Historia

Wikipedia(e)tik
Misc.png
Wikiproiektu bat abian da
Historia gaiari buruz.
Klio, historiaren musa grekoa, Pierre Mignard margolariarena
Historia, gizarte zientzien metodoak erabiliz iragana aztertzen duen zientzia da
, eta bereziki gizadiaren iragana aztertzen duen zientzia. Historia deitzen deit
zen zaio, halaber, idazkera sortu zenetik gaur arteko aro historikoari; horren a
urreko aroari historiaurre deritzo. Historia diziplinaren helburua iraganeko ger
takarien informazioaren biziraupena bermatu, oraina ulertu eta etorkizunean gert
a litekeena aurreikustea da. Historialari deritze historia ikasi, aztertu eta id
azten dutenei. Bestalde, izan diren eta ez direnen inguruko kontakizun eta ipuin
ei istorio izena egozten zaie, ez historia.
Historia hitzaren jatorria grezierako ??da ("badakit") hitzean oinarritzen da. H
ortik ?st???a ("ikerketa edo informazioa") eratorri zuen, eta hortik latinezko h
istoria hitza.
Eduki-taula
1
2
3
4
5

Non hasten da historia?

Iragana aztertzen dutenak
Historiaren historia
Historiako herri esanguratsuak
Ikus, gainera

Non hasten da historia?

Hourglass.jpg
Oro har, iragan guztia gertatu denetik historia dela esan baliteke ere adiera kl
asikoei jarraiki historia gizaki eta gizarteen denboran zeharkako joana dugu giz
akia gizaki denetik edo iraganeko gertakari jakin batez geroztik, horrela histor
ia iraganeko une batetik une honetara arte doan aroa genuke, eta historiaren has
iera irizpide subjektiboek zehazten dute.
Zenbaitentzat historia unibertsoaren beraren edo lur planetaren sortzearekin has
ten da, besteentzat berriz historia gizakia bere arbasoengandik eboluzionatu ost
ean hasten da. Badira historia idazkerarekin hasi zela diotenak idazkerak jakitu
riaren transmisioa irauli zuelako edota historiaren hasera gertakari erlijiosoei
esleitzen diotenak, adibidez zenbait kristau korronteek historiaren muga Jesukr
istoren jaiotzan ipintzen dute. Muga den lekuan dela ere, historia izenez aipatu
riko aroaren aurreko garaiari historiaurrea deritzo eta historia bera azpi-aro a
nitzetan banatzen da.
Iragana aztertzen dutenak
liburuak izan dira historiaren gordailu nagusia
Esan bezala historiaren amaiera orainean dagoela argi badago ere historiaren has
iera zehaztugabea da, eta irizpide subjektiboen bidez lehenago hala beranduago e
zarri dezakegu. Tradizionalki historiak lehen erregistro idatziak ditugun arotik
aurrerako garaia landu du. Gizakiaren arbasoetatik Homo sapiens bihurtzeko bide
a ordea antropologiaren lan eremuak hartzen du. Iraganean, ez soilik gizakiak ba
izik eta izaki guztiek izan duten eboluzioari historia natural esaten zaio eta h
istoria ikuspuntu horretatik aztertzen duten diziplinei natura zientzia deritze,
zeintzuen artean biologia eta bere espezialitateak dauden. Izaki bizidunez gain
, Lurreko materia guztiaren iragana aztertzen duen zientzia geologia da, eta lur
ra existitzen ez zeneko garaiak (baita Lurra existitu izan den garaiko Lurraz ka
npoko unibertsoaren historia hurbila ere) berriz fisika, astronomiari eta astrog

eologiari dagozkio. Filosofiak denboraren joana eta gertakariak ere aztertu ditu
muga jakinik izan gabe eta bereziki arrazoi eta motibazioak aztertuz. Diziplina
guztiek aztertzen dute gehiago hala gutxiago eskuartean dutenaren historia, hor
rela historia ekonomiko, zientziaren historia edo medikuntzaren historiaz arituk
o gunateke.
Historiaren historia
Historiaren aita deritzon Herodotoren bustoa
Historia beraren historia aztertuko bagenu Grezia klasikoko historialariak izang
o genituzke Europan behintzat, beren garaiari buruzko testigantza fidagarria uzt
eaz arduratu ziren lehenak. Ditugun antzinako idazkiez soilik hitz egin dezakegu
nez (ziurrenik dokumentu baliotsu ugari galdu baita) gaurdaino oso egoera honean
iritsi direlako eta gertakariak kontatzeko moduarengatik Halikarnasoko Herodoto
ren idatziak ditugu lehenetariko testu historikoak, hori dela eta Halikarnasoko
Herodotori historiaren aita esaten zaio, gaurdaino iritsi zaigun Herodotoren obr
a bakarra Historia deitzen da hain zuzen ere.
Historiako herri esanguratsuak
Aro eta garai guztiek izan dituzte zibilizazio eta herri famatuak, batzuk indark
eria medio sekulako lurraldeak menperatzeagatik, besteak teknologia, zientzia et
a kulturari eginiko ekarpenak direla eta eta beste batzuk utzi dizkiguten mister
io eta galderengatik, hona hemen horietako batzuen diagrama:
Trantsizio2.1.jpg
Historiaurrea >>> Sumer >>> Babilonia >>> Egipto >>> Grezia >>> Txina >>> Olmeka
>>> Persia >>> Kartago >>> Antzinako Erroma >>> Hunoak >>> Frankoak >>> Arabiar
rak >>> Bizantzio >>> Maiak >>> Mongoliarrak >>> Inkak >>> Espainia >>> Japonia
>>> Otomandar Inperioa >>> Frantzia >>> Erresuma Batua >>> Alemania >>> Sobiet B
atasuna (SESB) >>> Estatu Batuak (AEB) >>> Europar Batasuna (EB)
Ikus, gainera
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Historia
Aldatu lotura Wikidatan
Historiografia
Euskal Herriko historia
Kategoria:
Historia
Nabigazio menua
Saioa hasi gabe
Eztabaida
Ekarpenak
Sortu kontua
Saioa hasi
Artikulua
Eztabaida
Irakurri
Aldatu
Aldatu iturburu kodea
Ikusi historia
Azala
Komunitatea
Albisteak

