tng ca
3 s
s 2 2 ,
2
s
s 1,2,...
t
(46)
3 s
n 2 1 .
2
s
R rng n l s t nhin v v x x ta c
(47)
n 3s .
CHNG 11. BIU DIN CC S T NHIN THNH TNG CC LY THA BC k KHNG M | 271
g s k l r k l
(49)
Vi
n 2s k l .
(50)
3 s
3 s
V vy n 2s k , v theo cng thc (46) th n 2s ta nhn c k < ngha l
2
2
3 s
k 1 .
2
(51)
s
T (50) ta c l n 2 k v do
k l k n 2s k n 2s 1 k .
(52)
9
2
suy ra (45). Nu s 2 t (45) suy ra g 2 2 2 4 2 2 v do g 2 4 . Nhng ta
4
27
3
bit g 2 4 v nu s 3 th t (45) suy ra g s 2 2 9 .
8
Tn ti cc s t nhin (chng hn 23) khng th biu din thnh tng ca 8 lp phng khng
m. Nh cp trn, Wieferich chng minh g 3 9 .
81
4
Nu s 4 th (45) suy ra g 4 2 2 19 .
16
Theo (46) th tn ti s cc t nhin (v d 79) khng th biu din thnh tng ca 18 trng
phng khng m. Blasubramanian, Dress v Deshonilles chng minh g 4 19 .
Nu s 5, t (45) suy ra g 5 37 . J.R.Chen [1] chng minh g 5 37 .
3 s
l.E.Dickson [4],[5] (xem Pillai [3]) chng minh cng thc g s 2s 2 ng vi
2
6 s 400 (tht ra u ny cng ng vi s 5 ). K.Mahler [1] chng minh cng thc trn l
ng vi mi s ln s v R.M.Stemmler [1] kim tra vi 400< s 200000 .
Vi mi s t nhin s k hiu G s l s t nhin nh nht k m mi s t nhin ln (ngha
l tt c cc s tr ra nhiu nht l hu hn trng hp) u biu din c thnh tng ca k ly
tha khng m bc s . Ta chng minh c G(2) 4, G(3) 7, G(4) 16, G(5) 21, G(6) 31
(Davenport [1] v Vaughan [1],[2]). Bt ng thc G(3) 7 c chng minh bi Yu.V.Linnik [1]
nm 1942 v c lm n gin hn bi G.L.Waton [1], xem thm McCurley [1].
din cc s 6b2 ,6c 2 ,6d 2 di dng tng t thnh tng ca 12 trng phng. T y suy ra
n 6m l tng ca 48 trng phng. Do ta chng minh c mi s t nhin chia ht cho 6
4
u l tng ca 48 trng phng. Mi s t nhin khng ln hn 95 u c dng 2 k r vi
0 k 5, 0 r 15 v do l tng ca 20 trng phng. Gi s s t nhin n ln hn 95. Khi
n 6m r vi m 15 v 0 r 5 . Cc s m, m 2, m 13 dng v do vi r 0, 1, 2, ..., 5
4
4
4
4
4
4
4
ta c n 6m , n 6m 1 , n 6m 1 1 , n 6 m 13 3 , n 6 m 2 2 , n 6 m 2 1 + 2
s
Vi s l s t nhin v tng v tri ly trn 2 dy 1, 2 ,..., s cc phn t nhn gi tr 0 v 1. V
s
vy vi x1 x2 ... xs 1 suy ra mi s nguyn chia ht cho s !2 u l tng ca 2 s ly tha bc
CHNG 12
MT S BI TON CA L THUYT CNG TNH CA CC S
1. Phn hoch dng tng
Leibmiz, Bernoulli v sau l Euler l nhng ngi u tin nghin cu bi ton tnh s g n tt c
cc biu din s t nhin n cho trc thnh tng ca cc s t nhin khng tng. Bi ton ny
c bit n vi tn gi l bi ton phn hoch dng tng. Sau y l 10 gi tr u tin ca hm
s g : g1 1 , g 2 2 , g3 3 , g 4 5 , g5 7 , g6 11 , g7 15 , g8 22 , g9 30 , g10 42 . Mac
Mahon tnh c g100 1905692292 , g200 3972999029388 . C th chng minh g n chnh l
h s ca khai trin dng chui
g n x n vi x 1 .
n
n 1
n 1 1 x
1 x 1 h x
n
n1
n1
ta c
ln x n . Ta c ln hn vi mi n 1, 2, ...
2 n 1
1
x
n 1
n1
n 1
n
k 1 k
n
p1
ng 2 1 / p biu din nh vy vi cc hng t l 1,2,, p 1 . V d vi p 5 ta c
0 1 4 2 3 1 2 3 4 mod 5 ,
1 1 2 4 1 2 3 mod 5 ,
2 2 3 4 1 2 4 mod 5 ,
3 3 1 2 1 3 4 mod 5 ,
4 4 1 3 2 3 4 mod 5 .
274 | Phn hoch dng tng. Biu din thnh tng ca n hng t khng m
n k 1
k
. Tht vy ta c F1,k 1 .
k
k
n k 1
ng vi mi k 1, 2,.... . Khi ta c
k
.... 1.
k k 1 n 2
1
n k n k 1 n k 1
.
k k k 1
Ta li c
n k n k 1 n k 2
n n
... .
k k k 1
1 0
Suy ra
n k
n k 1
, suy ra cng thc Fn,k
(vi k 1, 2,... ) ng vi mi n .
k
k
T Fn1,k
n k 1 n k 1
.
n 1 k
vy ng bng
i 1
i 1
vi cc s 1,2,, 2n nn
a b 1 2 ... 2n n 2n 1 . V vy b 4 n 5n 3
i 1
i 1
i 1
nhng
1
n n 2 1 . Trng hp n 1 l tm thng. Vi n 2 th khng tn ti ma phng tng ng.
2
Vi n 3 ta c ma phng
8
Vi n 4 ta c cc ma phng
Di y l cc v d v ma phng vi cp n 5,6,7
Tn ti duy nht (sai khc mt php quay v phn x gng mt ma phng) vi n 3 . Frenicle
ch ra 880 ma phng vi n 4 . Tn ti ma phng cp ty n 3 (Bieberbach [1]). Chng
minh sau y thuc v A.Makowski [8]. u tin ta chng minh rng t hai ma phng Qn v Qm
vi bc n v m ln lt th ta c th nhn c mt ma phng Qnm bc nm . Tht vy, ta ch cn
thay cc cha phn t i ca ma phng Qm bng ma phng nhn c t vic cng thm
276 | Ma phng
Ma phng ny (theo ngha thng thng) c to thnh t cc s 1, 2, , 25. Sau khi b i hng
u tin, hng di cng, ct u tin v ct cui cng ta nhn c cn ma phng to thnh bi
9, 10, ... , 17.
Ta cng nghin cu cc hnh vung c to thnh bi cc s t nhin m tch ca cc s trong
mi hng, mi ct v ng cho u bng nhau. Di y l mt s hnh vung nh vy
(Goodstein [1]):
a j2 a j1
a j3 a j1 ,
a jk a j1
1
a j a j1 ,
a j a j1 ,
a j a j1 ,.,
a j a j ,
a j a j , ,
khng thuc K1 v K 2 . Suy ra chng thuc k 2 lp cn li. K hiu K 3 l lp cha nhiu nht
t nhin k1 , k2 ,...., ks vi s k v
(4)
k 1 ki 1 k i
vi
i 1, 2, ..., s 1 ,
ki
ki 1
1
,
k i ! k i 1! k i !
Cng cc bt ng thc theo v ta c
i 1, 2, ...., s 1
k1
1
1
1
1
...
e .
k!
k 1! k 1! k 2 !
k s !
278 | nh l Schur v cc h qu
k
I.Schur, chng minh N k 1 3N k 1 (xem bi tp 1). V vy n k 3 1 / 2 , ng thc
1
N k k ! e , H.L.Abbott v D.Hanson [1] chng minh
24
(5)
N n m 2 N m 1 N n N m 1.
N k 1 315 k 1/5 ,
k 1, 2, 3,....
H qu 1. Nu k l s t nhin, n 2
v tp hp cc s 1, 2,.., n c chia thnh k lp th t
nht mt lp cha hai s khc nhau v tng ca chng.
i
chng minh h qu ch cn xt ai 2 , i 0, 1, 2, ..., ek ! v p dng nh l 2 vi ch rng
i
dy 2 i 0, 1, 2,... khng cha bt k cp s cng 3 phn t no. H qu ca h qu 1 l
ek !
c th thay bng ek ! 2k 1 2 .
2
a1 , a2 ,..., ar gi l dy loi A cp N ).
D dng c r 1 1, r 2 r 3 2, r 4 3 , r 5 r 6 r 7 4 .
P.Erdos v P.Turan [1] chng minh r 8 4, r 9 r 10 5, r 11 r 12 6 , r 13 7 ,
r 14 r 15 r 16 r 17 r 18 r 19 8 , r 21 r 22 r 23 9 v ch ra r (20) 8 ,
nhng iu ny khng ng v A.Makowski [2] chng minh r (20) 9 .
1 k
k
G.Szekeres t ra gi thuyt r 3 1 2 vi mi k 0, 1, 2,... . Tuy nhin gi thuyt ny
2
1c /
khng ng v F.Behrend [1] chng minh r N N
log N
vi c l hng s (Salem v
r 24 r 25 10 , r 26 ... r 29 11 , r 30 r 31 12 , r 32 ... r 35 13 ,
r 36 ... r 39 14 , r 40 15 , r 41 ... r 50 16 , r 51 r 52 r 53 17.
Mt khc K.F.Roth [1] chng minh vi C thch hp ta c r n C
lim
r n
n
n
, v vy
log log n
280 | nh l Schur v cc h qu
i 1, 2,..., k
Lk 1 1, 4, 7, ..., 3N k 2.
D thy tt c cc lp Li i 1,2,....,k 1 u khng cha hiu ca hai phn t no cha trong
chng v tt c cc lp Li i 1, 2, ..., k 1 cha ton b cc s t nhin 1, 2, , 3 N k 2 . T
nh ngha ca N k 1 suy ra N k 1 3N k 2 v do N k 1 3N k 1 .
2. Chng minh rng n k 1 2n k 1 .
Chng minh. T nh ngha ca n k suy ra cc s 1, 2, , n k 1 c th chia thnh k lp m
khng lp no cha tng ca hai phn t cha trong chng. i vi cc lp no ta b sung mt lp
khc cha cc s n k , n k 1 , n k 2 ,, 2n k . Khi ta nhn c phn hoch ca tp cc
s 1, 2, , 2n k thnh k 1 lp c tnh cht nh trn. T nh ngha ca n k 1 suy ra
n k 1 2n k 1 .
