FEL303U

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2270

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1267
SYASET FELSEFES-I
Yazarlar
Yrd.Do.Dr. Cengiz skender ZKAN (nite 1-3)
r.Gr.Dr. Hseyin Frat fiENOL (nite 4, 5)
Prof.Dr. Harun TEPE (nite 6)
Editr
Prof.Dr. Harun TEPE
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2011 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Prof.Dr. Levend Kl
Genel Koordinatr Yardmcs
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
retim Tasarmcs
Do.Dr. Volkan Yzer
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
lme Deerlendirme Sorumlusu
Uzm. Blent Gezen
Dil Yazm Danflman
Okt. Sevgi alflr Zenci
Kitap Koordinasyon Birimi
Yrd.Do.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Siyaset Felsefesi-I
ISBN
978-975-06-0944-2
1. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 1.000 adet baslmfltr.
ESKfiEHR, Austos 2011
iii
indekiler
indekiler
nsz ............................................................................................................
vi
Siyaset Felsefesine Girifl..........................................................
GRfi ..............................................................................................................
NSAN, TOPLUM VE DEVLET ......................................................................
SYASET FELSEFES, TEMEL KAVRAMLARI VE SORUNLARI.....................
Devletin Kkeni (Arkhesi) Tartflmas ........................................................
Doa Durumu Varsaym ..............................................................................
Toplum Szleflmesi ve Egemenlik Hakk ....................................................
Adalet, Eflitlik, Mlkiyet ve Dier Sorunlar .................................................
ETK LE SYASET FELSEFES LfiKS ........................................................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................
3
4
5
7
8
9
10
11
14
16
17
18
18
19
Toplum ve Devlet retileri I: Eskia ve Ortaan

Toplum ve Devlet retileri.................................................. 20
GRfi: SYASET FELSEFES TARH .............................................................
ESKADA TOPLUM VE DEVLET RETLER ......................................
Platonun Toplum ve Devlet Tasarm .........................................................
Ynetim Biimleri ...................................................................................
Aristotelesin Toplum ve Devlet retisi.....................................................
Ynetim Biimleri ...................................................................................
ORTAAIN DEVLET ANLAYIfiI .................................................................
Augustinus .....................................................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
2. NTE
21
22
23
26
27
28
30
30
32
33
34
35
35
36
Toplum ve Devlet retileri-II: Rnesans ve Modern

Felsefenin Toplum ve Devlet retileri ............................... 38
RNESANS TOPLUM VE DEVLET RETLER.........................................
Niccolo Machiavelli: lk Laik Devlet Kuram...............................................
Jean Bodinin Doal Adalet Anlayfl............................................................
Hugo Grotiusun Doa Yasasna Dayal Devlet Tasarm...........................
Toplum (Devlet) Tasarmlar Olarak topyalar ..........................................
MODERN FELSEFENN TOPLUM VE DEVLET RETLER .....................
Thomas Hobbes ve Mutlak Devlet Anlayfl .............................................
John Lockeun Liberal Devlet Anlayfl.........................................................
1. NTE
39
39
41
42
43
44
44
48
3. NTE
iv
indekiler
Montesquieu ve Siyasal zgrlk Anlayfl .................................................

Jean-Jacques Rousseau: Szleflmeye Dayal Halk Egemenlii ...................
zet ...............................................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
4. NTE
Demokrasi ve Sorunlar .......................................................... 60

GRfi: DEMOKRAS VE TRLER ................................................................
DEMOKRASNN OLUMLU VE OLUMSUZ YNLER .................................
DEMOKRASNN SORUNLARI......................................................................
Bireysel Hak ve zgrlklerin Kstlanmas................................................
ounluun Diktatrl ve Temsilde Adalet Sorunu...............................
Demokrasi Karflt rgtlenmelerin Demokrasideki Yeri:
Demokrasi Paradoksu ...................................................................................
zet ...............................................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
5. NTE
61
63
65
65
67
69
71
73
74
75
75
77
zgrlk ve Eflitlik................................................................... 78
TANIMLAR VE TARHSEL ARKA PLAN .......................................................
ZGRLKLE LGL BAfiLICA DfiNCELER...........................................
EfiTLKLE LGL BAfiLICA DfiNCELER..................................................
ZGRLK-EfiTLK LfiKS .....................................................................
zet................................................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
6. NTE
50
51
54
55
56
57
57
58
79
82
84
86
88
91
92
93
93
94
Siyaset ve nsan Haklar .......................................................... 96

GRfi: SYASET VE NSAN HAKLARI ..........................................................
NSAN HAKLARI KAVRAMI..........................................................................
nsan ve Hak Kavramlar ........................................................................
Kimi Liberal Dflnrlerin nsan Haklar Kavram......................................
nsann Deerini Korumann nkoflullar Olarak nsan
Haklar Kavram.............................................................................................
ETK VE NSAN HAKLARI ............................................................................
NSAN HAKLARININ EfiTLENMES...........................................................
Birinci Kuflak Haklar .....................................................................................
kinci Kuflak Haklar ......................................................................................
nc Kuflak Haklar ...................................................................................
97
98
99
99
100
101
102
102
103
103
indekiler
KLTREL GRECLK VE NSAN HAKLARI .............................................

NSAN HAKLARININ TEMELLENDRLMES................................................
zet................................................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
105
106
109
112
113
114
114
115
vi
indekiler
nsz
Siyaset adafl toplumlar iin en yaflamsal kurumlardan birisidir. Onun kararlardan toplumun tm kesimleri etkilenmekte, yaptklar ve yapmadklaryla siyaset, toplumun yazgsn belirlemektedir. Bu nedenle siyaset sorunlarna ilgisiz kalmak gtr. Filozoflarn, dflnrlerin bu sorunlara ilgisiz kalmalar ise ok daha
gtr; nk felsefe sorunlar yaflamda filizlenen, yaflamdan devflirilen sorunlardr. Felsefe yaflamda karfllafllan sorunlarn zerine gider. Yaflamda karfl karflya
kalnan ve ancak felsefi bakflla zlebilecek sorunlardr felsefe sorunlar. Nesnelefltirerek, kavramlafltrarak, idelefltirerek onlar zerine dflnr filozof. Sonuta
da, bakt fleyin yapsn, neliini, dier fleylerle benzerlik ve farkllklarn veren
bilgiler, felsefi bilgiler ortaya koyar. Bu ortaya koyduu felsefi bilgilerle de tek
tek olaylara, yaflananlara, sorunlara flk tutar felsefe. Siyaset felsefesi de bu dorultuda siyaset sorunlarna ynelerek onlar aydnlatmaya alflmaktadr.
Kitabn birinci nitesi siyaset felsefesine girifl niteliindedir. Siyaset felsefesinin
ne olduunu, siyaset felsefesinin temel soru ve sorunlarn ortaya koyarak bafllayan tartflma, siyaset bilimi ile siyaset felsefesinin farkn ve etik ile siyaset iliflkisini ele alarak son erer. Bir anlamda siyaset felsefesinin etik temelleriyle birlikte ana
soru ve sorunlarnn tantmdr bu nite.
Kitabn ikinci ve nc niteleri siyaset felsefesinin tarihini ele almaktadr.
nce Eskian toplum ve devlet retileri, Platon ve Aristotelesin grflleri temele alnarak incelenmekte, bu grfllerde insan, toplum ve devlet iliflkileri saptanmaya alfllmaktadr. Her ikisi iin de insan toplum halinde yaflamaya ihtiya
duyan, akl sahibi bir varlk, iinde yaflad toplumu yasalar koyarak dzenleyen
bir varlktr. nsanlarn bir araya gelmesiyle toplum oluflmakta, topluma yasalarla
bir dzen verilince de devlet ortaya kmaktadr. Devletin amacn her iki filozofun da insann erdemlilii olarak belirlemesi, toplum ve devlet iin insan temele
almalarndandr. Platonun devletinin de, Aristotelesin devletinin de hedefi, insan
erdemlilii ve toplumun btnnn mutluluudur. Bu durumda insan, toplum ve
devlet kavramlar birbirine dayanan, birbirini gerektiren kavramlar olarak ortaya
kmaktadrlar. Ortaada devlet retileri ise Augustinusun devlet grflne dayanarak incelenmektedir. Eskiada devletin grevi btn olarak toplumun mutluluunu ve insanlarn erdemliliini gelifltirmek, yurttafllar ahlaken olgunlafltrmak
olarak belirlenmiflken, Ortaada devletin grevi yeryz devletini Tanr devletine gre dzenlemek olarak belirlenmifltir.
nc nitede Rnesans ve Modern Felsefenin devlet grflleri ele alnmaktadr. Machiavelli, Jean Bodin ve Hugo Grotius gibi dflnrler, Ortaan dinsel
gc n plana karan tutumuna karfl karak, siyasal g olarak devleti dinsel
gcn stne yerlefltirmifller ve devletin temelini insan doasnda bularak, devleti doal bir varlk olarak dflnmfllerdir. Modern dnem olarak adlandrlan 17.
ve 18. yzyllarda toplum ve devlet retilerini ortaya koyan belli bafll dflnrler ise Hobbes, Locke, Montesquieu ve Rousseaudur. Bu dflnrler ise -Montes-
indekiler
quieu hari- devletin kkeni sorununa doa durumu varsaymndan hareketle bir
aklama getirmeye alflmfllardr.
Kitabn drdnc nitesi demokrasi ve sorunlarna ayrlmfltr. Liberal demokrasi, sosyal demokrasi, sosyalist demokrasi, temsili demokrasi, katlmc demokrasi, plebisiter demokrasi, ounluun diktatrl gibi kavramlar tantldktan
sonra, demokrasi ile ynetilen toplumlarda ortaya kan eflitli sorunlar dile getirilmekte ve bir ynetim biimi olarak demokrasi, olumlu ve olumsuz ynleriyle,
bir btn olarak deerlendirebilmeye alfllmaktadr.
Beflinci nitede yzylmz siyaset felsefesinin de merkezi sorunlar arasnda
yer alan zgrlk ve eflitlik ikilemi ele alnmaktadr. zgrlk ve eflitlik kavramlar tarihsel arka planyla tantlp, zgrlk ve eflitlikle ilgili eflitli grfller aklandktan sonra, zgr bir toplumun herkesin temel haklarnn eflit olarak saland ya da korunduu toplum olaca, zgrlk ve eflitliin birlikte var olduu, birisi olmadan dierinin de olamayaca ileri srlmektedir.
Kitabn son nitesi olan altnc nitede ise siyaset ve insan haklar iliflkisi zerinde durulmaktadr. nsan haklar ile siyaset arasndaki zorunlu balant gsterilip, insan haklarnn neler olduu belirlendikten sonra, insan haklarnn geliflimiyle insan haklarnn etik temelleri sergilenmektedir. nsan haklarna ynelik kltrel grecilik itiraznn ya da evrensellik sorununun- ve insan haklarnn temellendirilmesiyle ilgili sorunun tartfllmasyla nite sona ermektedir.
Kitaptaki tm yazlar yalnz bilgi aktarmaktan ok, sorunlar ve kavramlar tantmay, siyaset felsefesi sorunlar konusunda dflndrmeyi amalamaktadr.
Bu nedenle, yazlarn konuyu zetleyip bitiren yazlar deil, sorunlara girifl nitelii taflyan daha ileri okumalara zemin hazrlayan metinler olarak grlmesi
beklenmektedir.
Kitabn hazrlanmasnda byk bir zveriyle alflan kitabn yazarlar, Anadolu
niversitesi Felsefe Blm retim grevlisi Dr. Frat fienola, Yeditepe niversitesi Felsefe Blm retim yesi Yard. Do. Dr. Cengiz skender zkana titiz
alflmalar iin ne kadar teflekkr etsem azdr.
Editr
Harun TEPE
vii
SYASET FELSEFES-I
Amalarmz
N
N
N
N
Bu niteyi tamamladktan sonra;

Felsefenin bir disiplini olarak siyaset felsefesinin ne olduunu ifade edebilecek,
Siyaset felsefesinin temel sorunlarn ve sorularn tanyabilecek,
Siyaset felsefesi ile siyaset biliminin farkn saptayabilecek,
Etik ile siyaset felsefesinin iliflkisini ifade edebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Siyaset
Hak
Devlet
Egemenlik
ktidar
Yurttafllk
Etik
Genel sten
Toplum Szleflmesi
Doa Durumu
indekiler
Siyaset Felsefesi-I
Siyaset Felsefesine
Girifl
GRfi
NSAN, TOPLUM VE DEVLET
SYASET FELSEFES, TEMEL
KAVRAMLARI VE SORUNLARI
ETK LE SYASET FELSEFES LfiKS
Siyaset Felsefesine Girifl

GRfi
Eski Yunanda ortaya kmfl olan felsefe varla, bilgiye ve insann yapp etmelerine iliflkin sorunlara ussal aklamalar getirme, bu sorunlar hep yeniden elefltirel bir biimde dflnme etkinlii olmufltur. Ayn flekilde ussal bir devlet ve siyaset kuram da ilk defa Eski Yunan uygarlnda ortaya kmfltr. Ernst Cassirer bu durumu Yunanllarn her alanda olduu gibi siyaset alannda da ussal
aklamalar getirme konusunda nc olduklar savyla dile getirir. Dolaysyla
her felsefe hem ussal bir dflnce etkinlii, hem de elefltirel bir dflnce etkinlii olmak zorundadr.
Siyaset genel szlk anlam asndan devlet ifllerini dzenleme ve yrtme ile
ilgili bir insan etkinlii olarak bilinir. Siyaset terimi kkenbilimsel olarak Eski Yunancada geen politika szcnden gelmektedir ve Bat dillerine de bu flekilde
gemifltir. Eski Yunan bakfl asndan ise terimin Yunanca karfllnn da gsterdii gibi polis yaflamna ait etkinlikler anlamna gelir.
Siyasetin ne olduu her fleyden nce insann ne olduuyla yakndan iliflkilidir.
nk siyaset insan etkinliklerinden birisidir. nk insan toplum hlinde yaflarken devlet kuran bir varlktr ve yaflayfl iinde karfllaflt sorunlara da yeni sorular ve zmler getirir. Bu anlamda siyaset kuram ya da Siyaset Felsefesi insann
zaman aflan siyasi sorunlar zerine dflncelerinin geliflimini ieren uzun bir tarihsel gelenee dayanr. Aristoteles de (M.. 384-322) siyaset kavramndan toplumun kendi btn iin yapt tm etkinlikleri anlar.
Siyaset hem bir insan etkinliinin ad olarak sz konusudur hem de bu etkinlii nesne edinip bu konu zerine bilgiler ortaya koyan bir bilgi alan olarak sz konusudur. Siyaset bu ikinci kullanmyla da ikili bir anlam taflr: Siyaset bilimi ve siyaset felsefesi olarak. Siyaset bilimine gre siyaset, ynetim erki tarafndan belli bir
toplumda atflma hlindeki znel karlarn toplumun genel istencine uygun olarak uzlafltrlmasdr. Siyaset felsefesi ise genel olarak bir toplumdaki belirli gruplarn ya da bireylerin znel istencinin genel istenle birliine iliflkin olanakll soruflturur. Bu siyaset olgusuna Siyaset bilimi ile siyaset felsefesinin yaklaflm tarzn
da gsterir. Siyaset Felsefesi ile siyaset bilimi arasnda genel olarak yaplan ayrm,
Siyaset biliminin ynetim biimlerini, siyasal olgular ve sreleri betimledii, baflka bir deyiflle olguyu olduu gibi betimledii, olan olduu gibi gsterdii, oysa siyaset felsefesinin olan elefltirmek zerinden, olmas gerekeni vurgulad fleklindedir. Siyaset felsefesinin temel konusunun ne olduu ve felsefenin bu alannn yi-
Felsefede ussallk kavram

temellendirme anlamna
gelir. Bu anlamda ussallk
ya da temellendirme her
hangi bir soruna, akla dayal
sz anlamna gelen
logoslu bir aklama
getirmektir.
Eski Yunancada polis

kavram flehir-devlete
karfllk gelen bir terimdir.
Bu terim ayn zamanda
flehir-devlet iindeki
yurttafllar topluluuna da
karfllk gelir. Eski Yunan
siyasal yaflam flehirdevletler iinde geliflmifltir.
Siyaset Felsefesi-I
ne felsefi arafltrmann zellii hesaba katldnda kendine zg konusu zerinde

bir bilgi etkinlii olduunu bilmek nemlidir. nk her siyaset olgusu zerine
her siyasal dflnme siyaset felsefesi olmaz. Siyasal olgular zerinde her insann
eflitli inan ve kanlar da vardr. Oysa felsefenin dier alanlarndan olduu gibi
siyaset felsefesi de ne bu inan ve kanlar belirlemekle yetinecektir ne de bunlardan oluflan bir etkinlik olacaktr. Bunun yerine daha yksek trden bir bilgi etkinlii olacak, farkl insanlarn ayn siyasal olgu zerine eflitli ve farkl trden inanlaryla kanlarn elefltiren, ele ald temel olgular zerine kavramsal olarak hakikat arafltrmas yapan bir bilgi etkilii olacaktr.
Siyasetin ne olduu ve onun siyaset bilimiyle ve siyaset felsefesiyle olan iliflkisinin daha iyi anlafllmas iin siyaset olgusunun temelinde yatan fenomenleri belirlemek gerekir. Bu anlamda siyasetin insan, toplum ve devlet kavramlar ile iliflkisini ortaya koymak nemlidir. nsan, toplum ve devlet sz konusu olmadan siyaset etkinlii de sz konusu olamayacaktr. Felsefe ne lde bilimden, teolojiden ve ideolojiden farklysa bir felsefe olan siyaset felsefesi de o lde siyaset biliminden, siyaset teolojisinden ve Siyaset ideolojisinden farkldr.
NSAN, TOPLUM VE DEVLET
zoon politikon kavram

Trkede siyasal canl
anlamna gelir. Ama
Aristoteles zellikle insann
toplumsal bir varlk
olduuna vurgu
yapmaktadr.
Tinsel kavram szck olarak

manevi teriminin Trkesi
olsa da felsefedeki zel
anlamyla kltrel
anlamna gelmektedir. Ama
bu kltrel kavramndan
belirli bir toplumun
kltrn anlamamak
gerekir. Daha ok insana ait
olan, insan yapp etmesi
olan anlamnda
dflnlmelidir. Bu anlamda
bilim insann tinsel bir
etkinliidir denir.
Toplum felsefesi kendi baflna toplumu ele alrken devlet felsefesi kendi baflna
devleti ele alr. Siyaset felsefesinin konusunu ise hem toplum ve toplumsal dzen
hem de devlet oluflturur. Bir anlamda toplum felsefesi ve devlet felsefesi ikisi bir
arada siyaset felsefesini oluflturur (Diner 2010, s. 182). Aristoteles Politika adl yaptnn hemen baflnda insan zoon politikon olarak tanmlar.
Bununla kastettii fley insann toplumsal bir varlk, devlet kuran bir varlk, siyaset yapan bir varlk olduudur. Baflka bir deyiflle belirli bir ama uruna bir arada
yaflamak uruna bir araya gelmifl insanlar btn olarak bir toplum ve devlet anlayfl grlr burada. Bu ortak ama da ortak iyi denilen fleydir. Siyaset Felsefesi tarihinde ilk toplum ve devlet grfllerine baktmzda toplumun ve devletin
amac olarak ortak iyinin belirlendii grlr. sz gelifli Platon (M.. 427-347) bu
ortak iyiyi adil toplum ve bundan doacak olan toplumun btn olarak mutluluu diye anlamfltr. stelik her tek kiflinin siyasal eylemi de bir iyiyi amalar. Bu
iyinin kendinde iyi olup olmadn soruflturmak siyaset felsefesine dflecektir.
nsan bireyleri topluluk hlinde yaflarlar, nk insan bir toplum iinde her trl maddi ve tinsel gereklerini karfllar.
nsan yaflarken belirli durumlar iinde veya belirli durumlarla karfl karflya kalarak bu durumlar deerlendiren ve bu deerlendirmesine gre eylemde bulunan
bir varlktr. O hlde her fleyden nce insan eylemde bulunan ve bunun sonucu
olarak eflitli iliflkilere giren toplumsal bir varlktr. nsan toplum iinde yaflarken
de iinde yaflad toplumu koyduu kurallarla dzenler. Bir toplumsal varlk olarak insann toplumsal ve siyasi iliflkilerin dzenlenmesiyle ilgili etkinlikleri insann
ne olduuna iliflkin sorunun yantlanmasna kanlmaz bir flekilde baldr. nsan
toplumsal bir varlk olduu iin devlet kuran bir varlktr. Siyaset kuram devletin
varlk temelini insann toplumsal varlnda bulur. Aristoteles Polika adl yaptnn
hemen baflnda insann zoonpolitik olduunu sylerken aslnda Devlet varlk nedeninin insann toplumsal varlk yaps olduunu sylemifl olur. Yunancadaki politikos (siyasal) sfat burada toplumsal olmaya vurgu yapmaktadr. Aristoteles
bylece siyasetin insann toplumsal yaflamyla ilgili bir etkinlik olduunu sylemektedir bize. mdi insann toplumsal varlk yaps Devletin varlk yapsnn da temelini oluflturur. Aristoteles insann erdemli olmasnn koflulunu erdemli yaflama-
1. nite - Siyaset Felsefesine Girifl
snda bulur, bu yzden de ona gre insann erdemli olmasnn koflulu insann toplum iinde yaflamasdr. Baflka bir deyiflle erdem ancak toplum iinde, bir devlet
dzeni iinde yaflarken gereklefltirilebilir. yleyse insan sahip olduu olanaklar
ancak bir toplum yaflam iinde gereklefltirebildii iin ve gereklefltirebildii lde toplumsal bir varlktr. Toplum ve devlet dzeni insann olanaklarnn ortaya
kabilmesi iin vazgeilmezdir.
Bir yandan toplum iinde insan eflitli toplumsal iliflkiler iinde eylemde bulunan varlk olarak karflmza karken dier yandan devlet bu toplumsal iliflkileri dzenleyen varlk olarak insann eylemlerini de balayan yasal gc oluflturur.
Herhangi bir devletin toplumu dzenleyen yasalarnn toplumun dzenlenmesinde gzettikleri ama o devletin hukuk sistemi hakknda bilgi verir. Nasl Etik
alannda insann eylemlerini, iliflkilerini dzenleyen kural ve ilkeler varsa toplum
iinde yaflayan insanlarn da eylemlerini ve toplumsal iliflkilerini ynetip dzenleyen ilkeler ve bu ilkelere gre konulan kural ve yasalar vardr (Mengflolu
2006, s. 276).
O hlde yasa koyma yetkisi siyasal bir birlik oluflturan devlettedir. Devlet siyasal btn olarak siyasal bir varlk olarak yasa koyucu bir birliktir. Yasa koyucunun
koyduu yasalarn toplumsal varlk alannda belirlenim gc vardr. nk yasalar zorlayc olarak karflmza karlar.
Siyaset felsefesinin felsefenin pratik disiplinleri iinde gsterilmesinden
ne anlamak geSIRA SZDE
rektiini tartflnz. Siyaset felsefesinin pratik bir bilgi alan saylmasna katlr msnz?
Etik insan eylemlerini

belirleyen ilkeleri ve insan
iin iyi bir yaflamn ne
trden bir yaflam olduunu
soruflturan, Nasl
yaflamal? sorusuna yant
arayan bir felsefe daldr.
D fi VE
NELM
SYASET FELSEFES, TEMEL KAVRAMLARI
SORUNLARI
SIRA SZDE
D fi N E L M
Bir siyaset kuram, siyaset ya da siyasetle ilgili herhangi bir konuS zerinde
kavramO R U
sal bir dflnmedir. Siyaset felsefesi kendi sorunlarna kavramsal aklamalarla
yaklaflr. Baflka bir ifadeyle bir siyaset kuram temel kavramlarnn ussal aklamaDKKAT
sn vermeyi ama edinir. Siyaset felsefesinin temel sorun alan siyasette temeller
konusundaki tartflmadr.
SIRA SZDEtemellendiBaflka bir deyiflle siyaset kuram siyasal olgularn ya da kurumlarn
rilmesiyle ilgilidir. Bu da siyasal olgu ya da kurumlarn varlksal temellendirmesidir. Sz gelifli devletin temellendirilmesi, yani devletin varlnn temellendirmesiAMALARIMIZ
ni vermek siyaset felsefesinin iflidir. Bu konuda baflka bir rnek, siyasal tartflmann liberal-demokratik trden kurumlarn geerlilii zerine olmasdr (Magee
2004, s. 374). O hlde siyaset felsefesi siyaset sorunlarn, siyaset
ve sisK Tolgularn
A P
temlerini, insann siyasi etkinliklerini felsefi olarak arafltran bilgi etkinliidir.
Siyaset Felsefesinin iki temel sorusu olduu sylenir: Kim hangi haklara sahip
olacak? ve Egemenlik kimde olacak? sorular Siyaset Felsefesi
iin yararl bir baflTELEVZYON
lang noktasdr (Wolff 1996, s. 1). lk soru yurttafllarn hak ve devlerinin dalm ve temeliyle ilgiliyken ikinci soru siyasal egemenliin dalmyla ilgilidir. Bu
sorular aslnda devletin varlyla ilgili temel sorundan doan sorulardr. yleyse
N Tnsann
E R N E T amal etSiyaset Felsefesinin en temel sorunu devletin varl sorunudur.
kinliklerde bulunan bir varlk olmas hesaba katlacak olursa felsefenin herhangi
bir kavrama iliflkin bilgisel ve ussal bir temellendirmeye ynelik olarak sorduu
nedir? sorusu ne iin? sorusuyla beraber dflnlmelidir. sz gelifli bir Siyaset
Felsefesi Devlet nedir? sorusunu sorar sormaz bu sorunun Devlet ne iindir? sorusuyla ayn soru olduunu bilir. Baflka bir anlamda siyaset felsefesi insann kurduu bir btnn ne amala kurulduunu sorgular. Bylece devlet olgusuna ilifl-
S Obulma
R U
Felsefede temeller
sorunu, bilgiyle, etikle ya da
var olanla ilgili yaplan
temellendirmelerde
DKKAT
dayanlacak nihai ilkeler
olarak ilk ilkeler denilen
temel hareket noktalarnn
SIRA SZDE
nesnelliine iliflkin
tartflmadr.
N N
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Nedir? sorusu ele ald

nesneyle ilgili olarak bu
nesnenin neliini, ne
olduunu, zn soran bir
yap sorusudur. Felsefe
sorular bu anlamda hep bir
yap sorusu olarak nelik
arafltrmas gerektiren
sorulardr.
topya terimi Yunancada

olmayan lke anlamna
gelir. topyalarda
gereklikte flimdiye kadar
var olmamfl olan ya da
gerekleflmesi olanaksz
olan adil toplum ve devlet
tasarmlar dile getirilir.
Siyaset Felsefesi-I
kin devletin varlk amacn hesaba katan kavramsal ve ussal bir aklama yapar.
Bunu yaparken de tarihsel olarak varolan tek tek devletlere deil, devlet kavramnn kendisine bakar. Baflka bir deyiflle, kavram amaca uygunluk bakmndan
sorgular. Siyaset felsefesi devleti, toplumu ve toplumsal iliflkileri dzenleyen kural
ve ilkeleri konu edinmekle insann yapp etmelerini konu edinmifl olur. nsann
eylemlerini dzenleyen ilkeleri soruflturan felsefe disiplini etiktir. Bu yzden de Siyaset felsefesinin konusu ve ilkeleriyle etiin konu ve ilkelerinin sk bir iliflki iinde olduu sylenebilir.
Siyaset felsefesinin temel sorusu devletin nasl organize edilecei trden sorulardan nce gelen bir sorudur. Bu temel soru bir devletin var olup olmamas gerektiiyle ilgilidir. Baflka bir deyiflle, devletin var olmas gerekip gerekmedii, eer
var olmas gerekiyorsa niin var olmak zorunda olduu hakknda bir sorudur. Felsefenin diliyle sylenecek olursa bu soru Devlet nedir? sorusudur.
Devletle ilgili ilk nemli grfl Eskiada Platon dile getirmifltir. Ona gre
devletin amac yalnzca toplumun bir kesimini mutlu klmak deil, toplumu bir btn olarak mutlu klmaktr. Devletin ve toplumun adil olmasnn koflulu da toplumu oluflturan blmlerin her birinin uyum iinde kendi zerine dfleni yapmasndan geer. Platonun dflnceleri siyaset felsefesinin arafltrmasnn nesnesini de
gstermektedir. Buna gre siyaset felsefesi devletin amacn ve varlk nedenini sorgulamaktr. Adil bir toplum iin gerekli koflullar soruflturmaktr. Toplumun btnnn iyilii iin gerekli koflullar belirlemek Platon kadar Eskian bir baflka byk dflnr Aristotelesin de siyaset grfln oluflturur. Aristoteles de ynetim
biimlerinin hangilerinin iyi hangilerinin kt ynetim biimi olduunu belirlerken bir btn olarak toplumun mutluluu ve iyiliini en yksek ama sayarak bu
belirlemeyi yapmfltr. Mutluluk ya da iyilik de ancak erdemli yaflamla salanabileceinden, Aristotelese gre insandaki erdemlilik olanann gereklefltirilmesi
devletin amacdr ve ynetim biimlerinin doru ya da yanlfl olduunu gsterecek
l de budur.
yleyse felsefenin dier disiplinleri gibi siyaset felsefesi de kendine zg konusunu kavramsal olarak ele alan ve tm siyasal kurumlar, olgular ve ideleri amaca uygunluk bakmndan tasarlayan ve elefltiren bir disiplindir.
Siyaset felsefesinin insann varlk yapsndan doan devlet sorununu ele aldn sylemifltik. Eer siyaset felsefesinin temel sorunu buysa temel kavram da devlet kavramdr. Bununla birlikte kavramsal soruflturma yalnz devlet zerine
odaklanmaz; ama devlet ile birlikte baz baflka kavramlar da elefltirel olarak sorgular. rnein zgrlk, adalet, mlkiyet, hak ve egemenlik gibi kimi
kavramlar da siyaset felsefesinin kavramsal soruflturmas iine dhil edilir. Devletin doasn, nedenini kavramsal olarak, baflka bir deyiflle felsefi olarak arafltrr.
zgrlk sorunu, adalet sorunu, mlkiyet sorunu, hak sorunu, iktidar sorunu gibi
kavramsal sorunlar da aslnda devlet olgusuna gelir dayanr. Bu temel sorun kapsamnda varolan devlet ve ynetim biimlerinin bir elefltirisini yapmak ve bu elefltiriyi de devletin doasn temele alarak yapmak da siyaset felsefesinin arafltrmalarndan birisidir. deal dzen tasarmlar ve topyalar siyaset felsefesinin elefltirel
soruflturmalar iine girer.
Bunun yannda devlet adamnda aranmas gereken niteliklerin neler olduuna
iliflkin belirlemeler yapmak da siyaset felsefesinin alanna giren sorunlardandr.
Ayrca siyaset felsefesi eflitli topyalarn gerekleflme olanan da ideal olann
gerekleflme olana zerinden deerlendirir. Bunun en ak rneini Platon Politeia adl yaptnda sunar. Politeia adil bir toplumun (flehir devletinin) nasl kurula-
bileceini, nasl olmas gerektiini anlatmaktadr. Olmas gerekeni anlatan ideal

devlet gereklikte olan tek tek devletler iin bir model oluflturur.
Siyaset felsefesinin tm bu sorunlar devlet olgusundan hareketle ele alnr. Bu
yzden de siyaset felsefesinin tartflmalarn daha iyi kavrayabilmek asndan bu
sorunlar ve tartflmalar incelemeye devletin kkeni sorunuyla bafllamak daha akla uygun olacaktr.
Devletin Kkeni (Arkhesi) Tartflmas

Her siyaset felsefesi tartflmas nnde sonunda devletin kkeni, bafllangc sorununa gelir dayanr. Devletin kkeni sorunu ayn zamanda yasalarn ve tm toplumsal-siyasal kurumlarn kkeni sorunudur. Bir arkhe sorunudur bu sorun.
Ayn zamanda bu sorun devletin ne olduu sorunuyla da ilgilidir. nk felsefede bir fleyin ne olduu sorusu kanlmaz olarak o fleyin ne iin olduu sorusuyla ilgilidir. O hlde devlet nedir? sorusu devletin ne iin varolduuyla ilgili olarak yantlanr. Bu da devletin varlk temelinin sorulmasndan baflka bir fley deildir.
Devletin varlk temeli devletin ne amala var olduunun bilgisel bir aklamasn
vermektir. Baflka bir deyiflle devletin var oluflunun hangi mantksal-bilgisel temellere dayandnn aklanmas ve temellendirilmesidir. Sz gelifli Platon Politeia (Devlet) adl yaptnda devletin var olufl nedenini ve temelini insanlarn bir arada yaflama ve birbirlerine gereksinim duymalar olgusundan hareketle aklar. Devletin varlk nedenini Platon bir bilgi nesnesi olan devlet ideasnda bulur. flte siyaset felsefesinin amac devletin oluflunun bilgisini vermek deil, devletin var olufl amacnn
bilgisini vermektir. Baflka bir deyiflle siyaset felsefesinin amac devletin var olufl
amacnn bilgisinden hareketle devlet olgusunun kendisini temellendirmektir.
Siyaset felsefesi tarihsel olarak devletin nasl ortaya ktna bir yant aramaz.
Tarihsel srete bir devletin nasl kurulmufl olduu ya da genel olarak devletin nasl ortaya kt, tarih sahnesinde ilk devletin hangisi olduu siyaset felsefesinin
sorun alannn dflnda kalr. Bu sorularn yantn baflka bilimler, sz gelifli Tarih
veya Siyaset Bilimi verebilir. Oysa her felsefe kavramsal bir soruflturma olduundan Siyaset Felsefesi de byle deneysel ve tarihsel olgulara yant verme abasnda
olmayacaktr. Bunun yerine devlet olgusunu kavramsal olarak ele alacak ve adna
devlet denilen varln var olmak zorunda olup olmadn ve var olmak zorundaysa niin var olmak zorunda olduuna iliflkin bir aklama, bir temellendirme
verecektir. Bir gerekliliin, bir zorunluluun nedenini, ussal temelini gstermeye
alflacaktr. Yoksa nsanlk tarihinde devletin ilk kez ortaya kt belli bir an
saptayamayacamz apaktr (Cassirer 1984, s. 174). Byle bir tarihsel bilgi yoksunluu siyaset felsefesinde devlete iliflkin kken arafltrmas yapanlar ilgilendirmez. O hlde burada kken terimi tarihsel veya kronolojik kken anlamnda deil, mantksal kken anlamndadr. Bir mantksal bafllang terimi olarak kken
devletin varlyla ilgili bir temellendirme verir. Bu temellendirme ya da bafllang
da insan doasnda yatar. Baflka bir ifadeyle devletin doasnn temelini insan doas oluflturur. Devlet olgusu bafllangcn insan doasnda bulur. Devletin doasnn insan doasyla iliflkisini Platon Politeia adl yaptnda gsterir. Burada insandaki adaleti arafltrmak iin toplumda adaleti sorgulamaya bafllar ve ka tr devlet
varsa o kadar o sayda da insan karakteri olduunu syler.
nsan felsefesi bize insann varlk yaps hakknda bilgi salar.
Buna gre insan hem iyi hem de kt yanlar olan bir varlktr. nsanda hem
bir hak duygusu, bir adil olma duygusu hem de hakszla ve adaletsizlie doru
bir eilim vardr (Mengflolu 2006, s. 277). nsan hem karn dflnerek su ifl-
Felsefede arkhe sorunu ile

temel bulma sorunu
kastedilir.
nsan felsefesi insan

doasn kavramaya alflan,
insan denen varl
btnnde nesne edinen,
insana ait olan zelliklerden
ve olanaklardan hareketle
insann ne olduu sorusuna
yant arayan bir felsefe
daldr.
Siyaset Felsefesi-I
leyebilen, hakszlk yapabilen bir varlktr, hem de baflkalarna sayg gsteren, kendi karn baflkalarnn hakknn nne koymay reddeden bir varlktr. nsann bu
birbiriyle uyuflmaz yanlar ieren varlk yaps insan doas denilen fleyi oluflturur.
nsann adaletsizlie ve kendi kar uruna su ifllemeye olan eilimini vicdan denilen fley her zaman engelleyemez. Bu engellemeyi yapacak g devlet denilen siyasal varlktr. Devletin varlk yapsnn insann varlk yapsndan domas byle
olur. Devlet bu durumda adaletsizlii ve hakszl nleyecek, insann eylemlerini
ve yapp etmelerini dzenleyecek bir g olarak karflmza kar. Dolaysyla devletin kkenine iliflkin aklamalara baktmzda hep bu insan doasndan hareketle yaplan aklamalar grrz. nsan doasndan hareketle yaplan bu aklamalar
bizi doa durumu denilen bir bafllangca, kkene gtrr.
SIRA SZDE
D fi N E L M Varsaym
Doa Durumu
D fi N E L M
Varsaym bir soruna olas
zm getirerek bu sorunun
S O R Uyol gsterici olan
zmnde
dflnce ya da
tasarmlardr. Doa durumu
devletin
D K Kkkeni
A T sorununun
zmnde yol gsteren bir
hareket noktas ya da
tasarmdr.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Devletin doal
olmayp
SIRA
SZDE insan yaps bir varlk olmasndan, varlnn zorunlu olmad sonucu karlabilir mi? Tartflnz.
Eer devlet olmasayd, onu icat etmeye gerek olur muydu? htiya m duyulurdu,
yoksa icat etmek
S O R Uzorunda m kalnrd? (Nozick 2000, s. 31). Bu soru siyaset felsefesi iinde ortaya kan en temel sorudur. Bu, siyaset felsefesinin devletin doas
ve kkeniyle ilgili sorusudur. Devletin var olufl nedenini aklamaya alflan siyaKKAT
set kuramlarD bir
varsaymdan hareket ederler.
Bu varsaym doa durumu varsaymdr. Siyaset felsefesinde doa durumu gerSIRA olarak
SZDE tasarlanmaz. Yukarda da belirtildii gibi doa durumu bir
ek bir durum
varsaymdr, bir tasarmdr. Devletin var olufl nedenini aklamak, devletin varln temellendirmek amacyla tasarlanmfl bir durumdur.
AMALARIMIZ
Hukukun amacn adalet olarak gren btn doal hukuk kuramlar da varsaymsal bir doa durumu tasarmndan hareketle ortaya konulurlar. Dolaysyla bu
doa durumu tasarm hem adaletin hem de devletin temellendirilmesi asndan
K T A P
gerekli grlmfl bir varsaymdr. zellikle 17. ve 18. yzyl felsefeleri iinde geliflen btn doal hukuk kuramlar doa durumu tasarmn dizgelerinin baflna her
ilk savl dizgede olduu gibi bir ilk durum, bir hareket noktas, bir kabul olarak
TELEVZYON
koymufllardr. ngilterede Thomas Hobbes (1588-1679) ve John Lockeun (16321704), Fransada Jean Jacques Rousseaunun (1712-1778) siyaset ve devlet kuramlar hep doa durumu temel varsaymndan hareketle ortaya konmufl kuramlardr.
Sadece 17. ve
deil, adafl siyaset kuramlarnda da doa durumu
N T E18.
R N Eyzyllarda
T
tasarm bir varsaym olarak kullanlmfltr. adafl siyaset felsefesinin en nemli
temsilcilerinden John Rawls Bir Adalet Kuram adl yaptnda orijinal durum dedii bir doa durumu tasarmndan hareketle devletin ve hukukun temeli sorununa yant vermeyi denemifltir.
yleyse doa durumu nedir? Bu durumla filozoflarn kastettikleri bafllang aflamas nasl bir aflamadr? Doa durumu hibir devlet rgtlenmesinin, siyasi rgtlenmenin ve ynetimin olmad zamanki durumu dile getiren ya da insann toplum dflnda bozulmamfl hlde veya tamamen doal hlde bulunduu durumu ifade eden bir tasarmdr. Doa durumu devletin temeli sorununa varsaym olarak ele
ald bir tasarmndan hareketle yaklaflr. Doa durumunda herkes doa yasalarna baldr. nsan doasnn hem hak koruyan hem de hakszla eilim gsteren
farkl yanlar olduu iin kimi filozoflar tarafndan rahatsz edici bir durum olarak
da grlmfltr. Doa durumunun rahatsz edici yanlarn aklamalarnn temeline koyan dflnrler buradan hareketle de adna toplum szleflmesi dedikleri bir
N N
sivil szleflmeyi gerekli grmfllerdir. Baz baflka dflnrler de doa durumunu

gerek eflitlik durumu olarak grp devletin ortaya kfln eflitsizliin douflu olarak grmfllerdir. Hobbesun herkesin herkese karfl savaflnn olduu dnem
olarak grd doa durumu Rousseau tarafndan ise insanlarn eflitlik iinde yaflad bir zgrlk durumu olarak tasarmlanr. Doa durumuna iliflkin bu farkl tasarmlar bu dflnrlerin farkl toplum ve devlet kuramlarnn da temelini oluflturur. Modern sivil topluma ve modern devlete iliflkin grfllerin temelinde byle bir
doa durumu varsaym vardr.
Toplum Szleflmesi ve Egemenlik Hakk

Doa durumundan kfln zorunluluuna iliflkin bir sivil szleflmenin gereklilii
olarak toplum szleflmesi varsaym da devletin varolufl amacn ve temelini aklamak iin kullanlan bir tasarmdr. Genel olarak toplum szleflmesi devletin varolufl amac, kkeni ve doas yannda toplumu oluflturan bireylerin hak ve devlerini de aklayan bir anlaflmadr. Bu anlamda hukukun amacn adalet olarak gren doal hukuk kuramlarnn da aklamalarn temellendirmek iin baflvurduklar varsaymsal bir tasarmdr. Toplum szleflmesi doa durumunda bireysel karlarndan ve bencil isteklerinden vazgeen bireylerin kendi karlarnn nne toplumun genel karn ve genel istenci koyan bir szleflmedir.
Bu szleflme bireylerin dzenli ve adil bir toplum oluflturmak zere kendi aralarnda yaptklar ve egemenlik hakkn bir nc gce devrettikleri yazl olmayan bir szleflmedir. Bu yazl olmayan anlaflmayla toplum ve devlet kurulmufl ve
doa durumundan klmfl olur.
Doa durumunda bilinli istekleriyle yaptklar bir szleflmeyle kan bireyler
genelin iyilii ve kar uruna baz zgrlklerinden vazgemifl ve zerlerinde bir
egemen g tanmfl olurlar. Baflka bir deyiflle egemenlik hakk nc bir tarafsz
gce devredilmifl olur.
Bireyler bylece her istediklerini yapabilmek hakkndan, bir szleflmeyle hem
kendilerinin hem baflkalarnn, yani genel istencin kar uruna vazgemifl olurlar.
Bu, devletin kurulmas iin en iyi temel olarak ele alnr. Rousseauya gre toplum
szleflmesi bir siyasi sistemin kurulmasnda en iyi yntemdir.
Toplum szleflmesi bir anlamda modern filozoflarn siyasi gcn bireyin onayna bal olduu gstermek amacyla gelifltirmifl olduklar bir kurgu ya da varsaymdr. Buna gre toplum insann yaratp kurduu bir fleydir. Toplum szleflmesi
varsaym temelini, toplumun doa durumundan bilinli olarak uzaklaflan, kendilerinin ve bu arada genelin iyilii iin birtakm zgrlklerinden vazgeen bireylerden olufltuunu temellendirmede kullanlan bir kabul, bir hareket noktas olarak ileri srlr. Baflka bir deyiflle devletin ve hukukun temeli iin bir ilke olarak
kabul edilir.
Ortaan devletin ilkesi ve kkenini Tanrda bulan anlayflnn tersine, 17.
yzylda toplum szleflmesi devletin temelini bireylerin karfllkl szleflmesi tasarm zerinden bireyde ve insanda bulan bir kuram olarak ortaya kmfltr. Toplum
szleflmesi tasarmn ilk ortaya atan filozof olarak Thomas Hobbes bilinir. Hobbes
17. yzylda insann doa durumundan bencil istek ve karlarnn insann kendisi
iin gvensiz bir durum oluflturmas gerekesiyle toplum szleflmesi tasarmn ortaya koymufltur. Buna gre doa durumunda homo homini lupus (insan insann
kurdu) olduundan ve bu durum herkesin herkese karfl savaflndan kaynaklanan
bir gvensizlik durumuna yol atndan bir toplum szleflmesine gerek vardr.
Doa durumu bir anarfli durumudur ya da her an atflma durumuna dnflebile-
sten tercih etme, seme ya

da karar verme yetisidir.
Genel isten ise toplumun
btnnn belirli bir amaca
ynelik olarak bilinli
etkinlikte bulunma gcdr.
Burada geen genel

isten ve genelin iyilii
uruna ifadeleriyle
bireylerin btn uruna,
yani hem kendileri hem de
baflkalar uruna demektir.
10
Konsenss teriminin Trke

karfll uzlaflma ya da
uzlaflmdr. Toplum
szleflmesinde uzlaflma
szleflmenin koyduu ilkeler
zerinde tam bir oybirlii
iinde ortak karara varma
anlamna gelmektedir.
Siyaset Felsefesi-I
cek bir durumdur nk kiflileri akl yasalar olan doa yasalarna uymaya zorlayacak hibir g yoktur. Bu durumdan ancak mutlak bir gcn egemenlii altna girilerek klabilir. Bu mutlak g de devlet olacaktr. Devlet szleflmeye taraf olan
bireylerin zerinde szleflmeye taraf olmayan mutlak bir otorite olacaktr.
Toplumun adil olmas, baflka bir deyiflle adaletin temeli szleflmeye taraf olanlarn szleflmeye uymalarna bal olacaktr. Yurttafllk kavram da devletin yasalarna szleflme gerei uymak zerinden temellendirilir. Siyaset kuramlarnda yurttafllarn sahip olduklar hak ve devlerin temeli de toplum szleflmelerinde bulunur. Devletin kurulma aflamasnda szleflme gerei btn yurttafllar belirli hak ve
devlere sahip olurlar. Bu hak ve devler de genel istence uygun olarak genel istencin karyla atflmayacak flekilde belirlenir. Toplum szleflmesi dflncesinin
nemli bir kavram olan genel isten kavram da ounluun istenci olarak anlafllmamaldr. Genel isten ounluun karnn da stnde bir kavram olarak, yani btnn istencine iliflkin bir tasarm olarak karflmza kar. Bylece adalet sorunu da siyaset kuramlarnda toplum szleflmesinden hareketle temellendirilen ve
yurttafllk kavramyla da iliflkili olan bir sorun olarak ortaya konulur. Modern felsefenin nemli dflnrleri olan Hobbes, Locke ve Rousseaunun toplum szleflmesi kuramlaryla devletin varln temellendirdikleri grlr. Ayn flekilde bir adafl
felsefeci Rawls da orijinal durumdan hareketle toplum szleflmesi dflncesini hukukun ve devletin konsensse dayal temeli balamnda dile getirmifltir.
Hem doa durumu varsaym hem de toplum szleflmesi tasarmyla devletin
niin var olmak zorunda olduu aklanmfl oldu. Liberal bir siyaset kuram ussal
temellere dayal bir siyaset grfl ortaya koymak asndan toplum szleflmesinin
zorunluluunu kabul ederken devletin varln gereksiz gren anarflist bir siyaset
grflne greyse doa durumu tek adil, zgr ve eflitlik ieren durumdur ve toplum szleflmesi kuram da bu yzden devletin gerekliliini aklamakta yetersiz
kalmaktadr.
Adalet, Eflitlik, Mlkiyet ve Dier Sorunlar

Adalet sorunu siyaset felsefesinin en eski sorunlarndan bir tanesidir. Bu sorun felsefe tarihi kadar eski bir sorundur. nk insan karfllaflt haksz ve adaletsiz durumlar karflsnda hak ve adalet talebiyle ortaya kan bir varlktr. Bu yzden de
adalet sorunu felsefenin en eski sorunlarndan biri olmufltur. Felsefenin etik disiplininin de merkezinde olan adalet kavram, siyaset felsefesinde toplum ve devletle
ilgisinde incelenen bir kavramdr. Etik ve Deer Felsefesi kendi baflna adalet kavramna bakarken toplum ve siyaset felsefeleri adil toplum ve adil devletin nerede
ve ne biimde sz konusu olabileceini arafltrrlar ve bunu da yine Etik ve Deer
Felsefesinin, hatta nsan Felsefesinin kavramlar temelinde yapmaya alflrlar. Hak
kavram da hep dev kavramyla beraber ele alnr. nk yurttafllarn hak ve
devleri vardr. devler de yurttafllarn yapmas gereken ykmllkler olarak ortaya kar. Hak ve devler adalet sorunuyla yakndan ilgilidir. Adil bir toplumda
yurttafllar zerine dflen devleri yaparlarken ayn zamanda haklar da devlet tarafndan korunmaktadr.
Siyaset felsefesi tarihinde mlkiyet sorunu da eflitlik ve adalet kavramlar temelinde ele alnan en eski sorunlardan birisidir. Datc adalet sorunu mlkiyetin datlmas konusunda eflitlik ilkesine gre hareket edilip edilemeyecei sorunudur.
Bu tartflmada insanlarn doal olarak mlkiyet hakkna sahip olup olmad gibi
sorunlar tartfllr. nsann snrsz mlk edinme hakknn olup olmad eflitlik ve
adalet kavramlarna gre zlmeye alfllr. Siyaset felsefesi tarihinde bu konuda
11
da farkl dflnceler vardr. Sz gelifli J. Locke mlkiyeti doal bir hak olarak grrken, J. J. Rousseau mlkiyeti eflitlie ve doaya aykr bir olgu olarak yorumlar.
Baflka bir temel kavram da sivil toplum kavramdr. Yukarda da belirttiimiz
gibi devlet insan ve toplumdan bamsz ele alnamaz. Siyaset felsefesi hep bireyin toplumla ve devletle olan iliflkisini sorgulamfltr. Bu sorgulama sivil toplum
kavramn da verir bize. Toplumu oluflturan bireylerin stn bir gcn uyruu deil, yurttafllar olduu topluma sivil toplum denilir (Diner 2010, s. 185). Ancak sivil toplumda ve bu toplum zerine kurulu bir hukuk devletinde bireylerin haklar koruma altna alnr ve bu haklarn korunmasndan doan ilgili zgrlkler
mevcuttur.
Devletin varolma nedeni balamnda toplumu oluflturan bireylerin hak
devlerine iliflSIRA ve
SZDE
kin neler syleyebilirsiniz? rnekler vererek tartflnz.
ETK LE SYASET FELSEFES LfiKS
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
Etik terimi kken olarak Yunanca ethos szcnden gelir. Etik felsefenin insanlararas iliflkilerde deer sorunlarn inceleyen, bu konuda bilgiSortaya
O R U koyan daldr (Diner 2010, s. 116). Etik felsefenin Ne yapmalym? sorusuna yant veren
temel bir alandr. Her felsefe disiplininde olduu gibi etik de eylem sz konusu
DKKAT
olduunda ilkeleri ve temelleri arafltrr, sorgular. Bu anlamda etik de temellendirme yapan bir felsefe disiplinidir.
SIRA SZDE
Siyaset felsefesinin zel konusunun toplum ve devlet olduunu
grdk. nsan
toplumsal bir varlk olarak toplum iinde yaflarken eylemde bulunur. Karfllaflt
eflitli durumlar ve olaylar karflsnda deerlendirmelerde bulunur ve eflitli eylem
AMALARIMIZ
iliflkilerine girer. flte etik felsefenin bir dal olarak kifliler aras iliflkilerde ortaya kan eylemin belirleyici ilkelerini arafltrr. Bu ilkeleri arafltrrken ou zaman kimi
toplumsal sorunlara da deinir. nk kifliler yaflarken toplumK iinde
bu T A eylemde
P
lunduklarndan ou etik sorun kiflilerin sahip olduklar haklar ya da dev gibi kimi ykmllkleriyle ilgilidir. Her kifli yaflad toplum iinde eflitli hak ve devlerle karfl karflya kalr. nsan siyasal bir varlk olduundan sk
sk etik sorunlarla
TELEVZYON
karfl karflya kalan bir varlktr ayn zamanda. nsann siyasal bir varlk olmas toplum ve devlet kuran bir varlk olmas anlamna gelir. Etik sorunlar da toplum ve
devlet iinde yaflayan kiflilerin karfllaflt sorunlardr.
N felsefe
T E R N E T disiplinidir.
Siyaset felsefesi de toplum iinde yaflayan insan ele alan bir
yleyse hem etik hem de siyaset felsefesi insan, toplumsal-siyasal bir varlk olan
insan ele almaktadr. Etik de siyaset felsefesi de felsefenin pratik disiplinleri
arasnda grlr.
Felsefe hem teorik akl hem pratik akl soruflturmalarnda ilke olarak alr. Siyaset felsefesi de etik gibi pratik akln etkinliklerini soruflturur. Baflka bir deyiflle, eylemlerimize yn veren pratik akl soruflturur. Bu anlamda Etik gibi siyaset felsefesi de pratik bir felsefe disiplinidir. Ama Etik zellikle kifli olarak eylemde bulunan
insan soruflturmasna konu eder. Oysa siyaset felsefesi insann siyasi etkinliklerini, yani toplumsal yaflamn, bir btn olarak toplumu ve toplumsal dzenlemeleri belirleyen ilkeleri elefltirir ve sorgular.
nsann pratik etkinlikleri insann yapp etmeleridir. nsann ne olduu sorusuna da insann pratik etkinliklerine, baflka bir deyiflle insann yapp etmelerine baklarak yant verilebilir. nsann ne olduu sorusunun yant ayn zamanda insann
varolan iindeki, dnya iindeki yerini de belirleyecektir. nsann btn varolanlar
iindeki yeri, onun dier varolanlardan farkn ortaya koyarak belirlenebilir. Bu-
Yunanca ethos szc

gelenek, huy ve karakter gibi
O R U
anlamlara gelir;SLatincede
moral szc ile
karfllanr.
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Felsefenin pratik
disiplinleri teorik
disiplinlerden farkl olarak
insann pratik, toplumsal,
siyasi ynn oluflturan
deerleri, eylemleri ve eylem
ilkelerini soruflturan
alanlardr.
12
Varlk temeli felsefede

ontolojik temel diye geer ve
bir fleyin varlnn
dayand temel anlamna
gelir. Niin bir fley varolmak
zorunda sorusuna verilen
her yant, o fleyin ontolojik
temellerinin ne olduu
sorusuna verilmifl bir
yanttr.
Siyaset Felsefesi-I
nun iin de onun olanaklar, kendine ait zellikleri bilinmelidir. nsann olanaklarnn ne olduunun ltn onun bugne kadar yapmfl olduklarna bakarak bilebiliriz ancak. sz gelifli insan devlet kuran bir varlktr. nsann btn varolanlar
iinde tek devlet kuran varlk olduunu grrz. Bu da insann bir olanana iliflkin bir bilgi verir bize. Bu bilgi insann devlet kurma olanana sahip bir varlk olmasdr. Devlet kavram siyaset felsefesinin en temel kavramlarndan biri olduundan siyaset felsefesinin btn arafltrmalar sonunda gelip insan sorununa dayanmaktadr. Etik de insan ve eylemlerinin dayand ilkeleri soruflturan bir alan olarak insan sorunuyla yakndan iliflkilidir. yleyse her etik grfl gibi her Siyaset Felsefesi grfl de belirli bir insan anlayflna dayanr. Buradan hareketle de etik ve
siyaset felsefesi arasnda ok sk bir iliflki olduu sylenebilir.
Aristoteles Nikomakhosa Etik adl yaptnda bu yaptn bir siyaset arafltrmas
olduunu syler. Etik incelemesinin aslnda bir siyaset incelemesi olduunu sylemekle ne dile getirmek istemifl olabilir sorusu burada sorulacak bir soru olarak etik
ve siyaset iliflkisini gstermek bakmndan nemli bir ipucu salayacaktr bize.
Aristoteles etik incelemesinin aslnda bir siyaset incelemesi olduunu sylerken
kastettii, bu incelemenin siyaset arafltrmasna girifl niteliini taflddr. Baflka bir
ifadeyle, etik siyaset arafltrmasnn bafllangcn oluflturur demektedir bize. Bu da
her siyaset arafltrmasnn dayand temel ilkelerin aslnda etik ilkeler olmas gerektii anlamna gelir. Her siyaset arafltrmas etik ilkeler zerinde temellenmiyor
olabilir, ama etik ilkeler zerinde temellenmesi gerekir. Filozof bunu siyasetin temelini etik oluflturur diyerek dile getirecektir. Bu temellerin ne trden temeller olduu sorusu da bizi etik mi nce gelir siyaset mi nce gelir sorusuyla karfl karflya brakr. Bilgisel bakmdan etik bir arafltrma siyaset arafltrmasndan nce gelecektir. Bylece siyaset olgularnn etik ilkelere gidilerek aklamas verilebilecektir.
Siyaset olgularnn etik ilkelerle aklanabilir oluflu, siyaset felsefesinin temel olgularnn bilinme temelinin etik ilkeler olduu anlamna gelir. Bir anlamda etik, siyaset arafltrmas iin bilgisel anlamda bir temel oluflturacaktr.
Etiin varlk temelini, insann kendine zg doas oluflturur. nsann siyasi
bir varlk olmas, onun devlet kuran bir varlk olmas, baflka bir deyiflle insann sahip olduu olanaklar toplam etiin ontolojik temelini oluflturur.
Etik ilkeler varlklarnn nihai temelini kendine zg olanaklaryla insan doasnda bulurlar. yleyse siyaset ilkeleri etik ilkelere bilgisel anlamda indirgenebilirse, varlksal anlamda da insan doasna indirgenebilir. fiu hlde Etik ile Siyaset
Felsefesi arasndaki iliflki bir alt disiplin st disiplin iliflkisidir. Temel olan disiplin
st disiplin olacana gre siyaset felsefesi etiin alt disiplinlerinden biri olacaktr. Bylece etik ile siyaset felsefesi arasndaki iliflki iinde hangisinin nce geleceinin yant da verilmifl olmaktadr. Etik siyasetten nce gelen bir disiplindir.
Yukarda sz edilen Aristotelesin etik yapt iin bu yaptn aslnda siyaset arafltrmas olduu szlerini bu iliflkiyi gzden karmadan yorumlarsak her siyaset arafltrmasnn kanlmaz bir flekilde etikle bafllamas gerektii sonucunu karabiliriz.
Bir lkede siyaset olgular etik ilkeler gzetilerek deerlendiriliyorsa o lkede insan hak ve zgrlklerinin, insann olanaklarnn gvence altna alnmas olanakl olabilecektir.
Siyaset Felsefesi zgrlk, eflitlik, hak ve dev gibi kimi temel idelerle alflaca iin ncelikle bu idelerin felsefi aklamasn, kavramlafltrlmasn vermek gereklidir. Bu bir anlamda siyaset olgusuna felsefi adan bakmak, siyaset olgusunu
felsefi olarak aklamak, siyaset sorunlarna felsefi zmler getirmek demektir. flte tam burada siyaset ile etik kesiflirler. Siyaset insann baflkalaryla iliflki iinde ger-
eklefltirdii eylemlere bal olarak ortaya kan bir olgudur ve ayn flekilde etik de
insann baflkalaryla iliflki iinde gereklefltirdii eylemlere aklama getiren bir disiplindir. yleyse her siyaset olgusu aslnda etik bir olgudur, bu yzden de siyaset
felsefesi etikten baz temeller alacaktr (Jrgen - Kempski 2007, s. 536). Devlet ve
toplum retileri olarak her siyaset felsefesi devlet ve toplumun hangi hukuksal
norm ve kurallara gre dzenlenmesi gerektiini soruflturarak toplumsal zgrlk,
toplumsal eflitlik gibi kavramlarn gerekleflme olanann koflullarn belirlemeye
alflr. Toplumsal dzenleme iin gerekli olan hukuksal normlarn, yasalarn genel-geerliinin ya da gerekliliinin temellendirilmesi talebi Felsefenin bir disiplini
olarak etii hukuk ve siyaset felsefesi alanlar iin de temel disiplin yapar. Sz gelifli toplumsal adaletin salanmas, toplumsal zgrln gerekleflmesi iin gerekli olan ilk koflul ncelikle adaletin ve zgrln kendisinin ne olduunun belirlenmesi, kavramsal olarak aklanmas olacaktr. Hatta uluslararas hukuk ltlerine gre olanakl bir uluslararas adaletten sz etmek iin bile genel olarak adaletin kendisinin ne olduuna iliflkin bir belirleme gerekecektir. Bu da siyasi dzenlemelerin temel hukuk ilkelerine gre yaplmas, temel hukuk ilkelerinin ise etiin
temel kavram ve ilkelerinden hareketle belirlenmesi gerektii talebidir.
Devlet olgusunun temellendirilmesi devletin varolufl amacna gidilerek yaplmakta ve bu ama da etik ilke ve kavramlardan hareketle belirlenen bir ama olmaktadr. Gerek etiin gerekse siyaset felsefesinin felsefenin pratik disiplinleri olarak grlmesinde en nemli etken siyasetin pratik bir insan etkinlii olmasdr.
Etik ise insann pratik etkinlii soruflturan, nesne edinen bir felsefe disiplini olarak
ortaya kmaktadr. Eer insann pratik etkinliklerini arafltran kuramlar inceledikleri nesneden dolay pratik alanlar oluyorsa bu etiin de siyaset felsefesinin de pratik disiplin olduklar anlamna gelir. Bununla birlikte hem etik hem de siyaset olgusu varlk temelini insann varlk yapsnda bulurlar. Bu da aslnda her felsefe disiplininin insann olanaklarnn gerekleflmelerini ele aldn gsterir. Bu anlamda
etik ve siyaset felsefesi gibi siyasi olgu olarak devlet ve toplum olgularn soruflturan her incelemenin aslnda insann varlk temelini kuran bir tr ontoloji, felsefi
antropolojiye dayandklarn gsterir.
O halde siyaset genel olarak etik bir olgu olduundan her siyaset arafltrmas Aristotelesin de vurgulad zere aslnda bafllang noktas etik olan bir arafltrmadr.
13
14
Siyaset Felsefesi-I
zet
N
A M A
N
A M A
Felsefenin bir disiplini olarak siyaset felsefesinin

ne olduunu ifade etmek.
Siyaset felsefesi konusu toplum ve devlet olan,
toplum ve devletle ilgisinde siyaset olgularn
kavramsal olarak ele alan, elefltiren, temellendiren dflnsel bir etkinliktir. Toplum felsefesi yalnzca toplumu btnnde, kendi baflna toplumu konu olarak alrken Devlet felsefesi de ayn
flekilde devleti btnnde, kendi baflna devleti
konu olarak alr. Siyaset felsefesi ise hem toplumu hem de devleti kavramsal olarak soruflturduundan bir anlamda toplum felsefesi ve devlet
felsefesinin birleflimidir. nsan toplum iinde siyasal etkinlikte bulunan bir varlk olduundan
siyaset felsefesi de insann zel trden bir etkinlii olan siyaset etkinlii zerinde felsefi olarak
dflnr. Bir anlamda siyaset olgularn ussal temeller zerinde yeniden kurar. Bunu yaparken
olana bakar, olmas gerekeni de olana ynelik
elefltirisinde lt olarak alr.
Siyaset felsefesinin temel sorunlarn ve sorularn tanmak.
Siyaset felsefesinin en temel sorunu devletin varl sorunudur. Baflka bir deyiflle, niin bir devletin var olmak zorunda olduunun sorulmas ve
bu soruya temellendirmeye dayal bir yant verme abasdr. Bu temel sorun kimin neyi almaya
hakk olduu ve ynetme hakknn kimde olduu sorularn da beraberinde getirir. Bu sorularn
yantn vermek zere siyaset felsefecileri doa
durumu ve toplum szleflmesi gibi varsaymsal
tasarmlar ortaya koymufllardr. Bu varsaymlar
zerinde devletin ve hukukun varln temellendirmifllerdir. Bir anlamda devletin varlk nedenini ortaya koymay denemifllerdir. Bu sorunlar balamnda adalet, zgrlk, eflitlik, mlkiyet, hak ve devler gibi kimi temel kavramlara
iliflkin de aklamalar getirmifllerdir. Sivil toplum
kavram zellikle gnmz adafl siyaset felsefesinde olduu kadar gndelik siyaset tartflmalarnda da ska kullanlan kavramlardan biri olmufltur. Bu kavramlar siyaset sorunlarnda ve tartflmalarnda zerinde ska konuflulan kavramlardr. Hak ve devler yurttafllarn sahip olduklar haklar ve yerine getirmeleri gereken ykm-
llkleri gsterirken sivil toplum da yurttafllardan oluflan topluluk olarak anlafllmfltr. Sivil
toplumda artk toplumun bireylerinin devlete uyruk olmas sz konusu deil, devletin eflit haklara sahip yurttafllar olmalar sz konusudur. Devlet de adaleti kendisine ama olarak koyan en
yksek siyaset olgusu olarak grlr. Yurttafllarn zgrlnn, yasalar nnde eflitliinin gvencesini oluflturur devletin varl. Bu yzden
de devletin varlnn temellendirilmesi siyaset
felsefesinin dier btn sorunlarnn da indirgenebilecei en temeldeki sorun olarak ele alnmfltr. zellikle 17. ve 18. yzyllarda yaplan
devlet temellendirmeleri devletin kkeni sorununa yant vermeye alflmfllardr.
N
A M A
Siyaset Felsefesi ile Siyaset Biliminin farkn saptamak.

