STANBUL TEKNK NVERSTES !

SOSYAL BLMLER ENSTTS

NEY MEKNDE SZL GELENEK VE NESLLER ARASI DEM:

NYAZ SAYIN, SALH BLGN VE HSEYN ZKILI ZELNDE

YKSEK LSANS TEZ

Burak YEDEK

Trk Mzii Anasanat Dal

Trk Mzii Program

Mays 2014

STANBUL TEKNK NVERSTES ! SOSYAL BLMLER ENSTTS

NEY MEKNDE SZL GELENEK VE NESLLER ARASI DEM:

NYAZ SAYIN, SALH BLGN VE HSEYN ZKILI ZELNDE

YKSEK LSANS TEZ

Burak YEDEK
(415091023)

Trk Mzii Anasanat Dal

Trk Mzii Program

Tez Danman: Prof. Dr. Nilgn Dorusz Diiak

Prof. Dr. Cem Behar (E Danman)

MAYIS 2014

T, Sosyal Bilimler Enstitsnn 415091023 numaral Yksek Lisans Burak

YEDEK, ilgili ynetmeliklerin belirledii gerekli tm artlar yerine getirdikten
sonra hazrlad NEY MEKNDE SZL GELENEK VE NESLLER
ARASI DEM: NYAZ SAYIN, SALH BLGN VE HSEYN
ZKILI ZELNDE balkl tezini aada imzalar olan jri nnde baar ile
sunmutur.

Tez Danman :

Prof. Dr. Nilgn Dorusz Diiak

stanbul Teknik niversitesi

..............................

E Danman :

Prof.Dr. Cem BEHAR

stanbul ehir niversitesi

..............................

Jri yeleri :

Yrd. Do. Dr. Nuri UYGUN

Marmara niversitesi

.............................

Prof. Dr. ehvar BEROLU

stanbul Teknik niversitesi

..............................

Do. Dr. Ali TAN

stanbul Medeniyet niversitesi

..............................

Teslim Tarihi :
5 Mays 2014
Savunma Tarihi : 26 Mays 2014
iii

iv

Eim rem ve olum Ali'ye,

vi

NSZ

"NEY MEKNDE SZL GELENEK VE NESLLER ARASI DEM:

NYAZ SAYIN, SALH BLGN VE HSEYN ZKILI ZELNDE " isimli
alma, stanbul Teknik niversitesi Sosyal Bilimler Enstits'nde, 2014 ylnda
Yksek Lisans Tezi olarak hazrlanmtr.
Verba volant, scripta manent. Sz uar, yaz kalr! Niyazi Sayn ney ekolnde, bu
szn pek geerlilii yoktur. nk sz, sohbet ve muhabbet bol miktarda mevcuttur
ney eitiminde. Bu eitim-aktarm yntemi yardmyla kltrel ve sanatsal tarih
insan hafzasna adeta kaydedilir. Biz de bu almada szl gelenei bir ksmyla
yazya aktarmak istedik.
Uzun soluklu ve birok kiisel sebepten dolay ertelenen alma iin ncelikle
Niyazi Sayn'a; bana ney dnda saysz konuda hocalk eden deerli hocam Salih
Bilgin'e; almam esnasnda gsterdikleri sabr, anlay ve vizyon iin danmanm
Prof. Dr. Nilgn Dorusz Diiak ve Prof. Dr. Cem Behar'a teekkr ederim.
alma esnasnda mlakat yaptm btn neyzenlere, saygdeer Ruhi Ayangil'e,
bana kymetli dnceleriyle yardm eden Erdem lgi Akter'e, Hazerfen Ney Sanat
Okulu'na ve yardmn esirgemeyen btn arkadalarma tm kalbimle teekkr
ederim.

Mays 2014

Burak Yedek

vii

viii

NDEKLER
Sayfa
NSZ ...................................................................................................................... vii
NDEKLER ......................................................................................................... ix
KISALTMALAR....................................................................................................... xi
ZET ........................................................................................................................ xiii
SUMMARY .............................................................................................................. xv
1. GR ...................................................................................................................... 1
1.1 Ama ve Kapsam ......................................................................................................... 2
1.2 Terminoloji ................................................................................................................... 3
1.3 Literatr ....................................................................................................................... 4
1.4 Metodoloji ve Kavramsal Tartmalar....................................................................... 5

2. KLTR, GELENEK VE SZL GELENEK ................................................. 7

2.1 Kltr ve Gelenek ........................................................................................................ 7
2.2 Gelenek: Tanmlar, anlamlar ve tartmalar ......................................................... 8
2.3 Gelenek: Yap, Form, lev ve Trleri ..................................................................... 12
2.3.2 ntikal .................................................................................................................... 13
2.3.3 Deiim ................................................................................................................. 13
2.3.4 Byk Gelenek ve Kk Gelenek ...................................................................... 13
2.4 Szl Kltr/Gelenek ve zellikleri ........................................................................ 14

3. MEK GELENE .............................................................................................. 17

3.1 Gemiten Gnmze Ney ve Neyzenler ................................................................. 18
3.1.1 Neyzenler silsilesi ve tekrar eden unsurlar ........................................................... 18
3.1.2 Eitim ve aktarm ................................................................................................. 21
3.2 Gnmzn Meki .................................................................................................... 25
3.2.1 Mek tanm ve tarifine doru .............................................................................. 25
3.2.2 Mek Tanmnda Farkllklar ve Ortaklklar......................................................... 30
3.2.3 Mekin ileyii ......................................................................................................... 30
3.3 Ney Mekinin Gelenek zellikleri ............................................................................ 34

4. MEK VE SZL GELENEK .......................................................................... 37

4.1 Niyazi Sayn Ekol Mekinde Szl Gelenek Unsurlar ........................................ 38
4.1.1 Musiki ve mek..................................................................................................... 40
4.1.2 Ney, neyzenlik ve tarihi ........................................................................................ 42
4.1.3 Teknik deyi ve yntemler ................................................................................... 43
4.1.4 Sanatla ilgili .......................................................................................................... 44
4.1.5 Anlatlan Hikaye, Kssa ve Tavisyeler ................................................................. 45
4.1.6 Ney Gelenei ve slup Muhafazakarl ............................................................. 46
4.1.7 Dier Konular ....................................................................................................... 46
4.2 Hoca-Talebe ilikisi .................................................................................................... 48
4.3 Niyazi Sayn'n Mekinden rnekler ....................................................................... 49
4.4 Salih Bilgin'in Mekinden rnekler ........................................................................ 54

ix

4.4 Hseyin zkl'n Mekinden rnekler .................................................................. 59

5. SONU .................................................................................................................. 61
KAYNAKLAR .......................................................................................................... 63
EKLER ...................................................................................................................... 67
EK A. Neyzenler Silsilesi (19-20.yy)................................................................................ 67
EK B. Mlakat Listesi ...................................................................................................... 71
EK C. Mlakat Yaplan Neyzenler ................................................................................. 71
EK D. Mek Kaytlar ...................................................................................................... 78

KISALTMALAR
T
TMDK
C
Yay.

: stanbul Teknik niversitesi

: Trk Musikisi Devlet Konservatuar
: Cilt
: Yaynlar

xi

xii

NEY MEKNDE SZL GELENEK VE NESLLER ARASI DEM:

NYAZ SAYIN, SALH BLGN VE HSEYN ZKILI ZELNDE

ZET
Ney gelenei lkemizde yzyllardr sregelmektedir. Bu srete hem icra hem de
eitim-aktarm anlamnda deiime uradn tahmin ettiimiz ney geleneinin,
nesilden nesile aktarlrken nasl bir deiim geirdii mehuldur. Biz bu
almamzda yazl ve canl kaynaklarn elverdii lde ney eitim ve aktarmnn
modern geliimini incelemekteyiz.
Niyazi Sayn slubunun egemen slup olmasnn bizce sadece musiki ile ilgili
olmadn tahmin ediyoruz. Bu sebeple, ney eitim ve aktarmnn, yani ney
mekinin bu sluba ok nemli bir katk saladna inanmaktayz. nk bu ekoln
mekinde sohbet ve muhabbet, baka bir anlamda youn bir iletiim nemli bir
ilkedir.
Bu alma, nesile ait neyzenin meklerinde bir deiim olup olmadn
aratrmaktadr. Ney meklerini kiisel olarak deneyimlemekle beraber, mek
kaytlar ve neyzen mlakatlarndan faydalandk.
Tezimiz, ney mek geleneini irdelerken, onun zelliklerini ve szl gelenek ile
balantsn inceler. Ney mekinin nasl deitii ve hangi zelliklerinin deitiini
aratrmak, bizi sadece gelecee ynelik bir sonuca deil fakat ayn zamanda
gemie ynelik bir yaklama ulatracaktr.

xiii

xiv

ORAL TRADITION IN NEY EDUCATION: TRANSGENERATIONAL

CHANGE SPECIFIC TO NYAZ SAYIN, SALH BLGN AND HSEYN
ZKILI

SUMMARY
The ney, as a core instrument of Ottoman-Turkish music maintains its tradition since
several centuries. The instrument is musical but also spiritual, artistic, poetic and
symbolic; in other words its a sufi instrument. Therefore the transmission of the
instrument is rather characteristic. Since it is based on a disciple-apprentice relation,
the transmission is highly oral.
We believe that this tradition has been changing and thus we scrutinize the tradition
in its oral aspect, beginning from the modern era. The three generations in ney
education is analized with detail; word definitions are cleared; the system of
education and transmission is examined in detail in order to understand what is
happening during the transmission.
This study examines the mek of ney instrument and its aspects of oral tradition.
Looking for the transgenerational changes would not only lead us to a future
projection but also to a historical approach.

xv

xvi

1. GR
Bu alma, Trk musikisi geleneinde yer alan ney enstrmannn eitim-aktarm
yntemine dairdir. Osmanl uygarl rn olan bu geleneksel musikinin bugn de
farkl bir ekilde devam ettii, yapsal ve ilevsel olarak farkllat ve canll
bilinmektedir (Signell, 1977, s.xiii).
1950'lerin bandan itibaren notasyonun kabul edilmesi Trk musikisinde iki meru eitim
yntemine sebep olmutur. Birincisi konservatuar eitimi, dieri de usta-rak eitimidir. Bu
iki yntem birletirilebilir olsa da, genel yaklam bu deildi. Bylece son krk yldr musiki
eitim ve kompozisyonda belirgin deiim grnmektedir (Feldman, 1996, s.18).

Trk musikisinin eitim ve aktarm yntemi olarak adlandrlan (usta-rak eitimi)

mek alann sememizde temel sebep insanlarn rettii sesleri kavraymzla
ilgilidir. "Mzii renme sreci, insann rettii sesleri kavraymzn merkezinde
yer alr" (Meriam, 1997, s.163). Bylece Feldman'n bahsettii deiimi ve Signell'in
ifade ettii canll ney mekinde aratrarak bu enstrman vastasyla Trk
musikisini anlamlandrmaya dair kk bir katk salamay amalyoruz.
Gelenek, her dnemde yeniden yaratlr, retilir veya ekil deitirir. Hatta yeniden
ina edilir. Gelenein yeniden ina edilmesi bir anlamda tekerrr eden unsurlar
vastasyla gemi ile balantda olmay ima eder (Hobsbawn, 1983). Tarih bilimine
yaklam deitiren bu 'yeniden ina' kavram Trk mzii asndan incelemek
ilgin sonular ortaya karacaktr. Bu alma ney geleneinin ina edilmesinin
kltrel tarih balamndaki nemine kk bir atfta bulunmay amalamaktadr.
Geleneksel sanatlara, Trk Mzii'ne ve zellikle ney sazna olan eilimin
yaygnlamas internet, dergi, gazete vb. mecralarda kendisini gstermektedir.
Birden fazla icra tavrnn ortaya kmas, birok kurum ve dernekte ney eitimi
verilmesi ve ney sazna ilginin artmas bu aratrmaya ilk sebep olmutur.
Ney, Klasik Trk Muskisinin en nemli nefesli saz olmas itibariyle 15. Yzyldan
gnmze birok musiki risalesinde, kitapta ve edvarda genel anlamda, detayl
olarak teknik zellikleri, perde bilgileri verilerek ve hatta bir ustadan renilmesi
gerektii eklinde anlatlmaktadr (Dorusz, 2012; Nasr Dede, 2006).
1

Ayrca

edebiyat, grsel sanatlar, popler mzik gibi farkl alanlarda ney saznn
kullanlmas, bize geleneksel olduu kadar gncel/popler olan bir ney kltrnn
de varln iaret etmektedir.
1.1 Ama ve Kapsam
Sz konusu gelenein nasl aktarldn, genilediini ve bu srete hangi oranda
deiime uradn ve/veya muhafaza edildiini tespit edebilmek adna, bu alma,
erken Cumhuriyet dneminden 21.yy'a kadar olan zaman diliminde Trkiye
corafyas

iinde

ekol/geleneini

gereklemi
temel

alarak,

ney

eitiminin

Trk

mzii

deiimini,

alan

iinde,

Niyazi
farkl

Sayn
disiplin

yaklamlaryla analiz etmeyi amalamaktadr. Bylelikle temel olarak ney meki

geleneinin deiken bir yapya sahip olup olmadn ortaya karmak
hedeflenmektedir. Aratrmamz belirli bir dnem ile kstlamamzn sebebi
Osmanl/Trk musikisi kltrnn byk oranda szl kalmas, szl kaynak
olabilecek ahslarn hayatta olmamas ve szl aktarmn yazl kaynaklara yeteri
kadar geirilmemesidir.
Bu alma ayn gelenee dahil ve farkl nesilden neyzenin ney meklerini konu
edinmektedir. Bir gelenein, eitim-aktarm yntemi araclyla nasl deitii ve
evrildiini aratrmaktadr. Bu ayr neyzenin meklerini szl gelenek olarak ele
almamzn sebebi meklerde ileride grlecei zere, mzik ve icra dnda birok
konuda konuma, neye ait jargonlar vb. szl gelenee ait unsurlarn bulunmasdr.
Ayn silsileye ye olan bu neyzenlerin meklerinin deiimini incelerken, 'Ney
eitimi nasl aktarlyor? Nasl deiiyor? Hangi zellikleri deiiyor? Bu eitimaktarm yntemi gerekten geleneksel mi?' gibi aratrma alan ve konusuna dair
sorularn cevabn arayp; ' "Geleneksel" bir sanatn aktarm eklinin nasl deitiini
aratrmak 'gelenek' olann deiimini tespit etmekle benzer olabilir mi? Gelenek ne
derecede deiebilir?' gibi 'gelenek' kavramna/dncesine ynelik bir bak as
gelitirmeye alacaz.

Bu sorularn cevaplarn aratrma srecinde ise

ney

eitimi geleneinin ve zellikle konu edindiimiz Niyazi Sayn ekol/geleneinin

szl zelliklerini tespit edebilmeye alacaz. Niyazi Sayn geleneini semi
olmamzn asl sebebi ise Trkiye'de egemen slup olmasdr. Fakat unu da
unutmamak gerekir ki, bu gelenek tek slup deildir.

Tezimizi Niyazi Sayn'dan balatmamzn sebeplerinden birisi pratik dieri de

ulalabilirliktir. Daha nceki neyzenlerin meklerine dair bir aratrma, yazl veya
szl kaynak bulunamamtr. Ayrca Niyazi Sayn'n ok sayda neyzen yetitirmi
olmas, neyzenlerin kutbu olarak kabul edilmesi, ney konusunda yaayan en nemli
ahsiyet olmas (Ayvazolu, 2002) ve Cumhuriyet'in balangc dnemine ahitlik
etmesi sebebiyle aratrmamz iin ok nemlidir.
Aratrmamzn amacn yerine getirebilmek iin ncelikle, meki neden kltrel
deil de geleneksel bir eitim-aktarm yntemi olarak ele aldmz aklayacaz.
Daha sonra gelenek ve szl gelenek kavramlarn tartmaya alacaz. Bylece
mek geleneini hem kuramsal anlamda bir ereveye oturtmamz, hem de pratik
anlamda nasl deitiini anlayabilmemiz mmkn olacaktr.
almamzn ilerleyen blmlerinde ise ney meki geleneini, neyzenler silsilesini
ve ney mekinin zelliklerini belirlemeye alp, ney mekinin farkl neslinde
szl gelenek zelliklerini belirmeye alp rnekler vereceiz.
1.2 Terminoloji
Aratrmamzn nemli bir ksmn oluturan 'sz' veya 'lafz' gesi ncelikle tarihsel,
geleneksel ve kadim bir kltre aittir. Bu sebeple bu almada yer alacak olan
terminolojide aslna sadk olmamz bir ilke olarak belirlenmitir. Gemite kullanlan
terimlerin bazlarnn gnmz mzik literatrnde karl olmamas, baz
terimlerin ise farkllamas sz konusudur. Bu terminoloji farknn toplumsal, tarihsel
ve dilbilimsel sebeplerini gzard edeceiz ve terimleri orijinal haliyle kullanmaya
alacaz.
Birka rnek vermek gerekirse, mzik yerine musiki, enstrman yerine saz, retmen
yerine hoca, renci yerine talebe veya talip.
Aratrmann okuma kolayln salamak asndan ise baz terimleri zel
anlamlaryla kullanmaya karar verdik. Konu edindiimiz tarihsel sre ierisinde
terminolojik olarak baz elikileri engellemek adna, mek kelimesi aksi
belirtilmedike 'ney meki' anlamnda kullanlacaktr.
Konumuzun dil ile ilgili olmas ve kadim bir gelenein devam olmas sebebiyle
almamzda yer alan ve kullanlan, aratrmamz esnasnda aratrmac tarafndan

kaydedilen fakat literatrde yeteri kadar yer almayan terminolojiyi almamn

sonunda eklerde yer alan bir szlkede toplamay tercih ettik.
1.3 Literatr
Bu alma ileride greceimiz gibi, farkl yaklamlar ierdiinden, farkl
disiplinlerden ve eitli kaynaklardan faydalanmaktadr. Trk Mzii literatrnn
birok eseri zellikle mzik tarihi ve kuramna dairdir. Trk Mzii sosyolojisi ve
antropolojisi hakknda yaplan nadir sayda eserler de daha ok Trk Mzii alannn
genelini kapsamaktadr. Mek kavramna dair ise kstl sayda eser bulunmakla
birlikte (Behar, 2012), meke dair atf yaplan ve ksmi olarak ele alnan birka
kaynaktan faydalanlmtr (Feldman, 1996; Signell, 2006, Tanrkorur, 2005).
Gelenek hakknda literatrde varolan ok sayda alma ise bu aratrmada hem
kavramsal tartma oluturmak iin hem de aratrmann 'gelenek' merkezli olmas
sebebiyle kullanlmtr. Gelenek, hem antropoloji hem de folklor almalarnda
sklkla bahsi geen bir konudur. Gelenek kavram tartmalar ise zellikle
Amerikan Folklornde zellikle 1970 ve 1980'li yllarda en youn dnemini
yaamtr (Shils, 1973, 1983, 2003; Glassie, 1995; Eisenstadt, 1973; Ben-Amos,
1984).
Mzikoloji ve etnomzikoloji literatrnde yer alan 'gelenek', 'intikal' ve 'eitimretim' konular ise zellikle kendi toplumu dnda yer alan bir topluluun
aratrlmas konusunda hem tartma konusu olmu hem de dnmsel (reflexive)
bir yaklama sebep olmutur. Bizim aratrmamz iin sadece bir miktar fikir
verecek etnomzikoloji literatr olduka ok sayda eser iermektedir (Sheleymey,
1996; Delamont, 1992; Merriam, 1964; Nettl, 1983; Hood, 1982). Bunun yannda
zellikle Bulgar mzii konusunda almalaryla bilinen Rice'n ve mzik
fenomenolojisi zerine alm olan Benson'n, usta-rak ilikisine dair fikirleri
aratrmamz iin kaynak olmu ve yeniliki yaklamlar iermektedir (Rice, 1994;
Benson, 2003).
Szl gelenek tartmalar ncelikle folklor almalarnda ve daha sonrasnda ise
dilbilim alannda grlmektedir. Bu almada zellikle yaz ncesi toplumlarda
szl kltr irdeleyen ve bir bayapt nitelii tayan Ong'un eseri nemli bir
kaynak ve bak as oluturmutur (Ong, 2010).

Ney literatr ise zellikle metod anlamnda geni bir hacimdedir. Bu literatr her ne
kadar dorudan almamzda kullanlmasa da mek olgusunun eitim unsurunu
ilgilendirdii iin almamz kapsamnda incelenmitir (Erguner, 2002; Kaya, 2011;
Derya, 2008; Karada 2013; Malok, 2013). Ney konusunda nemli olabilecek ve
20.yy'da yaayan neyzenlerin ney tavrlarna dair birka Yksek Lisans almas
mevcuttur (olak, 2011; Gkkaya, 2010). Ayrca yakn zamanda hazrlanm,
neyzenlerin gnmzdeki sosyal hayat, neyin getii evreler, mekanlar ve mzik
piyasasna dair sosyolojik bir makale be mevcut (enay, 2014).
1.4 Metodoloji ve Kavramsal Tartmalar
Aratrmamzn yntemi ncelikle alan almasn merkeze almaktadr. Bunun
sebebi, aratrmann yazarnn 2007 ylndan itibaren kiisel olarak ney sazna ilgi
gstermi olmasdr. Mek hakknda aratrma yapmaya karar vermesiyle birlikte
alan deneyimi almasna balam, daha sonrasnda konumuzun literatrdeki seyrek
sayda kaynak iermesi nedeniyle neyzen mlakatlarna arlk vermitir (Ek B,
Mlakat Listesi). Bylece hem pratik olarak ney mekini deneyimlenmi,
gzlemlenmi hem de alann temsilcilerinin ney meki hakkndaki dnceleri tespit
edilmitir.
Aratrmacnn konu iindeki konumu etnomzikoloji tartmalarnda sklkla yer
almaktadr. Fakat Shelemay'n (1996) bahsettii gibi biz de aratrmacnn gelenei
incelerken intikal srecinin bir paras haline geldiini dnmekteyiz. Baka bir
anlamda bu alma sz konusu gelenein bir paras haline gelmektedir.
Aratrmann ana malzemesini ise Niyazi Sayn'n T Trk Musikisi Devlet
Konservatuar'nda gerekletirdii ders kaytlar (1998), katlmc gzlemci olarak
yer alnan Salih Bilgin (2008-2014) ve Hseyin zkl (2014) ney mekleri
oluturmaktadr. Baka bir ifade ile hem konservatuarda uygulanan mek
ynteminden rnekler hem de baka kurumlarda yer alan ney eitimine dair birka
rnek biraraya gelmitir. Mlakat yaplan ve grlen btn neyzenlerden izin
alnarak, bu alma gereklemitir. Mek kaytlarnn transkripsiyonu ise ksmi
olarak kullanlm, balam sebebiyle anlalmayacak yerler keli parantez iinde
aklanm ve Finnegan'n belirttii yntem ile yazya dklmtr (Finnegan, 1992).

Kavramsal tartmalar ise folklor, antropoloji ve etnomzikoloji alanlarndan

faydalanlarak gerekletirilmitir. zellikle Batl perspektifine dayal 'gelenek'
tartmalarnn konumuzla ilgili olabilecek unsurlar ortaya karlmtr.
Szl olarak yaplan bir iletiimi biz yazl olarak bu aratrmada aktarp anlamaya
alyoruz. Doal olarak, yazl malzeme ayn etkiyi yaratmayacaktr, bunu
unutmamak gerekmektedir.

2. KLTR, GELENEK VE SZL GELENEK

Sosyal bilimlerde "gelenek" kavram olarak yeteri derecede incelenmemi, hatta
birok sosyal bilimci tarafndan inkar edilmitir. Shils'e gre (1983),
"Sosyal bilimciler, gelenei aklama emalarnn dnda tutarak ve 'tarihsel faktrleri' devreye
sokarak gelenekle kar karya gelmekten saknrlar. Onlar bu yolla gelenei, fuzuli bir kategori,
grmezlikten gelinmesi gereken kafa kartrc bir entelektel unsur olarak ele alrlar" (s.106).

