Ndarja e helmimeve pr nga kohzgjatja e veprimit:

Helmime superakute (shum t shpejta),helmime akute (shpejt), helmime subakut(ose i ngadalt)

helmim subkronik ose i zgjatur dhe helmim kronik ose shum i zgjatur .
Helmimet superakute-jan helmime luftarake nervore dhe me cianide. Zakonisht prfundojn me
vdekje.
Helmimet perakute zgjatin 2-3 dit .Forma e helmimit akut paraqitet me marrjen e m shum
dozave gjat 24 orve, e smundja zgjat disa dit ose disa jav.
-Forma kronike paraqitet kur zgjat marrja e helmit(disa jav ,muaj dhe vite ) n sasi relativisht t
vogla .

Klasifikimi i helmimeve
Pr nga natyra kimike dallojm :helmimet inorganike(acidet, bazat etj.)dhe organike(bashkdyzimet
aromatike, alifatike, aliciklike etj.)
Pr nga origjina Helmimet bimore, helmimet shtazore dhe sinetike,
Pr nga veprimi fiziologjik-inhibitort e enzimeve,
neurotoksike,hematkosike,nefrotoksike,hepatoksike, helmet q dmtojn lkuren ,mukozn, dhe
epitelin respirator .

Ekspozimi me helme mundet me qem e natyrs akute dhe kronike.

Doza paraqet shkalln e efektit t substancave.Dallon helmet nga ilaqi.
Sasia edhe m e madhe e dozs toksike e cila mund t shfaq vdekjen quhet doz letale.
Doza mesatare letale paraqet sasin e supstanceses toksike e shprehurr ne miligram t peshs
trupore e cila n n organizmat e trajtuar shkakton vdekjen 50%.
Doza minimale letale paraqet at sasi toksikntit t shprehur n mg/kg t peshs trupore e cila sjell
vdekjen (doza vdekje prurse minimale).
Doza helmuese sasia e ndonj pesticidi q shkakton helmimin por jo vdekjen apo ngordgjen.
Helmimi akut kur nj doz e caktuar helmuese e ndonj pesticidi futet prnjher n organizm .

PESTICIDET
Pesticidet luajn rol t rndsishme n rritjn e prodhimtaris bujqsrore . Aplikimi i pesticideve
paraqet nj mundsi t madhe me t cilat disponon njeriu n rritjen e kualitetit dhe kuantitetit t
prodhimtaris bimore.