1
2
r 2.11 11 v nu r 2n n th r 2 n 4 r 2n 8 r 2n r 8 n 4 .
1 k
k
6. Chng minh rng r 3 1 2 (Erdos v Turan).
2
1 0
0
Chng minh. Chng minh quy np. Ta c r 3 1 r 1 1 2 v nu
2
theo bi tp 5 ta c
1
r 3k 1 1 r 2 3k 1 3k 1 1
2
2
2
1
1
r 3k 1 r 3k 1 2k 1
2
2
r 3k 1 2k th
2
a2 n2 a2 n1 = rn m do ak ah am al suy ra rn ak ah trong h k m 1 2n 1 , mu
thun vi nh ngha ca rn . Nu l 2n 1 (v l m nn gi tr l 2n 1 b loi b) vi k 2n 1
ta c am ak al ah suy ra v k m, ta c h l 2n v am ak a2 n2 a2 n1 rn do
rn al ah vi h l 2n , mu thun vi nh ngha ca rn . Cui cng nu l 2n 1 v k 2n 1
th a2 n 2 am al ak ah al ak a2 n a2 n = a2 n 1 , v l.
Vy ta thy dy a1 , a2 , ... c tnh cht yu cu.
S dng tin chn th tnh cht tng t c th chng minh cho cc s thc. Ngha l tn ti tp
hp X cc s thc m mi s thc dng c th biu din duy nht di dng hiu hai phn t
ca X (Picard [1], Lindenbaum [1]).
5. Cc s l khng c dng 2k p vi p nguyn t
Nm 1849 A.de Polignac [1] t ra gi thuyt rng mi s l n 1 u c dng 2k p vi k l s
t nhin v p l s nguyn t hoc l 1. Nm Erdos [10] chng minh tn ti v hn s l m gi
thuyt sai (Van de Corput [3]).
nh l 3 (Erdos [10]). Tn ti cp s cng v hn cc s l khng c dng 2k p , k = 0,1,2, p
nguyn t.
B . Mi s t nhin u tha mn t nht mt trong su ng d thc sau
Chng minh b . Nu k khng tha mn (1) hoc (2) th n khng chia ht cho 2 v 3, do n
c dng 24t r vi t l s nguyn v r l mt trong cc s 1, 5, 7, 11, 13, 17, 19, 23. Th trc tip
ta thy k tha mn (3), (3), (5), (4), (3), (3), (4), (6) tng ng.
H qu. Nu k l s nguyn khng m th t nht mt trong cc ng d thc sau ng
7 2k 1 mod 3 ,
9 2k 2 mod 5 ,
11 2k 27 mod13 ,
8 2k 1 mod 7
10 2k 23 mod17
12 2k 223 mod 241 .
2k p vi p nguyn t
Chng minh h qu. Kim tra trc tip ta nhn thy 22 1 mod 3 , 23 1 mod 7 , 24 1 mod 5 ,
28 1 mod17 , 212 1 mod13 , 212 1 mod 241 suy ra 224 1 mod 241 . T y suy ra cc ng
d thc (1), (2), (3), (4), (5), (6) suy ra (7), (8), (9), (10), (11), (12) tng ng.
Chng minh nh l. T nh l s d Trung Hoa suy ra tn ti s t nhin a tha mn cc ng
3
7
d thc a 1 mod 2 , a 1 mod3 , a 1 mod 7 , a 2 mod 5 , a 2 mod17 , a 2 mod13 ,
nguyn
p P.
Nhng
k P
1 mod P
n2
2 P 1
k P 1
0 mod p
c c
suy
ra
2
k
l
Tht vy gi s vi s t nhin n 2 ta c 2 1 2 2 p vi k , l l cc s nguyn v
n
2
k
k l 0 . Khng th xy ra trng hp l 0 v nu ngc li ta s c p 2 2 2
n
2 22
2k 1 1 v do 2n k , k 1 2n 2 suy ra 22n1 2k 1 22 n1 22 n2 = 22
n
2
nh vy 2
22 2 26
3
h
K hiu h l ly tha khng m ln nht m 2 l c s ca k l .
k
l
2
k l
2
l
k l
h
2
S k l / 2 l v 2 1 2 1 . Do p 22 n 2 2 1 2 1 2 2 1 suy ra 2
h
p nguyn t nn p 22 1 . Khi 22 2k 2l 22
h
p m
n
. Do 2 k 1 suy ra s 2l 22 2 chia
k
2 n 2
h
h
2k 2 2l 2 1 , v l v v
ht cho 4. V vy l 1 hoc 2 1 . Nu 2 1 th l 1 v do 2
n
6
2
tri chia ht cho 2 . Vy l 1, 2h 1 do 2
2k 2 22h2 1 m 2n 2 6 suy ra c ng
h
h
h
mt trong hai kh nng k 2 v 2 2 xy ra. Nu k 2 th 2 k l 1 v l v 2 1 , nu
2h 2 th k 3 v 22
2k 3 1 , m n 3 suy ra k 3 . Do n 2 , v l.
2
k
Chng minh. Nu 2 5 2 p vi k l s nguyn khng m v p l s nguyn t th
n
Vi nhng lp lun tng t trong chng minh nh l 4, R.Crocker [2] chng minh c s
tn ti v hn cc s t nhin l khng th biu din c thnh tng cc ly tha ca 2 (khng
cn phn bit) v mt s nguyn t.
2k p vi p nguyn t
CHNG 13
S NGUYN PHC
1. Chun ca s nguyn phc. Cc s lin kt
S nguyn phc (hoc s nguyn Gauss) l cc s phc a bi vi a, b l cc s nguyn. L thuyt
v cc s nguyn phc l quan trng v my l do. Th nht l v s nguyn phc l mt dng tng
qut ca cc s nguyn thng thng, do s rt c ch khi tm hiu xem cc tnh cht no ca
cc s nguyn l khng m rng c cho lp rng hn. Th hai l t vic tm hiu tnh cht ca
cc s nguyn phc ta c th trc tip suy ra mt s tnh cht ca cc s nguyn thng thng. Cc
tnh cht nh vy thng gp rt nhiu kh khn c th chng minh theo cch khc.
Cc php cng, tr, nhn ca cc s nguyn phc c s dng ging ht nh cc php ton s
hc tng ng ca cc s phc.
Bi tp. 1. Tm tt c cc biu din ca 0 thnh tng bnh phng hai s nguyn phc.
Li gii. Ta c 0 a bi b ai vi a, b l cc s nguyn ty .
2
x 4t 2 v y 4u th x yi t u 1 u t i t u 1 t u i . Nu x 4t v y 4u
2
th x yi t 1 ui u 1 t i , cui cng nu x 4t v y 4u 2 th
2
x yi t u 1 u 1 t i t u t u i .
2
3. Chng minh rng s nguyn phc x yi l tng ca ba bnh phng cc s nguyn phc khi v
ch khi y chn.
2
Gi . S dng bi tp 2 v ng thc 4t 2 2ui 4t 1 2ui 1 .
4. Chng minh rng s nguyn phc a bi 0 l bnh phng mt s nguyn phc khi v ch khi
a 2 b2 c 2 , c a 2 x2 v c a 2 y 2 vi c l s t nhin v x, y l cc s nguyn. Chng minh
rng khi a bi x yi , vi cc du dng nu b 0 v m nu b 0 .
2
R rng cc s z v z ' cng l s nguyn phc hoc cng khng phi. S ( z ') ' lin hp vi z '
chnh l z .
z tu.
Khi ta vit t | z .
tnh xem khi no th s nguyn phc a bi chia ht cho s phc c di khc 0 th ta bin i
a bi a bi c di ac bd bc ad
i
c di
c2 d 2
c d 2 c2 d 2
2
2
2
2
Suy ra c di a bi khi v ch khi c d ac bd v c d bc ad .
N z N t N u .
Vy mi s lin kt ca z l mt trong cc s trong (7). Ngc li, d thy cc s trong (7) l lin
kt vi z. V z = (-1)(-z) = (-i)iz = i(-iz). Ta c nh l
nh l 1. Mi s nguyn phc z khc 0 c ng bn s lin kt l cc s trong (7).
R rng bn s lin kt ny l phn bit (v z 0).
Trong cc bi ton lin quan ti tnh chia ht ca cc s nguyn phc th cc s lin kt c th thay
th cho nhau v nu z chia ht cho t th mi s lin kt ca z chia ht cho mi s lin kt ca t.
R rng nu z lin kt vi t th z lin kt vi t.
Nu hai s nguyn phc z1 v z2 u chia ht cho t th tng v hiu ca chng cng chia ht cho t
bi v nu z1 tu v z2 tv th z1 z2 t (u v) .
Nu s nguyn phc z chia ht cho t v t chia ht cho u th z chia ht cho u. Tht vy, nu z tw v
t uv th z uvw .
Do nu t l c s chung ca cc s nguyn phc z1 , z2 ,..., zn v nu u1 , u2 ,..., un l cc s
nguyn phc bt k th t | z1u1 z2u2 ... znun .
2. Thut ton Euclid v c s chung ln nht ca cc s nguyn phc
By gi ta chng minh
nh l 1. Nu z v t 0 l cc s nguyn phc th tn ti cc s nguyn phc c v r tha mn
(8)
z = ct + r
v
(9)
T suy ra N(r) N(t).
Chng minh. t
(10)
z|t = x + yi,
x x1 ,
y y1 ,
vi x1 v y1 l cc s hu t tha mn
(12)
x1
1
,
2
y1
1
,
2
t
(13)
c i,
r z ct
x12 y12
1 1 1
4 4 2
i
2
18 i
18 i
325
325
6 17i = -i(18 + i) + (5 + i),
18 i 18 i 5 i 91 13i
1 i
3
,
2
5i
5 1
26
2
18 + i = 3 (5 + i) + 3 2i,
5 i 3 2i 1 i
5i
3 2i
32 22
2 3i 2 3i
5 12i
5 i
2 2
1
,
2 3i
2 3
13
13
2
2 + 3i = i(2 3i) + i 1,
2 3i 2 3i i 1 5 i
1 i
3
,
i 1
2
2
2
2 3i = -3(i - 1) 1
Do c s chung ln nht ca 2 + 3i v 2 3i l 1 v cc s lin kt - 1, i v i.
3. Tnh c s chung ln nht ca cc s 31 + i v 5 + I. Ta c
31 i 31 i 5 i 156 21i
6i
5i
52 12
26
Do c s chung ln nht ca 31 + i v 5 + i l 5 + i v cc s lin kt -5 i, -1 + 5i v 1 5i.