Bu blmde genel kavram ele alyoruz. Neden mek kltr yerine mek
gelenei ifadesini kullandmz aklayabilmek adna, bahsi geen kavram,
terimsel ve yan anlamlaryla irdeliyoruz. Bu esnada antropoloji ve folklor
bilimlerinden faydalanarak bu kavramlarn dahil olduklar genel tartmalar ksaca
deerlendiriliyor. Bylece ileride kullanlacak kavramlarn doru anlalmas ve
bahsedilecek bak asna gre deerlendirilmesi salanacaktr.
2.1 Kltr ve Gelenek
Kltr karmak ve tarih boyunca farkl anlamlarda kullanlm ve hala kullanlmakta
olan bir kelimedir. Gndelik kullanmnn dnda sosyal bilimlerde de birok
anlamda kullanlmtr.
" 'Kltr' kelimesinin Latince kk, tarmda geliimden ikamet etmeye, tapmaktan
korumaya kadar birok anlama gelen colere'dir" (Eagleton, 2005, s.10).
Kltr, kavram olarak karmak ve ok anlaml bir terimdir. Kltr kelimesi birok
balamda ve anlamda kullanlr. "Kltr mantar" ifadesinde kltr terimi doayla
ilgilidir. "Kltrl bir insan" derken o insann bilgi, grg ve ahlak sahibi olduu
ifade edilir. "Fransz kltr" derken ise, bir Fransz'n yaam tarzn, onun gndelik
yaantsna dair olan ve dier sosyal zellikleri ifade edilmek istenir.
Kltr kavramna ilikin birok tanm ve tarif bulunmaktadr. Ayrca kelimenin tarih
iinde birok farkl anlamda kullanld bilinmektedir. Williams'a (1983b) gre ise
kltr kelimesinin temel anlam mevcuttur:

Kronolojik olarak (17.yy) ilk anlam bir bitki, rn veya hayvan yetitirmektir. Daha
sonralar (18.yy), ilk anlamnn bir metaforu olarak, eitimli ve yetitirilmi
anlamyla ngilizce'de karmza kmaktadr. Son olarak ise uygarlk anlamyla
eanlaml olarak kullanlmtr (Williams, 1983b). Kltrn bu kadar karmak bir
geliim sergilemesini Avrupa tarihiyle paralel bir ekilde yorumlayan Williams,
kltrn 19.yy'daki farkl anlamlarn da belirlemitir:
"Anlam nce, insann mkemmellii dncesiyle ilikili olarak, 'zihnin genel durumu veya
alkanl' oldu. Daha sonra, anlam 'Bir btn olarak toplumda entelektel geliimin genel
durumu' oldu. nc anlam olarak ise, 'Sanatlarn btn' oldu. Drdnc anlam olarak ise,
yzyln sonlarna doru, 'hayatn maddi, entelktel ve ruhsal btnsel bir ekli' oldu"
(Williams, 1983a, s. xvi)

Tylor'a (2010) gre, kltr " insann toplumun bir yesi olarak, bilgi, inan, sanat,
ahlak, hukuk, adet gibi ve dier btn yetenek ve alkanlklarnn barnd karmak
bir btn."dr (Tylor, 2010, s.1).
Bylece, bir mzik kltr veya enstrman kltrnden bahsediliyorsa, bu sanat
dalnn gerektirdii yaam tarz ifade edildii anlalmaktadr. Bu yaam tarzna
estetik, sosyal davran, entelektel ve ahlaki yaklam da dahil edilebilir. Sonu
olarak kltrn karmak ve ok katmanl bir yapya sahip olduunu syleyebiliriz.
Mek konusunu kltrel olarak ele almak uzun bir srete ve kapsaml bir almayla
gereklitirilecek bir alan almasn gerektirir. Birok neyzen ile birlikte yaam
tarzlarn gzlemlemek, antropolojik bir yaklamla, mekin kltrel unsurlarn
aratrmak yerine biz meki gemiten bugne aktarlan mzikal birikim, bilgi,
teknik, grg, adap ve birok baka unsur olarak, baka bir deyile bir gelenek olarak
ele almay tercih ettik.
2.2 Gelenek: Tanmlar, anlamlar ve tartmalar
Meki geleneini tanmlamadan ve gzlemlerimizi aktarmadan nce, sz konusu
gelenek kavramnn folkor literatrnde yer alan rneklerini ve tartmalarn
sunacaz. Bu blmde, "Gelenek nedir? Farkl anlamlarda kullanlyor mu?
Gelenek'in zellikleri var m?" gibi sorularn cevaplarn arayarak ileride mek
gelenei tanmna dair aratrmamzda kullanacaz.

Gelenek kavram, tarihsel bir bilgi olarak, kltrn altnda yer alr ve kltre dahil
bir sretir. "Gelenek, tarihsel bilginin anahtardr. O, kltrel yapnn bir sreci
olarak anlalmaldr." (Glassie, 1995, s.398).
"Gelenek nedir?" sorusunun basit ve ak bir cevabn bulabilmek bizim
almamzn ilerleyen blmlerinde herhangi bir yanl anlalmay engelleyecektir.
Bylece ney meki geleneinin unsurlarn, yapsn ve zelliklerini belirlememiz
mmkn olacaktr.
Trke'de gelenek, isminden anlalaca zere, bize gelen'dir. Anane, grenek ile
dorudan ba vardr. Baka bir anlamda adettir (Nianyan, ).
ngilizce'de ise benzer bir anlam olmasna ramen, yan anlamlara da sahiptir:
"Gelenek, modern anlamnda zellikle zor bir kelime. ngilizce'ye 14.yy'da vermek, teslim
etmek anlamna gelen tradicion, tradere kknden gelmitir. Latince ismin birka anlam
var: (i) teslim etmek (ii) bilgi vermek, (iii) bir doktrini aktarmak, (iv) teslim olmak veya
hyanet etmek. " (Williams, 1983b, s.318).

ngilizce anlamnda gelenek kelimesinin ierdii bir unsur daha mevcut:

"Gelenek ngilizce'de bir bakasna devretme sreci olarak anlamn srdrse de,
baskn bir anlamda da sayg ve grev gerektirme anlamna gelmektedir." (Williams,
1983b, s.319). Sayg ve grev kavramlarna ileride deineceiz.
Bir eylem veya hareketin, geleneksel olabilmesi ve adet haline dnmesi iin
birtakm kriterler vardr. Baka bir anlamda bir olgunun gelenek haline dnmesi
iin baz artlarn ve zelliklerin yerine gelmesi gerekmektedir.
"Kesin kriteri, insan eylemlerinin dnce ve muhayyile araclyla yaratlm
olmas ve bir kuaktan dierine intikal etmesidir" (Shils, 2003, s.110).
Baka bir yerde Shils, gelenein zaman iindeki seyrini ilgilendiren bir zelliinin
gerekliliinden bahsetmektedir. "Bir gelenei gelenek halini alabilmesi iin en az
kuak bunlarn uzun veya ksa olmasnn nemi bulunmakszn srmesi gerekir"
(Shils, 2003, s.113).
Bylece gelenek, intikal edecek, en az nesil devam edecektir. Fakat yine bu
zellikler bir gelenein oluumu iin yeterli olmamaktadr. "Gelenein temsilci veya
koruyuclar vardr." (Shils, 2003, s.111). Gelenek temsilcilerinin geleneklerini
korumakla ykml olmalar bizi mantken ve hatta varsaymsal olarak gelenein

deiime uramayaca sonucuna gtrebilir. Antropolojik ve sosyolojik birok

almaya gre, geleneklerin bazlar deiime uram, bazlarysa sabit kalmtr.
Gelenein, onun yeleri arasnda alglan ise gelenek tanmn etkilemese de
gelenek hakknda bize bir fikir vermektedir.
" gelenek byk deiimlere maruz kald halde, alclar onu nemli deiikliklere
uramam birey olarak grebilirler. Yaadklar ey daha ok, birbirini izleyen iki kuak
iinde, nemli saylmayacak kadar kk deiikliklerle deien bir gelenein ilk
sahiplerinin nesliyle ayn soydan gelme hissidir" (Shils, 1983, s.112).

Gelenek'in aidiyet hissi yaratmas, bir aileye veya soya bal olmay hissettirmesi
gelenein otantikliini bize gstermeye yetmemektedir. "Gelenek, davranlarn
zamanlararas

benzerliini

gerektirmez,

davranlarn

zamanlararas

hsml/akrabal gelenei oluturur" (Shils, 1971, s.127).

Shils, gelenek kavramna yeni bir boyut katarak, otantik (zgnlk) kavramn da
tartmaya sokmutur:
"Gelenek teriminin birok kullanmnda, gelenein zsel ieriiyle ilgili zmni snrlamalar
vardr. Onlar geleneklerin yalnzca, zsel ierikleri geleneksellie saygl iseler, yazdan ok
szle intikal etmilerse, kurumlam olgu deil, bir sz nesnesi iseler, olgusal tezleri iin
hibir delilleri yok ise, normatif tezlerine elik eden hibir akl yrtme szkonusu deilse ve
eer yazarlar veya kurucular bireysel olarak adlaryla tehis edilebilir olmaktan ok
anonimse, hakiki gelenek stats kazanabileceklerini ima ederler." (Shils, 2003, s.115).

Bir baka nemli unsur ise tekrardr. Gelenein tekrar etme zellii onun varoluunu
etkiler fakat tekrar eden her olgu gelenein olumasna yeterli deildir.
Tekrarlamann skl temel bileendir ama geleneksel davran tanmlamak iin
yeterli deildir (Shils, 1971, s.127).
Ayrca, olgunun sreklilii onun gelenekselliine dair deildir. Gelenein devaml
veya devamsz olmas mmkndr (Shils, 1971, s.135). Baz gelenekler varolma
veya aktarlma srelerinde kesintiye uram olabilir. Kesintiye uram olmalar
gelenein yokluunu bize gstermez.
Gelenein bir baka tanmlayc olmayan zellii ise deiken ve sabit olabilmesidir.
Zaman iinde deiebilen gelenekler olduu kadar, tamamiyle ayn kalan gelenekler
de mevcuttur:

10

"Gelenek, sabit veya akkan olabilir, bir yerde dnerek srekli deiebilir veya
sarmal, yeniliki veya zaman iinde geriye doru hareket halinde olabilir." (Glassie,
1995, s.405).
Grld gibi, gelenek kavramnn birok tanm mevcuttur. Kesin ve mutlak bir
tanmlama yapmak mmkn deildir. Hatta birok alanda gelenek, aratrma
amalarna uygun olarak deforme edilmi veya deitirilmitir. Birok aratrmac
"anlamn kendi kuramsal ve metodlojik amalar iin deitirip bktler" (BenAmos, 1984, s.124). McDonald'n gelenek hakkndaki makalesinde antropoloji ve
mzikoloji literatrnde gelenein farkl anlamlar zerine nemli bir alntsn
hatrlatmakta fayda var:
"gelenek. Birtakm aratrmaclar gelenei yararndan daha uzun sre dayanm sadece
"temel mecaz" olarak gryor (Marcus 1995:106), veya onu tam olarak kltr kavramyla
denk grmektedir (Nettl 1982:3), hatta herey ve dolaysyla hibir ey anlamna gelmeyen
gsz bir kavram olarak gren de var (Blum 1991:6; Myers 1992:11). ronik bir ekilde,
ayn bak asna sahip baz yazarlar gelenek ile kltr terimini eanlaml olarak
kullanmaktadr (Nettl 1982), bazlar ise ikinci anlamn kullanmaktan kanp kelimenin
duygusal arln atlatmaya alyor (Ben-Amos 1984: 125).Bu beklenilmeyen durum
kavramn geerliliini kabul etmekle beraber, snrl ve ileyen bir tanmn ihtiyacn da dile
getirmektedirler (Eisenstadt 1972:4)" (McDonald, 1996).

Bir baka gelenek tanmnda ise gelenein sadece tarihsel ve aktarlma, miras kalma
zellii deil, ayn zamanda bugnk veya imdiki zaman ile ilgili bir sorunsal
olduu sylenmitir:
"Gelenek, hakim medeniyet dahilinde gemiten bize ulaanlarn tamamdr.
Dolaysyla, o hem miras kalana, hem de eitli dzeylerde mevcudiyete sahip u
anki verili duruma ait bir meseledir." (Hanefi, s.11, 2011).
Gelenek belirli bir dnya gr hatta bir neslin belli bir dnya grn de aktarr:
" O [gelenek], belli bir asrn anlayn, belli bir neslin oluumunu ve tarihi geliimin
iinde bulunduu evreyi ifade eder. yleyse gelenek, her kuan, kendi ihtiyalar
dorultusunda ortaya koyduu yorumlar toplamdr, zellikle de gelenein doduu
temel kaynaklar, bu tr bir eitlilie imkan tanr" (Hanefi, 2011, s.14).
Dan Ben-Amos, gelenei yedi farkl anlayta ele alan makalesinde gelenek'in farkl
zelliklerini folklor biliminden rneklerle bize vermitir (Ben-Amos, 1984). Gelenek
kavram ilim, ilke, sre, kltr, kitle, icra ve lisan olarak deerlendirilmektedir.

11

2.3 Gelenek: Yap, Form, lev ve Trleri

2.3.1 Zamansallk ve Gemi
Gelenein en nemli zelliklerinden birisi zamansallktr. Gemiten gelen
zelliklerin aktarlmas sz konusu olduu iin zamana, hem gemie hem de
gelecee baldr.
"Zamana dayal bir zincir olarak gelenek, benimsenerek intikal ettirilen temalar konusundaki
varyasyonlar serisidir. Bu varyasyonlarn birbirine ball ortak temalara, takdimin ve
kopuun biraradalna, bir ortak kaynaktan douuna dayanabilir" (Shils, 2003, s.112).

Aktarld andan itibaren deiiklie urayan gelenek ayn zamanda nesiller

arasnda benzerlik ve ortaklk iermektedir. Gemiten gelen ve imdiki zamanda var
olan bir olgudur gelenek:
"Bir gelenei kabul edenler, onu gelenek diye adlandrma ihtiyac duymazlar; kabul
edilebilirlii onlar iin apak bir ey olabilir. Bir gelenek benimsendiinde, gelenek onu
benimseyenler iin, eylem ya da inanlarnn dier paralar kadar nemli ve hayatidir. O,
imdiki gemitir; stelik imdinin, herhangi bir son yenilik kadar nemli bir parasdr da"
(Shils, 2003, s.111).

Gelenek, bir davran ve inan sistemidir. Burada inan Shils tarafndan dine dair
deil, kurallara ve bilisel srelere dair davran ve hareketleri ifade etmektedir. Bu
sistemin zamanla mterek bir ba vardr: "Traditions are beliefs with a particular
social structure; they are a consensus through time. They are beliefs with a sequential
social structure" (Shils, 1971, s.126).
Gelenek gemiin birok zaman dilimini ierebilir. Kltr ise ezamanl bir
kavramdr. "Gelenek zamansal bir kavram, doal olarak gemile, gelecekle ve
tarihle karm. " (Glassie, 1995, s. 399).
Gelecei gemiten tretip tekrar gelenein tanmlanmas olarak ifade edilen
gelenek, iradeye bal ve zamansal bir eylemdir (Glassie, 1995). Gelenein zaman
iinde evrilmesi, tremesi ve bylece tekrardan bir gelenek haline gelmesi
almamz iin ok nemlidir. Tekrar ile kastedilen, aynen, bire bir olmas deil,
modern nesnenin tarihsel olarak varolmasdr. Gelenek safi bir tekrar deil fakat
modern znenin tarihi olma tavrdr (Bruns, 1991).
Bylelikle, tarihsel varolu ise bizi Gadamer'in bahsettii gelenek ile gnmz
arasndaki gerilimin deneyimlenmesini salyor. "Tarihi bilin iinde yer alan her

12

gelenek ile karlama, gelenek (metinsel) ile imdiki zamann gerilim deneyimini
iermektedir" (Gadamer, 2006, s.306).
2.3.2 ntikal
Gelenein, Trke tanmnda yer alan "gelen" anlam ile ngilizce'deki 'tradere'
(aktarlan, intikal edilen) anlam bize gelenein en nemli zelliini ifa etmektedir.
Gelenek aktarlandr, devredilendir. Ayn soydan gelme hissini barndran gelenein
zorunlu olarak aktarlmas gerekir, yoksa soy yani gelenek sona erer.
Geleneksel olan ile olmayan olgu ve davranlar (Shils'in belief dedii) arasnda bir
aktarmn ekli farkl grlmektedir. Geleneksel aktarm, mterek olmay
(communis opinio) gerektirdii gibi hem gemii hem de gnmz kapsamaktadr.
Geleneksel aktarmda herkes ve zellikle gelenein hayatta olan yal yeleri
tarafndan kabul edilen unsurlar vardr. (Shils, 1971, s.127-129).
2.3.3 Deiim
Geleneksel olann deimesi literatrde kanlmaz olarak telafuz edilmektedir
(Glassie, 1995; Shils, 1981). "Gelenek insanlarn gemilerinden bir ey yaratmas
eklinde tanmlanrsa, vasf duraanlk deil srekliliktir; kart anlam deiim deil
baskdr; baka bir deyile geliim aamasn engelleme gcnn ihlalidir" (Glassie,
1995, s.396).
Bu sebeple, gelenek kavramnn deimemesi, geleneksel olann sabit kalmas,
eskiye tamamen benzemesi hatta kopyas olmas gerekmemektedir. " gelenein,
canl olan, deiime ve dnme ak bulunan realiteden bamsz bir varl
yoktur." (Hanefi, 2011, s.14).
2.3.4 Byk Gelenek ve Kk Gelenek
Bat ve Dou toplumlarnda yaznsal temelleri eitimli ve yetimi snfn nemli
mensuplar oluturur, deitirir ve denetlerdi (Ben-Amos, 1984, s.105). Bu yaznsal
temeller ise baz sosyal bilimciler tarafndan 'yksek kltr' olarak adlandrlmtr
(Sammons, 1977). Antropolog Robert Redfield ise halk topluluuna ait gelenek ile
medeniyet gelenei arasnda bir iliki kurmaya almtr. Bir medeniyette
mtefekkir aznln byk gelenei ve mtefekkir olmayan ounluun kk
gelenei vardr. Byk gelenek okullarda veya mabedlerde ilenir; kk gelenek ise

13

kendiliinden iler ky topluluundaki okumamlar arasnda bulunur (Redfield,

1956, s.70). Byk gelenekte felsefeci, din adam veya eitilmi kiiler tarafndan
bilinli bir ekilde ilenen ve aktarlan bir mevzu olduunu, fakat kk gelenekte
mevzunun hafife alndn ve fazla merak edilmediini ifade eden Redfield bu
modelinde iki kavram arasnda bir kartlk olmadn hatta birbirlerine bal
olduklarn ifade eder (Redfield, 1956, s.71). fade edilen bu ikili kavram yksek
kltr - popler kltr ikilisi ile eanlaml olarak kullanlmaktadr.
2.4 Szl Kltr/Gelenek ve zellikleri
Szl kltr, dilbilimciler ve edebiyatlar arasnda genellikle yaz ncesi toplumlar
iin aratrma alan oluturmaktadr. Fakat szl kltr yaz sonras toplumlarda da
devam etmektedir. Fransz dilbilimci Saussure'e gre szl kltrn temelinde ise
konuma yatmaktadr (Ong, 2010).
Konumann ne amala, ne zaman ve nasl yapldn tespit etmek onu
gndelik/pratik konumadan ayracaktr. Fakat amac ne olursa olsun, szl
aktarm/konuma, konumann sahibi ve dinleyicileri arasnda kurulan bir iletiimdir.
Konuma anlktr, yaanlan zaman iinde gerekleir, konumann gereklemesinde
zaman belirleyicidir. Konuma an iinde taraflarn etkin katlmyla gerekleen bir
ilikidir. En az iki kiinin bir ortaklk kurma ve birbirini anlama gayreti olduu iin
konuma esnektir, hzla biim deitirir, kesinlik ister, yaratcdr, armlarla
beslenir (Kker, 2005, s.43).
Konuma ayn zamanda bir retim-eitim aracdr. raklk (rnein usta avclardan
avlanmasn renmek), bir tr raklk saylan mritlik, dinleme, dinleneni
tekrarlama, ataszlerine ve bunlar yeniden tertiplemeye hakim olma veya
kalplam deyilerle zgn deyiler oluturma, ortak gemie tek vcut olarak
bakp katlma, bu kltrlerdeki [yazdan habersiz birincil szl kltrler] renim
yntemleridir (Ong, 2010, s.21). Yaz ncesi toplumlarda szl aktarmn ana
iletiim yntemi olmas ve renim yntemi olarak kullanlmas modern toplumlarda
hala geerlidir. rakl, szl kltrn bir gerei olarak deerlendirmek
gerekmektedir. nk aktarlan bilgi yaz ile muhafaza edilmedii iin, raklar
araclyla bilgi bir sonraki raklara aktarlyordu. Bu muhafaza ise ezberleme ile
gerekleiyordu.

14

"Szl kltrlerde kazanlan, renilen bilginin unutulup kaybolmamas iin srekli

tekrar gerekiyordu" (Ong, 2010, s.37). Tekrar ile hafzaya alnan szel bilgi bize
mekte tekrar edilen eserleri anmsatmaktadr. Bu konuya ileride deineceiz.
Szl kltr ayrca bir meslek kolunda varolur. "Meslek edinmenin yolu raklktr
(ileri teknoloji kltrlerinde bile hala byledir bu) ; raklk da gzlem, uygulama ve
asgari szel aklamaya dayanr" (Ong, 2010, s.59).
Szl gelenek, kltrel bir zelliktir. ark terbiyesinde sz sylemenin de kaideleri
vardr.

Eskiden

yksek

mevkilerdeki

bykler

arsnda

daima

toplantlar

yapldndan bu mnasabetle gzel szler sylenirdi. Hele Mevlevi tarikatinde

mensup olanlarla sohbet etmek insann ruhunu ykseltirdi. Zaten btn Mevlevi
sohbetleri bir konuma adab dairesinde srdrlrd (Ziya, 2005, s.61). Sze verilen
deer dou toplumlarnda bat toplumlarna gre ok daha fazla gzlenmektedir. "
zelde slam, genelde Dou sze sadakatinden asla vazgememi, kurulan yeni
ehirlerin hibiri bozkrlardan ve llerden akp duran yzbinlerin iire ve mzie
olan dknln deitirmeyi baaramamtr" (Cndiolu,2010).

