Sadraj

1.

UVOD............................................................................................................... 2

2.

ISTORIJA I RAZVOJ RENDISLAJKE.......................................................................3

3 PREGLED SAVREMENIH RIJEENJA RENDISALJKE.................................................4

3.1. HCTK6513X2 - 0960 sa duplom glavom.......................................................4
3.2. HCTX6511X2/13........................................................................................... 5
3.3. Fortune Pacific TK611C/1 horizontalna CNC Rendisaljka..............................7
3.4. Fortune Pacifit TK6411C horizontalna CNC rendisaljka.................................7
4. KONSTRUKTIVNA ANALIZA RENDISALJKE............................................................9
4.1.

Kratkohodne horizonalne rendisaljke.........................................................9

4.2 Dugohodne horizonalne rendisaljke............................................................11

4.3. Vertikalne rendisaljke................................................................................ 12
4.4 Rezni alat za rendisanje.............................................................................. 13
5.

PRORAUN EKSPLOATACIONIH TROKOVA.....................................................15

5.1 Trokovi amortizacije................................................................................... 16
5.2 Trokovi odravanja..................................................................................... 18
5.3 Trokovi alata.............................................................................................. 21
5.4 Trokovi energije......................................................................................... 22
5.5.

Trokovi stranih usluga............................................................................ 24

5.6 Trokovi kamata i osiguranja.......................................................................24

5.7 Trokovi radne snage.................................................................................. 25
6. PRIMJER PRORAUNA TROKOVA ENERGIJE......................................................27
7. ZAKLJUAK....................................................................................................... 28
8.

LITERATURA.................................................................................................... 29

1. UVOD
1

Mainski sistem predstavlja materijalizovani proizvod ljudskog rada koji

samostalno vri odreenu funkciju. S take gledita namene mainski sistemi se
dijele na radne, energetske i sisteme posebne namjene. Radni sistemi vre
konkretan rad dok se u energetskim sistemima vri transformacija energije iz
jednog oblika u drugi. U mainskim sistemima posebne namjene ostvaruju se
posebne funkcije.
Opta funkcija mainskog sistema se moe denivelisati 1 na parcijalne funkcije, a
ove pak na elementarne funkcije. Poev od elementarne, preko parcijalne do
opte, funkcije su hijerarhijski i meusobno povezane, tako da ine strukturu
funkcija.
Struktura funkcija predstavlja apstraktnu strukturu mainskog sistema, dok
realnu strukturu mainskog sistema ine mainski dijelovi. Pod osnovnim
mainski dijelom podrazumjeva se dio koji se ne moe vie rasklopiti.
U ovom radu obratiemo panju na rendisaljke. Rendisaljke su maine alatke na
kojima se vri obrada materijala rezanjem, skidanjem strugotine postupkom
rendisanja. Kod rendisanja( kod kratkohodnih rendisaljki) glavno kretanje je
pravolinijsko oscilatorno kretanje i vri ga alat, a pomono je pravolinijsko
periodino kretanje i vri ga materijal, odnosno radni predmet.

Slika 1.1
Rendisaljka

1 Sputanje nivoa
2

2. ISTORIJA I RAZVOJ RENDISLAJKE2

Pronalazak rendisaljke je, kao i kod veine alata, ostao nerazjanjen. U Egiptu
oito nije postojala je nisu pronaeni nikakvi dokazi, skice ili modeli. S obzirom da
se runi rad iz tog vremena mogao objasniti, moe se rei da je gore navedeni
iskaz u potpunosti taan.
Pretpostavlja se da je prva rendisaljka pronaena u antikoj Grkoj ali postoje
samo indirektni dokazi za to. Najstarija pronaena rendisaljka je ona, pronaena u
Pompejima, 1. Godine posle Hrista.
kuite ove rendisaljke napravljeno je
od 6 milimetara debelog elinog lima, ali je taj lim u potpunosti korozirao,a a
tijelo prve pronaene rendisaljke je vjerovatno napravljeno od drveta, na kome je
napravljen jedan popreni otvor, koji je, vjerovatno sluio kako draljka. Duina
ove rendisaljke iznosila je 210 milimetara.

Slika 2.1
Prva pronaena rendisaljka

Druge Rimske rendisaljke sa elinom drkom i drvenim tijelom pronaene su u

tadanjem Rimskom carstvu, tanije u tadanjoj Germaniji, u blizini Kelna, takoe
su pronaene u Eldasu i Junoj Engleskoj. Takoe je poznato da je jedna
rendisaljka pronaena u jednom bunaru u Salzburgu napravljena sva od drveta i
vrlo dobro je ouvana.
Mnogobrojni dokumenti Rimskih rendisaljki pokazuju nam da su tadanji majstori
koji su rukovali njima,vrlo dobro poznavali najvanije vrste rendisaljki za ravnanje
povrina i prvaljenje sastava. Mjere i uglovi sjeenja odstupaju djelimino ili
nikako i lee u podruju DIN standarda. Pronalasci rendisaljke izvan Rimskog
carstva, u kulturnom podruju Germana, bez uticaja Rima su vrlo rijetki.

2 Das werkzeug des schreiners und drechlers

U novijem vremenu vjeruje se da je modernu rendisaljku projektovao general

Samuel Bentam. Patent za ovu alatnu mainu dobio je upravo on 1791. godine.
U sadanjem vremenu, u kojem sve vrlo brzo napreduje, koriste se CNC
(Computer Numeric Control) maine, to jeste maine uz podrku raunara. Kao i
mnoge alatne maine, takoe postoji i CNC rendisaljka. CNC maine rade tako to
mikroprocesor u svakoj maini ita program, napisan u G-kodu, koji kreira
korisnik i izvodi zadate operacije. Za dizajn dijelova i pisanje programa koriste se
personalni kompjuteri. Programi se piu manualnim ukucavanjem G-koda ili
koritenjem CAM softvera ( Computer Aided Manufacturing). Jedna takva
rendisaljka je OHA 50 CNC 5 koju moete vidjeti na slici 2.1. Ova rendisaljka
pogodna je, kako za masovnu tako i za pojedinanu proizvodnju. Maksimalna
irina zupanika je 125 mm a maksimalna opteretljivost ove maine je 300kg,
dok je pokree motor 17 Kw.