Siyaset felsefesinde devletin kkenine iliflkin
aklamalar verilmifltir, ama bu aklamalar devlet olgusunun ilk kez nasl ortaya ktn aklamaktan ok devletin niin var olmak zorunda
olduunu temellendirmeye yneliktir. Bu balamda siyaset felsefesi siyaset olgularn ve devletin iflleyifli ya da ynetim biimlerini betimlemez. Bunu Siyaset Bilimi yapar. Oysa Siyaset Felsefesi bunun yerine daha ok ideal devletin nasl olmas gerektiini, ideal ve adil toplum dzeninin ne olduunu, devletin amacnn ne olduunu belirlemeye alflr ve bunu da olmas gerekenden hareketle yapar. Bu anlamda Siyaset biliminin olan, siyaset felsefesinin ise olmas gerekeni ele ald sylenmifltir. Ama bu demek deildir ki siyaset felsefesi olana iliflkin hibir belirlemede bulunmaz. Daha ok olann, yani siyaset
olgularnn bir elefltirisini yaparak buradan olmas gerekene gider. Baflka bir deyiflle olan elefltirel olarak ele alr. Siyaset bilimi ise deneysel yntemle tarihsel olarak ortaya kmfl devletlerin ve
siyasal olgularn betimlemelerini yaparak bu olgular arasnda nedensel balantlar kurar. Siyasal
ideolojileri ve siyaset retilerini deneysel olarak
betimler. Ayrca siyaset biliminin devletin iflleyiflinde ortaya kan sorunlar zmek gibi faydac
bir anlayfl da vardr.
N
A M A
Etik ile Siyaset Felsefesinin iliflkisini ifade etmek.

Etik insanlararas eylemlerde deer sorunlarn
inceleyen bir felsefe disiplini olduundan, siyaset de toplum iinde yaflayan insanlarn karfllkl iliflkilerinin dzenlenmesi demek olan toplumsal dzenlemelerle ilgili bir olgu olduundan, siyasetin bir etik olgu olduu sylenebilir. nk
siyaset felsefesinin temel kavramlar aslnda etiin temel kavramlarndan hareketle aklanr.
Devlet olgusunun temellendirilmesi devletin varolufl amacna gidilerek yaplmakta ve bu ama
da etik ilke ve kavramlardan hareketle belirlenen bir ama olmaktadr. Gerek etiin gerekse
Siyaset Felsefesinin felsefenin pratik disiplinleri
olarak grlmesinde en nemli etken siyasetin
pratik bir insan etkinlii olmasdr. Etik ise insann pratik etkinlii soruflturan, nesne edinen bir
felsefe disiplini olarak ortaya kmaktadr. Bununla birlikte hem etik hem de siyaset olgusu
varlk temelini insann varlk yapsnda bulurlar.
15
Bu anlamda etik de siyaset de, siyasi olgu olarak

devlet ve toplum olgularn soruflturan her incelemenin, aslnda insann varlk temelini kuran
felsefi antropolojiye dayandklarn gsterir. yleyse her siyaset arafltrmas temelini insann varlk yapsnda bulan siyaset olgusunu arafltrr. Siyaset olgusu devlet ve toplum olgusu demeye
gelir. Devletin ve toplumun varolufl temelini, nedenini soruflturmak, devletin ve toplumun ne olduunu soruflturmak siyaset arafltrmasnn temel
amacn oluflturur. Devletin ve toplumun varolufl
nedenlerinin adalet, zgrlk, eflitlik gibi idelere
gre incelenmesi de siyaset felsefesinin etikle
olan balantsn oluflturur. nk bu ideler etiin temel kavramlardr.
16
Siyaset Felsefesi-I
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi siyaset felsefesinin arafltrd konulardan biridir?
a. Ynetim biimlerini belirlemek
b. Tarihte ilk devletin nasl ortaya ktn arafltrmak
c. Devletin varlk nedenini temellendirmek
d. Siyaset olgularn ve srelerini betimlemek
e. Toplumun belirli blmlerini neyin mutlu edeceini belirlemek
2. Afladakilerden hangisi siyaset felsefesinin toplum
kavramyla iliflkisini ifade etmektedir?
a. Siyaset felsefesi toplumu mutlu etmeye alflr.
b. Siyaset felsefesi toplumun siyasete olan eilimini betimler.
c. Siyaset felsefesi toplumda blmlemeler yapmay amalar.
d. Siyaset felsefesi kendi baflna toplumu ele alr.
e. Siyaset felsefesi toplumsal iliflkileri betimler.
3. Toplumsal adaleti, toplumu oluflturan her snfn
kendi zerine dfleni yapmasyla ilgili gren filozof afladakilerden hangisidir?
a. Platon
b. Macchiavelli
c. Thomas Hobbes
d. Hugo Grotius
e. John Locke
4. Afladakilerden hangisi etik-siyaset iliflkisinin temelini gsteren bir ifade deildir?
a. Her iki alan da insann pratik etkinliinin arafltrlmas zerinden hareket eder.
b. Etik siyaset arafltrmas iin temel ilkeler salar.
c. Etik de siyaset gibi devletin kkeni sorununa
eilir.
d. Etik de siyaset felsefesi de ontolojik temellerini
insann varlk yapsnda bulurlar.
e. Siyaset felsefesinin kimi temel kavramlar aslnda etik kavramlardr.
5. Afladakilerden hangisi toplum szleflmesinden doan sonulardan biri deildir?
a. Doa durumundan klarak yurttafllk durumuna geilmesi
b. Devletin kurulufl ilkesinin belirlenmesi
c. Herkesin herkese karfl savaflnn devam etmesi
d. Btn bireylerin zerinde tam anlaflmaya vard hukuk kurallarnn belirlenmesi
e. znel karn yerini genel istence brakmas
6. Doa durumunu herkesin herkese karfl savafl olarak betimleyen filozof afladakilerden hangisidir?
a. Platon
b. Aristoteles
c. Thomas Hobbes
d. Jean Jacques Rousseau
e. John Locke
7. Mlkiyet hakkn doaya ve eflitlie aykr gren filozof afladakilerden hangisidir?
a. John Locke
b. Thomas Hobbes
c. Francis Bacon
d. Adam Smith
e. Jean Jacques Rousseau
8. Siyaset felsefelerinde devletin kkeni doa durumu
varsaymndan hareketle aklanr tmcesinde geen
kken teriminin anlam afladakilerden hangisine karfllk gelmez?
a. Devletin varlk temeli
b. Devletin kronolojik kkeni
c. Devletin var olufl amac
d. Devletin neden var olduu
e. Devletin ilk ilkesi
9. Dflnce tarihinde siyaset felsefesi niin Eski Yunan
kltryle bafllatlr?
a. lk devleti Eski Yunan uygarl kurduu iin
b. Eski Yunan uygarl tarihte en ok devlet kuran
uygarlk olduu iin
c. Siyaset olgularn ilk kez Eski Yunan dflncesi
betimledii iin
d. Devlete iliflkin ilk ussal aklama Eski Yunan dflnrleri tarafndan verildii iin.
e. Toplum szleflmesi tasarmndan ilk kez Eski
Yunan filozoflar sz ettii iin.
10. Siyaset Felsefesi tarihinde topyalarla ne anlatlmak
istenmektedir?
a. Hi var olmamfl bir toplum ve devlet dzeni
b. deal ve adil devlet dzeni
c. Gelecekte kurulacak bir toplum ve devlet dzeni
d. Bilimsel ve teknolojik olarak geliflmifl bir devlet
e. Mlkiyet eflitliine dayal bir toplum dzeni
17
Okuma Paras
Eer devlet olmasayd, onu kurmaya gerek olur muydu? htiya m duyulurdu, yoksa kurmak zorunda m
kalnrd? Bu sorular siyaset felsefesi ve siyaset olgusunu aklayan bir kuram iin ortaya kar ve geleneksel
siyaset kuram terminolojisini kullanrsak, doa durumu incelenerek yantlanr. Bu gemifle ait ilksel tasarmn yeniden canlandrlmasnn gerekesi, ortaya kan
kuramn verimlilii, ilgi uyandrmas ve genifl kapsaml
anlamlarnn olmasdr. Bafltan ikna edilmek isteyen (olduka az gvenli) okuyucular iin bu blm, doa durumu kuramnn peflinden gitmenin neden nemli olduunu ve kuramn neden verimli bir kuram olduunun dflnldn tartflmaktadr. Bunun sebepleri de
soyut olduu kadar meta-kuramsaldr. En nemli sebep
ise gelifltirilen kuramn bizzat kendisidir.
SYASET FELSEFES
Siyaset felsefesinin temel sorusu (ki bu soru devletin
nasl organize edilecei ile ilgili sorulardan nce gelir),
herhangi bir devletin var olup olmamas gerektiiyle ilgilidir. Neden anarfli olmasn ki? Makul bir anarflist kuram Siyaset felsefesinin tm konusunun altn oyduuna ve onu kesip atna gre, siyaset felsefesine, onun
temel kuramsal alternatifini inceleyerek bafllamak uygun olacaktr. Anarflizmin hi de cazip olmayan bir
doktrin olmadn dflnenler siyaset felsefesinin de
burada sona erebileceini dflneceklerdir. Dierleri
ise daha sonra neyin ortaya kabileceini sabrszlkla
bekleyeceklerdir. Fakat grlecei gibi, bafllang noktasndan byk bir dikkatle yola kanlar ve bunu tartflmaktan kananlar, siyaset felsefesi konusuna bafllarken doa durumu kuramnn aklayc bir maksad olduu konusunda hemfikir olabilirler (Epistemolojiye
flphecilii reddetme abasyla bafllandnda byle bir
maksat olmaz).
Neden anarflinin olmamas gerektii sorusuna cevap
bulmak iin hangi anarfli durumunu incelememiz gerekir? [...] Gerekten de, eer devletsizlik durumu yeterince korkun ise, belli bir devleti paralamak veya yok
etmek ve yerine hibir fley koymamaktan kanmak iin
bir sebep teflkil edecektir.
Eer yle olsayd flimdi nerede olurduk da dahil olmak zere ilgi uyandran tm durumlar ieren temel
bir soyut tanma odaklanmak, amaca ulaflmada ok daha mantkl bir yntem olacaktr. Eer bu tanm yeterince rktc olsayd, devlet, tercih edilen bir alternatif
olarak ortaya kard ve duygusal olarak difliye yaplan
bir ziyaret gibi grlrd. Bu tr rktc tanmlar nadir olarak ikna edicidir. Bunun da tek sebebi insanlar
mutlu etmeyi baflaramamas deildir.
[...]
zellikle kiflinin hangi amalar gereklefltirmek iin
aba gstereceine karar vermede konuya en uygun
yntem insanlarn genel olarak ahlaki snrlamalara uyduu gerektii flekilde hareket ettii bir devletsizlik durumuna odaklanmaktr. Byle bir varsaym aflr iyimser
deildir; tm insanlarn tamamen gerektii gibi hareket
ettiini varsaymamaktadr. Fakat bu doa durumu kiflinin makul lde umut edebilecei en iyi anarfli durumudur. Bu nedenle, onun doasn ve kusurlarn incelemek, anarfli yerine bir devletin olup olmamas gerektiine karar vermek asndan ok nemlidir. Eer, devletin en ok beenilen, gereki olarak umulabilen en
iyi anarfli durumundan bile stn olduu, ahlaki olmayan hibir aflamaya izin verilmeyen bir sre sonunda
ortaya kt ve ortaya ktnda bunun bir geliflme olduu gsterilirse bu, devletin varl iin bir gereke
olacak ve devleti mazur gsterecektir.
Kaynak: Nozick, R. (2000). Anarfli, Devlet ve topya. eviren Aliflan Oktay, stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar.
18
Siyaset Felsefesi-I
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar
Sra Sizde Yant Anahtar
1. c
Sra Sizde 1
Bilgi Felsefesi, Mantk, Bilim Felsefesi gibi felsefe dallar felsefenin teorik alanlarndan saylrken Etik, Siyaset
Felsefesi, Sanat Felsefesi gibi dallar felsefenin pratik
alanlar iinde saylrlar. Felsefenin teorik ve pratik olarak iki alana blnmesinin nedeni bu alanlarn nesnelerinin farkllk gstermesidir. Siyaset felsefesi tpk etik
gibi felsefenin pratik disiplinlerindendir. Bunun nedeni
bu nitede de grdmz gibi siyaset felsefesinin bir
tr insan etkinlii olan siyaset olgusunu konu edinmesidir. Siyaset de pratik bir alandr. Baflka bir deyiflle insann yapp ettii bir fleydir. Devlet de insan yaps bir
var olandr. Siyaset olgular her zaman insan eylemleriyle var olan olgulardr. Yalnz bir ayrm yapmak da
gereklidir. nsann teorik etkinlikleri gibi pratik etkinlikleri de vardr. Sz gelifli teorik bilimler ve uygulamal bilimler gibi ayrmlar yaplr. Fizik teorik bir bilimken
Mhendislik uygulamal bilim kabul edilir. Oysa siyaset
felsefesinin pratik bir felsefe olmas bu anlamda dflnlemez. nk siyaset felsefesinde de teorik dflnme sz konusudur. Siyaset felsefesinin pratik felsefe olmasndan anlafllmas gereken fley, onun pratik bir alan konu ediniyor olmasdr. Baflka bir deyiflle siyaset olgularnn kendisi pratik, yapp etmeyle ilgili bir fleydir.
Siyaset felsefesi de siyaset olgular zerine salt dflnme etkinliidir. Konusunun pratik olmas anlamnda
felsefenin pratik bir daldr, yoksa kendisi uygulamal
bir felsefe deildir. Bu anlamda etik de insan yapp etmeleri olan insan eylemlerini konu edindiinden o da
felsefenin pratik alannda saylr ve o da siyaset felsefesi gibi konusu pratik olduundan dolay pratik alan saylr.
2. d
3. a
4. c
5. c
6. c
7. e
8. b
9. d
10. b
Yantnz yanlfl ise Devletin Kkeni (Arkhesi)

Tartflmas bafllkl blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise nsan, Toplum ve Devlet
bafllkl blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Siyaset Felsefesi, Temel
Kavramlar ve Sorunlar bafllkl blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Etik ile Siyaset Felsefesi liflkisi bafllkl blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Toplum Szleflmesi ve Egemenlik Hakk bafllkl blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Doa Durumu Varsaym
Yantnz yanlfl ise Adalet, Eflitlik, Mlkiyet ve
Dier Sorunlar bafllkl blmn yeniden
okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Devletin Kkeni (Arkhesi)
Tartflmas bafllkl blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Girifl bafllkl blmn
yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Siyaset Felsefesi, Temel
Kavramlar ve Sorunlar bafllkl blmn yeniden okuyunuz.
Sra Sizde 2
Devlet grdmz gibi doal olarak var olan bir yap
deildir. nsann pratik etkinliiyle kurup var ettii bir
fleydir. O hlde devlet kurulan bir varlktr, insann yaps bir varlktr. Bu durumda flyle bir sorun ortaya kmaktadr. Devletin var olmas zorunlu mudur? Devlet
var olmak zorunda deil miydi? nk doal deilse
doal bir zorunluluktan dolay oluflmamfl olsa gerek.
Doadaki doal cisimler doadan gelen bir zorunlulukla devinir, deiflirler. Sz gelifli havaya atlan bir tafln
yer ekimi yasas gerei dflmesi zorunludur, nk tafl
burada doal bir cisimdir. Eer doal cisimler doada
iflleyen zorunlu yasalar gerei zorunlu olarak olufl ve
yok olufla tbi oluyorlarsa bu durumda doal olan her
fley zorunlu yasalarn belirlenimi altndadr. Oysa devlet doal deildir. Devlet olgusu hibir doa yasasnn
zorunlu belirleniminden ortaya kmamfltr. Devlet insann szleflme temelinde kurduu bir varla sahiptir.
Buradan onun zorunlu olmad sylenemez. Elbette
doal cisimlerin var olduu anlamda bir zorunlu varl
yoktur. Ama var olufl amacnn belirleniminden gelen
bir zorunluluk olduu anlamda devletin zorunluluundan sz etmek gerekir. Aksi durumda siyaset felsefesinin olmas gerekenden sz etmesi de olanaksz olurdu.
Baflka bir deyiflle, siyaset felsefesinin konusu bir bilgi
nesnesi olduu anlamda zorunludur. Bu yzden de
onun konusunu belirli bir yerde ve zamandaki herhangi bir devlet deil, genel olarak devlet oluflturur.
Sra Sizde 3
Toplumu birarada tutan fley devletin yasalardr. Ama
devletin temelini eer szleflme oluflturuyorsa, devlet
bu durumda yurttafllar topluluu olarak karflmza kar.
Toplumu oluflturan bireyler de kendilerini szleflmeyle
balamak yoluyla bir anlamda zgrlklerinden ve haklarndan vazgemifl gibi grnebilirler. Oysa yasalarn
yurttafllarca, toplumu oluflturan bireylerce yapld dflnlrse bu durumda yurttafllarn hak ve zgrlklerini kaybettii sylenemez. nk kendi koyduklar kurallara ve yasalara uymaktadrlar. Szleflmedeki temel
ilkeler topluma dflardan zorla dayatlan ilkeler olmayp yurttafllarn kendilerine zorla dayatt ilkelerdir. Bu
anlamda toplumun bir zerklii sz konusudur. Bu
zerklik de devlet olarak karflmza kan olgunun kendisidir aslnda. Kald ki gnmz sivil toplumunda devlet dflnda yurttafllarn eflitli amalar etrafnda rgtlenerek sivil toplum kurulufllarn oluflturduunu da grrz. Ayn durum burada da geerlidir. Ortak bir ama
belirlenir ve bu belirlenen ortak amaca uygun olarak
konulan kurallara uyulur. Devletin kuruluflunda szleflmenin asl ifllevi de devlete toplumdaki bireylerin haklarn koruma grevi yklemesidir. Bir anlamda yurttafllar yasalarla kstlanmay kendi haklarn korumak amacyla kabul ederler. nsanlarn temel haklar bylece
devlet tarafndan gvence altna alnmfl ve bu temel
haklarla ilgili zgrlk salanmfl olur. Buna gre toplumu oluflturan bireylerin kendi koyduklar yasalara uymalar kstlanma yerine zgrl gereklefltirmektedir. dev kavramn da bu balamda dflnmek gereklidir. Bireylerin baz haklarnn olmas onlara baz devleri de ykler. En baflta devletin yasalarna uymak ze-
19
re, topluma karfl devlerin yerine getirilmesi - sz gelifli askerlik yapmak, vergi vermek gibi - gerekir. Bylece bu devlerin yerine getirilmesi temel ilkeler korunduu srece zgrln kstlanmas olarak grlemezler. Aslnda btn bunlar, siyaset felsefesi iinde devletin var olufl amacndaki zorunluluun temellendirilmesi
demektir. Devletin varlnn zorunluluu ile yasalara
uyma zorunluluu ayn anlama gelir.
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Cassirer, E. (1984). Devlet Efsanesi. eviren Necla Arat,
stanbul: Remzi Kitabevi Yaynlar.
Diner, K. (2010). Ksaca Felsefe. Ankara: Pharmakon.
Magee, B. (2004). Yeni Dfln Adamlar. eviren Mete Tunay, stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar.
Mengflolu, T. (2006). Felsefeye Girifl. stanbul: Remzi Kitabevi Yaynlar.
Nozick, R. (2000). Anarfli, Devlet ve topya. eviren
Aliflan Oktay, stanbul: stanbul Bilgi niversitesi
Yaynlar.
Wolff, J. (1996). An Introduction to Political Philosophy. Oxford: Oxford University Press.
SYASET FELSEFES-I
Amalarmz
N
N
N

Eskiadaki toplum ve devlet retilerini tanmlayabilecek,
Eskia devlet grfllerinde insan, toplum ve devlet iliflkisini saptayabilecek,
Ortaan toplum ve devlet grflnn Eskiadakinden farkn saptayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Siyaset Felsefesi Tarihi

Adalet
nsan
Toplum
Devlet
Varlk
Platon
Aristoteles
Eitim
Tanr Devleti
indekiler
Siyaset Felsefesi-I
Toplum ve Devlet
retileri I: Eskia ve
Ortaan Toplum ve
Devlet retileri
GRfi: SYASET FELSEFES TARH

ESKADA TOPLUM VE DEVLET
RETLER
ORTAAIN DEVLET ANLAYIfiI
Toplum ve Devlet retileri

I: Eskia ve Ortaan
GRfi: SYASET FELSEFES TARH
Siyaset felsefesi tm kavram ve sorunlarn, sz gelifli devlet sorunu gibi siyasal sorunlarn amaca uygun olmaklk bakmndan elefltirel olarak ele alr.
Tarihsel adan Bat felsefe geleneine baktmzda siyaset felsefesi alannda
eflitli grfller ne srmfl olan Platon, Aristoteles, Augustinus, Macchiavelli, Hobbes, Locke, Rousseau, Hegel ve Marx gibi birok filozof grlr. Bugnk Bat uygarlnn siyaset kurumlarna baktmzda, bu kurumlarn uzun sren bir tarihsel
dflnsel gelenein sonucunda ortaya ktklar sylenebilir. Eskiada Platon ve
Aristotelesin toplum ve devlet kuramlaryla bafllayan siyaset felsefesi, bu filozoflarn dflncesinde devletin ve toplumun amacna, ortak iyiye ve adil toplum ve
devlet dzenine ynelik elefltiriler olarak ortaya kmfltr. Ortaa ise tanr devleti
dflncesiyle ortaya kmfl ve bir siyaset felsefesinden ok bir teoloji ortaya koymufltur. Ortaa dflncesinde yeryz devletinin amac yeryznde Tanr devletini gereklefltirmek olmaldr. Rnesansla bafllayan Yenia Tanr merkezli devlet
anlayflnn yerine laik bir devlet anlayfl ortaya koymufltur. Macchiavelli Hkmdar adl yaptnda ilk ulus devlet kavramn ortaya atarak, modern siyaset kuramnn da temelini atmfl olur. Modern siyaset felsefesinin birok devlet retisi devletin kkeni sorununa yant vermeye alflmfllardr. Hobbesun Lockeun ve Rousseaunun abalar hep bir szleflme kuram temelinde devleti temellendirmeye ynelik olmufltur. Modern siyaset felsefesinde Marx gibi kimi dflnrlerce devlet
elefltirileri de yaplmfl ve devlet egemen snfn bask ve smr arac olarak grlmfltr. adafl siyaset felsefesinde ise Rawls ve Nozick gibi dflnrler yine
devletin temeli sorununa deinmifller ve devletin meflruiyeti sorununu zmeye
ynelik alflmalar yapmfllardr.
Eski Yunan felsefesiyle bafllatlan Bat dflnce gelenei iinde yukarda ad geen birok filozof ve eflitli dflnce akmlar, siyasetin temel sorunlarna zmler getirmek zere siyaset kuramnda pek ok temel kavram ortaya atmfllardr. Etik
ile siyaset iliflkisinde hangisinin temel olmas gerektii sorunundan, doa durumu kavram ve devletin doufluna iliflkin toplum szleflmesi kuramlarna, demokrasi sorunundan, zgrlk ve eflitlik kavramlarna kadar birok temel sorun felsefi dflncenin konusu olmufltur. Dflnce tarihinde siyaset felsefesi tarihi gnmzde de tartflmaya devam ettiimiz birok temel kavram ortaya karmfltr. Gnmzde tartfllan insan haklar asndan demokrasi ve adalet sorunu, tarihsel
olarak eflitli filozoflarca ortaya atlmfl ve tartfllmfl olan adalet, eflitlik, zgr-
Amaca uygun olma: belirli

bir var olann belirli bir
amac gereklefltirmek zere
var olmas. Sz konusu
durumda devletin amac
onun varlk nedenidir. Devlet
toplumun ahlaka
olgunlaflmas ya da
toplumun btn olarak
mutluluunu salamak iin
vardr, diyerek devletin var
olufl nedenini onun
amacndan hareketle
temellendirme.
22
Siyaset Felsefesi-I
lk, savafl ve barfl kavramlar ile egemenlik, haklar ve mlkiyet kavramlar temelinde ele alnmaktadr.
ESKADA TOPLUM VE DEVLET RETLER

Felsefe tarihinde
Sokratesten nceki dneme
Presokratik felsefe dnemi
ad verilir.
Atomcu okul Eskia felsefe
okullarndan Leukippos ve
Demokritos tarafndan
temsil edilen okul. Evrenin
blnemez olan atomlardan
olufltuunu iddia eden
grfltr.
Sofistler Eskiada para

karfll ders veren kiflilerdi.
Sofistlik denilen akm da
bilgi konusunda mutlak ya
da nesnel hakikatlere
ulaflmann olanaksz
olduunu; byle hakikatlerin
olmadn, olsa bile bunlara
ulaflmann insan kavrayfln
afltn ileri srerek bir tr
toplum, ahlak ve bilgi
elefltirisine ynelmifl
akmdr. Bafllca temsilcileri
Protagoras ve Gorgiastr.
Toplumun ve devletin ne olduu, ne trden varlklar olduklar felsefe tarihinin

en eski sorunlarndandr. Presokratik felsefeden kimi dflnrler de bu soruna eilmifllerdir.
Eskiada Presokratik dflnrler iin Poliste (flehir devletinde) yaflayan toplumun yapsn ve toplumu dzenleyen kurallar olarak yasalarn varlk temellerini arafltrmak doa arafltrmas yannda ikinci bir arafltrma konusu olmufltur. Presokratikler iin doada olduu kadar toplumda da bir uyum ve dzen olmas gerekliydi. Presokratik felsefenin asl ilgisi doa felsefesiydi. Bununla birlikte Eskiada presokratik dflnrler insan ve toplum sorunuyla da ilgilenmifllerdir. nsan ve toplumla ilgili dflnceler iinde en nemlisi de insann ve toplumun mutluluu dflncesi olmufltur. Eskian felsefe okullar mutluluu doaya ve yasaya uygun yaflamakta grmfllerdir. Sz gelifli Eskiada atomcu grfln temsilcisi olan Demokritos, kendisini hak, hukuk ve yasaya uygun davranmaya zorlamfl
olan kiflinin mutlu olacan sylemifltir. Ayn zamanda toplumdaki bireylerin birbirlerine zarar vermesini engellemek dflnda yasalarn bireylerin istedikleri gibi
yaflamalarn engelleyemeyeceini ileri srmfltr. Demokritosa gre btn insan
iflleri arasnda en nemlisi de devlet iflleridir, yani devletin nasl ynetilecei konusu en ncelikli ifltir. Devlet ynetiminde hukuk ve adalete uygun olmayan bir
ifl yaplmamaldr. yi ynetilen bir devlet en mkemmel kurumdur ve ancak iyi
ynetilen bir devlette hukuk ve adaletten bahsedilebilir. Demokritos toplumu
oluflturan bireylerin mutluluunu da btn toplumun mutluluuna balamfltr.
Yasalarn amac da insann yaflamna refah ve mutluluk getirmektir. Demokritosa
gre demokrasi de en iyi ynetim biimlerinden biridir ve demokrasi de yoksulluk ekmek, efendilerin hizmetinde szmona mutlu olmaktan ok daha iyidir,
tpk zgrln klelikten daha iyi olmas gibi der (Capelle 1995, s. 210). Demokritosun btn bu grflleri Sokrates ncesi dflnrlerin insan, toplum ve
devlet konusundaki grfllerini temsil eden bir grfl olarak yasalarla toplumu
dzenlemenin nemine vurgu yapmaktadr. Evrendeki dzen ve uyumun toplum
iinde ngrlmesi devletin varlk nedenine iliflkin bir aklama olarak grlmelidir. Baflka bir deyiflle, devlet toplumu hak, adalet, eflitlik ve zgrlk gibi kavramlar temelinde yasalarla dzenlemelidir. Byle bir dzenleme evrensel dzen
ve uyum ilkesine de uygun olacaktr.
Presokratik dflnrler iinde zellikle Sofistler ilgilerini doadan insana, dolaysyla da toplum ve devlete evirmifllerdi. Bu balamda kendi alarnn ve toplumlarnn hukuk, siyaset, adalet, devlet, toplum ve ahlak gibi tasarmlarna baz
elefltiriler getirmifllerdir.
Bu konuda kimi Sofistlerin dflnceleri flyle zetlenebilir: Kritiasa gre din ve
ahlak kurallar zeki ve kurnaz yneticiler tarafndan toplumun itaat etmesini salamak zere oluflturulmufllardr. Thrasymakhosa gre hak ve adalet toplumda glnn ifline gelendir. Bir anlamda adalet iktidar elinde tutanlar tarafndan belirlenir ve yasalar gc elinde tutanlar tarafndan konulmufltur. Kallikles ise toplumdaki gszlerin kendilerini korumak iin yasalar, adalet ve ahlak gibi kural ve deerleri oluflturduklarn ileri srmfltr. Btn bu anlayfllarda ortak olan insanlar
tarafndan konulmufl olan yasalarn nesnel bir hak ve adalet kavramna gre deil,
toplumdaki kimi snflarn karna gre oluflturulduunu ileri srmeleridir. Bu
2. nite - Toplum ve Devlet retileri I: Eskia ve Ortaan Toplum ve Devlet retileri
23
yzden de bu kavramlar zerine ne srlen btn grfller greli olmak durumundadr. Sofistlere gre ortak ve evrensel bir insan doas olmadndan, insan
doasna uygun bir toplumsal dzen aramak da boflunadr. Devlet ve toplum doal deil, yapma bir varolandr. Bylece Sofistler doal olan ve insanlar tarafndan konulmufl olan, yani doal olmayan ayrmn (physei - thesei ayrm) yapmfllardr. nsanlarn sahip olduu hak ve devlerin doufltan m olduu, yani doal m olduu, yoksa insanlarn koyduklar yasalar tarafndan m belirlendii, yani
doal olmayp yapay olarak konulmufl mu olduu sorunu dflnce tarihindeki en
temel belirlemelerden biri olmufltur.
Sofistlerin bu elefltirileriyle hesaplaflan nemli bir Eskia dflnr Sokratestir. Siyaset felsefesinin tarihinin Sokrates ile bafllad da sylenir, nk Sokrates Sofistlerin adalet, erdem, hak gibi kimi kavramlar zerine nesnel bir doruluk
iddiasnda bulunulamayaca yollu grfllerini elefltirmifltir. Sokrates doru bilgiyi,
toplumsal yasalarn gzettii doruluu, adaletin kendisini ve en iyi siyasal-toplumsal dzenin ne olduunu arafltran bir dflnr olmufltur. Sokratese gre en iyi
siyasal dzen bilge insanlarn baflta bulunduu dzen olacaktr. Klasik siyaset felsefesinin kfl noktas Sokrates olsa da geliflmesi Platon ve Aristoteles ile olmufltur.
Platon da Aristoteles de Sokratesin etkisinde siyasal dzenin ereini ancak erdemli olmakla ulafllan mutluluk olarak belirlemifllerdir. Bu anlamda Eskian ilk
byk siyaset felsefesini Platonda buluruz.
Sofistler kendilerinden
nceki filozoflar gibi doa ve
evrenle ilgili sorunlar
konusunda mutlak veya
nesnel hakikatlere
ulaflmann olanaksz olduu
dflncesiyle ilgilerini insan
sorununa yneltmifllerdir.
Felsefe tarihinde ilk defa
doal olan ve yapma olan
arasnda bir ayrm
yapmfllardr.
Platonun Toplum ve Devlet Tasarm

Platon (M.. 427-347) Atinann aristokrat bir ailesinin yesidir ve Sokratesin rencisidir. Atinada Akademia adl kendi kurduu okulda felsefe dersleri vermifltir.
Eserlerini felsefe iin en uygun eitim metodu olarak grd diyaloglar fleklinde
yazmfltr. Sokratesin dflncelerinden ok etkilenmifltir. zellikle ilk dnem diyaloglarn Sokratesin dflncelerinin etkisinde yazmfltr. Platon siyasal grfllerini,
yani toplum ve devlet tasarmn Politeia (Devlet) adl yaptnda dile getirmifltir.
Platonun toplum ve devlet retisi onun idealar kuram olarak bilinen kuram
zerinde temellenir. Bu retiye gre varolanlar bilinmeleri bakmndan ikiye ayrlrlar. Platon btn varolanlar grlenler ve dflnlenler olarak ikiye ayrr. Platonun burada asl derdi bilginin ne olduu ve kesinliidir. Bunun iin de bilgi trleri arasnda ayrm yapabilmenin yolunu bilgiyi nesnesine gre ayrmakta bulur.
Nesnesi grlenler alannda olan bilgi trne san (doxa) der. Platona gre grlenler alannda varolanlar deiflip devinen nesneler olduklarndan onlar hakknda
bilgi deil, san sahibi olabilir insan. San da nesnesi gibi salam deildir, yanlfl da
olabilir doru da. San yanlabilir bir bilme trdr. Oysa hakiki bilgiye dflnlenler alannda ulafllr. Platon dflnlenler alannn deiflmeyen, devinmeyen nesneleri olan idealar hakknda deiflmez bir bilgi tr olan epistemeden szeder.
Platona gre epistemenin, yani hakiki bilginin nesnesi ebedi, deiflmez ve kendi
baflna varolan ideadr. Oysa grlenler alannn nesneleri idealardan pay almakla
varolurlar. Sz gelifli btn gzel fleyleri gzel yapan gzel ideasdr. Platon buna
gzelin kendisi de der. Baflka bir deyiflle idealar tek tek varolanlarn ilk rnekleridir (paradeigmata).
Platonun felsefesinde idealar ideal biimlerdir. dealar kuramnn dile getirdii
ideal olan ile gerek olan arasndaki karfltlktr. deal olanla gerek olan tekler arasndaki uyuflmazlk afllamaz.
Platon varolanlar grlenler

dnyasndaki duyulur
varolanlar ve dflnlenler
dnyasndaki kavranlr
varlklar olarak ikiye ayrr.
Dflnlr dnyann
deiflmez varlklar olan
idealar grlr dnyada
varolan fleylerin asl ve ilk
rnekleridir.
24
Siyaset Felsefesi-I
deal olan gerek olamaz.

Gereklikte olan da ideal
olamaz, eer gereklikte
olsayd ona ideal denemezdi.
deal olan ideal yapan onun
tamamyla gereklie aflkn
bir fley olmasdr. Felsefede
ideal ve gerek kavramlar
bu flekilde belirlenir.
Baflka bir deyiflle, tek tek gzel fleylerin hibirisi gzelin kendisi kadar hakiki ve gzel deildir. Tekler dnyas olan zaman ve uzama bal gerek dnyada
ideal biimler varolamazlar. Platon bu ideal biimler retisini Devlet adl yaptnda dile getirdii devlet tasarmna da taflr. Platonun yaptnda ele ald devlet ideal devlettir. Bu anlamda gereklikte varolan tek tek devlet biimlerinin
hepsinden farkl mkemmel olan bir devlettir. deal olduu iin de asla grlenler alanndaki devletlerden biri olamaz. Baflka bir deyiflle, Platonun ele ald
devlet ideal devlettir, yani devlet ideasna uygun devlettir. Bylece Platon bize
ussal bir devlet kuram sunarak kelimenin en tam anlamnda bir siyasal retiyle, bir siyaset kuramyla karflmza kan ilk dflnr saylabilir. Platon yaptnda
ideal devlet ve ynetim biiminin ne olduunu, bozuk ynetim biimlerinin neler olduunu ayrntl olarak tartflr.
Platonun devlet ve toplumu ele almak zere hareket noktasn hocas Sokratesin felsefe anlayfl oluflturur. Sokratese gre felsefe evrenin arafltrlmasndan
ok insann arafltrlmas olmaldr. Sokrates Platonu felsefenin insan sorunu ile
bafllamas gerektiine inandrmflt (Cassirer 1984, s. 72). Oysa Platona gre bu
sorunun yantlanmas iin arafltrma alann daha byk bir rnekte ele almak gerekmektedir. nsan ruhunda kk harflerle yazlmfl olan ve bu yzden de grlmesi zor olan fley insann siyasal ve toplumsal yaflamnda daha byk harflerle
karflmza kaca iin grlmesi daha kolay olacaktr. Platon adaletin ne olduunu arafltrmak iin bafllad yaptnda adil insan nasl olur sorusunu sorduktan sonra bu soruyu yantlamak zere insandan daha byk lekte olan toplumda adalet nasl ortaya kar, adil toplum nasl olur sorusuna geer. Platonun Devletinin
bafllang noktas bu ilkedir (Cassirer 1984, s. 72).
Platona gre adalet tek insanda varsa, btn bir toplumda da vardr ve adaletin ne olduunu tek bir insanda grmek yerine daha byk lekte olan btn
bir toplumda arafltrmak daha kolaydr. Platona gre devleti akll yapan neyse
insan da akll yapan odur (Platon 441c). Ayn flekilde devleti ve toplumu adil
yapan neyse insan da adil yapann o olduu sylenebilir. Btn bunlar Platonun retisinde insann erdemli olmasnn ancak bir toplum yaflam iinde, bir
devlet iinde olanakl olduunu sylemeye gelir. Platonun insan grflne gre
insan ruhunun yan vardr: Arzular-istekler yan, akl yan ve ikisi arasnda
dengeyi salayan irade denilen yan. Platon insan ruhunun bu yanndan her
birinin kendi iflini grmesiyle insann adil olaca sonucuna, toplumu oluflturan
blmlerin herbirinin kendi zerine dfleni yapmasyla da bir toplumun adil olabilecei grflne varr.
Platon dzenli bir toplumun douflunda adaletin ve adaletsizliin beraberce
nasl ortaya ktklarn grmek iin devletin nasl kurulduu sorununa eilir
(Platon 369a). Platonun devlet retisi onun toplum retisi demektir, nk
Platonun retisinde devlet (politeia) ayn zamanda toplum anlamna gelir.
Platona gre devlet dzenli bir toplum demektir. Platona gre devletin doufl
nedeni insann doasndan kaynaklanr. nsan ihtiyalarn gidermek iin toplum
halinde yaflamas gereken bir varlktr. nsann mutluluu toplum iinde yaflamasyla olanakl olacaktr, nk insan toplum hlinde yaflarken kendine yetecek
ihtiyalarn karfllar.
Toplumu yapan, insann kendi kendine yetmemesi baflkalarn gereksemesidir. Yoksa toplumun kurulmasnda baflka bir sebep var mdr?
Yoktur.
Platon insan ruhu derken

insan doasn
kastetmektedir. Platon
felsefesinde ruh
kavramnn insana karfllk
geldiini unutmamak
gerekir.
25
yleyse bir insan bir eksii iin, bir baflkasna baflvurur, baflka bir eksii iin
de bir baflkasna. Bylece birok eksikler birok insanlarn bir araya toplanmasna yol aar. Hepsi yardmlaflarak bir ortaklk iinde yaflarlar. flte bu trl yaflamaya toplum dzeni deriz, deil mi? (Platon: 369b-c).
Platon burada toplum dzeninin bir tanmn vermektedir. Toplumun veya toplum dzeninin - bu devlet anlamna da gelir - varlk nedenini sylemektedir. Baflka bir deyiflle toplumun varoluflunu temellendirmektedir. Platon toplumsal dzenin kuruluflunu insanlarn doal ihtiyalarn karfllamak gibi doal bir nedene dayandrmaktadr. Devlet adl yaptnda da Yasalar adl yaptnda da devletin ve toplumsal dzenin kuruluflu doal nedenlere dayandrlmaktadr. Ama insanlarn bir
arada yaflamaya gerek duymalar devletin veya toplumun btn blmleriyle varln aklamaya yetmez. Bu blmlerin de neler olduunu ve ifllerinin ne olduunu belirlemek gerekmektedir.
Yukarda da szn ettiimiz insann yanna toplumda da yan karfllk
gelir. Bir toplumun olanakl olmas iin o toplumda toplumun ihtiyalarn giderecek bir snfn, toplumu koruyacak bir snfn ve toplumu ynetecek bir snfn olmas gerekir. Tek insandaki akl yanna toplumu yneten snf, insann kzan ve
dizginleyen yanna toplumu koruyan snf, insann arzulayan ve istek duyan yanna da toplumu besleyen snf karfllk gelir. Platon toplumda bulunmas gereken
yan snf olarak ifade eder. Buna gre toplumun maddi gereksinimlerini karfllamak zere bir reticiler, ifliler, zanaatkarlar snf olmaldr. Ayrca devleti dfl
dflmanlara karfl korumak ve yasalarn toplum iinde uygulanmasn salamak
iin bir bekiler, koruyucular snf olmaldr. Bundan baflka yasalar yapmak ve
devleti bilgece ynetmek iin bir ynetici snf bulunmaldr.
Platon tek insan ile toplum ya da devlet arasnda tam bir benzerlik kurar. Platona gre insan ruhunun yan gibi toplumun da yanndan her birinin kendi
erdemi vardr. Bilgelik ynetici snfn erdemi olmaldr. Cesaret ise bekiler, koruyucular snfnn erdemi olmaldr. Ynetilen retici snfn ise kendine zg bir erdemi yoktur. Bununla birlikte lllk yneticiler ve bekiler snfnn da erdemi
olmaldr. Bu erdemler dzenli bir toplumda olmas gereken temel erdemlerdir.
Ama adil toplumun ortaya kmas iin bir baflka erdeme daha gerek vardr: adalete. Adalet ise toplumun btnnn tafld bir erdemdir. Platona gre adalet her
snfn zerine dfleni yerine getirmesidir. Bir toplumu oluflturan her snf kendine
dfleni yaptnda o toplum adil bir toplum olur. Platona gre toplumu oluflturan
her snf kendi zerine dfleni yaptnda o toplumda dzen olur, hakszlk, adaletsizlik olmaz.
Platona gre devleti yneten snfn erdemi bilgelik olduundan yneticilerin
devleti kurmasn en iyi bilenler arasndan seilmesi gerekmektedir. Devlet ynetimi iin akll, deerli, stelik de toplumla ilgili insanlar bulmak gerekir (Platon:
412d). yi kurulmufl bir devlet her bakmdan iyi olacandan, eer devleti ynetenler devleti iyi kurarlarsa byle bir devlet bilge, cesur, ll ve adil olacaktr. Devleti yneten snfn erdemi bilgelik olduundan ynetici snfn bilgece kararlar vermesi gerekecektir. Platona gre bilgece karar vermek ise bir bilgi iflidir. nsanlar
bilgisizlikleriyle deil, bilgileriyle doru karar verirler. Dolaysyla devleti yneten
snfn bilgili insanlardan oluflmas gerekecektir. Cesaret ise koruyucu bekiler snfnn erdemiydi. Cesaret hibir fleyden korkmamak deil, nelerden korkulacan nelerden korkulmayacan bilmektir. lllk ise tutkular, istekleri dizginlemektir ve bu erdem btn snflarn taflmas gereken bir erdemdir. Platon adaletin
dier erdemi de douran ve yaflatan deer olduunu syler. Adalet herkesin
Platona gre toplum insann

doal ihtiyalarn
karfllamak zere bir araya
gelerek oluflturduu bir
btndr. Bu yzden de
toplum veya toplum dzeni
anlamna gelen devlet de
doal bir varlktr.
Platon insan ruhunun

yanndan sz eder: akl yan,
arzular-istekler yan ve
irade-kzgnlk yan. Bunun
gibi toplumu ya da devleti
de snfa ayrr:
yneticiler snf, reticiler
snf ve koruyucular snf.
Platona gre adalet herkese

hakkn vermektir. Siyaset
felsefesinde hak kavram
dev kavramyla ayrlmaz bir
btn olduundan, adalet
ayn zamanda herkesin
zerine dfleni yapmasdr.
26
Platona gre ideal devlet

tek tek devletler gibi
gereklikte yoktur, o
dflnlr bir varlktr, ideal
biim olarak vardr.
Dolaysyla tek tek devletler
iin bir model oluflturur.
Siyaset Felsefesi-I
zerine dfleni yaplmas gerektii biimde yapmasdr. flte bu drt erdemin hepsi bir arada bir toplumu ve devleti dzenleyen ve yaflatan deerler olacaktr.
Platonun devleti ideal bir devlettir. dealar kuramna gre nasl ki ideal biimler grlr dnyada yoktur, ayn flekilde bu dnyada ideal devlet de grlmez.
Ama devlet ideas ya da ideal devlet tasarm bize tek tek devletlerin hangi ideale
gre ynetilmesi gerektii konusunda flk tutar. Baflka bir deyiflle, varolan devlet
biimlerinin hangi durumlarda adaleti gzetecekleri, hangi durumlarda ise adaletsizlie yol aacaklarnn lt bu ideal devlet tasarm olacaktr. Platon Kurduumuz devletten baflkasna devlet ad verilebilir mi? (Platon: 422e) diye sorarken
idealar kuramnn etkisinde, hakiki varln idealar olmas, dolaysyla hakiki devletin de devlet ideas olmasn anlatmaya alflmaktadr. Burada Platonun grlenler alanndaki tek tek devletlerin ynetim biimlerini hangi lte gre deerlendirdii grlebilir. Platona gre devletin en yksek amac da insanlara iyi bir eitim vererek onlar erdemli klmaktr. Bu ama devletin varlk nedenini, yani temelini oluflturur. Baflka bir deyiflle, Platon devlet nedir? sorusuna devlet ne iin vardr? sorusundan hareketle yant verir. deal devlet tasarm bize bu bilgiyi salar
ve devlet yneticileri bu ideal devlet tasarmndan hareketle devletin amacna uygun olarak devleti ynetmelidir.
Ynetim Biimleri
Platona gre ideal ynetim
biimi bafltakinin filozof
olduu monarflidir. Devleti
yneten filozof olmadka
ideal ynetimin
olamayacan syler.
Platona gre en iyi ynetim

biimleri monarfli ya da
aristokrasidir. Bozuk
ynetim biimleri ise
timokrasi, oligarfli,
demokrasi ve tiranlktr.
Platona gre ideal ynetim biimi, ideal devlet bafltakilerin en iyiler olduu, en
iyilerin ynettii devlettir. Byle bir devlette yneticiler filozof ya da filozoflar ynetici olmaldr. Platon varolan ynetim biimleri iinde en iyi iki ynetim biimi
olarak monarfliye ve aristokrasiye vurgu yapar. Devleti yneten bir kifli varsa bu
monarflidir, devleti yneten bir grupsa bu aristokrasidir. Aristokrasi en iyilerin ynetimi demektir. Bunlar dflndaki btn ynetim biimleri Platona gre bozuk ynetim biimleridir. Platon ynetim biimlerini de yine tek insanla bu biimler arasnda bir koflutluk kurarak belirler. Aristokrasi ynetim biimine aristokrasi insan
karfllk gelir ve byle bir insan en iyi ve en adil insan olduundan bu gibi insanlarn baflta bulunduu ynetim biimi de en iyi ve adil ynetim olacaktr. Bundan
sonra Platon drt bozuk ynetim biimi olduunu syler. fian, fleref dflkn insanlarn ynettii ynetim biimine timokrasi ya da timarfli der. Para sever ve zenginlik tutkusuna sahip insanlarn baflta bulunduu ynetim biimine oligarfli der.
Oligarfli devleti gelir stnlne dayanan devlettir. Eflitlii savunan insanlarn ve
halkn oyuyla seilenlerin baflta bulunduu ynetim biimi demokrasidir. Baflta
bulunan kiflinin bir zorba olduu ynetim biimi de tiranlktr. Platon bu ynetim
biimlerinin her birinin bir dierinden doduunu syler. Bir ynetim biiminin
bozulmasyla dier bir ynetim biimine geildiini syler. Buna gre aristokrasiden timokrasi, timokrasinin bozulmasyla oligarfli, oligarflinin bozulmasyla demokrasi ve demokrasinin bozulmas da tiranl ortaya karr. Dolaysyla Platona
gre ynetim biimlerindeki deifliklik bafltaki yneticilerin deiflmesiyle ve hangi
tr insan olduklaryla alakaldr.
Ynetim biimlerinin bozulmas da flyle olur: Bilgelik ve erdem sahibi olanlarn baflta bulunduu aristokrasi, flan ve fleref dflknlne dnflnce bu tr insanlarn baflta bulunduu ynetim flekli olan timokrasi doar. fian, fleref tutkusunun zenginlik tutkusuna dnflmesi sonucu gelir stnlne dayanan oligarfli ortaya kar. Oligarflide toplum zenginler ve yoksullar diye iki kutba blnr. Yoksul ve mutsuz insanlarn saylarnn artmasyla i savafl kanlmaz hle gelir ve sayca ok olan yoksullar bu savafl kazannca ounluun ynetimi olan demokrasi
27
ortaya kar. Demokraside her yurttafl devlet ynetimine girebilir. Byle bir devlette herkes zgrdr, herkes dilediini yapar. Grnflte dzenlerin en iyisidir, ama
belirli bir dzeni yoktur nk ynn, ounluun serbestlii vardr orada. Demokrasiyi tiranla dnfltren de bu zgrlk ve eflitlik tutkusudur. Halk ynetenler halkn taleplerini karfllayamaz duruma gelince, halk onlar sular ve toplumda kargafla knca demokrasiden de tiranlk doar. Demokrasinin aflr zgrlk talebi bylece klelii dourur. Bu yzden Platon aflr zgrlk klelik anlamna gelir der. Platon demokrasiyi de bozuk ynetim biimleri iinde grr, nk demokraside baflta bulunanlar bilgisiz ounluktur. Byle bir ynetimde de
toplumun btn mutlu olamaz ve adil bir toplum dzeni sz konusu olamaz.
Devletin amac eer insan mutlu -bu da ancak erdemle mmkn olduundan- erdemli klmaksa demokrasi bunu baflaramaz. nk bafltakiler halkn desteini alabilmek uruna adil ve doru fleyler yapmak yerine kendi karlarna uygun olan
yaparlar.
Platon Yasalar adl yaptnda ise baflta bulunanlarn zelliklerine nem vermek
yerine yasalara uygun ynetim konusuna vurgu yapar. Bunun nedeni, adaletsizlik
yapmadan toplumu ynetecek insan bulmak olanaksz olduundan yasalarn konmasn zorunlu grr. Buna gre devletler yasalar tarafndan ynetilmelidir. Devleti ynetenler yasaya uygun olarak devleti ynetmelidirler.
Platon btn bu dflnceleriyle Siyaset Felsefesi tarihinde devletin doas ve
amac sorunlarna eilmifl ve bu sorunlara felsefi aklamalar getirmifltir.
Platonun niin ideal bir devlet tasarm kurmufl olduunu, bu tr bir
tasarmn
SIRA
SZDE gnmz
koflullarnda bize ne gibi bilme-grme olanaklar salayabileceini tartflnz.
Aristotelesin Toplum ve Devlet retisi
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
Aristoteles Platonun ideal biimler retisini elefltirerek felsefesine bafllar. AristoS O R U

telese gre asl anlamda varolan ideal olan deil, tek tek varolanlardr.
Dolaysyla Aristotelesin siyaset felsefesi de onun temel felsefi dflncelerine dayanr. Aristoteles siyaset felsefesini Politika adl yaptnda sunar. Platon gibi ideal biimlerin
DKKAT
asl anlamda varolanlar olduunu dflnmediinden ideal bir devlet resmi izmez.
Bunun yerine tek tek varolanlara ncelik veren temel dflncesinden hareketle vaSIRA SZDE
rolan devlet (polis) ve ynetim biimlerini elefltirir.
Aristotelesin toplum ve devlet anlayfl da onun insan anlayflna baldr. Aristotelese gre insan her fleyden nce bir zoon politikondur, toplumsal bir varlkAMALARIMIZ
tr. Bu insann olanaklarn ancak bir toplum ve devlette gereklefltirebilecei anlamna gelir. Bu yzden de insann kendi olanaklarn gereklefltirebilmesi asndan toplumsal dzenin ve devletin varl zorunludur. Devletin
K varlk
T A P nedeni de
erdemli yurttafllar yetifltirmek, insanlar erdem bakmndan gelifltirmektir. Ynetim
biimlerinin doru ya da yanlfl ynetimler olduunu gsteren de gz nnde tuttuklar amalardr. Devleti insanlar erdemli klmak amacna uygun
yneT E L E V Zyneten
YON
tim biimleri dorudur. Aristoteles Kendi gzlemlerimiz, bize, her devletin iyi bir
amala kurulmufl bir topluluk olduunu syler der (Aristoteles 2004, s. 7). Aristotelese gre devlet siyasal bir birlikteliktir, siyasal bir btndr. Btn birliktelikler
T E R N E edinir
T
bir iyiyi ama edindii iin her siyasal birliktelik ortak bir iyiyi N ama
ve bu
ortak iyi de devlettir. Aristotelese gre devlet en yksek iyidir nk devlet herkesin iyi yaflamas ya da ortak mutluluu iin vardr. nsan doas gerei hep bir
iyiye yneldiinden, siyasal dzen olarak devletin ortaya kfl da doal bir zorunluluk olmaktadr.
Aristoteles Platon gibi

idealarn tek tek varolanlara
S O R U
aflkn bir varolufla sahip
olduklarn dflnmez,
tersine idea tekil olanda
ikindir. Bu nedenle
D K de
K Aasl
T
anlamda varolan tekil
varolanlardr.
N N
SIRA SZDE
Aristoteles ama ya da son

nedene iyi olan neden
AMALARIMIZ
demektedir. En
sonda gelen
neden en yksek iyi olur.
Herhangi bir fleyin doas
onun en son gelen nedeni,
ama-nedenidir.
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
28
Siyaset Felsefesi-I
Aristotelese gre insan akl

sahibi ve konuflan bir varlk
olduundan bir arada
yaflama onun doasnda
vardr; bu yzden de toplum
ve devlet doal olan bir
varlktr. Toplum ve devletin
varolufl nedeni insan
doasnda temellenir.
Devletin nedeni insann doasna, insann toplumsal bir varlk olmasna baldr. nsan doas gerei toplumsal bir varlk olduundan, Aristoteles Devletin doas gerei varolan fleyler snfna girdiini syler. nsann doas gerei toplumsal varlk olmas, insann doas gerei bir birliktelie ynelmesi anlamna gelir.
Aristotelese gre insan dier hayvanlardan ayran yn akl sahibi olmasdr. Akl
sahibi olan insan konuflan bir varlktr. nsann bu doas onu bir arada yaflamaya
yneltir. nsan btn olanaklarn bir arada yaflarken gereklefltirebilir. Bu yzden
insann bir arada yaflamas sonucu toplum oluflmufl, kyler ve flehir-devletler ortaya kmfltr. Aristotelese gre iki kiflinin reme amacyla bir araya gelmesiyle aile
oluflur. Ailelerin bir araya gelmesiyle kyler oluflur. Kylerin bir araya gelmesiyle
de flehir-devletleri ortaya kar.
Aristoteles Politikann 3. kitabnda Devlet nedir? sorusunu sorar. Aristotelese gre devletin temeli de adalettir nk siyasal topluluun temelini hak
oluflturur. Bu durumda adalet devlette amalanan iyidir. Adaletin ne olduunu
arafltrmak iin kimin iin olduunu da arafltrmak gereklidir. Aristotelese gre
adalet btn toplum iin iyi olandr. nemli olan btn toplumun ortak yarardr. Bu yzden Aristoteles en iyi ynetim biimini arafltrr. Aristotelese gre en
iyi ynetim biimi de btn yurttafllarn iyiliini amalayan ynetim biimidir.
Btn yurttafllarn iyilii amaland srece bafltakilerin saysnn bir nemi
yoktur. Devletin bafl amac yurttafllarn iyi yaflamasn salamaktr. Aristotelese
gre anayasa, bir devlet iinde yaflayanlar rgtlemenin bir yoludur ve egemen
gcn rgtlenifl biimidir.
Devleti incelemek iin nce onu oluflturan yurttafllar ele almak gereklidir. nk Devlet yurttafllarn toplamdr (Aristoteles 2004, s. 70). Aristoteles tarafndan
devlet yurttafllar topluluu olarak tanmlannca, yurttafln ne olduu sorusu sorulur. Aristotelese gre belli bir lkede yaflamak bir insan yurttafl yapmaz. Dava ama ve dava edilebilme hakk da bir insan yurttafl yapmaz. Yurttafllardan oluflan
birka kuflaktan gelmek de bir insan yurttafl yapmaz. O hlde yurttafl kime denir?
Yurttafl devlet ynetimine, yargya katlarak siyasal, yasal ve ynetimle ilgili grevler alan kiflidir. Devlet de yurttafllarn bir anayasa iinde birleflmeleri demektir. Dolaysyla yurttafln tanm belirli bir anayasal ynetim iinde ynetime katlan insan
olmaksa, ynetim biimine bal olarak yurttafln anlam da deiflecektir. yi yurttafln erdemi de ynetmeyi ve ynetilmeyi bilmesidir. Aristotelesin yurttafl kavram modern yurttafl kavramndan byk lde farkldr; nk ona gre ynetim
temsili deil, dorudan ynetimdir (Ross 2002, s. 287). Baflka bir deyiflle, yurttafllar yneticilerini semede sz sahibi olmak dflnda devletin yasalarn yapmaya
bizzat katkda bulunurlar.
Aristotelese gre devletin en

son amac yurttafllarn
iyiliini ve mutluluunu
salamaktr.
Ynetim Biimleri
Aristotelese gre ynetim biimleri anayasa biimlerine baldr. Bir anayasa ise
bir devletteki egemenliin dzenlenmesidir. Aristoteles de Platon gibi doru ve
bozuk ynetim biimlerinden sz eder. Devletin nedeni insanlarn ortak kar,
toplumun genel kar iin insanlarn bir araya gelmesi olduundan, yalnzca toplumun ortak karna ulaflmay ama edinen ynetimler doru ynetim biimleri
olacaktr. Aristotelese gre alt ynetim biimi vardr. Bunlardan doru
de bozuk ynetim biimleridir. Bozuk ynetim biimleri doru ynetim biimlerinin bozulmasyla ortaya karlar. Buna gre bir kiflinin egemen olarak baflta bulunduu ynetim biimlerinde monarfli doru, tiranlk yanlfl ynetim biimidir.
Birka kiflinin egemen olarak baflta bulunduu ynetim biimlerinde aristokrasi
29
doru, oligarfli yanlfl ynetim biimidir. Herkesin egemen olduu ynetim biiminde ise anayasal dzen ya da yasal ynetim (politeia) doru, demokrasi yanlfl ynetim biimidir. Buna gre krallk (monarfli), aristokrasi ve anayasal ynetim hedefi toplumun ortak iyilii olan ynetim biimleridir. Bunlara karfllk gelen
bozuk ynetimler ise bu ynetim biimlerinin bozulmasyla ortaya karlar. Monarflinin bozulmasyla tiranlk, aristokrasinin bozulmasyla oligarfli, anayasal ynetimin bozulmasyla demokrasi ortaya kar. Bu bozuk ynetim biimleri doru
ynetim biimlerinin aksine ortak yarar gzetmezler. Tiranlk devletin zorbaca
ynetildii monarfli biimidir. Oligarflide ynetimi elinde bulunduran grup erdemli insanlardan deil de zenginlerden oluflur. Demokrasi ise ynetimin halk
ounluunun elinde olmasdr.
Aristotelese gre ideal ya da en iyi devlet biimleri her ne kadar monarfli ya da
aristokrasi olsa da uygulamada en iyi ynetim biimi anayasal dzen (politeia) olacaktr. Anayasal dzen ideal olarak en iyi ynetim olmasa da gerekleflme olana
daha yksek olan bir ynetim biimidir. Aristoteles bu ynetimlerin iyi ya da kt
olmasn belirleyen fleyin adalet tanmndan hareketle yaplacan da belirtir. Farkl ynetim biimlerinin farkl adalet tanmlar vardr. Demokrasi insan iin adalet
eflitlikken, oligarfli iin adalet serveti fazla olann daha fazla siyasal hakka sahip olmasdr. Adaletin eflitlere eflit, eflit olmayanlara eflit olmayan biimde davranma olduu konusunda herkes uzlaflr. Buradaki sorun kimlerin eflit kimlerin de eflit olmayan olduudur. Oligarflide servet bakmndan zengin olanlar devlet ynetimindeki haklarnn da servetleriyle orantl olmas gerektiini dflnrler. Demokraside herkes zgr olduundan, her bakmdan eflit olduunu dflnenler, herkesin
eflit siyasal haklara sahip olduunu ileri srerler. Oysa devletin amac ne yurttafllarna mutlak eflitlik salamak ne de zenginliktir. Ahlaki bir ama olmadan devletin
gerek amacndan sz edilemez. Eer devlet iyi olan iin varolan bir fleyse ynetimin ve egemenliin ne zgrlere ne soylulara ne de zenginlere verilmesi gerekir.
Bunun yerine iyi olana verilmesi gerekir.
Aristoteles bu alt anayasa biimine karfllk gelen alt ynetim biimini belirledikten sonra bu ynetim biimlerini de ayrntl olarak tartflarak daha alt trlere
ayrr. Bu ynetim biimleri iinde monarflinin bozulmufl biimi olan tiranln en
kt ynetim biimi olduunu, aristokrasinin bozuk biimi olan oligarflinin tiranlktan daha az kt bir biim olduunu, yine bozuk bir ynetim biimi olmakla
birlikte demokrasinin en az kt ynetim biimi olduunu syler.
Aristoteles anayasalarn ka eflit olduunu belirledikten sonra hangi anayasann en iyi uygulanabilir anayasa olduunu, hangi ynetim biiminin hangi toplum
biimine uygun dfltn, bu ynetim biimlerinin nasl dzenlenmesi gerektiini ve anayasalarn nasl ortadan kaldrlp deifltirilebileceini ele alr. Aristotelese
gre ynetim deifliklikleri eflitli biimlerde olabilir. Sadece bir anayasa deiflikliiyle de ynetim deiflebilir ya da devrim yapanlar anayasay deifltirmeden sadece iktidar ele geirebilirler. Ayrca bir devrim bir oligarfliyi ya da demokrasiyi daha fazla ya da daha az oligarfli ya da demokrasi de yapabilir. Ama nemli olan
Aristoteles iin devrimin nedenleridir. Devrimin nedeni insanlarn ortaya koyduklar tek ynl ve saptrlmfl adalet anlayfldr. Aristoteles bu belirlemeleri hep kendi zamannda varolan devlet ve ynetim biimlerinden hareketle yapmfltr.
Aristoteles ideal anayasay belirlemenin, seilmeye en uygun yaflamn ne olduuna bal olduunu syler. Bu yzden en iyi yaflamn ne olduu sorusu nemlidir. Eer erdem tek insan iin nemliyse tek tek insanlarn biraraya gelmesinden
oluflmufl olan devlet iin de nemlidir.
Aristotelese gre alt

ynetim biimi ya da alt tr
anayasa vardr. Bu ynetim
biimleri monarfli,
aristokrasi, politeia, tiranlk,
oligarfli ve demokrasi.
Aristoteles alt ynetim

biiminden nn doru
nn de bozuk ynetim
biimleri olduunu syler.
Buna gre monarfli,
aristokrasi ve politeia doru
ynetim biimleri, tiranlk,
oligarfli ve demokrasi bozuk
ynetim biimleridir.
30
Siyaset Felsefesi-I
Aristotelese gre devletin

amac btn toplumun iyi
olmasn salamaktr.
Toplumun btnnn iyilii
de toplumu oluflturan
bireylerin iyi olmasndan
geer. Bunun yolu da
yurttafllara iyi bir eitim
vermektir. Dolaysyla devlet,
yurttafllarn eiterek tek tek
iyi bireyler olmalarn
salamak yoluyla toplumun
btnnn iyiliini amalar.
SIRA SZDE
D fi N E L M
SIRA SZDE
2
3
vefi Aristotelesin
NSZDE
ELM
Sizce PlatonDSIRA
toplum ve devlet tasarmlarnn gnmz iin bir geerlilii
var mdr? Neden?
S O R U
D fi N E L M
ORTAAIN
DEVLET ANLAYIfiI
Ortaa devlet anlayfl,