15

16

3. MEK GELENE
Neyzenler yaps itibariyle biraz manevi tarafa meyilli arkadalardr. Ama olanlar
tabii... Yani manevi bir kapyla ilgisi var... (Ek B. Niyazi Sayn, 2010)
Bu blmde, ney saznn eitim ve aktarm yntemini incelemek, kltrel balam
ierisinde yerini tespit etmek, gelenek olarak ney mekini anlayabilmek, getiimiz
blmde yer alan 'gelenek' zelliklerini ierip iermediini ortaya karmak ve ayn
zamanda mekin kendi iindeki eitliliini anlatmak amalanmtr. Mekin,
(zellikle ele aldmz Niyazi Sayn geleneinin) genel kurallarn da ana hatlaryla
belirlemeye almak, ney konusunda yaplacak bir eitim modeline veri olabilir.
Mek yntemi, meki veren neyzene ve neyzenin iinde bulunduu zaman dilimine
gre deiik pedagojik ve kltrel zelliklere sahip olabilir. Bunun sebebi mek
geleneinin bir aktarm yntemi olduu kadar ney kltrnn ve geleneinin tarihsel
bir uzants olmasdr. Getiimiz blmde ifade edildii gibi, mek, tarihsel bir
zincirin devam, imdiki zamana miras kalandr. Zamansall hem gemie hem de
gelecee dorudur. Mek, hem eitim/aktarm ynteminin addr hem de terim olarak
gelenekle zdelemitir (Behar, 2012). Baka bir ifadeyle mek kelimesi musikinin
gelenekselliini bizatihi ifade etmektedir. Mek terimi, musiki terimindeki gibi
sadece 'mzik' anlamn vermiyor, ayn zamanda Trk musikisini de ifade
etmektedir. Bunun yannda mek terimi de geleneksel bir balam ifade etmektedir.
Burada bir nceki blmde yer alan byk gelenek-kk gelenek kavramlarn
hatrlatmak gerekir. Trk musikisinin Osmanl dneminde nemli bir gelime
gsterdii ve bestecilerin birounun 'yetimi-eitimli' devlet adamlar olmas
musiki geleneini Redfield'e gre byk gelenek olarak adlandrabiriz. Bylece Trk
musikisinin 'yksek kltr' rn olduunu ifade edebiliriz. Byk gelenein bir
paras olarak ney meki ve Trk musikisi meki, her ne kadar eitimli-yetimi
kiiler tarafndan gerekletirilmi olsa da ok az yerde yazl olarak kaydedilmitir
(Feldman,1996).
Mek hem tarihsel bir sre olarak, hem de aktarlanlarn ierii olarak bir
gelenektir. Tarihselliini ve zamansalln anlamak, bunu detaylaryla anlatmak
17

adna silsile kavramna bavurmak gerekmektedir. ncelikle gemiten gnmze n

plana km neyzenler silsilesine ney ve mek geleneini akca bize
gstermektedir. Gelenein temsilcilerinin nicelikleri ak ekilde silsile listesinde
grlmektedir (Ek A). Ayrca gemiteki ney icras ve tarihsel srete eitim-aktarm
hakknda yazlanlar yardmyla ve eitli neyzenlerle gerekletirilen mlakatlar bu
blmde konu edineceiz. Bylece "gelenein" kendisini tekrar edip etmediini,
ediyorsa hangi unsurlarn tekrar ettiini veya btn olarak m tekrar ettiini
gstermi olacaz.
Daha sonra, gnmzde ney ve mek gelenei zerine dnebilmek ve onu
yorumlayabilmek adna, ney saz hakknda en ok bilgi verilen ortam olan mekin bu
aratrma dahilinde geerli olaca tanm ve tarifi yaplacak; katlmc gzlemci
olarak edindiimiz izlenimler aktarlacak ; mekin gerekletii mekanlar ve
zamanlar hakknda aklamalar yaplacak; mekin ileyii detaylaryla incelenecek
ve en sonunda, mek- ney dersi ayrmndan bahsedeceiz. Bylelikle mekin genel
kapsam ve alan belirlenecek, mekin nasl deitiine dair sonucumuza bir adm
daha yaklaacaz.
3.1 Gemiten Gnmze Ney ve Neyzenler
3.1.1 Neyzenler silsilesi ve tekrar eden unsurlar

Hocadan talebeye zincirleme bir soykt olarak tanmlanabilecek neyzenler

silsilesi incelendii takdirde ok sayda neyzen dikkatimizi ekecektir.

Neyin

nemli bir flemeli saz olmas, beraberinde etkili ve srekli bir mek ortam da
getirmitir. Mekin etkili ve srekli bir ekilde yaamas sonucunda ise silsile
olumu, gelimi ve bu aratrmann sonucunda greceimiz gibi bugn de devam
etmektedir.
Neyzenlerin ok sayda olmasna ramen neyzenler silsilesi hakknda yaplm ciddi
bir alma bulunamamtr. Neyzenler Silsilesinde (Ek A) sunulan tabloyu yazl
kaynaklar yardmyla olutururken, mlakatlardan ve zel grmelerden edinilen,
kaynaklarda yer almayan baz neyzen isimleri de eklenmitir.
Silsilede 19.yyn sonlarndan gnmze kadar, icraya veya meke devam etmi ve
aktif olarak icra gerekletiren neyzenlerin yer almas tercih edilmitir. 19.yy'dan
18

nceki neyzenlerin yazl kaynaklarda yeterli derecede yer almamas, onlarn szl
olarak ifade edilen neyzenler olmas bizi zamansal olarak kstlam, sadece icra
zellii olan neyzenleri tercih etmemiz ise tespit edilebilirliini kolaylatrmaktr.
Bylece neyzenlikleri itibariyle nemli saylabilecek fakat amatr veya hobi olarak
ney mekine devam eden neyzenler silsileye eklenmemitir.
Aratrmamzn kapsad dneme uygun olarak, mevlevihaneler kapandktan sonra
da stanbulda mek vermesi ve ok sayda talebeye sahip olmasndan dolay silsileyi
Neyzen Emin (Yazc) Dededen balattk. Bunun sebebi Neyzen Emin Dede'den
nceki neyzenlerin mekleri hakknda zamanmza ulam hibir szl gelenee dair
bir belge ve rivayet bulunmamaktadr. Neyzen Emin Dede, " Hakk Dedenin 1918
ylnda vefat zerine, ile karm bir Mevlevi olmad halde Galata
Mevlevihanesi neyzenbalna getirilip kendisine Dede nvan verilmi ve
tekkelerin kapand 1925 ylna kadar bu grevini srdrmtr." (Ayvazolu, 2002,
s. 57). Yedi yl kadar Mevlevihanede muhib olarak bulunan Emin Dedenin neyzen
silsilesinde nemli bir yeri olacaktr, nk lke Trk mziinin kaderini
deitirecek bir sreten gemektedir. Daha sonra Emin Dede, "emekliliini
isteyip stanbula dndkten sonra kalan mrn dostlara ve her eye ramen
kendisinden ney renmek isteyen genlere vakfetti." (Ayvazolu, 2002, s.58). Bu
eitim-aktarm sreci lmne dek srm, sadece neyzenlere deil Saadeddin
Kaynak, Kemal Batanay gibi talebelere de mek vermitir (Serin, 2006, s.20-21).
Silsile mek geleneinin temsilci ve koruyucularnn yansmasdr. Bu sadece
neyzenlerin soykt deil fakat ayn zamanda ney tavrnn eitliliinin de
evrildii ve ayn zamanda slubun tekrarlanabildii bir alandr (zpekel, 2003;
Ayvazolu, 2002). Katldmz birok mek sohbetlerinde ve gerekletirilen
mlakatlarda mek silsilesinden sklkla bahsedilmitir. zellikle ney geleneinin
ortaya k hakknda rivayetler ve hikayeler, silsileye ballk, aidiyet, ney
geleneinin byk bir aileye benzetilmesi ve ney icrasndaki gelimelerin tarihsel
sreleri mek sohbetlerinde anlatlr. Bu bir anlamda neyzenlik geleneinin
bilinmesine ve devam etmesine de yardmc olmaktadr. Bu tekrar eden zellik,
Glassie'nin gelenein tekrar etme zelliini anlatrken verdii hadis rneini
anmsatmaktadr (Glassie, 1995). Mekte geen bir sohbetten rnekler verecek
olursak:

19

"Dergahlarda, kapal ortamlarda, kendi ruhaniyetlerini gelitirmek iin, bir ama

deil de bir ara olarak kullanmlar. Dolaysyla, o hep ierde kalm, kapal kalm.
Mzik tarihi iinde yeri mphem. Var olduu biliniyor, neyzenler biliniyor ama icra
olarak tam bilinmiyor. Tekkelerin kapanmasyla bu ite mahir olmu neyzenler
darda kalm oluyorlar. Ve o aktivitelerini bir yerlerde icra etmek istiyorlar. Derken
ev sohbetleri, muhabbetleri balyor, zellikle neyzen Emin Dededen itibaren. Belki
Emin Dede bu iin ilk temelini atyor, neden ? " (Mek, S. Bilgin, 14 Ekim 2010).
Bu sohbette silsilenin gemiinden gnmze nasl geldii zetlenirken, neyzenliin
geliimi lkenin tarihsel sreciyle paralel olarak deerlendiriliyor. Silsilenin geliimi
hakknda dnce gelitirilmeye allp neyzenlik farkndal salanmak
amalanyor. Bu bir anlamda gelenein kimliine dair bir temellendirme amac
olarak yorumlanabilir. Sohbet u ekilde devam ediyor:
" 3 byk neyzenden sonra [Emin Dede, Halil Dikmen ve Niyazi Sayn], musiki
camiasnda kollarla neyzenlik hayat balyor. Biz de Halil Dikmenden gelen kola
balyz. Hocamzn hocas Halil Dikmen. Dolaysyla Emin Dede 1925te tekkeler
kapandktan sonra, byle bir hayr iliyor. 1950li yllara kadar da ney byle icra
edilmiyor zaten. Bugnk duyduunuz anlamda ney icras 70'li yllarda, Niyazi
Hocann byk emekleriyle oturdu" (Mek 1, Bilgin, 2010).
Silsilenin en nemli temsilcileri, gelecekteki mek temsilcilerine aktarlrken, aidiyet
duygusu vurgulanyor Salih Bilgin tarafndan. Daha sonra, ney icrasnn silsile
iindeki deiimi vurgulanarak ifade ediliyor. Bu talebenin ilgisini ve bilgisini
artrmay hedeflemektedir.
"O yzden, belki tekkeler kapanmasyd, neyin tarihi geliimi ierisinde, bugn bu
ekle gelmesi byk ihtmal ile mmkn olmayacakt." (Mek 1, Bilgin, 2010).
Sohbetin bu pasaj kltrel ve siyasal tarihin sonucuyla ilikilendiriliyor. Ney icras
ve geleneinin bugnk durumunun anlalmas asndan nemli bir sonucun
yorumuyla silsile ve ney icras konusu kapanyor. Bylece ney geleneinin tarihsel
ve zamansal boyutu aktarlrken meki veren neyzenin ney icras hakkndaki tarihsel
yorumlar da aktarlmaktadr.
Niyazi Sayn ise silsilenin gemi yeleri hakknda bilgiler ve anektodlar aktarr,
onlarn deerli kiilikler olduunu ifade eder: "Mesela Hocadan [Halil Dikmen]
duydum, Emin Efendi demi ki, ben bir eser yazaym, birinci oktavn sen al demi,

20

demek ki demleri iyi. kinci oktav Hicabi alsn demi. Avukat Hicabi [Fratl],
sonra mahkemede alt, hakimlik yapt. Ben de tizleri alaym demi. Sonra kalm,
yapamamlar. Emin Efendi, ok kymetli bir insan." (Niyazi Sayn, 2010, Ek B).
Silsile yelerinin mek gelenei iinde sayg ile anlatlmalar, gelenek tanmnn
sayg ve sorumluluk anlamyla bire bir rtmektedir.
Salih Bilgin, kendi mekinden bahsederken rendiklerini ayn ekilde uygulamaya
altn anlatyor: "Hikayelerini zaman zaman derslerde de anlatyorum. Biz bugn
ne yapyorsak derslerde, birebir aynsn uygulamaya alyoruz. Ama, tabii aradan
20 ksr sene geti. 25 sene en az imdiki hayat ok deiti. Biz bugnk
yaamdan da bireyler koyarak, aynsn uygulamaya alyoruz." (Salih Bilgin,
2010, Ek B).
Salih Bilgin'in ifadelerin ok yakn bir ekilde cevap veren Hseyin zkl da
hocasndan rendii ve ondan grd ekilde dersi ilemeye altn ifade
etmitir (Hseyin zkl, 2010, Ek B).
Gzlemci olarak katldmz Salih Bilgin ve Hseyin zkl meklerinde silsile
kavramna bolca atf yaplr, silsilenin gemi yeleri hakknda bahsedilir ve
onlardan vgyle ve saygyla bahsedilir. Bylelikle silsile kavramnn gelenek
zeliklerinden zamansalla denk; gelenein temsilci ve koruyucularnn var olduu
ve silsile yelerinden ska bahsedilmesinin de gelenein tekrar eden konularndan
olduu sonucuna varabiliriz.
3.1.2 Eitim ve aktarm
Metod veya retim kitab olarak adlandrlabilecek yazma veya notlardan tespit
edildii kadar, mekin hoca-talebe ilikisine dayand vurgulanmaktadr. Hibir
yazl metod meki inkar eden bir ifade iermemektedir. (Derya, 2008; Karada,
2013; Erguner, 2002; Kaya, 2011). Musiki eitimi hakknda yazl kaynaklara
bakldnda Hzr bin Abdullah'n "bir stada hizmet eyle kim sen dahi staddan
faide bulasn" tabirini kullanlmaktadr (Behar, 2012). Burada anlatlmak istenen
olgu, bir hoca olmadan ilerlemenin mmkn olmaddr. Gnmzde, var olan
basl metodlara ramen ayn prensip hala geerlidir.
Ney eitiminin yirminci yzldaki geliimini anlayabilmek adna, yazl ney metodu
olarak saylabilecek be adet deneme/derlenmi nota bakmak gerekir:

21

1. Neyzen Emin Efendiye ait olduu rivayet edilen elyazs notlar.

2. Ziya Santurun ney metodu. 1947 ylnda yazlmtr.
3. Avni Zaimler tarafndan 1948 ylnda yazlm metod.
4. Hayri Tmerin notlar.
5. Esat Bakrcolunun 1980lerde yazd ney metodu.
Bu metinlerden karlacak sonu, ney eitiminin yazl olarak kstl derecede bilgi
verdii ve ney icras iin kesinlike bir hocaya mracaat edilmesidir (Behar, 2005).
Aratrmamz kapsamnda gerekletirilen mlakatlarda metod/kitap ile musiki ve
ney eitimi sorulduunda farkl tarzda cevaplar aldk.
"Trk musikisinde yle uzun uzadya metod ile musikimizi renmek mmkn
deil. Yani bizim musikimizdeki perdeler ok deiken. Makam ierisindeki
yerlerine gre deiken, makamlara gre deiken olmas hasebi ile o perdeleri iyi
bir azdan fem-i muhsin derler ya, bunu tekrar ederiz hep. Yani en gzel azdan, en
gzel icra eden azdan dinlemeden beynimize naketmesi ve bizim onlar tekrar
etmemiz mmkn deil. O bakmdan yalnzca metotla yazlm olan kitap haline
getirilmi olan bizim musikimizi veya herhangi bir sazmz renmek, icra etmek
ok zor bir hadise. Bu yzden olsa gerek tarihte hi metoda ynelen olmam
musikiinaslarmz ierisinde." (Sadreddin zimi, 2010, Ek B).
"llaki bir talebe-hoca ilikisi, diz dize oturmann anlam ok byktr. Metod
yardmc olabilir sadece." (Arif Erdebil, 2010, Ek B).
"renilir ama usta-rak iidir. Bu i [usta-rak ilikisi] ok baka. Do re iin ise,
[bu] ayr bir i. Olabilir niye olmasn ki." Niyazi Sayn burada kitaptan renmenin
sadece teknik ve mzikal eitim olarak mmkn olabileceini ifade ediyor. Daha
sonra ise usta-rak ilikisine dair devam ediyor:
"Usta rak ilikisi ama baba-evlat ilikisinden daha ileri olacak. Ustaya intisab
ettiiniz zaman, rak olduunuz zaman hereyi unutacaksnz. Daha nceki mzik
bilgilerini tamamen unutmak lazm.

Yoksa ona intisab etme, ona talebe olma.

Kendini kafandakileri ortaya koymak istiyorsan, daha sonra koy." (Niyazi Sayn,
2010, Ek B)
"[Metod] olur da yapmak zor. Ama ite biraz zor i. Videolar var, baka eyler var.
Ama notaya basacaksn." (mer Erdodular, 2010, Ek B).
22

"O metottan talebe, hoca olmadan hibir ekilde faydalanamaz. Mek burada ok
nemli zaten. O sesi duymadan, o nefes hareketlerini duymadan, o insandan insana
geen enerjiyi hissetmeden, istediiniz kadar kitap kartrn, metot okuyun ki bu
metotlar gnmzde var ve yaygn ok fazla ie yarayacan dnmyorum."
(Hseyin zkl, 2010, Ek B).
Grld gibi metot veya kitap yardmyla ney renimine her neyzen, ayn
gelenein iinden gelinmesine ramen farkl cevaplar vermilerdir. Btn bu
mlakatlardan bir kitabn teknik bilgi vermesi sebebiyle ve baz bilgileri hatrlatmas
asndan kitabn yardmc veya rehber nitelii tayan bir ara olduu noktasnda
btn neyzenler hemfikirdir.
Kanuni ve bestekar Ruhi Ayangil'e metod sorulduunda:
"Metodum var vs... Ama benimle mek eden rencinin o notalarla nakedilmesi
mmkn olmayan birtakm hususiyetleri elde edilebilmesi iin benim veya benim
ekolme dahil biriyle almas bu ii daha vuzuha kartr. Neyde de yledir...
Niyazi Sayn ekolne dahil olanlarn, neydeki uzun nefesleri gerektiren sonoriteleri...
fosurtularn youn olduu ve adna birok isim yaktrdklar... tekke tavr... scak
nefes... souk nefes dedikleri - deil mi? Bir sr ey var... Bunlar mnhasran o
ustann becerisine bal. O ustann rencileri byle olur... Bu ustann rencileri
byle olur... Bu zenaat gibi... El verme meselesidir." (Ruhi Ayangil, 2010, Ek B).
Yirminci yzyl ncesi ve sonras iin, mekin ana mekan olarak tekkeler ve Saray
mekhanesi dnlebilir (Bobovius, 2009, s.76). Ney saznn arlkl olarak
Mevlevihanelerde ve Mevlevi Ayinlerinde icra edilmesi sebebiyle, mek veren de
alan da genellikle bu yaplarn muhibleri veya mensuplar olmas kanlmazdr.
Dneminin konservatuar ve gzel sanatlar fakltesi ilevine sahip olan
Mevlevihanelere (Arpagu, 2009) bal kiiler iin yetenee bal olarak
ynlendirilme yaplmaktayd :
"stidad var ise aksam- musikiyyeden birine intisab ederdi" (Ziya, 2005, s.116).
Tekke ve sarayn mekhanesi dnda evlerde de mek yapldn biliyoruz. 17. yy
da Neyzen Mehmed elebiye kendi evinde musiki ve ney mekettii bir cariyenin
yiyecek masraflaryla Mehmet elebinin maann denmesiyle ilgili bir belge
mevcut.

Ayrca Serhanende Recep elebiye mek etmeye giden cariyeler iin

23

yaplan demelerin belgesi vardr (Behar, 2012, s.49). Bu belgeler bize evlerde de
saz mekinin yapldn gstermektedir.
Tekke tarihi, hatratlar ve eitli ikincil kaynaklara bakldnda (Kara, 1999; Olgun,
1995; ifti, 2008; Arpagu, 2009; Glpnarl, 2006; Tanrkorur, 2005) mekin
teknik ciheti dnda mekte ne yapld konusunda kesin ve somut bir bilgiye
rastlanlmamaktadr. Bizce, mekin szl gelenek olarak varolmas sebebiyle hem
yazya geirilmemi olmas hem de yazl kaynaklarda bahsedilmemesi doaldr.
nk szl kltr olarak devam eden bir olgunun yazya aktarlmas iin belirli bir
ihtiya ortaya kmamtr. Musiki mek yntemi pedagojik yntem olarak
(Feldman'n nadiren birletiini syledii musiki eitimi) devam ettii iin bu olguya
kar bir tehdit veya yokolma tehlikesi de olumamtr. Dolaysyla szl bir
ifadenin kayt altna alnmas dk bir ihtimaldir. Ayrca mekin yazl olarak ifade
edilecek bir kymete sahip olmad tahmin edilmektedir. Veya mek esnasnda
sohbeti dinlemek ve deneyimi yaamak not tutmaktan daha nemli olduu iin
talebenin hibir ayrnty karmak istemeyecei dnlr. Mesela Salih Bilgin
kendi talebelik dneminden bahsederken: "Hocann musiki hayatyla ilgili olan,
bugn hayatta olan, olmayan, veya bir nceki kuaktan musikiyle ilgili insanlar
tanm olanlarn hikayeleri, hepsi bunlarn konuuluyordu. Bu hikayeleri dinlemek,
acemairan perevini gemekten bazen ok daha nemli oluyordu hatta mziin
nne geiyordu." (Salih Bilgin, 2010, Ek B). Dolaysyla mekin yaanmas,
deneyimlenmesi yazlmas/not edilmesinden daha nemli olacan syleyebiliriz.
Belki dnemsel olarak mektubat ve hatratlarn taranmas durumunda mek hakknda
yazl yorum, anektod veya transkripsiyon bulunma ihtimali vardr.
Bugn devam eden mek geleneine bakarak, neyzenlerin tarihsel sreklilii aka
grnmektedir. Gemiteki birok neyzenlerin teknikleri, musiki dnyasnda
hikayeler ve rivayetler evrilerek gnmze kk farkllklarla ulamtr. mer
Erdodular, "Sohbet en sona kalyordu. Evvela ders yaplr, sonra sohbet
skdardaki evde." diyerek mekin szl unsuruna deiniyor. Daha sonrasnda ise
gelenein aktarmndan bahsediyor: "Hoca eski hocalarn bize sevdirdi. Necmeddin
Okyay ile olan hatralarn, Eref Amca ile, Mustafa Dzgnman ile olan hatralarn,
derslerini, sanki onlarla beraber yaam gibi rendik" (mer Erdodular, 2010,
Ek B).

24

Gemi zaman meki zerine dnebilmek iin bugne bakmak ve ona gre fikir
yrtmek, tahminde bulunmak belli bir oranda faydal olabilir. Gemite kalan ve
gnmze gelemeyen mek bilgileri ve detaylar iin somut olarak yaplabilecek bir
ey olmadn tahmin ediyoruz. Sadece dolayl yollardan tahmini ve hayali birtakm
varsaymlarda bulunmak mmkndr. Bu varsaymlar da kltrel verilere, yan
kaynaklara ve ney mekinden bahsetme ihtimali olan kaynaklara ve karlatrmal
szl tarih almalarna dayanarak yaplabilir.
3.2 Gnmzn Meki
Giri ksmnda belirttiimiz gibi bu aratrmada mek terimiyle arlkl olarak ve
aksi belirtilmedike Niyazi Sayn geleneine bal mek ekli ifade edilmekte ve
almamzda bu mek temel alnmaktadr.
Meki tanmlayp tarif etmeden nce mek - ders ayrmn belirtmeyi gerekli
gryoruz. Pratikte ve literatrde yer almayan bu ayrmn aratrma amacn daha
belirgin

klacan

varsaydk.

Bu

ayrm

neyzenler

arasnda

bile

fazla

bilinmemektedir. nk mek ve ders arasndaki izgi her neyzende farkl

derecededir. Ayrca mek kelimesi balamna gre farkl anlamlarda kulanlabiliyor.
Mesela "hocasyla mek etmek" sazyla eseri gemek anlamna gelebilirken, "mekte
dinlemek nemlidir" ifadesiyle de btn olarak eitim-aktarm yntemi anlatlmak
istenir.
Aratrmamzda mek btnsel bir pedagojik yaklamken, ders sadece saz bilgisi,
icras ve altrma zerine bir ifadedir. Mek belli bir oranda sohbet ierebilirken,
ders arlkl olarak talebeye pratik kazandrmaya yneliktir.

Bu ayrm mekin

ayrntl bir tanm ve tarifinden sonra daha ak bir ekilde anlalacaktr.