Slika 2.1
CNC rendisaljka OHA 50 CNC 5

3 PREGLED SAVREMENIH RIJEENJA RENDISALJKE

Savremena reenja bilo koje maine alatke, kao i rendisaljke, su CNC ( Computer
Numeric Control) maine. Tako da emo kao savremena reenja rendisaljke
izdvojiti nekoliko modernih CNC rendisaljki, kao to su:
1.
2.
3.
4.

HCTK6513X2 - 0960 sa duplom glavom

HCTX6511X2/13
Fortune Pacific TK611C/1 horizontalna CNC Rendisaljka
Fortune Pacifit TK6411C horizontalna CNC rendisaljka

3.1. HCTK6513X2 - 0960 sa duplom glavom

Karakteristike HCTK6513X2 - 0960 CNC rendisaljke sa dublom glavom, ije je
porijeklo iz Kine moete vidjeti u priloenoj tabeli:
Prenik vretena
Veliina radne ploe
Maksimalna teina na radnoj ploi

130 mm
6000 x 900 mm
10000 kg
4

Udaljenost od centra vretena do radne 372 - 1572 mm

ploe
Pomjeranje radne ploe po (x)
6000 mm
Pomjeranje radne ploe po (y)
1200 mm
Aksijalno pomjeranje vretena
550 mm
Udaljenost izmeu dva vreten
1100 - 3100 mm
Tanost pozicioniranja
0,025/300 mm
Maksimalan prenik rendisanja
240 mm
Brzina (x, y, z, w)
6/10/5/5 m/min
Koaksijalnost izmeu dva vretena
0,05/1000 mm
Maksimalni izlazni obrtni momenat na
1600 N.m
osovini
Glavni motor
18/23,5 Kw
Teina maine
44000 kg
Ukupn dimenzije
11350 x 7660 x 3333 mm
Tabela 3.13

Izgled HCTK6513X2 - 0960 CNC rendisaljke sa dublom glavom moete vidjeti na

sliedeoj slici:

Slika 3.1HCTK6513X2 - 0960 CNC rendisaljka

3.2. HCTX6511X2/13
CNC rendisaljka HCTX6511X2/13 je vrlo slina prethono navedenoj maini
(HCTK6513X2 - 0960 CC). Razika ima vrlo malo to moete zakljuiti iz tabele
karakteristika HCTX6511X2/13 CNC rendisaljke:
Prenik vretena
Veliina radne ploe
Maksimalna teina na radnoj ploi
Udaljenost od centra vretena do radne
ploe
Pomjeranje radne ploe po (x)
Pomjeranje radne ploe po (y)
Aksijalno pomjeranje vretena
Udaljenost izmeu dva vreten
Tanost pozicioniranja

130 mm
4000 x 1400 mm
8000 kg
357 - 1557 mm
4000 mm
1200 mm
550 mm
1400 - 3400 mm
0,025/300 mm

3 Preuzeto sa sajta alibaba.com

5

Maksimalan prenik rendisanja

240 mm
Brzina (x, y, z, w)
6/10/5/5 m/min
Koaksijalnost izmeu dva vretena
0,05/1000 mm
Maksimalni izlazni obrtni momenat na
1600 N.m
osovini
Glavni motor
18/23,5 Kw
Teina maine
41500 kg
Ukupne dimenzije
9360 x 8330 x 3470 mm
Tabela 3.24
HCTX6511X2/13 CNC rendisaljka izgleda ovako:

Slika 3.2
HCTX6511X2/13 CNC rendisaljka

Da bi bilo lake uoiti razlike, i vidjeti zapravo kolike zu razilke izmeu maine 1 i
2 moemo pogledati prikazani dijagram:

4 Preuzeto sa sajta alibaba.com

6

Bitne razlike izmeu maina 1. i 2.

12

10

Duina Radne ploe u m

irina radne ploe u m
Maks. Teina na radnoj ploi izraena u
hiljadama
Pomjeranje radne ploe po (x) u m
teina maine x 10^4

Slika 3.3

3.3. Fortune Pacific TK611C/1 horizontalna CNC Rendisaljka

Karakteristike Fortune Pacific TK611C/1 horizontalne rendisaljke moete vdijeti u
sledeoj tabeli:

Prenik vretena
Veliina radne ploe
Maksimalna teina na radnoj ploi

110 mm
1320 x 1010 mm
5000 kg
7

Udaljenost od centra vretena do radne 5 - 905 mm

ploe
Pomjeranje radne ploe po (x)
1300 mm
Pomjeranje radne ploe po (y)
900 mm
Aksijalno pomjeranje vretena
550 mm
Udaljenost izmeu dva vreten
500 - 1100 mm
Tanost pozicioniranja
0,04/0,032/0,04 mm
Maksimalan prenik rendisanja
240 mm
Brzina (x, y, z, w)
6/10/5/5 m/min
Koaksijalnost izmeu dva vretena
0,05/1000 mm
Maksimalni izlazni obrtni momenat na
1600 N.m
osovini
Glavni motor
18/23,5 Kw
Teina maine
25000
Ukupne dimenzije
5347 x 3020 x 2890 mm
Tabela 3.35
Iz gore prokazane tabele moe se zakljuiti da je Fortune Pacific TK611C/1
horizontalna rendisaljka, mnogo manja u odnosu na prve dijve maine. Izgled ove
maine moete vidjeti na sledeoj slici:

Slika 3.4

3.4. Fortune Pacifit TK6411C horizontalna CNC rendisaljka

Prenik vretena
Veliina radne ploe
Maksimalna teina na radnoj ploi
Udaljenost od centra vretena do radne
ploe
Pomjeranje radne ploe po (x)
Pomjeranje radne ploe po (y)
Aksijalno pomjeranje vretena
Udaljenost izmeu dva vreten
Tanost pozicioniranja

130 mm
1350 x 1000 mm
5000 kg
0 - 1140 mm
1500 mm
1140 mm
550 mm
500 - 1100 mm
0,04/0,03/0,04 mm

5 Preuzeto sa sajta alibaba.com

8

Maksimalan prenik rendisanja

250 mm
Brzina (x, y, z, w)
6/10/5/5 m/min
Koaksijalnost izmeu dva vretena
0,05/1000 mm
Maksimalni izlazni obrtni momenat na
1600 N.m
osovini
Glavni motor
18/23,5 Kw
Teina maine
24500
Ukupne dimenzije
5010 x 3700 x 3600 mm
Tabela 3.46