D K K A T devletinin
Platonun
S O R ideal
U
Hristiyan dogmalarna gre
yeniden yorumlanmas
zerine
dayanr.
SIRA SZDE
DKKAT
K T A P
AMALARIMIZ
TKE LE VT ZA Y OP N
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
Dolaysyla devletin grevi insann erdeme olan doal yatknln eitimle gelifltirmektir. Aristoteles mutlu ve iyi ynetilen bir flehrin ne eflit insanlardan oluflmas gerektii konusunda, bir flehrin iyi olmasnn, ayn anayasay paylaflan yurttafllarn iyi olmasna dayandn syler. Bu durumda eitim sadece toplumu oluflturan bireylerin iyi olmasn salamakla kalmaz, ayn zamanda btn bir toplumun
da iyi olmasn salar. nk bir insann erdemli olmas nedenden tr olabilir: Doa, alflkanlk ve eitim. Eitimin amac da iyi ve mutlu yaflamdr. Bu da erdeme uygun etkinlikle gelecektir.
Aristotelesin
insan
bir zoon politikon, yani toplumsal bir varlktr ifadesiyle devlet
SIRA
SZDE
kavram arasnda nasl bir iliflki kurulabilir? Tartflnz.
S O R U
D fi N E L M
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
Bir yasa koyucunun birinci devinin genlerin eitimini dzenlemek olduuna hi

kimse karfl kmaz. Bu yaplmaynca, her keresinde anayasann niteliinin zarar
greceine flphe yoktur. ... eflitli beceri ve sanatlarn hepsi iin bir hazrlk eitimi
ve eflitli ifllere bir alflma sreci olmaldr; onu gibi, erdem etkinlikleri iin de bir eitim yaplmas gerektii besbellidir. (Aristoteles 2004, s. 233).
Klasik Eskian bitiflinin ardndan gelen Ortaa Avrupas bir vahiy dini olan
DKKAT
S Oetkisinde
R U
Hristiyanln
bir felsefe gelifltirir. Ortaan dflnrlerinin asl derdi
inanc akl yoluyla temellendirmek olmufltur. Bunun iin de felsefeyi teolojinin hizSIRA SZDE Ortaa filozoflar zerinde Platon ve Aristotelesin byk bir
metine koflmufllardr.
DKKAT
etkisi olsa da Hristiyan dininin dogmalarnn da etkisi vardr. Bununla birlikte Platonun devlet tasarm ya da ideal devlet anlayfl btn bir Ortaan siyaset dAMALARIMIZ
SIRA SZDE
flncesi zerinde
etkili olmufltur.
Platonun ideal devleti zaman ve mekn dfl bir varolan olarak bir yerde ve zamanda olan
K bir
T devlet
A P deildi. Bu devlet bir ilk rnek (paradeigma) olarak devleAMALARIMIZ
ti yneten ve ynetilen insanlar iin rnek tasarm olarak ortaya konmufltu. Ama
Belirli hibir ontolojik durumu ve gereklik iinde yeri yoktu (Cassirer 1984, s.
87). PlatonT KEfelsefesinde
dflnsel ve kavranlr olan idealar Hristiyan dflncesinL E VT ZAY OPN
de Tanrnn dflncesi ve idealar hline gelirler. Dolaysyla Hristiyan dflncesi
bu idealara ontolojik bir gereklik de ykler.
Btn Tbu
E L Eteolojik
V Z Y O N etkiler altnda Ortaada bir devlet grfl ortaya atan en
N T E R Nkuflkusuz
ET
nemli dflnr
Platonun Ortaadaki izleyicisi olan Augustinus olmufltur. Platonun ideal devleti Augustinus elinde Tanr devleti kuramna dnflmfltr.
N N
N N
NTERNET
Augustinus
Augustinusun devlet anlayfln ve genel olarak Ortaan devlet anlayfln gsteren yapt Tanr Devleti zerinedir. Platon Devlet adl yaptnda ideal devletin bu
dnyann hibir yerinde bulunamayacan, oysa gkyznde bu devletin bir rneinin bulunduunu syler. Augustinus Platonun bu benzetmesini alarak Tanr
devleti dflncesini ileri srer. Augustinusa gre de hukuk ve toplum dzeninin
temelini adalet oluflturur. Ama bu adalet tanrsal bir adalettir. Baflka bir deyiflle yasa koyucu olmadan hibir yasa olamaz ve bu yzden de adalet sadece bir uzlaflm
sorunu olarak rastlantsal bir fley olamaz, insanst bir kayna olmaldr. Platonda
31
adalet kendi baflna bir varolan iken Augustinus bu ilkeyi kabul edemezdi. Adalet
dflncesini bu yzden Tanrnn dflncesine dnfltrmesi gerekliydi. Eer yasalar insan yapmysa bu yasalar gksel yasa ile karfltlk iindedir. Oysa insan yapm olan hibir fley kalc olamayacandan ve yasalar da deiflmez, geici olmayan
ilkeler olduklarndan btn yasalarn kayna tanrsal akl olmaldr.
Augustinusa gre hibir siyasal gcn yetkesi mutlak olamaz, bu yetke her zaman adaletin yasalarna baldr. Adaletin yasalar ise tanrsaldr nk gksel dzenin kendisini ve en yksek yasa koyucunun istencini dile getirirler (Cassirer
1984, s. 110). Augustinusa gre insan yeryz devletinde gerek adaleti hibir zaman bulamaz. Gerek adalet kurucusu ve yneticisinin sa olduu Tanr devletinde ortaya kabilir ancak. Burada Augustinus Platonun dflnlr dnya ile grlr dnya arasnda yapt keskin ayrmdan yola kmaktadr ve gksel ya da tanrsal dzen ile yeryz dzeni arasnda bir ayrm yapmaktadr. Yeryz devleti
kt ve bozuk bir ynetimken Tanr devleti ya da gkyz devleti iyi ynetimdir.
Augustinusa gre yeryzn sevenler, tutku ve duyusal isteklerinin peflinden gidenler bir araya gelerek yeryz devletini olufltururlar. Oysa ruhsal isteklerini dinleyerek Tanry sevenler gkyz devleti olan Tanr devletinde birlefleceklerdir.
Augustinusa gre insanlk tarihi de yeryz devletiyle Tanr devletinin atflmasnn tarihidir. Augustinusa gre yeryz devleti fleytann kralldr. Tanr devleti
ise Hristiyanln dogmalarna dayanan sann kralldr. Roma mparatorluu nasl ykldysa btn yeryz devletleri de yklacaktr, nk hepsi de geicidir. Sonunda Tanr devleti kazanacaktr. Tanr devletinin yeryzndeki temsilcisi de Kilisedir. Bu yzden kt bir ynetimin iyi bir ynetimi, yani yeryz devletinin Tanr devletini rnek almas gerekir. Bunun nedeni Tanr devletinin ideal devlet olmasdr. Tanr devletinin yurttafllar gnah ifllemezler. Byle ideal bir devlette adaletsizlik, mlkiyet, klelik gibi ktlkler yoktur.
Augustinusun bu devlet tasarm btn Ortaa dflncesini temsil eden bir
devlet tasarm olmufltur. Bu trden bir dflncede siyasal birlik olan devletin, Kilise karflsnda bir stnl yoktur.
Ortaa devlet anlayfln

Augustinusun Tanr-devleti
anlayfl temsil eder. Bu
anlayfla gre Tanr-devleti
ideal bir model olufltururken,
yeryz devleti kt ynetim
rneidir. Tanr-devleti
kalcdr, oysa yeryz
devleti geicidir.
32
Siyaset Felsefesi-I
zet
N
A M A
Eskiadaki toplum ve devlet retilerini tanmlamak.

Eskia toplum ve devlet retilerinin en bilinenleri Platonun Devleti ve Aristotelesin Politikasdr. Platon yaptnda adil olan ideal bir devlet tasarm sunmufltur. Tek insan ile toplumun btn
arasndaki bir benzerlikten yola karak insan ruhunun yann toplumda aramfltr. Buna gre
bir toplumun oluflmas ve devletin ortaya kmas insann gereksinimlerini tek baflna karfllayamayacak olmasndan dolaydr. Platona gre bir
toplumda olmas gereken snf vardr. Bu
snf insan ruhunun yanna karfllk gelir. Buna
gre ruhun arzular, istekler yanna toplumun reticiler snf; ruhun akl yanna toplumu ynetenler snf; ruhun irade, kzgnlk yanna ise toplumu koruyan bekiler snf karfllk gelir. Her snfn kendine gre bir erdemi vardr. Yneticiler
bilge, koruyucular ise yiit, cesaretli olmaldr.
reticiler snfnn kendine zg bir erdemi olmasa da lllk btn snflarn taflmas gereken
bir erdemdir. Platon bu erdemlerle ilgisinde adil
toplum, adil devlet nasl olur sorusuna yant verir. Buna gre adalet her snfn kendine dflen
grevi yerine getirmesidir. Platon bu tasarm ideal devlet tasarm olarak sunmufl ve varolan ynetim biimlerini de bu tasarmla karfllafltrarak elefltirmifltir. Onun ideal tasarmnda, baflta bulunann
filozof olduu monarfli en iyisidir. Bunun dflnda
Platon befl ynetim biimi arasnda aristokrasiyi
iyi, timokrasi, oligarfli, demokrasi ve tiranl bozuk ynetim biimleri olarak belirler.
Aristoteles ise insann doas gerei toplumsal varlk, zoon politikon olmasndan hareketle insann
toplum hlinde yaflayan bir varlk olduunu ve
bunun da devletin doal nedeni olduunu ileri
srer. Aristoteles Platondan farkl olarak ideal bir
devlet tasarm sunmaz. Bunun yerine zamannn
varolan tekil devletlerinden hareketle bir siyaset
kuram sunar. Buna gre devlet yurttafllar topluluu demektir. Devletin amac da yurttafllarn erdem ve ahlak bakmndan olgunlafltrmak, gelifltirmektir. Aristotelese gre bir ynetimin doru ya
da yanlfl olmasn salayan baflta bulunanlarn says deildir. Baflta bulunanlar yurttafllar erdemce
gelifltiriyor ve toplumun btnnn yararna gre
devleti dzenliyorlarsa o ynetim dorudur. Aristoteles de alt ynetim biiminden sz etmifltir.
Bunlardan doru de bozuk ynetim bi-
imleridir. Ynetim biimlerini anayasalarna gre

ayrmfltr. Buna gre monarfli, aristokrasi ve anayasal dzen doru biimlerken, bunlarn bozuk
halleri tiranlk, oligarfli ve demokrasidir.
N
A M A
N
A M A
Eskia devlet grfllerinde insan, toplum ve devlet iliflkisini saptamak.

Eskiada gerek Platon gerekse Aristoteles toplum ve devlet grfllerini insan grfllerinden hareketle oluflturmufllardr. Her ikisi iin de insan
toplum halinde yaflamaya ihtiya duyan akl sahibi bir varlk, iinde yaflad toplumu yasalar
koyarak dzenleyen bir varlktr. nsanlarn bir
araya gelmesiyle toplum oluflur. Topluma yasalarla bir dzen verilince de devlet ortaya kar.
Bylece devlet toplumu dzenleyen varlkken,
toplum da insanlardan oluflan siyasi bir btndr. Devletin amacn her iki filozofun da insann erdemlilii olarak belirlemesi, toplum ve devlet iin insan temele almalarndandr. Platonun
devleti de Aristotelesin devlete verdii grev de
insan erdemlilii ve toplumun btnnn mutluluudur. Bu durumda insan, toplum ve devlet
kavramlar birbirine dayanan, birbirini gerektiren
kavramlar olarak ortaya kmaktadrlar.
Ortaan toplum ve devlet grflnn Eskiadakinden farkn saptamak.
Ortaa Eskiadan farkl olarak Hristiyan dininin etkisi altndadr ve Ortaadaki her dflnce
gibi devlet anlayfl da Hristiyan dininin dogmalarnca belirlenmifltir. Augustinus Platonun dflncede varolanlar dedii idealarn Tanrnn idealar hline getirmifl ve Platonun ideal devletini
de Tanr devletine dnfltrmfltr. Augustinusa
gre gkyz devleti ya da Tanr devleti dedii
devlet en adil devlettir, ayrca adaletin kayna
Tanr olduu iin yeryz devletleri kendilerini
gkyz devletine, Tanr devletine yaklafltrdklar, bu devleti rnek aldklar lde adil ve doru
bir ynetim biimine sahip olabilirler. Eskiada
devletin grevi toplumun btn olarak mutluluunu ve insanlarn erdemliliini gelifltirmek, yurttafllar ahlaken olgunlafltrmak olarak belirlenmiflken Ortaada devletin grevi yeryz devletini
Tanr devletine gre dzenlemek olarak belirlenmifltir. Eskiada devletin varolufl nedeni insanken Ortaada devletin varolufl nedeni Tanrya
hizmet etmek olarak belirlenmifltir.
33
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi Platona gre bozuk ynetim biimlerinden biri deildir?
a. Demokrasi
b. Monarfli
c. Oligarfli
d. Tiranlk
e. Timokrasi
6. Platona gre afladakilerden hangisi gelir stnlne dayanan ynetim biimidir?

a. Monarfli
b. Timokrasi
c. Demokrasi
d. Oligarfli
e. Aristokrasi
2. Afladakilerden hangisi Platona gre toplumda ve

devlette olmas gereken erdemlerden biri deildir?
a. lllk
b. Eflitlik
c. Bilgelik
d. Cesaret
e. Adalet
7. Aristotelese gre hedefi ortak iyilik olan bir grup insann ynetiminin ad afladakilerden hangisidir?
a. Tiranlk
b. Oligarfli
c. Timokrasi
d. Demokrasi
e. Aristokrasi
3. Toplumsal adaleti toplumu oluflturan fleyi her snfn

kendi zerine dfleni yapmasyla ilgili gren filozof afladakilerden hangisidir?
a. Demokritos
b. Kritias
c. Platon
d. Aristoteles
e. Augustinus
4. Afladakilerden hangisi Aristotelese gre en uygulanabilir ve en iyi olan ynetim biimidir?
a. Politeia
b. Monarfli
c. Oligarfli
d. Demokrasi
e. Tiranlk
5. Afladakilerden hangisi Aristotelese gre devletin
amalarndan biri olamaz?
a. Yurttafllar eitmek.
b. nsanlarn erdem ve ahlak bakmndan geliflmelerini salamak.
c. Toplumun btnnn yararn gzeterek toplumu ynetmek.
d. Yurttafllarn devletin ynetimine katlmalarn
salamak.
e. Ynetimde herkese eflit siyasal haklar vermek.
8. Bu dzen grnflte dzenlerin en gzelidir. Trl

renklere boyanmfl bir kaftan gibi, deiflik insanlar bir
araya toplayan bu devlet de gze hofl gelebilir. Alaca
bulaca fleylerden hofllanan ocuklarla kadnlar gibi, birok kimseler de en gzel devlet budur diyebilirler. ...
Ama bu devlette bir dzen arayp bulursan, ne mutlu
sana. ... nk, zgrlk olduu iin btn dzenler
vardr orada,...
Platon yukardaki parada afladaki ynetim biimlerinden hangisini tasvir etmektedir?
a. Aristokrasi
b. Timokrasi
c. Oligarfli
d. Demokrasi
e. Monarfli
34
Siyaset Felsefesi-I
Okuma Paras
9. Aristotelese gre, insanda erdemli olmak iin doal
bir yatknlk vardr, ama bu yatknln gelifltirilmesi gerekir. nsan bir toplumsal varlk olduundan erdem de
ancak bir toplum iinde, bir devlet dzeninde gereklefltirilebilir. Farkl ynetim biimlerinin olmas bu amac deifltirmez. Her ynetim biimi bu amaca uygun olduu srece doru bir ynetim biimidir. Aristotelese
gre devletin en temel amac afladakilerden hangisi
olmaldr?
a. Bireylerin zenginleflmesini salamak.
b. Erdemli olmayan bireyleri toplum dzeninden
soyutlamak.
c. Bireylerin ahlaka olgunlaflmasn salamak.
d. Ynetim biimlerinin deiflmesine gre devletin
amacn da deifltirmek.
e. Zora, gce dayanarak insanlarn ahlakn bozan
davranfllar yasaklamak.
10. Sofistlere gre insann oluflturduu dzen doal durumdakine aykrlk oluflturur. Devlet denilen bu dzen
egemen olanlara yarar. Oysa doa insanlar eflit yaratmfltr. Ancak toplumsal dzen, insanlar yneten ve ynetilen, zgr ve kle olarak ayrmfltr. Dolaysyla insan doasna uygun dzen arayfllar bofluna bir abadan teye geemez.
Buna gre, afladakilerden hangisi Sofistlerin toplumsal dzen anlayfllarn en iyi yanstmaktadr?
a. nsan, doasna uygun bir toplumsal dzen
oluflturmaldr.
b. Devlet insann doas gerei toplumsal canl olmasndan dolay doal bir kurumdur.
c. Btn toplumlar devlet kurmak yoluyla bir toplumsal dzene geerler.
d. Devlet insanlarn gvenliini ve insanlaras atflmay engellemek iin kurulur.
e. nsan doasna uygun ideal bir toplumsal dzen
yoktur.
Kendi gzlemlerimiz, bize, her devletin iyi bir amala

kurulmufl bir topluluk olduunu syler. yi diyorum,
nk gerekten, btn insanlar eylemlerinde iyi saydklar fleyi elde etmeye alflrlar. yleyse, btn topluluklar flu ya da bu iyi fleyi amaladklarna gre, topluluklarn en stn ve hepsini kapsayan da, en yksek iyiyi ama edinecektir. Bu, bizim Devlet dediimiz
topluluktur ve o topluluk trne de siyasal diyoruz.
Devlet adamyla devlet, kralla uyruklar, aile reisiyle ev
halk, efendiyle kleleri arasndaki iliflkilerin hep ayn
olduunu sanmak yanlfltr. Aralarnda yalnzca byklk deil, nitelik fark da vardr. Byklk ayra deildir; bir adamla birka kifli arasnda efendi-kle iliflkisi,
daha ou arasnda aile iliflkisi, bundan daha ou arasnda da bir krallk ya da siyasal topluluk iliflkisi olduunu syleyemeyiz - sanki byk bir aileyle kk bir
flehir arasnda hibir ayrlk yokmufl gibi. Oysa, krallkla siyasal bir topluluk ya da bir yurttafllar topluluu arasnda bile bir nitelik fark vardr; bir kimsenin tekilerin
stnde ynetme gc varsa bu krallktr da, ilgili bilimin ilkelerine gre, yurttafllar srayla hem ynetir hem
ynetilirse bu siyasal topluluk olur, demek doru deildir. Sorunu, her zamanki ilkemizle, yani zmleme
yntemi (analitik metot) uyarnca incelersek, bu apak
ortaya kacaktr. teki bilim dallarnda bileflik fleyleri
artk blnemeyecekleri kadar kk paralara ayryorduk; devleti ve devletin kurucu elerini de ayn biimde inceleyelim; bunlarn birbirinden nasl ayrldklarn ve sz konusu paralar hakknda geerli ilkeler karp karamayacamz o zaman daha iyi greceiz.
Son birlik eflitli kylerden oluflan flehir ya da devlettir
(polis). Bununla, hemen her bakmdan sre tamamlanmfltr; kendi kendine yeterlie eriflilmifl ve bylelikle, yaflamn kendisini salamak iin bafllamflken, flimdi
iyi yaflam salayabilecek bir duruma gelmifltir. Bundan
dolay, iinden kt daha eski topluluklar nasl doalsa, flehir-devleti de ylece yetkinlikle doal bir topluluk
biimidir. Bu birlik, tekilerin amacdr ve bunun doasnn kendisi bir amatr; nk, biz herhangi bir fleyin
yetkinleflme srecinin tamamlanmfl rnne o fleyin
doas deriz - insan, ev, aile, her fley o olmay (kendi
doasna eriflmeyi) amalar. (...)
Bundan devletin doada varolan fleyler snfna girdii ve
insann doadan siyasal bir hayvan olduu sonucu kar.
Kaynak: Aristoteles (2004). Politika. eviren Mete
Tunay, stanbul: Remzi Kitabevi Yaynlar, Kitap I.
35
1. b
Sra Sizde 1
Platonun felsefe yapmada amac varolana iliflkin aklamalar yapmak, insan bilgisinin bir elefltirisini vermek
olduundan asl derdi hep bilgiyle ilgili olmufltur. Adalet gibi bir insan erdeminin ne olduunu soruflturmak
iin devlete bakmfltr. Sorun adaletin ne olduunu anlayabilmektir. Platona gre devlet insann byk lekli hlidir nk insann zorunlu olarak kurduu bir
yapdr. Dolaysyla devlet gibi byk lekte bir insanda adalet aranacaksa bu devletin de adil devlet olmas
gerekir. Adaletin bir varolan olarak karflmza kaca
tek durum, adil bir toplum dzeni ya da adil bir devlet
tasarmdr. Adil toplum dzeni ya da adil devlet ise yalnzca ideal durumlarda sz konusudur. Bu yzden Platon bu devleti hibir yerde gremeyiz der. Bu devlet
her bakmdan iyidir. Adil devlet her bakmdan iyi olan
devlet olacandan, her bakmdan iyi olan bir devlet de
ideal bir varsaym, tasarm olacandan Platon ideal bir
devlet tasarm kurmufltur. Platonun byle bir ideal devlet tasarm, gnmzde de baz sorunlara iliflkin bize
eflitli bilme ve grme olanaklar salar. Devlete dflen
grevin ne olduu, adil toplumun koflullarn nelerin
oluflturduu konusunda byle ideal bir toplum ve devlet tasarmnn toplumsal sorunlar grmede salayaca ok fley vardr. Toplumu oluflturan btn bireylerin,
devlet yneticilerinin, yurttafllarn ve devletin kolluk
kuvvetlerinin zerine dflen hak ve devlerini yerine
getirmesi durumunda nasl bir toplumda yaflayacamz dflnrsek Platonun ortaya koyduu tasarmn zamanmzdan nce de olsa bize adalet, bilgelik, lllk gibi kimi insan erdemleri konusunda bir fleyler rettiini anlayabiliriz.
2. b
3. c
4. a
5. e
6. d
7. e
8. d
9. c
10. e
Yantnz yanlfl ise Platonun Toplum ve Devlet Tasarm blmndeki Ynetim Biimleri
Yantnz yanlfl ise Platonun Toplum ve Devlet
Tasarm bafllkl blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Aristotelesin Toplum ve
Devlet retisi bafllkl blmn yeniden
okuyunuz.
okuyunuz.
okuyunuz.
okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Eskiada Toplum ve Devlet
retileri bafllkl blmn yeniden okuyunuz.
Sra Sizde 2
Aristoteles insann bir zoon politikon olduunu sylerken onun doas gerei toplumsal bir varlk olduuna vurgu yapmfltr. nsann toplumsal bir varlk olmas,
doasndan gelen bir zorunlulukla toplum iinde varolan bir varlk olmas demektir. nsan teklerinin ihtiyalarn karfllamak zere toplum kurmalarnn zorunlu olduunu iermek yannda, bu savn insann olanaklarn
ancak bir toplum iinde gereklefltirebilecei ve erdemli olabilecei savn da ierdii anlafllmaktadr. Durum
byle olunca insan denilen varln varolma koflulu ya
da varlk temeli onun ahlaki olanaklar asndan toplum iinde yaflamaktr sonucu kar. Toplum hlinde
yaflamak ise zorunlu olarak yasalar koymak ve bir toplum dzeni oluflturmay gerektirir. Toplum dzenini
kurmak demek topluma bir dzen vermek ya da devlet
36
Siyaset Felsefesi-I
Kaynaklar
kurmak demektir. O hlde devletin varlk nedeni Aristotelese gre insann zoon politikon olmasdr. Aristoteles e gre insann konuflan ve akl sahibi bir varlk
olmas onun baflkalaryla birlikte olmasn, toplum iinde yaflamasn gerektirir. Burada Aristotelesin belirli bir
insan anlayflndan, belirli bir kabulden hareketle devlet
olgusunu akladn grrz. Bu da Aristotelesin toplumu doal bir varlk olarak kabul etmesinin nedenini
aklar. Toplum doal bir varlktr nk insan doasnda temelini bulmaktadr.
Sra Sizde 3
Gerek Platon gerekse Aristoteles kendi zamanlarnn
olgularndan hareketle toplumu ve devleti aklamaya
alflmfllardr. Felsefe anlayfllar hep bir varolandan
hareketle soruflturma yapmak ve ele aldklar konularda tmel olana ykselmek olmufltur. Dolaysyla her
iki dflnr de zamanlarnn devlet olgusunu elefltirmifl
ve devletin amac konusunda bir sonuca varmfltr. Eskian devleti ile gnmz devleti arasnda, Eskia
toplumlar ile gnmz toplumlarnn yaflayfl biimleri arasnda byk farklar vardr. Ama arafltrma nesnesi insan olunca insann olanaklar sz konusu olunca
Platonun ve Aristotelesin sylediklerinin gnmz insan iin de geerlilii vardr. Her ikisi de toplum ve
devlet grfllerini belirli bir insan anlayflndan hareketle, insann olanaklarndan ve doasndan hareketle
ortaya koymufllardr. Platonun adalet tanm, yani adaletin herkesin kendi zerine dfleni yapmasdr. Hak
ve devleri gereklefltirmenin adil bir toplumun varolma koflulu olmas, bugnn toplumunda bireylerin toplum iindeki hak ve ykmllklerinin toplumsal adaletin gerekleflmesi iin gerekli olduu biiminde de
sylenebilir. Aristotelesin devletin amac olarak btn
toplumun ortak yarar ve insanlarn erdeme uygun etkinlikte bulunabilmelerinin koflulu olarak ahlaka olgunlaflmasn salamas dflncesi de bugn iin geerli bir dflncedir. Her iki dflnr de kendi zamannn toplum ve devlet olgularndan hareketle kendi zamanlarn aflan tmel olan sonular karmfllardr. Adalet, erdem, toplumun ortak yarar gibi konularda ortaya konulan bu tmel savlar, Platon ve Aristotelesten
gnmz siyaset felsefelerinin renebilecei ok fley
olduunu gstermektedir. Eskia toplumlarnn yaflayfllar ve devletleri gnmzdekilerden ok farkl olsa
da adaletin ve adil toplumun nasl olmas gerektii,
devletin amacnn ne olmas gerektii gibi savlar bir
olmas gerekeni dile getirdikleri iin tmel, yani zaman ve mekndan bamsz savlardr.
Aristoteles. (2004). Politika. eviren M. Tunay, stanbul: Remzi Kitabevi Yaynlar.

Cassirer, E. (1984). Devlet Efsanesi. eviren Necla Arat,
Capelle, W. (1995). Sokratesten nce Felsefe. II. Cilt,
eviren Ouz zgl, stanbul: Kabalc Yaynlar.
Platon. (2005). Devlet. evirenler S. Eybolu - M. A.
Cimcoz, stanbul: Trkiye fl Bankas Kltr Yaynlar.
Ross, D. (2002). Aristoteles. evirenler A. Arslan, .O.
Anar, . Kavasolu, Z. Kurtolu; stanbul: Kabalc
Yaynevi.
Toku, N. (2005). Siyaset Felsefesine Girifl. stanbul:
Kakns Yaynlar.
SYASET FELSEFES-I
Amalarmz
N
N
N

Rnesans dneminin toplum ve devlet retilerinin Ortaadakinden farkn saptayabilecek,
Modern siyaset felsefesinde devletin temeli olarak ortaya konulan toplum
szleflmesi kuramlarn tanyabilecek,
Modern siyaset felsefesinin kendinden nceki toplum ve devlet anlayfllarndan farkn ifade edebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
nsan
Toplum
Doa Durumu
Toplum Szleflmesi
Devlet
Adalet
Eflitlik
zgrlk
Doal Hukuk
indekiler
Siyaset Felsefesi-I
Toplum ve Devlet
retileri-II:
Rnesans ve Modern
Felsefenin Toplum ve
Devlet retileri
RNESANS TOPLUM VE DEVLET

RETLER
MODERN FELSEFENN TOPLUM VE
DEVLET RETLER
Toplum ve Devlet retileri-II:

Rnesans ve Modern Felsefenin
RNESANS TOPLUM VE DEVLET RETLER
Hatrlanaca zere Ortaan Tanr devleti odakl bir devlet anlayfl vard.
nemli olan bu dnyadaki yaflam deil, br dnyadaki yaflamd. Rnesans
ile bu dnya yeniden Eskiada olduu gibi asl nemli olan fley hline geldi.
Rnesansla birlikte Ortaan bu dinsel anlayflnn yerini, artk br dnyaya
deil, bu dnyaya bal olmak isteyen bir anlayfl alr (Diner 2010, s. 191). Bu
yzden Rnesans bir anlamda Eskian yeniden doufludur. Rnesansn doalc
tavr sonucu doal hukuk, insanlarn doalar gerei sahip olduklar haklar, doal
adalet gibi kavramlar Hukuk ve Siyaset Felsefelerinin temel ilgileri hline geldi.
Rnesansta din de iinde olmak zere sanat, edebiyat, bilim, devlet Kiliseden
bamsz ve zerk olan kurumlar olarak yeniden doarlar. Rnesans dnemine
kimliini ve ruhunu veren iflte bu yeniden doufl, ama Kiliseden bamsz olarak
yeniden doufltur.
Rnesansta ulusal bilin uyanmaya bafllaynca, Ortaa devletinin evrenselci
yaps yklp yerini ulusal devletlerin okluu alr (Diner 2010, s. 191). Bu bir anlamda ulusdevletlerin Kilisenin egemenliinden kurtulmas ve laikleflmesi olmufltur. Bu siyasal zerkleflmenin dflnsel temelleri de Rnesansta atlmfltr.
Rnesans yeniden doufl

anlamna gelmektedir.
Ortaan evrensel devleti
Tanr devletinin
yeryzndeki temsilcisi olan
Kiliseydi ve btn siyasal
gc kendi elinde
bulundurduundan her trl
ulusal siyasal oluflumun ve
ulus devletlerin stndeydi.
Rnesansta eflitli
dflnceler ortaya kmfltr.
Kuflkusuz bunlardan en
nemlisi talyada ortaya
kan Hmanizm akm
olmufltur. Hmanizm
Rnesans siyasal
retilerine de temel olmufl
ve bu dnemde laik devlet
anlayfllar ortaya kmfltr.
Niccolo Machiavelli: lk Laik Devlet Kuram

Niccolo Machiavelli (1469-1527) 1513te yazd Hkmdar (Il Principe) adl yaptyla Ortaadan sonra gelen Rnesans dflncesini temsil eden bir siyaset grfl ortaya koymufltur. Yaptnda ulusal ve laik bir devlet anlayfl sunar. Machiavelli
Hkmdarda gce dayanan ulusal devlet (Diner 2010, s. 191) idealini ortaya
koyar ve devletin, hkmdarn ya da egemenin gcn bir ulusa dayanmaktan almas gerektiini ne srer. Bu anlayfla gre devlet gcn Kiliseden almamaldr,
Kiliseye bal olmaktan kurtulmaldr. Machiavelli Eskia krallk ve cumhuriyetlerinin grkemli rneklerini verek Eskian yasa koyucularnn erdem ve bilgeliklerinden sz eder. Machiavelliye gre bir devlet kurmak, kurulmufl bir devleti korumak, bir krall ynetmek, bir ordu toplamak, bir savafl yrtmek ya da adalet
datmak iin Eskian bilge ve erdemli yneticilerini rnek almak gerekir.
Machiavelliye gre devletin baflndaki hkmdarn tek amac devleti yaflatmak
ve devletin gcn artrmak olmaldr. Bu uurda her fley yaplabilir ve kullanlacak her ara meflrudur. Machiavelli hkmetmek isteyen bir hkmdarn egemenliini srdrmek iin ne gibi aralar kullanmas gerektiini ayrntl olarak dile getir-
Niccolo Machiavelli talyan

siyaset felsefesi yazardr.
Eskian devlet grflne
dnmek isteyen siyaset
kuramcsdr.
40
Siyaset Felsefesi-I
Machiavelli hkmdarn asl

amacnn devletin varln
korumak ve srdrmek
olduunu dflnmfl ve bu
uurda kullanlabilecek her
arac meflru saymfltr.
mifltir. Machiavellinin yaflad dnemde talyada ulusal birlik yoktu. Machiavelli

kk flehir devletlerine blnmfl bir talyaya ulusal birliini kazandrma idealiyle Hkmdar yazmflt. Ona gre bu blnmflln nedeni de Roma Vatikan
Kilisesiydi. Devletin ve hkmdarn mutlak egemenliini salamak iin ilk yaplmas gereken ifl Kilisenin devlet zerindeki egemenliin ykmakt. Bu nedenle siyaset felsefesi tarihinde Machiavelli, ilk laik devlet kuramn hazrlamfl dflnr
olarak grlr. Machiavelliye gre Din, ahlak ve hukuk devlete baldr. (Diner 2010, s. 191) ve egemen g olarak hkmdarn devletin varln devam ettirmek, gcn arttrmak uruna bunlar birer ara olarak kullanabilir. O hlde Machiavelliye gre asl ama devletin varl ve gcdr nk devlet olmadan din,
ahlak ve hukuk gibi kurumlarn da bir anlam olmayacaktr.
Machiavelli bu dflncelerini tarihten kardn syler. Ona gre gemiflteki
olaylar dikkatle inceleyen herkes, bir devletin karfllaflt tehlikelerde ne gibi nlemler uyguladn grecek ve bunlardan ders karacaktr. Gemiflte bir devletin
karfllaflt tehlikeler yine ortaya kabilir. Bu yzden gemifl olgularn iyi bir incelenmesi bizi gelecekte de ortaya kabilecek ve tm zamanlar iin ortak olan olgular konusunda bilgi sahibi yapacaktr. Machiavelli bunun nedeni olarak tutkular
ve yaplar tm alar boyunca ayn kalan insanlar tarafndan bu olaylarn meydana getirildiini syler. Baflka bir deyiflle alar boyunca insan doasnn deiflmediini ileri srer.
Machiavelliye gre devletin ya da hkmdarn kendisinden baflka bir ahlaki
ama ya da ortak iyi koymas uygun deildir. nemli olan devletin kendisidir. Bir
hkmdar her zaman ortak iyiyi ya da ahlaki olan eylemi kendi zel karyla zdefllefltirebilir. Hkmdar sadece yaflam ve devletin varln srdrmeye amalar. Bunu salamak iin baflvuraca aralar her zaman doru ve vgye deer olacaktr (Machiavelli 1984, s. 85-86). Ona gre gc zorla elinde tutan bir hkmdarn davranfl ve eylemlerinde knanabilecek bir fley yoktur. Gc zorla elinde
bulunduran bir hkmdar iinde bulunduu koflullarda baflka trl davranamayaca iin byle davranmaktadr. Bir hkmdar, kendi varln korumak iin zorda
kaldnda acmasz nlemler alma hakkna sahiptir. Bu yzden bir hkmdar ya
da egemen g, sahip olduu gc en acmasz ve kktenci aralarla korumaldr.
Machiavelliye gre her kim bir devlet kurmaya ve yasalar koymaya karar vermiflse insan doasnn kt olduunu unutmamaldr. nsanlarn doalar kt olduundan ellerine frsat geince bu ktlklerini eyleme dkeceklerini nceden
kabul etmelidir. Yasalar her devlet iin zorunludur, ama bu ktlk yasalar araclyla dzeltilemez; uygulamada g kullanmak yoluyla nlenebilir ancak. Bu
yzden iyi yasalar tek baflna yeterli deildir, gl olmak iin iyi silahlar da gereklidir.
Silah ve g kullanma olmakszn iyi yasalar etkisiz kalrlar. Tarihteki gemifl olgular bunu gstermektedir. Bu yzden bir hkmdarn erdemli ve adil yaflamas
kadar hainlik sanatn renmesi de gereklidir. Ona gre bir hkmdar insana olduu kadar bir canavara da nasl benzeyeceini renmek zorundadr. Kendisine
kurulan tuzaklar ortaya karabilecek kadar kurnaz, dflmanlarna dehflet salacak
kadar da gl olmaldr.
Machiavelli Ortaan skolastik geleneinden kuflku gtrmez bir biimde
kopmufl olan ilk dflnrdr (Cassirer 1984, s. 140). Bunun en ak gstergesi krallklarn ve hkmdarlarn gcnn Tanrdan geldiinin dflnlmesine karfl kmasdr. Machiavelliye gre hkmdarlarn haklarnn kutsal bir kkeni yoktur.
Hkmdarn haklarnn kkeni yine onun hkmdar olmasndan gelmektedir. Bu-
Machiavelliye gre tarih

kendisini tekrar eder,
gemifl olaylar kendilerini
tarih iinde yinelerler. Bu
yzden de kendi ann
devletinin karfllaflabilecei
tehlikelerin gemiflin
incelenmesiyle
anlafllabileceini ileri
srmektedir.
Machiavelliye gre bir

hkmdar varln ve
gcn korumak uruna her
fleyi bir ara olarak
kullanabilir nk bu hakka
hkmdar olmasndan
dolay sahiptir.
Bilmek gerekir ki
mcadelenin iki yolu vardr:
Biri kanun yolu dieri kuvvet
yoludur. Birincisi insanlara,
ikincisi hayvanlara zgdr.
Fakat ou zaman olduu
gibi, birinci yol yeterli
gelmedii zaman ikinci yola
baflvurmak gerekir
(Machiavelli 1984, s. 84).
41
3. nite - Toplum ve Devlet retileri-II: Rnesans ve Modern Felsefenin Toplumsal ve Devlet retileri
nun kant da insann siyasal yaflamnn kendisidir. Ortaan Tanr merkezli dflncesine karfl siyasal olgularn doasn ortaya koymak yeterlidir. Dolaysyla
Machiavellinin temel ilgisini laik yeryz devleti oluflturmaktadr. Machiavelliye
gre dinin deeri bile siyasal yaflama katkda bulunduu lde ve byklktedir.
Bylece Machiavelli laik devletin kuramsal temelini atmfl bir dflnr olarak
karflmza kar. Machiavelliden nce de laik devletler talyann gneyinde ve eflitli yerlerde ortaya kmfltr. Machiavellinin tek yapt bu laik devletlerin hukuksal ve dflnsel temelini oluflturan bir siyaset kuram ortaya koymak olmufltur. Varolan yeni ulusal devlet yapsna kuramsal bir temellendirme getirmifltir.
Machiavelliye gre,
Ortaada olduu gibi, din
kendi baflna bir ama
olamaz. Bunun yerine
devletin varl uruna
siyasal yneticiler iin
yalnzca bir aratr. Her tr
siyasal mcadelede ancak
bir silah olarak
kullanlabilir.
Jean Bodinin Doal Adalet Anlayfl

Jean Bodin (1529-1596) Fransz siyaset felsefecisidir ve adafl devletin felsefi temellerini atmfl bir dflnr olarak grlr. 1576da Devlet zerine Alt Kitap adl
yaptn yazmfltr. Jean Bodin doru ynetimin ne olduunu sorar. Ona gre Cumhuriyet, devletin egemen bir g tarafndan doru olarak ynetilmesidir. Doru
ynetme Cumhuriyeti hrsz ve korsan etelerinden ayran fleydir. Bodinin egemenlik ve egemenlik hakk stne Machiavelliden farkl grflleri vardr.
Bodine gre egemenlik bir cumhuriyetin mutlak ve sresiz olarak kalc gcdr. Dolaysyla hibir kifli egemen g deildir, olsa olsa bir sreliine bu gc
elinde tutmufltur. Bu da onun egemen gcn kendisi deil, egemen bir yksek grevli olduunu gsterir. Eer halk bir kimseye kendi gcn o kifli yaflad srece vermiflse bile, o kifli egemen deil, sadece bir grevli ya da egemen gcn yerini tutan bir vekildir.
Bodine gre mutlak g kendi baflna egemendir, bu yzden de Tanr ve doa yasas dflnda baflka bir gce bal deildir. Bodin mutlak gcn stne sadece Tanrnn ve doann yasalarn koymaktadr. Baflka bir deyiflle yasalar mutlak
gcn de stndedir. yle ki eer dnyada yasalara bal olmayan bir kiflinin mutlak gce sahip olduunu sylersek dnyada egemen diye bir hkmdar bulamayz. Hkmdarn hkmdarl doal ve tanrsal yasalardan dolaydr.
Bununla birlikte hkmdar kendi ya da kendinden ncekilerin koyduu yasalar deifltirme hakkna sahiptir. Bu yzden de yasa hkmdarn yasalarn gc
karflsnda baflk olduunu syler. Yasa da egemenlii elinde tutann buyruu demektir. Ama tanrsal ve doal yasalara gelince, dnyann tm hkmdarlar bunlara baldrlar ve karfl gelemezler. Hkmdar kendi yasalarna da, kendinden ncekilerin yasalarna bal olmasa da, kendi koyduu adil ve akla uygun kural ve
yntemlere baldr. Bodine gre hkmdar doa yasalarna boyun eecekse devletin yasalar da drstle ve akla uygunsa o zaman hkmdarn devletin yasalarna da boyun emesi gerekir. nk egemen hkmdarn elinde doa yasalarnn
snrlarn aflma gc yoktur. Mutlak g toplum yasalarn saymasa bile Tanrnn
yasalarna karfl gelemez. Bodin Tanr yasalar dedii, doal adalet istemini dile getiren yasalardr. Gc snrsz olan hkmdarn tek sorumlu olduu doa ve ahlak
yasalardr. Devleti devlet yapan zellik egemenliktir (Gkberk 2008, s. 186).
Egemenlik blnemez ve tanrsal ve doal yasalar dflnda hibir fleyle snrlanamaz.
Bodin hukuk ile yasa arasnda da ayrm yapar. Hukuk hakll ve adaleti ierir, oysa yasa sadece buyruktur. Yasa, gcn kullanan hkmdarn bir buyruudur.
Bodin tr ynetim biiminden sz eder: Demokrasi, aristokrasi ve monarfli.
Monarfli tek kiflinin egemenlii, aristokrasi birka kiflinin egemenlii, demokrasi
Jean Bodine gre

hkmdarn yetkisi ve
haklar Tanr ve doa
yasalarna baldr. Bu
yzden de bu yasalardan
bamsz olarak mutlak
gce sahip bir egemen
olamaz. Dnyann tm
hkmdarlar Tanrya ve
doa yasalarna baldr.
Bodine gre devletin

yasalar doal adaleti
gereklefltirmeye ynelik
olduu srece, yani doal
yasalara uygun olduu
srece hkmdar da
balarlar.
42
Bodine gre devletin

baflndaki egemen g
toplumsal ve konulmufl olan
yasalara bal deildir, ama
ahlaka ve doal hukuka
baldr. Egemenliin
varlnn temelini, bu
tanrsal ve doal olan
yasalar, ahlak ve doal
hukuk oluflturmaktadr.
Siyaset Felsefesi-I
ise herkesin egemenliidir. En iyi ynetim biimi monarflidir. Bunun nedeni egemenliin blnemez olduu yollu anlayfldr ve buna uygun tek ynetim de monarflidir. Tanrnn yasalarna ve doa yasalarna en uygun olan ynetim monarflidir. Bodin ynetim biimleri olarak devlet trleri ile hkmetme trleri arasnda ayrm yapar. Sz gelifli monarfliyi kraliyet monarflisi, despota monarfli ve tiranlk monarflisi olarak biimde ele alr. Bodine gre despotlukla tiranlk sklkla
karfltrlmaktadr. Oysa aralarnda fark vardr. Eer hkmdar dflmanlarn adil ve
iyi bir savaflta yenerek klelefltirirse bu despotluktur. Oysa hkmdar zgr insanlar adil olmayan bir savaflla veya baflka yollarla yenerek klelefltiriyorsa bu tiranlktr. Despotluk yasaldr ve hukuksaldr, oysa tiranlk yasal deildir ve her zaman
doal ve tanrsal yasalara karfldr.
Bodine gre halk egemen gce itaatsizlik yapamaz, hibir isyan hakk yoktur
ama eer egemen g tanrsal ve doal yasalara karflt olan emirler verirse halkn
itaat etmeme hakk vardr. Dolaysyla Bodinin siyaset konusunda asl ilgisini oluflturan egemenlik kavramna getirdii lt, snrsz bir egemen gcn olmayaca
ve snrlarnn tanrsal ve doal yasalarla izildiidir. Bu yzden egemenlik tamamen snrsz deildir, hibir egemen gcn bizi uymaya zorlayamayaca baz ahlaki kurallar vardr. Devlet de egemen g tarafndan hukuka uygun bir ynetim
dzenidir. Bodinin mutlak egemenlik anlayflnda ahlak ve doal hukuk devletin
egemenliinin snrlarn belirlemektedir. Machiavelli gibi Bodin de Kiliseyi devreden kararak btn gc devletin elinde toplamak istemifltir.
Hugo Grotiusun Doa Yasasna Dayal Devlet Tasarm
Hugo Grotius insann doal

haklarnn kt doal
hukuk ile insanlarn
kendilerinin koyduu pozitif
hukuk arasnda bir ayrm
yaparak, doal hukuku
pozitif hukuktan nce gelen
ve daha stn olan bir
hukuk olarak belirlemifltir.
Rnesans dneminin sonlarnda Yenian bafllarnda yaflamfl olan ve devletin temelini doal hukukta gre bir baflka dflnr de Hollandal Hugo Grotiustur
(1583-1645). Grotius Savafl ve Barfl Hukuku zerine adl yaptnda doal hukuk
(ius naturale) ile pozitif (konulmufl) hukuk (ius civile) ayrm yapar. Pozitif hukuk
insann kendisinin tarih iinde koymufl olduu hukuktur. Bu hukuk konmufl olduu zaman ve yerin koflullarna gre anlafllabilir olan bir hukuktur. Doal hukuk
ise insann akll znde bulunan ve bu yzden de tarih iinde, zaman ve yere gre deiflmeyen hukuktur. Doal hukuk insanlarn srf insan olmalar dolaysyla sahip olduklar haklar ierir. Bu yzden de doal hukukun pozitif hukuka gre ncelii ve stnl vardr. Pozitif hukuk tarihsel olarak kavranabilirken doal hukuk akln bir buyruu olduundan ancak felsefe ile kavranabilir (Gkberk 2008, s.
187). Grotiusun doal hukuk anlayfl insanlarn doalar gerei, yani insan olmalar dolaysyla belirli haklara sahip olmas demek olduundan, gerek Fransz Devriminin nsan ve Yurttafl Haklar Bildirgesine gerekse Birleflmifl Milletlerin insan
haklar anlayflna temel olmufltur.
Grotiusun doal hukuk anlayflna gre bir takm haklar temelini insan doasnda bulurlar. nsan doas tarih iinde deiflmediinden, bu haklar da tm insanlarn sahip olduu evrensel haklardr; hibir zaman deiflmezler, her yerde ve her
zaman ayn kalrlar. Doal hukukun gerekleflmesi iin bir gce gereksinim vardr,
bu g de devlettir. Devletin varlk nedeni doal hukuktur. Doal hukuk devletten nce gelir ve onun varolufl nedeni olur. Bu yzden her devlet kendi varlnn
nedeni ve temeli olan bu hukuku korumakla ykmldr. Devlete bal olan hukuk deil, tersine hukuka bal olan devlettir.
Grotiusa gre insan doas gerei toplumsal olduundan bir toplum kurmak
zorundadr. Grotius insann doas gerei konuflma yetisine sahip olmasn onun
toplum iinde yaflamasnn koflulu sayar, bu yzden de insann toplum iinde ya-
43
flamas zorunludur ve doas gereidir. Bu zorunluluk dolaysyla meydana gelen

toplumu insanlar aralarnda yaptklar bir szleflme ile biraraya gelerek oluflturmufllardr. Dolaysyla devletin ortaya kfl byle bir szleflme ile olmufltur. Bu
szleflmenin ierii insanlarn doufltan gelen doal hakk olan mlkiyet hakknn
korunmasdr. Devlet de insanlarn bu hakkna sayg gstermek ve bu hakk korumakla ykmldr. Grotiusa gre mallar zerinde mlkiyet insanlarn istemesiyle
topluma girmifltir, ama girer girmez de doal hukukun bir kural olmufltur. yle ki,
bir kimsenin malna bu kimse istemeden el konamaz, konursa su ifllenmifl olur.
Grotiusa gre bu toplumsallk ya da toplumu akln flnda dzenleme abas hukukun kaynan oluflturur. nsann geri kalan hayvanlara stnln de bu toplumsall oluflturur.
Grotiusa gre doal hukuk sadece bir devlet iinde ortaya kmaz, devletleraras geerlilii de vardr. Devletler arasnda geerli olan hukuk devletler hukukudur. Devletler hukuku bir savafl ve barfl hukukudur ve bu hukukun da temelini yine doal hukuk oluflturur. Bu hukuka gre savafl hakl klan baz nedenler vardr.
Grotius savafln hakl nedenleri dedii neden belirler: Kendini savunma hakk,
zararn karfllanmas ve cezalandrma hakk. Grotiusun savafl hakk kuramna gre doa yasasna uygun savafllar da vardr ve bunlar hakl savafllardr.
Grotius da doal hukuk ve pozitif hukuk karfltl anlayflyla bireyi ve toplumu temele alan tipik bir Rnesans dflnrdr. Her trl devletin temelinde bireylerin sahip olduu doal haklar ile devletlerin ve toplumlarn sahip olduu temel doal haklar bulmufltur. Bu doal haklar hibir flekilde snrlanamaz.
Rnesans toplum ve devlet retilerinde sz geen doa yasasnnSIRA
toplum
yasalarndan,
SZDE
doal hukukun da pozitif hukuktan nce gelmesi gerektii konusunda neler syleyebilirsiniz?
Hugo Grotius savafl tmden

dfllamaz ve ona gre doal
hukuk her tr savafl
yasadfl saymaz. Savafl
hakl yollarla yapldnda
yasaya uygundur.
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
Toplum (Devlet) Tasarmlar Olarak topyalar

S O R U
Rnesans dneminde ideal devlet tasarmlar olarak topyalar yazlmfltr.
Bu topyalar edebi bir dille roman biiminde yazlmfl yaptlardr. Bu topyalardan bafllcalar Thomas Moreun topyas, Tommaso Campanellann Gnefl Devleti (Civitas
DKKAT
Solis) ve Francis Baconun Yeni Atlantis (Nova Atlantis) adl yaptlardr. Her
topyada da ideal toplum ve devlet tasarmlar karflmza kar.
SIRA SZDE
Thomas More (1478-1535) 1516da yazd topya adl romannda
ideal ve sosyalist bir toplum ve devlet dzeni tasarm sunar. Bu toplum ve devlet dzeninde
toplumdaki her tek birey ahlaken olgunlaflmfltr ve adil bir toplum
dzeni vardr.
AMALARIMIZ
Bu ahlaken olgunlaflmfl olmann ve adil toplumun temelini zel mlkiyetin bu
toplumda yeri olmamas oluflturur. Bu romanda anlatlan adil ve ideal toplum
topya adnda bir adada bulunan devlette gerekleflmifltir. Bu
K toplum
T A P ve devlette mlkiyet eflitliine dayal bir dzen vardr. Bu yzden de adaletsizlik yoktur. Para kullanlmadndan mal deifl tokuflu ile gereksinimler karfllanmaktadr. Byle
bir toplum ve devlet dzeninde bilim ve sanat geliflmifltir. Byle
amaT E L Ebir
V Z devletin
YON
c ideal bir toplumu salamaktr. Bunun iin de bu toplumda herkes eflit olmaldr,
oysa mlkiyet eflitlii ortadan kaldrr. Bu yzden de zel mlkiyet yoktur. Devlet
toplumun ve bireylerin btn gereksinimlerini karfllamaktadr.
N T E R N E T bir yandan
Thomas More bu yaptyla bir yandan ideal bir durumu betimlerken
da ngilterenin zamanndaki toplumsal durumunu elefltirmektedir. Elefltirdii fley,
toplumdaki her trl ktle yol atn dflnd zel mlkiyettir. Morea gre zel mlkiyetin olduu yerde toplumsal adaletten sz edilemez. zel mlkiye-
S O R U
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
topya szc
K Yunanca
T A P
utopostan gelmedir ve
olmayan yer, olmayan lke
anlamna gelir.
TELEVZYON
NTERNET
44
More ve Campanellann
topya tasarmlar adil
toplum ve adil devlet
tasarm sunmakta ve kendi
zamanlarnn zel mlkiyete
dayal toplumlarna bir
elefltiri getirmektedir.
Siyaset Felsefesi-I
tin olduu yerde btn toplum mutlu olamaz, sadece sayca az bir kesim mutlu
olur. Oysa zel mlkiyetin olmad, tam bir eflitliin olduu toplumda btn herkes mutlu olacaktr. Moreun tasarm olan topya adasnda iflte bu ideal durum
anlatlmaktadr.
Tommaso Campanella da (1568-1639) Civitas Solis (Gnefl Devleti) adn verdii yaptnda ideal bir toplum ve devlet dzenini betimlemifltir. Bu devlette bilim ve
felsefe egemendir. Bu devletin yneticileri de iyi bir eitim alarak yetiflmifl kimselerdir. Gnefl devletinin baflnda hem filozof hem de rahip olan bir ynetici vardr.
Moreun topyasnda olduu gibi bu yaptta anlatlan ideal toplum dzeninde de
zel mlkiyet yoktur, her fley ortaklafla kullanlmaktadr. nsanlarn kendi evleri,
karlar, kocalar, ocuklar yoktur. Bu toplumda yaflayanlara gre bu gibi fleyler insan bencil klar ve toplumun btnne ve devlete karfl sevgisini azaltrlar. Halbki nemli olan btn toplumun iyilii ve yarar olmaldr. Campanella da More gibi zel mlkiyeti elefltirmifl ve adil bir toplumun ve ahlakl bireyler olmann koflulunu mlkiyetin olmad herkesin eflit olduu durumda bulmufltur. Campanellann bu yaptn da zamannn toplum ve devlet dzenlerine getirdii bir elefltiri
olarak grmek gereklidir.
Francis Bacon (1561-1626) Nova Atlantis adnda bir topya yazmfl ngiliz filozofudur. Bu yaptta da Ben Salem adndaki bir adada kurulmufl olan ve bilime dayal ideal bir toplum ve devlet tasarm sunulur. Bu adada dfl dnya iliflkisi kesilmifl olan bir toplum ve devlet anlatlmaktadr. Bu adadan dfl dnyaya her 12 ylda bir gemi yollanarak baflka yerlerdeki bilimsel geliflmeler renilir. Bu adada Bilimler Haznesi adnda bir akademi vardr ve bu akademi bilim ve arafltrma yapan,
ayrca bilimsel arafltrmalar dzenleyen bir rgttr. Bu rgtn grevi varolanlar arafltrp, her fleyin nedenini arafltrmaktr. Bu adadaki toplum ve devlet dnyann dier lkelerindeki toplumlara ve devletlere gre bilim ve teknik bakmndan
ok ileridir.
Baconn ideal toplum ve devlet tasarmnda More ve Campanellada olduu gibi, Sosyal adalet dflncesi deil, bilgi dflncesi devletin temeli yaplmfltr
(Gkberk 2008, s. 191). Baconun ideali toplumu ve devleti bilimin verilerine ve
bilgiye gre yeniden dzenlemektir. Baflka bir deyiflle, toplumun ve devletin temeli olarak bilgi ve bilim grlmektedir. Bylece Bacon bilgi toplumu, bilim devleti
gibi dflncelerin de ncl saylabilir. Onun bu dflncelerinin arkasnda bilimi
bafl deer yapan anlayfl vardr.
MODERN FELSEFENN TOPLUM VE DEVLET