Aratrmann yazar 2005 ylnda ilk defa meke baladnda ney ve neyzenler
hakknda malumata sahip olmasna ramen, mekin szl bir aktarma sahip olduu
hakknda hibir fikre sahip deildi. Ders ile mekin ayn olduunu zannediyordu.
3.2.1 Mek tanm ve tarifine doru
Mek tanm ilk bakta genel anlam olarak ksa ve aikar gibi grnmektedir. Farkl
sanat dallarnda kullanlan mek teriminin szlk anlam taklit ile eanlaml:

25

Arapa mek, harfleri uzatmak, sratle yazmaktan tremitir. Bir hattatn talebesine
aynsn yazmaya almas iin verdii veya talebenin hocasna gstermek iin
verdii veya talebenin hocasna gstermek zere hazrlad gzel yaz rnei
(Ayverdi, 2006). Buradaki taklit unsuru, bire bir kopya etme mahiyetindedir.
Hat sanatnda, sls ve nesih yaz renmek isteyen kimse, yaz temrini yaptranlarn
bir satr yazsn mek itibar ederek baka baka aynen taklit etmeye kalkar, bunu
hazrlar ve meki ile birlikte hocasna takdim eder (zen, 1985).
Bunun yannda, semazenlerin de eitim aamasnda, dnme hareketlerini salkl bir
ekilde gerekletirmek iin mek tahtas isimli bir alet kullandklarn ve sema
eitiminde mek teriminin kullanldn biliyoruz (Arpagu, 2009).
Gelenein temsilcilerine mek sorulduunda, ileride greceimiz gibi farkl yorumlar
aldk. Trk mzii alannda bir temsilci olan Ruhi Ayangil ile mlakatta mek
kavramnn genel anlamn sorulduunda "Sadece mzikle badak

ki onunla

balayan biten bir hadise deil. Onun ait olduu, dnyay kuran br deerlerle de
balantl. Diliyle balantl. Bir dil olacak, iletiim kurulacak. Bu dil dnyevi
olacak, tasavvufi olacak. Dnyevi kal dili olacak ki tasavvufi hal dili olacak. Daha
ziyade hal diliyle konuulacak, kal diline pek itibar edilmeyecek. Bylece sanat
yoluyla, musiki meki yoluyla bir kere bir stada aynen bir tekke-tarikat eyhine biat
eder gibi, gidip bir stada kaplanmak meselesidir. Ondan talep etmek. Talebena
vecedena... Bir ilme tabi olmak, bir fenne tabi olmak... Talepte bulunmak. Burda
karar var, ikrar var..." olarak tarif etmitir. (Ruhi Ayangil, 2010, Ek B).
Trk mzii tarihinde mek, hem repertuar renimi ve muhafazas hem de icra
slubu renimini salayan, hanende ve sazendeler iin uygulanan bir yntemdi
(Behar, 2012). Nota kullanmnn yaygnlamasndan sonra genel anlamda mek,
arlkl olarak slub, etik ve mzikal yaklamn aktarmyla devam etmitir.
Mekin tanm ve tarifini aratrrken, neyzenler ile yaplan mlakatlardan eitli ve
farkl yaklamda tanmlamalar ortaya kmtr. Mlakatlarda Mek nedir ?
sorusuna aldmz cevaplar her neyzen iin farkl olmutur.
Niyazi Sayn: "Yani ruhun ekberiyetinin melodik yaps, ortaya kmas nemli
imdi neyzenlerin dersleriyle, yine Hz Mevlanann dinle neyden szyle, dersteki
hali, sylenilen eyleri biraraya getirince mek ekli ortaya tabiatyla kyor. Ama ne
bileyim viyolonsel alan bir adam dnmyor byle bir ey. Efendim orda,

26

aykovskinin rokoko varyasyonunu yle alard byle alard filan, Rostropovi

byle basard gibi derler Ama biz, neyin manevi saz olmas mnasebetiyle, ordaki
ders baka bir ey oluyor, manevi oluyor. Zaten esas manadr. Maddenin deerini
anlamak iin manann deerini bilmek lazm. kisini bir araya getirmek lazm.
Burada tabii tasavvuf felsefesi giriyor iin ierisine, efendim Musikiden ama,
insani durumumuzun, dncemizin ekberiyetinin teminidir. nk insan gzel bir
varlk. Musiki melodik bir yapdr. Bir ekildir. Bir zuhurdur. Yani insann kendi
ekli olur Orda ite baka trl oluyor. Ama her neyzenin de, ders verdii yerde
byle bir sohbet olmaz" (2010).
Sadreddin zimi: "Mek demek de zaten bu demek. Yani birebir hoca talebe
ilikisine, sanatla alakal ilikiye mek deniyor. Neyde de mesela grmeden
halledemiyeceimiz pozisyonlar var. lla ki onu hocanzdan grmeniz lazm o
pozsiyona gelindii zaman, parman hareketi nedir? O parmaa yardmc olacak bir
ba hareketi var mdr, yok mudur? Yalnzca parmak hareketi kafi geliyor mu,
gelmyor mu?

Btn bunlar eer biz grmeden bunu yapmaya kalkarsak orada bir

ufack ba hareketinin o perdeyi doru kmasna vesile olduunu kendiliimizden

zmemiz mmkn deil" (2010).
Salih Bilgin: "Hoca ne yaptysa onu yapyoruz. Daha ok hoca alyordu, hatta hep
hoca alyordu. Bu ite talebe niye alsn ki? yle bir ey olursa olmaz zaten. O
zaman mek olmaz. Yani, talebe hocaya alarsa renemez ki. Hoca talebeye alarsa
renebilir. Talebenin dinlemesi lazm. Nasl dinlemesi lazm?

Hazretin [kim

olduu bilinmiyor] de dedii gibi mezarta gibi dinlemesi lazm. nk yle bir
zorunluluk ta yok, bugn ne sylendiyse, ne alndysa, alglayabilme keyfiyeti de
yok. O gn ne kadarn alyorsan o kadarn dinleyeceksin. Mekte ihtiyaca gre ders
yapld iin, yarn o ihtiya tekrar zuhur ederse o konuyu anlatrsn. Mekin en
gzel taraf bu. O gn, lazm olan dersi yapyorsun. Bir mfredat takip etmek deil
yani. Biz de aynen yle yapyorduk hocada" (2010).
Arif Erdebil: "Sadece oturalm ite eser geelimin dnda da ney mekinde deminde
ite eyin banda da bahsettik ya anekdotlar efendim hakeza hepimiz yapyoruz
zaten bunu hani ite biraz eser meki yapyoruz. Biraz derken ite ne kadar
gerekiyorsa. Onun dnda biraz sohbetler oluyor dolaysyla bu anlamda byle bir
ey yaptmz sylemek yerinde olur diye dnyorum yani" (2010).

27

Ali Tan: "Akademik bir metodun kadim bir eklidir. Bu bir metod. Artk gnmzde
eskilerin mekini etmiyoruz. Eskilerin mekini bilmiyoruz. Biz Niyazi Hocam ile de
mek ederken notayla, meki deitirerek mek ettik. Eskilerin mek dedii, kapal
bir neyin verilmesi sonra perdelerin teker teker alarak ilerlenmesi eklinde
yapmadk. Artk mek ekil deitirdi. Gelenekte notaszdAma mek gelenein
icra bilgisini gnmze getiren yap. " (2010).
Hseyin zkl: "Mekin iinde yemek tarifi, hat da var, ebru da var, Osmanl tarihi,
Cumhuriyeti de var Mekin iinde herey var. Hocamzn szdr bu: Mek,
hayatn ta kendisidir. Dolaysyla mek talebe ile hocann bir yolculuudur." (2010).
Yaplan btn mlakatlardan grld gibi btn neyzenlerin farkl mek tanmlar
mevcut olduu gibi mek kavramna yaklamlar da deiik. Szl gelenek
eitliliinin bir gstergesi olan bu durum Trk mzii repertuvarnda yer alan eser
varyasyonlarna benzetilebilir.
Mlakatlarda yaplan tanmlar ve tariflere dayanarak, ney mekinin btnsel bir
eitim ve aktarm ekli olduu sylenebilir. Saz icras ve zel pozisyonlar gibi
teknik ayrntlara ek olarak kltrel, sanatsal ve birok deiik konuda aktarmn yer
ald ve baz neyzenlerin uygulad, usta-rak ilikisine dayal, belli bir dil ile
iletiimin kurulduu, tarihteki formundan biraz daha farkl ve dnceyi gelitiren bir
yaklam mek olarak tanmlamamz mmkndr.

Bu tanmdaki unsurlar

uygulamayan neyzenlerin olduunu ve bu neyzenlerin de mek kelimesini 'ney dersi'

anlamnda kullandklarn biliyoruz.

Bu sebeple tekrar etmekte fayda var: Bu

aratrmada ders anlamna gelen ve sadece hocann taklit edildii, basit veya sade
meki, aratrmamzn haricinde tutuyoruz. Ders terimini, mzikal almaya,
altrmaya ve icra etmeye ynelik bir kavram olarak konumlandryoruz. Meki ise
daha btnsel, iinde eitim, aktarm, intikal ve sohbet unsurlarnn bulunduu bir
sistem olarak alglamaktayz. Ayrca mek zaman zaman bir sistemden daha
kapsaml, bir kltre, gelenee ve medeniyete ait nemli bir kavram olarak
kullanlabilmektedir.

Mlakat

cevaplarnda

grld

mek

farkl

ekilde

alglanmtr. Bunun yannda, mek tanmlanrken, sohbet, anektod, hoca-talebe

ilikisi, maneviyat, dinleme, gzlem yapma gibi ifadeler kullanlmtr.
Yaptmz tanma gre, ney sazyla ilgisi olmayan bir kiinin bile gzel sanatlar,
musiki, iir, marangozluk ve baka birok konuda bilgi alabilecei mekte ayrca,

28

hocann bahsedilen konular hakknda yorumlarn dinlemek ve takip etmek

mmkndr. Hoca-talebe ilikisinin karlkl ve etkileimli olan bir iliki olmas
sebebiyle, hoca-talebe arasnda mekedilen sadece ney deil, icra tavr, hocann sanat
ve muski anlay, mzikal birikimi ve hayat gr de olabilir.
Yaplan gzlemlerden ve mlakatlardan elde edilen sonulara gre, mekin tanm
be maddede zetlenebilir:
1. Sazn teknik sorunlarn anlatp ve zer
2. cra tavrn retir
3. Ney ile ilgili bilgi aktarr
4. Ney ile dorudan ilgisi olmayan edebiyat, mutfak, felsefe gibi eitli konularda
aktarr
Btn bu aktarmlarn dnda, mekin usta-rak ilikisine benzer bir yntem
olmas sebebiyle son olarak u maddeyi de eklemek gerekir:
5. Neyzenlik ahlak, adap ve erkann anlatr
Bu aratrmann yazar henz aratrma konusunda almaya balamadan fakat ney
ve eitimine balad ilk gnlerinde mekin sadece bir musiki renme yntemi
olduunu dnmekteydi. Ney dersi almak amacyla gittii derste onu en ok
artan unsurlardan biri yaplan sohbetlerdi. Mekin ne olduunu birka hafta iinde
anlamaya balad. Mekte, hem ney sazn reniyor hem de hocann anlatt eitli
hikayelerle anektodlar hafzasna alyordu. Ayrca mutfak, ney yapm, musiki tarihi,
edebiyat gibi konularda bilmedii ve belki hibir kitapta bulamayaca bilgileri,
kltr ve adab reniyordu. Yaad bu deneyim hocay dinlemeye dayal
olmasna ramen, zaman zaman farkl soru ve grlerle tartmalara da sebep
oluyor,

katlmclarn

tartlan/konuulan

konu

hakknda

dncelerini

gelitiriyordu. Bu ekilde aratrmann yazar da musiki hakknda fikir gelitirme

imkan buluyordu.
Aratrmann yazar, gzlem yaplan mek srecinin balangcnda neyden sadece ses
kartabiliyordu. Salih Bilgin, ksa bir sre icra etmesini isteyip ona ilk almasn
verdi. Daha sonraki haftalar iin meki anlamas amacyla hoca, sadece mekte
olanlar izlemesi ve dinlemesini istedi. Meke yeni katlan ve tereddt eden kiilere
hocann unu dediini birok defa duydu: sterseniz bir iki hafta ney almayn.
Sadece buraya gelin ve meki dinleyin. Sonra karar verirsiniz. Mekteki sohbetleri

29

dinleyip snfn ileyiini anlamaya alan gzlemci, mekte yaplan sohbetin

balang ve ileri seviye dahil btn talebeler iin nemli bir rol olduunu
anlamtr. Mekin ilerleyen dnemlerinde ise hocann talebenin isteklerine ve
beklentilerine gre talebeye olan pedagojik yaklamn ayarlad gzlemlenmitir.
Baz talebeler sadece icra etmek isteyip daha ok ney flemek ve tekniklerini
gelitirmek istiyorlard. Bazlar ise daha ok mek ortamnn sohbetinden lezzet
alyor ve icra etmekte acele etmiyorlard. Hoca, hibir ekilde kimseyi almak iin
zorlamyordu.
3.2.2 Mek Tanmnda Farkllklar ve Ortaklklar
Mek snfnda gzlemlerimiz sonucunda belirgin bir ekilde fark edilen unsur,
somut bir mfredatn olmad fakat her talebenin seviyesi ve ilerlemesine bal
olarak meke her seviyeden ney talebesinin katlddr. Ayrca, snflar seviye olarak
ayrlmaz. Balang ve ileri seviyede talebeler ayn mek snfnda bulunurlar. Bu
sebeplere bal olarak meki tarif ederken, onun salt metodik bir eitim deil,
ihtiyaca gre belirlenen etkileimli, pedagojik ve btnsel bir yaklam olduunu
sylemek gerekmektedir. Btnsel ile kastedilen bir sanat adaynn ihtiyac
olabilecek her trl bilgi ve donanmn mmkn mertebe aktarlmasdr. Bu bilgiye
nazariyat, sanat, felsefe gibi deiik kltrel, entelektel ve ahlaki alanlar da dahildir.
Bu aratrmann yazarnn gzlemleri ile mlakat yaplan neyzenler arasnda mek
tanmnn farkl ve ortak taraflar olsa dahi, btn neyzenlerin ortak mek tanmnda
veya tarifinde, sohbet ve/veya musiki dnda szl aktarm gemektedir.
3.2.3 Mekin ileyii
Mekte, ilk aama ney saznn baz teknik zorluklarn aabilmektir.

Saza yeni

balayanlar iin sazdan iyi bir ses karmak nemli bir hedeftir ve hoca tarafndan iyi
bir ses karmak vurgulanp ska tevik edilir. Talebelerin izledii standart bir
mfredat yoktur. Balang seviyesinden ileri seviyeye kadar her talebenin alaca
eser farkl olabilir. Bu eserlerin hiyerarik veya kronolojik bir sralamas yoktur.
Geilen eserler genellikle perev ve saz semaisidir. Zaman zaman szl eserler de
icra edilebilir. Bir talebe bir eseri iki ay alabilecei gibi hafta da alabilir. Bu
karar genelde hoca verir. nk allan eserler teknik bir sorunu zmek zere
verilmektedir (Karada, 2013).

30

"Aslnda bir eseri nmze koyduumuz zaman o eser belki aylarca sryordu. O
eseri bitirmek yani bir dnemde bir eser getiimizi ok iyi hatrlyorum. kinci
dnemde baka bir eser " (Sadreddin zimi, 2010).
deal olarak dnlebilecek mek, hocann icra ettii bir mek olacaktr. Talebeler
genelde sorumlu olduklar eserleri icra eder ve hoca gerekli teknik uyarlar yapar,
gerekirse uygulamal olarak gsterir.
Fakat katlmc olunan meklerde de ska belirtildii gibi "En iyi ney dersi, ney
sesinin kmad derstir " (Salih Bilgin, 2010). Talebe kelimesinin anlamnn deer
kazand bir ortamdr mek. Talebenin, hocadan icra, bilgi veya gr talep etmesi
iin en uygun ortamdr.

Ney sesinin kmad bir mek snf ise, talebelerin

kendilerini hocaya dinletmek istememelerini ima etmektedir. Talebe meke hocay

dinlemeye ve ondan faydalanmaya geliyorsa verimli bir mek olacaktr. Dinleme
kavram sohbet esnasnda ska deinilen bir konudur. Sohbet etmenin mekin eitim
srecinde nemli bir unsurdur. Mzisyenlii besledii ve gelitirdii anlatlr. Mekte
sohbeti eitim-aktarm arac olarak kullanmayan neyzenler olduu kadar konumay
pedagojik, sanatsal, manevi konularla destekleyen neyzen de vardr.
" Mesnevi erifindeki ilk sz, dinle neyi diyor Hz. Mevlana Yani bir manevi
kapyla alakas var. Zaten musikinin aslnda manevi kapyla ilgisi var. imdi, musiki
ruhun gdas diyoruz deil mi ? Bu tamamen yanl bir ey, ruh musikinin gdasdr.
Bunu hep sylyorum. nk senin ruhun neredeyse, ruhtan zuhur eden melodik
yap geliyor, ortaya kyor. Bu musiki oluyor, o bir gda oluyor ama, senin ruhun o
gdada ne mertebeye gelmise, ondan baka bir ey oraya gelip oturmuyor. Yani
btn mesele, alann yaayann bir durumu olmas, manevi durumu olmas lazm"
(Niyazi Sayn, 2010).
"Derse giriyoruz, hoca sohbetle balyordu. Sohbet 10 dakika, 20 dakika veya 5
dakika olabiliyordu. Bazen bir dersimiz sadece fleyerek geiyordu. Bazen biz hi
almyorduk. Bazen de birlikte alyorduk. Yani karlkl bir etkileim eklinde
Bu mek tarz da ney icrasnda talebeye olumlu ekilde sirayet eder." (Hseyin
zkl, 2010).
Ortalama iki ile saat arasnda sren mekin seyri, hocann bir giri konumasyla
balayp, genelde hoca merkezli geliir. Zaman zaman bir talebenin sorusuyla yn
deitirebilir. Niyazi Sayn, Salih Bilgin ve Hseyin zkl'ta gzlemlenen

31

balang bu ekildedir. Hocann icra etmesi ve bildiklerini paylamas esastr.

Zaman zaman talebeler soru yneltebilir ve hoca bir sre ney veya ney ile ilgili bir
konuda sohbet edebilir. Daha sonra talebelerin varsa devleri/dersleriyle ilgili icra
dinlenir veya hoca dzeltmeler yapar, gerekirse kendisi icra yapar veya bir icra kayd
dinletir. Mek bitmeden veya icra aralarnda da gerekli grld durumlarda
musiki, ney veya baka konularda sohbet edilir. leride greceimiz gibi, Niyazi
Sayn geleneinde bir mekin ortalama olarak yars sohbet ve/veya konumayla
gemektedir.
Mekin usta-rak ilikisine dayal bir yntem olup olmad sorulduunda neyzenler
kendi deneyimlerine gre farkl cevaplar vermilerdir. Talebenin renme istei ve
hoca-talebe ilikisinden daha ileri bir birlikteliin nemi vurgulanmtr.
"Usta rak ama baba evlattan daha ileri olacak. Ustaya intisab ettiiniz zaman, rak
olduunuz zaman hereyi unutacaksnz. Daha nceki mzik bilgilerini tamamen
unutmak lazm.

Yoksa kma ona intisab etme ona talebe olma. Kendini

kafandakileri ortaya koymak istiyorsan, sonra koy. Yanl hareketini bulabilirsin. O

da olabilir. Muhakkak talebe hocasn gemeli. Hocasna olan sadakatini korumal.
Ben imdi, hocam sa olsa, vallahi ayaklarn ykarm, efendim, hergn kapda
beklerim. ini greyim, ona hizmet edeyim isterim. Onun resmine bakyorum ve
hayaliyle konuuyorum, deli gibi. Byle olmas lazm" (Niyazi Sayn, 2010).
Mekte kendine has bir yaklam gelitiren Niyazi Saynn usta-rak ilikisi
zerine sylediklerinde alt izilen konular hocaya sayg ve teslimiyet, talebenin
azimli bir ekilde almas ve hocasn geecek kadar aba gstermesidir. Baka bir
deyile mekte nemli olan talebenin talep etme yetisinin yksekliidir.
"Baba-oul ilikisi gibiydi Niyazi hoca bize usta-rak ilikisi yapmad. Halil
Canda yle. Kendi evimizde gibi hissediyorduk. Nasihatler ediyordu... " (mer
Erdodular, 2010).
"ncelikle muhabbet elektriinin tutmas lazm. Hoca bizi sevmeseydi yahut ben
hocaya kar bir sevgi, muhabbet beslemeseydim, bugne kadar bu devam etmezdi.
Bu karlkl bir ey. Ben bir ekilde hocaya biat ettim, ona ballk gsterdim,
dolaysyla o da beni sevdi. Bunun kesin bir tarifi yok." (Hseyin zelik, 2010).

32

3.2.3 Mek mekanlar

Gnmzde konservatuarlar dnda birok yerde hem mek hem de ders
yaplmaktadr. Vakflar, zel eitim kurumlar, belediyelere ait kurslar, dergahms
topluluklar, neyzen evleri gibi mekanlarda mek de dersler de devam etmektedir.
Mek, mekanlarla birlikte bir dnme uramtr. Mekte tarih srecinde mekan ile
birlikte deien hocann sohbet konulardr. Gemi dnem mekinin genel olarak
saray, ev ve tekkelerde daha mahrem ortamlarda gerekletii dnlrse,
gnmze kadar yeni mekanlar ve dolaysyla yeni yaklamlar eklenmi olmas
yksek ihtimaldir. Yeni yaklamlarn zellikle gndelik konuma, davran ve edep
ile ilgili olduunu belirtmek gerekmektedir.
Cumhuriyet dneminden gnmze ev meklerine ; radyo, dernek ve cemiyetler,
konservatuar, zel eitim kurumlar, eskiden tekke veya dergah olup bugn farkl
ekilde bir ileyie sahip olan ve dergahlara benzeyen mekanlar eklenebilir. Her bir
mekanda farkl yaklam uygulanabilecei gibi baz neyzenlerin her mekanda ayn
pedagojik yaklam kulland tespit edilmitir. Mesela konservatuar eitiminin
mfredat takip etmesi ve belli bir metodla retilmesi gerektii iin mekin yaps
biraz deikenlik gsterebilir.
Ev mekleri tahminimizce mahrem ve kapal bir alan olmas sebebiyle mekana bal
olarak en az deien mek olacaktr. Hoca-talebe arasndaki diyalog, hoca tarafndan
yaplan sohbet, bahsi geen konular itibariyle evde mek samimi ve dostane bir
ortamda yaplmaktadr. mer Erdodular Niyazi Saynn evine meke gitmekten
bahsederken :
"Ailece misafirperver O yzden biz de rahat rahat gidiyorduk. Gece mek
yapyoruz.

Ablas alyor.

Azra talebe, ders alacak.

En ufak bir ey

yapmadlar. 11de, bazen 12de dersi bitiriyoruz, sonra sohbet balyor. Ar sohbet
de olmaz illa Bilhassa Mustafa Nafizsiz gece gemez. " (mer Erdodular 2010).
Mekansz olan meklerin de varl bu aamada dnlmelidir. Usta-rak ilikisine
dayal olan mekin, daimi bir retim yntemi olmas sebebiyle, bir alveri
esnasnda veya bir ney atlyesinde hoca ve talebenin birlikte geirdii zaman
diliminde alrken bile eitim ve aktarm sreci devam etmektedir. Hoca bir
konuda rnek verirken nasihat edebilir veya bir hikaye anlatabilir. Dorudan musiki
ile ilgili olmasa da bu ekilde mekansz meklerde musiki ile ilgili bir anektod

33

anlatlabilir veya sohbet musiki ile ilgili bir konuyla balantl olarak gerekleebilir.
Bu anlamda mekansz mek, usta-rak ilikisinin dna kp hocann talebesine
arkadalk ettii mek eklidir.
zel eitim kurumlar veya musiki cemiyetlerinde mekin gerekleme ekli
kurumun ve hocann pedagojik yaklamna bal olmaktadr. Belediyelerin, dernek
ve cemiyetlerin bnyelerinde gerekletirilen ney derslerinden bir miktar mek
yntemini kullanmaktadr. Bu tip kurumlarda verilen mekin arlkl olarak icraya
ynelik olduu tespit edilmitir.
Karagmrk Musiki Vakf, Cerrahi Dergah, Fatih Rfai Tekkesi, Selamsz
Dergah, Nasuhi Dergah, Kadrihane gibi mekanlar tarihi zellikleri sebebiyle eski
dergahlar (veya dergah benzeri mekanlar) olarak nitelendiriyoruz. Bu mekanlarda
mek Otantik/Orjinal ekliyle devam ediyor mu ? Mek geleneksel ekilde mi
yaplyor ? Cumhuriyetin ilk yllarnda tekke ve zaviyelerin kapanmas ile mek
durmu fakat bugn devam eden mek nasl devam etmitir ? gibi sorularn cevaplar
kapsaml bir tekke-tasavvuf mzii aratrmas konusudur.
3.3 Ney Mekinin Gelenek zellikleri
Mekin gelenek zellikleri 2. Blm'de verilen zelliklere genellikle uymaktadr.
Mekte aktarlan birok bilgi, yorum ve icra var. Bu aktarm ise belli bir dnce ve
hayal gc vastasyla gereklemektedir. leride rneklerini greceimiz szl
aktarmda yer alan benzetmeler, fkralar, armsal anlatmlar da mevcut.
Grdmz gibi, mekin ayrca temsilci ve koruyucular da mevcut.
Gelenek, hem ekol iinde hem de kendi mekleri ierisinde tekrar eden zelliklere
sahiptir. Mesela talebenin kendisini gelitirmesi konusu ska bahsedilir. Talebenin,
vasflarn, sanatsal ve baz belirli zelliklerini gelitirmesi onu sanat aday olarak
daha ileri bir noktaya tayaca deiik ifadelerle anlatlr:
"yle dolu insandan kacak sesler de farkl olur. yle dolu bir insandan neyin sesi
de farkl karYani bunlar size anlatmamdaki maksadm insann kendisini kendine
hazrlamas lazm. Sonra insan mesuldur. nsan gzel bir varlktr. Biz gzel
olduumuzu anlamyoruz. eklen de gzel, iten de gzel. Hepimizin kendine gre
bir gzellii var." (Mek 1, Niyazi Sayn, Mays 1998).