Izgled ove maine moete vidjeti na sledeoj slici:

Slika 3.5

4. KONSTRUKTIVNA ANALIZA RENDISALJKE

Rendisaljke su maine alatke na kojima se vri obrada materijala rezanjem,
skidanjem strugotine postupkom rendisanja. Kod rendisanja ( kods kratkohodnih
rendisaljki) glavno kretanje je pravolinijsko oscilatorno kretanje i vri ga alat, a
pomono pravolinijsko periodino kretanje vri materijal, odnosno radni predmet.
Kod rendisanja ( kod dugohodnih rendisaljki) glavno kretanje je pravolinijsko
6 Preuzeto sa sajta alibaba.com
9

oscilatorno i vri ga materijal, odnosno radni predmet zajedno sa radnim stolom,

a pomono pravolinijsko periodino kretanje vri alat. Radni predmet, obradak je
ploastog oblika i fiksiran je na radnom stolu rendisaljke.
Na rendisaljkama se uz pomo odgovarajuih reznih alata, mogu obraivati sve
vrste metala i njihove legure,plastini i termoplastini materijali. Zahvati koji se
mogu realizovati na rendisaljkama su :
-

Ravne horizontalne povrine

Ravne vertikalne povrine
Ravne kose povrine
ljebovi i
Profilne povrine

Podela
Rendisaljke mogu imati razliita konstruktivna reenja i u odnosu na
konstruktivna reenja mogu se podjeliti na :
-

Kratkohodne horizontalne
Dugohodne horizontalne
Vertikalne

4.1.

Kratkohodne horizonalne rendisaljke

Kratkohodne horizonalne rendisaljke su najzatupljenije rendisaljke u mainskim

pogonima( sl 6.4) i koriste se za obradu ploastih radnih predmeta male duine .
pogon dobijaju preko mehanizma krivaje sa klatnom. Obrtno kretanje pogonskog
motora se pomou krivajnog mehanizma pretvara u pravolinijsko kretanje noa.
Duina radnog hoda podeava se na disku krivaje. Maksimalni hod kratkohodnih
rednisaljki rijetko prelazi duinu od 1 metra.pomou najvojnog vretena za
podeavanje rukavac krivaje se u veoj ili manjoj mjeri izvodi iz sredita diska.
Kratkohodne horizontalne rendisaljke mogu biti izvedene sa mehanikim ili
hidraulikim pogonom kretnja kulise. Hidraulikim pogonom ostavruje se mirniji
hod bez buke, potresa i vibracija, ime je omoguen bolji kvalitet obraene
povrine.

10

Slika 4.1 Kratkohodna horizontalna rendisaljka

Dijelovi kratkohodne horizontalne rendisaljke su:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Steza noa
Vertikalni kliza
Ruica
Horizontalni kliza
Zavojno vreteno i visinsko podeavanje radnog stola
Elektromotor
Postolje maine
Radni sto

Da bi se kod rendisaljki iskoristio i povratni hod ,koji je neradni hod,sa

konstruisanjem odgovarajueg nosaa reznog alata ( noa ) omoguuje se
rezanje u jednom i drugom smjeru. ( slika 6.5). Nosa alata je izveden u vidu
klatna sa dva noa od kojih svaki odgovara svome smjeru rezanja. Postavljanje
noeva u radni poloaj vri se posredstvom elektromagneta koji naizmjenino
privlae klatno na jednu, odnosno na drugu stranu. Kao to je reeno hidraulina
kratkohodna rendisaljka je bolja za rad od kratkohodne rendisaljke sa mehanikim
pogonom. ematski prikaz jedne takve rendisaljke moete vidjeti na slici ( br slike
6.4), a dijelovi hidrauline kratkohodne rendisaljke su:
1. Cilindar
2. Klipnjaa
3. Ruica za podeavanje noa
4. Horizontalni kliza
5. Radni sto
6. Mehanizam za pokretanje radnog ventila
7. Ventil sigurnosti
8. Elektromotor
9. Pumpa
10.Nepovratni ventil
11.Usisni ventil

11

Slika 4.2 ematski prikaz hidrauline rendisaljke

4.2 Dugohodne horizonalne rendisaljke

Dugohodne horizontalne rendisaljke se primjenjuju pri obradi ravnih povrina
rendisanjem na dugakim radnim predmetima. Ovaj tip rendisaljki uglavnom ima
vie nosaa alata, tako da su u mogunosti da vre vie radnih zahvata u isto
vrijeme, pri emu mogu da obrauju kako horizontalne tako i bone povrine.
Poetak i kraj radnog, odnosno povratnog hoda regulie se podesivim
graninicima, pomou kojih se duina hoda noa moe podesiti u eljenim
granicama. Za promjenu smjera kretanja mogu se, umjesto graninika, koristiti
magnetni prekidai.
Primjenimo numerikog upravnjalja pomomim kretanjem postie se nezavisno
pomono kretanje alata ponaosob i time mogunost obrade vie specifinih
povrina na radnom premetu istovremeno.

Slika 4.3

12

Dugohodna horizonalna rendisaljka7

Dijelovi dugohodne horizontalne rendisaljke su :
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Postolje
Radni sto
Horizontalni kliza
Dva vertikalna nosaa alata
Upravljaka tabla
Verikalni kliza
Pogon
Horizontalni nosa alata

4.3. Vertikalne rendisaljke

Na vertikalnim rendisaljkama (slika 4.4) se obrauju ravne povrine sa
mogunou obrade poligonalnih unutranjih povrina u prethodno izbuenim
otvorima, kao i izrada oljebljenih otvora. Primjenjuju se kao niskoproduktivne
maine u pojedinanoj proizvodnji.