RETLER
Yenian toplum ve devlet retileri toplum szleflmesi kuramna dayanmaktadr. Toplum szleflmesi kuram devletin temeli olarak bir toplum szleflmesi varsaymndan yola karlar. Toplum szleflmesinin varolufl nedenini de doa durumu
dedikleri baflka bir varsayma dayandrrlar. Bu kuramn en baflta gelen savunucular T. Hobbes, J. Locke, J.J. Rousseaudur.
Thomas Hobbes ve Mutlak Devlet Anlayfl

ngiliz filozofu Thomas Hobbes (1588-1679) Leviathan adl yaptnda devleti doal
olmayan yapma bir cisim olarak belirler. Hatrlanaca zere Eskia devlet kuramlarnda devlet doal bir varlk olarak belirlenmiflti. Siyaset felsefesini mekanik
ilkeler zerinde kurmak isteyen Hobbesa gre devletin egemenlii mutlak olmaldr. Devlet doadaki cisimlerin bir araya gelerek fleyleri oluflturmas gibi insanla-
45
rn bir araya gelerek oluflturduu bir fleydir. Hobbesa gre devletin doal bir cisim deil de yapma bir cisim olmas onun varlnn zorunlu olmad anlamna
gelmez, tersine devletin varoluflu zorunludur. nsann btn eylemleri zorunlu
nedenlerle belirlendiinden, devlet de zorunludur (Diner 2010, s. 194). Devleti
zorunlu nedenlerin etkisi olarak grmek Hobbesun devleti mekanik ilkeler zerinde aklama abasn gsterir. flte Hobbes da devletin bu zorunlu varoluflunu
aklamfltr. Baflka bir deyiflle, devletin varoluflundaki zorunluluun nedenlerini
ortaya koymufltur.
Hobbes devletin bu zorunlu varln temellendirmek iin bir varsaymdan hareket eder. Bu varsaym doa durumu varsaymdr. Hobbesa gre doa durumu
bir savafl durumudur. Leviathanda Hobbes doa durumundaki insanlarn snrsz
erklerini bir kifli ya da kurula devretmelerinin nedenlerini ortaya koyar. Hobbes
devletin varln anlayabilmek iin nce insan anlamak gerektiinden sz eder ve
insan anlayflndan hareketle devlet grfln biimlendirir. nsan doal olarak sahip olduu zelliklerinden ilki de durmak bilmez olan ve ancak lmle sona eren
bir g arzusudur.
Hobbes bir savafl durumu olan doa durumunu flyle betimler: Her insann doadan ald hakla her fley zerinde hakk vardr. Doa durumu hibir st yetkenin ve doa yasasalar dflnda yasalarn bulunmad, mutlak zgrln ve mutlak eflitliin geerli olduu bir savafl durumudur. Bu durumda, herkes kendi kendi aklyla haraket ettii ve kendi hayatn dflmanlarna karfl korumak iin ona yardmc olabilecek her fleyi kullanabilecei iin byle bir durumda, herkesin her fleye hakk vardr (Hobbes 1993, s. 97). Ancak Hobbesa gre eer herkesin her fley
zerine hakk varsa yani Herkesin her fley zerindeki bu doal hakk devam ettii srece, ne kadar gl ve akll olursa olsun, hi kimse, doann normalde insanlarn yaflamalarna izin verdii srenin sonuna kadar hayatta kalma gvencesine sahip olamaz. (Hobbes 1993, s. 97). Bu, insann hibir fley zerinde hakk olmamasn da beraberinde getirir. nk bir fley zerinde bir baflkas da sizinkiyle
ayn gte ya da daha gl bir hakka sahipse sizin o fley zerinde hak sahibi olmanzn bir anlam olmaz der. Bylece her fleyin zerinde herkesin hakk olduu
bir durum ortaya kar. Bir kifli bu hakka sahip olmak iin bir baflkasna saldrrsa
karflsndaki de ayn fley zerindeki hakkyla ona karfllk verir. Bu yzden insanlar doa durumunda srekli bir gvensizlik iinde yaflamaya bafllarlar. Herkesin
her fley zerinde doa gerei hakk bulunduu bu doa durumu snrsz bir zgrlk durumudur ve bu snrsz zgrlk de bu durumdaki gvensizliin nedenidir.
Bu gvensizlik de savafl durumuna yol amaktadr. nsanlar, hepsini birden korku altnda tutacak genel bir g olmadan yafladklar vakit, savafl denilen o durumun iindedirler; ve bu savafl herkesin herkese karfl savafldr. nk savafl sadece muharebeden veya dvflme eyleminden ibaret olmayp, mcadele etme iradesinin yeterince gl olduu bir zaman sresinden oluflur (Hobbes 1993, s. 94).
Hobbesa gre doa gerei herkes kendi iyiliini istedii iin byle bir savafl ve
gvensizlik durumunda, yani herkesin her fley zerinde hakknn olduu bu doa
durumunda yaflamak isteyen herkes kendi kendisiyle eliflkide demektir. Bu durum insanlarn doalar gerei kendi iyiliini istemesine aykr bir durumdur. Bu
yzden Hobbes bu durumu herkesin herkese karfl savafl olarak da betimler. Byle bir durumda nsan insann kurdudur (Homo homini lupus). Bunun sonucu
olarak da doa ya da savafl durumunda Hep fliddetli lm korkusu ve tehlikesi
vardr; ve insan hayat, yalnz, yoksul, kt, vahfli ve ksa srer (Hobbes 1993, s.
94).
Hobbesa gre devlet varl

zorunlu olan ve insanlarn
bir araya gelmesinden
oluflan doal olmayan,
yapma bir cisimdir.
Hobbes yaptnn adn

kutsal kitapta geen
Leviathan adl bir devden
almfl ve devlet denilen
varl ona benzetmifltir.
Hobbesun doa durumu

varsaym btn insanlarn
her fley zerinde snrsz bir
zgrlkle hakknn olduu
ve bu yzden de gvensizlik
iinde yafladklar durumdur.
Hobbes doa durumundaki

herkesin herkese karfl
savafl durumunu Latince
homo homini lupus, yani
nsan insann kurdudur
szleriyle dile getirir.
46
Hobbes, doa durumunda

gvensizlik iinde yaflayan
bireylerin gvenliklerini
salamak zere yaptklar
szleflmeye toplumsal
dzenin temeli olmas
dolaysyla toplum
szleflmesi der.
Siyaset Felsefesi-I
Hobbesa gre barfl iin, insann kendi can ve mal gvenlii iin, yani insann
kendi iyilii iin, karfllarndakiler de ayn fleye raz olduklarndan, herkesin her
fley zerindeki hakkndan kendi isteiyle vazgemeye raz olmas gerekir. Hobbes
nsan, baflkalar onun zerinde ne kadar zgrle sahipse, kendisi de baflkalar
zerinde o kadar zgrle sahip olmakla yetinmelidir der. nk her insan her
istediini yapma hakkn elinde tuttuka tm insanlar savafl durumunda olacaklardr. Eer kimileri kendi haklarndan vazgemek istemezlerse hi kimse kendi hakkndan vazgemeye raz olmayacaktr. Hobbes tm insanlarn ortaklafla sahip olduu bir yasayla bu durumu dile getirir: Sana yaplmasn istemediin bir fleyi baflkasna yapmayasn Dolaysyla doa durumu insann varln srdrme isteine
aykr ve tehlikeli, gvensiz bir durum olduundan, insan herkesin gvenliini
salayan, herkesin kendi varln srdrmesini gvence altna alan bir dzen arar.
Doa durumunun bir savafl hli olmasnn nedeni, nasl insann doal yapsysa
(insanlarn doalar gerei eflit olmalar ise) ayn flekilde bu durumdan kfl nedeni de yine insann doal yapsndan kaynaklanmaktadr. Aklla bulunan temel doasnn ilk ksm Barfla kavuflmak iin barfl ara demektedir.
Hobbesa gre byle bir dzen arayfl insanlar aralarnda szleflme yapmaya
gtrr. Hobbesa gre byle bir szleflme yurttafllar arasnda yaplan bir yurttafllk szleflmesidir ve toplum hline gemek iin yaplr. Toplumsal dzene gemek
iin yaplan bu szleflmeye toplum szleflmesi denir. Hobbesa gre tek tek her
insann herkesle yapt bir anlaflma olan bu szleflmeyle bireyler doal haklarn
btn gc elinde bulunduran Leviathana (devlete) brakrlar. Hobbes Haklarndan karfllkl olarak vazgeen iki ya da daha ok insann bu edimine, szleflme
der. Bu szleflmeyle bireyler kendilerini koruma hakk dflnda btn haklarndan
vazgeerler. Yalnzca kendini koruma hakkndan vazgeemezler, nk bir insann kendini korumaktan vazgemek zere yapaca her trl szleflme geersizdir.
Bu szleflmeyle doa durumundan klr ve toplum hline geilir. Toplum hli ise
toplumsal dzen iinde yaflamak demektir. Doa durumundan toplum durumuna
ve devletli yaflama geifl szleflmeyle bafllar.
Toplum szleflmesiyle bireyler zora baflvurma yetkisini ve gc daha st bir
yetke olarak boyun eecekleri kifliye ya da kurula brakmak zere aralarnda anlaflrlar. Toplum szleflmesiyle bylece devlet kurulmufl ve doa durumundan yurttafllk durumuna geilmifl olur. Bireylerin birbirine aykr olan zel birok istenlerinin yerini tek ve genel bir isten alr. Bylece doa durumundan kmak zere
yaplan toplum szleflmesini Hobbes devletin zorunluluunun temeli olarak grr.
Baflka bir deyiflle, toplum szleflmesiyle devletsiz aflamadan devletli aflamaya geilmifl olur ve bu geifl de doa yasas gerei zorunludur. nsanlar yabanclarn saldrsndan ve kendi aralarnda doacak anlaflmazlklar sonucu birbirlerine verecekleri zarardan korumann tek yolu, bireylerin btn yetki ve glerini, btn istenlerini tek bir istence, tek bir insana ya da tek bir kurula devretmeleridir. Hobbesa
gre bu anlaflmadan da te bir fleydir, bu herkesin tek bir kiflide gerekten de birleflmesi demektir. Bu szleflmeyle herkes kendisini ynetme hakkn bu tek istence, yani Leviathana brakr. Herkes herkese senin de haklarn ona brakman ve
onu btn eylemlerinde ayn flekilde yetkili klman flartyla, kendimi ynetme hakkm bu kifliye ya da heyete brakyorum (Hobbes 1993, s. 130) ve onu yetkili klyorum dermiflcesine btn hepsinin bir ve ayn kiflide, herkesin herkesle anlaflmas sonucu gerekleflen insanlar topluluuna Devlet ya da Civitas denilir. Leviathan ya da devlet barflmz ve korunmamz borlu olduumuz varlktr. Devlet herkesten ald yetke ve gle herkesin istencini biimlendirme olanana sa-
hip mutlak bir gtr. Burada flunu da belirtmek gerekir: Szleflmede taraflar egemenle yurttafllar deil, yurttafllarla yurttafllardr. Yurttafllar aralarnda yaptklar anlaflmayla bir kez haklarn egemen bir gce devrettikten sonra artk bir daha egemen gcn buyruklarnn dflna kamazlar ve anlaflmay geersiz klamazlar.
Hobbesa gre bireylerin her biri tek tek birbirleriyle anlaflmaya vararak devletin eylemlerinin yapcs olmufllardr. Bunu yapmaktaki ama da baflta bulunan bu
tek kiflinin ya da kurumun onu ortaya karan insanlarn gcn ve istenlerini, yine onlarn gvenliini ve ortak korunmalarn salamak zere uygun bulduu biimde kullanabilmesidir. Bu tek istencin kendisinde topland insana hkmdar
denir ve egemenlii onun elinde tuttuu sylenir. teki insanlarn her biri de onun
uyruu olur.
Hobbesun devlet anlayflna gre doa durumunda hak, hakszlk iyi,
ktden sz edilemez, nk her insan kendi varln korumaya yarayan fleyi iyi
ve hakl bulacaktr. Bu yzden ancak devletin ortaya kflyla birlikte hak ve hakszlktan, mlkiyetten sz edilebilir. Adalet devletin kurulufluyla ortaya kar. Adalet ise hakkaniyet ilkesine gre belirlenir. Adalet herkese, ona ait olan, akla gre
vermek, paylafltrmak ya da dzeltmektir. Hobbes ayrca Eskiada ileri srlmfl
olan insanlarn doal olarak eflit olmadklar grflne karfl karak, insanlarn doa gerei eflit olduklarn ileri srer. Ayrca hi kimse ayrcalk talebinde bulunamaz. Toplum aflamasnda ortaya kan ortak haklar herkes tarafndan eflit lde
kullanlabilmelidir. Btn bunlar doa yasas tarfndan belirlenirler ve doa yasas
da akl yasas demektir. Doa yasalar yalnzca gvenlik olduunda, yani devlet
olduunda balayc olabilir (Toku 2005, s. 191). Doa yasalar doa durumunda
sadece vicdan gerei balaycyken, fiilen sadece szleflmeden sonra balayc
hle gelirler. Bu doa yasalar da ncesiz ve sonraszdr, deiflmezler. Akln buyruu olan doa yasalarn pozitif yasalar olarak grmemek gerekir. Pozitif yasalar
baflkalarna buyurma yetkisi olan bir kiflinin istencini yanstrlar. Bu yzden de ncesiz-sonrasz ve deiflmez deildirler.
Hobbes egemenliin datm konusunda da tr ynetim biiminden sz
eder. Egemenlik tek bir kiflideyse ynetim biimi monarfli, egemenlik belirli bir
grup tarafndan temsil ediliyorsa ynetim biimi aristokrasi, egemenlik hakknn
temsili herkeste ya da ounluun seimiyle belirlenmifl bir heyetteyse ynetim biimi demokrasi olacaktr. Baflka siyaset kuramlarnca belirtilen tiranlk ve oligarfli gibi ynetim biimleri aslnda ayr biimler olmayp monarfli ve aristokrasinin kt olduunu dflnenlerce verilmifl adlardan baflka bir fley deildir. nsanlar szleflmeyle egemenlik hakkn bir monarka da devrebilirler, bir gruba da devredebilirler, ama
Hobbesa gre en kt ynetim ya da devlet biimi bile devletsizlikten iyidir.
Hobbesa gre devletin gc mutlaktr ve egemenin hibir eylemi onun uyruklar tarafndan elefltirilemez. nk egemen g uyruklarnn toplam istencini yanstmaktadr. Her trl g ve yetki egemenlik hakk demek olan devletindir. Devletin haklar mutlaktr, blnemez ve devredilemez. Egemen gcn mutlak ve snrsz haklara sahip olmas yurttafllarn zgrl ile eliflmez; nk szleflmeyle
egemen gce haklarn devreden yurttafllarn kendileridir. Devletin yklmasna neden olabilecek bafllca sebebler de gcn mutlak olmamas, iyi ve ktnn ne olduunun devlet tarafndan deil, yurttafllar tarafndan belirlenmesi, egemen gcn
de yasalara bal klnmas, yurttafllarn snrsz mlkiyet hakkna sahip olmas,
egemenliin blnmesi demek olan gler ayrl ve devletin egemenliine koflut
olabilecek bir dinsel iktidar ortaya kmas durumudur. Btn bunlar devleti zayflatacak nedenlerdir.
47
Hobbesa gre devlet,

bireylerin bir szleflmeyle
haklarn ve glerini
devrettikleri, btn
insanlarn istanlerini
kendinde toplayan ve onlar
adna karar verme yetkisini
elinde bulunduran mutlak
gtr.
Hobbes akl yasas olan

doa yasalarn konulmufl
olan pozitif yasalardan
ayrmakta ve doa
yasalarnn deiflmez,
ncesiz-sonrasz olduunu,
oysa pozitif yasalarn
ncesiz-sonrasz olmayp
deiflebileceini ileri
srmektedir.
48
Siyaset Felsefesi-I
Hobbes devlete snrsz haklar tanyan bu anlayfl yznden mutlak devlet

tasarm ortaya koymufl bir filozof olarak grlerek elefltirilmifltir. Onun devlet tasarm doa durumu ve toplum szleflmesi varsaymlar zerinde temellenir. Doa
durumu da toplum szleflmesi de Hobbes tarafndan varsaymlar olarak ele alnmfl, tarihsel durumlar olarak ne srlmemifltir.
John Lockeun Liberal Devlet Anlayfl

John Lockea gre devletin
kkeni bireylerin zgr ve
eflit olduklar doa
durumundan kmak iin
yaplmfl bir szleflmedir.
Siyasal iktidar doru
anlamak ve onu kkeninden
tretmek iin, btn
insanlarn nasl bir doa
durumunda olduklarn
dflnmeliyiz. Bu durum,
insanlarn doa yasas
snrlar dahilinde, izin
istemeksizin ve baflka
herhangi birinin isteine
bal olmakszn, eylemlerini
dzenlemeye ve mlkleriyle
kiflilikleri zerinde uygun
olduunu dflndkleri
biimde tasarrufta
bulunmaya yarayan yetkin
bir zgrlk durumudur
(Locke 2004, s. 5).
John Lockea gre doa

yasalar konulmufl olan
pozitif yasalarn da, bu
yasalar koyanlarn da
stndedir ve yasa
koyucular iinde olmak zere
btn insanlar iin
balaycdrlar.
nsanlarn doa
durumundaki
zgrlklerinden vazgeerek
bir gcn egemenlii altna
girme nedeni sahip
olduklarn koruma isteidir.
Hobbesun mutlakl karflsnda ngiliz filozof John Lockeun (1632-1704) liberal

anlayfln buluruz. Locke Ynetim (Hkmet) zerine kinci nceleme adl yaptnda devletin kkeni ve meflruluu sorunlarna deinir. Locke da Hobbes gibi egemenlik hakkn insanlarn aralarnda yapacaklar bir szleflmeye dayandrr. Bu
yzden de devleti yapma bir kurum olarak grr. Dolaysyla devletin kkenini
aklamak iin bir doa durumu varsaymndan hareket eder. Siyasal yetke olan
devletin ne olduunu aklamak iin doa durumundan hareket eder. Lockea gre doa durumu bir zgrlk durumudur. Ama zgrlk Hobbesun ileri srd
gibi daha bafltan bir savafl durumu deildir.
Locke doa durumunu bir zgrlk ve eflitlik durumu olarak tasarlar. Doa durumu doal hukukun, doa yasalarnn egemen olduu durumdur. Doal hukuk
asndan herkes eflit ve zgrdr. Doal hukuka gre hikimse baflka bir kimsenin canna, malna ve zgrlne zarar veremez. Doa durumunda doal hukuka aykr davranarak doa yasasna karfl gelen birini dier insanlarn cezalandrma
hakk yine doal hukuktan gelen bir haktr. Doa durumunda her insan su iflleyenleri, yani doal hukuka karfl gelenleri cezalandrma hakkn elinde tutar. Devlet durumunda olduu gibi doa durumunda da ifllenen su cezalandrlabilir.
Devlet durumunda suu cezalandrmak iin nasl pozitif hukuk varsa doa durumunda da doal hukuk vardr. Ayrca doa yasalarna uyma zorunluluu devlet
durumunda da devam eder. Doa yasalar her zaman tm yasa koyucular ve btn insanlar iin bafllangc ve sonu olmayan kurallardr. Baflka bir deyiflle, yasa
koyucular yurttafllar iin yasa koyuyorlarsa bu yasalar ayn zamanda hem doa yasalarna uygun olmal hem de bu yasalar yapanlarn kendilerini de balamaldr.
Doann anayasas insan soyunun korunmasn ngrdnden, o anayasaya aykr hibir insan karar geerli olamaz.
Lockea gre uygar toplumu oluflturmak zere insanlarn biraraya gelmelerinin
amac da mlkiyetin korunmasdr. Mlkiyet hem yaflam hakkn hem zgrlk
hakkn hem de mlk edinme hakkn kapsar. Locke insann doa durumunda zgr olduu, kendi kendisinin efendisi olduu ve hi kimseye baml olmad hlde niin bu egemenlik ve zgrlk hakkndan vazgetiini ve baflka bir gcn
egemenlii altna girdiini sorar. Bu sorunun yant, doa durumunda insann her
ne kadar her fleye haklar olsa da bu haklarndan yararlanabileceinin kesin olmamasdr. Bu hak baflkalar tarafndan srekli saldrya urayabilir. Doa durumu her
an bir savafl durumuna dnflebilir. nsanlar srekli korku dolu ve srekli tehlike
iinde olduklar bu durumdan kmaya zorlayan iflte budur. Lockea gre insanlarn bir toplum oluflturma peflinde olmalar, yaflamlarn, zgrlklerini ve mallarn
korumak amacyla bir btn oluflturmak zere bir araya gelmeleri bofluna deildir.
Locke burada sz geen yaflam, zgrlk ve mallarn hepsini sahip olunanlar, yani mlkiyetin nesneleri olarak belirler. nsanlar bu sahip olduklarn, mlkiyet haklarn korumak zere bir topluluk hlinde birleflerek uygar toplumu olufltururlar.
Uygar topluma geiflin ikinci bir nedeni de doa durumunda doa yasalarn
uygulayacak tarafsz bir yargcn bulunmamasdr. nk doa durumunda herkes
yargtr, herkes doa yasasna uymayanlara ceza verme hakkna sahiptir. nsan tarafl olduundan, kendi karlar zarar grdnde tutkular ve alma istei ona
aflrlklar yaptrabilir ve bu da adaletsizlie yol aar.
Uygar topluma geiflin nc nedeni ise doa durumunda verilmifl bir yargy
destekleyip uygulayabilecek bir makam yoktur. Bu da urad hakszlktan dolay su ifllemifl olana ceza vermeye kalkflan insan iin tehlikeli ve ldrc olabilir. flte btn bunlardan dolay doa durumunun tm iyiliklerine karfln insanlar
bu durumda kalmay arzu etmezler ve isteyerek toplum biiminde yaflamaya ynelirler. Hem toplumlarn hem ynetimlerin hem de yasama ve yrtme erkinin
hukukunun bafllangc iflte budur.
Lockea gre toplum durumuna geilince insann kendisini ve baflkalarn korumak iin uygun grd her fleyi yapma yetkisinden, bu yetki, toplum yasalaryla kullanlsn diye vazgeilir. Bu yzden toplum yasalar insann doa durumunda sahip olduu zgrl birok bakmdan kstlar. Bununla birlikte bir topluma
girenler doa durumunda sahip olduklar zgrlk ve gc, yasama yetkisinin
bunlar toplumun iyilii urunda kendisinin uygun bulduu biimde kullanabilmesi iin toplumun ellerine teslim ederler. Bu amala kurulmufl toplum ve ortaya kmfl egemen g, yasama yetkisini kamu yararnn istedii snrlarn tesinde kullanamaz. Bu yetki toplumun btnnn yarar uruna kullanlmaldr. Bu yzden
de bir topluluun yasama yetkisini ya da egemen gc elinde tutan her kim olursa olsun, ynetimi aklna estii gibi keyfi olarak deil, halk tarafndan tannan yasalara gre yrtmek ve uyuflmazlklar bu yasalara gre zecek yarglar atamak
zorundadr. Topluluun kolluk glerini de yalnzca bu yasalar uygulatmakta kullanmak zorundadr. Btn bunlar yaparken de yurttafllardan oluflan toplumun gvenliinden ve iyiliinden baflka bir fley dflnemez.
Lockeun siyaset grflnde bir baflka nemli nokta da kendinden ncekilerin
hep vd bir ynetim biimi olan monarflinin elefltirisidir. Lockea gre mutlak
monarfli uygar toplumla badaflmaz ve uygar bir ynetim biimi olarak grlmemelidir. Lockea gre kimse onu yarglamayaca iin yasalara bal olmayan bir hkmdar doa durumunda kalmfl demektir. Uygar toplumun amac doa durumundaki sakncalar gidermektir. Bu sakncalar da her insann kendi davas sz konusu
olduunda yarg olmas zgrlnden domaktadr. Oysa toplum durumunda insanlarn kendi davalarnda baflvuraca yetkeler vardr. Toplum durumunda bu yetkelere boyun emek durumundadrlar. Oysa uyruklar toplum durumunda olduu
hlde btn gc tek baflna elinde tutan hkmdarn zerinde bir yetke olmayaca iin bu hkmdarn kendisi toplum durumunda deil, doa durumunda kalmfltr. Ayrca insanlar tek kiflinin ynetimi altndayken onun uyruu, hatta klesi
durumundadrlar. Byle bir g karflsnda insanlar haklarn yasalara dayanarak dahi savunamazlar. Lockea gre byle blnmemifl mutlak bir egemen gcn insan
soyunu ycelttiini savunan varsa ne bu kiflinin tarihe bakmas yeterlidir.
Lockeun toplumun kuruluflunu dayandrd mlkiyet hakk ise en temel insan
hakkdr. Mlkiyet hakk insan doann sunduu nimetleri emeiyle edinmeye ynelten doa yasasna dayanmaktadr. Her kadar tm insanlarn doann btn sunduklar zerinde hakk varsa da her insan kendi varl zerinde zel bir hakka sahiptir ve bu hak zerinde kimse bir fley iddia edemez. nsann Bedeninin emei
ve elleriyle rettii her fley onun kendi maldr. nsann abas ve emeiyle doa
durumundan salad her fley ona aittir. Bu aba ve emek yalnz onun olduu iin
bu aba ve emek araclyla edinilenin zerinde kimse bir hak ileri sremez. Lockeun burada verdii rnek flyledir: Sz gelifli ormandaki aalarn meyveleriyle
49
Lockea gre egemen g

yasama yetkisini btn
toplumun iyilii uruna
yasalara uygun bir biimde
kullanmak zorundadr.
Yasama yetkisini elinde
bulunduran g bu yetkiyi
keyfi olarak kullanamaz.
Lockea gre yasalarn

zerinde olan mutlak
monarfli uygar toplumla
badaflabilecek bir ynetim
biimi deildir.
50
Siyaset Felsefesi-I
Pnardan akan su ayr ayr

her bir kifliye ait olmasna
ramen, testideki suyun,
sadece suyu testiyle ekip
karann olduundan kim
kuflku duyabilir? Emek,
suyu, eskiden mflterek ve
eflit biimde ocuklarna ait
olduu doann ellerinden
alarak karmfl ve bylece
emeki suyu kendisine
edinmifltir (Locke 2004, s.
28).
beslenen bir adam, byle yapmakla onlarn sahibi olmufl olur. Bu durumda karnn doyurduu o fleylerin yasa gerei ona ait olmad sylenemez. Locke burada
flunu sorar: Yedii bu fleyler ne zaman onun srf kendisine ait olmaya bafllar?
Lockea gre bunun yant ne sindirdii zaman ne yedii zaman ne de piflirdii ya
da toplad zamandr. Bu sorunun yant onlar toplama abasndan baflka bir fley
deildir. Onun bu yiyecekleri toplama abas ve emei dflnda hibir fley o yiyecekleri onun mal klamaz. nsann bu yiyecekleri toplarken harcad emek, bu yiyecekleri ortak mal olan dierlerinden ayrr. Bu yzden Locke insann emeini insann mlkiyet hakknn temeli olarak grr ve bu hak da doa yasasna dayanr.
Montesquieu ve Siyasal zgrlk Anlayfl
Montesquieuye gre
zgrlk insann her
istediini yapabilmesi
deildir, insan yasalar izin
verdii srece ve o lde
istediini yapabilir. Yasalar
izin verdii srece insann
istediklerini yapabilmesi,
istemedii fleyi yapmaya da
zorlanmamas zgrlktr.
Montesquieu yasama,
yrtme ve yarg glerinin
ayn elde toplanmasnn bir
lkede zgrl ortadan
kaldracan savunur.
Fransz filozofu Montesquieu (1689-1755) siyaset grfln 1748de yaynlanan

Yasalarn Ruhu adl yaptnda dile getirmifltir. Bu yaptta siyasal zgrln temellerini ve koflullarn ele almfltr. Montesquieu siyasal zgrl savunur ve bu zgrl oluflturan yasalarn anayasal gvence altnda bulunmas gerektiini dflnr. Montesquieu zgrlk kavramna byk nem verir. zgrle tarih boyunca farkl anlamlar yklenmifltir. Kimileri bir zorbay tahttan indirmeyi, kimileri
boyun eecekleri kimseyi seebilmeyi, kimileri de silahlanabilme hakkn ve fliddet kullanabilmeyi zgrlk saymfllardr. Sakal brakmann zgrlk olduunu sanan topluluklar bile olmufltur. Kimileri de baz ynetim biimlerini zgr, teki ynetimleri de zgr olmayan ynetimler olarak belirlemifllerdir.
Montesquieuye gre demokrasilerde halk istediini yapyor grnmektedir, ama
siyasal zgrlk insann istediini yapabilmesi deildir. Devlette, yani yasalar olan
bir toplumda zgrlk insann isteyecei fleyi yapabilmesi, istemeyecei fleyi yapmaya zorlanmamas olabilir. zgrlk yasalarn izin verdii her fleyi yapma hakkdr.
Bir yurttafl yasalarn yasakladn yapamaz, yaparsa zgrln kaybeder.
Montesquieuye gre demokrasi de aristokrasi de doalar gerei zgr devlet
biimleri deildir. Siyasal zgrlk ancak iktidarn ktye kullanlmad ynetimlerde bulunur, fakat elinde iktidar tutan herkes onu ktye kullanma eilimindedir. Bu yzden bir lkenin ynetim kurallar yle bir anayasa ile saptanmaldr ki
kimse yasann ona yapmasn buyurmad fleyleri yapmak zorunda kalmasn ve
yasann izin verdii baz fleyleri de yapmaktan alkonulamasn. Bir yurttafln siyasal zgrl, her insann sahip olduuna inand gvenlikten gelen i rahatl
demektir. Bu zgrle sahip olmak iin ynetim bir yurttafln baflka bir yurttafltan
korkmayaca biimde olmaldr.
Montesquieuye gre yasama gc ile yrtme gc bir kiflide ya da bir toplulukta birleflirse zgrlk olmaz. Yarg gcnn yasama ve yrtme glerinden
ayrlmamas durumunda da zgrlk yoktur. Bu yzden tek kifli ya da sekinlerden oluflan bir grup, eer bu gc elinde tutarsa her fley yitirilir. Zorbalaflmak
isteyen hkmdarlar bu gc de kendi ellerinde toplamakla ifle bafllarlar.
Montesquieuye gre zgr olan her insan, kendi kendisini ynetmesi gerektii iin halkn btn olarak yasama gcn elinde tutmas gerekir. Ama bu olanakl olmadndan halk bunu temsilcileri araclyla yapar. Temsilci semenin yarar
halkn tartflacak dzeyde olmad sorunlar seilen temsilcilerin tartflabilecek dzeyde olmasdr. Montesquieuye gre drt devlet flekli vardr: Demokrasi, aristokrasi, monarfli ve despotizm. Montesquieu bu drt devlet biimi iinde iki aflr biimden, yani demokrasi ve despotizmden kanmak gerektiini dflnr. Ona gre en doru devlet flekli monarflidir.
51
Jean-Jacques Rousseau: Szleflmeye Dayal Halk Egemenlii

Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) halk egemenliini toplum szleflmesine dayandran dflnrdr. Toplum szleflmesini egemen gce bir boyun eme iliflkisine deil, ortaklk anlaflmasna dnfltrerek hkmdarn egemenliini halkn istencine brakmfltr (Kriegel 2010, s. 142). nsanlar Arasndaki Eflitsizliin Kayna ve Toplum Szleflmesi adl yaptlarnda toplum ve devlet grfln zgrlk ve
eflitlik kavramlarndan hareketle ortaya koymufltur. Rousseaunun devlet retisi
doal hukuk kavramna dayanr (Diner 2010, s. 195).
Rousseauya gre ilk insan doa durumunda tam bir eflitlik ve zgrlk durumunda mutlu bir flekilde yaflamfltr. Bu zgrlk ve eflitlik durumu toplumun kurulufluna kadar devam etmifltir. Rousseau doa durumunun sona ermesini mlkiyetin ortaya kmasna ve eflitliin ortadan kalkmasna balar. Bir toprak parasnn etrafn itle evirip bu bana aittir diyebilen, buna inanacak kadar saf insanlar bulabilen ilk insan, uygar toplumun kurucusu oldu (Rousseau 1982, s. 155)
der. zel mlkiyetin douflu bylece doal eflitliin, dolaysyla da doa durumunun sona ermesine neden olmufltur. Bylece hak ve hakszlk kavramlar ortaya kmfltr. nsann doa durumunda zararsz olan kendini sevmesi egoizm biimini almfltr ve bu da eflitsizlii artrmfltr. Doal eflitliin ortadan kalkmas insanlar bir szleflmeyle bir araya gelmeye zorlamfltr ve uygar toplum ortaya kmfltr. Ama toplum szleflmeyle bir kez kurulunca zgrlk de tamamen ortadan
kalkmfltr. Bu szleflmeyle mlkiyet ve eflitsizlik sonsuz olarak pekiflmifltir. Bir
devletin kurulmas baflka devletlerin de kurulmasna yol aarak devletler arasnda
savafllar bafllamfltr. Oysa Rousseauya gre btn bunlar doa yasasna aykrdr;
eflitsizlik doal hukuka uygun deildir. Doa yasasna gre btn insanlar eflit ve
zgrdr. nsanlar doalar gerei eflit ve zgr doarlar. Bu yzden eflitsizlik hli
doal hukuka aykrdr. Bununla birlikte bir daha doa durumuna dnmenin bir
olana yoktur. Ne kadar kt olsa da kltrn ortaya kmas kanlmaz bir olgudur. Bu yzden yaplmas gereken flimdiye kadar kltrn ortaya kflnn kt
sonularn elden geldiince ortadan kaldrmaya alflmaktr. Bunu yapmann yolu
da uygar toplumun kltr yaflamn elden geldiince doa durumuna yaklafltrmaktr. Modern uygar toplum da sadece bireylerin birleflmesinden ortaya kan bir
fley deildir, yasal dzeni olan bir btndr.
Rousseau toplum szleflmesiyle ortaya kan durumu flyle betimliyor: yelerden her birinin cann, maln btn ortak gle savunup koruyan yle bir toplum
biimi bulmal ki orada her insan hem herkesle birlefltii hlde yine de kendi buyruunda kalsn, hem de eskisi kadar zgr olsun flte, toplum szleflmesinin zm arad ana sorun budur (Rousseau 1986, s. 334). Rousseauya gre bu ortaklk biiminde her bir kifli herkesle birleflse de yalnzca kendisine boyun eer ve
bu yzden de zgr kalr. Byle bir ortaklkta her ortak tm haklaryla toplulua
eksiksiz biimde balanr, o topluluun bir paras olur. Rousseau Kendini herkese veren hi kimseye vermiyor demektir. der. Her bir kifli
kendi varln ve tm gcn genel istence brakr. Bu durumda her ye
btnn blnmez parasdr. Rousseauya gre byle bir szleflmeyle ortaya kan bu kamusal kifliye politik btn ya da devlet denir. Bu ortaklk anlaflmasn yapan ortaklarn toplu ad halktr. Ynetme yetkisine katlanlar
olarak ele alndklarnda yurttafl, devletin yasalarna boyun eenler olarak
grldklerinde uyruk adn alrlar.
Rousseauya gre doa

durumunda insanlar tam bir
eflitlik hlinde zgr olarak
yaflarlarken, mlkiyetin
ortaya kfl bu doal
eflitlii de ortadan
kaldrmfltr.
52
Siyaset Felsefesi-I
Rousseauya gre genel

isten toplumun btnnn
istencini yanstr, bir
ksmnn deil.
Rousseau devletin kkeni ve meflruluu sorununa Toplum Szleflmesinde deinir. Rousseauya gre toplumsal ve siyasal yaflam doal bir durum deildir, szleflmelere dayanmaktadr. Toplumsal ve siyasal dzen btn dier haklarn temeli
olsa da doal bir dzen deildir. Rousseaunun toplum szleflmesi kuram da dier szleflme kuramlar gibi doa durumu varsaymna dayanmaktadr. Toplum
szleflmesiyle kurulan birlikte herkes her fleye sahip olacaktr, nk herkes btn
haklarn koflulsuz olarak kendi isteiyle bu toplumsal birlie devredecektir. Bylece tek tek bireylerin istenlerinin bir araya gelmesinden bir genel isten ortaya
kacaktr. Rousseauda bu genel isten ounluun istenci olarak dflnlmemelidir, genel isten btn toplumun tam istencidir ve gcn szleflmeden almaktadr.
Her kim genel istence itaat etmezse, btn topluluk bu bireyi genel istence boyun emeye zorlayacaktr. Rousseauya gre topluluun bir bireyi genel istence
boyun emeye zorlamas, onu zgr olmaya zorlamas demektir. nk toplum
szleflmesi bir boyun eme deil, ortaklk anlaflmasdr ve bu szleflmeyle her
yurttafl btn kiflisel haklarn kamuya devreder. Eer baz haklarn kamuya devretmeseydi, bireylerle kamu arasndaki anlaflmazlklar yarglayacak bir st makam
da anlamsz olaca iin doa durumu devam etmifl olurdu. Bu yzden szleflme
sonucu ortaya kan genel istence boyun eme zorunludur. Toplumsal ve siyasal
dzen iinde btn varlklarn ve glerini genel istence balayan herkes genel istencin ayrlmaz paras olacak ve hep birlikte bir btn oluflturacaklardr.
Rousseaunun devlet tasarm da zgrlk ve eflitlik kavramlarna dayanr. Doa durumunda sz konusu olan doal zgrlk ve eflitliin yerini toplumsal dzen
iinde hukuksal eflitlik ve siyasal zgrlk alacaktr. Doa durumunda varolan doal eflitsizlik ise toplum durumunda yerini hukuksal eflitlie brakacak ve bylece
bireylerin doa durumunda sahip olduklarn kaybetmelerine karfln toplum durumunda kazanlar ok daha byk olacaktr.
Rousseaunun toplum szleflmesi sonucu ortaya kan genel isten ile bireylerin zel istenleri arasnda kurduu iliflki onun halk egemenlii anlayfln da oluflturur. Buna gre toplumun ortaya kflyla ve toplumsal dzenin kurulmasyla infla edilen devlet genel istencin otoritesini yanstmaktadr. Bu yzden egemenlik
kaytsz flartsz halka aittir ve hibir kimseye veya hibir kuruma da devredilemez.
Devletin varlnn koflulu genel istentir, halk istencidir. Bu noktada Rousseau
egemenliin iki gesi olan iktidar ve isten arasnda bir ayrm yapar. Buna gre iktidar devleti temsil etse de genel istenci temsil edemez; yleyse iktidar halkn
temsilcilerine geebilse de genel isten geemez. Egemenlik devredilemeyecei
gibi ayn zamanda blnemez olmaldr. nk isten ya geneldir ya da deildir;
btn halkn istenci olabilecei gibi bir blmnn istenci de olabilir. Dolaysyla
egemenliin yasama, yrtme ve yarg olarak blnmesi ise aslnda bir blnme
deildir, egemenliin devletin farkl organlar tarafndan uygulanmasdr sadece.
Yasa dorudan doruya yasama gc demektir ve yasama gc de halkn istenci olduundan sadece halka aittir, blnemez. Oysa yrtme ve yarg gc yasalarn uygulanmasndan sorumludur ve bu organlar halkn elinde olamaz. Sonu
olarak devlet, yurttafllarla egemen varln karfllkl iliflkilerini yrtmek zere kurulmufl olan, yurttafllarn toplumsal ve siyasal haklarn koruma amacnda olan,
yurttafllar varlklarnn temeli olarak genel istenci grecek flekilde eitme amacnda olan bir aratr. Rousseauya gre devlet toplumun her parasn btne en uygun biimde kullanmak iin genel ve zorlayc bir gce sahip olmaldr. Toplum
szleflmesi siyasal organa kendi yeleri stnde eksiksiz bir yetki verir ve egemen-
Rousseauya gre halkn

genel istencinden kan
egemenlik yalnzca halka
aittir ve hibir kifliye ya da
kuruma devredilemez,
blnemez.
53
lik denilen fley de genel istencin yn verdii bu yetkidir. Bireyleri toplumun btnne balayan anlaflmalar zorunluluunu karfllkl olmasndan alrlar. Bu anlaflmalarn koflullarn yerine getiren insan kendisi iin alflmadan baflkas iin de alflamaz.
Rousseauya gre istenci genel yapan fley de oy saysndan ok, oylar birlefltiren ortak kardr. Toplum szleflmesi yurttafllar arasnda yle bir eflitlik kurar ki
hepsi ayn koflullarda ballk altna girerler ve hepsi ayn haklardan yararlanr. Bu
yzden de egemen sadece halkn tmn tanr, ama bu btn oluflturan bireylerin hibirini dierlerinden ayrt edemez. Egemen g ne kadar dokunulmaz olursa olsun btn oluflturan genel uzlaflmalarn snrn aflamaz. Dolaysyla bu koflullar altnda yurttafllarn toplum szleflmesinden vazgemesi yanlfl olur, nk
szleflmeden dolay konumlar artk doa durumundaki konumlarna gre daha
tercih edilir bir hl almfltr.
Rousseaunun, iktidarn devleti temsil etse de genel istenci temsil edemeyecei
SIRA SZDE grflyle
gnmz siyasi yaflamndaki temsil sorununa nasl baklabileceini tartflnz.
Rousseauya gre egemenlik

anlaflmas btnn kendi
yurttafllarnn her biriyle
yapt bir uzlaflmadr ve
yurttafllar bu uzlaflmadan
baflka bir fleye boyun
emedike, kendi zel
istenlerinden baflka bir
fleye baml deildirler.
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
SIRA
Toplum szleflmesi kuramlarna gre insann toplum iindeki yerinin
ve SZDE
toplumun tek inS O R U
san karflsndaki durumunun ne olduunu tartflnz.
SIRA SZDE
S O R U
D fi N E L M
DKKAT
D fi N E L M
DKKAT
S O R U
SIRA SZDE
S O R U
SIRA SZDE
DKKAT
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
K T A P
AMALARIMIZ
TELEVZYON
K T A P
N N
N N
DKKAT
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
K T A P
AMALARIMIZ
TELEVZYON
K T A P
NTERNET
TELEVZYON
NTERNET
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
54
Siyaset Felsefesi-I
zet
N
A M A
N
A M A
Rnesans dneminin toplum ve devlet retilerinin Ortaadakinden farkn saptamak

Rnesans yeniden doufl anlamna gelir ve Rnesansta yeniden ortaya kan fley Eskian insan
merkezli tutumudur. Rnesansn bu doalc tavr
bu dnemde ortaya konulan siyaset grfllerine
de yansmfltr. Bu dnemde ortaya kan grfller
bir bakma Ortaan Tanr merkezli bakfl asna
bir tepki olarak ortaya kmfltr. Rnesans dneminin en nemli siyaset kuramclarndan biri de
Machiavellidir. Ortaan dinsel gc n plana
karan tutumuna karfl karak siyasal g olarak
devleti dinsel gcn stne yerlefltirmifltir ve devletin temelini insan doasnda bularak devleti doal bir varlk olarak dflnmfltr. Bu Rnesansn
doalc tavrn yanstan bir bakfltr. Yine Jean Bodin ve Hugo Grotius gibi dflnrler de doal hukuk ya da doa yasas tasarmlaryla Rnesansn
doalc tavrn siyaset grfllerinde ortaya koymufllar ve devleti doal bir varlk olarak ele almfllardr. Rnesans dflnrlerinin siyaset kuramlarnda ortaya koyduklar devleti doal bir varlk
olarak gren bu dflnce Eskia filozoflarndan
Platon ve Aristoteleste de vardr. Buna karfllk
Ortaa dinsel bir bakfl asndan bir devlet kuram ortaya koymufl ve Tanr devleti tasarmn ileri
srmfltr. Toplum ve devlet retileri bakmndan Rnesans ve Ortaa birbirinden ayran en
nemli nokta Rnesansn tpk Eskia dflnceleri gibi doal olan hareket noktas olarak ele almas, buna karfllk Ortaan Tanr sz olan vahiyi hareket noktas olarak almasdr.
Modern Siyaset Felsefesinde devletin temeli olarak ortaya konulan toplum szleflmesi kuramlarn tanmak
Modern Siyaset Felsefesi 17. ve 18. yzyllarda
ortaya kmfl toplum ve devlet retilerini kapsar. Bu dnemde toplum ve devlet retilerini
ortaya koyan belli bafll dflnrler Hobbes, Locke, Montesquieu ve Rousseaudur. Bu dflnrlerden Hobbes, Locke ve Rousseau devletin kkeni sorununa doa durumu varsaymndan hareketle bir aklama getirmeye alflmfllardr. Doa durumunu mutlak zgrln olduu ve bu
yzden de eflitli sakncalar ve tehlikeleri olan
bir gvensizlik durumu olarak grmfllerdir. Bununla birlikte Rousseau, Hobbes ve Lockea gre doa durumunu, insanlarn doal olarak zgr ve eflit olduklar bir durum olarak tasarlamfl-
N
A M A
tr. Hobbes ve Lockea gre doa durumu afllmas gereken bir durumdur. Bu yzden de bir
toplum szleflmesi ile toplum durumuna gemek
gerekir. Rousseau ise zel mlkiyetin ortaya kflnn doa durumunu geri dnlemez biimde
dnfltrdn, artk yaplmas gerekenin insann zgrln ve eflitliini gvence altna alacak bir toplumsal dzen oluflturmak olduunu
dflnmfltr. Buna gre toplum szleflmesi toplumsal dzenin ve devletin temelidir. Toplum
szleflmesi kuramlar toplumsal dzenin ve devletin kkeni sorununa bir aklama getirebilmek
iin ortaya konmufllardr. Bu kuramlarn dile getirdii egemen varln, devletin gcnn ve meflruluunun dayanann toplum szleflmesi olduudur. Baflka bir deyiflle, insanlar kendi istenleriyle btn hak ve zgrlklerini egemen bir varla devrederek bir toplumsal dzen infla etmifl
ve devleti kurmufllardr.
Modern Siyaset Felsefesinin kendinden nceki
toplum ve devlet anlayfllarndan farkn ifade
etmek
Modern Siyaset Felsefesi Eskian, Ortaan
ve Rnesans dneminin toplum ve devlet retilerinden temelde farkl bir dflnce gelifltirmifltir.
Eskia toplumun ve devletin kkenini insann
ihtiyalarna dayandrmfltr. Baflka bir deyiflle,
Eskiada toplum ve devlet insan doasndan
kaynaklanan doal varlklar olarak grlmfltr.
Ortaa ise siyasal iktidar ya da halkn egemenlii gibi kavramlar hi tartflmamfl, btn gc
Tanr devletinin yeryzndeki temsilcisi olan
Kilisede grmfltr. Byle bir anlayflta bireylerin siyasal haklar yoktur. Bireylerin yapmalar
gereken Tanr devletinin yurttafl olmaya alflmaktr. Rnesans dnemi de toplum ve devleti
doal varolanlar arasnda grmfltr. Oysa modern siyaset felsefesi toplum ve devletin kkeni
iin toplum szleflmesi kuramlar ortaya koymufllardr. Bu yzden de toplum ve devleti doal deil, szleflmeyle kurulmufl yapma bir varlk olarak ele almfllardr. Bunun en ak rnei Hobbesun devletin yapma bir cisim olduu ynndeki szleridir. Her filozof ta siyaset kuramlarnda devletin ve toplumun temelini toplum szleflmesine dayandrarak, toplum ve devleti doal
durumun karflt olan durumlar, kurulmufl varlklar olarak ele almfllardr.
55
Kendimizi Snayalm
1. Rnesans dflnrleri iinde ilk laik devlet kuramnn kurucusu olarak bilinen, hkmdarn gcnn mutlak olmasn ve siyasal iktidarn gcnn zerinde dinsel ya da dnyevi herhangi bir gcn olmamas gerektiini savunan, gce dayal ulusal devlet kuramnn kurucusu olan dflnr afladakilerden hangisidir?
a. Augustinus
b. Hugo Grotius
c. Machiavelli
d. John Locke
e. Thomas More
2. Rnesansta yazlmfl olan topyalarda anlatlmak istenen afladakilerden hangisidir?
a. Baflka lkeler keflfetmenin nemi.
b. Olamayan yerlerde nasl bir toplum dzeni olabilecei.
c. deal toplum dzeninin monarfli olduu.
d. deal ve adil bir toplum dzeninin koflullar.
e. Demokrasinin nemi.
3. Afladaki filozoflardan hangisi din, ahlak ve hukukun temelinin devlet olduunu savunmufltur?
a. Machiavelli
b. Aristoteles
c. Hugo Grotius
d. Campanella
e. Jean Bodin
4. Snrsz bir egemen gcn olamayacan, egemen
gcn snrlarnn tanrsal olan doa yasas tarafndan
izildiini savunan Jean Bodin afladakilerden hangisini ifade etmek istemifltir?
a. Yasalarn snrlar olmaldr.
b. Egemenlik koflulsuz ve mutlak olmaldr.
c. Doa yasalar konulmufl yasalarn zerindedir.
d. Tanrsal olan doa yasalar yere ve zamana gre deiflmez.
e. Konulmufl olan yasalarn zerinde hibir otorite
yoktur.
5. nsann btn eylemlerini zorunlu nedenlere dayandrarak devletin varlnn zorunluluunu, bu zorunlu
eylemlerden tretmeye alflan Hobbesun dflncesini
afladakilerden hangisi en iyi ifade eder?
a. Devlet varolduu iin insann varln temellendirme.
b. Devletin temelinde doal hukukun zorunluluu
grme.
c. nsanlarn zorunlulukla eylemde bulunan varlklar olduunu ortaya koyma.
d. Devletin doal olarak varolan bir kurum olduunu kantlama.
e. Devletin varln mekanik ilkelerle aklama.
6. Hobbesa gre doas gerei herkes kendi iyiliini
ister ve bu yzden doa durumunda yaflamak isteyen
herkes kendi kendisiyle elifliyor demektir. Bu eliflkinin nedeni afladakilerden hangisi olabilir?
a. Doa durumunda yaflayanlarn doalar gerei
kt olmas.
b. nsann iyiliinin ancak doa durumunda olabilecei.
c. Doa durumunda insann can ve mal gvenliinin olmamas.
d. Doann ayn zamanda insana ktlk de yapabilmesi.
e. Doa durumunda yaflayanlarn mutlu olmas.
7. Lockea gre uygar toplumu oluflturmak zere insanlarn biraraya gelmelerinin amac afladakilerden
hangisi deildir?
a. Mlkiyetin korunmas.
b. Can ve mal gvenliinin korunmas.
c. Doa durumunda verilmifl bir yargy destekleyip uygulayabilecek bir makamn olmamas
d. Doann nimetlerinden daha fazla yararlanmak
istemeleri.
e. Doa durumunda doa yasalarn uygulayacak
tarafsz bir yargcn bulunmamas.
56
Siyaset Felsefesi-I
Okuma Paras
8. Bir toprak parasnn etrafn itle evirip bu bana
aittir diyebilen, buna inanacak kadar saf insanlar bulabilen ilk insan, uygar toplumun kurucusu oldu diyen
Rousseau bu szleriyle afladakilerden hangisini kastetmifl olabilir?
a. Toprak sahibi olmann iyi bir fley olduunu
b. zel mlkiyetin insann doasndan gelen bir
hak olduunu
c. Bir yere el koymann insann en doal hakk olduunu
d. zel mlkiyetin ortaya kmasnn doal eflitlii
ortadan kaldrdn
e. Eflitliin ve zgrln ortaya ktn.
9. Afladakilerden hangisi Rousseaunun genel isten
anlayfln en iyi ifade eder?
a. Genel isten halkn ounluunun karar demektir.
b. Genel isten bireylerin zel istenlerinin zerinde deildir.
c. Genel isten iktidar tarafndan temsil edilen devlettir.
d. Genel isten btn insanln istencidir.
e. Genel isten gcn szleflmeden alan toplumun tam istencidir.
10. Toplum szleflmesi kuramlarnda anlatlmak isteneni afladakilerden hangisi en iyi ifade eder?
a. Devletin bir varolufl nedeninin olmad.
b. Devletin insanlarn bir araya gelmesiyle kurulmufl doal bir varlk olduu.
c. Devletin insanlarn szleflmesiyle kurulmufl bir
kurum olduu.
d. Yasalarn halkn szleflmesiyle yaplmas gerektii.
e. Toplum szleflmesinin doa durumunun nedeni
olduu.
[...]
nsanlar yabanclarn saldrsna ve kendi aralarnda
birbirlerine verecekleri zararlara karfl savunma ve bylece onlar kendi yaptklar nesneler ve topraklarnn
rnleriyle beslenip doyurabilecekleri biimde korumann tek yolu, btn yetki ve glerini, onlarn tm
iradelerini ounluk kuralna gre tek bir iradeye indirgeyebilecek tek bir insana ya da tek bir kurula emanet
etmektir. Bu, onlarn kifliliklerini yklenecek bir adam
ya da bir kurul gstermek demektir. Ayrca, herkesin
yapaca ya da yaptraca iflin faili olduunu itiraf etmesi ya da barfl ve ortak gvenlikle ilgili fleylere gelince, onlarn failinin de halkn kifliliini yklenmifl olan
kimse ya da kurul olacan kabul etmesi demektir. Bu,
anlaflmadan yani consensiodan, uyuflmadan te bir fleydir. Bu, herkesin tek bir kiflide gerekten birleflmesi demektir. Sanki herkes ayr ayr herkese Ben bu adama
ya da bu kurula yetki veriyorum, ona kendimi ynetme
hakkn brakyorum; flu flartla ki sen de ona o hakkn
verip ayn biimde onu yetkili klacaksn demifl gibi
gerekleflmifl bir anlaflma ortaya kmaktadr. Bu anlaflma gereklefltirilince, bylece tek bir kiflide birleflmifl
insanlarn topluluuna DEVLET denilir. Latincede bunun ad CIVITAStr. flte o koca Leviathandan, ya da
daha saygl konuflmak gerekirse, lmsz Tanrnn
egemenlii altnda barflmz ve korunmamz borlu
olduumuz o lml tanrdan kan budur. Byle diyorum, nk Devletin her bireyinden ald o yetke
gereince, ona yle bir yetki ve g verilmifl olmaktadr ki, o yetke ve gcn uyandrd korku ona, ieride
barfl ve dflardaki dflmanlara karfl yardmlaflmay salama amacyla herkesin iradesini biimlendirme olana verir.
[...]
Devletin z o kiflidedir ve flyle tanmlarz: Byk bir
kalabal oluflturan bireylerin her biri tek tek birbirleriyle anlaflmaya vararak onun edimlerinin faili olmufllardr. Bunu yapmaktaki amalar, o tek kiflinin insanlarn gcn ve kaynaklarn yine onlarn barfl ve ortak korunmalar yolunda ve uygun bulduu biimde
kullanabilmesidir.
Bu kifliliin kendisinde topland insana HKMDAR
denilir ve hkmranlk yetkesini elinde tuttuu sylenir. teki insanlarn her biri onun UYRUUDUR.
Thomas Hobbes, Leviathan ya da Cumhuriyetin Kuruluflu, Klasik Siyasi Felsefe Metinleri iinde, ed. Blandine Kriegel, ev. Z. lkgelen, letiflim Yaynlar, stanbul, 2010, s. 46-47.
57
1. c
Sra Sizde 1
Rnesans dflnrlerinden Hugo Grotius doa yasas
ile pozitif (konulmufl) yasalar arasnda ayrm yaptktan
sonra pozitif yasalarn doa yasasna aykr olamayacan syler. Bu konuda eflitli yorumlarda bulunulabilir.
Sz gelifli hukuka iliflkin doa yasas olamayaca ve
hukuk konusunda sadece pozitif yasalarn sz konusu
olaca ileri srlebilir. Ama bu durumda pozitif yasalarn neye gre belirlenecei sorunu ortaya kacaktr.
Baflka bir deyiflle, adalet iin bir lt bulma sorunu
gndeme gelecektir. nk pozitif yasalar farkl toplumlarda baflka baflkadr, zamana ve yere gre deiflir.
Bu da adalet, eflitlik, hak gibi deerlerin greliliine gtrr. Ama adalet denilen deer greli olursa herkes
kendi davasnda kendisini hakl grebilecektir. Ya da
bir yasa koyucu adaleti gzetmeksizin kendi karna
uygun ya da toplumun bir ksmnn karna uygun yasalar koyarsa adaletin yasaya uygunluk olduu sylenebilir mi? Bu sorunlar pozitif yasalarn konurlarken bir
adalet lt anlayflna gre konulmalar gerektiini
gstermektedir. Bu yzden pozitif yasalar belirleyen
temel ilkeler olmaldr ve bu temel ilkeler yasalarn amacn adalet, hak, eflitlik gibi deerleri korumak olarak
belirlemelidir. Rnesans dflnrleri pozitif yasalarn
doa yasalarna uymas gerekliliinden sz ettiklerinde
bu kayglarn dile getirmek istemifllerdir.
2. d
3. a
4. c
5. e
6. c
7. d
8. d
9. e
10. c
Yantnz yanlfl ise Niccolo Machiavelli: lk Laik