34

"Sanatn bir zelliini grmek iin baka sanatlar da bilmek gerekiyor. Sanat birka
eyi destek ederek grrsn Bir insann bir noktaya ykselmesinin bir faydas,
yksekteki insanlar grmek iindir. O yzden o ruhu yakalarsak, zaten alyor
oluruz Biraz nce de bahsettik. stidat ezelidir. Ezelden gelir. stidat, kabiliyet gibi
anlalyor ama onun da ezelisi var. Yetenek ezelde yazlmtr. Bu alemde ona
kazma vurup karmak lazm. Ama istidatlar ezelidir kelimesi ruhla ilgilidir. Bunu
aramak lazm. Sanatta byle bir hal var. " (Salih Bilgin, Mek 3, 2010).
"Ben de kendi bilgi ve birikimlerin yardmyla, rencilere ney dnda bir takm
konularda bilgi aktaryorum. Mesela tarihe meraklym. Musiki ve dnya tarihi
hakknda konuuyoruz. Sebep sonu ilikileri ve bunun kltr hayatna, sanat
dallarna yansmasna dair sohbetler yapyoruz. " (Hseyin zkl, 2010).
Her neyzende yer alan unsurlardan birisi, kendimizi her alanda gelitirme
konusudur. Her neyzenin kendi meklerinde yapt tekrarlar birbirleriyle ayn
olmasa da konu asndan birbirlerine yakn.
zellikle dnya gr veya yaam tarz/kltrnn talebelere aktarlmas sz
konusu. Her nesilde de youn olarak yaam tarz anlatlyor. Bu aktarmlara en
gzel rnek Niyazi Sayn'dan verilebilir:
"Hergn yanma birka kitap alyorum, okuyorum. nsann kendisini yetitirmesi
lazm. Mesuluz nk. ok ey bekleniyor bizden. Ne yapacaz ne edeceiz ?
Yatyoruz kalkyoruz, yiyoruz iiyoruz. Vcdumuzun arzularn yerine getiriyoruz,
evet. Ama farkl eyler de yapmak lazm." (Mek 2, Niyazi Sayn, Mays 1998).
Grld

mek

geleneinin,

intikal,

dnce

ve

muhayyile

yardmyla

gereklemesi, temsilci ve koruyucularnn olmas, deiim geirmesi (ki bu zellik

almamzn btnnde aratrlmaktadr), tekrar etme ve zamansallk zellikleri
akca tespit edilmektedir.

35

36

4. MEK VE SZL GELENEK

letiim sze dayanr. Sz ise dili meydana getirir. Dil szl veya yazl olarak
aktarlr. Hepimiz farknda olmadan belli bir szl gelenek/kltrn ierisindeyiz ve
bu blmde yazl kaynaklarda yer almayan birok unsuru szl gelenekte greceiz.
Meki szl gelenek asndan incelemek ve deerlendirmek, herkese bilinen bir
olguyu detayl bir ekilde anlatmak, baka bir deyile malumun ilamdr. Fakat
gnmzde meki normal bir pedagojik sreten ayran temel elerden biri szl
gelenek ve szl aktarm iermesidir. Genel anlamda mek, gerek ney saznda
gerekse baka sazlarda ve hanendelerde yaayan, deien ve dnen bir olgudur.
Mek, internet, cep telefonu gibi dijital sosyal-iletiim aralarnn youn olarak
kullanld gnmzn teknolojik koullarnda bile szl gelenek olarak devam
etmektedir. Bu blmde greceimiz gibi, szl gelenein ierii, ekli, nitelii ve
dili deitii gibi hoca-talebe ilikisi ve mek geleneinin baz unsurlar da
deiebilmektedir.
"Szl gelenek terimiyle ne ifade edilmektedir ? Mekte szl gelenek neden
nemlidir ? Szl gelenein ney alannda, eitime ve mzik kltrne ne ekilde
faydas salayabilir?" gibi sorulara cevap bulmak iin mekin szl gelenek
unsurlarn belirlemek gerekmektedir.
Ney mekinde olduu kadar neyzenlerle yaplan mlakatlarda bile kullanlan slup,
yerlemi bir dil/terminoloji olmas sebebiyle, mekteki szl anlatmla ayn veya
benzer zellikler tamaktadrlar. Sohbetin konusunun deimesi, iir ve bilinen
deyilerden alntlar, tasavvufi anlam olan cmleler vb. konularda ifadeler olduu
iin mlakatlar da mek gibi deerlendirmeyi uygun buluyoruz.

37

4.1 Niyazi Sayn Ekol Mekinde Szl Gelenek Unsurlar

Mekte yer alan szl gelenek unsurlarn u ekilde sralayabiliriz :
Tekrar eden ifadeler: Gzlemlenen birok konu tekrar edildii gibi baz cmleler
veya deyiler de tekrar tekrar anlatlr/kullanlr. rnek verecek olursak, benzetme
yoluyla anlatlan bir konu sonrasnda Tebihte hata olmaz tekrar edilir. Pedagojik
ve icra tavrnda etkili olan ney sesi konusunda ise hoca nemli olan almak deil,
iyi bir ses karmaktr gibi bir ifadeyi tekrarlar. Meke yaklam konusunda ise
karnca hikayesine ska atf yaplr.
Belli anlatm kalplar kullanma: Anlatm kalplarnn kullanlmas, ifadelerin ve
cmlelerin belli bir manta dayal olarak yer almasdr. Baz kavramlar, mzikal
olgular aktarrken belirgin ekilde kurulmu cmleler kullanlr. "Benim dsturumda
istidaden bir kam ney olmak istemiyorsa, onu zorlayp yapmam. pe atarm,
nk doru bir ey deil bu. Nasl insanlarn istidad zorlanmazsa kamlarn da
istidadn zorlamamak lazm" (Salih Bilgin, Mek 1, 2010). [Burada Salih Bilgin bir
kamn ney sazna dnme srecini ima ediyor. Baz kamlar boy, ekil veya
yapsal zellik olarak saz olmaya msait olmayabilir].
Bu anlatm kalplar zaman zaman hayata dair kullanlabilecek atasz, deyim gibi
de olmaktadr. Bu rnekte hoca, talebenin parmak alkanln deitirmesi
gerektiini anlatyor : "Bu hareketleri hard diske yazman lazm. Byle bir ey yok.
Hayatmzn eskilerine snger ekemezsek inann ileri gidilemiyor. Baka taraflarda
da yle deil mi ? Bitti o defter kapand. Sfrdan reniyorsun gibi dn." (Salih
Bilgin, Mek 2, 2010).
Baz konular anlatlrken hem talebenin dikkatini canl tutmak hem de etkili bir
anlatm olmasn salamak iin soru cmleleri kullanlr : "Kam zel bir ey.
Dnyada ka tane ney yaplmtr, kam olarak ? Milyonlarca. Hibiri bir birine
benzemiyor. Ka tane daha yaplacak gelecekte ? Milyonlarca. Hibiri birbirine
benzemeyecek." (Salih Bilgin, Mek 4, 2010).
Baka bir anlatm kalb ise, ark gftelerini kullanarak baz konulara atfta
bulunmaktr. Bu ekilde hem gftelerin aklda kalmas salanyor hem de edebiyat
konusuna deiniliyor: "Dertleri zevk edindim bende nee ne arar. Eskiden byle bir
ark vard, imdi pek okunmuyor. Derdi zevk edindiin zaman, nnzde bir engel

38

kalmaz. Bakmayn, bir sr meyhane arksnn altnda derin tasavvuf yatar." (Salih
Bilgin, Mek 4, 2010).
Benzetmeler yoluyla ifade etme: Mek kaytlar ve transkriptler

incelendiinde

birok benzetme tespit edilmitir. Benzetmeler daha ok musiki ile ilgili konular
akla kavuturmak iin kullanlmakta. "Hani futbolcular oyuncu deiiklii
yapaca zaman hemen sahaya gidip atlamyorlar. Kenarda kaslarn biraz styorlar
ki, ani bir harekette sakatlanmasnlar. imdi konser almak iin de yarm hafta prova
yapmak gerekiyor. Ayn onun gibi sndryorsun kendini. Tatilden gelip akama
konsere kamazsn geldiin gibi." (Salih Bilgin, Mek 2, 2010).
Baka bir rnek olarak neyden iyi ses karma teknii anlatlrken bir benzetme
yaplmtr :
"Diyafram nefesi yle Ordan havay sktrarrak kartyorsun. yle dn, 10
tonluk bir su deposu var. O 10 tonluk su deposunda bir tahliye borusu var, diyelim ki
70lik bir boru. Atnz zaman ne kadar ileri gider su, diyelim ki 5 metre. Yarm
parmak bir borudan yaparsanz daha da ileri gider. Sanki yle "(Salih Bilgin, Mek
1, 2010).
Belirli bir jargon kullanma: Neyzenlerin veya mzisyenlerin kullandklar teknik
olmayan terimler zaman zaman kullanlmaktadr. "Bizim bir tabirimiz var. Saz kst
deriz. Kser ya saz, aslnda ksen saz deil tabi. Sen onu ihmal ediyorsun, bir yere
ayryorsun" "(Salih Bilgin, Mek 2, 2010).
Bu zelliklerin dnda mekte farkl konularda anlatmn gerekletiini
sylemitik. Szl anlatm genellikle belirli bir giri, geliim ve sonu yaps
tamaktadr. Konulara atfta bulunulmas bir veya birka sebebe dayanabilir.
Genelde keyfi olarak hocann anlatt konular olmasa da hoca istedii herhangi bir
konudan konuabilir ve baz durumlarda konuyu musiki veya ney konusuyla
ilikilendirebilir. Fakat istisnalar haricinde hoca pedagojik amala konuur.
Anlatlanlar bilgi, yorum, anektod ierebilecei gibi mizah da ierebilir. Bu ekilde
anlatm zenginleir ve talebe iin beslenebilecek cazip bir kaynak olurken sazn
renme sreci yksek motivasyonla devam eder.

39

4.1.1 Musiki ve mek

Musiki ve mek konularna ska deinilir. Musikiyi daha iyi nasl renebileceimiz
hakknda fikirler ve grler belirtilir. Aadaki rnekte dinlemenin, hem musikiyi
dinlemenin hem de hocann sylediklerini dinlemenin nemine vurgu yaplmakta ve
duymak-dinlemek hakknda yorum yaplyor. Bu ekilde musikiyi renme sreci
hakknda fikir sahibi oluyoruz.
"Bakn Trk mzii byle konuarak anlalmaz, dinleyerek anlayacaksn. Bol bol
dinleyecek, dinlediinizi anlamaya alacaksnz. Konutuunuzu deil. imdi kitap
okursanz aldnz duygu bakadr. Ayn duyguyu birinden dinlerseniz aldnz
duygu bakadr. O yzden dinlemeyi tavsiye ediyoruz. imdi iir de okurken aldn
duygu bakadr, dinlerken bakadr. nk hitap ettiiniz ey bakadr. Duyum daha
farkldr nk kulak gnle daha abuk indiriyor [alyor]. Gz beyinde fazla
tutuyor. Gzden gnle ok az iner, o ancak kardaki gzle alakaldr [karnzda
olan kiinin gzne bal]. Kardaki gzn durumu kendi gznn durumunun
beyninde kalp kalmamas karlkl oluur [letiimde gz temas ima ediliyor]. yle
bir gz olur ki senin gznden direk aaya iner. Ama normal insan gz nce
beyne alr sonra aaya iner. Ama kulak daha farkldr. Hemen gnle indirir
duyduunu. O yzden dinlemek lazm. imdi bak bu [bizim durumumuzda] ters
alyor, kulak ile dinleyip gnle indireceksin, nce seveceksin sonra beyine
kartp hesabn kartacaksn." (Salih Bilgin, Mek 2, 2010). [Buradaki analoji bir
bilgisayara indirme ile balantl.]
Bir sonraki rnek mekin belli bir ynteme sahip olduunu gstermektedir.
Talebenin renme srecini anlamas, eitimdeki metodu kavramas doal olarak
renme kalitesini arttracaktr :
"Mzik hazm meselesidir. Yani bir perdeyi, bir makam, bir sesi, bir melodiyi
hazmetmeden bir baka melodiyi yapmak size hi birey retmez. nk bunun bir
sralamas var. Ney flemeye ederaban makamndan balayabilir misin? Byle bir
ey olabilir mi? Yani bu una benziyor, alt aylk bir bebee pirzola vermeye
benziyor. Ne olur bebek? Yani bebein alt aylkken yemesi gereken eyler var. te
mamadr, sttr vesaire. Yani insanlarda byle bir sevda var. Ben bir aylm, 1
yandaym ama ben gidieyim diyor, efendime syleyeyim, Beiktata oturaym
arkadalarla kfte yiyeyim. Yani byle bir ey yok. O yzden ltfen size verilenlere

40

raz olun. Rza makam iyi bir makamdr..." (Salih Bilgin, Mek 2, 2010). [Tasavvuf
terminolojisinde rza makam, insann her durumundan, karlat her karlat
her durumdan memnun ve raz olmasn ifade eder. Kaderine itiraz etmemeyi
gerektirir].
Aadaki rnekte yakn tarihimizde Trk Mziinin halk arasnda nasl algland
ve nasl deitii anlatlmaktadr. Bu ska karlalan bir konudur. Klasik Trk
Mziini ncelikle anlamak ve sonrasnda onu korumak gerektiini idrak ediyoruz.
Ayrca kltrel olarak bir misyonun varln hissetmekteyiz:
"Artk Istanbulda, TRT Trkiyenin resmi kanal, Trk mziiyle ilgili herhangi bir
program yapmyor, maalesef yapmyor. Bu ok ac. Ulusal televizyonlar hi
yapmyor. Birka tane yanl, siyasal televizyonlar, kendi yandalar veya kendi
dnceleriyle ilgili mzik yaynlyorlar. Onun dnda klasik Trk mzii
grebileceiniz veya duyabileceiniz bir yer yok. Ama kt de olsa internet
ortamnn bir nimeti var. Oradan bir eyler bulunabiliyor. Dolaysyla, kulaklarmza
mzik gelmiyor. imdi, Erol Sayann az bilinen bir arks, klasik olarak alglanyor
bugnlerde. Onu bile dinleyemiyoruz. Var m 'Yoksun diye bahemde'yi okuyan ?
Duydunuz mu ? Duyamazsnz [Hoca arky mrldanyor] bunu okuyan kimseyi
duyamazsnz. Nasl olacak ? Dinleyerek renilir mzik, alarak renilmez. imdi
bugnden itibaren, verdiim bu isimlerin CD'lerini bulup dinlemeye balayn. Ne
menem bir i yapyorlar Bekir Stk Sezgini yazdrdm deil mi ? Dinleyen var
m ? imdi Bekir Bey, kata vefat etti 96 14-15 sene olmu. Klasik Trk mzii
ses icrasnn bir numarasyd." (Salih Bilgin, Mek 2, 2010).
Musiki hakknda konuulurken, hoca bazen konuma sebebini aklama ihtiyac
duymaktadr. Mekin, sohbetin neden yapldn dorudan aklanmasa da mekin
ciddi ve uzun vadeli bir renme sreci olduu hissedilmektedir :
"Ben bazen size ok uzak eyler sylyorum. Yani hoca niye bize bunlar anlatyor.
ok ileri bir eyler sylyor. Deil ama! Bunlar sizin bir kenarnzda duruyor. Vakti
gelince yerine ksn diye. Yani ortaya ksn diye. Ben yle her perdeden
konuuyorum.

Her

perdeden

anlatyorum.

Siz

nce

anlamyormu

gibi

grneceksiniz, anlamayacaksnz da ama o bir yerde giriyor ve bekliyor. Vakti

geldiinde yani vcud olmas gerektiinde sizinle beraber vcud olup kyor. O
yzden ne kadar ok ey sylersem iinizde o kadar ok ey kalacana inanyorum

41

ve bu sylediim eylerin de zaman geldiinde sizin vastanzla vcud bulacana

inanyorum. Yllardr byle yaptk ve byle iyi sonular aldk. O yzden ky mektebi
dnyann en faydal mektebidir." (Salih Bilgin, Mek 5, 2010).
"Yava reniyormusunuz gibi bir hava douyor ama kk salam yaparak sonraki
hzl renime temel atyorsunuz. Bakn bir nokta var arkadalar, bu veya drt yl
sryor. Ondan sonra ben talebemle ilgilenmem o kendisi gtrr artk. Ordan sonra
ben onla beraber oturup kahveye gitmek, ay imek gibi eyler verebilirim.
Anlatabiliyor muyum ? Artk ince ince udur budur konuulmaz yani. O akar gider
artk. Ama bata byle. "(Salih Bilgin, Mek 4, 2010).
4.1.2 Ney, neyzenlik ve tarihi
Bu rnekte neyden kan sesin kaliteli olmas gerektii ifade edilmektedir :
"yi bir ses karmak lazm bu sazdan. yi bir ses kartamyorsanz istediiniz kadar
iyi aln. sterseniz uun, yz notay gz ap kapayana kadar basn. O hibir ey
ifade etmez. O yzden iyi bir ses karacaksnz. Onun iin de biraz zamana ihtiya
var. Ses kar belki 15 gnde ama ney sesi, ne kadar zamanda kar ? yi bir ney
sesini 7-8 veya 10 seneden nce beklemeyin. Ama bir ses kacak. Bizim o iyi sese
doru admlarla gitmemiz gerekiyor. O yzden acele etmememiz gerekiyor. nk
neyden ses kartmak hemen parmaklarnz perdeler zerinde oynatmay iinizden
arzu ettirir. Ve her oynattnz her parmak hanenize eksik veya yanl bir bilgi
olarak yazlr, deil mi ? " (Salih Bilgin, Mek 1, 2010).
Emin Dededen bahsedilirken dedelik hakknda da bilgi verilmeye devam
ediliyor ve mek yntemiyle paralellik kuruluyor:
"Neyzenlikten bir paye deil bu dedelik. Dedelik mevlevi payesi. Yani mevlevi
tarikatine mensup olmu ve o tarikatta uzun yllar bulunmu. Bunun eitiminde 18
basamakl bir eitim var. yle syleyeyim. Bizdeki gibi syleyeyim. Bu eitim
basamaklarn gemek iin belli bir mfredat yok. Herkes kendi kabiliyetine gre,
her basama belki 10 gnde belki 10 ylda geiyor. Herkes bu 18 basama
tamamlamak zorunda. Bunlar tamamladktan sonra kii, o tarikatn mensubu olduu
kabul ediliyor. Ve ona bir hcre veriliyor. Sonra bu hcrede 1001 gn tefekkr etme
hakk tannyor. Bu 1001 gn o hcrede tamamladktan sonra da, gerekli olgunlua
eriirlerse Dede nvan alyorlar. Dedelik byle bir ey." (Salih Bilgin, Mek 1,
2010).
42

Ney saznn halk arasda alglan zerine yorum yaparken, saz doru
yntemle/metodla renmenin nemli olduunu ifade ediliyor:
"Ama srf sevgi yetmiyor renmek iin. te geen derste de syledim. Bu saza
verilen bir yklem var, ar bir yklem. Bu saz sanki dini bir sazm gibi Bu sazn
dinle uzaktan yakndan alakas yok. nsann dinle alakas olur, eyann olmaz. Dinle
alakas olan insann eyasnn dolayl yoldan dinle ilgisi olur. imdi bu bir enstrman
yani. Dnyadaki enstrman neyse, bu da bu. Bunun teknik bilgilerini renmek
zorundasnz. Sonra manevi yann incelersiniz. Veya oradan manevi bir anlam
kartmaa alrsnz. O yzden bunu herkes renecek. nce nota ve notay
okumasn reneceksiniz." (Salih Bilgin, Mek 1, 2010).
4.1.3 Teknik deyi ve yntemler
Fosurtu : Ney flerken havann bir ksm ieriye bir ksm da darya gitmektedir.
Havann dar giden ksm fsss diye bir ses kartmaktadr. Her neyzende ayr
oranda kan fosurtu genellikle neyden kan sesten daha az olmaldr.
"Bu atnz delik elips olursa hava daha geni bir adan geliyor. (Dudak akln
belirtiyor) Daha fazla yere arpp daha clz zayf fosurtulu bir ses olarak kyor."
(Salih Bilgin, Mek 2, 2010).
Ft ft: Staccato iin yaplan fleme teknii. Nadir olarak kullanlr. Verilen nefesin
kesik kesik olmas sonucu oluur.
"Mbala etmemek lazm o zaman ft ft oluyor." (Salih Bilgin, Mek 2, 2010).
arpma: Ssleme yerine kullanlan ifade. Ney deliklerinin (perdelerin) stnde
parmaklar hzl ve seri bir ekilde ap kapama hareketi. Parmaklar neye arpt iin
bu harekete arpma denilmekte.
"... Hereyi arpma yapma, o sese dikkat Hepsine bir arpma yapyorsun. Hepsine
olmaz. Bir tane yaptysan dierine yapmayacaksn, hep byle olmaz." (Salih Bilgin,
Mek 1, 2010).
Vibrato: Vibrato ney saznda trl yaplabilmektedir. Kafa hareketi ile yaplan,
diyafram ile yaplan - ki bu tercih edilmeyen bir vibrato trdr ve en ok kullanlan
dudak vibratosu. Dudak vibratosu Niyazi Sayn tarafndan tarif edilirken bir tavann
havu yemesi esnasnda dudaklarnn hareketi ile benzetilmitir. Salih Bilgin ise

43

dudak vibratosunu tarif ederken di arasna kaan et parasn karmaya alan

birisinin dudak hareketini anlatmaktadr.
Niyazi Sayn, neyden kan sesten bahsederken yle ifade etmekte : "Hayat
vibratodan ibaret. Senin kardn ses vibratodan kyor." (Niyazi Sayn, 2010).
Dudak bzmek: Neyden kuvvetli ses kartmak iin yaplan dudak kasma hareketi.
Duda kasarak gergin hale getirmektir. Aadaki rnekte talebe dudan ok
germektedir. Hoca-talebe arasnda geen bir diyalogda bu ifadeyi gryoruz :
"Hoca : Gevet dudan gevet.
Talebe : Herkese de bz dersiniz." (Salih Bilgin, Mek 5, 2010).
Bu terimler ve deyiler dnda bir veya birka sefere mahsus olarak kullanlan ifade
biimleri vardr. Baz meklerde ise gzlemlediimiz ve terimsel olarak ifade
etmekte zorlanacamz, tek bir terimle anlatmann mmkn olmad

teknik

retim ekilleri gereklemitir. Bu teknik retimlerde ise genellikle benzetme

veya arm kullanlmtr. Aadaki rnekte flemeye yeni balayan bir talebeye
neyden kan ses hakknda bilgi veriliyor ve fleme ekli Hu kelimesiyle ifade
ediliyor.
"Btn nefeslilerin sesi aadan kar, ama ney de yukardan kar. flediiniz hava
helezonik bir yol izler ve buradan bulduu boluktan ses dar kar. fleyi, uuu
veya uzunca bir ile oluyor. Ama ben derviim diyorsanz, Hu diyeceksiniz.
Tekkede byle balatyorlarm flediinizde uzunca bir u yapacaksnz. uras
(burnun hemen altnda yer alan dudan orta ksmn iaret ederek) en son oluan
yermi insan vcudunda. Dudanz ikiye ayryor. Ben size fleyin diyince ya byle
ya da byle tutacaksnz. Ona siz karar vereceksiniz" (Salih Bilgin, Mek 1, 2010).
4.1.4 Sanatla ilgili
ounlukla sanat hakknda yaplan konumalar ve yorumlar, geleneksel Trk
sanatlaryla balantl olmaktadr. Aadaki rnekte Yavuz zstnn syledii bir
sz yardmyla sanata yaklam ve sanat dnmekle ilgili fikirler yer almaktadr :
"Yavuz zstn diye bir hocamz vard. Trk Mzii Konservatuar'nn nemli bir
hocasyd, Trk mzii iin nemli bir ahsiyetti. Keman alard kendisi ama ileri
mzik teknii hakknda da alyordu. Yksek ruh sahibiydi. Tam bir stanbul