D thy cc c s chung ln nht c chun ln nht trong cc c s. iu ngc li cng ng.
Do c s chung ln nht c th nh ngha l cc c s chung c chun l ln nht c th. Tuy
nhin khng d chng minh cc c s chung ln nht nh th chia ht cho mi c s khc.
a1 1 a2 2 ... am m .
z a1z1 a2 z2 ... am zm .
z c r v N r N .
ax by 1.
Nhn c hai v vi vi c, ta c
(18)
acx bcy c .
a, c 1
N 1 and N v 1 ,
th p N a bi N N v , v l v p l s nguyn t.
T y suy ra cc c s phc ca s nguyn t c dng 4k 1 vi k l s t nhin l cc s
nguyn t phc. R rng cc c s ny khng lin kt.
Tht vy, ng thc a bi a bi l khng th xy ra v n suy ra b 0 v p a 2 . ng thc
p a bi c di , suy ra p 2 a 2 b2 c 2 d 2 , vi a 2 b2 1 v c2 d 2 1 . V p l s
f 2 x 2, suy ra f 2 x l hp s. H qu l cc s f1 x v f 2 x u c dng 4k 1 v do
cc s x 1 i v x 1 i u l s nguyn t phc v hiu ca chng bng 2. V vy ta nhn c
dy v hn cc cp s nguyn t phc sinh i phn bit. Cc cp nhn c vi
x 3,5,15,25,55,... Tuy nhin c nhng cp s nguyn t phc sinh i khng nhn c theo
cch ny, chng hn 1 2i,3 2i hoc 3 8i v 5 8i .
Cc cp s nguyn t phc sinh i c xc nh bi D.Shanks [1].
5. Phn tch ca s nguyn phc thnh cc c s nguyn t phc
Ta trnh by phng php biu din mt s nguyn phc z thnh tch ca cc s nguyn t phc.
t N z n . Mi c s nguyn t ca z u l c s nguyn t ca chun n zz ' . c s
nguyn t phc ca s t nhin n c th nhn c bng cch tm cc c s nguyn t ca s .
Tht vy, t
(20)
z i 1 i 11 '1 '1 22 '2 '2 ... kk 'k 'k q11 q22 ...qll ,
Vi n zz ' ta c
(22)
z i 1 i 11 '1 '1 22 '2 '2 ... kk 'k 'k q11 q22 ...qll ,
21 1, 22 2 , ... ,
2l l ,
1
1
1
1 , 2 2 , ... , 1 1.
2
2
2
j j k j
'j j k j
k
k
nu p j j | z,
nu p j j | z .
'
j k j
j k j
(24)
Tht vy, t nh ngha ca s m k j suy ra s nguyn phc z / p j j khng chia ht cho j v p ' j
k
'k
' '
H qu l z i 1 11 j 2 2 2 2 , vi 1 2 3i, 1' 2 3i, 2 4 5i, 2' 4 5i. R rng k1 k2 0 .
z / 1 22 7i / 2 3i 22 7i 2 3i /13 5 4i
nguyn
phc
do
Bi tp. Tm phn tch thnh s nguyn t phc ca cc s nguyn phc 1 7i,9 i,7 9i,
107 198i,10 i,7 24i.
Li gii. Ta c 1 7i 1 i 1 2i ,9 i i 1 i 4 5i ,7 9i 1 i 1 2i 3 2i ,
2
n 4 1 1 2 1... k 1.
(25)
f (h) 1
1
(26)
khi 2 | k
khi k 4t 1
khi k 4t 3
d |n
1 1
f 1 f h f h ... f h 1 1 1 ... 1
.
2
f d ta c f d 1
d |n
d |n
hi 1 mod 4
suy ra theo nh l 8 th
n 4 f d ,
(28)
d |n
4 n1
k
k 1
(29)
f d vi s ln ng bng s cc s n s
n 1 d |n
x
d | n, ngha l ln.
d
x
1 x
Theo cng thc (6) Chng 11 mc 2 ta c n x k 2 , suy ra
4 n 1
k 0
x
xk2
k 0
(30)
f k k ,
k 1
V do x x 12 x 22 ...
x x x x
1 3 5 7 ... .
10 9 6 1 10 10 10 10 10 ,
1 3 5 7 9
Tc l
3 + 3 + 2 + 1 = 10 3 + 2 1 + 1.
1
1
1
1
1 2 1 2 1 2 1 2 ...
4
3
5
7
9
3
32
1
1
1
1
1
3 3 3 3 ...
3
1
3
5
7
9
12
32
2
52
72
2
92
...
4u x2 y 2 z 2 t 2
x 2 y 2 2u ' v z 2 t 2 2u ''
2u u ' u ''.
d ''|u ''
0 4u 16
f d '. f d ''
u ' u '' 2 u
d '|u '
d ''|u ''
f d ' 1
l u l s l nn theo (26) ta c
d '|u '
1
d ' 1
2
v tng t
d '|u '
f d '' 1
d ''|u ''
1
1
d ' 1
d '' 1
2
2
1
.
0 4u 16
S dng quy tc
a b a a
p
m 1
T (35) suy ra
n 1
m 1 n 1
d ''|u ''
1
d '' 1
2
0 4u 16
(36)
1 2
d ' 1
1
d '' 1
2
Da vo ng thc
1
l s l, ta c 1 2
1
1
1
d ' 1 d '' 1 d ' d '' d '' 1 v v d '' l c s ca s l nn n
2
2
2
1
2
d ' 1 d '' 1
1 2
d ' d ''
V vy (36) tr thnh
(37)
0 4u 16
1 2
d ' d ''
d ',
d '',
',
''.
tha mn (39). Ngc li, do hai s u tin trong cc s d ', d '', ', '' c cho trc v hai s
cn li c xc nh bi (38) nn tng (37) c ly trn tt c cc s t nhin tha mn (39).
V vy ta c th vit
(41)
0 4u 16
1 2
d ' d ''
d d u .
d |u
d |u
Cc hng t thuc lp th hai li c chia thnh hai lp, lp th nht cha cc hng t m
d ' d '' v lp th hai gm cc hng t m d '' d ' . Mi hng t xc nh bi cc b s thuc lp
th nht ng vi ng mt hng t thuc lp th hai xc nh bi b s d ', d '', ', '' . Do ch
cn tnh tng cc hng t thuc lp th nht sau nhn vi hai.
t
(42)
d ''
d ' d ''
d1 ,
d2 , 1 ,
2 ,
vi
(44)
u tin ta chng minh h (43) xc nh bi cng thc (44) s tng ng vi hng t thuc lp
th nht. . V l s nguyn v cc s trong (40) l l nn cc s ' '' v d ' d '' chn.
V vy t (44) suy ra cc s trong (43) u l cc s nguyn l.
Theo (42) th s l khng m v vi hng t thuc lp th nht th d ' d '' . H qu l theo (44)
d ''
d ''
th cc s d1 v d 2 dng. Hn na theo (42) th
v nhn vi
1
d ' d ''
d ' d ''
d ' d '' 0 suy ra d '' d ' d '' d ' d '' d ''. M theo (44) suy ra 1 0 v 2 0 . Nhng
s 1 l l v khc 0 do 1 0 . Vy bn s trong (43) l l v dng. Hn na theo (44) ta c
(45)
d1 d2 ' '' .
chng t d1 d 2 . Hn na
(46)
1 2 d ' d '',
' d1 1 d1 d2 d2 d1 d2 ,
d '' 1 1 2 .
'' d1 d 2 ' 1 d1 d 2 d 2
d ' 1 2 d '' 1 11 2
Theo (44) v (42) ta nhn c
(47)
' ''
' ''
1 2
d1 d 2
d ' 1 1 11 2 ,
d '' 1 1 1 2 ,
' d 2 1 d1 d 2 ,
'' 1 1 d1 d 2 d 2 .
So snh (47) v (48) vi (42) v (44) ta kt lun rng cc b s (43) v (40) tng ng vi nhau
theo tng ng xc nh nh trn. Ni cch khc tng ng m ta va xc nh chng t cc hng
t thuc lp th nht c th chia thnh cc cp m mi cp cha hai hng t, mt hng t xc nh
bi (40) v hng t kia xc nh bi (43). Cc hng t ny tng ng vi nhau bi cng thc (44).
By gi ta tnh cc hng t thuc cng mt cp, ngha l tng
(49)
d ' d '' /2
d1 d2 /2
d ' d '' d1 d 2
u.
2
2
d ' d '' d1 d 2
1 (mod 2)
2
2
Chng t tng (49) bng 0 . Ni cch khc cc hng t trong cng cp trit tiu nhau.
V vy tng ca cc hng t thuc lp th nht bng 0 v do tng tt c cc hng t trong lp
th hai trong phn hoch th nht l bng 0 . M tng cc hng t thuc lp th nht ca phn
hoch th nht l bng u suy ra theo (41) ta c nh l
nh l 10. Nu u l s t nhin l th 4u 16 u .
nh l ny c pht biu ln u tin theo mt cch khc v c chng minh bi Jacobi [1]
(Bachmann [2] trang 349-354).
By gi gi s
(50)
u 2 2 2 2
x ' ,
z ' ,
y'
t'
y ' x ' 2 ,
z ' x ' 2 ,
t ' x ' 2 ,
vi cc s x ', y ', z ', t ' u l. Theo (50) v (51) ta thy x '2 y '2 z '2 t '2 4u do b s
(52)
x '' ,
z '' ,
y ''
t ''
Cc s
(54)
x ,
z ,
y ,
t
T (56) suy ra
(57)
x y z t
,
4
x y z t
,
4
x y z t
,
4
x y z t
.
4
x ,
z ,
y ,
t
V t (58) suy ra
(59)
x y z t
,
4
x y z t
,
4
x y z t
,
4
x y z t
.
4
(60)
4 u 8 u
ng vi mi s t nhin l u. Vy ta c nh l
nh l 11. S cch biu din mt s l thnh tng bn bnh phng l bng vi tng cc c s ca
n nhn vi 8.
Do s cc c s ca mt s l 1 t nht l 4 nn theo nh l 11 ta thy mi s t nhin l 1
u c t nht 32 biu din thnh tng bn bnh phng. V mi bnh phng l u c ng 8
biu din thnh tng bn bnh phng m ba trong s l bng 0 nn suy ra mi bnh phng l
ln hn 1 u l tng ca bn bnh phng m t nht hai trong s l khc 0 . V vy t nh l
Lagrange ta suy ra h qu sau y
H qu. Mi s t nhin l ln hn 1 u l tng ca bn bnh phng m t nht hai trong s l
khc 0 .