Devlet Kuram bafllkl blmn yeniden
okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Toplum (Devlet)
Tasarmlar
Olarak
topyalar
bafllkl
blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Niccolo Machiavelli: lk Laik
Devlet Kuram bafllkl blmn yeniden
okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise nitenin Jean Bodinin
Doal Adalet Anlayfl bafllkl blmn
yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Thomas Hobbes ve
Mutlak Devlet Anlayfl bafllkl blmn
yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Thomas Hobbes ve
Mutlak Devlet Anlayfl bafllkl blmn
yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise John Lockeun Liberal
Devlet Anlayfl bafllkl blmn yeniden
okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise JeanJacques Rousseau:
Szleflmeye Dayal Halk Egemenlii bafllkl
Yantnz yanlfl ise JeanJacques Rousseau:
Szleflmeye Dayal Halk Egemenlii bafllkl
Yantnz yanlfl ise, Modern Felsefenin Toplum
ve Devlet retileri bafllkl blmn yeniden
okuyunuz.
Sra Sizde 2
Rousseauya gre iktidar yalnzca devleti temsil edebiliyor, genel istenci temsil edemiyordu. Bunun nedeni ise
genel istencin btn halkn tam istenci olmasyd. Bundan anlafllmas gereken iktidarn sadece seilmifllerin
oyuyla devleti temsil etme yetkisini geici bir sre elinde tutmasdr. Bu ise halkn oyunun ounluunu alann iktidar olabileceini gsterir. Halkn yalnzca bir
blmnn oyu halkn btnnn tam istenci demek
olan genel istenci yanstamaz. Genel isten herkese ait
olan bir fleydir. ktidar ise toplumun bir ksmnn oyuyla bafla gemifl ynetimdir. Bununla birlikte iktidarn
yasama, yrtme ve yarg uygulamalarn her zaman
genel istence uygun kullanmas gerekir. Aksi hlde genel istence aykr davranmfl olur. Genel isten devletin
toplumun btnnn iyiliini ve karn gzetmesi gerektiini syler. ktidar gc toplumun bir ksmnn
oyuyla da olsa devleti bu genel istence gre ynetmelidir, aksi hlde iktidar toplumun bir blmnn zel
istencini genel istencin nne koymufl olur.
58
Siyaset Felsefesi-I
Kaynaklar
Sra Sizde 3
Toplum szleflmesi kuramlar devletin kkeni ve meflruluu sorununa bir yant vermek iin ileri srlmfl
kuramlardr. Bu kuramlarn ortak yan bir doa durumu
varsaymndan hareket ederek toplumu ve devleti bu
doa durumundan bir szleflmeyle kma durumu olarak ele almfllardr. Dolaysyla toplum ya da devlet durumunu doa durumuna karflt bir durum olarak grmfllerdir. Buradan hareketle de toplumu ve devleti
szleflmeye dayanan yapma bir varlk olarak ele almfllardr. Baflka bir deyiflle, toplum dzeni kurulan bir dzendir ve bu kurulufl belirli ilkelere dayanmaktadr.
Toplum szleflmesi ilkeleri insann toplumsal yaflamnn ilk ilkeleri olarak grlmfltr. Tm insanlarn ortaklafla sahip olduu yaflama, eitim, dflnme hakk
gibi haklarn gvence altnda olduunu gsteren ilk ilkeler toplum szleflmesi tasarmna dayandrlmfltr. Bu
szleflme kuramlar szleflmeyi bir tasarm olarak alrlar
ve toplumun hangi ilkeler zerine kurulabileceini sylerler. Toplumun btnnn tek insann zel istekleri
karflsnda ncelii vardr. Her insann iinde yaflad
topluma karfl toplum szleflmesinden doan devleri
olduu gibi bu szleflmeden dolay doufltan sahip olduu haklar vardr. Devletin ve toplumun varolufl nedenleri, yani toplumun ve devletin varoluflundaki zorunluluun ilkeleri olarak toplum dzenini oluflturan
kurallarn meflruluu gsterilir. Btn szleflme kuramlarnda karflmza kan szleflmenin insann iyilii ve
mutluluu ilkesine dayanmasdr. Bylece devletin dayand toplum szleflmesinin de temelinde olan bu ilkeden dolay devletin amac insann iyiliini ve mutluluunu salamaktr. Toplumsal dzeninin varolufl nedeni budur.
Bacon, F. (2008). Yeni Atlantis. eviren idem

Drflken, stanbul: Kabalc Yaynlar.
Campanella, T. (2008). Gnefl lkesi. eviren idem
Drflken, stanbul: Kabalc Yaynlar.
Cassirer, E. (1984). Devlet Efsanesi. eviren Necla
Arat, stanbul: Remzi Kitabevi Yaynlar.
Gkberk, M. (2008). Felsefe Tarihi. stanbul: Remzi
Kitabevi Yaynlar.
Hobbes, T. (1993). Leviathan. eviren Semih Lim,
stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
Kriegel, B. (2010). Klasik Siyasi Felsefe Metinleri.
eviren Zhre lkgelen, stanbul: letiflim Yaynlar.
Locke, J. (2004). Hkmet zerine kinci nceleme.
eviren F. Bakrc, Ankara: Babil Yaynlar.
Machiavelli, N. (1984). Hkmdar (l Principe).
eviren Selhattin Badatl, stanbul: Sosyal
Yaynlar.
More, T. (2009). topya. eviren idem Drflken,
stanbul: Kabalc Yaynlar.
Rousseau J. J. (1982). nsanlararas Eflitsizliin
Kayna. eviren R. Nuri leri, stanbul: Say
Yaynlar.
Rousseau, J. J, (1986) Toplum Szleflmesi-Seilmifl
Blmler iinde Batda Siyasal Dflnceler
Tarihi-2 Seilmifl Yazlar, derleyen Mete Tunay,
Ankara: Teori Yaynlar.
Toku, N. (2005). Siyaset Felsefesine Girifl. stanbul:
Kakns Yaynlar.
SYASET FELSEFES-I
Amalarmz
N
N
N

Liberal demokrasi, sosyal demokrasi, sosyalist demokrasi, temsili demokrasi,
katlmc demokrasi, plebisiter demokrasi, ounluun diktatrl gibi kavramlar tanyabilecek,
Demokrasi ile ynetilen toplumlarda ortaya kan eflitli sorunlar ifade
edebilecek,
Bir ynetim biimi olarak demokrasiyi, olumlu ve olumsuz ynleriyle bir btn olarak deerlendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Demokrasi
Dorudan Demokrasi
Liberal Demokrasi
Temsili Demokrasi
Sosyal Demokrasi
Katlmc Ddemokrasi
Sosyalist Demokrasi
Plebisiter Demokrasi
ounluun Diktatrl
Demokrasi Paradoksu
indekiler
Siyaset Felsefesi-I
Demokrasi ve
Sorunlar
GRfi: DEMOKRAS VE TRLER

DEMOKRASNN OLUMLU VE
OLUMSUZ YNLER
DEMOKRASNN SORUNLARI
Demokrasi ve Sorunlar
GRfi: DEMOKRAS VE TRLER
Eski Yunan dilinde halk anlamna gelen demos ve g, ynetim, iktidar gibi anlamlara gelen kratos szcklerinin bir araya gelmesiyle oluflturulan demokrasi,
verilen szlk anlamlar yan yana getirildiinde, halkn gc, iktidar anlamna
gelen bir tamlama olarak karflmza kar. Anlamnn da iflaret ettii zere, demokrasiyi dier ynetim biimlerinden ayran bafllca zelliklerden biri, ynetenlerin
ynetilenlerin hak ve zgrlklerini korumak ve gelifltirmek iin alflmalar; bir
baflkas da ynetimin kararlarndan etkilenen bireyler topluluunu oluflturan ve
semen olabilen bireylere verilen ynetime katlm haklardr.
yleyse flyle bir sorunun sorulmas uygun olacaktr: Birey ya da yurttafl, ynetime nasl katlacaktr? Demokrasi kavramnn kt corafya olan Atinada,
M.. 5. ve 4. yzyllarda, kleler, kadnlar ve ocuklar dflnda kalan tm yurttafllar, dorudan ve srekli bir biimde karar mekanizmalarnn iinde aktif olarak yer
almfllardr. Bylelikle gnmzde karfllafllan devlet-sivil toplum ya da ynetenler-ynetilenler ayrm ortaya kmamfl, dolaysyla Atina flehir-devletinin ynetiminde meflruiyet sorunu siyaset gndemini pek meflgul etmemifltir (Cevizci 2005,
s. 446).
Ne var ki yzyllar ierisinde artan nfus, byyen flehirler ve gereksinimleri
oalan ve karmaflklaflan toplumlarda, Atinadaki gibi ynetime dorudan katlm
olduka zorlayc olacandan, insanlar baflka zm yollar aramfllardr. Modern
olarak da nitelenen 17. yzyl ve sonrasndaki dnemde, Avrupa toplumlar, aflamal olarak, sradan yurttafllarn kendilerini temsil etmek zere daha bilgili, daha
iyi yetiflmifl ve siyaset alannda deneyimli kiflilere dzenli aralklarla gerekleflen
seimler araclyla oy vererek meclise gnderdikleri bir modeli benimsemifltir. Bu
model, gnmzde de en aka bilinen ve ynetimi iin demokratik nitelemesini kullanan tm devletlerde uygulanmaktadr ve temsil demokrasi olarak anlr
(Miller 2003, s. 38 ve 40). Yine bu modele gre, oylarn saym sonucu ortaya kan tabloda, en yksek oyu alan parti, yani temsilciler topluluundan oluflan siyasi rgt, lkeyi ve toplumu bir sonraki seimlere kadar ynetme hakkn elde eder.
Seim yoluyla katlmda, demokrasiyi dier ynetim biimlerinden ayrt etmemizi
salayan, lkeyi ve toplumu ynetmeye aday olan siyasi kifliliklerin ve/veya partilerin, yine bir seimle ynetme haklarnn yurttafllarca ellerinden alnabilecei gereidir. Ynetenlerin seimle ifl baflna-yani iktidara- gelmesi, oy vermenin, semenin en nemli gc olduuna da iflaret eder. Bu g, ayn zamanda, salkl iflle-
Demokrasi, Yunanca demos

ve kratos szcklerinden
oluflmufl, ksaca halk
iktidar anlam taflyan bir
kavramdr.
Eski Yunan uygarlnda,

Atina bir flehir-devleti olarak
ynetilirdi ve kadnlar,
ocuklar ve kleler dflnda
herkesin siyasi karar
mekanizmalarna dorudan
katlma hakk bulunurdu. Bu
flekilde iflleyen demokrasiye,
dorudan demokrasi denir.
Demokrasi ile ynetilen

toplumlarda, yasalarn
ngrd yafl ve akl
sal ltlerine uyan
herkes oy kullanma hakkna
sahiptir ve bu hakk
kullanan bireylere semen
denir.
Demokrasi ile ynetilen
toplumlarda, tm siyasi
partiler, meclis ya da
parlamento ad verilen bir
kurum ats altnda
alflrlar. Halk tarafndan
seilen milletvekillerinin
toplanarak devletin ynetimi
ile ilgili sorunlar tartflp
kararlar aldklar bu kurum,
Arapada konuflulacak,
toplanlacak yer anlamna
da gelen meclis szcyle
ifade edilmektedir.
62
Siyaset Felsefesi-I
lke ynetiminin, halkn

tmnn katlm ile deil
de, yurttafllarn daha bilgili,
daha iyi yetiflmifl ve siyaset
alannda deneyimli kiflilerce
temsil edildii bir vekiller
topluluunca yrtlmesine,
temsil demokrasi denir.
yen demokrasilerde, partilerin ya da profesyonel siyasetilerin yetkilerini ktye

kullanmalarna karfl bir gvence de oluflturur.
Temsili demokrasinin, siyasetilerin yetkilerini ktye kullanmalar tehlikesi dflnda bir baflka sorunu da halkn siyaset mekanizmasnda seimden seime varl
anmsanan bir oy deposu gibi alglanmasdr. Yurttafllarn seimler dflnda siyaset
alanna meflru taleplerini taflyabildikleri, halka ynetime katlmak iin seim dflnda alternatif kanallarn ald ve demokrasinin adna ve zne yakflr bir biimde bu kanallarn kurumsal hle getirildii temsil demokrasi biimine de katlmc demokrasi ad verilir (a.y.). Halkn kendi gelecei ve kaderi hakkndaki kararlara katlma mekanizmalarndan biri de yine temsil demokrasi ats altnda kendisini gsterir: plebisiter demokrasi ad da verilen bu katlm mekanizmasnn, daha ok referandum vb. aralar ierdii ve halkta ynetim zerinde daha fazla sz
sahibi olduu duygusunu uyandrd sylenebilir, fakat plebisiter demokrasi, profesyonel siyasetilerin halk kendi karlar dorultusunda maniple etmesine, yani halkn kararlarn kendi karlar dorultusunda ynlendirmesine ve etkilemesine ok aktr.
Uygulamalarda grlen bu demokrasi trleri yannda ve ou kez yukarda ksaca tanmlamaya alfltmz bu demokrasi trlerinin dayandklar ilkeleri belirleyen farkl yaklaflmlar bulunmaktadr: Bunlarn bafllcalar, liberal demokrasi,
sosyal demokrasi ve sosyalist demokrasi olarak sralanabilir. fiimdi bu yaklaflmlara ksaca deinelim: Liberal demokrasi, bireyi temel alan, hak ve zgrlklerin en genifl biimde yaflanmasn savunan bir grfltr. Bunun yannda, liberal
demokrasi, oulculuu, serbest piyasa ekonomisini, sivil toplumu, zel yaflamn
dokunulmazln-ya da bireyin zerkliini ve karfllkl hoflgry de- savunur ve
vazgeilmez grr (Yazc 2008, s. 172). Gnmzde ou Bat lkesi liberal demokrasi anlayflndan doan eflitli sistemlerle ynetilmektedir, hatta Avrupa Birliinin siyasi temelini de bu demokrasi anlayflnn temsil ettii deerler oluflturur
(a.y.).
Sosyal demokrasiyi savunanlar, liberallerde eksik grdkleri aile ve ekonomik
alan da iflin iine katarak, demokrasinin hak ve zgrlkleri geniflletme sorumluluuna vurgu yapar: Bir sosyal demokrata gre, birey -yukarda da sylediimiz gibi-seimden seime varl anmsanan bir oy deposu deildir, ynetime katlmda,
evde ve ifl yerinde de bireyin zgr olmas gerekir. Hatta bireyin, alflma ve sosyal hizmet alma haklar yasalarla gvence altna alnmfl olmal, yani iflyerinde sendikal rgtlenme, salk ve eitim gibi temel hizmetlerden cretsiz olarak yararlanma gibi haklar ona devlet tarafndan verilmifl olmaldr (a.y.).
Sosyalist demokrasiyi savunanlar ise demokrasinin halk ynetimi olmas konusunda dierleriyle uzlaflrken zel mlkiyete karfl kmalar bakmndan, liberal
demokratlarla taban tabana karflt bir konumda yer alrlar. Sosyalist demokratlar,
ekonomik eflitlik olmadan siyasi eflitliin olamayaca dflncesinden hareket
ederler ve gnmzdeki kapitalist dzene gre flekillenmifl bir toplumda bireyin
gerek anlamda zgr olamayacan ne srerler. Buna bal olarak, yine sosyalist demokratlara gre, bir toplumda bireyler arasnda bir yandan eitimde, salkta vb. alanlarda olanak ve frsat bakmndan eflitsizlikler ve dier yandan iflbirlii
yerine kat bir rekabet varsa o toplumda gerek bir demokrasinin varlndan sz
edilemez (a.y.).
Demokrasi ile ynetilen toplumlarda (temsil, katlmc ya da plebisiter olarak
adlandrlan mekanizmalarn hangisinin daha arlkl olarak ifllediinden bamsz
Temsil demokraside halkn

taleplerinin gndemde daha
fazla yer bulmas iin, halka
alternatif katlm aralar
oluflturulmas ve bunlarn
kurumsallaflmas
durumunda, katlmc
demokrasi ortaya kar.
Temsil demokrasi
ierisinde, ynetimin,
referandum vb. aralar
kullanarak, halkta
ynetimde dorudan sz
sahibi olma duygusunu
uyandrmas durumunda,
plebisiter demokrasi ortaya
kar. Plebisiter
demokrasinin son rneini,
lkemizde, 12 Eyll 2010
tarihli referandumda
grdk.
Bireysel hak ve zgrlkleri

tm toplum yaflamnn
temeline koyan ve
oulculuk, serbest piyasa
ekonomisi, sivil toplum gibi
unsurlara gre flekillenmifl
toplumlarda bireylerin siyasi
ve hukuki haklarnn en
genifl biimde koruma altna
alnmasn savunan
demokrasi anlayflna liberal
demokrasi denir.
Demokraside halkn siyasi
alana katlabilmesini,
bireyin yalnzca devlet
karflsnda deil, evinde-aile
ierisinde ve iflyerinde de
yasalarca gvence altna
alnmfl hak ve zgrlklerle
donatlmas gerektiini
savunan demokrasi
anlayflna, sosyal
demokrasi denir.
Toplumun rekabet deil
iflbirlii esasna gre
kurulmasn ve eitim,
salk vb. hizmetlere
ulaflmada olanak ve frsat
eflitlii salanmasn,
bunlarn yokluu durumunda
gerek demokrasiden sz
edilemeyeceini savunan
demokrasi anlayflna
sosyalist demokrasi denir.
63
4. nite - Demokrasi ve Sorunlar
olarak), seilmifl yneticilerin, toplumun btn iin ykmllkleri sz konusudur. Bu ykmllkler, en genel biimiyle, toplumun refah seviyesini, bireysel
hak ve zgrlklerinin tmn korumak, glendirmek ve gelifltirmek olarak ifade edilebilir. Hkmetler, yani seimle iktidara gelen siyasi rgtler, bu ykmllkleri, meclis ya da parlamento ad altnda toplanan ve iktidar olmasa da seimde halktan oy alarak temsilciler karmfl dier siyasi partilerin de yer ald yasama mekanizmas erevesinde, eflitli yasal dzenlemeler yaparak yerine getirmeye alflrlar ve yneticiler, sz konusu dzenlemelerin uygulanmasndan birinci
derecede sorumludur, yani yrtme yetkileri, bir sonraki seime kadar ifl baflndaki hkmet tarafndan kullanlr. Yrtmeye iliflkin yetkiler, yasalara uymayan
yurttafl ya da kurulufllarn yargya taflnmasn da kapsar; fakat temsil demokrasilerde, hkmet yarglama srecine mdahalede bulun(a)maz, uygulanacak ceza/yaptrm konusunda son karar yarg organna aittir. Ne var ki bazen hkmetler yarg srecini etkileyecek ve demokrasinin vazgeilmezlerinden olan kuvvetler
ayrl ilkesine aykr dflecek mdahalelerde bulunabilmekte, muhalefet tarafndan yaplan itirazlar ve elefltirileri de, oy oranlarna, halkn temsilcisinin kendileri
olduklarna vb. vurgu yaparak yantlayabilmektedirler. Bu durum, hukuk devletini
iflletmede atanmfllar ve seilmifllerin yetki alanlar sorununu beraberinde getirir.
Bu sorun, ounluun diktatrl, temsilde adalet vb. sorunlarla yakndan ilgilidir ve nitemizin Demokrasinin Sorunlar Nelerdir? bafll altnda ounluun
Diktatrl ve Temsilde Adalet Sorunu ksmnda da yeniden karflmza kacaktr. fiimdi demokrasinin olumlu ve olumsuz ynlerini biraz daha yakndan tanmaya alflalm.
Dnya zerinde demokrasi ile ynetilen ve ynetilmeyen toplumlar,SIRA
geliflmifllik
SZDE dzeyi bakmndan karfllafltrldnda, demokrasi ile ynetilmeyen toplumlarn geliflmifllik bakmndan olduka geride olduu grlmektedir; sizce neden?
Yasama, yrtme ve yarg

organlarnn ayr ayr
yetkilendirildikleri ve
birbirlerine mdahalede
bulunmadklar zaman
kuvvetler ayrl; bu
organlarn tm yetkilerinin
tek elde (sz gelimi, devlet
baflkan) topland zaman
kuvvetler birlii sz
konusudur.
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
DEMOKRASNN OLUMLU VE OLUMSUZ YNLER

Demokrasinin sorunsuz bir ynetim biimi olmadn yukardaS anlattklarmzdan
O R U
karmak mmkndr. Fakat demokrasi, insanlara ynetimde yaplan hatalar dzeltme olana tanmas bakmndan, en erdemli ynetim biimidir (Cevizci 2005,
DKKAT
s. 446). Bu durumda, mevcut siyasi sistemler arasnda en ok demokrasinin tercih
edilmesi, onun yalnzca hatalar dzeltme olana salamasndan m kaynaklanSIRA SZDE
maktadr, sorusunu sormamz gerekir. Bylelikle, felsefe asndan,
demokrasinin
doasn ve deerini sorgulamamz da kanlmaz hle gelir. nitemizin bu ksmnda, demokrasinin gnmzde neden ve nasl en ok tercih edilen ynetim biimi
AMALARIMIZ
olduunu sorgulayarak onun olumlu ve olumsuz zelliklerinden nelerin anlafllabileceini tartflacaz.
Demokrasinin bireylere ya da bir devletin yurttafllarna, kendi
kaderini belirleK T A P
me hakk tandna yukarda deinmifltik. Kendi kaderini belirleme hakk, daha
ok, bireylerin kendileri tarafndan kural koymalar ya da koyulan kurallara rza
gstermeleri ile kullanlr, dolaysyla toplum ortak paydada buluflarak belirli bir
TELEVZYON
karara varnca ve bu kararn alnmasnda dfltan bir zorlama olmaynca kaderini belirleme hakk siyasal zemine de taflnmfl olur. Baflka bir deyiflle, seilmifl iktidarlar,
sonular dorudan doruya toplumu ilgilendiren kararlarn alnmas srecinde,
N T E R N E T daha dotopluma danflmamak gibi bir keyfiyete ve sorumsuzlua kaplamazlar,
rusu, kaplmamalar beklenir.
Demokrasinin doas
S O RileU
onun neliine, yani
demokrasiyi demokrasi
yapan z niteliklere;
DKKAT
demokrasinin deeri ile
demokrasiyi dier ynetim
biimlerinden stn klan
olumlu ynlereSIRA
iflaretSZDE
edilmektedir.
N N
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
64
Siyaset Felsefesi-I
Demokrasi, insanlara toplum

iinde bamsz birer birey
D fi davranma
N E L M zgrl
olarak
tanyan, fakat bu
zgrln kullanmn dier
S O Rtand
U
bireylere
hak ve
zgrlklerle snrlayan,
insan toplumsal alanda
yaptklarndan sorumlu
DKKAT
tutan bir siyasal sistemdir.
Kendi kaderlerini belirleme hakkna sahip olan toplumlar, nasl bireylerden

oluflur ya da
Demokrasinin olumlu zelliklerinden biri, bu sorunun
D fioluflmaldr?
NELM
yant erevesinde ortaya kar: demokrasi, insanlarn bamszlk, zgven,
elefltirellik, tartflma
kltrn benimseme, baflka bireylerin hak ve zgrlkleriS O R U
ni de gzetme gibi pek ok erdemini gelifltirme olanan fazlasyla bulduu bir
ynetim biimidir, denilebilir (Cevizci 2005, s. 446). Etik asndan bakarsak, inD iinde
K K A T zgr istenci dorultusunda kararlar alp uygulamaya geiresann toplum
bildii, syleminin ve eyleminin sorumluluklaryla yzleflebildii biricik siyasal
sistem demokrasidir.
SIRA SZDE
Demokrasi, ayrca, inanlar, kltrleri, dnya grflleri ve yaflam tarzlar birbirinden nemli lde farkllk gsteren bireylerin ve topluluklarn, tek bir toplum/devletAMALARIMIZ
ats altnda bir arada barfl iinde yaflamasn salayacak yasal dzenlemelerin de yapld bir siyasal sistem olarak, oulcu bir anlayfla sahiptir; nk demokrasi, tek ya da zel bir kiflinin, grubun, snfn toplumda stnl dK T A P
flncesinden deil, hak ve zgrlkler bakmndan insanlar arasnda bir eflitlik olduu dflncesinden beslenir ve uygulamalarnda, 10 Aralk 1948 tarihinde Birleflmifl Milletler tarafndan da kabul edilen ve tm dnyaya duyurulan, hatta an geTELEVZYON
reksinimleri
erevesinde srekli gncellenen nsan Haklar Evrensel Bildirgesini
temel alr.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
SIRA SZDE
N N
Demokrasi, farkl din, dil,

dnya grfl ve kltrlere
sahip insanlarn bir arada
AMALARIMIZ
barfl iinde yaflamas iin
en uygun toplumsal zemini
salayabilecek biricik
siyasal sistemdir.
K T A P
TELEVZYON
nsan Haklar
N TEvrensel
E R N E T Bildirgesi/Beyannamesi tam metni iin, http://www.unicef.org/turkey/pdf/gi17.pdf sitesini ziyaret edin.
NTERNET
Ne var ki demokrasinin bylesine nemli erdemleri ile birlikte, toplum halinde

yaflam asndan, zellikle de aznlkta kalan bireylerin haklar asndan, baz
olumsuzluklar da bulunmaktadr. rnein, toplumun geleceini ilgilendiren nemli bir konuda toplumda belirli bir aznlk ounluktan farkl dflndnde, bu dflncesini hayata geirmesi neredeyse olanakszdr, nk demokraside halkn ounluunun kararlar gzetilir ve uygulanmaya alfllr. Bu da aznlk haklarn koruma altna alan tm yasal gvencelere karfln, aznlklarda, eflit muameleye bal
olmadklar ynl bir alg meydana getirir. Bu algya ve dourduu olumsuz sonulara, Demokrasinin Sorunlar Nelerdir? ksmnda, ounluun Diktatrl
ve Temsilde Adalet Sorunu bafll altnda deineceiz.
Demokrasinin bir baflka olumsuz yn de toplumdaki tm bireylerin grfllerine eflit lde deer vermesiyle ortaya kar. Herkesin grfln eflit lde nemli ve deerli olarak hesaba katma, cahil/bilgisiz kimseler ile aydn/bilgi sahibi kimseleri bir tutmay beraberinde getirir. Bu ise zaman zaman, toplumun gelecei iin
doru ve salkl kararlarn alnmasn zora sokmaktadr. nitenin bundan sonraki
ksmnda, demokrasi ile ynetilen toplumlarda karfllafllan sorunlar, daha ok insann temel hak ve zgrlklerini kullanmasna ynelik olumsuz etkileri asndan
ele alacaz.
SIRA SZDE
D fi N E L M
Demokrasi, SIRA
zorunlu
SZDEolarak, ounluun diktatrl mdr? Eer yleyse demokrasi,
aznlk haklarnn korunmas bakmndan, dier ynetim biimlerine neden tercih edilmektedir? Demokrasiyi bu konuda gl klan nedenleri aranzda tartflnz.
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
65
DEMOKRASNN SORUNLARI
Demokrasinin insan hak ve zgrlklerini koruyan ve gelifltiren olumlu zellikleri yannda, bu hak ve zgrlkleri zaman zaman kstlayan olumsuz ynleri de olduunu, nitemizin bir nceki ksmnda gstermeye alfltk. nitemizin bu ksmnda, demokrasi ile balantl eflitli sorunlar, temel bafllk altnda ele alacaz. Bu bafllklar, gnmzde de demokrasi ile ynetilen toplumlar olduka meflgul eden ana sorunlara iflaret ediyor ve burada ksaca deinilen sorunlar zerindeki tartflmalarn nemli ounluunun da felsef dzlemde olduunu hatrlatmakta
yarar var.
Bireysel Hak ve zgrlklerin Kstlanmas

Demokrasinin gnmzde en ok tercih edilen ynetim biimi olmasnn nedenlerine yukarda deinmifltik. Fakat demokrasi, tm yurttafllarna snrsz bir zgrlk salayabilir mi? Bu soru, ayn zamanda, zgr olmak nedir, snrlar var mdr,
herkesin diledii lde, herhangi bir snrlamaya tb olmakszn zgr olmas
mmkn mdr, gibi sorular da sormamz gerektirir. Gnmz koflullarnda, bir
devlet flemsiyesi altnda varln srdren toplumlarda, herkesin dilediini diledii zaman gereklefltirme hakkndan sz etmek pek olanakl deildir. Demokrasinin deeri, toplumu oluflturan bireylere, kendilerini ynetecek kiflileri seme hakk tanmasnda ve seilmifl siyasetilerin yasama yoluyla gereklefltirdikleri hukuki
dzenlemelere uymalar kofluluyla, zel yaflamlarn diledikleri gibi ynlendirme,
mlk edinme ve edindii mlkleri koruma gibi temel hak ve hrriyetlerini gvence altna almasnda kendini gsterir.
yleyse Toplum ierisinde yaflayan bireyin zgrl nerede bafllar ve nerede biter?, Devletin ya da devlete bal kurumlarn bireylere mdahalesi ne lde meflrudur ya da olabilir? sorularn sormak kanlmaz gibi grnyor. Bu
nemli sorunlar gndemlerine alan ve zm arayan siyaset felsefecileri asndan
ise bir tek yant ya da bir tek zm yok. fiimdi bireyin zgrlklerinin kstlanmas ekseninde ortaya koyulmufl farkl yaklaflmlara bir gz atalm.
Liberal ve Cumhuriyeti olarak adlandrlabilecek iki temel grflten ilki, ngiliz filozof John Lockeun Ynetim zerine ki nceleme (Two Treatises of Government) adl yaptn yaynlamasndan bu yana, kendisine daha ok ngilizce konuflulan kltrlerde taraftar bulmufl, hatta 19. yzylda John Stuart Mill, 20. yzylda
da Karl Popper, Isaiah Berlin gibi dflnrler tarafndan gelifltirilmifltir. Biz burada
daha ok Berlin tarafndan ileri srlmfl bir ayrm zerinde duracaz ve bireysel
zgrln snrlar sorununu bu ayrm zerinden tartflacaz. Berline gre zgrln biri olumsuz, dieri de olumlu olmak zere iki trl anlafllmas olanakldr (Berlin 2008, s. 52). Olumsuz ya da Berlinin kullanmyla negatif zgrlk,
bireyin eylemlerinde baflka kifli gruplar tarafndan engellenmemesidir. Bu anlamda siyasal zgrlk kiflinin dierlerince engellenmeden hareket edebilmesi durumudur (a.y.). Olumlu, yani pozitif zgrlk ise bireyin kendisinin efendisi olmas
isteinden kaynaklanr. Kiflinin kendi hayatnn ve kararlarnn ne trden olursa
olsun bir dfl gce deil, kendisine dayanmas isteidir pozitif zgrlk. Negatif
zgrlk kiflinin eylemlerinde engellenmemesi iken pozitif zgrlk kiflinin karar
ve eylemlerinin znesi olmas, eylemlerinde belirlenimin dflardan deil kendisinden gelmesidir.
Negatif zgrlkte, yukarda dile getirilen sorudan da anlafllaca zere, bireyin eylemlerinin nne set eken insan rn engellerin, yani devlet dahil kurum-
Negatif ve pozitif zgrlkle

I. Berlin, kiflilerin
eylemlerinde baflkalar
tarafndan
engellenmemesini ve kendi
eylemlerinin zneleri ya da
belirleyicileri olmalarn
kastetmektedir.
66
Siyaset Felsefesi-I
Negatif zgrlk, bireyin

mdahale ve
snrlamalardan ne lde
korunabilecei sorusuna
odaklanrken, pozitif
zgrlk, bireyin flu ya da bu
ynde eylemesini denetleyen
ya da belirleyen faktrlerin
ne(ler) olduu sorusuna
odaklanr.
larn, yahut dier bireylerin eylemlerinin yokluu ya da etkisizlii n plana kar.

Ksacas, negatif zgrlkle bireyin bir fleyden-bir kimseden zgr olmas anlafllr.
Pozitif zgrlkte ise bireyin kendi kaderinin efendisi olmas anlayfl, baflka bir
ifadeyle, bireyin bir fleyi yapmada zgr olmas, kararlarnn znesi olmas n
plandadr; fakat burada da daha nce dile getirildii zere, bireyin tercihlerini etkileyen dier bireysel ya da kurumsal mekanizmalarn etkisi gndeme gelir.
20. yzyln nemli dflnrlerinden bir dieri, Jrgen Habermas (1929-) ise liberal ve cumhuriyeti grflleri, negatif ve pozitif zgrlk balamnda karfllafltrmfl ve flimdi tartflacamz yarglara varmfltr. Habermasa gre, liberal grfl, demokratik srecin grevini, devlet ynetiminin toplumun karlarna uygun biimde programlanmasyla snrlandrmfltr. Buna gre, yurttafllarn ortaya koyduu siyasal irade, ncelikle kiflisel karlar bir araya getirir, sonra da bu karlar, kolektif amalara ynelik siyasal gc toplumun ynetimi iin kullanmada uzmanlaflmfl
siyasetilerden oluflan bir ynetim aygtna karfl savunur (Habermas 1999, s. 37).
Oysa cumhuriyeti grfle gre, yurttafllarn siyasal iradesi anlamnda kullanlan
siyaset, liberallerin ortaya koyduu kar eksenli bir birey-devlet arabuluculuundan ok daha fazlasdr ve bir btn olarak toplumdaki srelere esas oluflturur
(a.y.).
Habermasn bu deerlendirmesi, bize, Isaiah Berlin tarafndan aka dile getirilen negatif zgrln, aslnda liberal grfln yurttafl demokratik toplum ierisinde nasl konumlandrdnn bir ifadesi olduunu grme olana tanr. Yani, demokrasilerde yurttafln konumu, esas olarak, devlet ve teki yurttafllar karflsnda
sahip olduu negatif haklarca belirlenmifl olur; yurttafl/birey, hukuki dzenlemelerce izilmifl snrlarn dflna kmad srece, hkmetlerinki dahil, her tr mdahaleden korunur (a.y., s. 38). Dier yandan, cumhuriyeti grfl, siyasal haklar,
en baflta da ynetime katlma ve haberleflmeyi, daha ok pozitif zgrlkler niteliine sahip haklar olarak yorumlar (a.y., s. 39). Baflka bir deyiflle, cumhuriyeti grflte, yurttafllarn dfl bask ve zorlamalara maruz kalmamas deil de ncelikle olmak istedikleri konuma gelebilmeleri, demokratik bir toplumun eflit ve zgr bireyleri olarak siyasal zerklie sahip olmalar, toplumlarnn gelecei adna sz
syleyerek ve eylemde bulunarak ynetime katlabilmeleri n plandadr (a.y.).
Bireysel hak ve zgrlklerin kstlanmas ve bu kstlamann nasl meflru olabilecei zerine tartfltmz bu ksmda karlabilecek en dikkate deer sonu,
toplum hlinde yaflam sz konusu olduunda, demokrasi de iinde olmak zere,
her ynetimde zgrlklerin hukuki dzenlemelerle snrlandrlmasnn gerekliliidir. Fakat demokrasi asndan, yurttafllara uygulanan hukuki snrlamalar ve
yaptrmlar, ancak bireyin temel hak ve zgrlklerine tehdit oluflturmad srece
meflru kabul edilebilir. zellikle dflnceyi ifade ve belirli dflncelerin topluma
mal edilmesi erevesinde rgtlenme zgrlklerine getirilen kstlar ve/veya
yurttafllara uygulanan yaptrmlar, gnmzde demokrasinin nasl iflletildii ve iflletilmesi gerektii ile ilgili nemli sorunlarn ortaya kmasna yol amaktadr.
Gerekten de demokrasi, yurttafllara siyasal tercihlerini yalnzca seimlerde oy
vererek ifade etme hakk tannan ve bunun dflnda kamusal alanda kendini ifade etmesine fazla yer verilmeyen bir ynetim biimine mi dnflmektedir? Bu durumda toplumun ounluunun siyasal tercihlerinin, o tercihleri benimsememifl
aznlklar zerinde bask oluflturmas nasl engellenecektir? Yurttafllarn tmnn
dflncelerini temsil edecek siyasal rgtlenmelerin meclislerde yer alamamas
ne gibi sorunlar douracaktr? flte bu sorunlar, izleyen bafllk altnda ele almaya
alflacaz.
Jrgen Habermasa gre,

liberal grfltekiler
demokratik sreci daha ok
negatif zgrle,
cumhuriyeti grfltekiler ise
daha ok pozitif zgrle
dayanarak anlama ve
aklama eilimindedir.
67
ounluun Diktatrl ve Temsilde Adalet Sorunu

Demokrasi, insann toplumdaki zgrln bir yandan gvence altna alp bir
yandan da herkesin hak ve zgrlklerini birbirininkiyle kstlar. Bu kstlamalar,
herkesin hak ve zgrln eflit biimde ve ayn llerde gvence altna almak
gerekesi zerinden meflrulafltrlr. Ne var ki demokrasinin aralar ile ifl baflna
gelmifl hkmetler, baz durumlarda hak ve zgrlkte eflitlik gzetmeyerek ounluun tercihi ile karara varma yoluna baflvururlar. Bylesi bir durum, daha nce de dile getirdiimiz gibi, toplumda aznlk konumunda olan ve alnacak karardan yakn ya da uzak bir gelecekte olumsuz etkilenme olasl bulunan bireyleri
hoflnutsuzlua srkleyecektir. Sz konusu olumsuzluu David Millern gndeme
getirdii flu soru, tam tersi bir ynden formle edilmifl grnse bile, olduka ak
ve net biimde ifade eder: Eer siyasi kararlarn, bu kararlarn sonularndan dolayszca etkilenecek bireylerin bir tercihini yanstmasn istiyorsak, kk ve toplumu hemen hemen hi temsil etmeyen bir aznlk yerine, insanlarn tmne kulak
vermek durumunda deil miyiz? (Miller 2003, s. 44). Kuflkusuz, toplumun tmnn geleceini ilgilendiren bir konuda toplumun tmnn grfln almak gereklidir, fakat toplumda ayn konuda birbirinin karflt grfllere sahip gruplarn oluflmufl olmas sz konusuysa demokrasi, yalnzca ounluun savunduu grfln
hayata gemesinden mi ibaret olmaldr? Byle bir soruya evet yant verdiimizde, demokrasiyi ounluun diktatrl biiminde formle etmifl oluruz. Fakat
bu elbette istenen bir durum deildir ve siyaset felsefecileri, demokrasinin bu
olumsuz ynnn nasl dzeltilebilecei zerinde kafa yormufllardr.
Demokrasinin ounluun mutlak bir egemenlii biiminde anlafllmasna karfl kan dflnrlerden biri John Stuart Milldir. Mill, On Liberty (zgrlk zerine)
adl yaptnda, bir insann kendini ilgilendiren ve sonular yalnzca kendini balayacak olan her konuda zgr hareket edebilmesi gerektiini, buna karfllk, baflkalar adna hareket etmekte, sonular baflkalarn balayan edimlerde -hele hele
baflkalarnn amalarnn kendi amalaryla ayn olduu veya birebir rtflt varsaymna dayanyorsa- ayn lde zgrle sahip olmamas gerektiini vurgulamfltr (Mill 1966, s. 128). Millin iflaret ettii bu gereklilik, ounluun belirli bir
ynde grfl bildirirken aznlk adna, fakat sz konusu aznlk grubun haklarn
inercesine eylemde bulunduu durumda da geerlidir. Ksacas, belirli bir grfl toplumda savunanlar sayca ne kadar fazla olurlarsa olsunlar, kendileriyle ayn
grfl savunmayan insanlar ve tercihlerini gz nne almak zorundadrlar (a.y.).
17. yzyl sonlarnda Locke ve 19. yzyl ortalarnda Millin at bu zgrlk
anlayfl yolundan yryen ngiliz liberalleri, 20. yzyln bafllarnda, oulculuk diye adlandrlan bir grfl gelifltirmifllerdir: Temel olarak aznlklarn ya da aznlkta
kalmfl etnik topluluklarn haklarnn, yalnzca saysal ounluk olmak bakmndan
kendilerine gre daha gl grup ya da gruplar karflsnda korunmas gerektiini
savunan oulculuk (pluralism), iktidarn da olabildiince ok toplum katmanna
yaylmas gerektiini vurgulamfltr (Gl vd. 2008, s. 320). Bu toplum katmanlar, dinsel, ekonomik snflardan, meslek ve eitim kurumlarna, sivil toplum rgtlerine kadar pek ok unsuru ierecek biimde anlafllr ve iktidarn bu katmanlara
yaylmamas durumunda, tek elden ynetimden doan sorunlarn ortadan kalkmayaca ne srlr (a.y.).
David Miller, ounluk ve aznln belirli bir konudaki grfl ayrlnda, sz
konusu grfl ayrlna neden olan sorunun kendilerini etkileyip etkilemeyecei
ya da ne lde etkileyecei konusunda belirli bir bilince ve bakfl asna sahip
ounluun istei,
toplumun tmnn
geleceini ilgilendiren her
durumda gerekleflmeli
midir? Bu soruya olumlu
yant vermek, Demokrasi
toplumun ounluuna,
aznlk zerinde belirleyici
olma ya da diktatrlk
uygulama olana tanr
savn ileri srmekle ayn
anlama gelir.
oulculuk, tek elden

ynetime bal olarak ortaya
kan sorunlarn stesinden
gelebilmek iin, iktidarn
olabildiince tm toplum
katmanlarna
yaygnlafltrlmasn ve
aznlk haklarnn ounlua
karfl korunmas gerektiini
savunan bir siyaset felsefesi
grfldr.
68
Demokrasinin, ounluun
kararlarnn yaflama
geirilmesi biiminde
uygulanmasndan doacak
en nemli tehlike, temsilde
adaletsizliktir. Meflru bir
zeminde adil biimde temsil
edilmediini dflnen
yurttafllarda oluflan
hoflnutsuzluk, demokratik
ynetimlerin asla grmezden
gelmemeleri gereken bir
sorundur.
Siyaset Felsefesi-I
olmamalarna karfln, yalnzca saysal bakmdan ounluu oluflturan grubun tercihinin hayata gemesi konusunda elefltirel bir tutum taknr. Ona gre, belirli bir
konuda-sz gelimi tilki avnn yasaklanmas ya da yasaklanmamas konusundayalnzca iki grfl tercih edenlerin saysnn ve birbirine orannn deil, konuyla
ilgililerin tercihinin ne kadar gl olduunun da gz nne alnmasn savunur
(Miller 2003, s. 44-45). Aslnda Millern verdii rnek durum, liberal zgrlk anlayfl zerinden kendini meflrulafltran kapitalizmin, zellikle ekonomik karlarla
balantl konularda, toplumdaki aznlk-ounluk dengelerinin lobi etkinlikleriyle deiflmesi iin zemin oluflturmaya yneliktir ve bu ynyle de, aznlk-ounluk
haklarndan ok daha karmaflk bir srece gndermede bulunur: Bu srete, bireylere, karlar dorultusunda gruplar oluflturarak ncelikle ilgisiz ounluu konuyla ilgili klma, sonrasnda da kendi gruplarnn karlar dorultusunda propaganda yaparak taraftar kazanma olana doar ve bylesi bir durumda, hangi grubun karn ne kadar iyi ve temellendirilebilir ltlerle savunduundan ok, hangi grubun maddi olanaklarnn daha genifl olduu sorusunun yant, ounluun
karar hakknda bir fikir sahibi olmamz kolaylafltrr (a.y., s. 45). Dolaysyla, yalnzca saysal ounluk, zellikle de ekonomik kar gruplarnn kendi karlarnn
srdrlebilirlii iin alflmalar sz konusu olduunda, herhangi bir yaptrm gcne sahip olmayabilir.
ounluk diktatrl, yalnzca ekonomik kar gruplarnn rekabeti balamnda deil, temsilde adalet sorunu balamnda da karflmza kar. Gnmzde demokrasi ile ynetilen toplumlarda, seim sistemini daha ok ounluun tercihlerini yanstan biimde kuran ve uygulayan toplumlarda, aznlk haklar asndan
ciddi sorunlar bulunduu ne srlebilir. zellikle seilebilme yeterliliinin belirli bir yzdelik dilim barajn aflmaya bal olduu ve bu yzdelik dilimin altnda
kald iin toplumun belirli kesimlerinin siyasi tercihlerinin milletvekili seimlerinde meclise yansmamas, seimlerin meflruluu sorununu da beraberinde getirmektedir. stelik, seim baraj olarak belirlenen orann altnda kalan partiler ya da
milletvekilleri yerine, ayn blgede seime katlmfl fakat tercih edilen parti ve adaynn ald oranda oy toplayamamfl bir milletvekili adaynn, yalnzca baraj aflmfl
bir partiden aday gsterildii iin, halkn tercih ettii ve en yksek oyu verdii
aday yerine meclise girebilmesi, temsilde adalet sorununu daha da derinlefltirmektedir. Bylesi bir seim sisteminin uygulanmas durumunda, toplam semen saysnn yalnzca %30u-%40 arasnda oy alan bir partinin, meclisteki toplam milletvekili saysnn yarsndan fazlasn elde ederek iktidara gelmesi hangi gerekelerle meflru gsterilebilir; baflka trl sylersek, byle bir iktidar, toplumun ounluunu temsil ettii savn hangi gerekelerle ileri srebilir? Byle bir iktidarn hukuk
devletini iflletirken gzetecei adalet, zellikle tercihleri meclise yansyamamfl
aznlk gruplar asndan, ne kadar gvenilir olabilir?
Aslnda ounluun diktatrl ve temsilde adaletle ilgili bu tarz sorunlar, bizi flyle bir soruyu da tartflmaya ynlendiriyor: Demokrasi ile ynetilen toplumlarda, yasal mekanizmalarn uygulanmasndan sorumlu olan ynetim erki, demokrasinin varln korumak adna, bu ynetim biimine karfl olan bireylerin rgtlenmelerine, ounluunu temsil etme noktasna gelmelerine ve zaman iinde demokrasiyi ortadan kaldrmalarna karfl snrlayc yasal nlemler mi almaldr, yoksa bireylerin ve gruplarn demokrasiyi yok etmek de iinde olmak zere, her trl dflnceyi hayata geirmeye ynelik rgtlenmelerine, bu rgtlenmeleri yaygnlafltrmalarna ve toplumun ounluu hline gelmelerine, ksacas demokrasi-
69
nin yasalarla gvenceye ald hak ve zgrlklerin onu yok etmek adna kullanlmasna seyirci kalp yasal mdahaleleri de bir yana brakarak uzak veya yakn bir
gelecekte yok edilme tehlikesiyle i ie varln srdrmeli midir? (fienol 2002, s.
146) Bu soruya verilen yant snrlayc nlem almak ynnde olduunda, bir tr
paradoksla, demokrasi paradoksuyla karfl karflyayz demektir. fiimdi bu paradoksu biraz daha yakndan tanyalm.
Demokrasi Karflt rgtlenmelerin Demokrasideki Yeri:

Demokrasi Paradoksu
Yukarda ounluun Diktatrl ve Temsilde Adalet Sorunu bafll altndaki
son szlerimizde, demokrasi ile ynetilen toplumlarda karfl karflya kalnan bir amaza dikkat ektik. Her iki seenek de demokratik ynetimleri ciddi sorunlarla
karfl karflya brakr denildiinde, herhalde bu bir abart olmaz. Genellikle paradoks olarak nitelenen, demokrasi ile iflbaflna gelmifl ynetimlerin, hak ve zgrlkleri snrlama ynl tavrlardr. Hatta, demokrasi paradoksu, byle bir tavrn,
demokrasinin bir yasal sistem olarak salad iddia edilen azami lde hak ve
zgrlkler ile eliflki olduu elefltirisinden baflka bir fley deildir.
Madalyonun teki yzne bakacak olursak demokratik ynetimlerin, demokrasinin zne sadk kalma adna, kendilerini ynetime seen toplumun hak ve zgrlkler bakmndan geleceini tehlikeye atma hakk var mdr? Sz gelimi, kat bir
ideolojik temele dayanan ve toplumu totaliter esaslara gre yeniden yaplandrmay amalayan bir grup insan parti kurduklarnda, byle bir siyasi partinin iktidara
gelmek iin demokrasinin tm aralarndan faydalanmasna, demokrasiyi ortadan
kaldrmay vaat etmelerine ve/veya istediklerine ulaflmak adna toplumda barfl,
huzuru bozacak eylemler yapmalarna izin vermek, demokrasiyle ne kadar badaflmaktadr? Baflka trl syleyecek olursak, siyasal rakipleri veya mevcut seilmifl iktidara ynelik yine seilmifl muhalefeti ve tercihleri meclise yansmamfl/yansyamamfl dier toplum katmanlarn sindirme, susturma yahut yok etme gibi demokrasinin zyle badaflmayan amalar taflmad srece - demokratik ynetimlerin
bir ynetim ve yasa yapma biimi olarak demokrasiyi korumak adna aldklar yasal nlemler, demokrasinin zyle badaflabilir mi? Eer bu soruya olumlu yant
verilecekse demokrasinin salad bireysel seim olanaklar ortadan kalktnda,
halk nelerin bekledii sorusuna da doyurucu bir yantn verilmesi gerekir.
Demokratik ynetimlerin snrlayc nlem almas hakkn ve gerekliliini demokrasinin srdrlebilirlii uruna savunanlar, demokrasi paradoksunun yalnzca grnrde bir paradoks olduunu savunurlar ve demokrasinin yok edilmesi durumunda ortaya kmas olas baz etik sakncalara iflaret ederler. Bu sakncalarn
bafllcalar, zgrlk ve sorumluluun ortadan kalkmasdr. Toplum Szleflmesi adl yaptnda, Jean-Jacques Rousseau, her ne kadar dorudan bir demokrasi savunmas yapmfl olmasa da, onun toplum szleflmesinden beklentileri ve Genel sten kavramna ykledii anlam(lar), demokrasi paradoksu olarak ifade edilen
bylesi bir ynetim sorununda ortaya koyaca tavr hakknda ipucu vermektedir.
Rousseauya gre, toplum szleflmesinden sonra ortaya kan yapnn temel zellikleri flunlardr: 1. Herkes bireysel zgrlnn ve haklarnn tmn- koflullarn
herkes iin eflit olduu ve kimsenin bu koflullar baflkalar adna deifltiremeyecei- bir toplulua devretmifltir (Rousseau 1968, s. 60); 2. Haklar herkes iin eflittir ve
asla bireyin istencine gre belirlenmez; nk byle bir durum, toplumsal szleflme ile ortaya kan birlii/btnl anlamsz klar (a.y., s. 60-61); 3. Herkes-z-
Paradoks, ya da eliflki, bir

fleyin ayn anda hem olup
hem olamayacan ne
srme anlamnda
kullanlan, Eski Yunanca
kkenli bir terimdir.
Demokrasi Paradoksu ise
demokratik ynetimlerin
demokrasiyi koruma adna
zgrlkleri snrlayc
nlemleri
yasalafltrdklarnda,
demokrasinin vaat ettii
genifl hak ve zgrlkleri
inedikleri ve demokrasinin
zyle eliflkili bir tutumun
ortaya kt savnn
savunulmasdr.
70
Siyaset Felsefesi-I
Rousseauya gre, Genel

sten ile Herkesin stenci
birbirine karfltrlmamaldr;
nk genel isten yalnzca
kamu yararn gzetirken,
herkesin istenci zel/kiflisel
yarar gzetir, yani bireylerin
istenlerinin toplamndan
baflka bir fley deildir.
Karl Popper, Ak Toplum ve

Dflmanlar adl yaptnda,
totaliter olarak
adlandrd ynetim
biimlerine ve bu ynetimin
sonucu olarak ortaya kan
kapal toplumlara fliddetli
elefltiriler getirmifltir. Bu
elefltirileri yneltirken en ok
hedef ald filozoflar da
Platon, Hegel ve Marx
olmufltur.
SIRA SZDE
D fi N E L M
grlk ve haklar asndan-grnrde kaybettiini telf eder, yani feda ettiinden

fazlasn elde etmifl olur (a.y., s. 61).; 4. Bylece, her birey, flahsn ve glerinin
tmn genel istenin ngrd dorultuda, toplulua verir; topluluun oluflturduu bu yeni btnde de topluluun tm yeleri, btnn ayrlmaz birer paras olarak ayn/eflit davranfla tbdir (a.y.). yleyse genel istencin ne olduunu
sormak kanlmazdr. Rousseauya gre genel isten, ...Doas itibar ile eflitlie
ynelik oluflundan tr, hkmdarln-zaten baflka trl olmas mmkn olmayan- uygulamasdr (a.y., s. 69). Rousseaunun flimdiye kadar ele aldmz grflleri, flyle bir yoruma varmak iin yeterli gibi grnmektedir: inde bulunduu siyasal ve yasal sistemi ykacak bir rgtlenmeye yeltenen her birey -hele hele bu
sistem topluluun barfl iinde yaflad ve kimsenin birbirinin haklarn inemedii, kendileri iin izilmifl olan zgrlk snrlarn aflmad, hak ve zgrlklerin
toplumun her bireyi iin azami lde ve eflit tutulduu bir birlii meydana getirmiflse- varln genel istence borlu yasalar uygulamakla ykml olan hkmdar/ynetim erki tarafndan cezalandrlabilir; nk insanlarn barfl iinde yaflad bir sistemi kendi bencil istekleri ve/veya karlar dorultusunda ykmaya yeltenen her birey, aslnda genel istence karfl hareket etmektedir ve ounluk tarafndan bu istence uymaya zorlanmaldr.
Toplum hlinde yaflam asndan demokrasinin ve ak toplumun nde gelen
adafl savunucularndan biri, 20. yzylda bilim ve siyaset felsefecisi olarak adn
duyurmufl olan Karl Raimund Popperdir (1902-1994).
Poppere gre, tarihsicilik ad verilen bakfl as, demokrasiye ynelik flyle bir
elefltiri getirmifltir: Demokrasi, totaliter rejim denemelerine karfl mcadele edebilmek iin, totaliter yntemleri kopya etmek ve uygulamak durumundadr; bunun
sonucunda kendisi de totaliter olmaktan teye gidemez (Popper 1966, s. 2). Yine
Poppere gre, tarihsiciliin en nemli zelliklerinden biri de tarihin yasalarn
bularak, gelecein neler gsterecei hakknda ngrde bulunulabileceini ileri
srmesidir. Bu dflnce biiminin felsefe tarihindeki ilk sistematik kayna ise Poppere gre- Platonun Devlet adl yaptnda ortaya koyduu toplum ve ynetim
anlayfldr ve bu ynetim anlayfl, kapal topluma ve demokratik olmayan bir ynetime dayal sistemi meydana getirmektedir, oysa Popper liberal demokrasi ve
ak toplum anlayfln savunmaktadr. Popper, karflt anlayfllardan doan toplumlar ksaca flyle karfllafltrr: Kapal toplumun insanlar, akrabalk, srekli bir arada bulunma, abalar, zntleri ve coflkular bakmndan birbirlerine ok benzeme gibi zellikler taflrken ak toplumun bireyleri, kendi zgr istenleri ile verdikleri kararlarn her trl sonucu ile yzleflirler, yani sorumluluk alrlar (Popper
1966, s. 173). Kapal toplumlardan ak toplumlara geifl, Poppere gre, insanln
katettii en byk aflama, iinden getii en derin devrim srecidir (a.y., s. 175).
Yani, demokratik bir ynetim esasna dayal ak toplumun varln korumak adna yasal tedbirlere baflvurmak, Poppere gre, demokratik ynetimlerin bir eliflkisi olmayacaktr.
Adolf Hitler SIRA
(1889-1945),
20. yzyln en kanl diktatrlerinden biri olarak tarihteki yeriSZDE
ni almfl olsa da onun Almanyada 1933 seimlerinde yurttafllarnn oylarn alarak yani demokrasi ile iktidara geldii de bilinmektedir. Sizce bu, demokrasi paradoksu iin uygun
D fi N E L mu?
M Neden?
bir rnek oluflturur
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
71
zet
N
A M A
Liberal demokrasi, sosyal demokrasi, sosyalist demokrasi, temsili demokrasi, katlmc demokrasi,
plebisiter demokrasi, ounluun diktatrl
gibi kavramlar tanmak.
Eski Yunan dilinde halk anlamna gelen demos
ve g, ynetim, iktidar gibi anlamlara gelen
kratos szcklerinin bir araya gelmesiyle oluflturulan demokrasi, verilen szlk anlamlar yan
yana getirildiinde, halkn gc, iktidar anlamna gelen bir tamlama olarak karflmza kar.
Eski Yunan uygarlnda, Atina bir flehir-devleti
olarak ynetilirdi ve kadnlar, ocuklar ve kleler dflnda herkesin siyasi karar mekanizmalarna dorudan katlma hakk bulunurdu. Bu flekilde iflleyen demokrasiye, dorudan demokrasi
denir. Oysa gnmzde grld gibi, lke ynetiminin, halkn tmnn katlm ile deil de
yurttafllarn daha bilgili, daha iyi yetiflmifl ve siyaset alannda deneyimli kiflilerce temsil edildii
bir vekiller topluluunca yrtlmesine, temsil
demokrasi denir. Bu sistemde, hkmetler, yani
seimle iktidara gelen siyasi yaplar, topluma karfl ykmllklerini, meclis ya da parlamento
ad altnda toplanan ve iktidar olmasa da seimde halktan oy alarak temsilciler karmfl dier
siyasi partilerin de yer ald yasama mekanizmas erevesinde, eflitli yasal dzenlemeler yaparak yerine getirmeye alflrlar. Yneticiler de
sz konusu dzenlemelerin uygulanmasndan
birinci derecede sorumludur, yani yrtme yetkileri, bir sonraki seime kadar, ifl baflndaki hkmet tarafndan kullanlr. Bu yetki kullanm
erevesinde, halka seime kyasla daha dorudan ynetime katlm haklarnn verilmesi ise,
temsili demokrasi ats altnda, iki biimde gerekleflir: 1. Halkn taleplerinin gndemde daha
fazla yer bulmas iin, halka alternatif katlm
aralar oluflturulmas ve bunlarn kurumsallaflmas durumu-ki buna katlmc demokrasi denir;
2. Yneticilerin, referandum vb. aralar kullanarak halkta ynetimde dorudan sz sahibi olma
duygusunu uyandrmas durumu-ki buna da plebisiter demokrasi denir.
Uygulamalarda grlen bu demokrasi trleri yannda bu demokrasi trlerinin dayandklar ilkeleri belirleyen farkl yaklaflmlar bulunmaktadr:
Bunlarn bafllcalar, liberal demokrasi, sosyal demokrasi ve sosyalist demokrasi olarak sralanabilir. Bireysel hak ve zgrlkleri tm toplum yaflamnn temeline koyan ve oulculuk, serbest
piyasa ekonomisi, sivil toplum gibi unsurlara gre flekillenmifl toplumlarda bireylerin siyasi ve
hukuki haklarnn en genifl biimde koruma altna alnmasn savunan demokrasi anlayflna, liberal demokrasi denir. Halkn siyasi alana katlabilmesini, bireyin yalnzca devlet karflsnda deil, evinde-aile ierisinde ve iflyerinde de yasalarca gvence altna alnmfl hak ve zgrlklerle donatlmas gerektiini savunan demokrasi anlayflna, sosyal demokrasi denir. Toplumun rekabet deil iflbirlii esasna gre kurulmasn ve
eitim, salk vb. hizmetlere ulaflmada olanak ve
frsat eflitlii salanmasn, bunlarn yokluu durumunda gerek demokrasiden sz edilemeyeceini savunan, mlkiyet anlayflna da karfl kan demokrasi anlayflna ise sosyalist demokrasi denir.
ounluun diktatrlne gelince, toplumun
ounluunun siyasal tercihlerinin, o tercihleri
benimsememifl aznlklar zerinde bask oluflturmas ile ortaya kar ve demokrasi ile ynetilen
toplumlar iin nemli bir sorundur.
N
A M A
Demokrasi ile ynetilen toplumlarda ortaya kan eflitli sorunlar ifade etmek.
Demokrasinin, toplum hlinde yaflam asndan,
zellikle de aznlkta kalan bireylerin haklar asndan, olumlu ynleri yannda, baz olumsuzluklar da bulunmaktadr. rnein, toplumun geleceini ilgilendiren nemli bir konuda toplumda belirli bir aznlk, ounluktan farkl dflndnde, bu dflncesini hayata geirmesi neredeyse olanakszdr; nk demokraside halkn
ounluunun kararlar gzetilir ve uygulanmaya alfllr. Bu da, aznlk haklarn koruma altna
alan tm yasal gvencelere karfln, aznlklarda,
eflit muameleye bal olmadklar ynl bir alg
meydana getirir. Demokrasinin bir baflka olumsuz yn de toplumdaki tm bireylerin grfllerine eflit lde deer vermesiyle ortaya kar.
Herkesin grfln eflit lde nemli ve deerli olarak hesaba katma, cahil/bilgisiz kimseler ile
72
Siyaset Felsefesi-I
aydn/bilgi sahibi kimseleri bir tutmay beraberinde getirir. Cahil ile bilgiliyi bir tutmak da toplumun gelecei iin doru ve salkl kararlarn
alnmas srecini zora sokar. Aslnda bu iki olumsuz zellik birbiriyle balantldr. Hatta ou kez,
birlikte ortaya karlar.
N
A M A
Bir ynetim biimi olarak demokrasiyi, olumlu