44

beyfendisiydi. Bekir Beyin okuduu eserler iin diyordu. 'Bekir Beyi dinlerken
Sleymaniyeyi gremezseniz' diyor. Bekir Beyin arksnda hat levhasn, kymetli
bir minyatr, ahane bir ebruyu gremezseniz ondan birey alamazsnz. Sanatn
bireyini grmek iin baka sanatlar da bilmek gerekiyor. Sanat birka eyi destek
ederek grrsn. Bir insann bir noktaya ykselmesinin bir faydas, yksekteki
insanlar grmek iindir. O yzden o ruhu yakalarsak, zaten alyor oluruz (Salih
Bilgin, Mek 4, 2010).
4.1.5 Anlatlan Hikaye, Kssa ve Tavisyeler
Mekte anlatlan hikaye ve verilen tavsiyeler nemli bir yer tutmaktadr. Bu
hikayeler zaman zaman tekrarlanr veya belli konulara atfta bulunarak
anlatlmaktadr. Tavsiyeler ise ska tekrar edilir ve nemli olanlarn alt izilir :
"Dinlemeden renmek yok. imdi, Kuran neyle balam ? kra ile balam. Mzik
de 'dinle' ile, binev ile balar. Hz. Mevlanann binevi var ya! Binev ez ney n
ikayet mikuned. Dinlemek lazm. Bunu byk puntolarla kafaya yazacaz." (Salih
Bilgin, Mek 1, 2010).
Bir baka yerde hoca, yksek sanat anlamann ve anlatabilmenin derdinde
olduunu ifade etmektedir. Burada hocann bir sanat misyonu stlendii akca
ortadadr :
"Benim amacm sizlere neyi aldrmak deil. Ben onu yapamam zaten. Yani o sizin
yeteneinizle alakal bir ey. Anlatabiliyor muyum ? Bir parmak becerisi, organlar
kullanma senkronu almak. Bir sr teknik zellii var. Siz kendi kabiliyetiniz kadar
bu saz alacaksnz. Ama iyi kt, az ok alma meselesinin tesinde bir ey var.
Yksek sanat anlayabilme meselesi. Benim evvel-i emirde size retmek istediim
ey bu yksek ruhu anlamanzdr. Belki aranzdan iyi neyzen olacaklar var.
Greceiz onlar zaten. Belki tamamen bu ii bir hatrat olarak aklna kalacak
arkadalar da olacaktr. Ama yksek ruhu yakalamsanz ney flemeyi
kaybedebilirsiniz [ney icrasn tercihen veya keyfi olarak brakabilirsiniz] ama o
yksek ruh yle kalyor hep kalacak" (Salih Bilgin, Mek 2, 2010).
"ly ykarlar. Kefene koyarlar. ly ne tarafa evirirsen yle durur. Onun itiraz
yok. Hoca ile talebe de byle olmal, bizim daha evvel grdklerimiz sizin hayatnz
iin, kendinize, ailenize etrafnza faydal olmas iin bir rnek. Biz vermek
mecburiyetindeyiz. O yzden biz birok eyi ortaya koyarz. Bu byle oluyor, u
45

yle oluyor [diyebiliriz]. Bunu byle yap veya bunu yapma. Bu da bir ders. nk
kendi ahlakn bir seviyeye getiren bir mzisyen sazndan gzel ses karr." (Niyazi
Sayn, Mek 2, 1998).
"Sonra insan mesuldur. nsan gzel bir varlktr. Biz gzel olduumuzu anlamyoruz.
eklen de gzel, iten de gzel. Hepimizin kendine gre bir gzellii var. Allah da
btn gzellii bize vermi. Ama bizden de birey istiyor. Ayet var bu hususta. Bu
yzden, kendi gzelliimize srtmz dnmeye hi hakkmz yok. Belki genlik
alarmzda ben de anlayamadm, siz de [imdi] anlayamyorsunuz. Ama bunun
byle olduunu bilin. Hangi yata anlarsanz, ziyann neresinden dnserseniz kardr.
Allah diyor: lahi emaneti, yani kendisini dalar talar verdim Kabul edemedi
O insanlar zalim ve cahil oldu. Niye yle oldu? Kendi gzelliini gremedii iin.
Grmek lazm. Grnce de vazifemizi iyi yapmak lazm" (Niyazi Sayn, Mek 2,
1998).
4.1.6 Ney Gelenei ve slup Muhafazakarl
Aratrmamz srecinde birok neyzenin bahsettii ve birok mekte gndeme gelen
bir konu mevcuttur. Bu, ney slubunun korunmasna ynelik ve bizim slup
muhafazakarl olarak adlandrdmz olgudur. Bahsi geen Niyazi Sayn tavr,
sadece slup muhafazakarl sergilememektedir. Farkl tavrlara sahip ve kendi
sluplarn korumaya ynelik almalar sergileyen neyzenler de mevcuttur.
Bu aratrmann yazar, Salih Bilgin'den [kaydedilmemi] bir mekte Niyazi Sayn'n
"slubundan dn verme, taviz verme." dediini duymutur. Gzlemci ve deneyimci
olarak katldmz birok mekte de ney slubunun korunmas gerektii ynnde
sohbetler gereklemitir. "Ben mzikten taviz vermeden klasii koruyorum." (Salih
Bilgin Meki, 4 Kasm 2010).
4.1.7 Dier Konular
Mekte konuulan dier konular nasihatler, gnmzdeki mzik dnyas, hocann
kendi deneyimleri ve aada grld gibi muhtelif konularda konuulmaktadr :
"Hayat tercihler manzumesidir. Neyi tercih ederseniz bireyden vazgeersiniz. Bir
eyden vazgemeden baka bir eyi tercih etmek mmkn deildir. Bu benim
felsefem. Medyatik olmak da bir tercih meselesidir. Biraz da ans meselesidir.
ansnz olsa da tercih etmezseniz olmazsnz. Bazlar tercih ettiler bazlar da

46

kullanmadlar bu tercihi. Bu una benzer: Bir dere var ve karya geeceksiniz. Ne

yaparsnz? stne basp geebileceiniz bir iki ta veya yer ararsnz. Bulursanz
basarsnz stne br tarafa geersiniz. O an iin ok lazmdr o ta. Karya
getikten sonra sizin iin bir ey ifade etmez. Kimileri de hayat byle tercih
etmilerdir. Bazlarna ok faydalar olmutur ama ileri bittikten sonra, atladktan
sonra karya, bir nemi kalmamtr. Tabii ikisi de hizmet ediyor. Bunlar insanlar
tercih ediyor. Ya yle ta olurlar ya da teki trl... Bunlara saygmz var. Fakat
tabii, ney gibi bir sazda medyatik olmak olduka zor birey. Medyatik olmak iin bu
sazn znden tavizler vermek gerekiyor." (Salih Bilgin, Mek 1, 2010).
"Neyzen olmak da kolay birey deil. Ben 31.ylmdaym. Email adresimin dnda
Salih Bilgini herkes kapm, dolaysyla neyzen koymak zorunda kaldm ki neyzen
Salih Bilgin imdilik bir tane var- ismim bana daha baka bir ibarede bulunmadm,
bulunmam da. Byle kolay iler deil yani. Bunu anlatmamn sebebi, baladnz
veya balayacanz yolda, bu iin ne kadar ciddi, meakkatli bir durum olduunu
anlayabilmeniz iin sylyorum. Yoksa sizin gznz korkutmak iin deil. Ney
flemek veya herhangi bir enstrman almak, dnyann en zor ilerinden
birtanesidir. Basit bir rnek vereyim. niversite harlar var ya. ki okulun yksek
harc var. Biri tp faklteleri ikincisi konservatuarlar. Nerdeyse ayn paray
dyorlar. lkemizde bir doktorun saygnlyla bir algcnn saygnl bir deil.
Ama eitimleri ayn derecede yksek ve zor. Ama toplumda genelde mzisyenler
daha aa seviyede insanlar olarak bilinirler. Yaptklar i icab, altklar mekanlar
biraz yledir Osmanl zamannda bu sebebpten fazla kymet verilmemi. O yzden
neyzenler tekkeden dar kmam. Mesela Osmanl kad mahkemelerinde iki
zmrenin ahadeti kabul edilmezmi. Bir romanlarn, ikincisi mzisyenlerin.
Sonradan, Cumhuriyetten sonra bir iki imkan ele geirmiler de Tabii ok akl
banda yetimi insanlar olmu Yani mevlevi gibi deil de normal hayatta. Refik
Fersan gibi. Byk bestekar ve tanburi Bir sr bestekar var Byle bir durum. O
yzden ayn ciddiyete bu iin byle bir i olduunu bilerek flesin ve flemeye
balasn. Ama enflasyon ve lkedeki bu speklasyon, neyzenlik hayatn da ok aa
ekti. Baz kurumlar, o bu, bu ii yaygnlatrmakla bu ii yksee ekeceini
dnd fakat yaygnlatrdka aaya ekti ii." (Salih Bilgin, Mek 1, 2010).

47

"Bir ey dinlerken, ister bat ister dou ne olursa olsun, mzik mziktir. Aslnda
btn enstrmanlar bir ey syler. O bir edebiyattr. Bir hikayesi vardr, eserin,
senfoninin neyse bu da birey ifade ediyor.
Trk Mzii melodileri genellikle aresiz yakarlar iindedir. Bir ak vardr ve
aresizlii vardr. Melodiler hep o ynde. ok az neelenen elenen bir mzik vardr.
Daha ok hzn, firak, ayrl, ulaamamay ifade eden gfteler vardr. Gfteli
eserler zaten, incelerseniz, genellikle bu minvaldedir. Burdaki ak, yeri gelince
tartrz tabii. Neden hep ak ile edebiyat ve mzik yapmlar? Onun sebepleri var
zaten. imdi yeni ada, daha gndelik, daha hayata dair gftelerden, ite rapilerin
yapt zellikle, daha bakalarnn yapt mziklerinde szler tabii daha gndelik.
Bu tabii insann i dnyasnn baka bir yne gittiini gsteriyor. Ama insann tabii
ii deimez. Kleopatra zamannda ak neyse bugn de yle. Ademin ak neyse
bugnn ak da ayn, duygu olarak ayn. Deien bir ey yok. nsann i dnyas
deimedi. Sadece i dnyamza ne kadar gidip geliyoruz? imdilerde daha az.
Eskiden daha ok i dnyamza gidip geliyormuuz. Byle konular [szkonusu]
oluyormu. Daha derinini konuuruz " (Salih Bilgin, Mek 1, 2010).
4.2 Hoca-Talebe ilikisi
Daha nce ifade edildii gibi, mek, hoca-talebe ilikisine bal bir yntemdir. Hocatalebe ilikisi, usta-rak, baba-oul ilikisine benzemekte ve mlakat yaplan
neyzenler tarafndan benzetilmektedir. Bu ekilde gerekleen bir retim ve aktarm
ekli gnmzde farkl mesleki alanlarda da olsa hala devam etmekte ve gemiten
gelen hizmet anlay devam etmektedir. zellikle kadim gelenekte hoca-talebe
ilikisine dair kurallar kstl sayda kaynakta yer almaktadr (Hakk, 2003). Bu
renme ekli hem hoca hem de talebe iin geerlidir.
Mekte hoca ve talebe arasnda olan ba/iliki en uygun retim ve aktarm koulunu
oluturur. Talebenin talep etmesi gerekirken, hocann da bu talebe karlk vermesi
gerekir. Aktaraca deneyim, bilgi ve grleri srekli diri/canl/gncel tutmas
gerekmektedir. Bu aktarmn en uygun koullarda gereklemesiyle hoca-talebe
ilikisi kiisel bir deneyim haline gelmektedir. Hoca-talebe ilikisi zanaat, sanat ve
felsefe gibi birok alanda varolan bir renim eklidir.

48

retmek, felsefecei Heidegger'e gre (2004) ortaa esnaf loncalarndaki usta-rak

ilikisine benzer. Orada eitim mesleinin amac renimin gereklemesini
salamaktr. Bunun gereklemesi iin hocann kendi rneiyle birlikte retilen
konuyla olan gerek ban aklamasyla mmkndr. Bu ise hocann renciden
daha ok retilebilir durumda olmasyla gerekleir. Mekte de bu ekilde bir ustarak ilikisi vardr. Sz konusu olan ilikide ayrca hoca, talebe iin rnek bir
ahsiyet, model oluturmaktadr. Dolaysyla bu ilikide sayg ve sevgi yer
almaktadr.
"yle bir sistem ki usta, sadece mzikal anlaya ve teknik olarak performans
aktarmnda deil fakat ayn zamanda ahlaki btnsellik, farkndalk, tasavvur ve
kiisel derinlik anlamnda da talebe iin bir rnek ahsiyet oluturuyor" (Kippen,
1988, s.126).
4.3 Niyazi Sayn'n Mekinden rnekler
Mek 1, Mek 2 ve Mek 3, 18 Mays 1998 tarihinde ITU Konservatuarda yaplm
birka dersten alnm kaytlardr. Mek 1'in toplam sresi 23 dakika olup, kayda
zaman zaman ara verilmitir.
Mek 1:
[Cemil Bey'in taksimleri dinleniyor]
Hududu aan bir tip. Tarif edemiyorum. Makam gekisi, tereddt hi bir ey yok.
Mesela segah koydu oraya gitti. Nevalar ok enteresan, devaml deiiyor.
[Bir sre sonra] Ama ben yine Trk Musikisinde yaplmam yerler gryorum. Yani
bence bir Trk olarak kendi musikimize bir eyler yapmak lazm. Bugn bir ark,
perev, saz semaisi almak deil musiki. Birey yapmak icap ediyor. nk bu
havalar iine girince, ki bu havalara girdik zaman zaman, bir eyler yapmak istiyor
insan.
Yapmak lazm da. imdi hicaz taksim dnyorum, acemairan taksim de Doru
drst yapaym. Bana bu daha ok zevk veriyor diye dnyorum.
[Bir mzisyenin farkl denemeler ve mzikal araylar ierisinde olmas konusunda
konuuluyor].
Resim gibi bu Empresyonistler var Ekspresyonistler var

49

Mesela Mesud Cemil de aramtr [farklliklar]. Dedim ki: u eski plaklarda yapt
taksim var. evkefza var, Hicaz var, diye belirttim. Onlar sevmem dedi. Sonra
anladm neden sevmediini. Son zamanda yapt plaklard bu plaklar. Evde yapt
plaklar vard, onlar seviyor. nk olgun kafa, fikirler daha gzel Melodi daha
gzel. Zaman zaman byle eyler oluyor.
[Cemil Bey dinlemeye devam ediliyor] Do diyezi ne gzel basyor
ok dinlemeniz lazm taksimi. Tanbur, ud, keman, kemene Ne alarsa alsn.
ok dinlemeniz lazm. Zamannda deer kazanm mzisyenlerin hareketlerini
dinlemek lazm. Yorgo var, Nubar var kemanda. Harika bir keman. Ben ok severim.
Bu zaten, bizim nderimiz, mihrabmz bu. Sesler ne kadar salam deil mi ?
[Misafir Cemil Bey hakknda yorumda bulunuyor.]
Hrriyet ilannda, Hrriyet kahraman Niyazi Bey davet etmi. Babam gtrm
Cemil Beyi Istanbuldan. Anlatrd, alard he [anlatrken]. Niyazi Beyin karde
ocuklar. Bir hikayesi var. Geliyorlar evinden alyorlar. Efendim. Tutmular
entarisinden Eteinden tutmular. Demi, Napyorsunuz ? Deli misiniz ? Nasl
adamsnz, nedir bu kepazelik ? Aman elinizi ayanz peyim Niyazi Beyin
hrmetleri var, sizi bekliyor. Nereye bekliyor ? Ta Resnede bekliyor nce
istememi ama ok da seviyor. Hazrlanmlar gitmiler sonra.
[Baka bir kayt alyor, Emin Dede'nn hzzam kayd.]
Emin Efendi, Neyzen Hzzam arka arkaya aldm ben bunlar. Dinlemi miydin
bunu ? Kaynak ile birlikte Hzzam dura. Hocamzn hocas kulamza
yerlesin diye [dinletiyorum]. ah alyor.
[Baka bir kayda geiyor ve sonra kayt kesiliyor]
[craya geiliyor] ift sesleri kontrol et. O pozisyonda ift sesleri iyi yapmak lazm.
Kontrol et. Arka delikten tiz buselikte dik durmamz lazm.
[craya devam ediliyor.]
Tabii neyin vsatine gre salahiyetine gre daha iyi ses kacak. Hepiniz zerinde
durun. Yarm ses yarm ses hep yukar. ift sesleri [aln]. Reden balayp yukar
doru [aln]. Bir tranzpoziyon meselesi ortaya karsa yine bu perdeler karmza
kacak. [Hoca icra ediyor.]

50

Ezberde var m bir hane ? [Talebe ile karlkl alyorlar.]

Ne oluyor? Suzidili makamn sol zerine naklettiimiz zaman bize kullanmadmz
perdeler kyor. O zaman sol zerinde hicaz nasl olur ? Btn mesele hicaz
makamnda. Hicaz fa diyezi tam aarsak pest kalyor. Dik fa diyez aacaz.
[cra.]
Tiz mibemol bende yok.
[lk kaydn sonu]
Mek 2 :
Mek 1'in devamdr. Bu kayt da toplam 23 dakikadr.
Hicazkar olmuyor ama. Suzidil oluyor. Yani karmza bahsettiimiz perdeler
kyor. Onun iin sol zerinde hicaz yaptk. Bunlarn faydas var. Nihavendde,
Rastta, Uakta yle
Bir Talebe : Keke o zaman kromatik seyirli icra yapmasaydm dediniz az nce. Bu
sizce bir hata mdr ?
Hoca : Hata deil. Yani insan musiki ierisinde olduka, u kadarck bir rast hicaz
taksimin ne kadar deerli olduunu, onun doru drst yaplmasnn daha ho
olduunu gryor. Biraz, Mesud Bey dahi beenmemi abalar Cemil Bey de
yapm yle. Ama son fesli resimleri var plaklarn zerinde. O zaman yapt
taksimler daha gzel. brleri gibi cambazlk yapmam. Daha gzel sesler basm.
Sanatnda ilerledike bir eyler aramak deil de durulmak devresi geliyor.
Mesela ok eyler yaptk. Sololar yaptk. O zaman bir eyler yapmak,
tranzpozisyonlar vesaire. O bir devir ve geiyor. Sonra duruluyorsun. imdi yapsam,
gzel bir hicaz yaparm. Bir rast yaparm. Neyimden gzel bir ses kartmaya
alrm. Hareketlerimi ok iyi yaparm. O zamanki dncem o.
Kromatikler yaplr. Neden yapmayaym? Her perdede acemairan yaptm taksim
vard. Dinledin mi ?
[Hoca icra yapyor.]
Bunlar her sanatkarn, mzisyenin bandan geen eydir. Ressam da yle. Gelir bir
dnem derinleir, deli eyler yapar. Sonra durulur.

51

Bir gn ak rneini getireyim. Mesud Beyin bir iki plan getireyim fark
greceksiniz. imdi yapacamz i, nevadan tiz nevaya kadar ift sesleri kontrol
etmek.
[cra]
Devam:
Sonra gittim Bookstore diye bir yer var. Ordan bir kaligrafi kitab aldm. talyanca.
Btn yaz eitlerini gsteriyor. Onu koydum. zerine ince kat koydum. Oradaki
yazlar yazmaya [kopyalamaya] baladm.
...Cneyd Orhon mesela ok gzel yazar. Yazlarn grdn m? ok gzel.
Akademiden ayrlp gelme zaten arkadamz. Yani biraz baktn eyden zevk
almalsn. Emin Ongan ok gzel yazard mesela. Gzel yaz yazanlar var. Tandm
birisi vard, kanun alyordu. Efendim, Ankarada oturuyordu. Bana bir mektup
yazd, sanki makineden kmt. Biraz yazmak lazm. [Kayt kesiliyor]
Hoca yle derdi bize, birinci ve nc oktavlar zordur. Evvela sesi elde edelim,
yle icra ederiz, eser alarz. Sesleri elde edemezsek eseri alamayz. Deil mi ?
... Bundan seneler nce, elli altm sene nce, kaytlar yaplm. O zaman
transpoziyson yok. Neyler yalnz ah alyorlar. Byle fasl musikisinde nsfiye
alyorlar. Elimizdeki plaklardan gryoruz. Hafz Osmann plan dinleyin. Orada
zavall adam mahfetmiler, sazendeler. [Anlalmyor]
ki saz kullanrsn. Bir mansuru alrsn bir kz neyi alrsn. Tamamdr. Eskiden yle
deildi. Hangi sesten okunacaksa o sesten okutuyorlar. Sazendeye okutmuyorlar
istedii sesi.
Kayt 3 : (Yaklak 30 dakika)
Hafz Osman geldii zaman herkes Hafz Osman dinlemeye balyormu. Tavr var
[onda]. Hafz Osman niye yle okuyor ? Bir olmu hikaye, hadiseyle size
nakledeyim: Mesud Cemil Beyden dinlemitim. Sahip Molla, diye biri varm
Paabahede oturuyor. Zamann zenginlerinden. Sabah namazna kalkmlar. Sabah
namazlarn klmlar. Kahve iiyorlar. Hanm diyor, sabaha kar bir rya grdm.
Hanm hayrdr inallah diyor. Aziz peygamberi ryamda grdm, Hafza iltifat
ediyordu. Hafz Osman ender olarak gelirmi onlara. Gelse de bir tefriatta
bulunsam. Yani mjdelesem bunu, demi. Dedii an, n diye bahenin kaps

52

alm. Tak tak bastonuyla bakm Hafz Osman geliyor. Ender gelir! Hafz
hogeldin, bak imdi seni konuuyorduk. Efendim Sana bir mjdem var. Gel bak
gzel bir mjde vercem. Mjdeyi daha almadan, ne diyorsun? ok mu gryorsun?
Onun iin binlerce beyit okuyorum. Kasideler okuyorum. Hz. Peygamber iin
binlerce beyit okuyorum diyor. te yle dolu insandan kacak sesler de farkl olur.
yle dolu bir insandan neyin sesi de farkl kar.
Yani bunlar size anlatmamdaki maksadm insann kendisini kendine hazrlamas
lazm.
Senelerce ku merak vard bende Ben gryorum kuularn hi merak yok. u
ilac aldm, hastayd yle yaptm byle yaptm gitti. Ama bir Avrupal yapmyor
yle. lmi olarak bakyor, hallediyor. Getireyim grn...
Efendim Bunu alman iin, senelerce alsan imkan yok, u eseri. Neden ? Bunu
yaamadan alamazsn. Bilemezsin. evkutarab diyince bileceksin. Koacaksn.
Diyeceksin evkutarab nedir ? Bir esere bakcaksnz. Ayin var. Harika bir ayin
doyamazsnz gzelliine.
[Niyazi Hoca eser okuyor.] lahi, azdan aza gemek suretiyle deimi. Ama
bunun yannda kendi melodik yapmz dneceiz. Bakalaryla karlatracaz.
Ama kltr lazm. Gfteyi aklayalm:
Bir muazzam, kime diyor ? Selami isminde Selami Tekkesi vardr. Mustafa Selami
Efendi. Bir muazzam padiahsn. Bu galiba Topkapdan evvel, ehremini'de Selami
Tekkesi eyhi. Hz Peygambere sylyor. Sen yle bir padiahsn ki btn ahlar
senin kulundur. Allaha en yksek, Allahn makamna sahip olan yerde senin
oturacak bir taht vardr. Senin iin Allah tarafndan sylenmitir bu. N felek, btn
felekler, ancak sana oturacak basit bir yerdir. Emrine mahkumdur btn alem. Alem
senin iin hayattadr. Bakn Hz. Peygamberimizin byklne bak Vahyilahi
Kuran-i Kerim'deki ayet demektir. Kim syler ayeti, Allah syler. Senin her szn
vahiydir. Hz Peygamberimizin her sz ayet gibidir. Hz Mevlana'nn Mesnevi
erifte, bakyorsunuz deil mi ? Onun her sz diyor vahy-i ilahtr. Her sz
ayettir nanmazsanz diyor Kuran- Kerimi an Necm suresi nc ayete
baknz. te an bakn Onun her sz ayet kadar kymetlidir. Onun iin
peygamberimizi bu gzellikte grmek lazm. Bu kadar yeter imdi. Ondan sonra bu