Sikurse njeriu edhe bimt jan t sulmuar nga smundjet ,dmtuesit dhe barrat e kqija.Smundjet
i shkaktojn kpurthat , bakteret, virust , dhe mikoplazmat , kurse n dmtues bjn pjes:
insektet, aktret, nematodat, krmijt, brejtsit, shpendt etj. T gjitha kto i quajm me emr
agjent t dmshm biologjik (ADB).Pr luftimin e ktyre agjentve t dmshm merret shkenca e
posaqme mrojtja e bimve , kurse shkenca pr studimin e pesticideve FITOFARMACI.
Mrojtja e bimve nga dmtuesit (insektet, meimangat,neomatodat, brejtsit, krmijt, shpendt
dmtues etj,)nga parazitt shaktar t smundjeve (kpurdhat, bakteret, virust, mikoplazmat.)
dhe nga barrat e kqija, paraqet nj diciplin t veqant n bujqsi me detyr t zvoglimit t
humbjeve n prodhim , t pengoj prishjen e kualiteti t frutavem t mnjanoj shkaktart t cilt
kufizojn qarkullimin e prishumeve bujqsrore dhe t mundsoj ruajtje m t gjat t n kushte
deponimi.
Mrojtja bashkohore e bimve prbhet nga kto elemente: Diagnoza ,prognozimim higjiena e
bimve dhe terapia .
Diagnoza-paraqet caktimin e shkaktarit t smundjeve ose t dmtuesve t bimve . Diagnoza
mund t realizohet n dy mnyra : 1.Indirekte dhe 2. Direkte(drejtprdrejt).
Mnyea indirekte bhet nprmes simptomave t cilt manifestohen n bimt e smuara ose
nprmes dmtimeve q ngalin n bim pas sulmit t dmtuesve. Mnyra e drejtprdrejt kur
caktohet shkaktari i smundjeve, dmtuesit dhe barrat e kqija.
Prognozimi-prfshin parashikimin e rrjedhjs s smundjeve , gjegjsisht kohn e zgjatjes s sulmit
t dmtuesve ose kohn e shfaqjes s infektimit.
Higjiena e bimve- prfshin t gjitha ato masa t cilat mundsojn krijimin e kushteve sa m t
volitshme pr kultivimin e bimve e sa m t dobta pr shkaktart e smundjeve ,dmtuesit dhe
barrat e kqija.Kto masa quhen masa mpreventive, gjegjsisht masa agroteknike.
Karantina- ka pr qllim pengimin e futjes s ndonj patogjeni apo dmtuesi prej nj vendi n nj
vend tjetr .
Terapia-prfshin metodat direkte t mrojtjs s bimve , gjegjsisht luftn e drejtprdrejt me
agjent t dmshm biologjik. Masat agroteknike t cilat jan preventivve jan : masat mekanike,
masakat fizike, masat biologjike dhe masat kimike.
Masat mekanike bhen me an t puns s njerut me mjete t ndryshme teknike .
Masat fizike t luftimit t agjentve t dmshm biologjik bhen me prdorimin e mjeteve fizike si
pr shembull prdorimi i zhurms, rryms,rrezeve gama etj.
Masat biologjike- paraqesin prdorimin dhe kultivimin e parazitve t agjentve t dmshm
biologjik.
Masat kimike me masat kimike nnkuptojm prdorimin e mjeteve t ndryshme kimike ose
konbinimet e tyre. Me masa kimike bhet luftimi i agjentve t dmshm biologjik n mnyr
direkte dhe indirekte.

Pesticidet (pestis-infektim dhe cido-me mbyt , cedere- asgjsim). Me pesticid emrohet qdo
supstanc apo przirja e supstancavei cili ka pr detyr : pengimin, azgjsimin ose luftimin e
agjentve t dmshm biologjik , luftimin e agjentve t cilt shaktojn dme ose n mnyra t tjera
ndikojn n prodhim , deponim, marketing dhe qarkullim t ushqimit e t pasurive bujqsrore ,
drurit dhe prodhimeve prej drurit .
Mjetet kimike pr mrojtjen e bimve s bashku me mjetet kimike q prdoren n blektori dhe
veterinari, higjienn komunale dhe pr nevoja t tjera quhen pesticide .
Pesticidet prdoren pr qllime konstruktive dhe n qllime destruktive.Pr qllime konstruktive
d.m.th paqsore m pesticidet prdoren pr luftimin e agjjentve t dmshm biologjik . Kurse pr
qllime destriktive pesticidet prdoren si mjete defanzive ose ofanzive n kushtet e lufts .
Konsiderohet se sasia m e madhe e pseticideve t prdorura n bot u takon herbicideve (mbi
40%) insekticidet mbi 30% fungicideve 20% ndrsa grupev tjera prqindje m e vogl.
Pesticidet n baz t destinimit i ndajm n kto grupe:
Insekticide -prdoren pr luftimin e insekteve t dmshme t bimve kafshve dhe njeriut .
Akaracidet pr luftimin e akareve(merimangave) si dtues t bimve .
Nematocide pr luftimin e nematodeve si dmtues t kulturave bujqsore .
Limacide pr luftimin e krmijve .
Rodenticide pr luftimin e brejtsve dmtues.
Korvicide ose avicide pr luftimin e shpendve (shpezve) si dmtues .
Fungicide pr luftimin e mikroorganizmave saprofit dhe parazit n radh t par t kpurdhavem
bakterjeve dhe dmtuesve.
Repelente jan mjete kimike t cilat prdoren pr largimin e shpendve , insekteve, akareve
(marimangave) etj.
Atrakante prdoren pr trheqjen e dmtuesve
Hemosterilizant prdoren pr t shkaktuar sterilitetin e insekteve , brejtsve.
Herbicide pr luftimin e barrave t kqija sorfaqet e punuara e po ashtu edhe n mjediset rurale
(siprfaqet e pa punuara).Kemi dy lloje t herbicideve , herbicide totale dhe herbicide selektive .Pr
nga mnyra e veprimit t herbicideve n bim mund t ndajne n bim me veprim kontakti dhe n
herbicide translokative(sistematike)
N disa raste disa bashkdyzime kimike t cilat veprojn herbicide ndahen n:
Silvicide Pr tharjen dhe azgjsimin e pyjeve .
Arboricide pr azgjsimin e drujve dhe shkurave,
Defoliant Prdoren pr tharjen e bimve , pr pjekjen e njllojshme (psh. T luledielli, kolza)
para korrje-shitjs .
Desikant prdoren pr tharjen e bimve, pr pjekjen e njllojshme (psh. T luledjellit , kolza )
para korrje-shirjs.
Pr nga koha e prdorimit herbicidet ndahen n :
-herbicide t cilat prdoren para mbjellejes s kulturave bujqsore
-herbicide t cilat prdoren para mbirjs s kulturave bujqsore .
Pesticiedet pr nga stabiliteti i molekulav ndahen n : pesticide shum stabile , pesticide stabile dhe
pesticide mesatarisht stabile , pesticide pak stabile .