ve olumsuz ynleriyle bir btn olarak deerlendirmek.
Demokrasinin olumlu zelliklerinden biri, Kendi kaderini belirleme hakkna sahip olan toplumlar, nasl bireylerden oluflur ya da oluflmaldr?
sorusunun yant erevesinde ortaya kar: Demokrasi, insanlarn bamszlk, zgven, elefltirellik, tartflma kltrn benimseme, baflka bireylerin hak ve zgrlklerini de gzetme gibi
pek ok erdemini gelifltirme olanan fazlasyla
bulduu bir ynetim biimidir, denilebilir. Etik
asndan bakarsak insann toplum iinde zgr
istenci dorultusunda kararlar alp uygulamaya
geirebildii, syleminin ve eyleminin sorumluluklaryla yzleflebildii biricik siyasal sistemin
de yine demokrasi olduunu grrz. Demokrasi, ayrca, inanlar, kltrleri, dnya grflleri ve
yaflam tarzlar birbirinden nemli lde farkllk
gsteren bireylerin ve topluluklarn, tek bir toplum/devlet ats altnda bir arada barfl iinde
yaflamasn salayacak yasal dzenlemelerin de
yapld bir siyasal sistem olarak oulcu bir anlayfla sahiptir; nk demokrasi, tek ya da zel
bir kiflinin, grubun, snfn toplumda stnl
dflncesinden deil, hak ve zgrlkler bakmndan insanlar arasnda bir eflitlik olduu dflncesinden beslenir.
Ne var ki bu olumlu zelliklerinin yannda, demokrasinin olumsuz zellikleri de bulunmaktadr ve bu zellikler, demokrasi ile ynetilen toplumlarda ciddi sorunlara yol aar. Bunlardan biri, bireysel hak ve zgrlklerin kstlanmas ile
ilgilidir. Berlinin gndeme getirdii negatif-pozitif zgrlk ayrm, bu balamda, bize toplumsal
zgrlmzn snrlarn gstermektedir. Negatif zgrlk, bireyin eylemlerinde mdahale
ve snrlamalardan ne lde korunabilecei sorusuna odaklanrken pozitif zgrlk, bireyin flu
ya da bu ynde eylemesini belirleyen faktrlerin
ne(ler) olduu sorusuna odaklanr. Fakat bu ayrmlar, Habermasa gre, liberal grfln yurttafl
demokratik toplum ierisinde nasl konumlandrdnn bir ifadesidir ve yalnzca mdahaleden

korunma boyutuna iflaret etmektedir.
Demokrasinin sorunlu ynlerinden bir baflkas,
ounluun diktatrl ve temsilde adalet sorunu ile ilgilidir. Demokrasinin, yalnzca ounluun kararlarnn yaflama geirilmesi biiminde
uygulanmasndan doacak en nemli tehlike,
temsilde adaletsizliktir. Meflru bir zeminde adil
biimde temsil edilmediini dflnen yurttafllarda oluflan hoflnutsuzluk, demokratik ynetimlerin asla grmezden gelmemeleri gereken bir sorundur. Son olarak, demokrasinin ortadan kaldrlmas tehlikesi karflsnda demokratik ynetimlerin yasal tedbirler almalarnn bir paradoksa yol
ap amayaca sorununu sayabiliriz. Bu sorun,
demokrasiye karfl tutumumuzu snayan nemli
bir soruyu iermektedir. Herhangi bir demokratik ynetimin hangi tehlikelerle karfl karflya olduu ve bu tehlikeleri demokrasinin temel ilkelerinden vazgemeden nasl savuflturaca, gnmzde de canlln koruyan bir tartflma konusudur ve kimi demokrasinin en tercih edilebilir ynetim biimi olmasna dayanarak demokrasinin kendi varln gvence altna almak zere
ald yasal tedbirleri anlayflla karfllar, bu tedbirlerin demokrasinin doasyla zorunlu bir eliflki oluflturmadn ileri srer; kimi ise, demokratik bir ynetim ierisinde atlacak her kstlayc yasal admn, demokrasinin znden uzaklaflmay ve totaliterleflmeyi beraberinde getireceini
savunur.
73
Kendimizi Snayalm
1. Eski Yunandaki demokrasi uygulamalar ile ilgili
afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. Demokratik ynetimler, M.. 5. ve 4. yzyllarda ortaya kmfltr.
b. Atina demokrasisi, dorudan demokrasinin bir
rneidir.
c. Dorudan ve srekli bir biimde karar mekanizmalarnn iinde aktif olarak yer almay ngrr.
d. Meflruiyet gibi bir sorun yaflanmamfltr.
e. Kadnlar ve ocuklar da ynetimde etkin olarak
sz sahibi olmufllardr.
2. lke ynetiminin, halkn tmnn katlm ile deil
de yurttafllarn daha bilgili, daha iyi yetiflmifl ve siyaset
alannda deneyimli kiflilerce temsil edildii bir vekiller
topluluunca yrtlmesine ne ad verilir?
a. Plebisiter demokrasi
b. Dorudan demokrasi
c. Temsil demokrasi
d. Katlmc demokrasi
e. Hibiri
3. 12 Eyll 2010 tarihli anayasa deifliklikleri referandumu, afladakilerden hangisi iin uygun bir rnek
oluflturur?
a. Katlmc demokrasi
b. Liberal demokrasi
c. Dorudan demokrasi
d. Plebisiter demokrasi
e. Hibiri
4. Demokrasi, bireyin afladaki zelliklerinden hangisinin geliflmesi iin uygun bir zemin hazrlamaz?
a. Otoritelere balanma
b. Bamszlk
c. zgven
d. Elefltirellik
e. Tartflma kltrn benimseme
5. Afladakilerden hangisi demokrasinin olumlu zelliklerinden biri deildir?
a. Farkl inanlara sahip bireylerin barfl iinde yaflamasna olanak tanr.
b. Toplumdaki tm bireylerin grfllerine eflit lde deer verir.
c. Farkllklara saygy yasal zemine taflr.
d. nsana bireysel erdemlerini fark etme ve bu erdemlerini toplumda gelifltirme olana tanr.
e. nsan haklarn temel alr.
6. Herkesin grflne ayn lde deer vermek, afladaki sakncalardan hangisini dourur?
a. Toplumun bamszlnn yabanc glerin eline gemesi
b. Toplumda zgrlklerin tamamen kstlanmas
c. Toplumun gelecei iin alnacak salkl ve doru kararlarn sekteye uramas
d. Toplumda cahil ile bilgilinin ayn statde grlmesi
e. ounluk diktatrlnn oluflmas
7. Berline gre, bireyin eylemlerinde dier kifli ya da
gruplar tarafndan engellenmemesini afladakilerden
hangisi ifade etmektedir?
a. Negatif zgrlk
b. Seim zgrl
c. zerklik
d. Pozitif zgrlk
e. Mutlak zgrlk
8. Habermasa gre, cumhuriyeti grfl savunanlar,
demokratik sreci afladakilerden hangisine dayanarak aklamaktadrlar?
a. Liberalizm
b. Pozitif zgrlk
c. Negatif zgrlk
d. Toplulukuluk
e. Tarihsicilik
9. Afladakilerden hangisi, iktidarn datlmas gereken toplum katmanlarndan biri deildir?
a. Sivil toplum rgtleri
b. Meslek ve eitim kurumlar
c. Din adamlar
d. Bakanlar kurulu
e. fli snf
10. Afladakilerden hangisi, demokrasinin ortadan
kalkmas durumunda toplumun yzleflmesi beklenen
tehlikelerden biridir?
a. Bireysel zgrlklerin yok olmas
b. Ahlaki seim olanaklarnn yok olmas
c. Sorumluluk ve eylemin sonucuyla yzleflme olanann ortadan kalkmas
d. Toplumun tmnn iyiliini gzeten bir diktatrn ynetime gelmesi
e. Hepsi
74
Siyaset Felsefesi-I
Okuma Paras
[...] Kamusal alan kavramnn arka plannda yer aldn
sylediimiz kamusal/zel karfltlnn farkl terimlerle
de olsa Bat tarihinde sitenin (polis) ortaya kmasyla
birlikte flekillenmeye baflladn syleyebiliriz. Jean Pierre Vernantn belirttii gibi bu dnemde kamusal alan
yurttafl (polites) olabilmek iin katlnmas gereken tm
etkinlikleri ve pratikleri ierirken, zel alan her bireyin
yalnzca kendisini ilgilendiren ve temelde aile yaflamna ait olan pratikler anlamna geliyordu. Klsik a Atinasnda yurttafllar iin paylafllmas en ok nem taflyan fleyle elbette polis erevesinde ynetme, karar verme ve yarglama gc, bu gcn kamusallafltrlmas ise
politikayd. Kamusal alann polis ile rtflmesi teorik
ifadesini en geliflkin biimiyle Aristotleleste bulmufltur.
Aristoteles Politikada polis in niin en stn topluluk
biimi olduunu tartflrken ana topluluk biiminden
sz eder; aile, ky ve politik topluluk olarak polis. Aile
Aristotelesin gnlk ihtiyalar olarak adlandrd remek ve hayatta kalmak gibi yaln ihtiyalarn karfllanmas iin kurulmufl bir ekonomik birim ve ky birden
fazla ailenin bir araya gelmesiyle oluflturulmufl bir topluluk olarak tanmlanrken, polis en yce iyiyi amalayan ve insan doasnn kendini tmyle gereklefltirebilecei tek topluluk biimi olarak sunulur. Aristoteles
Bat politik dflnce tarihi iin klsik olmufl bir ifadeyle polis in yaflamn yaln ihtiyalarn karfllamak iin ortaya ktn ancak iyi yaflam salamak iin var olduunu syler. Polis in ayrt edici zellii iyi yaflam hedeflemesidir. Yani Aristotelese gre iyi yaflam politik
olarak nitelendirilmifl yaflamdr. Bu noktada yaflam kavramyla ilgili olarak eski Yunancada var olan ancak daha sonra kaybolan ve Giorgio Agambenin getiimiz
yllarda yaymlad Homo Sacer adl kitabnda zellikle vurgulad terminolojik bir ayrma dikkat ekmek
gerekiyor; tm canllarn paylaflt basit yaflama olgusu
olarak zoe ile birey ya da gruba zg yaflam biimi, yani politik olarak nitelendirilmifl yaflam olarak bios arasndaki ayrm4. Aristoteles polis in ortaya kma amac
ile varolmay srdrme amac arasndaki ayrmn yaparken kfl noktas kuflkusuz zoe ile bios arasndaki
bu ayrmd. Yaflamn yaln ihtiyalar, yani reme ve
hayatta kalma zoeyi tanmlarken iyi yaflam ihtiyac biosu nitelendiriyordu. Yani hayatta kalma ve reme ihtiyalarnn karfllanmas iin zorunlu ve doal olarak
ortaya kan aile ve onun uzants olan aileler topluluu zoenin devam iin gerekliyken, iyi yaflamn gerek-
leflecei yer olarak polis tam olarak bios un alann oluflturuyordu. Bu erevede dflnrsek ve yukarda belirttiimiz gibi kamusal alan polis ile rtflyorsa kamusal alann biosun alan olduunu, yaln yaflamnsa kamusal alandan dfllanp zel alanda snrlandrldn
syleyebiliriz. Bu ayrm flnda Aristotelesin insan politik bir hayvan olarak tanmlamas da daha anlaml hle geliyor; bir yanda hayvanlar ve dier tm canllarla
ortak bir yaflama sahip olan, ancak onlardan farkl ve
ek olarak politik nitelikli (polis iinde), kamusal bir yaflam srdrebilen, iyi ve adaletli olan kt ve adaletsiz
olandan ayrabilen, yani iyi yaflam dflnp hedefleyen bir varlk....
Kaynak: Ferda Keskin, Kamusal Alan ve Yaln Yaflam, DouBat (5) iinde, ed. Taflkn Takfl, DouBat Yaynlar (4. Bask), Ankara, 2007, s. 105-107.
75
1. e
Sra Sizde 1
Bireysel geliflime verdii deer ve buna ynelik salad olanaklar asndan, demokrasi, gnmzde de
alternatifi retilememifl bir ynetim biimidir. nsan
haklarna ve hukuk devleti anlayflna dayanan adafl
demokrasi, bireylerin yaflama, mlk edinme, dflncesini eflitli aralarla ifade etmesi gibi temel haklarnn
yannda, bireylere kendi kaderini belirleme, paras olduu toplumun gelecei ile ilgili kararlara dorudan
ya da dolayl olarak katlma ve bu katlmn sorumluluunu alma gibi olanaklar da sunar. Bylelikle, demokrasi ile ynetilen toplumlarda bireyler, kendilerini
ve toplumlarn mutlu etmeyen ynetimleri seimle ve
dier yollarla deifltirme hakkna sahip iken, demokratik ynetimden yoksun toplumlarda, bireyin byle bir
hakkndan sz etmek olanakszdr. Yaklaflk olarak
2010 ylnn sonlarndan itibaren Kuzey Afrika ve Ortadou lkelerinde etkisini hissettiren demokrasi ve zgrlk talepleri, sz konusu lkelerdeki halklarn, lkelerindeki birikmifl sorunlara farkl, ok sesli fakat en
nemlisi toplumsal uzlaflya dayal zmler aramasnn bir ifadesi olarak yorumlanabilir. Bireyin geliflimine nem vermeyen hatta onu kstlayan toplumlar ve
ynetimlerin, bireyi tercihlerinde zgr, fakat dier bireylere karfl sorumlu klan toplumlarla ve ynetimlerle karfllafltrldnda, an gereklerinden olduka
kopuk ve geri kalmfl olduklar grlebilir. Ne var ki
bu geliflmifllik farknn tek nedeni olarak demokrasiyi
gstermek de uygun deildir. Geliflmifllik, ekonomiden toplum yapsna hem doal hem insan bakmndan kaynak eflitliliine vb. pek ok faktre baklarak
llen bir olgudur.
2. c
3. d
4. a
5. b
6. c
7. a
8. b
9. d
10. e
Yantnz yanlfl ise Girifl: Demokrasi ve Trleri

Yantnz yanlfl ise Demokrasinin Olumlu ve
Olumsuz Ynleri bafllkl blmn yeniden
okuyunuz.
okuyunuz.
okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Demokrasinin Sorunlar
Nelerdir?
bafllkl
blmn
yeniden
okuyunuz.
Nelerdir?
bafllkl
blmn
yeniden
okuyunuz.
Nelerdir?
bafllkl
blmn
yeniden
okuyunuz.
Nelerdir?
bafllkl
blmn
yeniden
okuyunuz.
76
Siyaset Felsefesi-I
Sra Sizde 2
Demokrasinin ounluun diktatrl biiminde bir
uygulamas olabilir, fakat byle uygulama rnekleri,
hem demokrasinin salksz biimde ifllediinin gstergesidir, hem de demokrasiyi zorunlu olarak ounluun diktatrl biiminde tanmlamamz gerektirmez.
Aksine, bu tarz uygulamalarn demokrasiye zarar verdii, demokrasi ile ifl baflna gelen ya da geldii ne srlen ynetimlerin meflruluunu tartfllr kld sylenebilir. Demokratik ynetimlerin topluma karfl en
nemli sorumluluklarndan birisinin, bireylerin hak ve
zgrlklerinin korunmas ve gelifltirilmesi olduunu
gz nne aldmzda, gerekten demokrasinin zne
uygun ynetilen toplumlarda, tm toplumsal snflara,
kurumlara, -ya da bunlarn temsilcilerine- dflnceyi
ifade etme, belirli bir dflnceyi yayma ve bu dorultuda rgtlenme gibi haklarn verildii ve hatta bireylerin
bu haklar kullanmasnn teflvik edildii ileri srlebilir.
Yine seimlerde oy kullanma yeterlilii taflyan tm semenler iin, seimler dflnda da alternatif ynetime katlm aralarnn oluflturulmas, aznln da sorunlarnn
toplumda yank bulmas iin zemin hazrlayabilir. Ksacas, bir toplumun yneticilerini ve temsilcilerini seerken adaletin olmad ve gzetilmedii, toplumun btnn ilgilendiren konularda karara varlrken yalnzca ilgisiz ve bilgisiz saysal ounluun tercihlerinin gzetildii bir ortamda, salkl iflleyen bir demokrasiden
sz etmek, yerinde olmaz.
Sra Sizde 3
Adolf Hitler, Almanyada 1933 seimlerinde halk oyuyla iktidara gelmifl ve zamann Almanya Cumhurbaflkan
Mareflal von Hindenburg tarafndan fianslye (Baflbakan) olarak atanmfltr. Fakat bir yl sonra Cumhurbaflkannn lmyle tm yetkileri kendisinde birlefltirerek
kendine Fhrer nvann vermifl, sonraki 11 yllk iktidar boyunca lkeyi tam bir diktatrlkle ynetmifltir.
Demokrasi onun iin, yalnzca kendisini ve partisini iktidara getirecek aratan te bir deere ve neme sahip
olmamfltr, zaten savunduu grflleri demokrasi ile
ynetilen bir toplumda hayata geirmesi de olanakszdr. Hitlerin iktidara gelerek bir yl iinde demokrasiyi
tamamen ortadan kaldrmas, aslnda demokrasi paradoksu ile dikkat ekilen sorunlar yumana ok iyi bir
rnek oluflturur. Genifl halk kitlelerinin desteini yanna eken demokrasi karflt bir kifli/parti, iktidar ele geirdiinde demokrasiyi ortadan kaldracaksa ve hi kimsenin arzulamayaca bir ynetim uygulayacaksa kendisini iktidara gelmekten yoksun brakacak kstlamalarn uygulanmas ne lde meflrudur, sorusu, Hitler rnei ile bir kez daha gndeme getirilebilir.
Kaynaklar
Atefl, T. (2007). Demokrasi, stanbul: Nesa Yaynlar.
Benhabib, S. (derl.) (1999). Demokrasi ve Farkllk,
ev. Zeynep Grata-Cem Grsel, stanbul: WALD
Yaynlar.
Berlin, I. (derl.) (1958). Four Essays on Liberty,
Oxford: Oxford University Press.
Berlin, I. (2008). Kirpi le Tilki: Seme Makaleler,
der. Murat Boroval, ev. Mete Tunay - Zeynep
Mertolu, stanbul: stanbul Bilgi niversitesi
Yaynlar.
Cevizci, A. (derl.) (2005). Felsefe Szl, stanbul:
Paradigma Yaynlar.
Gl, A. vd. (haz.) (2008). Felsefe Szl, Ankara:
Bilim ve Sanat Yaynlar (3. Bask).
Habermas, J. (1999). Demokrasinin Normatif
Modeli, Demokrasi ve Farkllk iinde, derl.,
Seyla Benhabib, ev. Zeynep Grata - Cem Grsel,
stanbul: WALD Yaynlar.
Magee, B. (1982). Karl Popperin Bilim Felsefesi ve
Siyaset Kuram, ev. Mete Tunay, stanbul: Remzi
Kitabevi.
Mill, J. S. (1966). On Liberty, The Worlds Classics
(170) iinde, London: Oxford Unv. Press (12th
Edition).
Miller, D. (derl.) (2000). Democracy, The Blackwell
Encyclopedia of Political Thought iinde,
Oxford: Blackwell Publishers Ltd. (Reprint Edition),
s. 114-119.
Miller, D. (2003). Political Philosophy: A Very Short
Introduction, Oxford: Oxford University Press.
Popper, K.R. (1966). The Open Society and Its
Enemies I-II, London: Routledge Publ. Ltd. (5th
Edition).
Rousseau, J.J. (1968). The Social Contract, ngilizceye
ev. Maurice Cranston, London: Penguin Classics.
fienol, H. F. (2002). Demokrasi Paradoksu ve Baz Etik
Sonular, Yeditepede Felsefe I iinde, derl. Saffet
Babr, stanbul: Yeditepe nv. Yaynlar, s. 145159.
Yazc, S. (2008). Siyaset Felsefesi, Felsefe iinde, ed.
Demet Tafldelen, Eskiflehir: Akretim Fakltesi
Yaynlar (No: 917), s. 170-173.
77
SYASET FELSEFES-I
5
Amalarmz
N
N
N
N

zgrlk ve eflitlik kavramlarn ve tarihsel arka plann tanyabilecek,
zgrlkle ilgili eflitli grflleri aklayabilecek,
Eflitlikle ilgili eflitli grflleri aklayabilecek,
zgrlk ve eflitlik arasndaki iliflkiyi, siyaset felsefesi ekseninde tartflabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
zgrlk
zgrlklk
Toplulukuluk
Sonularda Eflitlik
Bireycilik
Liberalizm
Eflitsizlik deolojileri
Eflitlik
Hakkaniyet
Varlksal/zsel Eflitlik
Frsatta Eflitlik
fiartlarda Eflitlik
Eflitsizlik
Adalet
indekiler
Siyaset Felsefesi-I
zgrlk ve Eflitlik
TANIMLAR VE TARHSEL ARKA

PLAN
ZGRLKLE LGL BAfiLICA
DfiNCELER
EfiTLKLE LGL BAfiLICA
DfiNCELER
ZGRLK-EfiTLK LfiKS
zgrlk ve Eflitlik
TANIMLAR VE TARHSEL ARKA PLAN
zgrlk ve eflitlik, toplum hlinde yaflamn bafllangcndan bu yana insanlar
iin bir arayfl olmufltur; hatta insanlarn zgr ve eflit doduu, tek tanrl dinler tarafndan da eflitli biimlerde dile getirilmifl ve Tanr inanc zerinden temellendirilmifltir. Gerek metafizik alannda gerekse etik alannda ortaya kmfl olan zgrlk ise zgr isten-belirlenimcilik tartflmasnn odanda yer alan ve daha ok etiin bir sorunu olarak kendisini gstermifltir. Eflitlik de adalet ve hakkaniyet gibi sorunlarla iliflkili ele alnan bir kavram olmas bakmndan, siyaset felsefesinin olduu kadar etiin ve hukuk felsefesinin de ana sorunlarndan biri olmufltur. Fakat bu
nitede, her iki kavram da, sz edilen dier boyutlarndan ok siyaset felsefesi
asndan incelenecek, yani zgrlk bireyin toplum iindeki zgrl ve snrlar asndan, eflitlik ise toplumsal yaflam ierisinde haklardan yararlanma lt ekseninde bireyler arasndaki eflitlik ya da eflitsizlik olarak ele alnacaktr.
zgrlk ve eflitliin felsefi bir tartflmann konusu klnmalarnn daha ok modern felsefe, hatta zel olarak Aydnlanma felsefesi ile bafllad ne srlebilir. flte biz nitemizde bu varsaym izleyerek zgrlk ve eflitlik kavramlarn, 17. yzyldan bafllayp gnmze dek uzanan Avrupa kltr ve felsefesi erevesinde
ele alacaz. Buna bal olarak da ncelikle Aydnlanma dflncesinin temel niteliklerini hatrlatarak tarihsel arka plan tantmaya alflacaz. Fakat nce bu iki
kavramdan genel olarak ne anlafllabileceine bir gz atalm.
zgrlkten, genel olarak, bir bireyin toplum iinde herhangi bir snrlamaya, engellemeye maruz kalmadan, dorudan kendi istenciyle (istemesiyle) eylemde bulunmas ve eylemlerinin sonularndan da ncelikle kendisinin sorumlu tutulmas durumu anlafllmaktadr. Baflka bir deyiflle, insan istencinin seeneklerle
karfl karflya kaldnda flu ya da bu biimde eyleme konusunda snrlandrlmamas, kstlanmamasdr anlafllan. Toplumsal iliflkiler bakmndan bireyin yapp etmelerinde, esasen de temel haklar kullanmasnda, iinde bulunduu toplum ve siyasal birlik (devlet) tarafndan engellenmemesidir toplumsal zgrlk. Eflitlik ise
toplumu oluflturan bireylerin ekonomik, toplumsal ve siyasal olarak birbiriyle ayn haklar ve zgrlklerle donatlmas durumuna verilen addr, fakat bu daha
ok talep dzeyinde kalr ve toplumsal yaflamda karfllafllan olgu, bunun tam tersi yani eflitsizliktir. Eflitlikten ya da eflitsizlikten sz edebilmemiz iin hak ve zgrlklerinin snrlar bakmndan karfllafltrabileceimiz en az iki bireye gereksinim
duyarz; bu da eflitliin bir ide ve bir talep olarak ancak toplumsal yaflam ierisin-
zgrlk ok istenen bir fley

olmasna karfln toplumsal
yaflamda nemli bir sorun
haline gelebilmektedir;
nk diledii fleyi diledii
zaman yapma konusunda
herkese ayn lde zgrlk
tanndnda bu toplumsal
yaflam neredeyse olanaksz
klacak bir karmaflaya
(kaosa) yol aabilmektedir.
Eflitlik, toplumsal yaflam

dflnda bir fley ifade etmez;
nk hak ve zgrlklerin
tannmas ve
snrlandrlmas
bakmndan, birden fazla
bireyin varln gerektirir.
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
Siyaset Felsefesi-I
DKKAT
80
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
K T A P
TELEVZYON
Tarihsel bir olgu olarak

N T E R N E Teflitliin
bakldnda
siyasal bir ilke olarak
anayasalarda yer almasnn
18. ve 19. yzyllarda
gereklefltii, uluslaflma
sreciyle i ie gereklefltii
grlr. Fakat eflitlik
taleplerinin tarihsel gemifli
bu kadar yeni deildir.
Felsefecilerin doa
bilimcileri gibi deney
laboratuarlar, insan ve
toplum bilimcileri gibi
anket, istatistik benzeri
lm ara ve teknikleri
bulunmaz. Bunun yerine,
felsefeciler, olmayan bir fleyi
varsayarak ya da olan bir
fleyi yoksayarak bu
varsaymlarnn olas
sonularn sorgularlar ve
ou kez bu tarz
sorgulamalar araclyla
belirli bir sav
temellendirmeye alflrlar.
flte bu tip sorgulama ve
varsaymlarn btnne
dflnce deneyi denir.
Hobbes, Locke ve
Rousseauya gre, doa
durumu, hibir devlet
rgtlenmesinin, siyasi
rgtlenmenin ve ynetimin
olmad zamanki durumu,
yani insann tamamen doal
bir hlde bulunduu durumu
ifade eden bir tasarmdr.
Toplum szleflmesi ve doa
durumu tasarmlar, insann
toplum hlinde yaflama
gemesi iin gereksinim
duyulan bir arac, devleti
temellendirmek zere
baflvurulmufl tasarmlardr.
SIRA SZDE
de anlam kazandna iflaret eder. Zaten eflitliin gnmzde zenginlikten, toplumsal-snfsal gce, cinsiyete, yafla, hatta etnik kimlie dek uzanan pek ok boyutu vardr. AMALARIMIZ
Ayrca eflitlik, felsefi bir sorun olarak, adalet ve hakkaniyet sorunlar ile
de yakndan iliflkilidir.
John Rawls,KSiyasal
T A PLiberalizm adl kitabnda hem siyaset ve hukuk felsefesi alanlarnda
klasik olmufl A Theory of Justice (1971) adl eserindeki grfllerini hem de siyasal liberalizmi yeniden gzden geirerek genifl apl bir deerlendirme yapmfltr (eviri: Mehmet
Fevzi Bilgin,
T E stanbul:
L E V Z Y O Nstanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2007).
zgrln ve eflitliin daha ok toplumsal yaflamda anlaml olduunu ve bu
iki kavram daha ok modern felsefe erevesinde ele alacamz sylemifltik. yNTERNET
leyse toplumun nasl ortaya kt konusunda modern felsefede ortaya atlmfl dflnceleri ksaca tekrar hatrlayalm: 17. yzylda Thomas Hobbes (1588-1679) ve
John Locke (1632-1704), 18. yzylda, yani Aydnlanma anda Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) tarafndan ortaya konulmufl dflncelerde olduu gibi, doa
durumu (state of nature) tm insanlar iin tam bir zgrlk ve eflitlik durumunu
ifade eder. Fakat bu mutlak zgrlk ve istenilene eriflmedeki eflitlik, her zaman
bir atflma potansiyelini kendinde taflr; herkes eflit olduundan birinin doa -aklyasasnn dflna karak dierlerinin zgrlne, canna malna el uzatmas bir
atflmaya yol aar. Bu da insanlar birbirine dflrr ve hakszlklarn, huzursuzluklarn ve atflmalarn ortaya kmasna neden olur. nsann insann kurdu (homo
hominis lupus) olduu bu durumdan da yalnzca bir toplum szleflmesi ile klabilir. Toplum szleflmesi, bireylerin dzenli ve adil bir toplum oluflturmak zere
kendi aralarnda yaptklar ve egemenlik hakkn kendileri dflnda bir gce devrettikleri, aslnda yazl olmayan bir szleflmedir. Baflka bir ifadeyle, toplum szleflmesi de ayn doa durumu gibi bir tasarmdr. Ernst Cassirerin nsanlk tarihinde
devletin ilk kez ortaya kt belli bir an saptayamayacamz apaktr (Cassirer
1984, s. 174) sznde dile getirdii gibi, sz geen nitelikte bir toplum szleflmesinin de ortaya kt ve yazl olarak kayda dkld bir an belirlemek olanakszdr. flte ancak toplum szleflmesiyle ortaya kan toplum dzenini temel alarak
zgrlkten ve eflitlikten sz edebiliriz. Aydnlanmann ideallefltirdii toplum dzeninin temelinde de zgrlk, eflitlik ve kardefllik kavramlar yer almfltr. yleyse zgrlk ve eflitliin hem birbiriyle iliflkili olduunu hem de bu iki kavramn
toplum dzeniyle ve toplumsal yaflayflla karfllkl bir ierme iliflkisinde olduklarn syleyebiliriz. fiimdi Aydnlanma dflncesini ve bu dflncenin ana karakteristiklerini hatrlayalm.
Aydnlanmann aslnda 18. yzyldaki felsefenin ald bir ad olarak karflmza
ktna yukarda iflaret etmifltik. Macit Gkberk (1908-1993) bu adlandrmayla aydnlanmas beklenenin insan, aydnlatlmas gerekenin de insan yaflamndaki anlam ve dzen olduunu ileri srmfltr (Gkberk 2005, s. 289). Yine Gkberke
gre Aydnlanma, doa karflsnda baflar kazanan insan aklnn kltr dnyasna
bir uygulamas olmas, matematik doa bilimine paralel kltr bilimlerinin de kurulmasnn amalanmfl olmas ve kltr dnyasna da akl araclyla egemen olmann amalanmas bakmlarndan, 17. yzylda evrensel bilim grnmne brnmfl olan felsefeden farkl olarak bir kltr felsefesidir (a.y., s. 291). Aydnlanmann yaygnlafltrmaya alflt kltrel deerler ierisinde, insann doufltan iyi
olduu, hukuk nnde ve toplumsal yaflamda herkesin zgr ve eflit bireyler olduu, her yerde ortak ve aklsal dayanaklar olan evrensel deerlerin bize rehber-
81
5. nite - zgrlk ve Eflitlik
lik ettii gibi dflnceler birer nkabul olarak yer almfllardr. Ortaada insanlara
teki dnya, lm sonras yaflam, Tanr krall gibi soyut fleyler uruna feda
edilmesi tlenen dnyevi mutluluk da yine Aydnlanmann ne kard bir deer olmufltur; eflitlik, zgrlk, kardefllik gibi idealler de bu mutluluk iin gerekli
koflullar olarak n plana kmfllardr (fienol 2010, s. 319). Fakat tm bu idealler,
az nce de dile getirdiimiz gibi, akl kavramndan ve bu kavramn iermelerinden
soyut olarak dflnlemez. nsan, akl sayesinde geleneklerin boyunduruundan
kendini kurtaracak, kaderini kendisi biimlendirecek, bylelikle zgrln ve
mutluluunu gitgide arttracaktr (a.y.). nsanln akl sayesinde arttraca sylenen dnyevi mutluluk, yine Aydnlanma dflncesi erevesinde, devletin vatandafllarna karfl bir ykmll olarak alglanmfltr. Byle bir ykmllk de, en
ak biimde, vatandafllarn tmnn hak ve zgrlk snrlarnn olabildiince geniflletilmesiyle gerekleflebilir. Liberalizm diye bilinen ve gnmzde de genifl bir
savunucu kitlesine sahip bu dflnce silsilesinin felsefi temelleri, yukarda da ad
geen Aydnlanma dflnr John Lockea (1632-1704) dayandrlr. Lockea gre
devletin birincil grevi, vatandafllarnn bu dnyadaki mutluluunu salamaktr.
Devleti ynetenlerin bu eree aykr her tutumu ve bu tutumu yanstan her trl
yasal dzenlemeleri, devletin temellerini zayflatacak ve iten bir ykmla sonulanacaktr (Locke 1992a, s. 806-807). Yine Lockea gre eflitlik, devlet tarafndan salanr. Lockeun kendi ifadesiyle, Devlette egemen olan herhangi bir bireyin ya da
snfn istenci deil, yalnzca yasa olmaldr (a.y.). Burada yasayla her vatandafla
eflit mesafede duran devletin de grev ve yetki snrlarn izen bir gce iflaret edilmifltir. Fakat Lockeun dflncesini liberal klan asl unsur, mlkiyet hakkna yapt vurguda aranmaldr. Locke, insann dflnce zgrl kadar, genifl anlamda
kulland mlkiyet hakkn da savunmufltur: Ona gre emek verilen fleyler zerinSIRA SZDE
deki mlkiyet hakk, doal bir haktr ve kimsenin elinden zorla alnamaz (Locke
SIRA SZDE
1995, s. 27).
Oysa Jean-Jacques Rousseau, zellikle nsanlar ArasndakiDEflitsizliin
fi N E L M Kayna adl yaptnda, mlkiyet konusunda Locketan farkl dflnmfl ve mlkiyeti, ayD fi N E L M
rca Avrupa kltrnn byle bir temele dayanmasn hem insanlar arasndaki eflitS O R U
sizliin kayna hem de insan doasna aykr ve mutluluu bozucu olarak grmfl
O R eflitlie
U
ve sert biimde elefltirmifltir. Bylelikle, Rousseau, zgrlkten Sok
vurgu
D
K
K
A
T
yapan bir Aydnlanma dflnr profili izmifltir.
Gerekten de Aydnlanma dflncesi, her ne kadar evrenselDkabul
K K A T edilen akl,
zgrlk, eflitlik gibi deerleri ne karmfl olsa da her ulusal
kltr
SIRA SZDE ierisinde,
farkl kayglar n plana kmfltr ve bu kayglar, iinde gelifltii ulusal kltrn AySIRA SZDE
dnlanmaya yaklaflmn ve katksn belirlemifltir. rnein, Aydnlanma dflnceAMALARIMIZ
leri, ngilterede deneyci ve liberal bir eksende ortaya karken
Fransada kendisini usuluk (rationalism) ve eflitlikilik, Almanyada ise kimi AMALARIMIZ
zaman mistik yanlar
da olan usuluk biiminde kendini gstermifltir (Gkberk 2005, s. 293).
K T A P
Aydnlanma dflncesinin n
plana kard belki de en
nemli deer akl, akl
kullanma ya da elefltiridir.
Hatta Aydnlanma da,
Immanuel Kant (1724-1804)
tarafndan, nsann kendi
akln kendisinin kullanma
cesareti gstermesi
biiminde tanmlanmfltr.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
Aydnlanma dflncesinin
D fi N E L M
siyasal idealleri, evrensel
R U
nitelik taflsalar Sda,Ofarkl
ulusal kltrler iinde farkl
S O R U
llerde vurgulanmfltr.
Sz gelimi ngilterede
DKKAT
zgrlk ve buna bal
olarak liberalizm,D Fransada
KKAT
ise eflitlik ve toplumculuk
SIRA
dflnceleri n plana SZDE
kmfltr.
N N
N N
Uluda niversitesi Felsefe Blm tarafndan dzenlenen zgrlk,K Eflitlik

T A Pve Kardefllik
temal Uluslararas Felsefe Sempozyumunda sunulan bildiri kitabnda zgrlk, eflitlik ve
LEVZYON
kardefllik idelerine iliflkin eflitli dflncelerin serimlendii yazlarT Ebulacaksnz
(Derleyen: smail Serin, Bursa: Asa Kitabevi Yaynlar, 2010).
TELEVZYON
Yukarda bilgileri verilen kitaba http://philosophy.uludag.edu.tr/ufk/sites/
N T E R N E T default/files/978-975-8149-42-1.pdf adresinden de ulafllabilir.
NTERNET
Aydnlanma dflncesinin
siyasal ideallerini en iyi
yanstan l zgrlk,
eflitlik ve kardeflliktir.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
82
Siyaset Felsefesi-I
zgrlk ve eflitliin modern dflncede ve daha ok da Aydnlanmada izlerini srdkten sonra, flimdi de zgrlk ve eflitlik ile ilgili ne srlmfl bafllca dflnceleri yakndan tanyalm. Bu dflnceleri, zgrlkle ilgili olanlar ve eflitlikle
ilgili olanlar ayr ayr kapsayacak biimde, iki bafllk altnda tanmaya alflacaz.
SIRA SZDE
zgrlk veSIRA
eflitlik
sizce neyi ifade etmektedir? Siz zgr ve eflit bir toplumu nasl tanmSZDE
larsnz ya da hangi topluma zgr ve eflit dersiniz? Aranzda gruplar oluflturarak tartflnz.
D fi N E L M LGL BAfiLICA DfiNCELER
ZGRLKLE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
zgrlklk, bir yandan
insan zerindeki her trl
snrlaycla karfl karken,
SIRA yaflamnda
SZDE devletin
toplum
bireye mdahalelerinin de
meflru olmayacan
savunur. 20. yzylda
AMALARIMIZ
zgrlkln en bilinen
savunucular Nozick ve
Hayektir.
zgrln, temelde zgr isten ve belirlenimcilik tartflmas ekseninde, bireylerin eylemlerinde

olmasn -engellenmemesini- ve eylemlerinin sorumluluuS O R zgr
U
nu taflmas anlamnda etik bir kavram olduuna, bu nedenle de temelde bir etik
sorunu olduuna yukarda deinmifltik. nitemizin bu ksmnda, baflta belirlediiDKKAT
miz snrlamann
izinden giderek, insann toplumsal yaflamdaki zgrlkle - toplumsal zgrlkle- ilgili bafllca grflleri tanmaya alflacaz. Bu grfllerin bafllSIRA SZDE (libertarianism), bireycilik (individualism), toplulukuluk ya
calar, zgrlklk
da cemaatilik (communitarianism) ve liberalizm olarak sralanabilir.
zgrlklk, insann zgrleflmesine engel olan her trl belirlenimcilie
AMALARIMIZ
karfl kan, insann zgrce eylemesine snr koyan her trl kural ve dzenee
itiraz eden ve bilinli insan eylemlerinin sonularn nedensel aklamalara indirgenemeyeceini savunan reti veya klasik liberalizmin ilkelerini benimseyerek
K T A P
devlet denetimlerine karfl kan ideolojik bakfl asdr denebilir (Gl vd. 2008,
s. 1110). zgrlkl savunanlar, kapitalizmin de yaygnlafltrmaya alflt
serbest piyasa ekonomisi, dolaflmda serbestlik gibi unsurlar toplum yaflam iin
TELEVZYON
vazgeilmez olarak yorumlarken, ahlk-tutucu snrlamalara da fliddetle karfl karlar (a.y.). zgrlkln 20. yzyldaki en bilinen temsilcileri olarak Robert
Nozicki (1938-2002) ve Friedrich August von Hayeki (1899-1992) sayabiliriz. Her
iki dflnrn
zgrlkle ilgili zerinde uzlafltklar bafllca grfller
N T E de
R N Etoplumsal
T
flyle sralanabilir: 1. zgrlk, devlet ya da kifli denetiminin yokluu demektir. 2.
Devletin temel grevi, toplum refahn ve mlkiyet ya da sermaye dalmn dzenlemek deil, yalnzca toplum dzenini korumak ve kendiliinden oluflmayan
kamu hizmetlerini salamaktr. Devlet bu snrn tesine getiinde kanlmaz olarak totaliterleflecek ve bireysel zgrlkler kstlanacaktr, bu da kanlmas gereken bir durumdur.
Bireycilik de, zgrlklkle benzer biimde, bireyi tm toplumsal yaflamn
temeline koyan, dahas, bireyi kendinde varlk, kendi baflna ama, en yksek
deer gibi nitelemeler erevesinde tanmlayan ve yorumlayan bir retidir (a.y.,
s. 243). Bireyciliin en bilinen biimlerinden birini, yani yntembilgisel yahut aklayc bireycilii, Karl Popper, John Stuart Mill, Max Weber, F. A. von Hayek gibi
dflnrlerde grebiliriz. Bu anlayfla gre, yalnzca bireyin gereklii szkonusudur ve bireyin iinde yer ald ne srlen toplumsal gereklik, btnlk, toplumsal yap gibi varlk alanlar, yalnzca anln (zihnin) bir inflasdr. Baflka bir deyiflle, birey dflnda bir toplumsal gereklikten sz etmek anlamszdr. Bunun tam
karflt olan btnclk (holism) ise btnn paralarndan daha fazlas olduu
ontolojik varsaymndan yola kan ve toplumsal yap ya da btnn bireyden daha fazla belirleyici olduunu savunan, Karl Marx, August Comte, Emile Durkheim
gibi dflnrler tarafndan temellendirilmeye alfllan retidir (a.y., s. 270).
Bireycilik ve zgrlkln birbirine benzeyen yanlar olduu gibi, bireycilie karfl kan btnclk ile liberalizme karfl sert elefltiriler getirmifl olan toplu-
N N
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Bireycilik, bireyi asl gerek

varlk olarak gren ve
toplumsal gereklik,
btnlk gibi kavramlarn
birey olmadka hibir
anlam ifade etmeyeceini
savunan bir retidir. Oysa
btnclk, btn
paralardan daha fazlas
olarak, baflka bir deyiflle,
toplumu bireyden daha
fazlasn ifade eden ve
belirleyicilii daha fazla
olan bir btn olarak
yorumlar.
lukuluk ya da cemaatilik arasnda da benzerlikler bulunur. Toplulukuluk, bireysel zgrlkler uruna, toplumsal btnln, toplumu toplum yapan deer
dizilerinin yok saylamayacan, hatta aksine toplumsal zelliklerimizin bireysel
tercihlerimizi belirlediini, ksacas bireyin toplumsal bakmdan bir belirlenimcilie bal olduunu savunan bir retidir. Bu retiye gre, sz gelimi, evrensel ilkeler olarak grlen zgrlk ve eflitlie bile, toplumsal zelliklerimizden, eilimlerimizden, ksacas kim olduumuzdan bamsz olarak aklama getiremeyiz;
nk toplulukuluun nde gelen savunucularndan Alasdair Mac Intyren da
(1929-) belirttii gibi, ...nsan toplumuna bize verili bir veya birka karakterle, yani bize verilen rollerle katlrz...Birinin olu veya kzym, bir baflkasnn yeeni
veya amcas; bu veya flu kentin yurttaflym,.... Buna gre benim iin iyi olan, bu
rolleri taflyan iin de iyi olmak zorundadr. Byle biri olarak, ailemin, kentimin,
kabilemin veya ulusumun gemiflinden eflitli borluluklar, meflru beklentiler ve
ykmllkler devralrm (Mac Intyre 1984, s. 216 vd.dan evirerek aktaran: Yazc 2008, s. 176).
Son olarak, liberalizmi, zgrl ve yasalar nnde eflitlii bir arada, siyasal
bir toplumun olmazsa olmaz olarak savunan, temelde ekonomik ve siyasi bir reti olarak betimleyebiliriz. Liberalizmin ne kard bafllca deerler, hoflgr,
din ve vicdan zgrl, yanszlk, zel alana sayg ve devletin snrlldr. Bu reti, bireyi tm toplumsal yaflamn ve siyasi zmlemenin nihai amac olarak grmesi bakmndan bireycilikle uzlaflsa da toplumun btnne yaygn bir zgrlk
anlayfln savunan liberaller de vardr. Liberalizme gre, devlet birey iin vardr ve
zaten insan tarafndan kurulmufl bir varlktr (Yazc 2008, s. 174-175). Aydnlanma
ve Endstri devriminden bu yana savunulan ekonomik liberalizm, devletin ekonomiye mdahalesinin en alt snra ekilmesini savunur ve devletin hi mdahalesinin olmamasn ideal bir durum olarak grr (Gl vd. 2008, s. 891). Siyasal liberalizme greyse devlet toplumsal ve kltrel yaflam dzenlemede hibir belirleyici rol stlenmemelidir, hatta siyasal kurulufllarn meflruluu, siyasal ve toplumsal karlardan bamsz olarak kiflisel karlarn salanmasna ve korunmasna katk lt zerinden deerlendirilir (a.y.).
Ne var ki liberalizme baz elefltiriler de yneltilmifltir. Bu elefltirileri flyle sralayabiliriz: 1. Liberalizm, bireycilii n plana karrken toplumsal etkeni arka plana iterek sanki toplumdan ayr birey ya da toplum deerlerinden ayr soyut kurallar varmfl gibi bir tutum taknmfltr. Bu tutum da gerekle badaflmaz (a.y., s.
892). Bu elefltiriler, felsefece elefltirilerdir. 2. Liberalizm, refahn ve iktidarn yalnzca birka kiflinin elinde toplanmas elefltirisine karfl savunusu olmayan, insann siyasal ve toplumsal doasna iliflkin zmlemelere yer vermeyen bir tr zgr pazar ideolojisinden baflka bir fley deildir (a.y., s. 891-892). Bu elefltiriler, sol ideolojik tabandan gelmifltir. 3. Liberalizm, yerleflik kurum ve geleneklere karfl duyarsz kalmfl ve bireysel zgrln arttrlmas iin toplumsal yapya ve snrlandrmalara duyulan gereksinimi gz ard etmifltir (a.y., s. 892). Bu elefltiriler de sa ideolojik tabandan gelmifltir.
Grld gibi, liberalizm, bireye tannan zgrlk alannn geniflletilmesi dflncesini n plana karrken toplumsal gereklii ve zgrlkteki snrllklar gz
ard etmifl, refahn ve toplumsal, siyasal haklarn eflit dalmn gzetmekle ilgilenmemifltir. Oysa eflitlik de demokratik bir toplum dzeninin srdrlebilirlii iin
zgrlk kadar gzetilmesi gereken bir ilkedir. fiimdi de eflitlikle ilgili ne srlmfl bafllca dflnceleri tanmaya alflalm.
83
zgrlklk ve bireycilik,
bireyin esas olduunu ileri
srerken, btnclk ve
toplulukuluk, bireyin ancak
kendisini oluflturan toplum
btn iinde anlam
kazanacan, dolaysyla da
bireyi temel ve tek gerek
varlk olarak grmenin
hatal olacan
savunmufllardr.
Bireycilii savunan bafllca

dflnrler Mill, Popper,
Weber ve Hayek;
btncl savunan
bafllca dflnrler Marx,
Comte, Durkheim;
toplulukuluun bafllca
savunucular ise Alasdair
MacIntyre ve Michael Sandel
gibi dflnrlerdir.
Ekonomik liberalizmin temel

slogan Braknz yapsnlar,
braknz gesinler, siyasal
liberalizmin temel slogan
da En iyi hkmet, en az
hkmet edendir olarak
bilinir.
Liberalizm, hoflgr, din ve
vicdan zgrl, zel alana
sayg ve devletin snrll
gibi deerleri n plana
karmfltr. Liberallere gre,
devlet birey iin vardr, birey
devlet iin deil.
Liberalizm de dier pek ok

dflnce ve reti gibi
elefltirilmifltir. Bu elefltiriler
ideolojik temelli olduu gibi,
felsefi temelli de olmufltur.
84
Siyaset Felsefesi-I
SIRA SZDE
EfiTLKLE
LGL BAfiLICA DfiNCELER
SIRA SZDE
Din ve ahlak geleneklerinde

karflmza kan
D fi N E L Meflitlik,
varlksal/zsel
Marxist insan felsefesinde,
insanlarn doa karflsndaki
S O R U giderek
egemenliini
arttran, daha genel bir
etkileflime, zerklie, bilince
ulaflmaya ynelen ve bu
DKKAT
dorultuda kendi yapp
etmeleriyle kendini
biimlendiren evrensel
SIRA SZDE
lekte
zgr varlklar olmak
bakmndan eflit olduklar
dflncesine dayanarak
temellendirilmeye
AMALARIMIZ
alfllmfltr.
Eflitlikle ilgili bafllca dflnceleri, eflitlik tiplerini ortaya koyan dflnceler ile eflitlie karfl, yani eflitliin gnmz siyasal ve toplumsal koflullarnda gereklefltirileD fi N E L M
bilir bir ideal
olmadn savunan dflnceler olmak zere ikiye ayrmak olanakldr. Eflitliin, varlksal/zsel eflitlik, frsatta eflitlik, flartlarda eflitlik ve sonularda
R U drt temel tipte grldn savunan Bryan Turnera (1945-)
eflitlik olmakS Ozere
gre, varlksal/zsel eflitlik, en ok dinlerde ve ahlak geleneklerinde rastlanan bir
eflitlik tipidirD (Turner
2007, s. 36). Her ne kadar modern dnyada seklerleflme (laKKAT
ikleflme) ve doal hukukun insan doasyla ilgili tartflmann ahlk erevesini izme zelliini yitirmesinin sonucu olarak nemini yitirmifl grnse de, Marxist felSIRA SZDE
sef antropolojide
de bu kabul temellendirilmeye alfllmfltr. Bu temellendirmeye
gre, insan z gerei, doa karflsndaki egemenliini giderek arttran, daha genel bir etkileflime,
zerklie, bilince ulaflmaya ynelen ve bu dorultuda kendi yaAMALARIMIZ
pp etmeleriyle kendini biimlendiren evrensel lekte zgr bir varlktr (a.y.).
N N
K T A P
Bryan Turnern
K TEflitlik
A P adl yapt, eflitliin felsefi ve sosyolojik temellerinin baflaryla zmlendii bir kitaptr (eviri: Bahadr Sn fiener, Ankara: Dost Yaynlar, 2007).
TELEVZYON
Ne varTki
varlksal/zsel eflitlii savunanlara pek rastlamyoruz. DiE L gnmzde
EVZYON
er yandan, modern dflncede eflitlik, karflmza daha ok frsatta eflitlik ve flartlarda eflitlik biiminde kmaktadr (a.y.). Frsatta eflitlikle iflaret edilen, nemli toplumsal kurumlara girme hakk, kaliteli eitimden yararlanma hakk gibi haklarn
N T E R N E Tve alflkanlk, baflar, yetenek gibi genel-geer ltlere bal
herkese tannmas
olmas gerekliliidir. fiartlarda eflitlik de bu bakmdan, frsatta eflitlikten ayr tutulamaz; fakat flartlarda eflitlik, frsatta eflitlie ek olarak yarfla katlanlarn yarfla ayn
noktadan, yani ekonomik ve toplumsal flartlar eflitlenmifl olarak ve abartsz engellerle bafllamasnn salanmas gerektiine de iflaret eder: Hatta flartlarda eflitlik salanmadan, frsatta eflitliin de salanmfl olamayaca ne srlr (a.y., s. 37).
Sonularda eflitlik ise bafllama noktas ve koflullar, doal yetenek gibi unsurlar
gzetilmeksizin, yasama veya dier siyasal aralarn kullanlarak sonularda eflitliin salanmasn esas alr (a.y.). Kadnlar, ocuklar, etnik aznlklar gibi ayrcalksz ya da avantajsz gruplar iin olumlu ayrcalk (pozitif ayrmclk) gden toplumsal programlar, Turnera gre, flartlarda eflitsizlii toplumsal eflitlie dnfltrmeyi
amalar (a.y.). Sonularda eflitlik dflncesi, dile getirilen bu zellikleri, fakat bundan da ok rekabete ve piyasaya zg eflitsizlikleri gidermeyi amalamas bakmndan sosyalist politika programlarna ilham kayna olmufltur (a.y., s. 38).
Ne var ki eflitlii savunulabilir bulmayan, byle bir idealin gereklefltirilmesinin
gnmz koflullarnda neredeyse olanaksz olduunu, eflitliin salanmasnn bedelinin bireysel zgrlklerin snrlandrlmas olacan ileri srenler de bulunmaktadr. Eflitlie karfl ileri srlen savlar flyle zetleyebiliriz: 1. Farkl eflitlik tipleri ou kez badaflmaz. Sz gelimi frsatta ve flartlarda eflitlik, sonularda eflitsizlik dourabilir (a.y.). 2. Toplumsal eflitlii salamaya ynelik bir program uygulanabilir olmaktan uzaktr, nk flartlarda ve sonularda kkl bir eflitlik meydana
getirmek, devletin toplumu totaliter bir yapya dnmeye zorlayc aralar kullanacak siyasi bir tutuma girmesine yol aabilir. Bylelikle yetenei, baflary ve bireyden kaynaklanan dier zellikleri ikincil klacak bir tr siyasal despotluk tehlikesi
bulunmaktadr (a.y.). 3. Baz kktenci eflitlik biimleri istenebilir deildir, nk
eflitlii salamak baflka istenen deerlerle badaflmayabilir. Hatta eflitlik, kiflisel z-
N T E R Neflitlik
E T ve frsatta
fiartlarda
eflitlik birbirine sk skya
baldr; ilki salanmadan
ikincisi salanmfl olmaz.
Her iki eflitlik anlayflna
gre de, toplumda sunulan
belirli olanaklara eriflim, bir
yarfl/rekabeti
gerektirmektedir. Dolaysyla
modern dflncenin rn
olan bu eflitlik anlayfllarnn
temelinde liberal-kapitalist
bir zihniyet vardr.
Sonularda eflitlik, yasama,

pozitif ayrmclk gden
toplumsal programlar gibi
aralardan yararlanlarak
eflitsizliin giderilmesini
amalar ve byle bir ama
koymas bakmndan,
sosyalist siyasetiler iin bir
ilham kaynadr.
grlk idealiyle badaflmaz, yani eflitlik idealiyle kiflisel zgrlk ideali birbirini
dfllar (a.y., s. 39).
Eflitlie karfl ileri srlen grfllerden bazlar da ideolojik bir yne sahiptir.
Turner bunlar eflitsizlik ideolojileri olarak adlandrmfl ve dinsel, doal ve ekonomik eflitsizlik olarak ana bafllk altnda incelemifltir (a.y., s. 79-101). Dinsel
eflitsizlik, geleneksel biimde kifliler aras eflitsizlii meflrulafltran ideolojilere kaynaklk eder, fakat her din gelenei, byle bir meflrulafltrmaya ayn lde yatkn
deildir (a.y., s. 80). Sz gelimi, Max Webere gre modernizmi kolaylafltran Kalvinci Protestanlk ile modernizme karfl olarak konumlanabilecek Hinduizm, Konfyslk, Budaclk gibi Asya tipi dinler eflitsizlii temellendirme bakmndan
efldeer tutulamaz (a.y.). zellikle dinin z itibar ile sorgulanamadan inanlan
dogmalarla rl olmas, insanlar arasndaki eflitsizliin Tanrnn bir buyruu olduu yorumunu yapanlarn iflini kolaylafltrmaktadr. Oysa eflitlikle ilgili dflnceleri tartflmaya atmz bu baflln ilk cmlelerinde ifade ettiimiz gibi, modern
dflnceden ok nce, tek tanrl dinlerde eflitlii temellendirici unsurlar bulmak
da olanakldr. rnein Hristiyanla gre, tm insanlar, Tanrnn ocuklar olmak
bakmndan eflittir.
Doal eflitsizlik, Endstri devrimi sonrasnda Darwinin gelifltirdii Evrim kuramn temel alr. Yalnzca ekonomik deil, rksal eflitsizliin de doal temelleri
(doal seilim/ayklama sreci) olduunu ne srmfl olan doal eflitsizlik/Sosyal
Darwincilik, 19. yzyl sonlarnda zellikle Amerika Birleflik Devletlerinde popler hle gelmifl, emperyalizmin ve rkln temellendirilmesinde sklkla baflvurulmufl bir grfl olarak dflnce tarihindeki yerini almfltr (a.y., s. 86).
Ekonomik eflitsizlik ise faydacl, seklerlii, modern kapitalizmin klasik ekonomi anlayfln temel alr ve mlkiyeti, mlk zerindeki eflitsiz dalan haklarn
doal olduunu savunur. Liberal dflncenin nclerinden Lockea gre insann
emek verdii fleyler zerindeki mlkiyet hakk, doal bir haktr ve kimsenin elinden zorla alnamaz. Sivil karlar Hayat, zgrlk, salk ve bedenin dinlenmesi;
para, arazi, ev, eflya ve benzeri dflsal fleylerin mlkiyetidir (Locke 1995, s. 27). Bu
anlayfla gre, sahip olunan mlkiyetin miktarna ve deerine bal olarak ekonomik-toplumsal snf ayrmlarnn olmas, toplumun doal dzeninin bir parasdr.
Modern kapitalizmin klasik ekonomi anlayfl ise en yetkin ifadesini Adam Smithin
(1723-1790) Uluslarn Zenginlii (The Wealth Of Nations) adl yaptnda bulur.
Tm bu elefltirilere ve ideolojik temellendirme alflmalarna karfln, toplumsal
ve ekonomik eflitliin siyasal eflitlikten daha nemli olduu dflncesi, genel kabul grmektedir; nk toplumda eflitsizliin azaltlmas ynndeki abalarn artmas hem atflma ve gerilim ortamnn azalmasna hem toplumu oluflturan gruplar
arasnda iflbirliine hem de ynetime iliflkin meflruiyet duygusunun artmasna yol
aar (a.y., s. 46). Baflka bir syleyiflle, insanlara yalnzca yasalarla ve ilkece tannmfl eflit haklar, toplumsal yaflamda karflln bulmadka yani hayata gemedike
bir anlam ifade etmez ve byle bir ortamda zgrlk de ii boflaltlmfl bir ideal durumuna dflebilir.
fiimdiye dek sylenenlerden, zgrlk ve eflitliin toplumsal dzen ierisinde
ayrlmaz bir btn oluflturduunu-en azndan oluflturmas gerektiini-, daha da
nemlisi bu iki olgunun birbiriyle sk bir iliflki iinde olduklarn karmak mmkndr. yleyse zgrlk ve eflitlik arasnda nasl bir iliflki vardr? sorusunu sormak kanlmazdr. Bu soruya siyaset felsefesi ekseninde verilebilecek yantlar
nitemizin son bafll altnda ele alacaz.
85
Eflitlie karfl savlarn
eksenini liberal dflnce
oluflturmaktadr. Liberaller
bir yandan eflitliin
gerekleflmesi iin devletin
devreye girmesi durumunda
ortaya siyasal despotluun
kacan, dier yandan
eflitliin gerekleflmesinin
bireysel zgrlkleri ikinci
plana atarak
deersizlefltireceini
savunarak, eflitliin
gereklefltirilebilir bir ideal
olmadn temellendirmeye
alflrlar.
Eflitsizlii dinsel, doal ve

ekonomik alardan
temellendirmeye alflan ve
bu temellendirmelerle
eflitsizlik ideolojilerine yol
aan dflnme biimleri de
vardr.
Doal eflitsizlik, insanlarn

ekonomik ve rksal adan
eflit olamayacaklarn,
bunun da temelinde doal
seilim/ayklama srecinin
bulunduunu savunan bir
grfltr. Darwinin
gelifltirdii evrim kuramn
temel aldndan, toplumsal
alanda bu grflleri
savunanlara Sosyal
Darwinciler de denir.
Ekonomik eflitliin dayand
dflnsel temeller arasnda
faydaclk, seklerlik (laiklik,
dnyevilik) ve modern
kapitalizmin klasik ekonomi
anlayfl yer alr.
Ekonomik eflitsizlii
temellendiren bafllca liberal
dflnrler olarak Locke ve
Smith saylabilir.
86
Siyaset Felsefesi-I
SIRA SZDE
Sizce eflitliin
nemsenmedii
ve gzetilmedii bir toplum dzeninde, bireyin zgrlkSIRA
SZDE
lerden yararlanma olana var mdr? Eflitlik ve eflitsizlikle ilgili ele alnan grflleri de
gz nne alarak yantnz temellendirmeye alfln.
D fi N E L M
D fi N E L M
ZGRLK-EfiTLK LfiKS
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
zgrlk veS eflitlik