Slika 4.4
Vertikalna rendisaljka8
7 Preuzeto iz knjige ''Mainski sistemi'' Dragan ivkovi
8 Preuzeto iz knjige ''Mainski sistemi'' Dragan ivkovi
13

Dijelovi vertikalne rendisaljke su:

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Kuite prenosnika
Ruica za uzduno pomjeranje
Ruica za popreno pomjeranje
Ruica za obrtanje radnog stola
Obrtni radni sto
Nosa alata
Vertikalni kliza

4.4 Rezni alat za rendisanje

Rezni alati koji se primjenjuje pri obradi rendisanjem su raznovrsni po obliku i
konstrukciji. Veinanoeva za rendisanje po obliku je slina noevima za
strugarsku obradu. Prema tome i kod noeva za rendisanje osnovni oblik je klin.
(slika 4.5)

Slika 4.5
ematski prikaz noeva za rendisanje ravnih povrina 9
9 Preuzeto iz knjige ''Mainski sistemi'' Dragan ivkovi
14

1, 2 - Ravni noevi
3,4 - Savijeni noevi

Zbog udarnog dejstva pri rendisanju nije pogodna primjena noeva sa ploicama
od krtijih tvrdih metala. Zbog boljeg iskorienja hoda reznog alata, pri rendisanju
se upotrebljavaju kukasti noevi , odnosno noevi sa savijenim drkama. Drke
noeva za rendisanje se izrauju od konstrukcijskog elika, a na reznom delu
zalemljene su ploice od brzoreznog elika.
Noevi sa irokim seivom koriste se za finu obradu, naruito pri obradis sivog
liva (slika 4.6). da bi se pri obradi izbjegle brazde, no se mora stegnuti tako da
njegov slobodni krak bude to je mogue krai.

Slika 4.6
ematski prikaz noeva za rendisanje

10 Preuzeto iz knjige ''Mainski sistemi'' Dragan ivkovi

15

10

5. PRORAUN EKSPLOATACIONIH TROKOVA11

Izbor optimalne opreme, koji zadovoljava sve tehniko-tehnoloke uslove i uz to
obezbjeuje ostvarivanje odreenih ekonomskih efekata, predstavlja vrlo
znaajan problem koji je neophodno rijeiti jo prilikom projektovanja proizvodnog
procesa, odnosno projektovanja optimalne organizacije rada. U zavisnosti od
prirode problema koji se rijeava, moe se postaviti vie razliitih kriterijuma,
odnosno moe se izvriti izbor opreme u zavisnosti od razliitih kriterijuma
optimalnosti. Kriterijumi mogu da budu:

Najmanji trokovi nabavke cijelokupne opreme,

Najmanji trokovi proizvodnje po jedinici proizvoda,
Najmanje vrijeme proizvodnje po jedinici proizvoda,
Najmanji utroak sirovina po jedinici proizvoda,
Namjanji broj zaposlenih radnika u procesu proizvodnje i slino

Pri izboru opreme treba nastojati da se utedi to vie novca i vremena, da se

skrati vrijeme amortizacije, da se povea dobit i produktivnost, smanje trokovi
odravanja i eksploatacije. Faktori koji utiu na eksploatacionu cijenu rada
opreme su mnogobrojni. Da bi se izvrio pravilan izbor, potrebno je da se detaljno
proanaliziraju svi relevantni faktori koji formiraju cijenu eksploatacije izabrane
opreme.
Osnovna struktura trokova rada izgleda:
1. Trokovi opreme
1.1. Trokovi amortizacije
1.2. Trokovi odravanja
1.3. Trokovi alata
2. Trokovi energije
2.1. Trokovi pogonskog goriva i energije
2.2. Trokovi maziva i ostali trokovi
3. Trokovi stranih usluga
4. Trokovi kamata i osiguranja
5. Trokovi radne snage
5.1. Trokovi linih dohodaka
5.2. Trokovi linih dohodaka reije
5.3. Trokovi o obaveze linih dohodaka
5.4. Trokovi zajednike potronje
Prema tome, struktura trokova eksploatacije opreme, izraena matematiki
izgleda ovako:

T A +T O +T AL +T E + T M + T SU +T KO +T P +T RS ,
Gdje je:

11 Preuzeto iz knjige ''Mainski sistemi'' Dragan ivkovi

16

TE

- Trokovi eksploatacije

TA

- Trokovi amortizacije

TO

Trokovi odravanja

T O =T IO +T T +T DT +T OB

Gdje je :

T IO
TT
T DT
TO
T AL

- Trokovi investicionog odravanja

- Trokovi tekueg odravanja
- Trokovi dijelova koji se troe
- Trokovi obrazovanja

- Trokovi alata

TE

- Trokovi pogonskog goriva i energije

TM

- Trokovi maziva

T SU

- Trokovi stranih usluga

T KO

- Trokovi kamata i osiguranja

TP
T RS

- Trokovi prostora ( garae i slino)

- Trokovi radne snage.

T RS=T ld +T lrd +T old +T zp

Gdje je:

T ld

- Trokovi linih dohodaka proizv. Radnika,

T lrd

- Trokovi linih dohodaka raije

T old

- Trokovi i obaveze linih dohodaka

T zp

- Trokovi zajednike potronje

17

Dakle, eksploatacioni trokovi transportnog sredstva, mogu se dobiti prema

obrascu:

T A +T IO +T T +T DT + T OB +T AL +T E +T M +T SU +T KO + T P +T ld +T ldr + T old +T zp
Zavisno od vremenskog perioda za koji se posmatraju(uglavnom to je godina,
mjesec, dan ili as), dobijaju se eksploatacioni trokovi transportne opreme u
odgovarajuim jedinicama.

5.1 Trokovi amortizacije

Trokovi amortizacije ili otpisa opreme omogucavaju da se radom opreme
obezbjede novana sredstva za nabavku nove opreme. U okviru otpisa utvruje
se vijek trajanja za opremu i na osnovu njega se odreuje godinja amortizaciona
stopa. Normalni radni vijek opreme podrazumjeva vrijeme za koje ona zastrajeva
jer ju je pretekla novija i modernija oprema ili se, pak, promjenio tehnoloki
proces proizvodnje. Period zastarjevanja se u svijetu rauna od 5 do 10 godina, a
kod nas je neto vei. Zastarjelost nastaje promjenom tehonolokog procesa ili
pojavom ekonominije opreme.
Postoje razliida gledita u vezi sa metodom odreivanja amortizacione stope. U
naem obraunskom sistemu propisana je metoda jednolikih ili linearnih otpisa,
gdje se pretpostavlja da se investiciona oprema vremenom jednako troi.
Trokove amortizacije moemo odrediti:

T A =T NC / V t

(din/h)

Gdje je:

T A (din/h) - Trokovi amortizacije

T NC (din/h) - Nabavna cijena investicione opreme
Vt

(h) - ekonomski vijek trajanja posmatrane opreme

Pregled ekomominog broja radnih sati za pojedine vrste transportne opreme

(vijek trajanja):

Viljukar...................................................................... 10.000 h,
Transportna traka....................................................... 11.500 h,
Kran............................................................................ 21.600 h,
Buldoeri....................................................................... 7.200 h,
Traktor........................................................................ 10.500 h.