Insekticidet jan klasifikuar n tri grupe :

Insekticide digjestive ,insekticide kontakti , fumigantet.
Klasifikimi i pesticideve n baz t veprimit t tyre (grupit t dmtuesve).
Aficide luftojn morrat e gjetheve dhe formicide luftojn thneglat e ndryshme (bubrrecat ).
Sipas veprimit dmtues :
-insekticide digjestive (q veprojn nprmjet org. Digjestiv_)
-Insekticide kontakti (q veprojn n kontakt me insektet ).
-insekticide q veprojn nprmjet organve t frymarjes.
Klasifikimi kimik i pesticideve n qoft se si kriter meret kstruktura kimike pr ndarjen e
pesticideve ather kemi dy grupe t mdha : pesticide inorganike dhe pesticide organike .
Pesticidet organike prdoren m s shpeshti .
Karbamatet bjn pjes bashkdyzimet kimike me struktur t ndryshme.
Poretroidet pesticide me prejardhje bimore .
Klasifikimi i pesticideve n baz t toksitetit
Toksiciteto apo helmueshmria e ndonj supstance varet nga kta faktor: vitet fiziko kimike t
komponentes toksike, doza, kohzgjatja e e eksponimit, rrugt e futjes s toksikantit, faktort e
ambientit t jashtm, dallimet n mes llojeve t ndryshme , moshs, gjinis, fallimit n t ushqyerit,
statusit hormonal etj.
Doza paraqet sasin e ndonj supsctance apo agjenti kimik ose biologjik (medikamentit,ilaqit), ose
e agjentit bakteriologjik i cili sht i nevojshm pr t arritur ndonj efekt t duhur.
Mbrojtja e perimeve
Fidani-Dherishtja duhet t dezifenktohet me shtypje t ajrit rreth 90C
Mbjellja duhet t bhet patjeter dezinfektimi para mbjelljes sasia e fars varet nga lloji i kulturs.
Shtresa e dherishts- Pr plehrim prdoren plehrat :Vuxal, listalm, Fertigal..
Ujitja gjat perjudhs janar-mars duhet t bhet qdo 5 dit, preferohet t bhet prdit paradite
me sasi prej 10-12 l/m2 varsisht nga faza e zhvillimit t fidanit .
Mrojta e fidanve nga smundjet dhe dmtuesit:Masat preventive dillojn me dezinfektimin e
dherishts q mund t bhet n temperatura t larta me avull 80-120C .
Kalbzimi i zi luftohet me 15ml/10 l/uj me benfugen , ndrsa i bardh me koral 10-20mil/10 l /uj
Antraknoza e specit luftohet me zitam, bakterioza, luftohet vshtir.
Dmtuesit e specit-nematodat , krmijt, krimbat, akanet etj.
Isekticidet pr trajtim t bimve: Calypsa, actara, Asatrin etj.
Barojat m t prhapura n tokat tona: Piravina, muhani....
Herbicidet n spec tregol, treflan