O R U arasndaki iliflkiyi kurmak zere gz nnde bulundurulacak
ilk dflnce, her ikisinin de insann toplumsal yaflamda arzulad ve sahip olmak
iin mcadele ettii idealler, ideler-gereklilik dflnceleri- olduudur. nsann hem
DKKAT
eflit hem zgr olma hem de bir toplum iinde kardefle bir arada yaflama istei,
nl flairimiz Nazm Hikmetin Yaflamak bir aa gibi tek ve hr ve bir orman giSIRA SZDE
bi kardeflesine;
bu hasret bizim dizesinde en yetkin ifadesini bulur. Fakat yukarda da zgrlk ve eflitlik zerine eflitli grflleri incelerken rneklerini grdmz gibi, zgrl ve eflitlii ayn anda ayn lde isteyebilsek bile, ikisine ayAMALARIMIZ
n anda sahip olmak olanaksz gibi grnmektedir. Baflka bir deyiflle, gnmzn
toplumsal ve ekonomik koflullar insan liberalizm ile sosyalizm arasnda adeta tercih yapmaya zorlamaktadr (Tepe 2010, s. 1-2). zgrlk ve eflitlik arasndaki nK T A P
celik-sonralk kavgas sosyalizm-liberalizm kavgas olarak karflmza kmakta, en
azndan sosyalizm-liberalizm ekiflmesinde ana eksenlerden birini bu zgrlkeflitlik karfltl oluflturmaktadr (a.y., s. 2). Fakat zgrlk ve eflitlik arasnda gerTELEVZYON
ekten de seim yapmak bir zorunluluk mudur? Bir toplumda hem zgrlk hem
de eflitlik birlikte varolamaz m? flte biz nitemizin bu son ksmnda zgrlk-eflitlik arasndaki iliflkiyi, tam da bu soru ekseninde ele alacaz.
N T Eyukarda
RNET
Liberal tez
da deindiimiz gibi kiflisel kar ile toplumsal gereklilikler arasnda kanlmaz ve zorunlu bir atflma olduu varsaymna dayanr.
Turnera gre Liberalizm, birey ile toplum arasnda sahte bir ikilik ngrr, fakat
...kiflisel doyuma ulaflmak ancak devlet destekli bir toplumsal evrede olanakl olduundan, byle bir felsefi grfl de toplumbilim asndan tartflmaldr... zbilince, dflnme sahip eitimli birey olmak, esas olarak toplumsal bir sretir (Dolaysyla kifli ile toplum arasndaki liberal karfltlk tartflmaldr). Toplumsal yurttafllk, eflitlik ve bireysel geliflme arasndaki kkl iliflkiyi de bu sayede deerlendirebiliyoruz. Modern toplumlarda bireysel olanaklarn artmas, yurttafllk haklarnn
evrensel dzlemde yaygnlaflmasyla olanakl olmufltur ve bireyin eitimi ilerletme
zgrl, devletin zenginlii genel eitimi olanakl klacak biimde yeniden blfltrmek zere ifle karflmasn gerektirir. Dahrendorfun aka belirttii gibi,
toplumsal farkllaflma hiyerarflisinde daha elveriflsiz konumda bulunanlara zgrlk flansn ancak yurttafllk haklar verdii iin, zgrlk ile eflitlik arasnda kanlmaz bir atflma yoktur (Turner 2007, s. 39-40). Grld gibi, birey zgrlkleri toplumdaki gereksinimlerle, dahas, zgrlk talepleri eflitlik talepleriyle zorunlu bir atflma iliflkisi iinde deildir.
Fakat eflitsizlii ortadan kaldrmaya ynelik herhangi bir giriflim, koflullar eflitleyecek ve var olan ayrcalklar kaldracak belirgin bir devlet mdahalesini ya da toplumsal mdahaleyi gerektirir; ancak byle bir mdahale zgrln bireysel ya da
zel uygulanmlarna karflmak demektir. Ussalc yaklaflm bu eliflkiyi flu varsaymlarla aklar: 1. Hibir birey, eflitliin olmad bir toplumda sahip olduu zenginlik
ve ayrcalklardan isteyerek vazgemeyecektir. Dolaysyla toplumsal eflitlii amalayan programlar, bireyin demokratik haklarna mdahale etmek zorundadr. 2.
Sosyalistler bireycilii tepkisel bir reti olarak kabul ederlerken liberaller bireyin
sosyalizm tarafndan ekip evrilmesini totaliter bir politika biimi olarak grrler.
N N
K T A P
zgrlk-eflitlik arasnda
seim yapmann
kanlmazlna yaplan
Tvurgu,
E L E Vgnmzde
Z Y O N en ok
liberalizm-sosyalizm
karfltl ekseninde ortaya
kmaktadr.
NTERNET
Bryan Turner, kifli ile

toplumu birbirine karflt
olarak koyan liberal grfl
tartflmal bulmakta,
zgrlk ile eflitliin
badaflmaz idealler
olmadklarn ileri
srmektedir.
87
Bu tarz deerlendirmelerin, dolaysyla da zgrlk ve eflitlik arasnda neredeyse geleneksel boyuta varan gnmzdeki karfltln altnda yatan nedenlerden biri, Turnera gre, bireycilik kavramnn ilkellii ve az geliflmiflliidir (a.y., s. 93).
Turnern bireysellik ve bireyleflmeye yaklaflm flyle zetlenebilir: 1. Bireysellik
farklln nemini vurgular; oysa bireyleflme, eflitliin temeli olarak aynlaflmay
hedefleyen idari bir sretir. Brokrasi ve bireyleflme olmasayd flartlarda eflitlii
salamak ya da sonu eflitliini yaratmak olanaksz olurdu. Birey, asgari sosyal yardmlar olmadnda, hastalk ve toplumsal yoksunlua karfl savunmaszdr. Bu anlamda yurttafllk zgrl olanakl klar, rselemez (a.y., s. 96-97). 2. Bireycilik
ile eflitlik arasndaki klasik eliflki, yersiz bir eliflkidir; nk bireysel dzlemde kiflisel geliflimin salanmas, devletin ve toplumun nemli katklarda bulunmasn da
gerektirir (a.y., s. 133).
Turner gibi dflnen bir baflka adafl dflnr de Steven Lukesdur. Lukes, Bireycilik adl yaptnda, zgrlk ve eflitlik iliflkisini bireycilik asndan deerlendirmeye alflmfl ve o da zgrlk ve eflitliin birbirini dfllamak flyle dursun, aksine birbirini ierdiklerini, hatta gerektirdiklerini ileri srmfltr. Lukesa gre eflitlik
insana sayg dflncesi zerine kurulmufltur ve zgrlk de gnmzde kiflisel
zerklik, kamu mdahalesinin olmayfl ve kendini gelifltirme gcnn bir alaflm
olarak grlmelidir (Lukes 1995, s. 131-136). zerklik deneyimi belirli bir zel alan veya baflkalarnca mdahale edilmezlii gerektirir. Yine zerkliin zorunlu bir
biimi de olanaklar gelifltirme zerkliidir. Ayrca kiflisel zgrlkten ve negatif
zgrlkten sz etmek de zorunlu olarak zerklik gerektirir. Son olarak kendini
gelifltirme de ayn biimde hem zerklii hem de belirli bir mdahale edilemez
zel alan varsayar (a.y., s. 140-141).
nitemizde zgrlk ve eflitlikle ilgili yukarda deindiimiz bafllca dflnceleri gz nne alarak bir deerlendirme yaptmzda, zgrlk ve eflitlik arasnda
siyaset felsefesi asndan karfltlk iliflkisi kurulabilecei gibi bir badaflm ya da
birbirini gerektirme iliflkisi kurulabildii, bunun ise zgrlk ve eflitlikten anlafllan fleye gre farkllk gsterdii grlr. Ama zgrlkten istediini yapma ya
da engellenmeme yerine, bir olana, deerlerce belirlenme olanan anlarsak,
bir toplumda temel haklarn korunmasn salayan yasalar ile ilgili kurum ve kurulufllar varsa orada zgrln olduunu syleyebiliriz. Bir lkede bireye sosyal,
ekonomik haklar ve baz siyasal haklar tanyan yasalar, bireylerin hepsinin temel
haklarn koruma olanan salyorsa ... bu tr zgrlkler o lkede vardr. ... Baflka bir deyiflle, yasal olarak tannan hakkn eflitlik ilkesiyle ilgisinde snrlar ve bu
snrlarn genifllii, o lkede o zgrln snrlarn da izer (Kuuradi 2010, s.
34). zgrlk bu biimde anlaflldnda brakn zgrlk ve eflitliin atflmasn,
eflitlik olmadan bir toplumda zgrlk de olamaz, yani zgrlk toplumdaki tm
bireylere eflit biimde salanmamflsa -tm bireylerin temel haklar korunamamflsa- orada zgrln varlndan sz edilemez.
Ussalclara gre eflitsizlii

ortadan kaldrmaya ynelik
her devlet ya da toplum
mdahalesi, doas gerei
antidemokratiktir ve bireyi
devletin kontrolne
brakmak totaliter politikalar
dourur.
zgrlk ve eflitlik arasnda bir seim yapmak gnmzde bir zorunluluk

mudur, neden?
SIRA SZDE
Tartfln.
zgrlk ve eflitlik, birbirini

dfllayan idealler olmad
gibi, birbiriyle yakndan
iliflkilidir: Bireylerin
yurttafllk haklarndan
yararlanma olanaklarnn
artmas ou kez devletin
baz ekonomik ya da siyasi
programlar hayata
geirmesini gerektirir.
Steven Lukes, Bryan Turner

gibi, zgrln ve eflitliin
birbiriyle atflmak zorunda
olmadklarn ileri sren
dflnrlerdendir.
Lukesa gre eflitlik, insana

sayg dflncesi zerine
kurulmufltur. zgrlk ise
gnmzde
kiflisel zerklik,
kamu mdahalesinin
olmayfl ve
kendini gelifltirme
gcnn bir alaflm
olarak grlmelidir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
88
Siyaset Felsefesi-I
zet
N
A M A
zgrlk ve eflitlik kavramlarn ve bu kavramlarn tarihsel arka plann tanmak.

zgrlk ve eflitlik, toplum halinde yaflamn bafllangcndan bu yana insanlar iin bir arayfl olmufltur, hatta insanlarn zgr ve eflit doduu,
tektanrl dinler tarafndan da eflitli biimlerde
dile getirilmifl ve Tanr inanc zerinden temellendirilmifltir. zellikle de zgrlk gerek metafizik alannda gerekse etik alannda ortaya kmfl olan zgr isten-belirlenimcilik tartflmasnn odanda yer alan ve daha ok etiin bir sorunu olarak karflmza kmaktadr. Eflitlik de,
adalet ve hakkaniyet gibi sorunlarla iliflkili ele
alnan bir kavram olmas bakmndan, siyaset felsefesinin olduu kadar etiin ve hukuk felsefesinin de bir sorunudur. Tarihsel bir olgu olarak
bakldnda eflitliin siyasal bir ilke olarak anayasalarda yer almasnn 18. ve 19. yzyllarda,
uluslaflma sreciyle i ie gereklefltii grlr.
Fakat eflitlik taleplerinin tarihsel gemifli bu kadar yeni deildir.
Siyaset felsefesi asndan zgrlkle, bireyin daha ok toplum iindeki eylemlerinde engellenmemesine ve snrlarna vurgu yaplarken, eflitlikle ise toplumsal yaflam ierisinde haklardan
yararlanmada eflit olmaya, ayrmclk yaplmamasna iflaret edilmektedir. zgrlk ve eflitliin felsefi bir tartflmann konusu klnmalarnn daha
ok modern felsefe, hatta zel olarak Aydnlanma felsefesi ile bafllad ne srlebilir. Aydnlanmann ideallefltirdii toplum dzeninin temelinde de zgrlk, eflitlik ve kardefllik kavramlar yer almfltr. Aydnlanmann yaygnlafltrmaya alflt kltrel deerler ierisinde, insann doufltan eflit olduu, hukuk nnde ve toplumsal yaflamda herkesin zgr ve eflit bireyler
olduu, her yerde ortak ve aklsal dayanaklar
olan evrensel deerlerin bize rehberlik ettii gibi
dflnceler birer nkabul olarak yer almfllardr.
nsanln akl sayesinde arttrmas ngrlen
dnyevi mutluluk, yine Aydnlanma dflncesi
erevesinde, devletin vatandafllarna karfl bir
ykmll olarak alglanmfltr. Byle bir ykmllk de en ak biimde, vatandafllarn tmnn hak ve zgrlk snrlarnn olabildiince
geniflletilmesiyle gerekleflebilir.
N
A M A
Fakat flunu da gzden karmamaldr ki, Aydnlanma dflncesi, her ne kadar evrensel kabul
edilen akl, zgrlk, eflitlik gibi deerleri ne
karmfl olsa da, her ulusal kltr ierisinde, farkl kayglar n plana kmfltr ve bu kayglar, iinde gelifltii ulusal kltrn Aydnlanmaya yaklaflmn ve katksn belirlemifltir. rnein, Aydnlanma dflnceleri, ngilterede deneyci ve liberal bir eksende serimlenirken Fransada kendisini usuluk (rationalism) ve eflitlikilik biiminde
gsterme olana bulmufltur.
zgrlkle ilgili eflitli grflleri aklamak.
zgrlkle ilgili ne srlmfl bafllca dflnceleri flyle sralayabiliriz: zgrlkle ilgili bafllca
grfller, zgrlklk (libertarianism), bireycilik (individualism), toplulukuluk ya da cemaatilik (communitarianism) ve liberalizmdir.
zgrlklk, bir yandan insan zerindeki her
trl snrlaycla karfl karken toplum yaflamnda devletin bireye mdahalelerinin de meflru
olmayacan savunur. 20. yzylda zgrlkln en bilinen savunucular Nozick ve Hayektir. Bireycilik de zgrlklkle benzer biimde, bireyi tm toplumsal yaflamn temeline
koyan, dahas bireyi kendinde varlk, kendi
baflna ama, en yksek deer gibi nitelemeler erevesinde tanmlayan ve yorumlayan bir
retidir. Yntembilgisel yahut aklayc bireycilie gre, yalnzca bireyin gereklii sz konusudur ve bireyin iinde yer ald ne srlen
toplumsal gereklik, btnlk, toplumsal yap
gibi varlk alanlar, yalnzca anln (zihnin) bir
inflasdr. Yani birey dflnda bir toplumsal gereklikten sz etmek anlamszdr.
Bireyciliin tam karflt olan btnclk (holism)
ise btnn paralarndan daha fazlas olduu
ontolojik varsaymndan yola kan ve toplumsal
yap ya da btnn bireyden daha fazla belirleyici olduunu savunan, Marx, Comte, Durkheim
gibi dflnrler tarafndan temellendirilmeye alfllmfl bir retidir. Toplulukuluk da btnclkle benzer biimde, bireysel zgrlkler uruna, toplumsal btnln, toplumu toplum yapan deer dizilerinin yok saylamayacan, hatta aksine toplumsal zelliklerimizin bireysel ter-
N
A M A
cihlerimizi belirlediini, ksacas bireyin toplumsal bakmdan bir belirlenimcilie bal olduunu
savunur. Toplulukulara gre, sz gelimi, evrensel ilkeler olarak grlen zgrlk ve eflitlii bile, toplumsal zelliklerimizden, eilimlerimizden, ksacas kim olduumuzdan bamsz olarak ele alamayz.
Son olarak, liberalizmin ne kard bafllca deerler, hoflgr, din ve vicdan zgrl, yanszlk, zel alana sayg ve devletin snrlldr. Bu
reti, bireyi tm toplumsal yaflamn ve siyasi
zmlemenin nihai amac olarak grmesi bakmndan bireycilikle uzlaflsa da toplumun btnne yaygn bir zgrlk anlayfln savunan liberaller de vardr. Liberalizme gre, devlet birey
iin vardr ve zaten insan tarafndan kurulmufl
bir varlktr. Ne var ki liberalizm, bireye tannan
zgrlk alannn geniflletilmesi dflncesini n
plana karrken toplumsal gereklii, flartlarda
eflitlii ve eflitsizlikten kaynaklanan zgrlk snrllklarn gz ard etmifl, refahn ve toplumsal,
siyasal haklarn eflit dalmn gzetmekle ilgilenmemifltir.
Eflitlikle ilgili eflitli grflleri aklamak
Eflitlikle ilgili bafllca grfller, eflitlik tiplerini ortaya koyan dflnceler ile eflitliin gnmz siyasal
ve toplumsal koflullarnda gereklefltirilebilir bir
ideal olmadn savunan dflncelerdir.
Varlksal/zsel eflitlik, en ok dinlerde ve ahlak
geleneklerinde rastlanan bir eflitlik tipidir. Marxist felsef antropoloji de varlksal eflitlii temellendirilmeye alflmfltr. Bu temellendirmeye gre insan z gerei, doa karflsndaki egemenliini giderek arttran, daha genel bir etkileflime,
zerklie, bilince ulaflmaya ynelen ve bu dorultuda kendi yapp etmeleriyle kendini biimlendiren evrensel lekte zgr bir varlktr. Modern dflncede eflitlik, karflmza daha ok frsatta eflitlik ve flartlarda eflitlik biiminde kmaktadr. Frsatta eflitlikle iflaret edilen ise nemli
toplumsal kurumlara girme hakk, kaliteli eitimden yararlanma hakk gibi haklarn herkese eflit
biimde tannmas ve alflkanlk, baflar, yetenek
gibi genel-geer ltlere bal olmas gerekliliidir. fiartlarda eflitlik de bu bakmdan, frsatta
eflitlikten ayr tutulamaz; fakat flartlarda eflitlik,
frsatta eflitlie ek olarak yarfla katlanlarn yarfla ayn noktadan, yani ekonomik ve toplumsal
flartlar eflitlenmifl olarak ve abartsz engellerle
89
bafllamasnn salanmas gerektiine de iflaret

eder. Hatta flartlarda eflitlik salanmadan, frsatta
eflitliin de salanmfl olamayaca ne srlr.
Sonularda eflitlik ise bafllama noktas ve koflullar, doal yetenek gibi unsurlar gzetilmeksizin,
yasama veya dier siyasal aralarn kullanlarak
sonularda eflitliin salanmasn esas alr. Sonularda eflitlik dflncesi, en ok rekabete ve
piyasaya zg eflitsizlikleri gidermeyi amalamas bakmndan sosyalist politika programlarna ilham kayna olmufltur.
Eflitlie karfl ileri srlen savlar flyle zetleyebiliriz: 1. Farkl eflitlik tipleri ou kez badaflmaz. Szgelimi frsatta ve flartlarda eflitlik, sonularda eflitsizlik dourabilir. 2. Toplumsal eflitlii
salamaya ynelik bir program uygulanabilir olmaktan uzaktr; nk flartlarda ve sonularda
kkl bir eflitlik meydana getirmek, yetenei, baflary ve bireyden kaynaklanan dier zellikleri
ikincil klacak bir tr siyasal despotluk tehlikesini dourur. 3. Baz kktenci eflitlik biimleri istenebilir deildir, nk eflitlii salamak baflka istenir deerlerle badaflmayabilir. Hatta eflitlik,
kiflisel zgrlk idealiyle badaflmaz, yani eflitlik
idealiyle kiflisel zgrlk ideali birbirini dfllar.
Eflitsizlik ideolojileri de dinsel, doal ve ekonomik eflitsizlik olarak ana bafllk altnda incelenebilir. Dinsel eflitsizlik, geleneksel biimde kifliler aras eflitsizlii meflrulafltran ideolojilere kaynaklk eder, fakat her din gelenei, byle bir
meflrulafltrmaya ayn lde yatkn deildir.
zellikle dinin z itibar ile sorgulanamadan
inanlan dogmalarla rl olmas, insanlar arasndaki eflitsizliin Tanrnn bir buyruu olduu
yorumunu yapanlarn iflini kolaylafltrmaktadr.
Doal eflitsizlik, yalnzca ekonomik deil, rksal
eflitsizliin de doal temelleri (doal seilim/ayklama sreci) olduunu ne srmfl, 19. yzyl
sonlarnda zellikle Amerika Birleflik Devletlerinde popler hle gelmifl, emperyalizmin ve rkln temellendirilmesinde sklkla baflvurulmufl
bir dflncedir. Ekonomik eflitsizlik ise faydacl, seklerlii, modern kapitalizmin klasik ekonomi anlayfln temel alr ve mlkiyeti, mlk zerindeki eflitsiz dalan haklarn doal olduunu
savunur. Locke ve Smith gibi liberal dflnrlere
gre, sahip olunan mlkiyetin miktarna ve deerine bal olarak ekonomik-toplumsal snf ayrmlarnn olmas, toplumun doal dzeninin bir
parasdr.
90
N
A M A
Siyaset Felsefesi-I
zgrlk ve eflitlik arasndaki iliflkisi, siyaset felsefesi ekseninde tartflmak.

Gnmzn toplumsal ve ekonomik koflullar
insan liberalizm ile sosyalizm ya da zgrlk ve
eflitlik arasnda adeta tercih yapmaya zorlamaktadr. zgrlk ve eflitlik arasndaki ncelik-sonralk kavgas kimi zaman sosyalizm-liberalizm
kavgas olarak karflmza kmakta, en azndan
sosyalizm-liberalizm ekiflmesinde ana eksenlerden birini bu zgrlk-eflitlik karfltl oluflturmaktadr.
Ne var ki zgrlk ve eflitlik arasnda liberallerin
ngrd karfltln zorunlu olmadn savunan dflncelere de rastlanmaktadr. Modern toplumlarda bireysel olanaklarn artmas, yurttafllk
haklarnn evrensel dzlemde yaygnlaflmasyla
olanakl olmufltur ve bireyin eitimini ilerletme
zgrl, devletin zenginlii genel eitimi olanakl klacak biimde yeniden blfltrmek zere ifle karflmasn gerektirir. Turner, Dahrendorfa
da dayanarak toplumsal farkllaflma hiyerarflisinde daha elveriflsiz konumda bulunanlara zgrlk flansn ancak yurttafllk haklar verdii iin
zgrlk ile eflitlik arasnda kanlmaz bir atflma olmadn savunmufltur. Yine Turnera gre,
brokrasi ve bireyleflme olmasayd flartlarda eflitlii salamak ya da sonu eflitliini yaratmak olanaksz olurdu. Birey, asgari sosyal yardmlar olmadnda, hastalk ve toplumsal yoksunluk gibi
olumsuzluklara karfl savunmaszdr. Bu anlamda
yurttafllk zgrl rselemez, tam tersine, olanakl klar. Turner, bireycilik ile eflitlik arasndaki
klasik eliflkinin, yersiz bir eliflki olduunu ileri
srmfltr. eliflkinin yersizlii savnn nedeni,
bireysel dzlemde kiflisel geliflimin salanmasnn, devletin ve toplumun nemli katklarda bulunmasn gerektirmesidir.
Turner gibi dflnen bir baflka adafl dflnr
de Steven Lukesdur. Lukesa gre eflitlik insana
sayg dflncesi zerine kurulmufltur ve zgrlk de gnmzde kiflisel zerklik, kamu mdahalesinin olmayfl ve kendini gelifltirme gcnn bir alaflm olarak grlmelidir. zerklik deneyimi belirli bir zel alan veya baflkalarnca
mdahale edilmezlii gerektirir. Yine zerkliin
zorunlu bir biimi de olanaklar gelifltirme zerkliidir. Ayrca kiflisel zgrlkten ve negatif z-
grlkten sz etmek de zorunlu olarak zerklik

gerektirir. Son olarak kendini gelifltirme de ayn
biimde hem zerklii hem de belirli bir mdahale edilemez zel alan varsayar.
zgrlk ve eflitlikle ilgili nite boyunca deinilen bafllca dflnceler gz nne alnarak bir
deerlendirme yapldnda, aka grlr ki
zgrlk ve eflitlik arasnda siyaset felsefesi asndan bir karfltlk iliflkisi kurulabilecei gibi, bir
badaflm, hatta karfllkl gerektirme iliflkisi de
kurulabildii; bunun ise zgrlk ve eflitlikten
anlafllan fleye gre deifltii grlr. Ama bir
toplumda zgrln olmasndan, o toplumda
temel haklarn tm bireylere eflit olarak salanmasn, herkesin temel haklarn istedii gibi kullanabilmesini anlarsak brakn zgrlk ve eflitliin karfltln, eflitlik olmadan bir toplumda zgrlkten sz bile edilemez.
91
Kendimizi Snayalm
1. Aydnlanma dflncesi ile ilgili afladaki ifadelerden
hangisi yanlfltr?
a. Aydnlanma her ulusta ayn niteliklere sahip olarak geliflmifltir.
b. Aydnlanma bir tr kltr felsefesidir.
c. 18. yzylda ortaya kmfltr.
d. zgrlk, eflitlik ve kardefllik gibi toplumsal idealleri vardr.
e. Kendi akln kullanma cesareti gstermek biiminde de tanmlanmfltr.
5. Afladakilerden hangisi toplulukularn savunduu

dflncelerden biridir?
a. Birey dflnda hibir fley gerek deildir.
b. Toplumsal btnlk, yap gibi kavramlar yalnzca zihnin bir inflasdr.
c. Birey en yce ve vazgeilmez deerdir.
d. Evrensel ilkeleri bile, kim olduumuzdan bamsz olarak aklayamayz.
e. Toplum ve devlet birey iin vardr, fakat tersi
sylenemez.
2. Afladakilerden hangisi Aydnlanma dflncesinin

temel kabullerinden biri deildir?
a. nsanlar doufltan iyidir.
b. Hukuk nnde herkes zgr ve eflittir.
c. nsan dflncesine akl ve evrensel ilkeler rehberlik eder.
d. Devletin grevi vatandaflna bu dnyada mutluluk salamaktr.
e. Tanr devletinin yurttafl olabilmek iin Kilisenin
retisini sorgusuzca izlemeliyiz.
6. Afladakilerden hangisi Turner tarafndan snflandrlan eflitlik tiplerinden biri deildir?

a. Varlksal
b. Frsatta
c. Mlkiyette
d. Sonularda
e. fiartlarda
3. zgrlklk afladakilerden hangisini savunmaz?

a. zgrln devlet denetiminin yokluuyla ayn
fley olduunu
b. zgrln kifli denetiminin yokluuyla ayn
fley olduunu
c. Devletin temel grevinin toplum refahn ve mlkiyet ya da sermaye dalmn dzenlemek olduunu
d. Devletin grevinin toplum dzenini korumak
olduunu
e. Devletin grevinin kendiliinden oluflmayan kamu hizmetlerini salamak olduunu
4. Bireycilik ve zgrlkln ortak olarak benimsedikleri varsaym afladakilerden hangisidir?
a. Birey toplumdan ayr dflnlmemelidir.
b. Birey kendinde varlk ve bafll baflna amatr.
c. Toplumun zgr olmad yerde birey de zgr
olamaz.
d. Birey ait olduu toplumsal btnlk dflnda bir
anlam ifade etmez.
e. Toplumsal yapnn belirleyici gc bireylerden
fazladr.
7. Frsatta eflitlik ile flartlarda eflitlik arasndaki iliflki

afladakilerden hangisinde doru ifade edilmifltir?
a. Frsatta eflitlik ile flartlarda eflitlik znde bir ve
ayndr.
b. Frsatta eflitlik salanmazsa flartlarda eflitlik salanmaz.
c. Frsatta eflitlik flartlarda eflitliin olmazsa olmaz
nkofluludur.
d. fiartlarda eflitlik salanmadka frsatta eflitlik salanamaz.
e. Yukardaki ifadelerin hepsi dorudur.
8. Afladakilerden hangisi eflitlie ve eflitlik tiplerine
karfl bir elefltiri olarak deerlendirilemez?
a. Eflitlik olmazsa zgrlk de olmaz.
b. Frsatta ve flartlarda eflitlik, sonularda eflitsizlik
dourabilir.
c. Toplumsal eflitlii salamaya ynelik bir program uygulanabilir deildir.
d. fiartlarda ve sonularda kkl bir eflitlik salamak, devleti totaliter olmaya zorlar.
e. Kkl bir eflitlik, bireysel yeteneklerin ikinci plana atlmas sonucunu dourur.
92
Siyaset Felsefesi-I
Okuma Paras
9. zgrlk ve eflitliin badaflabilir olduunu savunan dflnrler afladakilerden hangisinde doru olarak verilmifltir?
a. Weber-Durkheim
b. Turner-Lukes
c. Locke-Smith
d. Nozick-Hayek
e. Popper-Berlin
10. zgrlk ve eflitlik arasndaki badaflmazlk dflncesini liberal varsaymlarla temellendirmeye alflan ussalclara gre eflitsizlik ortadan kaldrldnda zgrlk
asndan afladaki sonulardan hangisi ortaya kar?
a. Eflitlik zgrlklerin kullanm anlamnda da geerli olur ve zgrlkleri etkilemez.
b. Adalet ilkesi yerine getirildiinden, toplumun
bireyleri hem eflit hem zgr olur.
c. Devletin meflruiyeti bir sorun olmaktan kar.
d. Bireylerin zgrl ve mutluluu artar.
e. Bireyin demokratik haklar ve zgrln bireysel ya da zel uygulamalar zarar grr.
nsanlarn en ok zledii fleylerden biridir zgrlk.

Bu zlemi en ok duyanlar da, en azndan bu zlemi
en ok dile getirenler, sanrm, gen insanlardr. Bunca
zlemi duyulan bu zgrlk nedir acaba? zlenen
nedir?
Yzyllar boyu ok fley sylenmifltir zgrlk zerine
felsefede; ok kan dklmfltr zgrlk uruna yaflamda. zgrlk adna da, en yaplmayacak ifller yaplabiliyor. Bitmez tkenmez, ama retici bir servendir bu.
zgrln bu servenine gerek dflnce alanndaki,
gerek eylem alanndaki tarihine baktmzda, bu servenden neler renebiliriz? Ve rendiklerimizi, eitimci olarak, nasl kullanabiliriz?
lk renebileceimiz fley, ayrmlar yapmak gerekliliidir: kavramsal ayrmlar yapma gereklilii.
zgrlk ile nelerin nitelendirildiine, yani kimin zgrlnden, neyin zgrlnden sz edildiine baktmz zaman, zgrl ana tre ayrabiliriz. Birbiriyle ilgili olmakla birlikte, karfltrlmamas gereken bu
tr: a) insann zgrl, tr olarak insann zgrl (ki ben buna antropolojik zgrlk adn veriyorum); b) kiflilerin zgrl ya da etik zgrlk; c) toplumsal zgrlktr.
nce ilkine bakalm: insan zgr mdr? Tr olarak insan zgr mdr? Ta .. 4. yzyldan beri bugne dek
filozoflarn ou sormufltur bu soruyu. Kimi filozof insan zgrdr ya da istemesi zgrdrdiye yantlamfl, hatta zgrle mahkmdur diye yantlayan da
olmufl; kimi zgr deildir demifl, kimi de insan zgrleflebilen bir varlktr demifltir. Hepsi de, bu birbirine ters dflen yantlarn az ya da ok hakl karabilecek nedenler gstermifltir.
Felsefe tarihinde zgrlk sorununu izleyen iin durum, ilk bakflta, kmaza girmifl gibi grnyor. Ancak
bu yantlar, kendi ereveleri iinde (filozoflarn grfllerinin btnl iinde) ve ilgilerinde incelediimizde, neyi renebiliriz?
Bundan renebileceimiz bir fley: bu sorunun, byle
sorulduunda yani insan zgr mdr, deil midir?
fleklinde; ya da zgrlk var mdr, yok mudur? fleklinde sorulduunda bilgisel bir yant alamayacadr.
zgrlkten neyi anladmza bal olarak, insann
zgr olduu da, olmad da savunulabilir. Bu da, zgrle iliflkin sorduumuz soruyu deifltirmek gerektii-yani zgrlk var mdr?, insan zgr mdr? yerine ilk nce zgrlk nedir? sorusunu sormak gerektii- sonucuna gtrr [...]
oanna Kuuradi, zgrlk ve Kavramlar, Uluda
Konuflmalar iinde, Trkiye Felsefe Kurumu Yaynlar (4. Bask), Ankara, 2009, s. 7-8.
93
1. a
Sra Sizde 1
zgrlk ve eflitlikten ne anlafllabilecei konusunda
birbirinden farkl grfllere rastlamak olanakl olsa da,
insann toplumsal yaflamnda en ok zlemini duyduu
ve uruna mcadele verdii ideallerin gnmzde de
zgrlk ve eflitlik olduunu, en azndan bu ikisine dayandn syleyebiliriz. Bu bakmdan, zgrlk ve eflitlik evrensel ya da genel-geer, yani kltrlerst bir
boyuta sahiptir. Felsefe asndansa, zgrlk ve eflitlik hem metafizik hem etik hem hem de insan haklar
ve balamlarndaki tartflmalarda nemli yeri olan ve
birbiriyle iliflkili, ama farkl sorunlarn odanda bulunan iki kavramdr. Felsefe, doas bakmndan neliine,
dahas, onun erek-nedenine de ynelik sorular sorduundan ve evrensel ilkeleri arafltrdndan, zgrlk
de eflitlik de ncelikle felsefenin konusudur. Byle olunca da felsefe asndan nemli olan, zgrln yahut
eflitliin sz gelimi inde ya da Trkiyede nasl algland ve deerlendirildii deil, ne olduu (ne olmad) ve insann yaflam asndan ne tr bir deer ifade
ettiidir. Ksacas, ne kadar ok ve farkl alardan anlafllrsa anlafllsn, zgrlk nedir?, Eflitlik nedir, zgrlk ve eflitlikten sz edebilmek iin hangi koflullar
salanmfl olmaldr? gibi felsefece sorularn yantlarn
arafltran birinin karfllaflaca ya da bulaca yantlar
genel-geer nitelikte olacaktr.
2. e
3. c
4. b
5. d
6. c
7. d
8. a
9. b
10. e
Yantnz yanlfl ise Tanmlar ve Tarihsel Arka

Plan bafllkl blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Tanmlar ve Tarihsel Arka
Plan bafllkl blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise zgrlkle lgili Bafllca Dflnceler bafllkl blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Eflitlikle lgili Bafllca Dflnceler bafllkl blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise zgrlk-Eflitlik liflkisi
Yantnz yanlfl ise zgrlk-Eflitlik liflkisi
Sra Sizde 2
Eflitliin gzetilmedii ve eflitlik taleplerinin gereince
deerlendirilmedii toplumlarda bireysel zgrlklerin
varl yalnz ilke dzeyinde kalr. Bunun nedeni, ou
kez, ayn amalara ulaflmak isteyen bireyler arasndaki
eflitsizliklerin giderilmemesi ya da giderilmesi iin aba
gsterilmemesinde yatar. Sz gelimi, iyi bir niversiteyi
kazanabilmek iin gerekli eitim-retim ara gerecini
edinmede A kiflisinden daha az ekonomik olanaa sahip olan B kiflisi, istedii niversiteyi kazanabilmek iin
ayn snava girecei A kiflisiyle eflit koflullarda snava
hazrlanamayacak, frsatta eflitsizliin bir maduru olarak byk olaslkla yarflta A kiflisinin gerisinde kalacaktr. Oysa liberallerin de kabul ettii ilkeye gre, yasalar nnde herkese ayn hak ve zgrlkler tannmaldr. Eer kaliteli eitim almak da bir hak ve zgrlkse -ki bunun bir insan hakk olduuna karfl kmak gnmz gerekleriyle badaflmaz-, verdiimiz rnekteki
A kiflisi ile B kiflisinin bu hak ve zgrlkten yararlanma durumu sorgulanmaldr. Bu sorgulama sonucunda,
94
Siyaset Felsefesi-I
Kaynaklar
A kiflisinin ekonomik durumunun iyilii nedeniyle B kiflisine gre avantajl olduu, B kiflisi iinse eitimden
yararlanma hak ve zgrlnn yalnzca kat zerinde kald grlr. Bir toplumda eflitsizlik doal karfllandka ve tamamyla giderilemese bile en aza indirilmesi ynnde devlet tarafndan herhangi bir aba gsterilmedike o toplumun bireyleri arasnda zgrlklerden yararlanmada da eflitsizlik ortaya kacak ve bylesi bir durum, toplumda hoflnutsuzluu arttracaktr.
Sra Sizde 3
Gnmzde zgrlk ve eflitliin birbirini dfllad dflncesi her ne kadar younlukla ileri srlyor olsa da
Sra Sizde 2nin yantndaki rnekte de ksmen iflaret
edildii gibi, zgrlk ve eflitlii birbirine bal ve birbirini ieren idealler olarak deerlendirmek, zgrlk
ve eflitlii bir badaflmazla mahkm etmekten hem
daha salkl hem de daha olumlu sonulara yneltici
bir tutumdur.
Devletin toplumun bireyleri arasndaki eflitsizliklere are aramas, ekonomik ve toplumsal koflullarda adaletsizlie engel olmaya alflmas, onun bireysel zgrlklere gz diktii anlamna gelmez. Hatta birey olmak ncelikle yurttafllk haklarndan yararlanabilmektir, bu da
ancak devletin yasal dzenlemeleriyle olur. Ne var ki
bireyi ve zgrlklerini n plana kararak rekabet temelli bir toplumu ve eflitsizlii normallefltirme gayreti
iinde olan kapitalist liberalizm, bu dflncelerin genifl
kitlelerin zihninde yer etmesi konusunda olduka baflarl olmufltur. Gelir dalmndaki adaletsizlii, toplumda ortaya kan frsatta ve flartlardaki eflitsizlii zerinden dile getirilen eflitlie ynelik her trl talebi kanlmaz devlet mdahalesiyle ve totaliter yaplanma
tehditleriyle etkisiz klmaya alflan bu liberal anlayfl,
bylelikle kendi ngrd birey-toplum karfltlnn
sahteliini de gzlerden karmay ustalkla baflarmfltr.
Oysa rekabet yerine iflbirliini esas alan, insanlarn, birbirini rakip olarak deil de mttefik ya da komflu olarak grd bir toplum anlayfl ierisinde, kapitalist liberalizmin yalnzca kat zerinde brakt toplumun
eflit ve zgr bireyi olma ilkesi gerekleflebilir. zgr
bir toplum herkesin temel haklarnn eflit olarak saland ya da korunduu toplumdur zgrlk ve eflitliin
birlikte varolduu, hatta biri olmadan dierinin de olamayaca toplumdur.
Cassirer, E. (1984). Devlet Efsanesi. ev. Necla Arat,

Cevizci, A. (derl.) (2005). Felsefe Szl. stanbul:
Paradigma Yaynlar.
Gkberk, M. (2005). Felsefe Tarihi. stanbul: Remzi
Kitabevi Yaynlar (16. Bask).
Gl, A. vd. (haz.) (2008). Felsefe Szl, Ankara:
Bilim ve Sanat Yaynlar (3. Bask).
Kuuradi, . (2009). Uluda Konuflmalar. Ankara:
Trkiye Felsefe Kurumu Yaynlar (4. Bask).
Kuuradi, . (2010). an Olaylar Arasnda. Ankara:
Trkiye Felsefe Kurumu Yaynlar (4. Bask).
Locke, J. (1992a). Second Treatise of Government, Classics of Moral and Political Theory iinde, ed. Michael L. Morgan, Cambridge: Hackett Publications.
Locke, J. (1992b). Hkmet zerine kinci nceleme. ev. Fahri Bakrc, stanbul: Ebabil Yaynclk.
Locke, J. (1995). Hoflgr zerine Bir Mektup. ev.
Melih Yrflen, Ankara: Siyasal Kitabevi.
Lukes, S. (1995). Bireycilik. ev. smail Serin, Ankara:
Ark Yaynlar.
Mac Intyre, A. (1984). After Virtue. Indiana: University
of Notre Dame Press.
Mac Intyre, A. (2001). Erdem Peflinde: Ahlk Teorisi
zerine Bir alflma. ev. Muttalip zcan, stanbul: Ayrnt Yaynlar.
Nozick, R. (2006). Anarfli, Devlet ve topya. ev. Aliflan Oktay, stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar (2. bask).
Rousseau, J. J. (1968). The Social Contract, ngilizceye
ev. Maurice Cranston, London: Penguin Classics.
Rousseau, J. J. (2006). Toplum Szleflmesi. Trkeye
ev. Vedat Gnyol, stanbul: fl Bankas Kltr Yaynlar.
fienol, H. F. (2010). Asabiyet ve Kardefllik: Tikel-Tmel
liflkisi?. zgrlk, Eflitlik ve Kardefllik (Liberty,
Equality and Fraternity) iinde, ed. smail Serin,
Bursa: Asa Kitabevi Yaynlar, s. 315-326
Tepe, H. (2010). Bir Aa Gibi Tek ve Hr ve Bir Orman Gibi Kardeflesine Yaflamak Mmkn m? Ya
da Hem zgr Hem Eflit Hem de Kardefle Yaflayabilir miyiz?.zgrlk, Eflitlik ve Kardefllik (Liberty, Equality and Fraternity) Uluda niversitesi 1. Uluslararas Felsefe Sempozyumu (yaynlanmamfl bildiri metni).
Turner, B. (2007). Eflitlik. ev. Bahar Sn fiener, Ankara: Dost Yaynlar.
Yazc, S. (2008). Siyaset Felsefesi, Felsefe iinde, ed.
Demet Tafldelen, Eskiflehir: Akretim Fakltesi
Yaynlar (No: 917), s. 173-177.
SYASET FELSEFES-1
Amalarmz
N
N
N
N
N
N

nsan haklar ile siyaset arasndaki balanty aklayabilecek,
nsan haklarnn neler olduunu belirleyebilecek,
nsan haklar ile etik iliflkisini aklayabilecek,
nsan haklarnn geliflimini aklayabilecek,
nsan haklarna ynelik kltrel grecilik itirazn tartflabilecek,
nsan haklarnn nasl temellendirilebileceini tartflabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Siyaset
Devlet
Felsefe
nsan Haklar
Etik
Etik Normlar
nsan Haklarnn eflitlenmesi
Kltrel Grecilik
Normlarn Temellendirilmesi
indekiler
Siyaset Felsefesi-I
Siyaset ve nsan
Haklar
GRfi: SYASET VE NSAN HAKLARI

NSAN HAKLARI KAVRAMI
ETK VE NSAN HAKLARI
NSAN HAKLARININ
EfiTLENMES
KLTREL GRECLK VE NSAN
HAKLARI
NSAN HAKLARININ
TEMELLENDRLMES
Siyaset ve nsan Haklar

GRfi: SYASET VE NSAN HAKLARI
nsan haklar sorunlar gnmzde daha ok bir hukuk sorunu olarak grlp tartfllmaktadr. nsan haklar eitimi genellikle insan haklar hukuku eitimi olarak
yaplmakta, insan haklar sorunlarna da hukuksal zmler bulunmaya alfllmaktadr. Kuflkusuz insan haklar sorunlar ou zaman hukuk sorunlar olarak karflmza kmakta, insan haklarnn korunmas da en temelde hukuksal dzenlemelerle mmkn olmaktadr. Buna karfllk, insan haklarnn yalnz bir hukuk sorunu
olarak grlmesi, insan haklar kavramnn belirlenmesinden insan haklarnn korunmasna kadar birok gl de beraberinde getirmektedir.
nsan haklar sorunu bir hukuk sorunu olduu kadar, belki ondan da nce, bir
felsefe sorunu, bir etik sorun, bir siyaset sorunudur. Ak bir insan haklar kavramna -nelerin insan haklar olup nelerin olmadnn bilgisine- sahip olunmadan,
insan haklar normlarnn temelde etik normlar olduklar grlmeden insan haklar sorunlar aydnlatlamaz. nsan haklarnn bir lkede korunmas, bir lkede zgrln salanmas iin kimi siyasal dzenlemelerin de yaplmas gerekir. Bir lkede insan haklar, ancak lkeyi ynetenlerin temel haklar korumay ama edinmeleriyle karlacak anayasa, yasa ve ynetmeliklerin bu amac gz nnde tutarak hazrlanmasyla ve amacna uygun bir biimde uygulanmasyla korunabilir. Yasalar ya da bir btn olarak hukuk kurumu, bu anlamda, hibir zaman tmyle siyasetin dflnda deildir. Her yasa bir siyasal karar sonucu ortaya kar ya da bir siyasal karar yanstr. Her zaman yasalar karan bir parlamento, bir kurul veya en
genel anlamda siyasal bir otorite mevcuttur. Hukuk bu siyasal otoritenin rndr,
hep onun damgasn taflr. adafl demokrasilerde yasama ve yrtme ayr gler
olmalarna karfln, yasama organnda ounlua sahip olan partilerin yrtme grevini de stlenmeleri nedeniyle iki g, teoride olduklar kadar pratikte ayr deildirler. Hatta yarg kurumu da hem dorudan yrtmeden hem de yasama organndan etkilenmektedir. Yarg kurumunun iflleyiflini belirleyen yasa ve ynetmelikler yasama ve yrtme organlarnca karlmaktadr. Yasama organlarnn bteleri yrtme tarafndan belirlenmekte, personel almnda ve atama-terfilerinde bamsz -olmas beklenen ama pratikte pek olamayan- yarg st kurulufllar kadar
yrtme de etkili olmaktadr. Bu nedenle, yasama-yrtme ve yarg erkleri arasnda olmas ngrlen gler ayrl ilkesi -lkelerin siyasal ve kltrel geliflmifllik
dzeylerine gre lkeler arasnda kimi nemli farkllklar grlse de- ou kez teoride kalmaktadr. Pratikte siyasal gc ya da iktidar elinde tutanlar, bir yandan
98
Siyaset Felsefesi-I
Devletin oluflmasn
aklamaya, meflruluunu
temellendirmeye alflan
Szleflmecilik Kuram,
kiflilerin tek bafllarna kendi
varlklarn ve zgrlklerini
koruyamadklar iin snrsz
zgrlklerinden vazgeip
erki bir st otoriteye ya da
makama devrettiklerini,
devletin byle ortaya
ktn ileri srer.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
yrtme grevini stlendikleri gibi, parlamentoya da egemen olmaya, istedikleri

yasalar oradan karmaya alflmakta, te yandan ise bamsz olmas modern demokrasilerin iflleyifli iin zorunlu olan yargy etkilemeye, hatta ynlendirmeye alflmaktadrlar. Bu da sonuta demokrasilerin ifllerliine iliflkin soruyu, Gler ayrl ilkesine uyulmadan adafl demokrasiler ne kadar ayakta kalabilir ya da amacna uygun bir biimde varln srdrebilir? sorusunu gndeme getirmektedir.
Kimi zaman dorudan -oluflturaca kurum ve kurulufllarla- kimi zamansa dolayl olarak -kiflilerin temel haklarna mdahale olduunda- insan haklarn koruyacak
olan devlettir ya da insan haklarn korumak devletin en baflta gelen grevidir.
Devletin varlk nedeni konusunda eflitli tartflmalar, grfl farkllklar bulunsa
da devletten en baflta beklenenin kiflilerin temel haklarn korumak, lkede temel
zgrlkleri salamak olduu konusunda neredeyse bir grfl birlii vardr. Tartflma daha ok devletten beklenenin bununla snrl olup olmadyla ilgilidir. Bu nedenle devletten beklenen fleyin en baflta insan haklarn korumak olduunun sylenmesi bir abart taflmaz. Siyasetin ya da siyaset adamlarnn amac, ska dile getirildii gibi, teorik ve pratik olarak yurttafllarn mutluluunu, iyi hlde olmasn
salamak ise bunun nkoflulu, tm yurttafllarn temel hak ve zgrlklerden mmkn olduunca ve eflit bir biimde yararlanmasnn salanmasdr. Bugn hukuksal
bir kurum olarak devletin, amacna uygun kurulan ve iflleyen bir devletin, iki ana
ifllevinden sz edilebilir: Yurttafllarn temel haklarn gvence altna almalar ve -bu
haklara saldr olduunda saldrganlar engelleyerek- sz konusu lkede bu haklarn yaflanabilmesini salamasdr. Gnmz koflullarnda devletin grevleri bu iki
amacn akla kavuflturulmasyla ortaya konabilir. Baflka bir ifadeyle, bir lkede
yurttafllarn temel haklar yasa ve kurumlarla gvence altna alnmfl ve kiflilerin bu
haklarn kullanmalarnn nndeki engeller kaldrlmflsa yani zgr bir toplum
oluflturulmuflsa orada devlet amacna uygun bir biimde yaplanmfl demektir.
lkemizde insan
haklarnn korunmasnda yaflanan glklerde insan haklarnn neler
SIRA SZDE
olduunun iyi bilinmemesinin ya da temel haklarla temel olmayanlarn karfltrlmasnn
bir pay var mdr? Siyasetin ana amac saylan, insanlarn insan onuruna yakflr bir biD fi N Esalamak
LM
imde yaflamasn
ile insan haklarnn korunmas arasnda nasl bir iliflki olduunu tartfln.
S O R U
NSAN HAKLARI KAVRAMI

nsan haklar genellikle insann insan olarak -yalnzca insan trnn bir yesi olDKKAT
mas nedeniylesahip olduu haklar olarak tanmlanr. Bununla, bu haklarn taflycsnn dil, rk, din, cinsiyet, millet gibi sosyal, kltrel ve rksal-fiziksel zellikleSIRA SZDE
rinin bu haklara
sahip olmasnda hibir rolnn olmad, bu niteliklerden tmyle bamsz olarak kiflilerin bu haklara sahip olduu vurgulanmaya alfllr. Bu nedenle insan haklarnn evrensel olduu sylenir. Evrensellikle kast edilen, inAMALARIMIZ
san haklarnn her kltrde veya toplumda geerli olmas, insan haklarna sahip olmada tarihsel, toplumsal veya kltrel koflullarn hibir nem taflmamasdr. nsan
haklarnn insan
K T olan
A P herkesin haklar olduu, bu haklara sahip olmada yurttafllk,
din, dil, rk, cinsiyet gibi hibir faktrn nemli olmad, sadece insan olmann bu
haklara sahip olmada yeterli olduu, iyi bilinen ve ska da tekrarlanan bir saptamadr. SzT Ekonusu
temel haklar ya da insan haklar olduunda bu doruL E V Z Y Ohaklar
N
dur da. Ama srekli geniflleyen insan haklar listelerine bir gz atldnda, kimi
haklarn bu snrlar ya da belirlemeyi zorlad grlecektir. Bu listeler, kimi zaman temel haklar yannda sosyal, ekonomik ve kltrel haklar, kifli haklar yann-
N N
NTERNET
6. nite - Siyaset ve nsan Haklar
99
da grup haklarn da kapsayacak biimde -ok genifl- yaplrken; kimi zaman insan
haklar yalnzca yaflama hakk ve kimi dokunulmazlklarla snrlanmakta; kimi zaman ise yaflama hakknn yanna dflnce ve inan zgrl gibi birka temel
hak daha getirilerek insan haklar bunlardan ibaret grlmektedir. Daha yaygn bir
uygulama ise uluslararas insan haklar belgelerinde, zellikle de nsan Haklar Evrensel Bildirgesinde yer alan haklar, insan haklar olarak kabul etme eilimidir.
nsan haklarnn, nsan Haklar Evrensel Bildirgesinde ve 1966 BM Szleflmelerinde yer alan haklar olduu grfl, bu konuda bir grfl birliinin olmas, sonuta bu haklar temellendiren bir ara hline getirilmektedir. Kimilerine gre bu
konudaki grfl birlii insan haklarnn neler olduu konusunda elimizdeki tek somut dayanaktr (Donnelly 2007, s. 24).
nsan ve Hak Kavramlar

nsan haklar kavram, ierikleri belirsiz ve tartflmal iki kavram, insan ve
hak kavramlarn bir araya getirmektedir. nsan haklarndan sz edebilmek ancak bir insan anlayflyla mmkndr. Belli bir insan anlayflndan hareketle -insan
olmadan belli bir fley anlayarak- hak ya da haklara ulafllmaktadr. Tm dier
haklarla ilgili olduu gibi, insan haklar da insann belli zelliklere sahip bir varlk
olmasna dayandrlmaktadr. Bu nedenle insan haklarndan sz etmek hep temelinde belli bir insan kavramn ya da insan anlayfln varsaymaktadr. Tm insanlarn ortaklafla sahip olduklar baz zellikler -en azndan kimi yatknlklar ya da olanaklar, potansiyeller vb.- yok ise bu yapya dayandrlan, bu yapdan tretilen haklardan sz etmek de mmkn olmayacaktr.
nsan haklar terimi hem bu haklarn doasna hem de kaynana iflaret etmektedir. Bunlar bir kiflinin sadece insan olmasndan dolay sahip olduu haklardr. Bu
haklar, kiflilerin yurttafllar, aile yeleri, ifliler veya herhangi bir kamusal veya zel
bir organizasyonun veya birliin yesi olarak sahip olabilecekleri (veya olamayacaklar) hak ve devlerden bamsz olarak tm insanlarn tafldklar haklardr.
Eer tm insanlar sadece insan olduklar iin bu haklara sahipse insanlar bu
haklara sahip olmada eflittirler. nsan olma braklamayaca, kaybedilemeyecei,
cezalandrmayla geri alnamayaca iin insan haklar dokunulmazdr. En zalim iflkenceci de en kt durumdaki kurban da hl insandr (Donnelly 2007, s. 21).
Kimi Liberal Dflnrlerin nsan Haklar Kavram

Maurice Cranston, Robert Nozick gibi kimi liberal dflnrlere gre insan haklar
yalnzca birinci kuflak haklarla, sivil ve politik haklarla snrldr. Sosyal ve ekonomik haklar gibi pozitif haklar ise bu kapsamn dflndadr (Orend 2002, s.32 ve
s. 110). Bunun nedeni, sivil ve siyasi haklarn devletten sadece bir eylemde ya da
mdahalede bulunmamasn gerektirmesi, bu niteliinden dolay da evrensel olarak yerine getirilebilir olmasdr. Buna karfllk ekonomik, sosyal ve kltrel haklar
evrensel olmayp refah devleti gibi belli kurumlara baldr. Bunun gereklerinin
yerine getirilmesi ise baz devletler iin zorlaycdr. Maurice Cranston gibi dflnrler yerine getirilemeyecek maliyet yk nedeniyle bunlarn her yerde geerli
olmamalarndan yola karak yerine getirilmesi olanaksz olan fleyleri yerine getirme ykmllnn olamayacan, onun iin bu trden haklarn da hak olamayacan ileri srerler (Freeman 2008, s. 82). Herhangi bir moral hakkn varlnn kant uygulanabilirliidir onlara gre.
Ekonomik, sosyal ve kltrel haklar temel haklar ya da insan haklar arasnda
grmeyen, ama insan haklarnn kapsamn Nozick ve Cranstona gre daha genifl-
nsan nedir?, nsann

ayrd edici zellikleri nedir?
gibi sorularla insann
neliini (ne olduunu,
yapsn, zn) ortaya
koymay kendisine sorun
edinen felsefe dal Felsefi
Antropoloji ya da nsan
Felsefesidir.
100
Siyaset Felsefesi-I
leten bir baflka grfl Henry Shue tarafndan savunulmaktadr (Tepe 2006: s. 97104). Shueya gre temel haklar yalnzca gvenlik haklar ya da yaflama hakk ve
dokunulmazlklardan ibaret deildir. Ayn flekilde varln srdrme hakk da temel haklardandr. Bununla Shue en alt dzeyde ekonomik gvencelere sahip olma ve varln srdrebilmeyi kast etmektedir. Ama eitim hakk temel bir hak
olarak grlmemektedir nk kiflinin varln srdrebilmesi ya da dier haklarnn korunabilmesi iin eitim hakknn korunmas zorunlu deildir ona gre.
nsann Deerini Korumann nkoflullar Olarak nsan

Haklar Kavram
nsan haklar, genellikle,

insann insan olarak yalnzca insan trnn bir
yesi olmas nedeniylesahip olduu haklar olarak
tanmlanr.
Kuuradi, eflitli uluslararas belgelerde ve anayasalarda temel haklar bafll altnda kifli haklar yannda, yurttafl haklarnn, sosyal-ekonomik-kltrel ve siyasal
haklarn da yer aldn -bu bafllklar altnda da bazs ortak, bazs ayr olan eflitli
tek tek haklarn olduunu- saptar. Bu belgelere bakldnda, baz haklarn temel
haklar gibi grnmediini, te yandan da temel hak saylmas gereken baz istemlerin ise bu belgelerde yer almadn grr. Bu saptama Kuuradiyi insan haklar ltyle ilgili flu soruyu sormaya gtrr: Elimizdeki insan haklar listelerini
gzden geirmek ve yeni haklar saptayabilmek iin lt olarak ne kullanlabilir?
Baz haklarn temellii -ya da tersi- konusunda ekiflmelere fazla yer brakmayacak lt ne olabilir? (Kuuradi 2007, s. 3).
Ona gre, nsanlk olarak baflardklarmza bakarak edindiimiz, insann olanaklarna iliflkin sistematik bilgi ve bu olanaklarn gerekleflebilmesini salayan
koflullarn bilgisi, bize bu lt salyor. Bu ltle bir btn oluflturan, ama insann olanaklaryla ilgilerinde, farkl gerekler getiren temel haklar temel olmayanlardan ayrabiliriz. Ters ynden, yani bu olanaklarn bugn nasl krletildiini grmekle desteklenen ve temellendirilen bu bilgi, bize hangi istemlerin temel haklar
olduunu ve olabileceini, hangilerinin ise olmadn ve olamayacan ayrt edebilmek iin bir lt salamakla kalmaz; ayrca temel haklarn znn gereklerini
gitgide daha ak grmemiz iin de bir yol aar. (Kuuradi 2007, s. 3-4).
Kuuradi bu ltle birer kifli hakk olan ve hep kifliye iliflkin kimi istemleri dile getiren insan haklarna baktnda ise bunlarn istemler olarak kendi aralarnda
nemli farkllklar gsterdiklerini saptar. Bu istemlerin bir ksm insann olanaklaryla dorudan doruya ilgiliyken baflka bir ksm bu olanaklarn gelifltirilmesi iin
genel olarak gerekli nkoflullarla, dier bir blm ise baz deiflken koflullarla ilgilidir. Kuuradi, insan haklar terimini yalnzca ilk iki trden istemle snrlama
dflncesindedir. Baflka bir deyiflle, Kuuradi insan haklar kavramnn altna kiflinin gvenliine iliflkin istemleri ve/veya temel zgrlkler ile insann olanaklarn korumann genel olarak nkoflullarna iliflkin istemleri (salk iin gerekli yaflam
dzeyi, eitim, alflma vb. haklar) (Kuuradi 2007, s. 4) koymaktadr. nsan haklar kavramnn kapsamn bu iki hak grubuyla snrlama eilimindedir.
Kiflinin gvenliine iliflkin bu istemler dorudan doruya insann kendinde tafld olanaklarn gereklefltirilmesiyle ilgilidirler. Kifli bu olanaklar insan trnn
bir yesi olarak taflmaktadr ya da -taflmad sylenemeyecei ya da nceden
kestirilemeyecei iin- tafld varsaylmaktadr. Bunlarn korunmas ise kiflilere bu
olanaklarn gereklefltirirken onlara engel olmamakla, dokunmamakla olur.
Kuuradi bu haklarn btn insanlarn eflit olduu haklar olduklarn, ama bunlarn dflnda bu trden btn insanlarn eflit, her kiflinin insan olarak sahip olduu
baflka bir grup temel hakkn da varolduunu syler. Bunlar, her kifliye insan olarak olanaklarn gelifltirebilmesini salayan nkoflullara iliflkin istemlerdir. Salk
101
iin gerekli yaflama dzeyi, eitim bu tr haklardandr. Bu haklarla ilgili karfllafllan glk fludur: Bu haklarn salanmas, baflka trden haklara baldr. Bu temel
haklar, ancak dolayl olarak, devletin kiflilere tand haklar -sosyal-ekonomik (ve
baz) siyasal haklar- ve her zaman deilse de ou zaman siyasal kararlarla kurulan kamu kurulufllar araclyla korunabilirler.
nsan haklar kavramnn neleri kapsadna iliflkin tartflmay genel
hatlaryla
SIRA
SZDE biliyorsunuz. Siz hangi haklar temel haklar olarak gryorsunuz? Bu dflncenizi nasl gerekelendirebilirsiniz? Bunu bir tartflma ortam yaratarak tartflnz. Hangi dflnr ya da dD fi N E L M
flnrlerin grfllerini kendinize daha yakn bulduunuzu gerekeleriyle
ortaya koyun.
ETK VE NSAN HAKLARI
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
S O R U
nsan haklarnn hukukla iliflkisi iyi bilinir. Ama insan haklaryla etik arasndaki zorunlu balantdan pek sz edilmez. Oysa etik bir temel olmakszn insan haklarnDKKAT
dan sz etmek mmkn deildir. Belli bir insan anlayflna dayanan insan haklar
dflncesi, insana insanca bir yaflamn, insan onuruna uygun bir yaflamn salanSZDEneler yaplmasnn nkoflullaryla ilgilidir. nsana hangi koflullar salanr,SIRA
insana
maz ya da insan neleri yapmazsa insanca bir yaflamn salanabileceini dile getirir
insan haklar normlar. Bu nedenle insan haklar dflncesi znde etik bir dAMALARIMIZ
flncedir. nsann deer ya da onur sahibi olduu, bu onura ya da deere uygun
olarak davranlmas -ya da kiflilerin byle davranmas- gerektiini dile getirir.
nsan haklar bir ide, bir dflnce, bir gereklilik dflncesidir.
haklar,
K T Temel
A P
kifli haklar, temel kifli haklar diye de adlandrlan insan haklar, insanla ilgili baz gereklilikleri -insan trnn bir yesi olan her varlkla ilgili baz gereklilikleridile getirirler. ...Bu gereklilikler, insann deerini koruma istemleri
kiflileri,
T E L E V Z Y-yani
ON
srf insan olduklarndan dolay koruma istemleri- olarak karflmza kar (Kuuradi 2009a, 58). Eylemde bulunan kifli, insan onuruna ya da deerine zarar vermek
istemiyorsa, baflka bir deyiflle, etik eylemde bulunmak istiyorsa insan haklar norm N T E R N E Tkimi zaman
lar, ona nasl davranmas gerektiini syler. nsan haklar normlar,
neyin yaplmas gerektiini belirten pozitif normlar olarak, kimi zamansa kifli ne gibi bir davranfla maruz kalrsa bir hak ihlali olacan belirten negatif normlar olarak karflmza kar. Korumak istedikleri insan olma, insann deeri ya da onurudur. Bu nedenle insan haklar normlar etik normlardr. nsana zg olan olanaklar kiflilerde koruma istemlerini dillendirmektedir bu normlar. Bu olanaklarn gerekleflmesini, gerekleflebilmesini istiyorsak neyi yapmamamz, neyi de yapmamz
gerektiini dile getiren gereklilik ifadeleridir insan haklar normlar.
nsan Haklar Evrensel Bildirgesinde, nsan Haklarn ve Temel zgrlkleri
Korumaya Dair Szleflmede karflmza kan hep bu tr normlardr. Kimi zaman
nasl davranlmas gerektiini, kimi zaman nasl davranlmamas gerektiini, kimi
zamansa neye izin verilip neye verilemeyeceini ifade eden normlardr bunlar.
Szcn genifl anlamnda etikle, kifli eylemleriyle ilgili standartlar, ltlerdir insan haklar normlar. Tretildikleri ya da karldklar yerler -kaynaklar- arasnda
farkllklar olsa da tm insan haklar normlar eylemlere iliflkindirler. Yaplmas ya
da yaplmamas gerekenleri bildirirler.
Bu trden gerekliliklerdir tek tek haklar oluflturan. nsana zg, srf insana zg olanaklar tek tek kiflilerde korumak, bu nedenle insann deerini korumak, bu
arada her kiflinin insan olarak kendi deerini korumak ya da korumay istemektir.
Deer kavramnn tafld dflnlen belirsizlik, deerler ile deer olmayanlarn ayrlmasnda yaflanan glkler nedeniyle, bugn ounlukla deerlerle ilgi-
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Normlar, bir eylemi,