By gi ta tnh s cch biu din ca 4u (vi u l) thnh tng ca bn bnh phng.
Gi s
(61)
4u x 2 y 2 z 2 t 2
4 4u 24 u
Cui cng ta tnh s cch biu din 2u thnh tng bn bnh phng.
Ta s chng minh rng
(63)
4 2u 4 4u .
Tht vy, nu (61) l biu din ca 4u (vi u l) thnh tng bn bnh phng th cc s x, y, z, t
cng chn hoc cng l. Trong mi trng hp th
(64)
x y
x y
z t
z t
,
,
,
2
2
2
2
x y
x y z t
z t
2u
,
2
2 2
2
2
2u 2 2 2 2
V vy mi biu din (61) ca 4u thnh tng bn bnh phng u tng ng vi biu din (65)
ca 2u thnh tng bn bnh phng. Mt khc r rng mi biu din (65) ca 2u thnh tng bn
bnh phng u tng ng vi ng mt biu din (61) ca 4u thnh tng bn bnh phng.
Chng minh tnh cht ny c suy ra d dng v biu din (65) tng ng vi biu din (61)
theo tng ng xc nh trn, do cng thc (64) ng. Vy ta nhn c
x, y , z, t ,
Cng thc ny xc nh duy nht biu din (64).
Vy tng ng mt-mt gia cc biu din 4u thnh tng bn bnh phng v cc biu din 2u
thnh tng bn bnh phng c xc nh. Cng thc (63) c chng minh. T (62) suy ra
(66)
4 2u 24 u
ng vi mi s l u.
By gi ta tnh s cch biu din ca 2h u ( h 3, 4,... v u l) thnh tng bn bnh phng.
Gi s
(67)
2h u x 2 y 2 z 2 t 2
2h 2 u 2 2 2 2
V vy mi biu din dng (67) ca 2h u thnh tng ca bn bnh phng tng ung vi biu
din (68) ca s 2h 2 u thnh tng bn bnh phng. Mt khc r rng mi biu din ca 2h u u
tng ng vi biu din 2h u 2 2 2 2 . V vy
2
(69)
4 2h u 4 2h 2 u
4 2s u 24 u .
Nu s 2 , ta xt hai trng hp
(i) Nu s 2k th t (69) ta c 4 2s u 4 22 k u 4 22 k 2 u 4 22 k 4 u ... 4 22 u suy ra
cng thc (70) ng.
(ii) Nu s 2k 1 th theo (69) ta c 4 2s u 4 22 k 1u 4 22 k 1u ... 4 23 u 4 2u , suy
ra theo (66) th cng thc (70) ng.
Vy cng thc (70) ng vi mi s t nhin s v s t nhin l u .
* n n .
(71)
2u 2 u 3 u ,
Ta c
* n 3 u .
(72)
4 n 8 * n
(73)
53 1
Bi tp. Theo (70) ta c 4 100 24 25 24
24.31 744. Do 100 c 744 biu din
5 1
33 1 52 1
thnh tng bn bnh phng. Tng t 4 90 24 45 24
.
24.13.6 1872. y
3 1 5 1
l s 100 c nhiu biu din thnh tng bn bnh phng nht. Ta c 4 7 8 7 8.8 64,
x x
Theo (73) ta c 4 n 8S x 32S . vi S x k 1 . k.
4
k
2
k
k
n1
T y suy ra
n
n1
2
6
2 x2
2
k 1
k 1
1 1 1 1
... bng phng php thun ty s hc.
12 22 32 42
7 11 13 17 19
29
31 41 43 59
61
CIPOLLA, M., [1] Sui numeri composti P, che verificano la congruenza di Fermat a 1mod P , Ann. Mat.
Pura Appl. (3) 9 (1903) 139-160.
CLEMENT, P.A., [1] Congruences for sets of primes, Amer. Math. Monthly 56(1949) 23-25.
[2] Representation of integers in the form: a-th power plus a prime,
Amer. Math. Monthly 56 (1949) 561.
COBLYN, [1] Sur les couples de nombres premiers, Soc. Math, de France, C.R. des Stances 55 (1913), 55-57.
COGHLAN, F.B., v STEPHENS, N. M., [1] The diophantine equation x y k , in: A.O.
L. Atkin and BJ. Birch (eds), Computers in number theory, 199-205 (London 1971).
COHEN, E., [1] Arithmetical notes. V. A divisibility property of the divisor function,
Amer. J. Mart. 83 (1961) 693-697.
3
2q
1 .
DNES, P, [1] ber die Diophantische Gleichung x y cz Acta Math. 88 (1952) 212-251.
DEPMAN, I.YA., [1] The notable Slavic computers G. Vega and Ya. F. Kulik (ting Nga),
Istor.-Mat. Issled. 6 (1953) 593-604.
DESBOVES, A., [1] Sur un thorme de Legendre et son application la recherche de limites
qui comprennent entre elles des nombres premiers, Nouv. Ann. Math. 14 (1855) 281-295.
DEVITT, J.S. [1] Aliquot sequences, MSc. thesis, The Univ. of Calgary 1976,
cf. Math. Comp. 32 (1978) 942-943.
DICKSON, L.E., [1] A new extension of Dirichlet's theorem on prime numbers,
Messenger Math. 33 (1904) 155-161.
[2] Amicable number triples, Amer. Math. Monthly 20 (1913) 84 91.
[3] Theorems and tables on the sum of the divisors of a number,
Quart. J. Pure Appl. Math. 44 (1913) 264-296.
[4] Proof of the ideal Waring theorem for exponents 7-180, Amer. J. Math. 58 (1936) 521-529.
[5] Solution of Waring's problem, Amer. J. Math. 58 (1936) 530-535.
[6] Modern Elementary Theory of Numbers (Chicago 1939).
[7] History of the Theory of Numbers, 3 vols. (Washington 1919-1923, in li ti New York 1966)
l
DIRICHLET, P.G.L., [1] Sur l'quation t u v w 4m , J. Math. Pures Appl. (2) 1 (1856) 210-214.
DIXON, J.D., [1] The numbers of steps in the Euclidean algorithm. J. Number Theory 2 (1970) 414-422.
[2] A simple estimate for the number of steps in the Euclidean algorithm,
Amer. Math. Monthly 78 (1971) 374-376.
2
FABER, G., [1] ber die Abzhlbarkeit der rationalen Zahlen, Math. Ann. 60 (1905)196-203.
FERMAT, P., [1] Oeuvres, vol. II (Paris 1894).
FINSLER, P., [1] ber die Primzahlen zwischen n und 2n ,
Festschrift zum 60. Geburtstag von Prof. Dr Andreas Speiser, 118-122 (Zrich 1945).
FRANQUI, B., v GARCIA, M, [1] Some new multiply perfect numbers,
Amer. Math.Monthly 60 (1953) 459-462.
[2] 57 new multiply perfect numbers, Scripta Math. 20 (1954) 169-171.
FREDERICKSEN, H, [1] Schur numbers and the Ramsey number N 3,3,...,3;2 J.
GOLOMB, S., [1] Sets of primes with intermediate density, Math. Scand. 3 (1955) 264-274.
GOLUBEW, WA., [1] Abzhlung von Vierlingen" von 2000000 bis 3000000 und von Fnflingen"
von 0 bis 2000000 , Anz. sterr. Akad. Wiss. Math. Nat. Kl. 93 (1956)153-157.
[2] Abzhlung von Vierlingen" und ..Fnflingen" bis zu 5000000 und von Sechslingen" von 0 bis 14000000, Anz. sterr. Akad. Wiss. Math Nat. Kl. 94 (1957) 82-87.
[3] Abzhlung von Vierlingen" und Fnflingen" bis zu 10000000 ,
Einige Formeln, Anz. sterr. Akad. Wiss. Math. Nat. Kl. 94 (1957) 274-280.
[4] Abzhlung von Vierlingen" und Fnflingen" bis zu 15000000 ,
Anz. sterr. Wiss. Math. Nat. Kl. 96 (1959) 227-232.
[5] Primzahlen der Form x 1 , Anz. sterr. Akad. Wiss. Math. Nat. Kl. 95 (1958) 9- 13;
96 (1959) 126-129; 97 (1960) 39-44, 312-319; 98 (1961) 59-63; 99 (1962) 33-37.
2
[6] Primzahlen der Form x 7 , Anz. sterr. Akad. Wiss. Math. Nat. Kl.
98 (1961) 165- 169; 100 (1963) 244-251.
GOODSTEIN E., [1] A note on magic squares, Math. Gaz. 24 (1940) 117.
GRAHAM, S., [1] On Linnik's constant, Acta Arith. 39 (1981) 163-179.
GROSSWALD, E., [1] Negative discriminants of binary quadratic forms with one class in each gems,
Acta Arith. 8 (1963) 295-306.
[2] Representation of integers as sums of squares (New York 1985).
GROSSWALD, E., CALLOWAY, A., and CALLOWAY, J., [1] The representation of integers by three positive
squares, Proc. Amer, Math. Soc. 10 (1959) 451-455.
GROSSWALD, E. v HAGIS, P., Jr., [1] Arithmetic progressions consisting only of primes,
Math. Comp. 33 (1979) 1343-1352.
GRUBE, F., [1] Ueber Einige Euler'sche Stze aus der Theorie der quadratischen Formen, Zeitschr.
Math. Phys. 90 (1874) 492-519.
2
[2] A table of values of N 2 t , Res. Bull. East Penjab Univ. 1952 no. 20, 13-93.
GUY, R.K. [1] Unsolved Problems in Number Theory (New York-Heidelberg-Berlin 1981).
GUY, R.K. v Shanks, D., [1] A constructed solution of n n 1 , Fibon. Quart. 12 (1974) 299.
HADWIGER, H., [1] Ungelste Probleme Nr 24, Elem. Math. 13 (1958) 85.
HAGIS, P., Jr., [1] A lower bound for the set of odd perfect numbers, Math. Comp. 27 (1973) 951-953.
[2] Outline of a proof that every odd perfect number has at least eight prime factors,
Math. Comp. 34 (1980) 1027-1032.
HAGIS, P., Jr., v COHEN, G.L., [1] Some results concerning quasiperfect numbers,
J. Austral. Math. Soc. 33 (1982) 275-286.
HALL,M., Jr., [1] On the sum and product of continued fractions Ann. of Math. (2) 48 (1947) 966-993.
[2] Cyclic projective planes, Duke Math., J. 4 (1947) 1079-1090.