Ekonomski Vijek trajanja opreme moe se odrediti primjenom obrasca:

V t =G t N g

18

Gdje je:

Gt (h) - Broj radnih asova u toku jedne godine

N g (god) = 100/ a s

- Predvieni broj godina za koje se posmatrana

investiciona oprema treba da amortizuje,

ac

(%) - Amortizaciona stopa investicione opreme.

Na primer:

as

= 20 - Amortizaciona stopa za freze i ostalu opremu za drobljenje i

usitnjavanje zemlje, prskalice i zapraivae,rasturae vjetakog ubriva.

as

= 15 - Amortizaciona stopa za samohodni kombajn.

as

= 14,3 - Amortizaciona stopa za dvoosovinske traktore (tokai i

gusjeniari), sijalice i sadilice, ureaji koji kao prikljune poljoprivredne maine

slie za etvu i berbu usjeva.

as

= 11 - amortizaciona stopa za kombajne, berae, vune etalice,

sjenoprevrtae, prese i elevatore.

Kod opreme koja se ve amortizovala, odnosno koja je svojom eksploatacijom ve

izdvojila u amortizacioni fond vrijednost utroenu za svoju nabavku a jo uvjek je
u radnom stanju, izdvajanje sredstava za amortizaciju nastavlja i dalje da se vri,
ali po neto nioj stopi, a radi pokrivanja amortizacije druge investicione opreme
koja nije toliko akumulativna.

5.2 Trokovi odravanja

Savremenu proizvodnju odlukuje sve vei broj maina i opreme sa sve veim
stepenom sloenosti. Vea sloenost opreme uslovljava da sve pokloni vea
panja njenom odravanju. Ekonomija proizvodnje zahtjeva da se sav raspoloivi
kapacitet opreme nalazi u radnom stanju, odnosno da se oprema to intenzivnije
koristi. Tokom upotrebe opreme dolazi do starenja materijala i smanjuje se njena
tehnoloka i radna efikasnost. Pored starenja materijala, dolazi i do pojave
kvarova, lomova, oteenja i ostalih vidova zastoja i prekida u radu. Ti prekidi u
radu prourokuju pojavu naknadnih trokova kod zamjene i popravke dijelova, ali i
trokove zbog zastoja u procesu proizvodnje nastalih usled ekanja na popravku
transportne opreme.
Prema tome, sistem odravanja ima zadatak da odrava radnu sposobnost
transportne i druge opreme na odreenom nivou i da obezbjedi pozanost
funkcionisanja cijelog proizvodnog sistema. Odravanje opreme ne bi trebalo da

19

remeti proizvodni proces i i trebalo bi da se obavlja, kad god je to mogue, u ono

vrijeme kada oprema ne radi.
Trokovi odravanja mogu se odrediti promjenom obrasca:

T O =T IO +T T +T DT +T OB ,

Trokovi

Odnos trokova nabavke i odravanja

Trokovi nabavke i opreme

Trokovi odravanja

6
5
4
3
2
1
0
Putniki brod

Autobus

Maina alatka

Teretni brod

Civilni Avion

Vojni avion

Gdje je :

T IO
TT

- Trokovi investicionog odravanja

- Trokovi tekueg odravanja

T DT

- Trokovi dijelova koji se tro

T OB

- Trokovi obuke odravalaca

1. Trokovi investicionog odravanja. Investiciono odravanje opreme

ima zadatak da vri sve potrebne planirane opravke na njoj. Investiciono
odravanje je oblik preventivnog odravanja i sprovodi se po utvrenom
planu. Investiciono odravanje se sprovodi putem aktivnosti koje
moemo nazvati:
Male popravke,
Srednje popravke i
Velike, generalne popravke.

20

Slika 5.1
Jedna od struktura trokova odravanja
Vrijednost investicionog odravanje u toku jedne godine za nae uslove kree se
id 5-12% od nabavne cijene investicione opreme. Prema tome, trokovi
investicionog odravanja se mogu dobiti uz pomo obrazca:

T IO =( 0,050,12 ) T NC
Gdje je:

T IO

- (din./god) - trokovi investicionog odravanja

T NC - (din) - nabavna cijena opreme

Dakle, ako ovu vrijednost ( godinje trokove investicionog odravanja )
podjelimo sa ukupnim projektovanim brojem radnih sati u toku jedne godine
( mogui kapacitet transportne opreme ), dobiemo trokove investicionog
odravanja izraene u dinarima po asu.
2. Trokovi tekueg odravanja. Ovi trokovi se mogu odrediti
primjenom sakupljenih podataka o trokovima odravanja iste ili sline
opreme. Obrazac koji priblino aproksimira ove trokoveje :

T t =T NC p /V t ,
Gdje je :

T t - (din/h) - trokovi tekueg odravanja,

T NC - (din) - nabavna cijena ( vrijednost ) opreme
p - Koeficijent koji zavisi od vrste opreme i uslova u kojima ta oprema radi. Za
povoljne uslove rada iznosi p= 0,4 - 0,5; za prosjene uslove rada p= 0,5 - 0,6; i
za nepovoljne uslove p= 0,7 - 0,9.

21

Vt

- (h) - Prosjean ekonomski vijek trajanja opreme

3. Trokovi dijelova koji se troe. Troenje dijelova i habanje transportne
i druge opreme moe biti posledica:
Nepravilno izvedene konstrukcije tehnikog sistema uzrokovana
neodgovarajuim proraunom.
Raznih greaka u procesu montae opreme
Raznih nepravilnosti koriena opreme u toku procesa rada,
neodgovarajueg odravanja
Sila trenja i procesa troenja koji nastaju u toku rada posmatrane opreme

Ovi trokovi obuhvataju zamjenu i odravanje dijelova koji su izloeni

neposrednom habanju i lomu, ( zupanici, leaji, elina uad, lananici i slino),
kao i odravanje pneumatike i hidraulike. Da bi se u procesu odravanja i
popravke kvarova odrala radna sposobnost opreme na potrebnom nivou, treba
da postoji odreen broj rezervnih dijlova, ija je ekonomska strana vrlo vana, pa
se problemu rezervnih dijlova pridaje panja u odreivanju eksploatacione cijene
rada investicione opreme.
Za nae uslove eksploatacije trokovi dijelova koji se troe su daleko vei nego u
razvijenim zemljama Zapada i kreu se od 6-15% godinje od nabavne cijene
opreme.
Trokovi dijelova koji se troe, na osnovu reenog mogu se izraunati pomou
obrasca:

T DT =( 0,060,15 ) T NC ,
Gdje je:

T DT

- (din./god) trokovi dijelova koji se troe

T NC

- (din.) Nabavna cijena opreme

Ako dobijenu vrijednost trokova dijlova koji se troe podjelimo sa ukupnim

projektovanim brojem radnih sati u toku jedne godine (mogui kapacitet
transportne opreme) dobiemo trokove dijelova koji se troe izdaenu u
dinarima po asu.
Pored uticaja na vijek trajanja opreme, troenje dijelova od kojih su sastavljeni
veoma esto prouzrokuju veu potronju energije, s obzirom na to da se ona troi
u poveanoj mjeri za savlaivanje poveane sile trenja.

4. Trokovi obrazovanja radnika koji rade na odravanju opreme, takoe

predstavlja stavku koju ne bi trebalo zanemarivati u analizi trokova
odravanja. Savremena oprema svakim danom postaje sve sloenija i
zahteva vii nivo znanja radnika koji rade na njenom opsluivanju i
odravanju, to uslovljava neprestalnu inovaciju znanja.

22

Efektivnost usvajanja znanja u zavisnosti od oblika uenja izgleda ovako:

Gledanjem

20%

Sluanjem

30%

Gledanjem i sluanjem

50%

Obnavljanjem steenog znanja

70%

Obnavljanjem steenog znanja uz praktino izvoenje

90%

Iz raspoloivih podataka veina preduzea u naoj zemlji troi od 0,4 1,5%

ukupnih planiranih sredstava za odravanje, na obuku na poslu i produeno
obrazovane. Ova sredstva predstavljaju vrednost koja moe da osigura
odravanje prihvatljivog nivoa znanja i strunosti.
Prema tome trokovi se mogu odrediti primenom obrasca:

T OB =( 0,0040,015 ) ( T IO +T T +T DT )

5.3 Trokovi alata

Analize su pokazale, da priblino treina nabavne cijene alatne maine otpada
tokom njenog radnog vijeka na trokove alata. Ako se to predstavi u
matematikom obliku dobija se da su trpkovi alata:

T AL =( 0,30,35 ) T NC
Gdje je:

T AL

- (din. - god) - trokovi alata,

T NC

- ( din. - god) - trokovi nabavke alatne maine na kojoj se primjenjuje

dotini alat.

Da bi se ovi trokovi smanjili i aksploatacija maina alatki uinila jeftinijom

potrebno je :

Savremeni pristup proizvodnje bazira se na bitnim dijelovima odvijanje

proizvodnje kroz primjenu hardverskih i sovtverskih komponenti. Stoga
potrebni alati i ureaji za proizvodnju moraju biti definisani putem
dokumentacije koja omoguava raunarsku obradu podataka.

23

Osnovni preduslov za smanjenje asortimana alata je redukovanje broja

tipova alata i ureaja i time se smanjuju trokovi skladitenja istih.
Unapreivanje i pojednostavljenje tehnolokog postupka izrade je
preduslov rasta pouzdanosti obrade i time vodi do veegiskorienja alata
proizvodnih kapaciteta.
Tek sveobuhvatno upravljenje pomonim komponentama alata, koje
nastanu ja raznim mjestima u toku eksploatacije alata omoguava
poveano iskoriavanje tih informacija.
CILJEVI

POTREBNE AKTIVNOSTI

UTICAJNE VELIINE

ASORTIMAN ALATA
SMANJITI

UNAPREENJETEHNOL
OGIJE

ASORTIMAN OBRADKA

KOLIINU ALATA
OPTIMIZIRATI

STANDARDIZACIJA
ASORTIMANA ALATA

KOLIINA OBRADAKA

VRIJEME IZRADE
SMANJITI

SIST. ORGANIZACIONIH
TOKOVA

SREDSTVA ZA
PROIZVODNJU MA.
ALATKE

POSTOJANOST ALATA
POVEATI

MEHANIZACIJA I
AUTOMATIZACIJA

USLOVI NABAVKE
TEHNIKA POMONA
SREDSTVA

OTKAZ ALATA SMANJITI

TROKOVE OTRENJA
SMANJITI

TEHNOLOGIJA IZRADE

AKTIVNOSTI
NEOPHODNE ZA
UNAPREENJE
UPRAVLJANJA ALATIMA

5.4 Trokovi energije

Kao to je ve ranije napomenuto trokovi energije se sastoje iz sledeih
trokova:

Trpkovi pogonskog goriva i energije

Trokovi maziva i ostali trokovi

1. Trokovi pogonskog goriva i energije. Pri izboru opreme vrlo esto su

vana cijena, rok isporuke, uslovi kreditiranja i slino, dok su potronja
energije nabavljenje opreme, stepen iskorienosti ulazne energije,potronja
energije po jedinici proizvoda i ostali energetski kriterijumi udrugom planu.
Korisnici opreme su preteno orjentisani na racionalizaciju potronje sirovina,
dok racionalizaciji korienja energije posveuju vrlo malo panje. S obzirom
na to da energija svakim danom postaje sve skuplja i skuplja, tako cijena
energije postaje jedan od bitnih faktora u formiranju cijene proizvodnje, tako
da racionalna proizvodnja zahtjeva da se jo pri izboru opreme racionalizuje
potronja svih vrsta energije koje se koriste. Pogonska energija opreme zavisi
od vrste pogona.

24

 Kada je pogon opreme rijeen pomou elektromotora, trokovi pogonske

energije mogu se dobiti primjenom sledeeg obrasca:

T E =( P k E t E C E ) /(eM i ) ,
Gdje je:

TE

- (din./ h) - trokovi pogonske energije elektromotora,

P - (KW) - Instalisana snaga elektromotora,

kE

- faktor koji uzima u obzir stvarno korienje snage u odnosu na instalisanu

snagu elektromotora i on iznosi

tE

k E=0,60,9

- (h) - asovi rada alektromotora,

CE

- (din./h) - cijena jednog KW elektrine energije,

eM

- stepen iskorienja elektromotora, kree se u granicama od 0,75 0,93,

pri emu se uzimaju vee vrijednosti za motore veih snaga,

- stepen iskorienja instalacije opreme.