K TbirA P
sanat yaptn, bir
dflnceyi, bir durumu, bir
kavram vb. fleyleri
deerlendirmeye yarayan ve
T E Lgenelgeer
EVZYON
genel olma veya
olma iddiasnda olan
nermelerdir.
NTERNET
102
Siyaset Felsefesi-I
li konuflmaktan kanlmasna karfln, insan haklar ile etik balants insan haklar
gndeminde yer alan konulardan biridir. Bunun nedeni ise metafizik saylan
yanlarna karfln, kanlamayacak bir konu grlmesidir. Korunmas gereken ya
da beklenen bir fleyden sz ediliyorsa o fleye deer verilmektedir ya da deerli bir
fley olduu dflnlmektedir. nsan haklar korunmaldr deniyorsa bunun temelinde insann deerli bir varlk olduu varsaym yatmaktadr. Yoksa Neden insan haklar? sorusuyla karfl karflya kalnr. Byle bir soruya da yant verilmesi, insann neden baz temel haklara sahip olduunun gsterilmesi, temellendirilmesiyle olur. Bu temellendirme de insann deer ya da onura sahip bir varlk olmas dflnda bir salam zemine dayandrlamaz.
NSAN HAKLARININ EfiTLENMES

nsan haklarnn saysnn ve eflitliliinin srekli artmasyla bugn bir insan haklar enflasyonunundan sz edilir olmufltur. Bu durum, yukarda da deinilen, hangi haklarn temel haklar ya da insan haklar olduu sorusunun daha sk sorulmasna yol amaktadr. Bu da insan haklarna iliflkin lt sorununu daha acil bir sorun hline getirmektedir. Ama teorik tartflmalar bir yana, bugn srekli olarak yeni dile getirilen kimi haklarla ya da insan haklar denilen kimi yeni haklarla karfllaflmaktayz. Haklara iliflkin geliflmeyi, eflitlenmeyi aklamada en sk baflvurulan
yol ise kuflak dflncesidir.
Birinci Kuflak Haklar

Birinci kuflak haklar denilenler sivil, siyasi ve kiflisel haklardr. Baflta yaflama hakk olmak zere zel yaflama, haberleflmeye, dflnceyi aklamaya mdahale etmeme gibi dokunulmazlklar bu haklarn zn oluflturmaktadr. znde kifliyi
devletin ve dier kifli ve gruplarn saldrlarndan-basksndan korumay, kiflinin insanca yaflamasn salamay temele alan haklardr bunlar. Genel olarak insan haklar denilence ilk akla gelen ve zerlerinde en az tartflma yaplan hak kategorisi de
bu haklardr. Herkes yaflama hakknn, din ve vicdan zgrlnn, dflnceyi
aklama hakknn, ayrmcla uramama, adil yarglanma hakknn temel haklardan olduunu kabul etmektedir. Bu haklar genellikle negatif haklar olarak karflmza karlar. Neyin yaplmas gerektiini deil, neyin yaplmamas gerektiini ya
da ne yaplrsa bunun bir insan hakk ihlali olacan dile getirirler. Kifliler bu haklara insan olmalar nedeniyle zaten sahiptir. O nedenle, bunlar devletin ya da baflka bir kurumun verdii ya da tand haklar deildir. Devletten beklenen ya da
devletin rol, yaflama hakk ve dflnceyi ifade etme hakknda olduu gibi, inenmelerini nlemek, inendii zaman da dengeyi yeniden kurmaktr; ya da devletten bu beklenir. ... Devletin bu haklar korunmas, bu haklar yasalarn gvencesi altna almas, yani bu haklarn inenmesini yasalarla nlemeye alflmas, inendii zaman da eflitli organlaryla araya girmesi demek olur (Kuuradi 2009b,
s. 76). Bu nedenle, bu haklarn birounun korunmas iin devletin yasal dzenlemeler yapmas, baz kurum ve kurulufllar oluflturmas yeterlidir. Devlet n hazrlk
yaparak, kiflilerin zaten sahip olduklar bu temel haklarn kullanmalarnn yolunu
aar. Temel haklarn kullanlmasn engellemeye alflanlar engeller.
Snma hakk bu haklara bir rnek olarak verilebilir. Hugo Grotiusun 1625te
doal hak olarak devletin snma tanma hakkndan sz etmesine karfln, bu hak
Evrensel Bildirgenin sunduu birka yeni haktan birisidir. Evrensel Bildirgenin 14.
Maddesinde Herkes kt muameleden kurtulmak iin baflka lkelerden snma
talep etme ve bundan yararlanma hakkna sahiptir denilmektedir. Buna ska snma hakk denilse de aslnda burada birden ok hak sz konusudur (Wellman
1999, s. 17). Snma hakk kimi zaman yaflama hakknn korunmasnn tek yolu
haline gelebilmektedir.
kinci Kuflak Haklar

Evrensel Bildirgede sivil ve politik haklarn yannda bir dizi ekonomik, sosyal ve
kltrel haklar da yer almaktayd. Bu haklar ikinci kuflak haklar olarak bilinmektedir nk bu trden bir hak ne 1776 tarihli Amerikan Bamszlk Bildirgesinde
ne de 1789 tarihli Fransz nsan ve Yurttafl Haklar Bildirgesinde yer almfltr. Geri doal haklarn ateflli bir savunucusu olan 18. yzyl dflnr Thomas Paine,
1792de yaynlanan kitab Rights of Mande eitim, refah ve alflmayla ilgili sosyal
koflullar da listesine almfl, 1793 tarihli Fransz Bildirgesi de eitim hakkn onaylamflt. Ama bu haklar geleneksel doal hukuk kuramlarna uymadklar gibi, temel moral ve anayasal haklar olarak da yirminci yzyla kadar pek kabul grmemifllerdir. Eitim hakk anayasalarda ok uzun zamandr yer almasna karfln, bu
sadece bir yasa maddesi olarak kalmfl, bu hakkn kullanlmas iin gereken kurumsal yaplar oluflturulmamfltr. Ayn durum daha yeni yasalafltrlan refah haklar denen haklar iin de sz konusudur.
kinci kuflak haklara bir rnek olarak alflma hakk verilebilir. Evrensel Bildirgenin 23. maddesinin alflma hakk derken tek bir haktan m sz ettii yoksa birden ok hakk, alflmayla ilgili bir dizi farkl hakk m kapsad pek ak deildir. Ama daha sonraki insan haklar belgeleri, 1961 tarihli Avrupa Sosyal fiartndan bafllayarak alflma hakknn kendisiyle, adil ve insan onurunu yakflr
alflma koflullarna sahip olma hakkn birbirinden ayrmfltr. Bu en klasik tanmn da 1966 tarihli BM Uluslaras Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szleflmesinin 6. maddesinde bulmufltur: Szleflmeye taraf olan devletler alflma hakkn
tanrlar, bu da kiflilerin serbeste setikleri veya kabul ettikleri ifllerde alflmasyla
kendi yaflamn srdrme frsatna sahip olmasn kapsar. Bylece bu hakkn zn oluflturan fley, her insan tekinin kendi devletinden alflarak hayatn srdrme
flansna sahip olmasn talep etme ve alflaca ifller arasnda serbest seim yapabilmesidir. Bu hak devletlere de kiflilere bu frsat vermek iin gerekli admlar atma devini yklemektedir. Bunun altnda yatan varsaym ise, her insann refah
iin bu frsata sahip olmas gerektii ve yalnzca devletin bu temel insan gereksinimini yerine getirecek gce sahip olduudur (Wellman 1999, s. 21).
nc Kuflak Haklar
Bugn uluslararas hukukta ilk ikisinin dflnda, nc nesil haklarla karfllafllmaktadr. Geliflme hakk, barfl hakk, temiz bir evrede yaflama hakk gibi yeni kimi haklarn belgelere girdiine hi kuflku yoktur ama bunlarn ortak bir zelliklerinin olup olmad, eer byle bir fley varsa bunlarn birinci ve ikinci kuflak haklardan nasl ayrldklar konusunda byk bir belirsizlik vardr.
Bu yeni insan haklar ska dayanflma haklar olarak adlandrlmaktadr. Dayanflma bir grup iinde karfllkl destek veya ballkla, zellikle gl ortak ilgi,
sempati ve istek duyan bireyler arasnda gerekleflmektedir. Dayanflma nc
kuflak haklarn tanmna iki biimde girmektedir: Birincisi, bu haklar, bireylerin
haklar olmaktan ziyade sosyal grup haklardr. Bu haklar tm insanln barfla ve
salkl evreye sahip olma hakkn ve her halkn kendi geleceini ve kendi kltrn belirleme hakkna sahip olma haklarn da kapsamaktadr. kincisi, bu haklar
suu tm insanla yklemektedir. Bu haklar dnya apnda eyleme gemeyi talep
etmektedir, bu haklarn ykledii devlerin yerine getirilmesi de ncelikle uluslararas kurumlara dflmektedir.
103
104
Siyaset Felsefesi-I
nsan haklarnn ya da temel

haklarn taflycs (znesi)
kifli iken dayanflma
haklarndan oluflan nc
kuflak haklarn taflycs
ounlukla kifliler deil
gruplardr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
Bu haklara rnek olarak halklarn varolma hakk verilmektedir. Halklarn

Haklar Evrensel Bildirgesinin birinci maddesi Her halk, varolma hakkna sahiptir. demektedir. Bu nsan ve Halklarn Haklar zerine Afrika Szleflmesinde de
onaylanan halklarn haklarna iliflkin ilk haktr. BM soykrm sularnn nlenmesiyle ilgili olarak bu belgelere gndermede bulunmakta birlikte, bu bildirgelerden
hibiri BM tarafndan kabul edilmifl deildir. Halklarn haklarnn ieriini bu
belgelerin ak bir biimde ortaya koymamalarnn nedeni de bu olabilir (Wellman 1999, s. 29-30).
Haklarn birinci, ikinci, nc kuflak haklar olarak ayrlmas, bir ncelik sonralk sralamasn verir gibi gzkse de birinci ve ikinci kuflak haklar bu flekilde
birbirinden ayrarak sivil ve siyasal haklarn ekonomik, sosyal ve kltrel haklardan nce geldiini sylemek, Evrensel Bildirge esas alndnda pek mmkn deildir. Evrensel Bildirge birinci kuflak haklar yannda ikinci kuflak haklar da iermektedir. Temel haklar sivil ve siyasal haklardan ekonomik, sosyal ve kltrel
haklara doru geniflletme eiliminin olduu, ikincil grup haklarn gittike daha fazla uluslararas bildirgelerde, zellikle de szleflmelerde yer ald sylenebilir. Ama
ne bu durumun kendisi ne de sivil ve politik haklar dflncesinin daha eskilere dayandn sylemek, bu iki kuflak arasnda ayrm yapmak iin yeterli grnmemektedir. Doal haklara gnderme yaplarak ncelie sahip olduu dflnlen haklar,
daha ziyade yaflama hakk -ve ilgili dokunulmazlklar-, zgrlkler ve mlkiyet
hakkdr. Bunlar da sivil ve politik haklarla belki kesiflen haklardr ama rtflen
haklar deillerdir. zellikle politik haklarn ok nemli bir blm, doal haklar
denilen haklarla rtflmemektedir.
nc kuflak denilen haklara gelince, Wellmann yukarda ska alnt yaptmz kitabnda da ayrntl bir biimde dile getirdii gibi, grup haklar insan haklar dflncesiyle uyuflmamaktadr. nsan haklar, kiflinin yalnz insan olmas nedeniyle sahip olduu haklar iken nc kuflak haklar denilen dayanflma haklarnn taflyclar bireyler deil, gruplardr. Bu durum, kimi dflnrleri, nc kuflak haklarn insan haklar arasnda saylmamas gerektii dflncesine gtrmfltr;
rnein Wellmana gre dayanflma haklar insan haklarnn evrensellii ve eflitlii
ilkesine uymamaktadr. Bu nedenle, halklara herhangi bir moral hak tanmann
mmkn olmamas, halklarn bireyler gibi haklarn bir znesi olamayaca dflncelerinin ortaya atlmasna yol amfltr. Kanmzca halklarn haklarna iliflkin taleplerin taflyclar ya da znelerinin gruplar, insan haklarnn taflyclarnn ise
kifliler olduu, kiflilerin yalnzca insan olmalar nedeniyle insan haklarna sahip
olduklar dflnlrse nc kuflak haklarn insan haklaryla olan ilgilerine karfln
onlardan ayr deerlendirilmesi gerektii, farkl bir hak kategorisi oluflturduklar
aktr (Bu sylenenlerden, bu tr haklarn var olmad ya da bu haklarn nemsiz olduklar sonucu karlmamaldr. Bu trden hak taleplerinin gnmzn siyasal ve ekonomik koflullarnn da etkisiyle artt, kimi zaman bu haklar korunup gvenceye alnmadan temel haklarn korunmasnn da glefltii yadsnamaz. Ama
bu durum onlarn, zneleri ya da taflyclar farkl olan ve insann yalnz insan olmakla sahip olduu insan haklaryla farkn gzden karmamz gerektirmez).
Birinci, ikinci
ve nc
SIRA
SZDE kuflak haklara iliflkin tartflmay genel hatlaryla biliyorsunuz. Siz
de burada konuflulanlar dflnda birtakm haklar bularak bunlarn hangi kuflak haklar
iinde yer almas gerektiini bir tartflma ortam yaratarak tartflnz.
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
105
KLTREL GRECLK VE NSAN HAKLARI

Bugn insan haklarnn evrensellii dflncesine yaplan itirazlarn baflnda kltrel grecilii savunanlarn yapt itiraz gelmektedir. Bu ise temelde insan haklar dflncesinin belirli bir kltrn, Bat kltrnn rn olduu ve her kltr
iin geerli olamayaca dflncesidir. Bir yandan, dflncenin kaynann belirli
bir kltr olduu vurgulanrken te yandan bu dflncenin geerliliine ya da genel-geerliine karfl klmaktadr. Genel-geer olamama ise dflncenin belli bir
kltrde ortaya kmfl olmasna dayandrlmaktadr. Kimi zamansa teorik olarak
anlafllmas ok daha g olan bir yol tutularak insan haklar dflncesinin evrensellii kabul edilmekle birlikte, toplumdan topluma, kltrden kltre deiflen koflullarn da hesaba katlmas gerektii sylenerek adeta kltrel grecilik ile insan
haklarnn evrensellii arasnda bir orta yol bulunmaya alfllmaktadr.
Kltrel grecilik, benzer grecilii savunan grfller gibi etik dorulara ve
etikte genel geerlilie karfl kmaktadr. Bu nedenle, tartflma znde bir etik tartflmas, etikte dorunun olup olmad, etik normlarnn kltrler st geerliliinin olup olmad tartflmasdr. Kltrel grecilii savunanlar, insan haklar normlar iin sylenegeldii gibi, evrensel geerli, yani her kltrde ve zamanda geerli ilkelerin, normlarn olabileceini yadsrlar. Farkl trden ve farkl derecelerde
kltrel grecilii savunan grfller olmasna karfln, bunlarn ana savlar deer,
etik ilke, etik norm gibi fleylerin, bir kltrn rn olduu, bir kltrn damgasn tafld, ancak o belirli kltrn ya da benzer toplumlarn koflullar iinde geerlilik ve doruluk taflddr. Genel kimi ilkeler olsa bile bu ilkeler her kltrn kendi bakfl alarna gre anlafllacak ve uygulanacaktr. Her kltrn kendi
etik ilkeleri olacak ya da baflka kltrlerin ilkeleri bu kltrde farkl bir biimde
yorumlanp uygulanacaktr.
Uluslararas dzeyde yrtlen insan haklar tartflmasnda kltrel grecilik,
bireylerin yararlandklar sivil ve siyasal haklarn olup olmamasn ve geniflliini tamamen (dinsel, siyasal ve yasal uygulamalar da iinde olmak zere) kltrel geleneklerin belirledii, evrenselliin sz konusu olmad dflncesidir. Bu nedenle,
bir toplumda insan haklar ihlali olan bir eylem, bir baflkasnda tamamen yasaya
uygun ya da meflru bulunabilmektedir. Bunun sonucu olarak, Bat toplumunun insan haklar dflncesinin nc Dnya lkelerine dayatlmasna karfl klmaktadr (Teson 2001, s. 380).
nsan haklarna iliflkin evrenselcilik dflncesi ise en azndan farkl biimde anlafllabilir. Kimi kez bununla insan haklarnn ahlaksal temellendirilmesine
(hakllafltrlmasna) veya evrensel geerliliine iliflkin bir talep dile getirilmekte,
kimi kez evrensellik, insan haklarnn uluslararas hukuktaki statsn dile getirmek iin kullanlmakta, kimi kez de evrensellik insan haklarnn genelliine iliflkin bir sav olabilmektedir. nsan haklar teorik tartflmalarnn ou geerlilik sorunu zerinde younlaflmaktadr. Buna gre insan haklar zamandfl ve mutlak ahlaksal dorular yanstmaktadr, buna karfln kltrel grecilii savunanlara gre,
ahlaksal doruluk veya geerlilik belirli bir kltrn inan ya da deerlerini ifade
etmektedir. Ksaca kltrel grecilii savunanlara gre byle zamanst, toplum
ve kltrst dorular, ilkeler yoktur (Goodhart 2005, s. 353-356).
Kltrel grecilik eer yalnzca insan haklarnn belirli bir kltrde ortaya kt sav olmakla yetinseydi, bunda itiraz edilecek hibir fley olmazd. Her dflnce, bilgi ya da sanatsal ve teknik baflar belirli bir kltrde ortaya kmfltr. Bunun
baflka trl olmas da zaten mmkn deildir. te yandan yine bu anlamda kl-
Kltrel grecilik hibir ilke

ve deerin genel geer ya da
evrensel olmad, onlarn
kltrlere ya da toplumlara
gre deifliklik gsterdii
dflncesidir.
106
Kltrler arasndaki nemli

farkllklara, insan trnn
bireyleri arasndaki byk
farkllklara karfln,
insanlarda kimi ortak zellik
ve olanaklarn olduunu,
ayn flekilde farkl toplum ve
kltrlerde ortak kimi etik
deer ve ilkelerin olduunu
grmek g deildir.
Siyaset Felsefesi-I
trlerst, tarihst bir dflnceden de sz edilemez. Her dflnce belli bir dnemin dflncesidir, belli bir zaman diliminde, belirli bir kltr ortamnda ortaya kmfltr. Bu nedenle byle anlafllan bir mutlaklk talebi de anlamszdr. Ama kltrel grecilik bununla yetinmemektedir, daha ileri giderek etik dorularn ve etik
ilkelerin geerliinden sz edilemeyeceini iddia etmektedir. Bu ise etik olgularn
olmad ve bir ortak insan doasndan sz edilemeyecei varsaymna dayanmaktadr. Kltrler arasndaki nemli farkllklara, insan trnn bireyleri arasndaki byk farkllklara karfln, insanlarda kimi ortak zellik ve olanaklarn olduunu, ayn flekilde farkl toplum ve kltrlerde ortak kimi etik ilkelerin olduunu
grmek g deildir. Sorun etik ya da ahlak szcnn tek anlaml grlmesinden, ahlaksal ilkeler denen ilkelerin homojen ilkeler olarak alglanmasndan kaynaklanmaktadr. nsan yapsndan tretilen, bu nedenle de farkl dnem ve kltrlerde ortak olan kimi etik ilkelerden, bunlarn geerliliinden sz edilebilir. nsan
haklar normlar, eer bu ad hak eden normlarsa iflte bu trden ilkeleri dile getirmektedirler. Bu nedenle onlarn evrensel olduklar, ortaya ktklar kltrn dflnda da geerli olduklar ileri srlmektedir.
nsan haklar pratiine bakldnda da gerek son retilen insan haklar dkmanlarnn, gerekse insan haklar aktivistlerinin eylemlerinin kltrel grecilikle ilgili tezlere prim vermedikleri grlr. Kltrler aras farkllklarn vurgulanmasna
karfln, ortak insan deerlerinden de sz edildiini, insan onuruna ters dflen eylemlerin ve kltrel pratiklerin elefltirildiini gryoruz. Baflka bir deyiflle, lkemizde de zaman zaman yafland gibi, dinsel ve kltrel pratikler (rnein kz-erkek
arasnda ayrm yapan gelenekler) temel haklarla (rnein eitim hakknn kullanlmasyla) atfltnda, uyulmas gerekenin temel haklar ya da insan haklar olduu
kabul edilmektedir. 1993 tarihinde Viyanada yaplan nsan Haklar Dnya Konferans da sonu bildirgesinde kltrel farkllklara karfln insan haklarna verilen ncelie vurgu yaplmaktadr: Ulusal ve blgesel farkllklar, deiflmez tarihsel, kltrel ve dini gemiflin neminin gz nnde bulundurulmasnn gerekliliine karfln,
siyasi, kltrel ve ekonomik sistemleri ne olursa olsun, temel zgrlkleri ve btn
insan haklarn korumak ve ykseltmek devletlerin grevidir (UN 1993, madde 5).
NSAN HAKLARININ TEMELLENDRLMES

Temellendirme,
temellendirilen ilke ya da
nermenin temelinin, yani
karld ya da tretildii
yerin gsterilmesi demektir.
Kimi zaman R. Rorty gibi dflnrlerin insan haklarnn teorik ya da rasyonel bir temellendirmesinin yaplamayaca, buna gerek de olmad gibi karfl dflncelerle
karfllaflsak da insan haklarna ynelik itirazlar ska bir temellendirme ya da hakl
karma ifllemini gerekli klmaktadr. Neden insan haklar?, nsan haklarn niin
korumamz gerekir? trnden sorular bir temellendirme gereksiniminin sordurduu sorulardr. Dier birok dflnce gibi insan haklar dflncesi ya da idesi de bu
trden taleplerle karfllaflmaktadr. nsan haklarnn bilgisel temelleriyle ilgili alflanlardan, insan haklarnn felsefi temelleriyle ilgilenenlerin baflta gelen urafllarndan
birisi bu talebi karfllamaktr. Baflka bir deyiflle, temellendirme, neden insanlarn kimi temel haklar olduunun, bu haklarn nereden ktnn -sonuta da bu haklarn
korunmamas durumunda insan olmann nasl zarar greceinin- gsterilmesidir.
Yaplmas beklenen bir temellendirme, insan haklar ilke ya da normlarnn
temellerinin gsterilmesi ise bu her fleyden nce bunlarn kaynaklarnn ya da nereden tretildiklerinin gsterilmesiyle yaplabilir. Bu ayn zamanda evrensel olduu dflnlen bu ilkelerin yle olmayanlardan farkn da ortaya koymufl olacak-
tr. Bu trden bir temellendirme grfl, insan haklar normlarnn epistemolojik ve

deersel zelliklerini hesaba katarak onlar dier kltrel normlardan ayran oanna Kuuradi tarafndan yaplmaktadr. Ona gre, kltrel normlar adn verdii
normlar, belirli doal-toplumsal koflullar ve farkl kltrlerin insan anlayfllarndan deneyle, bir eflit indksiyonla tretilir. Kuflaktan kuflaa aktarlan geleneksel-greneksel (kltrel) normlarn byk ounluu bu trden normlardr.
Bilgisel-deersel zellikleriyle bunlardan ayrlan dier tr normlar ise insann
iinde bulunduu en az iki farkl tarihsel durumun, insann baz yapsal olanaklarnn deerinin bilgisi flnda (ya da insan onuru dediimizin flnda) karfllafltrlmasyla tretiliyor. Bu ikinci trden normlarn tipik bir rnei -iflkence yapmamak gerekir, rk ayrm yapmamak gerekir gibi- insan haklar normlardr. nsan
haklarnn evrensel olmalar, yani insan olan herkes iin belirli bir flekilde davranmay talep etmeleri, insan haklarnn bu kaynaklarndan ileri gelir. Bu normlar
kltrel normlar gibi deiflik ve deiflken olan deneysel (yerel) koflullardan deil,
Belirli tarihsel koflullarda, insann baz doal olanaklarnn bilgisinden tretilmektedirler (Kuuradi 2007, s. 62-66).
Neden insan haklar sorusunu insan haklar normlarnn farkl kaynak ve
zelliklerini gstermekten ziyade, nsan haklarna neden sayg gstermeliyiz?,
nsan haklarna sayg gstermezsek bunun sonular ne olur? biiminde anlayanlar, insan haklarn hakl karmaya -bu balamda temellendirme yerine hakl karma, hakllafltrma teriminin kullanlmas daha uygundur-, insan haklarn korumann gerekelerini sunmaya alflmaktadrlar. Bunlara sadece iki rnek vermek
gerekirse ilk olarak, Sonuuluk ya da eylemlerin getirdikleri sonulara bakarak
onlarn doruluuna-yanlfllna karar veren grfle baklabilir. Faydaclk tipik bir
Sonuu etik kuramdr. Buna gre, bir eylem sonuta mmkn olduunca ok insann iyiliini ve mutluluunu salyorsa o eylem dorudur. Bu ilke insan haklarna uygulanarak karm zinciri flu flekilde ortaya konmaktadr:
1. Eylemlerimiz ve kurumlarmz araclyla insan mutluluunu ve iyiliini
(well-being) artrmal, azaltmamalyz.
2. nsan haklar, insanlarn keyifli ve zahmete deer bulduklar fleyleri gereklefltirmeye alflmalarna imkn vererek onlarn yaflamsal ihtiyalarn ve temel karlarn korur.
3. nsan haklarna saygszlk ve bu haklar ihlal etmek hem kurbanlarna hem
de onlarn yaknlarna zarar verir. Ayrca herkesin insan haklarna sayg duyulmasn bekleyebilme gvenine de zarar verir. nsan haklar ihlalleri kiflilerin ac ekmesine ve genel gvensizlie yol aar.
4. Bu nedenle eylemlerimiz ve kurumlarmz araclyla insan haklarna sayg
duymalyz (Orend 2002, s. 89-90).
Bu temellendirme zincirini dorulamak iin Sonuular, tarihte yaflananlara ve
bugn insan haklarna sayg gsterilen toplumlarda yaflayan insanlarn durumu ile
hak ihlallerinin youn bir biimde yafland toplumlarn durumuna dikkati ekerler. Bu rneklerden hareketle de insan haklarnn korunduu bir toplumda yaflamann hepimiz iin daha iyi olaca sonucuna varrlar.
Baflka bir temellendirme grfl ise Michael Walzern dar (thin) ve genifl (thick)
anlamda ahlak ayrmna dayanan insan haklar temellendirmesidir. Bu grfl esasen tm kltrlerin farkl ahlaksal pratikleri yannda, tm kltrlerde ortak baz deer veya ilkelerinin de olduunu gstermeye alflan, yani bir anlamda evrensel
107
108
Siyaset Felsefesi-I
nsan haklar normlar,

kltrel normlar gibi deiflik
ve deiflken olan deneysel
(yerel) koflullardan deil,
Belirli tarihsel koflullarda,
insann baz doal
olanaklarnn bilgisinden
tretilmektedirler.
SIRA SZDE
D fi N E L M
bir etiin varln temellendirmeye alflan bir grfltr. Bu evrensel ekirdek ise
ona gre genellikle -ldrme, vahflete yol ama, byk hakszlklara sebep olma,
iflkence yapma gibi- negatif normlardan ya da yasaklardan oluflmaktadr. Walzer,
bu yasaklarn ya da negatif ilkelerin tm toplumlarda olduunu ileri srmektedir.
Walzere gre yaflama ve zgrlkle ilgili haklar, dnyadaki tm ahlaklarca
paylafllan bu dar ve minimal ahlakllk ilkelerinin znde bulunan evrensel ve negatif yasaklarla- cinayet ifllememe, iflkence yapmama ve byk zalimliklere giriflmeme gibi- karfllkl iliflki iindedir. Son analizde, insan haklar, byle davranfllarla karfl karflya kalmamamz gerektii konusunda, hepimizin tafld ekirdek
ve temel deerlerdir (Orend 2002, s. 76-77).
fiimdi insan SIRA
haklarnn
SZDE nasl temellendirildii ya da korunmasnn niin gerekli olduu
konusunda kimi grfllerden haberdarsnz. Bir tartflma ortam yaratarak size hangi grfl ya da grfllerin daha doyurucu geldiini tartflnz.
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
109
zet
N
A M A
N
A M A
nsan haklar ile siyaset arasndaki iliflkiyi

aklamak.
nsan haklar sorunu genellikle bir hukuk sorunu olarak grlmektedir. Oysa insan haklar kavramnn akla kavuflturulmas asndan bir felsefe sorunu, insan haklar normlarnn etik normlar olmas asndan bir etik sorun, insan haklar
ancak devlet ya da siyasal organlar tarafndan
korunabilecei iin de bir siyaset sorunudur.
Devletin varlk nedeni konusunda eflitli tartflmalar, grfl farkllklar bulunsa da devletten en
baflta beklenenin kiflilerin temel haklarn korumak, lkede temel zgrlkleri salamak olduu konusunda neredeyse bir grfl birlii vardr.
Bu nedenle devletten beklenen fleyin en baflta
insan haklarn korumak olduunun sylenmesi
bir abart taflmaz. Siyasetin ya da siyaset adamlarnn amac, genellikle hem teorik olarak hem
pratik olarak ska dile getirildii gibi, yurttafllarn mutluluunu salamak ise bunun nkoflulu
da tm yurttafllarn temel hak ve zgrlklerden
mmkn olduunca ve eflit biimde yararlanmasnn salanmasdr. Bugn hukuksal bir kurum
olarak devletin, amacna uygun kurulan ve iflleyen bir devletin iki ana ifllevinden sz edilebilir:
Yurttafllarn temel haklarn gvence altna almas ve -bu haklara saldr olduunda saldrganlar
engelleyerek- sz konusu lkede bu haklarn yaflanabilmesini salamasdr.
nsan haklarnn neler olduunu belirlemek.
nsan haklar genellikle insann insan olarak -yalnzca insan trnn bir yesi olmas nedeniylesahip olduu haklar olarak tanmlanr. Bununla,
bu haklarn taflycsnn ya da znesinin dil, din,
rk, cinsiyet, milliyet gibi sosyal, kltrel ve fiziksel zelliklerinin bu haklara sahip olmada hibir
nem taflmad vurgulanmaya alfllmfltr. Bu
nedenle insan haklarnn evrensel olduu sylenir. nsan haklar kavram, ierikleri belirsiz ve
tartflmal iki kavram, insan ve hak kavramlarn bir araya getirmektedir. nsan haklarndan
sz edebilmek ancak insandan, insan olmadan belirli bir fley anlamakla mmkndr.
Ancak belli bir insan anlayflndan hareketle insan haklar kavramna ulafllabilmektedir. A Ma-
N
A M A
urice Cranston, Robert Nozick gibi kimi liberal

dflnrlere gre insan haklar yalnzca birinci
kuflak haklarla, sivil ve politik haklarla snrldr.
Sosyal ve ekonomik haklar gibi pozitif haklar ise
bu kapsamn dflndadr. Bunun nedeni, sivil ve
siyasi haklarn devletten sadece bir eylemde ya
da mdahalede bulunmasn gerektirmesi, bu niteliinden dolay da evrensel olarak yerine getirilebilir olmasdr. Evrenselliin lt uygulanabilirlik olarak grlmektedir.
Ekonomik, sosyal ve kltrel haklar temel haklar ya da insan haklar arasnda grmeyen, ama
insan haklarnn kapsamn Nozick ve Cranstona
gre daha geniflleten bir baflka grfl Henry Shue tarafndan savunulmaktadr. Shueya gre temel haklar yalnzca gvenlik haklar ya da yaflama hakk ve dokunulmazlklardan ibaret deildir. Ayn flekilde varln srdrme hakk
da temel haklardandr. Bununla Shue en alt dzeyde ekonomik gvencelere sahip olmay ve
varln srdrebilmeyi kast etmektedir. Kuuradi ise insan haklar kavramnn altna kiflinin
gvenliine iliflkin istemleri ve/veya temel zgrlkler ile insann olanaklarn korumann genel olarak nkoflullarna iliflkin istemleri (salk
iin gerekli yaflam dzeyi, eitim, alflma v.b.
haklar) koymaktadr. nsan haklar kavramnn kapsamn bu iki hak grubuyla snrlama eilimindedir Kuuradi.
nsan haklar ile etik iliflkisini aklamak.
nsan haklar bir ide, bir dflnce, bir gereklilik
dflncesidir. Temel haklar, kifli haklar, temel kifli haklar diye de adlandrlan insan haklar, insanla ilgili baz gereklilikleri -insan trnn bir yesi olan her varlkla ilgili baz gereklilikleridile getirirler. ...Bu gereklilikler, insann
deerini koruma istemleri -yani kiflileri, srf insan
olduklarndan dolay koruma istemleri- olarak
karflmza kar. Eylemde bulunan kifli, insan
onuruna ya da deerine zarar vermek istemiyorsa, baflka bir deyiflle, etik eylemde bulunmak istiyorsa insan haklar normlar nasl davranmas
gerektiini ona syler. Kimi zaman neyin yaplmas gerektiini belirten pozitif normlar olarak,
kimi zamansa kifli ne gibi bir davranfla maruz
110
N
A M A
Siyaset Felsefesi-I
hakk derken tek bir haktan m sz edildii, yoksa bunun alflmayla ilgili bir dizi farkl hakk m
kapsad ak deildir. nc kuflak denilen
haklar ise genellikle znesi ya da taflcs kifli ya
da birey olmayan, bu nedenle de temel haklar
iinde saylmamas gereken haklardr. Geliflme
hakk, barfl hakk, temiz bir evrede yaflama hakk gibi yeni baz haklar bu kategoriyi oluflturmaktadr. Bu ve benzeri haklardan daha sk sz
edilmeye baflland, bunlarn insan haklar belgelerine girdii aktr. Ama bunlarn, ortak baz
zelliklere sahip olup olmad, yukardaki ltlerlerle bakldnda temel haklar ya da insan
haklar iinde yer alp alamayacaklar, birinci ve
ikinci kuflak haklardan farklar tartflmaya aktr.
kalrsa bir hak ihlali ortaya kacan belirten

negatif normlar olarak karflmza kar insan haklar normlar. Korumak istedikleri insan olma, insann deeri ya da onurudur. Bu nedenle insan
haklar normlar etik normlardr. nsana zg
olan olanaklar kiflilerde koruma istemlerini dillendirmektedir bu normlar. Bu olanaklarn gerekleflmesini, gerekleflebilmesini istiyorsak neyi
yapmamamz, neyi de yapmamz gerektiini dile
getiren gereklilik ifadeleri, etik normlardr insan
haklar.
nsan haklarnn geliflimini aklamak.
Bugn srekli olarak yeni dile getirilen kimi haklarla ya da insan haklar denilen haklarla karfllaflmaktayz. Bir hakkn insan haklar arasnda saylmas o hakkn statsn ykselttii ve daha
nemli grlmesini salad iin, hemen hemen
her hak iin bunun bir insan hakk olduu iddias ortaya atlr hle gelmifltir. Bu ise yukarda dile
getirilen insan haklar kavram zerinde daha fazla durulmasn gerektirmektedir. nsan haklarnn
geliflimi genellikle kuflak haklar dflncesiyle
anlatlmaktadr. Kendi iinde sorunlu bir kategorilendirme olmasna karfln, genel izgi olarak insan haklar kataloglarnn sivil ve siyasal haklardan, sosyal ve ekonomik haklara, oradan da dayanflma haklar denilen haklara doru gittii saptamas dorudur. Ama nsan Haklar Evrensel
Bildirgesi gibi ilk kuflak haklar yanstt dflnlen belgelerin salt sivil ve siyasal haklar ierdii, sosyal ve ekonomik haklarn daha sonraki
belgelerde yer ald dflncesi doru deildir.
Sivil, siyasal ve kifli haklarnn birinci kuflak haklar olduu dflnlmektedir. Tm dokunulmazlklarla birlikte yaflama hakk, din ve vicdan zgrl, dflncelerini aklama hakk, ayrmcla uramama ve adil yarglanma hakk gibi haklar temel haklar saylmaktadr. Bu haklar genellikle ne yaplacan deil de neyin yaplmayacan dile getirdikleri iin bunlara negatif haklar
denilmektedir. kinci kuflak haklar ise sosyal,
ekonomik ve kltrel haklardr ya da bunlara
ikinci kuflak haklar denilmektedir. kinci kuflak
haklara rnek olarak alflma hakk verilebilir.
Evrensel Bildirgenin 23. maddesinde de alflma
hakkna yer verilmifltir. Bu nedenle Evrensel Bildirgenin birinci kuflak haklardan olufltuu doru deildir. Fakat bu ilk temel belgede alflma
N
A M A
nsan haklarna ynelik kltrel grecilik itirazn tartflmak.

Kltrel greciliin insan haklarna ynelik ana
elefltirisi, insan haklar dflncesinin belirli bir
kltrn, Bat kltrnn rn olduu ve dier
kltrler iin geerli olamayacadr. Kltrel grecilik eer yalnzca insan haklarnn belirli bir
kltrde ortaya kt sav olmakla yetinseydi,
bunda itiraz edilecek hibir fley olmazd. Her dflnce, bilgi ya da sanatsal ve teknik yenilik belirli bir kltrde ortaya kmfltr. Bunun baflka
trl olmas da zaten mmkn deildir. te yandan yine bu anlamda kltrlerst, tarihst bir
dflnceden de sz edilemez. Her dflnce belli
bir dnemin dflncesidir, belli bir zaman diliminde, belirli bir kltr ortamnda ortaya kmfltr. Bu nedenle byle anlafllan bir mutlaklk talebi de anlamszdr. Ama kltrel grecilik bunlarla yetinmemektedir, daha ileri giderek etik
dorularn ve etik ilkelerin kltrlerst bir geerliliinden sz edilemeyeceini iddia etmektedir. Bu ise etik olgularn olmad ve bir ortak
insan doasndan sz edilemiyecei varsaymna dayanmaktadr. Kltrler arasndaki nemli
farkllklara, insan trnn bireyleri arasndaki
byk farkllklara karfln, insanlarda kimi ortak
zellik ve olanaklarn olduunu, ayn flekilde
farkl toplum ve kltrlerde ortak kimi etik ilkelerin olduunu grmek g deildir.
N
A M A
nsan haklarnn nasl temellendirilebileceini

tartflmak
nsan haklarna ynelik itirazlar ska bir temellendirme ya da hakl karma ifllemini gerekli klmaktadr. Neden insan haklar?, nsan haklarn niin korumamz gerekir? trnden sorular
bir temellendirme gereksiniminin sordurduu sorulardr. nsan haklarnn teorik-ussal bir temellendirmesinin yaplamayacan syleyen teorisyenler olduu gibi, bunu yapmann mmkn de
gerekli de olmadn dflnenler de vardr. Daha
nemli sayda dflnr ise insan haklarn temellendirmeye alflmaktadr. . Kuuradi kltrel
kaynakl normlarla insann deerinin bilgisinden
tretilen normlar ayrarak insan haklar normlarnn ikinci trden normlar olduunu ya da olmas gerektiini sylemektedir. Tretildikleri yere
bakarak insan haklar normlarn temellendirmektedir. Bunun yannda, Neden insan haklar? sorusunu, nsan haklarna neden sayg gstermeliyiz?, nsan haklarna sayg gstermezsek bunun
sonular ne olur? biiminde anlayanlar ise insan
haklarn hakl karmaya -bu balamda temellendirme yerine hakl karma, hakllafltrma teriminin kullanlmas daha uygundur-, insan haklarn korumann gerekelerini sunmaya alflmaktadrlar. Bunlara iki rnek olarak, Sonucular, yani bir eylemlerin getirdikleri sonulara bakarak
onlarn doruluuna-yanlfllna karar veren grfl ile M. Walzerin dar (thin) ve genifl (thick) anlamda ahlak ayrmna dayanarak insan haklarn
temellendiren grfl verilebilir. Faydaclk gibi
Sonuu kuramlar da insan haklarn korumann
herkesin yararna olduunu gstermeye alflrken Walzer ahlaklar arasndaki byk farklara
karfln onlar arasnda ortak baz ekirdek deer
ve ilkelerin olduunu savlayarak insan haklarn
temellendirmeye alflmaktadr.
111
112
Siyaset Felsefesi-I
Kendimizi Snayalm
1. Siyaset ve insan haklar arasndaki iliflki ile ilgili
afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. nsan haklar siyaset stdr.
b. nsan haklarnn korunmas siyasetin temel amacdr.
c. nsan haklar ancak devletin gerekli koflullar yerine getirmesiyle korunabilir.
d. nsan haklar gibi siyaset de temelde etik ilkelere dayanr ya da dayanmaldr.
e. Siyaset, amacna en iyi insan haklarnn tam korunduu bir toplumda eriflir.
2. Afladaki ifadelerden hangisi insan haklar dflncesiyle uyumlu deildir?
a. nsan haklar tm insanlarn yalnzca insan olmalar nedeniyle sahip olduklar haklardr.
b. nsan haklar dflncesi belirli bir insan anlayflna dayanr.
c. nsan haklar dflncesinin temelinde insann
deerli bir varlk olmas yatar.
d. nsan haklar kiflilerin bir devletin yurttafl olmalar nedeniyle sahip olduklar haklardr.
e. nsan haklar normlar ortak bir insan yaps dflncesinden tretildii iin evrenseldirler.
3. Liberal insan haklar dflnrlerine gre afladakilerden hangisi insan haklar iinde yer alamaz?
a. Din ve vicdan zgrl
b. Dflnce zgrl
c. Yaflama Hakk
d. Mlkiyet Hakk
e. Eitim Hakk
4. Kuuradiye gre insan haklarna iliflkin lt nereden karlabilir?
a. nsan Haklar Evrensel Bildirgesinden
b. nsan haklar tartflmalarnn yer ald literatrden
c. nsan haklar kuramlarndan
d. nsann olanaklarnn ve olanaklarn gerekleflmesini salayan koflullarn bilgisinden
e. nsanlarn gnmze kadar yaptklar mzakerelerden ve mzakereler sonucu oluflturulan insan haklar belgelerinden.
5. nsan haklarn kuflaklar biiminde ele almann sakncalarn en iyi afladakilerden hangisi ifade eder?
a. Kuflak kavram birinin bitip dierinin baflladn dflndrmektedir.
b. Farkl haklar ayn kuflak iinde yer alabilmektedir.
c. Kuflaklar bilmeyenler haklarn eflitlenmesini
anlayamamaktadr.
d. Kuflak kavram somut, insan haklar soyuttur.
e. nsan haklarnn geniflliini kuflak benzetmesi
daraltmaktadr.
6. Afladaki haklardan hangisi birinci ve ikinci kuflak
denilen haklar arasnda yer almaz?
a. Din ve vicdan zgrl
b. Yaflama hakk
c. Eitim Hakk
d. Temiz bir evrede yaflama hakk
e. Salk hakk
7. nc kuflak denilen haklarn dierlerinden esas
farkn en iyi anlatan cmle afladakilerden hangisidir?
a. En yeni haklar olmalar
b. En ok zerinde konuflulan haklar olmalar
c. nsan haklar belgelerinde en ok yer alan haklar olmalar
d. lkeden lkeye deifliklik gstermeleri
e. ou zaman znesinin ya da taflycsnn birey
ya da kifli olmamas
8. Kltrel greceliin insan haklarna itirazn afladakilerden hangisi en iyi biimde ifade eder?
a. nsan haklar normlarnn belirli bir kltrn rn olmas
b. Her toplumun kendi deerleri olmas
c. Belirli bir kltrn rn olan insan haklarnn
evrensel geerliliinin olmamas
d. Her kltrde insan haklar dflncesinin olmamas
e. Her kiflinin kendi deer ve ilkelerinin olduu
113
Okuma Paras
9. Kuuradinin insan haklar temellendirmesini afladakilerden hangisi en iyi ifade eder?
a. nsan haklarna saygl davranmak herkesin yararnadr.
b. nsan haklar ancak onlar herkesin kabul etmesiyle temellendirilebilir.
c. nsan haklar, insan haklar normlarnn tretildikleri yerin kltrel normlardan farkl olduunu gstererek temellendirilebilir.
d. nsan haklarn temellendirebilmek iin insan
haklar normlarnn tm kltrlerde ortak olduunun gsterilebilmesi gerekir.
e. nsan haklarn temellendirmek ne mmkndr
ne de gereklidir.
10. nsan haklarn temellendirmek afladakilerden
hangisini amalamaz?
a. nsan haklarna sayg gstermek konusunda herkesi ikna etmeyi
b. nsan haklarnn nereden ktn gstermeyi
c. nsan haklarna sayg gsterilmemesi durumunda olabilecekleri gstermeyi
d. nsan haklar normlarnn teorik temelleri konusunda bilgi vermeyi
e. nsan haklarnn her insan iin geerli olduunu
gstermeyi
Dflnce zgrl: Nedir Acaba?

... nsan olarak kiflilerin haklarn, onlarn korunma yollar asndan da iki kategoriye ayrabiliriz: a) insansal
olanaklar gerek klan insansal etkinliklerin gereklefltirilebilmesiyle dorudan doruya ilgili olan talepler ve
haklar, yani kiflilerin normal olarak byle etkinlikleri
gereklefltirebilmelerini salayan ana koflullarla dorudan doruya ilgili talepler veya haklar ile b) kiflilerin,
insansal olanaklarn gerek klabilmelerinin nkoflullarna iliflkin talepleri veya (eitim hakk, salk hakk
gibi) haklar ayrt edebiliriz.
zgrlkler ilk trden talepler arasnda yer alyor. Birinci trden haklarn talep ettii, insan trne zg belirli baz etkinliklerin gereklefltirilmesinin engellenmemesidir; baflka bir deyiflle, bir kifli byle etkinlikler
gereklefltirdii iin hi kimsenin (devlet organlarnn
da bu arada) ona dokunmamas, yani dier haklarna
zarar vermemesidir.
... Bir fleye hak dediimizde, onun korunmas gerektiini vurguluyoruz ya da korunmasn talep ediyoruz;
ona zgrlk dediimizde ise, onun hukuksal gvence altnda olduunu vurguluyoruz, ya da belirli bir lkede kiflilerin sz konusu haktan yararlanabildiini ifade ediyoruz. Kiflilerin bu temel haklar fiilen korunduu yerde -...- bu haklar karfllayan zgrlkler vardr:
kifliler, bu temel haklarn talep ettii koflullarda yaflyorlar, demektir. Bu haklarn fiilen korunmad yerde ise,
gvensizlik ya da anarfli ve terr egemendir. Ve bu haklar devlet organlar tarafndan inendii yerde, orada
bask egemendir-yoktur bu zgrlkler.
zgrlklerin taflycs kifliler deil, genellikle sanld
gibi. zgrlklerin taflycs lkelerdir. Bir lkede kamu dzeni, orada yaflayan kiflilerin (yurttafl olsun olmasn), insan trne zg bir olanan gerekleflip geliflmesine gtren insansal etkinlikleri gereklefltirebilme
koflullarn salyorsa, o lke, sz konusu zgrln
olduu bir lkedir. ...
Bu konuflmada ortaya koymaya alfltm insan haklar kavramnn flnda, bu hakkn [dflnce zgrlnn karfll olan temel hakkn] getirdii talep flyle
dile getirilebilir: Herkes, egemen olan fikirlere ne kadar
aykr olursa olsun, yeni fikirler ve bilgiler getirme hakkna sahiptir. Bu hak yasal gvence altna alndnda,
dflnce zgrl dediimizi oluflturuyor. Bu da,
yaflamda b u kifli hakkna o belirli devlette saygl davranlacann yasal gvencesini dile getiriyor: yani byle bir fikir veya bilgi getiren bir kifliye hi kimsenin -
114
Siyaset Felsefesi-I

onun st makamlarnn, herhangi bir devlet organn,
yarglarn, polisin, vb.- dokunmayaca; baflka bir deyiflle, mevcut ya da geerli olanlara ne kadar aykr olursa olsun ve nitelii veya ierii ne olursa olsun, yeni bir
fikir veya bilgi getirdii iin, onun baflka haklarna zarar vermeyecei gvencesini.
Ne var ki, birinin getirdii bir fikrin nitelii, o fikrin retilmesi, yaygnlafltrlmas veya propagandas yaplmas sz konusu olduunda nem kazanyor. Bu noktada, kamu ifllerinin dzenlenmesinde tolerans sorunuyla karfllaflyoruz.
Dokunulmamas ya da korunmas gereken, yeni bilgi
ya da fikirler getiren kiflilerdir, bilgilerin ya da fikirlerin kendileri deil. Baz fikirlerin ya da dflncelerin
retilmesi ve propagandas, bilgisel deerlendirmesi
yapldktan sonra, yasaklanabilir. Bunun ltleri ise,
yani kamu ifllerinin dzenlenmesinde tolerans konusu
olmamas gereken dflnceleri ayrt etmenin ltleri:
byle bir fikrin a) ayn konudaki bilgiye ters dflmesi
ve b) ak bilgisine sahip olduumuz bir insan hakkna ters dflmesi olabilir.
1. a
2. d
3. e
4. d
5. b
6. d
7. e
8. c
9. c
10. a
Kaynak: Kuuradi oanna (2007). Dflnce zgrl: Nedir Acaba?, nsan Haklar. Kavramlar ve Sorunlar, Ankara: Trkiye Felsefe Kurumu, s. 106-111
Yantnz yanlfl ise Siyaset ve nsan Haklar

liflkisi konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise nsan Haklar Kavram konusunun bafllang ksm ile nsan ve Hak Kavramlar alt konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kimi Liberal Dflnrlerin
nsan Haklar Kavramlar konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise nsann Deerini Korumann nkoflullar Olarak nsan Haklar Kavram
konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise nc Kuflak Haklar
konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise nc Kuflak Haklar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise nc Kuflak Haklar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kltrel Grecilik ve nsan
Haklar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise nsan Haklarnn Temellendirilmesi konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise nsan Haklarnn Temellendirilmesi konusunu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde 1
lkemizde insan haklar ok gncel bir konudur. Ska
pozitif ya da negatif olarak insan haklarndan sz edilmekte, insan haklar gnlk tartflmalarn konusu olmaktadr. Ama gerek bu gnlk tartflmalara gerekse
teorik tartflmalara bakldnda insan haklarndan farkl fleylerin anlaflld, bu nedenle ciddi anlaflmazlklarn
yafland grlmektedir. Temel haklarn neler olduunun ve niin temel haklar olduklarnn bilgisi, lkemizde de birok kuramsal ve pratik tartflmay sonlandrabilir. Siyasetin amacnn da insanlarn insan onuruna
yakflr bir hayat srmelerini salamak olduu gz nnde bulundurulsa insan haklarnn korunmas ile siyasetin ana amalarnn rtflt grlr: nsan haklar ihlallerinin yok olduu ya da en aza indirildii bir toplumda insanlar insanca ve iyi bir yaflam sreceklerdir.
115
Kaynaklar
Sra Sizde 2
Temel haklarn hangileri olduuna iliflkin tartflmada,
bu konudaki ana grflleri gz nne alarak kendi grflnz oluflturabilirsiniz. Hangi haklar temel haklar
olarak grdnz temelleriyle ortaya koyabilirsiniz.
Gerekelerinizi neye dayandrdnz ak seik ortaya
koyarak, dier arkadafllarn temel haklar listeleri ve gerekeleriyle karfllafltrarak tartflabilirsiniz. nemli olann kimin hakl olduundan ziyade insan haklar kavramnn anlam ve temellendirmede kullanlan gerekelerin bilgisel deerleri olduunu greceksiniz. Bu flphesiz doru yok demek deildir, ama her tartflmada nesne edinilen yere gre farkl akl yrtmelerin gelifltirilebileceini benzer biimde greceksiniz.
Sra Sizde 3
Burada size az sayda haktan sz edildi. Kuflkusuz ok
daha fazla sayda temel haktan ya da insan haklarndan sz edebilirsiniz. Etrafnzda, basn yayn organlarnda ok sk geen haklarn bir listesini yaparak bunlarn hangi kuflaklara girdiini bulmaya alflabilirsiniz.
Bu ayn zamanda size temel haklara iliflkin bulduunuz ya da rendiiniz lt snama olanan da verecektir. zellikle oka geen eitim hakk, giyinme
hakk, ana dil konuflma hakk gibi bugn lkemizde
ska tartfllan haklar bularak tartflmanz, ama bunu
yaparken temel haklara iliflkin lt unutmamanz size yeni ufuklar aacaktr.
Sra Sizde 4
Artk temellendirmeyle, hakl karmann, gerekelendirmenin ayn fleyler olmadn bildiinize gre, tartflmanz hangi grfllere kendinizi yakn hissettiinizden
ziyade, hangi grfllerin bilgisel olarak ve akl yrtme
biimi olarak daha salam grndn bulmaya alflmanz iflinizi kolaylafltracaktr. nsan haklarnn nereden, hangi kaynaklardan tretildiini gstermekle, insan haklar korunmazsa ne olur sorularnn farkl sorular olduklarn, sorularn muhataplarndan ok farkl ifllemler beklediklerini vurgulamalsnz. Her fleye gereke bulunabileceini, insanlarn ok zayf akl yrtmelere de kendilerini yakn hissedebileceini, oysa bilgisel temelleri gsteren aklamalarn daha salam dayanaklar olduunu iddia edebilirsiniz. nk bilgiler kiflisel ilgi ve beeni konusu deildir.
Cranston M. (1973). What are Human Rights? New

York: Basic Books.
Donnelly J. (2007). International Human Rights. Boulder: Westview Press.
Goodhart M. (2005). Universalism, The Essentials of
Human Rights iinde R.K.M Smith and C. van den
Anker (eds.) London: Hodder Arnold.
Hayden, P. (2001) The Philosophy of Human Rights.
St. Paul Paragon House.
Freeman, M. (2008), nsan Haklar. Disiplinleraras
Bir Yaklaflm, eviren A. E. Koca, A. Topubafl,
Ankara: Birleflik Yaynlar.
Kuuradi, . (2007) Etik lkeler ve Hukukun Temel nclleri Olarak nsan Haklar, nsan Haklar. Kavram ve Sorunlar iinde, Ankara: Trkiye Felsefe
Kurumu Yaynlar.
Kuuradi, . (2009a) nsan Haklar ve zgrlk Sorunu, an Olaylar Arasnda iinde, Ankara: Trkiye Felsefe Kurumu Yaynlar.
Kuuradi, . (2009b) nsan Haklarnn Felsefi Temelleri, Ankara: Trkiye Felsefe Kurumu Yaynlar.
Nozick R. (1974), Anarchy, State and Utopia. New
York: Basic Books.
Orend, B. (2002). Human Rights and Context.
Peterborough: Broadview Press.
Perry, M. (1998) The Idea of Human Rights. Four
Inquiries. New York Oxford: Oxford Un. Press.
Smith S.K.M ve Anker C. (2005) The Essentials of
Human Rights. London: Hodder Arnold.
Teson, F. R. (2001) International Human Rights and
Cultural Relativism, The Philosophy of Human
Rights, iinde P. Hayden(ed.), St Paul: Paragon
House.
Tepe, H. (2006) Sosyal Haklar ve nsan Haklar: Sosyal
ve Ekonomik Haklar Korunmadan nsan Haklar Korunabilir mi?, Uluslararas Sosyal Haklar Sempozyumu Bildirileri International Symposium
on Social Rights Proceedings iinde, N. mtevelliolu (ed.) Ankara: Belediye-fl Sendikas Yayn.
United Nations (1993) Vienne Declaration and Program of Action. A/CONF. 157/23,
http://www.unhchr.ch/html/menu5/wchr.htm

FEL303U

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

FEL303U

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2270

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Siyaset Felsefesine Girifl..........................................................

Toplum ve Devlet retileri I: Eskia ve Ortaan

Toplum ve Devlet retileri-II: Rnesans ve Modern

Montesquieu ve Siyasal zgrlk Anlayfl .................................................

Demokrasi ve Sorunlar .......................................................... 60

Siyaset ve nsan Haklar .......................................................... 96

KLTREL GRECLK VE NSAN HAKLARI .............................................

Bu niteyi tamamladktan sonra;

Siyaset Felsefesine Girifl

Felsefede ussallk kavram

Eski Yunancada polis

ne felsefi arafltrmann zellii hesaba katldnda kendine zg konusu zerinde

NSAN, TOPLUM VE DEVLET

zoon politikon kavram

Tinsel kavram szck olarak

1. nite - Siyaset Felsefesine Girifl

Etik insan eylemlerini

Nedir? sorusu ele ald

topya terimi Yunancada

1. nite - Siyaset Felsefesine Girifl

bileceini, nasl olmas gerektiini anlatmaktadr. Olmas gerekeni anlatan ideal

Devletin Kkeni (Arkhesi) Tartflmas

Felsefede arkhe sorunu ile

nsan felsefesi insan

1. nite - Siyaset Felsefesine Girifl

sivil szleflmeyi gerekli grmfllerdir. Baz baflka dflnrler de doa durumunu

Toplum Szleflmesi ve Egemenlik Hakk

sten tercih etme, seme ya

Burada geen genel

Konsenss teriminin Trke

Adalet, Eflitlik, Mlkiyet ve Dier Sorunlar

1. nite - Siyaset Felsefesine Girifl

ETK LE SYASET FELSEFES LfiKS

Yunanca ethos szc

Varlk temeli felsefede

1. nite - Siyaset Felsefesine Girifl

Felsefenin bir disiplini olarak siyaset felsefesinin

Siyaset Felsefesi ile Siyaset Biliminin farkn saptamak.

1. nite - Siyaset Felsefesine Girifl

Etik ile Siyaset Felsefesinin iliflkisini ifade etmek.

Bu anlamda etik de siyaset de, siyasi olgu olarak

1. nite - Siyaset Felsefesine Girifl

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

Sra Sizde Yant Anahtar

Yantnz yanlfl ise Devletin Kkeni (Arkhesi)

1. nite - Siyaset Felsefesine Girifl

Bu niteyi tamamladktan sonra;

Siyaset Felsefesi Tarihi

GRfi: SYASET FELSEFES TARH

Toplum ve Devlet retileri

Amaca uygun olma: belirli

ESKADA TOPLUM VE DEVLET RETLER

Sofistler Eskiada para

Toplumun ve devletin ne olduu, ne trden varlklar olduklar felsefe tarihinin

2. nite - Toplum ve Devlet retileri I: Eskia ve Ortaan Toplum ve Devlet retileri

Platonun Toplum ve Devlet Tasarm

Platon varolanlar grlenler

deal olan gerek olamaz.

Platon insan ruhu derken

2. nite - Toplum ve Devlet retileri I: Eskia ve Ortaan Toplum ve Devlet retileri