Domatja mrojtja nga smundjet bhet me preparatte prkatse, kundr vrugut prdoret autracol
We, qorba bordeze, ridamill etj.
Nga dmtuesit m shpesh paraqiten morrat ,pr luftimin e tyre prdoren Decis, Fostac etj.
Trangulli-mbjellja bhet 100-110cm x 4.m
Shalqiri- temperatura minimale pr mbjellje sht 14-16C, optimale 25C mbin pr 5 dit .
Smundjet e shalqinit vrungu, hirim njollosja bakteriale n ftyta etj.
Lakra kok te kjo sht problem miza e bardh ku mundemi t prdorim herbicite.
Qepa ka probleme me nematodat-krimbat.
Patatja herbicidi mundet me u prdor para dhe pas mbirjes.
Smundjet vrungu, njollosja, kanceri i patates. Fidani prodhohet n tre membrna t nndryshme .
kultivuar n koh t nxehta n sera , n sera prej xhami.
Mnyra e dispergimit t pesticideve :pluhrosja , tymosja , shprndarja grumubulluese , sperkatja ,
sperkatja n form vese , mjegullosja etj.
Prdorimi i pesticideve
Prdorimi i shpejt dhe i degadueshm , mbrojtjen e tokave prveq prparsive q kan, kan edhe
mangsit sepse disa pesticide jan helmuese dhe bjn ndotjen e ajrit ,ujit, ushqimit .
Prdorimi joadekuat i tyre rrezikon jetn e njerzve ,shkatrron bimt e kultivuara , hargjon
energji t madhe etj. Deponohen n vendet ku ska lagshti ,roli i tyre sht n prmirsimin e vetive
fiziko-komike dhe toksikologjike.
Fermeri mer vendim :
Pesticide t prshtatshme pr arsye t smundjeve ,prdorimi i insekticideve t regjistruara,
fakturat pr blerjen e postik ,rrgjistrimi i rregullt i insekticideve n depo , kshilltar .
Toka sht nj ndr krijesat m t ndrlikuara. Me ndothe t toks kupojm prezencen e
supstancave t ndryshme t komponimeve toksike minerale ose organike . Ato m von arrijn n
tok me an t rreshurave atmosferike nga ajri. Burimet e ndotjes s toks jan : industria n
komunikacion , plehrat minerale , pesticidet dhe krimbat q prdoren n bujqsi, mbeturinat e
ndryshme , kanalizimet etj.
N tok pesticidet arrijn n 2 mnyra direkte dhe indirekte .
Masat mrojtse t fermerit :
Pr t prdorur pesticid duhet t dihet s pari helmueshmria e substancave , deponimi i tyre n
organizm prdorimi i rregullt i mjeteve , maskave, dorzave,rrobave dhe mjeteve tjera pr
mbrojtje.
Veprimi i pseticideve n uj
Me ndotje t ujrave nnkuptojm futjen e mbeturinave t dmshme nga mbetjet e shtazve dhe t
bimve , plehrat, pesticidet etj.
Euro gap

Mbishkrimet pr aplikimet, data e aplikimit .

Deponimi i plehrave mbishkrimet et rregullta pr inventarin e plehrave .
Cilsia e ujit pr ujitje , vlersimi vjetor i rrezikut nga ndotja e ujit , burimi i ujit pr ujitje, mrojtje
e integruar nga dmtuesit . Zgjedhja e pesticideve , prdorimi i pesticideve t regjistruara , fakturat
pr blerjen e pesticideve , regjistrimi i rregullt i pesticideve n depo ,kshilluesi etj....