Kada je u pitanju oprema koja posjeduje sopstveni akumulator ( na primer:
elektrini viljukar) tada se trokovi punjenja jednog olovnog akumulatora
mogu dobiti iz obrasca:

T EA =QEA C E=( 0,8 1,875 B Q EA C E ) /( Ak p ) ,

Gdje je :

T EA

- (din./ h) - trokovi elektrine energije nastali usled punjenja jednog

olovnog akumulatora,

QEA

- (KW) - koliina energije uzeta iz elektrine meree potrebna za punjenje

jednog olovnog akumulatora,

0,8 - iskorienje akumulatora,
1,875 - (V) - srednji napon jedne elije,
B - (kom.) - broj baterija,

QEA
Ak

- (Ah) - nazivni kapacitet akumulatora za vrijeme od 5h,

- stepen iskorienja akumulatora i on uglavnom iznosi:

25

Ak =0,75

- stepen iskorienja ureaja za punjenje akumulatora i on iznosi:

p=0,75
CE

- Cijena 1 KWh

Kada je u pitanju oprema koja posjeduje motor sa unutranjim

sagorjevanjem (npr. Dizel viljukar), tada se trokovi energije mogu dobiti
primjenom sledeeg obrasca:

T SUS =QG C G =P SUS k g q SUS C G ,

Gdje je :

T SUS

- (din./h) - trokovi pogonske energije motora s unutranjim

sagorjevanjem,

QG

- (kg/h) - potronja goriva,

CG

- (din./ litru) - Cijena jednog kilograma (litra) goriva,

PSUS
kg
q SUS

- (KW) - normalna snaga motora sa unutranjim sagorjevanjem,

- koeficijent potronje koji se obino kree od 0,45 - 0,75,

- (kg h/KW) - specifina potronja energije (goriva). Specifina potronja

goriva kod brzohodnih dizel motora manjih snaga i usavrenosti iznosi 0,22 kg/h,
kod velikih motora specifina potronja energije iznosi 0,18 kg/h. Kod benzinskih
motora manje snage specifina potronja energije iznosi 0,26 kg h/KW,a kod
motora veih snaga 0,22 kg h/KW.

Trokovi maziva i rad na podmazivanju transportne opreme i druge opreme u toku

njenog eksploatacionog vijekaobino iznosi oko 10% od vrijednosti utroenog
goriva, odnosno pogonskog goriva. Matematiki ovo moemo predstaviti
primjenom obrasca:

ili T SUS
T M =0,1 T EA )
Gdje je:

TM

- (din/h) - trokovi maziva,

T EA

- (din/h) - trokovi pogonske energije.

26

5.5. Trokovi stranih usluga

U trokove stranih usluga spadaju svi oni trokovi koji su nastali kao proizvod
pruanja usluga drugih firmi, a u cilju osposobljavanja opreme za rad. U ove
trokove mogli bi da ukljue trokovi dopreme opreme do mjesta instalisanja
(mjesta rada), trokove montae i demontae, kao i trokove putanje te opreme
u rad. esto ovi trokovi ulaze u nabavnu cijenu opreme.

5.6 Trokovi kamata i osiguranja

Trokovi kamata i osiguranja mogu se odrediti primjenom obrasca:

Tko=Tk +Tos
Gdje je:
Tk - (din/h) - trokovi kamata na vrijednost kredita,
Tos - (din/h) - trokovi kamata osiguranja opreme.
Ako se dobijena vrijendost trokova kamata osiguranja podjeli sa ukupnim brojem
projektovanih radnih sati u toku jedne godine (moguim kapacitetom), dobie se
trokovi kamata izraeni u dinarima po asu.
1. Trokovi kamata na investiciona ulaganja u opremu mogu se dobiti iz
sledeeg obrasc:

Tk=C SR k
Gdje je:
Tk - (din/god) - trokovi kamata na uloena sredstva za nabavku transportne ili
neke druge opreme,
K - vaea bankarska kamata.
Da bi se odredila vrijednost trokova kamata na investiciona ulaganja potrebna za
nabavku opreme, neophodno je odrediti ukupnu vrijednost kredita za nabavku
eljene opreme, kao i broj godina za koje se kredit treba vratiti. Srednja vrijednost
osnovnih sredstava u zavisnosti od roka otpalte kredita mogu se odrediti
primjenom obrasca:

C SR=VK ( g+ 1 ) /2 g
Gdje je:

C SR

- (din) - srednja vrijednost osnovnih sredstava,

VK - (din) - veliina kredita utroenog za nabavku opreme,

g - broj godina za koje kredit treba vratiti.

27

2. Trokove osiguranja opreme moemo dobiti primjenom obrasca:

Tos=T NC k OS
Gdje je:
Tos - (din/ god) - trokovi osiguranja transportne opreme,

k OS

- kamatna stopa osiguranja.

Kamate na osnovna sredstva, odnosno sredstva uloena u opremu plaaju se na

neamortizovanu vrijednost opreme i po stopi koja se drutvenim planom
ustanovljava u jednakoj visini za sva preduzea.

5.7 Trokovi radne snage

Postoji nekoliko prilaza izraunavanju trokova radne snage u zvisnosti od
razvijenosti metodologije praenja trokova u pojedinim preduzeima. Moemo
uzeti da su trokovi radne snage jednaki:

T RS=T ld +T ldr +T old + T zp

Gdje je:

T RS

- (din/mj) - trokovi radne snage,

T ld

- (din/mj) - trokovi linih dohodaka po jednom proizvodnom radniku za

jedan mjesec (ili ukupan broj radnika),

T lrd

- (din/mj) - trokovi linih dohodaka reije,

T old

- (din/mj) - trokovi obaveza iz linih dohodaka radnika,

T zp

- (din/mj) - trokovi zajednike potronje.