53

gzellikleri saydktan sonra salavat getiriyor. Muhabbet, salavat, selam olsun ey yol
gsterici. Allaha yol gsterici selam olsun.
... Kuran Kerimin ilk ayeti, ikra. Oku Oku diyor. Ve yaz diyor. Okuduun eyi
kaleme al diyor. Tembel milletiz
Oturdum bire kadar konutuk. Noktadan bahsetti. Noktay ald, nokta nedir filan
hereyi izah etti. Kuran Kerimin her kelimesinde esrar var Ne bulursanz
okumak lazm.
Hz. Peygamber bir aaca dayanp konuma yaparm. Mesnevide var. Direi
almlar. Alamaya balam direk. Bu hayal deil, hakikat. Konumayan bile
konuur ama onu konuturmak iin insan lazm. Konumak iin oraya gelmek lazm.
4.4 Salih Bilgin'in Mekinden rnekler
Aktaracamz mek rnekleri, Ekim 2010 tarihinde Kadky Itri Mzik Okulunda
gereklemitir. Bu mekte dikkatimizi eken en nemli konu, szl anlatmn
yksek oranda olmasdr. Yaplan mek toplam 72 dakika srmtr. Mekin
ieriini pratik (icra) ve szl anlatm olarak ayrdmzda, toplam icrann yaklak
olarak 37,5 dakika; szl anlatmn ise 34,5 dakika srd tespit edilmitir.
'Boynuzsa oynar. Boynuzlar, boynuz baparesi olanlar bilir. Organik malzeme
olduu iin, flediin zaman ier skr. flemediin zaman gever. Der
kaybolur. Ama plastiklerin yle bir eyi yok. Takarsn yle kalr. Boynuz bir bapare
vardr.
... imdi yeniler iin sylyorum. Ses meselesi ok nemli. Siz bir an nce almak
istiyorsunuz. yle bir ey deil bu. yi bir ses karmak lazm bu sazdan. yi bir ses
kartamyorsanz istediiniz kadar iyi aln. sterseniz uun, yz notay gz ap
kapayana kadar basn. O hibir ey ifade etmez. O yzden iyi bir ses karacaksnz.
Onun iin de biraz zamana ihtiya var. Ses kar belki 15 gnde ama ney sesi, ne
kadar zamanda kar ? yi bir ney sesini 7-8 veya 10 seneden nce beklemeyin. Ama
bir ses kacak. Biz o iyi sese doru admlarla gitmemiz gerekiyor. O yzden acele
etmemiz gerekiyor. nk neyden ses kartmak hemen parmaklarnz perdeler
zerinde oynatmay iinizden arzu ettirir. Ve her oynattnz her parmak hanenize
eksik veya yanl bir bilgi olarak yazlr, deil mi ? Acelesi olan varsa, bu saz tercih
etmesin. Baka saz tercih etsin. Bir iki senede bir yerlerde alsn. Ama bu yle deil.
54

O yzden acele yok. Keke bana da biri byle bir ey syleseydi. Durum bu. O
yzden de yeni arkadalar, bir hafta daha izleme durumunda olacak.
... Bu eitim basamaklarn gemek iin belli bir mfredat yok. Herkes kendi
kabiliyetine gre, her basama belki 10 gnde belki 10 ylda geiyor. Herkes bu 18
basama tamamlamak zorunda. Bunlar tamamladktan sonra kii, o tarikatn
mensubu olduu kabul ediliyor. Ve ona bir hcre veriliyor. Sonra bu hcrede 1001
gn tefekkr etme hakk tannyor. Bu 1001 gn o hcrede tamamladktan sonra da,
gerekli olgunlua eriirlerse Dede nvan alyorlar. Dedelik byle bir ey. Ucuz bir
ey deil. Pahal bir ey. imdi herkes isminin altna, orasna burasna dede koyduu
zaman bu i biraz ucuzlam oluyor. Dede olmak kolay bir ey deil. Bunu da byle
bilin. Dardan 3 kurua 5 kurua satn alamyorsun.

Tabii bu 18 basama

geerken, ruhen, madden, manen olgunlua eriiyor ve birikime sahip oluyorsunuz.

Bu dedeler bu ileleri ektikten sonra bu lakab almlar. Bu arada da ney flemiler,
bestekar olmular, mzik renmiler. Bu eitim ierisinde hem maddi hem de
manevi eitim almlar. Dedelik byle bir ey. Neyzen olmak da kolay birey deil.
... Basit bir rnek vereyim. niversite harlar var ya. ki okulun yksek harc var.
Biri tp faklteleri ikincisi konservatuarlar. Nerdeyse ayn paray dyorlar.
lkemizde bir doktorun saygnlyla bir algcnn saygnl bir deil. Ama
eitimleri ayn derecede yksek ve zor. Ama toplumda genelge mzisyenler daha
aa seviyede insanlar olarak bilinirler. Yaptklar i icab, altklar mekanlar
biraz yledir Osmanl zamannda bu sebepten fazla kymet verilmemi. O yzden
neyzenler tekkeden dar kmam. Mesela Osmanl kad mahkemelerinde iki
zmrenin ahadeti kabul edilmezmi. Bir romanlarn, ikincisi mzisyenlerin.
Sonradan, Cumhuriyetten sonra bir iki imkan ele geirmiler de Tabii ok akl
banda yetimi insanlar olmu Yani mevlevi gibi deil de normal hayatta. Refik
Fersan gibi. Byk bestekar ve tanburi birsr bestekar var Byle bir durum. O
yzden ayn ciddiyete bu iin byle bir i olduunu bilerek flesin ve flemeye
balasn. Ama enflasyon ve lkedeki bu speklasyon, neyzenlik hayatn da ok aa
ekti. Baz kurumlar, o bu, bu ii yaygnlatrmakla bu ii yksee ekeceini
dnd fakat yaygnlatrdka aaya ekti ii. Ben neye baladmda Trkiyede
ney fleyenlerin says 50yi gemiyordu. Btn Trkiye apnda. Aziz bir
rportajnda sylemi. 150-200 tane profesyonel var demi. 5-10 bin tane de amatr
var demi. Tabii bu ok iyimser bir rakam. Bn yzbinleri getiini dnyorum.

55

Ama bugn pazardan alacanz en ucuz sebze veya meyva en bol olandr. Her
bolluk iyilik demek deildir. O yzden biz az, z, iyi bireyler yapmaya alacaz.
Yani doru eyler renmeye alacaz. Ama az reneceiz. Hemen segah perevi
alamayacaksnz yani ! Baka bir yere giden varsa aranzda, deil mi, ilk
rendiiniz ey segah perevi. Si la si do si re do si la si sol ama yle bir ey
yok. ol cennetin rmaklar akar Allah dey dey filan gibi ilahileri retip
gzlerini boyuyorlar. Ama sonradan, be sene geiyor aradan, beyz tane eser
getiini sananlar, sonra ciddi bir kuruma bavurduklarnda veya ciddi biriyle
karlatklarnda be senede be dakikalk bir ey renemediini anlam oluyorlar.
O yzden bizde biraz eitim yava. Haberiniz olsun. Durum bu. Evet. Yeni bir
arkada daha var galiba Buyrun.
Talebe : [..] ismim. Benim dedem neyzendi.
SB : Kimdi ?
Talebe : [Anlalamad.] Ankarada. Ksa bir sre dedemle almalarm oldu. ok
ileri bir seviyeye gidemedik, yallndan dolay. Devam edemedik. Son 4 senedir
stanbuldaym. Burada da devam etmek iin bir yer aratryordum. Sizi nerdiler.
Anakarada dedemin arkadalarna dostlarna sordum. Rahmetli oldu bir ka ay nce.
SB : Allah rahmet eylesin. Ankaradan m tavsiye ettiler ?
Talebe : Evet, Ali Balakbabalar ile grmtm.
SB : Saolsun, arkadamdr. O da bu lkenin en kymetli neyzenlerinden bir
tanesidir. En ciddilerindendir. Benden de ciddi o. ok ciddi. Ben de ehir
deitirenlere, mesela zmire gidiyorsa, Yavuz Akalna Hocann talebelerindenynlendiririm. Ankaraya gidenlere, ya Aliye ya da Uur Onuk var Ankarada.
Onlara ynlendiririm. Onlar da Niyazi Hocann bendesi olmu, bir araya
gelemediler ehir fark nedeniyle ama bu tavr ve bu yolu benimsemiler. Onlar da
stanbul szkonusu olunca, saolsunlar, beni tavsiye ediyorlar. yi hogeldiniz.
... imdi, nazariyat bilmemiz lazm, baka aresi yok. Yoksa, ne flediinizi
bilemezsiniz. Biraz aba gstermeniz gerekiyor. Zaten u var, idealini doru koymu
olan arkadalar, gitmek istedikleri noktalar iyi tespit etmi olanlar, zaten
renecekler, renmek zorunda olduklarn iyi fehmedeceklerdir. Efendime
syleyeyim, ama siz de en azndan, ne yaptnz anlamak iin, ufak ufak bakmanz
lazm. Sevmek, tamam.
56

Talebe : Hocam benim baparem yok alaym m ? alaym m bir yntem var m ?
Salih Bilgin : Yntem filan yok. Bir ey yapma.
Dier Talebe : Siz ama bakn, gz temasnz olsun demitiniz.
SB : Bakn, gz temas nemli. O baka bir konu.
... Be alt hafta o kam fleyeceiz. Daha sonra ney flemeye balayacaz. nk
perdeleri alm ney ilk balayanlar iin ok tehlikeli. Hemen parmaklar balyor
Evet. Bu hafta iin zr diliyorum, ama nmzdeki hafta iin kamlarnz gelir. Bu
hafta byle sohbet olmu olsun. Haftaya ben size, dudak yapnza gre, nasl
tutmanz gerektiini, tek tek gstereceim. Sadece gsterdiklerimi yapn. Neyi
olanlar Birey yapmayn. Tehlike !
Dier Talebe : Benim var ama alma dediniz almyorum.
Salih Bilgin : alma. Yani havaya girin. Neyzenleri tanmaya aln Mesela
benim hocamn CVsine gir. O alr seni baka bir yere gtrr oraya buraya
derken. Bu dnyann orijinine girmi olursun. Kendimden de bahsetmek
istemiyorum. Yanl anlalmasn diye. Tandka, bizim nerede olduumuzu,
musikinin neresinde olduumuzu daha iyi greceksin. Neden bu kadar ukala
konutuumu o zaman daha iyi anlayacaksn. O zaman biraz daha aratrn. Ka
neyzen var. stanbul radyosunda ka neyzen var ? Ka tane devlete bal Trk
mzii kurumu var ? Kaar neyzen flyor. Bunlar hayatlarnda neler yapmlar.
Bakyorsunuz, bir neyzen ismi buluyorsunuz. Altnda ite, CD isimleri buluyorsunuz.
Deil mi ? Geen hafta CD isimleri yazdrdk m ? Dinlememiz gereken kiilerin
isimleri derken ona gidersiniz.
...imdi, belki, ite suzidil takmn dinlemeniz ar gelebilir. Ama Bekir Beyin
kard bir LP var. Mesela onu bulun. Bizi mesela daha ok ilgilendiren kim var
mesela.
Bir talebe : Kani Karaca
SB : Ama u an dinleyemezsiniz ar gelebilir.
Talebe : Ben dinlemeye altm.
SB : Nasl, biraz ar m geldi ?
Talebe : Evet

57

SB : Onu sevdiini hissettiin an bu ii kvrdn demektir. Ama bu hafiften oraya

doru gitmek lazm. Bunun tesi var. Mesela Hafz Kemal dinleyip zevk aldnzda
Trk mziini renmi olacaksnz.
[Talebe alyor. Hoca arada mdahale ediyor. arpma hakknda ve eserle iligili bir
iki yerde uyarlar yapyor. Gerekli baka dzeltmeleri sylyor].
SB : Dur orada kal. Bana unutturma sana buselik altracak bir ey yap. Sende ne
var. Son dersimiz neydi ?
Talebe : Rast
SB : Sen hala uzun ses mi flyorsun ?
Talebe : Evet
SB : Sana temrin vermedim mi ?
Talebe : Hayr.
SB : Hadi.
[flyor]
SB : Aferin. Bak ton gelimeye balam. Neva fle.
[flyor talebe]
SB : Sen imdi neva rast arasn biliyorsun. Sana u almay vereyim. Sonra neva
rast temrini veririm.
[Hoca rast belisi flyor]
SB : Yap bakaym.
[Talebe deniyor]
SB : Daha yava al. yi beendim. Devam et Arkadalar! Neyden iyi bir ses
kmazsa isterseniz uun ! Tebihte hata olmaz. yi bir karpuz bulursunuz da ba
vurunca bir atrt gelir. Neyden de yle bir ses gelmesi lazm. Byle bir ton
yakaladktan sonra, dengelersiniz. Sertken yumuamak kolay. Ama yumuakken sert
bir ton bulmak zor. Kuvvetli bir fleyi. almaya balaynca yle olacak zaten, ok
zor teknik eserler var. Onlar alma abas iyi bir ses kartma sevdasndan
alkoyacak. Ses kaliteniz o zaman daha normal olacak. O yzden batan kuvvetli ve

58

iyi bir ses. Bir tek ses fleyeceksiniz. Karnzdakinin iinde bir yere
dokunacaksnz. erden bi yer titreyecek.
... Sana bir ey ifade ediyor mu bu ? Bir ey anlatyor mu ? Bir ey dinlerken, ister
bat ister dou ne olursa olsun, mzik mziktir. Aslnda btn enstrmanlar bir ey
syler. O bir edebiyattr. Bir hikayesi vardr, eserin, senfoninin ya de eser her ne ise...
... Okuyun. Sesleri gzel olmasa da sazendelerin hepsi okur. Bir arkc kadar okur.
Ama sesleri gzel olmad iin kimse dinlemez"
4.4 Hseyin zkl'n Mekinden rnekler
Hseyin zkl'n kaydedilen meki Nisan 2014'te Kubbealt Vakf'nda verilen bir
mektir. Yaklak 3 saat sren mekte arlkl olarak mzik icras ve altrmalar
yaplmtr. Bu sebeple az sayda rnek verebildik.
"Gnmz fasllar artk klasik icra olmaktan olduka uzak. ok tede. TRT de
dahil. Hatta bata olmak zere... Herkes TRT deyince, 'Evet, klasik Trk mzii'
diyor ama aslnda yle bir ey yok. Bu bir yalan. Asl musiki, darda icra edilen
musiki...
...Ufak tefek birka gzel icralara en azndan mevlevihanelerde [ayin] rastlamanz
mmkn. Ya da ok nokta at yapacaksnz. Bir tarikatin kadim geleneinden gelen
bir ritele veya ayin-i erife rast geleceksiniz, mukabeleyi izleyeceksiniz de musiki
dinleyceksiniz. Onun dnda zor. Birok devlet korosunun icralar da ayn
ekilde...Byk bir ksm zaten insann ruhunu daraltan icralar. Gzel... [icraya
devam ediliyor].
... Nasl okumamz gerektiine de iyi almamz gerekiyor. Nasl okursak yle
alarz nk. Okuduumuz gibi. [rnek vererek anlatyor]".
zellikle kayt alnmayan ve katlmc olarak yer alnan meklerde gzlemlenen
sohbet unsurundan rnek vermemiz mmkn olmayacak. Fakat gzlemlediimiz ve
hem Niyazi Sayn ile hem de Salih Bilgin ile rten anlamda bir sohbet
gerekletii yndedir. Nasihatler, mzik tarihinden rnekler, yemek tarifleri, mzik
dnyasndan anektodlardan bahsedilmitir.

59

60

5. SONU
Bir ekoln birka nesil temsilcilerinden yola karak gerekletirdiimiz bu alma,
deiime odaklanm olsa da, aslnda bir szl geleneinin evrilme, deime ve
intikal durumlarn incelemektedir. Bu srete de, ney mekinin gelenek ile zde
olduunu grm olduk.
Gelenein

asli

zelliklerinden

birisi

olan

deiim,

mekte

de

kendisini

gstermektedir. Getiimiz blmlerde, szl gelenek incelenip karlatrldnda,

deiim mekte szl gelenek anlamnda aka grnmektedir. Aktarlan konular
anlamnda byk oranda deiim gereklemiyor fakat anlatm ekilleri ve slup
deiiklik gsteriyor.
zellikle szl aktarmn deitii, neyzenin yaad zaman ve iinde bulunduu
evreye bal olarak kltrel aktarmn Niyazi Sayn'dan Salih Bilgin'e ve Hseyin
zkl'a deitiini gzlemledik.
Mek tarznn, musiki tarihi anektodlarnn ve birok teknik bilgi aktarmnda sabitlik
ve tekrar gzlemlendii gibi, birtakm ahlaki ve insani deerlerin aktarmnda zel
bir vurgu veya hassasiyet tespit edildi. Bu mekin dnemine verildii mekana ve
amaca gre deiiklik gsterebilmektedir.
Hem mlakatlarda, hem de gzlemlenen meklerde, bahsi geen neyzenin
meklerinde, btnsel yaklam ynteminin benzer formda ve bilinli bir ekilde
uyguland sonucuna vardk. Nesilleraras deiim minimal dzeyde vardr. Daha
detayl bir sonuca varabilmek iin, Trkiye'de nesilleraras dil ve konuma
alkanlklar zerine kapsaml sosyolojik bir alma yaplabilir.
phesiz ki, geleneksel mek yntemi icra slubunu etkileyen nemli bir faktrdr.
Biz bu aratrmada mek geleneindeki slup deiiminin icra tavrn dorudan
olmasa da dolayl olarak etkilediini dnyoruz.
Mekin, btnsel bir eitim-aktarm olduunu sylemitik. Anlalaca gibi mekte,
ney eitimi haricinde vurgulanan birok konu var. Bu konular zellikle musiki

61

kltrne ve mzikal beceri ve teknii olabildiince yksek seviyeye kmas iin

ska tekrarlanyor. Mesela notadan doru okumak; iyi bir ses karmak; baz eserleri
ezbere almak gibi. Bu bahsedilen konular ideal bir neyzenin sahip olmas gereken
zelliklerdir. Mekin iinde yer alan musiki kltr ve eitimi de, 'ideal neyzen'
amacna hizmet etmektedir.
Bu konularn dnda, ney saz hakknda tartmalar zellikle vurgulanyor ve
gelenekte (tarihte) sazn nasl deerlendirildii ve sazn bugnk algs hakknda bir
bilin gelitirmeye yardmc oluyor.
Sonu olarak mek szl geleneinde aktarlan mzikal bilgi ve mzikal kltr tarihi
deimez iken, teknik beceri beklentisi ykselmektedir. Bu da gelenein teknik
anlamda deitiini ve hatta gelitiini gstermektedir.
Baka bir sonu ise, ney mekinde musiki dnda sohbetin, hocann zel ilgilerine ve
kltrne bal olarak deitii ynnde olacaktr. Ney hakknda teknik sorunlarn
zlmesi ile paralel olarak, kltrel ve sanatsal anlayn gelitirilmesi hedeflenir.
Bu hedeflenen 'kltrel' geliim, tamamiyle sohbet ile gerekletii iin, sohbetin
ierii ayrca motivasyon arttrc ekilde gerekleir.

62

KAYNAKLAR
Arpagu, S. (2009). Mevlevilikte Manevi Eitim, Vefa Yay., Istanbul
Ayvazolu, B. (2002). Neyin Srr Hala Hasret, Kubbealt Neriyat, stanbul
Ayverdi, . (2006). Misalli Byk Trke Szlk, Kubbealt Neriyat, stanbul
Behar, C. (1993). Zaman, Mekan, Mzik, AFA Yaynlar, stanbul
(2005). Musikiden Mzie, Yap Kredi Yaynlar, stanbul
(2012). Ak Olmaynca Mek Olmaz, Yap Kredi Yaynlar, stanbul
Ben-Amos, D. (1984). The Seven Strand of Tradition: Varieties in Its Meaning in
American Folklore Studies, Journal of Folklore Research, Vol.21
Benson, B. (2003). The Improvisation of Musical Dialogue: A Phenomenology of
Music, Cambridge University Press, Cambridge
Bobovius, A. (2009). Topkap Saray'nda Yaam, Kitap Yaynevi, stanbul
Blasdel, C.Y. (2005). The Single Tone, Printed Matter Press, Japan
Bruns, G.L. (1971). What is Tradition? New Literary History, Vol. 22, No. 1,
Institutions of Interpretation
Cundiolu, D. (2005). Szl Kltrden Yazl Kltre Anlamn Tarihi, Kakns
Yay.
(2010). Sz Medeniyetinden Gz Medeniyetine,
http://ducanecundioglusimurggrubu.blogspot.com.tr/2012/08/sozmedeniyetinden-goz-medeniyetine.html
olak, V. (2011). Geleneksel Trk sanat mziinde ney saz ve Neyzen Niyazi
Sayn'n mzikal yaantsndaki ney tavr zerine incelemeler, Sosyal
Bilimler Enstits, Atatrk niversitesi
Delamont, S. (1992). Fieldwork in educational settings: Methods, pitfalls and
perspectives. London: The Falmer Press
Derya, S. (2008). Akn Sesi Ney retim Kitab, Pan Yaynclk, stanbul
Dorusz, N. (2012). Yusuf Krehri'nin Mzik Teorisi, Krehir Valilii, Krehir
Eisenstadt, S. N. (1973). Tradition, Change and Modernity, New Work, Wiley
Erguner, S. (2002). Ney Metod, Erguner Mzik, stanbul
63

Feldman, W. (1996). Music of the Ottoman Court, VWB, Berlin

Finnegan, R. (1992). Oral Traditions and The Verbal Arts, Routledge, London
Gadamer, H.G. (2006). Truth and Method, Continuum Publishing Group, London
Gezer, S. (2008). Szl Kltrden yazl Kltre Kuran, Ankara Okulu Yay.
Glassie, H. (1995). Tradition, The Journal of American Folklore, Vol. 108
Goldstein, L. (1957). On Defining Culture, American Anthropologist, New Series,
Vol. 59, No. 6, s.1076
Gkkaya, E. (2010). Neyzen Ahmet Yakupolu'nun ney'deki tavr zerine bir
alma, Sosyal Bilimler Enstits, Marmara niversitesi
Glpnarl, A. (2006). Mevlevi Adab ve Erkan, nkilap Yaynlar, Istanbul
Hobsbawm, E. (1983). Introduction: Inventing Traditions, In The Invention of
Tradition, Ed. E. Hobsbawm, T. Ranger, 1-14. Cambridge: Camb. Uni.
Press
Hood, M. (1982). The Ethnomusicologist, Kent State University Press, Kent
Hakk, . (2000). Marifetname, Kitsan Yaynevi, stanbul
Heidegger, M. (2004). What is Called Thinking?, Perennial Harper Collins, New
York
Kara, M. (1999). Din, Hayat, Sanat Asndan Tekkeler ve Zaviyeler, Dergah Yay.,
Istanbul
Karada, B. (2013). Mekte Ney Eitimi, Pan Yaynclk, stanbul
Kaya, A. (2011). Ney Metodu, Kitabevi Yaynlar, Istanbul
Kippen, J. (2008). Working with the Masters, in Shadows in the Field, Edited by
G.Barz & T.Cooley, Oxford University Press
Kker, E. (2005). Kitapta Kurutulmu iekler ya da Szl Kltr zerine
Dnmek, Dipnot Yay.
Linnekin, J.(1983). Defining Tradition: Variations on the Hawaiian Studies,
American Ethnologist 10
Malok, B. (2013). Son yzylda yaynlanm Ney metodlarnn metodolojik olarak
analizi, Sosyal Bilimler Enstits, Hali niversitesi
McDonald, B. (1996). The Idea of Tradition Examined in the Light of Two
Australian Musical Studies, Yearbook for Traditional Music, Vol. 28
Merriam, A.P.(1964). The Anthropology of Music, Northwestern University Press,
Illinois
Nasr Dede, A. (2006). Tedkik- Tahkik-nceleme ve Gerei Aratrma (ev.
64