Aldaketa berriak
Ausazko orria
Laguntza
Dohaintza egin
Inprimatu/esportatu
Liburu bat sortu
PDF gisa jaitsi
Inprimatzeko bertsioa
Tresnak
Honanzko lotura duten orriak
Lotutako orrietako aldaketak
Fitxategia igo
Orri bereziak
Lotura iraunkorra
Orri honen datuak
Wikidata itema
Artikulu hau aipatu
Beste hizkuntzak
Afrikaans
Alemannisch
????
Aragons
nglisc
???????
????
???????
Asturianu
Aymar aru
Az?rbaycanca
??????
?????????
Boarisch
emaite ka
??????????
?????????? (???????????)?
?????????
???????
Bamanankan
?????
???????
Brezhoneg
Bosanski
??????
Catal
Mng-de?ng-ng?
???????
Cebuano
?????? ???????
Corsu
Ce tina
?????????? / ??????????
???????
Cymraeg
Dansk

Deutsch
Zazaki
????????
Emilin e rumagnl
English
Esperanto
Espaol
Eesti
Estremeu
?????
Suomi
Vro
Froyskt
Franais
Arpetan
Nordfriisk
Furlan
Frysk
Gaeilge
??
Gidhlig
Galego
Avae'?
???????
Gaelg
???/Hak-k-ng
?????
??????
Fiji Hindi
Hrvatski
Kreyl ayisyen
Magyar
???????
Interlingua
Bahasa Indonesia
Interlingue
Igbo
Ilokano
Ido
slenska
Italiano
??????/inuktitut
???
La .lojban.
Basa Jawa
???????
Taqbaylit
???????
Kalaallisut
?????????
?????
???
????????-???????
Kurd
????
Kernowek
????????
Latina
Ladino
Ltzebuergesch

?????
Limburgs
Ligure
Lumbaart
???
Lietuviu
Latgalu
Latvie u
??????
Basa Banyumasan
Malagasy
???? ?????
??????????
??????
??????
?????
Bahasa Melayu
Malti
Mirands
??????????
????????
Nahuatl
Napulitano
Plattdtsch
Nedersaksies
??????
????? ????
Nederlands
Norsk nynorsk
Norsk bokml
Novial
Nouormand
Sesotho sa Leboa
Occitan
Oromoo
????
??????
Papiamentu
Picard
Deitsch
Plzisch
Polski
??????
???t?a??
????
Portugus
Runa Simi
Romna
Armneashti
Tarandne
???????
??????????
?????????
???? ????
Sardu
Sicilianu
Scots
????
Srpskohrvatski / ??????????????
?????

Simple English
Slovencina
Sloven cina
ChiShona
Soomaaliga
Shqip
?????? / srpski
Seeltersk
Basa Sunda
Svenska
Kiswahili
Slunski
?????
??????
??????
???
Trkmene
Tagalog
Tok Pisin
Trke
???????/tatara
???????? / Uyghurche
??????????
????
O?zbekcha/???????
Vneto
Vepsn kel
Ti?ng Vi?t
Volapk
Walon
Winaray
Wolof
IsiXhosa
??????
Yorb
Zeuws
??
??
Bn-lm-g
??
Aldatu loturak
Orriaren azken aldaketa: 13 apirila 2015, 19:52.
Testua Creative Commons Aitortu-PartekatuBerdin 3.0 lizentziari jarraituz er
abil daiteke; baliteke beste klausularen batzuk ere aplikatu behar izatea. Xehet
asunen berri izateko, ikus erabilera-baldintzak.
Pribazitate politika
Wikipediari buruz
Lege oharra
Garatzaileak
Cookie statement
Mugikorreko bista
Wikimedia Foundation
Powered by MediaWiki