3
3
[3] The Diophantine equation x y , in: A. O. L. Atkin and B.J. Birek (eds.).
Computer in Number Theory, 173-198 (London 1971).
HALTER-KOCH, F., [1] Darstellung natrlicher Zahlen als Summe von Quadraten,
Acta Arith. 42 (1982) 11-20.
HANLY, V.S., [1] A proposition equivalent to Dirichlet's theorem, Amer. Math. Monthly M 64 (1957) 742.
HARDY, G.H. v WRIGHT, E.M., [1] An Introduction to the Theory of Numbers (Oxford 1954)
HARRIS, V.C, [1] A modification of the sieve of Eratosthenes, Amer. Math. Monthly 60 (1953) 325-326.
HASSE, H., [1] Vorlesungen liber Zahlentheorie (Berlin-Gttingen-Heidelberg 1950)
[2] ber eine diophantische Gleichung von Ramanujan-Nagell und ihre Verall meinerung,
Nagoya Math. J. 21 (1966) 77-102.
HAUSDORFF, F., [1] Grundzllge der Mengenlehre (Leipzig 1914)
HAUSSNER, R.,[1] Uber die Verteilung von LUcken und Primzahlen, J.ReineAngew. Math. 168 (1932) 192.
HEATH-BROWN, D.R., [1] The divisior function at consecutive integers. Mathematika 31 (1984) 141-149.
HECKE, E., [1] Eine neue Art von Zetafunktionen und ihre Beziehungen zur Verteilung der Primzahlen II,
Math. Z. 6 (1920) 11-51.
HEMER, O., [1] On the Diophantine Equation y k x , Diss. (Upsala 1952).
2
HENSEL, K., [1] Ueber den grssten gemeinsamen Theiler aller Zahlen, welche durch erne ganze Function
von n Vernderlichen darstellbar sind, J. Reine. Angew. Math. 116 (1896) 350-356.
HENSLEY, D. v RICHARDS, I., [1] Primes in intervals, Acta Arith. 25 (1974) 375-391.
HILL, J.D., [1] Solution of the problem 3449, Amer. Math. Monthly 38 (1931) 298-299.
HORNFECK, B. und WIRSING, E., [1] ber die Hufigkeit vollkommener Zahlen,
Math.Ann. 133 (1957) 431-438.
HOOLEY, C, [1] On the power-free values of polynomials, Mathematika 14 (1967) 21-26.
HUNSUCKER, J.L., NEBB, J. v STARNS, R.E., [1] Computational results concerning some equations involving
HURWITZ, A., [1] Uber eine besondere Art der Kettenbruch-Entwicklung reeller Grbssen,
Acta Math. 12 (1889) 367-405.
[2] Somme de trois carrs, Intermdiaire Math. 14 (1907) 106-107.
HYYR, S., [1] On the Catalan problem (in Finnish), Archimedes 1 (1963) 53-54.
IRVING, R.W., [1] An extension of Schur's theorem on sum-free partitions, Acta Arith. 25 (1973) 55-63.
ISKI, K., [1] A problem of number theory, Proc. Japan Acad. 36 (1960) 578-583.
[2] Necessary results for computation of cyclic parts in Steinhaus problem,
Proc. Japan Acad. 36(1960)650-651.
ISEKI, K. v TAKADA, I., [1] On Steinhaus problem in number theory, Computation of cyclic parts of
Steinhaus problem for power 9, Mathem. Seminar Notes Kobe Univ. 8 (1980) 227 231.
IVIC A., [1] The Riemann Zeta-F unction, the Theory of the Riemann Zeta-Function with Applications (New
York-Chichester-Brisbane-Toronto-Singapore 1985).
IWANIEC, H., [1] Almost primes represented by quadratic polynomials, Invent. Math. 47 (1978) 171-188.
JACOBI, C, [1] De compositione numerorum ex quatuor quadratis, J. Reine Angew. Math. 12 (1834) 167-172.
JAESCHKE, G., [1] On the smallest k such that all k 2 1 are composite, Math. Comp. 40 (1983)381-384.
n
x y et x y pour
x y 10000 , Bull. Acad. Polon. Sci. Ser Sc. Math. Astr. Phys. 6 (1958) 541-543.
JESMANOWICZ, L., [1] Several remarks on Pythagorean triangles (in Polish), Wiadom. Mat. 1 (1956) 196202,de JONCOURT, E., [1] De Natura et Praeclaro Usu Simplicissimae Speciei NumerorumTrigonalium (Hagae
1762).
JONEs, B.W. v PALL, G., [1] Regular and semiregular positive ternary quadratic forms.
Acta Math. 70 (1939) 165-191.
JORDAN, C, [1] Trait des substitutions (Paris 1870).
JOZEFIAK, T., [1] A curiosity concerning triangular numbers (in Polish), Matematyka 13 (1960) 327.
[2] On a hypothesis of L. Jemanowicz concerning Pythagorean numbers (ting Ba Lan),
Prace Mat. 5 (1961) 119-123.
KANOLD, H.J., [1] Untere Schranken fr teilerfremde befreundete Zahlen, Arch. Math. 4 (1953) 399-401.
[2] ber zahlentheoretische Funktionen, J. Reine Angew. Math. 195 (1955) 180-191.
KELLER, W., [1] Factors of Fermat numbers and large primes of the form k 2 1 ,
Math. Comp. 41 (1983)661-673.
[2] New factors of Fermat numbers, Abstracts Amer. Math. Soc. 5 (1984) 391-392.
n
[3] The 17th prime of the form 5 2 1 , Abstracts Amer. Math. Soc. 6 (1985) 31.
KHATRI, M.N., [1] Triangular numbers and Pythagorean triangles, Scripta Math. 21 (1955) 94.
KHINCHIN,'A.Ya., [1] Three Pearls of Number Theory (Rochester 1952)
KILLGROVE, R.B. v RALSTON, K.E., [1] On a conjecture concerning primes,
Math. Tables Aids Comp. 13 (1959) 121-122.
n
KLEE, V.L. Jr., [1] On the equation x 2m , Amer. Math. Monthly 53 (1946) 327-328.
[2] Some remarks on Euler's totient, Amer. Math. Monthly 54 (1947) 332.
[3] A generalization of Euler's function, Amer. Math. Monthly 55 (1948) 358-359.
KNDEL, W., [1] Carmichaelsche Zahlen, Math. Nachr. 9 (1953) 343-350.
KOGBETLIANZ, E v KRIKORIAN, A., [1 ] Handbook of First Complex Prime Numbers, Part 2, Tables of
Decompositions of Real Primes of Type 4 N 1 1 into Sums of two Squares (London-New York-Paris 1971).
KOCHAO, [1] Note on the Diophantine equation x y z , J. Chinese Math. Soc. 2 (1940) 205-207.
[2] Remark on Pythagorean numbers (ting Trung Quc), Acta Sc. Nat. Univ. Szechuan, 1958,73-80.
[3] On a conjecture of Jemanowicz (ting Trung Quc), Acta Sc. Nat. Univ. Szechuan, 1958, 81-90.
x
2ab a
2 x
LAL, M. v GILLARD, P., [1] On the equation n n k , Math. Comp. 25 (1972) 579-583.
LAL, M., RUSSELL, W. v BLUNDON, W.J., [1] A note on sums of four cubes, Math. Comp. 23 (1969) 423-424.
LAM, G., [1] Note sur la limite du nombre des divisions dans la recherche du plus grand commun diviseur
entre deux nombres entiers, C.R. Acad. Sci. Paris 19 (1844) 867-870.
LANDAU, E., [1] ber die Einteilung der positiven ganzen Zahlen in vier Klassen nach der Mindestzahl der
zu ihrer additiven Zusammensetzung erforderlichen Quadrate, Arch. Math. Phys. (3) 13 (1908) 305-312.
[2] Vorlesungen uber Zahlentheorie, 3 vols (Leipzig 1927, reprint New York 1947).
[3] Handbuch der Lehre von der Verteilung der Primzahlen, 2 vols, 2nd ed. with an
Ph lc bi P.T. Bateman (New York 1953)
LANDER, L.J. v PARKIN, T.R., [1] Equal sums of biquadrates,
Math. Comp. 20 (1966) 450-451; Corrigendum, ibid. 21 (1967) 296.
[2] A counterexample to Euler's sum of powers conjecture, Math. Comp. 21 (1967)101-103.
[3] On first appearance of prime difference, Math. Comp. 21 (1967) 483-488.
[4] Consecutive primes in anthmetic progression, Math. Comp. 21 (1967) 489.
LANDER, L.J., PARKI n, T.R. v SELFRIDGE, J.L., [1] A survey of equal sums of like powers,
Math. Comp. 21 (1967) 446-459.
LANGEVIN, M., [1] Quelques applications de nouveaux rsultats de van der Poorten, Sminaire DelangePhot-Poitou 17 (1975/76) No 12, 1-11.
LEBESGUE, H., [1] Sur certaines dmonstrations d'existence, Bull. Soc. Math. France 45 (1917) 132-144.
LEBESGUE, V.A., [1] Sur l'impossibilit en nombres entiers de lquation x y 1 .
Nouv. Ann. Math. 9 (1850) 178-181.
[2] Note sur quelques quations indtermines, Nouv. Ann. Math. (2) 8 (1869) 452-456,559.
LEE, E.J., MADACHY, J.S, [1] The history and discovery of amicable numbers, J. Recreational Math. 5 (1972)
77-93,155-173; 231-249, Errata, ibid. 6 (1973) 164,229.
LEECH, J., [1] Note on the distribution of prime numbers, J. London Math. Soc. 32 (1957) 56-58.
[2] The rational cuboid revisited, Amer. Math. Monthly 84 (1977) 518-533,
cc chnh sa rong ti lieu dn 85 (1978) 473.
LEGENDRE, A.M., [1] Essai sur la thorie des nombres (Paris 1798).
LEHMER, D.H., [1] On Euler's totient function, Bull. Amer. Math. Soc. 38 (1932) 745-751.
[2] On Lucas's test for the primality of Mersenne's numbers,
m
a p 1 1
q a , Math. Ann. 60 (1905) 471-490.
LERCH, M., [1] Zur Theorie der Fermatschen Quotienten
p
LESZCZYNSKI, B., [1] On the equation n x n 1 n 2 (in Polish), Wiadom. Mat. 3 (1959-60) 37-39.
y
LITVER, E. L., YUDINA, G.E., [1] Primitive roots for the first million primes and their powers (ting Nga),
Matematiceskij analiz i ego primienienija, vol. 3, 106-109 (Rostov on Don 1971).