Naravno, trokovi radne snage, odnosno trokovi od kojih se sastoje trokovi

radne snage mogu se raunati za jednog radinka ili ukupan broj radnika.
1. Trokovi linih dohodaka proizvodnih radnika. Trokovi linih dohodaka
proizvodnih radnika su sastavni dio trokova radne snage i mogu se dobiti
pomou obrasca:

T ld =N RS C RS PN
Gdje je:

T ld

- (din/mj) - trokovi linih dohodaka po jednom proizvodnom radniku za

jedan mjesec (ili ukupan broj radnika),

28

N RS

- (din/h) - prosjean broj radnih sati u toku jednog mjeseca,

C RS

- (din/h) - cijena jednog radnog sata radnika zaposlenog u proizvodnji,

PN

- Faktor koji uzima u obzir prebaaj radne norme radnika zaposlenog u

proizvodnji.
2. Trokovi linih dohodaka reije. Trokovi linih dohodaka reijetakoe su
sastavni dio trokova radne snage i mogu se odrediti pomou obrasca:

T ldr =K S 1 T ld
Gdje je:

T ldr

- (din/mj) - trokovi linih dohodaka po jednom radniku zasposlenom u

reiji,

KS1

- Kalkulativna stopa izdvajanja za potrebe reije.

3. Trokovi obaveza iz linih dohodaka radnika. Trokovi obaveza iz linih

dohodaka radnika (radnika zaposlenih u proizvodnji i reiji) mogu se odrediti
pomou obrasca:

T old =K S 2 ( T ld +T ldr )
Gdje je:

T old

- (din/mj) - trokovi obaveza iz linih dohodaka radnika,

KS2

- kalkulativna stopa za izdavanje dohodka

4. Trokovi zajednike potronje. Trokovi zajednike potronje kao i

prethodno navedeni trokovi su sastavni dio trokova radne snage i mogu se
odrediti pomou obrasca:

T zp =K S 3 ( T ld +T ldr )
Gdje je:

T zp
KS3

- (din/mj) - trokovi zajednike potronje

- kalkulativna stopa izdvajanja za zajedniku potronju.

Dobijene trokove moemo izraziti u dinarima po asu ukoliko dobijene vrijednosti

trokova radne snage, odnosno trokova koji ine trokove radne snage,
podjelimo sa prosjenim brojem radnih sati u toku jedno mjeca ( N RS ).

29

6. PRIMJER PRORAUNA TROKOVA ENERGIJE

Izraunati trokove pogonske energije rendisaljke koja ima sledee karakteristike
P= 18 (kW)

tE

= 6 (h)

kE

= 0,6 - 0,9

CE

= 0,02 (/h)

eM

= 0,75 - 0,93

Usvojeno 0,7

Usvojeno 0,8

= 0,8

Kao to znamo rendisaljka ima motorni pogon , tako da emo za ovaj proraun
koristiti sledei obrazac:

T E =( P k E t E C E ) /(eM i ) ,
Gdje je:

TE

- (din./ h) - trokovi pogonske energije elektromotora,

P - (KW) - Instalisana snaga elektromotora,

kE

- faktor koji uzima u obzir stvarno korienje snage u odnosu na instalisanu

snagu elektromotora i on iznosi

tE
CE

k E=0,60,9

- (h) - asovi rada alektromotora,

- (din./h) - cijena jednog KW elektrine energije,

30

eM

- stepen iskorienja elektromotora, kree se u granicama od 0,75 0,93,

pri emu se uzimaju vee vrijednosti za motore veih snaga,

- stepen iskorienja instalacije opreme.

T E =( 18 0,7 6 0,02 ) /(0,8 0,8)

TE

= (23,6 /dan)

TE

= 3,9 (/h)

7. ZAKLJUAK
Prvi pronalazak rendisaljke nije sa tanou razjanjen. Prva pronaena
rendisaljka za drvo je ona u pompejima, 1. godine posle Hrista. Mnoge anticke
rendisaljke potiu sa podruja starog Rima, dok za razilu od Rima vrlo malo takvih
rendisaljki pronaeno je u Germaniji. Napredovanjem tehonolije razvijale su se i
maine, tako da je patent za rendisaljku dobio General Samuel Bentham 1791.
godine.
Dananje rendisaljke se takodje koriste za obradu metala struganjem. Kod
rendisanja ( kods kratkohodnih rendisaljki) glavno kretanje je pravolinijsko
oscilatorno kretanje i vri ga alat, a pomono pravolinijsko periodino kretanje
vri materijal, odnosno radni predmet. Kod rendisanja ( kod dugohodnih
rendisaljki) glavno kretanje je pravolinijsko oscilatorno i vri ga materijal, odnosno
radni predmet zajedno sa radnim stolom, a pomono pravolinijsko periodino
kretanje vri alat. Radni predmet, obradak je ploastog oblika i fiksiran je na
radnom stolu rendisaljke.
Rendisaljke smo podjelili na :
1.
2.
3.
4.
5.

Ravne horizontalne povrine

Ravne vertikalne povrine
Ravne kose povrine
ljebovi i
Profilne povrine

U dananje vrijeme kada je tehnologija mnogo napredovala, i raunari su upleteni

u skoro sve sfere ivota, kao i u mainstvu koriste se CNC (Computer Numeric

31

Control) maine, pa je taj isti sistem primjenjen i na rendisaljku ako jednu od

maina alatki.
Neka od savremenih rijeenja rendisaljke su naravno CNC (Computer Numeric
Control) a to su:
1.
2.
3.
4.

HCTK6513X2 - 0960 sa duplom glavom

HCTX6511X2/13
Fortune Pacific TK611C/1 horizontalna CNC Rendisaljka
Fortune Pacifit TK6411C horizontalna CNC rendisaljka

Neki od bitnih faktora priliko projektovanja proizvodnog procesa su Izbor

optimalne opreme, koji zadovoljava sve tehniko-tehnoloke uslove i uz to
obezbjeuje ostvarivanje odreenih ekonomskih efekata. . U zavisnosti od prirode
problema koji se rijeava, moe se postaviti vie razliitih kriterijuma, odnosno
moe se izvriti izbor opreme u zavisnosti od razliitih kriterijuma optimalnosti.
Kriterijumi mogu da budu:

Najmanji trokovi nabavke cijelokupne opreme,

Najmanji trokovi proizvodnje po jedinici proizvoda,
Najmanje vrijeme proizvodnje po jedinici proizvoda,
Najmanji utroak sirovina po jedinici proizvoda,
Namjanji broj zaposlenih radnika u procesu proizvodnje i slino

8. LITERATURA
1. Dragan ivkovi : Mainski sistemi, Visoka tehnika
kola strukovnih studija, Novi Beograd, 2014. god.
2. Das werkzeug des schreiners und drechlers
3. www.wikipedia.com
4. www.alibaba.com
5. www.google.com

32