Yaln Tura), Pan Yaynclk, stanbul

Nettle, B. (1983). The Study of Ethnomusicology: Twenty-nine Issues and Concepts,
University of Illinos Press, Urbana
Neuman, D. (1980). The Life of Music in North India : The Organization of an
Artistic Tradition, Detroit
Nianyan, S. (t.y.). Nianyan Etimoloji Szl, http://www.nisanyansozluk.com
zeke, D. A. (2000). Neyzenler Kahvesi Bir Neyzenin Hatralar, Pan Yay.
zen, M.E. (1985). Yazma Kitap Sanatlar Szl, Nazm Terziolu Basm
Atlyesi, stanbul,
zpekel, N.O. (2003). mit Grelman, iir, ark, Ney Sesi: Bir akn hikayesi,
Trkan Matbaas, stanbul
Olgun, T. (1995). ilehane Mektuplar, Aka Yaynlar, Ankara
Ong, W. J. (2010). Szl ve Yazl Kltr, Szn Teknolojilemesi, Metis
Pekin, E. (2004). "Theory, Instruments and Music", in Ottoman Civilization 2, H.
nalck and G.Renda (eds.), Ankara, s.1008-1043
Poulos, P. (2006). Inheriting innovation : a study of taksim within a 20th century
lineage of Turkish tanbur players, SOAS, University of London
Redfield, R. (1956). Peasant Society and Culture: An Anthropological Approach to
Civilization, University of Chicago Press
Rice, T. (1994). May It Fill Your Soul: Experienceing Bulgarion Music, University
of Chicago Press, Chicago
Sammons, J.L. (1977). Literary and Practical Criticism, Indiana University Press,
Bloomington
Serin, M. (2006). Kemal Batanay, Bestekar, Tanburi, Hafiz, Kubbealt Neriyat
Shelemay, K.K. (1996). The Ethnomusicologist and the Transmission of Tradition,
The Journal of Musicology, Vol. 14, No.1
Shils, E. (1971).Tradition, Comparative Studies in Society and History, Vol. 13,
No.2, Special Issue on Tradition and Modernity
(1983). Tradition, Chicago University Press(ev. Hsamettin Aslan,
Gelenek, Dou Bat Dnce Dergisi, Dou Bat Yaynlar, 2003)
Signell, K. (2006). Makam Trk Sanat Musikisinde Makam Uygulamas, Yap
Kredi Yay., stanbul
Senay, B. (2014, baskda). 'The Fall and Rise of the Ney: from the Sufi Lodge to the
World State.' Ethnomusicology Forum.
65

Tan, A. (2008). Niyazi Sayn'n Ney Tavrnda Perde Pozisyonlar, Sosyal Bilimler
Enstits, T
Tanrkorur, . (2005). Osmanl Dnemi Trk Musikisi, Dergah Yaynlar, Istanbul
Tylor, E. B.(2010). Primitive Culture, Cambridge University Press, New York
nald, T. (2008). 2000li Yllarda Trkiyede Ney Saz, Tavrlar ve bu Tavrlarn
Belli Bal craclar, Sosyal Bilimler Enstits, YT
Wach, J. (1996). Master and Disciple: Two Religio-Sociological Studies, The
Journal of Religion, vol. XLII, no.1, translation
Williams, R. (1983a).Culture & Society: 1780-1950, Columbia University Press
(1983b). Keywords, Oxford University Press
Ziya, M. (2005). Yenikap Mevlevihanesi, Ata Yaynlar, stanbul

66

EKLER
EK A. Neyzenler Silsilesi (19-20.yy)
Neyzen Emin Dede (1883 - 1943)
Mesut Paker (1909-2007)
Halil Can (1905 - 1973)
Sleyman Erguner (Bykbaba) (1902 - 1953)
Fahri Celal Gktulga (1895-1975)
Halil Dikmen (1906 - 1964)
Hakk Sha Sezgin
Bahriyeli brahim Bey
Hicabi Fratl
Emin Klkale (1897-1984)
Hasan Baaranel

hsan Aziz Bey (1884 - 1935)

evki Sevgin
Halil Dikmen

evki Sevgin (1893 - 1960)

Selami Bertu
Sencer Derya (1937-2009)
Mahmut Ekrem Vural (1940-)

67

(Dede) Hasan Baaranel (1901-1986)

mit Grelman (1946 - )
Fuat Trkelman (1941-1992)

Gavsi Baykara (1902 - 1953)

Aka Gndz Kutbay (1934 - 1979)
Doan zeke

Sleyman Erguner (Bykbaba) (1902 - 1953)

Ulvi Erguner (1924-1974)

Halil Can (1905 - 1973)

mer Erdodular (1949-)
Ulvi Erguner (1924-1974)
Selami Bertu (1924 - )
Doan Ergin (1941-1998)
mit Grelman

Halil Dikmen (1906 - 1964)

Turgut Cansever (1920-2009)
Ahmet Yakubolu (1920 - )
Niyazi Sayn (1927- )

Selami Bertu (1924 - )

Fikret Bertu (1941-)
Mahmut Bilki

68

Ali Balakbabalar

Ulvi Erguner (1924 - 1974)

Kudsi Erguner (1952 - )
Sleyman Erguner (1957 - )

Niyazi Sayn (1927 - )

mer Erdodular (1949- )
Mustafa Gvenkaya (1956- )
mit Grelman
Sadreddin zimi (1955- )
Salih Bilgin (1960- )
Varol ar
Ahmed ahin (1964 - )
Yavuz Akaln (1965 - )
Kemal Karaz
Ali Tan

Aka Gndz Kutbay (1934 - 1979)

Sadreddin zimi
Uur Onuk
Aziz enol Filiz
Arif Erdebil

Sadreddin zimi (1955 - )

Ahmed ahin

69

Fahrettin Acar

Sleyman Erguner (1957 - )

Ali Tfeki

Salih Bilgin (1960 - )

Volkan Ylmaz
Burcu Karada
Ahmet Trkan
Kemal Karaz
Hseyin zkl
Tolga Duran
Can Glbal
Pelin Baar
Aya Ezgi Arn

70

EK B. Mlakat Listesi
Niyazi Sayn, Aralk 2010, stanbul
Nisan 2014, stanbul
Ruhi Ayangil, Austos 2011, stanbul
mer Erdodular, Aralk 2010, stanbul
Sadreddin zimi, Kasm 2010, stanbul
Salih Bilgin, Haziran 2010, stanbul
Arif Erdebil, Aralk 2010, stanbul
Hseyin zkl, Kasm 2010, stanbul
Ali Tan, Eyll 2011, stanbul
EK C. Biyografiler
Niyazi Sayn
1927 senesinde, stanbul skdarda, dnyaya geldi. lk ve ortaokullar,
skdar'da, liseyi Haydarpaa ve Beyolunda okudu. kinci Dnya Sava
ve yoksulluklarn nde olduu bir devirde eitimini tamamlayamad.
Askerliini

eitim

alaynda

yapt

devirde,

stanbul

Belediyesi

Konservatuarna devam etti. 1947 ylnda, Mustafa Dzgnman ile tanp ve

musiki alemine girdi. Daha sonralar ise Hattat Necmeddin Okyay vesilesiyle
Resim Heykel Mzesi mdr ve Gzel Sanatlar Akademisi resim
hocalarndan Neyzen Halil Dikmenden ney dersi almaya balad ve her
Perembe gn on be yl boyunca hocasndan ney dersi almaya devam etti.
stanbul Radyosu Mzik Yaynlarnda vazife ald.
1956 ylndan 1969 ylna kadar

Mnir Nureddin Selukun arzusu ile

stanbul Belediyesi Konservatuar icra heyetinde vazife ald. Bu vazifeden

sonra o devirde yeni kurulan stanbul Teknik niversitesi Trk Msiksi
Devlet Konservatuarnda retim Grevlisi ve Nefesli Sazlar Ana Bilim
Dal Bakan olarak vazife ald. 1980 ylnda Amerikann Seaatle
niversitesinde bir yl kadar bir devrede arkada Tanbr Necdet YAAR

71

ile Trk Msiksi eitimi yapm bulunmaktadrlar. Ayn zamanda ngiltere,

Almanya, Fransa gibi memleketlerde de eitli zamanlarda konserler verdi.
Neyzen Niyazi SAYIN ebrudan fotorafa, tespihilikten sedef kakmaclna,
elektronikten tornacla, balklktan glcle, aa ilerinden kuulua
kadar youn bir ilgi yelpazesi iinde yorulmu, gnmzn ender
ahsiyetlerinden biridir.
Ruhi Ayangil
1952 ylnda dodu. stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi mezunu. Faklte
yllarnda stanbul Belediye Konservatuar an blmnde hsan Balkrn
an, Duygu naln solfej, Uur nelin armoni snflarna devam etti. Daha
sonra zel olarak Cemal Reit Reyle piyano, armoni ve kompozisyon alt.
Kanun solisti, trk mzii orkestra-koro ynetmeni ve besteci olarak, makam
temeline dayal trk mziinin gelitirilmesi almalarna katkda bulunmay
amalayan Ayangil, klasik ve modern rdaki trk mzii seslendirmeleri
ile dikkat ekti.
stanbul-zmir-ukurova

Devlet

Senfoni

Orkestralar,

Anadolu

Oda

Orkestras ile Oradea Filarmoni Orkestras eliinde seslendirdii; Boazii

niversitesi Korosu; Ayangil Trk Mzii orkestra ve korosu; ile
gerekletirdii; antik ve ada repertuar; seslendirmeleri de, trk mzii
topluluk ynetimi ve yorumculuu alannda nemli aamalar sayld. Film ve
oyun mzikleri ile balayan (1980) bestecilik almalarnda da makam
temeline dayal besteleme tutumunu benimseyen Ayangil'in almalar
arasnda Fehim Paa Kona (oyun mzii, 1992) ve Yorgun Sava (film
mzii, HBB TV 1994) bulunmaktadr.
Yurt ii ve dnda saysz konserler veren Ayangil'in sesli yaynlar arasnda
Alnar / kanun konertosu, Ali Ufki / Uyan Ey Gzlerim, Tura / Tura arklar,
Tura / eyh Galibe Sayg Kantat, almalar yer almaktadr.

mer Erdodular
1949 ylnda Konya'da dodu. Ney almalarna kk yalarda balad ve
1965 ylnda Niyazi Sayn'n talebesi olan mit Grelman'la leri Trk

72

Mzii Derneinde devam etti. Bir ka ay sonra Niyazi Sayn'n zel

derslerine katlmaya balad ve bu almalarn uzun yllar srdrd.
Halil Can, Laika Karabey ve Dani Bey'in ev sohbetlerine katld. Radyo
programlarna, konserlere, niversite korosu almalarna ve konserlerine
neyzen olarak itirak etti. 1980 ylnda Bekir Stk Sezgin'in Sheraton
konserinde ve ilerleyen yllardaki ou konserine neyzen olarak katld.
1984-1987 yllar arasnda ney sanats olarak Prof. Dr. Nevzad Atl
idaresindeki Kltr Bakanl, Klasik Trk Mzii korosunda bulundu. Bekir
Stk Sezgin, Necdet Yaar ve hsan zgen ile kayt almas yapt. 1987'de
Prof. Necdet Yaar'n kurmu olduu, Kltr Bakanl Klasik Trk Mzii
Topluluunda kadrolu ney sanats olarak grevini srdrmektedir.
Yurt dnda eitli lkelerdeki konserlere, Necdet Yaar Ensemble ve dier
gruplar ile katlmtr. Be senedir Yunanistan'daki Labyrinth Musical
Workshop'da ve Avusturya'daki Makamhane'de yllk ney semineri
vermektedir.
Sadreddin zimi
1955te Konyada dodu. Aka Gndz Kutbay ve Niyazi Sayn tarafndan
yetitirildi.

Trk Musikisi Devlet Konservatuarnn ilk mezunlarndan

olan zimi, 1977de, rencilii srasnda Dr. Nevzad Atl tarafndan

kurulan stanbul Devlet Klasik Trk Mzii Korosuna neyzen olarak katld.
Konservatuvardan mezun olmasndan sonra 1980 ylnda Konya Belediye
Bakan Mehmet Keecilerin talebiyle Konya Belediyesi bnyesinde bir
Trk Mzii Korosu kurdu ve burada genlere musiki dersleri verdi.
Sadreddin ziminin yetitirdii bu genlerden bazlar, mzik dnyasnda
hlen baarl grevler yapmaktadrlar.
zimi, 1984te Seluk niversitesinde mzik okutman oldu ve daha sonra
ud Cinuen Tanrkorur ile birlikte Seluk niversitesi Eitim Fakltesi
Mzik Eitimi Blmnn kurulu almalarnda bulundu.
1986 ylnda stanbula dnerek Marmara niversitesi lhiyat Fakltesi Dini
Musiki Krssnde master programna katlan Sadreddin zimi, tezini 15.
yzyl nazariyatlarndan Hzr bin Abdullahn Kitbl-Edvr adl eseri

73

zerine yapt ve tezi 1999 ile 2000 yllarnda Musiki Mecmuasnda

yaynland.
Sadreddin zimi, yurtiinde ve yurtdnda ok sayda etkinliklerde grev
ald. Konyada dzenlenen Mevln htifallerinde 1971den itibaren hemen
her yl neyzen olarak yeralan Sadreddin zimi, daha sonra sem
yinlerindeki mutrbn, yani mzisyenlerin, zellikle de neyzenlerin
gelebilecei ve asrlar boyunca Kutbn-ny Osman Dede, Rauf Yekt Bey,
Halil Can, Niyazi Sayn, Akagndz Kutbay ve Doan Ergin gibi neyzenlerin
igal ettii en yksek derece olan neyzenbalk makamna getirildi. Hlen
stanbul Devlet Trk Mzii Topluluunda neyzen olan Sadreddin zimi
Konyada neyzenbalk grevine de devam etmektedir.
Sadreddin zimi, mzisyenliinin yansra, klasik Trk sanatlarnn birok
dal ile de ciddi seviyede ilgilendi ve hocas Niyazi Sayndan etkilenip onun
yolunda gitmek azmiyle balad tesbihiliinin yansra, ebru ile de urat.
Bata hat ve ebru olmak zere birok sanatta std olan Necmeddin Okyayn
talebesi ebru sanatkr Mustafa Dzgnmann icazetli rencisi Alpaslan
Babaolundan ebru rendi ve icazet ald. Son senelerde musikinin yansra
ebruya da ok daha ciddi ekilde eilen Sadreddin ziminin eserleri yurt
iinde ve dnda eitli karma sergilerde yeralmakta ve zimi son dnemin
en baarl ebrucularndan biri kabul edilmektedir.
Evli olan Sadreddin ziminin Hakk, Fatih ve Ysin adlarnda olu
vardr.
Salih Bilgin
1960

tarihinde

stanbul'da

dodu.

Aslen

Afyonkarahisar

Bolvadin

kazasndandr. lk, orta ve lise tahsilini stanbul Fatih Koleji'nde

tamamladktan sonra 1980 ylnda T TMD Konservatuar'na girdi. Eitimi
srasnda Neyzen Niyazi Sayn'dan ney, zdal Orhon'dan Trk Musikisi
solfej, nazariyat ve repertuar, Hurit Ungay'dan usul, Ahmet Kabakl'dan
edebiyat, Cafer An'dan enstrman bilgisi dersi; Bekir Stk Sezgin, Yaln
Tura, hsan zgen, Demirhan Altu, Kni Karaca, Nevzat Atl, Cahit
Atasoy gibi hocalardan eitli dallarda dersler ald veya zel olarak birlikte
almalarda bulundu.

74

1984 ylnda T Nefesli Sazlar Ana Sanat Dal Ney Blm'nden mezun
oldu. Ayn yl Kltr Bakanl stanbul Klasik Trk Mzii Korosu'nun
at ney snavn kazanarak greve balad. Daha sonra zmit Belediye
Konservatuvar'nda kuruluundan itibaren drt yl hocalk grevini srdrd.
1988 ylnda, mezun olduu okul olan T TMDK'da retim grevlisi
olarak greve balad ve 2001 ylna kadar bu hizmeti aralksz srdrd. Yurt
ii ve yurt d saysz konserde yer alan Salih Bilgin, Tanbur Murat Aydemir
ile birlikte, klasik saz eserlerinden oluan Nev isimli albm 2001'de, bunun
devam niteliindeki Nev 2 albmn ise 2009 ylnda yapm, albmler Kaf
Mzik tarafndan yurt iinde, Nev albm Golden Horn tarafndan yurt
dnda yaymlanmtr. 2011 ylnda, klasik mziimizin doalama dansla
bulutuu deneysel bir proje olan Taksim - Taksim'e dahil olmu, eitli
performanslarda grev almtr. 2012 ylnda, Mevlev yinleri gibi
muhteem eserleri, bugne kadar pek rastlanmayan nanslarla ancak klasik
anlaytan taviz vermeden icra etme hedefiyle Hezarfen Sanat Ney
Topluluu'nu kurmu ve sanat ynetmenliini stlenmi, topluluk, Yenikap
Mevlevhanesi, Galata Mevlevhanesi ve Cemal Reit Rey Konser Salonu
gibi eitli meknlarda yin icra etmitir.
Bilgin'in, kendi gelitirdii yntemlerle, kymetli malzemelerden ve farkl
formlarda yapt bapreler 2013 ylnda "Zanaatten San'ata Bapre"
ismiyle kitap haline getirilmi, uzun yllarn titiz ve zverili almasna
ahitlik eden kitap, Konya Kltr ve Turizm Mdrl tarafndan
baslmtr. Kitaptaki baprelerin yannda, yine sanatnn kendi yapm olan
mhre, kudm zahmesi vb. almalarn yer ald koleksiyon, Konya Kltr
ve Turizm Mdrl'nn davetiyle, 2013 yl eb- Arus etkinlikleri
kapsamnda Mevln Kltr Merkez'nde sergilenmitir.
Hocas Niyazi Sayn'dan rendii ney, bapre, ebr ve tesbih yapm
almalarn srdren sanat, bata mzik olmak zere klasik sanatlarmza
hizmet dsturuyla 2011 ylnda Hezarfen Ney ve San'at Okulu'nu kurmutur.
Ney, kemene, keman, ud, nazariyat ve hat gibi dersler verilmekte olan
Hezarfen San'at'ta, ney, bapre, kudm zahmesi, mhre vb. imal
edilmektedir.

75

Yllar boyu eitli derneklerde ve mzik okullarnda hocalk yapan Bilgin,

Hezarfen Ney ve San'at Okulu (skdar) ve Mim Sanat Atlyesi (mraniye)
bnyesinde ders vermeye devam etmektedir.
Halen Cumhurbakanl Klasik Trk Mzii Korosu'nda grev yapan
sanat, ayn koroda klasik kemene sanats Yamur Damla Bilgin ile evli
olup bir ocuk babasdr.
Arif Erdebil
1953 ylnda stanbul emberlitata dodu.Ortaokul yllarnda ailenin de
etkisiyle mzikle ilgilenmeye balad. Aile bykleriyle birlikte muski
meklerine katlarak bu toplantlardan feyz almaya balad. Amcazadesi
Vehbi ve aabeyi Burhanettin Erdebilin etkisiyle 13 yanda ney flemeye
balad. Pertevniyal Lisesine devam ettii sre iinde sazn gelitirdi. 1975
ylnda yeni alan T Devlet Trk Mzii Konservatuarnn Temel
Bilimler blmn kazand. Aka Gndz Kutbaydan ney, Bekir Sdk
Sezgin ve Prof. Dr. Alaeddin Yavacadan repertuar, Necdet Yaardan
tanbur, Hurit Ungaydan kudm, Nida ve Neriman Tfekiden halk
mzii,Yaln Turadan armoni ve Cahit Atasoydan nazariyat dersleri ald.
Neyzen Niyazi Sayn almalarnda ve tavrn gelitirmekte kendisine
rnek ald.niversite Korosu, cra Heyeti, stanbul Sema Grubu ve Nezih
Uzel ile birlikte yurt iinde ve Avrupann birok lkesinde eitli konserler
verdi. Nikiforos Metaxas ve Bosphorus Topluluu ile Yunanistana kpr
kurmak ve ilk kltrel yaknlamay salamak amal etkinliklerde yer
ald.Yunanistanda hazrlanan ve Trkiyede baslan Heybeliden Son
Vapur ve benzeri birok albm almasnda yer ald.
1994-95 yllar arasnda Burhan calla birlikte svirede ikili konserler
yapp, onunla birlikte Demedim mi adl albm kard. Zrih Oda
Orkestras, Konerto Kln Orkestrasyla konserler verdi. 1998-2004 yllar
arasnda stanbul Devlet Trk Mzii Topluluunun sanat ynetmenlii
grevini srdrd. Halen topluluktaki grevine neyzen sanat olarak devam
eden Erdebil evlidir.

76

Hseyin zkl
1976 ylnda stanbul'da dodu. Mzie ortaokul anda bateri ile balayan
zkl Pertevniyal Lisesinde eitimini tamamladktan sonra stanbul Teknik
niversitesi TMDK Mzikoloji Blmnde lisans eitimine balad.
Koservatuarda Prof. Dr. Yaln Tura, Prof. Dr. ehvar Beirolu, Yusuf
mrl gibi hocalarla alp ney derslerini Salih Bilgin'den ald. 2000
ylnda konservatuardan mezun olan zkl birok dle sahiptir. eitli
dernek ve mzik okullarnda ney dersi veren zkl 2014 ylnda mzikoloji
alannda yksek lisansn tamamlamtr.
Ali Tan
1981 ylnda stanbul'da doan Ali Tan, lise retiminin ardndan stabul
Kocamustafapaa'da bulunan Hekimolu Ali Paa Ktphanesi'nde TRT
stanbul Radyosu ney sanats Ahmed ahin'den ney dersleri almaya balad.
2000 ylnda stanbul Teknik niversitesi TMDK Temel Bilimler Blmn
kazand. Bu blmde drt yl sreyle Niyazi Sayn'dan ney mek etti. Bu sre
zarfnda Cengiz nal'dan nazariyat, Rahmi Snmezocak'tan repertuar dersi
alan Tan, 2004 ylnda dereceyle mezun oldu ve stanbul Teknik niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits Trk Mzii Program'n kazand. 2008 ylnda
"Niyazi Sayn Tavrnda Perde Pozisyonlar" balkl Yksek Lisans tezini
tamamlad. 2012 ylnda ise Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
slam Tarihi ve Sanatlar bilim dalnda "Ney Aksnn Tarihi ve Teknik
Geliimi" isimli doktora tezini tamamlad. Yurt iinde ve yurt dnda birok
konser veren Tan, ayn zamanda akademik almalarna devam etmekle
birlikte, stanbul Medeniyet niversitesi Sanat ve Tasarm Fakltesi Blm
Bakanl grevini yrtmektedir.

77

EK D. Mek Kaytlar
Niyazi Sayn, Mek 1, Mays 1998, stanbul
Mek 2, Mays 1998, stanbul
Salih Bilgin, Mek 1, Kasm 2010, stanbul
Mek 2, Aralk 2010, stanbul
Mek 3, Aralk 2010, stanbul
Mek 4, Aralk 2010, stanbul
Mek 5, Ocak 2011, stanbul
Hseyin zkl, Mek 1, Nisan 2014, stanbul

78