2
4
LIUNGGREN,W., [1] ZurTheoriederGleichung x 1 Dy . Avh.Norske Vid.Akad.Oslo I, 1942, no 5.
[2] ber einige Arcustangensgleichungen die auf interessante unbestimmte Gleichun-gen fhren,
Ark. Mat. Astr. Fys. 39 A no 13 (1943).
[3] On the Diophantine equation x p y
Norske Vid. Selsk. Forh. (Trondheim) 16 (1943) 27-30.
[4] Solution complte de quelques quations du sixime degr deux indtermines,
Arch-Math. Naturvid. 48 (1946) 177-212.
[5] New solution of a problem proposed by E. Lucas, Norsk Mat. Tidsskr. 34 (1952) 65-72.
LOCHS, G., [1] Die ersten 968 Kettenbruchnenner von , Monatsh. Math. 67 (1963) 311-316.
2
LONDON, H. v FINKELSTEIN, R., [1] OnMordeWs Equationy y k x (Bowling Green, Ohio 1973)
LUCAS, E., [1] Question 1180, Nouv. Ann. Math. (2) 14 (1875) 336.
[2] Thorie des nombres, Vol. I (Paris 1891, reprint Paris 1961).
2
MAHLER, K., [1] On the fractional parts of the powers of a rational number (II),
Mathematika 4 (1957) 122-124.
MAIER, H. v POMERANCE, C, [1] On the number of distinct values of Euler's ( function), Acta Arith. 49.
MAKNIS, M., [1] Density theorems for Mecke Z-functions and the distribution of the prime numbers of an
imaginary quadratic field (ting Nga), Litovsk. Mat. Sb. 16 (1976) no 1, 173-180.
MARGENSTERN, M., [1] Rsultats et conjectures sur les nombres pratiques, C.R. Acad. Sci. Paris, Sr. I Math.
299 (1984) 895-898.
MASAI, P. v VALETTE, A. [1] A lower bound for a counterexample to Carmichaers conjecture, Boll. Unione
Mat. Ital. (6) Al (1982) 313-316.
MASON, Th.E., [1] On amicable numbers and their generalizations, Amer. Math. Monthly 28 (1921) 195-200.
MAYAH, B.H., [1] The second Goldbach conjecture revisited, Nordisk Tidskr. Informationsbehandling (BIT) 8
(1968) 128- 133.
MAKOWSKI, A., [1] Sur quelques problemes concemant lessommes de quatre cubes,
Acta Arith. 5 (1959) 121-123.
[2] Remark on a paper of Erds and Turn, J. London Math. Soc. 34 (1959) 480.
[3] On an arithmetic function (in Polish), Matematyka 10 (1959) 145-147.
[4] On some equations involving functions n and n , Amer. Math. Monthly 67 (1960),
pp. 668-670; Correction, ibidem 68 (1961) 650.
OBLTH, R., [1] Une proprit des puissances parfaites, Mathesis 65 (1956) 356-364.
O'KEEFE, E.S., [1 ] Verification of a conjecture of Th. Skolem., Math. Scand. 9 (1961) 80- 82.
ORE, O., [1] Number Theory and its History (New York 1948)
PALL, G., [1] On sums of squares, Amer. Math. Monthly 40 (1933) 10-18.
Patz, W., [1] Tafel der regelmssigen Kettenbriche und Over vollstndigen Quotienten fiir die
Quadratwurzeln aus den natiirlichen Zahlen von 1-10000 (Berlin 1955)
PAWLAK, Z. v WAKULICZ, A., [1] Use of expansions with a negative basis in the
arithmometer of a digital computer, Bull, Acad. Polon. Sci., CI. Ill, 5 (1957) 233-236.
PEANO, G., [1] Formulaire de Mathmatique (Torino 1901)
PEPIN, T., [1] Sur certains nombres complexes de la forme a b c ,
J. Math. Pures Appl. (3) 1 (1875) 317-372.
PERRON, O., [1] Die Lehre von den Kettenbrchen I (Stuttgart 1954).
Piccard, S., [1] Sur les ensembles de distances des ensembles de points d'un espace euclidien (Paris 1939)
PILLAL S.S., [1] On some empirical theorem of Scherk, J. Indian Math. Soc. 17 (1927- 28) 164-171.
[2] On some functions connected with
[3] On Waring's problem II, J. Indian Math. Soc. (N.S) 2 (1936) 16-44.
[4] On m consecutive integers I, Proc. Indian Acad. Sci., Sect. A 12 (1940) 6-12.
[5] On m consecutive integers III. Proc. Indian Acad. Sci., Sect. A 13 (1941) 530-533.
[6] On m consecutive integers IV, Bull. Calcutta Math. Soc. 36 (1944) 99-101.
[7] On the smallest primitive root of a prime, J, Indian Math. Soc. (N. S) 8 (1944) 14-17.
[8] On the equation 2 3 2 3 , Bull. Calcutta Math. Soc. 37 (1945) 15-20.
PIPPING, N, [1] Neue Tafeln fur das Goldbachsche Gesetz nebst Berichtigungen zu den
Haussnerschen Tafeln, Comment. Phys. Math. 4 (1027-29) no 4.
[2] ber Goldbachsche Spaltungen grosser Zahlen, Comment. Phys. Math.4 (1927-29) no 10.
POCKLINGTON, H.C., [1] Some diophantine impossibilities, Proc. Cambridge Philos. Soc. 17 (1914) 108-121.
PODSYPANIN, V.D., [1] On a property of Pythagorean numbers (ting Nga),
Izv. Vyssh. Uchebn. Zaved. Matematika 1962, no 4 (29) 130-133.
x
[2] Sharper bounds for the Chebyshev functions x and x Math. Comp. 29 (1975) 243-269.
ROTA, G.C., [1] The number of partitions ofa set, Amer. Math. Monthly 71 (1964)498-504.
ROTH, K.F., [1] On certain sets of integers, J. London Math. Soc. 28 (1953) 104-109.
n 1
n 1
ROTKIEWICZ, A., [1] Sur les nombres composs n qui divisent a b .
Rend. Circ. Mat. Palermo (2) 8 (1959) 115-116.
[2] Sur les nombres pairs n pour lesquels les nombres a b ab , respectivement a
sont divisible par n , Rend. Circ. Mat. Palermo (2) 9 (1959) 341-342.
n
n 1
bn1 ,
[3] On the properties of the expression a b (in Polish), Prace Mat. 6 (1961) 1-20.
[4] Demonstration arithmtique d'existence d'une infinit de nombres premiers
de la forme nk 1 , Enseignement Math. (2) 7 (1962) 277-280.
[5] Sur les nombres pseudopremiers de la forme ax b ,
C.R. Acad. Sci. Paris 257 (1963) 2601-2604.
[6] On the pseudoprimes of the form ax b , Proc. Cambridge Philos. Soc. 63 (1967) 389-392.
[7] Un problme sur les nombres pseudopremiers, Indag. Math. 34 (1972) 86-91.
[8] Pseudoprime Numbers and Their Generalizations (Novi Sad 1972).
n
SALEM, R. v SPENCER, D.C, [1] On sets of integers which contain no three terms
in arithmetical progression, Proc. Nat. Acad. U.S.A., 28 (1942) 561-563.
[2] On sets of integers which do not contain a given number of terms in arithmetical progression,
Nieuw Arch. Wisk. (2) 23 (1952) 133-143.
SALZER, H., [1] On numbers expressible as the sum of four tetrahedral numbers,
J. London Math. Soc. 20 (1945) 3-4.
SALZER, H. v LEVINE, NJ., [1] Tables of integers not exceeding 10000000 that are not expressible as the
sum of four tetrahedral numbers, Math. Tables Aids Comp. 12 (1958) 141-144.
SANSONE, G. v CASSELS, J.W.S., [1] Sur le problme de M. Werner Mnich, Acta Arith. 7 (1962)187-190.
SARDI, S. [1] Sulle somme dei divisori dei numeri, Giorn. Mat. Battaglini 7 (1869) 112-116.
SATHE, L.G., [1] On a problem of Hardy on the distribution of integers having a given number of prime
factors, J. Indian Math. Soc. N.S. 17 (1953) 63-141,18 (1954) 27-81.
SCAROWSKY, M. v BOYARSKY, A., [1] A note on the diophantine equation x y z 3 ,
Math. Comp. 41 (1984) 235-237.
SCHERK, H.F., [1] Bemerkungen ber die Bildung der Primzahlen aus einander, J. Relne Angew.
Math. 10 (1833) 201-208.
SCHINZEL, A., [1] Sur la dcomposition des nombres naturels en somme de nombres triangulares distincts,
Bull. Acad. Polon. Sci. CI. Ill, 2 (1954) 409-410.
[2] Sur une proprit du nombre de diviseurs, Publ. Math. Debrecen 2 (1954) 261-262.
n
[9] Sur les nombres.composes nqui divisent a a , Rend. Circ. Mat. Palermo (2) 7 (1958) 1-5.
[10] Sur les sommesde trois carrs, Bull. Acad. Polon, Sci. Sr. Sci. Math. Astr. Phys.7 (1959)307-309.
[11] Sur une consequence de l'hypothse de Goldbach,
Bulgar. Akad. N'auk. Izv. Mat. Inst. 4 (1959) 35-38.
n
A x
k
k k
k 1
[13] Remarks on the paper "Sur certaines hypothses concernant les nombres premiers",
Acta Arith. 7 (1961)'1-8.
[14] On the composite integers of the form c ak b ! 1 , Nordisk Mat. Tidskr. 10 (1962) 8-10.
SCHINZEL, A. v SIERPINSKI, W., [1] Sur quelques proprits des fonctions n et n ,
Bull. Acad. Polon. Sci. CI. Ill, 2 (1954) 463-465.
[2] Sur les sommes de quatre cubes, Acta Arith. 4 (1958) 20-30.
[3] Sur certaines hypothses concernant les nombres premiers, Acta Arith. 4 (1958),
185-208, and Corrigendum, ibidem 5 (1960) 259.
[4] Sur les congruences x c mod m et a b mod p Collect. Math. 11 (1959) 153-164.
x
SCHINZEL, A. v TIJDEMAN, R., [1] On the equation y P x Acta Arith. 31 (1976) 199-204.
m
SCHINZEL, A. et WAKULICZ, A., [1] Sur lquation x k x II,Acta Arith.5 (1959) 425-426.
Schmidt, W.M., [1] ber die Normalitat von Zahlen zu verschiedenen Basen, Acta Arith. 7 (1962) 299-309.
SCHNIRELMAN, L., [1] ber additive Eigenschaften von Zahlen, Math. Ann. 107 (1933) 649-690.
SCHOENBERG, I. J., [1] ber asymptotische Verteilung reeller Zahlen mod 1, Math. Z. 28 (1928) 171-200.
SCHOLOMITI, N.C., [1] An expression for the Euler -function, Amer. Math, Monthly 61 (1954) 36-37.
SCHOLZ, A. v SCHOENBERG, B., [1] Einfhrung in die Zahlentheorie (Berlin 1955).
SCHUR, I, [1] ber die Kongruenz x y z
m
mod p .
SEGAL, S.L., [1] On x y x y Trans. Amer. Math. Soc. 104 (1962) 523-527.
SEGRE, B., [1] A note on arithmetical properties of cubic surfaces, J. London Math. Soc. 18 (1943) 24-31.
SELBERG, A., [1] An elementary proof of the prime-number theorem, Ann. of Math. (2) 50 (1949) 305-313.
[2] Note on a paper by L.G. Sathe, J. Indian Math. Soc, (N.S.) 18 (1953) 83-87.
Selmer, E.S., [1] The Diophantine equation ax by cz 0 , Acta Math. 85 (1951) 203-362.
3
2
3
[3] The rational solutions of the Diophantine equation D for D ,
[6] Remarque sur une hypothse des Chinois concernant les nombres 2n 2 / n ,
Colloq. Math. 1 (1947) 9.
[7] Dzialania nieslconczone (Infinite Operations, in Polish) (Warszawa-Wroclaw 1948).
[8] Remarques sur la dcomposition des nombres en sommes des carrs de nombres impairs,
Colloq. Math. 2 (1949) 52-53.
[9] Contribution l'tude des restes cubiques, Ann. Soc. Polon. Math. 22 (1949) 269-272.
[10] Un thorme sur les nombres premiers, Mathematiche (Catania) 5 (1950) 66-67.
[11] Sur les puissances du nombre 2, Ann. Soc. Polon. Math. 23 (1950) 246-251.
[12] Teoria liczb (Theory of Numbers, in Polish) Warszawa-Wroclaw 1950.
[13] Une proposition de la gomtrie lmentaire quivalente l'hypothse du continu,
C.R. Acad. Sci. Paris 252 (1951) 1046-1047.
[14] Sur une proprit des nombres premiers, Bull. Soc. Roy. Sci. Lige 21 (1952) 537-539.
[15] Remarques sur les racines d'une congruence, Ann. Polon. Math. 1 (1954) 89-90.
[16] Sur une proprit des nombres naturels, Ann. Mat. Pura Appl. (4) 39 (1955) 69-74.
x
y
z
[17] On the equation 3 4 5 (in Polish), Wiadom. Mat. (2) 1 (1955/56) 194-195.
[18] Sur une propriete de la fonction n , Publ. Math. Debrecen 4 (1956) 184-185.
[19] Sur quelques problemes concernant les points aux coordonnes entires,
Einseignement Math. (2) 4 (1958) 25-31.
[20] Sur les nombres premiers de la forme n 1 , Enseignement Math. (2) 4 (1958) 211-212.
[21] Sur les ensembles de points aux distances rationelles sirus sur le cercle,
Elem. Math. 14 (1959) 25-27.
[22] Cardinal and Ordinal Numbers (Warszawa 1959).
[23] Sur l'quivalence de deux hypothses concernant les nombres premiers,
Bulgar, Akad. Nauk. Izv. Mat. Inst. 4 (1959) 3-6.
[24] Sur les sommes gales des cubes distincts de nombres naturels,
Bulgar. Akad. Nauk. Izv. Mat. Inst. 4 (1959) 7-9.
n
[25] Sur les nombres premiers ayant des chiffres initiaux et finals donns.
Acta Arith. 5 (1959) 265-266.
[26] Teoria liczb, Cze II (Theory of Numbers, Part II, in Polish) (Warszawa 1959).
[27] Sur les nombres dont la somme des diviseurs est une puissance du nombre 2.
The Golden Jubilee Commemoration Volume (1958-59) Part I, 7-9 (Calcutta 1963).
n
[28] Sur un problme concernant les nombres k 2 1 ,
Elem. Math. 15 (1960) 73-74, and Corrigendum, ibidem 17 (1962) 85.
[29] Sur les nombres impairs admettant une seule dcomposition en une somme
de deux carrs de nombres naturels premiers entre eux, Elem. Math. 16 (1961) 27-30.
[30] Sur les nombres triangulaires carrs, Bull. Soc. Roy. Sci. Liege 30 (1961) 189-194,
and Univ. Beograd. Publ. Elektrotehn. Fak. Ser. Mat. Fiz. 65 (1961) 1-4.
[31] Dmonstration lmentaire d'un thorme sur les sommes de trois
nombres premiers distincts,
GlasnikMat.-Fiz. Astronom. Drustvo Mat. Fiz. Hrvatske (2) 16(1961) 87-88.
[32] Sur une proprit des nombres triangulaires, Elem. Math. 17 (1962) 28.
[33] Sur une proprit des nombres ttradraux, Elem. Math. 17 (1962) 29-30.
[34] Sur quelques consquences d'une hypothse de MA. Schinzel,
Bull. Soc. Roy. Sci. Liege 31 (1962) 317-320.
[35] Pythagorean triangles (New York 1962).
[36] Sur une proprit des nombres naturels, Elem. Math. 19 (1964) 27-29.
SISPANOV, S, [1] On pseudo-prime numbers (in Spanish), Bol. Mat. 14 (1941) 99-106.
SKOLEM,T., [1] Unlbsbarkeit von Gleichungen deren entsprechende Kongruenzfr jeden Modul lbsbar ist,
Avh. Norske Vid. Akad. Oslo I, no 4 (1942).
[2] Diophantische Gleichungen (Berlin 1938, reprint New York 1950)
[3] On certain distributions of integers in pairs with given differences, Math. Scand. 5 (1957)57-68.
SRINIVASAN, A.K., [1] Practical numbers, Current Sci. 17 (1948) 179-180.
STARK, H.M., [1] A complete determination of the complex quadratic fields of class-number one,
Michigan Math. J. 14 (1967) 1-27.
[2] Effective estimates of solutions of some diophantine equations, Acta Arith. 24 (1973) 251-259.
STEIGER, F, [1] ber die Grundlosung der Gleichung a b c d , Elem. Math. 11 (1956) 105-108,
STEIN, M.L. v STEIN, P.R. [1] New experimental results on the Goldbach conjecture,
Math. Mag. 38 (1965) 72-80.
STEINHAUS, H., [1] Problem 498 (in Polish), Matematyka 10 (1957) No 2, 58.
STEINIG, J., [1] On Euler's idoneal numbers, Elem. Math. 21 (1966) 73-88.
STEMMLER, R.M., [1] The ideal Waring theorem for exponents 401 200000 ,
Math. Comp. 18 (1964)144-146.
STEPHANOS, G., [1] Sur une proprit remarquable des nombres incommesurables,
Bull. Soc. Math. France 7 (1879) 81-83.
STERN, M.A., [1] ber eine der Theilung von Zahlen hnliche Untersuchung und deren Anwendung auf die
Theorie der quadratischen Reste, J. Reine Angew. Math. 61 (1863) 66-94.
2
mo
mo
mo
STORCHI, E., [1] Alcuni criteri di divisibilit per i numeri di Mersenne e il carattere 6 , 12 , 24 , 48
dell'intero 2, Boll. Un. Mat. Ital. (3) 10 (1955) 363-375.
STRAUSS, E.,[1] Eine Verallgemeinerung der dekadischen Schreibeweise nebst funktionen-Theoretischer
Anwendung, Acta Math. 11 (1887) 13-18.
SUBBA RAO, K., [1] An interesting property of numbers, Math. Student 27 (1959) 57-58.
SWIFT, E., [1] Solution of the problem 213, Amer. Math. Monthly 22 (1915) 70-71.
SYLVESTER, JJ., [1] On arithmetical series, Messenger Math. 21 (1892) 1-19, 87-120.
SZELE, T., [1] Une gnralisation de la congruence de Fermat, Mat. Tidsskr. B, 1948, 57-59.
SZEMEREDI, E., [1] On sets of integers containing no k elements in arithmetic progression,
Acta Arith. 27 (1975) 199-245.
TAKADA, J., [1] Computation of cyclic parts of steinhaus problem for power 8,
Math.Seminar notes kobe univ. 7 (1959) 543-546.
TAMURA, Y. v KANADA, Y., [1] Calculation of to 4196239 decimals based on
Gauss-Legendre algorithm (preprint), cf. Canadian Math. Bull. 27 (1984) 443.
TARDY, P., [ 1 ] Transformazione di un prodotto di n fattori, Ann. Sc. Mat. Fb. 2 (1851) 287-291.
TCHACALOFF, L. et KARANICOLOFF, C, [1] Rsolution de lquation Ax By z
en nombres rationnels, C.R. Acad. Sci. Paris 210 (1940) 281-283.
TEILHET, P.F., [1] Equations indterminees, Intrmediate Math. 12 (1905) 209-210.
TEUFFEL, R., [1] Beweise fur zwei Satze von H.F. Scherk ber Primzahlen,
Jber. Deutsch. Math. Verein. 58 (1955) Abt. 1, 43-44.
THUE, A., [1] Suggestions to a method in number theory (ting Nauy),
Vid. Sekk.Forhandlinger Kristiania 1902 No 7.
m
[2] ber die Unlsbarkeit der Gleichung ax bx c dy in grossen ganzen Zahlen x und y ,
Arch. Math. Naturvid. 34 (1917) No 16.
TIETZE, H., [1] Tafel der Primzahl-Zwillinge unter 300000, S.-B. Bayer.
Akad. Wiss. Math. Nat. Kl. 1947, 57-62.
TUDEMAN, R, [1] On the equation of Catalan, Acta Arith. 29 (1976) 197-207.
TROST, E., [1] Aufgabe 79, Elem. Math. 6 (1951) 18-19.
[2] Bemerkung zu einem Satz ber Mengen von Punkten mit ganzzahligen Entfernungen,
Elem. Math. 6 (1951) 59-60.
[3] Primzahlen (Basel-Stuttgart 1953, 2nd ed. 1968).
TUNNEL, J. B., [1] A classical Diophantine problem and modular forms of weight 3/2,
Invent. Math. 72 (1983) 323-334.
TURAN, P, [1 ] Results of number theory in the Soviet Union (in Hungarian), Mat. Lapok 1 (1950) 243-266.
TURSKL. S., [1] Dcomposition de nombres entiers en sommes de carres de nombres impairs,
Bull. Soc. Roy. Sci. Lige 2 (1933) 70-71.
2
UHLER, H.S., [1] Many figure approximations to 2 and distribution of digits in 2 and 1/ 2 ,
Proc. Nat. Acad. Sci. USA. 37 (1951) 63-67.
[2] A brief history of the investigations on Mersenne numbers and the latest immense primes,
Scripta Math. 18 (1952) 122-131.
[3] On the 16th and 17th perfect numbers, Scripta Math. 19 (1953) 128-131.
USPENSKY, J.V. v HEASLET, MA., [1] Elementary Number Theory (New York and London 1939)
VAHLEN, Th., [1] Beitrge zu einer additiven Zahlentheorie, J. Reine Angew. Math. 112 (1893) 1-36.
VAUGHAN, R.C., [1] On Waring's problem for smaller exponents,
Proc. London Math. Soc. (3) 52 (1986)445-463.
[2] On Waring's problem for sixth powers, J. London Math. Soc. (2) 33 (1986) 227-236.
VEHKA, T, [1] Explicit construction of an admissible set for the conjecture that sometimes
VIJAYARAGHAVAN, T, [1] The general rational solution of some Diophantine equations of the form
k 1
A X
r 1
n
p
WAGSTAFF,S.S., Jr., [1] On k -free sequences of integers, Math. Comp. 26 (1972) 767-771.
[2] Greatest of the least primes in arithmetic progressions having a given modulus,
Math. Comp. 33 (1979) 1073-1080.
WAKULICZ, A., [1] On the equation x y 2 z , Colloq. Math. 5 (1957) 11-15.
WALKER, G.W., [1] Solution of the problem E 985, Amer. Math. Monthly 59 (1952) 253.
WALSH, CM, [1] Fermat's Note XIV, Ann. of Math. (2) 29 (1928) 412-432.
WARD, M., [1] A type of multiplicative diophantine systems, Amer. J. Math. 55 (1933) 67-76.
WATSON, G.L., [1] A proof of the seven-cube theorem, J. London Math. Soc. 26 (1951) 153-156.
[2] Sums of eight values of a cubic polynomial, J. London Math. Soc. 27 (1952) 217-224.
WATSON, G.N, [1] The problem of the square pyramid, Messenger Math. 48 (1918) 1-22.
WEINBERGER, P., [1] Exponents of the class groups of complex quadratic fields,
Acta Arith. 22 (1972)117-124.
WEINTRAUB, S., [1] a large prime gap, Math. Comp. 36 (1981) 279.
WERTHEIM, G., [1] Anfangsgrilnde der Zahlenlehre (Braunschweig 1902)
3
WHITEHEAD, E.G., [1] The Ramsey number N 3,3, 3, 3; 2 , Discrete Mathematics 4 (1973) 389-396.
WHITTEN, S, [1] Tables of the totient and reduced totient function, Manuscript deposited in UMT file, cf.
Math. Tables Aids Comp. 4 (1950) 29-31.
WHITWORTH, W.A., [1] Choice and Chance with One Thousand Exercises (Cambridge 1901, New York 1951).
van WUNGARDEN, A., [1] A table of partitions into two squares with an application to rational triangles.
Indag. Math. 12 (1950) 313-325.
WILLEY, M., [1] Solution of the problem E 68, Amer. Math. Monthly 41 (1934) 330.
WILLIAMS, H.C. v DUBNER, H., [1] The primality of R 1031, Math. Comp. 47 (1986) 703-711.
WIRSING, E., [1] Bemerkung zu der Arbeit ber vollkommene Zahlen, Math. Ann. 137 (1959) 316-318.
WOJCIK, J., [1] On sums of three squares, Colloq. Math. 24 (1971) 117-119.
WUNDERLICH, M., [1] Certain properties of pyramidal and figurate numbers,
Math. Comp. 16 (1962) 482-486.
[2] On the Gaussian primes on the line Im X 1 , Math. Comp. 27 (1973) 399-400.
YANNEY, B.F., [1] Another definition of amicable numbers and some of their relations to Dickson's
amicables, Amer. Math. Monthly 30 (1923) 311-315.
YATES, S., [1] Sinkers of titanics, J. Recreational Math. 17 (1984/85) 268-274.
YORINAGA, M., [1] Numerical investigation of some equations involving Euler's function,
Math. J. Okayama Univ. 20 (1978) 51-58.
ZAHLEN, J.P., [1] Sur les nombres premiers une suite d'entiers conscutifs,
Euclides (Madrid) 8 (1948) 115-121.
ZAJTA, AJ., [1] Solutions of the Diophantine equation x y z t Math. Comp. 41 (1983) 635-659.
ZARANKIEWICZ, K., [1] On triangular numbers (in Polish), Matematyka 2 (1949), No 4,1-7 and No 5, 1-8.
4
Hadamard, J., 99
Hagis, P. Jr, 111, 112, 154
Halcke, P., 39
Hall, M. Jr, 65, 205, 234, 281
Hallyburton, J. R., 234
Halter-Koch, F., 258
Hammond, N., 76
Hanly, V. S., 80
Hanson, D., 278
Hardy, G. H., 266
Harris, V. C, 101
Hasse, H., 171, 228
Haussner, R., 95
Heaslet, M. A., 41, 64
Heath-Brown, D. R., 103
Hecke, E., 80
Hemer, O, 64
Hensel, K., 3
Hensley, D., 100
Hilbert, D., 270
Hill, J. D., 40, 41
Hooley, C, 19
Hoffman, H., 114
Hornfeck, B., 112
Hunsucker, J. L., 107
Hurwitz, Adolf, 210, 257
Hurwitz, Alexander, 234
Hyyr, S., 50
Ibn AlBanna, 114
Ingham, A. E., 101
Irving, R.W. 279
Iseki, K., 182
Ivic, A., 243
Iwaniec, H., 81
Jacobi, C, 213, 220, 254, 296,
297, 300, 304
Jacobsthal, E., 134
Jaeschke, G., 235
Jakbczyk, F., 236
Jankowska, S., 156
Jemanowicz, L., 25
de Joncourt, E., 53
Jones, B., 247
Jordan, G, 161
Jzefiak, T., 53
Kacperek, L., 75
Kalmar, L, 89
Kanada, Y., 187
Kanold, H. J., 107, 114
Kaprekar, D. R., 181
Karanicoloff, G, 67
Keller, W., 235
Khatri, M. N., 53
Khinchin, A. Ya., 270
Killgrove, R. B., 96
Klee, V. L. Jr, 161
Mayah, B. H., 77
Mazur, S, 110
Makowski, A., 50, 107, 112,
114, 144, 154, 169, 219, 268,
275, 276, 279, 280
McCurley, K. S., 271
Melnikov, J. G., 141
Mersenne, M., 112, 113, 114,
144
Meyl, A., 55
Mientka, W. E., 107
Miller, V. S., 84
Mirsky, L., 103
Moessner, A., 276
Mordell, L. J., 62, 63, 64, 247,
265, 267
Morehead, J. C, 234, 238
Moret-Blanc, 68
Morrison, M. J., 234
Morrow, D. C, 143
Moser, L., 52, 153, 154, 279
Mller, M, 181
Mycielski, Jan, 103
Nagell.T. 25, 52, 53, 64, 66,
126, 228
Najar, R. M., 112
Nebb, J., 107
Nickel, E., 232
Niewiadomski, R., 266
Noll, C, 232
Norrie, R., 35
Odlyzko, A.M., 84
OKeefe, E.S., 274
Pall, G., 247, 248, 255, 258,
259
Parker, T., 94
Parkin,T.R., 35, 36, 94, 95,
270
Patterson, J. O., 36
Patz, W., 204
Pawlak, Z., 182
Paxson, G. A, 234
Peano, G., 186
Pell, J., 56, 61
Penk, M. A., 131
Pepin, T., 64
Perron, O., 200, 202
Pervouchine, I. N., 234
Picard, S., 281
Pillai.S.S. 5, 51, 154, 155, 171,
271
Pipping, N., 77
Pisano.L.(Fibonacci). 10, 41
Pocklington, H. C, 48
Podsypanin, V. D., 25
van der Pol, B., 81
Poletti, L., 74
TRA CU NHANH CC CH
Cc s
S t nhin 1
S nguyn t 71
S gi nguyn t 141
S gi nguyn t tuyt i 142
S Mersenne 112
S Pm 112
S siu-Poulet 142
S D 143
S Carmichael 143
S nguyn t Wilson 130
S nguyn t sinh i 101
B ba s nguyn t lin tip 170
S Fermat 233
S Cullen 235
S khng c c s chnh phng 19
S tam gic 23
S t din 55
S iu ha 23
S hon ho 111
S gi hon ho 112
S bn b 114
S phong ph 110
S c s (practical number) 110
S idonei 140
S chun tc 187
S chun tc tuyt i 187
S nguyn phc 285
S nguyn Gauss 285
S lin kt 286
S nguyn t phc 290
S nguyn phc nguyn t cng nhau 289
Gi thuyt
Gi thuyt Artin 171
Gi thuyt Bouniakowsky 82
Gi thuyt Carmichael 155
Gi thuyt Catalan 50
Gi thuyt Catalan-Dickson 107
Gi thuyt C 267
Gi thuyt H 143
Gi thuyt P 94
Gi thuyt Euler 269
Gi thuyt Gilbreath 96
Gi thuyt Goldbach 82
nh l
nh l c bn ca s hc 5
nh l s d Trung Hoa 17
nh l s nguyn t 99
Lut tng h bc hai 217
Lut Eisenstein 222
Lut xp x tt nht 195
nh Bertrand 85
nh l Crocker 282
nh l Erds 281
nh l Euler 161
nh l Fermat nh 128
Thut ton
Thut ton Euclid 10, 287
Thut ton chia 10
Sng Eratosthenes 73
Thut ton lin phn s 10
Cng thc
Cng thc Brouncker 297
Cng thc Dirichlet 104
Cng thc Euler 297, 304
Chui Lambert 105
ng thc Liouville 296
ng thc Lucas 272
Chui Pell 189
Cng thc Wallis 296
Hm s
Hm s Gauss 151
Hm s d (n) 101
Hm s Liouville n 120
Ly tha ph qut nh nht
(n) 84
Hm s (n) 106
Hm s (n) 151
Hm s
Hn ch Euler 151
Hm s Liouville 120
Hm s Mbius 117
Phng trnh
Phng trnh Diophante 21
Phng trnh Pythagoras 22
Phng trnh Fermat 56
Phng trnh Pell 56
n 173